Wprowadzenie do programu MATHCAD

Zaletami programu MathCad, w porównaniu do innych programów służących do

obliczeń matematycznych, takich jak Matlab, Mathematica, są proste i intuicyjne zasady
pracy z programem, umożliwiające opanowanie go w krótkim czasie. Obszar roboczy
głównego okna programu można traktować jak arkusz papieru, na którym w dowolnym
miejscu, wskazanym kursorem myszki, można wpisywać wyrażenia i równania
matematyczne. Graficzna postać wpisywanych wyrażeń zgodna jest z ich wyglądem na
tradycyjnej kartce papieru dla powszechnie stosowanej konwencji zapisu matematycznego.
MathCad oblicza wyrażenia i równania matematyczne w kolejności w jakiej występują
one na arkuszu obliczeniowym w kierunku na prawo i w dół arkusza.
Operatory matematyczne używane w wyrażeniach matematycznych można
wprowadzać z klawiatury, bądź z palet dostępnych na pasku narzędzi. Po otwarciu palety,
należy wybrać odpowiednią ikonkę, wprowadzającą operator matematyczny w miejscu
wskazanym kursorem myszki:

paleta operatorów paleta operatorów paleta wektorów

paleta wykresów
arytmetycznych relacji i logicznych i macierzy

1
 paleta operatorów analizy paleta programowania paleta liter greckich

W przykładach podanych w poniższej tabeli, w prawej kolumnie zamieszczono

komentarze i sposoby wykonywania obliczeń.

Wyrażenia arytmetyczne

35. 2 40 = 110 Nacisnąć po kolei klawisze (przecinków nie wprowadzamy):

35,*,2,+40,=
3 + 5⋅ 2 Nacisnąć po kolei klawisze:
− 3 = −2.819
72 3,+,5,*,2,spacja,spacja,/,72,spacja,-3,=

2⋅ 15 +
3 2,*,\,15,spacja,+,3,/,4,spacja,spacja,spacja,/,2,*
4 ,10,^,2, spacja,-,1=
= 0.043
2
2⋅ 10 − 1

Definiowanie zmiennych

t := 10 Nacisnąć klawisze:
t,:,10
„t” jest nazwą zmiennej, 10 jest jej wartością.
Jest to definicja zmiennej lokalnej, która obowiązuje od miejsca, w
którym została zdefiniowana do końca dokumentu (na prawo i w dół).
Aby wyświetlić wartość zdefiniowanej zmiennej, piszemy jej nazwę i znak
=

β := 4 Litery greckie wprowadzamy z palety, albo pisząc odpowiednik polski

y := 3⋅ β + 5 litery greckiej i naciskając CTRL+G.
y=17

2
G ≡ 10 Definicja zmiennej globalnej.
Należy nacisnąć klawisze:
G,~(tylda),10
Zmienna globalna obowiązuje w całym dokumencie (również powyżej
miejsca jej zdefiniowania).
Definicja lokalna zawsze przysłania definicję globalną.

M1:=34 Nazwa zmiennej z dolnym indeksem.

Należy nacisnąć klawisze:
M,.(kropka),1,:,34

Definiowanie funkcji

f ( x) := 3⋅ x
2 Funkcja jednej zmiennej. „x” jest argumentem funkcji.
Przy wywołaniu funkcji podajemy aktualny argument (nazwę, która może
być inna niż x, lub wartość) np.:
f(2.3)=15.87

g ( x, y ) := 3⋅ x + 6⋅ y Funkcja dwóch zmiennych. Wywołanie np.:

a:=2.4
g(a,a)=21.6
g(1,2*a)=31.8

z( r , fi) ≡ r⋅ cos ( fi) Definicja funkcji globalnej, obowiązującej w całym dokumencie. (Symbol
≡ wstawiamy z palety, lub naciskając klawisz ~ (tylda)).

