33KhuA14 PDF

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye
ApadÈnapÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ
PorÈÓikena kenaci therena viracitÈ
VisuddhajanavilÈsinÊ nÈma
APADŒNA®®HAKATHŒ
(Dutiyo bhÈgo)
____
Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1959
© BuddhasÈsana Society
AÔÔhakathÈ Series 33
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
THE PŒ£I ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
ApadÈnaÔÔhakathÈ
DutiyabhÈga
_____
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
TherÈpadÈna
2. SÊhÈsaniyavagga
1. SÊhÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 1
2. Ekatthambhikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 3
3. Nandatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 5
4. C|Äapanthakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 8
5. Pilindavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 12
6. RÈhulatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 15
7. Upasenava~gantaputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... 17
8. RaÔÔhapÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 19
9. SopÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 25
10. Suma~galatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 28
3. Subh|tivagga
1. Subh|titthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 31
2. UpavÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 38
3. TisaraÓagamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 39
4. PaÒcasÊlasamÈdÈniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... 40
5. AnnasaÑsÈvakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 41
6. Dh|padÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 42
7. Pulinap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 43
8. Uttiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 44
9. EkaÒjalikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 45
10. KhomadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 46
ii ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga
4. KuÓÉadhÈnavagga
1. KuÓÉadhÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 47
2. SÈgatatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 52
3. MahÈkaccÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 53
4. KÈÄudÈyitthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 55
5. MogharÈjatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 60
6. Adhimuttatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 61
7. LasuÓadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 62
8. ŒyÈgadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 63
9. Dhammacakkikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 64
10. Kapparukkhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 65
5. UpÈlivagga
1. BhÈgineyyupÈliÔÔhera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 66
2. SoÓakoÄivisatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 67
3. KÈÄigodhÈputtabhaddiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... 68
4. SanniÔÔhÈpakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 70
5. PaÒcahatthiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 71
6. Padumacchadaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 71
7. SayanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 72
8. Ca~kamanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 73
9. Subhaddatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 73
10. Cundatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 76
6. BÊjanivagga
1. Vidh|panadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 77
2. SataraÑsitthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 78
3. SayanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 79
4. Gandhodakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 80
ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga iii
5. Opavayhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 81

6. SaparivÈrÈsanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 82
7. PaÒcadÊpakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 83
8. DhajadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 84
9. Padumatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 84
10. Asanabodhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 85
7. Sakacintaniyavagga
1. Sakacintaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 87
2. Avopupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 88
3. PaccÈgamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 89
4. ParappasÈdakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 90
5. BhisadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 92
6. Sucintitatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 93
7. VatthadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 94
8. AmbadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 94
9. Sumanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 95
10. Pupphaca~koÔiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 96
8. NÈgasamÈlavagga
1. NÈgasamÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 97
2. PadasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 98
3. BuddhasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 99
4. BhisÈluvadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 100
5. EkasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 100
6. TiÓasantharadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 101
7. S|cidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 102
8. PÈÔalipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 102
9. ®hitaÒjaliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 103
10. Tipadumiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 104
iv ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga
9. Timiravagga
1. Timirapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 105
2. GatasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 106
3. NipannaÒjalikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 107
4. Adhopupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 108
5. RaÑsisaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 109
6. DutiyaraÑsisaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 110
7. PhaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 111
8. SaddasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 111
9. BodhisiÒcakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 112
10. Padumapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 113
10. SudhÈvagga
1. SudhÈpiÓÉiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 114
2. Sucintikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 115
3. AÉÉhaceÄakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 115
4. S|cidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 116
5. GandhamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 117
6. Tipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 117
7. MadhupiÓÉikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 118
8. SenÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 119
9. VeyyÈvaccakaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 119
10. BuddhupaÔÔhÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 120
11. BhikkhadÈyivagga
1. BhikkhÈdÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 120
2. ©ÈÓasaÒÒikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 121
3. Uppalahatthiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 122
4. Padap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 123
ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga v
5. MuÔÔhipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 123

6. Udakap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 124
7. NaÄamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 125
8. ŒsanupaÔÔhÈhakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 126
9. BiÄÈlidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 126
10. ReÓup|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 127
12. MahÈparivÈravagga
1. MahÈparivÈrakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 128
2. Suma~galatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 129
3. SaraÓagamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 130
4. EkÈsaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 131
5. SuvaÓÓapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 132
6. Citakap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 132
7. BuddhasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 133
8. MaggasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓÈ ... ... 134
9. PaccupaÔÔhÈnasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... 135
10. JÈtip|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 136
13. Sereyyavagga
1. Sereyyakatthera-apadÈnavaÓÓÈ ... ... 137
2. Pupphath|piyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 138
3. PÈyasadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 138
4. Gandhodakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 139
5. SammukhÈthavikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 140
6. KusumÈsaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 141
8. ©ÈÓasaÒÒikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 143
9. GaÓÔhipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 144
10. Padumap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 144
vi ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga
14. Sobhitavagga
1. Sobhitatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 146
2. Sudassanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 146
3. Candanap|janakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 147
4. Pupphacchadaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 148
5. RahosaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 149
6. Campakapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 149
7. Atthasandassakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 150
8. EkapasÈdaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 151
9. SÈlapupphadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 152
10. PiyÈlaphaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 152
15. Chattavagga
1. Atichattiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 153
2. ThambhÈropakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 154
3. VedikÈrakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 155
4. SaparivÈriyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 156
5. UmÈpupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 157
6. AnulepadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 158
7. MaggadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 158
9. VaÔaÑsakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 160
10. Palla~kadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 161
16. BandhujÊvakavagga
1. BandhujÊvakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 161
2. Tambapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 163
3. VÊthisammajjakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 163
4. KakkÈrupupphap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... 164
ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga vii
5. MandÈravapupphap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... 165

6. Kadambapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 165
7. TiÓas|lakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 166
8. NÈgapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 167
9. PunnÈgapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 168
10. KumudadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 168
17. SupÈricariyavagga
1. SupÈricariyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 169
2. KaÓaverapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 170
3. KhajjakadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 170
4. Desap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 171
5. KaÓikÈrachattiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 172
6. SappidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 173
7. Y|thikÈpupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 174
8. DussadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 175
9. SamÈdapakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 175
10. PaÒca~guliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 176
18. Kumudavagga
1. KumudamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 177
2. NisseÓidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 178
3. Rattipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 179
4. UdapÈnadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 179
5. SÊhÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 180
6. Maggadattikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 181
7. EkadÊpiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 182
8. MaÓip|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 182
9. Tikicchakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 183
viii ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga
10. SaÑghupaÔÔhÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 184

19. KuÔajapupphiyavaggavaÓÓanÈ ... ... 185
20. TamÈlapupphiyavaggavaÓÓanÈ ... ... 185
21-23. KaÓikÈrapupphiyavaggÈdivaÓÓanÈ ... ... 186
24. UdakÈsanavaggavaÓÓanÈ ... ... 187
25. TuvaradÈyakavaggavaÓÓanÈ ... ... 188
26. ThomakavaggavaÓÓanÈ ... ... 189
27. PadumukkhipavaggavaÓÓanÈ ... ... 191
28. SuvaÓÓabibbohanavaggavaÓÓanÈ ... ... 191
29. PaÓÓadÈyakavaggavaÓÓanÈ ... ... 193
30. Citakap|jakavaggavaÓÓanÈ ... ... 194
31. PadumakesaravaggavaÓÓanÈ ... ... 196
32. ŒrakkhadÈyakavaggavaÓÓanÈ ... ... 197
33. UmÈpupphiyavaggavaÓÓanÈ ... ... 198
34. GandhodakavaggÈdivaÓÓanÈ ... ... 199
9. SoÓakoÔivÊsatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 199
10. Pubbakammapilotikabuddha-apadÈnavaÓÓanÈ ... 201
40. Pilindavacchavagga
1. Pilindavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 202
6. BÈkulatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 203
7. GirimÈnandatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 204
41. Metteyyavagga
1. Tissametteyyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 205
2. PuÓÓakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 206
42. BhaddÈlivaggavaÓÓanÈ ... ... 208
43. SakiÑsammajjakavaggÈdivaÓÓanÈ ... ... 208
ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga ix
49. PaÑsuk|lavaggavaÓÓanÈ ... ... 210

50. Ki~kaÓipupphavaggÈdivaÓÓanÈ ... ... 212
54. KaccÈyanavagga
1. MahÈkaccÈyanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 212
2. Vakkalitthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 214
3. MahÈkappinatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 218
4. Dabbamallaputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 227
5. KumÈrakassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 230
6. BÈhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 232
7. MahÈkoÔÔhikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 239
8. Uruvelakassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 241
9. RÈdhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 243
55. Bhaddiyavagga
1. LakuÓÉakabhaddiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 243
2. Ka~khÈrevatatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 245
3. SÊvalitthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 245
4. Va~gÊsatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 253
5. Nandakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 257
6. KÈÄudÈyitthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 257
7. Abhayatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 266
8. Lomasaka~giyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 267
9. Vanavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 268
10. C|Äasugandhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 269
56. Yasavagga
1. Yasatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 270
2. NadÊkassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 275
3. GayÈkassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 288
x ApadÈnaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga
4. Kimilatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 289

5. Vajjiputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 290
6. Uttaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 291
7. Apara-uttaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 294
8. Bhaddajitthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 294
9. Sivakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 297
10. UpavÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 297
11. RaÔÔhapÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 300
NigamanakathÈ 303
ApadÈnaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya
ApadÈnaÔÔhakathÈ
(Dutiyo bhÈgo)
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
TherÈpadÈna
2. SÊhÈsaniyavagga
1. SÊhÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato SÊhÈsanadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave puÒÒÈni
upacinanto Siddhatthassa Bhagavato kÈle vibhavasampanne
saddhÈsampanne ekasmiÑ kule nibbatto, dharamÈne Bhagavati devaloke
vasitvÈ nibbute Bhagavati uppannattÈ viÒÒutaÑ patto Bhagavato
sÈrÊrikacetiyaÑ disvÈ “aho me alÈbhÈ, Bhagavato dharamÈne kÈle
asampatto”ti cintetvÈ cetiye cittaÑ pasÈdetvÈ somanassajÈto
sabbaratanamayaÑ devatÈnimmitasadisaÑ dhammÈsane sÊhÈsanaÑ kÈretvÈ
jÊvamÈnakabuddhassa viya p|jesi. Tassupari gehampi dibbavimÈnamiva
kÈresi, pÈdaÔÔhapanapÈdapÊÔhampi kÈresi. EvaÑ yÈvajÊvaÑ
dÊpadh|papupphagandhÈdÊhi anekavidhaÑ p|jaÑ katvÈ tato cuto devaloke
nibbatto cha kÈmasagge aparÈparaÑ dibbasampattiÑ anubhavitvÈ
manussesu
2 KhuddakanikÈya
cakkavattisampattiÑ anekakkhattuÑ anubhavitvÈ sa~khyÈtikkantaÑ

padesarajjasampattiÒca anubhavitvÈ Kassapassa Bhagavato sÈsane
pabbajitvÈ samaÓadhammaÑ katvÈ etthantare devamanussesu saÑsaranto
imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ vibhavasampanne kule nibbattitvÈ
viÒÒutaÑ patto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ
laddh|pasampado kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ ghaÔento vÈyamanto na cirasseva
arahattaÑ pÈpuÓi.
1. EvaÑ patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassaÑ

uppÈdetvÈ pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha.
Tattha lokassa NÈtho padhÈnoti LokanÈtho, lokattayasÈmÊti attho. LokanÈthe
Siddhatthamhi nibbuteti sambandho. VitthÈrite pÈvacaneti pÈvacane
piÔakattaye vitthÈrite patthaÔe pÈkaÔeti attho. BÈhujaÒÒamhi sÈsaneti
sikkhattayasa~gahite BuddhasÈsane
anekasatasahassakoÔikhÊÓÈsavasa~khÈtehi bahujanehi ÒÈte adhigateti attho.
2-3. Pasannacitto sumanoti tadÈ ahaÑ Buddhassa dharamÈnakÈle

asampatto nibbute tasmiÑ devalokÈ cavitvÈ manussalokaÑ upapanno tassa
Bhagavato sÈrÊrikadhÈtucetiyaÑ disvÈ pasannacitto saddhÈsampayuttamano
sundaramano “aho mamÈgamanaÑ svÈgamanan”ti saÒjÈtapasÈdabahumÈno
“mayÈ nibbÈnÈdhigamÈya ekaÑ puÒÒaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ Bhagavato
cetiyasamÊpe BhagavantaÑ uddissa hiraÒÒa-suvaÓÓaratanÈdÊhi ala~karitvÈva
sÊhÈsanaÑ akÈsi. Tatra nisinnassa pÈdaÔÔhapanatthÈya pÈdapÊÔhaÒca kÈresi.
SÊhÈsanassa atemanatthÈya tassupari gharaÒca kÈresi. Tena vuttaÑ
“sÊhÈsanamakÈsahaÑ -pa- gharaÑ tattha akÈsahan”ti. Tena cittappasÈdenÈti
dharamÈnassa viya Bhagavato sÊhÈsanaÑ mayÈ kataÑ, tena cittappasÈdena.
TusitaÑ upapajjahanti Tusitabhavane upapajjinti attho.
4. ŒyÈmena catubbÊsÈti tatrupapannassa devabh|tassa sato mayhaÑ

sukataÑ puÒÒena nibbattitaÑ pÈtubh|taÑ ÈyÈmena uccato
catubbÊsayojanaÑ vitthÈrena tiriyato catuddasayojanaÑ tÈvadeva
nibbattikkhaÓeyeva Èsi ahosÊti attho. SesaÑ suviÒÒeyyameva.
ApadÈnaÔÔhakathÈ 3
9. Catunnavute ito kappeti ito kappato catunavute kappe yaÑ kammaÑ

akariÑ akÈsiÑ, tadÈ tato paÔÔhÈya puÒÒabalena kaÒci duggatiÑ nÈbhijÈnÈmi,
na anubh|tapubbÈ kÈci duggatÊti attho.
10. Tesattatimhito kappeti ito kappato tesattatikappe. IndanÈmÈ tayo

janÈti IndanÈmakÈ tayo cakkavattirÈjÈno ekasmiÑ kappe tÊsu jÈtÊsu Indo
nÈma cakkavattÊ rÈjÈ ahosinti attho. Dvesattatimhito kappeti ito
dvesattatikappe. SumananÈmakÈ tayo janÈ tikkhattuÑ cakkavattirÈjÈno
ahesuÑ.
11. Samasattatito kappeti ito kappato an|nÈdhike sattatime kappe

VaruÓanÈmakÈ VaruÓo cakkavattÊti evaÑnÈmakÈ tayo cakkavattirÈjÈno
cakkaratanasampannÈ catudÊpamhi issarÈ ahesunti attho. SesaÑ
suviÒÒeyyamevÈti.
SÊhÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. EkatthambhÊkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato
EkatthambhadÈyakatherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu
katÈdhikÈro tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto
Siddhatthassa Bhagavato kÈle vanakammiko hutvÈ ekasmiÑ
vibhavasampanne kule nibbatto. TasmiÑ samaye sabbe saddhÈ pasannÈ
upÈsakÈ ekacchandÈ “Bhagavato upaÔÔhÈnasÈlaÑ karomÈ”ti
dabbasambhÈratthÈya vanaÑ pavisitvÈ taÑ upÈsakaÑ disvÈ “amhÈkaÑ ekaÑ
thambhaÑ dethÈ”ti yÈciÑsu. So taÑ pavattiÑ sutvÈ “tumhe mÈ cintayitthÈ”ti
te sabbe uyyojetvÈ ekaÑ sÈramayaÑ thambhaÑ gahetvÈ Satthu dassetvÈ
tesaÑyeva adÈsi. So teneva somanassajÈto tadeva m|laÑ katvÈ aÒÒÈni
dÈnÈdÊni puÒÒÈni katvÈ tato cuto devaloke nibbatto aparÈparaÑ chasu
kÈmÈvacaresu dibbasampattiyo anubhavitvÈ manussesu ca
aggacakkavattisampattiÑ anekavÈraÑ anubhavitvÈ asa~khyeyyaÑ
padesarajjasampattiÒca anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
saddhÈsampanne
4 KhuddakanikÈya
ekasmiÑ kule nibbatto mÈtÈpit|hi saddhiÑ Bhagavato santike dhammaÑ

sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ laddh|pasampado kammaÔÔhÈnaÑ
gahetvÈ manasikaronto na cirasseva arahÈ ahosi.
13. So evaÑ patta-arahatto attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento SiddhatthassÈti-ÈdimÈha. Tattha
Siddhatthassa Bhagavato bhagyasampannassa SammÈsambuddhassa.
MahÈp|gagaÓoti mahÈ-upÈsakasam|ho ahu ahosÊti attho. SaraÓaÑ gatÈ ca
te Buddhanti “BuddhaÑ saraÓan”ti gatÈ bhajiÑsu jÈniÑsu vÈ te upÈsakÈ.
TathÈgataÑ saddahanti BuddhaguÓaÑ attano cittasantÈne ÔhapentÊti attho.
14. Sabbe sa~gamma mantetvÈti sabbe samÈgamma sannipatitvÈ

mantetvÈ aÒÒamaÒÒaÑ saÒÒÈpetvÈ ekacchandÈ hutvÈ mÈÄaÑ upaÔÔhÈnasÈlaÑ
Satthuno atthÈya kubbanti karontÊti attho. DabbasambhÈresu ekatthambhaÑ
alabhantÈ brahÈvane MahÈvane vicinantÊti sambandho.
15. TehaÑ araÒÒe disvÈnÈti ahaÑ te upÈsake araÒÒe disvÈna gaÓaÑ

sam|haÑ upagamma samÊpaÑ gantvÈ aÒjaliÑ paggahetvÈna
dasa~gulisamodhÈnaÑ aÒjaliÑ sirasi katvÈ ahaÑ gaÓaÑ upÈsakasam|haÑ
“tumhe imaÑ vanaÑ kimatthaÑ ÈgatatthÈ”ti tadÈ tasmiÑ kÈle paripucchinti
sambandho.
16. Te sÊlavanto upÈsakÈ me mayÈ puÔÔhÈ “mÈÄaÑ mayaÑ kattukÈmÈ

hutvÈ ekatthambho amhÈhi na labbhatÊ”ti viyÈkaÑsu visesena kathayiÑs|ti
sambandho.
17. MamaÑ mayhaÑ ekatthambhaÑ detha, ahaÑ taÑ dassÈmi Satthuno

santikaÑ ahaÑ thambhaÑ ÈharissÈmi, te bhavanto thambhaharaÓe
appossukkÈ ussÈharahitÈ bhavant|ti sambandho.
24. YaÑ yaÑ yonu’papajjÈmÊti yaÑ yaÑ yoniÑ devattaÑ atha

mÈnusaÑ upagacchÈmÊti attho. Bhummatthe vÈ upayogavacanaÑ, yasmiÑ
yasmiÑ devaloke vÈ manussaloke vÈti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
Ekatthambhikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
3. Nandatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttarassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Nandattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato kÈle
HaÑsavatÊnagare ekasmiÑ kule nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto Bhagavato
santike dhammaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ indriyesu
guttadvÈrÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ sayaÑ taÑ ÔhÈnantaraÑ
patthento Bhagavato bhikkhusaÑghassa ca p|jÈsakkÈrabahulaÑ mahÈdÈnaÑ
pavattetvÈ “ahaÑ bhante anÈgate tumhÈdisassa Buddhassa evar|po sÈvako
bhaveyyan”ti paÓidhÈnaÑ akÈsi.
So tato paÔÔhÈya devamanussesu saÑsaranto Atthadassissa Bhagavato
kÈle DhammatÈya1 nÈma nadiyÈ mahanto kacchapo hutvÈ nibbatto
ekadivasaÑ SatthÈraÑ nadiÑ tarituÑ tÊre ÔhitaÑ disvÈ sayaÑ BhagavantaÑ
tÈretukÈmo Satthu pÈdam|le nipajji. SatthÈ tassa ajjhÈsayaÑ ÒatvÈ piÔÔhiÑ
abhiruhi. So haÔÔhatuÔÔho vegena sotaÑ chindanto sÊghataraÑ paratÊraÑ
pÈpesi. BhagavÈ tassa anumodanaÑ vadanto bhÈviniÑ sampattiÑ kathetvÈ
pakkÈmi.
So tena puÒÒakammena sugatÊsuyeva saÑsaranto imasmiÑ
BuddhuppÈde KapilavatthusmiÑ SuddhodanamahÈrÈjassa aggamahesiyÈ
MahÈpajÈpatigotamiyÈ kucchimhi nibbatto, tassa nÈmaggahaÓadivase
ÒÈtisa~ghaÑ nandayanto jÈtoti “Nando”tveva nÈmaÑ akaÑsu. Tassa
vayappattakÈle BhagavÈ pavattitavaradhammacakko lokÈnuggahaÑ karonto
anukkamena KapilavatthuÑ gantvÈ ÒÈtisamÈgame pokkharavassaÑ
aÔÔhuppattiÑ katvÈ VessantarajÈtakaÑ2 kathetvÈ dutiyadivase piÓÉÈya
paviÔÔho “uttiÔÔhe nappamajjeyyÈ”ti3 gÈthÈya pitaraÑ sotÈpattiphale
patiÔÔhÈpetvÈ nivesanaÑ gantvÈ “dhammaÒcare sucaritan”ti4 gÈthÈya
MahÈpajÈpatiÑ sotÈpattiphale rÈjÈnaÑ sakadÈgÈmiphale patiÔÔhÈpetvÈ
tatiyadivase NandakumÈrassa abhisekagehapavesana-ÈvÈhama~galesu
vattamÈnesu piÓÉÈya pÈvisi. SatthÈ NandakumÈrassa hatthe pattaÑ datvÈ
ma~galaÑ vatvÈ tassa hatthato pattaÑ aggahetvÈva vihÈraÑ
______________________________________________________________
1. VinatÈya (TheragÈthÈ-®Ôha 1. 351 piÔÔhe.) 2. Khu 6. 312 piÔÔhe.
3. Khu 1. 38 piÔÔhe Dhammapade. 4. Khu 1. 39 piÔÔhe Dhammapade.
6 KhuddakanikÈya
gato, taÑ pattahatthaÑ vihÈraÑ ÈgataÑ anicchamÈnaÑyeva pabbÈjetvÈ

tathÈpabbÈjitattÈyeva anabhiratiyÈ pÊÄitaÑ ÒatvÈ upÈyena tassa taÑ
anabhiratiÑ vinodesi. So yoniso paÔisa~khÈya vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ
nacirasseva arahattaÑ pÈpuÓi. Thero puna divase BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ evamÈha “yaÑ me bhante BhagavÈ pÈÔibhogo paÒcannaÑ
accharÈsatÈnaÑ paÔilÈbhÈya kakuÔapÈdÈnaÑ, muÒcÈmahaÑ bhante
BhagavantaÑ etasmÈ paÔissavÈ”ti. BhagavÈpi “yadeva te Nanda anupÈdÈya
Èsavehi cittaÑ vimuttaÑ, tadÈhaÑ mutto etasmÈ paÔissavÈ”ti Èha. Athassa
BhagavÈ savisesaÑ indriyesu guttadvÈrataÑ ÒatvÈ taÑ guÓaÑ vibhÈvento
“etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ indriyesu
guttadvÈrÈnaÑ yadidaÑ Nando”ti1 indriyesu guttadvÈrabhÈvena naÑ
etadagge Ôhapesi. Thero hi “indriyÈsaÑvaraÑ nissÈya imaÑ vippakÈraÑ
patto, tamahaÑ suÔÔhu niggaÓhissÈmÊ”ti ussÈhajÈto balavahirottappo tattha
ca katÈdhikÈrattÈ indriyasaÑvare ukkaÑsapÈramiÑ agamÈsi.
27. EvaÑ so etadaggaÔÔhÈnaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassappatto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttarassa
Bhagavatoti-ÈdimÈha. VatthaÑ khomaÑ mayÈ dinnanti KhomaraÔÔhe jÈtaÑ
vatthaÑ Bhagavati cittappasÈdena gÈravabahumÈnena mayÈ
paramasukhumaÑ khomavatthaÑ dinnanti attho. SayambhussÈti sayameva
bh|tassa jÈtassa ariyÈya jÈtiyÈ nibbattassa. Mahesinoti mahante
sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttivimuttiÒÈÓadassanakkhandhe esi gavesÊti Mahesi,
tassa Mahesino sayambhussa cÊvaratthÈya khomavatthaÑ mayÈ dinnanti
sambandho.
28. TaÑ me Buddho viyÈkÈsÊti ettha tanti sÈmyatthe upayogavacanaÑ,

tassa vatthadÈyakassa me dÈnaphalaÑ visesena akÈsi kathesi Buddhoti attho.
JalajuttamanÈmakoti PadumuttaranÈmako. “JalaruttamanÈyako”tipi pÈÔho,
tassa JalamÈnÈnaÑ devabrahmÈnaÑ uttamanÈyako padhÈnoti attho. IminÈ
vatthadÈnenÈti iminÈ vatthadÈnassa nissandena tvaÑ anÈgate hemavaÓÓo
suvaÓÓavaÓÓo bhavissasi.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 26 piÔÔhe.
29. Dve sampattiÑ anubhotvÈti dibbamanussasa~khÈtÈ dve sampattiyo

anubhavitvÈ. Kusalam|lehi coditoti kusalÈvayavehi kusalakoÔÔhÈsehi codito
pesito, “tvaÑ iminÈ puÒÒena Satthu kulaÑ pasavÈhÊ”ti1 pesito viyÈti attho.
“Gotamassa Bhagavato kaniÔÔho tvaÑ bhavissasÊ”ti byÈkÈsÊti sambandho.
30. RÈgaratto sukhasÊloti kilesakÈmehi ratto allÊno

kÈyasukhacittasukhÈnubhavanasabhÈvo. KÈmesu gedhamÈyutoti
vatthukÈmesu gedhasa~khÈtÈya taÓhÈya Èyuto yojitoti attho. Buddhena
codito santo, tadÈ tvanti yasmÈ kÈmesu gedhito, tadÈ2 tasmÈ tvaÑ attano
bhÈtukena Gotamabuddhena codito pabbajjÈya uyyojito tassa santike
pabbajissasÊti sambandho.
31. PabbajitvÈna tvaÑ tatthÈti tasmiÑ Gotamassa Bhagavato sÈsane

tvaÑ pabbajitvÈ kusalam|lena m|labh|tena puÒÒasambhÈrena codito
bhÈvanÈyaÑ niyojito sabbÈsave sakalÈsave pariÒÒÈya jÈnitvÈ pajahitvÈ
anÈmayo niddukkho nibbÈyissasi adassanaÑ pÈpessasi, apaÓÓattikabhÈvaÑ
gamissasÊti attho.
32. SatakappasahassamhÊti ito kappato pubbe satakappÈdhike sahassame

kappamhi CeÄanÈmakÈ cattÈro cakkavattirÈjÈno ahesunti attho. SaÔÔhi
kappasahassÈnÊti kappasahassÈni saÔÔhi ca atikkamitvÈ heÔÔhÈ ekasmiÑ
kappe cattÈro janÈ UpaceÄÈ nÈma cakkavattirÈjÈno cat|su jÈtÊsu ahesunti
attho.
33. PaÒcakappasahassamhÊti paÒcakappÈdhike sahassame kappamhi

CeÄÈ nÈma cattÈro janÈ cakkavattirÈjÈno sattahi ratanehi sampannÈ
sama~gÊbh|tÈ JambudÊpa-aparagoyÈna-uttarakurupubbavidehadÊpasa~khÈte
catudÊpamhi issarÈ padhÈnÈ visuÑ ahesunti attho. SesaÑ vuttanayamevÈti.
Nandatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. PabhavÈhÊti (I, Ka) 2. Tato (SÊ, I)
8 KhuddakanikÈya
4. C|Äapanthakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato C|Äapanthakattherassa
yadettha aÔÔhuppattivasena vattabbaÑ, taÑ AÔÔhakanipÈte
MahÈpanthakavatthusmiÑ1 vuttameva. AyaÑ pana viseso–
MahÈpanthakatthero arahattaÑ patvÈ phalasamÈpattisukhena vÊtinÈmento
cintesi “kathaÑ nu kho sakkÈ C|Äapanthakampi imasmiÑ sukhe
patiÔÔhÈpetun”ti. So attano ayyakaÑ dhanaseÔÔhiÑ upasa~kamitvÈ Èha “sace
mahÈseÔÔhi anujÈnÈtha, ahaÑ C|ÄapanthakaÑ pabbÈjeyyan”ti. PabbÈjetha
bhanteti. Thero taÑ pabbÈjesi. So dasasu sÊlesu patiÔÔhito bhÈtu santike–
“PadumaÑ yathÈ kokanadaÑ sugandhaÑ,
PÈto siyÈ phullamavÊtagandhaÑ.
A~gÊrasaÑ passa virocamÈnaÑ,
TapantamÈdiccamivantalikkhe”ti2–
gÈthaÑ uggaÓhanto cat|hi mÈsehi uggahetuÑ nÈsakkhi, gahitampi hadaye
na tiÔÔhati. Atha naÑ MahÈpanthako “C|Äapanthaka tvaÑ imasmiÑ sÈsane
abhabbo, cat|hi mÈsehi ekaÑ gÈthampi gahetuÑ na sakkosi,
pabbajitakiccaÑ pana tvaÑ kathaÑ matthakaÑ pÈpessasi, nikkhama ito”ti so
therena paÓÈmito dvÈrakoÔÔhakasamÊpe rodamÈno aÔÔhÈsi.
Tena ca samayena SatthÈ JÊvakambavane viharati. Atha JÊvako purisaÑ
pesesi “gaccha paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ SatthÈraÑ nimantehÊ”ti. Tena
ca samayena ÈyasmÈ MahÈpanthako bhattuddesako hoti. So “paÒcannaÑ
bhikkhusatÈnaÑ bhikkhaÑ paÔicchathÈ”ti vutto “C|ÄapanthakaÑ ÔhapetvÈ
sesÈnaÑ paÔicchÈmÊ”ti Èha. TaÑ sutvÈ C|Äapanthako bhiyyoso mattÈya
domanassappatto ahosi. SatthÈ tassa cittakkhedaÑ ÒatvÈ “C|Äapanthako
mayÈ katena upÈyena bujjhissatÊ”ti tassa avid|raÔÔhÈne attÈnaÑ dassetvÈ
“kiÑ Panthaka rodasÊ”ti pucchi. “BhÈtÈ maÑ bhante paÓÈmetÊ”ti Èha.
“Panthaka mÈ cintayi, mama
______________________________________________________________
1. Khu 2. 296 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ. 2. SaÑ 1. 81; AÑ 2. 209 piÔÔhesu.
sÈsane tuyhaÑ pabbajjÈ, ehi imaÑ gahetvÈ ‘rajoharaÓaÑ, rajoharaÓan’ti

manasi karohÊ”ti iddhiyÈ1 suddhaÑ coÄakkhaÓÉaÑ abhisa~kharitvÈ adÈsi. So
SatthÈrÈ dinnaÑ coÄakkhaÓÉaÑ “rajoharaÓaÑ, rajoharaÓan”ti hatthena
parimajjanto nisÊdi. Tassa taÑ parimajjantassa kiliÔÔhadhÈtukaÑ jÈtaÑ, puna
parimajjantassa ukkhaliparipuÒchanasadisaÑ jÈtaÑ. So ÒÈÓaparipÈkattÈ
evaÑ cintesi “idaÑ coÄakkhaÓÉaÑ pakatiyÈ parisuddhaÑ, imaÑ
upÈdiÓÓakasarÊraÑ nissÈya kiliÔÔhaÑ aÒÒathÈ jÈtaÑ, tasmÈ aniccaÑ
yathÈpetaÑ, evaÑ cittampÊ”ti khayavayaÑ paÔÔhapetvÈ tasmiÑyeva nimitte
jhÈnÈni nibbattetvÈ jhÈnapÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ saha
paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi. Arahattapattassevassa TepiÔakaÑ
paÒcÈbhiÒÒÈ ca ÈgamiÑsu.
SatthÈ ek|nehi paÒcabhikkhusatehi saddhiÑ gantvÈ JÊvakassa nivesane
paÒÒatte Èsane nisÊdi. C|Äapanthako pana attano bhikkhÈya appaÔicchitattÈ
eva na gato. JÊvako yÈguÑ dÈtuÑ Èrabhi. SatthÈ hatthena pattaÑ pidahi.
“KasmÈ bhante na gaÓhathÈ”ti vutte vihÈre eko bhikkhu atthi JÊvakÈti. So
purisaÑ pesesi “gaccha bhaÓe vihÈre nisinnaÑ ayyaÑ gahetvÈ ehÊ”ti.
C|Äapanthakattheropi r|pena kiriyÈya ca ekampi ekena asadisaÑ
bhikkhusahassaÑ nimminitvÈ nisÊdi. So puriso vihÈre bhikkh|naÑ
bahubhÈvaÑ disvÈ gantvÈ JÊvakassa kathesi “imasmÈ bhikkhusaÑghÈ vihÈre
bhikkhusaÑgho bahutaro, pakkositabbaÑ ayyaÑ na jÈnÈmÊ”ti. JÊvako
SatthÈraÑ pucchi “ko nÈmo bhante vihÈre nisinno bhikkh|”ti. C|Äapanthako
nÈma JÊvakÈti. Gaccha bhaÓe “C|Äapanthako nÈma kataro”ti pucchitvÈ taÑ
ÈnehÊti. So vihÈraÑ gantvÈ “C|Äapanthako nÈma kataro bhante”ti pucchi.
“AhaÑ C|Äapanthako, ahaÑ C|Äapanthako”ti ekappahÈrena
bhikkhusahassampi kathesi. So punÈgantvÈ taÑ pavattiÑ JÊvakassa Èrocesi
JÊvako paÔividdhasaccattÈ “iddhimÈ maÒÒe ayyo”ti nayato ÒatvÈ “gaccha
bhaÓe paÔhamaÑ kathentaÑ ayyameva ‘tumhe SatthÈ pakkosatÊ’ti vatvÈ
cÊvarakaÓÓe gaÓhÈhÊ”ti Èha. So vihÈraÑ gantvÈ tathÈ akÈsi. TÈvadeva
nimmitabhikkh| antaradhÈyiÑsu. So theraÑ gahetvÈ agamÈsi.
______________________________________________________________
1. IddhimayaÑ (Ka)
10 KhuddakanikÈya
SatthÈ tasmiÑ khaÓe yÈguÒca khajjakÈdibhedaÒca paÔiggaÓhi.

Katabhattakicco BhagavÈ ÈyasmantaÑ C|ÄapanthakaÑ ÈÓÈpesi
“anumodanaÑ karohÊ”ti. So pabhinnapaÔisambhido SineruÑ gahetvÈ
mahÈsamuddaÑ manthento viya TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ sa~khobhento
Satthu ajjhÈsayaÑ gaÓhanto anumodanaÑ akÈsi. Dasabale bhattakiccaÑ
katvÈ vihÈraÑ gate dhammasabhÈyaÑ kathÈ udapÈdi ‘aho BuddhÈnaÑ
ÈnubhÈvo, yatra hi nÈma cattÈro mÈse ekagÈthaÑ gahetuÑ asakkontampi
lahukena khaÓeneva evaÑ mahiddhikaÑ akaÑs|’ti, tathÈ hi JÊvakassa
nivesane nisinno BhagavÈ ‘evaÑ C|Äapanthakassa cittaÑ samÈhitaÑ,
vÊthipaÔipannÈ vipassanÈ’ti ÒatvÈ yathÈnisinnoyeva attÈnaÑ dassetvÈ
‘Panthaka nevÈyaÑ pilotikÈ kiliÔÔhÈ rajÈnukiÓÓÈ, ito pana aÒÒopi ariyassa
vinaye saÑkileso rajo’ti dassento–
‘RÈgo rajo na ca pana reÓu vuccati,
RÈgassetaÑ adhivacanaÑ rajoti.
EtaÑ rajaÑ vippajahitvÈ bhikkhavo,
Viharanti te vigatarajassa sÈsane.
Doso rajo -pa- vigatarajassa sÈsane.
Moho rajo -pa- vigatarajassa sÈsane’ti1–
imÈ tisso gÈthÈyo abhÈsi. GÈthÈpariyosÈne C|Äapanthako
sahapaÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓÊti. SatthÈ tesaÑ bhikkh|naÑ
kathÈsallÈpaÑ sutvÈ ÈgantvÈ BuddhÈsane nisÊditvÈ “kiÑ vadetha
bhikkhave”ti pucchitvÈ “imaÑ nÈma bhante”ti vutte “bhikkhave
C|Äapanthakena idÈni mayhaÑ ovÈde ÔhatvÈ lokuttaradÈyajjaÑ laddhaÑ,
pubbe pana lokiyadÈyajjaÑ laddhan”ti vatvÈ tehi yÈcito C|ÄaseÔÔhijÈtakaÑ2
kathesi. AparabhÈge naÑ SatthÈ ariyagaÓaparivuto dhammÈsane nisinno
manomayaÑ kÈyaÑ abhinimminantÈnaÑ bhikkhunaÑ
cetovivaÔÔakusalÈnaÒca aggaÔÔhÈne Ôhapesi.
35. EvaÑ so patta-etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ

pÊtisomanassavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro nÈma
Jinoti-ÈdimÈha. Tattha purimapadadvayaÑ vuttatthameva. GaÓamhÈ
______________________________________________________________
1. Khu 7. 406; Khu 8. 154 piÔÔhesu. 2. Khu 5. 2 piÔÔhe.
v|pakaÔÔho soti so Padumuttaro nÈma SatthÈ gaÓamhÈ mahatÈ1

bhikkhusam|hato v|pakaÔÔho visuÑ bh|to vivekaÑ upagato. TadÈ mama
tÈpasakÈle Himavante HimÈlayapabbatasamÊpe vasi vÈsaÑ kappesi, cat|hi
iriyÈpathehi vihÈsÊti attho.
36. Ahampi -pa- tadÈti yadÈ so BhagavÈ HimavantaÑ upagantvÈ vasi,

tadÈ ahampi HimavantasamÊpe kata-assame È samantato
kÈyacittapÊÄÈsa~khÈtÈ parissayÈ samanti etthÈti assamoti laddhanÈme
araÒÒÈvÈse vasÈmÊti sambandho. AcirÈgataÑ mahÈvÊranti aciraÑ ÈgataÑ
mahÈvÊriyavantaÑ LokanÈyakaÑ padhÈnaÑ taÑ BhagavantaÑ upesinti
sambandho, ÈgatakkhaÓeyeva upÈgaminti attho.
37. PupphacchattaÑ gahetvÈnÈti evaÑ upagacchanto ca

padumuppalapupphÈdÊhi chÈditaÑ pupphamayaÑ chattaÑ gahetvÈ
NarÈsabhaÑ narÈnaÑ seÔÔhaÑ BhagavantaÑ chÈdento upagacchiÑ samÊpaÑ
gatosmÊti attho. SamÈdhiÑ samÈpajjantanti r|pÈvacarasamÈdhijjhÈnaÑ
samÈpajjantaÑ appetvÈ nisinnassa antarÈyaÑ ahaÑ akÈsinti sambandho.
38. Ubho hatthehi paggayhÈti taÑ susajjitaÑ pupphacchattaÑ dvÊhi

hatthehi ukkhipitvÈ ahaÑ Bhagavato adÈsinti sambandho. PaÔiggahesÊti taÑ
mayÈ dinnaÑ pupphacchattaÑ Padumuttaro BhagavÈ sampaÔicchi, sÈdaraÑ2
sÈdiyÊti attho.
41. SatapattachattaÑ paggayhÈti ekekasmiÑ padumapupphe

satasatapattÈnaÑ vasena satapattehi padumapupphehi chÈditaÑ
pupphacchattaÑ pakÈrena Èdarena gahetvÈ tÈpaso mama adÈsÊti attho.
TamahaÑ kittayissÈmÊti taÑ tÈpasaÑ ahaÑ kittayissÈmi pÈkaÔaÑ
karissÈmÊti attho. Mama bhÈsato bhÈsamÈnassa vacanaÑ suÓotha manasi
karotha.
42. PaÒcavÊsatikappÈnÊti iminÈ pupphacchattadÈnena paÒcavÊsativÈre

TÈvatiÑsabhavane Sakko hutvÈ devarajjaÑ karissatÊti sambandho.
CatuttiÑsatikkhattuÒcÈti catuttiÑsativÈre manussaloke cakkavattÊ rÈjÈ
bhavissati.
______________________________________________________________
1. MahÈ... (SÊ, I) 2. ChÈdanaÑ (Ka)
12 KhuddakanikÈya
43. YaÑ yaÑ yoninti manussayoni-ÈdÊsu yaÑ yaÑ jÈtiÑ saÑsarati

gacchati upapajjati. Tattha tattha yoniyaÑ abbhokÈse suÒÒaÔÔhÈne
patiÔÔhantaÑ nisinnaÑ ÔhitaÑ vÈ padumaÑ dhÈrayissati upari chÈdayissatÊti
attho.
45. PakÈsite pÈvacaneti tena BhagavatÈ sakalapiÔakattaye pakÈsite dÊpite

manussattaÑ manussajÈtiÑ labhissati upapajjissati. Manomayamhi
kÈyamhÊti manena jhÈnacittena nibbattoti manomayo, yathÈ cittaÑ pavattati,
tathÈ kÈyaÑ pavatteti cittagatikaÑ karotÊti attho. Tamhi manomaye kÈyamhi
so tÈpaso C|Äapanthako nÈma hutvÈ uttamo aggo bhavissatÊti attho. SesaÑ
heÔÔhÈ vuttattÈ uttÈnattÈ ca suviÒÒeyyameva.
52. SariÑ kokanadaÑ ahanti ahaÑ Bhagavato nimmitacoÄakaÑ

parimajjanto kokanadaÑ padumaÑ sarinti attho. Tattha cittaÑ vimucci meti
tasmiÑ kokanade padume mayhaÑ cittaÑ adhimucci allÊno, tato ahaÑ
arahattaÑ pÈpuÓinti sambandho.
53. AhaÑ manomayesu cittagatikesu kÈyesu sabbattha sabbesu

pÈramiÑ pariyosÈnaÑ gato pattoti sambandho. SesaÑ vuttanayamevÈti.
C|Äapanthakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. Pilindavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato Pilindavacchattherassa
HaÑsavatÊnagare mahÈbhogakule nibbatto heÔÔhÈ vuttanayena Satthu santike
dhammaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ devatÈnaÑ
piyamanÈpabhÈvena aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ patthetvÈ
yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ tato cuto devamanussesu saÑsaranto Sumedhassa
Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto. Parinibbute Bhagavati tassa th|paÑ
p|jetvÈ saÑghassa mahÈdÈnaÑ pavattetvÈ tato cavitvÈ devamanussesuÑ
ubhayasampattiyo anubhavitvÈ anuppanne Buddhe cakkavattÊ rÈjÈ hutvÈ

mahÈjanaÑ paÒcasÊlesu patiÔÔhÈpetvÈ saggaparÈyanaÑ akÈsi. So
anuppanneyeva amhÈkaÑ Bhagavati SÈvatthiyaÑ brÈhmaÓakule nibbatti,
Pilindotissa nÈmaÑ akaÑsu. Vacchoti gottaÑ. So aparabhÈge
Pilindavacchoti paÒÒÈyittha. SaÑsÈre pana1 saÑvegabahulatÈya
paribbÈjakapabbajjaÑ pabbajitvÈ C|ÄagandhÈraÑ nÈma vijjaÑ sÈdhetvÈ tÈya
vijjÈya ÈkÈsacÈrÊ paracittavid| ca hutvÈ RÈjagahe lÈbhaggayasaggapatto
paÔivasati.
Atha amhÈkaÑ BhagavÈ abhisambuddho hutvÈ anukkamena RÈjagahaÑ
upagato. Tato paÔÔhÈya BuddhÈnubhÈvena tassa sÈ vijjÈ na sampajjati, attano
kiccaÑ na sÈdheti. So cintesi “sutaÑ kho panetaÑ ÈcariyapÈcariyÈnaÑ
bhÈsamÈnÈnaÑ ‘yattha MahÈgandhÈravijjÈ dharati, tattha C|ÄagandhÈravijjÈ
na sampajjatÊ’ti samaÓassa pana Gotamassa ÈgatakÈlato paÔÔhÈya nÈyaÑ
mama vijjÈ sampajjati, nissaÑsayaÑ samaÓo Gotamo MahÈgandhÈravijjaÑ
jÈnÈti, yann|nÈhaÑ taÑ payirupÈsitvÈ tassa santike taÑ vijjaÑ
pariyÈpuÓeyyan”ti. So BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ etadavoca “ahaÑ
mahÈsamaÓa tava santike ekaÑ vijjaÑ pariyÈpuÓitukÈmo, okÈsaÑ me
karohÊ”ti. “Tena hi mama santike pabbajÈhÊ”ti Èha. So “vijjÈya parikammaÑ
pabbajjÈ”ti maÒÒamÈno pabbaji. Tassa BhagavÈ dhammaÑ kathetvÈ
caritÈnuk|laÑ kammaÔÔhÈnaÑ adÈsi. So upanissayasampannatÈya
nacirasseva vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
55. YÈ pana purimajÈtiyaÑ tassovÈde ÔhatvÈ sagge nibbattÈ devatÈ, tÈ

kataÒÒutaÑ nissÈya tasmiÑ saÒjÈtabahumÈnÈ sÈyaÑ pÈtaÑ theraÑ
payirupÈsitvÈ gacchanti. TasmÈ naÑ BhagavÈ devatÈnaÑ ativiya
piyamanÈpabhÈvena aggabhÈve Ôhapesi “etadaggaÑ bhikkhave mama
sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ devatÈnaÑ piyamanÈpÈnaÑ yadidaÑ
Pilindavaccho”ti2. EvaÑ so patta-aggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ
anussaritvÈ pÊtisomanassavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nibbute
LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. SaÑsaraÓena (SÊ, I) 2. AÑ 1. 25 piÔÔhe.
14 KhuddakanikÈya
Tattha kÈmar|pÈr|palokassa NÈtho padhÈnoti LokanÈtho. MedhÈ

vuccanti sabbaÒÒutaÒÒÈÓa-anÈvaraÓaÒÈÓÈdayo, sundarÈ, pasaÔÔhÈ vÈ medhÈ
yassa so Sumedho, aggo ca so puggalo cÈti aggapuggalo, tasmiÑ Sumedhe
LokanÈyake aggapuggale khandhaparinibbÈnena nibbute satÊti sambandho.
Pasannacitto sumanoti saddhÈya pasÈditacitto somanassena sundaramano
ahaÑ tassa Sumedhassa Bhagavato th|pap|jaÑ cetiyap|jaÑ akÈsinti attho.
56. Ye ca khÊÓÈsavÈ tatthÈti tasmiÑ samÈgame ye ca khÊÓÈsavÈ

pahÊnakilesÈ chaÄabhiÒÒÈ chahi abhiÒÒÈhi samannÈgatÈ mahiddhikÈ
mahantehi iddhÊhi samannÈgatÈ santi, te sabbe khÊÓÈsave ahaÑ tattha
samÈnetvÈ suÔÔhu Èdarena ÈnetvÈ saÑghabhattaÑ sakalasaÑghassa
dÈtabbabhattaÑ akÈsiÑ tesaÑ bhojesinti attho.
57. UpaÔÔhÈko tadÈ ah|ti tadÈ mama saÑghabhattadÈnakÈle Sumedhassa

Bhagavato nÈmena Sumedho nÈma upaÔÔhÈkasÈvako ahu ahosÊti attho. So
sÈvako mayhaÑ p|jÈsakkÈraÑ anumodittha anumodito ÈnisaÑsaÑ kathesÊti
attho.
58. Tena cittappasÈdenÈti tena th|pap|jÈkaraÓavasena uppannena

cittappasÈdena devaloke dibbavimÈnaÑ upapajjaÑ upagato asmÊti attho,
tattha nibbattomhÊti vuttaÑ hoti. ChaÄÈsÊtisahassÈnÊti tasmiÑ vimÈne cha
asÊtisahassÈni devaccharÈyo me mayhaÑ cittaÑ ramiÑsu ramÈpesunti
sambandho.
59. Mameva anuvattantÊti tÈ accharÈyo sabbakÈmehi dibbehi

r|pÈdivatthukÈmehi upaÔÔhahantiyo mamaÑ eva anuvattanti mama vacanaÑ
anukaronti sadÈ niccakÈlanti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Pilindavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
6. RÈhulatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttarassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ ayasmato RÈhulattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi ÈyasmÈ purimajinavaresu katÈdhikÈro tattha tattha
bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato
kÈle kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthu dhammadesanaÑ suÓanto
SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ sikkhÈkÈmÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ
sayampi taÑ ÔhÈnantaraÑ patthento senÈsanavisodhanavijjotanÈdikaÑ
uÄÈraÑ puÒÒaÑ katvÈ paÓidhÈnaÑ akÈsi. So tato cavitvÈ devamanussesu
saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
amhÈkaÑ bodhisattaÑ paÔicca YasodharÈya deviyÈ kucchimhi nibbattitvÈ
RÈhuloti laddhanÈmo mahatÈ khattiyaparivÈrena vaÉÉhi. Tassa
pabbajjÈvidhÈnaÑ Khandhake1 Ègatameva. So pabbajitvÈ Satthu santike
anekehi suttapadehi suladdhovÈdo paripakkaÒÈÓo vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ
arahattaÑ pÈpuÓi. ArahÈ pana hutvÈ attano paÔipattiÑ paccavekkhitvÈ
aÒÒaÑ byÈkaronto–
“Ubhayeneva sampanno, RÈhulabhaddoti maÑ vid|.
YaÒcamhi putto Buddhassa, yaÒca dhammesu cakkhumÈ.
YaÒca me ÈsavÈ khÊÓÈ, yaÒca natthi punabbhavo.
ArahÈ dakkhiÓeyyomhi, tevijjo amataddaso.
KÈmandhÈ jÈlapacchannÈ2, taÓhÈchadanachÈditÈ.
PamattabandhunÈ bandhÈ, macchÈva kuminÈ mukhe.
TaÑ kÈmaÑ ahamujjhitvÈ, chetvÈ mÈrassa bandhanaÑ.
Sam|laÑ taÓhamabbuyha, sÊtibh|tosmi nibbuto”ti3.
Catasso gÈthÈ abhÈsi. Tattha ubhayeneva sampannoti jÈtisampadÈ
paÔipattisampadÈti ubhayasampattiyÈpi sampanno samannÈgato.
RÈhulabhaddoti maÑ vid|ti “RÈhulabhaddo”ti maÑ sabrahmacÈrino
saÒjÈnanti. Tassa hi jÈtasÈsanaÑ sutvÈ bodhisattena “rÈhu jÈto, bandhanaÑ
jÈtan”ti vuttavacanaÑ upÈdÈya SuddhodanamahÈrÈjÈ “RÈhulo”ti
______________________________________________________________
1. Vi 3. 115 piÔÔhe. 2. JÈlasaÒchannÈ (I) Khu 1. 172 piÔÔhepi.
3. Khu 2. 271. 2 piÔÔhe.
16 KhuddakanikÈya
nÈmaÑ gaÓhi. Tattha Èdito pitarÈ vuttapariyÈyameva gahetvÈ Èha

“RÈhulabhaddoti maÑ vid|”ti. Bhaddoti pasaÑsÈvacanameva. AparabhÈge
SatthÈ taÑ sikkhÈkÈmabhÈvena aggaÔÔhÈne Ôhapesi “etadaggaÑ bhikkhave
mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ sikkhÈkÈmÈnaÑ yadidaÑ RÈhulo”ti1.
68. EvaÑ so patta-etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttarassa Bhagavatoti-
ÈdimÈha. Sattabh|mimhi pÈsÈdeti pasÈdaÑ somanassaÑ janetÊti pÈsÈdo.
Upar|pari ÔhitÈ satta bh|miyo yasmiÑ pÈsÈde soyaÑ sattabh|mi, tasmiÑ
sattabh|mimhi pÈsÈde. ŒdÈsaÑ santhariÑ ahanti ÈdÈsatalaÑ nipphÈdetvÈ
LokajeÔÔhassa Bhagavato tÈdino ahaÑ santharaÑ adÈsiÑ, santharitÈ p|jesinti
attho.
69. KhÊÓÈsavasahassehÊti arahantasahassehi parikiÓÓo parivuto.

Dvipadindo dvipadÈnaÑ indo sÈmi NarÈsabho MahÈmuni GandhakuÔiÑ tehi
saha upÈgami pÈvisÊti attho.
70. Virocento GandhakuÔinti taÑ GandhakuÔiÑ sobhayamÈno devÈnaÑ

devo devadevo narÈnaÑ Èsabho NarÈsabho jeÔÔho SatthÈ
bhikkhusaÑghamajjhe nisÊditvÈ imÈ byÈkaraÓagÈthÈyo abhÈsatha kathesÊti
sambandho.
71. YenÈyaÑ jotitÈ seyyÈti yena upÈsakena ayaÑ pÈsÈdasa~khÈtÈ seyyÈ

jotitÈ pabhÈsitÈ pajjalitÈ. ŒdÈsova kaÑsalohamayaÑ ÈdÈsatalaÑ iva suÔÔhu
samaÑ katvÈ santhatÈ. TaÑ upÈsakaÑ kittayissÈmi pÈkaÔaÑ karissÈmÊti
attho. SesaÑ suviÒÒeyyameva.
81. AÔÔhÈnametaÑ yaÑ tÈdÊti yaÑ yena kÈraÓena tÈdÊ iÔÔhÈniÔÔhesu

akampiyasabhÈvattÈ tÈdÊ agÈre gharÈvÈse ratiÑ allÊnabhÈvaÑ ajjhagÈ
pÈpuÓi, etaÑ kÈraÓaÑ aÔÔhÈnaÑ akÈraÓanti attho.
______________________________________________________________
82. NikkhamitvÈ agÈrasmÈti gharÈvÈsato nikkhamitvÈ taÑ tiÓadalamiva

pariccajitvÈ subbato susikkhito pabbajissati. RÈhulo nÈma nÈmenÈti
SuddhodanamahÈrÈjena pesitaÑ kumÈrassa jÈtasÈsanaÑ sutvÈ pitarÈ
Siddhatthena “rÈhu jÈto, bandhanaÑ jÈtan”ti vuttanÈmattÈ RÈhulo nÈmÈti
attho. “YathÈ candas|riyÈnaÑ vimÈnapabhÈya kiliÔÔhakaraÓena rÈhu
asurindo upeti gacchati, evamevÈyaÑ mama abhinikkhamanapabbajjÈdÊnaÑ
antarÈyaÑ karontoriva jÈto”ti adhippÈyena “rÈhu jÈtoti ÈhÈ”ti daÔÔhabbaÑ.
ArahÈ so bhavissatÊti so tÈdiso upanissayasampanno vipassanÈyaÑ
yuttappayutto arahÈ khÊÓÈsavo bhavissatÊti attho.
83. KikÊva aÓÉaÑ rakkheyyÈti aÓÉaÑ bÊjaÑ rakkhamÈnÈ kikÊ sakuÓÊ

iva appamatto sÊlaÑ rakkheyya, cÈmarÊ viya vÈladhinti vÈlaÑ rakkhamÈnÈ
kaÓÉakesu vÈle laggante bhindanabhayena1 anÈkaÉÉhitvÈ maramÈnÈ cÈmarÊ
viya jÊvitampi pariccajitvÈ sÊlaÑ abhinditvÈ rakkheyya. Nipako
sÊlasampannoti nepakkaÑ vuccati paÒÒÈ, tena nepakkena samannÈgato
nipako khaÓÉachiddÈdibhÈvaÑ apÈpetvÈ rakkhaÓato sÊlasampanno
bhavissatÊti evaÑ so BhagavÈ byÈkaraÓamakÈsi. So evaÑ patta-
arahattaphalo ekadivasaÑ vivekaÔÔhÈne nisinno somanassavasena evaÑ
rakkhiÑ MahÈmunÊti-ÈdimÈha. TaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
RÈhulatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. Upasenava~gantaputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttaraÑ Bhagavantanti-ÈdikaÑ Èyasmato
Upasenava~gantaputtattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu
Padumuttarassa Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare kulagehe nibbattitvÈ
vayappatto Satthu santikaÑ gantvÈ dhammaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ
bhikkhuÑ samantapÈsÈdikÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ Satthu
adhikÈrakammaÑ katvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ patthetvÈ yÈvajÊvaÑ kusalaÑ
______________________________________________________________
1. Chindanabhayena (SÊ, Ka)
18 KhuddakanikÈya
katvÈ devamanussesu saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde NÈlakagÈme

R|pasÈrÊ brÈhmaÓiyÈ kucchimhi nibbatti, Upasenotissa nÈmaÑ ahosi. So
vayappatto tayo vede uggaÓhitvÈ Satthu santike dhammaÑ sutvÈ
paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ upasampadÈya ekavassiko “ariyagabbhaÑ1
vaÉÉhemÊ”ti ekaÑ kulaputtaÑ attano santike upasampÈdetvÈ tena saddhiÑ
Satthu santitaÑ gato. SatthÈrÈ cassa tassa avassikassa bhikkhuno
saddhivihÈrikabhÈvaÑ sutvÈ “atilahuÑ kho tvaÑ moghapurisa bÈhullÈya
Èvatto”ti2 garahito “idÈnÈhaÑ yadi parisaÑ nissÈya SatthÈrÈ garahito,
parisaÑyeva pana nissÈya Satthu pasÈdaÑ karissÈmÊ”ti vipassanÈya
kammaÑ karonto nacirasseva arahattaÑ pÈpuÓi. ArahÈ pana hutvÈ sayampi
sabbe dhuta~gadhamme samÈdÈya vattati, aÒÒepi tadatthÈya samÈdapesi,
tena naÑ BhagavÈ samantapÈsÈdikÈnaÑ aggaÔÔhÈne Ôhapesi. So aparena
samayena KosambiyaÑ kalahe uppanne bhikkhusaÑghe ca dvidhÈbh|te
ekena bhikkhunÈ taÑ kalahaÑ parivajjitukÈmena “etarahi kho kalaho
uppanno, bhikkhusaÑgho ca dvidhÈbh|to, kathaÑ nu kho mayÈ
paÔipajjitabban”ti puÔÔho vivekavÈsato paÔÔhÈya tassa paÔipattiÑ kathesi.
EvaÑ thero tassa bhikkhuno ovÈdadÈnÈpadesena attano tathÈ
paÔipannabhÈvaÑ dÊpento aÒÒaÑ byÈkÈsi.
86. So evaÑ patta-etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento PadumuttaraÑ
Bhagavantanti-ÈdimÈha. PabbhÈramhi nisÊdantanti purato bhÈraÑ namitaÑ
onamitanti pabbhÈraÑ vivekakÈmaÑ vanamajjhe sayaÑjÈtapabbatapabbhÈre
nisinnaÑ naruttamaÑ BhagavantaÑ ahaÑ upagacchiÑ samÊpaÑ gatoti
attho.
87. KaÓikÈrapuppha disvÈti tathÈ upagacchanto tasmiÑ padese

supupphitaÑ kaÓikÈraÑ disvÈ. VaÓÔe chetvÈna’haÑ tadÈti tasmiÑ
TathÈgatassa diÔÔhakÈle taÑ pupphaÑ vaÓÔe vaÓÔasmiÑ chetvÈna
chinditvÈna. Ala~karitvÈ chattamhÊti tena pupphena chattaÑ chÈdetvÈ3.
Buddhassa abhiropayinti pabbhÈre nisinnassa buddhassa muddhani akÈsinti
attho.
______________________________________________________________
1. ŒcariyagabbhaÑ (SÊ) 2. Vi 3. 74 piÔÔhe. 3. SÈdhetvÈ (SÊ)
88. PiÓÉapÈtaÒca pÈdÈsinti tasmiÑyeva nisinnassa Bhagavato

piÓÉapÈtaÑ pakÈrena adÈsiÑ bhojesinti attho. ParamannaÑ subhojananti
sundarabhojanasa~khÈtaÑ paramannaÑ uttamÈhÈraÑ. Buddhena navame
tatthÈti tasmiÑ vivekaÔÔhÈne Buddhena saha navame aÔÔha samaÓe
samitapÈpe khÊÓÈsavabhikkh| bhojesinti attho.
YaÑ vadanti Sumedhoti yaÑ GotamasammÈsambuddhaÑ bh|ripaÒÒaÑ
pathavisamÈnaÑ paÒÒaÑ SumedhaÑ sundaraÑ sabbaÒÒutÈdipaÒÒavantaÑ.
Sumedho iti sundarapaÒÒo iti vadanti paÓÉitÈ ito kappato satasahasse kappe
eso Gotamo SammÈsambuddho bhavissatÊti sambandho. SesaÑ
Upasenava~gantaputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. RaÔÔhapÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttarassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato RaÔÔhapÈlattherassa
apadÈnaÑ. AyampÈyasmÈ purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato uppattito
puretarameva HaÑsavatÊnagare gahapatimahÈsÈlakule nibbattitvÈ
vayappatto pitu accayena gharÈvÈse patiÔÔhito ratanakoÔÔhÈgÈrakammikena
dassitaÑ aparimÈÓaÑ vaÑsÈnugataÑ dhanaÑ disvÈ “imaÑ ettakaÑ
dhanarÈsiÑ mayhaÑ pitu-ayyakapayyakÈdayo attanÈ saddhiÑ gahetvÈ
gantuÑ nÈsakkhiÑsu, mayÈ pana gahetvÈ gantuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ
kapaÓaddhikÈdÊnaÑ mahÈdÈnaÑ adÈsi. So abhiÒÒÈlÈbhiÑ ekaÑ tÈpasaÑ
upasa~kamitvÈ tena devalokÈdhipacce niyojito yÈvajÊvaÑ puÒÒÈni katvÈ tato
cuto devaloke nibbattitvÈ dibbasampattiÑ anubhavanto tattha yÈvatÈyukaÑ
ÔhatvÈ tato cuto manussaloke bhinnaÑ raÔÔhaÑ sandhÈretuÑ samatthassa
kulassa ekaputtako hutvÈ nibbatti. Tena samayena Padumuttaro BhagavÈ
loke uppajjitvÈ pavattitavaradhammacakko veneyyasatte
nibbÈnamahÈnagarasa~khÈtaÑ khemantabh|miÑ sampÈpesi. Atha so
kulaputto anukkamena viÒÒutaÑ patto ekadivasaÑ upÈsakehi saddhiÑ
vihÈraÑ gantvÈ SatthÈraÑ dhammaÑ desentaÑ disvÈ pasannacitto
parisapariyante nisÊdi.
20 KhuddakanikÈya
Tena kho pana samayena SatthÈ ekaÑ bhikkhuÑ saddhÈpabbajitÈnaÑ

aggaÔÔhÈne Ôhapesi. So taÑ disvÈ pasannamÈnaso
satasahassabhikkhuparivutassa1 Bhagavato sattÈhaÑ mahÈdÈnaÑ datvÈ taÑ
ÔhÈnaÑ patthesi. SatthÈ anantarÈyena samijjhanabhÈvaÑ disvÈ “ayaÑ
anÈgate Gotamassa nÈma SammÈsambuddhassa sÈsane saddhÈpabbajitÈnaÑ
aggo bhavissatÊ”ti byÈkÈsi. So SatthÈraÑ bhikkhusaÑghaÒca vanditvÈ
uÔÔhÈyÈsanÈ pakkÈmi. So yÈvatÈyukaÑ puÒÒÈni katvÈ tato cavitvÈ
devamanussesu saÑsaranto ito dvenavute kappe Phussassa Bhagavato kÈle
Satthu vemÈtikesu tÊsu rÈjaputtesu SatthÈraÑ upaÔÔhahantesu tesaÑ
puÒÒakiriyÈsu sahÈyakiccaÑ akÈsi. EvaÑ tattha tattha bhave bahuÑ
kusalaÑ upacinitvÈ sugatÊsuyeva saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde
KururaÔÔhe ThullakoÔÔhikanigame RaÔÔhapÈlaseÔÔhino gehe nibbatti, tassa
bhinnaÑ raÔÔhaÑ sandhÈretuÑ samatthakule nibbattattÈ RaÔÔhapÈloti
vaÑsÈnugatameva nÈmaÑ ahosi. So mahatÈ parivÈrena vaÉÉhanto
anukkamena yobbanappatto mÈtÈpit|hi patir|pena dÈrena saÑyojito
mahante ca yase patiÔÔhÈpito dibbasampattisadisasampattiÑ paccanubhoti.
Atha BhagavÈ KururaÔÔhe janapadacÈrikaÑ caranto ThullakoÔÔhikaÑ
anupÈpuÓi. TaÑ sutvÈ RaÔÔhapÈlo kulaputto SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ Satthu
santike dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitukÈmo sattÈhaÑ
bhattacchedaÑ katvÈ kicchena kasirena mÈtÈpitaro anujÈnÈpetvÈ SatthÈraÑ
upasa~kamitvÈ pabbajjaÑ yÈcitvÈ Satthu ÈÓattiyÈ aÒÒatarassa santike
pabbajitvÈ yonisomanasikÈrena kammaÑ karonto vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
arahattaÑ pÈpuÓi. ArahattaÑ pana patvÈ SatthÈraÑ anujÈnÈpetvÈ mÈtÈpitaro
passituÑ ThullakoÔÔhikaÑ gantvÈ tattha sapadÈnaÑ piÓÉÈya caranto pitu
nivesane ÈbhidosikaÑ kummÈsaÑ labhitvÈ taÑ amataÑ viya paribhuÒjanto
pitarÈ nimantito svÈtanÈya adhivÈsetvÈ dutiyadivase pitu nivesane
piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ ala~katapaÔiyatte itthÈgÈrajane upagantvÈ “kÊdisÈ
nÈma tÈ ayyaputta accharÈyo, yÈsaÑ tvaÑ hetu brahmacariyaÑ carasÊ”ti-
ÈdÊni2 vatvÈ palobhanakammaÑ kÈtuÑ Èraddhe tassÈdhippÈyaÑ
viparivattetvÈ aniccatÈdipaÔisaÑyuttaÑ dhammaÑ kathento–
______________________________________________________________
1. ParivÈrassa (I, Ka) 2. Ma 2. 252 piÔÔhe.
“Passa cittakataÑ bimbaÑ, arukÈyaÑ samussitaÑ.

ŒturaÑ bahusa~kappaÑ, yassa natthi dhuvaÑ Ôhiti.
Passa cittakataÑ r|paÑ, maÓinÈ kuÓÉalena ca.
AÔÔhiÑ tacena onaddhaÑ, saha vatthehi sobhati.
AlattakakatÈ pÈdÈ, mukhaÑ cuÓÓakamakkhitaÑ.
AlaÑ bÈlassa mohÈya, no ca pÈragavesino.
AÔÔhÈpadakatÈ kesÈ, nettÈ aÒjanamakkhitÈ.
AÒjanÊva navÈ1 cittÈ, p|tikÈyo ala~kato.
Odahi migavo pÈsaÑ, nÈsadÈ vÈguraÑ migo.
BhutvÈ nivÈpaÑ gacchÈma, kandante migabandhake.
Chinno pÈso migavassa, nÈsadÈ vÈguraÑ migo.
BhutvÈ nivÈpaÑ gacchÈma, socante migaluddake”ti2.
ImÈ gÈthÈyo abhÈsi. ImÈ gÈthÈ vatvÈ vehÈsaÑ abbhuggantvÈ raÒÒo
Korabyassa MigÈjinavanuyyÈne3 ma~galasilÈpaÔÔe nisÊdi. Therassa kira pitÈ
sattasu dvÈrakoÔÔhakesu aggaÄaÑ dÈpetvÈ malle ÈÓÈpesi “nikkhamituÑ mÈ
detha, kÈsÈyÈni apanetvÈ setakÈni nivÈsÈpethÈ”ti. TasmÈ thero ÈkÈsena
agamÈsi. Atha rÈjÈ Korabyo therassa tattha nisinnabhÈvaÑ sutvÈ taÑ
upasa~kamitvÈ sammodanÊyaÑ kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈ “idha bho
RaÔÔhapÈla pabbajanto byÈdhipÈrijuÒÒaÑ vÈ jarÈbhogaÒÈtipÈrijuÒÒaÑ vÈ
patto pabbajati, tvaÑ pana kiÒcipi pÈrijuÒÒaÑ anupagato eva kasmÈ
pabbajasÊ”ti pucchi. Athassa thero “upaniyyati loko addhuvo, atÈÓo loko
anabhissaro, asaraÓo loko sabbaÑ pahÈya gamanÊyaÑ, |no loko atitto
taÓhÈdÈso”ti4 imesaÑ catunnaÑ dhammuddesÈnaÑ attanÈ viditabhÈvaÑ
kathetvÈ tassÈ desanÈya anugÊti5 kathento–
______________________________________________________________
1. AÒjanÊvaÓÓavÈ (Ma 2. 253 piÔÔhe.) 2. Ma 2. 253; Khu 2. 325 piÔÔhesu.
3. MigÈcÊra... (SÊ) 4. Ma 2. 256 piÔÔhe RaÔÔhapÈlasutte vitthÈro.
5. AnuthutiÑ (Ka)
22 KhuddakanikÈya
“PassÈmi loke sadhane manusse,

LaddhÈna vittaÑ na dadanti mohÈ.
LuddhÈ dhanaÑ sannicayaÑ karonti,
Bhiyyova kÈme abhipatthayanti.
RÈjÈ pasayhappathaviÑ vijetvÈ,
SasÈgarantaÑ mahimÈvasanto.
OraÑ samuddassa atittar|po,
PÈraÑ samuddassapi patthayetha.
RÈjÈ ca aÒÒe ca bah| manussÈ,
AvÊtataÓhÈ maraÓaÑ upenti.
nÈva hutvÈna jahanti dehaÑ,
KÈmehi lokamhi na ha’tthi titti.
Kandanti naÑ ÒÈtÊ pakiriya kese,
‘Aho vatÈ no amarÈ’ti cÈhu.
Vatthena naÑ pÈrutaÑ nÊharitvÈ,
CitaÑ samodhÈya tato Éahanti.
So Éayhati s|lehi tujjamÈno,
Ekena vatthena pahÈya bhoge.
Na mÊyamÈnassa bhavanti tÈÓÈ,
©ÈtÊ ca mittÈ atha vÈ sahÈyÈ.
DÈyÈdakÈ tassa dhanaÑ haranti,
Satto pana gacchati yena kammaÑ.
Na mÊyamÈnaÑ dhanamanveti kiÒci,
PuttÈ ca dÈrÈ ca dhanaÒca raÔÔhaÑ.
Na dÊghamÈyuÑ labhate dhanena,
Na cÈpi vittena jaraÑ vihanti.
AppaÑ hidaÑ jÊvitamÈhu dhÊrÈ,
AsassataÑ vippariÓÈmadhammaÑ.
AÉÉhÈ daliddÈ ca phusanti phassaÑ,

BÈlo ca dhÊro ca tatheva phuÔÔho.
BÈlo hi bÈlyÈ vadhitova seti,
DhÊro ca no vedhati phassaphuÔÔho.
TasmÈ hi paÒÒÈva dhanena seyyÈ,
YÈya vosÈna’midhÈ’dhigacchati.
AbyositattÈ hi bhavÈbhavesu,
PÈpÈni kammÈni karoti mohÈ.
Upeti gabbhaÒca paraÒca lokaÑ,
SaÑsÈramÈpajjaparamparÈya.
Tassa’ppapaÒÒo abhisaddahanto,
Upeti gabbhaÒca paraÒca lokaÑ.
Coro yathÈ sandhimukhe gahÊto,
SakammunÈ haÒÒati pÈpadhammo.
EvaÑ pajÈ pecca paramhi loke,
SakammunÈ haÒÒati pÈpadhammo.
KÈmÈ hi citrÈ madhurÈ manoramÈ,
Vir|par|pena mathenti cittaÑ.
ŒdÊnavaÑ kÈmaguÓesu disvÈ,
TasmÈ ahaÑ pabbajitomhi rÈja.
DumapphanÊva patanti mÈÓavÈ,
DaharÈ ca vuÉÉhÈ ca sarÊrabhedÈ.
Etampi disvÈna pabbajitomhi rÈja,
ApaÓÓakaÑ sÈmaÒÒameva seyyo.
SaddhÈyÈhaÑ pabbajito, upeto jinasÈsane.
AvaÒjhÈ mayhaÑ pabbajjÈ, anaÓo bhuÒjÈmi bhojanaÑ.
KÈme Èdittato disvÈ, jÈtar|pÈni satthato.
GabbhÈvokkantito dukkhaÑ, nirayesu mahabbhayaÑ.
24 KhuddakanikÈya
EtamÈdÊnavaÑ ÒatvÈ, saÑvegaÑ alabhiÑ tadÈ.

SohaÑ viddho tadÈ santo, sampatto ÈsavakkhayaÑ.
PariciÓÓo mayÈ SatthÈ, kataÑ Buddhassa sÈsanaÑ.
Ohito garuko bhÈro, bhavanetti sam|hatÈ.
Yassa’tthÈya pabbajito, agÈrasmÈ’nagÈriyaÑ.
So me attho anuppatto, sabbasaÑyojanakkhayo”ti1–
ImÈ gÈthÈ avoca. EvaÑ thero raÒÒo Korabyassa dhammaÑ desetvÈ Satthu
santikameva gato. SatthÈ ca aparabhÈge ariyagaÓamajjhe nisinno theraÑ
saddhÈpabbajitÈnaÑ aggaÔÔhÈne Ôhapesi.
97-8. EvaÑ so thero patta-etadaggaÔÔhÈno pubbakammaÑ saritvÈ

ÈdimÈha. VaranÈgo mayÈ dinnoti tassa Bhagavato r|pakÈye pasÊditvÈ varo
uttamo seÔÔho ÊsÈdanto rathÊsÈsadisadanto ur|ÄhavÈ bhÈravaho2 rÈjÈraho vÈ.
Setacchattopasobhitoti hatthikkhandhe ussÈpitasetacchattena upasevito
sobhamÈno. Punapi kiÑvisiÔÔho varanÈgo? Sakappano hatthÈla~kÈrasahito.
SaÑghÈrÈmaÑ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa vasanatthÈya
ÈrÈmaÑ vihÈraÑ akÈrayiÑ kÈresiÑ.
99. CatupaÒÒÈsasahassÈnÊti tasmiÑ kÈrÈpite vihÈrabbhantare

catupaÒÒÈsasahassÈni pÈsÈdÈni ca ahaÑ akÈrayiÑ kÈresinti attho.
MahoghadÈnaÑ karitvÈnÈti sabbaparikkhÈrasahitaÑ mahoghasadisaÑ
mahÈdÈnaÑ sajjetvÈ Mahesino Munino niyyÈdesinti attho.
100. Anumodi mahÈvÊroti caturÈsa~khyeyyasatasahassesu kappesu

abbocchinna-ussÈhasa~khÈtena vÊriyena mahÈvÊro sayambh| sayameva
bh|to jÈto laddhasabbaÒÒutaÒÒÈÓo aggo seÔÔho puggalo anumodi
vihÈrÈnumodanaÑ akÈsi. Sabbe jane hÈsayantoti sakalÈnantÈparimÈÓe
devamanusse hÈsayanto
______________________________________________________________
1. Khu 2. 325 piÔÔhÈdÊsu. 2. SÈravaho (I)
santuÔÔhe kurumÈno amatanibbÈnapaÔisaÑyuttaÑ catusaccadhammadesanaÑ

desesi pakÈsesi vivari vibhaji uttÈnÊ akÈsÊti attho.
101. TaÑ me viyÈkÈsÊti taÑ mayhaÑ katapuÒÒaÑ balaÑ visesena

pÈkaÔaÑ akÈsi. JalajuttamanÈmakoti jale jÈtaÑ jalajaÑ padumaÑ,
PadumuttaranÈmakoti attho. “JalanuttamanÈyako”tipi pÈÔho. Tattha attano
pabhÈya jalantÊti jalanÈ, candimas|riyadevabrahmÈno, tesaÑ jalanÈnaÑ
uttamoti jalanuttamo. SabbasattÈnaÑ nÈyako uttamoti nÈyako,
sambhÈravante satte nibbÈnaÑ neti pÈpetÊti vÈ nÈyako, jalanuttamo ca so
nÈyako cÈti JalanuttamanÈyako. BhikkhusaÑghe nisÊditvÈti
bhikkhusaÑghassa majjhe nisinno imÈ gÈthÈ abhÈsatha pÈkaÔaÑ katvÈ
kathesÊti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
RaÔÔhapÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. SopÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PabbhÈraÑ sodhayantassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SopÈkattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa Bhagavato kÈle
aÒÒatarassa kuÔambikassa putto hutvÈ nibbatti. EkadivasaÑ SatthÈraÑ disvÈ
bÊjap|raphalÈni Satthu upanesi, paribhuÒji BhagavÈ tassÈnukampaÑ
upÈdÈya. So bhikkhu Satthari saÑghe ca abhippasanno salÈkabhattaÑ
paÔÔhapetvÈ saÑghuddesavasena tiÓÓaÑ bhikkh|naÑ yÈvatÈyukaÑ
khÊrabhattaÑ adÈsi. So tehi puÒÒehi aparÈparaÑ devamanussesu sampattiyo
anubhavanto ekadÈ manussayoniyaÑ nibbatto ekassa Paccekabuddhassa
khÊrabhattaÑ adÈsi.
EvaÑ tattha tattha puÒÒÈni katvÈ sugatÊsuyeva paribbhamanto imasmiÑ
BuddhappÈde purimakammanissandena SÈvatthiyaÑ aÒÒatarÈya
duggatitthiyÈ kucchimhi paÔisandhiÑ gaÓhi. SÈ taÑ dasamÈse kucchinÈ
pariharitvÈ paripakke gabbhe vijÈyanakÈle vijÈyituÑ asakkontÊ mucchaÑ
ÈpajjitvÈ bahuvelaÑ matÈ viya nipajji. ©ÈtakÈ “matÈ”ti saÒÒÈya susÈnaÑ
netvÈ citakaÑ
26 KhuddakanikÈya
ÈropetvÈ devatÈnubhÈvena vÈtavuÔÔhiyÈ uÔÔhitÈya aggiÑ adatvÈ pakkamiÑsu.

DÈrako pacchimabhavikattÈ devatÈnubhÈveneva arogo hutvÈ mÈtukucchito
nikkhami. MÈtÈ pana kÈlamakÈsi. DevatÈ manussar|penupagamma taÑ
gahetvÈ susÈnagopakassa gehe ÔhapetvÈ katipÈhaÑ kÈlaÑ patir|pena
ÈhÈrena posesi. Tato paraÑ susÈnagopako attano puttaÑ katvÈ vaÉÉhesi. So
tathÈ vaÉÉhento tassa puttena Suppiyena nÈma dÈrakena saddhiÑ kÊÄanto
vicari. Tassa susÈne jÈtasaÑvaÉÉhabhÈvato SopÈkoti samaÒÒÈ ahosi.
AthekadivasaÑ sattavassikaÑ taÑ BhagavÈ pacc|savelÈyaÑ ÒÈÓajÈlaÑ

pattharitvÈ veneyyabandhave olokento ÒÈÓajÈlassa antogataÑ1 disvÈ
susÈnaÔÔhÈnaÑ agamÈsi. DÈrako pubbahetunÈ codiyamÈno pasannamÈnaso
SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ aÔÔhÈsi. SatthÈ tassa dhammaÑ kathesi.
So dhammaÑ sutvÈ pabbajjaÑ yÈcitvÈ pitarÈ “anuÒÒÈtosÊ”ti vutto pitaraÑ
Satthu santikaÑ Ènesi. Tassa pitÈ SatthÈraÑ vanditvÈ “imaÑ dÈrakaÑ
pabbÈjetha bhante”ti anujÈni, taÑ pabbÈjetvÈ BhagavÈ mettÈbhÈvanÈya
niyojesi. So mettÈkammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ susÈne viharanto nacirasseva
mettÈjhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ sacchÈkÈsi.
ArahÈ hutvÈpi aÒÒesaÑ sosÈnikabhikkh|naÑ mettÈbhÈvanÈvidhiÑ dassento
“yathÈpi ekaputtasmin”ti2 gÈthaÑ abhÈsi. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ
ekaputtake piye manÈpe mÈtÈ pitÈ ca kusalÊ ekantahitesÊ bhaveyya, evaÑ
puratthimÈdibhedÈsu sabbÈsu disÈsu kÈmabhavÈdibhedesu vÈ sabbesu
bhavesu daharÈdibhedÈsu sabbÈsu avatthÈsupi Ôhitesu sabbesu sattesu
ekantahitesitÈya kusalÊ bhaveyya “mitto, udÈsino, paccatthiko”ti sÊmaÑ
akatvÈ sÊmÈya sambhedavasena sabbattha ekarasaÑ mettaÑ bhÈveyyÈti
imaÑ pana gÈthaÑ vatvÈ “sace tumhe Èyasmanto evaÑ mettaÑ
bhÈveyyÈtha, ye te BhagavatÈ ‘sukhaÑ supatÊ’ti-ÈdinÈ3 ekÈdasa
mettÈnisaÑsÈ ca vuttÈ, ekaÑsena tesaÑ bhÈgino bhavathÈ”ti ovÈdaÑ adÈsi.
______________________________________________________________
1. AntogadhaÑ (Ka) 2. Khu 2. 227 piÔÔhe.
3. AÑ 3. 542; Vi 5. 249; Khu 11. 195 piÔÔhesu.
112. EvaÑ so pattaphalÈdhigamo attano katapuÒÒaÑ paccavekkhitvÈ

saÒjÈtasomanasso pubbacaritÈpadÈnaÑ dassento pabbhÈraÑ
sodhayantassÈti-ÈdimÈha. Tattha pabbhÈranti silÈpabbatassa vivekaÔÔhÈnaÑ,
taÑ pabbajitÈnur|pattÈ iÔÔhakapÈkÈraÑ katvÈ dvÈrakavÈÔaÑ yojetvÈ
bhikkh|naÑ vasanatthÈya adÈsi, pakÈrena bharo patthetabboti pabbhÈro,
taÑ sodhayantassa mama santikaÑ Siddhattho nÈma BhagavÈ Ègacchi
pÈpuÓi.
113. BuddhaÑ upagataÑ disvÈti evaÑ mama santikaÑ ÈgataÑ disvÈ

tÈdino iÔÔhÈniÔÔhesu akampiyasabhÈvattÈ tÈdiguÓayuttassa LokajeÔÔhassa
Buddhassa santharaÑ tiÓapaÓÓÈdisantharaÑ kaÔÔhattharaÑ paÒÒÈpetvÈ
niÔÔhÈpetvÈ pupphÈsanaÑ pupphamayaÑ ÈsanaÑ ahaÑ adÈsiÑ.
114. PupphÈsane nisÊditvÈti tasmiÑ paÒÒatte pupphÈsane nisÊditvÈ

LokanÈyako Siddhattho BhagavÈ. MamaÒca gatimaÒÒÈyÈti mayhaÑ gatiÑ
ÈyatiÑ uppattiÔÔhÈnaÑ aÒÒÈya jÈnitvÈ aniccataÑ aniccabhÈvaÑ udÈhari
kathesi.
115. AniccÈ vata sa~khÈrÈti vata ekantena sa~khÈrÈ paccayehi samecca

samÈgantvÈ karÊyamÈnÈ sabbe sappaccayadhammÈ hutvÈ abhÈvaÔÔhena
aniccÈ. UppÈdavayadhamminoti uppajjitvÈ vinassanasabhÈvÈ uppajjitvÈ
pÈtubhavitvÈ ete sa~khÈrÈ nirujjhanti vinassantÊti attho. TesaÑ v|pasamo
sukhoti tesaÑ sa~khÈrÈnaÑ visesena upasamo sukho, tesaÑ v|pasamakaraÑ
nibbÈnameva ekantasukhanti attho.
116. IdaÑ vatvÈna sabbaÒÒ|ti sabbadhammajÈnanako BhagavÈ

lokÈnaÑ jeÔÔho vuÉÉho narÈnaÑ Èsabho padhÈno vÊro idaÑ
aniccapaÔisaÑyuttaÑ dhammadesanaÑ vatvÈna kathetvÈ ambare ÈkÈse
haÑsarÈjÈ iva nabhaÑ ÈkÈsaÑ abbhuggamÊti sambandho.
117. SakaÑ diÔÔhiÑ attano laddhiÑ khantiÑ ruciÑ ajjhÈsayaÑ jahitvÈna

pahÈya. BhÈvayÈ’niccasaÒÒahanti anicce aniccanti pavattasaÒÒaÑ ahaÑ
bhÈvayiÑ vaÉÉhesiÑ manasi akÈsiÑ. Tattha kÈlaÑ kato ahanti tattha tissaÑ
jÈtiyaÑ tato jÈtito ahaÑ kÈlaÑ kato mato.
28 KhuddakanikÈya
118. Dve sampattÊ anubhotvÈti manussasampattidibbasampattisa~khÈtÈ

dve sampattiyo anubhavitvÈ. Sukkam|lena coditoti purÈÓakusalam|lena,
m|labh|tena kusalena vÈ codito saÒcodito. Pacchime bhave sampatteti
pariyosÈne bhave sampatte pÈpuÓite. SapÈkayonu’pÈgaminti sakaÑ
pacitabhattaÑ sapÈkaÑ yoniÑ upÈgamiÑ. Yassa kulassa attano
pacitabhattaÑ aÒÒehi abhuÒjanÊyaÑ, tasmiÑ caÓÉÈlakule nibbattosmÊti
attho. Atha vÈ sÈ vuccati sunakho,
sunakhocchiÔÔhabhattabhuÒjanakacaÓÉÈlakule jÈtoti attho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
SopÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Suma~galatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ŒhutiÑ yiÔÔhukÈmoti-ÈdikaÑ Èyasmato Suma~galattherassa apadÈnaÑ.
AyampÈyasmÈ purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Piyadassissa Bhagavato kÈle
rukkhadevatÈ hutvÈ nibbatti. So ekadivasaÑ SatthÈraÑ nhatvÈ ekacÊvaraÑ
ÔhitaÑ disvÈ somanassappatto apphoÔesi. So tena puÒÒena devamanussesu
saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyÈ avid|re aÒÒatarasmiÑ
gÈmake tÈdisena kammanissandena daliddakule nibbatti, tassa Suma~galoti
nÈmaÑ ahosi. So vayappatto khujjakÈsita1 na~galakuddÈlaparikkhÈro hutvÈ
kasiyÈ jÊvikaÑ kappesi. So ekadivasaÑ raÒÒÈ PasenadinÈ Kosalena
Bhagavato bhikkhusaÑghassa ca mahÈdÈne pavattiyamÈne dÈn|pakaraÓÈni
gahetvÈ Ègacchantehi manussehi saddhiÑ dadhighaÔaÑ gahetvÈ Ègato
bhikkh|naÑ sakkÈrasammÈnaÑ disvÈ “ime samaÓÈ SakyaputtiyÈ
sukhumavatthanivatthÈ subhojanÈni bhuÒjitvÈ nivÈtesu senÈsanesu viharanti,
yann|nÈhampi pabbajeyyan”ti cintetvÈ aÒÒataraÑ mahÈtheraÑ
upasa~kamitvÈ attano pabbajÈdhippÈyaÑ nivedesi. So taÑ karuÓÈyanto
pabbÈjetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhi. So
______________________________________________________________
1. UddÈkÈsita (Ka)
araÒÒe viharanto ekakavihÈre nibbinno ukkaÓÔhito hutvÈ vibbhamitukÈmo

ÒÈtigÈmaÑ gacchanto antarÈmagge kacchaÑ bandhitvÈ khettaÑ kasante
kiliÔÔhavatthanivatthe samantato rajokiÓÓasarÊre vÈtÈtapena sussante khettaÑ
kassake manusse disvÈ “mahantaÑ vatime sattÈ jÊvikanimittaÑ dukkhaÑ
paccanubhavantÊ”ti saÑvegaÑ paÔilabhi. ©ÈÓassa paripÈkagatattÈ cassa
yathÈgahitaÑ kammaÔÔhÈnaÑ upaÔÔhÈsi. So aÒÒataraÑ rukkham|laÑ
upagantvÈ vivekaÑ labhitvÈ yonisomanasikaronto vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
maggapaÔipÈÔiyÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
124. EvaÑ so patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento ÈhutiÑ yiÔÔhukÈmohanti-
ÈdimÈha. Tattha Èhutinti annapÈnÈdi-anekavidhaÑ p|jÈsakkÈr|pakaraÓaÑ.
YiÔÔhukÈmoti yajitukÈmo, dÈnaÑ dÈtukÈmo ahaÑ. PaÔiyÈdetvÈna bhojananti
ÈhÈraÑ paÔiyÈdetvÈ nipphÈdetvÈ. BrÈhmaÓe paÔimÈnentoti paÔiggÈhake
suddhapabbajite pariyesanto. VisÈle mÈÄake Ôhitoti
parisuddhapaÓÉarapulinatalÈbhirÈme vipule mÈÄake Ôhito.
125-7. AthaddasÈsiÑ sambuddhanti-ÈdÊsu mahÈyasaÑ mahÈparivÈraÑ

sabbalokaÑ sakalasattalokaÑ vinetÈraÑ visesena netÈraÑ
nibbÈnasampÈpakaÑ sayambhuÑ sayameva bh|taÑ anÈcariyakaÑ
aggapuggalaÑ seÔÔhapuggalaÑ BhagavantaÑ BhagyavantÈdiguÓayuttaÑ
jutimantaÑ nÊlapÊtÈdipabhÈsampannaÑ sÈvakehi purakkhataÑ parivÈritaÑ
Èdiccamiva s|riyamiva rocantaÑ sobhamÈnaÑ rathiyaÑ vÊthiyaÑ
paÔipannakaÑ gacchantaÑ PiyadassiÑ nÈma SambuddhaÑ addasinti
sambandho. AÒjaliÑ paggahetvÈnÈti baddhaÒjalipuÔaÑ1 sirasi katvÈ sakaÑ
cittaÑ attano cittaÑ pasÈdayiÑ itthambh|tassa Bhagavato guÓe pasÈdesiÑ
pasannamakÈsinti attho. ManasÈva nimantesinti cittena pavÈresiÑ.
Œgacchatu MahÈmunÊti mahito p|jÈraho Muni BhagavÈ mama nivesanaÑ
Ègacchatu.
128. Mama sa~kappamaÒÒÈyÈti mayhaÑ cittasa~kappaÑ ÒatvÈ loke

sattaloke anuttaro uttaravirahito SatthÈ khÊÓÈsavasahassehi
______________________________________________________________
1. Baddha~gulipuÔaÑ (Ka)
30 KhuddakanikÈya
arahantasahassehi parivuto mama dvÈraÑ mayhaÑ gehadvÈraÑ upÈgami

sampÈpuÓi.
129. Tassa sampattassa Satthuno evaÑ namakkÈramakÈsiÑ. PurisÈjaÒÒa

purisÈnaÑ ÈjaÒÒa seÔÔha mama namakkÈro te tuyhaÑ atthu bhavatu.
Purisuttama purisÈnaÑ uttama adhikaguÓavisiÔÔha te tuyhaÑ mama
namakkÈro atthu. PÈsÈdaÑ pasÈdajanakaÑ mama nivesanaÑ abhiruhitvÈ
sÊhÈsane uttamÈsane nisÊdatanti ÈyÈcinti attho.
130. Danto dantaparivÈroti sayaÑ dvÈrattayena danto tathÈ dantÈhi

bhikkhubhikkhunÊ-upÈsaka-upÈsikÈsa~khÈtÈhi cat|hi parisÈhi parivÈrito.
TiÓÓo tÈrayataÑ varoti sayaÑ tiÓÓo saÑsÈrato uttiÓÓo nikkhanto tÈrayataÑ
tÈrayantÈnaÑ visiÔÔhapuggalÈnaÑ varo uttamo BhagavÈ mamÈrÈdhanena
pÈsÈdaÑ abhiruhitvÈ pavarÈsane uttamÈsane nisÊdi nisajjaÑ kappesi.
131. YaÑ me atthi sake geheti attano gehe yaÑ ÈmisaÑ paccupaÔÔhitaÑ
sampÈditaÑ rÈsikataÑ atthi. TÈhaÑ Buddhassa pÈdÈsinti Buddhassa
Buddhappamukhassa saÑghassa taÑ ÈmisaÑ pÈdÈsiÑ pakÈrena Èdarena vÈ
adÈsinti attho. Pasanno sehi pÈÓibhÊti attano dvÊhi hatthehi pasannacitto
gahetvÈ pÈdÈsinti attho.
132. Pasannacitto pasÈditamanasa~kappo sumano sundaramano.

