3

Health
Una nga Markahan – Modyul 1:
Maayo ukon Malain nga Nutrisyon
Health – Ikatlong Baitang
Alternative Delivery Mode
Una nga Markahan – Modyul 1: Maayo ukon Malain nga Nutrisyon
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala
at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito
ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Mary Grace B. Villacanas
Editor: Rowena O. Salaza, Joemar G. Miranda
Tagasuri: Joemar G. Miranda
Tagaguhit: Laurel K. Roa, Hareld O. Candari
Tagalapat: Angelica M. Mendoza
Tagapamahala: Ma. Gemma M. Ledesma
Elena P. Gonzaga
Donald T. Genine
Celestino S. Dalumpines
Grace T. Nicavera
Mylene D. Lopez
Joemar G. Miranda
Jarrett Irvin C. Gayosa
Helen Grace S. Poderoso

Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon VI

Office Address: Duran St., Iloilo City

Telefax: (033) 336-2816; (033) 509-7653

E-mail Address: [email protected]
 3

Health
Una nga Markahan – Modyul 1:
Maayo ukon Malain nga Nutrisyon
Pauna
Para sa mga manunudlo/manugpatigayon:
Malipayon nga pagbaton sang tulun-an sa Health 3 sang
Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa leksyon nga
Maayo ukon Malain nga Nutrisyon.
Sa pagbuligay sang mga edukador halin sa publiko kag pribado
nga institusyon, gindihon, ginpasanyog kag tul-id nga gintun-an
ang modyul nga ini para giyahan ka, ang mga manunudlo ukon
manugpatigayon agud mabuligan nga maangkon sang mga
bumulutho ang pagsulundan sa Kurikulum sang K to 12 samtang
ginaatubang nila sing madinalag-on ang mga pagpanghangkat
sa ila kaugalingon, sang sosyudad kag sang pang-ekonomiko
nga pagtilaw sa ila pagtuon.
Ginalauman nga ang bulig nga ini sa ila pagtuon, makaubay sa
mga bumulutho sa pagtuon nga may paggiya kag
makinaugalingon. Katuyuan man sini nga mabuligan ang sila nga
maangkon ang mga kasampaton sa ika-21 nga siglo samtang
padayon nga ginahatagan sang pagtamod ang ila
kinahanglanon kag kahimtangan.
Makita ninyo ang kahon nga ini sa modyul bilang dugang nga
materyal sa una nga teksto:

Mga dapat Tandaan sang

Manunudlo/Manugpatigayon
Ini nagaunod sang pahanumdom, bulig ukon
estratehiya nga magamit sa paggiya sa mga
bumulutho.

Bilang manugpatigayon, ginalauman nga mahatagan mo sang

ideya ang mga bumulutho kon paano gamiton ini nga modyul.
Kinahanglan man sia giyahan kag ilista ang iya pag-umwad

ii
samtang padayon niya nga ginadumalahan ang iya pagtuon.
Ginalauman halin sa imo nga mas mo pa nga maganyat kag
magiyahan sia samtang ginaobra niya ang mga hilikuton sa sulod
sini nga modyul.
Para sa bumulutho:
Malipayon nga pagbaton sa Health 3 sang Alternative
Delivery Mode (ADM) Modyul nahanungod sa Maayo ukon Malain
nga Nutrisyon!
Ang modyul nga ini ginhimo bilang sabat sa imo kinahanglanon.
Katuyuan sini nga mabuligan ka sa imo pagtuon samtang wala
ka sa sulod sang hulot-klasehan. Ginalauman man nga
mahatagan ka sang mabungahon nga oportunidad sa pagtuon.
May mga parte kag icon ang modyul nga dapat mo
maintindihan.

Sa parte nga ini, mahibaluan mo

ang mga dapat mo nga matun-an
Hibalu-a Ini
sa modyul.

Sa pagtilaw nga ini, matakus naton

kon ano na ang nahibaluan mo sa
leksyon sang modyul. Kon nakuha
Tinguha-i Ini mo ang tanan nga husto nga
sabat (100%), pwede mo nga
laktawan ang parte nga ini sang
modyul.
Isa ini ka malip-ot nga paghanas
ukon balik-aral para mabuligan ka
Balikan Mo
nga maangot ang leksyon subong
sa nauna nga leksyon.