Zmienna iterowana

k := 10, 11.. 20 Zmienna iterowana „k” przyjmuje kolejne wartości 10, 11 itd. co 1 do 20.
Zmienną taką definiuje się podając: początkową wartość, następną wartość
i po symbolu złożonego z dwóch kropek, wartość końcową. Symbol
złożony z dwóch kropek wprowadza się z palety lub naciskając klawisz ;
(średnik). Jeśli nie podamy następnej wartości (w przykładzie: 11), to
domyślnie przyjmowany jest przyrost wartości równy 1.
Wszystkie wartości zmiennej „k” otrzymamy, pisząc k=.
Zmiennej iterowanej używa się w obliczeniach powtarzanych w pętli, lub
do kreślenia wykresów.

dt := 0 , 0.01.. 1 Zakres zmienności zmiennej „dt” obejmuje liczby od 0 do 1 co 0.01.

Zastosowanie zmiennej iterowanej

t := 10, 11.. 20 a 2
a := 9.8 Wyrażenie t zostanie obliczone dla każdej wartości zmiennej t
2
a 2
⋅t z zakresu 10 .. 20 (co 1).
2

3
Definiowanie macierzy

 2.3  Aby utworzyć macierz (wektor), należy wskazać kursorem

2+ x początkowy punkt i nacisnąć klawisze CTRL+M lub skorzystać z
 palety.
 24 
W okienku należy podać liczbę wierszy (rows=3) i kolumn
(columns=1), następnie wypełniać poszczególne komórki.

 1 4 −2  Standardowo wiersze i kolumny są numerowane od zera (można to

A :=  3 0 9 zmienić). Aby odwołać się do elementu A[2,3] naciskamy
 klawisze:
 0.5 2 7 
A1 , 2 = 9
A,[,1,przecinek,2,=
B0 , 0 := 1 B0 , 1 := 3 Macierz można również utworzyć przez nadanie wartości jej
B1 , 0 := 7 B1 , 1 := 5 poszczególnym elementom.
1 3
B= 
7 5

zero3 , 3 := 0
Macierz zerową najprościej utworzyć przez utworzenie jej
ostatniego elementu. Pozostałe, niezdefiniowane elementy będą
 0 0 0 0
miały domyślną wartość zerową.
0 0 0 0
zero = 
0 0 0 0
0
 0 0 0
M := identity ( 3)
Macierz jednostkową wprowadzamy wywołując wbudowaną
1 0 0 funkcję identity(n), gdzie n oznacza wymiar macierzy.
M = 0 1 0
 Zdefiniowane w MathCadzie funkcje wywołujemy wybierając
0 0 1
myszką ikonkę „f(x)”, lub z menu: „Math” → „Choose Function”.
Z wyświetlonej listy wybieramy odpowiednią funkcję.

1 3  11 22  Macierz można utworzyć z podmacierzy korzystając z

A :=  B := 
5 6  44 33  wbudowanych funkcji augment i stack.
C := augment ( A , B)

C=
 1 3 11 22 
 5 6 44 33 
D := stack ( A , B)

 1 3
5 6 
D=
 11 22 
 44 33
 

4
Działania i operacje na macierzach
Dodawanie i mnożenie macierzy.
1 3
A :=  B := 
 11 22  12 25 143 121
5 6  44 33  C=
49 39
D=
319 308
C := A + B
D := A ⋅ B

1 3 Macierz odwrotna.
A := 
5 6 Symbol „-1” można wprowadzić korzystając z palety lub
D := A
−1 wpisując z klawiatury:
A,^,-1
 −0.667 0.333 
D=
 0.556 −0.111 

T 1 7 Transpozycja macierzy.
1 4 8 = 4 3 Symbol „T” można wprowadzić korzystając z palety lub
 
7 3 0 wpisując z klawiatury
8 0
CTRL+1

Odwoływanie się do kolumn i wierszy macierzy

 2 1 33  A<0> – kolumna „0”

A :=  10 27 4
 (AT)<0> – wiersz „0”
 22.0 3.4 5 
2 Symbol „<0>” można wprowadzić korzystając z palety lub
〈0〉 
A = 10 wpisując z klawiatury CTRL+6