VedajÈto jÈtavedo uppannasomanasso kataÒjalÊ sirasi Ôhapita-aÒjalipuÔo
BuddhaseÔÔhaÑ namassÈmi seÔÔhassa Buddhassa paÓÈmaÑ karomÊti attho.
Aho BuddhassaÄÈratÈti paÔividdhacatusaccassa Satthuno uÄÈratÈ
mahantabhÈvo aho acchariyanti attho.
133. AÔÔhannaÑ payir|pÈsatanti payirupÈsantÈnaÑ bhuÒjaÑ

bhuÒjantÈnaÑ aÔÔhannaÑ ariyapuggalÈnaÑ antare khÊÓÈsavÈ arahantova
bah|ti attho. Tuyheveso ÈnubhÈvoti eso ÈkÈsacaraÓa-
ummujjananimujjanÈdi-ÈnubhÈvo tuyheva tuyhaÑ eva ÈnubhÈvo, nÈÒÒesaÑ.
SaraÓaÑ taÑ upemahanti taÑ itthambh|taÑ tuvaÑ saraÓaÑ tÈÓaÑ leÓaÑ
parÈyananti upemi gacchami jÈnÈmi vÈti attho.
134. LokajeÔÔho NarÈsabho PiyadassÊ BhagavÈ bhikkhusaÑghamajjhe

nisÊditvÈ imÈ byÈkaraÓagÈthÈ abhÈsatha kathesÊti attho. SesaÑ
Suma~galatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
Dutiyassa sÊhÈsanavaggassa vaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. Subh|tivagga
1. Subh|titthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato Subh|tittherassa apadÈnaÑ.
Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni
puÒÒÈni upacinanto ito kappasatasahassamatthake anuppanneyeva
Padumuttare Bhagavati LokanÈthe HaÑsavatÊnagare aÒÒatarassa
brÈhmaÓamahÈsÈlassa ekaputtako hutvÈ nibbatti, tassa NandamÈÓavoti
nÈmaÑ akaÑsu. So vayappatto tayo vede uggaÓhitvÈ tattha sÈraÑ apassanto
attano parivÈrabh|tehi catucattÈlÊsÈya mÈÓavasahassehi saddhiÑ
pabbatapÈde isipabbajjaÑ pabbajitvÈ aÔÔha samÈpattiyo paÒcÈbhiÒÒÈyo ca
nibbattesi. AntevÈsikÈnampi kammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhi. Tepi nacirasseva
jhÈnalÈbhino ahesuÑ.
Tena ca samayena Padumuttaro BhagavÈ loke uppajjitvÈ
HaÑsavatÊnagaraÑ upanissÈya viharanto ekadivasaÑ pacc|sasamaye lokaÑ
volokento NandatÈpasassa antevÈsikajaÔilÈnaÑ arahatt|panissayaÑ,
NandatÈpasassa ca dvÊha~gehi samannÈgatassa sÈvakaÔÔhÈnantarassa
patthanaÑ disvÈ pÈtova sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ pubbaÓhasamaye
pattacÊvaramÈdÈya aÒÒaÑ kaÒci anÈmantetvÈ sÊho viya ekacaro
NandatÈpasassa antevÈsikesu phalÈphalatthÈya gatesu “BuddhabhÈvaÑ me
jÈnÈt|”ti passantasseva NandatÈpasassa ÈkÈsato otaritvÈ pathaviyaÑ
patiÔÔhÈsi. NandatÈpaso BuddhÈnubhÈvaÒceva lakkhaÓapÈrip|riÑ ca disvÈ
lakkhaÓamante sammasitvÈ “imehi lakkhaÓehi samannÈgato nÈma agÈraÑ
ajjhÈvasanto rÈjÈ hoti cakkavattÊ, pabbajanto loke
32 KhuddakanikÈya
vivaÔacchedo sabbaÒÒ| Buddho hoti, ayaÑ purisÈjÈnÊyo nissaÑsayaÑ

Buddho”ti ÒatvÈ paccuggamanaÑ katvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ ÈsanaÑ
paÒÒÈpetvÈ adÈsi. NisÊdi BhagavÈ paÒÒatte Èsane. NandatÈpasopi attano
anucchavikaÑ ÈsanaÑ gahetvÈ ekamantaÑ1 nisÊdi. TasmiÑ samaye
catucattÈlÊsasahassajaÔilÈ paÓÊtapaÓÊtÈni ojavantÈni phalÈphalÈni gahetvÈ
Ècariyassa santikaÑ sampattÈ BuddhÈnaÒceva Ècariyassa ca nisinnÈkÈraÑ
oloketvÈ ÈhaÑsu “Ècariya mayaÑ ‘imasmiÑ loke tumhehi mahantataro
natthÊ’ti vicarÈma, ayaÑ pana puriso tumhehi mahantataro maÒÒe”ti.
NandatÈpaso “tÈtÈ kiÑ vadetha, tumhe sÈsapena saddhiÑ
aÔÔhasaÔÔhiyojanasatasahassubbedhaÑ SineruÑ upametuÑ icchatha,
SabbaÒÒubuddhena saddhiÑ mÈ maÑ upamitthÈ”ti Èha. Atha te tÈpasÈ “sace
ayaÑ orako abhavissa, na amhÈkaÑ Ècariyo evaÑ upamaÑ Èhareyya. YÈva
mahÈvatÈyaÑ purisÈjÈnÊyo”ti pÈdesu nipatitvÈ sirasÈ vandiÑsu. Atha te
Ècariyo Èha “tÈtÈ amhÈkaÑ BuddhÈnaÑ anucchaviko deyyadhammo natthi,
BhagavÈ ca bhikkhÈcÈravelÈyaÑ idhÈgato, tasmÈ mayaÑ yathÈbalaÑ
deyyadhammaÑ dassÈma, tumhehi yaÑ yaÑ paÓÊtaÑ phalÈphalaÑ ÈbhataÑ,
taÑ taÑ ÈharathÈ”ti ÈharÈpetvÈ sahattheneva dhovitvÈ sayaÑ tathÈgatassa
patte patiÔÔhÈpesi. SatthÈrÈ phalÈphale paÔiggahitamatte devatÈ dibbojaÑ
pakkhipiÑsu. TÈpaso udakampi sayameva parissÈvetvÈ adÈsi. Tato
bhojanakiccaÑ niÔÔhÈpetvÈ nisinne Satthari sabbe antevÈsike pakkositvÈ
Satthu santike sÈraÓÊyaÑ kathaÑ kathento nisÊdi. SatthÈ “bhikkhusaÑgho
Ègacchat|”ti cintesi. Satthu cittaÑ ÒatvÈ satasahassamattÈ khÊÓÈsavÈ ÈgantvÈ
SatthÈraÑ vanditvÈ aÔÔhaÑsu.
Atha NandatÈpaso antevÈsike Èmantesi “tÈtÈ BuddhÈnaÑ
nisinnÈsanampi nÊcaÑ, samaÓasatasahassassapi ÈsanaÑ natthi. Tumhehi ajja
uÄÈraÑ Bhagavato bhikkhusaÑghassa ca sakkÈraÑ kÈtuÑ vaÔÔati,
pabbatapÈdato vaÓÓagandhasampannÈni pupphÈni ÈharathÈ”ti Èha,
acinteyyattÈ iddhivisayassa te muhutteneva vaÓÓagandharasasampannÈni
pupphÈni ÈharitvÈ BuddhÈnaÑ yojanappamÈÓaÑ pupphÈsanaÑ paÒÒÈpesuÑ.
AggasÈvakÈnaÑ tigÈvutaÑ,
______________________________________________________________
1. Ekamante (SÊ)
sesabhikkh|naÑ aÉÉhayojanÈdibhedaÑ, saÑghanavakassa usabhamattaÑ

paÒÒÈpesuÑ. EvaÑ paÒÒattesu Èsanesu NandatÈpaso TathÈgatassa purato
aÒjaliÑ paggayha Ôhito “bhante amhÈkaÑ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya imaÑ
pupphÈsanaÑ Èruyha nisÊdathÈ”ti Èha. NisÊdi BhagavÈ pupphÈsane. EvaÑ
nisinne Satthari Satthu ÈkÈraÑ ÒatvÈ bhikkh| attano attano pattÈsane
nisÊdiÑsu. NandatÈpaso mahantaÑ pupphacchattaÑ gahetvÈ TathÈgatassa
matthake dhÈrento aÔÔhÈsi. SatthÈ “tÈpasÈnaÑ ayaÑ sakkÈro mahapphalo
hot|”ti nirodhasamÈpattiÑ samÈpajji. Satthu samÈpannabhÈvaÑ ÒatvÈ
bhikkh|pi samÈpattiÑ samÈpajjiÑsu. TathÈgate sattÈhaÑ nirodhaÑ
samÈpajjitvÈ nisinne antevÈsikÈ bhikkhÈcÈrakÈle sampatte
vanam|laphalÈphalaÑ paribhuÒjitvÈ sesakÈle BuddhÈnaÑ aÒjaliÑ paggayha
aÔÔhaÑsu. NandatÈpaso pana bhikkhÈcÈrampi agantvÈ pupphacchattaÑ
dhÈrentoyeva sattÈhaÑ pÊtisukheneva vÊtinÈmesi.
SatthÈ nirodhato vuÔÔhÈya araÓavihÈri-a~gena dakkhiÓeyya~gena cÈti
dvÊhi a~gehi samannÈgataÑ ekaÑ sÈvakaÑ “isigaÓassa
pupphÈsanÈnumodanaÑ karohÊ”ti ÈÓÈpesi. So cakkavattiraÒÒo santikÈ
paÔiladdhamahÈlÈbho mahÈyodho viya tuÔÔhamÈnaso attano visaye ÔhatvÈ
TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ sammasitvÈ anumodanamakÈsi. Tassa
desanÈvasÈne SatthÈ sayaÑ dhammaÑ desesi. Satthu desanÈvasÈne sabbepi
catucattÈlÊsasahassatÈpasÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. SatthÈ “etha bhikkhavo”ti
hatthaÑ pasÈresi. TesaÑ tÈvadeva kesamass| antaradhÈyiÑsu. AÔÔha
parikkhÈrÈ sarÊre paÔimukkÈva ahesuÑ. Te saÔÔhivassikattherÈ viya
SatthÈraÑ parivÈrayiÑsu. NandatÈpaso pana vikkhittacittatÈya visesaÑ
nÈdhigaÒchi. Tassa kira AraÓavihÈrittherassa dhammaÑ sotuÑ
ÈraddhakÈlato paÔÔhÈya “aho vatÈhampi anÈgate ekassa Buddhassa sÈsane
iminÈ sÈvakena laddhaguÓaÑ labheyyan”ti cittaÑ udapÈdi. So tena
vitakkena maggaphalapaÔivedhaÑ kÈtuÑ nÈsakkhi. TathÈgataÑ pana
vanditvÈ aÒjaliÑ paggayha sammukhe Ôhito evamÈha “bhante yena
bhikkhunÈ isigaÓassa pupphÈsanÈnumodanÈ katÈ, ko nÈmÈyaÑ tumhÈkaÑ
sÈsane”ti. AraÓavihÈri-a~gena ca dakkhiÓeyya~gena ca etadaggaÔÔhÈnaÑ
patto eso bhikkh|ti. “Bhante yvÈyaÑ mayÈ sattÈhaÑ pupphacchattaÑ
34 KhuddakanikÈya
dhÈrentena sakkÈro kato, tena adhikÈrena aÒÒaÑ sampattiÑ na patthemi,

anÈgate pana ekassa Buddhassa sÈsane ayaÑ thero viya dvÊha~gehi
samannÈgato sÈvako bhaveyyan”ti patthanaÑ akÈsi.
SatthÈ “samijjhissati nu kho imassa tÈpasassa patthanÈ”ti anÈgataÑ
saÒÈÓaÑ pesetvÈ olokento kappasatasahassaÑ atikkamitvÈ
samijjhanakabhÈvaÑdisvÈ “tÈpasa na te ayaÑ patthanÈ moghaÑ bhavissati,
anÈgate kappasatasahassaÑ atikkamitvÈ Gotamo nÈma Buddho uppajjissati,
tassa santike samijjhissatÊ”ti dhammakathaÑ kathetvÈ
bhikkhusaÑghaparivuto ÈkÈsaÑ pakkhandi. NandatÈpaso yÈva
cakkhupathaÑ na samatikkamati, tÈva Satthu bhikkhusaÑghassa ca aÒjaliÑ
paggahetvÈ aÔÔhÈsi. So aparabhÈge kÈlena kÈlaÑ SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ
dhammaÑ suÓitvÈ aparihÊnajjhÈnova kÈlaÑ katvÈ brahmaloke nibbatto. Tato
pana cuto aparÈnipi paÒca jÈtisatÈni pabbajitvÈ ÈraÒÒakova ahosi,
KassapasammÈsambuddhakÈlepi pabbajitvÈ ÈraÒÒako hutvÈ
gatapaccÈgatavattaÑ p|resi. EtaÑ kira vattaÑ aparip|retvÈ
mahÈsÈvakabhÈvaÑ pÈpuÓantÈ nÈma natthi, gatapaccÈgatavattaÑ pana
ŒgamaÔÔhakathÈsu1 vuttanayeneva veditabbaÑ. So vÊsabhivassasahassÈni
gatapaccÈgatavattaÑ p|retvÈ kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsadevaloke nibbatti.
EvaÑ so TÈvatiÑsabhavane aparÈparaÑ uppajjanavasena
dibbasampattiÑ anubhavitvÈ tato cuto manussaloke anekasatakkhattuÑ
cakkavattirÈjÈ padesarÈjÈ ca hutvÈ uÄÈraÑ manussasampattiÑ anubhavitvÈ
amhÈkaÑ Bhagavato uppannakÈle SÈvatthiyaÑ SumanaseÔÔhissa gehe
AnÈthapiÓÉikassa kaniÔÔho hutvÈ nibbatti, Subh|tÊtissa nÈmaÑ ahosi.
Tena ca samayena amhÈkaÑ BhagavÈ loke uppajjitvÈ
pavattitavaradhammacakko anupubbena RÈjagahaÑ gantvÈ tattha
VeÄuvanapaÔiggahaÓÈdinÈ lokÈnuggahaÑ karonto RÈjagahaÑ upanissÈya
SÊtavane vihÈsi. TadÈ AnÈthapiÓÉiko seÔÔhi SÈvatthiyaÑ uÔÔhÈnakaÑ
bhaÓÉaÑ gahetvÈ attano sahÈyassa rÈjagahaseÔÔhino gehaÑ gantvÈ
BuddhuppÈdaÑ sutvÈ SatthÈraÑ SÊtavane viharantaÑ upasa~kamitvÈ
paÔhamadassaneneva sotÈpattiphale
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 1. 167; Ma-®Ôha 1. 259 piÔÔhÈdÊsu.
patiÔÔhaya SatthÈraÑ SÈvattiÑ ÈgamanatthÈya yÈcitvÈ tato

paÒcacattÈlÊsayojane magge yojane yojane satasahassapariccÈgena vihÈre
patiÔÔhÈpetvÈ SÈvatthiyaÑ aÔÔhakarÊsappamÈÓaÑ Jetassa kumÈrassa
uyyÈnabh|miÑ koÔisanthÈrena kiÓitvÈ tattha Bhagavato vihÈraÑ kÈretvÈ
adÈsi. VihÈramahadivase ayaÑ Subh|tikuÔumbiko AnÈthapiÓÉikaseÔÔhinÈ
saddhiÑ gantvÈ dhammaÑ suÓanto saddhaÑ paÔilabhitvÈ pabbaji. So
upasampanno dve mÈtikÈ paguÓÈ katvÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathÈpetvÈ araÒÒe
samaÓadhammaÑ karonto mettÈjhÈnaÑ nibbattetvÈ taÑ pÈdakaÑ katvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
So dhammaÑ desento yasmÈ SatthÈrÈ desitaniyÈmena anodissakaÑ
katvÈ deseti, tasmÈ araÓavihÈrÊnaÑ aggo nÈma jÈto. YasmÈ ca piÓÉÈya
caranto ghare ghare mettÈjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya bhikkhaÑ
paÔiggaÓhÈti “evaÑ dÈyakÈnaÑ mahapphalaÑ bhavissatÊ”ti, tasmÈ
dakkhiÓeyyÈnaÑ aggo nÈma jÈto. Tena naÑ BhagavÈ “etadaggaÑ
bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ araÓavihÈrÊnaÑ
dakkhiÓeyyÈnaÒca yadidaÑ Subh|tÊ”ti1 dvaya~gasamannÈgate aggaÔÔhÈne
Ôhapesi. EvamayaÑ mahÈthero attanÈ p|ritapÈramÊnaÑ phalassa matthakaÑ
arahattaÑ patvÈ loke abhiÒÒÈto abhilakkhito hutvÈ bahujanahitÈya
janapadacÈrikaÑ caranto anupubbena RÈjagahaÑ agamÈsi.
RÈ JÈbimbisÈro therassa ÈgamanaÑ sutvÈ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
“idheva bhante vasatha, vasanaÔÔhÈnaÑ vo karissÈmÊ”ti vatvÈ2 pakkanto
vissari. Thero senÈsanaÑ alabhanto abbhokÈse vÊtinÈmesi.
TherassÈnubhÈvena devo na vassati. ManussÈ avuÔÔhitÈya upaddutÈ raÒÒo
nivesanadvÈre ukkuÔÔhiÑ akaÑsu. RÈjÈ “kena nu kho kÈraÓena devo na
vassatÊ”ti vÊmaÑsanto “therassa abbhokÈsavÈsena maÒÒe na vassatÊ”ti
cintetvÈ tassa paÓÓakuÔiÑ kÈrÈpetvÈ “imissaÑ bhante paÓÓakuÔiyaÑ
vasathÈ”ti vatvÈ vanditvÈ pakkÈmi. Thero kuÔiÑ pavisitvÈ tiÓasanthÈrake
palla~kena nisÊdi. TadÈ devo thokaÑ thokaÑ phusÈyati, na sammÈdhÈraÑ
anupavecchati. Atha thero lokassa avuÔÔhikabhayaÑ
______________________________________________________________
2. “Idheva bhante vasathÈ”ti vatvÈ “nivÈsanaÔÔhÈnaÑ karissÈmÊ”ti
(Thera-®Ôha 1. 28 piÔÔhe.)
36 KhuddakanikÈya
vidhamitukÈmo attano ajjhattikabÈhiravatthukassa parissayassa abhÈvaÑ

pavedento “channÈ me kuÔikÈ”ti1 gÈthÈmÈha. Tassattho TheragÈthÈyaÑ
vuttoyeva.
KasmÈ panete mahÈtherÈ attano guÓe pakÈsentÊti? IminÈ dÊghena
addhunÈ anadhigatapubbaÑ paramagambhÊraÑ ativiya santaÑ paÓÊtaÑ
attanÈ adhigatalokuttaradhammaÑ paccavekkhitvÈ pitivegasamussÈhita-
udÈnadÊpanatthaÑ sÈsanassa niyyÈnikabhÈvavibhÈvanatthaÒca
paramappicchÈ ariyÈ attano guÓe pakÈsenti. YathÈ taÑ LokanÈtho
bodhaneyyÈnaÑ ajjhÈsayavasena “DasabalasamannÈgato bhikkhave
TathÈgato catuvesÈrajjavisÈrado”ti-ÈdinÈ2 attano guÓe pakÈseti. EvamayaÑ
therassa aÒÒÈbyÈkaraÓagÈthÈpi ahosÊti.
1. EvaÑ so patta-arahattaphalo patta-etadaggaÔÔhÈno ca attano

pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. Tattha HimavantassÈti HimÈlayapabbatassa
avid|re Èsanne samÊpe pabbatapÈde manussÈnaÑ gamanÈgamanasampanne
saÒcaraÓaÔÔhÈneti attho. Nisabho nÈma pabbatoti pabbatÈnaÑ jeÔÔhattÈ
nÈmena Nisabho nÈma selamayapabbato ahosÊti sambandho. Assamo sukato
mayhanti tattha pabbate mayhaÑ vasanatthÈya assamo araÒÒÈvÈso suÔÔhu
kato. KuÔirattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnavatiparikkhepÈdivasena sundarÈkÈrena katoti
attho. PaÓÓasÈlÈ sumÈpitÈti paÓÓehi chÈditÈ sÈlÈ mayhaÑ nivÈsanatthÈya
suÔÔhu mÈpitÈ niÔÔhÈpitÈti attho.
2. Kosiyo nÈma nÈmenÈti mÈtÈpit|hi katanÈmadheyyena Kosiyo nÈma.

UggatÈpano pÈkaÔatapo ghoratapo. EkÈkiyo aÒÒesaÑ abhÈvÈ ahaÑ eva eko.
Adutiyo dutiyatÈpasarahito jaÔilo jaÔÈdhÈrÊ tÈpaso tadÈ tasmiÑ kÈle nisabhe
pabbate vasÈmi viharÈmÊti sambandho.
3. PhalaÑ m|laÒca paÓÓaÒca, na bhuÒjÈmi ahaÑ tadÈti tadÈ tasmiÑ

nisabhapabbate vasanakÈle tiÓÉukÈdiphalaÑ muÄÈlÈdim|laÑ,
kÈrapaÓÓÈdipaÓÓaÒca
______________________________________________________________
1. Khu 2. 219 piÔÔhe. 2. AÑ 3. 283; Ma 1. 99 piÔÔhesu atthato samÈnaÑ.
rukkhato ocinitvÈ na bhuÒjÈmÊti attho. EvaÑ sati kathaÑ jÊvatÊti taÑ

dassento pavattaÑva supÈtÈhanti Èha. Tattha pavattaÑ sayameva jÈtaÑ
supÈtaÑ attano dhammatÈya patitaÑ paÓÓÈdikaÑ nissÈya ÈhÈraÑ katvÈ
ahaÑ tÈvade tasmiÑ kÈle jÊvÈmi jÊvikaÑ kappemÊti sambandho.
“PavattapaÓÉupaÓÓÈnÊ”ti vÈ pÈÔho, tassa sayameva patitÈni paÓÉupaÓÓÈni
rukkhapattÈni upanissÈya jÊvÈmÊti attho.
4. NÈhaÑ kopemi ÈjÊvanti ahaÑ jÊvitaÑ cajamÈnopi pariccÈgaÑ

kurumÈnopi taÓhÈvasena phalam|lÈdi-ÈhÈrapariyesanÈya sammÈ ÈjÊvaÑ na
kopemi na nÈsemÊti sambandho. Œrodhemi sakaÑ cittanti sakaÑ cittaÑ
attano manaÑ appicchatÈya santuÔÔhiyÈ ca ÈrÈdhemi pasÈdemi. Vivajjemi
anesananti vejjakammad|takammÈdivasena anesanaÑ ayuttapariyesanaÑ
vivajjemi d|raÑ karomi.
5. RÈg|pasaÑhitaÑ cittanti yadÈ yasmiÑ kÈle mama rÈgena

sampayuttaÑ cittaÑ uppajjati, tadÈ sayameva attanÈyeva paccavekkhÈmi
ÒÈÓena paÔivekkhitvÈ vinodemi. Ekaggo taÑ damemahanti ahaÑ ekasmiÑ
kammaÔÔhÈnÈrammaÓe aggo samÈhito taÑ rÈgacittaÑ damemi damanaÑ
karomi.
6. Rajjase1 rajjanÊye cÈti rajjanÊye allÊyitabbe

r|pÈrammaÓÈdivatthusmiÑ rajjase allÊno asi bhavasi. DussanÊye ca
dussaseti d|sitabbe dosakaraÓavatthusmiÑ d|sako asi. Muyhase mohanÊye
cÈti mohitabbe mohakaraÓavatthusmiÑ moyhasi m|Äho asi bhavasi. TasmÈ
tuvaÑ vanÈ vanato araÒÒavÈsato nikkhamassu apagacchÈhÊti evaÑ attÈnaÑ
damemÊti sambandho.
24. Timbar|sakavaÓÓÈbhoti suvaÓÓatimbar|sakavaÓÓÈbho,

jambonadasuvaÓÓavaÓÓoti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Subh|titthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. RaÒjasi (SÊ)
38 KhuddakanikÈya
2. UpavÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato UpavÈnattherassa
daliddakule nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto Bhagavati parinibbute tassa dhÈtuÑ
gahetvÈ manussadevanÈgagaruÄakumbhaÓÉayakkhagandhabbehi
sattaratanamaye sattayojanike th|pe kate tattha sudhotaÑ attano
uttarasÈÔakaÑ veÄagge laggetvÈ ÈbandhitvÈ dhajaÑ katvÈ p|jaÑ akÈsi. TaÑ
gahetvÈ Abhisammatako nÈma yakkhasenÈpati devehi
cetiyap|jÈrakkhaÓatthaÑ Ôhapito adissamÈnakÈyo taÑ ÈkÈse dhÈrento
cetiyaÑ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ akÈsi. So taÑ disvÈ bhiyyoso mattÈya
pasannamÈnaso hutvÈ tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto
imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ brÈhmaÓakule nibbattitvÈ UpavÈnoti
laddhanÈmo vayappatto JetavanapaÔiggahaÓe BuddhÈnubhÈvaÑ disvÈ
paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vipassanÈya kammaÑ karonto arahattaÑ patvÈ
chaÄabhiÒÒo ahosi. YadÈ Bhagavato aphÈsu ahosi, tadÈ thero uÓhodakaÑ
tathÈr|paÑ pÈnakaÒca bhesajjaÑ Bhagavato upanÈmesi. Tenassa Satthuno
rogo v|pasami. Tassa BhagavÈ anumodanaÑ akÈsi.
52. EvaÑ so patta-arahattaphalo adhigata-etadaggaÔÔhÈno attano

pubbakammaÑ saritvÈ somanassavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdimÈha. Tattha sabbesaÑ
lokiyalokuttaradhammÈnaÑ pÈrag| pariyosÈnaÑ nibbÈnaÑ gato patto
Padumuttaro nÈma Jino jitapaÒcamÈro BhagavÈ aggikkhandho iva
chabbaÓÓÈ BuddharaÑsiyo jalitvÈ sabbalokaÑ dhammapajjotena obhÈsetvÈ
Sambuddho suÔÔhu Buddho avijjÈnidd|pagatÈya pajÈya savÈsanÈya
kilesaniddÈya paÔibuddho vikasitanettapa~kajo parinibbuto
khandhaparinibbÈnena nibbuto adassanaÑ gatoti sambandho.
57. Ja~ghÈti cetiyakaraÓakÈle upacinitabbÈnaÑ iÔÔhakÈnaÑ

ÔhapanatthÈya, nibandhiyamÈnasopÈnapanti1.
______________________________________________________________
1. PÈsÈÓapanti (I, Ka)
88. SudhotaÑ rajakenÈhanti vatthadhovakena purisena suÔÔhu dhovitaÑ

suvisuddhakataÑ, uttareyyapaÔaÑ mama uttarasÈÔakaÑ ahaÑ veÄagge
laggitvÈ dhajaÑ katvÈ ukkhipiÑ, ambare ÈkÈse ussÈpesinti attho. SesaÑ
UpavÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. TisaraÓagamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nagare BandhumatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato TisaraÓagamaniyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa Bhagavato kÈle
BandhumatÊnagare kulagehe nibbattitvÈ andhamÈtÈpitaro upaÔÔhÈsi. So
ekadivasaÑ cintesi “ahaÑ mÈtÈpitaro upaÔÔhahanto pabbajituÑ na labhÈmi,
yann|nÈhaÑ tÊÓi saraÓÈni gaÓhissÈmi, evaÑ duggatito mocessÈmÊ”ti
NisabhaÑ nÈma Vipassissa Bhagavato aggasÈvakaÑ upasa~kamitvÈ tÊÓi
saraÓÈni gaÓhi. So tÈni vassasatasahassÈni rakkhitvÈ teneva kammena
TÈvatiÑsabhavane nibbatto, tato paraÑ devamanussesu saÑsaranto
ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthinagare
mahÈsÈlakule nibbatto viÒÒutaÑ patto sattavassikova dÈrakehi parivuto
ekaÑ saÑghÈrÈmaÑ agamÈsi. Tattha eko khÊÓÈsavatthero tassa dhammaÑ
desetvÈ saraÓÈni adÈsi. So tÈni gahetvÈ pubbe attano rakkhitÈni saraÓÈni
saritvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. TaÑ arahattappattaÑ
BhagavÈ upasampÈdesi.
106. So arahattappatto upasampanno hutvÈ attano pubbakammaÑ

saritvÈ somanassavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nagare
BandhumatiyÈti-ÈdimÈha. Tattha mÈtu upaÔÔhÈko ahunti ahaÑ mÈtÈpit|naÑ
upaÔÔhÈko bharako1 BandhumatÊnagare ahosinti sambandho.
______________________________________________________________
1. SaraÓo (I)
40 KhuddakanikÈya
108. TamandhakÈrapihitÈti mohandhakÈrena pihitÈ chÈditÈ.

TividhaggÊhi Éayhareti rÈgaggidosaggimohaggisa~khÈtehi tÊhi aggÊhi
Éayhare Éayhanti sabbe sattÈti sambandho.
114. AÔÔha het| labhÈmahanti aÔÔha kÈraÓÈni sukhassa paccayabh|tÈni

kÈraÓÈni labhÈmi ahanti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
TisaraÓagamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. PaÒcasÊlasamÈdÈniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nagare CandavatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato PaÒcasÊlasamÈdÈniyattherasa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Anomadassissa Bhagavato kÈle
ekasmiÑ kule nibbatto purimabhave katÈkusalakammÈnur|pena daliddo
hutvÈ appannapÈnabhojano paresaÑ bhatiÑ katvÈ jÊvanto saÑsÈre ÈdÊnavaÑ
ÒatvÈ pabbajitukÈmopi pabbajjaÑ alabhamÈno Anomadassissa Bhagavato
sÈvakassa Nisabhattherassa santike paÒca sikkhÈpadÈni samÈdiyi.
DÊghÈyukakÈle uppannattÈ vassasatasahassÈni sÊlaÑ paripÈlesi. Tena
kammena so devamanussesu saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde VesÈliyaÑ
mahÈbhogakule nibbatto. MÈtÈpitaro sÊlaÑ samÈdiyante disvÈ attano sÊlaÑ
saritvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ patvÈ pabbaji.
134. So attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto udÈnavasena

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nagare CandavatiyÈti-ÈdimÈha. Bhatako
ÈsahaÑ tadÈti tadÈ mama puÒÒakaraÓakÈle ahaÑ bhatako bhatiyÈ
kammakÈrako ÈsiÑ ahosiÑ. ParakammÈyane yuttoti bhatiyÈ paresaÑ
kammakaraÓe Èyutto yojito okÈsÈbhÈvena saÑsÈrato muccanatthÈya ahaÑ
pabbajjaÑ na labhÈmi.
135. MahandhakÈrapihitÈti mahantehi kilesandhakÈrehi pihitÈ saÑvutÈ

thakitÈ. TividhaggÊhi Éayhareti narakaggipetaggisaÑsÈraggisa~khÈtehÊ2
tÊhi aggÊhi Éayhanti. AhaÑ pana kena upÈyena kena kÈraÓena visaÑyutto
bhaveyyanti attho.
136. Deyyadhammo annapÈnÈdidÈtabbayuttakaÑ vatthu mayhaÑ natthi,

tassÈbhÈvena ahaÑ varÈko dukkhito bhatako bhatiyÈ jÊvanako yann|nÈhaÑ
paÒcasÊlaÑ rakkheyyaÑ parip|rayanti paÒcasÊlaÑ samÈdiyitvÈ parip|rento
yann|na rakkheyyaÑ sÈdhukaÑ bhaddakaÑ sundaraÑ katvÈ paripÈleyyanti
attho.
148. SvÈhaÑ yasamanubhavinti so ahaÑ devamanussesu mahantaÑ

yasaÑ anubhaviÑ tesaÑ sÊlÈnaÑ vÈhasÈ ÈnubhÈvenÈti attho. KappakoÔimpi
tesaÑ sÊlÈnaÑ phalaÑ kittento ekakoÔÔhÈsameva kittaye pÈkaÔaÑ kareyyanti
attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
PaÒcasÊlasamÈdÈniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. AnnasaÑsÈvakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓavaÓÓaÑ Sambuddhanti-ÈdikaÑ Èyasmato
AnnasaÑsÈvakattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa
Bhagavato kÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto piÓÉÈya carantaÑ
dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓabyÈmappabhÈmaÓÉalopasobhitaÑ
BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso BhagavantaÑ nimantetvÈ gehaÑ netvÈ
vara-annapÈnena1 santappetvÈ sampavÈretvÈ bhojesi. So teneva
cittappasÈdena tato cuto devaloke nibbattitvÈ dibbasampattiÑ anubhavitvÈ
tato cavitvÈ manussaloke nibbattitvÈ manussasampattiÑ anubhavitvÈ tato
aparÈparaÑ devamanussasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kule nibbatto sÈsane pasÊditvÈ pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
arahattaÑ pÈpuÓi. So pubbe katapuÒÒanÈmavasena AnnasaÑsÈvakattheroti
pÈkaÔanÈmo ahosi.
______________________________________________________________
1. Madhura-annapÈnena (I)
42 KhuddakanikÈya
155-6. So aparabhÈge attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

“evaÑ mayÈ iminÈ puÒÒasambhÈrÈnubhÈvena pattaÑ arahattan”ti attano
pubbacaritÈpadÈnaÑ udÈnavasena pakÈsento suvaÓÓavaÓÓanti-ÈdimÈha.
Tattha suvaÓÓassa vaÓÓo viya vaÓÓo yassa Bhagavato soyaÑ suvaÓÓavaÓÓo,
taÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ SambuddhaÑ Siddhatthanti attho. GacchantaÑ
antarÈpaÓeti vessÈnaÑ ÈpaÓapantÊnaÑ antaravÊthiyaÑ gacchamÈnaÑ.
KaÒcanagghiyasaÑkÈsanti suvaÓÓatoraÓasadisaÑ bÈttiÑsavaralakkhaÓaÑ
dvattiÑsavaralakkhaÓehi sampannaÑ lokapajjotaÑ sakalalokadÊpabh|taÑ
appameyyaÑ pamÈÓavirahitaÑ anopamaÑ upamÈvirahitaÑ jutindharaÑ
pabhÈdhÈraÑ nÊlapÊtÈdichabbaÓÓabuddharaÑsiyo dhÈrakaÑ SiddhatthaÑ
disvÈ paramaÑ uttamaÑ pÊtiÑ alatthaÑ alabhinti sambandho. SesaÑ
AnnasaÑsÈvakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Dh|padÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Dh|padÈyakattherassa
kulagehe nibbatto Siddhatthe Bhagavati cittaÑ pasÈdetvÈ tassa Bhagavato
GandhakuÔiyaÑ candanÈgarukÈÄÈnusÈri-ÈdinÈ katehi anekehi dh|pehi
dh|pap|jaÑ akÈsi. So tena puÒÒena devesu ca manussesu ca
ubhayasampattiyo anubhavanto nibbattanibbattabhave p|janÊyo hutvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto
puÒÒasambhÈrÈnubhÈvena sÈsane pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
arahattaÑ patvÈ katadh|pap|jÈpuÒÒattÈ nÈmena Dh|padÈyakattheroti
sabbattha pÈkaÔo. So patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ
somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ dassento Siddhatthassa Bhagavatoti-
ÈdimÈha. Siddho paripuÓÓo sabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdiguÓasa~khÈto attho
payojanaÑ yassa Bhagavato soyaÑ Siddhattho, tassa Siddhatthassa
Bhagavato ByagyÈdiguÓavantassa LokajeÔÔhassa sakalalokuttamassa tÈdino
iÔÔhÈniÔÔhesu tÈdisassa acalasabhÈvassÈti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
Dh|padÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. Pulinap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vipassissa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Pulinap|jakattherassa

vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa Bhagavato kÈle ekasmiÑ
kule nibbatto sÈsane pasannacitto cetiya~gaÓabodhiya~gaÓesu
purÈÓavÈlukaÑ apanetvÈ navaÑ muttÈdalasadisapaÓÉarapulinaÑ okiritvÈ
mÈÄakaÑ ala~kari. Tena kammena so devaloke nibbatto tattha dibbehi
ratanehi vijjotamÈne anekayojane kanakavimÈne dibbasampattiÑ
anubhavitvÈ tato cuto manussaloke sattaratanasampanno cakkavattÊ rÈjÈ
hutvÈ manussasampattiÑ anubhavitvÈ aparÈparaÑ saÑsaranto imasmiÑ
BuddhuppÈde vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbatto sÈsane pasanno
pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. So attano
katapuÒÒanÈmasadisena nÈmena Pulinap|jakattheroti pÈkaÔo.
165. So attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ dassento Vipassissa Bhagavatoti-ÈdimÈha. Tattha
vividhaÑ passatÊti vipassÊ, vivicca passatÊti vÈ vipassÊ, vividhe
attatthaparatthÈdibhede atthe passatÊti vÈ vipassÊ, vividhe
vohÈraparamatthÈdibhede passatÊti vÈ vipassÊ, tassa Vipassissa bodhiyÈ
pÈdaputtame uttame BodhirukkhamaÓÉalamÈÄake purÈÓapulinaÑ vÈlukaÑ
chaÉÉetvÈ suddhaÑ paÓÉaraÑ pulinaÑ ÈkiriÑ santhariÑ. SesaÑ
Pulinap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
44 KhuddakanikÈya
8. Uttiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CandabhÈgÈnadÊtÊreti ÈdikaÑ Èyasmato Uttiya1ttherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa Bhagavato kÈle CandabhÈgÈnadiyaÑ
SusumÈro hutvÈ nibbatto nadÊtÊraÑ upagataÑ BhagavantaÑ disvÈ
pasannacitto pÈraÑ netukÈmo tÊrasamÊpeyeva nipajji. BhagavÈ tassa
anukampÈya piÔÔhiyaÑ pÈde Ôhapesi. So tuÔÔho udaggo pÊtivegena mahussÈho
hutvÈ sotaÑ chindanto sÊghena javena BhagavantaÑ paratÊraÑ nesi.
BhagavÈ tassa cittappasÈdaÑ ÒatvÈ “ayaÑ ito cuto devaloke nibbattissati,
tato paÔÔhÈya sugatÊsuyeva saÑsaranto ito catunnavutikappe amataÑ
pÈpuÓissatÊ”ti byÈkaritvÈ pakkÈmi.
So tathÈ sugatÊsuyeva saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ
aÒÒatarassa brÈhmaÓassa putto hutvÈ nibbatti, Uttiyotissa nÈmaÑ akaÑsu.
So vayappatto “amataÑ pariyesissÈmÊ”ti paribbÈjako hutvÈ ekadivasaÑ
BhagavantaÑ disvÈ upasa~kamitvÈ vanditvÈ dhammaÑ sutvÈ
paÔiladdhasaddho hutvÈ sÈsane pabbajitvÈ sÊladiÔÔhÊnaÑ avisodhitattÈ
visesaÑ nibbattetuÑ asakkonto aÒÒaÑ bhikkhuÑ visesaÑ nibbattetvÈ
aÒÒaÑ byÈkarontaÑ disvÈ SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ sa~khepena ovÈdaÑ
yÈci. SatthÈpi tassa “tasmÈtiha tvaÑ Uttiya Èdimeva visodhehÊ”ti-ÈdinÈ2
sa~khepeneva ovÈdaÑ adÈsi. So Satthu ovÈde ÔhatvÈ vipassanaÑ Èrabhi.
Tassa Èraddhavipassakassa ÈbÈdho uppajji. Uppanne ÈbÈdhe jÈtasaÑvego
vÊriyÈrambhavatthuÑ ÒatvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
169. EvaÑ so katasambhÈrÈnur|pena patta-arahattaphalo attano

CandabhÈgÈnadÊtÊreti-ÈdimÈha. Tattha CandabhÈgÈnadÊtÊreti
parisuddhapaÓÉarapulinatalehi ca
pabhÈsampannapasannamadhurodakaparipuÓÓatÈya ca
candappabhÈkiraÓasassirÊkÈbhÈ nadamÈnÈ saddaÑ kurumÈnÈ gacchatÊti
CandabhÈgÈnadÊ, tassÈ CandabhÈgÈnadiyÈ tÊre susumÈro ahosinti
sambandho.
______________________________________________________________
1. Uttariya (SÊ) 2. SaÑ 3. 144 piÔÔhe.
tattha susumÈroti khuddakamacchagumbe khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ karonto

mÈretÊti susumÈro, caÓÉamaccho kumbhÊloti attho. Sabhojanapasutohanti
ahaÑ sabhojane sakagocare pasuto byÈvaÔo. NadÊtitthaÑ agacchahanti
Bhagavato ÈgamanakÈle ahaÑ nadÊtitthaÑ agacchiÑ pattomhi.
170. Siddhattho tamhisamayeti tasmiÑ mama titthagamanakÈle

Siddhattho BhagavÈ aggapuggalo sabbasattesu jeÔÔho seÔÔho sayambh|
sayameva bh|to jÈto Buddhabh|to so BhagavÈ nadiÑ taritukÈmo nadÊtÊraÑ
upÈgami.
172. PettikaÑ visayaÑ mayhanti mayhaÑ pitupitÈmahÈdÊhi

paramparÈnÊtaÑ, yadidaÑ sampattasampattamahÈnubhÈvÈnaÑ taraÓanti
attho.
173. Mama uggajjanaÑ sutvÈti mayhaÑ uggajjanaÑ ÈrÈdhanaÑ sutvÈ

MahÈmuni BhagavÈ abhiruhÊti sambandho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
UttiyattherapadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. EkaÒjalikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓavaÓÓanti-ÈdikaÑ Èyasmato EkaÒjalikattherassa apadÈnaÑ.
Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave vivaÔÔ|panisÈyÈni
puÒÒÈni upacinanto Vipassissa Bhagavato kÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patto ratanattaye pasanno piÓÉÈya carantaÑ VipassiÑ
BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso aÒjaliÑ paggahetvÈ aÔÔhÈsi. So tena
puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto sabbattha p|janÊyo hutvÈ
ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne
kule nibbattitvÈ sÈsane pasÊditvÈ pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahatte
patiÔÔhÈsi. Pubbe katapuÒÒavasena EkaÒjalikattheroti pÈkaÔo.
180. So attano pubbakammaÑ saritvÈ taÑ hatthatale ÈmalakaÑ viya

disvÈ udÈnavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento suvaÓÓavaÓÓanti-
ÈdimÈha. VipassiÑ satthavÈhagganti vÈÓije kantÈrÈ vahati tÈretÊti
46 KhuddakanikÈya
satthavÈho. VÈÄakantÈrÈ coÄakantÈrÈ dubbhikkhakantÈrÈ nirudakakantÈrÈ

yakkhakantÈrÈ appabhakkhakantÈrÈ ca tÈreti uttÈreti patÈreti nittÈreti
khemantabh|miÑ pÈpetÊti attho. Ko so? VÈÓijajeÔÔhako. SatthavÈhasadisattÈ
ayampi BhagavÈ satthavÈho. TathÈ hi so tividhaÑ bodhiÑ patthayante
katapuÒÒasambhÈre satte jÈtikantÈrÈ jarÈkantÈrÈ byÈdhikantÈrÈ
maraÓakantÈrÈ sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsakantÈrÈ ca sabbasmÈ
saÑsÈrakantÈrÈ ca tÈreti uttÈreti patÈreti nittÈreti nibbÈnathalaÑ pÈpetÊti
attho. SatthavÈho ca so aggo seÔÔho padhÈno cÈti satthavÈhaggo, taÑ
satthavÈhaggaÑ VipassiÑ Sambuddhanti sambandho. NaravaraÑ
vinÈyakanti narÈnaÑ antare asithilaparakkamoti naravÊro, taÑ. Visesena
katapuÒÒasambhÈre satte neti nibbÈnapuraÑ pÈpetÊti vinÈyako, taÑ.
181. AdantadamanaÑ tÈdinti rÈgadosamohÈdikilesasampayuttattÈ

kÈyavacÊmanodvÈrehi adante satte dametÊti adantadamano, taÑ. IÔÔhÈniÔÔhesu
akampiyatÈdiguÓayuttoti tÈdÊ, taÑ. MahÈvÈdiÑ mahÈmatinti
sakasamayaparasamayavÈdÊnaÑ antare attanÈ samadhikapuggalavirahitattÈ
mahÈvÈdÊ, mahatÊ pathavisamÈnÈ merusamÈnÈ ca mati yassa so mahÈmati,
taÑ mahÈvÈdiÑ mahÈmatiÑ Sambuddhanti iminÈ tulyÈdhikaraÓaÑ. SesaÑ
EkaÒjalikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. KhomadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nagare BandhumatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato KhomadÈyakattherassa
kulagehe nibbatto vayappatto sÈsane abhippasanno ratanattayamÈmako
Vipassissa Bhagavato santike dhammaÑ sutvÈ pasannamÈnaso
khomadussena p|jaÑ akÈsi. So tadeva m|laÑ katvÈ yÈvajÊvaÑ puÒÒÈni
katvÈ tato devaloke nibbatto. Chasu devesu aparÈpaÑraÑ
dibbasukhaÑ anubhavitvÈ tato cavitvÈ manussaloke cakkavatti-Èdi-

anekavidhamanussasampattiÑ anubhavitvÈ paripÈkagate puÒÒasambhÈre
imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vayappatto Satthu santike
dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na
cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi. KatapuÒÒanÈmena KhomadÈyakattheroti
pÈkaÔo.
pubbacaritÈpadÈnaÑ dassento nagare BandhumatiyÈti-ÈdimÈha. Tattha
bandhu vuccati ÒÈtako, te bandh| yasmiÑ nagare aÒÒamaÒÒaÑ saÑghaÔitÈ
vasanti, taÑ nagaraÑ “BandhumatÊ”ti vuccati. Ropemi bÊjasampadanti
dÈnasÊlÈdipuÒÒabÊjasampattiÑ ropemi paÔÔhapemÊti attho.
KhomadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
Tatiyassa subh|tivaggassa vaÓÓanÈ samattÈ.
CatubhÈÓavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. KuÓÉadhÈnavagga
1. KuÓÉadhÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SattÈhaÑ paÔisallÊnanti-ÈdikaÑ Èyasmato KuÓÉadhÈnattherassa
HaÑsavatÊnagare kulagehe nibbatto vuttanayena BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ dhammaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ paÔhamaÑ
salÈkaÑ gaÓhantÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ
patthetvÈ tadanur|paÑ puÒÒaÑ karonto vicari. So ekadivasaÑ
Padumuttarassa Bhagavato nirodhasamÈpattito vuÔÔhÈya nisinnassa
manosilÈcuÓÓapiÒjaraÑ mahantaÑ kadaliphalakaÓÓikaÑ upanesi, taÑ
BhagavÈ paÔiggahetvÈ paribhuÒji. So tena puÒÒakammena ekÈdasakkhattuÑ
devesu devarajjaÑ kÈresi. CatuvÊsativÈre ca rÈjÈ ahosi cakkavattÊ.
48 KhuddakanikÈya
So evaÑ aparÈparaÑ puÒÒÈni katvÈ devamanussesu saÑsaranto

KassapabuddhakÈle bhummadevatÈ hutvÈ nibbatti. DÊghÈyukabuddhÈnaÒca
nÈma na anvaddhamÈsiko uposatho hoti. TathÈ hi Vipassissa Bhagavato
chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, Kassapadasabalo pana
chaÔÔhe chaÔÔhe mÈse pÈtimokkhaÑ osÈresi, tassa pÈtimokkhassa osÈraÓakÈle
disÈvÈsikÈ dve sahÈyakÈ bhikkh| “uposathaÑ karissÈmÈ”ti gacchanti. AyaÑ
bhummadevatÈ cintesi “imesaÑ dvinnaÑ bhikkh|naÑ metti ativiya daÄhÈ,
kiÑ nu kho bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyÈ”ti. TesaÑ okÈsaÑ
olokayamÈnÈ tesaÑ avid|re gacchati.
Atheko thero ekassa hatthe pattacÊvaraÑ datvÈ sarÊravaÄaÒjanatthaÑ
udakaphÈsukaÔÔhÈnaÑ gantvÈ dhotahatthapÈdo hutvÈ gumbasamÊpato1
nikkhamati. BhummadevatÈ tassa therassa pacchato pacchato2 uttamar|pÈ
itthÊ hutvÈ kese vidhunitvÈ saÑvidhÈya bandhantÊ viya piÔÔhiyaÑ paÑsuÑ
puÒchamÈnÈ viya sÈÔakaÑ saÑvidhÈya nivÈsayamÈnÈ viya ca hutvÈ therassa
padÈnupadikÈ hutvÈ gumbato nikkhantÈ. Ekamante Ôhito sahÈyakatthero taÑ
kÈraÓaÑ disvÈva domanassajÈto “naÔÔho dÈni me iminÈ bhikkhunÈ saddhiÑ
dÊgharattÈnugato sineho, sacÈhaÑ evaÑvidhabhÈvaÑ3 jÈneyyaÑ, ettakaÑ
kÈlaÑ iminÈ saddhiÑ vissÈsaÑ na kareyyan”ti cintetvÈ ÈgacchantaÑyeva
naÑ4 “gaÓhÈhÈvuso tuyhaÑ pattacÊvaraÑ, tÈdisena pÈpena saddhiÑ
ekamaggena na gacchÈmÊ”ti Èha. TaÑ kathaÑ sutvÈ tassa lajjibhikkhuno
hadayaÑ tikhiÓasattiÑ gahetvÈ viddhaÑ viya ahosi. Tato naÑ Èha “Èvuso
kinnÈmetaÑ vadasi, ahaÑ ettakaÑ kÈlaÑ dukkaÔamattampi ÈpattiÑ na
jÈnÈmi, tvaÑ pana maÑ ajja ‘pÈpo’ti vadasi, kiÑ te diÔÔhan”ti. KiÑ aÒÒena
diÔÔhena, kiÑ tvaÑ evaÑvidhena ala~katapaÔiyattena mÈtugÈmena saddhiÑ
ekaÔÔhÈne hutvÈ nikkhantoti. “NatthetaÑ Èvuso mayhaÑ, nÈhaÑ evar|paÑ
mÈtugÈmaÑ passÈmÊ”ti tassa yÈvatatiyaÑ kathentassÈpi itaro thero kathaÑ
asaddahitvÈ attanÈ diÔÔhakÈraÓaÑyeva bh|tattaÑ katvÈ gaÓhanto tena
saddhiÑ ekamaggena agantvÈ aÒÒena maggena Satthu santikaÑ gato. Itaropi
bhikkhu aÒÒena maggena Satthu santikaÑyeva gato.
______________________________________________________________
1. Gumbassa bhÈgato (Ka) 2. Pacchato pacchato gacchantÊ (SÊ)
3. EvaÑ visabhÈgaÑ (Ka), evaÑ viraddhabhÈvaÑ (Ka)
4. Œgacchantassevassa (AÑ-®Ôha 1. 204 piÔÔhe)
Tato bhikkhusaÑghassa uposathÈgÈraÑ pavisanavelÈya so bhikkhu taÑ

bhikkhuÑ uposathagge disvÈ saÒjÈnitvÈ “imasmiÑ uposathagge evar|po
nÈma pÈpabhikkhu atthi, nÈhaÑ tena saddhiÑ uposathaÑ karissÈmÊ”ti
nikkhamitvÈ bahi aÔÔhÈsi. Atha bhummadevatÈ “bhÈriyaÑ mayÈ kammaÑ
katan”ti mahallaka-upÈsakavaÓÓena tassa santikaÑ gantvÈ “kasmÈ bhante
ayyo imasmiÑ ÔhÈne Ôhito”ti Èha. “UpÈsaka imaÑ uposathaggaÑ eko
pÈpabhikkhu paviÔÔho, ahaÑ tena saddhiÑ uposathaÑ na karomÊ”ti bahi
ÔhitomhÊti. Bhante mÈ evaÑ gaÓhatha, parisuddhasÊlo esa bhikkhu, tumhehi
diÔÔhamÈtugÈmo nÈma ahaÑ. MayÈ tumhÈkaÑ vÊmaÑsanatthÈya “daÄhÈ nu
kho imesaÑ therÈnaÑ metti, no daÄhÈ”ti bhijjanÈbhijjanabhÈvaÑ1
olokentena taÑ kammaÑ katanti. Ko pana tvaÑ sappurisÈti. AhaÑ ekÈ
bhummadevatÈ bhanteti. Devaputto kathentoyeva dibbÈnubhÈvena ÔhatvÈ
therassa pÈdam|le patitvÈ “mayhaÑ bhante khamatha, therassa eso doso
natthi2, uposathaÑ karothÈ”ti theraÑ yÈcitvÈ uposathaggaÑ pavesesi. So
thero uposathaÑ tÈva ekaÔÔhÈne akÈsi. Mittasanthavavasena pana puna tena
saddhiÑ na ekaÔÔhÈne vasi. Imassa therassa dosaÑ na kathesi3. AparabhÈge
Cuditakatthero pana vipassanÈya kammaÑ karonto arahattaÑ pÈpuÓi.
BhummadevatÈ tassa kammassa nissandena ekaÑ BuddhantaraÑ
apÈyato na muccittha. Sace pana kÈlena kÈlaÑ manussatthaÑ Ègacchati,
aÒÒena yena kenaci kato doso tasseva upari patati. So amhÈkaÑ Bhagavato
uppannakÈle SÈvatthiyaÑ brÈhmaÓakule nibbatti, DhÈnamÈÓavotissa nÈmaÑ
akaÑsu. So vayappatto tayo vede uggaÓhitvÈ mahallakakÈle Satthu
dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho sÈsane pabbaji. Tassa
upasampannadivasato paÔÔhÈya ekÈ ala~katapaÔiyattÈ itthÊ tasmiÑ gÈmaÑ
pavisante saddhiÑ yeva pavisati, nikkhamante nikkhamati, vihÈraÑ
pavisantepi saddhiÑ pavisati, tiÔÔhantepi tiÔÔhatÊti evaÑ niccÈnubandhÈ
paÒÒÈyati. Thero taÑ na passati. Tassa pana purimakammassa nissandena sÈ
aÒÒesaÑ upaÔÔhÈsi.
______________________________________________________________
1. Lajji-alajjibhÈvaÑ (AÑ-®Ôha 1. 205 piÔÔhe.)
2. EtaÑ dosaÑ thero na jÈnÈti (AÑ-®Ôha 1. 205 piÔÔhe.)
3. KammaÑ kathiyati (AÑ-®Ôha 1. 205 piÔÔhe.)
50 KhuddakanikÈya
GÈme yÈgubhikkhaÑ dadamÈnÈ itthiyo “bhante ayaÑ eko yÈgu-uÄu~ko

tumhÈkaÑ, eko imissÈ amhÈkaÑ sahÈyikÈyÈ”ti parihÈsaÑ karonti. Therassa
mahatÊ vihesÈ hoti. VihÈragatampi naÑ sÈmaÓerÈ ceva daharabhikkh| ca
parivÈretvÈ “dhÈno koÓÉo jÈto”ti parihÈsaÑ karonti. Athassa teneva
kÈraÓena KuÓÉadhÈno theroti nÈmaÑ jÈtaÑ. So uÔÔhÈya samuÔÔhÈya tehi
kariyÈmÈnaÑ keÄiÑ sahituÑ asakkonto ummÈdaÑ gahetvÈ “tumhe koÓÉÈ,
tumhÈkaÑ upajjhÈyo koÓÉo, Ècariyo koÓÉo”ti vadati. Atha naÑ Satthu
ÈrocesuÑ “KuÓÉadhÈno bhante daharasÈmaÓerehi saddhiÑ evaÑ
pharusavÈcaÑ vadatÊ”ti. SatthÈ taÑ pakkosÈpetvÈ “saccaÑ kira tvaÑ dhÈna
daharasÈmaÓerehi saddhiÑ pharusavÈcaÑ vadasÊ”ti pucchi. Tena “saccaÑ
BhagavÈ”ti vutte “kasmÈ evaÑ vadasÊ”ti Èha. Bhante nibaddhaÑ vihesaÑ
sahituÑ asakkonto evaÑ kathemÊti. “TvaÑ pubbe katakammaÑ
yÈvajjadivasÈ jÊrÈpetuÑ na sakkosi, puna evaÑ pharusavÈcaÑ mÈ vada
bhikkh|”ti vatvÈ Èha–
“MÈvoca pharusaÑ kaÒci, vuttÈ paÔivadeyyu taÑ.
DukkhÈ hi sÈrambhakathÈ, paÔidaÓÉÈ phuseyyu taÑ.
Sace neresi attÈnaÑ, kaÑso upahato yathÈ.
Esa pattosi nibbÈnaÑ, sÈrambho te na vijjatÊ”ti1–
imaÒca pana tassa therassa mÈtugÈmena saddhiÑ vicaraÓabhÈvaÑ
KosalaraÒÒopi kathayiÑsu. RÈjÈ “gacchatha bhaÓe, naÑ vÊmaÑsathÈ”ti
pesetvÈ sayampi mandeneva parivÈrena saddhiÑ therassa santikaÑ gantvÈ
ekamante olokento aÔÔhÈsi. TasmiÑ khaÓe thero s|cikammaÑ karonto
nisinno hoti. SÈpi itthÊ avid|re ÔhÈne ÔhitÈ viya paÒÒÈyati.
RÈjÈ taÑ disvÈ “atthi taÑ kÈraÓan”ti tassÈ ÔhitaÔÔhÈnaÑ agamÈsi. SÈ
tasmiÑ Ègacchante therassa vasanapaÓÓasÈlaÑ paviÔÔhÈ viya ahosi. RÈjÈpi
tÈya saddhiÑ eva paÓÓasÈlÈyaÑ pavisitvÈ sabbattha olokento adisvÈ “nÈyaÑ
mÈtugÈmo, therassa eko kammavipÈko”ti saÒÒaÑ katvÈ paÔhamaÑ therassa
samÊpena gacchantopi theraÑ avanditvÈ tassa kÈraÓassa abh|tabhÈvaÑ
ÒatvÈ paÓÓasÈlato nikkhamitvÈ theraÑ vanditvÈ
______________________________________________________________
1. Khu 1. 33 piÔÔhe Dhammapade.
ekamante nisinno “kacci bhante piÓÉakena na kilamathÈ”ti pucchi. Thero

“vaÔÔati mahÈrÈjÈ”ti Èha. “JÈnÈmahaÑ bhante ayyassa kathaÑ,
evar|penupakkilesena saddhiÑ carantÈnaÑ tumhÈkaÑ ke nÈma pasÊdissanti,
ito paÔÔhÈya vo katthaci gamanakiccaÑ natthi. AhaÑ cat|hi paccayehi
upaÔÔhahissÈmi, tumhe yonisomanasikÈre mÈ pamajjitthÈ”ti vatvÈ
nibaddhabhikkhaÑ paÔÔhapesi. Thero rÈjÈnaÑ upatthambhakaÑ labhitvÈ
bhojanasappÈyena ekaggacitto hutvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ
pÈpuÓi. Tato paÔÔhÈya sÈ itthÊ antaradhÈyi.
TadÈ MahÈsubhaddÈ Ugganagare micchÈdiÔÔhikule vasamÈnÈ “SatthÈ
maÑ anukampat|”ti uposatha~gaÑ adhiÔÔhÈya nirÈmagandhÈ hutvÈ
uparipÈsÈdatale ÔhitÈ “imÈni pupphÈni antare aÔÔhatvÈ Dasabalassa matthake
vitÈnaÑ hutvÈ tiÔÔhantu, Dasabalo imÈya saÒÒÈya sve paÒcahi bhikkhusatehi
saddhiÑ mayhaÑ bhikkhaÑ gaÓhat|”ti saccakiriyaÑ katvÈ aÔÔha
sumanapupphamuÔÔhiyo vissajjesi. PupphÈni gantvÈ dhammadesanÈvelÈya
Satthu matthake vitÈnaÑ hutvÈ aÔÔhaÑsu. SatthÈ taÑ sumanapupphavitÈnaÑ
disvÈ citteneva SubhaddÈya bhikkhaÑ adhivÈsetvÈ punadivase aruÓe uÔÔhite
ŒnandattheraÑ Èha “Œnanda mayaÑ ajja d|raÑ bhikkhÈcÈraÑ gamissÈma,
puthujjanÈnaÑ adatvÈ ariyÈnaÑyeva salÈkaÑ dehÊ”ti. Thero bhikkh|naÑ
Èrocesi “Èvuso SatthÈ ajja d|raÑ bhikkhÈcÈraÑ gamissati. PuthujjanÈ mÈ
gaÓhantu, ariyÈva salÈkaÑ gaÓhant|”ti. KuÓÉadhÈnatthero “ÈharÈvuso
salÈkan”ti paÔhamaÑyeva hatthaÑ pasÈresi. Œnando “SatthÈ tÈdisÈnaÑ
bhikkh|naÑ salÈkaÑ na dÈpeti ariyÈnaÑyeva dÈpetÊ”ti vitakkaÑ uppÈdetvÈ
gantÈ Satthu Èrocesi. SatthÈ “ÈharÈpentassa salÈkaÑ dehÊ”ti Èha. Thero
cintesi “sace kuÓÉadhÈnassa salÈkÈ dÈtuÑ na yuttÈ, atha SatthÈ paÔibÈheyya,
bhavissati ettha kÈraÓan”ti “KuÓÉadhÈnassa salÈkaÑ dassÈmÊ”ti gamanaÑ
abhinÊhari. KuÓÉadhÈno tassa purÈgamanÈ eva abhiÒÒÈpÈdakaÑ
catutthajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ iddhiyÈ ÈkÈse ÔhatvÈ “ÈharÈvuso Œnanda
SatthÈ maÑ jÈnÈti, mÈdisaÑ bhikkhuÑ paÔhamaÑ salÈkaÑ gaÓhantaÑ na
SatthÈ vÈretÊ”ti hatthaÑ pasÈretvÈ salÈkaÑ gaÓhi. SatthÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ
katvÈ theraÑ imasmiÑ sÈsane paÔhamaÑ salÈkaÑ gaÓhantÈnaÑ aggaÔÔhÈne
Ôhapesi.
52 KhuddakanikÈya
YasmÈ ayaÑ thero rÈjÈnaÑ upatthambhaÑ labhitvÈ sappÈyÈhÈrapaÔilÈbhena

samÈhitacitto vipassanÈya kammaÑ karonto upanissayasampannatÈya
chaÄabhiÒÒo ahosi. EvaÑbh|tassapi imassa therassa guÓe ajÈnantÈ ye
puthujjanÈ bhikkh| “ayaÑ paÔhamaÑ salÈkaÑ gaÓhati, kiÑ nu kho etan”ti
vimatiÑ uppÈdenti. TesaÑ taÑ vimatividhamanatthaÑ thero ÈkÈsaÑ
abbhuggantvÈ iddhipÈÔihÈriyaÑ dassetvÈ aÒÒÈpadesena aÒÒaÑ byÈkaronto
“paÒca chinde”ti gÈthaÑ abhÈsi.
1. EvaÑ so p|ritapuÒÒasambhÈrÈnur|pena arahÈ hutvÈ patta-

etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassavasena
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento sattÈhaÑ paÔisallÊnanti-ÈdimÈha. Tattha
sattÈhaÑ sattadivasaÑ nirodhasamÈpattivihÈrena paÔisallÊnaÑ
vivekabh|tanti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
KuÓÉadhÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. SÈgatatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Sobhito nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SÈgatattherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato kÈle ekasmiÑ brÈhmaÓakule
nibbatto sabbasippesu nipphattiÑ patto nÈmena Sobhito nÈma hutvÈ tiÓÓaÑ
vedÈnaÑ pÈrag| sanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ sÈkkharappabhedÈnaÑ
itihÈsapaÒcamÈnaÑ padako veyyÈkaraÓo lokÈyatamahÈpurisalakkhaÓesu
anavayo. So ekadivasaÑ PadumuttaraÑ BhagavantaÑ
dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓasiriyÈ sobhamÈnaÑ uyyÈnadvÈrena
gacchantaÑ disvÈ atÊva pasannamÈnaso anekehi upÈyehi anekehi
guÓavaÓÓehi thomanaÑ akÈsi. BhagavÈ tassa thomanaÑ sutvÈ “anÈgate
Gotamassa Bhagavato sÈsane SÈgato nÈma sÈvako bhavissatÊ”ti byÈkaraÓaÑ
adÈsi. So tato paÔÔhÈya puÒÒÈni karonto yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto
devaloke nibbatto. Kappasatasahassadevamanussesu ubhayasampattiyo
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto. Tassa
mÈtÈpitaro somanassaÑ vaÉÉhento sujÈto Ègatoti SÈgatoti nÈmaÑ kariÑsu.

So sÈsane pasÊditvÈ pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ patto.
17. EvaÑ so puÒÒasambhÈrÈnur|pena patta-arahattaphalo attano

Sobhito nÈma nÈmenÈti-ÈdimÈha. Tattha tadÈ puÒÒasambhÈrassa
parip|raÓasamaye nÈmena Sobhito nÈma brÈhmaÓo ahosinti sambandho.
21. VipathÈ uddharitvÈnÈti viruddhapathÈ kumaggÈ, uppathÈ vÈ

uddharitvÈ apanetvÈ. PathaÑ Ècikkhaseti bhante sabbaÒÒu tuvaÑ pathaÑ
sappurisamaggaÑ nibbÈnÈdhigamanupÈyaÑ Ècikkhase kathesi desesi vibhaji
uttÈniÑ akÈsÊti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
SÈgatatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. MahÈkaccÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttaranÈthassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato KaccÈnattherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato kÈle
gahapatimahÈsÈlakulagehe nibbattetvÈ vuddhippatto ekadivasaÑ Satthu
santike dhammaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ saÑkhittena
bhÈsitassa vitthÈrena atthaÑ vibhajantÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ
sayampi taÑ ÔhÈnantaraÑ patthento dÈnÈdÊni puÒÒÈni katvÈ devamanussesu
saÑsaranto Sumedhassa Bhagavato kÈle vijjÈdharo hutvÈ ÈkÈsena gacchanto
SatthÈraÑ ekasmiÑ vanasaÓÉe nisinnaÑ disvÈ pasannamÈnaso
kaÓikÈrapupphehi p|jaÑ akÈsi.
So tena puÒÒakammena aparÈparaÑ sugatÊsuyeva parivattetvÈ
Kassapadasabalassa kÈle BÈrÈÓasiyaÑ kulaghare nibbattitvÈ parinibbute
Bhagavati suvaÓÓacetiyakaraÓaÔÔhÈnaÑ dasasahassagghanikÈya
suvaÓÓiÔÔhakÈya p|jaÑ katvÈ “BhagavÈ mayhaÑ nibbattanibbattaÔÔhÈne
sarÊraÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ hot|”ti patthanaÑ akÈsi. Tato yÈvajÊvaÑ kusalaÑ
katvÈ ekaÑ BuddhantaraÑ
54 KhuddakanikÈya
devamanussesu saÑsaritvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde UjjeniyaÑ raÒÒo

CaÓÉapajjotassa purohitassa gehe nibbatti, tassa nÈmaggahaÓadivase
mÈtÈpitaro “amhÈkaÑ putto suvaÓÓavaÓÓo attano nÈmaÑ gahetvÈ Ègato”ti
KaÒcanamÈÓavotveva nÈmaÑ kariÑsu. So vuddhimanvÈya tayo vede
uggaÓhitvÈ pitu accayena purohitaÔÔhÈnaÑ labhi. So gottavasena KaccÈnoti
paÒÒÈyittha.
RÈjÈ CaÓÉapajjoto BuddhuppÈdaÑ sutvÈ “Ècariya tvaÑ tattha gantvÈ
SatthÈraÑ idhÈnehÊ”ti pesesi. So attaÔÔhamo Satthu santikaÑ upagato. Tassa
SatthÈ dhammaÑ desesi. DesanÈpariyosÈne so sattahi janehi saddhiÑ
sahapaÔisambhidÈhi arahatte patiÔÔhÈsi. Atha SatthÈ “etha bhikkhavo”ti
hatthaÑ pasÈresi. Te tÈvadeva dva~gulamattakesamassukÈ
iddhimayapattacÊvaradharÈ vassasaÔÔhikattherÈ viya ahesuÑ. EvaÑ thero
sadatthaÑ nipphÈdetvÈ “bhante rÈjÈ Pajjoto tumhÈkaÑ pÈde vandituÑ
dhammaÒca sotuÑ icchatÊ”ti Satthu Èrocesi. SatthÈ “tvaÑyeva bhikkhu
tattha gaccha, tayi gatepi rÈjÈ pasÊdissatÊ”ti Èha. Thero attaÔÔhamo tattha
gantvÈ rÈjÈnaÑ pasÈdetvÈ avantÊsu sÈsanaÑ patiÔÔhÈpetvÈ puna Satthu
santikameva gato.
31. EvaÑ so patta-arahattaphalo “etadaggaÑ bhikkhave mama

sÈvakÈnaÑ saÑkhittena bhÈsitassa vitthÈrena atthaÑ vibhajantÈnaÑ
yadidaÑ MahÈkaccÈno”ti1 etadaggaÔÔhÈnaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ
saritvÈ pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento PadumuttaranÈthassÈti-ÈdimÈha.
Tattha padumaÑ nÈma cetiyanti padumehi chÈditattÈ vÈ padumÈkÈrehi
katattÈ vÈ Bhagavato vasanagandhakuÔivihÈrova p|janÊyabhÈvena cetiyaÑ,
yathÈ “GotamakacetiyaÑ, ŒÄavakacetiyan”ti vutte tesaÑ yakkhÈnaÑ
nivasanaÔÔhÈnaÑ p|janÊyaÔÔhÈnattÈ cetiyanti vuccati, evamidaÑ Bhagavato
vasanaÔÔhÈnaÑ cetiyanti vuccati, na dhÈtunidhÈyakacetiyanti veditabbaÑ. Na
hi aparinibbutassa Bhagavato sarÊradhÈt|naÑ abhÈvÈ dhÈtucetiyaÑ akari.
SilÈsanaÑ kÈrayitvÈti tassÈ padumanÈmikÈya GandhakuÔiyÈ
pupphÈdhÈratthÈya heÔÔhÈ phalikamayaÑ silÈsanaÑ kÈretvÈ.
SuvaÓÓenÈ’bhilepayinti taÑ silÈsanaÑ jambonadasuvaÓÓena abhivisesena
lepayiÑ chÈdesinti attho.
______________________________________________________________
32. RatanÈmayaÑ sattahi ratanehi kataÑ chattaÑ paggayha muddhani

dhÈretvÈ vÈÄabÊjaniÒca setapavaracÈmariÒca paggayha Buddhassa
abhiropayiÑ. Lokabandhussa tÈdinoti sakalalokabandhusadisassa
tÈdiguÓasama~gissa Buddhassa dhÈresinti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
MahÈkaccÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. KÈÄudÈyitthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato KÈÄudÈyittherassa
HaÑsavatÊnagare kulagehe nibbatto Satthu dhammadesanaÑ suÓanto
SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ kulappasÈdakÈnaÑ bhikkh|naÑ aggaÔÔhÈne
ÔhapentaÑ disvÈ tajjaÑ1 abhinÊhÈraÑ katvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ patthesi.
So yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ
bodhisattassa mÈtukucchiyaÑ paÔisandhiggahaÓadivase
KapilavatthusmiÑyeva amaccagehe paÔisandhiÑ gaÓhi, bodhisattena
saddhiÑ ekadivasaÑyeva jÈtoti taÑ divasaÑyeva naÑ duk|lacumbaÔake2
nipajjÈpetvÈ bodhisattassa upaÔÔhÈnatthÈya nayiÑsu. Bodhisattena hi
saddhiÑ Bodhirukkho, RÈhulamÈtÈ, cattÈro nidhÊ, ŒrohanahatthÊ,
AssakaÓÉako, Œnando, Channo, KÈÄudÈyÊti ime satta ekadivase jÈtattÈ
sahajÈtÈ nÈma ahesuÑ. Athassa nÈmaggahaÓadivase sakalanagarassa
udaggacittadivase jÈtattÈ UdÈyitveva nÈmaÑ akaÑsu. ThokaÑ
kÈÄadhÈtukattÈ pana KÈÄudÈyÊti paÒÒÈyittha. So bodhisattena saddhiÑ
kumÈrakÊÄaÑ kÊÄanto vuddhiÑ agamÈsi.
AparabhÈge LokanÈthe mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhamitvÈ
anukkamena sabbaÒÒutaÑ patvÈ pavattitavaradhammacakke RÈjagahaÑ
upanissÈya VeÄuvane viharante SuddhodanamahÈrÈjÈ taÑ pavattiÑ sutvÈ
purisasahassaparivÈraÑ
______________________________________________________________
1. TÈdisaÑ (Ka) 2. Duk|lacambuÔake (AÑ-®Ôha 1. 234 piÔÔhe.)
56 KhuddakanikÈya
ekaÑ amaccaÑ “puttaÑ me idhÈnehÊ”ti pesesi. So dhammadesanÈvelÈyaÑ

Satthu santikaÑ gantvÈ parisapariyante Ôhito dhammaÑ sutvÈ saparivÈro
arahattaÑ pÈpuÓi. Atha ne SatthÈ “etha bhikkhavo”ti hatthaÑ pasÈresi.
Sabbe ta~khaÓaÒÒeva iddhimayapattacÊvaradharÈ vassasaÔÔhikattherÈ viya
ahesuÑ. Arahattappattito paÔÔhÈya pana ariyÈ majjhattÈva honti. TasmÈ
raÒÒÈ pahitasÈsanaÑ Dasabalassa na kathesi. RÈjÈ “neva gato Ègacchati, na
sÈsanaÑ suyyatÊ”ti aparaÑ amaccaÑ purisasahassehi pesesi. Tasmimpi tathÈ
paÔipanne aparampi pesesÊti evaÑ navahi purisasahassehi saddhiÑ nava
amacce pesesi. Sabbe arahattaÑ patvÈ tuÓhÊ ahesuÑ.
Atha rÈjÈ cintesi “ettakÈ janÈ mayi sinehÈbhÈvena Dasabalassa
idhÈgamanatthÈya na kiÒci kathayiÑsu, ayaÑ kho UdÈyi Dasabalena
samavayo, sahapaÑsukÊÄiko, mayi ca sineho atthi1, imaÑ pesessÈmÊ”ti taÑ
pakkosÈpetvÈ “tÈta tvaÑ purisasahassaparivÈro RÈjagahaÑ gantvÈ
DasabalaÑ idhÈnehÊ”ti vatvÈ pesesi. So pana gacchanto “sacÈhaÑ deva
pabbajituÑ labhissÈmi, evÈhaÑ BhagavantaÑ idhÈnessÈmÊ”ti vatvÈ “yaÑ
kiÒci katvÈ mama puttaÑ dassehÊ”ti vutto RÈjagahaÑ gantvÈ Satthu
dhammadesanavelÈyaÑ parisapariyante Ôhito dhammaÑ sutvÈ saparivÈro
arahattaÑ patvÈ ehibhikkhubhÈve patiÔÔhÈsi. ArahattaÑ pana patvÈ “na
tÈvÈyaÑ Dasabalassa kulanagaraÑ gantuÑ kÈlo, vasante pana upagate
pupphite vanasaÓÉe haritatiÓasaÒchannÈya bh|miyÈ gamanakÈlo
bhavissatÊ”ti kÈlaÑ paÔimÈnento vasante sampatte Satthu kulanagaraÑ
gantuÑ gamanamaggavaÓÓaÑ saÑvaÓÓento–
“A~gÈrino dÈni dumÈ bhadante,
Phalesino chadanaÑ vippahÈya.
Te accimantova pabhÈsayanti,
Samayo mahÈvÊra bhÈgÊ rathÈnaÑ.
DumÈni phullÈni manoramÈni,
Samantato sabbadisÈ pavanti.
PattaÑ pahÈya phalamÈsasÈnÈ,
KÈlo ito pakkamanÈya vÊra.
______________________________________________________________
1. SinehavÈ (SÊ)
NevÈ’tisÊtaÑ na panÈ’ti-uÓhaÑ,
SukhÈ utu addhaniyÈ bhadante.
Passantu taÑ sÈkiyÈ koÄiyÈ ca,
PacchÈmukhaÑ rohiniyaÑ tarantaÑ.
ŒsÈya kasate khettaÑ, bÊjaÑ ÈsÈya vappati.
ŒsÈya vÈÓijÈ yanti, samuddaÑ dhanahÈrakÈ.
YÈya ÈsÈya tiÔÔhÈmi, sÈ me ÈsÈ samijjhatu.
1NÈ’tisÊtaÑ nÈ’ti-uÓhaÑ, nÈtidubbhikkhachÈtakaÑ.
SaddalÈ haritÈ bh|mi, esa kÈlo MahÈmuni1.
PunappunaÑ ceva vapanti. bÊjaÑ,
PunappunaÑ vassati devarÈjÈ.
PunappunaÑ khettaÑ kasanti kassakÈ,
PunappunÈ dhaÒÒamupeti raÔÔhaÑ.
PunappunaÑ yÈcanakÈ caranti,
PunappunaÑ dÈnappatÊ dadanti.
PunappunaÑ dÈnappatÊ daditvÈ,
PunappunaÑ saggamupenti ÔhÈnaÑ.
VÊro have sattayugaÑ puneti,
YasmiÑ kule jÈyati bh|ripaÒÒo.
MaÒÒÈmahaÑ sakkati devadevo,
TayÈ hi jÈto Muni saccanÈmo.
Suddhodano nÈma pitÈ Mahesino,
Buddhassa mÈtÈ pana MÈyanÈmÈ.
YÈ bodhisattaÑ parihariya kucchinÈ,
KÈyassa bhedÈ tidivamhi modati.
SÈ GotamÊ kÈlakatÈ ito cutÈ,
Dibbehi kÈmehi sama~gibh|tÈ.
SÈ modati kÈmaguÓehi paÒcahi,
ParivÈritÈ devagaÓehi tehÊ”ti2.
______________________________________________________________
1. AyaÑ gÈthÈ TheragÈthÈyaÑ natthi, AÑ-®Ôha 1. 235 piÔÔhe pana atthi.
2. Khu 2. 300 piÔÔhÈdÊsu.
58 KhuddakanikÈya
ImÈ gÈthÈ abhÈsi. Tattha a~gÈrinoti a~gÈrÈni viyÈti a~gÈrÈni. A~gÈrÈni

rattapavÈÄavaÓÓÈni rukkhÈnaÑ pupphaphalÈni, tÈni etesaÑ santÊti a~gÈrino,
abhilohitakusumakisalayehi a~gÈravuÔÔhisamparikiÓÓÈ viyÈti attho. DÈnÊti
imasmiÑ kÈle. DumÈti rukkhÈ. Bhadantenti bhaddaÑ ante etassÈti
“bhadante”ti ekassa dakÈrassa lopaÑ katvÈ vuccati. GuÓavisesayutto,
guÓavisesayuttÈnaÒca aggabh|to SatthÈ. TasmÈ bhadanteti Satthu
Èlapanameva, paccattavacanaÒcetaÑ ekÈrantaÑ “sugate paÔikamme sukhe
dukkhe jÊve”ti-ÈdÊsu viya. Idha pana sambodhanaÔÔhe daÔÔhabbaÑ. Tena
vuttaÑ “bhadanteti Èlapanan”ti. “Bhaddasaddena samÈnatthaÑ
padantaramekan”ti keci. PhalÈni esantÊti phalesino. Acetanepi hi
sacetanakiriyaÑ1 Èha. EvaÑ therena yÈcito BhagavÈ tattha gamane bah|naÑ
visesÈdhigamanaÑ disvÈ vÊsatisahassakhÊÓÈsavaparivuto RÈjagahato
aturitacÈrikÈvasena KapilavatthugÈmimaggaÑ paÔipajji. Thero iddhiyÈ
KapilavatthuÑ gantvÈ raÒÒo purato ÈkÈse Ôhitova adiÔÔhapubbavesaÑ disvÈ
raÒÒÈ “kosi tvan”ti pucchito “amaccaputtaÑ tayÈ Bhagavato santikaÑ
pesitaÑ maÑ na jÈnÈsi, tvaÑ evaÑ pana jÈnÈhÊ”ti dassento–
“Buddhassa puttomhi asayhasÈhino,
A~gÊrasassa’ppaÔimassa tÈdino.
PitupitÈ mayhaÑ tuvaÑ’si sakka,
Dhammena me Gotama ayyakosÊ”ti2–
gÈthamÈha.
Tattha Buddhassa puttomhÊti SabbaÒÒubuddhassa orassa putto amhi.
AsayhasÈhinoti abhisambodhito pubbe ÔhapetvÈ mahÈbodhisattaÑ aÒÒehi
sahituÑ vahituÑ asakkuÓeyyattÈ asayhassa sakalassa bodhisambhÈrassa
mahÈkÈruÓikÈdhikÈrassa ca sahanato vahanato, tato parampi aÒÒehi sahituÑ
abhibhavituÑ asakkuÓeyyattÈ asayhÈnaÑ paÒcannaÑ mÈrÈnaÑ sahanato
abhibhavanato, ÈsayÈnusaya-caritÈdhimutti-ÈdivibhÈgÈvabodhanena
yathÈrahaÑ veneyyÈnaÑ diÔÔhadhammika-samparÈyikaparamatthehi
anusÈsanÊsa~khÈtassa aÒÒehi asayhassa
______________________________________________________________
1. SacetanÈkÈraÑ (I) 2. Khu 2. 301 piÔÔhÈdÊsu.
Buddhakiccassa sahanato, tattha vÈ sÈdhukÈribhÈvato asayhasÈhino.

A~gÊrasassÈti a~gÊkatasÊlÈdisampattikassa. A~gama~gehi niccharaÓaka-
obhÈsassÈti apare. Keci pana “a~gÊraso, Siddhatthoti dve nÈmÈni pitarÈyeva
gahitÈnÊ”ti vadanti. AppaÔimassÈti an|pamassa. IÔÔhÈniÔÔhesu
tÈdilakkhaÓappattiyÈ tÈdino. PitupitÈ mayhaÑ tuvaÑ sÊti ariyajÈtivasena
mayhaÑ pitu SammÈsambuddhassa lokavohÈrena tvaÑ pitÈ asi. SakkÈti
jÈtivasena rÈjÈnaÑ Èlapati. DhammenÈti sabhÈvena ariyajÈti lokiyajÈtÊti
dvinnaÑ jÈtÊnaÑ sabhÈvasamodhÈnena. GotamÈti rÈjÈnaÑ gottena Èlapati.
AyyakosÊti pitÈmaho asi. Ettha ca “Buddhassa puttomhÊ”ti-ÈdiÑ vadanto
thero aÒÒaÑ byÈkÈsi.
EvaÑ pana attÈnaÑ jÈnÈpetvÈ haÔÔhatuÔÔhena raÒÒÈ mahÈrahe palla~ke
nisÊdÈpetvÈ attano paÔiyÈditassa nÈnaggarasabhojanassa pattaÑ p|retvÈ
dinne gamanÈkÈraÑ dassesi. “KasmÈ bhante gantukÈmattha, bhuÒjathÈ”ti ca
vutte Satthu santikaÑ gantvÈ bhuÒjissÈmÊti. KahaÑ pana SatthÈti.
VÊsatisahassabhikkhuparivÈro tumhÈkaÑ dassanatthÈya maggaÑ
paÔipannoti. “Tumhe imaÑ piÓÉapÈtaÑ bhuÒjatha, aÒÒaÑ Bhagavato
harissatha. YÈva ca mama putto imaÑ nagaraÑ sampÈpuÓÈti, tÈvassa ito
piÓÉapÈtaÑ harathÈ”ti vutte thero bhattakiccaÑ katvÈ raÒÒo parisÈya ca
dhammaÑ kathetvÈ Satthu Ègamanato puretarameva sakalarÈjanivesanaÑ
ratanattaye abhippasannaÑ karonto sabbesaÑ passantÈnaÑyeva Satthu
ÈharitabbabhattapuÓÓaÑ pattaÑ ÈkÈse vissajjetvÈ sayampi vehÈsaÑ
abbhuggantvÈ piÓÉapÈtaÑ upanÈmetvÈ Satthu hatthe Ôhapesi. SatthÈ taÑ
piÓÉapÈtaÑ paribhuÒji. EvaÑ saÔÔhiyojanamagge divase divase yojanaÑ
gacchantassa Bhagavato RÈjagehatoyeva piÓÉapÈtaÑ ÈharitvÈ adÈsi. Atha
naÑ BhagavÈ “ayaÑ mayhaÑ pituno sakalanivesanaÑ pasÈdetÊ”ti
“etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ kulappasÈdakÈnaÑ bhikkh|naÑ
yadidaÑ KÈÄudÈyÊ”ti1 kulappasÈdakÈnaÑ aggaÔÔhÈne Ôhapesi.
48-9. EvaÑ so katapuÒÒasambhÈrÈnur|pena arahattaÑ patvÈ patta-

etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassavasena
______________________________________________________________
60 KhuddakanikÈya
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttarassa BuddhassÈti-ÈdimÈha.

AddhÈnaÑ paÔipannassÈti apararaÔÔhaÑ gamanatthÈya d|ramaggaÑ
paÔipajjantassa. Carato cÈrikaÑ tadÈti antomaÓÉalaÑ majjhemaÓÉalaÑ
bahimaÓÉalanti tÊÓi maÓÉalÈni tadÈ cÈrikaÑ carato carantassa
Padumuttarabuddhassa Bhagavato suphullaÑ suÔÔhu phullaÑ pabodhitaÑ
gayha gahetvÈ na kevalameva padumaÑ, uppalaÒca mallikaÑ vikasitaÑ
ahaÑ gayha ubhohi hatthehi gahetvÈ p|resinti sambandho. ParamannaÑ
gahetvÈnÈti paramaÑ uttamaÑ seÔÔhaÑ madhuraÑ sabbasupakkaÑ sÈli-
odanaÑ gahetvÈ Satthuno adÈsiÑ bhojesinti attho.
57. SakyÈnaÑ nandijananoti SakyarÈjakulÈnaÑ Bhagavato ÒÈtÊnaÑ

ÈrohapariÓÈhar|payobbanavacanÈlapanasampattiyÈ nandaÑ tuÔÔhiÑ janento
uppÈdento. ©Ètibandhu bhavissatÊti ÒÈto pÈkaÔo bandhu bhavissati. SesaÑ
KÈÄudÈyitthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. MogharÈjatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AtthadassÊ tu BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato MogharÈjattherassa
kulagehe nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto ekadivasaÑ Satthu santike dhammaÑ
suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ l|khacÊvaradharÈnaÑ aggaÔÔhÈne
ÔhapentaÑ disvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ Èka~khanto paÓidhÈnaÑ katvÈ tattha
tattha bhave puÒÒÈni karonto Atthadassissa Bhagavato kÈle puna
brÈhmaÓakule nibbattitvÈ brÈhmaÓÈnaÑ vijjÈsippesu nipphattiÑ gato
ekadivasaÑ AtthadassiÑ BhagavantaÑ bhikkhusaÑghaparivutaÑ rathiyaÑ
gacchantaÑ disvÈ pasannamÈnaso paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ sirasi aÒjaliÑ
katvÈ “yÈvatÈ r|pino SatthÈ”ti-ÈdÊhi chahi gÈthÈhi abhitthavitvÈ bhÈjanaÑ
p|retvÈ madhuÑ upanesi. SatthÈ taÑ paÔiggahetvÈ anumodanaÑ akÈsi. So
tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto Kassapabhagavato kÈle
KaÔÔhavÈhanassa nÈma raÒÒo amacco hutvÈ nibbatto tena Satthu
ÈnayanatthÈya pesito Satthu santikaÑ gantvÈ dhammaÑ sutvÈ

paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vÊsativassasahassÈni samaÓadhammaÑ katvÈ
tato cuto ekaÑ BuddhantaraÑ sugatÊsuyeva parivattento imasmiÑ
BuddhuppÈde brÈhmaÓakule nibbattitvÈ MogharÈjÈti laddhanÈmo
BÈvarÊyabrÈhmaÓassa santike uggahitasippo saÑvegajÈto tÈpasapabbajjaÑ
pabbajitvÈ tÈpasasahassaparivÈro AjitÈdÊhi saddhiÑ Satthu santikaÑ pesito
tesaÑ pannarasamo hutvÈ paÒhaÑ pucchitvÈ vissajjanapariyosÈne arahattaÑ
pÈpuÓi. ArahattaÑ pana patvÈ satthal|khaÑ suttal|khaÑ1 rajanal|khanti
visesena tividhenapi l|khena samannÈgataÑ paÑsuk|laÑ dhÈresi. Tena naÑ
SatthÈ l|khacÊvaradharÈnaÑ aggaÔÔhÈne Ôhapesi.
64. EvaÑ so paÓidhÈnÈnur|pena arahattaphalaÑ patvÈ attano

pubbasambhÈraÑ disvÈ pubbakammapadÈnaÑ pakÈsento AtthadassÊ tu
BhagavÈti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ uttÈnatthameva.
73. PuÔakaÑ p|rayitvÈnÈti puÔakaÑ vuccati vÈrakaÑ, ghaÔaÑ vÈ.