iii
 Sa bahin nga ini, ipakilala sa imo
ang bag-o nga leksyon sa
Diskubreha madamo nga paagi pareho sang
isa ka istorya, ambahanon,
binalaybay, palaligban, hilikuton
ukon isa ka sitwasyon.
Sa seksyon nga ini, hatagan ka
sang malip-ot nga pagpa-athag
Usisaa Ini parte sa leksyon. Katuyuan sini nga
mabuligan ka nga maintindihan
ang bag-o nga konsepto kag mga
kasampaton.
Ginabug-usan ini sang mga
hilikuton nga may paggiya kag
makinaugalingon para mas
Paghanas mapabakod ang imo paghangop
kag kasampaton sa leksyon.
Pwede mo malantaw kon husto
ang imo mga sabat sa hilikuton
nga ini gamit ang talamdan sang
husto nga mga sabat sa pinakaulihi
nga parte sang modyul.
Sa bahin nga ini , may mga
pamangkot ukon may mga nga
Tandaan kinahanglan pun-an nga blangko
nga kurit sang mga dinalan ukon
parapo para maproseso kon ano
ang nahibaluan mo na sa leksyon
nga ini.

iv
 Ginaundan ini sang mga hilikuton
nga makabulig sa imo para
Himu-a Ini magamit ang bag-o nga ihibalo
ukon kasampaton sa matuod nga
sitwasyon sang kabuhi.

Mga hilikuton ini nga ang katuyuan

Pagtilaw sa Imo
Ihibalo amo ang mahibaluan ang lebel
sang imo ihibalo sa imo natun-an
nga kompetensi.

Sa bahin nga ini, may mga bag-o

Dugang nga mga nga hilikuton nga ihatag sa imo
Hilikuton para mapasanyog ang imo nga
ihibalo o kasampaton sa natun-an
nga leksyon.
Talamdan sang Diri makita ang mga husto nga
husto nga mga
sabat sa tanan nga mga hilikuton
Sabat
sa modyul.

Sa katapusan sang modyul, makita mo man ang:

Sanggunian Diri nakasulat ang tanan nga

ginkuhaan sa pagdihon ukon
pagpasanyog sang modyul.

Mga importante nga pahanumdom sa paggamit sang

modyul:
1. Gamita ang modyul nga may paghalong. Indi
pagbutangan sang bisan ano nga marka ukon sulat ang
anuman nga parte sini. Maggamit sang papel sa pagsabat
sang mga hilikuton.
v
2. Indi pagkalimtan nga sabtan ang Tinguha-i Ini bag-o
magpadayon sa iban pa nga hilikuton.
3. Basaha sing maayo ang mga direksyon bag-o himuon ang
kada hilikuton.
4. Mag-obserbar sang pagkatampad kag integridad sa pag-
obra sang mga hilikuton kag sa pagcheck sang mga sabat.
5. Tapuson anay ang una nga hilikuton bag-o magpadayon sa
masunod pa nga hilikuton.
6. Palihog ibalik ang modyul sa imo manunudlo ukon
manugpatigayon kon tapos na nga masabtan ang tanan
nga hilikuton.
Kon ikaw nabudlayan magsabat sa mga hilikuton, indi
magkahuya nga pamangkuton ang imo nga manunudlo ukon
manugpatigayon. Pwede man ikaw makapangayo sang bulig
kay nanay ukon tatay, ukon sa imo mga magulang ukon sin-o
man sa inyo balay nga mas magulang sa imo. Pirme mo
tandaan nga wala ka nagaisahanon.
Nagalaum kami nga paagi sini nga modyul,
makaeksperyensya ka sang makahulugan nga pagtuon kag
makakuha ka sang madalum nga pag-intindi sa masunod nga
mga kasampaton. Masarangan mo ini!

vi
 Hibalu-a Ini

Maayong adlaw sa imo! Gusto ko nga madamo ka sang

matun-an sa modyul nga ini.

Sa sesyon sang pagtulun-an nga ini, mahibaluan mo ang

parti sa pila ka mga konsepto sang malnutrisyon. Sa modyul nga
ini imo mahibaluan ang duha ka klase sang malnutrisyon:
undernutrisyon kag sobra nga nutrisyon. Ang kabilugan nga
tinutuyo sang sesyon nga ini amo nga itudlo sa imo ang pila ka
mga konsepto parti sa malnutrisyon nga imo magamit sa imo
adlaw-adlaw nga pagpangabuhi kag ang bilog nga kaundan
sang sini nga Modyul.

Matun-an mo man diri ang parte sa importansiya sang

balanse nga pagkaon padulong sa maayo nga panglawason
sang isa ka bata, mga konsepto sang malnutrisyon kag ang
nagakalain-lain nga klase sang malnutrisyon. Ginhimo ini agud
mabuligan ka nga makapili sang mga nagakadapat nga
pagkaon para sa maayo nga nutrisyon kag mapadayun
mapagros nga pagpangabuhi.

