Dobór przekroju żyły powrotnej w kablach

elektroenergetycznych

Franciszek Spyra, ZPBE Energopomiar – Elektryka, Gliwice

Marian Urbańczyk, Instytut Fizyki Politechnika Śląska, Gliwice

1. Wstęp
Zagadnienie poprawnego doboru przekroju żyły powrotnej w kablach
elektroenergetycznych jest w Polsce mało znane. W nowo wybudowanych liniach
kablowych o napięciu znamionowym 110 kV można spotkać przypadki, gdzie żyły
powrotne w normalnych warunkach zwarciowych nagrzewają się do temperatury
wielokrotnie przekraczającej wartość dopuszczalną. W artykule przedstawiono analizę
problemu adiabatycznego nagrzewania żyły powrotnej kabla prądem zwarciowym. Wyniki
zilustrowano przykładami zaczerpniętymi z praktyki inżynierskiej.

2. Nagrzewanie żyły prądem zwarciowym

Zjawisko nagrzewania żyły powrotnej prądem zwarciowym można z dobrym
przybliżeniem traktować jako zjawisko adiabatyczne, zaniedbując wymianę do otoczenia
powstającego ciepła w żyle powrotnej. Jest to dopuszczalne z uwagi na krótko trwające
nagrzewanie prądem zwarciowym, zwykle nie przekraczające 200 – 500 ms. Niezwykle
istotną sprawą jest uwzględnienie zmiany rezystancji żyły powrotnej podczas wzrostu jej
temperatury. Przy zmianach temperatury o kilkaset stopni można założyć liniową
zależność rezystancji od temperatury.

2.1 Obliczenie temperatury końcowej żyły powrotnej

Przyjmując liniową zależność rezystancji od temperatury:

R = R0 [1 + α (T − T0 )] (1)
o
gdzie: R0 – rezystancja żyły w temperaturze T0 (20 C), α - temperaturowy współczynnik
zmian rezystancji w temperaturze 20 oC, R – rezystancja żyły w temperaturze T,

można zapisać równanie bilansu ciepła dla zjawiska adiabatycznego w postaci:

t T

∫I
2
R0 [1 + α (T − T0 )]dt = ∫ cmdT (2)
0 T1

gdzie: I – natężenie prądu zwarcia, t – czas trwania zwarcia, T1 – temperatura żyły w

chwili t=0, T – temperatura żyły po czasie t, c – ciepło właściwe materiału żyły, m – masa
żyły powrotnej.
Wykonując operacje całkowania w równaniu (2) oraz przyjmując T0=20 oC otrzymamy
wyrażenie określające temperaturę końcową T w oC:
I 2 R0 α
t

T = 20 +
[1 + α (T1 − 20)]e cm
−1
(3)
α
Przyjmując, że:
l
R0 = oraz m=dlS (4)
γ S

wyrażenie (3) zapiszemy w postaci:

I2 α
t

T = 20 +
[1 + α (T1 − 20)]e c γ d S2
−1
(5)
α
gdzie: γ - elektryczna przewodność właściwa materiału żyły, d – gęstość materiału żyły, S
– przekrój żyły powrotnej, I - natężenie ustalonego prądu zwarciowego, l – długość żyły.

Wprowadzając wielkość K1 zdefiniowaną następująco:

α
K1 = ⋅ 10 6 (6)
cγ d
Wyrażenie (5) przyjmie postać:

I2
K1 t

T = 20 +
[1 + α (T1 − 20 )]e S2
−1
(7)
α
gdzie: natężenie prądu zwarciowego I należy podać w kA, a przekrój poprzeczny S żyły
powrotnej w mm2.

Wartości stałych materiałowych K1 dla żyły miedzianej i aluminiowej podano w tabeli 1.

Tabela 1. Właściwości materiałów przewodowych w temp. 20oC [1]

Miedź Aluminium
-1
α [K ] 0,0039 0,0040
-1 -1
c [J g K ] 0,384 0,920
d [g cm-3] 8,93 2,70
-1 -2
γ [mΩ mm ] 57,0 34,8
4 -2 -1
K1 [mm A s ] 19,95 46,27
2 -1/2
K2 [mm A s ] 4,47 6,80

Przykład 1:
Załóżmy, że wartość prądu zwarciowego I=10 kA, przekrój miedzianej żyły powrotnej
S=50 mm2, temperatura kabla w chwili zwarciaT1=80 oC.

2
Obliczone temperatury żyły zestawiono w tabeli 2 i na rys.1 i 2.

Tabela 2. Temperatura żyły powrotnej

t sek T oC t sek T oC t sek T oC
0 80 0.36 185 0.72 326
0.02 85 0.38 192 0.74 335
0.04 90 0.40 199 0.76 344
0.06 96 0.42 206 0.78 353
0.08 101 0.44 213 0.8 363
0.10 106 0.46 220 0.82 372
0.12 112 0.48 228 0.84 382
0.14 117 0.50 235 0.86 392
0.16 123 0.52 243 0.88 402
0.18 129 0.54 250 0.9 413
0.20 135 0.56 258 0.92 423
0.22 141 0.58 266 0.94 434
0.24 147 0.60 274 0.96 444
0.26 153 0.62 283 0.98 455
0.28 159 0.64 291 1 466
0.30 166 0.66 299
0.32 172 0.68 308
0.34 179 0.7 317

500

400
Temperatura [oC]

300

Tk i

200

100

C
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
ti

Czas [s]

Rys. 1 Temperatura żyły powrotnej

W przypadku nieuwzględnienia zmian rezystancji żyły z temperaturą, temperatura żyły

będzie niższa, co przedstawiono na rys.2.