AneÄakaÑ niddosaÑ makkhikaÓÉavirahitaÑ khuddamadhunÈ ghaÔaÑ
p|retvÈ taÑ ubhohi hatthehi paggayha pakÈrena Èdarena gahetvÈ Mahesino
Bhagavato upanesinti sambandho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
MogharÈjatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Adhimuttatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato Adhimuttattherassa
apadÈnaÑ2. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
vivaÔÔ|panissasÈni puÒÒÈni upacinanto Atthadassimhi LokanÈthe parinibbute
ekasmiÑ kulagehe nibbatto ratanattaye pasanno bhikkhusaÑghaÑ
nimantetvÈ ucch|hi maÓÉapaÑ kÈretvÈ mahÈdÈnaÑ pavattetvÈ pariyosÈne
santipadaÑ paÓidhesi. So tato cuto devesu ca manussesu ca
ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe
nibbatto sÈsane pasÊditvÈ saddhÈya patiÔÔhitattÈ Adhimuttattheroti pÈkaÔo.
______________________________________________________________
1. Vatthal|khaÑ sibbanal|khaÑ (Ka)
2. IdaÑ vatthu TheragÈthÈ-®Ôha 2. 264 piÔÔhepi ÈgataÑ, thokaÑ visadisaÑ.
62 KhuddakanikÈya
84. EvaÑ katalambhÈravasena arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ

saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nibbute
LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ uttÈnatthamevÈti.
Adhimuttatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. LasuÓadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato LasuÓadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. EsopÈyasmÈ purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
kulagehe nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto gharÈvÈse ÈdÊnavaÑ disvÈ gehaÑ
pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ HimavantaÑ nissÈya vane vasanto
bah|ni lasuÓÈni ropetvÈ tadeva vanam|laphalaÒca khÈdanto vihÈsi. So
bah|ni lasuÓÈni kÈjenÈdÈya manussapathaÑ ÈharitvÈ pasanno dÈnaÑ datvÈ
Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa bhesajjatthÈya datvÈ gacchati.
EvaÑ so yÈvajÊvaÑ puÒÒÈni katvÈ teneva puÒÒabalena devamanussesu
saÑsaranto ubhayasampattiÑ anubhavitvÈ kamena imasmiÑ BuddhuppÈde
uppanno paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva
arahattaÑ patto pubbakammavasena LasuÓadÈyakattheroti pÈkaÔo.
89. Attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. Tattha himÈlayapabbatassa
pariyosÈne manussÈnaÑ saÒcaraÓaÔÔhÈne yadÈ VipassÊ BhagavÈ udapÈdi,
tadÈ ahaÑ tÈpaso ahosinti sambandho. LasuÓaÑ upajÊvÈmÊti rattalasuÓaÑ
ropetvÈ tadeva gocaraÑ katvÈ jÊvikaÑ kappemÊti attho. Tena vuttaÑ
“lasuÓaÑ mayhabhojanan”ti.
90. KhÈriyo p|rayitvÈnÈti tÈpasabhÈjanÈni lasuÓena p|rayitvÈ

kÈjenÈdÈya saÑghÈrÈmaÑ saÑghassa vasanaÔÔhÈnaÑ hemantÈdÊsu tÊsu
kÈlesu saÑghassa cat|hi iriyÈpathehi vasanavihÈraÑ agacchiÑ agamÈsinti
attho. HaÔÔho haÔÔhena cittenÈti ahaÑ santuÔÔho somanassayuttacittena
saÑghassa lasuÓaÑ adÈsinti attho.
91. Vipassissa -pa- niratassahanti narÈnaÑ aggassa seÔÔhassa assa

Vipassissa Bhagavato sÈsane nirato nissesena rato ahanti sambandho.
SaÑghassa -pa- modahanti ahaÑ saÑghassa lasuÓadÈnaÑ datvÈ saggamhi
suÔÔhu aggasmiÑ devaloke ÈyukappaÑ dibbasampattiÑ anubhavamÈno
modiÑ, santuÔÔho bhavÈmÊti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
LasuÓadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. ŒyÈgadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato ŒyÈgadÈyakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato parinibbutakÈle
ekasmiÑ kulagehe nibbatto sÈsane pasanno vaÉÉhakÊnaÑ m|laÑ datvÈ
atimanoharaÑ dÊghaÑ bhojanasÈlaÑ kÈrÈpetvÈ bhikkhusaÑghaÑ
nimantetvÈ paÓÊtenÈhÈrena bhojetvÈ mahÈdÈnaÑ datvÈ cittaÑ pasÈdesi. So
yÈvatÈyukaÑ puÒÒÈni katvÈ devamanussesuyeva saÑsaranto
ubhayasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ ghaÔento vÈyamanto vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na
cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi. Pubbe katapuÒÒavasena ŒyÈgattheroti pÈkaÔo.
94. EvaÑ so katapuÒÒasambhÈravasena arahattaÑ patvÈ attanÈ pubbe

katakusalakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha. Tattha nibbuteti vadataÑ “mayaÑ
BuddhÈ”ti vadantÈnaÑ antare vare uttame Sikhimhi Bhagavati parinibbuteti
attho. HaÔÔho haÔÔhena cittenÈti saddhatÈya haÔÔhapahaÔÔho
somanassayuttacittatÈya pahaÔÔhena cittena uttamaÑ th|paÑ seÔÔhaÑ
cetiyaÑ avandiÑ paÓÈmayinti attho.
95. VaÉÉhakÊhi kathÈpetvÈti “bhojanasÈlÈya pamÈÓaÑ kittakan”ti

pamÈÓaÑ kathÈpetvÈti attho. M|laÑ datvÈnahaÑ tadÈti tadÈ tasmiÑ kÈle
ahaÑ kammakaraÓatthÈya tesaÑ vaÉÉhakÊnaÑ m|laÑ datvÈ
64 KhuddakanikÈya
ÈyÈgaÑ ÈyataÑ dÊghaÑ bhojanasÈlaÑ ahaÑ santuÔÔho somanassacittena

kÈrapesa’haÑ kÈrÈpesiÑ ahanti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
97. ŒyÈgassa idaÑ phalanti bhojanasÈladÈnassa idaÑ vipÈkanti attho.
ŒyÈgadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Dhammacakkikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Dhammacakkikattherassa

ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhippatto puttadÈrehi vaÉÉhito
vibhavasampanno mahÈbhogo, so ratanattaye pasanno saddhÈjÈto
dhammasabhÈyaÑ dhammÈsanassa piÔÔhito ratanamayaÑ dhammacakkaÑ
kÈretvÈ p|jesi. So tena puÒÒakammena devamanussesu nibbattaÔÔhÈnesu
sakkasampattiÑ cakkavattisampattiÒca anubhavitvÈ kamena imasmiÑ
BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe uppanno vibhavasampanno saÒjÈtasaddho
pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahattaÑ patvÈ pubbe
katakusalanÈmasadisanÈmena Dhammacakkikattheroti pÈkaÔo jÈto ahosi.
102. So puÒÒasambhÈrÈnur|pena patta-arahattaphalo attano

pubbakammaÑ saritvÈ jÈtasomanasso pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdimÈha. SÊhÈsanassa sammukhÈti sÊhassa
Bhagavato nisinnassa sammukhÈ BuddhÈsanassa abhimukhaÔÔhÈneti attho.
CammacakkaÑ me Ôhapitanti mayÈ dhammacakkÈkÈrena ubhato sÊhar|paÑ
dassetvÈ majjhe ÈdÈsasadisaÑ kÈretvÈ kataÑ dhammacakkaÑ ÔhapitaÑ
p|jitaÑ. KiÑ bh|taÑ? ViÒÒ|hi medhÈvÊhi “atÊva sundaran”ti vaÓÓitaÑ
thomitaÑ sukataÑ dhammacakkanti sambandho.
103. CÈruvaÓÓova sobhÈmÊti suvaÓÓavaÓÓo iva sobhÈmi virocÈmÊti

attho. “CatuvaÓÓehi sobhÈmÊ”tipi pÈÔho, tassa
khattiyabrÈhmaÓavessasuddajÈtisa~khÈtehi cat|hi vaÓÓehi sobhÈmi
virocÈmÊti attho. SayoggabalavÈhanoti suvaÓÓasivikÈdÊhi yoggehi ca
senÈpatimahÈmattÈdÊhi sevakehi balehi ca hatthi-assarathasa~khÈtehi
vÈhanehi ca sahitoti attho. BahujjanÈ bahavo manussÈ anuyantÈ
mamÈnuvattantÈ niccaÑ niccakÈlaÑ parivÈrentÊti sambandho. SesaÑ
Dhammacakkikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Kapparukkhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Kapparukkhiyattherassa
apadÈnaÑ1. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tesu tesu bhavesu
nibbÈnÈdhigam|pÈyabh|tÈni puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa Bhagavato
kÈle vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbatto mahaddhano mahÈbhogo
Satthari pasanno sattahi ratanehi vicittaÑ suvaÓÓamayaÑ kapparukkhaÑ
kÈretvÈ Siddhatthassa Bhagavato cetiyassa sammukhe ÔhapetvÈ p|jesi. So
evar|paÑ puÒÒaÑ katvÈ yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto sugatÊsuyeva
saÑsaranto kamena imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ ratanattaye pasanno dhammaÑ
sutvÈ paÔiladdhasaddho Satthu ÈrÈdhetvÈ pabbajito na cirasseva arahattaÑ
patvÈ pubbe katakusalanÈmena Kapparukkhiyattheroti pÈkaÔo ahosi.
108. So evaÑ patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassavasena pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Siddhatthassa
Bhagavatoti-ÈdimÈha. Th|paseÔÔhassa sammukhÈti seÔÔhassa uttamassa
dhÈtunihitath|passa cetiyassa sammukhaÔÔhÈne vicittadusse anekavaÓÓehi
visamena visadisena cittena manohare cinapaÔÔasomÈrapaÔÔÈdike
______________________________________________________________
1. TheragÈthÈ-®Ôha 2. 197 piÔÔhÈdÊsu kappattherotinÈmena ÈgataÑ.
Vatthupi thokaÑ vittÈritaÑ.
66 KhuddakanikÈya
dusse. LagetvÈ olaggetvÈ kapparukkhaÑ ÔhapesiÑ ahaÑ patiÔÔhapesinti

attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
Kapparukkhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
CatutthavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. UpÈlivagga
1. BhÈgineyyupÈlitthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KhÊÓÈsavasahassehÊti-ÈdikaÑ Èyasmato UpÈlittherassa
BhÈgineyyupÈlittherassa apadÈnaÑ. Eso hi thero purimabuddhesu
katÈdhikÈro tasmiÑ tasmiÑ bhave puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa
Bhagavato kÈle ekasmiÑ kule nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈse ÈdÊnavaÑ
disvÈ gehaÑ pahÈya isipabbajjaÑ pabbajitvÈ paÒcÈbhiÒÒÈ-
aÔÔhasamÈpattilÈbhÊ hutvÈ Himavante vÈsaÑ kappesi. TasmiÑ samaye
Padumuttaro BhagavÈ vivekakÈmo HimavantaÑ pÈvisi. TÈpaso
BhagavantaÑ puÓÓacandamiva virocamÈnaÑ d|ratova disvÈ pasannamÈnaso
ajinacammaÑ aÑse katvÈ aÒjaliÑ paggayha vanditvÈ Ôhitakova
dasanakhasamodhÈnaÒjaliÑ sirasi patiÔÔhapetvÈ anekÈhi upamÈhi anekehi
thutivacanehi BhagavantaÑ thomesi. TaÑ sutvÈ BhagavÈ “ayaÑ tÈpaso
anÈgate Gotamassa nÈma Bhagavato sÈsane pabbajitvÈ vinaye
tikhiÓapaÒÒÈnaÑ aggo bhavissatÊ”ti byÈkaraÓamadÈsi. So yÈvatÈyukaÑ
ÔhatvÈ aparihÊnajjhÈno brahmaloke nibbatti. Tato cuto devamanussesu
saÑsaranto sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
Kapilavatthunagare UpÈlittherassa bhÈgineyyo hutvÈ nibbatti. So kamena
vuddhippatto mÈtulassa UpÈlittherassa santike pabbajitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ
gahetvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahÈ ahosi. So attano
Ècariyassa samÊpe vasitattÈ vinayapaÒhe tikhiÓaÒÈÓo ahosi. Atha BhagavÈ
“etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ vinayapaÒhe
tikhiÓapaÒÒÈnaÑ bhikkh|naÑ yadidaÑ BhÈgineyyupÈlÊ”ti taÑ
etadaggaÔÔhÈne Ôhapesi.
1. So evaÑ etadaggaÔÔhÈnaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento khÊÓÈsavasahassehÊti-
ÈdimÈha. Tattha È samantato yÈvabhavaggÈ savanti pavattantÊti ÈsavÈ.
KÈmÈsavÈdayo cattÈro ÈsavÈ, te khÊÓÈ sositÈ visositÈ viddhaÑsitÈ yehi teti
khÊÓÈsavÈ, teyeva sahassÈ khÊÓÈsavasahassÈ, tehi khÊÓÈsavasahassehi. Pareto
parivuto LokanÈyako lokassa nibbÈnapÈpanako vivekaÑ anuyutto
paÔisallituÑ ekÊbhavituÑ gacchateti sambandho.
2. Ajinena nivatthohanti ahaÑ ajinamigacammena paÔicchanno,

ajinacamma-vasanoti attho. TidaÓÉaparidhÈrakoti kuÓÉikaÔÔhapanatthÈya
tidaÓÉaÑ gahetvÈ dhÈrentoti attho. BhikkhusaÑghena pariby|ÄhaÑ
parivÈritaÑ LokanÈyakaÑ addasanti sambandho. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
BhÈgineyyupÈlitthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. SoÓakoÄivisatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Anomadassissa Muninoti-ÈdikaÑ Èyasmato KoÄivisattherassa
ekasmiÑ kulagehe nibbatto vayappatto puttadÈrehi vaÉÉhito
vibhavasampanno Bhagavato ca~kamanatthÈya sobhanaÑ ca~kamaÑ
kÈretvÈ sudhÈparikammaÑ kÈretvÈ ÈdÈsatalamiva samaÑ vijjotamÈnaÑ
katvÈ dÊpadh|papupphÈdÊhi sajjetvÈ Bhagavato niyyÈdetvÈ
BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ paÓÊtenÈhÈrena p|jesi. So evaÑ
yÈvajÊvaÑ puÒÒÈni katvÈ tato cavitvÈ devaloke nibbatto. Tattha PÈÄiyÈ
vuttanayena dibbasampattiÑ anubhavitvÈ antarÈ OkkÈkakulappasutoti taÑ
sabbaÑ PÈÄiyÈ vuttÈnusÈrena veditabbaÑ. (Pacchimabhave pana
KoliyarÈjavaÑse jÈto vayappatto koÔi-agghanakassa kaÓÓapiÄandhanassa
dhÈritattÈ koÔikaÓÓoti, kuÔikaÓÓoti ca pÈkaÔo ahosi.) So Bhagavati
______________________________________________________________
(...) Etthantare natthibhÈvoyeva sundaro, Anomadassissa MuninotyÈdikaÒhi
SoÓakoÄivisattherassevÈpadÈnaÑ, na SoÓakuÔikaÓÓattherassa. .
68 KhuddakanikÈya
pasanno dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vipassanaÑ

vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
25. So arahÈ sutvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Anomadassissa Muninoti-ÈdimÈha. Tattha
AnomadassissÈti anomaÑ alÈmakaÑ sundaraÑ dassanaÑ
dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓapaÔimaÓÉitattÈ byÈmappabhÈmaÓÉalopasobhi-
tattÈ ÈrohapariÓÈhena samannÈgatattÈ ca dassanÊyaÑ sarÊraÑ yassa
Bhagavato so AnomadassÊ, tassa Anomadassissa Muninoti attho. TÈdinoti
iÔÔhÈniÔÔhesu akampiyasabhÈvassa. SudhÈya lepanaÑ katvÈti sudhÈya
avalittaÑ katvÈ dÊpadh|papupphadhajapaÔÈkÈdÊhi ca ala~kataÑ ca~kamaÑ
kÈrayiÑ akÈsinti attho. SesagÈthÈnaÑ attho PÈÄiyÈ anusÈrena suviÒÒeyyova.
35. ParivÈrasampattidhanasampattisa~khÈtaÑ yasaÑ dhÈretÊti

Yasodharo, sabbe ete sattasattaticakkavattirÈjÈno YasodharanÈmena
ekanÈmakÈti sambandho.
52. A~gÊrasoti a~gato1 sarÊrato niggatÈ rasmi yassa so a~gÊraso,

chandadosamohabhayÈgatÊhi vÈ pÈpÈcÈravasena vÈ caturÈpÈyaÑ na
gacchatÊti nÈgo, mahanto p|jito ca so nÈgo ceti mahÈnÈgo. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
KoÄivisatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. KÈÄigodhÈputtabhaddiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttarasambuddhanti-ÈdikaÑ Èyasmato Bhaddiyassa KÈÄigodhÈ-
puttattherassa apadÈnaÑ2. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha
kÈle vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbatto vuddhippatto puttadÈrehi
vaÉÉhito nagaravÈsino puÒÒÈni karonte disvÈ sayampi puÒÒÈni
______________________________________________________________
1. A~gito (?)
2. KÈÄigodhÈputtabhaddiyattherassa vatthu, Thera-®Ôha 2. 320 piÔÔhÈdÊsu vitthÈritaÑ.
kÈtukÈmo BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ nimantetvÈ th|lapaÔalikÈdi-

anekÈni mahÈrahÈni sayanÈni paÒÒÈpetvÈ tattha nisinne Bhagavati sasaÑghe
paÓÊtenÈhÈrena bhojetvÈ mahÈdÈnaÑ adÈsi. So evaÑ yÈvatÈyukaÑ puÒÒÈni
katvÈ devamanussesu ubhayasampattiyo anubhavitvÈ aparabhÈge imasmiÑ
BuddhuppÈde KÈÄigodhÈya nÈma deviyÈ putto hutvÈ nibbatti. So viÒÒutaÑ
patto ÈrohapariÓÈha-hatthapÈdar|pasampattiyÈ BhaddattÈ ca KÈÄigodhÈya
deviyÈ puttattÈ ca Bhaddiyo KÈÄigodhÈputtoti pÈkaÔo. Satthari pasÊditvÈ
mÈtÈpitaro ÈrÈdhetvÈ1 pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
54. So arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento padumuttarasambuddhanti-ÈdimÈha. TaÑ
heÔÔhÈ vuttatthameva. Mettacittanti mijjati sinehati nandati sabbasatteti
mettÈ, mettÈya sahagataÑ cittaÑ mettacittaÑ, taÑ yassa Bhagavato atthÊti
mettacitto, taÑ mettacittaÑ. MahÈmuninti sakalabhikkh|naÑ mahantattÈ
MahÈmuni, taÑ PadumuttaraÑ Sambuddhanti sambandho. JanatÈ sabbÈti
sabbo janakÈyo2, sabbanagaravÈsinoti attho. SabbalokagganÈyakanti
sakalalokassa aggaÑ seÔÔhaÑ nibbÈnassa nayanato pÈpanato nÈyakaÑ
PadumuttarasambuddhaÑ janatÈ upeti samÊpaÑ gacchatÊti sambandho.
55. SattukaÒca baddhakaÒcÈti baddhasattu-abaddhasattusa~khÈtaÑ

ÈmisaÑ. Atha vÈ bhattap|pakhajjabhojjayÈgu-Èdayo yÈvakÈlikattÈ ÈmisaÑ
pÈnabhojanaÒca gahetvÈ puÒÒakkhette anuttare Satthuno3 dadantÊti
sambandho.
58. ŒsanaÑ Buddhayuttakanti BuddhayoggaÑ BuddhÈrahaÑ

BuddhÈnucchavikaÑ sattaratanamayaÑ Èsananti attho. SesaÑ nayÈnuyogena
KÈÄigodhÈputtabhaddiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. ŒrocetvÈ (I) 2. Sabbe janakÈyÈ (sabbattha) 3. Satthari (SÊ)
70 KhuddakanikÈya
4. SanniÔÔhÈpakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AraÒÒe kuÔikaÑ katvÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SanniÔÔhÈpakattherassa
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto gharabandhanena baddho gharÈvÈse
ÈdÊnavaÑ disvÈ vatthukÈmakilesakÈme pahÈya Himavantassa avid|re
pabbatantare araÒÒavÈsaÑ kappesi. TasmiÑ kÈle Padumuttaro BhagavÈ
vivekakÈmatÈya taÑ ÔhÈnaÑ pÈpuÓi. Atha so tÈpaso BhagavantaÑ disvÈ
pasannamÈnaso vanditvÈ nisÊdanatthÈya tiÓasantharaÑ paÒÒÈpetvÈ adÈsi.
Tattha nisinnaÑ BhagavantaÑ anekehi madhurehi tiÓÉukÈdÊhi phalÈphalehi
santappesi. So tena puÒÒakammena tato cuto devesu ca manussesu ca
aparÈparaÑ saÑsaranto dve sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kulagehe nibbatto saddhÈsampanno pabbajito vipassanaÑ
vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahÈ ahosi. Khuragge arahattaphalappattiyaÑ viya
nirussÈheneva santipadasa~khÈte nibbÈne suÔÔhu ÔhitattÈ
SanniÔÔhÈpakattheroti pÈkaÔo.
70. ArahÈ pana hutvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento araÒÒe kuÔikaÑ katvÈti-ÈdimÈha. Tattha
araÒÒeti sÊhabyagghÈdÊnaÑ bhayena manussÈ ettha na rajjanti na ramanti na
allÊyantÊti araÒÒaÑ, tasmiÑ araÒÒe. KuÔikanti tiÓacchadanakuÔikaÑ katvÈ
pabbatantare vasÈmi vÈsaÑ kappesinti attho. LÈbhena ca alÈbhena ca yasena
ca ayasena ca santuÔÔho vihÈsinti sambandho.
72. JalajuttamanÈmakanti jale jÈtaÑ jalajaÑ, padumaÑ, jalajaÑ

uttamaÑ jalajuttamaÑ, jalajuttamena samÈnaÑ nÈmaÑ yassa so
jalajuttamanÈmako, taÑ jalajuttamanÈmakaÑ Buddhanti attho. SesaÑ
PÈÄinayÈnuyogena suviÒÒeyyamevÈti.
SanniÔÔhÈpakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
5. PaÒcahatthiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Sumedho nÈma Sambuddhoti-ÈdikaÑ Èyasmato PaÒcahatthiyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sumedhassa Bhagavato kÈle
ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ ratanattaye pasanno vihÈsi.
TasmiÑ samaye paÒca-uppalahatthÈni ÈnesuÑ. So tehi paÒca-uppalahatthehi
vÊthiyaÑ caramÈnaÑ SumedhaÑ BhagavantaÑ p|jesi. TÈni gantvÈ ÈkÈse
vitÈnaÑ hutvÈ chÈyaÑ kurumÈnÈni TathÈgateneva saddhiÑ gacchiÑsu. So
taÑ disvÈ somanassajÈto pÊtiyÈ phuÔÔhasarÊro yÈvajÊvaÑ tadeva puÒÒaÑ
anussaritvÈ tato cuto devaloke nibbatto aparÈparaÑ saÑsaranto imasmiÑ
BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto saddhÈjÈto
pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
KatakusalanÈmena PaÒcahatthiyattheroti pÈkaÔo.
77. So attano pubbakammaÑ saritvÈ paccakkhato paÒÒÈya diÔÔhapubba-

caritÈpadÈnaÑ pakÈsento Sumedho nÈma Sambuddhoti-ÈdimÈha. Tattha
Sumedhoti sundarÈ medhÈ catusaccapaÔivedhapaÔisambhidÈdayo paÒÒÈ
yassa so BhagavÈ Sumedho Sambuddho antarÈpaÓe antaravÊthiyaÑ
gacchatÊti sambandho. Okkhittacakkh|ti adhokhittacakkhu. MitabhÈÓÊti
pamÈÓaÑ ÒatvÈ bhaÓanasÊlo, pamÈÓaÑ jÈnitvÈ dhammaÑ desesÊti attho.
SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
PaÒcahatthiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Padumacchadaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato Padumacchadaniyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katapuÒÒasambhÈro tattha tattha bhave
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto ratanattaye pasanno parinibbutassa
Vipassissa Bhagavato citakaÑ padumapupphehi p|jesi. So
72 KhuddakanikÈya
teneva cittappasÈdena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato sugatÊsuyeva saÑsaranto

dibbasampattiÑ manussasampattiÒcÈti dve sampattiyo anekakkhattuÑ
anubhavitvÈ imasmiÑ amhÈkaÑ SammÈsambuddhakÈle ekasmiÑ kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari pasÊditvÈ sÈsane pabbajito ghaÔento
vÈyamanto na cirasseva arahÈ ahosi. Tassa rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈdÊsu tattha
tattha viharantassa vihÈro padumapupphehi chÈdÊyati, tena so
Padumacchadaniyattheroti pÈkaÔo.
83. Attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassavasena

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha. Tattha
nibbuteti khandhaparinibbÈnena parinibbute Satthari, Vipassissa
SammÈsambuddhassa sarÊre citamÈniyamÈne citake Èropite suphullaÑ
padumakalÈpaÑ ahaÑ gahetvÈ citakaÑ ÈropayiÑ p|jesinti attho.
SesagÈthÈsu heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthamevÈti.
Padumacchadaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. SayanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato SayanadÈyakattherassa
aÒÒatarasmiÑ kule nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari pasÊditvÈ
hatthidaÓÉasuvaÓÓÈdÊhi sayanatthÈya maÒcaÑ kÈretvÈ anagghehi
vicittattharaÓehi attharitvÈ BhagavantaÑ p|jesi. So BhagavÈ
tassÈnukampÈya paÔiggahetvÈ anubhavi. So tena puÒÒakammena
dibbamanussasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthu sÈsane pasanno pabbajitvÈ
vipassanaÑ ÈrabhitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi. Pubbe katapuÒÒanÈmena
SayanadÈyakattheroti pÈkaÔo.
88. So ekadivasaÑ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ PÈÄinayÈnusÈrena suviÒÒeyyamevÈti.
SayanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
8. Ca~kamanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Atthadassissa Muninoti-ÈdikaÑ Èyasmato Ca~kamanadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. AyampÈyasmÈ purimabuddhesu katÈdhikÈro tesu tesu bhavesu
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Atthadassissa Bhagavato kÈle
ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari pasÊditvÈ uccavatthukaÑ
sudhÈparikammakataÑ rajatarÈsisadisaÑ sobhamÈnaÑ ca~kamaÑ kÈretvÈ
muttadalasadisaÑ1 setapulinaÑ attharitvÈ Bhagavato adÈsi. PaÔiggahesi
BhagavÈ, ca~kamaÑ paÔiggahetvÈ ca pana sukhaÑ kÈyacittasamÈdhiÑ
appetvÈ “ayaÑ anÈgate Gotamassa Bhagavato sÈsane sÈvako bhavissatÊ”ti
byÈkÈsi. So tena puÒÒakammena devamanussesu aparÈparaÑ saÑsaranto
dve sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe
nibbatto vuddhippatto saddhÈsampanno sÈsane pabbajitvÈ na cirasseva
arahattaÑ patvÈ katapuÒÒanÈmena Ca~kamanadÈyakattheroti pÈkaÔo ahosi.
93. So ekadivasaÑ attanÈ pubbe katapuÒÒakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Atthadassissa Muninoti-
ÈdimÈha. Tattha AtthadassissÈti atthaÑ payojanaÑ vuddhiÑ vir|ÄhiÑ
nibbÈnaÑ dakkhati passatÊti AtthadassÊ, atha vÈ atthaÑ nibbÈnaÑ
dassanasÊlo jÈnanasÊloti AtthadassÊ, tassa Atthadassissa Munino monena
ÒÈÓena samannÈgatassa Bhagavato manoramaÑ manallÊnaÑ bhÈvanÊyaÑ
manasi kÈtabbaÑ ca~kamaÑ kÈresinti sambandho. SesaÑ
vuttanayÈnusÈreneva suviÒÒeyyamevÈti.
Ca~kamanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Subhaddatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttaro Lokavid|ti-ÈdikaÑ Èyasmato Subhaddattherassa
nibbÈnÈdhigamanatthÈya puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato
kÈle
______________________________________________________________
1. MuttajÈlasadisaÑ (SÊ), muttatalasadisaÑ (I)
74 KhuddakanikÈya
vibhavasampanne saddhÈsampanne ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ

patvÈ gharabandhanena baddho ratanattaye pasanno parinibbÈnamaÒce
nipannaÑ PadumuttaraÑ BhagavantaÑ disvÈ sannipatitÈ
dasasahassacakkavÈÄadevatÈyo ca disvÈ pasannamÈnaso
nigguÓÉikeÔakanÊlakÈsokÈsitÈdi-anekehi sugandhapupphehi p|jesi. So tena
puÒÒakammena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cavitvÈ TusitÈdÊsu dibbasampattiyo
anubhavitvÈ tato manussesu manussasampattiyo anubhavitvÈ
nibbattanibbattaÔÔhÈnesu ca sugandhehi pupphehi p|jito ahosi. ImasmiÑ
pana BuddhuppÈde ekasmiÑ vibhavasampanne kule nibbattitvÈ viÒÒutaÑ
patto kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈpi yÈva Buddhassa Bhagavato parinibbÈnakÈlo
tÈva aladdhabuddhadassano Bhagavato parinibbÈnamaÒce nipannakÈleyeva
pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. Pubbe katapuÒÒanÈmena Subhaddoti pÈkaÔo
ahosi.
101. So attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassavasena

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro Lokavid|ti-ÈdimÈha. TaÑ
uttÈnatthameva. SuÓÈtha mama bhÈsato -pa- nibbÈyissati’nÈsavoti idaÑ
parinibbÈnamaÒce nipannova Padumuttaro BhagavÈ byÈkÈsi.
PaÒcamabhÈÓavÈravaÓÓanÈ samattÈ.
115. So attano paÔipattiÑ dassento pubbakammena saÑyuttoti-ÈdimÈha.

Ekaggoti ekaggacitto. SusamÈhitoti suÔÔhu samÈhito, santakÈyacittoti attho.
Buddhassa oraso puttoti Buddhassa urasÈ hadayena niggata-ovÈdÈnusÈsaniÑ
sutvÈ patta-arahattaphaloti attho. Dhammajomhi sunimmitoti dhammato
kammaÔÔhÈnadhammato jÈto ariyÈya jÈtiyÈ sunimmito suÔÔhu
nipphÈditasabbakicco amhi bhavÈmÊti attho.
116. DhammarÈjaÑ upagammÈti dhammena sabbasattÈnaÑ rÈjÈnaÑ

issarabh|taÑ BhagavantaÑ upagantvÈ samÊpaÑ gantvÈti attho. ApucchiÑ
paÒhamuttamanti uttamaÑ
khandhÈyatanadhÈtusaccasamuppÈdÈdipaÔisaÑyuttaÑ paÒhaÑ apucchinti
attho. Kathayanto ca me paÒhanti eso amhÈkaÑ BhagavÈ me mayhaÑ
paÒhaÑ kathayanto byÈkaronto. DhammasotaÑ upÈnayÊti
anupÈdisesanibbÈnadhÈtusa~khÈtaÑ dhammasotaÑ dhammapavÈhaÑ
upÈnayi pÈvisÊti attho.
118. JalajuttamanÈyakoti PadumuttaranÈmako makÈrassa yakÈraÑ

katvÈ katavohÈro. NibbÈyi anupÈdÈnoti upÈdÈne paÒcakkhandhe aggahetvÈ
nibbÈyi na paÒÒÈyi adassanaÑ agamÈsi, manussalokÈdÊsu katthacipi
apatiÔÔhitoti attho. DÊpova telasa~khayÈti vaÔÔitelÈnaÑ sa~khayÈ abhÈvÈ
padÊpo iva nibbÈyÊti sambandho.
119. SattayojanikaÑ ÈsÊti tassa parinibbutassa Padumuttarassa

Bhagavato ratanamayaÑ th|paÑ sattayojanubbedhaÑ Èsi ahosÊti attho.
DhajaÑ tattha ap|jesinti tattha tasmiÑ cetiye sabbabhaddaÑ sabbato
bhaddaÑ sabbaso manoramaÑ dhajaÑ p|jesinti attho.
120. Kassapassa ca BuddhassÈti Padumuttarassa Bhagavato kÈlato

paÔÔhÈya Ègatassa devamanussesu saÑsarato me mayhaÑ orato putto Tisso
nÈma Kassapassa SammÈsambuddhassa aggasÈvako JinasÈsane
BuddhasÈsane dÈyÈdo Èsi ahosÊti sambandho.
121. Tassa hÊnena manasÈti tassa mama puttassa tissassa aggasÈvakassa

hÊnena lÈmakena manasÈ cittena abhaddakaÑ asundaraÑ ayuttakaÑ “antako
pacchimo”ti vÈcaÑ vacanaÑ abhÈsiÑ kathesinti attho. Tena
kammavipÈkenÈti tena arahantabhakkhÈnasa~khÈtassa akusalakammassa
vipÈkena. Pacchime addasaÑ Jinanti pacchime pariyosÈne parinibbÈnakÈle
MallÈnaÑ upavattane SÈlavane parinibbÈnamaÒce nipannaÑ JinaÑ
jitasabbamÈraÑ1 amhÈkaÑ GotamasammÈsambuddhaÑ addasaÑ ahanti
attho. “PacchÈ me Èsi bhaddakan”tipi pÈÔho. Tassa pacchÈ tassa Bhagavato
avasÈnakÈle nibbÈnÈsannakÈle me mayhaÑ bhaddakaÑ sundaraÑ
catusaccapaÔivijjhanaÑ Èsi ahosÊti attho.
122. PabbÈjesi mahÈvÊroti mahÈvÊriyo sabbasattahito karuÓÈyutto

jitamÈro Muni MallÈnaÑ upavattane SÈlavane pacchime sayane
parinibbÈnamaÒce sayitova maÑ pabbÈjesÊti sambandho.
______________________________________________________________
1. JitapaÒcamÈraÑ (I)
76 KhuddakanikÈya
123. Ajjeva dÈni pabbajjÈti ajja eva Bhagavato parinibbÈnadivaseyeva

mama pabbajjÈ, tathÈ ajja eva upasampadÈ, ajja eva Dvipaduttamassa
sammukhÈ parinibbÈnaÑ ahosÊti sambandho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Subhaddatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Cundatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Cundattherassa apadÈnaÑ.
Ayampi purimabuddhesu katapuÒÒasambhÈro tattha tattha bhave
vibhavasampanne kule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthari pasÊditvÈ
sattaratanamayaÑ suvaÓÓagghiyaÑ kÈretvÈ sumanapupphehi chÈdetvÈ
BhagavantaÑ p|jesi. TÈni pupphÈni ÈkÈsaÑ samuggantvÈ vitÈnÈkÈrena
aÔÔhaÑsu. Atha naÑ BhagavÈ “anÈgate Gotamassa nÈma Bhagavato sÈsane
Cundo nÈma sÈvako bhavissatÊ”ti byÈkÈsi. So tena puÒÒakammena tato cuto
devaloke upapanno kamena chasu kÈmÈvacaradevesu sukhaÑ anubhavitvÈ
manussesu cakkavatti-Èdisampattiyo ca anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
brÈhmaÓakule R|pasÈriyÈ putto SÈriputtattherassa kaniÔÔho hutvÈ nibbatti.
Tassa viÒÒutaÑ pattassa ÈrohapariÓÈhar|pavayÈnaÑ sundaratÈya sakÈrassa
cakÈraÑ katvÈ Cundoti nÈmaÑ kariÑsu. So vayappatto gharÈvÈse ÈdÊnavaÑ
pabbajjÈya ca ÈnisaÑsaÑ disvÈ bhÈtuttherassa santike pabbajitvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
125. So patta-arahattaphalo ekadivasaÑ attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Siddhatthassa Bhagavatoti-
ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ vuttatthameva. Agghiyanti-Èdayopi uttÈnatthÈyeva.
128. VitiÓÓaka~kho Sambuddhoti visesena maggÈmigamena

vicikicchÈya khepitattÈ vitiÓÓaka~kho asaÑsayo Sambuddho. TiÓÓoghehi
purakkhatoti kÈmoghÈdÊnaÑ catunnaÑ oghÈnaÑ tiÓÓattÈ atikkantattÈ
oghatiÓÓehi khÊÓÈsavehi purakkhato parivÈritoti attho. ByÈkaraÓagÈthÈ

uttÈnatthÈyeva.
139. UpaÔÔhahiÑ mahÈvÊranti uttamatthassa nibbÈnassa pattiyÈ

pÈpuÓanatthÈya kappasatasahassÈdhikesu caturÈsa~khyeyyesu kappesu
pÈramiyo p|rentena katavÊriyattÈ mahÈvÊraÑ BuddhaÑ upaÔÔhahiÑ
upaÔÔhÈnaÑ akÈsinti attho. AÒÒe ca pesale bah|ti na kevalameva BuddhaÑ
upaÔÔhahiÑ, pesale piyasÊle sÊlavante aÒÒe ca bahu-aggappatte sÈvake, me
mayhaÑ bhÈtaraÑ SÈriputtattheraÒca upaÔÔhahinti sambandho.
140. BhÈtaraÑ me upaÔÔhahitvÈti mayhaÑ bhÈtaraÑ upaÔÔhahitvÈ

vattapaÔivattaÑ katvÈ tassa parinibbutakÈle Bhagavato paÔhamaÑ
parinibbutattÈ tassa dhÈtuyo gahetvÈ pattamhi okiritvÈ LokajeÔÔhassa
narÈnaÑ asabhassa Buddhassa upanÈmesiÑ adÈsinti attho.
141. Ubho hatthehi paggayhÈti taÑ mayÈ dinnaÑ dhÈtuÑ so BhagavÈ

attano ubhohi hatthehi pakÈrena gahetvÈ taÑ dhÈtuÑ saÑsuÔÔhu dassayanto
aggasÈvakaÑ SÈriputtattheraÑ kittayi pakÈsesÊti attho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
Cundatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
PaÒcamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. BÊjanivagga
1. Vidh|panadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Vidh|panadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu p|ritapuÒÒasambhÈro tattha tattha
kÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto vibhavasampanno
saddhÈjÈto Bhagavati pasanno gimhakÈle suvaÓÓarajatamuttÈmaÓimayaÑ
bÊjaniÑ kÈretvÈ Bhagavato adÈsi. So tena puÒÒakammena devesu ca
manussesu ca
78 KhuddakanikÈya
saÑsaranto dve sampattiyo anubhavitvÈ imassa amhÈkaÑ

SammÈsambuddhassa uppannakÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto
gharabandhanena bandhitvÈ gharÈvÈse ÈdÊnavaÑ disvÈ pabbajjÈya ca
ÈnisaÑsaÑ disvÈ saddhÈsampanno sÈsane pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
na cirasseva arahÈ ahosi.
1. So “kena mayÈ puÒÒakammena ayaÑ lokuttarasampatti laddhÈ”ti

attano pubbakammaÑ anussaranto taÑ paccakkhato ÒatvÈ
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento PadumuttarabuddhassÈti-ÈdimÈha. TaÑ
heÔÔhÈ vuttatthameva. BÊjanikÈ mayÈ dinnÈti visesena santÈpayantÈnaÑ
sattÈnaÑ santÈpaÑ nibbÈpenti sÊtalaÑ vÈtaÑ janetÊti bÊjanÊ, bÊjanÊyeva
bÊjanikÈ, sÈ sattaratanamayÈ vijjotamÈnÈ bÊjanikÈ mayÈ kÈrÈpetvÈ dinnÈti
attho.
Vidh|panadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. SataraÑsitthera-apadÈnavaÓÓanÈ
UcciyaÑ selamÈruyhÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SataraÑsittherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbatto
viÒÒutaÑ patto sakkaÔabyÈkaraÓe vedattaye ca pÈra~gato gharÈvÈsaÑ
pahÈya araÒÒaÑ pavisitvÈ isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavante vÈsaÑ
kappesi. TasmiÑ samaye Padumuttaro BhagavÈ vivekakÈmatÈya uccaÑ
ekaÑ pabbataÑ Èruyha jalitaggikkhanto viya nisÊdi. TaÑ tathÈnisinnaÑ
BhagavantaÑ disvÈ tÈpaso somanassajÈto aÒjaliÑ paggayha anekehi
kÈraÓehi thomesi. So tena puÒÒakammena tato cuto chasu
kÈmÈvacaradevesu dibbasampattiÑ anubhavitvÈ tato manussaloke SataraÑsÊ
nÈma cakkavattÊ rÈjÈ hutvÈ nibbatti. Tampi sampattiÑ anekakkhattuÑ
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto
pubbapuÒÒasambhÈravasena ÒÈÓassa paripakkattÈ sattavassikova pabbajitvÈ
8-9. So “ahaÑ kena kammena sattavassikova santipadaÑ

anuppattosmÊ”ti saramÈno pubbakammaÑ ÒÈÓena paccakkhato disvÈ
somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ udÈnavasena pakÈsento ucciyaÑ
selamÈruyhÈti-ÈdimÈha. Tattha ucciyanti uccaÑ selamayaÑ pabbataÑ
Èruyha nisÊdi Padumuttaroti sambandho. PabbatassÈ’vid|ramhÊti Bhagavato
nisinnassa pabbatassa ÈsannaÔÔhÈneti attho. BrÈhmaÓo mantapÈrag|ti
mantasa~khÈtassa vedattayassa pÈraÑ pariyosÈnaÑ koÔiÑ gato eko
brÈhmaÓoti attho, aÒÒaÑ viya attÈnaÑ niddisati ayaÑ mantapÈrag|ti.
UpaviÔÔhaÑ mahÈvÊranti tasmiÑ pabbate nisinnaÑ vÊravantaÑ jinaÑ, kiÑ
visiÔÔhaÑ? DevadevaÑ sakalachakÈmÈvacarabrahmadevÈnaÑ atidevaÑ
NarÈsabhaÑ narÈnaÑ ÈsataÑ seÔÔhaÑ LokanÈyakaÑ sakalasattalokaÑ
nayantaÑ nibbÈnaÑ pÈpentaÑ ahaÑ aÒjaliÑ
dasanakhasamodhÈnaÒjalipuÔaÑ sirasi muddhani paggahetvÈna patiÔÔhapetvÈ
santhaviÑ suÔÔhuÑ thomesinti sambandho.
12. AbhÈsathÈti “yenÈyaÑ aÒjalÊ dinno -pa- arahÈ so bhavissatÊ”ti

byÈkÈsi. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
SataraÑsitthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. SayanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SayanadÈyakattherassa
ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ
sukhamanubhavanto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ Satthari pasanno
dantasuvaÓÓarajatamuttamaÓimayaÑ mahÈrahaÑ maÒcaÑ kÈrÈpetvÈ
cÊnapaÔÔakambalÈdÊni attharitvÈ sayanatthÈya Bhagavato adÈsi. BhagavÈ
tassa anuggahaÑ karonto tattha sayi. So tena puÒÒakammena
devamanussesu saÑsaranto tadanur|paÑ ÈkÈsagamanasukhaseyyÈdisukhaÑ
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampane ekasmiÑ kule
nibbattitvÈ viÒÒutaÑ pÈpuÓitvÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
pasannamÈnaso pabbajitvÈ vipassanto na cirasseva arahÈ ahosi.
80 KhuddakanikÈya

heÔÔhÈ vuttatthameva.
21. Sukhette bÊjasampadÈti yathÈ tiÓakacavararahite

kaddamÈdisampanne sukhette vuttabÊjÈni sÈduphalÈni nipphÈdenti, evameva
rÈgadosÈdidiyaÉÉhasahassakilesasa~khÈtatiÓakacavararahite suddhasantÈne
puÒÒakkhette vuttadÈnÈni appÈnipi samÈnÈni mahapphalÈni hontÊti attho.
SayanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Gandhodakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Gandhodakiyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimamunivaresu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
kulagehe nibbatto parinibbute Bhagavati nagaravÈsino bodhip|jaÑ
kurumÈne disvÈ vicittaghaÔe candanakappurÈgaru-
Èdimissakasugandhodakena p|retvÈ BodhirukkhaÑ abhisiÒci. TasmiÑ khaÓe
devo mahÈdhÈrÈhi pavassi. TadÈ so asanivegena kÈlaÑ kato. Teneva
puÒÒakammena devaloke nibbatti, tattheva Ôhito “aho Buddho, aho
dhammo”ti-ÈdigÈthÈyo abhÈsi. EvaÑ so devamanussesu sampattiyo
anubhavitvÈ sabbapariÄÈhavippamutto nibbattanibbattaÔÔhÈne
sÊtibhÈvamupagato sukhito imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patto Satthari pasanno pabbajitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ ÈrabhitvÈ
vipassanto na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi. Pubbe katapuÒÒena
Gandhodakiyattheroti pÈkaÔo ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento PadumuttarassÈti-ÈdimÈha. TaÑ
vuttatthameva. MahÈbodhimaho ah|ti MahÈbodhirukkhassa p|jÈ ahosÊti
attho. VicittaÑ ghaÔamÈdayÈti anekehi cittakammasuvaÓÓakammehi
vicittaÑ sobhamÈnaÑ gandhodakapuÓÓaÑ ghaÔaÑ gahetvÈti
attho. GandhodakamadÈsahanti gandhodakaÑ adÈsiÑ, ahaÑ gandhodakena

abhisiÒcinti attho.
26. NhÈnakÈle ca bodhiyÈti bodhiyÈ p|jÈkaraÓasamayeti attho. SesaÑ

uttÈnatthamevÈti.
Gandhodakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. Opavayhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Opavayhattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto PadumuttarajinÈdicce loke pÈtubh|te
ekasmiÑ vibhavasampannakule nibbatto vuddhimanvÈya mahaddhano
mahÈbhogo gharÈvÈsaÑ vasamÈno sÈsane pasanno Satthari pasÈdabahumÈno
ÈjÈnÊyena sindhavena p|jaÑ akÈsi, p|jetvÈ ca pana “BuddhÈdÊnaÑ
samaÓÈnaÑ hatthi-assadayo na kappanti, kappiyabhaÓÉaÑ dassÈmÊ”ti
cintetvÈ taÑ agghÈpetvÈ tadagghanakena kahÈpaÓena kappiyaÑ
kappÈsikakambalakojavÈdikaÑ cÊvarÑ kapp|ratakkolÈdikaÑ
bhesajjaparikkhÈraÒca adÈsi. So tena puÒÒakammena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ
tato cuto devesu ca manussesu ca hatthi-assÈdi-anekavÈhanasampanno
sukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patto saddhÈsampanno sÈsane pabbajitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ maggapaÔipÈÔiyÈ arahatte patiÔÔhÈsi, pubbe
katapuÒÒasambhÈravasena Opavayhattheroti pÈkaÔo ahosi.
33. So “kena nu kho kÈraÓena idaÑ mayÈ santipadaÑ adhigatan”ti

upadhÈrento pubbakammaÑ ÒÈÓena paccakkhato ÒatvÈ somanassajÈto
pubbacaritÈpadÈnaÑ udÈnavasena pakÈsento PadumuttarabuddhassÈti-
ÈdimÈha. TaÑ vuttatthameva. ŒjÈnÊya’madÈsahanti ÈjÈnÊyaÑ
uttamajÈtisindhavaÑ ahaÑ adÈsiÑ p|jesinti attho.
35. SapattabhÈroti sassa attano pattÈni aÔÔha parikkhÈrÈni bhÈrÈni yassa

so sapattabhÈro, aÔÔhaparikkhÈrayuttoti attho.
82 KhuddakanikÈya
36. KhamanÊyamadÈsahanti khamanÊyayoggaÑ

cÊvarÈdikappiyaparikkhÈranti attho.
40. Carimoti pariyosÈno koÔippatto bhavoti attho. SesaÑ

Opavayhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. SaparivÈrÈsanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SaparivÈrÈsanattherassa
apadÈnaÑ. Sopi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhavesu
vibhavasampanne kulagehe nibbatto vuddhippatto saddhÈjÈto sÈsane
pasanno dÈnaphalaÑ saddahanto nÈnaggarasabhojanena Bhagavato
piÓÉapÈtaÑ adÈsi, datvÈ ca pana bhojanasÈlÈyaÑ bhojanatthÈya
nisinnÈsanaÑ JÈtisumanamallikÈdÊhi ala~kari. BhagavÈ ca
bhattÈnumodanamakÈsi. So tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto
anekavidhaÑ sampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
vibhavasampanne kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya saddho pasanno
pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
43. So evaÑ pattasantipado “kena nu kho puÒÒena idaÑ santipadaÑ

anuppattan”ti ÒÈÓena upadhÈrento pubbakammaÑ disvÈ somanassajÈto
vuttatthameva. PiÓÉapÈtaÑ adÈsahanti tattha tattha laddhÈnaÑ piÓÉÈnaÑ
kabaÄaÑ kabaÄaÑ katvÈ pÈtabbato khÈditabbato ÈhÈro piÓÉapÈto, taÑ
piÓÉapÈtaÑ Bhagavato adÈsiÑ, BhagavantaÑ bhojesinti attho.
44. Akittayi piÓÉapÈtanti mayÈ dinnapiÓÉapÈtassa guÓaÑ ÈnisaÑsaÑ

pakÈsesÊti attho.
48. SaÑvuto pÈtimokkhasminti pÈtimokkhasaÑvarasÊlena saÑvuto

pihito paÔicchannoti attho. Indriyesu ca paÒcas|ti cakkhundriyÈdÊsu
paÒcasu indriyesu r|pÈdÊhi gopito indriyasaÑvarasÊlaÒca gopitoti attho.

SaparivÈrÈsanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. PaÒcadÊpakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato PaÒcadÊpakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro uppannuppannabhavesu
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈse vasanto Bhagavato dhammaÑ
sutvÈ sammÈdiÔÔhiyaÑ patiÔÔhito saddho pasanno mahÈjanehi bodhip|jaÑ
kayiramÈnaÑ disvÈ sayampi bodhiÑ parivÈretvÈ dÊpaÑ jÈletvÈ p|jesi. So
tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto cakkavattisampatti-Èdayo
anubhavitvÈ sabbattheva uppannabhave jalamÈno jotisampannavimÈnÈdÊsu
vasitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ vibhavasampanne kulagehe
nibbatto vuddhippatto saddhÈjÈto pabbajitvÈ nacirasseva arahÈ ahosi,
dÊpap|jÈnissandena DÊpakattheroti pÈkaÔo.

vuttatthameva. UjudiÔÔhi ahosahanti va~kaÑ micchÈdiÔÔhiÑ chaÉÉetvÈ uju
ava~kaÑ nibbÈnÈbhimukhaÑ pÈpuÓanasammÈdiÔÔhi ahosinti attho.
51. PadÊpadÈnaÑ pÈdÈsinti ettha pakÈrena dibbati jotatÊti padÊpo, tassa

dÈnaÑ padÊpadÈnaÑ, taÑ adÈsiÑ padÊpap|jaÑ akÈsinti attho. SesaÑ
sabbattha uttÈnatthamevÈti.
PaÒcadÊpakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
84 KhuddakanikÈya
8. DhajadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato DhajadÈyakattherassa
ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ sundarehi
anekehi vatthehi dhajaÑ kÈrÈpetvÈ dhajap|jaÑ akÈsi. So tena
puÒÒakammena uppannuppannabhave uccakule nibbatto p|janiyo ahosi.
AparabhÈge imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto
vuddhimanvÈya puttadÈrehi vaÉÉhitvÈ mahÈbhogo yasavÈ saddhÈjÈto
Satthari pasanno gharÈvÈsaÑ pahÈya pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
57. So patta-arahattaphalo pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento PadumuttarabuddhassÈti-ÈdimÈha. Tassattho
pubbe vuttoyeva. HaÔÔho haÔÔhena cittenÈti somanassasahagatacittayuttattÈ
haÔÔho paripuÓÓar|pakÈyo saddhÈsampayuttacittatÈya haÔÔhena cittena
santuÔÔhena cittenÈti attho. DhajamÈropayiÑ ahanti dhunÈti kampati calatÊti
dhajaÑ, taÑ dhajaÑ ÈropayiÑ veÄagge laggetvÈ p|jesinti attho.
58-9. PatitapattÈni gaÓhitvÈti patitÈni bodhipattÈni gahetvÈ ahaÑ bahi

chaÉÉesinti attho. AntosuddhaÑ bahisuddhanti antocittasantÈnanÈmakÈyato
ca bahi cakkhusotÈdir|pakÈyato ca suddhiÑ adhi visesena muttaÑ kilesato
vimuttaÑ anÈsavaÑ SambuddhaÑ viya sammukhÈ uttamaÑ bodhiÑ
avandiÑ paÓÈmamakÈsinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
DhajadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Padumatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CatusaccaÑ pakÈsentoti-ÈdikaÑ Èyasmato Padumattherassa apadÈnaÑ.
Ayampi purimabuddhesu katakusalasambhÈro PadumuttaramuninÈ
dhammapajjote jotamÈne1 ekasmiÑ kulagehe nibbatto gharÈvÈsaÑ
______________________________________________________________
1. JotiyamÈne (?)
saÓÔhapetvÈ bhogasampannoti pÈkaÔo. So Satthari pasÊditvÈ mahÈjanena

saddhiÑ dhammaÑ suÓanto dhajena saha padumakalÈpaÑ gahetvÈ aÔÔhÈsi,
sadhajaÑ taÑ padumakalÈpaÑ ÈkÈsamukkhipiÑ, taÑ acchariyaÑ disvÈ
ativiya somanassajÈto ahosi. So yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ jÊvitapariyosÈne
sagge nibbatto dhajamiva chakÈmÈvacare pÈkaÔo p|jito ca
dibbasampattimanubhavitvÈ manussesu ca cakkavattisampattimanubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne1 saddhÈsampanne ekasmiÑ
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya saddhÈjÈto paÒcavassikova pabbajitvÈ na
cirasseva arahÈ hutvÈ katapuÒÒanÈmena Padumattheroti pÈkaÔo.

pakÈsento catusaccaÑ pakÈsentoti-ÈdimÈha. Tattha saccanti tathaÑ
avitathaÑ aviparÊtaÑ saccaÑ, dukkhasamudayanirodhamaggavasena cattÈri
saccÈni samÈhaÔÈnÊti catusaccaÑ, taÑ catusaccaÑ pakÈsento loke pÈkaÔaÑ
karontoti attho. Varadhammappavattakoti uttamadhammappavattako
pakÈsakoti attho. AmataÑ vuÔÔhinti amatamahÈnibbÈnavuÔÔhidhÈraÑ
pavassanto paggharanto sadevakaÑ lokaÑ temento sabbakilesapariÄÈhaÑ
nibbÈpento dhammavassaÑ vassatÊti attho.
68. SadhajaÑ padumaÑ gayhÈti dhajena saha ekato katvÈ padumaÑ

padumakalÈpaÑ gahetvÈti attho. AÉÉhakose Ôhito ahanti ubho ukkhipitvÈ
Ôhito ahanti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
Padumatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Asanabodhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
JÈtiyÈ sattavassohanti-ÈdikaÑ Èyasmato Asanabodhiyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Tissassa Bhagavato kÈle
aÒÒatarasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhippatto sukhappatto sÈsane
______________________________________________________________
1. Sampannena (SÊ)
86 KhuddakanikÈya
pasanno asanabodhito phalaÑ gahetvÈ tato vuÔÔhitabodhitaruÓe gahetvÈ

bodhiÑ ropesi, yathÈ na vinassati tathÈ udakÈsiÒcanÈdikammena rakkhitvÈ
p|jesi. So tena puÒÒena devamanussesu sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde kulagehe nibbatto paripakkasambhÈrattÈ sattavassikova
samÈno pabbajitvÈ khuraggeyeva arahattaÑ pÈpuÓi, purÈkatapuÒÒanÈmena
Asanabodhiyattheroti pÈkaÔo.
78. So pubbasambhÈramanussaritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento jÈtiyÈ sattavassohanti-ÈdimÈha. Tattha jÈtiyÈti mÈtugabbhato
nikkhantakÈlato paÔÔhÈyÈti attho. Sattavasso paripuÓÓasarado1 ahaÑ
LokanÈyakaÑ TissaÑ BhagavantaÑ addasanti sambandho. Pasannacitto
sumanoti pakÈrena pasanna-anÈluÄita-avikampitacitto, sumano sundaramano
somanassasahagatacittoti attho.
79. TissassÈhaÑ Bhagavatoti tikkhattuÑ jÈtoti Tisso, so mÈtugabbhato,

manussajÈtito, paÒcakkhandhato ca mutto hutvÈ jÈto nibbatto Buddho jÈtoti
attho. Tassa Tissassa Bhagavato tÈdino, LokajeÔÔhassa asanabodhiÑ
uttamaÑ ropayinti sambandho.
80. Asano nÈmadheyyenÈti nÈmapaÒÒattiyÈ nÈmasaÒÒÈya asano nÈma

asanarukkho bodhi ahosÊti attho. DharaÓÊruhapÈdapoti vallirukkha
2pabbataga~gÈsÈgarÈdayo dhÈretÊti dharaÓÊ, kÈ sÈ? PathavÊ, tassaÑ ruhati
patiÔÔhahatÊti dharaÓÊruho, pÈdena pivatÊti pÈdapo, pÈdasa~khÈtena m|lena
siÒcitodakaÑ pivati ÈporasaÑ sinehaÑ dhÈretÊti attho. DharaÓÊruho ca so
pÈdapo cÈti dharaÓÊruhapÈdapo, taÑ uttamaÑ asanaÑ bodhiÑ paÒca vassÈni
paricariÑ posesinti attho.
81. PupphitaÑ pÈdapaÑ disvÈti taÑ mayÈ positaÑ asanabodhirukkhaÑ

pupphitaÑ accharayoggabh|tapupphattÈ abbhutaÑ lomahaÑsakaraÓaÑ
disvÈ
______________________________________________________________
1. ParipuÓÓasampado (SÊ) 2. Vasurukkha (Ka)
sakaÑ kammaÑ attano kammaÑ pakittento pakÈrena kathayanto

BuddhaseÔÔhassa santikaÑ agamÈsinti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
Asanabodhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
ChaÔÔhavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. Sakacintaniyavagga
1. Sakacintaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PavanaÑ kÈnanaÑ disvÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Sakacintaniyattherassa
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya tassa Bhagavato ÈyupariyosÈne uppanno
dharamÈnaÑ BhagavantaÑ apÈpuÓitvÈ parinibbutakÈle isipabbajjaÑ
pabbajitvÈ Himavante vasanto vivekaÑ ramaÓÊyaÑ ekaÑ vanaÑ patvÈ
tatthevekÈya kandarÈya pulinacetiyaÑ katvÈ Bhagavati saÒÒaÑ katvÈ
sadhÈtukasaÒÒaÒca katvÈ vanapupphehi p|jetvÈ namassamÈno paricari1. So
tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto dvÊsu aggaÑ
saggasampattiÑ aggaÒca cakkavattisampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto vibhavasampanno
saddhÈsampanno Satthari pasÊditvÈ pabbajitvÈ arahÈ chaÄabhiÒÒo ahosi.
1. So attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento pavanaÑ kÈnanaÑ disvÈti-ÈdimÈha. Tattha pavananti pakÈrena
vanaÑ patthaÔaÑ vitthiÓÓaÑ gahanabh|tanti pavanaÑ. KÈnanaÑ
avakucchitaÑ ÈnanaÑ avahanaÑ satataÑ
sÊhabyagghayakkharakkhasamaddahatthi-assasupaÓÓa-uragehi
viha~gagaÓasaddakukkuÔakokilehi vÈ bahalanti kÈnanaÑ, taÑ
kÈnanasa~khÈtaÑ pavanaÑ manussasaddavirahitattÈ appasaddaÑ
nissaddanti attho. AnÈvilanti na ÈvilaÑ upaddavarahitanti attho. IsÊnaÑ
anuciÓÓanti Buddhapaccekabuddha-arahantakhÊÓÈsavasa~khÈtÈnaÑ isÊnaÑ
anuciÓÓaÑ nisevitanti attho.
______________________________________________________________
1. Parihari (SÊ)
88 KhuddakanikÈya
ŒhutÊnaÑ paÔiggahanti ÈhunaÑ vuccati p|jÈsakkÈraÑ paÔiggahaÑ

gehasadisanti attho.
2. Th|paÑ katvÈna veÄunÈti veÄupesikÈhi cetiyaÑ katvÈti attho.

NÈnÈpupphaÑ samokirinti campakÈdÊhi anekehi pupphehi samokiriÑ
p|jesinti attho. SammukhÈ viya Sambuddhanti sajÊvamÈnassa Sambuddhassa
sammukhÈ iva nimmitaÑ uppÈditaÑ cetiyaÑ ahaÑ abhi visesena vandiÑ
paÓÈmamakÈsinti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Sakacintaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. Avopupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
VihÈrÈ abhinikkhammÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Avopupphittherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ patto saddhÈsampanno dhammaÑ sutvÈ somanassappatto
nÈnÈpupphÈni ubhohi hatthehi gahetvÈ Buddhassa upari abbhukkiri. So tena
puÒÒena devamanussesu saÑsaranto saggasampattiÒca
cakkavattisampattiÒca anubhavitvÈ sabbattha p|jito imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhippatto sÈsane pasÊditvÈ pabbajitvÈ na
cirasseva arahÈ ahosi. Œ samantato kÈsati dippatÊti ÈkÈso, tasmiÑ ÈkÈse
pupphÈnaÑ avakiritattÈ1 Avopupphiyattheroti pÈkaÔo.
7. EvaÑ pattasantipado attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento vihÈrÈ abhinikkhammÈti-ÈdimÈha. Tattha
vihÈrÈti visesena harati cat|hi iriyÈpathehi apatantaÑ attabhÈvaÑ Èharati
pavatteti etthÈti vihÈro, tasmÈ vihÈrÈ abhi visesena nikkhamma nikkhamitvÈ.
AbbhuÔÔhÈsi ca ca~kameti2 ca~kamanatthÈya saÔÔhiratane ca~kame
abhivisesena uÔÔhÈsi3, abhiruhÊti attho.
______________________________________________________________
1. PupphÈni ÈkiriÑ, tato (SÊ)
2. AbbhuÔÔhÈsiÑ ca ca~kame (SÊ), abbhuÔÔhÈhiya ca~kame (PÈÄi)
3. UÔÔhÈsiÑ (SÊ)
CatusaccaÑ pakÈsentoti tasmiÑ ca~kame ca~kamanto

dukkhasamudayanirodha-maggasaccasa~khÈtaÑ catusaccaÑ pakÈsento
pÈkaÔaÑ karonto amataÑ padaÑ nibbÈnaÑ desento vibhajanto uttÈnÊkaronto
tasmiÑ ca~kameti sambandho.
8. Sikhissa giramaÒÒÈya, BuddhaseÔÔhassa tÈdinoti seÔÔhassa

tÈdiguÓasama~gissa Sikhissa Buddhassa giraÑ saddaÑ ghosaÑ aÒÒÈya
jÈnitvÈ. NÈnÈpupphaÑ gahetvÈnÈti nÈgapunnÈgÈdi-anekÈni pupphÈni
gahetvÈ ÈharitvÈ. ŒkÈsamhi samokirinti ca~kamantassa Bhagavato
muddhani ÈkÈse okiriÑ p|jesiÑ.
9. Tena kammena dvipadindÈti dvipadÈnaÑ devabrahmamanussÈnaÑ

inda padhÈnabh|ta. NarÈsabha narÈnaÑ Èsabhabh|ta. Pattomhi acalaÑ
ÔhÈnanti tumhÈkaÑ santike pabbajitvÈ acalaÑ ÔhÈnaÑ nibbÈnaÑ patto amhi
bhavÈmi. HitvÈ jayaparÈjayanti dibbamanussasampattisa~khÈtaÑ jayaÒca
caturÈpÈyadukkhasa~khÈtaÑ parÈjayaÒca hitvÈ chaÉÉetvÈ nibbÈnaÑ
pattosmÊti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Avopupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. PaccÈgamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SindhuyÈ nadiyÈ tÊreti-ÈdikaÑ Èyasmato PaccÈgamaniyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa Bhagavato kÈle SindhuyÈ
Ga~gÈya samÊpe cakkavÈkayoniyaÑ nibbatto pubbasambhÈrayuttattÈ pÈÓino
akhÈdanto sevÈlameva bhakkhayanto carati. TasmiÑ samaye
VipassibhagavÈ sattÈnuggahaÑ karonto tattha agamÈsi. TasmiÑ khaÓe so
cakkavÈko vijjotamÈnaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso tuÓÉena
sÈlarukkhato sÈlapupphaÑ chinditvÈ Ègamma p|jesi. So teneva
cittappasÈdena tato cuto devaloke uppanno aparÈparaÑ
chakÈmÈvacarasampattiÑ anubhavitvÈ tato cuto manussaloke uppajjitvÈ
cakkavattisampatti-Èdayo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ
90 KhuddakanikÈya
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto pubbacaritavasena Satthari pasanno

pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi, cakkavÈko hutvÈ BhagavantaÑ disvÈ
katthaci gantvÈ pupphamÈharitvÈ p|jitattÈ pubbapuÒÒanÈmena
PaccÈgamaniyattheroti pÈkaÔo.

pakÈsento SindhuyÈ nadiyÈ tÊreti-ÈdimÈha. SÊti saddaÑ kurumÈnÈ dhunÈti
kampatÊti sindhu, nadati saddaÑ karonto gacchatÊti nadi. CakkavÈko ahaÑ
tadÈti cakkaÑ sÊghaÑ gacchantaÑ iva udake vÈ thale vÈ ÈkÈse vÈ sÊghaÑ
vÈti gacchatÊti cakkavÈko. TadÈ VipassiÑ BhagavantaÑ dassanakÈle ahaÑ
cakkavÈko ahosinti attho. SuddhasevÈlabhakkhohanti aÒÒagocara-amissattÈ
suddhasevÈlameva khÈdanto ahaÑ vasÈmi. PÈpesu ca susaÒÒatoti
pubbavÈsanÈvasena pÈpakaraÓe suÔÔhu saÒÒato tÊhi dvÈrehi saÒÒato
susikkhito.
14. AddasaÑ virajaÑ Buddhanti rÈgadosamohavirahitattÈ virajaÑ

nikkilesaÑ BuddhaÑ addasaÑ addakkhiÑ. GacchantaÑ anilaÒjaseti
anilaÒjase ÈkÈsapathe gacchantaÑ BuddhaÑ. TuÓÉena mayhaÑ
mukhatuÓÉena sÈlaÑ sÈlapupphaÑ paggayha paggahetvÈ
VipassissÈ’bhiropayiÑ Vipassissa Bhagavato p|jesinti attho. SesaÑ
PaccÈgamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. ParappasÈdakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
UsabhaÑ pavaraÑ vÊranti-ÈdikaÑ Èyasmato ParappasÈdakattherassa
brÈhmaÓakule nibbatto tiÓÓaÑ vedÈnaÑ pÈrag| itihÈsapaÒcamÈnaÑ padako
veyyÈkaraÓo sanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ sÈkkharappabhedÈnaÑ
lokÈyatamahÈpurisalakkhaÓesu anavayo nÈmena SelabrÈhmaÓoti pÈkaÔo
SiddhatthaÑ BhagavantaÑ disvÈ dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓehi asÊti-
anubyaÒjanehi cÈti sayaÑ sobhamÈnaÑ disvÈ pasannamÈnaso anekehi
kÈraÓehi anekÈhi upamÈhi thomanaÑ pakÈsesi. So tena puÒÒakammena

devaloke sakkamÈrÈdayo cha kÈmÈcavarasampattiyo anubhavitvÈ
manussesu cakkavattisampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
vibhavasampanne ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari
pasÊditvÈ pabbajito nacirasseva catupaÔisambhidÈchaÄabhiÒÒappatto
mahÈkhÊÓÈsavo ahosi, Buddhassa thutiyÈ sattÈnaÑ sabbesaÑ
cittappasÈdakaraÓato ParappasÈdakattheroti pÈkaÔo.
20. EkadivasaÑ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento usabhaÑ pavaraÑ vÊranti-ÈdimÈha. Tattha
usabhanti Vasabho Nisabho Visabho Œsabhoti cattÈro jeÔÔhapu~gavÈ. Tattha
gavasatajeÔÔhako Vasabho, gavasahassajeÔÔhako Nisabho,
gavasatasahassajeÔÔhako Visabho, gavakoÔisatasahassajeÔÔhako Œsabhoti ca
yassa kassaci thutiÑ karontÈ brÈhmaÓapaÓÉitÈ bahussutÈ attano attano
paÒÒÈvasena thutiÑ karonti, BuddhÈnaÑ pana sabbÈkÈrena thutiÑ kÈtuÑ
samattho ekopi natthi. Appameyyo hi buddho. VuttaÑ hetaÑ–
“Buddhopi Buddhassa bhaÓeyya vaÓÓaÑ,
Kappampi ce aÒÒamabhÈsamÈno.
KhÊyetha kappo ciradÊghamantare,
VaÓÓo na khÊyetha TathÈgatassÈ”ti1–
ÈdikaÑ. Ayampi brÈhmaÓo mukhÈr|Ähavasena ekantapasÊdanavasena2
“Èsabhan”ti vattabbe “usabhan”ti-ÈdimÈha. Varitabbo patthetabboti varo.
Anekesu kappasatasahassesu katavÊriyattÈ vÊro. MahantaÑ
sÊlakkhandhÈdikaÑ esati gavesatÊti mahesÊ, taÑ MahesiÑ BuddhaÑ.
Visesena kilesakhandhamÈrÈdayo mÈre jitavÈti vijitÈvÊ, taÑ vijitÈvinaÑ
SambuddhaÑ. SuvaÓÓassa vaÓÓo iva vaÓÓo yassa Sambuddhassa so
suvaÓÓavaÓÓo, taÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ SambuddhaÑ disvÈ ko nÈma satto
nappasÊdatÊti.
ParappasÈdakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. DÊ-®Ôha 1. 257; DÊ-®Ôha 3. 61; Ma-®Ôha 3. 289; UdÈna-®Ôha 305 piÔÔhesu.
2. Etampi siddhivasena (SÊ), ekappasiddhivasena (I)
92 KhuddakanikÈya
5. BhisadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vessabh| nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato BhisadÈyakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Bessabhussa Bhagavato kÈle
HimavantasmiÑ hatthiyoniyaÑ nibbatto tasmiÑ paÔivasati. TasmiÑ samaye
Vessabh| BhagavÈ vivekakÈmo HimavantamagamÈsi. TaÑ disvÈ so
hatthinÈgo pasannamÈnaso bhisamuÄÈlaÑ gahetvÈ BhagavantaÑ bhojesi. So
tena puÒÒakammena hatthiyonito cuto devaloke uppajjitvÈ tattha cha
kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ manussattamÈgato manussesu
cakkavattisampatti-Èdayo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde mahÈbhoge
aÒÒatarasmiÑ kule nibbatto pubbavÈsanÈbalena Satthari pasanno pabbajitvÈ
na cirasseva arahÈ ahosi, so pubbe katakusalanÈmena BhisadÈyakattheroti
pÈkaÔo.
29. So attano pubbakammaÑ saritvÈ pubbacaritÈpadÈnaÑ dassento

Vessabh| nÈma nÈmenÈti-ÈdimÈha. Tattha Vessabh|ti vessaÑ bhunÈti
atikkamatÊti Vessabh|. Atha vÈ vesse vÈÓijakamme vÈ kÈmarÈgÈdike vÈ
kusalÈdikamme vÈ vatthukÈmakilesakÈme vÈ bhunÈti abhibhavatÊti
Vessabh|, so nÈmena Vessabh| nÈma BhagavÈ. IsÊnaÑ tatiyo ah|ti
kusaladhamme1 esati gavesatÊti isi, “VipassÊ, SikhÊ, Vessabh|”ti vuttattÈ
tatiyo isi tatiyo BhagavÈ ahu ahosÊti attho. KÈnanaÑ vana’moggayhÈti
kÈnanasa~khÈtaÑ vanaÑ ogayha ogahetvÈ pÈvisÊti attho.
30. BhisamuÄÈlaÑ gaÓhitvÈti dvipadacatuppadÈnaÑ chÈtakaÑ bhisati

hiÑsati vinÈsetÊti bhisaÑ, ko so? Padumakando, bhisaÑ ca muÄÈlaÑ ca
bhisamuÄÈlaÑ, taÑ bhisamuÄÈlaÑ gahetvÈti attho.
31. Karena ca parÈmaÔÔhoti taÑ mayÈ dinnadÈnaÑ,

Vessabh|varabuddhinÈ uttamabuddhinÈ VessabhunÈ karena hatthatalena
parÈmaÔÔho katasamphasso ahosi. SukhÈhaÑ nÈbhijÈnÈmi, samaÑ tena
kutottarinti tena
______________________________________________________________
1. Kusalakamme (SÊ)
sukhena samaÑ sukhaÑ nÈbhijÈnÈmi, tato uttariÑ tato paraÑ tato adhikaÑ
sukhaÑ kutoti attho. SesaÑ nayÈnusÈrena suviÒÒeyyanti.
BhisadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Sucintitatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Giriduggacaro Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato Sucintitattherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Atthadassissa Bhagavato kÈle Himavantappadese
nesÈdakule uppanno migas|karÈdayo vadhitvÈ khÈdanto viharati. TadÈ
LokanÈtho lokÈnuggahaÑ sattÈnuddayataÒca paÔicca HimavantamagamÈsi.
TadÈ so nesÈdo BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso attano khÈdanatthÈya
ÈnÊtaÑ varamadhuramaÑsaÑ adÈsi. PaÔiggahesi BhagavÈ tassÈnukampÈya,
taÑ bhuÒjitvÈ anumodanaÑ vatvÈ pakkÈmi. So teneva puÒÒena teneva
somanassena tato cuto sugatÊsu saÑsaranto cha kÈmÈvacarasampattiyo
anubhavitvÈ manussesu cakkavattisampatti-Èdayo anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde kulagehe nibbatto Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva
arahÈ ahosi.
36. CatupaÔisambhidÈpaÒcÈbhiÒÒÈdibhedaÑ patvÈ attano

giriduggacaro Èsinti-ÈdimÈha. Girati saddaÑ karotÊti giri, ko so?
SilÈpaÑsumayapabbato, duÔÔhu dukkhena gamanÊyaÑ duggaÑ, girÊhi
duggaÑ giriduggaÑ, duggamoti1 attho. TasmiÑ giridugge pabbatantare
caro caraÓasÊlo ÈsiÑ ahosiÑ. AbhijÈtova kesarÊti abhi visesena jÈto nibbatto
kesarÊva kesarasÊho iva giriduggasmiÑ carÈmÊti attho.
40. GiriduggaÑ pavisiÑ ahanti ahaÑ tadÈ tena maÑsadÈnena

pÊtisomanassajÈto pabbatantaraÑ pÈvisiÑ. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
Sucintitatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. DurÈruhoti (SÊ)
94 KhuddakanikÈya
7. VatthadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PakkhijÈto tadÈ Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato VatthadÈyakattherassa
supaÓÓayoniyaÑ nibbatto GandhamÈdanapabbataÑ gacchantaÑ
AtthadassiÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso supaÓÓavaÓÓaÑ vijahitvÈ
mÈÓavakavaÓÓaÑ nimminitvÈ mahagghaÑ dibbavatthaÑ ÈdÈya
BhagavantaÑ p|jesi. Sopi BhagavÈ paÔiggahetvÈ anumodanaÑ vatvÈ
pakkÈmi. So teneva somanassena vÊtinÈmetvÈ yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto
devaloke nibbatto tattha aparÈparaÑ saÑsaranto puÒÒÈni anubhavitvÈ tato
manussesu manussasampattinti sabbattha mahagghaÑ vatthÈbharaÓaÑ
laddhaÑ, tato uppannuppannabhave vatthacchÈyÈya gatagataÔÔhÈne vasanto
imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari
pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva chaÄabhiÒÒappattakhÊÓÈsavo ahosi, pubbe
katapuÒÒanÈmena VatthadÈyakattheroti pÈkaÔo.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento pakkhijÈto tadÈ Èsinti-ÈdimÈha. Tattha
pakkhijÈtoti pakkhandati upalavati sakuÓo etenÈti pakkhaÑ, pakkhamassa
atthÊti pakkhÊ, pakkhiyoniyaÑ jÈto nibbattoti attho. SupaÓÓoti sundaraÑ
paÓÓaÑ pattaÑ yassa so supaÓÓo,
vÈtaggÈhasuvaÓÓavaÓÓajalamÈnapattamahÈbhÈroti attho. GaruÄÈdhipoti nÈge
gaÓhanatthÈya garuÑ bhÈraÑ pÈsÈÓaÑ giÄantÊti garuÄÈ, garuÄÈnaÑ adhipo
rÈjÈti garuÄÈdhipo, virajaÑ BuddhaÑ addasÈhanti sambandho.
VatthadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. AmbadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AnomadassÊ BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato AmbadÈyakattherassa
vÈnarayoniyaÑ nibbatto Himavante KapirÈjÈ hutvÈ paÔivasati. TasmiÑ

samaye AnomadassÊ BhagavÈ tassÈnukampÈya HimavantamagamÈsi. Atha
so KapirÈjÈ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso sumadhuraÑ ambaphalaÑ
khuddamadhunÈ adÈsi. Atha BhagavÈ tassa passantasseva taÑ sabbaÑ
paribhuÒjitvÈ anumodanaÑ vatvÈ pakkÈmi. Atha so
somanassasampannahadayo teneva pÊtisomanassena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato
cuto devaloke nibbatto aparÈparaÑ tattha dibbasukhamanubhavitvÈ
manussesu ca manussasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
vibhavasampanne ekasmiÑ kulagehe nibbatto Satthari pasÊditvÈ pabbajitvÈ
nacirasseva chaÄabhiÒÒappatto ahosi. PubbapuÒÒanÈmena
ambadÈyakattheroti pÈkaÔo.
53. So aparabhÈge attanÈ katakusalabÊjaÑ disvÈ somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento AnomadassÊ BhagavÈti-ÈdimÈha. MettÈya
aphari loke, appamÈÓe nir|padhÊti so BhagavÈ sabbaloke appamÈÓe satte
“sukhÊ hont|”ti-ÈdinÈ nirupadhi upadhivirahitaÑ katvÈ mettÈya mettacittena
aphari patthari vaÉÉhesÊti attho.
54. Kapi ahaÑ tadÈ Èsinti tadÈ tassÈgamanakÈle KapirÈjÈ ahosinti attho.
AmbadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Sumanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Sumano nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Sumanattherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle mÈlÈkÈrassa kulagehe nibbatto
vuddhimanvÈya saddhÈjÈto Bhagavati pasannamÈnaso sumanamÈlÈmuÔÔhiyo
gahetvÈ ubhohi hatthehi p|jesi. So tena puÒÒena devamanussesu dve
sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto
vuddhimanvÈya puttadÈrehi vaÉÉhitvÈ
96 KhuddakanikÈya
SumananÈmena pÈkaÔo Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi.
62. So arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Sumano nÈma nÈmenÈti-ÈdimÈha. SundaraÑ
manaÑ cittaÑ yassa so Sumano. SaddhÈpasÈdabahumÈnena yutto nÈmena
Sumano nÈma mÈlÈkÈro tadÈ ahaÑ ahosiÑ.
63. Sikhino Lokabandhunoti sikhÈ muddhÈ kÈsatÊti SikhÊ. Atha vÈ

sampayuttasampayoge khÈdati viddhaÑsetÊti SikhÊ, kÈ sÈ? AggisikhÈ,
aggisikhÈ viya sikhÈya dippanato SikhÊ. YathÈ aggisikhÈ jotati pÈkaÔÈ hoti,
SikhÊ pattatiÓakaÔÔhapalÈsÈdike dahati, evamayampi BhagavÈ
nÊlapÊtÈdiraÑsÊhi jotati sakalalokasannivÈse pÈkaÔo hoti.
SakasantÈnagatasabbakilese soseti viddhaÑseti jhÈpetÊti vohÈranÈmaÑ
nÈmakammaÑ nÈmadheyyaÑ, tassa Sikhino. Sakalalokassa bandhu ÒÈtakoti
lokabandhu, tassa Sikhino Lokabandhuno Bhagavato sumanapupphaÑ
abhiropayiÑ p|jesinti attho.
Sumanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Pupphaca~koÔiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AbhÊtar|paÑ sÊhaÑvÈti-ÈdikaÑ Èyasmato pupphaca~koÔiyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle ekasmiÑ
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto mahÈvibhavasampanno Satthari pasÊditvÈ
pasannÈkÈraÑ dassento suvaÓÓavaÓÓaÑ anojapupphamocinitvÈ1
ca~koÔakaÑ p|retvÈ BhagavantaÑ p|jetvÈ “BhagavÈ imassa nissandena
nibbattanibbattaÔÔhÈne suvaÓÓavaÓÓo p|janÊyo hutvÈ nibbÈnaÑ
pÈpuÓeyyan”ti patthanamakÈsi. So tena puÒÒakammena devamanussesu
nibbatto sabbattha
______________________________________________________________
1. PupphaÑ okaritvÈ (SÊ)
p|jito suvaÓÓavaÓÓo abhir|po ahosi. So aparabhÈge imasmiÑ BuddhuppÈde

vibhavasampanne ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhippatto Satthari
pasÊditvÈ pabbajito vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
68-9. So patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento abhÊtar|paÑ sÊhaÑvÈti-
ÈdimÈha. Tattha sÊhanti dvipadacatuppadÈdayo satte abhibhavati
ajjhottharatÊti sÊho, abhÊtar|po abhÊtasabhÈvo, taÑ abhÊtar|paÑ sÊhaÑ iva
nisinnaÑ p|jesinti sambandho. PakkhÊnaÑ aggaÑ garuÄarÈjaÑ iva pavaraÑ
uttamaÑ byaggharÈjaÑ iva abhi visesena jÈtaÑ sabbasÊhÈnaÑ visesaÑ
kesarasÊhaÑ iva tilokassa saraÓaÑ SikhiÑ SammÈsambuddhaÑ. KiÑ
bh|taÑ? AnejaÑ nikkilesaÑ khandhamÈrÈdÊhi aparÈjitaÑ nisinnaÑ Sikhinti
sambandho. MÈraÓÈnagganti1 sabbakilesÈnaÑ mÈraÓe sosane viddhaÑsane
aggaÑ seÔÔhaÑ kilese mÈrentÈnaÑ PaccekabuddhabuddhasÈvakÈnaÑ
vijjamÈnÈnampi tesaÑ agganti attho. BhikkhusaÑghapurakkhataÑ
parivÈritaÑ2 parivÈretvÈ nisinnaÑ Sikhinti sambandho.
70. Ca~koÔake ÔhapetvÈnÈti uttamaÑ anojapupphaÑ karaÓÉake p|retvÈ

SikhÊsambuddhaÑ seÔÔhaÑ samokiriÑ p|jesinti attho.
Pupphaca~koÔiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
SattamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. NÈgasamÈlavagga
1. NÈgasamÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ŒpÈÔaliÑ3 ahaÑ pupphanti-ÈdikaÑ Èyasmato NÈgasamÈlattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle ekasmiÑ
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ
______________________________________________________________
1. SamaÓanaggaÑ (PÈÄi) 2. BhikkhusaÑghena parivÈritaÑ (?) 3. ApÈÔaliÑ (PÈÄi)
98 KhuddakanikÈya
tathÈr|pasajjanasaÑsaggassa alÈbhena Satthari dharamÈnakÈle dassana-

savanap|jÈkammamakaritvÈ parinibbutakÈle tassa Bhagavato sÈrÊrikadhÈtuÑ
nidahitvÈ katacetiyamhi cittaÑ pasÈdetvÈ pÈÔalipupphaÑ p|jetvÈ
somanassaÑ uppÈdetvÈ yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ teneva somanassena tato kÈlaÑ
kato TusitÈdÊsu chasu devalokesu sukhamanubhavitvÈ aparabhÈge
manussesu manussasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto nÈgarukkhapallavakomaÄasadisasarÊrattÈ
NÈgasamÈloti mÈtÈpit|hi katanÈmadheyyo Bhagavati pasanno pabbajitvÈ na
cirasseva arahÈ ahosi.
1. So pacchÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento ÈpÈÔaliÑ ahaÑ pupphanti-ÈdimÈha. Tattha
ÈpÈÔalinti È samantato, Èdarena vÈ pÈÔalipupphaÑ gahetvÈ ahaÑ th|pamhi
abhiropesiÑ p|jesinti attho. UjjhitaÑ sumahÈpatheti sabbanagaravÈsÊnaÑ
vandanap|janatthÈya mahÈpathe nagaramajjhe vÊthiyaÑ ujjhitaÑ uÔÔhÈpitaÑ,
iÔÔhakakammasudhÈkammÈdÊhi nipphÈditanti attho. SesaÑ heÔÔhÈ
vuttanayattÈ uttÈnatthattÈ ca suviÒÒeyyamevÈti.
NÈgasamÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. PadasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AkkantaÒca padaÑ disvÈti-ÈdikaÑ Èyasmato PadasaÒÒakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro uppannuppannabhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Tissassa Bhagavato kÈle ekasmiÑ
saddhÈsampanne upÈsakagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto ratanattaye pasanno
BhagavatÈ tassa anukampÈya dassitaÑ padacetiyaÑ disvÈ pasanno
lomahaÔÔhajÈto vandanap|janÈdibahumÈnamakÈsi. So teneva sukhette
sukatena puÒÒena tato cuto sagge nibbatto tattha dibbasukhamanubhavitvÈ
aparabhÈge manussesu jÈto manussasampattiÑ sabbamanubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampannakule nibbatto vuddhimanvÈya
saddhÈjÈto pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi, purÈkatapuÒÒanÈmena

PadasaÒÒakattheroti pÈkaÔo.
5. So ekadivasaÑ attano pubbakammaÑ saritvÈ pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento akkantaÒca padaÑ disvÈti-ÈdimÈha. Tattha akkantanti akkamitaÑ
dassitaÑ. SabbabuddhÈnaÑ sabbadÈ catura~gulopariyeva gamanaÑ, ayaÑ
pana tassa saddhÈsampannataÑ ÒatvÈ “eso imaÑ passat|”ti padacetiyaÑ
dassesi, tasmÈ so tasmiÑ pasÊditvÈ vandanap|janÈdisakkÈramakÈsÊti attho.
SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
PadasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. BuddhasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Dumagge paÑsuk|likanti-ÈdikaÑ Èyasmato BuddhasaÒÒakattherassa
kulagehe nibbatto vuddhippatto saddhÈjÈto dumagge laggitaÑ Bhagavato
paÑsuk|lacÊvaraÑ disvÈ pasannamÈnaso “arahaddhajan”ti cintetvÈ
vandanap|janÈdisakkÈramakÈsi. So tena puÒÒakammena
devamanussasampattimanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
vibhavasampanne ekasmiÑ kulagehe nibbatto saddhÈjÈto pabbajitvÈ na
9. So patta-arahattÈdhigamo attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento dumagge paÑsuk|likanti-
ÈdimÈha. Tattha dhunÈti kampatÊti dumo, duhati p|reti ÈkÈsatalanti vÈ
dumo, dumassa aggo koÔÊti dumaggo, tasmiÑ dumagge. PaÑsumiva
paÔikk|labhÈvaÑ amanuÒÒabhÈvaÑ ulati gacchatÊti paÑsuk|laÑ,
paÑsuk|lameva paÑsuk|likaÑ, Satthuno paÑsuk|laÑ dumagge laggitaÑ
disvÈ ahaÑ aÒjaliÑ paggahetvÈ taÑ paÑsuk|laÑ avandiÑ paÓÈmamakÈsinti
attho. Tanti nipÈtamattaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
BuddhasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
100 KhuddakanikÈya
4. BhisÈluvadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KÈnanaÑ vanamo’ggayhÈti-ÈdikaÑ Èyasmato BhisÈluvadÈyakattherassa
Himavantassa samÊpe araÒÒÈvÈse vasanto vanam|laphalÈhÈro
vivekavasenÈgataÑ VipassiÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso
paÒcabhisÈluve adÈsi. BhagavÈ tassa cittaÑ pasÈdetuÑ passantasseva
paribhuÒji. So tena cittappasÈdena kÈlaÑ katvÈ TusitÈdÊsu
sampattimanubhavitvÈ pacchÈ manussasampattiÒca anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto vibhavasampattiÑ patto taÑ
pahÈya sÈsane pabbajito na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
13. So tato attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento kÈnanaÑ vana’moggayhÈti-ÈdimÈha. TaÑ
heÔÔhÈ vuttatthameva. VasÈmi vipine ahanti vivekavÈso ahaÑ vasÈmÊti
sambandho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
BhisÈluvadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
ChaÔÔhabhÈÓavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. EkasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KhaÓÉo nÈmÈsi nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato EkasaÒÒakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa Bhagavato kÈle kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ patto ratanattaye pasannamÈnaso tassa Satthuno
KhaÓÉaÑ nÈma aggasÈvakaÑ bhikkhÈya caramÈnaÑ disvÈ saddahitvÈ
piÓÉapÈtamadÈsi. So tena puÒÒakammena devamanussasampattiyo
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ ekasmiÑ kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho
pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi. So ekadivasaÑ piÓÉapÈtassa saÒÒaÑ
manasikaritvÈ paÔiladdhavisesattÈ EkasaÒÒakattheroti pÈkaÔo.
18. So aparabhÈge attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento KhaÓÉo nÈmÈsi nÈmenÈti-ÈdimÈha. Tattha
tassa aggasÈvakattherassa kilesÈnaÑ khaÓÉitattÈ KhaÓÉoti nÈmaÑ. SesaÑ
sabbattha uttÈnamevÈti.
EkasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. TiÓasantharadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato TiÓasantharadÈyakattherassa
kulagehe nibbatto BuddhuppÈdato pageva uppannattÈ gharÈvÈsaÑ pahÈya
tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavantassa avid|re ekaÑ saraÑ nissÈya
paÔivasati. TasmiÑ samaye Tisso BhagavÈ tassÈnukampÈya ÈkÈsena
agamÈsi. Atha kho so tÈpaso ÈkÈsato oruyha ÔhitaÑ taÑ BhagavantaÑ disvÈ
pasannamÈnaso tiÓaÑ lÈyitvÈ tiÓasantharaÑ katvÈ nisÊdÈpetvÈ
bahumÈnÈdarena paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ paÔikuÔiko hutvÈ pakkÈmi. So
yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cavitvÈ devamanussesu saÑsaranto
anekavidhasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ
kulagehe nibbatto vuddhippatto Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva
arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ
vuttatthameva. MahÈjÈtassaroti ettha pana saranti ettha pÈnÊyatthikÈ1
dvipadacatuppadÈdayo sattÈti saraÑ, atha vÈ saranti ettha nadÊkandarÈdayoti
saraÑ, mahanto ca so sayameva jÈtattÈ saro ceti MahÈjÈtassaro.
AnotattachaddantadahÈdayo viya apÈkaÔanamattÈ “MahÈjÈtassaro”ti vuttoti
daÔÔhabbo. Satapattehi saÒchannoti ekekasmiÑ pupphe satasatapattÈnaÑ
vasena satapatto,
______________________________________________________________
1. PivanatthikÈ (SÊ)
102 KhuddakanikÈya
satapattasetapadumeti saÒchanno gahanÊbh|toti1 attho. NÈnÈsakuÓamÈlayoti

aneke haÑsakukkuÔakukkuhadeÓÉibhÈdayo ekato kuÓanti saddaÑ karontÊti
sakuÓÈti laddhanÈmÈnaÑ pakkhÊnaÑ Èlayo ÈdhÈrabh|toti attho. SesaÑ
sabbattha uttÈnatthamevÈti.
TiÓasantharadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. S|cidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
TiÑsakappasahassamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato S|cidÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Bhagavato cÊvarakammaÑ
kÈtuÑ paÒca s|ciyo adÈsi. So tena puÒÒena devamanussesu
puÒÒamanubhavitvÈ vicaranto uppannuppannabhave tikkhapaÒÒo hutvÈ
pÈkaÔo imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya
Satthari pasÊditvÈ pabbajanto tikkhapaÒÒatÈya khuraggeyeva arahattaÑ
pÈpuÓi.
30. So aparabhÈge puÒÒaÑ paccavekkhanto taÑ disvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento tiÑsakappasahassamhÊti-ÈdimÈha.
AntarantaraÑ panettha suviÒÒeyyameva.
31. PaÒcas|cÊ mayÈ dinnÈti ettha s|cati chiddaÑ karoti vijjhatÊti s|ci,
paÒcamattÈ s|cÊ paÒcas|cÊ mayÈ dinnÈti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
S|cidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. PÈÔalipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PÈÔalipupphiyattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Tissassa
Bhagavato kÈle
______________________________________________________________
1. GahaÓabh|toti (SÊ)
ekasmiÑ kulagehe seÔÔhiputto hutvÈ nibbatto vuddhippatto kusalÈkusalaÒÒ|

satthari pasÊditvÈ pÈÔalipupphaÑ gahetvÈ Satthu p|jesi. So tena puÒÒena
bahudhÈ sukhasampattiyo anubhavanto devamanussesu saÑsaranto
imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasanno

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento suvaÓÓavaÓÓaÑ Sambuddhanti-ÈdimÈha.
Tattha antarÈpaÓeti È samantato hiraÒÒasuvaÓÓÈdikaÑ bhaÓÉaÑ paÓenti
vikkiÓanti pattharanti etthÈti ÈpaÓaÑ, ÈpaÓassa antaraÑ vÊthÊti antarÈpaÓaÑ,
tasmiÑ antarÈpaÓe. SuvaÓÓavaÓÓaÑ kaÒcanagghiyasaÑkÈsaÑ
dvattiÑsavaralakkhaÓaÑ SambuddhaÑ disvÈ pÈÔalipupphaÑ p|jesinti attho.
PÈÔalipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. ®hitaÒjaliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Migaluddo pure Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato ®hitaÒjaliyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tatthuppannabhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Tissassa Bhagavato kÈle purÈkatena
ekena kammacchiddena nesÈdayoniyaÑ nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto
migas|karÈdayo mÈretvÈ nesÈdakammena araÒÒe vÈsaÑ kappesi. TasmiÑ
samaye Tisso BhagavÈ tassÈnukampÈya HimavantaÑ agamÈsi. So taÑ
dvattiÑsavaralakkhaÓehi asÊtÈnubyaÒjanabyÈmappabhÈhi ca jalamÈnaÑ
BhagavantaÑ disvÈ somanassajÈto paÓÈmaÑ katvÈ gantvÈ paÓÓasanthare
nisÊdi. TasmiÑ khaÓe devo gajjanto asani pati, tato maraÓasamaye
BuddhamanussaritvÈ punaÒjalimakÈsi. So tena puÒÒena sukhette
katakusalattÈ akusalavipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ sagge nibbatto
kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ manussesu manussasampattiyo ca
anubhavitvÈ aparabhÈge imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto
vuddhimanvÈya purÈkatavÈsanÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva
arahÈ ahosi.
104 KhuddakanikÈya
42. So tato paraÑ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento migaluddo pure Èsinti-ÈdimÈha. Tattha
migaluddoti migÈnaÑ mÈraÓaÑ1 upagacchatÊti migaluddo. Miganti sÊghaÑ
vÈtavegena gacchanti dhÈvantÊti migÈ, tesaÑ migÈnaÑ mÈraÓe luddo dÈruÓo
lobhÊti migaluddo. So ahaÑ pure Bhagavato dassanasamaye migaluddo ÈsiÑ
ahosinti attho. AraÒÒe kÈnaneti arati gacchati migasam|ho etthÈti araÒÒaÑ,
atha vÈ È samantato rajjanti tattha vivekÈbhiratÈ BuddhapaccekabuddhÈdayo
mahÈsÈrappattÈ sappurisÈti araÒÒaÑ. KÈ kucchitÈkÈrena vÈ
bhayÈnakÈkÈrena vÈ nadanti saddaÑ karonti, Ènanti vindantÊti vÈ kÈnanaÑ,
tasmiÑ araÒÒe kÈnane migaluddo pure Èsinti sambandho. Tattha addasaÑ
Sambuddhanti tattha tasmiÑ araÒÒe upagataÑ SambuddhaÑ addasaÑ
addakkhinti attho. DassanaÑ pure ahosi avid|re, tasmÈ manodvÈrÈnusÈrena
cakkhuviÒÒÈÓaÑ purecÈrikaÑ kÈyaviÒÒÈÓa2 sama~giÑ3 pÈpeti appetÊti
attho.
44. Tato me asanÊpÈtoti È samantato sananto gajjanto patatÊti asani,

asaniyÈ pÈto patanaÑ asanÊpÈto, devadaÓÉoti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
®hitaÒjaliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Tipadumiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato Tipadumiyattherassa
HaÑsavatiyaÑ mÈlÈkÈrakulagehe nibbatto vuddhippatto mÈlÈkÈrakammaÑ
katvÈ vasanto ekadivasaÑ anekavidhÈni jalajathalajapupphÈni gahetvÈ raÒÒo
santikaÑ gantukÈmo evaÑ cintesi “rÈjÈ imÈni tÈva pupphÈni disvÈ pasanno
sahassaÑ vÈ dhanaÑ gÈmÈdikaÑ vÈ dadeyya, LokanÈthaÑ pana p|jetvÈ
nibbÈnÈmatadhanaÑ labhÈmi, kiÑ me etesu sundaran”ti tena
______________________________________________________________
1. MaraÓÈya (SÊ) 2. KÈyaviÒÒÈÓena (SÊ) 3. SamaÑ (SÊ)
“BhagavantaÑ p|jetvÈ saggamokkhasampattiyo nipphÈdetuÑ vaÔÔatÊ”ti

cintetvÈ vaÓÓavantaÑ atÊva rattapupphattayaÑ gahetvÈ p|jesi. TÈni gantvÈ
ÈkÈsaÑ chÈdetvÈ pattharitvÈ aÔÔhaÑsu. NagaravÈsino
acchariyabbhutacittajÈtÈ1 celukkhepasahassÈni pavattayiÑsu. TaÑ disvÈ
BhagavÈ anumodanaÑ akÈsi. So tena puÒÒena devamanussesu sampattiyo
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde gahapatikule nibbatto vuddhimanvÈya
Satthari pasÊditvÈ dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ na cirasseva
arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdimÈha.
Tassattho heÔÔhÈ vuttova. SabbadhammÈna pÈrag|ti sabbesaÑ
navalokuttaradhammÈnaÑ pÈraÑ nibbÈnaÑ gato paccakkhaÑ katoti attho.
Danto dantaparivutoti sayaÑ kÈyavÈcÈdÊhi danto etadagge Ôhapitehi
sÈvakehi parivutoti attho. SesaÑ sabbattha sambandhavasena
uttÈnatthamevÈti.
Tipadumiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
AÔÔhamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Timiravagga
1. Timirapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CandabhÈgÈnadÊtÊreti-ÈdikaÑ Èyasmato Timirapupphiyattherassa
apadÈnaÑ. KÈ uppatti? Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha
bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa Bhagavato kÈle
ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhippatto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ vasanto
kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ gharÈvÈsaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ
CandabhÈgÈya nadiyÈ samÊpe vasati, vivekakÈmatÈya HimavantaÑ gantvÈ
nisinnaÑ SiddhatthaÑ BhagavantaÑ disvÈ vanditvÈ tassa guÓaÑ pasÊditvÈ
timirapupphaÑ gahetvÈ p|jesi. So tena puÒÒena devesu ca manussesu
______________________________________________________________
1. CittÈ (SÊ)
106 KhuddakanikÈya
ca sampattimanubhavanto saÑsaritvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ

kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajitvÈ na cirasseva
arahÈ ahosi.
1. So aparabhÈge pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento CandabhÈgÈnadÊtÊreti-ÈdimÈha. Tassattho
heÔÔhÈ vuttova. AnusotaÑ vajÈmahanti Ga~gÈya Èsanne vasanabhÈvena
sabbattha rammabhÈvena Ga~gÈto heÔÔhÈ sotÈnusÈrena ahaÑ vajÈmi
gacchÈmi tattha tattha vasÈmÊti attho. NisinnaÑ samaÓaÑdisvÈti
samitapÈpattÈ sositapÈpattÈ samaÓasa~khÈtaÑ SammÈsambuddhaÑ disvÈti
attho.
2. EvaÑ cintesahaÑ tadÈti ayaÑ BhagavÈ sayaÑ tiÓÓo sabbasatte

tÈrayissati saÑsÈrato uttÈreti sayaÑ kÈyadvÈrÈdÊhi damito ayaÑ BhagavÈ
pare dameti.
3. SayaÑ assattho assÈsampatto, kilesapariÄÈhato mutto sabbasatte

assÈseti, santabhÈvaÑ ÈpÈpeti. SayaÑ santo santakÈyacitto paresaÑ
santakÈyacittaÑ pÈpeti. SayaÑ mutto saÑsÈrato muccito pare saÑsÈrato
mocayissati. So ayaÑ BhagavÈ sayaÑ nibbuto kilesaggÊhi nibbuto
paresampi kilesaggÊhi nibbÈpessÈtÊti ahaÑ tadÈ evaÑ cintesinti attho.
4. GahetvÈ timirapupphanti sakalaÑ vanantaÑ nÊlakÈÄaraÑsÊhi

andhakÈraÑ viya kurumÈnaÑ khÈyatÊti timiraÑ pupphaÑ taÑ gahetvÈ
kaÓÓikÈvaÓÔaÑ gahetvÈ matthake sÊsassa upari ÈkÈse okiriÑ p|jesinti attho.
SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
Timirapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. GatasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
JÈtiyÈ sattavassohanti-ÈdikaÑ Èyasmato GatasaÒÒakattherassa
ekasmiÑ kulagehe nibbatto purÈkatavÈsanÈvasena saddhÈjÈto

sattavassikakÈleyeva pabbajito Bhagavato paÓÈmakaraÓeneva pÈkaÔo ahosi.
So ekadivasaÑ atÊva nÊlamaÓippabhÈni na~galakasitaÔÔhÈne
uÔÔhitasattapupphÈni gahetvÈ ÈkÈse p|jesi. So yÈvatÈyukaÑ
samaÓadhammaÑ katvÈ tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto imasmiÑ
BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari pasÊditvÈ
pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento jÈtiyÈ sattavassohanti-ÈdimÈha. Tattha jÈtiyÈ
sattavassoti mÈtugabbhato nikkhantakÈlato paÔÔhÈya paripuÓÓasattavassikoti
attho. PabbajiÑ anagÈriyanti agÈrassa hitaÑ ÈgÈriyaÑ1
kasivÈÓijjÈdikammaÑ natthi ÈgÈriyanti anagÈriyaÑ, BuddhasÈsane pabbajiÑ
ahanti attho.
12. SugatÈnugataÑ magganti Buddhena gataÑ maggaÑ. Atha vÈ

sugatena desitaÑ dhammÈnudhammapaÔipattip|raÓavasena haÔÔhamÈnaso
tuÔÔhacitto p|jetvÈti sambandho. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
GatasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. NipannaÒjalikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Rukkham|le nisinnohanti-ÈdikaÑ Èyasmato NipannaÒjalikattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro anekesu bhavesu
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Tissassa Bhagavato kÈle kulagehe
nibbatto vuddhippatto pabbajitvÈ rukkham|lika~gaÑ p|rayamÈno araÒÒe
viharati. TasmiÑ samaye kharo ÈbÈdho uppajji, tena pÊÄito2
paramakÈruÒÒappatto ahosi. TadÈ BhagavÈ tassa kÈruÒÒena tattha agamÈsi.
Atha so nipannakova uÔÔhituÑ asakkonto sirasi aÒjaliÑ katvÈ Bhagavato
paÓÈmaÑ akÈsi. So tato cuto Tusitabhavane uppanno tattha
sampattimanubhavitvÈ evaÑ cha kÈmÈvacarasampattiyo
______________________________________________________________
1. AgÈriyaÑ (SÊ, Ka) 2. RogapÊÄito (I, Ka)
108 KhuddakanikÈya

vuddhippatto Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi,
purÈkatapuÒÒavasena NipannaÒjalikattheroti pÈkaÔo.
16. So aparabhÈge attano puÒÒasampattiyo oloketvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento rukkham|le nisinnohanti-ÈdimÈha. Tattha
ruhati paÔiruhati uddhamuddhaÑ ÈrohatÊti rukkho, tassa rukkhassa m|le
samÊpeti attho. ByÈdhito paramena cÈti paramena adhikena kharena
kakkhaÄena byÈdhinÈ rogena byÈdhito, byÈdhinÈ ahaÑ samannÈgatoti attho.
ParamakÈruÒÒappattomhÊti paramaÑ adhikaÑ kÈruÒÒaÑ dÊnabhÈvaÑ
dukkhitabhÈvaÑ pattomhi araÒÒe kÈnaneti sambandho.
20. PaÒcevÈsuÑ mahÈsikhÈti sirasi piÄandhanatthena sikhÈ vuccati c|ÄÈ.