Ang modyul nga ini ang magabulig kag magagiya sa imo sa

paglaragway sang isa ka mapagros nga tawo kag ang konsepto
sang malnutrisyon (H3M-lab-1; H3N-Iab-12). Diri imo matukiban
nga ang husto nga nutrisyon ang isa ka importane nga bahin sa
pagpanguna sang isa ka mapagros nga pagpangabuhi. Ang
pisikal nga aktibidad kag ang diyeta ang makabulig nga malab-
ot kag mapadayun ang insakto nga kabug-aton kag malikawan
ang delikado kag malala nga mga masakit (pareho sang sakit sa
tagipusuon kag kanser), kag mapasanyog ang imo ikaayong
lawas.
 Tinguha-i Ini

Pilia ang letra sang insako nga sabat.Isulat ang imo mga
sabat sa imo nga kuwaderno.
1. Ini ang isa ka sahi sang malnutrisyon nga dulot sang
kakulangan sa protina, calories o micronutrients.
a. undernutrition c. malnutrition
b. overnutrition d. obesity

2. Ang ________ amo ang sobra nga pagkunsumo sang

nutrisyon kapareho sang kaloriya, protina o tambok.
a. undernutrition c. malnutrition
b. overnutrition d. obesity

3. Kalabanan nga nagaresulta sa sobra nga ___________ ang

overnutrition.
a. kaniwangun c. katambukon
b. kapagsikon d. kagwapahun.

4. Si Ben ang may sobra nga tambok sa iya lawas. Ano nga
kundisyon ang ginaantos ni Ben?
a. malnourishment c. undernutrition
b. diabetes d. obesity
5. Sa ano nga paagi malikawan ang pagka-undernourished
kag overnourished?
a. Pag-ehersisyo adlaw-adlaw
b. Pagkaon sang masustanstiya nga pagkaon
c. Paglikaw sa sobra katambok kag katam-is nga pagkaon
d. Insakto ang tanan nga sabat
Leksyon
Maayo o Malain nga
1 Nutrisyon?
Ang modyul nga ini ang magabulig kag magagiya sa imo sa
paglaragway sang isa ka mapagros nga tawo kag ang konsepto
sang malnutrisyon. Diri imo matukiban nga ang husto nga
nutrisyon ang isa ka importane nga bahin sa pagpanguna sang
isa ka mapagros nga pagpangabuhi. Ang pisikal nga aktibidad
kag ang diyeta ang makabulig nga malab-ot kag mapadayun
ang insakto nga kabug-aton kag malikawan ang delikado kag
malala nga mga masakit (pareho sang sakit sa tagipusuon kag
kanser), kag mapasanyog ang imo ikaayong lawas.

Balikan Mo

Ang husto nga nutrisyon importante para sa aton ikaayong

lawas. Ang leksiyon nga ini ang makabulig para imo
maintyindihan ang kaimportante sang pagkaon sang insakto.
Tuyo man sang leksiyon nga ini nga mahibaluan mo ang husto
nga pagpili sang pagkaon kag mapasanyog ang imo ikaayong
lawas. Subong, aton pagatun-an kung paano mangin mapagros.
Tandaan, importante ang pagkaon sang insakto kag
magpangabuhi sang insakto.
 Mga Dapat Tandaan sang Manunudlo

Ang husto nga pagkaon kag ikaayong lawas ang

may importante nga kaungdanan para sa
kabilugan nga pagsanyog sang isa ka indibidwal
ini man ang mangin pisikal, emosyonal, sosyal kag
espiritwal. Suno sa Departamento sang Edukasyon,
isa sa nagapanguna nga ginhalinan sng problema
sa ikaayong lawas amo ang malnutrisyon. Ini amo
ang sobra ka nubo sang kabug-aton nga indi
nagaka igo sa edad sang isa ka tawo. Indi
lamang ang mga kabataan ang pwede mangin
biktima sang malnutrisyon kundi pati man ang
pagkaproduktibo sang mga may edad na. Suno
sa pagpanalawsaw, ang mga Pilipino, kapin pa
ang mga kabataan ang nagapangaubang sang
sini nga problema sa ikaayong lawas.
 Diskubreha

Usisaa ang laragway sang duha ka bata kag sabta ang

mga pamangkutanon. Isulat sa papel ang imo mga sabat.

Mark Roel
1. Ano ang imo napyaran kag nakita sa laragway ni Mark kag
Roel?
___________________________________________________________
___________________________________________________________

2. Magkapareho bala ang duh aka bata? Sa ano nga paagi

sila nagakatuhay?
___________________________________________________________
___________________________________________________________

3. Sa imo pamatyagan ano ang rason sang ila kinatuhayan?

___________________________________________________________
___________________________________________________________
 Usisaa Ini