 22 
2
(A ) =  1
T 〈0〉

 33 

5
Wykresy x-y
k := 1 .. 1000
xk := 0.01⋅ ( k − 1)
 2⋅ π⋅ xk   2⋅ π⋅ xk 
y k := ( xk − 5) + 1 + 4⋅ sin  zk := ( xk − 5) + 1 + 4⋅ sin 
2 2
−5
 1   1 
Zapis xk oznacza k-ty element wektora „x”. Wektor „x” zawiera 1000 elementów. MathCad nanosi
kolejne punkty wykresu o współrzędnych (xk, yk) i łączy je linią tworząc pierwszą krzywą wykresu.
Drugą krzywą tworzą punkty (xk, zk).
• wykres tworzymy korzystając z palety wykresów lub z menu
• w zaznaczonym polu na osi x wpisujemy xk
• w polu na osi y wpisujemy yk, wpisujemy przecinek (,) i w polu poniżej wpisujemy zk
• klikamy myszką poza obszar wykresu. Krzywe zostaną wykreślone. Jedną krzywą tworzą
punkty (xk,yk), drugą krzywą tworzą punkty (xk,zk).
• wykres można powiększyć. Kliknąć na wykresie, aby go zaznaczyć. Ustawić kursor np. w
prawym rogu ramki tak aby przybrał postać ukośnej dwustronnej strzałki, nacisnąć i przeciągnąć
myszkę do innego punktu.

30
30

20

yk
10
zk

− 7.938 10
0 2 4 6 8 10
0 xk 9.99

• formatowanie wykresu jest dostępne w okienku wyświetlanym po dwukrotnym kliknięciu na

wykresie
• aby wykres przeskalować, najpierw trzeba go zaznaczyć (kliknąć na wykresie). Potem kliknąć
na jednej z czterech liczb wyświetlanych po lewej stronie osi y i u dołu osi x i zwyczajnie je
zmienić (edycja wartości liczby)

6
Wykresy w układzie współrzędnych biegunowych
A:=0.5
R:=2
π
fi := 0 , 2 .. 2π
100

r( fi) := R + A ⋅ sin  2⋅ fi −
π
 2

• wykres tworzymy korzystając z palety

wykresów lub z menu: Insert – Graph –
Polar Plot (lub Ctrl+7)
• w polu dolnym wpisujemy kąt fi
• w polu lewym wpisujemy promienie: R
(krzywa 1: okrąg), wpisujemy przecinek,
r(fi) (krzywa 2). Aby zakreskować obszar
pomiędzy obydwoma krzywymi, rysujemy
je jeszcze raz: przecinek, R (krzywa 3), przecinek, r(fi) (krzywa 4).
Klikając dwukrotnie w obszarze rysunku, otwieramy okno formatowania.
• Na zakładce „Polar Axes” wyłączamy wszystkie pola, zaznaczamy tylko Axis Style:
„None”
• Na zakładce „Traces” dla krzywej 3 i 4, w polu „Type” wybieramy „error”. Zaznaczamy
„Hide Arguments” i „Hide Legend”.

(Uwaga: aby wkleić rysunek z Mathcada do Worda bez żadnych opisów, umieszczono blisko
rysunku w polu tekstowym – kropkę. Następnie skopiowano do schowka obydwa obiekty (rysunek i
kropkę)
i wklejono do Worda).

Wykres 3D
2 2
f( x, y ) := x + y
1. Naciskamy Ctrl+2 (lub z menu: Insert – Graph – Surface Plot).
W polu pod wykresem wpisujemy nazwę funkcji f.
2. Dwukrotnie klikamy na wykresie i na zakładce Appearance zaznaczamy „Fill Surface”
i „ColorMap”
3. Po zamknięciu okna dialogowego, można obracać wykresem, przez przeciąganie myszki.