MaÓÊhi jotamÈnaÑ makuÔaÑ tassa atthÊti sikho, cakkavattino ekanÈmakÈ
paÒceva cakkavattino ÈsuÑ ahesunti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
NipannaÒjalikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Adhopupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Abhibh| nÈma so bhikkh|ti-ÈdikaÑ Èyasmato Adhopupphiyattherassa
nibbatto vuddhippatto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ aparabhÈge kÈmesu
ÈdÊnavaÑ disvÈ taÑ pahÈya isipabbajjaÑ pabbajitvÈ paÒcÈbhiÒÒÈ-
aÔÔhasamÈpattilÈbhÊ iddhÊsu ca vasÊbhÈvaÑ patvÈ HimavantasmiÑ paÔivasati.
Tassa Sikhissa Bhagavato Abhibh| nÈma aggasÈvako vivekÈbhirato
HimavantamagamÈsi. Atha so tÈpaso taÑ aggasÈvakattheraÑ disvÈ therassa
ÔhitapabbataÑ Èruhanto pabbatassa heÔÔhÈtalato sugandhÈni
vaÓÓasampannÈni satta pupphÈni gahetvÈ p|jesi. Atha so thero
tassÈnumodanamakÈsi. Sopi tÈpaso sakassamaÑ agamÈsi. Tattha ekena
ajagarena pÊÄito aparabhÈge
aparihÊnajjhÈno teneva upaddavena upadduto kÈlaÑ katvÈ

brahmalokaparÈyano hutvÈ brahmasampattiÑ chakÈmÈvacarasampattiÒca
anubhavitvÈ manussesu manussasampattiyo ca khepetvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhippatto Bhagavato
dhammaÑ sutvÈ pasannamÈnaso pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi. So
aparabhÈge attano katapuÒÒanÈmena Adhopupphiyattheroti pÈkaÔo.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Abhibh| nÈma so bhikkh|ti-ÈdimÈha. Tattha
sÊlasamÈdhÊhi pare abhibhavatÊti Abhibh|, khandhamÈrÈdimÈre abhibhavati
ajjhottharatÊti vÈ Abhibh|, sasantÈnaparasantÈnagatakilese abhibhavati
viheseti viddhaÑsetÊti vÈ Abhibh|. BhikkhanasÊlo yÈcanasÊloti bhikkhu,
chinnabhinnapaÔadharoti vÈ bhikkhu. Abhibh| nÈma aggasÈvako so
bhikkh|ti attho, Sikhissa Bhagavato aggasÈvakoti sambandho.
27. Ajagaro maÑ pÊÄesÊti tathÈr|paÑ sÊlasampannaÑ jhÈnasampannaÑ

tÈpasaÑ pubbe katapÈpena verena ca mahanto ajagarasappo pÊÄesi1. So
teneva upaddavena upadduto aparihÊnajjhÈno kÈlaÑ katvÈ
brahmalokaparÈyaÓo Èsi. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
Adhopupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. RaÑsisaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Pabbate HimavantamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato RaÑsisaÒÒakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tesu tesu bhavesu
nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ
gharÈvÈsaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ ajinacammadharo
Himavantamhi vÈsaÑ kappesi. TasmiÑ samaye VipassÊ BhagavÈ
HimavantamagamÈsi. Atha so tÈpaso tamupagataÑ BhagavantaÑ disvÈ tassa
______________________________________________________________
1. PiÄiyi (SÊ)
110 KhuddakanikÈya
Bhagavato sarÊrato nikkhantachabbaÓÓabuddharaÑsÊsu pasÊditvÈ aÒjaliÑ

paggayha paÒca~gena namakkÈramakÈsi. So teneva puÒÒena ito cuto
TusitÈdÊsu dibbasampattiyo anubhavitvÈ aparabhÈge manussasampattiyo ca
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya
gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ tatthÈdÊnavaÑ disvÈ gehaÑ pahÈya pabbajitvÈ na

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento pabbate HimavantamhÊti-ÈdimÈha. Tattha
pabbateti pakÈrena br|hati vaÉÉhetÊti pabbato, himo assa atthÊti Himavanto,
Himavanto ca so pabbato cÈti Himavantapabbato. Himavantapabbateti
vattabbe gÈthÈvacanasukhatthaÑ “pabbate HimavantamhÊ”ti vuttaÑ.
TasmiÑ Himavantamhi pabbate vÈsaÑ kappesiÑ pure ahanti sambandho.
SesaÑ sabbattha nayÈnusÈrena uttÈnamevÈti.
RaÑsisaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. DutiyaraÑsisaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Pabbate HimavantamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato
DutiyaraÑsisaÒÒakattherassa apadanaÑ. Ayampi purimabuddhesu
katakusalo uppannuppannabhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto
Phussassa Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto vuddhippatto gharÈvÈsaÑ
saÓÔhapetvÈ tattha dosaÑ disvÈ taÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ
Himavantapabbate vasanto vÈkacÊranivasano vivekasukhena viharati.
TasmiÑ samaye so PhussaÑ BhagavantaÑ taÑ padesaÑ sampattaÑ disvÈ
tassa sarÊrato nikkhantachabbaÓÓabuddharaÑsiyo ito cito vidhÈvantiyo
daÓÉadÊpikÈnikkhantavipphurantamiva1 disvÈ tasmiÑ pasanno aÒjaliÑ
paggahetvÈ vanditvÈ cittaÑ pasÈdetvÈ teneva pÊtisomanassena kÈlaÑ katvÈ
TusitÈdÊsu nibbatto tattha cha kÈmÈvacarasampattiyo ca anubhavitvÈ
aparabhÈge manussasampattiyo
______________________________________________________________
1. DaÓÉadÊpikÈhi karavippharantamiva (SÊ)
ca anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhippatto

pubbavÈsanÈvasena pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento pabbate HimavantamhÊti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ uttÈnatthamevÈti.
DutiyaraÑsisaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. PhaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Pabbate HimavantamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato PhaladÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katakusalasambhÈro tattha tattha bhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Phussassa Bhagavato kÈle ekasmiÑ
kulagehe nibbatto sukhappatto taÑ sabbaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ
pabbajitvÈ kharÈjinacamma1dhÈrÊ hutvÈ viharati. TasmiÑ ca samaye
PhussaÑ BhagavantaÑ tattha sampattaÑ disvÈ pasannamÈnaso madhurÈni
phalÈni gahetvÈ bhojesi. So teneva kusalena devalokÈdÊsu puÒÒasampattiyo
vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
39. So aparabhÈge attano pubbakammaÑ anussaritvÈ

sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthamevÈti.
PhaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. SaddasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Pabbate HimavantamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato SaddasaÒÒakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Phussassa Bhagavato kÈle ekasmiÑ
______________________________________________________________
1. KhurÈjinacamma (Ka), sakhurÈjinacamma (?)
112 KhuddakanikÈya
kulagehe nibbatto vuddhippatto saddhÈjÈto tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ

Himavantamhi araÒÒÈvÈse1 vasanto attano anukampÈya upagatassa
Bhagavato dhammaÑ sutvÈ dhammesu cittaÑ pasÈdetvÈ yÈvatÈyukaÑ
ÔhatvÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TusitÈdÊsu chasu kÈmÈvacarasampattiyo ca
manussesu manussasampattiyo ca anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya saddhÈjÈto pabbajitvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.

SaddasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. BodhisiÒcakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vipassissa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato BodhisiÒcakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro anekÈsu jÈtÊsu
nibbatto sÈsane pabbajitvÈ vattapaÔipattiyÈ sÈsanaÑ sobhayanto mahÈjane
bodhip|jaÑ kurumÈne disvÈ anekÈni pupphÈni sugandhodakÈni ca
gÈhÈpetvÈ p|jesi. So tena puÒÒena devaloke nibbatto cha
kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe
nibbatto vuddhimanvÈya saddhÈjÈto pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
46. So arahÈ hutvÈ jhÈnaphalasukhena vÊtinÈmetvÈ pubbakammaÑ

saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Vipassissa
Bhagavatoti-ÈdimÈha. Tattha visesaÑ paramatthaÑ2 nibbÈnaÑ passatÊti
VipassÊ, visesena bhabbÈbhabbajane passatÊti vÈ VipassÊ, vipassanto
catusaccaÑ passanadakkhanasÊloti vÈ VipassÊ, tassa Vipassissa Bhagavato
______________________________________________________________
1. AraÒÒavÈsaÑ (SÊ) 2. Visesato paramaÑ (SÊ)
MahÈbodhimaho ah|ti sambandho. TatrÈpi mahÈbodhÊti bodhi vuccati

cat|su maggesu ÒÈÓaÑ, tamettha nisinno BhagavÈ paÔivijjhatÊti
kaÓikÈrapÈdaparukkhopi bodhicceva vuccati, mahito ca so
devabrahmanarÈsurehi bodhi ceti mahÈbodhi, mahato Buddhassa Bhagavato
bodhÊti vÈ mahÈbodhi, tassa maho p|jÈ ahosÊti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
BodhisiÒcakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Padumapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PokkharavanaÑ paviÔÔhoti-ÈdikaÑ Èyasmato Padumapupphiyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Phussassa Bhagavato kÈle ekasmiÑ1
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya padumasampannaÑ ekaÑ pokkharaÓiÑ
pavisitvÈ bhisamuÄÈle khÈdanto pokkharaÓiyÈ avid|re gacchamÈnaÑ
PhussaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso tato padumÈni ocinitvÈ ÈkÈse
ukkhipitvÈ BhagavantaÑ p|jesi, tÈni pupphÈni ÈkÈse vitÈnaÑ hutvÈ
aÔÔhaÑsu. So bhiyyoso mattÈya pasannamÈnaso pabbajitvÈ vattapaÔipattisÈro
samaÓadhammaÑ p|retvÈ tato cuto TusitabhavanamalaÑ kurumÈno2 viya
tattha uppajjitvÈ kamena cha kÈmÈvacarasampattiyo ca manussasampattiyo
ca anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhippatto
saddhÈjÈto pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento pokkharavanaÑ paviÔÔhoti-ÈdimÈha. Tattha
pakÈrena naÄadaÓÉapattÈdÊhi kharantÊti pokkharÈ, pokkharÈnaÑ
samuÔÔhitaÔÔhena sam|hanti pokkharavanaÑ, padumagacchasaÓÉehi
maÓÉitaÑ majjhaÑ paviÔÔho ahanti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
Padumapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
NavamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. AÒÒatarasmiÑ (SÊ) 2. Bhavanama~galaÑkurumÈno (Ka)
114 KhuddakanikÈya
10. SudhÈvagga
1. SudhÈpiÓÉiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
P|jÈrahe p|jayatoti-ÈdikaÑ Èyasmato SudhÈpiÓÉiyattherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa Bhagavato kÈle Bhagavati dharamÈne
puÒÒaÑ kÈtumasakkonto parinibbute Bhagavati tassa dhÈtuÑ nidahitvÈ
cetiye karÊyamÈne sudhÈpiÓÉamadÈsi. So tena puÒÒena catunnavutikappato
paÔÔhÈya etthantare caturÈpÈyamadisvÈ devamanussasampattiyo anubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthari
pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi.
1-2. So aparabhÈge attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento p|jÈraheti-ÈdimÈha. Tattha p|jÈrahÈ nÈma
Buddhapaccekabuddha-ariyasÈvakÈcariyupajjhÈyamÈtÈpitugaru-Èdayo, tesu
p|jÈrahesu mÈlÈdipadumavatthÈ1bharaÓacatupaccayÈdÊhi p|jayato
p|jayantassa puggalassa puÒÒakoÔÔhÈsaÑ sahassasatasahassÈdivasena
sa~khyaÑ kÈtuÑ kenaci mahÈnubhÈvenÈpi na sakkÈti attho. Na kevalameva
dharamÈne BuddhÈdayo p|jayato, parinibbutassÈpi Bhagavato
cetiyapaÔimÈbodhi-ÈdÊsupi eseva nayo.
3. TaÑ dÊpetuÑ catunnamapi dÊpÈnanti-ÈdimÈha. Tattha catunnamapi

dÊpÈnanti JambudÊpa-aparagoyÈna-uttarakurupubbavidehasa~khÈtÈnaÑ
catunnaÑ dÊpÈnaÑ tadanugatÈnaÑ dvisahassaparittadÊpÈnaÒca ekato katvÈ
sakalacakkavÈÄagabbhe issaraÑ cakkavattirajjaÑ kareyyÈti attho. EkissÈ
p|janÈyetanti dhÈtugabbhe cetiye katÈya ekissÈ p|jÈya etaÑ
sakalajambudÊpe sattaratanÈdikaÑ sakalaÑ dhanaÑ. KalaÑ nÈgghati
soÄasinti cetiye katap|jÈya soÄasakkhattuÑ vibhattassa soÄasamakoÔÔhÈsassa
na agghatÊti attho.
______________________________________________________________
1. GandhÈ (I, Ka)
4. Siddhatthassa -pa- phalitantareti narÈnaÑ aggassa seÔÔhassa

Siddhatthassa Bhagavato cetiye dhÈtugabbhamhi sudhÈkamme karÊyamÈne
paricchedÈnaÑ ubhinnamantare vemajjhe, atha vÈ pupphadÈnaÔÔhÈnÈnaÑ
antare phalantiyÈ mayÈ sudhÈpiÓÉo dinno makkhitoti1 sambandho. SesaÑ
SudhÈpiÓÉiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. Sucintikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Tissassa LokanÈthassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Sucintikattherassa apadÈnaÑ.
Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro anekÈsu jÈtÊsu nibbÈnÈdhigamÈya
puÒÒaÑ upacinitvÈ Tissassa Bhagavato kÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto
vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ Satthu nisÊdanatthÈya parisuddhaÑ
siliÔÔhaÑ kaÔÔhamayamanagghapÊÔhamadÈsi. So tena puÒÒakammena
sugatisukhamanubhavitvÈ tattha tattha saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajito na
8. So patta-arahattaphalo pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Tissassa LokanÈthassÈti-ÈdimÈha. TaÑ
Sucintikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. AÉÉhaceÄakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
TissassÈhaÑ Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato AÉÉhaceÄakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi thero purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
ekenÈkusalena kammena duggatakulagehe nibbatto vuddhimanvÈya
saddhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso cÊvaratthÈya aÉÉhabhÈgaÑ ekaÑ
dussamadÈsi.
______________________________________________________________
1. Pakkhitoti (SÊ)
116 KhuddakanikÈya
So teneva pÊtisomanassena kÈlaÑ katvÈ sagge nibbatto

chakÈmÈvacarasampattimanubhavitvÈ tato cuto manussesu
manussasampattÊnaÑ aggabh|taÑ cakkavattisampattiÑ anubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ addhakule nibbatto vuddhippatto Satthu
dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.

pubbacaritapadÈnaÑ pakÈsento TissassÈhaÑ Bhagavatoti-ÈdimÈha. TaÑ
AÉÉhaceÄakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. S|cidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KammÈrohaÑ pure Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato S|cidÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro antarantarÈ kusalabÊjÈni
p|rento Vipassissa Bhagavato kÈle antarantarÈ katena ekena
kammacchiddena kammÈrakule nibbatto vuddhimanvÈya sakasippesu
nipphattiÑ patto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso
cÊvarasibbanatthÈya s|cidÈnamadÈsi, tena puÒÒena dibbasampattiÑ
anubhavitvÈ aparabhÈge manussesu uppanno cakkavattÈdayo sampattiyo ca
anubhavanto uppannuppannabhave tikkhapaÒÒo vajÊraÒÈÓo ahosi. So
kamena imasmiÑ BuddhuppÈde nibbatto vuddhippatto mahaddhano
saddhÈjÈto tikkhapaÒÒo ahosi. So ekadivasaÑ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
dhammÈnusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ nisinnÈsaneyeva arahÈ ahosi.
19. So arahÈ samÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento kammÈrohaÑ pure Èsinti-ÈdimÈha. Tattha
kammÈroti ayokammalohakammÈdinÈ kammena jÊvati ruhati1 vuddhiÑ
vir|ÄhiÑ ÈpajjatÊti kammÈro, pubbe puÒÒakaraÓakÈle kammÈro ÈsiÑ
ahosinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
S|cidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. Arati (?)
5. GandhamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato GandhamÈliyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro Siddhatthassa Bhagavato
kÈle kulagehe nibbatto mahaddhano mahÈbhÈgo ahosi. So Satthari pasÊditvÈ
candanÈgarukapp|rakassaturÈdÊni anekÈni sugandhÈni vaÉÉhetvÈ Satthu
gandhath|paÑ kÈresi. Tassupari sumanapupphehi chÈdesi, BuddhaÒca
aÔÔha~ganamakkÈraÑ akÈsi1. So tena puÒÒakammena devamanussesu
sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne ekasmiÑ
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva
arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdimÈha. TaÑ
GandhamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Tipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Migaluddo pure Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato Tipupphiyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro antarÈ kenaci
akusalacchiddena Vipassissa Bhagavato kÈle nesÈdakule nibbatto migaluddo
hutvÈ araÒÒe viharati. TadÈ Vipassissa Bhagavato pÈÔalibodhiÑ
sampuÓÓapattapallavaÑ haritavaÓÓaÑ nÊlobhÈsaÑ manoramaÑ disvÈ tÊhi
pupphehi p|jetvÈ purÈÓapattaÑ chaÉÉetvÈ Bhagavato sammukhÈ viya
pÈÔalimahÈbodhiÑ vandi. So tena puÒÒena tato cuto devaloke uppanno tattha
dibbasampattiÑ aparÈparaÑ anubhavitvÈ tato cuto manussesu jÈto tattha
cakkavattisampatti-Èdayo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
paÔiladdhasomanassahadayo gehaÑ pahÈya pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ
ahosi.
______________________________________________________________
1. BuddhaÑ vanditvÈ patthanaÒcÈkÈsi (SÊ)
118 KhuddakanikÈya
31. So evaÑ siddhippatto attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

maraÓÈya gacchati pÈpuÓÈtÊti migo, atha vÈ magayamÈno ihati pavattatÊti
migo, migÈnaÑ mÈraÓe luddo lobhÊ gedhoti migaluddo, pure mayhaÑ
puÒÒakaraÓasamaye kÈnanasa~khÈte mahÈ-araÒÒe migaluddo Èsinti
sambandho. PÈÔaliÑ haritaÑ disvÈti tattha pakÈrena talena1 rattavaÓÓena
bhavatÊti pÈÔali, pupphÈnaÑ rattavaÓÓatÈya pÈÔalÊti vohÈro, pattÈnaÑ
haritatÈya haritaÑ nÊlavaÓÓaÑ pÈÔalibodhiÑ disvÈti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
Tipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. MadhupiÓÉikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vivane2 kÈnane disvÈti-ÈdikaÑ Èyasmato MadhupiÓÉikattherassa
nesÈdayoniyaÑ nibbatto mahÈ-araÒÒe paÔivasati. TadÈ vivekÈbhiratiyÈ
sampattaÑ SiddhatthaÑ BhagavantaÑ disvÈ samÈdhito vuÔÔhitassa tassa
sumadhuraÑ madhumadÈsi. Tattha ca pasannamÈnaso vanditvÈ pakkÈmi. So
teneva puÒÒena sampattiÑ anubhavanto devamanussesu saÑsaritvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhippatto Satthari pasÊditvÈ

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento vivane kÈnane disvÈti-ÈdimÈha. Tattha
vivaneti visesena vanaÑ patthaÔaÑ vivanaÑ, hatthi-assarathasaddehi
bherisaddehi ca vatthukÈmakilesakÈmehi ca vigataÑ byÈpagatanti attho,
kÈnanasa~khÈte mahÈ-araÒÒe vivaneti sambandho. OsadhiÑva virocantanti
3bhavavaÉÉhakijanÈnaÑ icchiticchitaÑ nipphÈdetÊti osadhaÑ.
OjÈnibbattikÈraÓaÑ paÔicca yÈya tÈrakÈya uggatÈya uddharanti gaÓhantÊti sÈ
osadhi3.
______________________________________________________________
1. PÈleti (SÊ, Ka) 2. Vipine (PÈÄi)
3-3. AbhivaÉÉhati jotanaÑ icchiticchitaÑ nipphÈdetÊti osadhi, (SÊ)
OsadhitÈrakÈ iva virocantÊti vattabbe gÈthÈbandhasukhatthaÑ “osadhiÑ va

virocantan”ti ca vuttaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
MadhupiÓÉikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. SenÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato SenÈsanadÈyakattherassa
kulagehe nibbatto vuddhippatto Satthari pasÊditvÈ attano vasanaÔÔhÈnaÑ
vanantaraÑ sampattassa Bhagavato paÓÈmaÑ katvÈ paÓÓasantharaÑ
santharitvÈ adÈsi. Bhagavato nisinnaÔÔhÈnassa samantato bhittiparicchedaÑ
katvÈ pupphap|jamakÈsi. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto
ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
vuddhippatto Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi.
45. So aparabhÈge attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ dassento Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthamevÈti.
SenÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. VeyyÈvaccakaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vipassissa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato VeyyÈvaccakarattherassa
apadÈnaÑ. Tassa uppatti-Èdayo heÔÔhÈ vuttaniyÈmeneva daÔÔhabbÈ.
VeyyÈvaccakaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
120 KhuddakanikÈya
10. BuddhupaÔÔhÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vipassissa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato BuddhupaÔÔhÈkattherassa
sa~khadhamakakule nibbatto vuddhimanvÈya attano sippe sa~khadhamane
cheko ahosi, niccakÈlaÑ Bhagavato sa~khaÑ dhametvÈ sa~khasaddeneva
p|jesi. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto sabbattha pÈkaÔo
MahÈghoso MahÈnÈdÊ Madhurassaro ahosi, imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ pÈkaÔakule nibbatto vuddhippatto Madhurassaroti pÈkaÔo, Satthari
pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi, aparabhÈge
Madhurassarattheroti pÈkaÔo.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Vipassissa Bhagavatoti-ÈdimÈha. TaÑ
heÔÔhÈ vuttameva. AhosiÑ sa~khadhamakoti saÑ suÔÔhu khananto gacchatÊti
sa~kho, samuddajalapariyante caramÈno gacchati vicaratÊti attho. TaÑ
sa~khaÑ dhamati ghosaÑ karotÊti sa~khadhamako, sohaÑ
sa~khadhamakova ahosinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
BuddhupaÔÔhÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
DasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. BhikkhadÈyivagga
1. BhikkhÈdÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
BhikkhÈdÈyakattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa
Bhagavato kÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya
vibhavasampanno saddhÈjÈto vihÈrato nikkhamitvÈ piÓÉÈya caramÈnaÑ
SiddhatthaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso ÈhÈramadÈsi. BhagavÈ taÑ
paÔiggahetvÈ anumodanaÑ
vatvÈ pakkÈmi. So teneva kusalena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ ÈyupariyosÈne

devaloke nibbatto tattha cha kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ manussesu
ca manussasampattimanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
vuddhimanvÈya saddhÈjÈto pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
1. So aparabhÈge attano pubbakammaÑ anussaritvÈ somanassajÈto

TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva. PavarÈ abhinikkhantanti pakÈrena
varitabbaÑ patthetabbanti pavaraÑ, rammabh|tato vivekabh|tato
sakavihÈrato abhi visesena nikkhantanti attho. VÈnÈ nibbÈnamÈgatanti
vÈnaÑ vuccati taÓhÈ, tato nikkhantattÈ nibbÈnaÑ, vÈnanÈmaÑ taÓhaÑ
padhÈnaÑ katvÈ sabbakilese pahÈya nibbÈnaÑ pattanti attho.
2. KaÔacchubhikkhaÑ datvÈnÈti karatalena gahetabbÈ dabbi kaÔacchu,

bhikkhÊyati ÈyÈcÊyatÊti bhikkhÈ, abhi visesena khÈditabbÈ bhakkhitabbÈti vÈ
bhikkhÈ, kaÔacchunÈ gahetabbÈ bhikkhÈ kaÔacchubhikkhÈ, dabbiyÈ bhattaÑ
datvÈti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
BhikkhÈdÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. ©ÈÓasaÒÒikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓavaÓÓaÑ Sambuddhanti-ÈdikaÑ Èyasmato ©ÈÓasaÒÒikattherassa
apadÈnaÑ. KÈ uppatti? Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha
bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa Bhagavato kÈle
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya saddhÈjÈto saddhammassavane sÈdaro
sÈlayo Bhagavato dhammadesanÈnusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ ghosapamÈÓattÈ
Bhagavato ÒÈÓe pasanno paÒca~ga-aÔÔha~ganamakkÈravasena paÓÈmaÑ
katvÈ pakkÈmi. So tato cuto devalokesu uppanno tattha chakÈmÈvacare
dibbasampattimanubhavanto tato cavitvÈ manussaloke jÈto tatthaggabh|tÈ
cakkavattisampadÈdayo anubhavitvÈ
122 KhuddakanikÈya
imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne ekasmiÑ kulagehe nibbatto

vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi.

TaÑ vuttatthameva. NisabhÈjÈniyaÑ yathÈti gavasatasahassajeÔÔho nisabho,
nisabho ca so ÈjÈniyo seÔÔho uttamo ceti nisabhÈjÈniyo. YathÈ nisabhÈjÈniyo,
tatheva BhagavÈti attho. LokavisayasaÒÒÈtaÑ paÒÒattivasena evaÑ vuttaÑ.
Anupameyyo hi BhagavÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
©ÈÓasaÒÒikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. Uppalahatthiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
TivarÈyaÑ nivÈsÊhanti-ÈdikaÑ Èyasmato Uppalahatthakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katakusalo tattha tattha bhave
mÈlÈkÈrakule nibbatto vuddhimanvÈya mÈlÈkÈrakammena anekÈni pupphÈni
vikkiÓanto jÊvati. AthekadivasaÑ pupphÈni gahetvÈ caranto BhagavantaÑ
ratanagghikamiva caramÈnaÑ1 disvÈ rattuppalakalÈpena p|jesi. So tato cuto
teneva puÒÒena sugatÊsu puÒÒamanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya saddhÈjÈto pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ
ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento tivarÈyaÑ nivÈsÊhanti-ÈdimÈha. Tattha
tivarÈti tÊhi vÈrehi kÈritaÑ saÒcaritaÑ paÔicchannaÑ nagaraÑ, tassaÑ
tivarÈyaÑ nivÈsÊ, vasanasÊlo nivÈsanaÔÔhÈnagehe vÈ vasanto ahanti attho.
AhosiÑ mÈliko tadÈti tadÈ nibbÈnatthÈya puÒÒasambhÈrakaraÓasamaye
mÈliko mÈlÈkÈrova pupphÈni kayavikkayaÑ katvÈ jÊvanto ahosinti attho.
______________________________________________________________
1. JotamÈnaÑ (SÊ)
14. PupphahatthamadÈsahanti SiddhatthaÑ BhagavantaÑ disvÈ

uppalakalÈpaÑ adÈsiÑ p|jesinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
Uppalahatthakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Padap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Padap|jakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro Siddhatthassa Bhagavato
kÈle kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasanno sumanapupphena
pÈdam|le p|jesi. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto
sakkasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe
nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajito vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
arahattaphale patiÔÔhÈsi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Siddhatthassa Bhagavatoti-ÈdimÈha.
JÈtipupphamadÈsahanti jÈtisumanapupphaÑ adÈsiÑ ahanti vattabbe
gÈthÈbandhasukhatthaÑ sumanasaddassa lopaÑ katvÈ vuttaÑ. Tattha jÈtiyÈ
nibbatto vikasamÈnoyeva sumanaÑ janÈnaÑ somanassaÑ karotÊti sumanaÑ,
pupphanaÔÔhena vikasanaÔÔhena pupphaÑ, sumanaÒca taÑ pupphaÒcÈti
sumanapupphaÑ, tÈni sumanapupphÈni Siddhatthassa Bhagavato ahaÑ
p|jesinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
Padap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. MuÔÔhipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Sudassano nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato MuÔÔhipupphiyattherassa
mÈlÈkÈrakule nibbatto vuddhimanvÈya sakasippe nipphattiÑ patto
124 KhuddakanikÈya
ekadivasaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso jÈtisumanapupphÈni ubhohi

hatthehi Bhagavato pÈdam|le okiritvÈ p|jesi. So tena kusalasambhÈrena
devamanussesu saÑsaranto ubho sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhippatto pubbavÈsanÈvasena Satthari
pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi.
24-25. So aparabhÈge attano pubbakammaÑ anussaritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Sudassano nÈma nÈmenÈti-ÈdimÈha. Tattha
Sudassanoti ÈrohapariÓÈhar|pasaÓÔhÈnayobbaÒÒasobhanena sundaro
dassanoti Sudassano, nÈmena Sudassano nÈma mÈlÈkÈro hutvÈ
jÈtisumanapupphehi PadumuttaraÑ BhagavantaÑ p|jesinti attho. SesaÑ
MuÔÔhipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Udakap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓavaÓÓaÑ Sambuddhanti-ÈdikaÑ Èyasmato Udakap|jakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu p|ritakusalasaÒcayo tattha tattha
bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni parip|riyamÈno Padumuttarassa
Bhagavato kÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya kusalÈkusalaÑ
jÈnanto Padumuttarassa Bhagavato ÈkÈse gacchato
nikkhantachabbaÓÓabuddharaÑsÊsu pasanno ubhohi hatthehi udakaÑ
gahetvÈ p|jesi. Tena p|jitaÑ udakaÑ rajatabubbulaÑ viya ÈkÈse aÔÔhÈsi. So
abhippasanno teneva somanassena TusitÈdÊsu nibbatto dibbasampattiyo
anubhavitvÈ aparabhÈge manussasampattiyo ca anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari pasÊditvÈ pabbajito

TaÑ heÔÔhÈ vuttameva. GhatÈsanaÑva jalitanti ghataÑ vuccati sappi,
ghatassa ÈsanaÑ ÈdhÈranti ghatÈsanaÑ, aggi, atha vÈ taÑ asati bhuÒjatÊti
ghatÈsanaÑ, aggiyeva. YathÈ ghate Èsitte aggimhi aggisikhÈ atÊva jalati,

evaÑ aggikkhandhaÑ iva jalamÈnaÑ Bhagavantanti attho. ŒdittaÑva
hutÈsananti hutaÑ vuccati p|jÈsakkÈre, hutassa p|jÈsakkÈrassa Èsananti
hutÈsanaÑ, jalamÈnaÑ s|riyaÑ iva dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓehi
byÈmappabhÈmaÓÉalehi1 vijjotamÈnaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ SambuddhaÑ
anilaÒjase ÈkÈse gacchantaÑ addasanti sambandho. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
Udakap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. NaÄamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato NaÄamÈliyattherassa
apadÈnaÑ. Esopi purimajinavaresu katÈdhikÈro anekÈsu jÈtÊsu
vivaÔÔ|panissayÈni kusalakammÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato
kÈle kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ kÈme
ÈdÊnavaÑ disvÈ gehaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavante
vasanto tatthÈgataÑ BhagavantaÑ disvÈ pasanno vanditvÈ tiÓasantharaÑ
santharitvÈ tattha nisinnassa Bhagavato naÄamÈlehi bÊjaniÑ katvÈ bÊjetvÈ
adÈsi. PaÔiggahesi BhagavÈ tassÈnukampÈya, anumodanaÒca akÈsi. So tena
puÒÒena devamanussesu saÑsaranto uppannuppannabhave
pariÄÈhasantÈpavivajjito kÈyacittacetasikasukhappatto
anekasukhamanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe
nibbatto vuddhimanvÈya pubbavÈsanÈbalena Satthari pasanno pabbajitvÈ na

heÔÔhÈ vuttameva.
37. NaÄamÈlaÑ gahetvÈnÈti naÄati asÈro nissÈro hutvÈ veÄuvaÑsatopi

tanuko sallahuko jÈtoti naÄo, naÄassa
______________________________________________________________
1. SaÒcayehi (I)
126 KhuddakanikÈya
mÈlÈ pupphaÑ naÄamÈlaÑ, tena naÄamÈlena bÊjaniÑ kÈresinti sambandho.

BÊjissati janissati1 vÈto anenÈti bÊjanÊ, taÑ bÊjaniÑ Buddhassa upanÈmesiÑ,
paÔiggahesinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
NaÄamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
SattamabhÈÓavÈravaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. ŒsanupaÔÔhÈhakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KÈnanaÑ vana’moggayhÈti-ÈdikaÑ Èyasmato ŒsanupaÔÔhÈhakattherassa
kulagehe nibbatto gharÈvÈsaÑ vasanto tattha dosaÑ disvÈ gharÈvÈsaÑ
pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavante vasanto tattha sampattaÑ
BhagavantaÑ disvÈ pasanno sÊhÈsanaÑ adÈsi, tattha nisinnaÑ BhagavantaÑ
mÈlÈkalÈpaÑ gahetvÈ p|jetvÈ taÑ padakkhiÓaÑ katvÈ pakkÈmi. So tena
puÒÒena devamanussesu saÑsaranto nibbattanibbattabhave uccakuliko
vibhavasampanno ahosi. So kÈlantarena imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe
nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva arahÈ
ahosi.
47. So arahÈ samÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento kÈnanaÑ vana’moggayhÈti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ heÔÔhÈ vuttatthamevÈti.
ŒsanupaÔÔhÈhakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. BiÄÈlidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato BiÄÈlidÈyakattherassa
______________________________________________________________
1. VÊjiti visesena jinoti (SÊ)
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ vasanto tatthÈdÊnavaÑ disvÈ

gharÈvÈsaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavante vasanto atÊva
appicchantuÔÔho ÈluvÈdÊhi yÈpento vasati. TadÈ Padumuttaro BhagavÈ tassa
anukampÈya taÑ HimavantaÑ agamÈsi. TaÑ disvÈ pasanno vanditvÈ
biÄÈliyo gahetvÈ patte okiri. TaÑ TathÈgato tassÈnukampÈya
somanassuppÈdayanto paribhuÒji. So tena kammena tato cuto
devamanussesu ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
kulagehe nibbattitvÈ vuddhimanvÈya Satthari pasanno sÈsane pabbajitvÈ na
53. So aparabhÈge attano kusalakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva. ŒluvakarambhÈdayo tesaÑ
tesaÑ kandajÈtÊnaÑ nÈmÈnevÈti.
BiÄÈlidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. ReÓup|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓavaÓÓaÑ Sambuddhanti-ÈdikaÑ Èyasmato ReÓup|jakattherassa
nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasanno viÒÒutaÑ patto aggikkhandhaÑ
viya vijjotamÈnaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso nÈgapupphakesaraÑ
gahetvÈ p|jesi. Atha BhagavÈ anumodanamakÈsi.
62-3. So tena puÒÒena tato cuto devamanussesu saÑsaranto

ubhayasampattiyo anubhavitvÈ uppannuppannabhave sabbattha p|jito
imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto
pubbavÈsanÈbalena Satthari pasanno sÈsane pabbajito na cirasseva arahÈ
hutvÈ dibbacakkhunÈ attano pubbakammaÑ disvÈ somanassajÈto
TaÑ heÔÔhÈ vuttatthameva. SataraÑsiÑva bhÈÓumanti satamattÈ
satappamÈÓÈ raÑsi pabhÈ yassa
128 KhuddakanikÈya
s|riyassa so sataraÑsi, gÈthÈbandhasukhatthaÑ sataraÑsÊti vuttaÑ,

anekasatassa anekasatasahassaraÑsÊti attho. BhÈÓu vuccati pabhÈ, bhÈÓu
pabhÈ yassa so bhÈÓumÈ, bhÈÓumasa~khÈtaÑ s|riyaÑ iva VipassiÑ
BhagavantaÑ disvÈ sakesaraÑ nÈgapupphaÑ gahetvÈ abhiropayiÑ p|jesinti
attho. SesaÑ uttÈnamevÈti.
ReÓup|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
EkÈdasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
12. MahÈparivÈravagga
1. MahÈparivÈrakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
VipassÊ nÈma BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato MahÈparivÈrakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa Bhagavato
uppannasamaye yakkhayoniyaÑ nibbatto anekayakkhasatasahassaparivÈro
ekasmiÑ khuddakadÊpe dibbasukhamanubhavanto viharati. TasmiÒca dÊpe
cetiyÈbhisobhito vihÈro atthi, tattha BhagavÈ agamÈsi. Atha so
yakkhasenÈdhipati taÑ BhagavantaÑ tattha gatabhÈvaÑ disvÈ dibbavatthÈni
gahetvÈ gantvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ dibbavatthehi p|jesi, saparivÈro
saraÓamagamÈsi. So tena puÒÒakammena tato cuto devaloke nibbattitvÈ
tattha chakÈmÈvacarasukhamanubhavitvÈ tato cuto manussesu
aggacakkavatti-ÈdisukhamanubhavitvÈ aparabhÈge imasmiÑ BuddhuppÈde
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari pasÊditvÈ pabbajito na cirasseva
arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento VipassÊ nÈma BhagavÈti-ÈdimÈha. Tattha
visesaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ passatÊti VipassÊ, vividhe satipaÔÔhÈnÈdayo
sattatiÑsabodhipakkhiyadhamme passatÊti vÈ VipassÊ,
vividhe anekappakÈre bodhaneyyasatte visuÑ visuÑ passatÊti vÈ VipassÊ, so

VipassÊ BhagavÈ dÊpacetiyaÑ dÊpe p|janÊyaÔÔhÈnaÑ vihÈramagamÈsÊti attho.
SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
MahÈparivÈrakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. Suma~galatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AtthadassÊ Jinavaroti-ÈdikaÑ Èyasmato Suma~galattherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Atthadassissa Bhagavato kÈle ekasmiÑ taÄÈkasamÊpe
rukkhadevatÈ hutvÈ nibbatti. TasmiÑ samaye BhagavÈ vihÈrato nikkhamitvÈ
nahÈyitukÈmo tassa taÄÈkassa tÊraÑ gantvÈ tattha nhatvÈ ekacÊvaro jalamÈno
brahmÈ viya s|riyo viya suvaÓÓabimbaÑ viya aÔÔhÈsi. Atha so devaputto
somanassajÈto paÒjaliko thomanamakÈsi, attano dibbagÊtat|riyehi
upahÈraÒca akÈsi. So tena puÒÒakammena devamanussesu sampattiyo
anubhavitvÈ aparabhÈge imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ
patto Satthari pasÊditvÈ pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
11. So pacchÈ pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento AtthadassÊjinavaroti-ÈdimÈha. Tattha
paramatthaÑ nibbÈnaÑ dakkhati passatÊti AtthadassÊ, atha vÈ sabbasattÈnaÑ
caturÈriyasaccasa~khÈtaÑ atthapayojanaÑ dassanasÊloti AtthadassÊ, kilese
ajini jinÈti jinissatÊti Jino. Varitabbo patthetabbo sabbasattehÊti varo,
AttadassÊ Jino ca so varo cÈti AtthadassÊjinavaro. LokajeÔÔhoti lujjati
palujjatÊti loko, lokÊyati passÊyati BuddhÈdÊhi pÈrappattoti vÈ loko, loko ca
loko ca loko cÈti loko. EkasesasamÈsavasena “lokÈ”ti vattabbe “loko”ti
vutto. Lokassa jeÔÔho LokajeÔÔho, so LokajeÔÔho NarÈsabhoti attho. SesaÑ
Suma~galatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
130 KhuddakanikÈya
3. SaraÓagamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
UbhinnaÑ devarÈj|nantyÈdikaÑ Èyasmato SaraÓagamaniyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro uppannuppannabhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttare Bhagavati uppanne
ayaÑ Himavante devarÈjÈ hutvÈ nibbatti, tasmiÑ aparena1 yakkhadevaraÒÒÈ
saddhiÑ sa~gÈmatthÈya upaÔÔhite dve anekayakkhasahassaparivÈrÈ
phalakÈvudhÈdihatthÈ sa~gÈmatthÈya samupaby|ÄhÈ ahesuÑ. TadÈ
Padumuttaro BhagavÈ tesu sattesu kÈruÒÒaÑ uppÈdetvÈ ÈkÈsena tattha
gantvÈ saparivÈrÈnaÑ dvinnaÑ devarÈj|naÑ dhammaÑ desesi. TadÈ te
sabbe phalakÈvudhÈni chaÉÉetvÈ BhagavantaÑ gÈravabahumÈnena vanditvÈ
saraÓamagamaÑsu. TesaÑ ayaÑ paÔhamaÑ saraÓamagamÈsi. So tena
puÒÒena devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari pasanno
20. So aparabhÈge pubbakusalaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento ubhinnaÑ devarÈj|nanti-ÈdimÈha. Tattha
sucilomakharaloma-ÈÄavakakumbhÊrakuverÈdayo viya nÈmagottena apÈkaÔÈ
dve yakkharÈjÈno aÒÒÈpadesena dassento “ubhinnaÑ devarÈj|nan”ti-
ÈdimÈha2. Sa~gÈmo samupaÔÔhitoti saÑ suÔÔhu gÈmo kalahatthÈya
upagamananti sa~gÈmo, so sa~gÈmo saÑ suÔÔhu upaÔÔhito, ekaÔÔhÈne
upagantvÈ Ôhitoti attho. Ahosi samupaby|Ähoti saÑ suÔÔhu upasamÊpe
rÈsibh|toti attho.
21. SaÑvejesi mahÈjananti tesaÑ rÈsibh|tÈnaÑ yakkhÈnaÑ ÈkÈse

nisinno BhagavÈ catusaccadhammadesanÈya saÑ suÔÔhu vejesi,
ÈdÊnavadassanena gaÓhÈpesi viÒÒÈpesi bodhesÊti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
SaraÓagamaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. Œsanne (SÊ) 2. UbhinnaÑ devarÈj|nanti Èha (?)
4. EkÈsaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
VaruÓo nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato EkÈsaniyattherassa

VaruÓo nÈma devarÈjÈ hutvÈ nibbatti. So BhagavantaÑ disvÈ
pasannamÈnaso gandhamÈlÈdÊhi gÊtavÈditehi ca upaÔÔhayamÈno saparivÈro
p|jesi. Tato aparabhÈge Bhagavati parinibbute tassa MahÈbodhirukkhaÑ
BuddhadassanaÑ viya sabbat|riyatÈÄÈvacarehi saparivÈro upahÈramakÈsi.
So tena puÒÒena tato kÈla~katvÈ NimmÈnaratidevaloke uppajji. EvaÑ
devasampattimanubhavitvÈ manussesu ca manussabh|to
cakkavattisampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patvÈ Satthu sÈsane pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
31. So pacchÈ sakakammaÑ saritvÈ taÑ tathato ÒatvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento VaruÓo nÈma nÈmenÈti-ÈdimÈha. Tattha
yadÈ ahaÑ sambodhanatthÈya1 BuddhaÑ bodhiÒca p|jesiÑ, tadÈ VaruÓo
nÈma devarÈjÈ ahosinti sambandho.
34. DharaÓÊruhapÈdapanti ettha rukkhalatÈpabbatasattaratanÈdayo

dhÈretÊti dharaÓÊ, tasmiÑ ruhati patiÔÔhahatÊti dharaÓÊruho. PÈdena pivatÊti
pÈdapo, siÒcitasiÒcitodakaÑ pÈdena m|lena pivati
rukkhakkhandhasÈkhÈviÔapehi ÈporasaÑ patthariyatÊti attho, taÑ
dharaÓÊruhapÈdapaÑ Bodhirukkhanti sambandho.
35. SakakammÈbhiraddhoti attano kusalakammena abhiraddhopasanno

uttame bodhimhi pasannoti sambandho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
EkÈsaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. SammodanatthÈya (SÊ)
132 KhuddakanikÈya
5. SuvaÓÓapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
VipassÊ nÈma BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SuvaÓÓapupphiyattherassa
ÔhÈne bh|maÔÔhakadevaputto hutvÈ nibbatto tassa Bhagavato dhammaÑ
sutvÈ pasannamÈnaso cat|hi suvaÓÓapupphehi p|jesi. TÈni pupphÈni ÈkÈse
suvaÓÓavitÈnaÑ hutvÈ chÈdesuÑ, suvaÓÓapabhÈ ca Buddhassa sarÊrapabhÈ
ca ekato hutvÈ mahÈ-obhÈso ahosi. So atirekataraÑ pasanno sakabhavanaÑ
gatopi saratiyeva. So tena puÒÒakammena TusitabhavanÈdisugatÊsuyeva
saÑsaranto dibbasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ sÈsane uraÑ datvÈ
40. So aparabhÈge pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento VipassÊ nÈma BhagavÈti-ÈdimÈha. TaÑ
44. PÈmojjaÑ janayitvÈnÈti balavapÊtiÑ uppÈdetvÈ “pÈmojjaÑ ÈmodanÈ

pamodanÈ hÈso pahÈso vitti odagyaÑ attamanatÈ cittassÈ”ti-ÈdÊsu1 viya
attamanatÈ sakabhÈvaÑ uppÈdetvÈti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
SuvaÓÓapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Citakap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
VasÈmi rÈjÈyataneti-ÈdikaÑ Èyasmato Citakap|jakattherassa apadÈnaÑ.
Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tato paraÑ uppannuppannabhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle
rÈjÈyatanarukkhadevatÈ hutvÈ nibbatto antarantarÈ devatÈhi saddhiÑ
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 18, 30; Khu 7. 2, 38, 219 piÔÔhesu.
dhammaÑ sutvÈ pasanno Bhagavati parinibbute saparivÈro

gandhadÊpadh|papupphabheri-ÈdÊni gÈhÈpetvÈ Bhagavato ÈÄahanaÔÔhÈnaÑ
gantvÈ dÊpÈdÊni p|jetvÈ anekehi t|riyehi anekehi vÈditehi taÑ p|jesi. Tato
paÔÔhÈya sakabhavanaÑ upaviÔÔhopi Bhagavantameva saritvÈ sammukhÈ
viya vandati. So teneva puÒÒena tena cittappasÈdena rÈjÈyatanato kÈlaÑ
kato TusitÈdÊsu nibbatto dibbasampattiÑ anubhavitvÈ tato manussesu
manussasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patto Bhagavati uppannacittappasÈdo Bhagavato sÈsane pabbajitvÈ

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento vasÈmi rÈjÈyataneti-ÈdimÈha. RÈjÈyataneti
devarÈj|naÑ ÈyatanaÑ rÈjÈyatanaÑ, tassa rukkhassa nÈmadheyyo vÈ.
Parinibbute BhagavatÊti parisamantato kiÒci anavasesetvÈ
khandhaparinibbÈnakÈle parinibbÈnasamaye parinibbÈnappattassa sikhino
lokabandhunoti sambandho.
50. CitakaÑ agamÈsahanti candanÈgarudevadÈrukapp|ratakkolÈdi-

sugandhadÈr|hi citaÑ rÈsigatanti citaÑ, citameva citakaÑ, BuddhagÈravena
citakaÑ p|janatthÈya citakassa samÊpaÑ ahaÑ agamÈsinti attho. Tattha
gantvÈ katakiccaÑ dassento t|riyaÑ tattha vÈdetvÈti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ
Citakap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. BuddhasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
YadÈ VipassÊ lokaggoti-ÈdikaÑ Èyasmato BuddhasaÒÒakattherassa
bh|maÔÔhakavimÈne devaputto hutvÈ nibbatti. TadÈ VipassÊ BhagavÈ
Èyusa~khÈraÑ vossajji. Atha sakaladasasahassilokadhÈtu sasÈgarapabbatÈ
pakampittha. TadÈ tassa devaputtassa bhavanampi kampittha. TasmiÑ khaÓe
so
134 KhuddakanikÈya
devaputto saÑsayajÈto “kiÑ nu kho pathavÊkampÈya nibbattÊ”ti cintetvÈ

Buddhassa Èyusa~khÈravossajjabhÈvaÑ ÒatvÈ mahÈsokaÑ domanassaÑ1
uppÈdesi. TadÈ VessavaÓo mahÈrÈjÈ ÈgantvÈ “mÈ cintayitthÈ”ti assÈsesi. So
devaputto tato cuto tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto imasmiÑ
BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ pahÈya

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento yadÈ VipassÊ lokaggoti-ÈdimÈha.
Œyusa~khÈramossajjÊti Èsamantato yunoti pÈleti satteti Èyu, Èyussa sa~khÈro
rÈsibhÈvo Èyusa~khÈro, taÑ Èyusa~khÈraÑ ossajji pariccaji jahÈsÊti attho.
TasmiÑ Èyusa~khÈravossajjane. JalamekhalÈsÈgarodakamekhalÈsahitÈ
sakaladasasahassacakkavÈÄapathavÊ kampitthÈti sambandho.
58. OtataÑ vitthataÑ mayhanti mayhaÑ bhavanaÑ otataÑ vitthataÑ

cittaÑ vicittaÑ suci suparisuddhaÑ cittaÑ anekehi sattahi ratanehi vicittaÑ
sobhamÈnaÑ pakampittha pakÈrena kampitthÈti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
BuddhasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. MaggasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PadumuttarabuddhassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato MaggasaÒÒakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tato oraÑ tattha tattha
kÈle Himavante devaputto hutvÈ nibbatto araÒÒaÑ gantvÈ maggam|ÄhÈnaÑ
maggaÑ gavesantÈnaÑ tassa sÈvakÈnaÑ bhojetvÈ maggaÑ Ècikkhi. So tena
puÒÒena devamanussasampattimanubhavitvÈ uppannuppannabhave
sabbattha am|Äho saÒÒavÈ ahosi. Atha imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈse anallÊno pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ
ahosi.
______________________________________________________________
1. SaÑvegaÑ (SÊ)

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento PadumuttarabuddhassÈti-ÈdimÈha. SÈvakÈ
vanacÈrinoti Bhagavato vuttavacanaÑ sammÈ Èdarena suÓantÊti sÈvakÈ, atha
vÈ Bhagavato desanÈnusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ saddhammaÑ suÓantÊti
sÈvakÈ. VanacÈrino vane vicaraÓakÈ sÈvakÈ vippanaÔÔhÈ maggam|ÄhÈ mahÈ-
araÒÒe andhÈva cakkhuvirahitÈva anusuyyare vicarantÊti sambandho. SesaÑ
MaggasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. PaccupaÔÔhÈnasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Atthadassimhi Sugateti-ÈdikaÑ Èyasmato
PaccupaÔÔhÈnasaÒÒakattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu
Atthadassissa Bhagavato kÈle yakkhayoniyaÑ nibbatto Bhagavati
dharamÈne dassanassa aladdhattÈ pacchÈ parinibbute mahÈsokappatto vihÈsi.
TadÈ hissa Bhagavato SÈgato nÈma aggasÈvako anusÈsanto Bhagavato
sÈrÊrikadhÈtup|jÈ Bhagavati dharamÈne katap|jÈ viya cittappasÈdavasÈ
mahapphalaÑ bhavatÊ”ti vatvÈ “th|paÑ karohÊ”ti niyojito th|paÑ kÈresi,
taÑ p|jetvÈ tato cuto devamanussesu sakkacakkavattisampattimanubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ
patto Satthari pasÊditvÈ pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
72. So aparabhÈge attano puÒÒakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Atthadassimhi Sugateti-ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ
vuttameva. YakkhayoniÑ upapajjinti ettha pana attano sakÈsaÑ
sampattasampatte khÈdantÈ yanti gacchantÊti yakkhÈ, yakkhÈnaÑ yoni jÈtÊti
yakkhayoni, yakkhayoniyaÑ nibbattoti attho.
73. DulladdhaÑ vata me ÈsÊti me mayÈ laddhayasaÑ dulladdhaÑ,

Buddhabh|tassa Satthuno sakkÈraÑ akatattÈ virÈdhetvÈ laddhanti attho.
DuppabhÈtanti
136 KhuddakanikÈya
duÔÔhu pabhÈtaÑ rattiyÈ pabhÈtakaraÓaÑ, mayhaÑ na suÔÔhuÑ pabhÈtanti1

attho. DuruÔÔhitanti du-uÔÔhitaÑ, s|riyassa uggamanaÑ mayhaÑ du-
uggamananti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
PaccupaÔÔhÈnasaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. JÈtip|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
JÈyaÑ tassa VipassissÈti-ÈdikaÑ Èyasmato JÈtip|jakattherassa
nibbatto viÒÒutaÑ patto nakkhattapÈÔhakehi Vipassibodhisattassa
vuttalakkhaÓanimittaÑ sutvÈ “ayaÑ kira kumÈro Buddho hutvÈ
sakalalokassa aggo seÔÔho hutvÈ sabbasatte saÑsÈrato uddharissatÊ”ti sutvÈ
taÑ BhagavantaÑ kumÈrakÈleyeva Buddhassa viya mahÈp|jamakÈsi. PacchÈ
kamena kumÈrakÈlaÑ rÈjakumÈrakÈlaÑ2 rajjakÈlanti kÈlattayamatikkamma
Buddhe jÈtepi mahÈp|jaÑ katvÈ tato cuto TusitÈdÊsu nibbatto
dibbasukhamanubhavitvÈ pacchÈ manussesu
cakkavattÈdimanussasukhamanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe
nibbatto sattaÔÔhavassakÈleyeva Bhagavati pasanno pabbajitvÈ vipassanaÑ
vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento jÈyaÑ tassa VipassissÈti-ÈdimÈha. TaÑ
84. NemittÈnaÑ suÓitvÈnÈti ettha nimittaÑ kÈraÓaÑ

sukhadukkhappattihetuÑ jÈnantÊti nemittÈ, tesaÑ nemittÈnaÑ
nakkhattapÈÔhakÈnaÑ vacanaÑ suÓitvÈti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
JÈtip|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
DvÈdasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. MayhaÑatiduÔÔhupabhÈtanti (SÊ) 2. KumÈrakÈleyeva rÈjakumÈraÑ (sabbattha)
13. Sereyyavagga
1. Sereyyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AjjhÈyako mantadharoti-ÈdikaÑ Èyasmato Sereyyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro tato paresu
attabhÈvasahassesu vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa
Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ tiÓÓaÑ vedÈnaÑ
pÈraÑ gantvÈ itihÈsÈdisakalabrÈhmaÓadhammesu koÔippatto ekasmiÑ divase
abbhokÈse saparivÈro Ôhito BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso
sereyyapupphaÑ gahetvÈ ÈkÈse khipanto p|jesi. TÈni pupphÈni ÈkÈse
vitÈnaÑ hutvÈ sattÈhaÑ ÔhatvÈ pacchÈ antaradhÈyiÑsu. So taÑ acchariyaÑ
disvÈ atÊva pasannamÈnaso teneva pÊtisomanassena kÈlaÑ katvÈ TusitÈdÊsu
nibbatto tattha dibbasukhamanubhavitvÈ tato manussasukhamanubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ pÈpuÓitvÈ
pubbavÈsanÈbalena Satthari pasanno pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
1. So aparabhÈge purÈkatakusalaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento ajjhÈyako mantadharoti-ÈdimÈha. TaÑ
3. SereyyakaÑ gahetvÈnÈti sirise bhavaÑ jÈtipupphaÑ sereyyaÑ,

sereyyameva sereyyakaÑ, taÑ sereyyakaÑ gahetvÈnÈti sambandho.
Bhagavati pasanno jÈtisumanamakuÄacampakÈdÊni pupphÈni patiÔÔhapetvÈ
p|jetuÑ kÈlaÑ natthitÈya1 tattha sampattaÑ taÑ sereyyakaÑ pupphaÑ
gahetvÈ p|jesinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
Sereyyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. P|jetukÈmatÈya (?)
138 KhuddakanikÈya
2. Pupphath|piyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato Pupphuth|piyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassibuddhassa Bhagavato kÈle
brÈhmaÓakule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ sakasippe nipphattiÑ patto tattha
sÈraÑ apasÈnto gehaÑ pahÈya HimavantaÑ pavisitvÈ attanÈ sahagatehi
paÒcasissasahassehi saddhiÑ paÒcÈbhiÒÒÈ aÔÔha samÈpattiyo nibbattetvÈ
KukkuranÈmapabbatasamÊpe paÓÓasÈlaÑ kÈretvÈ paÔivasati. TadÈ
BuddhuppÈdabhÈvaÑ sutvÈ sissehi saha Buddhassa santikaÑ gantukÈmo
kenaci byÈdhinÈ pÊÄito paÓÓasÈlaÑ pavisitvÈ sissasantikÈ
BuddhassÈnubhÈvaÑ lakkhaÓaÒca sutvÈ pasannamÈnaso Himavantato
campakÈsokatilakakeÔakÈdyaneke pupphe ÈharÈpetvÈ th|paÑ katvÈ
BuddhaÑ viya p|jetvÈ kÈlaÑ katvÈ brahmalok|pago ahosi. Atha te sissÈ
tassa ÈÄahanaÑ katvÈ BuddhasantikaÑ gantvÈ taÑ pavattiÑ ÈrocesuÑ. Atha
BhagavÈ BuddhacakkhunÈ oloketvÈ anÈgataÑsaÒÈÓena pÈkaÔÊkaraÓamakÈsi.
So aparabhÈge imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patto pubbavÈsanÈbalena Satthari pasanno pabbajitvÈ na cirasseva
arahÈ ahosi.
10. Atha so attano pubbakusalaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ
vuttatthameva. Kukkuro nÈma pabbatoti pabbatassa sikharaÑ
kukkurÈkÈrena sunakhÈkÈrena saÓÔhitattÈ “Kukkurapabbato”ti sa~khyaÑ
gato, tassa samÊpe paÓÓasÈlaÑ katvÈ paÒcatÈpasasahassehi saha vasamÈnoti
attho. NayÈnusÈrena sesaÑ sabbaÑ uttÈnatthamevÈti.
Pupphath|piyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. PÈyasadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓavaÓÓo Sambuddhoti-ÈdikaÑ Èyasmato PÈyasadÈyakattherassa
ekasmiÑ vibhavasampanne kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ gharÈvÈsaÑ

vasanto hatthi-assadhanadhaÒÒasattaratanÈdivibhavasampanno
saddhÈsampanno kammaphalaÑ saddahitvÈ sahassamattÈ suvaÓÓapÈtiyo
kÈretvÈ tasmiÑ khÊrapÈyasasahassassa p|retvÈ tÈ sabbÈ gÈhÈpetvÈ
SimbalivanaÑ agamÈsi. TasmiÑ samaye VipassÊ BhagavÈ
chabbaÓÓaraÑsiyo vissajjetvÈ ÈkÈse ca~kamaÑ mÈpetvÈ ca~kamati. So pana
seÔÔhi taÑ acchariyaÑ disvÈ atÊva pasanno pÈtiyo ÔhapetvÈ vanditvÈ Èrocesi
paÔiggahaÓÈya. Atha BhagavÈ anukampaÑ upÈdÈya paÔiggahesi,
paÔiggahetvÈ ca pana tassa somanussuppÈdanatthaÑ sahassamattehi
bhikkhusaÑghehi saddhiÑ paribhuÒji, tadavasesaÑ anekasahassabhikkh|
paribhuÒjiÑsu. So tena puÒÒena sugatÊsuyeva saÑsaranto imasmiÑ
BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto saddhÈjÈto pabbajitvÈ na
26. So aparabhÈge attano kusalaÑ paccavekkhamÈno taÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento suvaÓÓavaÓÓo Sambuddhoti-
ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ vuttameva.
28. Ca~kamaÑ susamÈr|Ähoti cadinanto padavikkhepaÑ karonto

kamati gacchatÊti ca~kamaÑ, ca~kamassa padavikkhepassa
ÈdhÈrabh|tapathavipadeso ca~kamaÑ nÈmÈti attho, etaÑ ca~kamaÑsu
visesena Èr|Ähoti sambandho. Ambare anilÈyaneti varÊyati chÈdiyati anenÈti
varaÑ, na baranti ambaraÑ, setavatthasadisaÑ ÈkÈsanti attho. Natthi
nilÊyanaÑ gopanaÑ etthÈti anilaÑ, Èsamantato yanti gacchanti anena
iddhimantoti ÈyanaÑ, anilaÒca taÑ ÈyanaÒceti anilÈyanaÑ, tasmiÑ ambare
anilÈyane ca~kamaÑ mÈpayinti attho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
PÈyasadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Gandhodakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nisajja pÈsÈdavareti-ÈdikaÑ Èyasmato Gandhodakiyattherassa
nibbÈn|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto VipassÊbhagavato kÈle seÔÔhikule
140 KhuddakanikÈya
nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ mahaddhano mahÈbhogo dibbasukhamanubhavanto

viya manussasukhamanubhavanto ekasmiÑ divase pÈsÈdavare nisinno hoti.
TadÈ BhagavÈ suvaÓÓamahÈmeru viya vÊthiyÈ vicarati, taÑ vicaramÈnaÑ
BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso gantvÈ vanditvÈ sugandhodakena
BhagavantaÑ osiÒcamÈno p|jesi. So tena puÒÒena devamanussesu
saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ
patto gharÈvÈsena anallÊno Satthu santike pabbajitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
35. So aparabhÈge attano pubbakusalaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nisajja pÈsÈdavareti-ÈdimÈha. Tattha
pÈsÈdoti pasÈdaÑ somanassaÑ janeti uppÈdetÊti pÈsÈdo,
mÈlÈkammacittakammasuvaÓÓakammÈdyanekavicittaÑ disvÈ tattha
paviÔÔhÈnaÑ janÈnaÑ pasÈdaÑ janayatÊti attho. PÈsÈdo ca so
patthetabbaÔÔhena varo cÈti pÈsÈdavaro, tasmiÑ pÈsÈdavare nisajja nisÊditvÈ
VipassiÑ JinavaraÑ addasanti sambandho. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
Gandhodakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. SammukhÈthavikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
JÈyamÈne VipassimhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato SammukhÈthavikattherassa
brÈhmaÓakule nibbatto sattavassikakÈleyeva sakasippe nipphattiÑ patto
gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ vasanto Vipassimhi bodhisatte uppanne
sabbabuddhÈnaÑ lakkhaÓÈni vedattaye dissamÈnÈni tÈni rÈjappamukhassa
janakÈyassa VipassÊbodhisattassa lakkhaÓaÒca BuddhabhÈvaÒca byÈkaritvÈ
janÈnaÑ manasaÑ nibbÈpesi, anekÈni ca thutivacanÈni nivedesi. So tena
kusalakammena cha kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ manussesu ca
cakkavattisampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
viÒÒutaÑ patto saddhÈjÈto pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
KatakusalanÈmena SammukhÈthavikattheroti pÈkaÔo.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento jÈyamÈne VipassimhÊti-ÈdimÈha. VipassimhÊ
SammÈsambuddhe jÈyamÈne uppajjamÈne mÈtukucchito nikkhante ahaÑ
pÈtubh|taÑ nimittaÑ kÈraÓaÑ BuddhabhÈvassa hetuÑ byÈkariÑ kathesiÑ,
anekÈni acchariyÈni pÈkaÔÈni akÈsinti attho. SesaÑ vuttanayÈnusÈrena
SammukhÈthavikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. KusumÈsaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nagare DhaÒÒavatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato KusumÈsaniyattherassa
brÈhmaÓakule nibbatto viÒÒutaÑ patto mahaddhano mahÈbhogo tiÓÓaÑ
vedÈnaÑ pÈraÑ gato brÈhmaÓasippesu koÔippatto sakaparasamayakusalo
mÈtÈpitaro p|jetukÈmo paÒca uppalakalÈpe attano samÊpe ÔhapetvÈ nisinno
bhikkhusaÑghaparivutaÑ VipassiÑ BhagavantaÑ ÈgacchantaÑ disvÈ
nÊlapÊtÈdighanabuddharasmiyo ca disvÈ pasannamÈnaso ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ
tattha tÈni pupphÈni santharitvÈ BhagavantaÑ tattha nisÊdÈpetvÈ sakaghare
mÈtu atthÈya paÔiyattÈni sabbÈni khÈdanÊyabhojanÊyÈni gahetvÈ saparivÈraÑ
BhagavantaÑ sahatthena santappento bhojesi. BhojanÈvasÈne ekaÑ
uppalahatthaÑ adÈsi. Tena somanassajÈto patthanaÑ akÈsi. BhagavÈpi
anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. So tena puÒÒena devamanussesu dve
sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ
vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbatto viÒÒutaÑ patto bhogayasehi
vaÉÉhito kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ gharÈvÈsaÑ pahÈya pabbajito na cirasseva
arahÈ ahosi.
65. So aparabhÈge pubbe katakusalaÑ pubbenivÈsaÒÈÓena saritvÈ

somanassappatto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nagare DhaÒÒavatiyÈti-
ÈdimÈha. DhaÒÒÈnaÑ puÒÒavantÈnaÑ
khattiyabrÈhmaÓagahapatimahÈsÈlÈnaÑ anekesaÑ kulÈnaÑ ÈkarattÈ
DhaÒÒavatÊ, atha vÈ
142 KhuddakanikÈya
muttÈmaÓi-ÈdisattaratanÈnaÑ sattavidhadhaÒÒÈnaÑ upabhogaparibhogÈnaÑ

ÈkarattÈ DhaÒÒavatÊ, atha vÈ dhaÒÒÈnaÑ
BuddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ ÈrÈmavihÈrÈdÊnaÑ
ÈkarattÈ DhaÒÒavatÊ, tassÈ DhaÒÒavatiyÈ. Nagaranti patthenti ettha
upabhogaparibhogatthikÈ janÈti nagaraÑ, na gacchatÊti vÈ nagaÑ,
rÈjayuvarÈjamahÈmattÈdÊnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ. NagaÑ rÈti ÈdadÈti gaÓhÈtÊti
nagaraÑ, rÈjÈdÊnaÑ vasanaÔÔhÈnasam|habh|taÑ pÈkÈraparikhÈdÊhi
parikkhittaÑ paricchinnaÔÔhÈnaÑ nagaraÑ nÈmÈti attho. TasmiÑ nagare
yadÈ ahaÑ Vipassissa Bhagavato santike byÈkaraÓaÑ alabhiÑ, tadÈ tasmiÑ
DhaÒÒavatiyÈ nagare brÈhmaÓo ahosinti sambandho. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈbhi.
KusumÈsaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. PhaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AjjhÈyako mantadharoti-ÈdikaÑ Èyasmato PhaladÈyakattherassa
brÈhmaÓakule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ vedattayÈdisakasippesu pÈrappatto
anekesaÑ brÈhmaÓasahassÈnaÑ pÈmokkho Ècariyo sakasippÈnaÑ
pariyosÈnaÑ adisvÈ tattha ca sÈraÑ apassanto gharÈvÈsaÑ pahÈya
isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavantassa avid|re assamaÑ kÈretvÈ saha sissehi
vÈsaÑ kappesi, tasmiÑ samaye Padumuttaro BhagavÈ bhikkhÈya caramÈno
tassÈnukampÈya taÑ padesaÑ sampÈpuÓi. TÈpaso BhagavantaÑ disvÈ
pasannamÈnaso attano atthÈya puÔake nikkhipitvÈ rukkhagge laggitÈni
madhurÈni padumaphalÈni madhunÈ saha adÈsi. BhagavÈ tassa
somanassuppÈdanatthaÑ passantasseva paribhuÒjitvÈ ÈkÈse Ôhito
phaladÈnÈnisaÑsaÑ kathetvÈ pakkÈmi.
75. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne ekasmiÑ kulagehe
nibbatto sattavassikoyeva arahattaÑ patvÈ pubbe
katakusalakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento

ajjhÈyako mantadharoti-ÈdimÈha. Tattha ajjheti cintetÊti ajjhÈyi, ajjhÈyiyeva
ajjhÈyako. Ettha hi akÈro “paÔisedhe vuddhitabbhÈve -pa- akÈro
virahappake”ti evaÑ vuttesu dasasu atthesu tabbhÈve vattati. SissÈnaÑ
savanadhÈraÓÈdivasena hitaÑ ajjheti cinteti sajjhÈyaÑ karotÊti ajjhÈyako,
cintakoti attho. Œcariyassa santike uggahitaÑ sabbaÑ mantaÑ manena
dhÈreti pavattetÊti mantadharo. TiÓÓaÑ vedÈna pÈrag|ti vedaÑ vuccati
ÒÈÓaÑ, vedena veditabbÈ bujjhitabbÈti vedÈ,
iruvedayajuvedasÈmavedasa~khÈtÈ tayo ganthÈ, tesaÑ vedÈnaÑ pÈraÑ
pariyosÈnaÑ koÔiÑ gato pattoti pÈrag|. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
PhaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. ©ÈÓasaÒÒikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Pabbate HimavantamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato ©ÈÓasaÒÒikattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tasmiÑ tasmiÑ
uppannuppanne bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa
Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto vuddhippatto gharÈvÈsaÑ pahÈya
tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavantassa avid|re pabbatantare paÓÓasÈlaÑ
kÈretvÈ paÒcÈbhiÒÒÈ-aÔÔhasamÈpattiyo nibbattetvÈ vasanto ekadivasaÑ
parisuddhaÑ paÓÉaraÑ pulinatalaÑ disvÈ “ÊdisÈ parisuddhÈ BuddhÈ,
ÊdisaÑva parisuddhaÑ BuddhaÒÈÓan”ti BuddhaÒca tassa ÒÈÓaÒca anussari
thomesi ca.

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ
patvÈ sÈsane pabbajitvÈ na cirasseva arahattaÑ patto pubbe katapuÒÒaÑ
anussaritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento “pabbate
HimavantamhÊ”ti-ÈdimÈha. PulinaÑ sobhanaÑ disvÈti paripuÓÓakataÑ viya
pulÈkÈrena parisodhitÈkÈrena pavattaÑ Ôhitanti pulinaÑ,
144 KhuddakanikÈya
sobhanaÑ vÈlukaÑ disvÈ seÔÔhaÑ BuddhaÑ anussarinti attho. SesaÑ

©ÈÓasaÒÒikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. GaÓÔhipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓavaÓÓo Sambuddhoti-ÈdikaÑ Èyasmato GaÓÔhipupphiyattherassa
katapuÒÒasaÒcayo Vipassissa Bhagavato kÈle ekasmiÑ kulagehe nibbatto
upabhogaparibhogehi an|no ekadivasaÑ VipassiÑ BhagavantaÑ sagaÓaÑ
disvÈ pasannamÈnaso lÈjÈpaÒcamehi pupphehi p|jesi. So teneva
cittappasÈdena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato devaloke nibbatto dibbasampattiÑ
anubhavitvÈ aparabhÈge manussesu manussasampattiÑ anubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto saddhÈjÈto pabbajitvÈ
na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
91. So ekadivasaÑ pubbe katapuÒÒaÑ saritvÈ somanassajÈto “iminÈ

kusalenÈhaÑ nibbÈnaÑ patto”ti pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
suvaÓÓavaÓÓo Sambuddhoti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ
uttÈnatthamevÈti.
GaÓÔhipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Padumap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato Padumap|jakattherassa
brÈhmaÓakule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ sakasippe nipphattiÑ patvÈ tattha
sÈraÑ apassanto Buddhuppattito puretaraÑ uppannattÈ ovÈdÈnusÈsanaÑ
alabhitvÈ gharÈvÈsaÑ pahÈya isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavantassa avid|re
GotamakaÑ nÈma pabbataÑ nissÈya assamaÑ kÈretvÈ paÒcÈbhiÒÒÈ aÔÔha

samÈpattiyo nibbattetvÈ jhÈnasukheneva vihÈsi. TadÈ Padumuttaro BhagavÈ
Buddho hutvÈ satte saÑsÈrato uddharanto tassÈnukampÈya HimavantaÑ
agamÈsi. TÈpaso BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso sakasisse samÈnetvÈ
tehi padumapupphÈni ÈharÈpetvÈ p|jesi. So tena puÒÒena devamanussesu
saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto saddho pasanno pabbajitvÈ na cirasseva
arahÈ ahosi.
97. So attano puÒÒakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. Gotamo
nÈma pabbatoti anekesaÑ yakkhadevatÈnaÑ ÈvÈsabhÈvena adhiÔÔhÈnavasena
Gotamassa bhavanattÈ Gotamoti pÈkaÔo ahosi. Pavattati tiÔÔhatÊti pabbato.
NÈgarukkhehi saÒchannoti ruhati tiÔÔhatÊti rukkho. Atha vÈ pathaviÑ
khananto uddhaÑ ruhatÊti rukkho, nÈnÈ anekappakÈrÈ campakakapp|ranÈga-
agarucandanÈdayo rukkhÈti nÈnÈrukkhÈ, tehi nÈnÈrukkhehi saÒchanno
parikiÓÓo Gotamo pabbatoti sambandho. MahÈbh|tagaÓÈlayoti bhavanti
jÈyanti uppajjanti vaÉÉhanti cÈti bh|tÈ, mahantÈ ca te bh|tÈ cÈti mahÈbh|tÈ,
mahÈbh|tÈnaÑ gaÓo sam|hoti mahÈbh|tagaÓo, mahÈbh|tagaÓassa Èlayo
patiÔÔhÈti mahÈbh|tagaÓÈlayo.
98. Vemajjhamhi ca tassÈsÊti tassa Gotamassa pabbatassa vemajjhe

abbhantare assamo abhinimmito nipphÈdito katoti attho. SesaÑ
uttÈnamevÈti.
Padumap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
TerasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
146 KhuddakanikÈya
14. Sobhitavagga
1. Sobhitatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato Sobhitattherassa apadÈnaÑ.
puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa Bhagavato kÈle ekasmiÑ kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ ekadivasaÑ SatthÈrÈ
dhamme desiyamÈne somanassena pasannamÈnaso nÈnappakÈrehi thomesi.
So teneva somanassena kÈlaÑ katvÈ devesu nibbatto tattha dibbasukhaÑ
anubhavitvÈ manussesu ca manussasukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto sattavassikova pabbajitvÈ na
cirasseva chaÄabhiÒÒo arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ suviÒÒeyyamevÈti.
Sobhitatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. Sudassanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
VitthatÈya nadÊtÊreti-ÈdikaÑ Èyasmato Sudassanattherassa apadÈnaÑ.
Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro tattha tattha bhave katapuÒÒ|pacayo
Sikhissa Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto vuddhippatto gharÈvÈsaÑ
saÓÔhapetvÈ vasanto VitthatÈya nÈma ga~gÈya samÊpe pilakkhuphalitaÑ
pariyesanto tassÈ tÊre nisinnaÑ jalamÈna-aggisikhaÑ iva SikhiÑ
SammÈsambuddhaÑ disvÈ pasannamÈnaso ketakÊpupphaÑ vaÓÔeneva
chinditvÈ p|jento evamÈha “bhante yena ÒÈÓena tvaÑ evaÑ mahÈnubhÈvo
SabbaÒÒubuddho jÈto, taÑ ÒÈÓaÑ ahaÑ p|jemÊ”ti. Atha BhagavÈ
anumodanamakÈsi. So tena puÒÒena devamanussesu jÈto ubhayasampattiyo
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto Satthari
pasanno pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
10. So attano katakusalaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento VitthatÈya nadÊtÊreti-ÈdimÈha. Tattha VitthatÈyÈti vittharati
pattharati vitthiÓÓÈ hotÊti vitthatÈ, nadanti saddaÑ karonti itÈ gatÈ pavattÈti
nadÊ, nadiÑ tarantÈ etaÑ patvÈ tiÓÓÈ nÈma hontÊti tÊraÑ, tassÈ VitthatÈya
nadiyÈ tÊre tÊrasamÊpeti attho. KetakiÑ papphitaÑ disvÈti kucchitÈkÈrena
gaÓhantÈnaÑ hatthaÑ kaÓÉako chindati vijjhatÊti ketaÑ, ketassa esÈ
ketakÊpupphaÑ, taÑ disvÈ vaÓÉaÑ chinditvÈti sambandho.
11. Sikhino lokabandhunoti sikhÊ vuccati aggi, sikhÊsadisÈ

nÊlapÊtÈdibhedÈ jalamÈnÈ chabbaÓÓaghanaraÑsiyo yassa so sikhÊ, lokassa
sakalalokattayassa bandhu ÒÈtakoti lokabandhu, tassa Sikhino lokabandhuno
ketakÊpupphaÑ vaÓÉe chinditvÈ p|jesinti sambandho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
Sudassanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. Candanap|janakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CandabhÈgÈnadÊtÊreti-ÈdikaÑ Èyasmato Candanap|janakattherassa
Himavante CandabhÈgÈnadiyÈ samÊpe kinnarayoniyaÑ nibbatto
pupphabhakkho pupphanivasano candana-agaru-ÈdÊsu gandhavibh|sito
Himavante bhummadevatÈ viya uyyÈnakÊÄajalakÊÄÈdi-anekasukhaÑ
anubhavanto vÈsaÑ kappesi. TadÈ AtthadassÊ BhagavÈ tassanukampÈya
HimavantaÑ gantvÈ ÈkÈsato oruyha saÑghÈÔiÑ paÒÒÈpetvÈ nisÊdi. So
kinnaro taÑ BhagavantaÑ vijjotamÈnaÑ tattha nisinnaÑ disvÈ
pasannamÈnaso sugandhacandanena p|jesi. Tassa BhagavÈ anumodanaÑ
akÈsi.
17. So tena puÒÒena tena somanassena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto

devaloke nibbatto aparÈparaÑ cha kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ
manussesu cakkavattirajjapadesarajjasampattiyo
148 KhuddakanikÈya
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto

pabbajitvÈ nacirasseva arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ
somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento CandabhÈgÈnadÊtÊreti-
ÈdimÈha. Tattha candaÑ manaÑ ruciÑ ajjhÈsayaÑ ÒatvÈ viya jÈtoti cando.
CandamaÓÉalena pasannanimmalodakena ubhosu passesu
muttÈdalasadisasantharadhavalapulinatalena ca samannÈgatattÈ candena
bhÈgÈ sadisÈti CandabhÈgÈ, tassÈ CandabhÈgÈya nadiyÈ tÊre samÊpeti attho.
SesaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ suviÒÒeyyamevÈti.
Candanap|janakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
AÔÔhamabhÈÓavÈravaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Pupphacchadaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Sunando nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Pupphacchadaniyattherassa
brÈhmaÓakule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ sakasippesu nipphattiÑ patto
mahÈbhÈgo mahÈyaso dÈnÈbhirato ahosi. EkadivasaÑ so “sakalajambudÊpe
ime yÈcakÈ nÈma ‘ahaÑ dÈnaÑ na laddhosmÊ’ti vattuÑ mÈ labhant|”ti
mahÈdÈnaÑ sajjesi. TadÈ Padumuttaro BhagavÈ saparivÈro ÈkÈsena
gacchati. BrÈhmaÓo taÑ disvÈ pasannacitto sakasisse pakkosÈpetvÈ
pupphÈni ÈharÈpetvÈ ÈkÈse ukkhipitvÈ p|jesi. TÈni sakalanagaraÑ chÈdetvÈ
satta divasÈni aÔÔhaÑsu.
26. So tena puÒÒakammena devamanussesu sukhaÑ anubhavitvÈ

imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ ekasmiÑ kulagehe nibbatto saddhÈjÈto
pabbajitvÈ khuraggeyeva arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ
somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Sunando nÈma nÈmenÈti-
ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ suviÒÒeyyamevÈti.
Pupphacchadaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
5. RahosaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato RahosaÒÒakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto ekasmiÑ BuddhasuÒÒakÈle
Majjhimadese brÈhmaÓakule nibbatto vuddhimanvÈya sakasippesu
nipphattiÑ patvÈ tattha sÈraÑ apassanto kevalaÑ udaraÑ p|retvÈ
kodhamadamÈnÈdayo akusaleyeva disvÈ gharÈvÈsaÑ pahÈya HimavantaÑ
pavisitvÈ isipabbajjaÑ pabbajitvÈ anekatÈpasasataparivÈro
VasabhapabbatasamÊpe assamaÑ mÈpetvÈ tÊÓi vassasahassÈni
Himavanteyeva vasamÈno “ahaÑ ettakÈnaÑ sissÈnaÑ Ècariyoti sammato
garuÔÔhÈniyo garukÈtabbo vandanÊyo, Ècariyo me natthÊ”ti domanassappatto
te sabbe sisse sannipÈtetvÈ BuddhÈnaÑ abhÈve nibbÈnÈdhigamÈbhÈvaÑ
pakÈsetvÈ sayaÑ ekako raho vivekaÔÔhÈneva nisinno Buddhassa sammukhÈ
nisinno viya BuddhasaÒÒaÑ manasi karitvÈ BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ
uppÈdetvÈ sÈlÈyaÑ palla~kaÑ ÈbhujitvÈ nisinno kÈlaÑ katvÈ brahmaloke
nibbatti.
34. So tattha jhÈnasukhena ciraÑ vasitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde

kulagehe nibbatto kÈmesu anallÊno sattavassiko pabbajitvÈ khuraggeyeva
arahattaÑ patvÈ chaÄabhiÒÒo hutvÈ pubbenivÈsaÒÈÓena attano
pubbakammaÑ saritvÈ saÒjÈtasomanasso pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. Vasabho nÈma pabbatoti
HimavantapabbataÑ vinÈ sesapabbatÈnaÑ uccatarabhÈvena
seÔÔhatarabhÈvena vasabhoti sa~khaÑ gato pabbatoti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
RahosaÒÒakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Campakapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KaÓikÈraÑva jotantanti-ÈdikaÑ Èyasmato Campakapupphiyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vessabhussa Bhagavato kÈle
150 KhuddakanikÈya
brÈhmaÓakule nibbatto vuddhippatto sakasippesu nipphattiÑ patvÈ tattha

sÈraÑ apassanto gharÈvÈsaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ vanantare
vasanto VessabhuÑ BhagavantaÑ uddissa sissehi ÈnÊtehi campakapupphehi
p|jesi. BhagavÈ anumodanaÑ akÈsi. So teneva kusalena devamanussesu
saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe
nibbatto viÒÒutaÑ pÈpuÓitvÈ pubbavÈsanÈbalena gharÈvÈse anallÊno
41. So aparabhÈge attano pubbapuÒÒakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento kaÓikÈraÑva jotantanti-ÈdimÈha. Tattha
kaÓikÈranti sakalapattapalÈsÈni paribhajja pÈtetvÈ pupphagahaÓasamaye
kaÓÓikÈbaddho hutvÈ pupphamakuÄÈnaÑ gahaÓato kaÓÓikÈkÈrena pakatoti
kaÓikÈro, “kaÓÓikÈro”ti vattabbe niruttinayena ekassa pubbaÓakÈrassa
lopaÑ katvÈ “kaÓikÈran”ti vuttanti daÔÔhabbaÑ. TaÑ pupphitaÑ
kaÓikÈrarukkhaÑ iva jotantaÑ BuddhaÑ addasanti attho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
Campakapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. Atthasandassakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
VisÈlamÈÄe ÈsÊnoti-ÈdikaÑ Èyasmato Atthasandassakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro anekesu attabhÈvesu
katapuÒÒ|pacayo Padumuttarassa Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbatto
vuddhimanvÈya sakasippesu nipphattiÑ patto tattha sÈraÑ apassanto gehaÑ
pahÈya HimavantaÑ gantvÈ ramaÓÊye ÔhÈne paÓÓasÈlaÑ katvÈ paÔivasati,
tadÈ sattÈnukampÈya HimavantamÈgataÑ PadumuttarabhagavantaÑ disvÈ
pasannamÈnaso paÒca~gasamannÈgato vanditvÈ thutivacanehi thomesi. So
tena puÒÒena yÈvatÈyukaÑ katvÈ kÈla~katvÈ brahmalok|pago ahosi. So
aparabhÈge imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthu
dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento visÈlamÈÄe ÈsÊnoti-ÈdimÈha. Tattha
visÈlamÈÄeti visÈlaÑ patthaÔaÑ vitthiÓÓaÑ mahantaÑ mÈÄaÑ visÈlamÈÄaÑ,
tasmiÑ visÈlamÈÄe ÈsÊno nisinno ahaÑ LokanÈyakaÑ addasanti sambandho.
Atthasandassakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. EkapasÈdaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
NÈrado iti me nÈmanti-ÈdikaÑ Èyasmato EkapasÈdaniyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro anekÈsu jÈtÊsu katakusalo
Atthadassissa Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbatto Kesavoti pÈkaÔo hutvÈ
viÒÒutaÑ patvÈ gharÈvÈsaÑ pahÈya pabbajitvÈ vasanto ekadivasaÑ Satthu
dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso aÒjaliÑ paggayha ativiya
pÊtisomanassajÈto pakkÈmi. So yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ teneva somanassena
kÈlaÑ katvÈ devesu nibbattho tattha dibbasampattiÑ anubhavitvÈ manussesu
uppanno tattha sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
aÒÒatarasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhippatto Satthari pasÊditvÈ pabbajito
55. So aparabhÈge attano katakusalakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento NÈrado iti me nÈmanti-ÈdimÈha. Tattha
nÈradoti jÈtivasena suddhasarÊrattÈ natthi rajo dh|li malaÑ etassÈti NÈrado,
jakÈrassa dakÈraÑ katvÈ NÈradoti kuladattikaÑ nÈmaÑ. Kesavoti
kisavacchagotte jÈtattÈ Kesavo NÈradakesavo iti maÑ janÈ vid| jÈnantÊti
attho. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
EkapasÈdaniyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
152 KhuddakanikÈya
9. SÈlapupphadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
MigarÈjÈ tadÈ Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato SÈlapupphadÈyakattherassa
katakulasalasaÒcayo kenaci kammacchiddena Himavante sÊhayoniyaÑ
nibbatto anekasÊhaparivÈro vihÈsi. TadÈ SikhÊ BhagavÈ tassÈnukampÈya
HimavantaÑ agamÈsi. SÊho taÑ upagataÑ disvÈ pasannamÈnaso
sÈkhÈbha~gena sakaÓÓikasÈlapupphaÑ gahetvÈ p|jesi. BhagavÈ tassa
anumodanaÑ akÈsi.