Una, nga kinahanglanon naton ang mapagros kag

mabakod nga kalawasan? Madamo ang masarangan himuon
sang aton lawas. Ang nagakalain-lain nga parte sang aton
kalawasan ang may yara man sang nagakalain-lain nga gamit
para sa pagpanghikot sing nagakaigo. Kon ginapabakod kag
ginapapagros naon ang aton kalawasan, mas mangin madasig
ang aton pagpangginawi sa adlaw-adlaw.
Subong, imo mahibaluan ang parte sa konsepto sang
malnutrisyon. Ang malnutrisyon ang isa ka kondisyon nga
nagresulta halin sa kakulangan sang nutrisyon ukon ang sobra
nga pagkunsumo.
Ang mga sahi sang malnutrisyon ang ginalakipan sang:
Undernutrisyon: Ang ini nga sahi sang malnutrisyon ang
resulta sang kakulangan sa protina, calories ukon micronutrients.
Overnutrisyon: Amo ang sobra nga pagkonsumo sa pila ka
mga nutrisyon pareho sang protina, kaloriya ukon tambok nga
mahimo magluntad sa malnutrisyon. Kalabanan ini ang
nagaresulta sa sobra nga kabug-aton ukon sobra nga
katambukon.

Roel

Undernutrisyon
 Ang bata nga ini nga si Roel ang nagapakita sang mga
klinikal nga palatandaan sang undernurisyon pareho sang:
• Perti ka nipis nga lawas nga may nabuhinan nga
subcutaneous fat, kapin pa sa butkon, batiis kag buli;
• Kulang ang gana ukon interes sa pagkaon ukon ilimnon;
• Mas mataas nga posibilidad sa pagmasakit;
• Pagkadula sang tambok kag mga unod;
• Paghabok kag pagdako sang tiyan;
• Pagkamag-an; kag
• Mahinay nga pagtaas.

Ben Overnutrisyon

Ang bata nga ini nga si Ben ang nagapakita naman sang
mga klinikal nga palatandaan sang overnutrisyon pareho sang:
• Obesity nga isa ka kondisyon kun sa diin ang bata nga si Ben
ang may excessive fat ukon sobra nga tambok sa iya lawas.
• Ang sobra nga pagtambok o obese kapareho ni Ben ang
mahimo magahatag sa iya sang mataas nga blood pressure
ukon pagtaas sang iya cholesterol nga mahimo makahatag
sa iya sang masakit nga heart disease.
• Ang epekto sang sobra nga pagtambok ukon obese ni Ben
ang puwede malikawan paagi sa pagkaon sang
masustansiya nga pagkaon kag regular nga pag ehersisyo.
• Ang disorder nga ini sa lawas sang isa ka tawo ang mahimo
makahatag sang mga masakit pareho sang heart disease,
diabetes kag high blood pressure.
 Importante ang aton ikaayong lawas gani dapat nga
aton ini tipigan. Ang tawo nga may disiplina sa lawas kag
mapagros ang mahimo may mabakod nga panglawason nga
makabulig para malikawan ang mga masakit.
Ang aton lawas ang ginhatag sa aton sang Dios. May
isa lamang kita ka lawas sa bilog naton nga kabuhi. Gani
kinahanglan nga aton gid ini tipigan kag padayunon ang mangin
mapagros. Dapat nga aton ini gamiton sang insakto kag sa
maayo nga butang. Wala naton nahibaluan kun san-o ang aton
kamatayon gani dapat nga magpangabuhi kita nga malipayon,
kag mapagros.

Paghanas

Hilikuton A. Basaha ang panaysayon sa sulod sang kahon kag

sabtan ang mga pamangkutanon.

“M”
Si “M” ang wala sang gana sa pagkaon. Maniwang
Text
siya Text Text Text
kag maluya. Text
Siya manText
angText Text Text Text
pinakamagamay saText
ila
klase. Adlaw na siya permi sa iya pagmata gani permi man
siya nga nagadali-dali sa pagpadulong sa eskwelahan.
Permi siya nagalakat nga indi makapamahaw.
Malayo ang iya ginalakat sa pagpadulong sa
eskwelahan gani ginakapoy na siya kag nagapalangluya
sa iya pag-abot sa ila hulot. Ginatuyo siya kag indi niya
maintyindihan ang ila nga mga leksiyon.
Sa ila balay, kan-on nga may sabaw sang tubig kag
asin lang ang iya panyaga tungod sa kapigaduhon.
Nagmasakit si “M” kag nagsiling ang doctor sa ila Barangay
Health Center nga malnourished siya kag kulang sa
nutrisyon.
 1. Ano ang hitsura ni “M”?
2. Ano ayhan ang ginabatyag niya?
3. Ano ang ginakaon ni “M”?
4. Ano ang masakit niya?
5. Ano ang kulang sa ginakaon ni “M”?

Padayuna ang pagbasa para imo mahibaluan kon bala

insakto ang ara sa imo paminsarun.

Hilikuton B. Ikumparar ang mga bata nga sila Mark, Roel kg

Ben. Isulat sa papel ang imo mga sabat sa mga pamangkot
parte sa tatlo ka bata.