7
Edycja wyrażeń

Zmiana operatora: Aby w wyrażeniu zmienić operator matematyczny np. znak „–” na
2
2
x – 3⋅a → x 3. a znak „+”, należy zaznaczyć lewostronnie cyfrę 3 (tak aby pionowa
niebieska kreska znajdowała się z lewej strony cyfry 3), nacisnąć
klawisz „Backspace” i wpisać nowy operator.

Do zmiany zaznaczenia lewostronnego na prawostronne

i odwrotnie naciskamy klawisz INS.
2
3 2. x → 3 ( 2. x) Aby wyrażenie „2x” podnieść do kwadratu zamiast
3 2. x pierwiastkowania, należy zaznaczyć lewostronnie wyrażenie
podpierwiastkowe i nacisnąć klawisz „Backspace”. Zostanie
3 + 2⋅x usunięty symbol pierwiastka. Następnie zaznaczyć prawostronnie
wyrażenie podnoszone do potęgi (2⋅x) i wprowadzić operator
podnoszenia do kwadratu.

2 2
x → 2 x Aby przed wyrażeniem „x2” dopisać operator dodawania, należy
zaznaczyć lewostronnie to wyrażenie i wpisać nowy operator „+”.
Następnie wpisujemy lewy operand.

x y → x y Aby wstawić operator pierwiastkowania dla całego wyrażenia

„x+y” należy wyrażenie x+y zaznaczyć lewostronnie lub
prawostronnie i wprowadzić nowy operator – pierwiastek.

Wprowadzanie tekstu
Wyrażenie algebraiczne Aby rozpocząć pisanie tekstu, należy wskazać
kursorem
początkowy punkt i nacisnąć klawisz ”(cudzysłów)

Rozwiązywanie nieliniowych równań algebraicznych

Aby rozwiązać nieliniowe równanie algebraiczne f(x)=0, należy podać początkową wartość
zmiennej x=x0 (punkt startowy).
Funkcja root znajduje pierwiastek równania f(x)=0 najbliższy podanemu punktowi startowemu.
Wykorzystywana jest metoda siecznych. Funkcja ta nie znajduje wszystkich pierwiastków. O
obecności innych pierwiastków można się przekonać, wykreślając wykres funkcji:
Poniżej rozwiązano równanie x3-10x+2=0

8
x 10, 9.9.. 10
50
50

25
10. x 2 , x = 3.258
3
x 5 root x
10. x 2 , x = 0.201
3 3
x 10 .x 2 0 x 0 root x
10. x 2 , x = 3.057
3
x 5 root x
25

50 50
10 5 0 5 10
10 x 10

Rozwiązywanie układu liniowych równań algebraicznych

Rozwiązać układ równań liniowych: 3x+6y=9
2x+0.54y=4
Tworzymy macierz współczynników i wektor danych, następnie wywołujemy funkcję lsolve
3 6 9
M V
2 0.54 4
1.844
lsolve ( M , V) =
0.578

Rozwiązywanie nieliniowych równań algebraicznych metodą Levenberga-Marquardta

Rozwiązać układ równań nieliniowych:
x 2 + y 2 = 6  (xr,yr)
 z ograniczeniami x ≤ 1, y > 2
x + y = 2 

x2+y2=6
x+y=2

x 1 y 1 1) szacujemy początkowe wartości zmiennych (punkt startowy)

2) Blok rozwiązujący, zaczynający się słowem kluczowym Given,
Given
2 2
a kończący się wywołaniem procedury rozwiązującej Find,
x y 6 zawiera równania i ograniczenia w postaci nierówności
x y 2 3) W równaniach, symbol równości wprowadzamy z palety lub
x 1
przez naciśnięcie klawiszy Ctrl =
y> 2
xr
4) Ograniczenia nie są konieczne. Ich zastosowanie spowodowało
Find( x, y ) odrzucenie drugiego rozwiązania równań (prawego, dolnego
yr punktu przecięcia prostej z okręgiem).
x r = 0.414 y r = 2.414