3
 300

250

Temperatura [oC] 200

Tk i

150

100

50
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
ti

Czas [s]

Rys. 2 Temperatura żyły powrotnej przy stałej rezystancji

2.2 Obliczenie dopuszczalnego prądu zwarciowego dla danego przekroju żyły i

czasu trwania zwarcia

Z wyrażenia (5) obliczymy wartość dopuszczalnego prądu zwarciowego I,

nagrzewającego żyłę powrotną od temperatury T1 do temperatury Tk (zwykle przyjmuje
się od 80 oC do 350 oC dla kabla o izolacji XLPE) i czasu trwania zwarcia t:

c γ d S 2 1 + α (Tk − 20 )
I= ln (8)
αt 1 + α (T1 − 20 )

lub

S 1 1 + α (Tk − 20 )
I= ln (9)
K2 t 1 + α (T1 − 20 )

gdzie:

K 2 = K1 (10)

oraz t – czas trwania zwarcia w sek., S – przekrój żyły powrotnej w mm2, Tk – temperatura
końcowa (350oC dla izolacji XLPE), T1 – temperatura początkowa żyły w chwili t = 0
(zwykle 80oC), I – dopuszczalny prąd zwarciowy w kA.
4
Wartości K1 i K2 dla żyły wykonanej z miedzi i aluminium podano w tabeli 1.

Przykład 2:
Obliczmy dopuszczalną wartość prądu zwarciowego o czasie trwania t = 0,4 sek. dla
miedzianej żyły powrotnej, o przekroju S = 50 mm2. Korzystając z wyrażenia (9) i danych
zawartych w tabeli 1 oraz zakładając temperaturę początkową w chwili zwarcia T1 = 80 oC
i temperaturę końcową Tk = 350 oC otrzymamy: I = 13,9 kA.

2.3. Obliczenie wymaganego minimalnego przekroju żyły powrotnej dla danego

prądu zwarciowego i czasu trwania zwarcia

Z wyrażenia (5) obliczymy wartość wymaganego minimalnego przekroju żyły powrotnej

dla prądu zwarciowego I, nagrzewającego żyłę powrotną od temperatury T1 do
temperatury Tk (zwykle przyjmuje się od 80 oC do 350 oC dla kabla o izolacji XLPE)
i czasu trwania zwarcia t:

I 2α t
S= (11)
1 + α (Tk − 20)
c γ d ln
1 + α (T1 − 20)

lub

t
S = I K2 (12)
1 + α (Tk − 20 )
ln
1 + α (T1 − 20 )

W równaniu (12) prąd zwarciowy I wyrażony jest w kA, przekrój żyły powrotnej S w mm2,
a czas trwania zwarcia t w sek.

Korzystając z podanych zależności można poprawnie dobrać przekrój żyły powrotnej dla
zadanych warunków zwarciowych. Jedynym założeniem jest przyjęcie zjawiska
nagrzewania jako adiabatycznego, co w praktyce oznacza brak wymiany z otoczeniem
ciepła wydzielonego w żyle. Jest to dopuszczalne w warunkach zwarciowych, gdy czas
działania prądu zwarciowego jest krótki. Niedopuszczalne jest natomiast założenie stałej
wartości rezystancji żyły podczas nagrzewania (por. rys. 1 i 2). Efekty cieplne w obydwu
przypadkach są znacząco różne.

5
Przykład 3:
Dobrać przekrój miedzianej żyły powrotnej dla warunków zwarciowych: ustalony prąd
zwarcia I = 40 kA, czas trwania zwarcia t = 0,6 sek., temperatura żyły w chwili wystąpienia
zwarcia T1 = 80 oC, maksymalna dopuszczalna temperatura żyły Tk = 350 oC.
Korzystając z wyrażenia (12) i danych zawartych w tabeli 1 wyznaczymy minimalny
przekrój żyły powrotnej S = 176,2 mm2. Po zaokrągleniu obliczonego wyniku wymagany
przekrój żyły powrotnej wynosi 177 mm2.

Przykład 4:
Dobrać przekrój miedzianej żyły powrotnej dla warunków zwarciowych: ustalony prąd
zwarcia I = 26,969 kA, czas trwania zwarcia t = 0,1 sek., temperatura żyły w chwili
wystąpienia zwarcia T1 = 80 oC, maksymalna dopuszczalna temperatura żyły Tk = 350 oC.
Korzystając z wyrażenia (12) i danych zawartych w tabeli 1 wyznaczymy minimalny
przekrój żyły powrotnej S = 48,5 mm2. Po zaokrągleniu obliczonego wyniku wymagany
przekrój żyły powrotnej wynosi 50 mm2.

3. Podsumowanie

Podane zależności teoretyczne umożliwiają łatwe i szybkie obliczenie podstawowych

parametrów: temperatury żyły powrotnej podczas zwarcia, dopuszczalnego prądu zwarcia
dla danego przekroju żyły i czasu trwania zwarcia oraz wymaganego przekroju żyły dla
danego prądu zwarciowego i czasu trwania zwarcia.

Przykłady podane wyżej zostały zaczerpnięte z praktyki inżynierskiej.

Literatura
[1] Poradnik inżyniera elektryka, WNT Warszawa 1968, Wyd. II, Praca zbiorowa pod. kier.
B. Konarskiego, str.196.