Mark Roel Ben

Mark Roel Ben

1. Ano ang imo mahambal
sa ila nga hitsura?
2. Ano ayhan ang ila
ginabatyag?
3. Ano sa pamatyagan mo
ang ila masarangan
himuon?
4. Ano sa pamatyagan mo
ang indi nila masarangan
himuon?
 Tandaan

Ang malnutrisyon ang isa ka kondisyon nga nagaresulta halin

sa kakulangan sang nutrisyon ukon ang sobra nga pagkunsumo.
Ang mga sahi sang malnurisyon ang ginalakipan sang:
Undernutrisyon: Ang ini nga sahi sang malnutrisyon ang
resulta sang kakulangan sa protina, calories ukon micronutrients.
Overnutrisyon: Amo ang sobra nga pagkunsumo sa pila ka
mga nutrisyon pareho sang protina, kaloriya ukon tambok nga
mahimo magluntad sa malnutrisyon. Kalabanan ini ang
nagaresulta sa sobra nga kabug-aton ukon sobra nga
katambukon.
Bilang isa ka bata, maghatag sang tatlo ka paagi para
malikawan ang malnutrisyon.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
 Himu-a Ini

Pilia kon diin sa mga laragway sa idalom ang mga pagkaon nga
makapaayo kag makapalain sa lawas. Ibutang sa Idas A ang
masustansiya nga pagkaon kag sa Idas B naman ang indi. Himua
ini sa imo papel.

Idas A Idas B
(Masustansiya nga Pagkaon) (Indi Masustansiya nga
Pagkaon)
 Pagtilaw sa Imo Ihibalo

Paano mo mahambal nga mapagros ang isa ka bata? Ilaragway

ang mapagros nga bata suno sa imo na intyindihan.

Maghimo sang word map sa imo papel kag sabton ang

pamangkot nga “Ano ang malnurisyon?”

Ano ang
Malnutrisyon?
Leksiyon
Konsepto sang
2 Malnutrisyon

Ang malnutrisyon isa ka kondisyon nga tuga sang indi

maayo nga nutrisyon sa aton kalawasan tungod sang
kakulangan, indi balanse nga diyeta ukon indi pagkatunaw sang
mayo sang aton mga ginakaon. Ang malnutrisyon indi lamang
nagakahulugan sang kakulangan ukon indi balanse nga diyeta.
Mahimo man ini matabo sa tawo nga sobra-sobra ang ginakaon
adlaw-adlaw. Kon ang isa ka tawo makabatyag sang isa sa mga
ini, siya ang mahimo nga madali matapikan sang iban pa nga
mga balatian.

Balikan Mo

Ano ang nutrisyon? Ini ang proseso sang paghatag naton

sang husto nga pagkaon sa aton kalawasan para kita ang
magadako kag mangin mapagros.
Lantawa ang mga laragway sa sulod sang kahon. Idrowing
kag duagan ang mga pagkaon ukon ilimnon nga nagakadapat
mo kaunon/inumon agud ikaw ang magdako kag mangin
mapagros. Isulat ang ekis (X) sa mga pagkaon nga indi dapat
kaunon/inumon. Isulat ang imo mga sabat sa imo papel.
 Diskubreha

Ang malnutrisyon isa ka kondisyon nga nagikan sa

kakulangan, sobra ukon indi balanse nga nutrisyon sa aton
ginakaon. Malnourished ang tawag sa tawo nga may amo sini
nga ginabatyag. May duha ka sahi sang malnutrisyon:
Undernutrisyon kag Overnutrisyon. Ang undernutrisyon ukon
kakulangan sa nutrisyon ang nagakatabo kon kulang ang
ginakaon nga mga masusansiya nga pagkaon sa adlaw-adlaw.
Undernourished ang tawag sa tawo nga may kakulangan sa
nutrisyon. Ang overnutrisyon naman ukon sobra nga nutrisiyon
amo ang pagkunsumo sang sobra sa kinahanglanon lang naton
nga dapat kaunon sa adlaw-adlaw. Overnourished ang tawag sa
tawo nga may sobra nga nutrisyon. Kon ang isa ka tawo ang
nagabatyag sang malnutrisyon, siya ang mahimo nga matapikan
sang iban pa nga mga balatian.
 Usisaa Ini

Basaha ang binalaybay kag isulat sa papel ang imo sabat

sa mga pamangkutanon.

Ang Amon Handum

Ako si Ben
Sa pagkaon, indi magpabitin
Spaghetti, burger kag fries
Ang paborito ko nga kaunon
Amo sina kun ngaa sobra ang akon tambok kag kabug-aton.

Ako naman si Josephine

Wala sang hilig sa pagkaon
Tsokolate, dulce kag chips
Ang gusto kaunon permi
Rason nga ako maniwang kag masakiton.