9
Rozwiązywanie układu równań różniczkowych
Rozwiązanie układu liniowych równań różniczkowych zwyczajnych I rzędu
d
[X ] = [A][X ] + [B ] z warunkami początkowymi [X ] = [X 0 ]
dt
D(t,X):=[A][X0]+[B]
Z:=rkfixed(X,tpocz,tkonc,liczbapunktow,D)
tpocz – czas początkowy dla którego znany jest warunek początkowy [X0]
tkonc – czas końcowy obliczeń
liczbapunktow – liczba punktów dla których zostanie wyznaczone rozwiązanie. Liczba
ta określa krok całkowania.
t x1 x2 L xn Z<0> - w pierwszej kolumnie znajduje
 0 się czas t
x10 x20 L xn0 
  W następnych kolumnach znajdują się
 0.001 x11 x12 L x1n  wartości poszczególnych elementów
Z=
0.002 x 2 x22
L xn 2  wektora stanu X:
1
  Z<1>=x1, Z<2>=x2, itd.
 M M M O M 
t x1konc x2konc L xnkonc 
 konc

Rozwiązać równanie różniczkowe

dy
+ 3y = 0 z warunkiem początkowym y(0)=4
dt
y0 4 1) Najpierw wprowadzamy warunek
początkowy. Zmienna określająca ten
D( t , y) 3 y . warunek ma być wektorem. W
rozpatrywanym przykładzie jest to wektor
W rkfixed( y , 0 , 4 , 100, D ) jednoelementowy. Indeks „0” wprowadzamy
i 0 .. rows ( W ) 1 za pomocą klawisza „[„
4
4 2) Funkcja D określa pierwsza pochodną
równania. Wektor „y” zawiera tylko jeden
3
element „y0”
W
<1 > 2 3) Rozwiązanie obliczone jest w przedziale
i
czasu (0,...,4) sekundy, w 100 krokach i jest
1 zapisane w macierzy W
2.457741 .10
5 4) W<0> – pierwsza kolumna macierzy W
0
0 1 2 3 4 zawierająca kolejne wartości czasu
<0 >
0
W i
4
5) W<1> – druga kolumna macierzy W
zawierająca kolejne wartości funkcji y
6) indeks „i” numeruje kolejne wiersze macierzy
W (numery kroków całkowania). Funkcja
„rows” oblicza liczbę wierszy macierzy W.

10
Rozwiązać układ równań różniczkowych
dx 
+ x − y = et 
dt z warunkami początkowymi x(0)=0, y(0)=1
dy 
t
−x+ y=e
dt 
0 1) Wektor zmiennych oznaczono literą „z”. Najpierw
z
1 wprowadzamy warunek początkowy (wektor)
2) Funkcja D określa pierwsze pochodne równania
z0 z1 e
t
3) Rozwiązanie obliczone jest w przedziale czasu
D( t , z) (0,...,1.5) sekundy w 1000 krokach i jest zapisane w
t
z0 z1 e macierzy W
W rkfixed( z, 0 , 1.5, 1000, D )
i 0 .. rows ( W ) 1
< 0>
ti W i
< 1>
xi W i
< 2>
yi W i

6
4.006583

4.5
x
i
3
y
i
1.5

0 0
0 0.38 0.75 1.13 1.5
0 t 1.5
i

Obliczenia symboliczne
Rozwiązać symbolicznie równanie kwadratowe
ax 2 + bx + c = 0

2 1) Wprowadzamy równanie (ze znakiem równości

a⋅ x + b ⋅ x + c 0 Ctrl+=, lub bez) i zaznaczamy zmienną
2) Z menu „Symbolics” wybieramy:
  1  Variable – Solve
  