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ
patvÈ Satthari pasanno pabbajitvÈ arahattaÑ patto attano pubbakammaÑ
saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento migarÈjÈ tadÈ Èsinti-
ÈdimÈha. Tattha maraÓaÑ gacchantÊti migÈ, atha vÈ ghÈsaÑ magganti
gavesantÊti migÈ, migÈnaÑ rÈjÈ migarÈjÈ. SakalacatuppadÈnaÑ rajabhÈve
satipi gÈthÈbandhasukhatthaÑ mige ÈdiÑ katvÈ migarÈjÈti vuttaÑ. YadÈ
BhagavantaÑ disvÈ sapupphaÑ sÈlasÈkhaÑ bhaÒjitvÈ p|jesiÑ, tadÈ ahaÑ
migarÈjÈ ahosinti attho.
62. SakosaÑ pupphamÈharinti sakaÓÓikaÑ sÈlapupphaÑ ÈhariÑ

p|jesinti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
SÈlapupphadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. PiyÈlaphaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Parodhako tadÈ Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato PiyÈlaphaladÈyakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle nesÈdakule
nibbatto Himavante ekasmiÑ pabbhÈre mige vadhitvÈ jÊvikaÑ kappetvÈ
vasati. TasmiÑ kÈle tattha gataÑ SikhiÑ BhagavantaÑ disvÈ
pasannamÈnaso sÈyaÑ pÈtaÑ namassamÈno kaÒci deyyadhammaÑ
apassanto
madhurÈni piyÈlaphalÈni uccinitvÈ adÈsi. BhagavÈ tÈni paribhuÒji. So nesÈdo

BuddhÈrammaÓÈya pÊtiyÈ nirantaraÑ phuÔÔhasarÊre pÈpakamme virattacitto
m|laphalÈhÈro na cirasseva kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatti.
66. So tattha dibbasampattiyo anubhavitvÈ manussesu ca

anekavidhasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde gahapatikule
nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ tattha anabhirato gehaÑ
pahÈya Satthu santike pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva
arahattaÑ patto attano kataphaladÈnakammaÑ saritvÈ somanassajÈto
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento parodhako tadÈ Èsinti-ÈdimÈha. Tattha yadÈ
ahaÑ piyÈlaphalaÑ datvÈ cittaÑ pasÈdesiÑ, tadÈ ahaÑ parodhako Èsinti
sambandho. Parodhakoti parasattarodhako vihesako. “Pararodhako”ti
vattabbe pubbassa rakÈrassa lopaÑ katvÈ “parodhako”ti vuttaÑ.
69. ParicÈriÑ vinÈyakanti taÑ nibbÈnapÈpakaÑ SatthÈraÑ “bhante

imaÑ phalaÑ paribhuÒjathÈ”ti pavÈriÑ nimantesiÑ ÈrÈdhesinti attho. SesaÑ
PiyÈlaphaladÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
CuddasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
15. Chattavagga
1. Atichattiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Parinibbute BhagavatÊti-ÈdikaÑ Èyasmato Atichattiyattherassa
vivaÔÔ|panissÈyÈni puÒÒÈni upacinanto Atthadassissa Bhagavato kÈle
ekasmiÑ kulagehe nibbatto dharamÈnassa Bhagavato adiÔÔhattÈ
parinibbutakÈle “aho mama parihÈnÊ”ti cintetvÈ “mama jÈtiÑ saphalaÑ
karissÈmÊ”ti katasanniÔÔhÈno chattÈdhichattaÑ kÈretvÈ tassa Bhagavato
sarÊradhÈtuÑ nihitadhÈtugabbhaÑ p|jesi. AparabhÈge pupphacchattaÑ
kÈretvÈ tameva
154 KhuddakanikÈya
dhÈtugabbhaÑ p|jesi. So teneva puÒÒena devamanussesu saÑsaranto

ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde gahapatikule
nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthari pasanno pabbajitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
vÈyamanto na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.

pakÈsento parinibbute BhagavatÊti-ÈdimÈha. Tattha chattÈtichattanti
chÈdiyati saÑvariyati ÈtapÈdinti chattaÑ, chattassa atichattaÑ chattassa
upari katachattaÑ chattÈtichattaÑ, chattassa upar|pari chattanti attho.
Th|pamhi abhiropayinti th|piyati rÈsikarÊyatÊti th|po, atha vÈ th|pati
thirabhÈvena vuddhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ ÈpajjamÈno patiÔÔhÈtÊti th|po,
tasmiÑ th|pamhi mayÈ kÈritaÑ chattaÑ upar|pari Ôhapanavasena abhi
visesena ÈropayiÑ p|jesinti attho.
2. PupphacchadanaÑ katvÈnÈti vikasitehi sugandhehi anekehi pupphehi

chadanaÑ chattupari vitÈnaÑ katvÈ p|jesinti attho. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
Atichattiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. ThambhÈropakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato ThambhÈropakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Dhammadassissa Bhagavato kÈle
kulagehe nibbatto saddho pasanno parinibbute Bhagavati tassa Bhagavato
dhÈtugabbhamÈÄake thambhaÑ nikhanitvÈ dhajaÑ Èropesi. Bah|ni
jÈtisumanapupphÈni ganthitvÈ nisseÓiyÈ ÈrohitvÈ p|jesi.
5. So yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ kÈlaÑ katvÈ devamanussesu saÑsaranto

ubhayasampattiyo anubhavitvÈ sabbattha p|jito imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kulagehe nibbatto daharakÈlato pabhuti p|janÊyo sÈsane
baddhasaddho pabbajitvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ
patto attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha. Tattha nibbute LokanÈthamhÊti
sakalalokassa NÈthe padhÈnabh|te paÔisaraÓe ca Satthari
khandhaparinibbÈnena nibbute nibbutadÊpasikhÈ viya adassanaÑ gateti
attho. DhammadassÊnarÈsabheti catusaccadhammaÑ passatÊti dhammadassÊ,
atha vÈ satipaÔÔhÈnadike sattatiÑsabodhipakkhiyadhamme dassanasÊlo
passanasÊloti dhammadassÊ, narÈnaÑ Èsabho pavaro uttamoti NarÈsabho,
dhammadassÊ ca so NarÈsabho ceti DhammadassÊnarÈsabho, tasmiÑ
DhammadassÊnarÈsabhe. ŒropesiÑ dhajaÑ thambhanti cetiyamÈÄake
thambhaÑ nikhanitvÈ tattha dhajaÑ ÈropesiÑ bandhitvÈ Ôhapesinti attho.
6. NisseÓiÑ mÈpayitvÈnÈti nissÈya taÑ iÓanti gacchanti Èrohanti uparÊti

nisseÓi, taÑ nisseÓiÑ mÈpayitvÈ kÈretvÈ bandhitvÈ th|paseÔÔhaÑ
samÈruhinti sambandho. JÈtipupphaÑ gahetvÈnÈti jÈyamÈnameva janÈnaÑ
sundaraÑ manaÑ karotÊti jÈtisumanaÑ, jÈtisumanameva pupphaÑ
“jÈtisumanapupphan”ti vattabbe gÈthÈbandhasukhatthaÑ sumanasaddassa
lopaÑ katvÈ “jÈtipupphan”ti vuttaÑ, taÑ jÈtisumanapupphaÑ gahetvÈ
ganthitvÈ th|pamhi ÈropayiÑ, ÈropetvÈ p|jesinti attho. SesaÑ
ThambhÈropakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. VedikÈrakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato VedikÈrattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Piyadassissa Bhagavato kÈle
vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ gharÈvÈsaÑ
saÓÔhapetvÈ nibbute Satthari pasanno tassa cetiye valayaÑ kÈresi, sattahi
ratanehi parip|retvÈ mahÈp|jaÑ kÈresi. So tena puÒÒena devamanussesu
saÑsaranto anekesu jÈtisatasahassesu p|janÊyo mahaddhano mahÈbhogo
ubhayasukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
vibhavasampanno pabbajitvÈ vÈyamanto na cirasseva arahÈ ahosi.
156 KhuddakanikÈya
10. So ekadivasaÑ attano pubbe katakusalaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha. TaÑ
heÔÔhÈ vuttatthameva. PiyadassÊnaruttameti piyaÑ somanassÈkÈraÑ
dassanaÑ yassa so piyadassÊ, ÈrohapariÓÈhadvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓa-
asÊtÈnubyaÒjanabyÈmappabhÈ-maÓÉalehi sÈdhu mahÈjanappasÈdaÑ
janayanÈkÈradassanoti attho. NarÈnaÑ uttamoti naruttamo, PiyadassÊ ca so
narutthamo ceti PiyadassÊnaruttamo, tasmiÑ PiyadassÊnaruttame nibbute
dhÈtugabbhamhi muttavediÑ ahaÑ akÈsinti sambandho. PupphÈdhÈratthÈya
pariyosÈne vedikÈvalayaÑ akÈsinti attho.
11. MaÓÊhi parivÈretvÈti maÓati jotati pabhÈsatÊti maÓi, atha vÈ janÈnaÑ

manaÑ p|rento somanassaÑ karonto ito gato pavattoti maÓi,
jÈtira~gamaÓiveÄuriyamaÓi-ÈdÊhi anekehi maÓÊhi katavedikÈvalayaÑ
parivÈretvÈ uttamaÑ mahÈp|jaÑ akÈsinti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
VedikÈrakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. SaparivÈriyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato SaparivÈriyattherassa

kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto mahaddhano mahÈbhogo ahosi. Atha
Padumuttare Bhagavati parinibbute mahÈjano tassa dhÈtuÑ nidahitvÈ
mahantaÑ cetiyaÑ kÈretvÈ p|jesi. TasmiÑ kÈle ayaÑ upÈsako tassupari
candanasÈrena cetiyagharaÑ karitvÈ mahÈp|jaÑ akÈsi. So teneva puÒÒena
devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde ekasmiÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya kusalaÑ katvÈ
saddhÈya sÈsane pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdimÈha. Tattha
omattanti lÈmakabhÈvaÑ nÊcabhÈvaÑ dukkhitabhÈvaÑ vÈ na passÈmi na
jÈnÈmi, na diÔÔhapubbo mayÈ nÊcabhÈvoti attho. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
SaparivÈriyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. UmÈpupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute lokamahiteti-ÈdikaÑ Èyasmato UmÈpupphiyattherassa
kulagehe nibbatto vuddhippatto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ vasanto nibbutassa
Bhagavato cetiyamahe vattamÈne indanÊlamaÓivaÓÓaÑ umÈpupphaÑ
gahetvÈ p|jesi. So tena puÒÒena sugatÊsuyeva saÑsaranto
dibbamÈnusasampattiyo anubhavitvÈ uppannuppannabhave bahulaÑ
nÊlavaÓÓo jÈtisampanno vibhavasampanno ahosi. So imasmiÑ BuddhuppÈde
vibhavasampanne ekasmiÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ saddhÈjÈto
pabbajito na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
21. So pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento nibbute lokamahiteti-Èdi vuttaÑ. Tattha lokamahiteti lokehi
mahito p|jitoti lokamahito, tasmiÑ lokamahite Siddhatthamhi Bhagavati
parinibbuteti sambandho. ŒhutÊnaÑpaÔiggaheti Èhutino vuccanti
p|jÈsakkÈrÈ, tesaÑ ÈhutÊnaÑ paÔiggahetuÑ arahatÊti ÈhutÊnaÑpaÔiggaho,
aluttakitantasamÈso, tasmiÑ ÈhutÊnaÑpaÔiggahe Bhagavati parinibbuteti
attho.
22. UmÈpupphanti uddhamuddhaÑ nÊlapabhaÑ muÒcamÈnaÑ pupphati

vikasatÊti umÈpupphaÑ, taÑ umÈpupphaÑ gahetvÈ cetiye p|jaÑ akÈsinti
UmÈpupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
158 KhuddakanikÈya
6. AnulepadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AnomadassÊmuninoti-ÈdikaÑ Èyasmato AnulepadÈyakattherassa
kulagehe nibbatto mahaddhano mahÈbhogo tassa Bhagavato Bodhirukkhassa
vedikÈvalayaÑ kÈretvÈ sudhÈkammaÒca kÈretvÈ vÈlukasantharaÓaÑ
daddaÄhamÈnaÑ rajatavimÈnamiva kÈresi. So tena puÒÒena sukhappatto
uppannuppannabhave rajatavimÈnarajatageharajatapÈsÈdesu
sukhamanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ
patvÈ Satthari pasanno pabbajitvÈ vipassanamanuyutto na cirasseva arahÈ
ahosi.
26. So aparabhÈge “kiÑ nu kho kusalaÑ katvÈ mayÈ ayaÑ viseso

adhigato”ti pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓena paÔipÈÔiyÈ anussaritvÈ pubbe
katakusalaÑ jÈnitvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
AnomadassÊmuninoti-ÈdimÈha. Tattha anomaÑ alÈmakaÑ dassanaÑ
dassanÊyaÑ sarÊraÑ yassa so AnomadassÊ, dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓa-
asÊtÈnubyaÒjanabyÈmappabhÈsamujjalavirÈjitasarÊrattÈ sundaradassanoti
attho. SudhÈya piÓÉaÑ datvÈnÈti bodhighare vedikÈvalayaÑ kÈretvÈ sakale
bodhighare sudhÈlepanaÑ katvÈti attho. PÈÓikammaÑ akÈsahanti
sÈrakaÔÔhena phalakapÈÓiyo katvÈ tÈhi pÈÓÊhi maÔÔhakammaÑ akÈsinti attho.
AnulepadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. MaggadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
UttaritvÈna nadikanti-ÈdikaÑ Èyasmato MaggadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro anekesu bhavesu
nibbÈnÈdhigamatthÈya puÒÒÈni upacinanto Siddhatthassa Bhagavato kÈle
lokasammate kule nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ vasanto ekadivasaÑ
BhagavantaÑ ekaÑ nadiÑ uttaritvÈ vanantaraÑ gacchantaÑ disvÈ
pasannamÈnaso “idÈni mayÈ Bhagavato maggaÑ samaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti
cintetvÈ kudÈlaÒca
piÔakaÒca ÈdÈya Bhagavato gamanamaggaÑ samaÑ katvÈ vÈlukaÑ okiritvÈ

Bhagavato pÈde vanditvÈ “bhante iminÈ maggÈla~kÈrakaraÓena
nibbattanibbattaÔÔhÈne p|janÊyo bhaveyyaÑ, nibbÈnaÒca pÈpuÓeyyan”ti
patthanaÑ akÈsi. BhagavÈ “yuthÈdhippÈyaÑ samijjhat|”ti anumodanaÑ
vatvÈ pakkÈmi.
32-3. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto sabbattha p|jito

ahosi. ImasmiÑ pana BuddhuppÈde pÈkaÔe ekasmiÑ kule nibbatto Satthari
pasanno pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahattaÑ patvÈ
attano pubbakammaÑ paccakkhato ÒatvÈ somanassajÈto
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento uttaritvÈna nadikanti-ÈdimÈha. Tattha nadati
saddaÑ karoti gacchatÊti nadÊ, nadÊyeva nadikÈ, taÑ nadikaÑ uttaritvÈ
atikkamitvÈti attho. KudÈlapiÔakamÈdÈyÈti ku vuccati pathavÊ, taÑ vidÈlane
padÈlane chindane alanti kudÈlaÑ, piÔakaÑ vuccati paÑsuvÈlikÈdivÈhakaÑ,
tÈlapaÓÓavettalatÈdÊhi katabhÈjanaÑ, kudÈlaÒca piÔakaÒca kudÈlapiÔakaÑ,
taÑ ÈdÈya gahetvÈti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
MaggadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. PhalakadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
YÈnakÈro pure Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato PhalakadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro anekesu attabhÈvesu
katapuÒÒasambhÈro Siddhatthassa Bhagavato kÈle vaÉÉhakikule nibbatto
ratanattaye pasanno candanena ÈlambanaphalakaÑ katvÈ Bhagavato adÈsi.
BhagavÈ tassÈnumodanaÑ akÈsi.
37. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto sabbattha kÈle

cittasukhapÊÓito ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
saÒjÈtappasÈdo pabbajitvÈ vÈyamanto na cirasseva saha paÔisambhidÈhi
arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto
pubbacaritÈpadÈnaÑ
160 KhuddakanikÈya
pakÈsento yÈnakÈro pure Èsinti-ÈdimÈha. Tattha yÈnakÈroti yanti etena

icchiticchitaÔÔhÈnanti yÈnaÑ, taÑ karotÊti yÈnakÈro, pure
Buddhadassanasamaye ahaÑ yÈnakÈro ÈsiÑ ahosinti attho. CandanaÑ
phalakaÑ katvÈti candati pariÄÈhaÑ v|pasametÊti candanaÑ. Atha vÈ
candanti sugandhavÈsanatthaÑ sarÊraÑ vilimpanti etenÈti candanaÑ, taÑ
ÈlambanaphalakaÑ katvÈ. Lokabandhunoti sakalalokassa bandhu ÒÈtibh|toti
lokabandhu, tassa lokabandhuno Satthussa adÈsinti attho. SesaÑ
PhalakadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. VaÔaÑsakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Sumedho nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato VaÔaÑsakiyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimamunindesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ tattha ÈdÊnavaÑ
disvÈ gehaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ MahÈvane vihÈsi. TasmiÑ
samaye Sumedho BhagavÈ vivekakÈmatÈya taÑ vanaÑ sampÈpuÓi. Atha so
tÈpaso BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso vikasitaÑ saÄalapupphaÑ
gahetvÈ vaÔaÑsakÈkÈrena ganthetvÈ Bhagavato pÈdam|le ÔhapetvÈ p|jesi.
BhagavÈ tassa cittappasÈdatthÈya anumodanamakÈsi. So tena puÒÒena
devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde vibhavasampanne kule jÈto vuddhimanvÈya saddho pasanno

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Sumedho nÈma nÈmenÈti-Èdi vuttaÑ.
Vivekamanubr|hantoti janÈkiÓÓataÑ pahÈya janavivekaÑ cittavivekaÒca
anubr|hanto vaÉÉhento bahulÊkaronto MahÈvanaÑ ajjhogÈhi pÈvisÊti attho.
VaÔaÑsakiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
10. Palla~kadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Sumedhassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato Palla~kadÈyakattherassa
nibbÈnÈdhigamatthÈya katapuÒÒ|pacayo Sumedhassa Bhagavato kÈle
gahapatikule nibbatto vuddhimanvÈya mahÈbhogasampanno Satthari
pasÊditvÈ dhammaÑ sutvÈ tassa Satthuno sattaratanamayaÑ palla~kaÑ
kÈretvÈ mahantaÑ p|jaÑ akÈsi. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto
sabbattha p|jito ahosi. So anukkamena imasmiÑ BuddhuppÈde
vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ
saÓÔhapetvÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ pasanno pabbajitvÈ na cirasseva
arahattaÑ patvÈ pubbe katapuÒÒanÈmena Palla~kadÈyakattheroti pÈkaÔo
ahosi. HeÔÔhÈ viya1 uparipi pubbe katapuÒÒanÈmena therÈnaÑ nÈmÈni
evameva veditabbÈni.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Sumedhassa Bhagavatoti-ÈdimÈha. Palla~ko
hi mayÈ dinnoti palla~kaÑ |rubaddhÈsanaÑ katvÈ yattha upavÊsanti
nisÊdanti, so palla~koti vuccati, so palla~ko sattaratanamayo mayÈ dinno
p|jitoti attho. Sa-uttarasapacchadoti2 saha uttaracchadena saha pacchadena
sa-uttarasapacchado, uparivitÈnaÑ bandhitvÈ ÈsanaÑ uttamavatthehi
acchÈdetvÈti attho. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
Palla~kadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
PannarasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
16. BandhujÊvakavagga
1. BandhujÊvakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CandaÑva vimalaÑ suddhanti-ÈdikaÑ Èyasmato BandhujÊvakattherassa
______________________________________________________________
1. HeÔÔhÈpi (I) 2. Sa-uttarisapacchadoti (SÊ)
162 KhuddakanikÈya
nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ vasanto Sikhissa

Bhagavato r|pakÈyasampattiÑ disvÈ pasannamÈnaso bandhujÊvakapupphÈni
gahetvÈ Bhagavato pÈdam|le p|jesi. BhagavÈ tassa
cittappasÈdavaÉÉhanatthÈya anumodanamakÈsi. So yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ
teneva puÒÒena devaloke nibbatto cha kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ
manussesu ca cakkavatti-Èdisampattiyo anubhavitvÈ imassa amhÈkaÑ
SammÈsambuddhassa uppannakÈle gahapatikule nibbatto
r|paggayasaggappatto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ saddhÈjÈto gehaÑ
pahÈya pabbajito arahattaÑ pÈpuÓi.
1. So pubbenivÈsaÒÈÓena pubbe katakusalakammaÑ anussaritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento candaÑva vimalaÑ
suddhanti-ÈdimÈha. Tattha candaÑva vimalaÑ suddhanti abbhÈ, mahikÈ,
dhumo, rajo, rÈh|ti imehi upakkilesamalehi vimuttaÑ candaÑ iva
diyaÉÉhasahassupakkilesamalÈnaÑ pahÊnattÈ vimalaÑ nikkilesattÈ suddhaÑ
pasannaÑ SikhiÑ Sambuddhanti sambandho. KilesakaddamÈnaÑ abhÈvena
anÈvilaÑ. NandÊbhavasa~khÈtÈya balavasnehÈya1 parisamantato khÊÓattÈ
nandÊbhavaparikkhÊÓaÑ. TiÓÓaÑ loketi lokattayato tiÓÓaÑ uttiÓÓaÑ
atikkantaÑ. Visattikanti visattikaÑ vuccati taÓhÈ, nittaÓhanti attho.
2. NibbÈpayantaÑ janatanti dhammavassaÑ vassanto janataÑ

janasam|haÑ kilesapariÄÈhÈbhÈvena nibbÈpayantaÑ v|pasamentaÑ. SayaÑ
saÑsÈrato tiÓÓaÑ, sabbasatte saÑsÈrato tÈrayantaÑ atikkamentaÑ catunnaÑ
saccÈnaÑ munanato jÈnanato MuniÑ SikhiÑ Sambuddhanti sambandho.
VanasmiÑ jhÈyamÈnanti ÈrammaÓ|panijjhÈnalakkhaÓ|panijjhÈnehi
jhÈyantaÑ cintentaÑ cittena bhÈventaÑ vanamajjheti attho. EkaggaÑ
ekaggacittaÑ susamÈhitaÑ suÔÔhu ÈrammaÓe ÈhitaÑ ÔhapitacittaÑ SikhiÑ
MuniÑ disvÈti sambandho.
3. BandhujÊvakapupphÈnÊti bandh|naÑ ÒÈtÊnaÑ jÊvakaÑ jÊvitanissayaÑ

hadayamaÑsalohitaÑ bandhujÊvakaÑ hadayamaÑsalohitasamÈnavaÓÓaÑ
pupphaÑ bandhujÊvakapupphaÑ gahetvÈ Sikhino lokabandhuno p|jesinti
BandhujÊvakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. PhalavisesÈya (SÊ)
2. Tambapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ParakammÈyane yuttoti-ÈdikaÑ Èyasmato Tambapupphiyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi ÈyasmÈ purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Piyadassissa Bhagavato kÈle kenaci
pure katena akusalakammena duggatakule nibbatto vuddhippatto paresaÑ
kammaÑ katvÈ bhatiyÈ jÊvikaÑ kappesi. So evaÑ dukkhena vasanto
paresaÑ aparÈdhaÑ katvÈ maraÓabhayena palÈyitvÈ vanaÑ pÈvisi. Tattha
gataÔÔhÈne pÈÔalibodhiÑ disvÈ vanditvÈ sammajjitvÈ ekasmiÑ rukkhe
tambavaÓÓaÑ pupphaÑ disvÈ taÑ sabbaÑ kaÓÓike ocinitvÈ bodhip|jaÑ
akÈsi. Tattha cittaÑ pasÈdetvÈ vanditvÈ palla~kamÈbhujitvÈ nisÊdi. TasmiÑ
khaÓe te manussÈ padÈnupadikaÑ anubandhitvÈ tattha agamaÑsu. So te
disvÈ bodhiÑ Èvajjentova palÈyitvÈ bhayÈnake gÊriduggapapÈte patitvÈ mari.
7. So bhodhip|jÈya anussaritattÈ teneva pÊtisomanassena TÈvatiÑsÈdÊsu

upapanno chakÈmÈvacarasampattiÑ anubhavitvÈ manussesu ca cakkavatti-
ÈdisampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne kule
nibbatto vuddhippatto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso
pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ
somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento parakammÈyane yuttoti-
ÈdimÈha. Tattha paresaÑ kammÈni parakammÈni, parakammÈnaÑ Èyane
karaÓe vÈhane dhÈraÓe yutto yojito ahosinti attho. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
Tambapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. VÊthisammajjakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
UdentaÑ sataraÑsiÑvÈti-ÈdikaÑ Èyasmato VÊthisammajjakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro anekesu jÈtisatesu
katapuÒÒasaÒcayo Sikhissa Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto gharÈvÈsaÑ
vasanto nagaravÈsÊhi saddhiÑ vÊthiÑ sajjetvÈ nÊyamÈnaÑ BhagavantaÑ
disvÈ pasannamÈnaso vÊthiÑ samaÑ katvÈ dhajaÑ tattha ussÈpesi.
164 KhuddakanikÈya
15. So teneva puÒÒena devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho bahumÈnahadayo
pabbajitvÈ laddh|pasampado na cirasseva arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ
anussaranto paccakkhato jÈnitvÈ pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento udentaÑ
sataraÑsiÑvÈti-ÈdimÈha. Tattha udentaÑ uggacchantaÑ sataraÑsiÑ
satapabhaÑ. SataraÑsÊti desanÈsÊsamattaÑ, anekasatasahassapabhaÑ
s|riyaÑ ivÈti attho. PÊtaraÑsiÑva bhÈÓumanti pÊtaraÑsiÑ
saÑkucitapabhaÑ bhÈÓumaÑ pabhÈvantaÑ candamaÓÉalaÑ iva
SambuddhaÑ disvÈti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
VÊthisammajjakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. KakkÈrupupphap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Devaputto ahaÑ santoti-ÈdikaÑ Èyasmato
KakkÈrupupphap|jakattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu
katÈdhikÈro tattha tattha bhave katapuÒÒasaÒcayo Sikhissa Bhagavato kÈle
bhummaÔÔhakadevaputto hutvÈ nibbatto SikhiÑ SammÈsambuddhaÑ disvÈ
dibbakakkÈrupupphaÑ gahetvÈ p|jesi.
21. So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto

ekatiÑsakappabbhantare ubhayasukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya Satthari
pasanno pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ
paccakkhato ÒatvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento devaputto
ahaÑ santoti-ÈdimÈha. Tattha dibbanti kÊÄanti paÒcahi dibbehi kÈmaguÓehÊti
devÈ, devÈnaÑ putto, devo eva vÈ putto devaputto, ahaÑ devaputto santo
vijjamÈno dibbaÑ kakkÈrupupphaÑ paggayha pakÈrena gahetvÈ Sikhissa
Bhagavato abhiropayiÑ p|jesinti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
KakkÈrupupphap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
5. MandÈravapupphap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Devaputto ahaÑ santoti-ÈdikaÑ Èyasmato
MandÈravapupphap|jakattherassa apadÈnaÑ. Ayampi thero
purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni
upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle bhummaÔÔhakadevaputto hutvÈ nibbatto
SikhiÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso dibbamandÈravapupphehi
p|jesi.
25. So tena puÒÒenÈti-ÈdikaÑ sabbaÑ Anantarattherassa

apadÈnavaÓÓanÈya vuttanayeneva veditabbanti.
MandÈravapupphap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Kadambapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato Kadambapupphiyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto SammÈsambuddhasuÒÒe loke
ekasmiÑ kule nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ vasanto tattha ÈdÊnavaÑ
disvÈ gharÈvÈsaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ HimavantasamÊpe
KukkuÔe nÈma pabbate assamaÑ katvÈ vihÈsi. So tattha satta Paccekabuddhe
disvÈ pasannamÈnaso pupphitaÑ kadambapupphaÑ ocinitvÈ te
Paccekabuddhe p|jesi. Tepi “icchitaÑ patthitan”ti-ÈdinÈ anumodanaÑ
akaÑsu.

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto
vuddhimanvÈya Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ
na cirasseva arahÈ hutvÈ pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. TaÑ
vuttatthameva. KukkuÔo nÈma pabbatoti tassa ubhosu passesu
kukkuÔac|ÄÈkÈrena pabbatak|ÔÈnaÑ vijjamÈnattÈ KuttuÔoti sa~khaÑ gato.
PakÈrena tiro hutvÈ patiÔÔhahatÊti pabbato. Tamhi pabbatapÈdamhÊti tasmiÑ
pabbatasamÊpe. Satta BuddhÈ vasantÊti satta PaccekabuddhÈ tasmiÑ
KukkuÔapabbatapÈde paÓÓasÈlÈyaÑ vasantÊti attho.
166 KhuddakanikÈya
31. DÊparÈjaÑva uggatanti dÊpÈnaÑ rÈjÈ dÊparÈjÈ, sabbesaÑ dÊpÈnaÑ

jalamÈnÈnaÑ tÈrakÈnaÑ rÈjÈ candoti attho. Atha vÈ sabbesu
jambudÊpapubbavideha-aparagoyÈna-uttarakurusa~khÈtesu cat|su dÊpesu
dvisahassaparittadÊpesu ca rÈjÈ ÈlokapharaÓato cando dÊparÈjÈti vuccati, taÑ
nabhe uggataÑ candaÑ iva pupphitaÑ phullitaÑ kadambarukkhaÑ disvÈ
tato pupphaÑ ocinitvÈ ubhohi hatthehi paggayha pakÈrena gahetvÈ satta
paccakabuddhe samokiriÑ suÔÔhu okiriÑ, Èdarena p|jesinti attho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
Kadambapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. TiÓas|lakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato TiÓas|lakattherassa apadÈnaÑ.
Ayampi thero purimajinavaresu katapuÒÒasambhÈro uppannuppannabhave
kusalÈni upacinanto Sikhissa Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto gharÈvÈsaÑ
saÓÔhapetvÈ tattha dosaÑ disvÈ taÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ
vasanto HimavantasamÊpe Bh|tagaÓe nÈma pabbate vasantaÑ ekakaÑ
vivekamanubr|hantaÑ SikhiÑ SambuddhaÑ disvÈ pasannamÈnaso
tiÓas|lapupphaÑ gahetvÈ pÈdam|le p|jesi. Buddhopi tassa anumodanaÑ
akÈsi.

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ vibhavasampanne
ekasmiÑ kule nibbatto vuddhimanvÈya sÈsane pasanno pabbajitvÈ
upanissayasampannattÈ na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓitvÈ pubbakammaÑ
saritvÈ somanassappatto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento
HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. Bh|tagaÓo nÈma pabbatoti bh|tagaÓÈnaÑ
devayakkhasam|hÈnaÑ ÈvÈsabh|tattÈ bhavanasadisattÈ avir|ÄhabhÈvena
pavattattÈ ca Bh|tagaÓo nÈma pabbato, tasmiÑ eko adutiyo Jino JitamÈro
Buddho vasate dibbabrahma-ariya-iriyÈpathavihÈrehi viharatÊti attho.
36. Ek|nasatasahassaÑ, kappaÑ na vinipÈtikoti tena tiÓas|la-

pupphap|jÈkaraÓaphalena nirantaraÑ ek|nasatasahassakappÈnaÑ
avinipÈtako caturÈpÈyavinimutto saggasampattibhavameva upapannoti attho.
TiÓas|lakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. NÈgapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Suvaccho nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato NÈgapupphiyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi thero purimajinanisabhesu katÈdhikÈro tattha tattha
bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarabhagavato kÈle
brÈhmaÓakule nibbatto vuddhippatto vedattayÈdÊsu sakasippesu nipphattiÑ
patvÈ tattha sÈraÑ adisvÈ HimavantaÑ pavisitvÈ tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ
jhÈnasamÈpattisukhena vÊtinÈmesi. TasmiÑ samaye Padumuttaro BhagavÈ
tassÈnukampÈya tattha agamÈsi. So tÈpaso taÑ BhagavantaÑ disvÈ
lakkhaÓasatthesu chekattÈ Bhagavato lakkhaÓar|pasampattiyÈ pasanno
vanditvÈ aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. ŒkÈsato anotiÓÓattÈ p|jÈsakkÈre
akateyeva ÈkÈseneva pakkÈmi. Atha so tÈpaso sasisso nÈgapupphaÑ
ocinitvÈ tena pupphena Bhagavato gatadisÈbhÈgamaggaÑ p|jesi.

anubhavanto sabbattha p|jito imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ kulagehe
nibbatto vuddhimanvÈya saddhÈsampanno pabbajitvÈ vattapaÔipattiyÈ
sÈsanaÑ sobhayamÈno na cirasseva arahÈ hutvÈ “kena nu kho
kusalakammena mayÈ ayaÑ lokuttarasampatti laddhÈ”ti atÊtakammaÑ
saranto pubbakammaÑ paccakkhato ÒatvÈ saÒjÈtasomanasso
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Suvaccho nÈma nÈmenÈti-ÈdimÈha. Tattha
vacchagotte jÈtattÈ vaccho, sundaro ca so vaccho ceti Suvaccho. NÈmena
Suvaccho nÈma brÈhmaÓo mantapÈrag| vedattayÈdisakalamantasatthe
koÔippattoti attho. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthamevÈti.
NÈgapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
168 KhuddakanikÈya
9. PunnÈgapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KÈnanaÑ vanamogayhÈti-ÈdikaÑ Èyasmato PunnÈgapupphiyattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Phussassa Bhagavato kÈle
nesÈdakule nibbatto MahÈvanaÑ paviÔÔho tattha
supupphitapunnÈgapupphaÑ disvÈ hetusampannattÈ
BuddhÈrammaÓapÊtivasena BhagavantaÑ saritvÈ taÑ pupphaÑ saha
kaÓÓikÈhi1 ocinitvÈ vÈlukÈhi cetiyaÑ katvÈ p|jesi.
46. So tena puÒÒena dvenavutikappe nirantaraÑ

devamanussasampattiyoyeva anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
SÈvatthiyaÑ vibhavasampanne kule nibbatto vuddhimanvÈya
pubbavÈsanÈbalena sÈsane pasanno pabbajitvÈ vÈyamanto na cirasseva arahÈ
hutvÈ pubbe katakusalaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ
pakÈsento kÈnanaÑ vanamogayhÈti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttattÈ
uttÈnatthamevÈti.
PunnÈgapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. KumudadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato KumudadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi thero purimabuddhesu katÈdhikÈro anekesu bhavesu
Himavantassa Èsanne mahante jÈtassare kukuttho nÈma pakkhÊ hutvÈ
nibbatto kenaci akusalena pakkhÊ samÈnopi pubbe katasambhÈrena
buddhisampanno puÒÒÈpuÒÒesu cheko sÊlavÈ pÈÓagocarato paÔivirato ahosi.
TasmiÑ samaye Padumuttaro BhagavÈ ÈkÈsenÈgantvÈ tassa samÊpe
ca~kamati. Atha so sakuÓo BhagavantaÑ disvÈ pasannacitto
kumudapupphaÑ ÉaÑsitvÈ Bhagavato pÈdam|le p|jesi. BhagavÈ tassa
somanassuppÈdanatthaÑ paÔiggahetvÈ anumodanamakÈsi.
______________________________________________________________
1. SakÈni (SÊ)
51. So tena puÒÒena devamanussesu ubhayasampattisukhaÑ

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ aÒÒatarasmiÑ kule
nibbatto vuddhimanvÈya mahaddhano mahÈbhogo ratanattaye pasanno
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ na cirasseva
arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ paccakkhato ÒatvÈ somanassajÈto
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha.
PadumuppalasaÒchannoti ettha satapattehi sampuÓÓo setapadumo ca tÊÓi
nÊlarattasetuppalÈni ca padumuppalÈni tehi saÒchanno gahanÊbh|to
sampuÓÓo mahÈjÈtassaro ah|ti sambandho. PuÓÉarÊkasamotthaÔoti
puÓÉarÊkehi rattapadumehi otthaÔo sampuÓÓoti attho. SesaÑ
KumudadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
SoÄasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
17. SupÈricariyavagga
1. SupÈricariyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumo nÈma nÈmenÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SupÈricariyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimamunipu~gavesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
yakkhayoniyaÑ nibbatto Himavati yakkhasamÈgamaÑ gato Bhagavato
devayakkhagandhabbanÈgÈnaÑ dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso
ubho hatthe ÈbhujitvÈ apphoÔesi namassi ca. So tena puÒÒena tato cuto upari
devaloke uppanno tattha dibbasukhaÑ anubhavitvÈ manussesu ca
cakkavatti-Èdisampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ
gahapatikule nibbatto aÉÉho mahaddhano mahÈbhogo ratanattaye pasanno
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ saddhÈjÈto pabbajitvÈ na cirasseva arahattaÑ
pÈpuÓi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumo nÈma nÈmenÈti-ÈdimÈha.
170 KhuddakanikÈya
tattha padumoti yassa pÈdanikkhepasamaye pathaviÑ bhinditvÈ padumaÑ

uggantvÈ pÈdatalaÑ sampaÔicchati, tena saÒÒÈÓena so BhagavÈ padumoti
sa~khaÑ gato, idha Padumuttaro BhagavÈ adhippeto. So BhagavÈ pavanÈ
vasanavihÈrÈ abhinikkhamma vanamajjhaÑ pavisitvÈ dhammaÑ desetÊti
sambandho.
YakkhÈnaÑ samayoti devÈnaÑ samÈgamo Èsi ahosÊti attho.
AjjhÈpekkhiÑsu tÈvadeti tasmiÑ desanÈkÈle adhi-apekkhiÑsu, visesena
passanasÊlÈ ahesunti attho. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
SupÈricariyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. KaÓaverapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Siddhattho nÈma BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato
KaÓaverapupphiyattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu
katÈdhikÈro Siddhatthassa Bhagavato kÈle suddakule nibbatto
vuddhimanvÈya raÒÒo antepurapÈlako ahosi. TasmiÑ samaye Siddhattho
BhagavÈ bhikkhusaÑghaparivuto rÈjavÊthiÑ paÔipajji. Atha so
antepurapÈlako caramÈnaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso hutvÈ
kaÓaverapupphena BhagavantaÑ p|jetvÈ namassamÈno aÔÔhÈsi. So tena
puÒÒena sugatisampattiyoyeva anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kule nibbattitvÈ vuddhippatto satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ ahosi.
7. So patta-aggaphalo pubbe katakusalaÑ saritvÈ saÒjÈtasomanasso

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Siddhattho nÈma BhagavÈti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ heÔÔhÈ vuttattÈ uttÈnatthamevÈti.
KaÓaverapupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. KhajjakadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Tissassa kho Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato KhajjakadÈyakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Tissassa Bhagavato
kÈle suddakule nibbatto BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso ambajambu-

ÈdimanekaÑ madhuraphalÈphalaÑ nÈÄikeraÑ p|vakhajjakaÒca adÈsi.
BhagavÈ tassa pasÈdavaÉÉhanatthÈya passantasseva paribhuÒji. So tena
puÒÒena sugatisampattiyoyeva anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthu dhammadesanaÑ
sutvÈ saÒjÈtasaddho pasÈdabahumÈno pabbajitvÈ vattapaÔipattiyÈ sÈsanaÑ
sobhento sÊlÈla~kÈrapaÔimaÓÉito na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
13. So pubbakammaÑ saranto “pubbe mayÈ sukhette kusalaÑ kataÑ

sundaran”ti somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Tissassa kho
Bhagavatoti-ÈdimÈha. Tattha Tissopi bhavasampattiyo dadamÈno jÈtoti
mÈtÈpit|hi katanÈmavasena Tisso. Atha vÈ tÊhi saraÓagamanehi assÈsento
ovadanto hetusampannapuggale saggamokkhadvaye patiÔÔhÈpento Buddho
jÈtoti tisso. SamÈpattiguÓÈdÊhi bhagehi yuttoti BhagavÈ, tassa Tissassa
Bhagavato pubbe ahaÑ phalaÑ adÈsinti sambandho. NÈÄikeraÒca pÈdÈsinti
nÈÄikÈkÈrena pavattaÑ phalaÑ nÈÄikeraÑ, taÒca phalaÑ adÈsinti attho.
KhajjakaÑ abhisammatanti khÈditabbaÑ khajjakaÑ abhi visesena
madhusakkarÈdÊhi sammissaÑ katvÈ nipphÈditaÑ sundaraÑ madhuranti
sammataÑ ÒÈtaÑ abhisammataÑ khajjakaÒca adÈsinti attho. SesaÑ
KhajjakadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Desap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AtthadassÊ tu BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Desap|jakattherassa
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya saddho pasanno BuddhamÈmako
dhammamÈmako saÑghamÈmako ahosi. TadÈ AtthadassÊ BhagavÈ
bhikkhusaÑghaparivuto cando viya s|riyo viya ca ÈkÈsena gacchati. So
upÈsako Bhagavato gatadisÈbhÈgaÑ gandhamÈlÈdÊhi p|jento aÒjaliÑ
paggayha namassamÈno aÔÔhÈsi.
172 KhuddakanikÈya
18. So tena puÒÒena devaloke nibbatto saggasampattiÑ anubhavitvÈ

manussesu ca manussasampattiÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kule nibbatto vuddhippatto upabhogaparibhogasampanno Satthu
dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso gharÈvÈse anallÊno pabbajitvÈ
vattasampanno na cirasseva arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ
somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento AtthadassÊ tu BhagavÈti-
ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ vuttatthameva. AnilaÒjaseti “maggo pantho patho
pajjo, aÒjasaÑ vaÔumÈ’yanan”ti1 pariyÈyassa vuttattÈ anilassa vÈtassa
aÒjasaÑ gamanamaggoti anilaÒjasaÑ, tasmiÑ anilaÒjase, ÈkÈseti attho.
Desap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. KaÓikÈrachattiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vessabh| nÈma Sambuddhoti-ÈdikaÑ Èyasmato
KaÓikÈrachattiyattherassa apadÈnaÑ. Ayampi thero purimabuddhesu
Vessabhussa Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto
saddhÈsampanno ahosi. TasmiÑ samaye Vessabh| BhagavÈ vivekakÈmo
MahÈvanaÑ pavisitvÈ nisÊdi. Atha sopi upÈsako kenacideva karaÓÊyena
tattha gantvÈ BhagavantaÑ aggikkhandhaÑ viya jalamÈnaÑ nisinnaÑ disvÈ
pasannamÈnaso kaÓikÈrapupphaÑ ocinitvÈ chattaÑ katvÈ Bhagavato
nisinnaÔÔhÈne vitÈnaÑ katvÈ p|jesi, taÑ Bhagavato ÈnubhÈvena sattÈhaÑ
amilÈtaÑ hutvÈ tatheva aÔÔhÈsi. BhagavÈti phalasamÈpattiÑ
nirodhasamÈpattiÑ ca samÈpajjitvÈ vihÈsi, so taÑ acchariyaÑ disvÈ
somanassajÈto BhagavantaÑ vanditvÈ aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. BhagavÈ
samÈpattito vuÔÔhahitvÈ vihÈrameva agamÈsi.
23. So tena puÒÒena devamanussesu sampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ

BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya
saddhÈsampanno
______________________________________________________________
1. Khu 8. 201 piÔÔhe C|Äaniddese.
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ gharÈvÈse anallÊno pabbajitvÈ vattapaÔipattiyÈ

JinasÈsanaÑ sobhento na cirasseva arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ
saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Vessabh| nÈma
Sambuddhoti-ÈdimÈha. Tattha Vessabh|ti vesse vessajane bhunÈti
abhibhavatÊti Vessabh|. Atha vÈ vesse paÒcavidhamÈre abhibhunÈti
ajjhottharatÊti Vessabh|. SÈmaÑyeva bujjhitÈ saccÈnÊti Sambuddho, nÈmena
Vessabh| nÈma Sambuddhoti attho. DivÈvihÈrÈya MunÊti dibbati pakÈseti
taÑ taÑ vatthuÑ pÈkaÔaÑ karotÊti divÈ. S|riyuggamanato paÔÔhÈya yÈva
attha~gamo, tÈva paricchinnakÈlo, viharaÓaÑ cat|hi iriyÈpathehi pavattanaÑ
vihÈro, divÈya vihÈro divÈvihÈro, tassa divÈvihÈrÈya LokajeÔÔho NarÈsabho
Buddhamuni MahÈvanaÑ ogÈhitvÈ pavisitvÈti attho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
KaÓikÈrachattiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. SappidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Phusso nÈmÈtha BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SappidÈyakattherassa
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Phussassa Bhagavato kÈle kulagehe
nibbatto ahosi. TadÈ BhagavÈ bhikkhusaÑghaparivuto vÊthiyaÑ caramÈno
tassa upÈsakassa gehadvÈraÑ sampÈpuÓi. Atha so upÈsako BhagavantaÑ
disvÈ pasannamÈnaso vanditvÈ pattap|raÑ sappitelaÑ adÈsi, BhagavÈ
anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. So teneva somanassena yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ
tato cuto tena puÒÒena devaloke uppanno tattha dibbasukhaÑ anubhavitvÈ
manussesu ca nibbatto uppannuppannabhave
sappitelamadhuphÈÓitÈdimadhurÈhÈrasama~gÊ sukhaÑ anubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ ekasmiÑ kule nibbatto vuddhippatto
saddho buddhisampanno Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso
pabbajitvÈ vattasampanno na cirasseva arahÈ ahosi.
28. So attano pubbakammaÑ saritvÈ jÈtasomanasso

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Phusso nÈmÈtha BhagavÈti-ÈdimÈha. Tattha
174 KhuddakanikÈya
Phussoti phussanakkhattayogena jÈtattÈ mÈtÈpit|hi katanÈmadheyyena

Phusso. Atha vÈ nibbÈnaÑ phusi passi sacchi akÈsÊti Phusso. Atha vÈ
samatiÑsapÈramitÈsattatiÑsabodhipakkhiyadhamme sakale ca TepiÔake
pariyatthidhamme phusi passi aÒÒÈsÊti Phusso. BhaggavÈ BhagyavÈ yuttoti-
ÈdipuÒÒakoÔÔhÈsasama~gitÈya bhagavÈ. ŒhutÊnaÑ paÔiggahoti Èhutino
vuccanti p|jÈsakkÈrÈ, tesaÑ ÈhutÊnaÑ paÔiggahetuÑ arahatÊti ÈhutÊnaÑ
paÔiggaho. MahÈjanaÑ nibbÈpento vÊro Phusso nÈma BhagavÈ vÊthiyaÑ atha
tadÈ gacchateti sambandho. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
SappidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. Y|thikÈpupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CandabhÈgÈnadÊtÊreti-ÈdikaÑ Èyasmato Y|thikÈpupphiyattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi ÈyasmÈ purimamunindesu katÈdhikÈro anekesu ca
jÈtisatesu vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Phussasseva Bhagavato
kÈle suddakule nibbatto vuddhippatto CandabhÈgÈya nadiyÈ tÊre kenacideva
karaÓÊyena anusotaÑ caramÈno PhussaÑ BhagavantaÑ nhÈyitukÈmaÑ
aggikkhandhaÑ viya jalamÈnaÑ disvÈ somanassajÈto tattha jÈtaÑ
y|thikÈpupphaÑ ocinitvÈ BhagavantaÑ p|jesi. BhagavÈ tassa
anumodanamakÈsi.
33. So tattha tena puÒÒakoÔÔhÈsena devamanussesu saÑsaranto

ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto
vuddhippatto Bhagavato dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso pabbajitvÈ
vattapaÔipattiyÈ sÈsanaÑ sobhento na cirasseva arahÈ hutvÈ attano
CandabhÈgÈnadÊtÊreti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ uttÈnatthamevÈti.
Y|thikÈpupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
8. DussadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
TivarÈyaÑ pure rammeti-ÈdikaÑ Èyasmato DussadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. AyampÈyasmÈ purimajinavaresu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
rÈjakule nibbatto vuddhippattakÈle yuvarÈjabhÈvaÑ patvÈ pÈkaÔo ekaÑ
janapadaÑ labhitvÈ tatrÈdhipatibh|to sakalajanapadavÈsino dÈnapiyavacana-
atthacariyÈsamÈnatthatÈsa~khÈtehi cat|hi sa~gahavatth|hi sa~gaÓhÈti.
TasmiÑ samaye Siddhatto BhagavÈ taÑ janapadaÑ sampÈpuÓi. Atha so
yuvarÈjÈ paÓÓÈkÈraÑ labhitvÈ tattha sukhumavatthena BhagavantaÑ p|jesi.
BhagavÈ taÑ vatthaÑ hatthena parÈmasitvÈ ÈkÈsaÑ pakkhandi. Tampi
vatthaÑ Bhagavantameva anubandhi. Atha so yuvarÈjÈ taÑ acchariyaÑ
disvÈ atÊva pasanno aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. Bhagavato
sampattasampattaÔÔhÈne sabbe janÈ taÑ acchariyaÑ disvÈ
acchariyabbhutacittÈ aÒjaliÑ paggayha aÔÔhaÑsu. BhagavÈ vihÈrameva
agamÈsi. YuvarÈjÈ teneva kusalakammena tato cuto devaloke uppanno tattha
dibbasampattiÑ anubhavitvÈ manussesu cakkavatti-Èdisampattiyo
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne ekasmiÑ kule
nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ ratanattaye pasanno
Bhagavato dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vÈyamanto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento TivarÈyaÑ pure rammeti-ÈdimÈha. Tattha
tivaranÈmake nagare ramaÓÊye ahaÑ rÈjaputto hutvÈ SiddhatthaÑ
BhagavantaÑ vatthena p|jesinti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
DussadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. SamÈdapakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nagare BandhumatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato SamÈdapakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi thero purimabuddhÈnaÑ santike katakusalasambhÈro
anekesu bhavesu vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa
176 KhuddakanikÈya
Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ

puÒÒÈni karonto vasamÈno saddho pasanno bah| upÈsake sannipÈtetvÈ
gaÓajeÔÔhako hutvÈ “mÈÄakaÑ karissÈmÈ”ti te sabbe samÈdapetvÈ ekaÑ
mÈÄakaÑ samaÑ kÈretvÈ paÓÉarapulinaÑ okiritvÈ Bhagavato niyyÈdesi. So
tena puÒÒena devaloke uppanno cha kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ
manussesu ca cakkavatti-Èdisampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Bhagavati pasanno dhammaÑ sutvÈ
pasannamÈnaso saddhÈjÈto pabbajitvÈ sÊlasampanno vattasampanno na
cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
44. So aparabhÈge attano katakusalaÑ saritvÈ saÒjÈtasomanasso

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nagare BandhumatiyÈti-ÈdimÈha. Tattha
bandhanti ÒÈtigottÈdivasena ekasambandhÈ honti sakalanagaravÈsinoti
bandh|, bandh| etasmiÑ vijjantÊti bandhumatÊ, tassÈ BandhumatiyÈ nÈma
nagare mahÈp|gagaÓo upÈsakasam|ho ahosÊti attho. MÈÄaÑ kassÈma
saÑghassÈti ettha mÈti gaÓhÈti1 sampattasampattajanÈnaÑ cittanti mÈÄaÑ,
atha vÈ sampattayatigaÓÈnaÑ cittassa vivekakaraÓe alanti mÈÄaÑ, mÈÄameva
mÈÄakaÑ, bhikkhusaÑghassa phÈsuvihÈratthÈya mÈÄakaÑ karissÈmÈti attho.
SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
SamÈdapakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. PaÒca~guliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Tisso nÈmÈsi BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato PaÒca~guliyattherassa
kule nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ vibhavasampanno
saddho pasanno vÊthito vihÈraÑ paÔipannaÑ BhagavantaÑ disvÈ
jÈtisumanÈdi-anekÈni sugandhapupphÈni candanÈdÊni ca vilepanÈni
gÈhÈpetvÈ vihÈraÑ gato pupphehi BhagavantaÑ p|jetvÈ vilepanehi
Bhagavato sarÊre paÒca~gulikaÑ katvÈ vanditvÈ pakkÈmi.
______________________________________________________________
1. MÈti bandhati (I, Ka)
50. So tena puÒÒena devamanussesu ubhayasampattiyo anubhavitvÈ

imasmiÑ BuddhuppÈde vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbattitvÈ
vuddhimanvÈya Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso pabbajitvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ na cirasseva arahÈ hutvÈ pubbakammaÑ saranto
paccakkhato ÒatvÈ “imaÑ nÈma kusalakammaÑ katvÈ ÊdisaÑ
lokuttarasampattiÑ pattomhÊ”ti pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Tisso
nÈmÈsi BhagavÈti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ uttÈnatthamevÈti.
PaÒca~guliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
SattarasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
18. Kumudavagga
1. KumudamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Pabbate HimavantamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato KumudamÈliyattherassa
HimavantapabbatasamÊpe jÈtassarassa Èsanne rakkhaso hutvÈ nibbatto
AtthadassiÑ BhagavantaÑ tattha upagataÑ disvÈ pasannamÈnaso
kumudapupphÈni ocinitvÈ BhagavantaÑ p|jesi. BhagavÈ anumodanaÑ katvÈ
pakkÈmi.
1. So tena puÒÒena tato cavitvÈ devalokaÑ upapanno cha

kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ manussesu ca cakkavatti-Èdisampattiyo
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto vuddhippatto
ratanattaye pasanno pabbajitvÈ vÈyamanto brÈhmacariyapariyosÈnaÑ
arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento pabbate HimavantamhÊti-ÈdimÈha. Tattha
tatthajo rakkhaso Èsinti tasmiÑ jÈtassarasamÊpe jÈto nibbatto rakkhaso
pararudhiramaÑsakhÈdako niddayo ghorar|po bhayÈnakasabhÈvo mahÈbalo
mahÈthÈmo kakkhaÄo yakkho ÈsiÑ ahosinti attho.
178 KhuddakanikÈya
KumudaÑ pupphate tatthÈti tasmiÑ mahÈsare s|riyaraÑsiyÈ abhÈve

sati sÈyanhe makuÄitaÑ kuÒcitÈkÈrena nippabhaÑ avaÓÓaÑ hotÊti
“kumudan”ti laddhanÈmaÑ pupphaÑ pupphate vikasatÊti attho.
CakkamattÈni jÈyareti tÈni pupphÈni rathacakkapamÈÓÈni hutvÈ jÈyantÊti
KumudamÈliyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. NisseÓidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
KoÓÉaÒÒassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato NisseÓidÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro anekÈsu jÈtÊsu
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto KoÓÉaÒÒassa Bhagavato kÈle
vaÉÉhakikule nibbatto saddho pasanno Bhagavato dhammadesanaÑ sutvÈ
pasannamÈnaso Bhagavato vasanapÈsÈdassÈrohanatthÈya sÈrakaÔÔhamayaÑ
nisseÓiÑ katvÈ ussÈpetvÈ Ôhapesi. BhagavÈ tassa pasÈdasaÑvaÉÉhanatthÈya
passantasseva uparipÈsÈdaÑ Èruhi. So abhÊva pasanno teneva
pÊtisomanassena kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatto tattha dibbasampattiÑ
anubhavitvÈ manussesu jÈyamÈno nisseÓidÈnanissandena uccakule nibbatto
manussasukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kule nibbatto
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ saddhÈjÈto pabbajito na cirasseva arahÈ ahosi.

pakÈsento KoÓÉaÒÒassa Bhagavatoti-ÈdimÈha. Tattha KoÓÉaÒÒassÈti
kucchito hutvÈ Éeti pavattatÊti koÓÉo, lÈmakasatto, koÓÉato aÒÒoti
koÓÉaÒÒo, alÈmako uttamapurisoti attho. Atha vÈ brÈhmaÓagottesu
KoÓÉaÒÒagotte uppannattÈ1 “KoÓÉaÒÒo”ti gottavasena tassa nÈmaÑ, tassa
KoÓÉaÒÒassa. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
NisseÓidÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. Uppanno (SÊ)
3. Rattipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Migaluddo pure Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato Rattipupphiyattherassa
nesÈdakule uppanno migavadhÈya1 araÒÒe vicaramÈno tassa kÈruÒÒena
araÒÒe caramÈnaÑ VipassiÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso pupphitaÑ
rattikaÑ nÈma pupphaÑ kuÔajapupphaÒca saha vaÓÔena ocinitvÈ
somanassacittena p|jesi. BhagavÈ anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi.
13. So teneva puÒÒena devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto
ratanattaye pasanno Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ
pabbajitvÈ na cirasseva arahattaÑ patto attano pubbakammaÑ saritvÈ
“nesÈdabh|tena mayÈ katakusalaÑ sundaran”ti somanassajÈto
migÈnaÑ luddo sÈhasiko mÈrakoti migaluddo, migesu vÈ luddo lobhÊti
migaluddo, nesÈdo ÈsiÑ pureti attho.
14. RattikaÑ pupphitaÑ disvÈti padumapupphÈdÊni anekÈni pupphÈni

s|riyaraÑsisamphassena divÈ pupphanti rattiyaÑ makuÄitÈni honti.
JÈtisumanamallikÈdÊni anekÈni pupphÈni pana rattiyaÑ pupphanti no divÈ.
TasmÈ rattiyaÑ pupphanato rattipupphanÈmakÈni anekÈni
sugandhapupphÈni ca kuÔajapupphÈni ca gahetvÈ p|jesinti attho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
Rattipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. UdapÈnadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vipassino Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato UdapÈnadÈyakattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi thero purimamunivaresu katÈdhikÈro anekesu bhavesu
katapuÒÒasaÒcayo Vipassissa Bhagavato kÈle
______________________________________________________________
1. MigadÈye (SÊ, I)
180 KhuddakanikÈya
kulagehe nibbatto vuddhippatto “pÈnÊyadÈnaÑ mayÈ dÈtabbaÑ, taÒca

nirantaraÑ1 katvÈ pavattetuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ ekaÑ k|paÑ khanÈpetvÈ
udakasampattakÈle iÔÔhakÈhi cinÈpetvÈ thiraÑ katvÈ tattha uÔÔhitena udakena
puÓÓaÑ taÑ udapÈnaÑ Vipassissa Bhagavato niyyÈdesi. BhagavÈ
pÈnÊyadÈnÈnisaÑsadÊpakaÑ anumodanaÑ akÈsi. So tena puÒÒena
devamanussesu saÑsaranto nibbattanibbattaÔÔhÈne pokkharaÓÊ-
udapÈnapÈnÊyÈdisampanno sukhamanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
ekasmiÑ kule nibbatto vuddhimanvÈya saddho pasanno pabbajitvÈ na

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Vipassino Bhagavatoti-ÈdimÈha. Tattha
udapÈno kato mayÈti udakaÑ pivanti etthÈti udapÈno,
k|papokkharaÓÊtaÄÈkÈnametaÑ adhivacanaÑ. So udapÈno k|po Vipassissa
Bhagavato atthÈya kato khanitoti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
UdapÈnadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. SÊhÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato SÊhÈsanadÈyakattherassa
nibbÈnÈdhigamatthÈya katapuÒÒ|pacayo Padumuttarassa Bhagavato kÈle
gahapatikule nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
ratanattaye pasanno tasmiÑ Bhagavati parinibbute sattahi ratanehi khacitaÑ
sÊhÈsanaÑ kÈrÈpetvÈ BodhirukkhaÑ p|jesi, bah|hi mÈlÈgandhadh|pehi ca
p|jesi.

anubhavitvÈ sabbattha p|jito imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ kulagehe
nibbatto vuddhippatto gharÈvÈsaÑ vasanto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
pasannamÈnaso ÒÈtivaggaÑ pahÈya pabbajito na cirasseva arahÈ
______________________________________________________________
1. CirataraÑ (Ka)
hutvÈ pubb|pacitakusalasambhÈraÑ saritvÈ saÒjÈtasomanasso

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha. Tattha
sÊhÈsanamadÈsahanti sÊhar|pahiraÒÒasuvaÓÓaratanehi khacitaÑ ÈsanaÑ
sÊhÈsanaÑ, sÊhassa vÈ abhÊtassa Bhagavato nisinnÈrahaÑ, sÊhaÑ vÈ seÔÔhaÑ
uttamaÑ Èsananti sÊhÈsanaÑ, taÑ ahaÑ adÈsiÑ, BodhirukkhaÑ p|jesinti
SÊhÈsanadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Maggadattikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AnomadassÊ BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Maggadattikattherassa
kulagehe nibbatto vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ vasanto
AnomadassiÑ BhagavantaÑ ÈkÈse ca~kamantaÑ pÈduddhÈre
pÈduddhÈraca~kamanaÔÔhÈne1 pupphÈnaÑ vikiraÓaÑ acchariyaÒca disvÈ
pasannamÈnaso pupphÈni ÈkÈse ukkhipi, tÈni vitÈnaÑ hutvÈ aÔÔhaÑsu.
26. So tena puÒÒena sugatÊsuyeva saÑsaranto sabbattha p|jito sukhaÑ

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde ekasmiÑ kule nibbatto kamena
yobbaÒÒaÑ pÈpuÓitvÈ saddhÈjÈto pabbajitvÈ vattasampanno na cirasseva
arahattaÑ patto ca~kamanassa p|jitattÈ Maggadattikattheroti pÈkaÔo. So
AnomadassÊ BhagavÈti-ÈdimÈha. DiÔÔhadhammasukhatthÈyÈti imasmiÑ
attabhÈve ca~kamanena sarÊrasallahukÈdisukhaÑ paÔiccÈti attho.
AbbhokÈsamhi ca~kamÊti abbhokÈse a~gaÓaÔÔhÈne ca~kami, padavikkhepaÑ
padasaÒcÈraÑ akÈsÊti attho.
Uddhate pÈde pupphÈnÊti ca~kamantena pÈde uddhate padumuppalÈdÊni
pupphÈni pathavito uggantvÈ ca~kame vikiriÑs|ti attho. SobhaÑ muddhani
tiÔÔhareti
______________________________________________________________
1. PÈduddhÈre ca ca~kamanaÔÔhÈne (SÊ)
182 KhuddakanikÈya
Buddhassa muddhani sÊse sobhayamÈnÈ tÈni tiÔÔhantÊti attho. SesaÑ

Maggadattikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. EkadÊpiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttarassa Muninoti-ÈdikaÑ Èyasmato EkadÊpiyattherassa
apadÈnaÑ. AyampÈyasmÈ purimajinaseÔÔhesu katakusalasambhÈro tattha
tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa
Bhagavato kÈle gahapatikule nibbatto vuddhippatto saddho pasanno
Bhagavato salalamahÈbodhimhi1 ekapadÊpaÑ p|jesi, thÈvaraÑ katvÈ
niccamekapadÊpap|janatthÈya telavaÔÔhaÑ paÔÔhapesi. So tena puÒÒena
devamanussesu saÑsaranto sabbattha jalamÈno pasannacakkhuto
ubhayasukhamanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ
vibhavasampanne ekasmiÑ kule nibbatto viÒÒutaÑ patto ratanattaye
pasanno pabbajitvÈ na cirasseva arahattaÑ patto dÊpap|jÈya
laddhavisesÈdhigamattÈ EkadÊpiyattheroti pÈkaÔo.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttarassa Muninoti-ÈdimÈha. TaÑ
EkadÊpiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. MaÓip|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Orena HimavantassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato MaÓip|jakattherassa
ekasmiÑ kule nibbatto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ tatthÈdÊnavaÑ disvÈ
gharÈvÈsaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavanta-orabhÈge ekissÈ
nadiyÈ samÊpe paÓÓasÈlaÑ kÈretvÈ vasanto vivekakÈmatÈya tassÈnukampÈya
ca tattha upagataÑ PadumuttaraÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso
______________________________________________________________
1. SÈlamahÈbodhimhi (Abhi-®Ôha 1. 65)
maÓipalla~kaÑ Bhagavato p|jesi. BhagavÈ tassa pasÈdavaÉÉhanatthÈya

tattha nisÊdi. So bhiyyoso mattÈya pasanno nibbÈnÈdhigamatthÈya patthanaÑ
akÈsi. BhagavÈ anumodanaÑ vatvÈ pakkÈmi. So tena puÒÒena
devamanussesu saÑsaranto sabbattha p|jito sukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ vibhavasampanne kule nibbatto gharÈvÈsaÑ
vasanto ekadivasaÑ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho
34. So ekadivasaÑ attanÈ katakusalaÑ saritvÈ saÒjÈtasomanasso

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento orena HimavantassÈti-ÈdimÈha. Tattha
orenÈti Himavantassa aparaÑ bhÈgaÑ vihÈya orena, bhummatthe
karaÓavacanaÑ, orasmiÑ disÈbhÈgeti attho. NadikÈ sampavattathÈti
apÈkaÔanÈmadheyyÈ ekÈ nadÊ saÑsuÔÔhu pavattÈnÊ vahÈnÊ sandamÈnÈ ahosÊti
attho. TassÈ cÈ’nupakhettamhÊti tassÈ nadiyÈ anupakhettamhi tÊrasamÊpeti
attho. Sayambh| vasate tadÈti yadÈ ahaÑ maÓipalla~kaÑ p|jesiÑ, tadÈ
anÈcariyako hutvÈ sayameva Buddhabh|to BhagavÈ vasate viharatÊti attho.
35. MaÓiÑ paggayha palla~kanti maÓinti cittaÑ ÈrÈdheti somanassaÑ

karotÊti maÓi, atha vÈ mÈti pamÈÓaÑ karoti ÈbharaÓanti maÓi, atha vÈ
marantÈpi rÈjayuvarÈjÈdayo taÑ na pariccajanti tadatthÈya sa~gÈmaÑ
karontÊti maÓi, taÑ maÓiÑ maÓimayaÑ palla~kaÑ manoramaÑ sÈdhu
cittaÑ suÔÔhu vicittaÑ paggayha gahetvÈ BuddhaseÔÔhassa abhiropayiÑ
p|jesinti attho. SesaÑ sabbaÑ uttÈnatthamevÈti.
MaÓip|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Tikicchakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Nagare BandhumatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Tikicchakattherassa
apadÈnaÑ. AyampÈyasmÈ purimajinavaresu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
BandhumatÊnagare vejjakule nibbatto bahussuto susikkhito vejjakamme
184 KhuddakanikÈya
cheko bah| rogino tikicchanto Vipassissa Bhagavato upaÔÔhÈkassa

AsokanÈmattherassa rogaÑ tikicchi. So tena puÒÒena devamanussesu
aparÈparaÑ sukhaÑ anubhavanto nibbattanibbattabhave arogo dÊghÈyuko
suvaÓÓavaÓÓasarÊro ahosi.
39. So imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ gahapatikule nibbatto

vuddhimanvÈya sabbasippesu nipphattiÑ patto arogo sukhito
vibhavasampanno ratanattaye pasanno Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
paÔiladdhasaddho gharÈvÈsaÑ pahÈya pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ hutvÈ
nagare BandhumatiyÈti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ
uttÈnatthamevÈti.
Tikicchakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. SaÑghupaÔÔhÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Vessabhumhi BhagavatÊti-ÈdikaÑ Èyasmato SaÑghupaÔÔhÈkattherassa
apadÈnaÑ. Ayampi thero purimabuddhesu katakusalasambhÈro anekesu
bhavesu vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vessabhussa Bhagavato kÈle
tassÈrÈmikassa putto hutvÈ nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ saddho pasanno
vihÈresu ÈrÈmikakammaÑ karonto sakkaccaÑ saÑghaÑ upaÔÔhÈsi. So
teneva kusalakammena devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo
anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ gahapatikule nibbatto
vuddhippatto vibhavasampanno sukhappatto pÈkaÔo Satthu dhammadesanaÑ
sutvÈ sÈsane pasanno pabbajitvÈ vattasampanno sÈsanaÑ sobhayamÈno
vipassanaÑ vaÉÉhento na cirasseva saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ patto
chaÄabhiÒÒo pubbe katakusalakammavasena SaÑghupaÔÔhÈkattheroti pÈkaÔo
ahosi.
45. So ekadivasaÑ “pubbe mayÈ kiÑ nÈma kammaÑ katvÈ ayaÑ

lokuttarasampatti laddhÈ”ti attano pubbakammaÑ saritvÈ paccakkhato
jÈnitvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pÈkaÔaÑ karonto Vessabhumhi
BhagavatÊti-ÈdimÈha. Tattha ahosÈ’rÈmiko ahanti
ahaÑ Vessabhussa Bhagavato sÈsane ÈrÈmiko ahosinti attho. SesaÑ heÔÔhÈ

vuttanayattÈ uttÈnatthattÈ ca suviÒÒeyyamevÈti.
SaÑghupaÔÔhÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
AÔÔhÈrasamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
19. KuÔajapupphiyavaggavaÓÓanÈ
Ito parampi ek|navÊsatimavagge ÈgatÈnaÑ imesaÑ
KuÔajapupphiyattherÈdÊnaÑ dasannaÑ therÈnaÑ apubbaÑ natthi. TesaÑ hi
therÈnaÑ purimabuddhÈnaÑ santike katapuÒÒasambhÈrÈnaÑ vasena
pÈkaÔanÈmÈni ceva nivÈsanagarÈdÊni ca heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbÈnÊti
taÑ sabbaÑ apadÈnaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Ek|navÊsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
20. TamÈlapupphiyavaggavaÓÓanÈ
VÊsatime vagge paÔhamattherÈpadÈnaÑ uttÈnameva.
6. DutiyattherÈpadÈne yaÑ dÈyavÈsiko isÊti isipabbajjaÑ pabbajitvÈ

vane vasanabhÈvena dÈyavÈsiko isÊti sa~khaÑ gato, attano anukampÈya taÑ
vanaÑ upagatassa Siddhatthassa Satthuno vasanamaÓÉapacchÈdanatthÈya
yaÑ tiÓaÑ, taÑ lÈyati chindatÊti attho. DabbachadanaÑ katvÈ anekehi
khuddakadaÓÉakehi maÓÉapaÑ katvÈ taÑ tiÓena chÈdetvÈ Siddhatthassa
Bhagavato ahaÑ adÈsiÑ p|jesinti attho.
8. SattÈhaÑ dhÈrayuÑ tatthÈti taÑ maÓÉapaÑ tattha ÔhitÈ devamanussÈ

sattÈhaÑ nirodhasamÈpattiÑ samÈpajjitvÈ nisinnassa Satthuno dhÈrayuÑ
dhÈresunti attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
TiÓasantharadÈyakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
186 KhuddakanikÈya
Tatiyattherassa apadÈne KhaÓÉaphulliyattheroti ettha khaÓÉanti

kaÔÔhÈnaÑ jiÓÓattÈ chinnabhinnaÔÔhÈnaÑ, phullanti kaÔÔhÈnaÑ jiÓÓaÔÔhÈne
kaÓÓakitamahicchattakÈdipupphanaÑ, khaÓÉaÒca phullaÒca khaÓÉaphullÈni,
khaÓÉaphullÈnaÑ paÔisa~kharaÓaÑ1 punappunaÑ thirakaraÓanti
khaÓÉaphullapaÔisa~kharaÓaÑ. Imassa pana therassa sambhÈrap|raÓakÈle
Phussassa Bhagavato cetiye chinnabhinnaÔÔhÈne sudhÈpiÓÉaÑ makkhetvÈ
thirakaraÓaÑ khaÓÉaphullapaÔisa~kharaÓaÑ nÈma. TasmÈ so
KhaÓÉaphulliyo theroti pÈkaÔo ahosi. . TatiyaÑ.
17. CatutthattherassapadÈne raÒÒo baddhacaro ahanti raÒÒo paricÈrako

kammakÈrako ahosinti attho.
19. JalajuttamanÈminoti jale udake jÈtaÑ jalajaÑ, kiÑ taÑ padumaÑ,

padumena samÈnanÈmattÈ Padumuttarassa Bhagavatoti attho.
UttamapadumanÈmassa Bhagavatoti vÈ attho. . CatutthaÑ.
PaÒcamaÑ uttÈnatthameva.
28. ChaÔÔhe nagare DvÈravatiyÈti mahÈdvÈravÈtapÈnakavÈÔaphalakÈhi

vatipÈkÈraÔÔÈlagopurakaddamodakaparikhÈhi2 ca sampannaÑ nagaranti
DvÈravatÊnagaraÑ, dvÈraÑ vatiÒca padhÈnaÑ katvÈ nagarassa
upalakkhitattÈ “DvÈravatÊ nagaran”ti voharantÊti nagare DvÈravatiyÈti
vuttaÑ. MÈlÈvaccho pupphÈrÈmo mama ahosÊti attho.
31. Te kisalayÈti te asokapallavÈ. . ChaÔÔhaÑ.

SattamaÔÔhamanavamÈni uttÈnatthÈneva. Dasamepi apubbaÑ natthÊti.
VÊsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
21-23. KaÓikÈrapupphiyavaggÈdivaÓÓanÈ
Ito paraÑ sabbattha anuttÈnapadavaÓÓanaÑ karissÈma. EkavÊsatime
bÈvÊsatime tevÊsatime ca vagge sabbesaÑ therÈnaÑ sayaÑkatena puÒÒena
laddhanÈmÈni, katapuÒÒÈnaÒca nÈnattaÑ tesaÑ byÈkaraÓadÈyakÈnaÑ
BuddhÈnaÑ
______________________________________________________________
1. PaÔisa~kharaÓaÑ nÈma (sabbattha) 2. PÈkÈraggala... (SÊ)
nÈmÈni vasitanagarÈni ca heÔÔhÈ vuttanayattÈ sabbÈnipi uttÈnÈneva.

ApadÈnagÈthÈnamattho ca nayÈnuyogena suviÒÒeyyoyevÈti.
_____
24. UdakÈsanavaggavaÓÓanÈ
CatuvÊsatime vagge paÔhamadutiyÈpadÈnÈni uttÈnÈneva.
9. TatiyÈpadÈne AruÓavatiyÈ nagareti È samantato ÈlokaÑ karonto uÓati

uggacchatÊti aruÓo, so tasmiÑ vijjatÊti AruÓavatÊ, tasmiÑ nagare ÈlokaÑ
karonto s|riyo uggacchatÊti attho. Sesanagaresupi s|riyuggamane
vijjamÈnepi visesavacanaÑ sabbacatuppadÈnaÑ mahiyaÑ sayanepi sati
mahiyaÑ sayatÊti mahiÑsoti vacanaÑ viya r|Ähivasena vuttanti veditabbaÑ.
Atha vÈ pÈkÈrapÈsÈdahammiyÈdÊsu
suvaÓÓarajatamaÓimuttÈdisattaratanapabhÈhi aruÓuggamanaÑ viya
pabhÈvatÊ AruÓavatÊ nÈma, tasmiÑ AruÓavatiyÈ nagare, p|piko
p|pavikkayena jÊvikaÑ kappento ahosinti attho.
14. CatutthÈpadÈne tivarÈyaÑ pure rammeti tÊhi pÈkÈrehi parivÈritÈ

parikkhittÈti tivarÈ, khajjabhojjÈdi-upabhogavatthÈbharaÓÈdinaccagÊtÈdÊhi
ramaÓÊyanti rammaÑ, tasmiÑ tivarÈyaÑ pure nagare ramme naÄakÈro ahaÑ
ahosinti sambandho.
PaÒcamÈpadÈnaÑ uttÈnatthameva.
23. ChaÔÔhÈpadÈne vaÓÓakÈro ahaÑ tadÈti nÊlapÊtarattÈdivaÓÓavasena

vatthÈni karoti raÒjetÊti vaÓÓakÈro. Vattha1rajako hutvÈ cetiye vatthehi
acchÈdanasamaye nÈnÈvaÓÓehi dussÈni raÒjesinti attho.
27. SattamÈpadÈne piyÈlaÑ pupphitaÑ disvÈti supupphitaÑ

piyÈlarukkhaÑ disvÈ. Gatamagge khipiÑ ahanti ahaÑ migaluddo nesÈdo
hutvÈ piyÈlapupphaÑ ocinitvÈ Buddhassa gatamagge khipiÑ p|jesinti attho.
______________________________________________________________
1. Tattha (SÊ)
188 KhuddakanikÈya
30. AÔÔhamÈpadÈne sake sippe apatthaddhoti attano takka-

byÈkaraÓÈdisippasmiÑ apatthaddho patiÔÔhito cheko ahaÑ kÈnanaÑ agamaÑ
gato SambuddhaÑ yantaÑ disvÈnÈti vanantare gacchantaÑ VipassiÑ
SambuddhaÑ passitvÈ. AmbayÈgaÑ adÈsahanti ahaÑ ambadÈnaÑ adÈsinti
attho.
33. NavamÈpadÈne jagatÊ kÈritÈ mayhanti Atthadassissa Bhagavato

sarÊradhÈtunidhÈpitacetiye jagati chinnabhinna-ÈlindapupphÈdhÈnasa~khÈtÈ
jagati mayÈ kÈritÈ kÈrÈpitÈti attho.
DasamÈpadÈnaÑ uttÈnatthamevÈti.
CatuvÊsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
25. TuvaradÈyakavaggavaÓÓanÈ
1. PaÒcavÊsatime vagge paÔhamÈpadÈne bharitvÈ tuvaramÈdÈyÈti

tuvara-aÔÔhiÑ muggakalayasadisaÑ tuvaraÔÔhiÑ bhajjitvÈ pupphetvÈ
bhÈjanena ÈdÈya saÑghassa vanamajjhogÈhakassa adadiÑ adÈsinti attho.
4-5. DutiyÈpadÈne dhanuÑ advejjhaÑ katvÈnÈti migÈdÊnaÑ

mÈraÓatthÈya dhanuÑ sannayhitvÈ caramÈno kesaraÑ ogataÑ disvÈti
supupphitaÑ khuddakasaraÑ disvÈ Buddhassa abhiropesinti ahaÑ cittaÑ
pasÈdetvÈ vanaÑ sampattassa Tissassa Bhagavato abhiropayiÑ p|jesinti
attho.
9-10. TatiyÈpadÈne jalakukkuÔoti jÈtassare caramÈnakukkuÔo. TuÓÉena

kesariÑ gayhÈti padumapupphaÑ mukhatuÓÉena ÉaÑsitvÈ ÈkÈsena
gacchantassa Tissassa Bhagavato abhiropesiÑ p|jesinti attho.
14. CatutthÈpadÈne viravapupphamÈdÈyÈti vividhaÑ ravati saddaÑ

karotÊti viravaÑ, saddakaraÓavelÈyaÑ vikasanato “viravan”ti laddhanÈmaÑ
pupphasam|haÑ ÈdÈya gahetvÈ Siddhatthassa Buddhassa abhiropayiÑ
p|jesinti attho.
17. PaÒcamÈpadÈne kuÔigopakoti senÈsanapÈlako. KÈlena kÈlaÑ

dh|pesinti sampattasampattakÈlÈnukÈle dh|pesiÑ, dh|pena sugandhaÑ
akÈsinti attho. Siddhatthassa Bhagavato GandhakuÔikÈlÈnusÈridh|pena

dh|pesiÑ vÈsesinti attho.
ChaÔÔhasattamÈpadÈnÈni uttÈnatthÈneva.
27. AÔÔhamÈpadÈne satta sattalipupphÈnÊti1 sattalisa~khÈtÈni2, satta

pupphÈni sÊsenÈdÈya Vessabhussa Bhagavato abhiropesiÑ p|jesinti attho.
31. NavamÈpadÈne bimbijÈlakapupphÈnÊti ratta~kuravakapupphÈni

Siddhatthassa Bhagavato p|jesinti attho.
35. DasamÈpadÈne uddÈlakaÑ gahetvÈnÈti jÈtassare viha~gasobbhe

jÈtaÑ uddÈlakapupphaÑ ocinitvÈ Kakusandhassa Bhagavato3 p|jesinti attho.
PaÒcavÊsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
26. ThomakavaggavaÓÓanÈ
ChabbÊsatime vagge paÔhamÈpadÈnaÑ uttÈnameva.
5-6. DutiyÈpadÈne vijahitvÈ devavaÓÓanti devatÈ sarÊraÑ vijahitvÈ

chaÉÉetvÈ, manussasarÊraÑ nimminitvÈti attho. AdhikÈraÑ kattukÈmoti
adhikakiriyaÑ puÒÒasambhÈraÑ kattukÈmo Devaro nÈma ahaÑ devarÈjÈ
bhariyÈya saha BuddhaseÔÔhassa sÈsane sÈdaratÈya idha imasmiÑ
manussaloke ÈgamiÑ Ègatoti attho. Tassa bhikkhÈ mayÈ dinnÈti
Padumuttarassa Bhagavato yo nÈmena Devalo nÈma sÈvako ahosi, tassa
sÈvakassa mayÈ vippasannena cetasÈ bhikkhÈ dinnÈ piÓÉapÈto dinnoti attho.
9-10. TatiyÈpadÈne Œnando nÈma Sambuddhoti ŒnandaÑ tuÔÔhiÑ

jananato Œnando nÈma Paccekabuddhoti attho. Amanussamhi kÈnaneti
amanussapariggahe kÈnane mahÈ-araÒÒe parinibbÈyi anu
______________________________________________________________
1. SattapattalipupphÈnÊti (I, Ka) 2. Pattalisa~khÈtÈni (I, Ka)
3. Kakudhassa Bhagavato (?)
190 KhuddakanikÈya
pÈdisesanibbÈnadhÈtuyÈ antaradhÈyi, adassanaÑ agamÈsÊti attho. SarÊraÑ

tattha jhÈpesinti ahaÑ devalokÈ idhÈgantvÈ tassa Bhagavato sarÊraÑ tattha
araÒÒe jhÈpesiÑ dahanaÑ akÈsinti attho.
CatutthapaÒcamÈpadÈnÈni uttÈnÈneva.
20. ChaÔÔhÈpadÈne ahosiÑ Candano nÈmÈti nÈmena paÓÓattivasena

candano nÈma. Sambuddhassa’trajoti paccekasambuddhabh|tato pubbe tassa
atrajo putto ahaÑ. EkopÈhano mayÈ dinnoti ekaÑ upÈhanayugaÑ mayÈ
dinnaÑ. BodhiÑ sampajja me tuvanti tena upÈhanayugena me mayhaÑ
sÈvakabodhiÑ tuvaÑ sampajja nipphÈdehÊti attho.
23-24. SattamÈpadÈne maÒjarikaÑ karitvÈnÈti maÒjeÔÔhipupphaÑ

haritaca~koÔakaÑ gahetvÈ rathiyaÑ vÊthiyÈ paÔipajjiÑ ahaÑ tathÈ
paÔipannova bhikkhusaÑghapurakkhataÑ bhikkhusaÑghena parivutaÑ
samaÓÈnaggaÑ samaÓÈnaÑ bhikkh|naÑ aggaÑ seÔÔhaÑ
SammÈsambuddhaÑ addasanti sambandho. Buddhassa abhiropayinti disvÈ
ca pana taÑ pupphaÑ ubhohi hatthehi paggayha ukkhipitvÈ Buddhassa
Phussassa Bhagavato abhiropayiÑ p|jesinti attho.
28-29. AÔÔhamÈpadÈne aloÓapaÓÓabhakkhomhÊti khÊrapaÓÓÈdÊni

uÒchÈcariyÈya ÈharitvÈ loÓavirahitÈni paÓÓÈni pacitvÈ bhakkhÈmi,
aloÓapaÓÓabhakkho amhi bhavÈmÊti attho. Niyamesu ca saÑvutoti
niyamasaÒÒitesu pÈÓÈtipÈtÈveramaÓi-ÈdÊsu niccapaÒcasÊlesu saÑvuto
pihitoti attho. PÈtarÈse anuppatteti purebhattakÈle anuppatte. Siddhattho
upagacchi manti mama samÊpaÑ Siddhattho BhagavÈ upagaÒchi sampÈpuÓi.
TÈhaÑ Buddhassa pÈdÈsinti ahaÑ taÑ aloÓapaÓÓaÑ tassa Buddhassa
adÈsinti attho.
NavamÈpadÈnaÑ uttÈnameva.
37-38. DasamÈpadÈne sikhinaÑ sikhinaÑ yathÈti sarÊrato

nikkhantachabbaÓÓaraÑsÊhi obhÈsayantaÑ jalantaÑ sikhÊnaÑ
SikhÊbhagavantaÑ sikhÊnaÑ yathÈ jalamÈna-aggikkhandhaÑ viya. AggajaÑ
pupphamÈdÈyÈti aggajanÈmakaÑ pupphaÑ gahetvÈ Buddhassa Sikhissa
Bhagavato abhiropayiÑ p|jesinti attho.
ChabbÊsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
27. PadumukkhipavaggavaÓÓanÈ
1-2. SattavÊsatime vagge paÔhamÈpadÈne jalajagge duve gayhÈti jale
udake jÈte agge uppalÈdayo dve pupphe gahetvÈ Buddhassa samÊpaÑ gantvÈ
ekaÑ pupphaÑ pÈdesu nikkhipiÑ p|jesiÑ, ekaÑ pupphaÑ ÈkÈse khipinti
attho.
DutiyÈpadÈnaÑ pÈkaÔameva.
10. TatiyÈpadÈne bodhiyÈ pÈdaputtameti uttame bodhipÈdape.

AÉÉhacandaÑ mayÈ dinnanti tasmiÑ bodhim|le aÉÉhacandÈkÈrena mayÈ
anekapupphÈni p|jitÈnÊti attho. DharaÓÊruhapÈdapeti
rukkhapabbataratanÈdayo dhÈretÊti dharaÓÊ, pathavÊ, dharaÓiyÈ ruhati
patiÔÔhahatÊti dharaÓÊruho, pÈdasa~khÈtena m|lena udakaÑ pivati
khandhaviÔapÈdÊsu patthariyatÊti pÈdapo, dharaÓÊruho ca so pÈdapo ceti
dharaÓÊruhapÈdapo, tasmiÑ dharaÓÊruhapÈdape pupphaÑ mayÈ p|jitanti
attho.
CatutthÈpadÈnaÑ uttÈnatthameva.
18-19. PaÒcamÈpadÈne HimavantassÈvid|reti Himavantassa Èsanne.

Romaso nÈma pabbatoti rukkhalatÈgumbÈbhÈvÈ kevalaÑ
dabbatiÓÈdisaÒchannattÈ Romaso nÈma pabbato ahosi. Tamhi
pabbatapÈdamhÊti tasmiÑ pabbatapariyante. SamaÓo bhÈvitindriyoti
samitapÈpo v|pasantakileso samaÓo vaÉÉhita-indriyo,
rakkhitacakkhundriyÈdi-indriyoti attho. Atha vÈ vaÉÉhita-indriyo
vaÉÉhitasaddhindriyÈdi-indriyoti attho. Tassa samaÓassa ahaÑ biÄÈli-Èluve
gahetvÈ adÈsinti attho.
ChaÔÔhasattamaÔÔhamanavamadasamÈpadÈnÈni uttÈnatthÈnevÈti.
SattavÊsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
28. SuvaÓÓabibbohanavaggavaÓÓanÈ
AÔÔhavÊsatime vagge paÔhamÈpadÈnaÑ uttÈnameva.
5. DutiyÈpadÈne manomayena kÈyenÈti yathÈ cittavasena

pavattakÈyenÈti attho.
192 KhuddakanikÈya
10. TatiyÈpadÈne mahÈsamuddaÑ nissÈyÈti mahÈsÈgarÈsanne Ôhitassa

pabbatassa antare pabbataleÓeti attho. Siddhattho BhagavÈ vivekakÈmatÈya
vasati paÔivasatÊti attho. PaccuggantvÈna’kÈsahanti ahaÑ tassa Bhagavato
paÔi-uggantvÈ samÊpaÑ gantvÈ vandanÈdipuÒÒaÑ akÈsinti attho.
Ca~koÔakamadÈsahanti Siddhatthassa Bhagavato ahaÑ pupphabharitaÑ
ca~koÔakaÑ kadambaÑ adÈsiÑ p|jesinti attho.
14. CatutthÈpadÈne akakkasacittassÈthÈti apharusacittassa, atha-saddo

padap|raÓe.
19. PaÒcamÈpadÈne udumbare vasantassÈti udumbararukkham|le

rukkhacchÈyÈya vasantassa Tissassa Bhagavato. Niyate paÓÓasanthareti
niyÈmite paÔibaddhe paÓÓasanthare sÈkhÈbha~gÈsane nisinnassa. VutthokÈso
mayÈ dinnoti vivittokÈse maÓÉapadvÈrÈdÊhi pihitokÈso mayÈ dinno
sampÈditoti attho.
24. ChaÔÔhÈpadÈne potthadÈnaÑ mayÈ dinnanti potthavaÔÔiÑ

potthachalliÑ1 tÈÄetvÈ kataÑ sÈÔakaÑ visamaÑ gophÈsukena ghaÑsitvÈ
nimmitaÑ suttaÑ gahetvÈ kantitvÈ tena suttena nisÊdanatthÈya vÈ
bh|mattharaÓatthÈya vÈ sÈÔakaÑ vÈyÈpetvÈ taÑ sÈÔakaÑ mayÈ
ratanattayassa dinnanti attho.
27. SattamÈpadÈne CandabhÈgÈnadÊtÊreti CandabhÈgÈya nÈma nadiyÈ

tÊrato, nissakke bhummavacanaÑ. Anusotanti sotassa anu heÔÔhÈga~gaÑ
vajÈmi gacchÈmi ahanti attho. Satta mÈluvapupphÈni, cita’mÈropayiÑ
ahanti ahaÑ mÈluvapupphÈni satta pattÈni gahetvÈ citake vÈlukarÈsimhi
vÈlukÈhi th|paÑ katvÈ p|jesinti attho.
31-32. AÔÔhamÈpadÈne MahÈsindhu sudassanÈti sundaradassana-

sundarodakadhavalapulinopasobhitattÈ suÔÔhu manoharÈ MahÈsindhu nÈma
vÈrinadÊ ahosi. Tattha tissaÑ SindhuvÈrinadiyaÑ sappabhÈsaÑ pabhÈya
sahitaÑ sudassanaÑ sundarar|paÑ paramopasame yuttaÑ uttame upasame
yuttaÑ sama~gÊbh|taÑ vÊtarÈgaÑ ahaÑ addasanti attho. DisvÈhaÑ
______________________________________________________________
1. PotthapaÔÔapotthajalÊ (SÊ), potthavaÔÔiÑ potthajalliÑ (I)
vimhitÈsayoti “evar|paÑ bhayÈnakaÑ HimavantaÑ kathaÑ sampatto”ti

vimhita-ajjhÈsayo acchariyabbhutacittoti attho. ŒluvaÑ tassa pÈdÈsinti tassa
arahato ahaÑ pasannamÈnaso ÈluvakandaÑ pÈdÈsiÑ Èdarena adÈsinti attho.
NavamadasamÈpadÈnÈni uttÈnÈnevÈti.
AÔÔhavÊsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
29. PaÓÓadÈyakavaggavaÓÓanÈ
1-2. Ek|natiÑsatime vagge paÔhamÈpadÈne paÓÓabhojanabhojanoti
khÊrapaÓÓÈdibhojanassa bhuÒjanatthÈya paÓÓasÈlÈya nisinno amhi bhavÈmÊti
attho. UpaviÔÔhaÒca maÑ santanti paÓÓasÈlÈyaÑ upaviÔÔhaÑ santaÑ
vijjamÈnaÑ maÑ. UpÈgacchi mahÈ-isÊti mahante sÊlÈdikhandhe esanato
mahÈ-isi. Lokapajjoto lokapadÊpo Siddhattho BhagavÈ upagacchi, mama
samÊpaÑ agamÈsÊti attho. Nisinnassa paÓÓasanthareti upagantvÈ
paÓÓasanthare nisÊnnassa khÈdanatthÈya seditaÑ paÓÓaÑ mayÈ dinnanti
sambandho.
5-7. DutiyÈpadÈne Sinerusamasantoso dharaÓÊsamasÈdiso Siddhattho

BhagavÈti sambandho. VuÔÔhahitvÈ samÈdhimhÈti nirodhasamÈpattito
vuÔÔhahitvÈ visuÑ hutvÈti attho. BhikkhÈya mamupaÔÔhitoti
bhikkhÈcÈravelÈya “ajja mama yo koci kiÒci dÈnaÑ dadÈti, tassa
mahapphalan”ti cintetvÈ nisinnassa mama santikaÑ samÊpaÑ upaÔÔhito
samÊpamÈgatoti attho. HarÊtakaÑ -pa- phÈrusakaphalÈni cÈti evaÑ sabbaÑ
taÑ phalaÑ sabbalokÈnukampino tassa Siddhatthassa Mahesissa mayÈ
vippasannena cetasÈ dinnanti attho.
11-12. TatiyÈpadÈne sÊhaÑ yathÈ vanacaranti vane caramÈnaÑ

sÊharÈjaÑ iva caramÈnaÑ SiddhatthaÑ Bhagavantanti sambandho.
NisabhÈjÈniyaÑ yathÈti vasabho, nisabho, visabho, Èsabhoti cattÈro
gavajeÔÔhakÈ. Tesu gavasatassa jeÔÔhako vasabho, gavasahassassa jeÔÔhako
nisabho, gavasatasahassassa jeÔÔhako visabho,
194 KhuddakanikÈya
gavakoÔisatasahassassa jeÔÔhako Èsabho. Idha pana Èsabho “nisabho”ti vutto,