Kag ako naman si Ren-Ren

Husto nga nutrisyon ang gusto ko permi
Utan, prutas kag karne
Ang masami ko nga ginakaon
Rason nga ako ang mapagros kag malipayon.

Kami nga tatlo wala sa iban nga handum

Husto nga nutrisyon pagatinguhaan namon
Pagkaon sang insakto kag regular kami nga nga maga-ehersisyo
Agud mapagros nga lawas ang maangkon namon.
 1. Kanday sin-o ang mga bata nga nahambal sa binalaybay?

2. Ano ayhan ang buot silingon sang “sa pagkaon indi

magpabitin”?

3. Sin-o ang bata nga maniwang kag masakiton? Ngaa ayhan

nangin masakiton siya?

4. Para sa imo ano ang rason nga nangin mapagros nga

malipayon sa Ren-Ren?

5. Ano ang ila nga handum?

6. Ano ang mga dapat nila himuon agud maangkon ang ila
handum?

Paghanas

Tadlunga ang mga “jumbled letters” nga ara sa sulod

sang kahon para makahimo sang tinaga nga ginatumod sa kada
numero. Isulat ang nahimo nga tinaga sa papel.

1. Ini ang proseso sang paghatag naton sang husto nga

pagkaon sa aton lawas agud kita ang magdako kag
mangin mapagros.
N S I T N Y O U R

2. Isa ka kundisyon nga tuga sang kakulangan, sobra

ukon indi balanse nga nutrisyon sa aton pagkaon.
O N S Y L M A R T I N U
 3. Ang tawag sa kakulangan sa pagkaon nga insakto kag
masustansiya nga pagkaon.

T U R N D I T N O E U I R N

4. Ang tawag sa tawo nga sobra ang tambok tungod

sobra ang nutrisyon

O E N E V R I O S U H D R

5. Ang tawo nga may husto nga nutrisyon ang

mangin__________.

A P G A M R S O

Tandaan

Sulatan sang husto nga sabat ang linya sa kada numero

agud makumpleto ang mga dinalan. Pilia ang husto nga sabat sa
sulod sang kahon kag isulat ini sa papel.

Overnutrisyon malnutrisyon undernourished

Nutrisyon undernutrisyon
Overnourished malnourished
1. Ang bata nga mapagros ang may husto nga_____________.

2. Ang _____________ ang isa ka kundisyon nga nga tuga sang

kakulangan, sobra ukon indi balanse nga nutrisyon sa
pagkaon.
 3. Ang duha ka sahi sang malnutrisyon amo ang
_________________ kag ______________.

4. Kun ikaw ang may sobra nga nutrisyon sa lawas matawag

ka nga isa ka _____________ nga bata.

5. Kun kulang naman ukon indi insakto ang imo ginakaon sa

adlaw-adlaw, ikaw ang mangin ____________ nga bata.

Himu-a Ini

Hilikuton A. Sa isa ka matinlo nga papel, magdrowing sang isa ka

bata nga mapagros kag duagan ini.

Hilikuton B. Magsulat sang duha ukon tatlo ka paagi kun paano

mo mapadayon ang imo kapagros. Isulat ini sa imo nga papel.
 Pagtilaw sa Imo Ihibalo

Isulat sa papel ang letra sang husto nga sabat.

1. Ano ang tawag sa proseso sang paghatag naton sang
husto nga pagkaon sa aton lawas agud kita ang
magdako kag mangin mapagros?
a. Pagkaon c. Ehersisyo
b. Nutrisyon d. Malnutrisyon

2. Kun ikaw ang may kakulangan, sobra ukon indi balanse

nga nutrisyon sa pagkaon, ikaw ang magaantos
sang__________.
a. Malnutrisyon c. overnutrisyon
b. Undernutrisyon d. nutrisyon

3. Ang bata nga wala gana sa pagkaon o may kakulangan

sa pagkaon ang magaantos sang _______________.
a. Malnutrisyon c. overnutrisyon
b. Undernutrisyon d. nutrisyon

4. Si Josephine ang isa ka bata nga maniwang kag

masakiton. Ano ang nagakadapat niya nga himuon
agud mangin mapagros?
I. Magkaon sang masustansiya nga pagkaon.
II. Magkaon sang junk foods.
III. Magpulaw kada gab-i.
IV. Mag-ehersisyo kada adlaw.

a. I kag II c. III kag IV

b. II kag III d. I kag IV
5. Ang bata nga mapagros ang ________________.
a. Maniwang kag masakiton
b. Matambok kag sikat
c. Matambok kag mabug-at
d. Insaktohan ang lawas kag mapagsik

6. Diin sa mga masunod ang wala nagahatag sang husto

nga nutrisyon sa lawas?
a. Isda, karne kag itlog c. utan, prutas kag kan-on
b. Hotdog, dulce kag chips d. gatas, keso kag butter