( )
2
 1  2 
 2⋅ a  
⋅ −b + b − 4⋅ a⋅ c
 
  1

 1  2
 ⋅ −b − b − 4⋅ a⋅ c ( ) 2 


 2⋅ a 

11
 a b 
Odwrócić symbolicznie macierz  
c d 

−1 1) Wpisujemy macierz z symbolem odwracania

a b
 i zaznaczamy ją
c d 2) Z palety „Symbolics” wybieramy:
Evaluate – Symbolically

 d −b  Inny sposób:
 a⋅ d − b ⋅ c a⋅ d − b ⋅ c 1) Wpisujemy macierz z symbolem odwracania
  i zaznaczamy ją
 −c a
 a⋅ d − b ⋅ c a⋅ d − b ⋅ c  2) Naciskamy klawisze Ctrl+. (kropka), naciskamy
ENTER

Różniczkowanie funkcji
d 3
dx
(
x sin( x ) )
(
d 3 ) 2 3
x ⋅ sin ( x) → 3⋅ x ⋅ sin ( x) + x ⋅ cos ( x)
Ctrl + . <ENTER>
dx

Całkowanie funkcji

Całka oznaczona: Ctrl + .(kropka) <ENTER>

c
⌠ 3 1 4 1
 x dx → ⋅ c −
⌡ 4 4
1

Całka nieoznaczona:
⌠
 2 1 3
 b ⋅ x dx → 3 ⋅ b ⋅ x
⌡

Wzory trygonometryczne

Rozwinąć wzór trygonometryczny 1) Po napisaniu wzoru, wybieramy z

palety „Symbolics” „expand”,
sin (α + β ) : wpisujemy w wyświetlonym polu „a” i
naciskamy ENTER
sin ( a + b ) expand , a → sin ( a) ⋅ cos ( b ) + cos ( a) ⋅ sin ( b )

12
Przekształcenie Laplace’a

Wyznaczyć transformatę Laplace’a funkcji 1) Po wpisaniu funkcji, z palety Symbolic

( )
wybieramy laplace i w wyświetlonej
1 − z⋅ t
⋅ 1−e komórce wpisujemy zmienną t.
z Naciskamy ENTER
1 (
⋅ 1−e
− z⋅ t ) laplace , t →
1
⋅ 
1
−
1 2) Można teraz zaznaczyć wynikowe
wyrażenie
z z s s + z
i wybrać z palety simplify. Nacisnąć
1 (
⋅ 1−e
− z⋅ t ) laplace, t →
1
⋅ 
1
−
1  simplify → 1 ENTER.
z z s s + z s ⋅ ( s + z)
Wynik zostanie uproszczony.

Wyznaczyć odwrotną transformatę Laplace’a 1) Po wpisaniu wyrażenia

wyrażenia operatorowego operatorowego, z palety Symbolic
wybieramy invlaplace i w
1 wyświetlonej komórce wpisujemy
s(s + z ) zmienną s. Naciskamy ENTER

1 1 1 − z⋅ t
invlaplace , s → − ⋅e
s ⋅ ( s + z) z z

Elementy programowania
Zdefiniowanie funkcji o przebiegu prostokątnym

fp( x) := 1 if mod( ceil( x) , 2) 1

−1 otherwise

2 1) Wpisujemy fp(x):=
2 2) z palety „Programming” wybieramy
„Add line”
3) w pierwszej komórce wpisujemy 1
4) z palety „Programming” wybieramy
fp ( x) „if”
0 5 10
5) wpisujemy mod(ceil(x),2)=1
6) w drugiej komórce wpisujemy -1
7) z palety „Programming” wybieramy
−2 „otherwise”
2

Funkcja ceil(x) zwraca najbliższą liczbę

0 x 10
całkowitą ≥ x.
Funkcja mod(x,y) zwraca resztę z dzielenia
całkowitego x/y.

13
Pętla for
Zostaną powtórzone działania określone
pfor := for i ∈ 0 .. 3 wewnątrz pętli for dla kolejnych wartości i:
0, 1, 2, 3.
a←a+i
a

Pętla while
Zastosowanie pętli while do zdefiniowania
silnia( n ) := f←1 funkcji do obliczania silni.
while n ← n − 1
f ← f⋅ ( n + 1)
f

silnia(5) = 120

14