ÈjÈnÊyaÑ abhÊtaÑ niccalaÑ usabharÈjaÑ ivÈti attho. KakudhaÑ
vilasantaÑvÈti pupphapallavehi sobhamÈnaÑ kakudharukkhaÑ iva
NarÈsabhaÑ narÈnaÑ ÈsabhaÑ uttamaÑ ÈgacchantaÑ SiddhatthaÑ
BhagavantaÑ disvÈ saddhÈya sampayuttattÈ vippasannena cetasÈ
paccuggamanaÑ akÈsinti attho.
CatutthÈpadÈnÈdÊni dasamÈvasÈnÈni suviÒÒeyyÈnevÈti.
Ek|natiÑsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
30. Citakap|jakavaggavaÓÓanÈ
1-2. TiÑsatime vagge paÔhamÈpadÈne ÈhutiÑ yiÔÔhukÈmohanti
p|jÈsakkÈraÑ kÈretukÈmo ahaÑ. NÈnÈpupphaÑ samÈnayinti nÈnÈ
anekavidhaÑ campakasalalÈdipupphaÑ saÑ suÔÔhu ÈnayiÑ, rÈsiÑ akÈsinti
attho. Sikhino lokabandhunoti sakalalokattayabandhussa ÒÈtakassa Sikhissa
Bhagavato parinibbutassa citakaÑ ÈÄÈhanacitakaÑ dÈrurÈsiÑ jalantaÑ
ÈdittaÑ disvÈ taÒca mayÈ rÈsÊkataÑ pupphaÑ okiriÑ p|jesinti attho.
6-7. DutiyÈpadÈne ajinuttaravÈsanoti ajinamigacammaÑ uttarÈsa~gaÑ

katvÈ nivÈsino acchÈdanoti attho. AbhiÒÒÈ paÒca nibbattÈti iddhividhÈdayo
paÒca abhiÒÒÈyo paÒca ÒÈÓÈni nibbattÈ uppÈditÈ nipphÈditÈ. Candassa
parimajjakoti candamaÓÉalassa samantato majjako, phuÔÔho ahosinti attho.
VipassiÑ lokapajjotanti sakalalokattaye padÊpasadisaÑ VipassiÑ
BhagavantaÑ mama santikaÑ abhigataÑ visesena sampattaÑ ÈgataÑ. DisvÈ
pÈricchattakapupphÈnÊti devalokato pÈricchattakapupphÈni ÈharitvÈ
Vipassissa Satthuno matthake chattÈkÈrena ahaÑ dhÈresinti attho.
11-13. TatiyÈpadÈne putto mama pabbajitoti mayhaÑ putto saddhÈya

pabbajito. KÈsÈyavasano tadÈti tasmiÑ pabbajitakÈle kÈsÈyanivattho, na
bÈhirakapabbajjÈya pabbajitoti attho.
So ca BuddhattaÑ sampattoti so mayhaÑ putto cat|su Buddhesu

sÈvakabuddhabhÈvaÑ saÑ suÔÔhu patto, arahattaÑ pattoti attho. Nibbuto
lokap|jitoti sakalalokehi katasakkÈro khandhaparinibbÈnena parinibbutoti
attho. Vicinanto sakaÑ puttanti ahaÑ tassa gatadesaÑ pucchitvÈ sakaÑ
puttaÑ vicinanto pacchato agamaÑ, anugato asmÊti attho. Nibbutassa
mahantassÈti mahantehi sÊlakkhandhÈdÊhi yuttattÈ mahantassa tassa mama
puttassa arahato ÈdatanaÔÔhÈne citakaÑ citakaÔÔhÈnaÑ ahaÑ agamÈsinti
attho. Paggayha aÒjaliÑ tatthÈti tasmiÑ ÈdahanaÔÔhÈne aÒjaliÑ
dasa~gulisamodhÈnaÑ paggahetvÈ sirasi katvÈ ahaÑ citakaÑ
dahanadÈrurÈsiÑ vanditvÈ paÓÈmaÑ katvÈ setacchattaÒca paggayhÈti na
kevalameva vanditvÈ dhavalacchattaÑ ca paggayha ukkhipitvÈ ahaÑ
ÈropesiÑ patiÔÔhapesinti attho.
17-18. CatutthÈpadÈne anuggatamhi Èdicceti s|riye anuggate anuÔÔhite

pacc|sakÈleti attho. PasÈdo vipulo ah|ti rogapÊÄitassa mayhaÑ cittappasÈdo
vipulo atireko BuddhÈnussaraÓena ahu ahosi. Mahesino BuddhaseÔÔhassa
lokamhi pÈtubhÈvo pÈkaÔabhÈvo ahosÊti sambandho. Ghosa’massosahaÑ
tatthÈti tasmiÑ pÈtubhÈve sati “ahaÑ gilÈno Buddho uppanno”ti ghosaÑ
assosiÑ. Na ca passÈmi taÑ jinanti taÑ jitapaÒcamÈraÑ
SammÈsambuddhaÑ na passÈmi, bÈÄhagilÈnattÈ gantvÈ passituÑ na
sakkomÊti attho. MaraÓaÒca anuppattoti maraÓÈsannakÈlaÑ anuppatto,
ÈsannamaraÓo hutvÈti attho. BuddhasaÒÒamanussarinti BuddhotinÈmaÑ
anussariÑ, buddhÈrammaÓaÑ manasi akÈsinti attho.
21-23. PaÒcamÈpadÈne ÈrÈmadvÈrÈ nikkhammÈti ÈrÈmadvÈrato

saÑghassa nikkhamanadvÈramaggeti attho. GosÊsaÑ santhataÑ mayÈti
tasmiÑ nikkhamanadÈramagge “Bhagavato bhikkhusaÑghassa ca pÈdÈ mÈ
kaddamaÑ akkamant|”ti akkamanatthÈya1 gosÊsaÔÔhiÑ mayÈ santharitanti
attho. Anubhomi sakaÑ kammanti attano gosÊsa-attharaÓakammassa balena
ÈjÈnÊyÈ vÈtajavÈ sindhavÈ sÊghavÈhanÈdÊni vipÈkaphalÈni anubhomÊti attho.
______________________________________________________________
1. AtikkamanatthÈya (SÊ)
196 KhuddakanikÈya
Aho kÈraÑ paramakÈranti sukhette saÑghe mayÈ suÔÔhu kataÑ kÈraÑ

appakampi kiccaÑ mahapphaladÈnato paramakÈraÑ uttamakiccaÑ aho
vimhayanti attho. YathÈ tiÓadosÈdivirahitesu khettesu vappitaÑ sÈlibÊjaÑ
mahapphalaÑ deti, evameva rÈgadosÈdidosarahite
parisuddhakÈyavacÊsamÈcÈre saÑghakhette gosÊsa-attharaÓakammaÑ mayÈ
kataÑ, idaÑ mahapphalaÑ detÊti vuttaÑ hoti. Na aÒÒaÑ kalamagghatÊti
aÒÒaÑ bÈhirasÈsane kataÑ kammaÑ saÑghe katassa kÈrassa p|jÈsakkÈrassa
kalaÑ soÄasiÑ kalaÑ koÔÔhÈsaÑ na agghatÊti sambandho.
ChaÔÔhasattamaÔÔhamanavamadasamÈpadÈnÈni uttÈnÈnevÈti.
TiÑsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
31. PadumakesaravaggavaÓÓanÈ
1-2. EkatiÑsatime vagge paÔhamÈpadÈne isisaÑghe ahaÑ pubbeti ahaÑ
pubbe bodhisambhÈrap|raÓakÈle isisaÑghe Paccekabuddha-isisam|he tesaÑ
samÊpe Himavantapabbate mÈta~gahatthikule vÈraÓo caÓÉahatthÊ ahosinti
sambandho. ManussÈdayo vÈretÊti vÈraÓo, atha vÈ vÈcÈya ravati
koÒcanÈdaÑ nadatÊti vÈraÓo. MahesÊnaÑ pasÈdenÈti
PaccekabuddhamahesÊnaÑ pasÈdena. PaccekajinaseÔÔhesu, dhutarÈgesu
tÈdis|ti lokadhammehi niccalesu Paccekabuddhesu paddhakesaraÑ
padumareÓuÑ okiriÑ avasiÒcinti sambandho.
DutiyatatiyÈpadÈnÈni uttÈnÈni.
13-16. CatutthÈpadÈne MahÈbodhimaho ah|ti Vipassissa Bhagavato

catumaggaÒÈÓadhÈrabhÈvato “bodhÊ”ti laddhanÈmassa rukkhassa p|jÈ
ahosÊti attho. RukkhaÔÔhasseva Sambuddhoti assa bodhip|jÈsamaye
sannipatitassa mahÈjanassa Sambuddho LokajeÔÔho NarÈsabho rukkhaÔÔho
iva rukkhe Ôhito viya paÒÒÈyatÊti attho. BhagavÈ tamhi samayeti tasmiÑ
bodhip|jÈkaraÓakÈle BhagavÈ bhikkhusaÑghapurakkhato bhikkhusaÑghena
parivuto. VÈcÈsabhimudÊrayanti mudusiliÔÔhamadhura-uttamaghosaÑ
udÊrayaÑ kathayanto nicchÈrento catusaccaÑ pakÈsesi, desesÊti attho.
SaÑkhittena ca desentoti veneyyapuggalajjhÈsayÈnur|pena desento

saÑkhittena ca vitthÈrena ca desayÊti attho. VivaÔÔacchadoti rÈgo chadanaÑ,
doso chadanaÑ, moho chadanaÑ, sabbakilesÈ chadanÈ”ti evaÑ vuttÈ
chadanÈ vivaÔÈ ugghÈÔitÈ viddhaÑsitÈ anenÈti vivaÔÔacchado, Sambuddho.
TaÑ mahÈjanaÑ desanÈvasena nibbÈpesi pariÄÈhaÑ v|pasamesÊti attho.
TassÈhaÑ dhammaÑ sutvÈnÈti tassa Bhagavato desentassa dhammaÑ sutvÈ.
20. PaÒcamÈpadÈne phalahattho apekkhavÈti VipassiÑ BhagavantaÑ

disvÈ madhurÈni phalÈni gahetvÈ apekkhavÈ aturito saÓikaÑ assamaÑ
gaÒchinti attho.
ChaÔÔhasattamÈpadÈnÈni uttÈnÈneva.
40. AÔÔhamÈpadÈne niÔÔhite navakamme cÈti sÊmÈya navakamme

niÔÔhaÑ gate sati. AnulepamadÈsahanti anupacchÈ sudhÈlepaÑ adÈsiÑ,
sudhÈya lepÈpesinti attho.
NavamadasamÈpadÈnÈni uttÈnÈniyevÈti.
EkatiÑsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
32. ŒrakkhadÈyakavaggavaÓÓanÈ
BÈttiÑsatimavagge paÔhamadutiyatatiyÈpadÈnÈni suviÒÒeyyÈneva.
16. CatutthÈpadÈne jalajaggehi okirinti jalajehi uttamehi

uppalapadumÈdÊhi pupphehi okiriÑ p|jesinti attho.
PaÒcamÈpadÈnaÑ uttÈnameva.
26-27. ChaÔÔhÈpadÈne cetiyaÑ uttamaÑ nÈma, Sikhino lokabandhunoti

sakalalokattayassa bandhuno ÒÈtakassa Sikhissa Bhagavato uttamaÑ
cetiyaÑ. IrÊÓe janasaÒcaravirahite vane manussÈnaÑ kolÈhalavirahite mahÈ-
araÒÒe ahosÊti sambandho. AndhÈ’hiÓÉÈmahaÑ tadÈti tasmiÑ kÈle vane
maggam|ÄabhÈvena andho, na
198 KhuddakanikÈya
cakkhunÈ andho, ahaÑ ÈhiÓÉÈmi maggaÑ pariyesÈmÊti attho. PavanÈ

nikkhamantenÈti mahÈvanato nikkhamantena mayÈ sÊhÈsanaÑ uttamÈsanaÑ,
sÊhassa vÈ Bhagavato ÈsanaÑ diÔÔhanti attho. EkaÑsaÑ aÒjaliÑ katvÈti
ekaÑsaÑ uttarÈsa~gaÑ katvÈ sirasi aÒjaliÑ ÔhapetvÈti attho. SanthaviÑ
LokanÈyakanti sakalalokattayanayaÑ taÑ nibbÈnaÑ pÈpentaÑ thomitaÑ
thutiÑ akÈsinti attho.
34. SattamÈpadÈne sudassano mahÈvÊroti sundaradassano

dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓasampannasarÊrattÈ manoharadassano
mahÈvÊriyo Siddhattho BhagavÈti sambandho. Vasatigharamuttameti uttame
vihÈre vasatÊti attho.
AÔÔhamanavamadasamÈpadÈnÈni uttÈnÈnevÈti.
BÈttiÑsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
33. UmÈpupphiyavaggavaÓÓanÈ
TettiÑsatime vagge
paÔhamadutiyatatiyacatutthapaÒcamachaÔÔhÈpadÈnÈni uttÈnÈniyeva.
55. SattamÈpadÈne samayaÑ agamÈsahanti sam|haÑ samÈgamaÔÔhÈnaÑ

ahaÑ agamÈsinti attho.
62. AbbudanirabbudÈnÊti “pakoÔisatasahassÈnaÑ sataÑ abbudaÑ,

abbudasatasahassÈnaÑ sataÑ nirabbudan”ti vuttattÈ ÈyunÈ
abbudanirabbudÈni gatamahÈ-ÈyuvantÈ manujÈdhipÈ cakkavattino khattiyÈ
aÔÔha aÔÔha hutvÈ kappÈnaÑ paÒcavÊsasahassamhi ÈsiÑsu ahesunti attho.
AÔÔhamanavamadasamÈpadÈnÈni pÈkaÔÈnevÈti.
TettiÑsatimavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
34. GandhodakavaggÈdivaÓÓanÈ
CatutiÑsatimavaggapaÒcatiÑsatimavaggachattiÑsatimavagga-
sattatiÑsatimavagga-aÔÔhatiÑsatimavaggÈ uttÈnatthÈyeva.
Ek|nacattÈlÊsamavaggepi paÔhamÈpadÈnÈdÊni aÔÔhamÈpadÈnantÈni
uttÈnÈnevÈti.
9. SoÓakoÔivÊsatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
NavamÈpadÈne pana Vipassino pÈvacaneti-ÈdikaÑ Èyasmato SoÓassa
koÔivÊsa1ttherassa apadÈnaÑ. Ayampi thero purimabuddhesu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Vipassissa
Bhagavato kÈle mahÈvibhave seÔÔhikule nibbatto vuddhippatto seÔÔhi hutvÈ
upÈsakehi saddhiÑ vihÈraÑ gantvÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
pasannamÈnaso Bhagavato ca~kamanaÔÔhÈne sudhÈya parikammaÑ kÈretvÈ
ekaÒca leÓaÑ kÈretvÈ nÈnÈvirÈgavatthehi leÓabh|miyÈ santharitvÈ upari
vitÈnaÒca katvÈ cÈtuddisassa saÑghassa niyyÈdetvÈ sattÈhaÑ mahÈdÈnaÑ
datvÈ paÓidhÈnaÑ akÈsi. SatthÈ anumodanaÑ akÈsi. So tena kusalakammena
devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ kappe
parinibbute Kassapadasabale anuppanne amhÈkaÑ Bhagavati BÈrÈÓasiyaÑ
kulagehe nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto Ga~gÈtÊre paÓÓasÈlaÑ karitvÈ2
vasantaÑ ekaÑ PaccekabuddhaÑ temÈsaÑ cat|hi paccayehi sakkaccaÑ
upaÔÔhahi. PaccekabuddhÈ vuÔÔhavasso paripuÓÓaparikkhÈro
GandhamÈdanameva agamÈsi. Sopi kulaputto yÈvajÊvaÑ tattha puÒÒÈni
katvÈ tato cavitvÈ devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ Bhagavato kÈle
CampÈnagare aggaseÔÔhissa3 gehe paÔisandhiÑ gaÓhi. Tassa
paÔisandhiggahaÓakÈlato paÔÔhÈya seÔÔhissa mahÈbhogakkhandho abhivaÉÉhi.
Tassa mÈtukucchito nikkhamanadivase sakalanagare
mahÈlÈbhasakkÈrasammÈno ahosi, tassa pubbe Paccekabuddhassa
satasahassagghanikarattakambalapariccÈgena suvaÓÓavaÓÓo sukhumÈlataro
ca attabhÈvo ahosi, tenassa SoÓoti nÈmaÑ akaÑsu.
______________________________________________________________
1. SoÓakoÄivisa... (Vi 3. 265; AÑ 1. 24; Khu 2. 313 piÔÔhe.) 2. KÈretvÈ (Ka)
3. UpaseÔÔhissa (AÑ-®Ôha 1. 183), usabhaseÔÔhissa (Thera-®Ôha 2. 228 piÔÔhe.)
200 KhuddakanikÈya
So mahatÈ parivÈrena abhivaÉÉhi. Tassa hatthapÈdatalÈni

bandhujÊvakapupphavaÓÓÈni ahesuÑ, tesaÑ satavÈraÑ vihatakappÈsaÑ viya
mudusamphasso ahosi. PÈdatalesu maÓikuÓÉalÈvaÔÔavaÓÓalomÈni jÈyiÑsu.
Vayappattassa tassa tiÓÓaÑ ut|naÑ anucchavike tayo pÈsÈde kÈrÈpetvÈ
nÈÔakitthiyo upaÔÔhÈpesuÑ. So tattha mahatiÑ sampattiÑ anubhavanto
devakumÈro viya paÔivasati.
Atha amhÈkaÑ Bhagavati sabbaÒÒutaÑ patvÈ
pavattitavaradhammacakke RÈjagahaÑ upanissÈya viharante BimbisÈraraÒÒÈ
pakkosÈpito tehi asÊtiyÈ gÈmikasahassehi saddhiÑ RÈjagahaÑ Ègato Satthu
santikaÑ gantvÈ dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho mÈtÈpitaro anujÈnÈpetvÈ
Bhagavato santike pabbajitvÈ laddh|pasampado Satthu santike
kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ janasaÑsaggapariharaÓatthaÑ SÊtavane vihÈsi. So
tattha vasanto “mama sarÊraÑ sukhumÈlaÑ, na ca sakkÈ sukheneva sukhaÑ
adhigantuÑ, kÈyaÑ kilametvÈpi samaÓadhammaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ
ÔhÈnaca~kamameva adhiÔÔhÈya padhÈnamanuyuÒjanto pÈdatalesu phoÔesu
uÔÔhitesupi vedanaÑ ajjhupekkhitvÈ daÄhaÑ vÊriyaÑ karonto
accÈraddhavÊriyatÈya visesaÑ nibbattetuÑ asakkonto “evaÑ ahaÑ
vÈyamantopi maggaphalÈni nibbattetuÑ na sakkomi, kiÑ me pabbajjÈya,
hÊnÈyÈvattitvÈ bhoge ca bhuÒjÈmi, puÒÒÈni ca karissÈmÊ”ti cintesi. Atha
SatthÈ tassa cittÈcÈraÑ ÒatvÈ tattha gantvÈ vÊÓopamovÈdena1 ovaditvÈ
vÊriyasamatÈyojanavidhiÑ dassento kammaÔÔhÈnaÑ sodhetvÈ Gijjhak|ÔaÑ
gato. SoÓopi kho Satthu santikÈ ovÈdaÑ labhitvÈ vÊriyasamataÑ yojetvÈ
vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ arahatte patiÔÔhÈsi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento vipassino pÈvacaneti-ÈdimÈha. Tattha
vipassÊti visesena, vividhaÑ vÈ passatÊti vipassÊ. PÈvacaneti pakÈrena
vuccatÊti pÈvacanaÑ, piÔakattayaÑ. Tassa vipassino tasmiÑ pÈvacaneti
attho. LeÓanti linante nilÊyante etthÈti leÓaÑ vihÈraÑ.
BandhumÈrÈjadhÈniyÈti bandhanti kulaparamparÈya vasena aÒÒamaÒÒaÑ
sambajjhantÊti bandh|, ÒÈtakÈ. Te ettha paÔivasantÊti bandhumÈ, bandhu assa
______________________________________________________________
1. Vi 3. 269 piÔÔhe.
atthÊti vÈ bandhumÈ. RÈj|naÑ vasanaÔÔhÈnanti rÈjadhÈnÊ, bandhumÈ ca sÈ

rÈjadhÈnÊ ceti bandhumÈrÈjadhÈnÊ, tassÈ bandhumÈrÈjadhÈniyÈ, leÓaÑ mayÈ
katanti sambandho. Sesamettha uttÈnatthamevÈti.
SoÓakoÔivÊsatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. Pubbakammapilotikabuddha-apadÈnavaÓÓanÈ
64. DasamÈpadÈne AnotattasarÈsanneti pabbatak|Ôehi paÔicchannattÈ
candimas|riyÈnaÑ santÈpehi otattaÑ uÓhaÑ udakaÑ ettha natthÊti anotatto.
Saranti gacchanti pabhavanti sandanti etasmÈ mahÈnadiyoti saro.
SÊhamukhÈdÊhi nikkhantÈ mahÈnadiyo tikkhattuÑ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ
katvÈ nikkhantanikkhantadisÈbhÈgena saranti gacchantÊti attho. Anotatto ca
so saro cÈti Anotattasaro. Tassa ÈsannaÑ samÊpaÔÔhÈnanti
AnotattasarÈsannaÑ, tasmiÑ AnotattasarÈsanne, samÊpeti attho. RamaÓÊyeti
devadÈnavagandhabbakinnaroragabuddhapaccekabuddhÈdÊhi ramitabbaÑ
allÊyitabbanti ramaÓÊyaÑ, tasmiÑ ramaÓÊye. SilÈtaleti
ekagghanapabbatasilÈtaleti attho. NÈnÈratanapajjoteti
padumarÈgaveÄuriyÈdinÈnÈ-anekehi ratanehi pajjote pakÈrena jotamÈne.
NÈnÈgandhavanantareti nÈnappakÈrehi
candanÈgarukapp|ratamÈlatilakÈsokanÈgapunnÈgaketakÈdÊhi anekehi
sugandhapupphehi gahanÊbh|tavanantare silÈtaleti sambandho.
65. GuÓamahantatÈya sa~khyÈmahantatÈya ca mahatÈ

bhikkhusaÑghena, pareto parivuto LokanÈyako
lokattayasÈmisammÈsambuddho tattha silÈsane nisinno attano pubbÈni
kammÈni byÈkarÊ visesena pÈkaÔamakÈsÊti attho. Sesamettha heÔÔhÈ
BuddhÈpadÈne1 vuttattÈ uttÈnatthattÈ ca suviÒÒeyyameva. BuddhÈpadÈne
antogadhampi idhÈpadÈne kusalÈkusalaÑ kammasaÑs|cakattÈ
vaggasa~gahavasena dhammasa~gÈhakattherÈ sa~gÈyiÑs|ti.
Pubbakammapilotikabuddha-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
Ek|nacattÈlÊsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
202 KhuddakanikÈya
40. Pilindavacchavagga
1. Pilindavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CattÈlÊsamavagge apadÈne nagare HaÑsavatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato
Pilindavacchattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa
Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare dovÈrikakule nibbatto mahaddhano
mahÈbhogo ahosi. So koÔisannicitadhanarÈsiÑ oloketvÈ raho nisinno “imaÑ
sabbadhanaÑ mayÈ sammÈ gahetvÈ gantuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ
“Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa sabbaparikkhÈradÈnaÑ dÈtuÑ
vaÔÔatÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ chattasatasahassaÑ ÈdiÑ katvÈ
sabbaparibhogaparikkhÈrÈnipi satasahassavasena kÈretvÈ PadumuttaraÑ
BhagavantaÑ nimantetvÈ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa
mahÈdÈnaÑ adÈsi. EvaÑ sattÈhaÑ dÈnaÑ datvÈ pariyosÈnadivase
nibbÈnÈdhigamaÑ patthetvÈ yÈvajÊvaÑ puÒÒÈni katvÈ jÊvitapariyosÈne
devaloke nibbatto chakÈmÈvacare dibbasampattiyo anubhavitvÈ manussesu
ca cakkavatti-Èdisampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
brÈhmaÓakule nibbatto sabbasippesu nipphattiÑ patto gottavasena
Pilindavacchoti pÈkaÔo ahosi.
1. So ekadivasaÑ Satthu santike dhammadesanaÑ sutvÈ

paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ na cirasseva arahÈ hutvÈ attano pubbakammaÑ
saritvÈ somanassajÈto udÈnavasena taÑ pakÈsento nagare HaÑsavatiyÈti-
ÈdimÈha. Tassattho heÔÔhÈ vuttova. ŒsiÑ dovÈriko ahanti ahaÑ
HasavatÊnagare raÒÒo gehadvÈre dvÈrapÈlako ÈsiÑ ahosinti attho.
AkkhobhaÑ amitaÑ bhoganti raÒÒo vallabhattÈ aÒÒehi khobhetuÑ cÈletuÑ
asakkuÓeyyaÑ amitaÑ aparimÈÓabhogaÑ dhanaÑ mama ghare sannicitaÑ
rÈsÊkataÑ ahosÊti attho.
3. Bah| me’dhigatÈ bhogÈti anekÈ bhogÈ me mayÈ adhigatÈ pattÈ

paÔiladdhÈti attho. SatthavÈsi-ÈdÊnaÑ parikkhÈrÈnaÑ nÈmÈni nayÈnuyogena
suviÒÒeyyÈni. ParikkhÈradÈnÈnisaÑsÈni ca suviÒÒeyyÈnevÈti.
Pilindavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
DutiyatatiyacatutthapaÒcamÈpadÈnÈni uttÈnÈnevÈti.
6. BÈkulatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ChaÔÔhÈpadÈne HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ BÈkulattherassa
apadÈnaÑ. AyaÑ kira thero atÊte ito kappasatasahassÈdhikassa
asa~khyeyyassa matthake Anomadassissa Bhagavato uppattito puretarameva
brÈhmaÓakule nibbattitvÈ vayappatto tayo vede uggaÓhitvÈ tattha sÈraÑ
apassanto “samparÈyikatthaÑ gavesissÈmÊ”ti isipabbajjaÑ pabbajitvÈ
pabbatapÈde viharanto paÒcÈbhiÒÒÈ-aÔÔhasamÈpattÊnaÑ lÈbhÊ hutvÈ
viharanto BuddhuppÈdaÑ sutvÈ Satthu santikaÑ gantvÈ dhammaÑ sutvÈ
saraÓesu patiÔÔhito Satthu vÈtÈbÈdhe uppanne araÒÒato bhesajjÈni ÈnetvÈ taÑ
v|pasametvÈ taÑ puÒÒaÑ ÈrogyatthÈya pariÓÈmetvÈ tato cuto brahmaloke
nibbatto ekaÑ asa~khyeyyaÑ devamanussesu saÑsaranto
PadumuttarabuddhakÈle HaÑsavatÊnagare ekasmiÑ kule nibbatto viÒÒutaÑ
patvÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ
appÈbÈdhÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ sayaÑ taÑ ÔhÈnantaraÑ
Èka~khanto paÓidhÈnaÑ katvÈ yÈvajÊvaÑ kusalakammaÑ upacinitvÈ
sugatÊsuyeva saÑsaranto Vipassissa Bhagavato uppattito puretarameva
BandhumatÊnagare brÈhmaÓakule nibbatto sabbasippesu nipphattiÑ patto
tattha sÈraÑ apassanto isipabbajjaÑ pabbajitvÈ jhÈnÈbhiÒÒÈlÈbhÊ hutvÈ
pabbatapÈde vasanto PuddhuppÈdaÑ sutvÈ Satthu santikaÑ gantvÈ saraÓesu
patiÔÔhÈya bhikkh|naÑ tiÓapupphakaroge uppanne taÑ v|pasametvÈ tattha
yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto brahmaloke nibbattitvÈ tato ekanavutikappe
devamanussesu saÑsaranto Kassapassa Bhagavato kÈle BÈrÈÓasiyaÑ
kulagehe nibbattitvÈ gharÈvÈsaÑ vasanto ekaÑ jiÓÓaÑ vinassamÈnaÑ
mahÈvihÈraÑ disvÈ tattha uposathÈgÈrÈdikaÑ sabbaÑ ÈvasathaÑ kÈrÈpetvÈ
tattha bhikkhusaÑghassa sabbaÑ bhesajjaÑ paÔiyÈdetvÈ yÈvajÊvaÑ kusalaÑ
katvÈ ekaÑ BuddhantaraÑ devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ Bhagavato
uppattito puretarameva KosambiyaÑ seÔÔhikule nibbatti.
So mÈtukucchito nikkhamitvÈ dhÈtÊhi arogabhÈvÈya yamunÈyaÑ
nhÈpiyamÈno tÈsaÑ hatthato muccitvÈ macchena gilito ahosi. KevaÔÔÈ taÑ
macchaÑ jÈlÈya gahetvÈ BÈrÈÓasiyaÑ seÔÔhibhariyÈya vikkiÓiÑsu. SÈ taÑ
gahetvÈ phÈlayamÈnÈ pubbe katapuÒÒaphalena
204 KhuddakanikÈya
arogaÑ dÈrakaÑ disvÈ “putto me laddho”ti gahetvÈ posesi. So janakehi

mÈtÈpit|hi taÑ pavattiÑ sutvÈ ÈgantvÈ “ayaÑ amhÈkaÑ putto, detha no
puttan”ti anuyoge kate raÒÒÈ “ubhayesampi sÈdhÈraÓo hot|”ti dvinnaÑ
kulÈnaÑ dÈyÈdabhÈvena vinicchayaÑ katvÈ ÔhapitattÈ BÈkuloti laddhanÈmo
vayappatto mahÈsampattiÑ anubhavanto dvÊsu seÔÔhikulesu ekekasmiÑ
chamÈsaÑ chamÈsaÑ vasati. Te attano vÈre sampatte nÈvÈsa~ghÈÔaÑ
bandhitvÈ tatr|pari ratanamaÓÉapaÑ kÈretvÈ paÒca~gÊkat|riye nipphÈdetvÈ
kumÈraÑ tattha nisÊdÈpetvÈ ubhayanagaramajjhaÔÔhÈnaÑ ga~gÈya
Ègacchanti, aparaseÔÔhimanussÈpi evameva sajjetvÈ taÑ ÔhÈnaÑ gantvÈ
kumÈraÑ tattha ÈropetvÈ gacchanti. So evaÑ vaÉÉhamÈno ÈsÊtiko hutvÈ
UbhayaseÔÔhiputtoti pÈkaÔo. Satthu santikaÑ gantvÈ dhammaÑ sutvÈ
paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ sattÈhaÑ vÈyamanto aÔÔhame divase saha
paÔisambhidÈya arahattaÑ pÈpuÓi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento HimavantassÈvid|reti-ÈdimÈha. Tassattho
heÔÔhÈ vuttova. ApadÈnapÈÄi-atthopi suviÒÒeyyova. So arahattaÑ patvÈ
vimuttisukhena viharanto saÔÔhivassasatÈyuko hutvÈ parinibbÈyÊti.
BÈkulatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. GirimÈnandatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SattamÈpadÈne bhariyÈ me kÈla~katÈti-ÈdikaÑ Èyasmato
GirimÈnandattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sumedhassa
Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto vayappatto gharÈvÈsaÑ saÓÔhapetvÈ
vasanto attano bhariyÈya ca putte ca kÈla~kate sokasallasamappito araÒÒaÑ
pavisitvÈ pavattaphalabhojano rukkham|le vihÈsi. TadÈ Sumedho BhagavÈ
tassÈnukampÈya tattha gantvÈ dhammaÑ desetvÈ sokasallaÑ abb|Ähesi. So
dhammaÑ sutvÈ pasannamÈnaso sugandhapupphehi BhagavantaÑ p|jetvÈ
paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ sirasi aÒjaliÑ katvÈ abhitthavi.
So tena puÒÒena devamanussesu saÑsaranto ubhayattha sukhaÑ

anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde RÈjagahe BimbisÈraraÒÒo purohitassa
putto hutvÈ nibbatti, GirimÈnandotissa nÈmaÑ ahosi. So viÒÒutaÑ patvÈ
Satthu rÈjagahÈgamane BuddhÈnubhÈvaÑ disvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ
samaÓadhammaÑ karonto katipayaÑ divasaÑ gÈmakÈvÈse vasitvÈ
SatthÈraÑ vandituÑ RÈjagahaÑ agamÈsi. BimbisÈramahÈrÈjÈ tassa
ÈgamanaÑ sutvÈ taÑ upasa~kamitvÈ “idheva bhante vasatha, ahaÑ cat|hi
paccayehi upaÔÔhahÈmÊ”ti sampavÈretvÈ gatopi bahukiccattÈ taÑ na sari.
“Thero abbhokÈseyeva vasatÊ”ti. DevatÈ therassa temanabhayena
vassadhÈraÑ vÈresuÑ. RÈjÈ avassanakÈraÓaÑ upadhÈretvÈ ÒatvÈ therassa
kuÔikaÑ kÈrÈpesi. Thero kuÔikÈyaÑ vasanto senÈsanasappÈyalÈbhena
cittasamÈdhÈnaÑ labhitvÈ vÊriyasamataÑ yojetvÈ vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ
419. So arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ

saÒjÈtasomanasso pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento bhariyÈ me kÈla~katÈti-
ÈdimÈha. TaÑ Bhagavato nivedanaÒca BhagavatÈ katÈnusÈsanuÒca maggaÑ
phalÈdhigamÈpadÈnaÒca pÈÔhÈnusÈrena suviÒÒeyyamevÈti.
GirimÈnandatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
AÔÔhamanavamadasamÈpadÈnÈni uttÈnatthÈnevÈti.
CattÈlÊsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
41. Metteyyavagga
1. Tissametteyyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
1. EkacattÈlÊsame vagge paÔhamÈpadÈne pabbhÈrak|ÔaÑ nissÈyÈti-
ÈdikaÑ Tissametteyyattherassa apadÈnaÑ. Tattha tÈpasapabbajjaÑ
pabbajitvÈ Padumuttarassa Bhagavato ajinacammaÑ nisÊdanatthÈya
dinnameva nÈnaÑ. SesaÑ ApadÈnapÈÄiyÈ suviÒÒeyyamevÈti.
206 KhuddakanikÈya
2. PuÓÓakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
29. DutiyÈpadÈne pabbhÈrak|ÔaÑ nissÈyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato
PuÓÓakattherassa apadÈnaÑ. Tattha Himavante YakkhasenÈpati hutvÈ
parinibbutassa Paccekabuddhassa ÈÄahanakaraÓameva nÈnattaÑ. SesaÑ
pÈÔhÈnusÈrena suviÒÒeyyameva.
45. TatiyÈpadÈne HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato

Mettaguttherassa apadÈnaÑ. Tattha HimavantasamÊpe Asokapabbate so
tÈpaso hutvÈ paÓÓasÈlÈyaÑ vasanto SumedhasambuddhaÑ disvÈ pattaÑ
gahetvÈ sappip|raÓaÑ viseso. SesaÑ puÒÒaphalÈni ca suviÒÒeyyÈneva.
ApadÈnagÈthÈnaÑ attho ca pÈkaÔoyeva.
72. CatutthÈpadÈne Ga~gÈ BhÈgÊrathÊ nÈmÈti-ÈdikaÑ Èyasmato

Dhotakattherassa apadÈnaÑ. TatrÈpi brÈhmaÓo hutvÈ BhÈgÊrathÊga~gÈya
taramÈne bhikkh| disvÈ pasannamÈnaso setuÑ kÈrÈpetvÈ
Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa niyyÈditabhÈvoyeva viseso.
PuÒÒaphalaparidÊpanagÈthÈnaÑ attho nayÈnusÈrena suviÒÒeyyova.
100. PaÒcamÈpadÈne HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato

Upasivattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto gharÈvÈsaÑ pahÈya
isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavante PadumuttaraÑ BhagavantaÑ disvÈ
tiÓasantharaÑ santharitvÈ tattha nisinnassa Bhagavato sÈlapupphap|jaÑ
akÈsÊti ayaÑ viseso, sesamuttÈnameva.
161. ChaÔÔhÈpadÈne migaluddo pure Èsinti-ÈdikaÑ Èyasmato

Nandakattherassa apadÈnaÑ. AyaÑ kira Padumuttarassa Bhagavato kÈle
karavikasakuÓo hutvÈ madhurak|jitaÑ karonto SatthÈraÑ padakkhiÓaÑ
akÈsi. AparabhÈge may|ro hutvÈ aÒÒatarassa Paccekabuddhassa
vasanaguhÈdvÈre pasannamÈnaso divasassa tikkhattuÑ madhurena vassitaÑ
vassi. EvaÑ tattha tattha bhave puÒÒÈni katvÈ amhÈkaÑ Bhagavato kÈle
SÈvatthiyaÑ kulagehe nibbatto Nandakoti laddhanÈmo Satthu santike
dhammaÑ sutvÈ pabbajitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. So

aparabhÈge attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto
Paccekabuddhassa maÓÉapaÑ katvÈ padumapupphehi chadanameva viseso.
183. SattamÈpadÈne pabbhÈrak|ÔaÑ nissÈyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato

Hemakattherassa apadÈnaÑ. TatthÈpi isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Himavante
vasanto PiyadassiÑ BhagavantaÑ upagataÑ disvÈ ratanamayaÑ pÊÔhaÑ
attharitvÈ aÔÔhÈsi. Tattha nisinnassa kumbhamattaÑ jambuphalaÑ ÈharitvÈ
adÈsi. BhagavÈ tassa cittappasÈdatthÈya taÑ phalaÑ paribhuÒji. Ettakameva
viseso.
224. AÔÔhamÈpadÈne rÈjÈsi Vijayo nÈmÈti-ÈdikaÑ Èyasmato

Todeyyattherassa apadÈnaÑ. Tattha rÈjÈsi Vijayo nÈmÈti daharakÈlato
paÔÔhÈya sabbasa~gÈmesu jinato, cat|hi sa~gahavatth|hi janaÑ raÒjanato
allÊyanato Vijayo nÈma rÈjÈ ahosÊti attho. KetumatÊpuruttameti ketu
vuccanti dhajapaÔÈkÈ. Atha vÈ nagarasobhanatthÈya nagaramajjhe
ussÈpitaratanatoraÓÈni, te ket| niccaÑ ussÈpitÈ sobhayamÈnÈ assÈ atthÊti
ketumatÊ. P|reti dhanadhaÒÒehi sabbajanÈnaÑ mananti puraÑ. KetumatÊ ca
sÈ puraÒca seÔÔhaÔÔhena uttamaÒceti ketumatÊpuruttamaÑ, tasmiÑ
ketumatÊpuruttame. S|ro vikkamasampannoti abhÊto vÊriyasampanno Vijayo
nÈma rÈjÈ ajjhÈvasÊti sambandho. ItthaÑ bh|taÑ puraÒca
sabbavatthuvÈhanaÒca chaÉÉetvÈ HimavantaÑ pavisitvÈ isipabbajjaÑ
pabbajitvÈ vasanto SumedhabhagavantaÑ disvÈ somanassaÑ uppÈdetvÈ
candanena p|jÈkaraÓameva viseso.
276. NavamÈpadÈne nagare HaÑsavatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato

JatukaÓÓittherassa apadÈnaÑ. Tattha seÔÔhiputto hutvÈ suvaÓÓapÈsÈde
vasanabhÈvo ca paÒcahi kÈmaguÓehi sama~gÊ hutvÈ vasanabhÈvo ca
sabbadesavÈsÊnaÑ sabbasippaviÒÒ|naÒca ÈgantvÈ sevanabhÈvo ca viseso.
330. DasamÈpadÈne HimavantassÈvid|reti-ÈdikaÑ Èyasmato

Udenattherassa apadÈnaÑ. Tattha HimavantasamÊpe PadumapabbataÑ
nissÈya
208 KhuddakanikÈya
tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ vasantena Padumuttarassa Bhagavato

padumapupphaÑ gahetvÈ p|jitabhÈvova viseso. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
EkacattÈlÊsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
42. BhaddÈlivaggavaÓÓanÈ
BÈcattÈlÊsamavagge paÔhamÈpadÈnaÒca dutiyÈpadÈnaÒca
tatiyÈpadÈnaÒca nayÈnusÈrena suviÒÒeyyameva.
106. CatutthÈpadÈne nagare BandhumatiyÈti-ÈdikaÑ Èyasmato

MadhumaÑsadÈyakattherassa apadÈnaÑ. Tattha s|karikoti s|karamaÑsaÑ
vikkiÓitvÈ jÊvikaÑ kappento. UkkoÔakaÑ randhayitvÈti
pihakapapphÈsamaÑsaÑ pacitvÈ madhumaÑsamhi okiriÑ pakkhipiÑ. Tena
maÑsena pattaÑ p|retvÈ bhikkhusaÑghassa datvÈ tena puÒÒakammena
imasmiÑ BuddhuppÈde arahattaÑ pÈpuÓinti attho.
NÈgapallavattherassa paÒcamÈpadÈnampi EkadÊpiyattherassa
chaÔÔhÈpadÈnampi Uccha~gapupphiyattherassa sattamÈpadÈnampi
YÈgudÈyakattherassa aÔÔhamÈpadÈnampi PatthodanadÈyakattherassa
navamÈpadÈnampi MaÒcadÈyakattherassa dasamÈpadÈnampi sabbaÑ
BÈcattÈlÊsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
43. SakiÑsammajjakavaggÈdivaÓÓanÈ
TecattÈlÊsamavagge sabbatherÈpadÈnÈni uttÈnÈneva. KevalaÑ therÈnaÑ
nÈmanÈnattaÑ puÒÒanÈnattaÒca viseso.
CatucattÈlÊsame vaggepi sabbÈni apadÈnÈni pÈkaÔaneva. KevalaÑ
puÒÒanÈnattaÑ phalanÈnattaÒca viseso.
1. PaÒcacattÈlÊsamavagge paÔhamÈpadÈne Kakusandho mahÈvÊroti-

ÈdikaÑ Èyasmato VibhÊÔakamiÒjiyattherassa apadÈnaÑ.
2. Tattha bÊjamiÒjamadÈsahanti vibhÊÔakaphalÈni phÈletvÈ bÊjÈni miÒjÈni

gahetvÈ madhusakkarÈhi yojetvÈ Kakusandhassa Bhagavato adÈsinti attho.
DutiyÈpadÈnÈdÊni sabbÈni suviÒÒeyyÈneva, therÈnaÑ nÈmanÈnattÈdÊnipi
pÈÔhÈnusÈrena veditabbÈni.
1. ChacattÈlÊsame vagge paÔhamÈpadÈne jagatiÑ kÈrayiÑ ahanti

uttamabodhirukkhassa samantato ÈÄindaÑ ahaÑ kÈrayinti attho. SesÈni
dutiyÈpadÈnÈdÊni sabbÈnipi uttÈnÈneva.
SattacattÈlÊsame vagge paÔhamÈpadÈnÈdÊni PÈÄi-anusÈrena
suviÒÒeyyÈneva.
AÔÔhacattÈlÊsame vagge paÔhamadutiyÈpadÈnÈni uttÈnÈneva.
30. TatiyÈpadÈne Kosiyo nÈma BhagavÈti kosiyagotte jÈtattÈ Kosiyo

nÈma Paccekabuddhoti attho. Cittak|Ôeti Cittak|ÔakelÈsak|ÔasÈnuk|ÔÈdÊsu
AnotattadahaÑ paÔicchÈdetvÈ Ôhitapabbatak|Ôesu nÈnÈratana-osadhÈdÊhi
vicitte Cittak|Ôapabbate so Paccekabuddho vasÊti attho.
CatutthapaÒcamÈpadÈnÈni uttÈnÈneva.
56. ChaÔÔhÈpadÈne kusaÔÔhakamadÈsahanti pakkhikatatta-

uposathikabhatta-dhurabhattasalÈkabhattÈdÊsu kusapaÓÓavasena dÈtabbaÑ
aÔÔhasalÈkabhattaÑ ahaÑ adÈsinti attho.
61. SattamÈpadÈne Sobhito nÈma Sambuddhoti

ÈrohapariÓÈhadvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓabyÈmappabhÈdÊhi
sobhamÈnasarÊrattÈ Sobhito nÈma SammÈsambuddhoti attho.
66. AÔÔhamÈpadÈne takkarÈyaÑ vasÊ tadÈti taÑ dasapuÒÒakiriyavatthuÑ

karontÈ janÈ paÔivasanti etthÈti takkarÈ, rÈjadhÈnÊ. TissaÑ takkarÈyaÑ, tadÈ
vasÊti attho.
210 KhuddakanikÈya
72. NavamÈpadÈne pÈnadhiÑ sukataÑ gayhÈti upÈhanayugaÑ

sundarÈkÈrena nipphÈditaÑ gahetvÈti attho. DasamÈpadÈnaÑ
AÔÔhacattÈlÊsamavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
49. PaÑsuk|lavaggavaÓÓanÈ
Ek|napaÒÒÈsamavagge paÔhamÈpadÈnaÑ suviÒÒeyyameva.
14. DutiyÈpadÈne adhiccuppattikÈ BuddhÈti adhiccena akÈraÓena

uppattikÈ sayambh|tÈ, aÒÒehi devabrahmamÈrÈdÊhi upadesadÈyakehi rahitÈ
sayambh|ÒÈÓena uppannÈ jÈtÈ pÈtubh|tÈti attho.
16. OdumbarikapupphaÑvÈti udumbararukkhe pupphaÑ dullabhaÑ

dullabhuppattikaÑ iva. Candamhi sasakaÑ yathÈti candamaÓÉale
sasalekhÈya r|paÑ dullabhaÑ yathÈ. VÈyasÈnaÑ yathÈ khÊranti kÈkÈnaÑ
niccaÑ rattindivaÑ khuddÈpÊÄitabhÈvena khÊraÑ dullabhaÑ yathÈ, evaÑ
dullabhaÑ LokanÈyakaÑ caturÈsa~khyeyyaÑ vÈ aÔÔhÈsa~khyeyyaÑ vÈ
soÄasÈsa~khyeyyaÑ vÈ kappasatasahassaÑ pÈramiyo p|retvÈ
BuddhabhÈvato dullabho LokanÈyakoti attho.
30. TatiyÈpadÈne madhuÑ bhisehi savatÊti

pokkharamadhupadumakesarehi savati paggharati. KhÊraÑ sappiÑ
muÄÈlibhÊti khÊraÒca sappirasaÒca padumamuÄÈlehi savati paggharati. TasmÈ
tadubhayaÑ mama santakaÑ Buddho paÔiggaÓhat|ti attho.
CatutthapaÒcamachaÔÔhÈpadÈnÈni uttÈnÈneva.
119. SattamÈpadÈne cattÈlÊsadijÈpi cÈti dvikkhattuÑ jÈtÈti dijÈ.

KumÈravaye uÔÔhitadantÈnaÑ patitattÈ puna uÔÔhitadantÈ dijÈ, te ca dantÈ.
ByÈkaraÓaÒca heÔÔhÈ nidÈnakathÈyaÑ vuttameva.
AÔÔhamÈpadÈnaÑ uttÈnamevÈti.
171. NavamÈpadÈne tadÈhaÑ mÈÓavo Èsinti yadÈ SumedhapaÓÉito

DÊpa~karabhagavato santikÈ byÈkaraÓaÑ labhi, tadÈ ahaÑ Megho nÈma
brÈhmaÓamÈÓavo hutvÈ SumedhatÈpasena saha isipabbajjaÑ pabbajitvÈ

sikkhÈpadesu sikkhito kenaci pÈpasahÈyena saÑsaÔÔho saÑsaggadosena
pÈpavitakkÈdivasaÑ gato mÈtughÈtakammavasena narake
aggijÈlÈdidukkhamanubhavitvÈ tato cuto samudde timi~galamahÈmaccho
hutvÈ nibbatto, samuddamajjhe gacchantaÑ mahÈnÈvaÑ gilitukÈmo gato.
DisvÈ maÑ vÈÓijÈ bhÊtÈ “aho Gotamo BhagavÈ”ti saddamakaÑsu. Atha
mahÈmaccho pubbavÈsanÈvasena BuddhagÈravaÑ uppÈdetvÈ tato cuto
SÈvatthiyaÑ vibhavasampanne brÈhmaÓakule nibbatto saddho pasanno
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ pabbajitvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ
pÈpuÓitvÈ divasassa tikkhattuÑ upaÔÔhÈnaÑ gantvÈ saramÈno vandati. TadÈ
BhagavÈ “ciraÑ dhammarucÊ”ti maÑ Èha.
184. Atha so thero “suciraÑ satapuÒÒalakkhaÓan”ti-ÈdÊhi gÈthÈhi

thomesi. Bhante satapuÒÒalakkhaÓadhara gotama. Patipubbena
visuddhapaccayanti pubbe DÊpa~karapÈdam|le
paripuÓÓapÈramÊpaccayasambhÈro suÔÔhu ciraÑ kÈlaÑ mayÈ na diÔÔho asÊti
attho. Ahamajjasupekkhananti ajja imasmiÑ divase ahaÑ supekkhanaÑ
sundaradassanaÑ, sundaradiÔÔhaÑ vÈ nirupamaÑ viggahaÑ
upamÈrahitasarÊraÑ GotamaÑ vata ekantena passÈmi dakkhÈmÊti attho.
185-186. SuciraÑ vihatatamo mayÈti visesena hatatamo

viddhaÑsitamoho tvaÑ mayÈpi suÔÔhu ciraÑ thomitoti attho. Sucirakkhena
nadÊ visositÈti esÈ taÓhÈnadÊ sundararakkhena gopanena visesena sositÈ,
abhabbuppattikatÈ tayÈti attho. SuciraÑ amalaÑ visodhitanti suÔÔhu ciraÑ
dÊghena addhunÈ amalaÑ nibbÈnaÑ visesena sodhitaÑ, suÔÔhu kataÑ
adhigataÑ tayÈti attho. NayanaÑ ÒÈÓamayaÑ MahÈmune.
CirakÈlasama~gitoti MahÈmune mahÈsamaÓa ÒÈÓamayaÑ nayanaÑ
dibbacakkhuÑ cirakÈlaÑ samadhigato sampatto tvanti attho. AvinaÔÔho
punarantaranti ahaÑ puna antaraÑ antarÈbhave majjhe1 parinaÔÔho parihÊno
ahosinti attho. PunarajjasamÈgato tayÈti ajja imasmiÑ kÈle tayÈ saddhiÑ
punapi samÈgato ekÊbh|to saha vassÈmÊti attho. Na hi nassanti katÈni
GotamÈti Gotama SabbaÒÒubuddha tayÈ saddhiÑ katÈni
______________________________________________________________
1. AhaÑ puna antarÈ vemajjhe (SÊ)
212 KhuddakanikÈya
samÈgamÈdÊni na hi nassanti yÈva khandhaparinibbÈnÈ na vinÈ bhavissantÊti

attho. SesaÑ uttÈnamevÈti.
Dhammaruciyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
DasamÈpadÈnaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Ek|napaÒÒÈsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
50. Ki~kaÓipupphavaggÈdivaÓÓanÈ
PaÒÒÈsamavagge ca ekapaÒÒÈsamavagge ca dvepaÒÒÈsamavagge ca
tepaÒÒÈsamavagge ca sabbÈni apadÈnÈni uttÈnÈnevÈti.
_____
54. KaccÈyanavagga
1. MahÈkaccÈyanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CatupaÒÒÈsamavagge paÔhamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ
Èyasmato MahÈkaccÈyanattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu
Padumuttarassa Bhagavato kÈle gahapatimahÈsÈlakule nibbattitvÈ
vuddhippatto ekadivasaÑ Satthu santike dhammaÑ suÓanto SatthÈrÈ
saÑkhittena bhÈsitassa vitthÈrena atthaÑ vibhajantÈnaÑ aggaÔÔhÈne
ÔhapiyamÈnaÑ ekaÑ bhikkhuÑ disvÈ sayampi taÑ ÔhÈnantaraÑ patthento
paÓidhÈnaÑ katvÈ dÈnÈdÊni puÒÒÈni katvÈ devamanussesu saÑsaranto
Sumedhassa Bhagavato kÈle vijjÈdharo hutvÈ ÈkÈsena gacchanto ekasmiÑ
vanasaÓÉe nisinnaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso kaÓikÈrapupphehi
p|jaÑ akÈsi.
So tena puÒÒena aparÈparaÑ sugatÊsuyeva parivattento
Kassapadasabalassa kÈle BÈrÈÓasiyaÑ kulagehe nibbattitvÈ parinibbute
Bhagavati suvaÓÓacetiyakammaÔÔhÈne satasahassagghanikÈya
suvaÓÓiÔÔhakÈya p|jaÑ1 katvÈ “imassa nissandena nibbattanibbattaÔÔhÈne
sarÊraÑ me suvaÓÓavaÓÓaÑ
______________________________________________________________
1. CayaÑ (Ka)
hot|”ti patthanaÑ akÈsi. Tato yÈvajÊvaÑ kusalakammaÑ katvÈ ekaÑ

BuddhantaraÑ devamanussesu saÑsaritvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
UjjeniyaÑ raÒÒo CaÓÉapajjotassa purohitagehe nibbatti, tassa
nÈmaggahaÓadivase mÈtÈ “mayhaÑ putto suvaÓÓavaÓÓo, attano nÈmaÑ
gahetvÈ Ègato”ti KaÒcanamÈÓavotveva nÈmaÑ akÈsi. So vuddhimanvÈya
tayo vede uggaÓhitvÈ pitu accayena purohitaÔÔhÈnaÑ labhi. So gottavasena
KaccÈyanoti paÒÒÈyittha. Atha rÈjÈ CaÓÉapajjoto BuddhuppÈdaÑ sutvÈ
“Ècariya tumhe tattha gantvÈ SatthÈraÑ idhÈnethÈ”ti pesesi. So atthaÔÔhamo
Satthu santikaÑ upagato tassa SatthÈ dhammaÑ desesi, desanÈpariyosÈne
sattahi janehi saddhiÑ saha paÔisambhidÈhi arahatte patiÔÔhÈsi.
1. So evaÑ patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro nÈma Jinoti-
ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ vuttatthameva. Atha SatthÈ “etha bhikkhavo”ti hatthaÑ
pasÈresi. Te tÈvadeva dva~gulamattakesamassu-iddhimayapattacÊvaradharÈ
vassasaÔÔhikattherÈ viya ahesuÑ. EvaÑ thero sadatthaÑ nipphÈdetvÈ “bhante
rÈjÈ Pajjoto tumhÈkaÑ pÈde vandituÑ dhammaÒca sotuÑ icchatÊ”ti Èrocesi.
SatthÈ “tvaÑyeva KaccÈna tattha gaccha, tayi gate rÈjÈ pasÊdissatÊ”ti Èha.
Thero Satthu ÈÓÈya attaÔÔhamo tattha gantvÈ rÈjÈnaÑ pasÈdetvÈ avantÊsu
sÈsanaÑ patiÔÔhÈpetvÈ puna Satthu santikameva Ègato. Attano
pubbapatthanÈvasena kaccÈyanappakaraÓaÑ mahÈniruttippakaraÓaÑ
nettippakaraÓanti pakaraÓattayaÑ saÑghamajjhe byÈkÈsi. Atha santuÔÔhena
BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ saÑkhittena bhÈsitassa
vitthÈrena atthaÑ vibhajantÈnaÑ yadidaÑ MahÈkaccÈno”ti1 etadaggaÔÔhÈne
Ôhapito aggaphalasukhena vihÈsÊti.
MahÈkaccÈyanatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
214 KhuddakanikÈya
2. Vakkalitthera-apadÈnavaÓÓanÈ
DutiyÈpadÈne ito satasahassamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato Vakkalittherassa
apadÈnaÑ. Ayampi thero purimajinavaresu katÈdhikÈro tattha tattha bhave
vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa-a Bhagavato kÈle
HaÑsavatÊnagare kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthu santikaÑ
gacchantehi upÈsakehi saddhiÑ vihÈraÑ gantvÈ parisapariyante Ôhito
dhammaÑ suÓanto SatthÈrÈ ekaÑ bhikkhuÑ saddhÈdhimuttÈnaÑ agaÔÔhÈne
ÔhapitaÑ disvÈ sayampi taÑ ÔhÈnantaraÑ patthento sattÈhaÑ
Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈ paÓidhÈnaÑ
akÈsi. SatthÈ tassa anantarÈyaÑ disvÈ byÈkari.
So yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ
Bhagavato kÈle SÈvatthiyaÑ brÈhmaÓakule nibbatti, tassa VakkalÊti nÈmaÑ
kariÑsu. Tattha kalÊti aparÈdhatilakÈÄakÈdidosassa adhivacanaÑ.
NiddhantasuvaÓÓapiÓÉasadisatÈya apagato byapagato kali doso assÈti
vakÈrÈgamaÑ katvÈ VakkalÊti vuccati. So vuddhippatto tayo vede
uggaÓhitvÈ brÈhmaÓasippesu nipphattiÑ gato, SatthÈraÑ disvÈ
r|pakÈyasampattidassanena atitto SatthÈrÈ saddhiÑyeva vicarati.
“AgÈramajjhe vasanto niccakÈlaÑ Satthu dassanaÑ na labhissÈmÊ”ti Satthu
santike pabbajitvÈ ÔhapetvÈ bhojanakÈlaÑ sarÊrakiccakÈlaÒca sesakÈle yattha
Ôhitena sakkÈ DasabalaÑ passituÑ, tattha Ôhito aÒÒaÑ kiccaÑ pahÈya
BhagavantaÑ olokentoyeva viharati. SatthÈ tassa ÒÈÓaparipÈkaÑ Ègamento
bahukÈlaÑ tasmiÑ r|padassaneneva vicarante kiÒci avatvÈ punekadivasaÑ
“kiÑ te Vakkali iminÈ p|tikÈyena diÔÔhena, yo kho Vakkali dhammaÑ
passati, so maÑ passati. Yo maÑ passati, so dhammaÑ passati. DhammaÑ
hi Vakkali passanto maÑ passatÊ”ti1 Èha. Satthari evaÑ vadantepi thero
Satthu dassanaÑ pahÈya aÒÒattha gantuÑ na sakkoti. Tato SatthÈ “nÈyaÑ
bhikkhu saÑvegaÑ alabhitvÈ bujjhissatÊ”ti vass|panÈyikadivase “apehi
VakkalÊ”ti theraÑ paÓÈmesi. So SatthÈrÈ paÓÈmito Satthu sammukhe ÔhÈtuÑ
asakkonto “kiÑ mayhaÑ jÊvitena, yohaÑ SatthÈraÑ daÔÔhuÑ na labhÈmÊ”ti
Gijjhak|Ôe pabbate
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 98 piÔÔhe.
papÈtaÔÔhÈnaÑ abhiruhi. SatthÈ tassa taÑ pavattiÑ ÒatvÈ “ayaÑ bhikkhu

mama santikÈ assÈsaÑ alabhanto maggaphalÈnaÑ upanissayaÑ nÈseyyÈ”ti
attÈnaÑ dassetvÈ obhÈsaÑ vissajjento–
“PÈmojjabahulo bhikkhu, pasanno BuddhasÈsane.
Adhigacche padaÑ santaÑ, sa~khÈr|pasamaÑ sukhan”ti1–
gÈthaÑ vatvÈ “ehi VakkalÊ”ti2 hatthaÑ pasÈresi. Thero “Dasabalo me diÔÔho,
‘ehÊ’ti avhÈyanampi laddhan”ti balavapÊtisomanassaÑ uppÈdetvÈ “kuto
gacchÈmÊ”ti attano gamanabhÈvaÑ ajÈnitvÈva Satthu sammukhe ÈkÈse
pakkhanditvÈ paÔhamena pÈdena pabbate Ôhitoyeva SatthÈrÈ vuttagÈthÈyo
Èvajjento ÈkÈseyeva pÊtiÑ vikkhambhetvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ
pÈpuÓÊti A~guttaraÔÔhakathÈyaÑ3 DhammapadavaÓÓanÈyaÒca4 ÈgataÑ.
Idha pana evaÑ veditabbaÑ5–“kiÑ te VakkalÊ”ti-ÈdinÈ SatthÈrÈ
ovadito Gijjhak|Ôe viharanto vipassanaÑ paÔÔhapesi, tassa saddhÈya
balavabhÈvato eva vipassanÈ vÊthiÑ na otarati. BhagavÈ taÑ ÒatvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ sodhetvÈ adÈsi. So puna vipassanaÑ matthakaÑ pÈpetuÑ
nÈsakkhiyeva. Athassa ÈhÈravekallena vÈtÈbÈdho uppajji, taÑ vÈtÈbÈdhena
pÊÄiyamÈnaÑ ÒatvÈ BhagavÈ tattha gantvÈ pucchanto–
“VÈtarogÈbhinÊto tvaÑ, viharaÑ kÈnane vane.
Paviddhagocare l|khe, kathaÑ bhikkhu karissasÊ”ti6–
Èha. TaÑ sutvÈ thero–
“PÊtisukhena vipulena, pharamÈno samussayaÑ.
L|khampi abhisambhonto, viharissÈmi kÈnane.
BhÈvento satipaÔÔhÈne, indriyÈni balÈni ca.
Bojjha~gÈni ca bhÈvento, viharissÈmi kÈnane.
ŒraddhavÊriye pahitatte, niccaÑ daÄhaparakkame.
Samagge sahite disvÈ, viharissÈmi kÈnane.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 68 piÔÔhe Dhammapade. 2. Dhammapada-®Ôha 2. 381 piÔÔhe.
3. AÑ-®Ôha 1. 196 piÔÔhe. 4. Dhammapada-®Ôha 2. 382 piÔÔhe.
5. Vadanti (Thera-®Ôha 2. 59 piÔÔhe.) 6. Khu 2. 278 piÔÔhe.
216 KhuddakanikÈya
Anussaranto SambuddhaÑ, aggaÑ dantaÑ samÈhitaÑ.

Atandito rattindivaÑ, viharissÈmi kÈnane”ti1–
catasso gÈthÈyo abhÈsi. TÈsaÑ attho TheragÈthÈvaÓÓanÈyaÑ2 vuttoyeva.
EvaÑ thero vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
28. So arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakosento ito satasahassamhÊti-ÈdimÈha. Tattha itoti
KakusandhÈdÊnaÑ uppannabhaddakappato heÔÔhÈ
kappasatasahassamatthaketi attho.
29. PadumÈkÈravadanoti supupphitapadumasassirÊkamukho.

Padumapatta’kkhoti setapadumapupphavaÓÓasadisa-akkhÊti attho.
30. PadumuttaragandhovÈti padumagandhamukhoti attho.
31. AndhÈnaÑ nayan|pamoti cakkhuvirahitÈnaÑ sattÈnaÑ

nayanasadiso, dhammadesanÈya sabbasattÈnaÑ
paÒÒÈcakkhÈdicakkhudÈyakoti attho. Santavesoti santasabhÈvo santa-
iriyÈpatho. GiÓanidhÊti guÓÈnaÑ nidhi, sabbaguÓagaÓÈnaÑ
nidhÈnaÔÔhÈnabh|toti attho. KaruÓÈmati-Èkaroti sÈdh|naÑ
cittakampanasa~khÈtÈya karuÓÈya ca 3atthÈnatthaminanaparicchinnamatiyÈ3
ca Èkaro ÈdhÈrabh|to.
32. BrÈhmasurasuraccitoti brahmehi ca asurehi ca devehi ca accito

p|jitoti attho.
33. Madhurena rutena cÈti karavÊkarutamadhurena saddena sakalaÑ

janaÑ raÒjayantÊti sambandho. SanthavÊ sÈvakaÑ sakanti attano sÈvakaÑ
madhuradhammadesanÈya santhavÊ, thutiÑ akÈsÊti attho.
34. SaddhÈdhimuttoti saddahanasaddhÈya sÈsane adhimutto patiÔÔhitoti

attho. Mama dassanalÈlasoti mayhaÑ dassane byÈvaÔo tapparo4.
______________________________________________________________
1. Khu 2. 278 piÔÔhe. 2. Thera-®Ôha 2. 57 piÔÔhÈdÊsu.
3-3. SuparisuddhÈya matiyÈ (SÊ) 4. ParÈyaÓo (SÊ)
35. TaÑ ÔhÈnamabhirocayinti taÑ saddhÈdhimuttaÔÔhÈnantaraÑ

abhirocayiÑ, icchiÑ patthesinti attho.
40. PÊtamaÔÔhanivÈsananti siliÔÔhasuvaÓÓavaÓÓavatthe nivatthanti attho.

HemayaÒÒopacita~ganti suvaÓÓapÈma~galaggitagattanti attho.
47-48. NonÊtasukhumÈlaÑ manti navanÊtamiva

mudutaluÓahatthapÈdaÑ. JÈtapallavakomalanti
asokapallavapattakomalamiva mudukanti attho. PisÈcÊbhayatajjitÈti tadÈ
evaÑbh|taÑ kumÈraÑ maÑ aÒÒÈ pisÈcÊ ekÈ rakkhasÊ bhayena tajjesi
bhiÑsÈpesÊti attho. TadÈ Mahesissa SammÈsambuddhassa pÈdam|le maÑ
sÈyesuÑ nipajjÈpesuÑ. DÊnamÈnasÈ bhÊtacittÈ mama mÈtÈpitaro imaÑ
dÈrakaÑ te dadÈma, imassa saraÓaÑ patiÔÔhÈ hotu nÈtha nÈyakÈti
sambandho.
49. TadÈ paÔiggahi so manti so BhagavÈ tadÈ tasmiÑ mama mÈtuyÈ

dinnakÈle jÈlinÈ jÈlayuttena1 sa~khÈlakena2 cakkalakkhaÓÈdÊhi lakkhitena
mudukomalapÈÓinÈ mudukena visuddhena hatthatalena maÑ aggahesÊti
attho.
52. SabbapÈramisambh|tanti sabbehi dÈnapÈramitÈdÊhi sambh|taÑ

jÈtaÑ. NÊlakkhinayanaÑ varaÑ puÒÒasambhÈrajaÑ uttamanÊla-
akkhivantaÑ. SabbasubhÈkiÓÓaÑ sabbena subhena vaÓÓena saÓÔhÈnena
ÈkiÓÓaÑ gahanÊbh|taÑ r|paÑ Bhagavato hatthapÈdasÊsÈdir|paÑ disvÈti
attho, tittiÑ apatto viharÈmi ahanti sambandho.
61. TadÈ maÑ caraÓantagoti tasmiÑ mayhaÑ arahattaÑ pattakÈle

sÊlÈdipannarasannaÑ caraÓadhammÈnaÑ antago, pariyosÈnappatto
parip|rakÈrÊti attho. “MaraÓantago”tipi pÈÔho. Tassa maraÓassa antaÑ
nibbÈnaÑ pattoti attho. SaddhÈdhimuttÈnaÑ aggaÑ paÒÒapesÊti sambandho.
Atha SatthÈ bhikkhusaÑghamajjhe nisinno “etadaggaÑ bhikkhave mama
sÈvakÈnaÑ saddhÈdhimuttÈnaÑ yadidaÑ VakkalÊ”ti3 maÑ etadaggaÔÔhÈne
ÔhapesÊti vuttaÑ hoti. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Vakkalitthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. JÈlasuttena (SÊ) 2. Sa~khala~kena (SÊ) 3. AÑ 1. 24 piÔÔhe.
218 KhuddakanikÈya
3. MahÈkappinatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato Kappinattherassa
HaÑsavatÊnagare kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthu santike
dhammadesanaÑ suÓanto SatthÈrÈ ekaÑ bhikkhuÑ ovÈdakÈnaÑ aggaÔÔhÈne
ÔhapitaÑ disvÈ adhikÈrakammaÑ katvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ patthesi.
So tattha yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ devamanussesu saÑsaranto
BÈrÈÓasito avid|re ekasmiÑ PesakÈragÈme jeÔÔhapesakÈragehe nibbatto tadÈ
sahassamattÈ PaccekabuddhÈ Himavante aÔÔha mÈse vasitvÈ vassike cattÈro
mÈse janapade vasanti. Te ekavÈraÑ BÈrÈÓasiyÈ avid|re otaritvÈ
“senÈsanaÑ karaÓatthÈya hatthakammaÑ yÈcathÈ”ti raÒÒo santikaÑ aÔÔha
Paccekabuddhe pahiÓiÑsu. TadÈ pana raÒÒo vappama~galaÑ ahosi. So
“PaccekabuddhÈ kira ÈgatÈ”ti sutvÈ nikkhamitvÈ ÈgatakÈraÓaÑ pucchitvÈ
“ajja bhante okÈso natthi sve amhÈkaÑ vappama~galaÑ, tatiyadivase
karissÈmÈ”ti vatvÈ Paccekabuddhe animantetvÈva pÈvisi. PaccekabuddhÈ
“aÒÒaÑ gÈmaÑ pavisissÈmÈ”ti pakkamiÑsu.
TasmiÑ samaye jeÔÔhapesakÈrassa bhariyÈ kenacideva karaÓÊyena
BÈrÈÓasiÑ gacchantÊ te Paccekabuddhe disvÈ vanditvÈ “kiÑ bhante avelÈya
ayyÈ ÈgatÈ”ti pucchi. Te Èdito paÔÔhÈya kathesuÑ. TaÑ sutvÈ
saddhÈsampannÈ buddhisampannÈ itthÊ “sve bhante amhÈkaÑ bhikkhaÑ
gaÓhathÈ”ti nimantesi. BahukÈ mayaÑ bhaginÊti. KittakÈ bhanteti.
SahassamattÈ bhaginÊti. “Bhante imasmiÑ no gÈme sahassamattÈ vasimhÈ,
ekeko ekekassa bhikkhaÑ dassati, bhikkhaÑ adhivÈsetha, ahameva vo
vasanaÔÔhÈnaÑ kÈrÈpessÈmÊ”ti Èha. PaccekabuddhÈ adhivÈsesuÑ.
SÈ gÈmaÑ pavisitvÈ ugghosesi “ammatÈtÈ ahaÑ sahassamatte
Paccekabuddhe disvÈ nimantesiÑ, ayyÈnaÑ nisÊdanaÔÔhÈnaÑ saÑvidahatha,
yÈgubhattÈdÊni sampÈdethÈ”ti gÈmamajjhe maÓÉapaÑ kÈrÈpetvÈ ÈsanÈni
paÒÒÈpetvÈ punadivase Paccekabuddhe nisÊdÈpetvÈ paÓÊtena khÈdanÊyena
bhojanÊyena parivisitvÈ bhattakiccapariyosÈne tasmiÑ gÈme sabbÈ
itthiyo ÈdÈya tÈhi saddhiÑ Paccekabuddhe vanditvÈ temÈsaÑ vasanatthÈya

paÔiÒÒaÑ gaÓhitvÈ puna gÈme ugghosesi “ammatÈtÈ ekekakulato
ekekapuriso vÈsipharasu-ÈdÊni gahetvÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ dabbasambhÈre
ÈharitvÈ ayyÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ karot|”ti. GÈmavÈsino tassÈyeva vacanaÑ
sutvÈ ekeko ekekaÑ katvÈ saddhiÑ rattidivÈÔÔhÈnehi paÓÓasÈlasahassaÑ
niÔÔhÈpetvÈ attano attano paÓÓasÈlÈyaÑ upagataÑ PaccekabuddhaÑ “ahaÑ
sakkaccaÑ upaÔÔhahissÈmi, ahaÑ sakkaccaÑ upaÔÔhahissÈmÊ”ti vatvÈ
upaÔÔhahiÑsu. SÈ vassaÑvuÔÔhakÈle “attano attano paÓÓasÈlÈya
vassaÑvuÔÔhÈnaÑ PaccekabuddhÈnaÑ cÊvarasÈÔake sajjethÈ”ti samÈdapetvÈ
ekekassa sahassa sahassam|laÑ cÊvaraÑ dÈpesi. PaccekabuddhÈ vuÔÔhavassÈ
anumodanaÑ katvÈ pakkamiÑsu. GÈmavÈsinopi idaÑ puÒÒakammaÑ katvÈ
tato cuto TÈvatiÑsadevaloke nibbattitvÈ gaÓadevatÈ nÈma ahesuÑ.
Te tattha dibbasampattiÑ anubhavitvÈ KassapasammÈsambuddhakÈle
kuÔumbikagehesu nibbattiÑsu. Pubbe jeÔÔhakapesakÈro
jeÔÔhakakuÔumbikassa putto ahosi. BhariyÈpissa ekassa jeÔÔhakakuÔumbikassa
dhÊtÈ ahosi. SesÈnaÑ bhariyÈyo sesakuÔumbikÈnaÑ dhÊtaro ahesuÑ, tÈ
sabbÈpi vayappattÈ parakulaÑ gacchantiyo tesaÑ tesaÑyeva gehÈni
agamaÑsu. AthekadivasaÑ vihÈre dhammassavane saÑghuÔÔhe “SatthÈ
dhammaÑ desessatÊ”ti sutvÈ te sabbepi kuÔumbikÈ “dhammaÑ sossÈmÈ”ti
bhariyÈhi saddhiÑ vihÈraÑ agamaÑsu. TesaÑ vihÈramajjhaÑ
paviÔÔhakkhaÓe vassaÑ vassi. YesaÑ kul|pakÈ vÈ ÒÈtisÈmaÓerÈdayo vÈ
atthi, te tesaÑ pariveÓÈdÊni pavisiÑsu1. Te pana tathÈr|pÈnaÑ natthitÈya
katthaci pavisituÑ avisahantÈ vihÈramajjheyeva aÔÔhaÑsu. Atha ne
jeÔÔhakakuÔumbiko Èha “passatha bho amhÈkaÑ vippakÈraÑ, kulaputtehi
nÈma ettakena lajjituÑ yuttan”ti. Ayya kiÑ karomÈti. MayaÑ
vissÈsikaÔÔhÈnassa abhÈvena imaÑ vippakÈraÑ pattÈ, sabbe dhanaÑ
saÑharitvÈ pariveÓaÑ karissÈmÈti. “SÈdhu ayyÈ”ti jeÔÔhako sahassaÑ adÈsi.
SesÈ paÒca paÒca satÈni. Itthiyo aÉÉhateyyÈni aÉÉhateyyÈni satÈni. Te taÑ
dhanaÑ ÈharitvÈ sahassak|ÔÈgÈraparivÈraÑ satthu vasanatthÈya
mahÈpariveÓaÑ
______________________________________________________________
1. SesajanÈ kul|pagÈnaÑ ÒÈtakÈnaÑ sÈmaÓerÈdÊnaÑ pariveÓÈdÊni pavisiÑsu (SÊ)
220 KhuddakanikÈya
nÈma kÈrÈpesuÑ. Navakammassa mahantatÈya dhane appahonte pubbe

dinnadhanato puna upaÉÉh|paÉÉhuÑ adaÑsu. NiÔÔhite pariveÓe
vihÈramahaÑ karontÈ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa sattÈhaÑ
mahÈdÈnaÑ datvÈ vÊsatiyÈ bhikkhusahassÈnaÑ cÊvarÈni sajjayiÑsu.
JeÔÔhakakuÔumbikassa pana bhariyÈ attano paÒÒÈya ÔhitÈ ahaÑ tehi
samakaÑ akatvÈ atirekataraÑ katvÈ “SatthÈraÑ p|jessÈmÊ”ti
anojapupphavaÓÓena sahassam|lena sÈÔakena saddhiÑ
anojapupphaca~koÔakaÑ gahetvÈ SatthÈraÑ anojapupphehi p|jetvÈ taÑ
sÈÔakaÑ Satthu pÈdam|le ÔhapetvÈ “bhante nibbattanibbattaÔÔhÈne
anojapupphavaÓÓaÑyeva me sarÊraÑ hotu, AnojÈtveva ca nÈmaÑ hot|”ti
patthanaÑ akÈsi. SatthÈ “evaÑ hot|”ti anumodanaÑ akÈsi. Te sabbepi
yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cutÈ devaloke nibbattiÑsu. Te imasmiÑ
BuddhuppÈde devalokÈ cavitvÈ jeÔÔhako KukkuÔavatÊnagare rÈjakule
nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto MahÈkappinarÈjÈ nÈma ahosi. SesÈ amaccakulesu
nibbattiÑsu. JeÔÔhakassa bhariyÈ MaddaraÔÔhe SÈkalanagare rÈjakule nibbatti
anojapupphavaÓÓamevassÈ sarÊraÑ ahosi, tena AnojÈtvevassÈ nÈmaÑ
akaÑsu, sÈ vayappattÈ MahÈkappinaraÒÒo gehaÑ gantvÈ AnojÈdevÊti pÈkaÔÈ
ahosi.
Sesitthiyopi amaccakulesu nibbattitvÈ vayappattÈ tesaÑyeva
amaccaputtÈnaÑ gehÈni agamaÑsu. Te sabbepi raÒÒo sampattisadisaÑ
sampattiÑ anubhaviÑsu. YadÈ hi rÈjÈ ala~kÈrapaÔimaÓÉito hatthiÑ
abhiruhitvÈ gicarati, tadÈpi te tatheva vicaranti. TasmiÑ assena vÈ rathena
vÈ vicarante tepi tatheva vicaranti. EvaÑ te ekato hutvÈ katÈnaÑ puÒÒÈnaÑ
balena ekatova sampattiÑ anubhaviÑsu. RaÒÒo pana vÈlo, vÈlavÈhano1,
puppho, pupphavÈhano, supattoti paÒceva assÈ honti. Tesu rÈjÈ supattaÑ
assaÑ sayaÑ Èrohati, itare cattÈro asse assÈrohÈnaÑ sÈsanÈharaÓatthÈya
adÈsi. RÈjÈ te pÈtova bhojetvÈ “gacchatha bhaÓe dve vÈ tÊÓi vÈ yojanÈni
ÈhiÓÉitvÈ Buddhassa vÈ dhammassa vÈ saÑghassa vÈ uppannabhÈvaÑ sutvÈ
mayhaÑ
______________________________________________________________
1. Balo, balavÈhano, (Dhammapada-®Ôha 1. 353 piÔÔhe.)
sukhasÈsanaÑ ÈrocethÈ”ti pesesi. Te cat|hi dvÈrehi nikkhamitvÈ dve tÊÓi

yojanÈni ÈhiÓÉitvÈ kiÒci sÈsanaÑ alabhitvÈva paccÈgamiÑsu.
AthekadivasaÑ rÈjÈ supattaÑ ÈruhitvÈ amaccasahassaparivuto uyyÈnaÑ
gacchanto kilantar|pe paÒcasatamatte vÈÓijake nagaraÑ pavisante disvÈ
“ime addhÈnakilantÈ, addhÈ imesaÑ santikÈ ekaÑ bhaddakaÑ sÈsanaÑ
sossÈmÊ”ti te pakkosÈpetvÈ “kuto ÈgatatthÈ”ti pucchi. Atthi deva ito
vÊsatiyojanasatamatthake SÈvatthi nÈma nagaraÑ, tato ÈgatamhÈti. Atthi
pana vo dese kiÒci sÈsanaÑ uppannanti. Deva aÒÒaÑ kiÒci natthi,
SammÈsambuddho uppannoti. RÈjÈ tÈvadeva balavapÊtiyÈ phuÔÔhasarÊro
kiÒci sallakkhetuÑ asakkonto muhuttaÑ vÊtinÈmetvÈ puna “tÈtÈ kiÑ
vadethÈ”ti pucchi. Buddho deva uppannoti. RÈjÈ dutiyampi tatiyampi
tatheva vÊtinÈmetvÈ catutthavÈre “kiÑ vadetha tÈtÈ”ti pucchitvÈ “Buddho
uppanno”ti vutte “tÈtÈ sukhasÈsanasavanÈya satasahassaÑ vo dammÊ”ti
vatvÈ “aparampi kiÒci sÈsanaÑ atthi tÈtÈ”ti pucchi. Atthi deva dhammo
uppannoti. RÈjÈ tampi sutvÈ purimanayeneva tayo vÈre vÊtinÈmetvÈ
catutthavÈre “dhammo uppanno”ti vutte “idhÈpi vo satasahassaÑ dammÊ”ti
vatvÈ “aparampi kiÒci sÈsanaÑ atthi tÈtÈ”ti pucchi. Atthi deva saÑgho
uppannoti. RÈjÈ tampi sutvÈ tatheva tayo vÈre vÊtinÈmetvÈ catutthavÈre
“saÑgho uppanno”ti vutte “idhÈpi vo satasahassaÑ dammÊ”ti vatvÈ
amaccasahassaÑ oloketvÈ “tÈtÈ kiÑ karissÈmÈ”ti1 pucchi. Deva tumhe kiÑ
karissathÈti. AhaÑ tÈtÈ “Buddho uppanno dhammo uppanno saÑgho
uppanno”ti sutvÈ na puna nivattissÈmi, BhagavantaÑ uddhissa gantvÈ tassa
santike pabbajissÈmÊti. Mayampi deva tumhehi saddhiÑ pabbajissÈmÈti.
RÈjÈ suvaÓÓapaÔÔe akkharÈni likhÈpetvÈ vÈÓijakÈnaÑ datvÈ “imaÑ AnojÈya
nÈma deviyÈ detha sÈ tumhÈkaÑ tÊÓi satasahassÈni dassati, evaÒca pana naÑ
vadeyyÈtha ‘raÒÒÈ kira te issariyaÑ vissaÔÔhaÑ, yathÈsukhaÑ sampattiÑ
paribhuÒjÈhÊ’ti, sace pana ‘vo rÈjÈ kahan’ti pucchati, ‘SatthÈraÑ uddissa
pabbajissÈmÊti vatvÈ gato’ti2 ÈroceyyÈthÈ”ti Èha. AmaccÈpi attano attano
bhariyÈnaÑ
______________________________________________________________
1. KarissathÈti (Dhammapada-®Ôha 1. 354) 2. GatÈti (SÊ)
222 KhuddakanikÈya
tatheva sÈsanaÑ pahiÓiÑsu. RÈjÈ vÈÓijake uyyojetvÈ assaÑ abhiruyha

amaccasahassaparivuto taÑkhaÓaÒÒeva nikkhami.
SatthÈpi taÑdivasaÑ pacc|sakÈle lokaÑ volokento
MahÈkappinarÈjÈnaÑ saparivÈraÑ disvÈ “ayaÑ MahÈkappino vÈÓijakÈnaÑ
santikÈ tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ uppannabhÈvaÑ sutvÈ tesaÑ vacanaÑ tÊhi
satasahassehi p|jetvÈ rajjaÑ pahÈya amaccasahassaparivuto maÑ uddissa
pabbajitukÈmo sve nikkhamissati, so saparivÈro saha paÔisambhidÈhi
arahattaÑ pÈpuÓissati, paccuggamanaÑ karissÈmÊ”ti punadivase cakkavattÊ
viya khuddakagÈmabhojakaÑ rÈjÈnaÑ paccuggacchanto sayameva
pattacÊvaramÈdÈya vÊsayojanasataÑ maggaÑ paccuggantvÈ CandabhÈgÈya
nadiyÈ tÊre Nigrodharukkham|le chabbaÓÓabuddharasmiyo vissajjetvÈ
nisÊdi. RÈjÈpi Ègacchanto ekaÑ nadiÑ patvÈ “kÈ nÈmÈyan”ti pucchi.
AparacchÈ nÈma1 devÈti. KimassÈ parimÈÓaÑ tÈtÈti. GambhÊrato gÈvutaÑ,
puthulato dve gÈvutÈni devÈti. Atthi panettha nÈvÈ vÈ uÄumpo vÈti. Natthi
devÈti. “DÈvÈdÊni olokente2 amhe jÈti jaraÑ upaneti, jarÈ maraÓaÑ. AhaÑ
nibbematiko hutvÈ tÊÓi ratanÈni uddissa nikkhanto, tesaÑ me ÈnubhÈvena
idaÑ udakaÑ udakaÑ viya mÈ hot|”ti ratanattayassa guÓaÑ ÈvajjetvÈ “itipi
so BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho”ti BuddhaguÓaÑ anussaranto
saparivÈro assasahassena udakapiÔÔhe pakkhandi. SindhavÈ piÔÔhipÈsÈÓe viya
pakkhandiÑsu. KhurÈnaÑ aggaÔÔhÈneva3 temiÑsu.
So taÑ uttaritvÈ purato gacchanto aparampi nadiÑ disvÈ “ayaÑ kÈ
nÈmÈ”ti pucchi. NÊlavÈhÈ4 nÈma devÈti. KimassÈ parimÈÓanti, gambhÊratopi
puthulatopi aÉÉhayojanaÑ devÈti. SesaÑ purimasadisameva. TaÑ pana
nadiÑ disvÈ “SvÈkkhÈto Bhagavato dhammo”ti dhammÈnussatiÑ
anussaranto pakkhandi. Tampi atikkamitvÈ gacchanto aparampi nadiÑdisvÈ
“ayaÑ kÈ nÈmÈ”ti pucchi. CandabhÈgÈ nÈma devÈti. KimassÈ parimÈÓanti.
GambhÊratopi puthulatopi yojanaÑ devÈti. SesaÑ purimasadisameva. TaÑ
pana nadiÑ disvÈ “SuppaÔipanno Bhagavato sÈvakasaÑgho”ti
saÑghÈnussatiÑ
______________________________________________________________
1. AravacchÈ (SÊ) 2. RÈjÈ nadiÑ olokento (SÊ)
3. AggaggÈneva (SÊ), AÑ-®Ôha 1. 248; SaÑ-®Ôha 2. 225 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
4. NÊlavÈhanÈ (Ka), nÊlavÈhinÊ (AÑ-®Ôha 1. 248; SaÑ-®Ôha 2. 225 piÔÔhe.)
anussaranto pakkhandi. Tampi nadiÑ atikkamitvÈ gacchanto Satthu sarÊrato

nikkhantÈ chabbaÓÓabuddharasmiyo Nigrodharukkhassa
sÈkhÈviÔapapalÈsÈni obhÈsayamÈnÈ disvÈ cintesi “ayaÑ obhÈso neva
candassa, na s|riyassa, na devamÈrabrÈhmaÓasupaÓÓanÈgÈnaÑ aÒÒatarassa,
addhÈ ahaÑ SatthÈraÑ uddissa Ègacchanto SammÈsambuddhena diÔÔho
bhavissÈmÊ”ti. So tÈvadeva assapiÔÔhito otaritvÈ onatasarÊro rasmiyÈnusÈrena
SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ manosilÈrase nimujjanto viya BuddharasmÊnaÑ
anto pÈvisi. So SatthÈraÑ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi saddhiÑ
amaccasahassena. SatthÈ tesaÑ anupubbiÑ kathaÑ kathesi.
DesanÈpariyosÈne saparivÈro rÈjÈ sotÈpattiphale patiÔÔhahi.
Atha sabbe uÔÔhahitvÈ pabbajjaÑ yÈciÑsu. SatthÈ “Ègamissati nu kho
imesaÑ kulaputtÈnaÑ iddhimayapattacÊvaran”ti upadhÈrento “ime kulaputtÈ
PaccekabuddhasahassÈnaÑ cÊvarasahassaÑ adaÑsu, KassapabuddhakÈle
vÊsatiyÈ bhikkhusahassÈnaÑ vÊsaticÊvarasahassÈnipi adaÑsu, anacchariyaÑ
imesaÑ kulaputtÈnaÑ iddhimayapattacÊvarÈgamanan”ti ÒatvÈ
dakkhiÓahatthaÑ pasÈretvÈ “etha bhikkhavo, caratha brahmacariyaÑ sammÈ
dukkhassa antakiriyÈyÈ”ti Èha. Te tÈvadeva aÔÔhaparikkhÈradharÈ
vassasaÔÔhi1kattherÈ viya hutvÈ vehÈsaÑ abbhuggantvÈ paccorohitvÈ
SatthÈraÑ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu.
Te pana vÈÓijakÈ rÈjagehaÑ gantvÈ deviyÈ raÒÒÈ pahitasÈsanaÑ
ÈrocetvÈ deviyÈ “Ègacchant|”ti vutte pavisitvÈ ekamantaÑ aÔÔhaÑsu. Atha
ne devÊ pucchi “tÈtÈ kiÑkÈraÓÈ ÈgatatthÈ”ti. MayaÑ raÒÒÈ tumhÈkaÑ
santikaÑ pesitÈ, tÊÓi kira no satasahassÈni dethÈti. BahuÑ bhaÓe bhaÓatha,
kiÑ tumhehi raÒÒo santike kataÑ, kismiÑ vo rÈjÈ pasanno ettakaÑ dhanaÑ
dÈpetÊti. Devi na aÒÒaÑ kiÒci kataÑ, ekaÑ pana sÈsanaÑ ÈrocayimhÈti.
SakkÈ pana tÈtÈ mayhampi taÑ Èrocetunti. SakkÈ devÊti suvaÓÓabhi~gÈrena
mukhaÑ vikkhÈletvÈ devi Buddho loke uppannoti. SÈpi taÑ sutvÈ pÊtiyÈ
phuÔÔhasarÊrÈ tikkhattuÑkiÒci asallakkhetvÈ catutthavÈre “Buddho
uppanno”ti sutvÈ kiÑ tÈtÈ imasmiÑ pade raÒÒÈ dinnanti. SatasahassaÑ
devÊti. TÈtÈ ananucchavikaÑ raÒÒÈ kataÑ evar|paÑ
______________________________________________________________
1. Vissasatika (SÊ, I)
224 KhuddakanikÈya
sÈsanaÑ sutvÈ tumhÈkaÑ satasahassadadamÈnena. AhaÑ vo mama

duggatapaÓÓÈkÈre tÊÓi satasahassÈni dammi, aparaÑ kiÒci tumhehi
Èrocitanti. Te idaÒca idaÒcÈti itarÈnipi dve sÈsanÈni ÈrocesuÑ. DevÊ
purimanayeneva tayo tayo vÈre asallakkhetvÈ catutthacatutthavÈre tÊÓi tÊÓi
satasahassÈni adÈsi. EvaÑ te sabbÈni dvÈdasasatasahassÈni labhiÑsu.
Atha ne devÊ pucchi “rÈjÈ kahaÑ tÈtÈ”ti. Devi rÈjÈ “SatthÈraÑ uddissa
pabbajissÈmÊ”ti vatvÈ gatoti. MayhaÑ tena kiÑ sÈsanaÑ dinnanti. SabbaÑ
kira issariyaÑ tumhÈkaÑ vissaÔÔhaÑ “tumhe kira yathÈsukhaÑ sampattiÑ
anubhavathÈ”ti. AmaccÈ pana kuhiÑ tÈtÈti. Tepi raÒÒÈ saddhiÑ
“pabbajissÈmÈ”ti gatÈ devÊti. SÈ tesaÑ bhariyÈyo pakkosÈpetvÈ “ammÈ
tumhÈkaÑ sÈmikÈ raÒÒÈ saddhiÑ ‘pabbajissÈmÈ’ti gatÈ, tumhe kiÑ
karissathÈ”ti. KiÑ pana tehi amhÈkaÑ sÈsanaÑ pahitaÑ devÊti. Tehi kira
attano sampatti tumhÈkaÑ vissaÔÔhÈ “tumhe kira sampattiÑ yathÈsukhaÑ
paribhuÒjathÈ”ti. Tumhe pana devi kiÑ karissathÈti. AmhÈkaÑ1 so tÈva rÈjÈ
magge Ôhito tÊhi satasahassehi tÊÓi ratanÈni p|jetvÈ kheÄapiÓÉaÑ viya
sampattiÑ pahÈya “pabbajissÈmÊ”ti nikkhanto, mayÈpi tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ
sÈsanaÑ sutvÈ tÈni navahi satasahassehi p|jitÈni, na kho panesÈ sampatti
nÈma raÒÒoyeva dukkhÈ, mayhampi dukkhÈ eva. Ko raÒÒÈ
chaÉÉhitakheÄapiÓÉaÑ jaÓÓukehi bh|miyaÑ patiÔÔhahitvÈ mukhena
gaÓhissati, na mayhaÑ sampattiyÈ attho, SatthÈraÑ uddissa pabbajissÈmÊti.
Devi mayampi tumhehi saddhiÑ pabbajissÈmÈti. Sace sakkotha, sÈdh|ti.
Sakkoma devÊti. Tena hi “ethÈ”ti rathasahassaÑ yojÈpetvÈ rathaÑ Èruyha
tÈhi saddhiÑ nikkhamitvÈ antarÈmagge paÔhamaÑ nadiÑ disvÈ yathÈ raÒÒÈ
paÔhamaÑ pucchitÈ, tatheva pucchitvÈ sabbaÑ pavattiÑ sutvÈ “raÒÒÈ
gatamaggaÑ olokethÈ”ti vatvÈ “sindhavÈnaÑ padavalaÒjaÑ na passÈmÈ”ti
vutte rÈjÈ “tÊÓi ratanÈni uddissa nikkhantosmÊ”ti saccakiriyaÑ karitvÈ
tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ guÓe anussaritvÈ gato bhavissati, ahampi tÊÓi ratanÈni
uddissa nikkhantÈ, tesaÑ me ÈnubhÈvena idaÑ udakaÑ udakaÑ viya mÈ
hot|ti tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ guÓe anussarantÊ
______________________________________________________________
1. AmmÈ (SÊ, Ka)
rathasahassaÑ pesesi, udakaÑ piÔÔhipÈsÈÓasadisaÑ ahosi, cakkÈnaÑ

aggaÔÔhÈneva temiÑsu. Eteneva upÈyena itarÈ dvepi nadiyo uttariÑsu.
SatthÈ tÈsaÑ ÈgatabhÈvaÑ ÒatvÈ yathÈ tÈ attano santike nisinne sÈmike
bhikkh| na passanti, tathÈ adhiÔÔhÈsi. DevÊpi ÈgacchantÊ Satthu sarÊrato
nikkhantÈ rasmiyo disvÈ tatheva cintetvÈ SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
ekamantaÑ ÔhitÈ pucchi “bhante MahÈkappino rÈjÈ tumhe uddissa
nikkhamitvÈ gato, kahaÑ nu kho so, amhÈkaÑ taÑ dassethÈ”ti. NisÊdatha
tÈva, idheva naÑ passissathÈti. TÈ sabbÈpi haÔÔhatuÔÔhÈ “idheva kira nisinnÈ
sÈmike no passissÈmÈ”ti nisÊdiÑsu. SatthÈ anupubbiÑ kathaÑ kathesi.
AnojÈdevÊ desanÈpariyosÈne tÈhi saddhiÑ sotÈpattiphalaÑ pÈpuÓi.
MahÈkappino thero tÈsaÑ desiyamÈnaÑ dhammadesanaÑ sutvÈ saparivÈro
saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi. TasmiÑ khaÓe SatthÈ tÈsaÑ te
bhikkh| dassesi. TÈsaÑ hi ÈgatakkhaÓeyeva attano sÈmike kÈsÈvadhare
muÓÉasÊse disvÈ cittaÑ ekaggaÑ na bhaveyya, maggaphalaÑ nibbattetuÑ
sakkÈ na bhaveyya. TasmÈ acalasaddhÈya patiÔÔhitakÈlato paÔÔhÈya tÈsaÑ te
bhikkh| arahattappatte dassessi. TÈpi te disvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ
“bhante tumhÈkaÑ pabbajitakiccaÑ matthakappattan”ti vatvÈ SatthÈraÑ
vanditvÈ ekamantaÑ ÔhatvÈ pabbajjaÑ yÈciÑsu.
EvaÑ vutte SatthÈ UppalavaÓÓÈya theriyÈ ÈgamanaÑ cintesi. SÈ Satthu
cintitakkhaÓeyeva ÈkÈsenÈgantvÈ tÈ sabbÈ itthiyo gahetvÈ ÈkÈsena
bhikkhunupassayaÑ netvÈ pabbÈjesi. TÈ sabbÈ na cirasseva arahattaÑ
pÈpuÓiÑsu. SatthÈ bhikkhusahassaÑ ÈdÈya ÈkÈsena JetavanaÑ agamÈsi.
Tatra sudaÑ ÈyasmÈ MahÈkappino rattiÔÔhÈnÈdÊsu “aho sukhaÑ, aho
sukhan”ti udÈnaÑ udÈnento vicarati. Bhikkh| Bhagavato ÈrocesuÑ “bhante
MahÈkappino ‘aho sukhaÑ, aho sukhan’ti udÈnaÑ udÈnento vicarati, attano
rajjasukhaÑ Èrabbha udÈneti maÒÒe”ti. SatthÈ taÑ pakkosÈpetvÈ “saccaÑ
kira tvaÑ Kappina kÈmasukhaÑ Èrabbha udÈnaÑ udÈnesÊ”ti. BhagavÈ me
bhante taÑ Èrabbha udÈnabhÈvaÑ vÈ aÒÒaÑ Èrabbha udÈnabhÈvaÑ vÈ
jÈnÈtÊti. Atha SatthÈ “na bhikkhave mama putto kÈmasukhaÑ rajjasukhaÑ
Èrabbha udÈnaÑ udÈneti,
226 KhuddakanikÈya
puttassa pana me dhammaÑ carato dhammapÊti nÈma uppajjati, so

amatamahÈnibbÈnaÑ Èrabbha evaÑ udÈnaÑ udÈnesÊ”ti anusandhiÑ ghaÔetvÈ
dhammaÑ desento imaÑ gÈthamÈha–
“DhammapÊti sukhaÑ seti, vippasannena cetasÈ.
Ariyappavedite dhamme, sadÈ ramati paÓÉito”ti1.
AthekadivasaÑ SatthÈ bhikkh| Èmantesi “kacci bhikkhave Kappino
bhikkh|naÑ dhammaÑ desetÊ”ti. Appossukko bhante
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ anuyutto viharati, ovÈdamattampi na detÊti.
SatthÈ theraÑ pakkosÈpetvÈ “saccaÑ kira tvaÑ Kappina antevÈsikÈnaÑ
ovÈdamattampi na desÊ”ti. SaccaÑ bhagavÈti. BrÈhmaÓa mÈ evaÑ akÈsi, ajja
paÔÔhÈya upagatÈnaÑ bhikkh|naÑ dhammaÑ desehÊti. “SÈdhu bhante”ti
thero Bhagavato vacanaÑ sirasÈ sampaÔicchitvÈ ekovÈdeneva
samaÓasahassaÑ arahatte patiÔÔhÈpesi. Tena naÑ SatthÈ paÔipÈÔiyÈ attano
sÈvake ÔhÈnantare Ôhapento “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkhu-ovÈdakÈnaÑ yadidaÑ MahÈkappino”ti2 etadagge Ôhapesi.
66. EvaÑ thero patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ

ÈdimÈha. Udito ajaÔÈkÈseti sakalÈkÈse udito uÔÔhito pÈkaÔabh|to.
Saradambare saradakÈle ÈkÈse ravÊva s|riyo ivÈti attho.
70. Akkhadasso tadÈ Èsinti tasmiÑ Padumuttarassa Bhagavato kÈle

SÈradassÊ HitadassÊ Ècariyo pÈkaÔo ahosinti attho.
71. SÈvakassa katÈvinoti tassa Bhagavato me manaÑ mama cittaÑ,

tappayantassa tosayantassa sÈvakassa ovÈdakassa guÓaÑ pakÈsayato
aggaÔÔhÈne Ôhapentassa katÈvino sÈtaccakiccayuttassa vacanaÑ sutvÈti
sambandho.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 24 piÔÔhe Dhammapade. 2. AÑ 1. 26 piÔÔhe.
73. HaÑsasamabhÈgoti haÑsasadisagÈmi. HaÑsadundubhinissanoti

haÑsaravo dundubhibherisaddasadisavacano “etaÑ mahÈmattaÑ passatha
bhikkhavo”ti ÈhÈti sambandho.
74. Samuggatatan|ruhanti suÔÔhu uggatalomaÑ uddhaggalomaÑ,

udagyamanaÑ vÈ. JÊm|tavaÓÓanti muttaphalasamÈnavaÓÓaÑ
sundarasarÊrapabhanti attho. PÊÓaÑsanti paripuÓÓaÑ aÑsaÑ.
PasannanayanÈnananti pasanna-akkhipasannamukhanti attho.
75. KatÈvinoti katÈdhikÈrassa etadagge Ôhitassa bhikkhuno ÔhÈnaÑ so

eso muditÈya pahaÔÔhacittatÈya patthetÊti sambandho.
81. Sataso anusÈsiyÈti dhammena samena vacanena kÈraÓavasena

anusÈsitvÈti attho. BÈrÈÓasiyamÈsanneti BÈrÈÓasiyÈ samÊpe PesakÈragÈme.
JÈto keniyajÈtiyanti tantavÈyajÈtiyÈ pesakÈrakule jÈtoti attho. SesaÑ
MahÈkappinatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Dabbamallaputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CatutthÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
Dabbamallaputtattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare seÔÔhiputto hutvÈ jÈto vibhavasampanno
ahosi, Satthari pasanno Satthu dhammadesanaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ
bhikkhuÑ senÈsanapaÒÒÈpakÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ
pasannamÈnaso BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ nimantetvÈ sattÈhaÑ
mahÈdÈnaÑ datvÈ sattÈhaccayena Bhagavato pÈdam|le nipatitvÈ taÑ ÔhÈnaÑ
patthesi. BhagavÈpissa samijjhanabhÈvaÑ ÒatvÈ byÈkÈsi. So yÈvajÊvaÑ
kusalaÑ katvÈ tato cuto TusitÈdÊsu devesu dibbasampattiÑ anubhavitvÈ tato
cuto Vipassissa Bhagavato kÈle ekasmiÑ kule nibbatto
asappurisasaÑsaggena tassa sÈvakaÑ bhikkhuÑ arahÈti jÈnantopi abbh|tena
abbhÈcikkhi. Tasseva sÈvakÈnaÑ khÊrasalÈkabhattaÑ adÈsi. So
228 KhuddakanikÈya
yavatÈyukaÑ puÒÒÈni katvÈ devamanussesu saÑsaranto ubhayasampattiyo

anubhavitvÈ Kassapadasabalassa kÈle kulagehe nibbatto osÈnakÈle sÈsane
pabbajito parinibbute Bhagavati sakalaloke kolÈhale jÈte satta bhikkhavo
pabbajito paccantajanapade vanamajjhe ekaÑ pabbataÑ abhiruhitvÈ “jÊvitÈsÈ
orohantu nirÈlayÈ nisÊdant|”ti nisseÓiÑ pÈtesuÑ. TesaÑ ovÈdadÈyako
jeÔÔhakatthero sattÈhabbhantare arahÈ ahosi. Tadanantaratthero anÈgÈmÊ,
itare paÒca parisuddhasÊlÈ tato cutÈ devaloke nibbattÈ. Tattha ekaÑ
BuddhantaraÑ dibbasukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
PukkusÈti1, Sabhiyo2, BÈhiyo3, KumÈrakassapo4ti ime cattÈro tattha tattha
nibbattiÑsu. AyaÑ pana MallaraÔÔhe Anupiyanagare5 nibbatti. TasmiÑ
mÈtukucchito anikkhanteyeva mÈtÈ kÈlamakÈsi, atheko tassÈ sarÊraÑ
jhÈpanatthÈya citakasmiÑ ÈropetvÈ kumÈraÑ dabbantare patitaÑ gahetvÈ
jaggÈpesi. Dabbe patitattÈ Dabbo Mallaputtoti pÈkaÔo ahosi. AparabhÈge
pubbasambhÈravasena pabbaji, so kammaÔÔhÈna-manuyutto na cirasseva
saha paÔisambhi dÈhi arahattaÑ pÈpuÓi.
Atha naÑ SatthÈ majjhattabhÈvena ÈnubhÈvasampannabhÈvena ca
bhikkh|naÑ senÈsanaÑ paÒÒÈpane bhattuddesane ca niyojesi. Sabbo ca
bhikkhusaÑgho taÑ samannesi. TaÑ Vinayakhandhake6 Ègatameva.
AparabhÈge thero ekassa varasalÈkadÈyakassa salÈkabhattaÑ
Mettiyabh|majakÈnaÑ bhikkh|naÑ uddisi. Te haÔÔhatuÔÔhÈ “sve mayhaÑ
muggaghatamadhumissakabhattaÑ bhuÒjissÈmÈ”ti ussÈhajÈtÈ ahesuÑ. So
pana upÈsako tesaÑ vÈrappattabhÈvaÑ sutvÈ dÈsiÑ ÈÓÈpesi “ye je bhikkh|
sve idha Ègamissanti, te kaÓÈjakena bila~gadutiyena parivisÈhÊ”ti. SÈpi
tatheva te bhikkh| Ègate koÔÔhakapamukhe nisÊdÈpetvÈ bhojesi. Te bhikkh|
anattamanÈ kopena taÔataÔÈyantÈ there ÈghÈtaÑ bandhitvÈ
“madhurabhattadÈyakaÑ amhÈkaÑ amadhurabhattaÑ dÈpetuÑ esova
niyyojesÊ”ti dukkhÊ dummanÈ nisÊdiÑsu. Atha te MettiyÈ nÈma bhikkhunÊ
“kiÑ bhante dummanÈ”ti pucchi. Te “bhagini kiÑ amhe
______________________________________________________________
1. Ma 3. 281 piÔÔhe. 2. Khu 1. 355 piÔÔhe SuttanipÈte. 3. Khu 1. 84 piÔÔhe udÈne.
4. Ma 1. 195 piÔÔhe. 5. RÈjagehe (I, Ka) 6. Vi 4. 192 piÔÔhe.
Dabbena Mallaputtena viheÔhiyamÈne ajjhupekkhasÊ”ti ÈhaÑsu. KiÑ bhante

mayÈ sakkÈ kÈtunti. Tassa dosaÑ ÈropehÊti. SÈ tattha tattha therassa
abh|tÈropanaÑ akÈsi. TaÑ sutvÈ bhikkh| Bhagavato ÈrocesuÑ. Atha
BhagavÈ DabbaÑ MallaputtaÑ pakkosÈpetvÈ “saccaÑ kira tvaÑ Dabba
MettiyÈya bhikkhuniyÈ vippakÈramakÈsÊ”ti pucchi. YathÈ maÑ bhante
BhagavÈ jÈnÈtÊti. Na kho Dabba DabbÈ evaÑ nibbeÔhenti, kÈrakabhÈvaÑ vÈ
akÈrakabhÈvaÑ vÈ vadehÊti. AkÈrako ahaÑ bhanteti. BhagavÈ “MettiyaÑ
bhikkhuniÑ nÈsetvÈ te bhikkh| anuyuÒjathÈ”ti Èha. UpÈlittherappamukhÈ
bhikkh| taÑ bhikkhuniÑ uppabbÈjetvÈ Mettiyabh|majake bhikkh|
anuyuÒjitvÈ tehi “amhehi niyojitÈ sÈ bhikkhunÊ”ti vutte Bhagavato
etamatthaÑ ÈrocesuÑ. BhagavÈ Mettiyabh|majakÈnaÑ bhikkh|naÑ
am|lakasaÑghÈdisesaÑ paÒÒapesi.
Tena ca samayena Dabbatthero bhikkh|naÑ senÈsanaÑ paÒÒÈpento
VeÄuvanavihÈrassa sÈmantÈ aÔÔhÈrasamahÈvihÈre sabhÈge bhikkh| pesento
rattibhÈge andhakÈre a~guliyÈ padÊpaÑ jÈletvÈ tenevÈlokena aniddhimante
bhikkh| pesesi. EvaÑ therassa senÈsanapaÒÒÈpanabhattuddesanakicce
pÈkaÔe jÈte SatthÈ ariyagaÓamajjhe DabbattheraÑ ÔhÈnantare Ôhapento
“etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ
senÈsanapaÒÒÈpakÈnaÑ yadidaÑ Dabbo Mallaputto”ti1 etadagge Ôhapesi.
108. Thero attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

sabbaÑ heÔÔhÈ vuttatthameva. Ito ekanavute kappe VipassÊ nÈma NÈyako
loke uppajjÊti sambandho.
125. DuÔÔhacittoti d|sitacitto asÈdhusa~gamena apasannacittoti attho.