7. Sino-o ayhan sa masunod nga mga bata ang may husto

nga nutrisyon?
a. Si Archie nga tambok, bibo kag sikat sa klase
b. Si bea nga maniwang, maluya kag permi gatulog sa
klase
c. Si Ruby nga matambok, tamad kag cge sang kaon sa
klase
d. Si Raquel nga insaktohan ang kadakuon sang lawas,
malipayon kag aktibo sa klase

8. _________________ ang tawag sa bata nga sobra-sobra

ang ginakaon kag sobra man ang kabug-aton
a. Undernourished c. malnourished
b. Overnourished d. well-nourished

9. Ang undernourished nga bata ang ________________.

a. Mapagros kag aktibo
b. Matambok kag madamo kung magkaon
c. Maniwang kag kulang sa pagkaon
d. Insaktuhan ang kadakuon sang lawas kag mapagsik

10. Ang mga masunod ang pila sa mga paagi agud

mapadayon ang pagkamapagros magluwas sa
isa___________
 i. Magkaon sa insakto nga oras
ii. Magkaon sang masustansiya nga pagkaon
iii. Magkaon kun san-o mo lang gusto magkaon
iv. Magkaon bisan busog pa
a. i kag ii c. iii kag iv
b. ii kag iii d. i kag iv

Dugang nga mga Hilikuton

Hilikuton A. Isulat sa papel ang Husto ukon Sala ang mga

masunod nga mga dinalan.

____________1. Ang pagka matambok ukon obese ang mahimo

maghatag sang mataas nga blood pressure ukon
pagtaas sang cholesterol nga puwede magtuga
sang heart disease sa isa ka tawo.
____________2. Ang tawo nga indi kabalo mag-atipan sang iya
ngaikaayong lawas, ang kapareho sang isa ka
mekaniko nga indi kabalo magtipig sang iya
kagamitan.
____________3. Ang malnutrisyon isa ka kondisyon nga tuga sang
kakulangan sa nutrisyon ukon ang sobra nga
pagkunsumo.
____________4. Ang kakulangan sa importante nga sustansiya ang
indi makabalabag sa insakto nga pagdako kag
pag-uswag sang bata.
____________5. Wala ginaguba sang malnutrisyon ang lawas sang
isa ka bata.
Hilikuton B. Basaha ang kada pamangkot sa idalum. Pangitaa
ang husto nga sabat sa sulod sang puzzle kag
isulat sa papel.
1. Kon ang bata ang may husto nga nutrisyon siya ay
mangin____________.

2. __________ ang tawag sa bata nga may sobra nga nutrisyon.

3. Ano ang tawag sa proseso sang paghatag naton sang

husto nga pagkaon sa aton lawas agud kita ang magdako
kag mangin mapagros?

4. __________ ang pamatyag sang isa ka bata nga mapagros.

5. Ano ang hitsura sang bata nga kulang sa pagkaon?

6-7. Ano ang duha ka sahi sang malnutrisyon?

8. Ano ang hitsura sang bata nga madamo ang kaon ukon
sobra ang kaon?
9. _____________ ang tawag sa bata nga may kakulangan sa
pagkaon.
10. Kun ikaw ang may kakulangan, sobra ukon indi balanse nga
nutrisyon sa imo pagkaon, ikaw ang magaantos
sang__________.
U M A L N U T R I S Y O N C N
N A B F P N A A Q O P A T F O

D P E G K D D D A U O S Y V Y
E A C H H E Q F Z J I X H T S
R G V J H R X G X H U D B Y I
N R K K G N I W A N G F U X R

O O L K F U D R D T Y T I S T
U S Q L D T A M B O K G K R U
R A O V E R N U T R I S Y O N

I K W C F I T T H T T G I F A
S G E V D S R U T F G H O G S
H A R B S Y M A L I P A Y O N
E P Y H S O A O U R F H G G E

D O V E R N O U R I S H E D K
 Paghanas Hilikuton A
Tinguha-I Ini Diskubreha
1. Si “M” ang maniwang,
1. A Halimbawa sang mga posibli nga
maluya kag magamay nga
sabat.
2. B bata.
1. Napyaran ko nga maniwang ang 2. Si “M” ang maluya, permi
3. C bata nga si Roel kag mapagros ginakapoy kag ginatuyo
naman si Mark. tungod sa kabudlay nga iya
4. D
naagyan anis siya
5. D 2. Indi magkapareho ang duh aka makadangat sa iya
bata. Magkatuhay sila sa eskwelahan adlaw-adlaw.
panglawason mapagros si Mark 3. Kan-on nga may sabaw
samtang indi naman mapagros si nga tubig kag asin lamang.
Roel. 4. Isa siya ka malnourish ukon
kulang sa nutrisyon nga
3. Si Mark ang nagakaon sang
bata.
masustansiya nga pagkaon samtang
si Roel ang wala nagakaon sang may
5. Si “M” ang kulang sa
husto nga nutrisyon. nutrisyon kag masustansiya
nga pagkaon nga
kinahanglan sang iya lawas.
Pagtilaw sa Imu
Paghanas Hilikuton Himua Ini
Ihibalo
B Idas A Idas B
Halimbawa sang mga posibli Carrots cupcake Sobra nga
nga sabat. tambok kag
Meat softdrink bug-at
Mark Roel Ben Indi husto
Apple sorbetes Wala ang
Ano ang Insaktuhan Niwang Tambok Gana Malnutrisyon kabug-aton
mahambal mapagros Masakiton tamad magkaon sa edad
mo sa ila maluya Corn junk food
itsura?
Ano ayhan ang Malipayon Masubo nahuya
ila mapagsik Maluya
nabatyagan? Wala sang
Fish Permi
gana gamasakit
Ano sa Masarang Limitado Madali
pamatyag an niya tungod mabudlay
moa ng himuon madasig an kag
masarangan ang tanan kapuyon madasig
nila nga makapoy
himuon? butang
Ano sa Masarang Paghakwat Magdalaga
pamatyag an niya sang n sang
mo ang indi himuon mabug-at madasig
nila ang tanan nga bagay
masarangan nga
himuon? butang
Leksiyon 1
Sabat
Talamdan sang Husto nga mga
 Dugang nga mga Pagtilaw sa Ihibalo
Hilikuton 1. B
2. A
A.
1. Husto 3. C
2. Husto 4. D
3. Husto 5. D
4. Sala
6. B
5. Sala
7. D
B. 8. B
1. Mapagros
9. C
2. Overnourished
3. Nutrisyon 10. A
4. Malipayon Paghanas
5. Niwang
6-7. Overnutrisyon 1. Nutrisyon
Undernutrisyon
8. tambok 2. Malnutrisyon
9. undernourished
3. Undernutrisyon
10. malnutrisyon
4. Overnutrisyon
5. Mapagros
Tandaan Usisaa Ini Usisaa Ini
1. Nutrisyon 1. Ben, Josephine kag Ren-Ren Duagan Ekisan
2. Malnutrisyon 2. Wala nagapaulihi ka kinan-
3. Undernutrisyon anay/ kun diin may kan-anay
didto man siya.
Overnutrisyon Utan dulce
3. Si Josephine, tungod wala
4. Overnourished
siya sang gana sa Isda hotdog
5. Undernourished
pagkaon/nagakaon siya
Gatas fries
________________________________ sang junk foods.
4. Si Ren-Ren ,tungod utan, Kan-on chips
Himu-a Ini
pruta kag karne ang permi
Pruas softdrinks
A. Magdrowing sang bata niya ginakaon.
nga may insaktuhan
5. Handum niya ang mapagros Fried chicken
nga panglawason (indi
maniwang kag indi nga panglawason.
matambok)
Tinapay
6.
B. Mahimo magkatuhay
ang mga sabat.
Leksiyon 2
Sanggunian
Due North Marketing: (1999). Nutrients.
http://www.linksnorth.com/nutrition/nutrients.html. November 06,2020,
date accessed.
Dyquiangco, E., & Nada, M. (n.d.). I don't like to eat. Adarna House.
Masustansiya o Hindi Gaanong Masustansiyang Pagkain. (n.d.) Worksheet sa
Kagamitan ng Mag-aaral sa Health(Q1&2).
Mark Kenneth S. Camiling, MAPEH In Action 3 – Teacher’s Guide, Quezon
City, Book Media Press, Inc. 2017, _______
Medical Health Guide. (n.d.). Ampalaya Herbal Medicine, Health Benefits,
Side Effects. Retrieved November 12, 2019, from
http://www.medicalhealthguide.com/articles/ampalaya.htm
Nutrition Health Reports. (2000). Minerals
http://www.nutritionalhealthreports.com/minerals.html. November 12,
2019, date accessed.
“Nutrition Meaning”, https://google.com/search, June 14, 2020, google.com
Ong, W. (2017, June 5). Top 10 healthy fruits. Retrieved February 15, 2020,
from https://www.philstar.com/lifestyle/health-and-
family/2017/06/05/1707008/top-10- healthy-fruits.
Primus Hospital. (2017, November 4). Benefits of Fruits and Vegetables for Kids
The Doctor’s Medical Library. (2000). A Short History of Vitamins.
http://www.medical-library.nets/sites /history of vitamins html. August
22, 2019, date accessed.
Ware, M. (2018, August 22). Bok choy: Benefits, nutrition, diet, vs spinach, and
risks. Retrieved July 26, 2019, from
https://www.medicalnewstoday.com/articles/280948.php.
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: [email protected] * [email protected]