UpavadiÑ sÈvakaÑ tassÈti tassa Bhagavato khÊÓÈsavaÑ sÈvakaÑ upavadiÑ,
upari abh|taÑ vacanaÑ ÈropesiÑ, abbhakkhÈnaÑ akÈsinti attho.
______________________________________________________________
230 KhuddakanikÈya
132. Dundubhiyoti dunduÑ iti saddÈyanato dundubhisa~khÈtÈ bheriyo.

NÈdayiÑs|ti saddaÑ kariÑsu. Samantato asaniyoti sabbadisÈbhÈgato asane
vinÈsane niyuttoti asaniyo, devadaÓÉÈ bhayÈvahÈ phaliÑs|ti sambandho.
133. UkkÈ patiÑsu nabhasÈti ÈkÈsato aggikkhandhÈ ca patiÑs|ti attho.

Dh|maketu ca dissatÊti dh|marÈjisahito aggikkhandho ca dissati paÒÒÈyatÊti
Dabbamallaputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
5. KumÈrakassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PaÒcamÈpadÈne ito satasahassamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato
KumÈrakassapattherassa apadÈnaÑ. AyaÑ kira Padumuttarassa Bhagavato
kÈle brÈhmaÓakule nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ ekadivasaÑ Satthu santike
dhammaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ cittakathikÈnaÑ aggaÔÔhÈne
ÔhapentaÑ disvÈ sayampi taÑ ÔhÈnantaraÑ patthento paÓidhÈnaÑ katvÈ
tadanur|pÈni puÒÒÈni karonto yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto devamanussesu
saÑsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvÈ Kassapassa Bhagavato kÈle
kulagehe nibbatto tassa Bhagavato sÈsane pabbajitvÈ samaÓadhammaÑ
katvÈ sugatÊsuyeva saÑsaranto dibbasukhaÑ mÈnusasukhaÒca anubhavitvÈ
imasmiÑ BuddhuppÈde RÈjagahe ekissÈ seÔÔhidhÊtÈya kucchimhi nibbatto.
SÈ kira kumÈrikÈkÈleyeva pabbajitukÈmÈ mÈtÈpitaro yÈcitvÈ pabbajjaÑ
alabhamÈnÈ patikulaÑ gantvÈ gabbhaÑ gaÓhitvÈ taÑ ajÈnitvÈ “sÈmikaÑ
ÈrÈdhetvÈ pabbajjaÑ anujÈnÈpessÈmÊ”ti cintesi. SÈ sÈmikaÑ ÈrÈdhentÊ
ayyaputta–
“Sace imassa kÈyassa, anto bÈhirako siyÈ.
DaÓÉaÑ n|na gahetvÈna, kÈke soÓe nivÈraye”ti1–
ÈdinÈ sarÊrassa dosaÑ dassentÊ taÑ ÈrÈdhesi.
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 190 piÔÔhe.
SÈ sÈmikena anuÒÒÈtÈ gabbhinibhÈvaÑ ajÈnantÊ devadattapakkhiyÈsu

bhikkhunÊsu pabbaji. TassÈ gabbhinibhÈvaÑ disvÈ bhikkhuniyo DevadattaÑ
pucchiÑsu. So “assamaÓÊ”ti Èha. SÈ “nÈhaÑ DevadattaÑ uddissa pabbajitÈ,
BhagavantaÑ uddissa pabbajitÈ”ti Bhagavato santikaÑ gantvÈ DasabalaÑ
pucchi. SatthÈ UpÈlittheraÑ paÔicchÈpesi. Thero SÈvatthinagaravÈsÊni kulÈni
VisÈkhaÒca upÈsikaÑ pakkosÈpetvÈ sarÈjikÈya parisÈya taÑ vinicchinanto
“pure laddho gabbho, arogÈ pabbajjÈ”ti Èha. TaÑ sutvÈ SatthÈ “sÈdhu
suvinicchitaÑ UpÈlinÈ adhikaraÓan”ti therassa sÈdhukÈraÑ adÈsi.
SÈ bhikkhunÊ suvaÓÓabimbasadisaÑ puttaÑ vijÈyi. TaÑ rÈjÈ Pasenadi
Kosalo “dÈrakapariharaÓaÑ bhikkhunÊnaÑ palibodho”ti dhÈtÊnaÑ dÈpetvÈ
posÈpesi, Kassapotissa nÈmaÑ kariÑsu. AparabhÈge ala~karitvÈ Satthu
santikaÑ netvÈ pabbÈjesi. KumÈrakÈle pabbajitattÈ pana BhagavatÈ
“KassapaÑ pakkosatha, idaÑ phalaÑ vÈ khÈdanÊyaÑ vÈ Kassapassa dethÈ”ti
vutte “KatarakassapassÈ”ti “KumÈrakassapassÈ”ti evaÑ gahitanÈmattÈ raÒÒÈ
posÈvanÊyaputtattÈ ca vuddhakÈlepi KumÈrakassapotveva paÒÒÈyittha.
So pabbajitakÈlato paÔÔhÈya vipassanÈya kammaÑ karoti,
BuddhavacanaÒca uggaÓhÈti. Atha tena saddhiÑ pabbatamatthake
samaÓadhammaÑ katvÈ anÈgÈmÊ hutvÈ SuddhÈvÈse nibbattamahÈbrahmÈ
“vipassanÈya mukhaÑ dassetvÈ maggaphaluppattiyÈ upÈyaÑ karissÈmÊ”ti
paÒcadasapaÒhe abhisa~kharitvÈ Andhavane vasantassa therassa “ime paÒhe
SatthÈraÑ puccheyyÈsÊ”ti Ècikkhi. Tato so te paÒhe BhagavantaÑ pucchi.
BhagavÈpissa vissajjesi. Thero Bhagavato kathitaniyÈmeneva te uggaÓhitvÈ
vipassanaÑ gabbhaÑ gÈhÈpetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento ito satasahassamhÊti-ÈdimÈha. Tattha yaÑ
heÔÔhÈ vuttanayaÒca uttÈnatthaÒca, taÑ sabbaÑ na vaÓÓayissÈma.
AnuttÈnapadameva vaÓÓayissÈma.
169. ŒpannasattÈ me mÈtÈti mayhaÑ mÈtÈ garugabbhÈ gabbhinÊ

pasutÈsannagabbhÈti attho.
232 KhuddakanikÈya
173. VammikasadisaÑ kÈyanti sarÊraÑ nÈma vammikasadisaÑ yathÈ

vammiko ito cito ca chiddÈvachiddo gharagoÄika-upacikÈdÊnaÑ Èsayo,
evameva ayaÑ kÈyo navachiddo dhuvassavoti Buddhena BhagavatÈ desitaÑ
pakÈsetaÑ taÑ sutvÈ me cittaÑ Èsave aggahetvÈ asesetvÈ kilesato vimucci,
arahatte patiÔÔhÈsÊti attho. AparabhÈge tattha tattha bhikkh|naÑ
vicittadhammakathikabhÈvaÑ sutvÈ SatthÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama
sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ cittakathikÈnaÑ yadidaÑ KumÈrakassapo”ti1
etadagge ÔhapesÊti.
KumÈrakassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. BÈhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ChaÔÔhÈpadÈne ito satasahassamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato BÈhiyassa
DÈrucÊriyattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbatto brÈhmaÓasippesu nipphattiÑ gantvÈ
veda~gesu anavayo ekadivasaÑ Satthu santikaÑ gantvÈ dhammaÑ suÓanto
pasannamÈnaso SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ khippÈbhiÒÒÈnaÑ aggaÔÔhÈne
ÔhapentaÑ disvÈ taÑ ÔhÈnaÑ pattukÈmo sattÈhaÑ Buddhappamukhassa
bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈ sattÈhassa accayena Bhagavato
pÈdam|le nipanno “BhagavÈ bhante ito sattame divase yaÑ bhikkhuÑ
khippÈbhiÒÒÈnaÑ aggaÔÔhÈne Ôhapesi, so viya ahampi anÈgate ekassa
Buddhassa sÈsane khippÈbhiÒÒÈnaÑ aggo bhaveyyan”ti patthanaÑ akÈsi.
BhagavÈ anÈgataÑsaÒÈÓena oloketvÈ samijjhanabhÈvaÑ ÒatvÈ “anÈgate
Gotamassa Bhagavato sÈsane pabbajitvÈ khippÈbhiÒÒÈnaÑ aggo
bhavissatÊ”ti byÈkÈsi. So yÈvatÈyukaÑ puÒÒÈni katvÈ tato cuto devaloke
nibbatto tattha cha kÈmÈvacarasampattiyo anubhavitvÈ puna manussesu
cakkavatti-Èdisampattiyo anekakappakoÔisatesu anubhavitvÈ Kassapassa
Bhagavato kÈle ekasmiÑ kule nibbatto, Bhagavati parinibbute pabbajito
yadÈ sÈsane osakkamÈne satta bhikkh| catunnaÑ parisÈnaÑ
______________________________________________________________
ajjhÈcÈraÑ disvÈ saÑvegappattÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ “yÈva sÈsanassa

antaradhÈnaÑ na hoti, tÈva attano patiÔÔhaÑ karissÈmÈ”ti suvaÓÓacetiyaÑ
vanditvÈ tattha araÒÒe ekaÑ pabbataÑ disvÈ “jÊvitasÈlayÈ nivattantu,
nirÈlayÈ imaÑ pabbataÑ abhiruhant|”ti nisseÓiÑ bandhitvÈ sabbe taÑ
pabbataÑ abhiruyha nisseÓiÑ pÈtetvÈ samaÓadhammaÑ kariÑsu. Tesu
saÑghatthero ekarattÈtikkamena arahattaÑ pÈpuÓi. So Anotattadahe
nÈgalatÈdantakaÔÔhaÑ khÈditvÈ mukhaÑ dhovitvÈ uttarakuruto piÓÉapÈtaÑ
ÈharitvÈ te bhikkh| Èha “Èvuso imaÑ piÓÉapÈtaÑ bhuÒjathÈ”ti. Te ÈhaÑsu
“kiÑ bhante amhehi evaÑ katikÈ katÈ ‘yo paÔhamaÑ arahattaÑ pÈpuÓÈti,
tenÈbhataÑ piÓÉapÈtaÑ avasesÈ paribhuÒjant|’ti”. No hetaÑ Èvusoti. “Tena
hi sace mayampi tumhe viya visesaÑ nibbattessÈma, sayaÑ ÈharitvÈ
bhuÒjissÈmÈ”ti na icchiÑsu.
Dutiyadivase dutiyatthero anÈgÈmÊ hutvÈ tatheva piÓÉapÈtaÑ ÈharitvÈ
itare nimantesi. Te evamÈhaÑsu “kiÑ panÈvuso katikÈ katÈ, ‘mahÈtherena
ÈbhataÑ piÓÉapÈtaÑ abhuÒjitvÈ anutherena ÈbhataÑ bhuÒjissÈmÈ’tÊ”. No
hetaÑ Èvusoti. “EvaÑ sante tumhe viya mayampi visesaÑ nibbattetvÈ attano
attano purisakÈrena bhuÒjituÑ sakkontÈ bhuÒjissÈmÈ”ti na icchiÑsu. Tesu
arahattappattatthero parinibbÈyi, dutiyo anÈgÈmÊ brahmaloke nibbatti, itare
paÒca visesaÑ nibbattetuÑ asakkontÈ sussitvÈ sattame divase kÈlaÑ katvÈ
devaloke nibbattiÑsu. Tattha dibbasukhaÑ anubhavitvÈ imasmiÑ
BuddhuppÈde tato cavitvÈ manussesu nibbattiÑsu. Tesu eko PukkusÈti rÈjÈ
ahosi, eko GandhÈraraÔÔhe TakkasilÈyaÑ KumÈrakassapo, eko BÈhiyo
DÈrucÊriyo, eko Dabbo Mallaputto, eko Sabhiyo paribbÈjakoti. Tesu ayaÑ
BÈhiyo DÈrucÊriyo suppÈrakapaÔÔane vÈÓijakule nibbatto vÈÓijakamme
nipphattiÑ gato mahaddhano mahÈbhogo, so suvaÓÓabh|miÑ gacchantehi
vÈÓijehi saddhiÑ nÈvamÈruyha videsaÑ gacchanto katipÈhaÑ gantvÈ
bhinnÈya nÈvÈya sesesu macchakacchapabhakkhesu jÈtesu ekoyeva
avasiÔÔho ekaÑ phalakaÑ gahetvÈ vÈyamanto sattame divase
SuppÈrakapaÔÔanatÊraÑ okkami. Tassa nivÈsanapÈr|panaÑ natthi, so aÒÒaÑ
kiÒci apassanto sukkhakaÔÔhadaÓÉake
234 KhuddakanikÈya
vÈkehi paliveÔhetvÈ nivÈsetvÈ pÈrupitvÈ ca devakulato kapÈlaÑ gahetvÈ

SuppÈrakapaÔÔanaÑ agamÈsi. ManussÈ taÑ disvÈ yÈgubhattÈdÊni datvÈ
“ayaÑ eko arahÈ”ti sambhÈvesuÑ. So vatthesu upanÊtesu “sacÈhaÑ
nivÈsemi, pÈrupÈmi vÈ, lÈbhasakkÈro me parihÈyissatÊ”ti tÈni paÔikkhipitvÈ
dÈrucÊrÈneva parihari.
Athassa “arahÈ, arahÈ”ti bah|hi sambhÈviyamÈnassa evaÑ cetaso
parivitakko udapÈdi “ye keci loke arahanto vÈ arahattamaggaÑ vÈ
samÈpannÈ, ahaÑ tesaÑ aÒÒataro”ti so tena niyÈmena kuhanakammena
jÊvikaÑ kappeti.
Kassapadasabalassa sÈsane sattasu janesu pabbataÑ Èruyha
samaÓadhammaÑ karontesu eko anÈgÈmÊ hutvÈ SuddhÈvÈsabrahmaloke
nibbattitvÈ attano brahmasampattiÑ olokento ÈgataÔÔhÈnaÑ Èvajjento
pabbatamÈruyha samaÓadhammaÑ karaÓaÔÔhÈnaÑ disvÈ sesÈnaÑ
nibbattanaÔÔhÈnaÑ Èvajjento ekassa parinibbutabhÈvaÑ itaresaÒca
paÒcannaÑ kÈmÈvacaradevaloke nibbattabhÈvaÑ ÒatvÈ te kÈlÈnukÈlaÑ
Èvajjesi “imasmiÑ pana kÈle kahaÑ nu kho te”ti Èvajjento dÈrucÊriyaÑ
SuppÈrakapaÔÔanaÑ nissÈya kuhanakammena jÊvikaÑ kappentaÑ disvÈ
“naÔÔho vatÈyaÑ bÈlo, pubbe samaÓadhammaÑ karonto ati-ukkaÔÔhabhÈvena
arahatÈpi ÈbhataÑ piÓÉapÈtaÑ aparibhuÒjitvÈ idÈni udarahetu anÈrahÈva
samÈno arahattaÑ paÔijÈnitvÈ lokaÑ vaÒcento vicarati, Dasabalassa
uppannabhÈvaÑ na jÈnÈti, gacchÈmi naÑ saÑvejetvÈ BuddhuppÈdaÑ
jÈnÈpessÈmÊ”ti khaÓeneva brahmalokato otaritvÈ SuppÈrakapaÔÔane
rattibhÈgasamanantare dÈrucÊriyassa sammukhe pÈturahosi. So attano
vasanaÔÔhÈne obhÈsaÑ disvÈ bahi nikkhamitvÈ mahÈbrahmÈnaÑ disvÈ
aÒjaliÑ paggayha “ke tumhe”ti pucchi. “AhaÑ tumhÈkaÑ porÈÓakasahÈyo
anÈgÈmiphalaÑ patvÈ brahmaloke nibbatto, amhÈkaÑ sabbajeÔÔhako arahÈ
hutvÈ parinibbuto, tumhe pana paÒcajanÈ devaloke nibbattÈ. SvÈhaÑ dÈni
taÑ imasmiÑ ÔhÈne kuhanakammena jÊvikaÑ kappentaÑ disvÈ damituÑ
Ègato”ti vatvÈ idaÑ kÈraÓaÑ Èha “neva kho tvaÑ BÈhiya arahÈ nÈpi
arahattamaggaÑ vÈ samÈpanno, sÈpi te paÔipadÈ natthi, yÈya tvaÑ arahÈ vÈ
assa arahattamaggaÑ vÈ samÈpanno”ti. Athassa Satthu uppannabhÈvaÑ
SÈvatthiyaÑ
vasanabhÈvaÒca ÈcikkhitvÈ “Satthu santikaÑ gacchÈ”ti taÑ uyyojetvÈ

brahmalokameva agamÈsi.
BÈhiyo pana ÈkÈse ÔhatvÈ kathentaÑ mahÈbrahmÈnaÑ oloketvÈ cintesi
“aho bhÈriyaÑ kammaÑ mayÈ kataÑ, anarahaÑ arahÈ ahanti cintesiÑ,
ayaÒca maÑ ‘na tvaÑ arahÈ, nÈpi arahattamaggaÑ vÈ samÈpannÈsÊ’ti vadati,
atthi nu kho loke aÒÒo arahÈ”ti. Atha naÑ pucchi “atha ke carahi sadevake
loke arahanto vÈ arahattamaggaÑ vÈ samÈpannÈ”ti. Athassa devatÈ Ècikkhi
“atthi BÈhiya uttaresu janapadesu SÈvatthi nÈma nagaraÑ, tattha so BhagavÈ
etarahi viharati ArahaÑ SammÈsambuddho. So hi BÈhiya BhagavÈ arahÈ
ceva arahattÈya ca dhammaÑ desesÊ”ti. BÈhiyo rattibhÈge devatÈya kathaÑ
sutvÈ saÑviggamÈnaso taÑkhaÓaÑyeva suppÈrakÈ nikkhamitvÈ
ekarattivÈsena1 SÈvatthiÑ agamÈsi, gacchanto ca pana devatÈnubhÈvena
BuddhÈnubhÈvena ca vÊsayojanasatikaÑ maggaÑ atikkamitvÈ SÈvatthiÑ
anuppatto, tasmiÑ khaÓe SatthÈ SÈvatthiyaÑ piÓÉÈya paviÔÔho hoti. So
JetavanaÑ pavisitvÈ abbhokÈse ca~kamante sambahule bhikkh| pucchi
“kuhiÑ etarahi SatthÈ”ti. Bhikkh| “SÈvatthiyaÑ piÓÉÈya paviÔÔho”ti vatvÈ
“tvaÑ pana kuto ÈgatosÊ”ti pucchiÑsu. SuppÈrakÈ ÈgatomhÊti. KadÈ
nikkhantosÊti, hiyyo sÈyanhasamaye nikkhantomhÊti. “D|ratopi Ègato, nisÊda
tÈva pÈde dhovitvÈ telena makkhetvÈ thokaÑ vissamÈhi, ÈgatakÈle
SatthÈraÑ dakkhissatÊ”ti ÈhaÑsu. “AhaÑ bhante Satthu vÈ attano vÈ
jÊvitantarÈyaÑ na jÈnÈmi, katthaci aÔÔhatvÈ anisÊditvÈ ekaratteneva
vÊsayojanasatikaÑ maggaÑ Ègato, SatthÈraÑ passitvÈva vissamissÈmÊ”ti
Èha. So evaÑ vatvÈ taramÈnar|po SÈvatthiÑ pavisitvÈ BhagavantaÑ
anopamÈya BuddhasiriyÈ carantaÑ disvÈ “cirassaÑ vata me Gotamo
SammÈsambuddho diÔÔho”ti diÔÔhaÔÔhÈnato paÔÔhÈya onatasarÊro gantvÈ
antaravÊthiyaÑ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ gopphakesu daÄhaÑ gahetvÈ
evamÈha “desetu bhante BhagavÈ dhammaÑ, desetu Sugato dhammaÑ, yaÑ
mamassa dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈ”ti. Atha naÑ SatthÈ “akÈlo kho tÈva
BÈhiya antaragharaÑ paviÔÔhamhÈ piÓÉÈyÈ”ti paÔikkhipi.
______________________________________________________________
1. NikkhamitvÈ sabbattha ekarattivÈsena (Ka)
236 KhuddakanikÈya
TaÑ sutvÈ BÈhiyo “bhante saÑsÈre saÑsarantena kabaÄÊkÈrÈhÈro na

aladdhapubbo, tumhÈkaÑ vÈ mayhaÑ vÈ jÊvitantarÈyaÑ na jÈnÈmi, desetu
me bhante BhagavÈ dhammaÑ, desetu Sugato dhamman”ti puna yÈci. SatthÈ
dutiyampi tatheva paÔikkhipi. EvaÑ kirassa ahosi “imassa diÔÔhakÈlato
paÔÔhÈya sakalasarÊraÑ pÊtiyÈ nirantaraÑ ajjhotthaÔaÑ hoti, balavapÊtivego
dhammaÑ sutvÈpi na sakkhissati paÔivijjhituÑ, majjhattupekkhÈya tÈva
tiÔÔhatu, ekaratteneva vÊsayojanasatikaÑ maggaÑ Ègatassapi cassa daratho
balavÈ sopi tÈva paÔippassambhat|”ti. TasmÈ dvikkhattuÑ paÔikkhipitvÈ
tatiyaÑ yÈcito antaravÊthiyaÑ Ôhitova “tasmÈtiha te BÈhiya evaÑ
sikkhitabbaÑ, diÔÔhe diÔÔhamattaÑ bhavissatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena
anekapariyÈyena dhammaÑ desesi. So Satthu dhammaÑ suÓantoyeva
sabbÈsave khepetvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi.
178. So arahattaÑ pattakkhaÓeyeva pubbakammaÑ saritvÈ

saÒjÈtasomanasso pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento ito satasahassamhÊti-
ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva.
AnuttÈnapadavaÓÓanameva karissÈma.
181. HasanaÑ2 paccavekkhaÓanti paripuÓÓasomanassajÈtaÑ

paccavekkhaÓaÑ, komÈravaÓÓaÑ atikomalanti attho.
182. HemayaÒÒopacita~ganti suvaÓÓasuttayaÒÒopacitasutta-avayavaÑ

sarÊraÑ dehanti attho. PalambabimbatamboÔÔhanti
olambitabimbaphalasadisaÑ rattavaÓÓaÑ oÔÔhadvayasamannÈgatanti attho.
SetatiÓhasamaÑ dijanti sunisitatikhiÓa-ayalohaghaÑsanena ghaÑsitvÈ
samaÑ kataÑ viya samadantanti attho.
183. PÊtisamphullitÈnananti pÊtiyÈ suÔÔhu phullitaÑ vikasitaÑ ÈnanaÑ

mukhaÑ ÈdÈsatalasadisamukhavantanti attho.
184. KhippÈbhiÒÒassa bhikkhunoti khippaÑ desanÈya

samugghÈÔitakkhaÓeyeva abhivisesena ÒÈtuÑ samatthassa bhikkhunoti attho.
186. SaggaÑ agaÑ sabhavanaÑ yathÈti attano gehaÑ viya saggaÑ

lokaÑ agamÈsinti attho.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 85 piÔÔhe udÈne. 2. CariyaÑ (PÈÄi)
196. Na tvaÑ upÈyamaggaÒÒ|ti tvaÑ

nibbÈnÈdhigam|pÈyabh|tamaggaÒÒ| na ahosÊti attho.
200. Satthuno sadÈ Jinanti sadÈ sabbakÈlaÑ jinaÑ jinanto parÈjitakopo

Satthuno SammÈsambuddhassa vimalÈnanaÑ ÈdÈsatalasadisamukhaÑ
passissÈmi passituÑ nikkhamÈmÊti yojanÈ. Dije apucchiÑ kuhiÑ
lokanandanoti kuhiÑ ÔhÈne lokapasÈdakaro satthÈti dije brÈhmaÓe ahaÑ
bhikkh| apucchinti attho.
201. Sasova khippaÑ Munidassanussukoti Munidassane

TathÈgatadassane ussukko ussÈhajÈto saso iva khippaÑ pÈpuÓÈtÊti attho.
202. TuvaÔaÑ gantvÈti sÊghaÑ gantvÈ. PiÓÉatthaÑ apihÈgidhanti

piÓÉapÈtaÑ paÔicca apihaÑ apagatapihaÑ agidhaÑ nittaÓhaÑ.
203. Alolakkhanti ito cito ca anolokayamÈnaÑ uttame SÈvatthinagare

piÓÉÈya vicarantaÑ adakkhinti sambandho. SirÊnilayasa~kÈsanti siriyÈ
lakkhaÓÈnubyaÒjanasobhÈya nilayaÑ sa~kÈsaÑ jalamÈnatoraÓasadisaÑ.
RavidittiharÈnananti vijjotamÈnas|riyamaÓÉalaÑ viya
vijjotamÈnamukhamaÓÉalaÑ.
204. Kupathe vippanaÔÔhassÈti kucchitapathe sopaddavamagge m|Ähassa

micchÈpaÔipannassa me saraÓaÑ hohi patiÔÔhÈ hohi. GotamÈti BhagavantaÑ
gottena Èlapati.
218. Na tattha sukkÈ jotantÊti sukkapabhÈsampannÈ jotamÈna-

osadhitÈrakÈdayo na jotanti nappabhÈsanti. SesaÑ uttÈnatthameva. So evaÑ
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsetvÈ tÈvadeva ca BhagavantaÑ pabbajjaÑ yÈci.
“ParipuÓÓaÑ te pattacÊvaran”ti ca puÔÔho “na paripuÓÓan”ti Èha. Atha naÑ
SatthÈ “tena hi pattacÊvaraÑ pariyesÈhÊ”ti vatvÈ pakkÈmi. So kira
vÊsativassasahassÈni samaÓadhammaÑ karonto “bhikkhunÈ nÈma attanÈ
paccaye labhitvÈ aÒÒaÑ anoloketvÈ sayameva paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊ”ti vatvÈ
ekabhikkhussÈpi pattena vÈ cÊvarena vÈ sa~gahaÑ nÈkÈsi, “na
238 KhuddakanikÈya
tenassa iddhimayaÑ pattacÊvaraÑ uppajjissatÊ”ti ÒatvÈ BhagavÈ

ehibhikkhubhÈvena pabbajjaÑ nÈdÈsi. Tampi pattacÊvaraÑ
pariyesamÈnameva sa~kÈraÔÔhÈnato coÄakkhaÓÉÈni saÑkaÉÉhentaÑ
pubbaveriko amanusso ekissÈ taruÓavacchÈya gÈviyÈ sarÊre adhimuccitvÈ
vÈma-|rumhi paharitvÈ jÊvitakkhayaÑ pÈpesi. SatthÈ piÓÉÈya caritvÈ
katabhattakicco sambahulehi bhikkh|hi saddhiÑ nikkhamanto BÈhiyassa
sarÊraÑ sa~kÈraÔÔhÈne patitaÑ disvÈ “gaÓhatha bhikkhave etaÑ BÈhiyaÑ
dÈrucÊriyanti ekasmiÑ gehadvÈre ÔhatvÈ maÒcakaÑ ÈharÈpetvÈ imaÑ
sarÊraÑ nagaradvÈrato nÊharitvÈ jhÈpetvÈ dhÈtuyo gahetvÈ th|paÑ
karothÈ”ti bhikkh| ÈÓÈpesi.
Te bhikkh| dhÈtuÑ mahÈpathe th|paÑ kÈretvÈ SatthÈraÑ
upasa~kamitvÈ attano katakammaÑ ÈrocesuÑ. Tato saÑghamajjhe kathÈ
udapÈdi “TathÈgato bhikkhusaÑghena sarÊrajhÈpanakiccaÑ kÈresi, dhÈtuyo
ca gÈhÈpetvÈ cetiyaÑ kÈrÈpesi, kataramaggo nu kho tena samadhigato,
sÈmaÓero nu kho so, bhikkhu nu kho”ti. SatthÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
“patiÔÔhito bhikkhave BÈhiyo dÈrucÊriyo arahatto”ti upari dhammadesanaÑ
vaÉÉheti. Tassa parinibbutabhÈvaÒca ÈcikkhitvÈ “etadaggaÑ bhikkhave
mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ khippÈbhiÒÒÈnaÑ yadidaÑ BÈhiyo
dÈrucÊriyo”ti1 etadagge Ôhapesi.
Atha naÑ bhikkh| pucchiÑsu “tumhe bhante ‘BÈhiyo dÈrucÊriyo
arahattaÑ patto’ti vadetha, kadÈ so arahattaÑ patto”ti. Mama dhammaÑ
sutakÈle bhikkhaveti. KadÈ panassa bhante tumhehi dhammo kathitoti.
BhikkhÈya carantena antaravÊthiyaÑ ÔhitenÈti. Appamattako bhante tumhehi
antaravÊthiyaÑ ÔhatvÈ kathitadhammo kathaÑ so tÈvattakena visesaÑ
nibbattesÊti. Atha ne SatthÈ “bhikkhave mama dhammaÑ ‘appaÑ’ vÈ
‘bahuÑ vÈ’ti mÈ cintayittha. AnekÈnipi hi anatthapadasaÑhitÈni
gÈthÈsahassÈni na seyyo, atthanissitaÑ pana ekampi gÈthÈpadaÑ seyyo”ti
vatvÈ anusandhiÑ ghaÔetvÈ dhammaÑ desento imaÑ gÈthamÈha–
“Sahassamapi ce gÈthÈ, anatthapadasaÑhitÈ.
EkaÑ gÈthÈpadaÑ seyyo, yaÑ sutvÈ upasammatÊ”ti2–
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 25 piÔÔhe. 2. Khu 1. 28 piÔÔhe Dhammapade.
desanÈpariyosÈne caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosÊti.

BÈhiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. MahÈkoÔÔhikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SattamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
MahÈkoÔÔhikattherassa apadÈnaÑ. KÈ uppatti? Ayampi purimabuddhesu
Padumuttarassa Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare mahÈbhogakule
nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto mÈtÈpit|naÑ accayena kuÔumbaÑ saÓÔhapetvÈ
gharÈvÈsaÑ vasanto ekadivasaÑ Padumuttarassa Bhagavato
dhammadesanÈkÈle HaÑsavatÊnagaravÈsino gandhamÈlÈdihatthe yena
Buddho yena dhammo yena saÑgho, tanninne tappoÓe tappabbhÈre
gacchante disvÈ tehi saddhiÑ BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ SatthÈraÑ ekaÑ
bhikkhuÑ paÔisambhidÈppattÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ “ayaÑ
imasmiÑ sÈsane paÔisambhidÈppattÈnaÑ aggo, yann|nÈhampi ekassa
Buddhassa sÈsane ayaÑ viya paÔisambhidÈppattÈnaÑ aggo bhaveyyan”ti
cintetvÈ Satthu desanÈpariyosÈne vuÔÔhitÈya parisÈya BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ “bhante sve mayhaÑ gehe bhikkhaÑ gaÓhathÈ”ti nimantesi.
SatthÈ adhivÈsesi. So BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ
sakanivesanaÑ gantvÈ sabbarattiÑ Buddhassa ca bhikkhusaÑghassa ca
nisajjaÔÔhÈnaÑ gandhamÈlÈdÊhi ala~karitvÈ khÈdanÊyabhojanÊyaÑ
paÔiyÈdÈpetvÈ tassÈ rattiyÈ accayena sakanivesane
bhikkhusatasahassaparivÈraÑ SatthÈraÑ vividhayÈgukhajjakaparivÈraÑ
sas|pabyaÒjanaÑ gandhasÈlibhojanaÑ bhojÈpetvÈ bhattakiccapariyosÈne
cintesi “mahantaÑ kho ahaÑ ÔhÈnantaraÑ patthemi, na pana yuttaÑ mayÈ
ekadivasameva dÈnaÑ datvÈ taÑ ÔhÈnantaraÑ patthetuÑ, anupaÔipÈÔiyÈ
sattÈhaÑ dÈnaÑ datvÈ patthessÈmÊ”ti. So teneva niyÈmena sattÈhaÑ
mahÈdÈnaÑ datvÈ bhattakiccapariyosÈne dussakoÔÔhÈgÈraÑ vivarÈpetvÈ
uttamaÑ ticÊvarappahonakaÑ sukhumavatthaÑ Buddhassa pÈdam|le
ÔhapevÈ bhikkhusatasahassassa ca ticÊvaraÑ datvÈ TathÈgataÑ
upasa~kamitvÈ “bhante yo so bhikkhu tumhehi ito sattame
240 KhuddakanikÈya
divasamatthake paÔisambhidÈppattÈnaÑ aggaÔÔhÈne Ôhapito, ahampi so

bhikkhu viya anÈgate uppajjanakassa Buddhassa sÈsane pabbajitvÈ
paÔisambhidÈppattÈnaÑ aggo bhaveyyan”ti Satthu pÈdam|le nipajjitvÈ
patthanaÑ akÈsi. SatthÈ tassa samijjhanabhÈvaÑ ÒatvÈ “anÈgate ito
kappasatasahassamatthake Gotamo nÈma Buddho loke uppajjissati, tassa
sÈsane tava patthanÈ samijjhissatÊ”ti byÈkÈsi. So tattha yÈvatÈyukaÑ puÒÒÈni
katvÈ tato cuto devasampattiÑ anubhavitvÈ aparÈparaÑ devamanussesu
paribbhami.
EvaÑ so devamanussesu saÑsaranto tattha tattha bhave
puÒÒaÒÈÓasambhÈre sambharanto imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ
brÈhmaÓamahÈsÈlakule nibbatti, KoÔÔhikotissa nÈmaÑ akaÑsu. KasmÈ
mÈtuyÈ vÈ ayyakapayyakÈdÊnaÑ vÈ nÈmaÑ aggahetvÈ evaÑ nÈmaÑ
kariÑs|ti ce? Attano paÒÒavantatÈya veda~gesu satakkaparatakkesu
sanighaÓÉukeÔubhesu sÈkkharappabhedesu sakalabyÈkaraÓesu ca
chekabhÈvena ca diÔÔhadiÔÔhe jane mukhasattÊhi koÔÔhento pakkoÔÔhento
vitudanto vicaratÊti anvatthanÈmaÑ kariÑs|ti veditabbaÑ. So vayappatto
tayo vede uggahetvÈ brÈhmaÓasippe nipphattiÑ patto ekadivasaÑ Satthu
santikaÑ gantvÈ dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ
upasampannakÈlato paÔÔhÈya vipassanÈya kammaÑ karonto saha
paÔisambhidÈhi arahattaÑ patvÈ paÔisambhidÈsu ciÓÓavasÊ hutvÈ abhÊto
mahÈthere upasa~kamitvÈ paÒhaÑ pucchantopi DasabalaÑ upasa~kamitvÈ
paÔisambhidÈsuyeva paÒhaÑ pucchi. EvamayaÑ thero tattha katÈdhikÈratÈya
tattha ciÓÓavasÊbhÈvena ca paÔisambhidÈppattÈnaÑ aggo jÈto. Atha naÑ
SatthÈ MahÈvedallasuttaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ paÔisambhidÈppattÈnaÑ
aggaÔÔhÈne Ôhapesi, “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ
paÔisambhidÈppattÈnaÑ yadidaÑ MahÈkoÔÔhiko”ti1.
221. So aparena samayena vimuttisukhaÑ paÔisaÑvedento

somanassajÈto attano pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro nÈma
Jinoti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva.
______________________________________________________________
ItthaÑ sudamÈyasmÈ MahÈkoÔÔhikoti ettha sudanti nidassane nipÈto.

ŒyasmÈti gÈravÈdhivacanaÑ, yathÈ taÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈnoti.
MahÈkoÔÔhikatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. Uruvelakassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AÔÔhamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
Uruvelakassapattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto vayappatto Satthu santike dhammaÑ
sutvÈ SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ mahÈparivÈrÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ
disvÈ sayampi taÑ ÔhÈnantaraÑ patthento mahÈdÈnaÑ datvÈ paÓidhÈnaÑ
akÈsi. BhagavÈ cassa anantarÈyataÑ disvÈ “anÈgate Gotamabuddhassa
sÈsane mahÈparivÈrÈnaÑ aggo bhavissatÊ”ti byÈkÈsi. So tattha yÈvatÈyukaÑ
puÒÒÈni katvÈ tato cavitvÈ devamanussesu saÑsaranto ito
dvenavutikappamatthake Phussassa Bhagavato vemÈtikakaniÔÔhabhÈtÈ hutvÈ
nibbatto, aÒÒepissa dve kaniÔÔhabhÈtaro ahesuÑ. Te tayo
BuddhappamukhabhikkhusaÑghaÑ nimantetvÈ paramÈya p|jÈya p|jetvÈ
yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ Bhagavato
uppattito puretarameva BÈrÈÓasiyaÑ brÈhmaÓakule tayo bhÈtaro hutvÈ
nibbattÈ gottavasena tayopi KassapÈti evaÑ nÈmakÈ ahesuÑ. Te tayo
vayappattÈ tayo vede uggaÓhiÑsu. TesaÑ jeÔÔhabhÈtikassa
paÒcamÈÓavakasatÈni parivÈrÈ, majjhimassa tÊÓi, kaniÔÔhassa dve, te attano
ganthesu sÈraÑ olokentÈ diÔÔhadhammikameva atthaÑ disvÈ pabbajjaÑ
rocesuÑ. Tesu jeÔÔhabhÈtÈ attano parivÈrena saddhiÑ UruvelaÑ gantvÈ
isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Uruvelakassapo nÈma jÈto, majjhimo
Ga~gÈnadÊva~ke pabbajito NadÊkassapo nÈma jÈto, kaniÔÔho GayÈsÊse
pabbajito GayÈkassapo nÈma jÈto. EvaÑ tesu isipabbajjaÑ pabbajitvÈ tattha
tattha vasantesu bah|naÑ divasÈnaÑ accayena amhÈkaÑ bodhisatto
mahÈbhinikkhamanaÑ
242 KhuddakanikÈya
nikkhamitvÈ paÔividdhasabbaÒÒutaÒÒÈÓo anukkamena dhammacakkaÑ

pavattetvÈ PaÒcavaggiyatthere arahatte patiÔÔhÈpetvÈ
Yasakulaputtappamukhe paÒcapaÒÒÈsajane sahÈyake vinetvÈ saÔÔhi arahante
“caratha bhikkhave cÈrikan”ti1 vissajjetvÈ TiÑsabhaddavaggiye vinetvÈ
Uruvelakassapassa vasanaÔÔhÈnaÑ gantvÈ vasanatthÈya agyÈgÈraÑ pavisitvÈ
tattha gatanÈgadamanÈdÊhi aÉÉhuÉÉhasahassehi pÈÔihÈriyehi
UruvelakassapaÑ saparivÈraÑ vinetvÈ pabbÈjesi. Tassa pabbajjÈvidhÈnaÒca
iddhipÈÔihÈriyakaraÓaÒca sabbaÑ NadÊkassapassa ApadÈnaÔÔhakathÈyaÑ Èvi
bhavissati. Tassa pabbajitabhÈvaÑ sutvÈ itarepi dve bhÈtaro saparisÈ
ÈgantvÈ Satthu santike pabbajiÑsu. Sabbeva te iddhimayapattacÊvaradharÈ
ehibhikkhukÈ ahesuÑ. SatthÈ taÑ samaÓasahassaÑ ÈdÈya GayÈsÊsaÑ gantvÈ
piÔÔhipÈsÈÓe nisinno ŒdittapariyÈyadesanÈya2 te sabbe arahatte patiÔÔhÈpesi.
251. So evaÑ arahattaÑ patvÈ somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdimÈha.
AnuttÈnapadameva vaÓÓayissÈma.
268. So ca sabbaÑ tamaÑ hantvÈti so Phusso BhagavÈ rÈgadosa-

mohÈdikilesandhakÈraÑ viddhaÑsetvÈ. VijaÔetvÈ mahÈjaÔanti taÓhÈmÈnÈdÊhi
diyaÉÉhasahassehi kilesagaÓehi mahÈbyÈkulaÑ jaÔaÑ vijaÔetvÈ padÈletvÈ
phÈletvÈti attho. SadevakaÑ devalokasahitaÑ sakalaÑ lokasannivÈsaÑ
tappayanto santappayanto pÊÓento amataÑ vuÔÔhiÑ
mahÈnibbÈnavuÔÔhidhÈraÑ vassate paggharÈpetÊti yojanÈ.
269. TadÈ hi BÈrÈÓasiyanti “bÈrasa manussÈ”ti-ÈdÊsu viya bÈrasa

dvÈdasarÈsÊ hutvÈ purÈ, Himavantato isayo ca paccekamunisa~khÈtÈ isayo
ca GandhamÈdanato ÈkÈsenÈgantvÈ ettha gacchanti otaranti pavisantÊti
BÈrÈÓasÊ, atha vÈ SammÈsambuddhasa~khÈtÈnaÑ anekasatasahassÈnaÑ
dhammacakkapavattanatthÈya otaraÔÔhÈnaÑ nagaraÑ li~gavipallÈsaÑ katvÈ
itthili~gavasena BÈrÈÓasÊti vuccati, tissaÑ BÈrÈÓasiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 27 piÔÔhe. 2. Vi 3. 44 piÔÔhe.
273. NikkhittasatthaÑ paccantanti chaÉÉitasatthaÑ pÈtita1ÈvudhaÑ

paccantajanapadaÑ nibbisevanaÑ katvÈ punarupacca tanti puna rapi taÑ
nagaraÑ upecca upagamma sampattÈti attho. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Uruvelakassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. RÈdhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
296. NavamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
RÈdhattherassa apadÈnaÑ. TaÑ sabbaÑ pÈÔhÈnusÈrena nayÈnucintanena
viÒÒ|hi suviÒÒeyyameva. KevalaÑ puÒÒanÈnattamevÈti.
RÈdhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
DasamaÑ MogharÈjatthera-apadÈnaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
CatupaÒÒÈsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
55. Bhaddiyavagga
1. LakuÓÉakabhaddiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PaÒcapaÒÒÈsamavagge paÔhamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-
ÈdikaÑ Èyasmato LakuÓÉakabhaddiyattherassa apadÈnaÑ. Ayampi
purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni
upacinanto Padumuttarassa Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare
mahÈbhogakule nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto Satthu dhammaÑ suÓanto
nisinno SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ maÒjussarÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ
disvÈ sayampi taÑ ÔhÈnantaraÑ patthento Buddhappamukhassa
bhikkhusaÑghassa sappisakkharÈdimadhurarasasammissaÑ mahÈdÈnaÑ
datvÈ “ahampi bhante anÈgate ayaÑ bhikkhu viya ekassa Buddhassa sÈsane
maÒjussarÈnaÑ aggo bhaveyyan”ti paÓidhÈnaÑ akÈsi. BhagavÈ tassa
anantarÈyaÑ disvÈ byÈkaritvÈ pakkÈmi.
______________________________________________________________
1. BÈhita (SÊ)
244 KhuddakanikÈya
So yÈvatÈyukaÑ puÒÒÈni katvÈ devamanussesu saÑsaranto

ubhayasampattiyo anubhavitvÈ Phussabhagavato kÈle Citrakokilo1 hutvÈ
nibbatto rÈjuyyÈnato madhuraÑ ambaphalaÑ tuÓÉenÈdÈya gacchanto
SatthÈraÑ disvÈ pasannamÈnaso “dassÈmi BuddhassÈ”ti cittaÑ uppÈdesi.
SatthÈ tassa cittÈcÈraÑ ÒatvÈ pattaÑ gahetvÈ nisÊdi. Kokilo Dasabalassa
patte ambapakkaÑ Ôhapesi. SatthÈ tassa somanassuppÈdanatthaÑ tassa
passantasseva taÑ paribhuÒji. Atha so Kokilo pasannamÈnaso teneva
pÊtisukhena sattÈhaÑ vÊtinÈmesi. Teneva puÒÒakammena
uppannuppannabhave maÒjussaro ahosi. KassapasammÈsambuddhakÈle
vaÉÉhakikule nibbattetvÈ jeÔÔhakavaÉÉhakÊ hutvÈ pÈkaÔo ahosi. Parinibbute
Bhagavati tassa sarÊradhÈtuyo nidahituÑ sattayojanappamÈÓe th|pe Èraddhe
so Èha “yojanÈvaÔÔaÑ yojanubbedhaÑ karomÈ”ti. Te sabbe tassa vacane
aÔÔhaÑsu. Iti appamÈÓassa Buddhassa orappamÈÓaÑ cetiyaÑ kÈresi, tena
kammena nibbattaÔÔhÈne aÒÒehi hÊnappamÈÓo2 ahosi. So amhÈkaÑ
Bhagavato kÈle kulagehe nibbattivÈ atirassatÈya ca suvaÓÓapaÔimÈ viya
sundarasarÊratÈya ca LakuÓÉakabhaddiyoti paÒÒÈyittha. So aparabhÈge
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ bahussuto
dhammakathiko hutvÈ madhurena sarena paresaÑ dhammaÑ kathesi.
AthekasmiÑ ussavadivase ekena brÈhmaÓena saddhiÑ rathena
gacchantÊ ekÈ gaÓikÈ theraÑ disvÈ dantavidaÑsakaÑ hasi. Thero tassÈ
dantaÔÔhike nimittaÑ gahetvÈ jhÈnaÑ uppÈdetvÈ taÑ pÈdakaÑ katvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ anÈgÈmÊ ahosi, so abhiÓhaÑ kÈyagatÈya satiyÈ
viharanto ekadivasaÑ ÈyasmatÈ DhammasenÈpatinÈ ovadiyamÈno
anusÈsiyamÈno arahatte patiÔÔhahi. Ekacce bhikkh| ca sÈmaÓerÈ ca tassa
arahattappattabhÈvaÑ ajÈnantÈ kaÓÓesu gahetvÈ kaÉÉhanti, sÊse bÈhÈya
hatthapÈdÈdÊsu vÈ gahetvÈ cÈletvÈ kÊÄantÈ viheÔhesuÑ. Atha BhagavÈ sutvÈ
“mÈ bhikkhave mama puttaÑ viheÔhethÈ”ti Èha. Tato paÔÔhÈya taÑ “arahÈ”ti
jÈnitvÈ na viheÔhesuÑ.
______________________________________________________________
1. Cittapattakokilo (Thera-®Ôha 2. 126 piÔÔhe)
2. NÊcatarappamÈÓo (Thera-®Ôha 2. 126 piÔÔhe.)
12. So arahÈ hutvÈ saÒjÈtasomanasso attano pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdimÈha. MaÒjunÈbhinik|jahanti
madhurena pemaniyena sarena abhinik|jiÑ saddaÑ nicchÈresiÑ ahanti
attho. Sesamettha suviÒÒeyyamevÈti.
LakuÓÉakabhaddiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
2. Ka~khÈrevatatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
34. DutiyÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
Ka~khÈrevatattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbatto, taÑ sabbaÑ pÈÔhÈnusÈrena
Ka~khÈrevatatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. SÊvalitthera-apadÈnavaÓÓanÈ
TatiyÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
SÊvalittherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha tattha
kÈle kulagehe nibbatto heÔÔhÈ vuttanayena vihÈraÑ gantvÈ parisÈya
pariyante Ôhito dhammaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ lÈbhÊnaÑ
aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ “mayÈpi anÈgate evar|pena bhavituÑ vaÔÔatÊ”ti
DasabalaÑ nimantetvÈ sattÈhaÑ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa
mahÈdÈnaÑ datvÈ “bhante iminÈ adhikÈrakammena na aÒÒaÑ sampattiÑ
patthemi, anÈgate pana ekassa Buddhassa sÈsane ahampi tumhehi so
etadagge Ôhapitabhikkhu viya lÈbhÊnaÑ aggo bhaveyyan”ti patthanaÑ akÈsi.
SatthÈ tassa anantarÈyataÑ disvÈ “ayaÑ te patthanÈ anÈgate Gotamassa
Buddhassa santike samijjhissatÊ”ti byÈkaritvÈ pakkÈmi. So kulaputto
yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ devamanussesu ubhayasampattiyo anubhavitvÈ
Vipassissa
246 KhuddakanikÈya
Bhagavato kÈle BandhumatÊnagarato avid|re ekasmiÑ gÈmake nibbatti,

tasmiÑ samaye BandhumatÊnagaravÈsino raÒÒÈ saddhiÑ sÈkacchitvÈ1
Dasabalassa dÈnaÑ adaÑsu.
EkadivasaÑ sabbe ekato hutvÈ dÈnaÑ dentÈ “kiÑ nu kho amhÈkaÑ
dÈnagge natthÊ”ti2 olokentÈ madhuÒca guÄadadhiÒca nÈddasaÑsu. Te “yato
kutoci ÈharissÈmÈ”ti janapadato nagarapavisanamaggesu purise ÔhapesuÑ.
TadÈ esa kulaputto attano gÈmato guÄadadhivÈrakaÑ gahetvÈ “kiÒcideva
ÈharissÈmÊ”ti nagaraÑ gacchanto “mukhaÑ dhovitvÈ dhotahatthapÈdo
pavisissÈmÊ”ti phÈsukaÔÔhÈnaÑ olokento na~galasÊsappamÈÓaÑ
nimmakkhikadaÓÉakamadhuÑ disvÈ “puÒÒena me idaÑ uppannan”ti
gahetvÈ nagaraÑ pÈvisi. NÈgarehi Ôhapitapuriso taÑ disvÈ “mÈrisa kassa
imaÑ harasÊ”ti pucchi. Na kassaci sÈmi, vikkÈyikaÑ me idanti. Tena hi
imaÑ kahÈpaÓaÑ gahetvÈ etaÑ madhuÒca guÄadadhiÒca dehÊti.
So cintesi “idaÑ me na bahuÑ agghati, ayaÒca ekappahÈreneva bahuÑ
deti, vÊmaÑsissÈmÊ”ti. Tato naÑ Èha “nÈhaÑ ekakahÈpaÓena demÊ”ti. Yadi
evaÑ dve gahÈpaÓe gahetvÈ dehÊti. DvÊhipi na demÊti. EtenupÈyena
vaÉÉhetvÈ yÈva sahassaÑ pÈpuÓi, so cintesi “ati-aÒchituÑ na vaÔÔati, hotu
tÈva iminÈ kattabbakammaÑ pucchissÈmÊ”ti. Atha naÑ Èha “na idaÑ bahu-
agghanakaÑ, tvaÑ pana bahuÑ desi, kena kammena idaÑ gaÓhasÊ”ti. Idha
bho nagaravÈsino raÒÒÈ saddhiÑ paÔivirujjhitvÈ
VipassisammÈsambuddhassa dÈnaÑ dentÈ idaÑ dvayaÑ dÈnagge apassantÈ
maÑ pariyesÈpenti. Sace idaÑ dvayaÑ na labhissanti, nÈgarÈnaÑ parÈjayo
bhavissati. TasmÈ sahassaÑ datvÈ gaÓhÈmÊti. KiÑ panetaÑ nÈgarÈnaÑ eva
vaÔÔati, udÈhu aÒÒesampi dÈtuÑ vaÔÔatÊti. Yassa kassaci dÈtuÑ
avÈritametanti. Atthi pana koci nÈgarÈnaÑ dÈne ekadivasaÑ sahassaÑ
dÈtÈti. Natthi sammÈti. ImesaÑ me dvinnaÑ sahassagghanakabhÈvaÑ
jÈnÈsÊti. Œma jÈnÈmÊti. Tena hi gaccha, nÈgarÈnaÑ Èrocehi “eko puriso
imÈni dve m|lena na deti, tumhehi saddhiÑ sahattheneva dÈtukÈmo, tumhe
imesaÑ dvinnaÑ kÈraÓÈ nibbitakkÈ3 hothÈ”ti. “TvaÑ imasmiÑ dÈne
______________________________________________________________
1. MantetvÈ (SÊ) 2. AÑ-®Ôha 1. 191; Thera-®Ôha 1. 170 piÔÔhesu.
3. NirussukkÈ (SÊ)
jeÔÔhakabhÈgassa1 kÈyasakkhÊ hohÊ”ti vatvÈ gato. So pana kulaputto gÈmato

paribbayatthaÑ gahitakahÈpaÓena paÒcakaÔukaÑ gahetvÈ cuÓÓaÑ katvÈ
dadhito kaÒciyaÑ vÈhetvÈ tattha madhupaÔalaÑ pÊÄetvÈ paÒcakaÔukacuÓÓena
yojetvÈ paduminipatte pakkhipitvÈ taÑ saÑvidahitvÈ ÈdÈya Dasabalassa
avid|re nisÊdi. MahÈjanehi ÈhariyamÈnassa sakkÈrassa antare attano
pattavÈraÑ olokento okÈsaÑ ÒatvÈ Satthu santikaÑ gantvÈ “bhante ayaÑ me
duggatasakkÈro, imaÑ me anukampaÑ paÔicca paÔiggaÓhathÈ”ti. SatthÈ
tassÈnukampaÑ paÔicca catumahÈrÈjehi dattiyena selamayapattena taÑ
paÔiggahetvÈ yathÈ aÔÔhasaÔÔhiyÈ bhikkhusatasahassassa diyyamÈnaÑ na
khÊyati, evaÑ adhiÔÔhÈsi.
So kulaputto niÔÔhitabhattakiccaÑ BhagavantaÑ vanditvÈ ekamantaÑ
nisinno Èha “diÔÔho me bhante BhagavÈ ajja BandhumatÊnagaravÈsÊhi
tumhÈkaÑ sakkÈro ÈhariyamÈno, ahampi imassa nissandena
nibbattanibbattabhave lÈbhaggayasaggappatto bhaveyyan”ti. SatthÈ “evaÑ
hotu kulaputtÈ”ti vatvÈ tassa ca nagaravÈsÊnaÒca bhattÈnumodanaÑ katvÈ
pakkÈmi. So kulaputto yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ devamanussesu saÑsaranto
imasmiÑ BuddhuppÈde SuppavÈsÈya rÈjadhÊtuyÈ kucchimhi paÔisandhiÑ
gaÓhi. Tassa paÔisandhiggahaÓakÈlato paÔÔhÈya sÈyaÑ pÈtaÒca2
paÒcapaÓÓakÈrasatÈni SuppavÈsÈya upanÊyanti. Athassa sÈ
puÒÒavÊmaÑsanatthaÑ3 hatthena bÊjapacchiÑ phusÈpentÊ aÔÔhÈsi.
EkekabÊjato salÈkasataÑ salÈkasahassampi niggacchati, ekekakarÊsakhettato
paÓÓÈsampi saÔÔhipi sakaÔapamÈÓÈni uppajjanti4. KoÔÔhap|raÓakÈlepissÈ
koÔÔhadvÈraÑ hatthena phusantiyÈ rÈjadhÊtÈya puÒÒena gaÓhantÈnaÑ
gahitagahitaÑ puna p|rati. ParipuÓÓabhattakumbhitopi “rÈjadhÊtÈya
puÒÒan”ti vatvÈ yassa kassaci dentÈ naÑ yÈva na ukkaÉÉhanti5, na tÈva
bhattaÑ khÊyati. DÈrake kucchigateyeva satta vassÈni atikkamiÑsu.
Gabbhe pana paripakke sattÈhaÑ mahÈdukkhaÑ anubhosi. SÈ sÈmikaÑ
ÈmantetvÈ “pure maraÓÈ jÊvamÈnÈ dÈnaÑ dassÈmÊ”ti Satthu
______________________________________________________________
1. JeÔÔhakabhÈvassa (SÊ) 2. SatataÑ (SÊ, Ka)
3. AthassÈ taÑ puÒÒavÊmaÑsanatthaÑ (SÊ) 4. Nipphajjanti (SÊ)
5. DentÈnaÑ yÈva na sakkonti (SÊ), dentÈ yÈva na uÔÔhahanti (Ka)
248 KhuddakanikÈya
santikaÑ pesesi “gaccha sÈmi imaÑ pavattiÑ Satthu ÈrocetvÈ SatthÈraÑ

nimantehi, yaÒca SatthÈ vadati, taÑ sÈdhukaÑ upalakkhetvÈ ÈgantvÈ
mayhaÑ kathehÊ”ti. So gantvÈ tassÈ sÈsanaÑ Satthu Èrocesi “Satthu bhante
koÄiyadhÊtÈ pÈde vandatÊ”ti. SatthÈ tassÈ anukampaÑ paÔicca “sukhinÊ hotu
SuppavÈsÈ koÄiyadhÊtÈ arogÈ, arogaÑ puttaÑ vijÈyat|”ti Èha. So taÑ sutvÈ
BhagavantaÑ vanditvÈ attano gÈmÈbhimukho pÈyÈsi. Tassa pure
ÈgamanÈyeva SuppavÈsÈya kucchito dhammakaraÓato udakaÑ viya gabbho
nikkhami, parivÈretvÈ nisinnajano 1assumukho rodituÑ Èraddho
haÔÔhatuÔÔhova1 tassÈ sÈmikassa tuÔÔhisÈsanaÑ ÈrocetuÑ agamÈsi. So tesaÑ
i~gitaÑ disvÈ “Dasabalena kathitakathÈ nipphannÈ bhavissati maÒÒe”ti
cintesi. So ÈgantvÈ Satthu kathaÑ rÈjadhÊtÈya kathesi. RÈjadhÊtÈ tayÈ
nimantitaÑ jÊvabhattameva ma~galabhattaÑ bhavissati, gaccha sattÈhaÑ
DasabalaÑ nimantehÊti. So tathÈ akÈsi. SattÈhaÑ Buddhappamukhassa
bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ pavattayiÑsu. So dÈrako ÒÈtÊnaÑ
santattacittaÑ nibbÈpento sÊtalabhÈvaÑ kurumÈno jÈtoti SÊvalitveva nÈmaÑ
kariÑsu. So satta vassÈni gabbhe vasitattÈ jÈtakÈlato paÔÔhÈya
sabbakammakkhamo ahosi. DhammasenÈpati SÈriputtatthero sattame divase
tena saddhiÑ kathÈsallÈpamakÈsi. SatthÈpi imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
“Yo’maÑ palipathaÑ duggaÑ, saÑsÈraÑ mohamaccagÈ.
TiÓÓo pÈra~gato jhÈyÊ, anejo akathaÑkathÊ.
AnupÈdÈya nibbuto, tamahaÑ br|mi brÈhmaÓan”ti2.
Atha naÑ thero evamÈha “kiÑ pana tayÈ evar|paÑ dukkhaÑ
anubhavitvÈ pabbajituÑ na vaÔÔatÊ”ti. Labhanto pabbÈjeyyaÑ bhanteti.
SuppavÈsÈ taÑ therena saddhiÑ kathentaÑ disvÈ “kiÑ nu kho me putto
DhammasenÈpatinÈ kathetÊ”ti theraÑ upasa~kamitvÈ pucchi “mayhaÑ putto
tumhehi saddhiÑ kiÑ katheti bhante”ti. AttanÈ
anubhuttagabbhavÈsadukkhaÑ kathetvÈ “tumhehi anuÒÒÈto pabbajissÈmÊ”ti
vadatÊti. SÈdhu bhante pabbÈjetha nanti. Thero taÑ vihÈraÑ netvÈ
tacapaÒcakakammaÔÔhÈnaÑ datvÈ pabbÈjento
______________________________________________________________
1-1. Assumukhova hasituÑ Èraddho, haÔÔhatuÔÔho (AÑ-®Ôha 1. 193 piÔÔhe)
2. Khu 1. 72, 377 piÔÔhesu.
“SÊvali tuyhaÑ aÒÒena ovÈdena kammaÑ natthi, tayÈ satta vassÈni

anubhuttadukkhameva paccavekkhÈhÊ”ti. Bhante pabbajjÈyeva tumhÈkaÑ
bhÈro, yaÑ pana mayÈ sakkÈ kÈtuÑ, tamahaÑ jÈnissÈmÊti. So pana
paÔhamakesavaÔÔiyÈ oropitakkhaÓeyeva sotÈpattiphale patiÔÔhÈsi, dutiyÈya
oropitakkhaÓe sakadÈgÈmiphale, tatiyÈya anÈgÈmiphale patiÔÔhÈsi.
SabbesaÑyeva kesÈnaÑ oropanaÒca arahattaphalasacchikiriyÈ ca apure
apacchÈ ahosi.
Atha bhikkhusaÑghe kathÈ udapÈdi “aho evaÑ puÒÒavÈpi thero
sattamÈsÈdhikÈni satta saÑvaccharÈni mÈtugabbhe vasitvÈ satta divasÈni
m|Ähagabbhe vasÊ”ti. SatthÈ ÈgantvÈ “kÈya nuttha bhikkhave etarahi kathÈya
sannisinnÈ”ti pucchitvÈ “imÈya nÈmÈ”ti vutte “na bhikkhave iminÈ
kulaputtena imÈha jÈtiyÈ katakamman”ti vatvÈ atÊtaÑ ÈharitvÈ atÊte
bhikkhave BuddhuppÈdato puretarameva esa kulaputto BÈrÈÓasiyaÑ
rÈjakule nibbatto, pitu accayena rajje patiÔÔhÈya vibhavasampanno pÈkaÔo
ahosi. TadÈ eko paccantarÈjÈ “rajjaÑ gaÓhissÈmÊ”ti ÈgantvÈ nagaraÑ
uparundhitvÈ khandhÈvÈraÑ kÈretvÈ vihÈsi. Atha rÈjÈ mÈtuyÈ saddhiÑ
samÈnacchando hutvÈ sattÈhaÑ khandhÈvÈranagare cat|su disÈsu dvÈraÑ
pidhÈpesi, nikkhamantÈnaÑ pavisantÈnaÒca dvÈram|ÄhaÑ ahosi. Atha
migadÈyavihÈre PaccekabuddhÈ ugghosesuÑ. RÈjÈ sutvÈ dvÈraÑ
vivarÈpesÊti. PaccantarÈjÈpi palÈyi. So tena kammavipÈkena narakÈdÊsu
dukkhamanubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde rÈjakule nibbattopi mÈtuyÈ
saddhiÑ imaÑ evar|paÑ dukkhamanubhavi. Tassa pana pabbajitakÈlato
paÔÔhÈya bhikkhusaÑghassa cattÈro paccayÈ yadicchakaÑ uppajjanti. EvaÑ
ettha vatthu samuÔÔhitaÑ.
AparabhÈge SatthÈ SÈvatthiÑ agamÈsi. Thero BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ
“bhante mayhaÑ puÒÒabalaÑ vÊmaÑsissÈmi, paÒcabhikkhusatÈni dethÈ”ti.
GaÓha SÊvalÊti. So paÒcasate bhikkh| gahetvÈ HimavantÈbhimukhaÑ
gacchanto aÔavimaggaÑ gacchati. Tassa paÔhamaÑ diÔÔhanigrodhe
adhivatthÈ devatÈ satta divasÈni dÈnaÑ adÈsi. Iti so–
NigrodhaÑ paÔhamaÑ passi, dutiyaÑ PaÓÉavapabbataÑ.
TatiyaÑ AciravatiyaÑ, catutthaÑ VarasÈgaraÑ.
250 KhuddakanikÈya
PaÒcamaÑ HimavantaÑ so, chaÔÔhaÑ ChaddantupÈgami.

SattamaÑ GandhamÈdanaÑ, aÔÔhamaÑ atha Revatanti1–
sabbaÔÔhÈnesu satta satta divasÈneva dÈnaÑ adaÑsu. GandhamÈdanapabbate
pana NÈgadattadevarÈjÈ sattasu divasesu ekadivasaÑ khÊrapiÓÉapÈtaÑ adÈsi,
ekadivasaÑ sappipiÓÉapÈtaÑ adÈsi. Atha naÑ bhikkhusaÑgho Èha “Èvuso
imassa devaraÒÒo neva dhenuyo duyhamÈnÈ paÒÒÈyanti, na
dadhinimmathanaÑ, kuto te devarÈja idaÑ uppajjatÊ”ti. “Bhante
Kassapadasabalassa kÈle khÊrasalÈkabhattadÈnassetaÑ phalan”ti devarÈjÈ
Èha.
AparabhÈge SatthÈ Khadiravaniyarevatattherassa paccuggamanaÑ
akÈsi. KathaÑ? AthÈyasmÈ SÈriputto SatthÈraÑ Èha “bhante mayhaÑ kira
kaniÔÔhabhÈtÈ Revato pabbajito, so abhirameyya vÈ na vÈ, gantvÈ naÑ
passissÈmÊ”ti. BhagavÈ Revatassa ÈraddhavipassakabhÈvaÑ ÒatvÈ dve vÈre
paÔikkhipitvÈ tatiyavÈre yÈcito arahattappattabhÈvaÑ ÒatvÈ SÈriputta ahampi
gamissÈmi bhikkh|naÑ ÈrocehÊti. Thero bhikkh| sannipÈtÈpetvÈ “Èvuso
SatthÈ cÈrikaÑ caritukÈmo, gantukÈmÈ Ègacchant|”ti sabbesaÑyeva Èrocesi.
Dasabalassa cÈrikatthÈya gamanakÈle ohiyyamÈnakabhikkh| nÈma appakÈ
honti, “Satthu suvaÓÓavaÓÓaÑ sarÊraÑ passissÈma, madhuradhammakathaÑ
vÈ suÓissÈmÈ”ti yebhuyyena gantukÈmÈ bahutarÈva honti. Iti SatthÈ
mahÈbhikkhusaÑghaparivÈro “RevataÑ passissÈmÈ”ti nikkhanto.
AthekasmiÑ padese Œnandatthero dvedhÈpathaÑ patvÈ BhagavantaÑ
pucchi “bhante imasmiÑ ÔhÈne dvedhÈpatho, kataramaggena
bhikkhusaÑgho gacchat|”ti. Kataramaggo Œnanda ujukoti. Bhante
ujumaggo tiÑsayojaniko amanussapatho. ParihÈramaggo pana
saÔÔhiyojaniko khemo subhikkhoti. Œnanda SÊvali amhehi saddhiÑ Ègatoti.
Œma bhante Ègatoti. Tena hi saÑgho ujumaggameva gacchatu, SÊvalissa
puÒÒaÑ vÊmaÑsissÈmÈti. SatthÈ bhikkhu saÑghaparivÈro SÊvalittherassa
puÒÒavÊmaÑsanatthaÑ tiÑsayojanamaggaÑ2 abhiruhi.
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 1. 194; Thera-®Ôha 1. 173 piÔÔhesu.
2. AÔavimaggaÑ, AÑ-®Ôha 1. 178 (I, Ka)
MaggaÑ abhiruhanaÔÔhÈnato paÔÔhÈya devasaÑgho yojane yojane ÔhÈne

nagaraÑ mÈpetvÈ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa vasanatthÈya
vihÈre paÔiyÈdesi. DevaputtÈ raÒÒÈ pesitakammakÈrÈ viya hutvÈ
yÈgukhajjakÈdÊni gahetvÈ “kahaÑ ayyo SÊvalÊ”ti pucchantÈ gacchanti. Thero
sakkÈrasammÈnaÑ gÈhÈpetvÈ Satthu santikaÑ gacchati. SatthÈ
bhikkhusaÑghena saddhiÑ paribhuÒji. IminÈva niyÈmena satthÈ sakkÈraÑ
anubhavanto devasikaÑ yojanaparamaÑ gantvÈ tiÑsayojanikaÑ kantÈraÑ
atikkamma Khadiravaniyarevatattherassa vasanaÔÔhÈnaÑ patto, thero Satthu
ÈgamanaÑ ÒatvÈ attano vasanaÔÔhÈne Buddhappamukhassa
bhikkhusaÑghassa pahonakavihÈre Dasabalassa GandhakuÔiÑ
rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈni ca iddhiyÈ mÈpetvÈ TathÈgatassa paccuggamanaÑ
gato. SatthÈ ala~katapaÔiyattena maggena vihÈraÑ pÈvisi. Atha TathÈgate
GandhakuÔiÑ paviÔÔhe bhikkh| vassaggena pattasenÈsanÈni pavisiÑsu.
DevatÈ “akÈlo ÈhÈrassÈ”ti aÔÔhavidhaÑ pÈnakaÑ ÈhariÑsu. SatthÈ saÑghena
saddhiÑ pÈnakaÑ pivi. IminÈ niyÈmeneva TathÈgatassa sakkÈrasammÈnaÑ
anubhavantasseva addhamÈso atikkanto.
Athekacce ukkaÓÔhitabhikkh|1 ekasmiÑ ÔhÈne nisÊditvÈ kathaÑ
uppÈdayiÑsu “Dasabalo ‘mayhaÑ aggasÈvakassa kaniÔÔhabhÈtÈ’ti vatvÈ
evar|paÑ navakammikaÑ bhikkhuÑ passituÑ Ègato, imassa vihÈrassa
santike JetavanavihÈro vÈ VeÄuvanavihÈrÈdayo vÈ kiÑ karissanti. Ayampi
bhikkhu evar|passa navakammassa kÈrako, kiÑ nÈma samaÓadhammaÑ
karissatÊ”ti. Atha SatthÈ cintesi “mayi idha ciraÑ vasante idaÑ ÔhÈnaÑ
ÈkiÓÓaÑ bhavissati, ÈraÒÒakÈ nÈma bhikkh| pavivekatthikÈ honti, Revatassa
phÈsuvihÈro na bhavissatÊ”ti. Tato therassa divÈÔÔhÈnaÑ gato. Theropi
ekakova ca~kamanakoÔiyaÑ ÈlambanaphalakaÑ nissÈya pÈsÈÓaphalake
nisinno SatthÈraÑ d|ratova ÈgacchantaÑ disvÈ paccuggantvÈ vandi.
Atha naÑ SathÈ pucchi “Revata idaÑ vÈÄamigaÔÔhÈnaÑ, caÓÉÈnaÑ
hatthi-assÈdÊnaÑ saddaÑ sutvÈ kiÑ karosÊ”ti. TesaÑ me bhante saddaÑ
suÓato araÒÒapÊti2 nÈma uppannÈti. SatthÈ imasmiÑ ÔhÈne Revatattherassa
paÒcahi gÈthÈsatehi araÒÒÈnisaÑsaÑ nÈma kathetvÈ punadivase
avid|raÔÔhÈne
______________________________________________________________
1. Uddhatabhikkh| (SÊ) 2. AraÒÒarati (Ka)
252 KhuddakanikÈya
piÓÉÈya caritvÈ RevatattheraÑ ÈmantetvÈ1 yehi bhikkh|hi therassa avaÓÓo

kathito, tesaÑ kattarayaÔÔhi-upÈhanatelanÈÄichattÈnaÑ
pamussanabhÈvamakÈsi. Te attano parikkhÈratthÈya nivattÈ Ègatamaggeneva
gacchantÈpi taÑ ÔhÈnaÑ sallakkhetuÑ na sakkonti. PaÔhamaÑ hi te
ala~katapaÔiyattena maggena gantvÈ, taÑdivasaÑ pana visamaggena
gacchantÈ tasmiÑ tasmiÑÔhÈne ukkuÔikaÑ nisÊdantÈ jaÓÓukehi gacchanti. Te
gumbe ca gacche ca kaÓÉake ca maddantÈ attanÈ vasitasabhÈgaÔÔhÈnaÑ
gantvÈ tasmiÑ tasmiÑ khadirakhÈÓuke laggitaÑ attano chattaÑ saÒjÈnanti,
upÈhanaÑ kattarayaÔÔhiÑ telanÈÄiÒca saÒjÈnanti. Te tasmiÑ samaye
“iddhimÈ ayaÑ bhikkh|”ti ÒatvÈ attano parikkhÈramÈdÈya “Dasabalassa
paÔiyattasakkÈro nÈma evar|po hotÊ”ti vadantÈ agamaÑsu.
Purato Ègate bhikkh| VisÈkhÈ upÈsikÈ attano gehe nisinnakÈle pucchi
“manÈpaÑ nu kho bhante Revatassa vasanaÔÔhÈnan”ti. ManÈpaÑ upÈsike
NandavanacittalatÈvanapaÔibhÈgaÑ taÑ senÈsananti. Atha tesaÑ pacchato
Ègate bhikkh| pucchi “manÈpaÑ ayyÈ Revatassa vasanaÔÔhÈnan”ti. MÈ
puccha upÈsike, kathetuÑ ayuttaÔÔhÈnaÑ, etaÑ
ujja~galasakkharapÈsÈÓavisamakhadiravanaÑ eva, tattha so bhikkhu
vasatÊti.
VisÈkhÈ purimÈnaÑ pacchimÈnaÒca bhikkh|naÑ kathaÑ sutvÈ “kesaÑ
nu kho kathÈ saccÈ”ti pacchÈbhattaÑ gandhamÈlaÑ ÈdÈya Dasabalassa
upaÔÔhÈnaÑ gantvÈ vanditvÈ ekamantaÑ nisinnÈ SatthÈraÑ pucchi “bhante
Revatattherassa vasanaÔÔhÈnaÑ ekacce ayyÈ vaÓÓanti, ekacce nindanti,
kimetaÑ bhante”ti. “VisÈkhe ramaÓiyaÑ vÈ hotu mÈ vÈ, yasmiÑ ÔhÈne
ariyÈnaÑ cittaÑ ramati, tadeva ÔhÈnaÑ ramaÓiyaÑ nÈmÈ”ti vatvÈ imaÑ
gÈthamÈha–
“GÈme vÈ yadi vÈraÒÒe, ninne vÈ yadi vÈ thale.
Yattha arahanto viharanti, taÑ bh|mirÈmaÓeyyakan”ti2.
AparabhÈge BhagavÈ ariyagaÓamajjhe nisinno theraÑ “etadaggaÑ
bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ lÈbhÊnaÑ yadidaÑ SÊvalÊ”ti3
etadagge Ôhapesi.
54. AthÈyasmÈ SÊvalitthero arahattaÑ patvÈ patta-etadaggaÔÔhÈno attano

pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ
______________________________________________________________
1. NivattetvÈ (Ka) 2. Khu 1. 27; Khu 2. 344; SaÑ 2. 234 piÔÔhesu.
pakÈsento Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdimÈha.

AnuttÈnatthapadavaÓÓanameva karissÈma.
55. SÊlaÑ tassa asa~kheyyanti tassa Parumuttarassa Bhagavato sÊlaÑ

asa~kheyyaÑ.
Nava koÔisahassÈni, asÊtisatakoÔiyo.
PaÒÒÈsasatasahassÈni, chattiÑsÈ ca punÈpare.
Ete saÑvaravinayÈ, Sambuddhena pakÈsitÈ.
PeyyÈlamukhena niddiÔÔhÈ, sikkhÈvinayasaÑvareti1–
evaÑ vuttasikkhÈpadÈni bhikkh|naÑ sÈvakapaÒÒattivasena vuttÈni.
Bhagavato pana sÊlaÑ asa~kheyyameva saÑkhÈtuÑ gaÓetuÑ
asakkuÓeyyanti attho. SamÈdhivajir|pamo yathÈ vajiraÑ
indanÊlamaÓiveÄuriyamaÓiphalikamasÈragallÈdÊni ratanÈni vijjhati
chiddÈvachiddaÑ karoti, evameva Padumuttarassa Bhagavato
lokuttaramaggasamÈdhi paÔipakkhapaccanÊkadhamme vijjhati bhindati
samucchindatÊti attho. Asa~kheyyaÑ ÒÈÓavaraÑ tassa Buddhassa cattÈri
saccÈni sattatiÑsa bodhipakkhiyadhamme sa~khatÈsa~khatadhamme ca
jÈnituÑ paÔivijjhituÑ samatthaÑ
sayambh|ÒÈÓasabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdiÒÈÓasam|haÑ asa~kheyyaÑ, atÊtÈnÈgata-
paccuppannÈdibhedena saÑkhÈvirahitanti attho. Vimutti ca anopamÈti
saÑkilesehi vimuttattÈ sotÈpattiphalÈdikÈ catasso vimuttiyo anupamÈ
upamÈrahitÈ “imÈ viya bh|tÈ”ti upametuÑ na sakkÈti attho. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti.
SÊvalitthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Va~gÊsatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CatutthÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
Va~gÊsattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare mahÈbhogakule nibbatto vuddhippatto
dhammaÑ
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 44; PaÔÊsaÑ-®Ôha 1. 188 piÔÔhesu.
254 KhuddakanikÈya
sotuÑ gacchantehi nagaravÈsÊhi saddhiÑ vihÈraÑ gantvÈ dhammaÑ suÓanto

SatthÈraÑ ekabhikkhuÑ paÔibhÈnavantÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ
Satthu adhikÈrakammaÑ katvÈ “ahampi anÈgate paÔibhÈnavantÈnaÑ aggo
bhaveyyan”ti patthanaÑ katvÈ SatthÈrÈ byÈkato yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ
devamanussesu ubhayasampattiyo anubhavitvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
SÈvatthiyaÑ brÈhmaÓakule nibbattitvÈ mÈtu paribbÈjikÈbhÈvena aparabhÈge
paribbÈjakoti pÈkaÔo Va~gÊsoti ca laddhanÈmo tayo vede uggaÓhitvÈ tato
ÈcariyaÑ ÈrÈdhetvÈ chavasÊsajÈnanamantaÑ nÈma sikkhitvÈ chavasÊsaÑ
nakhena ÈkoÔetvÈ “ayaÑ satto asukayoniyaÑ nibbatto”ti jÈnÈti.
BrÈhmaÓÈ “ayaÑ amhÈkaÑ jivikÈya maggo”ti Va~gÊsaÑ gahetvÈ
gÈmanigamarÈjadhÈniyo vicariÑsu. Va~gÊso tivassamatthake matÈnampi
sÊsaÑ ÈharÈpetvÈ nakhena ÈkoÔetvÈ “ayaÑ satto asukayoniyaÑ nibbatto”ti
vatvÈ mahÈjanassa ka~khÈcchedanatthaÑ te te jane ÈvÈhetvÈ1 attano attano
gatiÑ kathÈpeti. Tena tasmiÑ mahÈjano abhippasÊdati. So taÑ nissÈya
mahÈjanassa hatthato satampi sahassampi labhati. BrÈhmaÓÈ Va~gÊsaÑ
ÈdÈya yathÈruci vicariÑsu. Va~gÊso Satthu guÓe sutvÈ SatthÈraÑ
upasa~kamitukÈmo ahosi. BrÈhmaÓÈ “samaÓo Gotamo mÈyÈya taÑ
ÈvaÔÔessatÊ”ti paÔikkhipiÑsu.
Va~gÊso tesaÑ vacanaÑ anÈdiyitvÈ Satthu santikaÑ gantvÈ
paÔisanthÈraÑ katvÈ ekamantaÑ nisÊdi. SatthÈ taÑ pucchi “Va~gÊsa kiÒci
sippaÑ jÈnÈtÊ”ti. Œma bho Gotama chavasÊsamantaÑ nÈmekaÑ jÈnÈmi, tena
tivassamatthake matÈnampi sÊsaÑ nakhena ÈkoÔetvÈ nibbattaÔÔhÈnaÑ
jÈnÈmÊti. Atha SatthÈ tassa ekaÑ niraye nibbattassa sÊsaÑ, ekaÑ manussesu,
ekaÑ devesu, ekaÑ parinibbutassa sÊsaÑ ÈrarÈpetvÈ dassesi. So
paÔhamasÊsaÑ ÈkoÔetvÈ “bho Gotama ayaÑ satto niraye nibbatto”ti Èha.
SÈdhu Va~gÊsa suÔÔhu tayÈ diÔÔhaÑ, “ayaÑ satto kuhiÑ nibbatto”ti pucchi.
Manussaloketi. AyaÑ kuhinti. Devaloketi. TiÓÓannampi nibbattaÔÔhÈnaÑ
kathesi. Parinibbutassa pana sÊsaÑ nakhena ÈkoÔento
______________________________________________________________
1. ŒvisÈpetvÈ (SÊ)
neva antaÑ na koÔiÑ passi. Atha naÑ SatthÈ “na sakkosi Va~gÊsÈ”ti pucchi.
Passatha bho Gotama upaparikkhÈmi tÈvÈti punappunaÑ parivattetvÈpi
bÈhirakamantena khÊÓÈsavassa sÊsaÑ jÈnituÑ na sakkoti. Athassa
matthakato sedo mucci. So lajjitvÈ tuÓhÊ ahosi. Atha naÑ SatthÈ “kilamasi
Va~gÊsÈ”ti Èha. Œma bho Gotama imassa nibbattaÔÔhÈnaÑ jÈnituÑ na
sakkomi. Sace tumhe jÈnÈtha, kathethÈti. “Va~gÊsa ahaÑ etampi jÈnÈmi, ito
uttaripi jÈnÈmÊ”ti vatvÈ–
“CutiÑ yo vedi sattÈnaÑ, upapattiÒca sabbaso.
AsattaÑ sugataÑ BuddhaÑ, tamahaÑ br|mi brÈhmaÓaÑ.
Yassa gatiÑ na jÈnanti, devÈ gandhabbamÈnusÈ.
KhÊÓÈsavaÑ arahantaÑ, tamahaÑ br|mi brÈhmaÓan”ti1–
imÈ dve gÈthÈyo abhÈsi. So tena hi bho Gotama taÑ vijjaÑ me dethÈti
apacitiÑ dassetvÈ Satthu santike nisÊdi. SatthÈ “amhehi samÈnali~gassa
demÈ”ti Èha. Va~gÊso “yaÑ kiÒci katvÈ mayÈ imaÑ mantaÑ gahetuÑ
vaÔÔatÊ”ti brÈhmaÓe upagantvÈ Èha “tumhe mayi pabbajante mÈ cintayittha,
ahaÑ mantaÑ uggaÓhitvÈ sakalajambudÊpe jeÔÔhako bhavissÈmi,
tumhÈkampi tena bhaddameva bhavissatÊ”ti so mantatthÈya Satthu santikaÑ
upasa~kamitvÈ pabbajjaÑ yÈci. TadÈ ca thero Nigrodhakappo Bhagavato
santike Ôhito hoti, taÑ BhagavÈ ÈÓÈpesi “Nigrodhakappa imaÑ pabbÈjehÊ”ti.
Thero Satthu ÈÓÈya taÑ pabbÈjetvÈ “mantaparivÈraÑ tÈva uggaÓhÈhÊ”ti
dvattiÑsÈkÈrakammaÔÔhÈnaÑ vipassanÈkammaÔÔhÈnaÒca Ècikkhi. So
dvattiÑsÈkÈrakammaÔÔhÈnaÑ sajjhÈyantova vipassanÈya kammaÔÔhÈnaÑ
paÔÔhapesi. BrÈhmaÓÈ taÑ upasa~kamitvÈ “kiÑ bho Va~gÊsa samaÓassa
Gotamassa santike sippaÑ uggahitan”ti pucchiÑsu, Èma sikkhitaÑ, tena hi
ehi gamissÈmÈti kiÑ sippasikkhanena, gacchatha tumhe na mayhaÑ tumhehi
kattabbakiccanti. BrÈhmaÓÈ “tvampi dÈni samaÓassa Gotamassa vasaÑ
Èpanno, mÈyÈya ÈvaÔÔito, kiÑ mayaÑ tava santike karissÈmÈ”ti
Ègatamaggeneva pakkamiÑsu. Va~gÊso vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ
sacchÈkÈsi.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 73, 378 piÔÔhesu.
256 KhuddakanikÈya
96. EvaÑ thero arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ

ÈdimÈha. AnuttÈnatthameva vaÓÓayissÈma.
99. PabhÈhi anuraÒjantoti so Padumuttaro BhagavÈ

nÊlapÊtÈdichabbaÓÓapabhÈhi raÑsÊhi anuraÒjanto jalanto sobhayamÈno
vijjotamÈnoti attho. VeneyyapadumÈnisoti Padumuttaras|riyo attano
vacanasa~khÈtena s|riyaraÑsiyÈ veneyyajanasa~khÈtapadumÈni visesena
bodhento pabodhento arahattamaggÈdhigamena phullitÈni karotÊti attho.
100. VesÈrajjehi sampannoti–

“AntarÈye ca niyyÈne, Buddhatte Èsavakkhaye.
Etesu catuÔÔhÈnesu, Buddho suÔÔhu visÈrado”ti–
evaÑ vuttacatuvesÈrajjaÒÈÓehi sampanno sama~gÊbh|to samannÈgatoti
attho.
105. VÈgÊso vÈdis|danoti vÈdÊnaÑ paÓÉitajanÈnaÑ Êso padhÈno

“vÈdÊso”ti vattabbe dakÈrassa gakÈraÑ katvÈ evaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ.
SakatthaparatthavÈdaÑ s|dati paggharÈpeti pÈkaÔaÑ karotÊti vÈdis|dano.
110. MÈramasanÈti khandhamÈrÈdayo paÒcamÈre masati parÈmasati

viddhaÑsetÊti mÈramasano. DiÔÔhis|danÈti vohÈraparamatthasa~khÈtaÑ
diÔÔhidassanaÑ s|dati paggharaÑ dÊpetÊti diÔÔhis|dano.
111. VissÈmabh|mi santÈnanti sakalasaÑsÈrasÈgare santÈnaÑ

kilamantÈnaÑ sotÈpattimaggÈdi-adhigamÈpanena vissamabh|mi
vissamaÔÔhÈnaÑ v|pasamanaÔÔhÈnanti attho.
132. TatohaÑ vihatÈrambhoti tato Paccekabuddhassa sarÊradassanena

ahaÑ vihatÈrambho vinaÔÔhasÈrambho, vinaÔÔhamÈno nimmado hutvÈ
pabbajjaÑ saÑ suÔÔhu yÈciÑ saÑyÈciÑ Èrocesinti attho. SesaÑ
Va~gÊsatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
5. Nandakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
PaÒcamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
Nandakattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈroti-Èdi
sabbaÑ pÈÔhÈnusÈrena suviÒÒeyyamevÈti.
Nandakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. KÈÄudÈyitthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ChaÔÔhÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
KÈÄudÈyittherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto Satthu
dhammadesanaÑ suÓanto SatthÈraÑ ekaÑ bhikkhuÑ kulappasÈdakÈnaÑ
aggaÔÔhÈne ÔhapentaÑ disvÈ tajjaÑ abhinÊhÈrakammaÑ katvÈ taÑ
ÔhÈnantaraÑ patthesi. SatthÈpi byÈkÈsi. So yÈvajÊvaÑ kusalaÑ katvÈ
devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ bodhisattassa mÈtukucchiyaÑ
paÔisandhiggahaÓadivase devalokato cavitvÈ KapilavatthusmiÑyeva
amaccakule paÔisandhiÑ gaÓhi. Bodhisattena saha ekadivaseyeva jÈto,
taÑdivasaÑyeva naÑ duk|lacumbaÔakena nipajjÈpetvÈ bodhisattassa
upaÔÔhÈnaÑ nayiÑsu. Bodhisattena hi saddhiÑ Bodhirukkho, RÈhulamÈtÈ,
cattÈro nidhÊ, ŒrohaniyahatthÊ, KaÓÉako, Channo, KÈÄ|dÈyÊti ime satta
ekadivase jÈtattÈ sahajÈtÈ nÈma ahesuÑ. Athassa nÈmaggahaÓadivase
sakalanagarassa udaggacittadivase jÈtattÈ UdÈyÊtveva nÈmaÑ kariÑsu.
ThokaÑ kÈÄadhÈtukattÈ pana KÈÄ|dÈyÊti paÒÒÈyittha. So bodhisattena
saddhiÑ kumÈrakÊÄaÑ kÊÄanto vuddhiÑ agamÈsi.
AparabhÈge LokanÈthe mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhamitvÈ
anukkamena sabbaÒÒutaÑ patvÈ pavattitavaradhammacakke RÈjagahaÑ
upanissÈya VeÄuvane viharante SuddhodanamahÈrÈjÈ taÑ pavattiÑ sutvÈ
purisasahassaparivÈraÑ ekaÑ amaccaÑ “puttaÑ me idhÈnehÊ”ti pesesi. So
Satthu dhammadesanÈvelÈyaÑ Satthu santikaÑ gantvÈ parisapariyante Ôhito
dhammaÑ sutvÈ
258 KhuddakanikÈya
saparivÈro arahattaÑ pÈpuÓi. Atha ne SatthÈ “etha bhikkhavo”ti hatthaÑ

pasÈresi. Sabbe taÑkhaÓaÑyeva iddhimayapattacÊvaradharÈ
vassasaÔÔhikattherÈ viya ahesuÑ. Arahattappattato paÔÔhÈya ariyÈ nÈma
majjhattÈva honti, tasmÈ raÒÒÈ pesitasÈsanaÑ Dasabalassa nÈrocesi. RÈjÈ
neva gato Ègacchati, na sÈsanaÑ suyyatÊti aparampi amaccaÑ
purisasahassaparivÈraÑ pesesi. Tasmimpi tathÈ paÔipanne aparampÊti etena
nayena navapurisasahassaparivÈre nava amacce pesesi. Sabbe gantvÈ
arahattaÑ patvÈ tuÓhÊbh|tÈ ahesuÑ.
Atha rÈjÈ cintesi “ettakÈ janÈ mayi sinehÈbhÈvena Dasabalassa
idhÈgamanatthÈya na kiÒci kathayiÑsu, ayaÑ kho pana UdÈyÊ Dasabalena
samavayo sahapaÑsukÊÄiko, mayi ca sinehavÈ, imaÑ pesessÈmÊ”ti. Atha taÑ
pakkosÈpetvÈ “tÈta tvaÑ purisasahassaparivÈro gantvÈ DasabalaÑ
idhÈnehÊ”ti vatvÈ pesesi. So pana gacchanto “sacÈhaÑ deva pabbajituÑ
labhissÈmi, evÈhaÑ BhagavantaÑ idhÈnessÈmÊ”ti vatvÈ raÒÒÈ “pabbajitopi
mama puttaÑ dassehÊ”ti vutto RÈjÈgahaÑ gantvÈ Satthu
dhammadesanÈvelÈya parisapariyante Ôhito dhammaÑ sutvÈ saparivÈro
arahattaÑ patvÈ ehibhikkhubhÈve patiÔÔhÈsi. So arahattaÑ patvÈ “na
tÈvÈyaÑ Dasabalassa kulanagaraÑ gantuÑ kÈlo, vassante pana upagate
pabbatesu vanasaÓÉesu haritatiÓasaÒchannÈya bh|miyÈ gamanakÈlo
bhavissatÊ”ti gamanakÈlaÑ Ègamento vassante sampatte Satthu kulanagaraÑ
gantuÑ gamanavaÓÓaÑ saÑvaÓÓesi. VuttaÒcetaÑ theragÈthÈya1–
“A~gÈrino dÈni dumÈ bhadante,
Phalesino chadanaÑ vippabhÈya.
Te accimantova pabhÈsayanti,
Samayo mahÈvÊra bhÈgÊ rasÈnaÑ.
DumÈni phullÈni manoramÈni,
Samantato sabbadisÈ pavanti.
PattaÑ pahÈya phalamÈsasÈnÈ,
KÈlo ito pakkamanÈya vÊra.
______________________________________________________________
NevÈ’tisÊtaÑ na panÈ’ti-uÓhaÑ,
SukhÈ utu addhaniyÈ bhadante.
Passantu taÑ sÈkiyÈ koÄiyÈ ca,
PacchÈmukhaÑ rohiniyaÑ tarantaÑ.
ŒsÈya kasate khettaÑ, bÊjaÑ ÈsÈya vappati.
ŒsÈya vÈÓijÈ yanti, samuddaÑ dhanahÈrakÈ.
YÈya ÈsÈya tiÔÔhÈmi, sÈ me ÈsÈ samijjhatu.
NÈ’tisÊtaÑ nÈ’ti-uÓhaÑ, nÈ’tidubbhikkhachÈtakaÑ.
SaddalÈ haritÈ bh|mi, esa kÈlo MahÈmuni.
PunappunaÑ ceva vapanti bÊjaÑ,
PunappunaÑ vassati devarÈjÈ.
PunappunaÑ khettaÑ kasanti kassakÈ,
PunappunaÑ dhaÒÒamupeti raÔÔhaÑ.
PunappunaÑ yÈcanakÈ caranti,
PunappunaÑ dÈnapatÊ dadanti.
PunappunaÑ dÈnapatÊ daditvÈ,
PunappunaÑ saggamupenti ÔhÈnaÑ.
VÊro1 have sattayugaÑ puneti,
YasmiÑ kule jÈyati bh|ripaÒÒo.
MaÒÒÈmahaÑ sakkati devadevo,
TayÈ hi jÈto Muni saccanÈmo.
Suddhodano nÈma pitÈ Mahesino,
Buddhassa mÈtÈ pana MÈyanÈmÈ.
YÈ bodhisattaÑ parihariya kucchinÈ,
KÈyassa bhedÈ tidivamhi modati.
SÈ GotamÊ kÈlakatÈ ito cutÈ,
Dibbehi kÈmehi sama~gibh|tÈ.
SÈ modati kÈmaguÓehi paÒcahi,
ParivÈritÈ devagaÓehi tehi.
______________________________________________________________
1. DhÊro (Ka)
260 KhuddakanikÈya
Buddhassa puttomhi asayhasÈhino,

Dhammena me Gotama ayyakosÊ”ti.
“AmbÈ panasÈ kapiÔÔhÈ ca, pupphapallavala~katÈ.
DhuvapphalÈni savanti, khuddÈmadhukak|pamÈ.
SevamÈno ubho passe, gantukÈlo mahÈyasa.
Jamb| sumadhurÈ nÊpÈ, madhugaÓÉidivapphalÈ.
TÈ ubhosu pajjotanti, gantukÈlo mahÈyasa.
TiÓÉukÈni piyÈlÈni, soÓÓavaÓÓÈ manoramÈ.
KhuddakappaphalÈ niccaÑ, gantukÈlo mahÈyasa.
KadalÊ paÒcamocci ca, supakkaphalabh|sitÈ1.
Ubhopassesu lambanti, gantukÈlo mahÈyasa.
MadhupphaladharÈ niccaÑ, morarukkhÈ manoramÈ.
KhuddakappaphalÈ niccaÑ, gantukÈlo mahÈyasa.
HintÈlatÈlapantÊ ca, rajatakkhandhova jotare.
Supakka2phalasaÒchannÈ, khuddakappÈ madhussavÈ.
PhalÈni tÈni khÈdante, gantukÈlo mahÈyasa.
UdumbarÈ’ruÓÈvaÓÓÈ, sadÈsumadhurapphalÈ.
Ubhopassesu lambanti, gantukÈlo mahÈsaya.
Itthambh|tÈ anekÈ te, nÈnÈphaladharÈ dumÈ.
Ubhopassesu lambanti, gantukÈlo mahÈyasa.
CampakÈ salaÄÈ nÈgÈ, sugandhÈ mÈluteritÈ.
SupupphitaggÈ jotanti, sugandhenÈbhip|jayuÑ.
SÈdarÈ vinatÈneva, gantukÈlo mahÈyasa.
PunnÈgÈ giripunnÈgÈ, pupphitÈ dharaÓÊruhÈ.
SupupphitaggÈ jotanti, sugandhenÈbhip|jayuÑ.
SÈdarÈ vinatuggaggÈ, gantukÈlo mahÈyasa.
______________________________________________________________
1. SupattaphalagopitÈ (I) 2. Supatta (Ka)
AsokÈ koviÄÈrÈ ca, somanassakarÈ varÈ.

SugandhÈ kaÓÓikÈ bandhÈ1, rattavaÓÓehi bh|sitÈ.
SÈdarÈ vinatuggaggÈ, samayo te mahÈyasa.
KaÓÓikÈrÈ phullitÈ niccaÑ, sovaÓÓaraÑsijotakÈ.
DibbagandhÈ pavÈyanti, disÈ sabbÈni sobhayaÑ.
SÈdarÈ vinatÈneva, samayo te mahÈyasa.
SupattÈ gandhasampannÈ, ketakÊ dhanuketakÊ2.
SugandhÈ sampavÈyanti, disÈ sabbÈbhigandhino.
SÈdarÈ p|jayantÈva, samayo te mahÈyasa.
MallikÈ jitisumanÈ, sugandhÈ khuddamallikÈ.
DisÈ sabbÈ pavÈyanti, ubho magge pasobhayaÑ.
SÈdarÈ te palambanti, samayo te mahÈyasa.
SindhuvÈrÈ sÊtagandhÈ, sugandhÈ mÈluteritÈ.
DisÈ sabbÈbhip|jentÈ, ubho magge pasobhayaÑ.
SÈdarÈ vinatuggaggÈ, samayo te mahÈyasa.
SÊhÈ kesarasÊhÈ ca, catuppadanisevitÈ.
AcchambhÊtÈ surÈpÈne, migarÈjÈ patÈpino.
SÊhanÈdena p|jenti, sÈdarÈ te migÈbhibh|.
Maggamhi ubhato v|ÄhÈ, samayo te mahÈyasa.
ByagghÈ sindhavÈ nakulÈ, sÈdhur|pÈ bhayÈnakÈ.
ŒkÈse sampatantÈva, nibbhÊtÈ yena kenaci.
Tehi te sÈdarÈ natÈ, samayo te mahÈyasa.
TidhÈ pabhinnÈ3 chaddantÈ, sur|pÈ sussarÈ subhÈ.
SattappatiÔÔhita~gÈ te, ubho maggesu k|jino.
SÈdarÈ hÈsamÈnÈva, samayo te mahÈyasa.
MigÈ varÈhÈ pasadÈ, citrÈsÈ’vayavÈ subhÈ.
ŒrohapariÓÈhena, sur|pÈ a~gasaÑyutÈ.
Ubho magge gÈyamÈnÈva, samayo te mahÈyasa.
______________________________________________________________
1. KaÓÓikÈ gandhÈ (Ka) 2. ManuketakÊ (Ka) 3. TidhammabhinnÈ (I)
262 KhuddakanikÈya
GokaÓÓÈ sarabhÈ rur|, ÈrohapariÓÈhino.

Sur|pÈ a~gasampannÈ, sevamÈnÈva accharuÑ.
SevamÈnÈ tehi tadÈ, samayo te mahÈyasa.
DÊpÊ acchÈ taracchÈ ca, tudarÈ varuÓÈ sadÈ.
Te dÈni sikkhitÈ sabbe, mettÈya tava tÈdino.
Te paccasevakÈ addhÈ, samayo te mahÈyasa.
SasÈ si~gÈlÈ nakulÈ, kalandakÈÄakÈ bah|.
KasturÈ s|rÈ gandhÈ te, kevalÈ gÈyamÈnÈva.
Samayo te mahÈyasa.
May|rÈ nÊlagÊvÈ te, susikhÈ subhapakkhikÈ.
SupiÒchÈ te sunÈdÈ ca, veÄuriyamaÓisannibhÈ.
NÈdaÑ karontÈ p|jenti, kÈlo te pitudassane.
SuvaÓÓacitrahaÑsÈ ca, javahaÑsÈ vihÈcarÈ.
Te sabbe ÈsayÈ chuddhÈ, JinadassanabyÈvaÔÈ.
Madhurassarena k|janti, kÈlo te pitudassane.
HaÑsÈ koÒcÈ sunadÈ te, cakkavÈkÈ nadÊcarÈ.
BakÈ balÈkÈ rucirÈ, jalakÈkÈ sarakukkuÔÈ.
SÈdarÈbhinÈdino ete, kÈlo te pitudassane.
CitrÈ sur|pÈ sussarÈ, sÈÄikÈ suvataÓÉikÈ.
RukkhaggÈ sampatantÈ te, ubho maggesu k|jino.
Tesu tesu nik|janti, kÈlo te pitudassane.
KokilÈ sakalÈ citrÈ, sadÈ maÒjussarÈ varÈ.
VimhÈpitÈ te janataÑ, saddhimittÈdike surÈ.
Sarehi p|jayantÈva, kÈlo te pitudassane.
Bhi~kÈ kurarÈ sÈrÈ, p|ritÈ kÈnane sadÈ1.
NinnÈdayantÈ pavanaÑ, aÒÒamaÒÒasama~gino.
GÈyamÈnÈ sareneva, kÈlo te pitudassane.
______________________________________________________________
1. P|ritakÈnanÈsadÈ (Ka)
TittirÈ susarÈ sÈrÈ, susarÈ vanakukkuÔÈ.

MaÒjussarÈ rÈmaÓeyyÈ, kÈlo te pitudassane.
SetavÈlukasaÒchannÈ, supatitthÈ manoramÈ.
MadhurodakasampuÓÓÈ, sarÈ jotanti te sadÈ.
Tattha nhatvÈ pivitvÈ ca, samayo te ÒÈtidassane.
KumbhÊrÈmakarÈkiÓÓÈ, valayÈ muÒjarohitÈ.
MacchakacchapabyÈviddhÈ, sarÈ sÊtodakÈ1 subhÈ.
Tattha nhatvÈ pivitvÈ ca, samayo te ÒÈtidassane.
NÊluppalasamÈkiÓÓÈ, tathÈ rattuppalehi ca.
KumuduppalasaÑkiÓÓÈ, sarÈ sobhanti’nekadhÈ.
Tattha sÊtalakÈ toyÈ, samayo te ÒÈtidassane.
PuÓÉarÊkehi saÒchannÈ, padumehi samohatÈ.
Ubho maggesu sobhanti, pokkharaÒÒo tahiÑ tahiÑ.
TatthodakÈni nhÈyanti, samayo te ÒÈtidassane.
SetapulinasaÑkiÓÓÈ, supatitthÈ manoramÈ.
SÊtodakamahoghehi, sampuÓÓÈ tÈ nadÊ subhÈ.
Ubho maggehi sandanti, samayo te ÒÈtidassane.
Maggassa ubhatopasse, gÈmanigamasamÈkulÈ.
SaddhÈ pasannÈ janatÈ, ratanattayamÈmakÈ.
TesaÑ sampuÓÓasa~kappo, samayo te ÒÈtidassane.
Tesu tesu padesesu, devÈ mÈnussakÈ ubho.
GandhamÈlÈbhip|jenti, samayo te ÒÈtidassane”ti.
EvaÑ thero saÔÔhimattÈhi gÈthÈhi Satthu gamanavaÓÓaÑ saÑvaÓÓesi.
Atha kho BhagavÈ “KÈÄudÈyÊ mama gamanaÑ pattheti, p|ressÈmissa
sa~kappan”ti tattha gamane bah|naÑ visesÈdhigamaÑ disvÈ
vÊsatisahassakhÊÓÈsavaparivuto RÈjagahato aturitacÈrikÈvasena
vuttappakÈraphalÈphale2 anubhavanto dvipadacatuppadÈdisam|hÈnaÑ
sevanap|jÈya p|jiyamÈno vuttappa-kÈrasugandhapupphagandhehi
gandhiyamÈno gÈmanigamavÈsÊnaÑ sa~gahaÑ kurumÈno
______________________________________________________________
1. SetodakÈ (I) 2. PÊtisukhaÑ (SÊ)
264 KhuddakanikÈya
KapilavatthugÈmimaggaÑ paÔipajji. Thero iddhiyÈ KapilavatthuÑ gantvÈ

raÒÒo purato ÈkÈse Ôhito adiÔÔhapubbaÑ vesaÑ disvÈ raÒÒÈ “kosi tvan”ti
pucchito “sace amaccaputtaÑ tayÈ Bhagavato santike pesitaÑ na jÈnÈsi,
evaÑ jÈnÈhÊ”ti vadanto–
“Buddhassa puttomhi asayhasÈhino,

Dhammena me Gotama ayyakosÊ”ti1–
gÈthamÈha.
Tattha Buddhassa puttomhÊti SabbaÒÒubuddhassa ure vÈyÈmajanitÈhi

dhammadesanÈhi jÈtatÈya orasaputto amhi. AsayhasÈhinoti abhisambodhito
pubbe ÔhapetvÈ mahÈbodhisattaÑ aÒÒehi sahituÑ asakkuÓeyyattÈ asayhassa
sakalabodhisambhÈrassa, mahÈkaruÓÈkarassa ca sahanato tato parampi
aÒÒehi sahituÑ abhibhavituÑ asakkuÓeyyattÈ asayhÈnaÑ paÒcannaÑ
mÈrÈnaÑ sahanato abhibhavanato ÈsayÈnusayacaritÈdhimutti-
ÈdivibhÈgÈvabodhena2 yathÈrahaÑ veneyyÈnaÑ
diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi anusÈsanÊsa~khÈtassa aÒÒehi
asayhassa Buddhakiccassa sahanato tattha vÈ sÈdhukÈrÊbhÈvato
asayhasÈhino. A~gÊrasassÈti a~gÊkatasÊlÈdisampattikassa. “A~gama~gehi
niccharaÓaka-obhÈsassÈ”ti apare. Keci pana “A~gÊraso Siddhatthoti imÈni
dve nÈmÈni pitarÈyeva gahitÈnÊ”ti vadanti. AppaÔimassÈti anupamassa
iÔÔhÈdÊsu tÈdilakkhaÓasampattiyÈ tÈdino. PitupitÈ mayhaÑ tuvaÑ’sÊti
ariyajÈtivasena mayhaÑ pitu SammÈsambuddhassa lokavohÈravasena tvaÑ
pitÈ asi. SakkÈti vaÑsena3 rÈjÈnaÑ Èlapati. DhammenÈti sabhÈvena
ariyajÈtilokiyajÈtÊhi dvinnaÑ jÈtÊnaÑ sabhÈvasamodhÈnena. GotamÈti
gottena rÈjÈnaÑ Èlapati. AyyakosÊti pitÈmaho ahosi. Ettha ca “Buddhassa
puttomhÊ”ti-ÈdiÑ vadanto thero aÒÒaÑ byÈkÈsi.
______________________________________________________________
1. Khu 2.301 piÔÔhe. 2. ...vabodhane (SÊ) 3. JÈtivasena (SÊ)
EvaÑ pana attÈnaÑ jÈnÈpetvÈ haÔÔhatuÔÔhena raÒÒÈ mahÈrahe palla~ke

nisÊdÈpetvÈ attano paÔiyÈditassa nÈnaggarasabhojanassa pattaÑ p|retvÈ patte
dinne gamanÈkÈraÑ dassesi. “KasmÈ gantukÈmattha, bhuÒjathÈ”ti vutte
Satthu santikaÑ gantvÈ bhuÒjissÈmÊti. KahaÑ pana SatthÈti.
VÊsatisahassabhikkhuparivÈro tumhÈkaÑ dassanatthÈya maggaÑ
paÔipannoti. Tumhe imaÑ piÓÉapÈtaÑ bhuÒjatha, aÒÒaÑ Bhagavato haratha.
YÈva ca mama putto imaÑ nagaraÑ pÈpuÓÈti, tÈvassa itoyeva piÓÉapÈtaÑ
harathÈti. Thero bhattakiccaÑ katvÈ raÒÒo ca parisÈya ca dhammaÑ desetvÈ
Satthu Ègamanato puretarameva rÈjanivesanaÑ ratanattayaguÓesu
abhippasannaÑ karonto sabbesaÑ passantÈnaÑyeva Satthu
ÈharitabbabhattapuÓÓaÑ pattaÑ ÈkÈse vissajjetvÈ sayampi vehÈsaÑ
abbhuggantvÈ piÓÉapÈtaÑ upanetvÈ Satthu hatthe Ôhapesi. SatthÈpi taÑ
piÓÉapÈtaÑ paribhuÒji. EvaÑ saÔÔhiyojanaÑ maggaÑ divase divase yojanaÑ
gacchantassa Bhagavato rÈjagehato bhattaÑ ÈharitvÈ adÈsi. BhagavÈ kamena
KapilavatthunagaraÑ patvÈ punadivase rÈjavÊthiyaÑ piÓÉÈya carati. TaÑ
sutvÈ SuddhodanamahÈrÈjÈ tattha gantvÈ “mÈ evaÑ kattabbaÑ maÒÒi,
nayidaÑ rÈjavaÑsappaveÓÊ”ti. “AyaÑ tumhÈkaÑ mahÈrÈja vaÑso, idiso
amhÈkaÑ pana BuddhavaÑso”ti vatvÈ–
“UttiÔÔhe nappamajjeyya, dhammaÑ sucaritaÑ care.
DhammacÈrÊ sukhaÑ seti, asmiÑ loke paramhi ca.
DhammaÑ care sucaritaÑ, na naÑ duccaritaÑ care.
DhammacÈrÊ sukhaÑ seti, asmiÑ loke paramhi cÈ”ti1–
dhammaÑ desesi. RÈjÈ sotÈpattiphale patiÔÔhahi. Tato rÈjÈ
BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ nimantetvÈ sakamandire bhojetvÈ
sampavÈretvÈ bhojanÈvasÈne DhammapÈlajÈtakaÑ2 sutvÈ sapariso
anÈgÈmiphale patiÔÔhahi. AparabhÈge setacchattassa heÔÔhÈ nipannova
arahattaÑ patvÈ parinibbÈyi.
Tato BhagavÈ RÈhulamÈtuyÈ bimbÈdeviyÈ pÈsÈdaÑ gantvÈ tassÈ
dhammaÑ desetvÈ sokaÑ vinodetvÈ CandakinnarÊjÈtakadesanÈya3 pasÈdaÑ
janetvÈ NigrodhÈrÈmaÑ agamÈsi. Atha bimbÈdevÊ puttaÑ RÈhulakumÈraÑ
Èha “gaccha tava pitu santakaÑ dhanaÑ yÈcÈhÊ”ti. KumÈro
______________________________________________________________
1. Khu 1. 38. 39 piÔÔhesu. 2. Khu 5. 214 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 5. 277 piÔÔhÈdÊsu.
266 KhuddakanikÈya
“dÈyajjaÑ me samaÓe dehÊ”ti vatvÈ BhagavantaÑ anubandhitvÈ “sukhÈ te

samaÓa chÈyÈ”ti vadanto gacchati. TaÑ BhagavÈ NigrodhÈrÈmaÑ netvÈ
“lokuttaradÈyajjaÑ gaÓhÈhÊ”ti vatvÈ pabbÈjesi. Atha BhagavÈ
ariyagaÓamajjhe nisinno “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkh|naÑ kulappasÈdakÈnaÑ yadidaÑ KÈÄudÈyÊ”ti1 theraÑ etadagge
Ôhapesi.
165. Thero patta-etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ

ÈdigÈthÈyo abhÈsi. Tattha anuttÈnapadameva vaÓÓayissÈma.
166. GuÓÈguÓavid|ti guÓaÒca aguÓaÒca guÓÈguÓaÑ, vaÓÓÈvaÓÓaÑ,

kusalÈkusalaÑ vÈ taÑ jÈnÈtÊti guÓÈguÓavid|. KataÒÒ|ti aÒÒehi kataguÓaÑ
jÈnÈtÊti kataÒÒ|, ekadivasampi bhattadÈnÈdinÈ kat|pakÈrassa rajjampi dÈtuÑ
samatthattÈ kataÒÒ|. KatavedÊti kataÑ vindati anubhavati sampaÔicchatÊti
katavedÊ. Titthe yojeti pÈÓineti sabbasatte nibbÈnapavesanupÈye kusalapathe
magge dhammadesanÈya yojeti sampayojeti patiÔÔhÈpetÊti attho. SesaÑ
uttÈnatthameva. GamanavaÓÓanagÈthÈnamattho theragÈthÈyaÑ vuttoyevÈti.
KÈÄudÈyitthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
7. Abhayatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SattamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
Abhayattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimajinavaresu katÈdhikÈro tattha
Bhagavato kÈle HaÑsavatÊnagare brÈhmaÓakule nibbatto. So
vuddhimanvÈya veda~gapÈrago sakaparasamayakusalo ekadivasaÑ Satthu
dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso BhagavantaÑ gÈthÈhi thomesi. So
tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ puÒÒÈni katvÈ tato cuto devaloke nibbatto
aparÈparaÑ
______________________________________________________________
sugatÊsuyeva saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde RÈjagahe BimbisÈraraÒÒo

putto hutvÈ nibbatti, Abhayotvevassa nÈmaÑ kariÑsu. So vayappatto
NigaÓÔhehi saddhiÑ vissÈsiko hutvÈ caranto ekadivasaÑ NigaÓÔhena
NÈÔaputtena Satthu vÈdÈropanatthÈya pesito nipuÓapaÒhaÑ pucchitvÈ
nipuÓabyÈkaraÓaÑ sutvÈ pasanno Satthu santike pabbajitvÈ
kammaÔÔhÈnÈnur|paÑ ÒÈÓaÑ pesetvÈ na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.

sabbaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Abhayatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. Lomasaka~giyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AÔÔhamÈpadÈne imamhi Bhaddake kappeti-ÈdikaÑ1 Èyasmato

Lomasaka~giyattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Kassapassa
Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbatto saddho pasanno ahosi. Aparo
Candano nÈma tassa sahÈyo cÈsi. Te dvepi Satthu santike dhammaÑ sutvÈ
pasannamÈnasÈ pabbajitvÈ yÈvajÊvaÑ sÊlaÑ rakkhitvÈ suparisuddhasÊlÈ tato
cutÈ devaloke nibbattitvÈ ekaÑ BuddhantaraÑ dibbasukhaÑ anubhaviÑsu.
Tesu ayaÑ imasmiÑ BuddhuppÈde SÈkiyakule nibbattitvÈ aparo Candano
devaputto hutvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti. Atha so SakyakulappasÈdakena
KÈÄudÈyinÈ ÈrÈdhitena BhagavatÈ SakyarÈj|naÑ mÈnamaddanÈya kataÑ
VessantaradhammadesanÈyaÑ2 pokkharavassa-iddhipÈÔihÈriyaÑ disvÈ
pasannamÈnaso pabbajitvÈ MajjhimanikÈye vuttaÑ
BhaddekarattasuttantadesanaÑ3 sutvÈ araÒÒavÈsaÑ vasanto
BhaddekarattasuttantadesanÈnusÈsanaÑ saritvÈ tadanusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ manasi karitvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
______________________________________________________________
1. Imamhi bhaddakappamhi (I) 2. Khu 6. 312 piÔÔhÈdÊsu. 3. Ma 3. 240 piÔÔhÈdÊsu.
268 KhuddakanikÈya
225. ArahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ saÒjÈtasomanasso

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento imamhi Bhaddake kappeti-ÈdimÈha. Tattha
kappo tÈva catubbidho–sÈrakappo varakappo maÓÉakappo bhaddakappoti.
Tesu yasmiÑ kappe eko Buddho uppajjati, ayaÑ sÈrakappo nÈma. YasmiÑ
dve vÈ tayo vÈ BuddhÈ uppajjanti, ayaÑ varakappo nÈma. YasmiÑ cattÈro
BuddhÈ uppajjanti, ayaÑ maÓÉakappo nÈma. YasmiÑ paÒca BuddhÈ
uppajjanti, ayaÑ bhaddakappo nÈma. AÒÒattha pana–
“SÈrakappo maÓÉakappo, sÈramaÓÉakappo tathÈ.
Varakappo bhaddakappo, kappÈ paÒcavidhÈ siyuÑ.
Eko dve tayo cattÈro, paÒca BuddhÈ yathÈkkamaÑ.
Etesu paÒcakappesu, uppajjanti vinÈyakÈ”ti–
evaÑ paÒca kappÈ vuttÈ. Tesu ayaÑ kappo “Kakusandho KoÓÈgamano
Kassapo Gotamo Metteyyo”ti paÒcabuddhapaÔimaÓÉitattÈ bhaddakappo
nÈma jÈto.
TasmÈ imasmiÑ bhaddakappamhi Kassapo NÈyako uppajjÊti
sambandho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
Lomasaka~giyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Vanavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
NavamÈpadÈne imamhi Bhaddake kappeti-ÈdikaÑ Èyasmato
Vanavacchattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Kassapassa Bhagavato
kÈle kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patvÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ
saddhÈjÈto pabbajitvÈ parisuddhaÑ brahmacariyaÑ caritvÈ tato cuto
devaloke nibbatto, tato cuto araÒÒÈyatane bhikkh|naÑ samÊpe
kapotayoniyaÑ nibbatto. Tesu mettacitto dhammaÑ sutvÈ tato cuto
devamanussesu saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde KapilavatthusmiÑ
brÈhmaÓakule nibbatti. Tassa mÈtukucchigatakÈleyeva mÈtu dohaÄo udapÈdi
vane vasituÑ vane
vijÈyituÑ. Tato icchÈnur|pavasena vane vasantiyÈ gabbhavuÔÔhÈnaÑ ahosi.

Gabbhato nikkhantaÒca naÑ kÈsÈvakhaÓÉena paÔiggahesuÑ. TadÈ
bodhisattassa uppannakÈlo, rÈjÈ taÑ kumÈraÑ ÈharÈpetvÈ saheva posesi.
Atha bodhisatto mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhamitvÈ pabbajitvÈ chabbassÈni
dukkarakÈrikaÑ katvÈ Buddhe jÈte so MahÈkassapassa santikaÑ gantvÈ
tassovÈde pasanno tassa santikÈ BuddhuppÈdabhÈvaÑ sutvÈ Satthu santikaÑ
gantvÈ dhammaÑ sutvÈ pabbajitvÈ na cirasseva chaÄabhiÒÒo arahÈ ahosi.

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento imamhi Bhaddake kappeti-ÈdimÈha. Tattha
brahmabandhu mahÈyasoti ettha brÈhmaÓÈnaÑ bandhu ÒÈtakoti
brÈhmaÓabandh|ti vattabbe gÈthÈbandhasukhatthaÑ “Brahmabandh|”ti
vuttanti veditabbaÑ. LokattayabyÈpakayasattÈ MahÈyaso1. SesaÑ sabbaÑ
Vanavacchatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. C|Äasugandhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
DasamÈpadÈne imamhi Bhaddake kappeti-ÈdikaÑ Èyasmato
Sugandhattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto
KassapasammÈsambuddhakÈle BÈrÈÓasiyaÑ vibhavasampanne kule nibbatto
viÒÒutaÑ patvÈ Satthu santike dhammaÑ sutvÈ sabbadÈ namassamÈno
mahÈdÈnaÑ dadamÈno mÈsassa sattakkhattuÑ Bhagavato GandhakuÔiyÈ
catujjÈtigandhena vilimpesi. “Mama nibbattanibbattaÔÔhÈne sarÊrato
sugandhagandho nibbattat|”ti patthanaÑ akÈsi. BhagavÈ taÑ byÈkÈsi. So
yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ puÒÒÈni karonto tato cuto devaloke nibbatto
kÈmÈvacaralokaÑ sarÊragandhena sugandhaÑ kurumÈno
Sugandhadevaputtoti pÈkaÔo ahosi. So devalokasampattiyo anubhavitvÈ tato
cuto imasmiÑ BuddhuppÈde
______________________________________________________________
1. Natthi (SÊ)
270 KhuddakanikÈya
mahÈbhogakule nibbatti, tassa mÈtukucchigatasseva mÈtuyÈ sarÊragandhena

sakalagehaÑ sakalanagaraÒca sugandhena ekagandhaÑ ahosi, jÈtakkhaÓe
sakalaÑ SÈvatthinagaraÑ sugandhakaraÓÉako viya ahosi, tenassa
Sugandhoti nÈmaÑ kariÑsu. So vuddhiÑ agamÈsi. TadÈ SatthÈ SÈvatthiyaÑ
patvÈ JetavanamahÈvihÈraÑ paÔiggahesi, taÑ disvÈ pasannamÈnaso
Bhagavato santike pabbajitvÈ na cirasseva saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ
pÈpuÓi. Tassa uppannadivasato paÔÔhÈya yÈva parinibbÈnÈ etthantare
nipannaÔÔhÈnÈdÊsu sugandhameva vÈyi. DevÈpi
dibbacuÓÓadibbagandhapupphÈni okiranti.
272. Sopi thero arahattaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ

somanassajÈto pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento imamhi Bhaddake kappeti-
ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthatthÈ ca
suviÒÒeyyameva, kevalaÑ puÒÒanÈnattaÑ nÈmanÈnattaÒca viseso.
C|Äasugandhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
PaÒcapaÒÒÈsamavaggavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
56. Yasavagga
1. Yasatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ChappaÒÒÈsame vagge paÔhamÈpadÈne mahÈsamuddaÑ oggayhÈti-
ÈdikaÑ Èyasmato Yasattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu
Sumedhassa Bhagavato kÈle mahÈnubhÈvo nÈgarÈjÈ hutvÈ
BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ attano bhavanaÑ netvÈ mahÈdÈnaÑ
pavattesi, BhagavantaÑ mahagghena ticÊvarena acchÈdesi, ekekaÒca
bhikkhuÑ mahaggheneva paccekadussayugena sabbena ca
samaÓaparikkhÈrena. So tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto
Siddhatthassa Bhagavato kÈle seÔÔhiputto hutvÈ MahÈbodhimaÓÉalaÑ sattahi
ratanehi p|jesi. Kassapassa Bhagavato kÈle sÈsane pabbajitvÈ
samaÓadhammaÑ akÈsi. EvaÑ so sugatÊsuyeva saÑsaranto amhÈkaÑ
Bhagavato kÈle BÈrÈÓasiyaÑ MahÈvibhavassa seÔÔhino
putto hutvÈ SujÈtÈya Bhagavato khÊrapÈyÈsaÑ dinnÈya seÔÔhidhÊtÈya

kucchimhi nibbatti, Yaso nÈma nÈmena paramasukhumÈlo. Tassa tayo
pÈsÈdÈ honti–eko hemantiko, eko gimhiko, eko vassikoti. So vassike
pÈsÈde vassike cattÈro mÈse nippurisehi t|riyehi paricÈrayamÈno vasati,
heÔÔhÈpÈsÈdaÑ na otarati. Hemantike pÈsÈde cattÈro mÈse
suphusitavÈtapÈnakavÈÔe tattheva paÔivasati. Gimhike pÈsÈde
bahukavÈÔavÈtapÈnajÈlÈhi sampanne tattheva vasati. HatthapÈdÈnaÑ
sukhumÈlatÈya bh|miyaÑ nisajjÈdikiccaÑ natthi.
SimbalitulÈdipuÓÓasabhÈve1 attharitvÈ tattha upadhÈnÈni kiccÈni karoti.
EvaÑ devaloke devakumÈro viya paÒcahi kÈmaguÓehi samappitassa
sama~gÊbh|tassa paricÈrayamÈnassa paÔikacceva niddÈ okkami,
parijanassÈpi niddÈ okkami, sabbarattiyo ca telapadÊpo jhÈyati. Atha kho
Yaso kulaputto paÔikacceva pabujjhitvÈ addasa sakaÑ parijanaÑ supantaÑ
aÒÒissÈ kacche vÊÓaÑ, aÒÒissÈ kaÓÔhe mudi~gaÑ, aÒÒissÈ kacche
ÈÄambaraÑ, aÒÒaÑ vikesikaÑ, vikkheÄikaÑ, aÒÒÈ vippalapantiyo
hatthapattaÑ susÈnaÑ maÒÒe, disvÈnassa ÈdÊnavo pÈturahosi, nibbidÈya
cittaÑ saÓÔhÈsi. Atha kho Yaso kulaputto udÈnaÑ udÈnesi “upaddutaÑ vata
bho, upassaÔÔhaÑ vata bho”ti.
Atha kho Yaso kulaputto suvaÓÓapÈdukÈyo ÈrohitvÈ yena
nivesanadvÈraÑ tenupasa~kami, amanussÈ dvÈraÑ vivariÑsu “mÈ Yasassa
kulaputtassa koci antarÈyamakÈsi agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajjÈyÈ”ti. Atha
kho Yaso kulaputto yena nagaradvÈraÑ tenupasa~kami, amanussÈ dvÈraÑ
vivariÑsu “mÈ Yasassa kulaputtassa koci antarÈyamakÈsi agÈrasmÈ
anagÈriyaÑ pabbajjÈyÈ”ti. Atha kho Yaso kulaputto yena IsipatanaÑ
MigadÈyo tenupasa~kami.
Tena kho pana samayena BhagavÈ rattiyÈ pacc|sasamayaÑ paccuÔÔhÈya
ajjhokÈse ca~kamati, addasÈ kho BhagavÈ YasaÑ kulaputtaÑ d|ratova
ÈgacchantaÑ, disvÈna ca~kamÈ orohitvÈ paÒÒatte Èsane nisÊdi. Atha kho
Yaso kulaputto Bhagavato avid|re udÈnaÑ udÈnesi “upaddutaÑ vata bho,
upassaÔÔhaÑ vata bho”ti. Atha kho BhagavÈ YasaÑ
______________________________________________________________
1. PabhÈve (Ka)
272 KhuddakanikÈya
kulaputtaÑ etadavoca “idaÑ kho Yasa anupaddutaÑ, idaÑ anupassaÔÔhaÑ,

ehi Yasa nisÊda, dhammaÑ te desessÈmÊ”ti. Atha kho Yaso kulaputto “idaÑ
kira anupaddutaÑ, idaÑ anupassaÔÔhan”ti haÔÔho udaggo suvaÓÓapÈdukÈhi
orohitvÈ yena BhagavÈ tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ
abhivÈdetvÈ ekamantaÑ nisÊdi, ekamantaÑ nisinnassa kho Yasassa
kulaputtassa BhagavÈ anupubbiÑ kathaÑ kathesi, seyyathidaÑ, dÈnakathaÑ
sÊlakathaÑ saggakathaÑ kÈmÈnaÑ ÈdÊnavaÑ okÈraÑ saÑkilesaÑ
nekkhamme ÈnisaÑsaÑ pakÈsesi. YadÈ BhagavÈ aÒÒÈsi YasaÑ kulaputtaÑ
kallacittaÑ muducittaÑ vinÊvaraÓacittaÑ udaggacittaÑ pasannacittaÑ, atha
yÈ BuddhÈnaÑ sÈmukkaÑsikÈ dhammadesanÈ, taÑ pakÈsesi dukkhaÑ
samudayaÑ nirodhaÑ maggaÑ. SeyyathÈpi nÈma suddhaÑ vatthaÑ
apagatakÈÄakaÑ sammadeva rajanaÑ paÔiggaÓheyya, evameva Yasassa
kulaputtassa tasmiÑyeva Èsane virajaÑ vÊtamalaÑ dhammacakkhuÑ
udapÈdi “yaÑ kiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti.
Atha kho Yasassa kulaputtassa mÈtÈ pÈsÈdaÑ abhiruhitvÈ YasaÑ
kulaputtaÑ apassantÊ yena seÔÔhi gahapati tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ
seÔÔhiÑ gahapatiÑ etadavoca “putto te gahapati Yaso na dissatÊ”ti. Atha kho
seÔÔhi gahapati catuddisÈ assad|te uyyojetvÈ sÈmaÑyeva yena IsipatanaÑ
MigadÈyo tenupasa~kami. AddasÈ kho seÔÔhi gahapati suvaÓÓapÈdukÈnaÑ
nikkhepaÑ, disvÈna taÑyeva anugamÈsi. AddasÈ kho BhagavÈ seÔÔhiÑ
gahapatiÑ d|ratova ÈgacchantaÑ, disvÈna Bhagavato etadahosi
“yann|nÈhaÑ tathÈr|paÑ iddhÈbhisa~khÈraÑ abhisa~khareyyaÑ, yathÈ
seÔÔhi gahapati idha nisinno idha nisinnaÑ YasaÑ kulaputtaÑ na
passeyyÈ”ti. Atha kho BhagavÈ tathÈr|paÑ iddhÈbhisa~khÈraÑ
abhisa~kharesi. Atha kho seÔÔhi gahapati yena BhagavÈ tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ etadavoca “api bhante BhagavÈ YasaÑ
kulaputtaÑ passeyyÈ”ti. Tena hi gahapati nisÊda, appeva nÈma idha nisinno
idha nisinnaÑ YasaÑ kulaputtaÑ passeyyÈsÊti. Atha kho seÔÔhi gahapati
“idheva kirÈhaÑ nisinno idha nisinnaÑ YasaÑ kulaputtaÑ passissÈmÊ”ti
haÔÔho udaggo BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ nisÊdi, ekamantaÑ
nisinnassa kho seÔÔhissa gahapatissa BhagavÈ anupubbiÑ kathaÑ kathesi
-pa-. Aparappaccayo Satthu sÈsane BhagavantaÑ etadavoca “abhikkantaÑ
bhante, abhikkantaÑ bhante,
seyyathÈpi bhante nikkujjitaÑ vÈ ukkujjeyya, paÔicchannaÑ vÈ vivareyya

m|Ähassa vÈ maggaÑ Ècikkheyya, andhakÈre vÈ telapajjotaÑ dhÈreyya
‘cakkhumanto r|pÈni dakkhantÊ’ti, evamevaÑ BhagavatÈ anekapariyÈyena
dhammo pakÈsito. EsÈhaÑ bhante BhagavantaÑ saraÓaÑ gacchÈmi
dhammaÒca bhikkhusaÑghaÒca, upÈsakaÑ maÑ BhagavÈ dhÈretu ajjatagge
pÈÓupetaÑ saraÓaÑ gatan”ti. Sova loke paÔhamaÑ upÈsako ahosi tevÈciko.
Atha kho Yasassa kulaputtassa pituno dhamme desiyamÈne
yathÈdiÔÔhaÑ yathÈviditaÑ bh|miÑ paccavekkhantassa anupÈdÈya Èsavehi
cittaÑ vimucci. Atha kho Bhagavato etadahosi “Yasassa kho kulaputtassa
pituno dhamme desiyamÈne yathÈdiÔÔhaÑ yathÈviditaÑ bh|miÑ
paccavekkhantassa anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuttaÑ, abhabbo kho Yaso
kulaputto hÊnÈyÈvattitvÈ kÈme paribhuÒjituÑ, seyyathÈpi pubbe
agÈrikabh|to, yann|nÈhaÑ taÑ iddhÈbhisa~khÈraÑ paÔippassambheyyan”ti.
Atha kho BhagavÈ taÑ iddhÈbhisa~khÈraÑ paÔippassambhesi. AddasÈ kho
seÔÔhi gahapati YasaÑ kulaputtaÑ nisinnaÑ, disvÈna yasaÑ kulaputtaÑ
etadavoca “mÈtÈ te tÈta Yasa paridevasokasamÈpannÈ, dehi mÈtuyÈ
jÊvitan”ti. Atha kho Yaso kulaputto BhagavantaÑ ullokesi. Atha kho
BhagavÈ seÔÔhiÑ gahapatiÑ etadavoca “taÑ kiÑ maÒÒasi gahapati, Yassa
sekkhena ÒÈÓena sekkhena dassanena dhammo diÔÔho vidito seyyathÈpi tayÈ,
tassa yathÈdiÔÔhaÑ yathÈviditaÑ bh|miÑ paccavekkhantassa anupÈdÈya
Èsavehi cittaÑ vimuttaÑ, bhabbo nu kho so gahapati hÊnÈyÈvattitvÈ kÈme
paribhuÒjituÑ seyyathÈpi pubbe agÈrikabh|to”ti. No hetaÑ bhante. Yasassa
kho gahapati kulaputtassa sekkhena ÒÈÓena sekkhena dassanena dhammo
diÔÔho vidito seyyathÈpi tayÈ, tassa yathÈdiÔÔhaÑ yathÈviditaÑ bh|miÑ
paccavekkhantassa anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuttaÑ, abhabbo kho
gahapati Yaso kulaputto hÊnÈyÈvattitvÈ kÈme paribhuÒjituÑ seyyathÈpi
pubbe agÈrikabh|to”ti. LÈbhÈ bhante Yasassa kulaputassa, suladdhaÑ
bhante Yasassa kulaputtassa, yathÈ Yasassa kulaputtassa anupÈdÈya Èsavehi
cittaÑ vimuttaÑ, adhivÈsetu me bhante BhagavÈ ajjatanÈya bhattaÑ Yasena
kulaputtena pacchÈsamaÓenÈti. AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvena. Atha kho
seÔÔhi
274 KhuddakanikÈya
gahapati Bhagavato adhivÈsanaÑ viditvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ BhagavantaÑ

abhivÈdetvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ pakkÈmi. Atha kho Yaso kulaputto
acirapakkante seÔÔhimhi gahapatimhi BhagavantaÑ etadavoca “labheyyÈhaÑ
bhante Bhagavato santike pabbajjaÑ, labheyyaÑ upasampadan”ti. “Ehi
bhikkh|”ti BhagavÈ avoca “SvÈkkhÈto dhammo, cara brahmacariyaÑ
sammÈ dukkhassa antakiriyÈyÈ”ti, sÈva tassa Èyasmato upasampadÈ ahosi.
1. ArahÈ pana hutvÈ somanassajÈto attano pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento mahÈsamuddaÑ oggayhÈti-ÈdimÈha. Tattha samuddanti
a~gulimuddÈya saÑ suÔÔhu dassetabbato samuddo, atha vÈ saÑ suÔÔhu
udiyati khobhiyati pasodhiyati ghosanaÑ karonto ÈluÄiyatÊti samuddo,
mahanto ca so samuddo cÈti mahÈsamuddo, taÑ mahÈsamuddaÑ. OggayhÈti
ajjhogÈhetvÈ abbhantaraÑ pavisitvÈ tassa mahÈsamuddassa anto pavisitvÈ,
sÈmyatthe cetaÑ upayogavacananti daÔÔhabbaÑ. BhavanaÑ me sumÈpitanti
ettha bhavanti nibbattanti nivasanti cat|hi iriyÈpathehi vÈsaÑ kappenti
etthÈti bhavanaÑ, mayhaÑ taÑ bhavanaÑ taÑ vimÈnaÑ taÑ pÈsÈdaÑ
paÒca-pÈkÈrak|ÔÈgÈrehi saÑ suÔÔhu mÈpitaÑ nagaraÑ, attano balena suÔÔhu
nimmitanti attho. SunimmitÈ pokkharaÓÊti sumahantÈ hutvÈ bh|tÈ itÈ gatÈ
pavattÈ khaÓitÈ katÈti pokkharaÓÊ, macchakacchapapupphapulina-
titthamadhurodakÈdÊhi suÔÔhu nibbattÈ nimmitÈti attho. CakkavÈk|pak|jitÈti
cakkavÈkakukkuÔahaÑsÈdÊhi k|jitÈ ghositÈ nÈditÈ sÈ pokkharaÓÊti
sambandho. Ito paraÑ nadÊvanadvipadacatuppadapÈdapapakkhÊnaÑ
vaÓÓaÒca Sumedhassa Bhagavato dassanaÒca nimantetvÈ Sumedhassa
Bhagavato dÈnakkamaÒca suviÒÒeyyameva.
LokÈhutipaÔiggahanti ettha loke Èhuti lokÈhuti,
kÈmar|pÈr|pasa~khÈtassa lokassa ÈhutiÑ p|jÈsakkÈraÑ paÔiggaÓhÈtÊti
lokÈhutipaÔiggahaÑ, SumedhaÑ Bhagavantanti attho. SesaÑ
byÈkaraÓadÈnaÒca arahattappattaphalaÒca suviÒÒeyyamevÈti.
Yasatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
2. NadÊkassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
DutiyÈpadÈne Padumuttarassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato
NadÊkassapattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
Bhagavato kÈle kulagehe nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto ekadivasaÑ SatthÈraÑ
piÓÉÈya carantaÑ disvÈ pasannamÈnaso attanÈ ropitassa ambarukkhassa
paÔhamuppannaÑ manosilÈvaÓÓaÑ ekaÑ ambaphalaÑ adÈsi. So tena
puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde
MagadharaÔÔhe brÈhmaÓakule Uruvelakassapassa bhÈtÈ hutvÈ nibbatto
vayappatto nissaraÓajjhÈsayatÈya gharÈvÈsaÑ anicchanto tÈpasapabbajjaÑ
pabbajitvÈ tÊhi tÈpasasatehi saddhiÑ NeraÒjarÈya nadiyÈ tÊre assamaÑ
mÈpetvÈ viharati. NadÊtÊre vasanato KassapagottattÈya ca NadÊkassapoti
samaÒÒÈ ahosi. Tassa BhagavÈ saparisassa ehibhikkhubhÈvena
upasampadaÑ adÈsi. So Bhagavato GayÈsÊse ŒdittapariyÈya desanÈya1
arahatte patiÔÔhÈsi.
TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–SatthÈ YasaÑ kulaputtaÑ pabbÈjetvÈ
UruvelÈyaÑ tayo bhÈtikajaÔile dametuÑ yena UruvelÈ tadavasari. Tena kho
pana samayena UruvelÈyaÑ tayo jaÔilÈ paÔivasanti Uruvelakassapo
NadÊkassapo GayÈkassapoti, tesu Uruvelakassapo jaÔilo paÒcannaÑ
jaÔilasatÈnaÑ nÈyako hoti vinÈyako aggo pamukho pÈmokkho, NadÊkassapo
jaÔilo tiÓÓaÑ jaÔilasatÈnaÑ nÈyako hoti vinÈyako aggo pamukho pÈmokkho,
GayÈkassapo jaÔilo dvinnaÑ jaÔilasatÈnaÑ nÈyako hoti vinÈyako aggo
pamukho pÈmokkho. Atha kho BhagavÈ yena Uruvelakassapassa jaÔilassa
assamo tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ UruvelakassapaÑ jaÔilaÑ etadavoca
“sace te Kassapa agaru, vaseyyÈma ekarattaÑ agyÈgÈre”ti. Na kho me
mahÈsamaÓa garu, caÓÉettha nÈgarÈjÈ iddhimÈ Èsiviso ghoraviso, so taÑ mÈ
viheÔÔhesÊti. Dutiyampi kho BhagavÈ UruvelakassapaÑ jaÔilaÑ etadavoca
-pa-. Tatiyampi -paso taÑ mÈ viheÔhesÊti. Appeva maÑ na viheÔheyya,
i~gha tvaÑ Kassapa anujÈnÈhi
______________________________________________________________
1. Vi 3. 44; SaÑ 2. 251 piÔÔhÈdÊsu.
276 KhuddakanikÈya
agyÈgÈranti. Vihara mahÈsamaÓa yathÈsukhanti. Atha kho BhagavÈ

agyÈgÈraÑ pavisitvÈ tiÓasanthÈrakaÑ paÒÒapetvÈ nisÊdi palla~kaÑ ÈbhujitvÈ
ujuÑ kÈyaÑ paÓidhÈya parimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈ.
AddasÈ kho so nÈgo BhagavantaÑ paviÔÔhaÑ, disvÈ dummano

padh|pÈyi. Atha kho Bhagavato etadahosi “yann|nÈhaÑ imassa nÈgassa
anupahacca chaviÒca cammaÒca maÑsaÒca nhÈruÒca aÔÔhiÒca aÔÔhimiÒjaÒca
tejasÈ tejaÑ pariyÈdiyeyyan”ti. Atha kho BhagavÈ tathÈr|paÑ
iddhÈbhisa~khÈraÑ abhisa~kharitvÈ padh|pÈyi. Atha kho so nÈgo makkhaÑ
asahamÈno pajjali. BhagavÈpi tejodhÈtuÑ samÈpajjitvÈ pajjali. UbhinnaÑ
sajotibh|tÈnaÑ agyÈgÈraÑ ÈdittaÑ viya hoti sampajjalitaÑ sajotibh|taÑ.
Atha kho te jaÔilÈ agyÈgÈraÑ parivÈretvÈ evamÈhaÑsu “abhir|po vata bho
mahÈsamaÓo nÈgena viheÔhiyatÊ”ti. Atha kho BhagavÈ tassÈ rattiyÈ accayena
assa nÈgassa anupahacca chaviÒca cammaÒca maÑsaÒca nhÈruÒca aÔÔhiÒca
aÔÔhimiÒjaÒca tejasÈ tejaÑ pariyÈdiyitvÈ patte pakkhipitvÈ
Uruvelakassapassa jaÔilassa dassesi “ayaÑ te Kassapa nÈgo pariyÈdinno assa
tejasÈ tejo”ti. Atha kho Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi “mahiddhiko
kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma caÓÉassa nÈgarÈjassa
iddhimato Èsivisassa ghoravisassa tejasÈ tejaÑ pariyÈdiyissati, na tveva kho
arahÈ yathÈ ahan”ti.
NeraÒjarÈyaÑ BhagavÈ,
UruvelakassapaÑ jaÔilaÑ avoca.
Sace te Kassapa agaru,
Viharemu ajjaÓho aggisÈlamhÊti.
Na kho me mahÈsamaÓa garu,

PhÈsukÈmova taÑ nivÈremi.
CaÓÉettha nÈgarÈjÈ,
IddhimÈ Èsiviso ghoraviso.
So taÑ mÈ viheÔhesÊti.
Appeva maÑ na viheÔheyya,

I~gha tvaÑ Kassapa anujÈnÈhi agyÈgÈranti.
Dinnanti naÑ viditvÈ,
AbhÊto pÈvisi bhayamatÊto.
DisvÈ isiÑ paviÔÔhaÑ,
AhinÈgo dummano padh|pÈyi.
Sumanamanaso adhimano,
ManussanÈgopi tattha padh|pÈyi.
MakkhaÒca asahamÈno,
AhinÈgo pÈvakova pajjali.
TejodhÈtusukusalo,
ManussanÈgopi tattha pajjali.
UbhinnaÑ sajotibh|tÈnaÑ,
AgyÈgÈraÑ ÈdittaÑ hoti sampajjalitaÑ sajotibh|taÑ.
Udicchare jaÔilÈ,
Abhir|po vata bho mahÈsamaÓo.
NÈgena viheÔhiyatÊti bhaÓanti.
Atha tassÈ rattiyÈ accayena,
HatÈ nÈgassa acciyo honti.
Iddhimato pana ÔhitÈ,
AnekavaÓÓÈ acciyo honti.
NÊlÈ atha lohitikÈ,
MaÒjiÔÔhÈ pÊtakÈ phalikavaÓÓÈyo.
A~gÊrasassa kÈye,
AnekavaÓÓÈ acciyo honti.
Pattamhi odahitvÈ,
AhinÈgaÑ brÈhmaÓassa dassesi.
AyaÑ te Kassapa nÈgo,
PariyÈdinno assa tejasÈ tejoti.
278 KhuddakanikÈya
Atha kho Uruvelakassapo jaÔilo Bhagavato iminÈ iddhipÈÔihÈriyena

abhippasanno BhagavantaÑ etadavoca “idheva mahÈsamaÓa vihara, ahaÑ te
dhuvabhattenÈ1”ti.
PaÔhamaÑ pÈÔihÈriyaÑ.
Atha kho BhagavÈ Uruvelakassapassa jaÔilassa assamassa avid|re

aÒÒatarasmiÑ vanasaÓÉe vihÈsi. Atha kho cattÈro mahÈrÈjÈno abhikkantÈya
rattiyÈ abhikkantavaÓÓÈ kevalakappaÑ vanasaÓÉaÑ obhÈsetvÈ yena
BhagavÈ tenupasa~kamiÑsu, upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ
catuddisÈ aÔÔhaÑsu seyyathÈpi mahantÈ aggikkhandhÈ. Atha kho
Uruvelakassapo jaÔilo tassÈ rattiyÈ accayena yena BhagavÈ tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ etadavoca “kÈlo mahÈsamaÓa niÔÔhitaÑ
bhattaÑ, ke nu kho te mahÈsamaÓa abhikkantÈya rattiyÈ abhikkantavaÓÓÈ
kevalakappaÑ vanasaÓÉaÑ obhÈsetvÈ yena tvaÑ tenupasa~kamiÑsu,
upasa~kamitvÈ taÑ abhivÈdetvÈ catuddisÈ aÔÔhaÑsu seyyathÈpi mahantÈ
aggikkhandhÈ”ti. Ete kho Kassapa cattÈro mahÈrÈjÈno yenÈhaÑ
tenupasa~kamiÑsu dhammassavanÈyÈti. Atha kho Uruvelakassapassa
jaÔilassa etadahosi “mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi
nÈma cattÈropi mahÈrÈjÈno upasa~kamissanti dhammassavanÈya, na tveva
ca kho arahÈ yathÈ ahan”ti. Atha kho BhagavÈ Uruvelakassapassa jaÔilassa
bhattaÑ bhuÒjitvÈ tasmiÑ yeva vanasaÓÉe vihÈsi.
DutiyaÑ pÈÔihÈriyaÑ.
Atha kho Sakko DevÈnamindo abhikkantÈya rattiyÈ abhikkantavaÓÓo

kevalakappaÑ vanasaÓÉaÑ obhÈsetvÈ yena BhagavÈ tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi seyyathÈpi
mahÈ-aggikkhandho purimÈhi vaÓÓanibhÈhi abhikkantataro ca paÓÊtataro ca.
Atha kho Uruvelakassapo jaÔilo tassÈ rattiyÈ accayena yena BhagavÈ
tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ etadavoca “kÈlo mahÈsamaÓa
niÔÔhitaÑ bhattaÑ, ko nu kho so mahÈsamaÓa
______________________________________________________________
1. UpaÔÔhÈmi dhuvabhattena (SÊ)
abhikkantÈya rattiyÈ abhikkantavaÓÓo kevalakappaÑ vanasaÓÉaÑ obhÈsetvÈ

yena tvaÑ tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ taÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ
aÔÔhÈsi seyyathÈpi mahÈ-aggikkhandho purimÈhi vaÓÓanibhÈhi
abhikkantataro ca paÓÊtataro cÈ”ti. Eso kho Kassapa Sakko DevÈnamindo
yenÈhaÑ tenupasa~kami dhammassavanÈyÈti. Atha kho Uruvelakassapassa
jaÔilassa etadahosi “mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi
nÈma Sakkopi DevÈnamindo upasa~kamissati dhammassavanÈya, na tveva
ca kho arahÈ yathÈ ahan”ti. Atha kho BhagavÈ Uruvelakassapassa jaÔilassa
bhattaÑ bhuÒjitvÈ tasmiÑyeva vanasaÓÉe vihÈsi.
TatiyaÑ pÈÔihÈriyaÑ.
Atha kho brahmÈ Sahampati abhikkantÈya rattiyÈ abhikkantavaÓÓo

kevalakappaÑ vanasaÓÉaÑ obhÈsetvÈ yena BhagavÈ tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi seyyathÈpi
mahÈ-aggikkhandho purimÈhi vaÓÓanibhÈhi abhikkantataro ca paÓÊtataro ca.
tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ etadavoca “kÈlo mahÈsamaÓa
niÔÔhitaÑ bhattaÑ, ko nu kho so mahÈsamaÓa abhikkantÈya rattiyÈ
abhikkantavaÓÓo kevalakappaÑ vanasaÓÉaÑ obhÈsetvÈ yena tvaÑ
tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ taÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi
seyyathÈpi mahÈ-aggikkhandho purimÈhi vaÓÓanibhÈhi abhikkantataro ca
paÓÊtataro cÈ”ti. Eso kho Kassapa brahmÈ Sahampati yenÈhaÑ
tenupasa~kami dhammassavanÈyÈti. Atha kho Uruvelakassapassa jaÔilassa
etadahosi “mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma
brahmÈpi Sahampati upasa~kamissati dhammassavanÈya, na tveva ca kho
arahÈ yathÈ ahan”ti. Atha kho BhagavÈ Uruvelakassapassa jaÔilassa bhattaÑ
bhuÒjitvÈ tasmiÑyeva vanasaÓÉe vihÈsi.
CatutthaÑ pÈÔihÈriyaÑ.
Tena kho pana samayena Uruvelakassapassa jaÔilassa mahÈyaÒÒo

paccupaÔÔhito hoti, kevalakappÈ ca A~gamagadhÈ pah|taÑ khÈdanÊyaÑ
280 KhuddakanikÈya
bhojanÊyaÑ ÈdÈya abhikkamitukÈmÈ honti. Atha kho Uruvelakassapassa

jaÔilassa etadahosi “etarahi kho me mahÈyaÒÒo paccupaÔÔhito, kevalakappÈ
ca A~gamagadhÈ pah|taÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ ÈdÈya abhikkamissanti,
sace mahÈsamaÓo mahÈjanakÈye iddhipÈÔihÈriyaÑ karissati, mahÈsamaÓassa
lÈbhasakkÈro abhivaÉÉhissati, mama lÈbhasakkÈro parihÈyissati, aho n|na
mahÈsamaÓo svÈtanÈya nÈgaccheyyÈ”ti. Atha kho BhagavÈ
Uruvelakassapassa jaÔilassa cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya UttarakuruÑ
gantvÈ tato piÓÉapÈtaÑ ÈharitvÈ Anotattadahe paribhuÒjitvÈ tattheva
divÈvihÈraÑ akÈsi. Atha kho Uruvelakassapo jaÔilo tassÈ rattiyÈ accayena
yena BhagavÈ tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ etadavoca “kÈlo
mahÈsamaÓa niÔÔhitaÑ bhattaÑ, kiÑ nu kho mahÈsamaÓa hiyyo nÈgamÈsi,
apica mayaÑ taÑ sarÈma, ‘kiÑ nu kho mahÈsamaÓo nÈgacchatÊ’ti,
khÈdanÊyassa ca bhojanÊyassa ca te paÔivÊso Ôhapito”ti. Nanu te Kassapa
etadahosi “etarahi kho me mahÈyaÒÒo paccupaÔÔhito, kevalakappÈ ca
A~gamagadhÈ pah|taÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ ÈdÈya abhikkamissanti,
sace mahÈsamaÓo mahÈjanakÈye iddhipÈÔihÈriyaÑ karissati, mahÈsamaÓassa
lÈbhasakkÈro abhivaÉÉhissati, mama lÈbhasakkÈro parihÈyissati, aho n|na
mahÈsamaÓo svÈtanÈya nÈgaccheyyÈ”ti, so kho ahaÑ Kassapa tava cetasÈ
cetoparivitakkamaÒÒÈya UttarakuruÑ gatvÈ tato piÓÉapÈtaÑ ÈharitvÈ
Anotattadahe paribhuÒjitvÈ tattheva divÈvihÈraÑ akÈsinti. Atha kho
Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi “mahiddhiko kho mahÈsamaÓo
mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma cetasÈpi cittaÑ pajÈnissati, na tveva ca kho
arahÈ yathÈ ahan”ti. Atha kho BhagavÈ Uruvelakassapassa jaÔilassa bhattaÑ
PaÒcamaÑ pÈÔihÈriyaÑ.
Tena kho pana samayena Bhagavato paÑsuk|laÑ uppannaÑ hoti. Atha

kho Bhagavato etadahosi “kattha nu kho ahaÑ paÑsuk|laÑ dhoveyyan”ti.
Atha kho Sakko DevÈnamindo Bhagavato cetasÈ
cetoparivitakkamaÒÒÈya pÈÓinÈ pokkharaÓiÑ khaÓitvÈ BhagavantaÑ

etadavoca “idha bhante BhagavÈ paÑsuk|laÑ dhovat|”ti. Atha kho
Bhagavato etadahosi “kimhi nu kho ahaÑ paÑsuk|laÑ parimaddeyyan”ti.
Atha kho Sakko DevÈnamindo Bhagavato cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya
mahatiÑ silaÑ upanikkhipi “idha bhante BhagavÈ paÑsuk|laÑ
parimaddat|”ti. Atha kho Bhagavato etadahosi “kimhi nu kho ahaÑ
ÈlambitvÈ uttareyyan”ti. Atha kho kakudhe adhivatthÈ devatÈ Bhagavato
cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya sÈkhaÑ onÈmesi “idha bhante BhagavÈ
ÈlambitvÈ uttarat|”ti. Atha kho Bhagavato etadahosi “kimhi nu kho ahaÑ
paÑsuk|laÑ vissajjeyyan”ti. Atha kho Sakko DevÈnamindo Bhagavato
cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya mahatiÑ silaÑ upanikkhipi “idha bhante
BhagavÈ paÑsuk|laÑ vissajjet|”ti. Atha kho Uruvelakassapo jaÔilo tassÈ
rattiyÈ accayena yena BhagavÈ tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ BhagavantaÑ
etadavoca “kÈlo mahÈsamaÓa niÔÔhitaÑ bhattaÑ, kiÑ nu kho mahÈsamaÓa
nÈyaÑ pubbe idha pokkharaÓÊ sÈ’yaÑ idha pokkharaÓÊ, nayimÈ silÈ pubbe
upanikkhittÈ, kenimÈ silÈ upanikkhittÈ, nayimassa kakudhassa pubbe sÈkhÈ
onatÈ, sÈ’yaÑ sÈkhÈ onatÈ”ti. Idha me Kassapa paÑsuk|laÑ uppannaÑ
ahosi, tassa mayhaÑ onatÈ”ti. Idha me Kassapa paÑsuk|laÑ uppannaÑ
ahosi, tassa mayhaÑ Kassapa etadahosi “kattha nu kho ahaÑ paÑsuk|laÑ
dhoveyyan”ti, atha kho Kassapa Sakko DevÈnamindo mama cetasÈ
cetoparivitakkamaÒÒÈya pÈÓinÈ pokkharaÓiÑ khaÓitvÈ maÑ etadavoca
“idha bhante BhagavÈ paÑsuk|laÑ dhovat|”ti. SÈ’yaÑ Kassapa amanussena
pÈÓinÈ khaÓitÈ pokkharaÓÊ. Tassa mayhaÑ Kassapa etadahosi “kimhi nu kho
ahaÑ paÑsuk|laÑ parimaddeyyan”ti, atha kho Kassapa Sakko
DevÈnamindo mama cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya mahatiÑ silaÑ
upanikkhipi “idha bhante BhagavÈ paÑsuk|laÑ parimaddat|”ti, sÈ’yaÑ
Kassapa amanussena upanikkhittÈ silÈ. Tassa mayhaÑ Kassapa etadahosi
“kimhi nu kho ahaÑ ÈlambitvÈ uttareyyan”ti, atha kho Kassapa kakudhe
adhivatthÈ devatÈ mama cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya sÈkhaÑ onÈmesi
“idha bhante BhagavÈ ÈlambitvÈ uttarat|”ti, svÈyaÑ Èharahattho kakudho.
Tassa mayhaÑ Kassapa etadahosi “kimhi nu kho ahaÑ paÑsuk|laÑ
vissajjeyyan”ti, atha kho Kassapa Sakko DevÈnamindo mama cetasÈ
282 KhuddakanikÈya
cetoparivitakkamaÒÒÈya mahatiÑ silaÑ upanikkhipi “idha bhante BhagavÈ

paÑsuk|laÑ vissajjet|”ti, sÈ’yaÑ Kassapa amanussena upanikkhittÈ silÈti.
Atha kho Uruvelakassapassa etadahosi “mahiddhiko mahÈsamaÓo
mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma Sakkopi DevÈnamindo veyyÈvaccaÑ karissati,
na tveva ca kho arahÈ yathÈ ahan”ti. Atha kho BhagavÈ Uruvelakassapassa
jaÔilassa bhattaÑ bhuÒjitvÈ tasmiÑyeva vanasaÓÉe vihÈsi.

tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ Bhagavato kÈlaÑ Èrocesi “kÈlo mahÈsamaÓa
niÔÔhitaÑ bhattan”ti. “Gaccha tvaÑ Kassapa ÈyÈmahan”ti UruvelakassapaÑ
jaÔilaÑ uyyojetvÈ yÈya jambuyÈ JambudÊpo paÒÒÈyati, tato phalaÑ gahetvÈ
paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre nisÊdi. AddasÈ kho Uruvelakassapo jaÔilo
BhagavantaÑ agyÈvÈre nisinnaÑ, disvÈna BhagavantaÑ etadavoca
“katamena tvaÑ mahÈsamaÓa maggena Ègato, ahaÑ tayÈ paÔhamataraÑ
pakkanto, so tvaÑ paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre nisinno”ti. IdhÈhaÑ
Kassapa taÑ uyyojetvÈ yÈya jambuyÈ JambudÊpo paÒÒÈyati, tato phalaÑ
gahetvÈ paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre nisinno, idaÑ kho Kassapa
jambuphalaÑ vaÓÓasampannaÑ gandhasampannaÑ rasasampannaÑ, sace
Èka~khasi paribhuÒjÈti. AlaÑ mahÈsamaÓa tvaÑyeva taÑ arahasi, tvaÑyeva
taÑ paribhuÒjÈti. Atha kho Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi
“mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma maÑ
paÔhamataraÑ uyyojetvÈ yÈya jambuyÈ JambudÊpo paÒÒÈyati, tato phalaÑ
gahetvÈ paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre nisÊdissati, na tveva ca kho arahÈ
yathÈ ahan”ti. Atha kho BhagavÈ Uruvelakassapassa jaÔilassa bhattaÑ

tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ Bhagavato kÈlaÑ Èrocesi “kÈlo mahÈsamaÓa
niÔÔhitaÑ bhattan”ti. “Gaccha tvaÑ Kassapa ÈyÈmahan”ti UruvelakassapaÑ
jaÔilaÑ uyyojetvÈ yÈya jambuyÈ JambudÊpo paÒÒÈyati, tassÈ avid|re ambo
-pa- tassÈ avid|re
ÈmalakÊ -pa- tassÈ avid|re harÊtakÊ -pa- tÈvatiÑsaÑ gantvÈ

pÈricchattakapupphaÑ gahetvÈ paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre nisÊdi.
AddasÈ kho Uruvelakassapo jaÔilo BhagavantaÑ agyÈgÈre nisinnaÑ, disvÈna
BhagavantaÑ etadavoca “katamena tvaÑ mahÈsamaÓa maggena Ègato,
ahaÑ tayÈ paÔhamataraÑ pakkanto, so tvaÑ paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre
nisinno”ti. IdhÈhaÑ Kassapa taÑ uyyojetvÈ TÈvatiÑsaÑ gantvÈ
pÈricchattakapupphaÑ gahetvÈ paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre nisinno,
idaÑ kho Kassapa pÈricchattakapupphaÑ vaÓÓasampannaÑ
gandhasampannaÑ, (sace Èka~khasi gaÓhÈti. AlaÑ mahÈsamaÓa tvaÑyeva
taÑ arahasi, tvaÑyeva taÑ gaÓhÈti.)1 Atha kho Uruvelakassapassa jaÔilassa
etadahosi “mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma maÑ
paÔhamataraÑ uyyojetvÈ TÈvatiÑsaÑ gantvÈ pÈricchattakapupphaÑ gahetvÈ
paÔhamataraÑ ÈgantvÈ agyÈgÈre nisÊdissati, na tveva ca kho arahÈ yathÈ
ahan”ti.
Tena kho pana samayena te jaÔilÈ aggiÑ paricaritukÈmÈ na sakkonti
kaÔÔhÈni phÈletuÑ. Atha kho tesaÑ jaÔilÈnaÑ etadahosi “nissaÑsayaÑ kho
mahÈsamaÓassa iddhÈnubhÈvo yathÈ mayaÑ na sakkoma kaÔÔhÈni
phÈletun”ti. Atha kho BhagavÈ UruvelakassapaÑ jaÔilaÑ etadavoca
“phÈliyantu Kassapa kaÔÔhÈnÊ”ti. PhÈliyantu mahÈsamaÓÈti. Sakideva paÒca
kaÔÔhasatÈni phÈliyiÑsu. Atha kho Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi
“mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma kaÔÔhÈnipi
phÈliyissanti, na tveva ca kho arahÈ yathÈ ahan”ti.
Tena kho pana samayena te jaÔilÈ aggiÑ paricaritukÈmÈ na sakkonti
aggiÑ ujjaletuÑ. Atha kho tesaÑ jaÔilÈnaÑ etadahosi “nissaÑsayaÑ kho
mahÈsamaÓassa iddhÈnubhÈvo yathÈ mayaÑ na sakkoma aggiÑ ujjaletun”ti.
Atha kho BhagavÈ UruvelakassapaÑ jaÔilaÑ etadavoca “ujjaliyantu Kassapa
aggÊ”ti. Ujjaliyantu mahÈsamaÓÈti. Sakideva paÒca aggisatÈni ujjaliyiÑsu.
Atha kho Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi “mahiddhiko kho
mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma aggÊpi ujjaliyissanti, na tveva ca
kho arahÈ yathÈ ahan”ti.
______________________________________________________________
1. ( ) SÊ-SyÈ-potthakesu natthi.
284 KhuddakanikÈya
Tena kho pana samayena te jaÔilÈ aggiÑ paricaritvÈ na sakkonti aggiÑ

vijjhÈpetuÑ. Atha kho tesaÑ jaÔilÈnaÑ etadahosi “nissaÑsayaÑ kho
mahÈsamaÓassa iddhÈnubhÈvo yathÈ mayaÑ na sakkoma aggiÑ
vijjhÈpetun”ti. Atha kho BhagavÈ UruvelakassapaÑ jaÔilaÑ etadavoca
“vijjhÈyantu Kassapa aggÊ”ti. VijjhÈyantu mahÈsamaÓÈti. Sakideva paÒca
aggisatÈni vijjhÈyiÑsu. Atha kho Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi
“mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma aggÊpi
vijjhÈyissanti, na tveva ca kho arahÈ yathÈ ahan”ti.
Tena kho pana samayena te jaÔilÈ sÊtÈsu hemantikÈsu rattÊsu
antaraÔÔhakÈsu himapÈtasamaye najjÈ NeraÒjarÈya ummujjantipi
nimujjantipi ummujjananimujjanampi karonti. Atha kho BhagavÈ
paÒcamattÈni mandÈmukhisatÈni abhinimmini yattha te jaÔilÈ uttaritvÈ
visibbesuÑ. Atha kho tesaÑ jaÔilÈnaÑ etadahosi “nissaÑsayaÑ kho
mahÈsamaÓassa iddhÈnubhÈvo yathayimÈ mandÈmukhiyo nimmitÈ”ti. Atha
kho Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi “mahiddhiko kho mahÈsamaÓo
mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma tÈva bah| mandÈmukhiyopi abhinimminissati,
na tveva ca kho arahÈ yathÈ ahan”ti.
Tena kho pana samayena mahÈ akÈlamegho pÈvassi, mahÈ udakavÈhako
saÒjÈyi, yasmiÑ padese BhagavÈ viharati so padeso udakena na otthaÔo1
hoti. Atha kho Bhagavato etadahosi “yann|nÈhaÑ samantÈ udakaÑ
ussÈretvÈ majjhe reÓuhatÈya bh|miyÈ ca~kameyyan”ti. Atha kho BhagavÈ
samantÈ udakaÑ ussÈretvÈ majjhe reÓuhatÈya bh|miyÈ ca~kami. Atha kho
Uruvelakassapo jaÔilo “mÈheva kho mahÈsamaÓo udakena v|Äho ahosÊ”ti
nÈvÈya sambahulehi jaÔilehi saddhiÑ yasmiÑ padese BhagavÈ viharati, taÑ
padesaÑ agamÈsi. AddasÈ kho Uruvelakassapo jaÔilo BhagavantaÑ samantÈ
udakaÑ ussÈretvÈ majjhe reÓuhatÈya bh|miyÈ ca~kamantaÑ, disvÈna
BhagavantaÑ etadavoca “idaÑ nu tvaÑ mahÈsamaÓÈ”ti. “Ayamahamasmi
KassapÈ”ti BhagavÈ vehÈsaÑ abbhuggantvÈ nÈvÈya paccuÔÔhÈsi. Atha kho
Uruvelakassapassa jaÔilassa etadahosi “mahiddhiko kho mahÈsamaÓo
______________________________________________________________
1. Udakena otthaÔo (Ka)
mahÈnubhÈvo, yatra hi nÈma udakampi na pavÈhissati, na tveva ca kho

arahÈ yathÈ ahan”ti.
Atha kho Bhagavato etadahosi “cirampi kho imassa moghapurisassa
evaÑ bhavissati ‘mahiddhiko kho mahÈsamaÓo mahÈnubhÈvo, na tveva ca
kho arahÈ yathÈ ahan’ti, yann|nÈhaÑ imaÑ jaÔilaÑ saÑvejeyyan”ti. Atha
kho BhagavÈ UruvelakassapaÑ jaÔilaÑ etadavoca “neva ca kho tvaÑ
Kassapa arahÈ, nÈpi arahattamaggasamÈpanno, sÈpi te paÔipadÈ natthi, yÈya
tvaÑ arahÈ vÈ assassi arahattamaggaÑ vÈ samÈpanno”ti. Atha kho
Uruvelakassapo jaÔilo Bhagavato pÈdesu sirasÈ nipatitvÈ BhagavantaÑ
etadavoca “labheyyÈhaÑ bhante Bhagavato santike pabbajjaÑ, labheyyaÑ
upasampadan”ti. TvaÑ khosi Kassapa paÒcannaÑ jaÔilasatÈnaÑ nÈyako
vinÈyako aggopamukho pÈmokkho, tepi tÈva apalokehi, yathÈ te
maÒÒissanti, tathÈ te karissantÊti. Atha kho Uruvelakassapo jaÔilo yena te
jaÔilÈ tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ te jaÔile etadavoca “icchÈmahaÑ bho
mahÈsamaÓe brahmacariyaÑ carituÑ, yathÈ bhavanto maÒÒanti tathÈ
karont|”ti. CirapaÔikÈ mayaÑ bho mahÈsamaÓe abhippasannÈ, sace bhavaÑ
mahÈsamaÓe brahmacariyaÑ carissati, sabbeva mayaÑ mahÈsamaÓe
brahmacariyaÑ carissÈmÈti. Atha kho te jaÔilÈ kesamissaÑ jaÔÈmissaÑ
khÈrikÈjamissaÑ aggihutamissaÑ udake pavÈhetvÈ yena BhagavÈ
tenupasa~kamiÑsu, upasa~kamitvÈ Bhagavato pÈdesu sirasÈ nipatitvÈ
BhagavantaÑ etadavocuÑ “labheyyÈma mayaÑ bhante Bhagavato santike
pabbajjaÑ, labheyyÈma upasampadan”ti. “Etha bhikkhavo”ti BhagavÈ avoca
“SvÈkkhÈto dhammo, caratha brahmacariyaÑ sammÈ dukkhassa
antakiriyÈyÈ”ti. SÈva tesaÑ ÈyasmantÈnaÑ upasampadÈ ahosi.
AddasÈ kho NadÊkassapo jaÔilo kesamissaÑ jaÔÈmissaÑ
khÈrikÈjamissaÑ aggihutamissaÑ udake vuyhamÈne, disvÈnassa etadahosi
“mÈheva me bhÈtuno upasaggo ahosÊ”ti, jaÔile pÈhesi “gacchatha me
bhÈtaraÑ jÈnÈthÈ”ti, sÈmaÒca tÊhi jaÔilasatehi saddhiÑ yenÈyasmÈ
Uruvelakassapo tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ
UruvelakassapaÑ etadavoca “idaÑ nu kho Kassapa seyyo”ti. ŒmÈvuso
idaÑ seyyoti. Atha kho te jaÔilÈ kesamissaÑ jaÔÈmissaÑ khÈrikÈjamissaÑ
286 KhuddakanikÈya
aggihutamissaÑ udake pavÈhetvÈ yena BhagavÈ tenupasa~kamiÑsu,

upasa~kamitvÈ Bhagavato pÈdesu sirasÈ nipatitvÈ BhagavantaÑ etadavocuÑ
“labheyyÈma mayaÑ bhante Bhagavato santike pabbajjaÑ, labheyyÈma
upasampadan”ti. “Etha bhikkhavo”ti BhagavÈ avoca “SvÈkkhÈto dhammo,
caratha brahmacariyaÑ sammÈ dukkhassa antakiriyÈyÈ”ti. SÈva tesaÑ
ÈyasmantÈnaÑ upasampadÈ ahosi.
AddasÈ kho GayÈkassapo jaÔilo kesamissaÑ jaÔÈmissaÑ
khÈrikÈjamissaÑ aggihutamissaÑ udake vuyhamÈne, disvÈnassa etadahosi
“mÈheva me bhÈt|naÑ upasaggo ahosÊ”ti, jaÔile pÈhesi “gacchatha me
bhÈtaro jÈnÈthÈ”ti, sÈmaÒca dvÊhi jaÔilasatehi saddhiÑ yenÈyasmÈ
Uruvelakassapo tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ
UruvelakassapaÑ etadavoca “idaÑ nu kho Kassapa seyyo”ti. ŒmÈvuso
idaÑ seyyoti. Atha kho te jaÔilÈ kesamissaÑ jaÔÈmissaÑ khÈrikÈjamissaÑ
aggihutamissaÑ udake pavÈhetvÈ yena BhagavÈ tenupasa~kamiÑsu,
upasa~kamitvÈ Bhagavato pÈdesu sirasÈ nipatitvÈ BhagavantaÑ etadavocuÑ
“labheyyÈma mayaÑ bhante Bhagavato santike pabbajjaÑ, labheyyÈma
upasampadan”ti. “Etha bhikkhavo”ti BhagavÈ avoca “SvÈkkhÈto dhammo,
caratha brahmacariyaÑ sammÈ dukkhassa antakiriyÈyÈ”ti. SÈva tesaÑ
ÈyasmantÈnaÑ upasampadÈ ahosi.
Bhagavato adhiÔÔhÈnena paÒca kaÔÔhasatÈni na phÈliyiÑsu,
phÈliyiÑsu, aggÊ na ujjaliyiÑsu, ujjaliyiÑsu, na vijjhÈyiÑsu,
vijjhÈyiÑsu, paÒca mandÈmukhisatÈni abhinimmini, etena nayena
aÉÉhuÉÉhapÈÔihÈriyasahassÈni honti.
Atha kho BhagavÈ UruvelÈyaÑ yathÈbhirantaÑ viharitvÈ yena
GayÈsÊsaÑ tena cÈrikaÑ pakkÈmi mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ
sahassena sabbeheva purÈÓajaÔilehi. Tatra sudaÑ BhagavÈ GayÈyaÑ
viharati GayÈsÊse saddhiÑ bhikkhusahassena. Tatra kho BhagavÈ
bhikkh| Èmantesi– 1 “sabbaÑ bhikkhave ÈdittaÑ, kiÒca bhikkhave
sabbaÑ ÈdittaÑ, cakkhu bhikkhave ÈdittaÑ, r|pÈ ÈdittÈ,
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 251 piÔÔhÈdÊsu.
cakkhuviÒÒÈÓaÑ ÈdittaÑ, cakkhusamphasso Èditto, yamidaÑ

cakkhusampassapaccayÈ uppajjati vedayitaÑ sukhaÑ vÈ dukkhaÑ vÈ
adukkhamasukhaÑ vÈ tampi ÈdittaÑ. Kena ÈdittaÑ, rÈgagginÈ
dosagginÈ mohagginÈ ÈdittaÑ, jÈtiyÈ jarÈya maraÓena sokehi paridevehi
dukkhehi domanassehi upÈyÈsehi Èdittanti vadÈmi. SotaÑ ÈdittaÑ,
saddÈ ÈdittÈ -pa-. GhÈnaÑ ÈdittaÑ, gandhÈ ÈdittÈ -pa-. JivhÈ ÈdittÈ, rasÈ
ÈdittÈ -pa-. KÈyo Èditto, phoÔÔhabbÈ ÈdittÈ -pa-. Mano Èditto, dhammÈ
ÈdittÈ, manoviÒÒÈÓaÑ ÈdittaÑ, manosamphasso Èditto, yamidaÑ
manosamphassapaccayÈ uppajjati vedayitaÑ sukhaÑ vÈ dukkhaÑ vÈ
adukkhamasukhaÑ vÈ tampi ÈdittaÑ. Kena ÈdittaÑ, rÈgagginÈ
dosagginÈ mohagginÈ ÈdittaÑ, jÈtiyÈ jarÈya maraÓena sokehi paridevehi
dukkhehi domanassehi upÈyÈsehi Èdittan”ti vadÈmi.
EvaÑ passaÑ bhikkhave sutavÈ ariyasÈvako cakkhusmimpi
nibbindati, r|pesupi nibbindati, cakkhuviÒÒÈÓepi nibbindati, cakkhu-
samphassepi nibbindati, yamidaÑ cakkhusamphassapaccayÈ uppajjati
vedayitaÑ sukhaÑ vÈ dukkhaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vÈ tasmimpi
nibbindati. Sotasmimpi nibbindati, saddesupi nibbindati -pa-.
GhÈnasmimpi nibbindati, gandhesupi nibbindati -pa-. JivhÈyapi
nibbindati, rasesupi nibbindati -pa-. KÈyasmimpi nibbindati,
phoÔÔhabbesupi nibbindati -pa-. Manasmimpi nibbindati, dhammesupi
nibbindati, manoviÒÒÈÓepi nibbindati, manosamphassepi nibbindati,
yamidaÑ manosamphassapaccayÈ uppajjati vedayitaÑ sukhaÑ vÈ
dukkhaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vÈ tasmimpi nibbindati. NibbindaÑ
virajjati, virÈgÈ vimuccati, vimuttasmiÑ vimuttamiti ÒÈÓaÑ hoti, khÊÓÈ
jÈti, vusitaÑ brahmacariyaÑ, kataÑ karaÓÊyaÑ, nÈparaÑ itthatthÈyÈti
pajÈnÈtÊti.
ImasmiÑ ca pana veyyÈkaraÓasmiÑ bhaÒÒamÈne tassa
bhikkhusahassassa anupÈdÈya Èsavehi cittÈni vimucciÑsu.
29. EvaÑ ŒdittapariyÈyadesanaÑ sutvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ

sampatto NadÊkassapo thero somanassajÈto attano
288 KhuddakanikÈya
pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Padumuttarassa Bhagavatoti-ÈdimÈha.

Tattha aggaphalanti uttamaphalaÑ, attanÈ ropita-ambarukkhassa Èdimhi
gahitaphalaÑ vÈ. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
NadÊkassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
3. GayÈkassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
TatiyÈpadÈne ajinacammavatthohanti-ÈdikaÑ Èyasmato
GayÈkassapattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro
tattha tattha bhave vivaÔÔ|panissayaÑ kusalaÑ upacinanto ito ekatiÑsakappe
Sikhissa Bhagavato kÈle kulagehe nibbatto viÒÒutaÑ patto
nissaraÓajjhÈsayatÈya gharÈvÈsaÑ pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ
araÒÒÈyatane assamaÑ mÈpetvÈ vanam|laphalÈhÈro vasati. Tena ca
samayena BhagavÈ eko adutiyo tassa assamasamÊpenÈgacchi, so
BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso upasa~kamitvÈ vanditvÈ ekamantaÑ
Ôhito velaÑ olokento manoharÈni kolaphalÈni Satthu upanesi. So tena
brÈhmaÓakule nibbattitvÈ vayappatto nissaraÓajjhÈsayatÈya gharÈvÈsaÑ
pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ dvÊhi tÈpasasatehi saddhiÑ GayÈya
viharati. GayÈya vasanato hissa KassapagottatÈya ca GayÈkassapoti
samaÒÒÈ ahosi. So BhagavatÈ saddhiÑ parisÈya ehibhikkh|pasampadaÑ
datvÈ NadÊkassapassa vuttanayena ŒdittapariyÈya desanÈya ovadiyamÈno
arahatte patiÔÔhÈsi.
35. So arahattaÑ patvÈ somanassajÈto attano pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento ajinacammavatthohanti-ÈdimÈha. Tattha ajinacammavatthoti
tÈpasapabbajitattÈ ajinacammanivÈsanapÈvuraÓoti attho. KhÈribhÈradharoti
tÈpasakÈle tÈpasaparikkhÈraparipuÓÓakÈjadharoti attho.
KhÈrikatÈpasaparikkhÈre p|retvÈ. KolaÑ ahÈsi assamanti kolaphalaÑ
assame p|retvÈ assame nisinnoti attho.
Agopayinti pÈÔhe1 kolaphalaÑ pariyesitvÈ assamaÑ gopesiÑ rakkhinti

attho. SesaÑ sabbaÑ uttÈnatthamevÈti.
GayÈkassapatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
4. Kimilatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
CatutthÈpadÈne nibbute KakusandhamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato
Kimilattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Kakusandhassa
Bhagavato kÈle kulagehe nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto parinibbute Satthari
tassa dhÈtuyo uddissa salalamÈlÈhi maÓÉapaÑ kÈretvÈ p|jaÑ akÈsi. So tena
puÒÒakammena TÈvatiÑsesu uppajjitvÈ aparÈparaÑ devamanussesu
saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde Kapilavatthunagare SakyarÈjakule
nibbattitvÈ Kimiloti tassa nÈmaÑ akÈsi. So vayappatto bhogasampattiyÈ
pamatto viharati. Tassa ÒÈÓaparipÈkaÑ ÒatvÈ saÑvegajananatthaÑ
anupiyÈyaÑ viharanto SatthÈ paÔhamayobbane ÔhitaÑ ramaÓÊyaÑ itthir|paÑ
abhinimminitvÈ purato dassetvÈ puna anukkamena yathÈ jarÈrogavipattÊhi
abhibh|tÈ dissati, tathÈ akÈsi. TaÑ disvÈ KimilakumÈro ativiya saÑvegajÈto
attano saÑvegaÑ pakÈsento Bhagavato pÈkaÔaÑ katvÈ laddhÈnusÈsano
42. So arahattaÑ patvÈ somanassajÈto attano pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento nibbute KakusandhamhÊti-ÈdimÈha. BrÈhmaÓamhi vusÊmatÊti
paÒcahi vasitÈhi vasippattamhi Bhagavati. BrÈhmaÓassa sabbaguÓagaÓehi
maÓÉitattÈ abhiv|ÄhÊtattÈ brÈhmaÓamhi Kakusandhe Bhagavati parinibbuteti
attho. SesaÑ sabbaÑ uttÈnamevÈti.
Kimilatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. Agopayintipi pÈÔho (I)
290 KhuddakanikÈya
5. Vajjiputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SahassaraÑsÊ BhagavÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Vajjiputtattherassa
vivaÔÔ|panissayaÑ puÒÒaÑ upacinanto ito catunavutikappe ekaÑ
PaccekabuddhaÑ bhikkhÈya gacchantaÑ disvÈ pasannamÈnaso
kadaliphalÈni adÈsi. So tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto
imasmiÑ BuddhuppÈde VesÈliyaÑ LicchavirÈjakumÈro hutvÈ nibbatti,
VajjirÈjaputtattÈ Vajjiputtotvevassa samaÒÒÈ. So daharo hutvÈ
hatthisippÈdisikkhanakÈlepi hetusampannatÈya nissaraÓajjhÈsayova hutvÈ
vicaranto Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho Satthu santike
pabbajitvÈ vipassanÈya kammaÑ katvÈ na cirasseva chaÄabhiÒÒo ahosi.
ChaÄabhiÒÒo pana hutvÈ aparabhÈge aciraparinibbute Satthari dhammaÑ
sa~gÈyituÑ sa~ketaÑ katvÈ mahÈtheresu tattha tattha viharantesu
ekadivasaÑ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ sekhaÑyeva samÈnaÑ mahatiyÈ parisÈya
parivutaÑ dhammaÑ desentaÑ disvÈ tassa uparimaggÈdhigamÈya ussÈhaÑ
janento–
“Rukkham|lagahanaÑ pasakkiya, nibbÈnaÑ hadayasmiÑ opiya.
JhÈya Gotama mÈ ca pamÈdo, kiÑ te biÄibiÄikÈ karissatÊ”ti1–
gÈthaÑ abhÈsi.
Tattha rukkham|lagahananti rukkham|labh|taÑ gahanaÑ, gahanaÒhi
atthi, na rukkham|laÑ, rukkham|laÒca atthi, na gahanaÑ2, tesu
rukkham|laggahaÓena ÔhÈnassa chÈyÈya sampannatÈya
vÈtÈtapaparissÈyÈbhÈvaÑ dÊpeti, gahanaggahaÓena nivÈtabhÈvena
vÈtaparissayÈbhÈvaÑ janasambÈdhÈbhÈvaÒca dasseti, tadubhayena ca
bhÈvanÈyogyataÑ. PasakkiyÈti upagantvÈ. NibbÈnaÑ hadayasmiÑ opiyÈti
“evaÑ mayÈ paÔipajjitvÈ nibbÈnaÑ adhigantabban”ti nibbutiÑ hadaye
ÔhapetvÈ citte katvÈ. JhÈyÈti tilakkhaÓ|panijjhÈnena jhÈya,
vipassanÈbhÈvanÈsahitaÑ maggabhÈvanaÑ bhÈvehi. GotamÈti
DhammabhaÓÉÈgÈrikaÑ gottenÈlapati. MÈ ca pamÈdoti adhikusalesu
dhammesu mÈ pamÈdaÑ Èpajji. IdÈni
______________________________________________________________
1. Khu 2. 245 piÔÔhe.
2. GahanaÒhi atthi rukkham|laÑ na rukkham|laÒca atthi gahanaÑ (Ka)
yÈdiso therassa pamÈdo, taÑ paÔikkhepavasena dassento “kiÑ te biÄibiÄikÈ

karissatÊ”ti Èha. Tattha biÄibiÄikÈti biÄibiÄikiriyÈ, biÄibiÄitisaddapavatti yathÈ
niratthakÈ, evaÑ biÄibiÄikÈsadisÈ janapaÒÒatti. KiÑ te karissatÊti kÊdisaÑ
atthaÑ tuyhaÑ sÈdhessati, tasmÈ janapaÒÒattiÑ pahÈya sadatthapasuto
hohÊti ovÈdaÑ adÈsi.
TaÑ sutvÈ aÒÒehi vuttena vissagandhavÈyanavacanena saÑvegajÈto
bahudeva rattiÑ ca~kamena vÊtinÈmento vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ
senÈsanaÑ pavisitvÈ maÒcake nisinnamattova “kiÒci sayÈmÊ”ti sÊsaÑ
bimbohanamasampattaÑ pÈdaÑ bh|mito uggataÑ sarÊrassa
ÈkÈsagatakkhaÓeyeva arahattaÑ pÈpuÓi.
49. Vajjiputtatthero aparabhÈge somanassajÈto attano

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento sahassaraÑsÊ BhagavÈti-ÈdimÈha. Tattha
sahassaraÑsÊti ettha “anekasatasahassaraÑsÊ”ti vattabbe
gÈthÈbandhasukhatthaÑ “sahassaraÑsÊ”ti vuttanti veditabbaÑ. SesaÑ
Vajjiputtatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
6. Uttaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ
ChaÔÔhÈpadÈne Sumedho nÈma Sambuddhoti-ÈdikaÑ Èyasmato
UttarasÈmaÓerassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
tattha bhage vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto Sumedhassa Bhagavato
kÈle vijjÈdharo hutvÈ ÈkÈsena vicarati. Tena ca samayena SatthÈ tasseva
anuggaÓhanatthaÑ vanantare aÒÒatarasmiÑ rukkham|le nisÊdi
chabbaÓÓabuddharaÑsiyo vissajjento. So antalikkhena gacchanto
BhagavantaÑ disvÈ pasannamÈnaso ÈkÈsato oruyha suvisuddhehi vipulehi
kaÓikÈrapupphehi BhagavantaÑ p|jesi, pupphÈni BuddhÈnubhÈvena Satthu
upari chattÈkÈrena aÔÔhaÑsu, so tena bhiyyoso mattÈya pasannacitto hutvÈ
aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbattitvÈ dibbasampattiÑ
anubhavanto yÈvatÈyukaÑ tattha ÔhatvÈ tato cuto devamanussesu
saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde RÈjagahe brÈhmaÓamahÈsÈlassa putto
292 KhuddakanikÈya
hutvÈ nibbatti, Uttarotissa nÈmaÑ ahosi. So viÒÒutaÑ patto brÈhmaÓavijjÈsu

nipphattiÑ gantvÈ jÈtiyÈ r|pena vijjÈya vayena sÊlÈcÈrena ca lokassa
sambhÈvanÊyo jÈto.
Tassa taÑ sampattiÑ disvÈ VassakÈro magadhamahÈmatto attano
dhÊtaraÑ dÈtukÈmo hutvÈ attano adhippÈyaÑ pavedesi. So
nissaraÓajjhÈsayatÈya taÑ paÔikkhipitvÈ kÈlena kÈlaÑ DhammasenÈpatiÑ
payirupÈsanto tassa santike dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ
vattasampanno hutvÈ theraÑ upaÔÔhahati.
Tena ca samayena therassa aÒÒataro ÈbÈdho uppanno, tassa
bhesajjatthÈya Uttaro sÈmaÓero pÈtova pattacÊvaramÈdÈya vihÈrato
nikkhanto antarÈmagge taÄÈkassa samÊpe 1pattaÑÔhapetvÈ udakasamÊpaÑ
gantvÈ mukhaÑ dhovati. Atha aÒÒataro uma~gacoro katakammo
Èrakkhapurisehi anubaddho aggamaggena2nagarato nikkhamitvÈ palÈyanto
attano gahitaÑ ratanabhaÓÉikaÑ sÈmaÓerassa patte pakkhipitvÈ palÈyi.
SÈmaÓeropi pattasamÊpaÑ upagato. CoraÑ anubandhantÈ rÈjapurisÈ
sÈmaÓerassa patte bhaÓÉikaÑ disvÈ “ayaÑ coro, iminÈ coriyaÑ katan”ti
sÈmaÓeraÑ pacchÈbÈhaÑ bandhitvÈ VassakÈrassa brÈhmaÓassa dassesuÑ.
VassakÈro ca tadÈ raÒÒo vinicchaye niyutto hutvÈ chejjabhejjaÑ anusÈsati,
so “pubbe mama vacanaÑ nÈdiyi, suddhapÈsaÓÉiyesu pabbajÊ”ti3 kammaÑ
asodhetvÈ ghÈtukÈmattÈva jÊvantameva taÑ s|le uttÈsesi.
Athassa BhagavÈ ÒÈÓaparipÈkaÑ oloketvÈ taÑ ÔhÈnaÑ gantvÈ
vipphurantahatthanakhamaÓimay|khasambhinnasitÈbhatÈya
paggharantajÈtihi~gulaka-suvaÓÓarasadhÈraÑ viya
jÈlÈguÓÔhitamudutalunadÊgha~gulihatthaÑ Uttarassa sÊse ÔhapetvÈ “Uttara
idaÑ te purimakammassa phalaÑ uppannaÑ, tattha tayÈ paccavekkhaÓa-
balena adhivÈsanÈ kÈtabbÈ”ti vatvÈ ajjhÈsayÈnur|paÑ dhammaÑ desesi.
Uttaro amatÈbhisekasadisena Satthu hatthasamphassena saÒjÈta-
ppasÈdasomanassatÈya uÄÈrapÊtipÈmojjaÑ paÔilabhitvÈ yathÈparicitaÑ
vipassanÈmaggaÑ samÈr|Äho ÒÈÓassa paripÈkaÑ gatattÈ Satthu ca
desanÈvilÈsena tÈvadeva maggapaÔipÈÔiyÈ sabbe kilese khepetvÈ
______________________________________________________________
1. TÊre (Ka) 2. AggadvÈrena (Ka) 3. Thera-®Ôha 1. 305 piÔÔhe.
chaÄabhiÒÒo ahosi. ChaÄabhiÒÒo pana hutvÈ s|lato uÔÔhahitvÈ parÈnuddayÈya

ÈkÈse ÔhatvÈ pÈÔihÈriyaÑ dassesi. MahÈjano acchariyabbhutacittajÈto ahosi.
TÈvadevassa vaÓo saÑr|Ähi, so bhikkh|hi “Èvuso tÈdisadukkhaÑ
anubhavanto kathaÑ tvaÑ vipassanaÑ anuyuÒjituÑ asakkhÊ”ti puÔÔho
“pageva me Èvuso saÑsÈre ÈdÊnavo, sa~khÈrÈnaÒca sabhÈvo sudiÔÔho,
evÈhaÑ tÈdisaÑ dukkhaÑ anubhavantopi asakkhiÑ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
visesaÑ adhigantun”ti Èha. “PubbajÈtiyÈ daharakÈle makkhikaÑ gahetvÈ
nimbas|lakaÑ gahetvÈ s|lÈropanakÊÄaÑ paÔicca evaÑ anekajÈtisatesu
s|lÈropana-dukkhamanubhavitvÈ imÈya pariyosÈnajÈtiyÈ evar|paÑ
dukkhamanubh|tan”ti Èha.
55. Atha aparabhÈge pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsento Sumedho nÈma Sambuddhoti-ÈdimÈha.
Tattha anuttÈnapadavaÓÓanameva karissÈma.
57. VijjÈdharo tadÈ Èsinti bÈhirakamantÈdivijjÈsiddhiyÈ

ÈkÈsagÈmisamattho hutvÈ caraÓavasena taÑ vijjaÑ rakkhitvÈ avinÈsetvÈ
pariharaÓavasena vijjÈdharayoni ÈsiÑ ahosinti attho. Antalikkhacaro ahanti
antaÑ pariyosÈnaÑ koÔiÑ likhate saÑkarissatÊti antalikkhaÑ. Atha vÈ antaÑ
pariyosÈnaÑ likhyate olokiyate etenÈti antalikkhaÑ, tasmiÑ antalikkhe,
ÈkÈse caraÓasÊlo ahanti attho. Tis|laÑ sukataÑ gayhÈti tikhiÓaÑ s|laÑ,
aggaÑ ÈvudhaÑ. Tis|laÑ sundaraÑ kataÑ,
koÔÔanaghaÑsanamaddanapaharaÓavasena suÔÔhu kataÑ s|lÈvudhaÑ gayha
gahetvÈ ambarato gacchÈmÊti attho. SesaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈva
nayÈnuyogena suviÒÒeyyamevÈti.
Uttaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
294 KhuddakanikÈya
7. Apara-uttaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ
SattamÈpadÈne nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdikaÑ Èyasmato aparassa
Uttarattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto ito catunnavutikappe
Siddhatthassa Bhagavato kÈle kulagehe nibbattitvÈ vayappatto viÒÒutaÑ
patvÈ sÈsane laddhappasÈdo hutvÈ upÈsakattaÑ nivedesi. So Satthari
parinibbute attano ÒÈtake sannipÈtetvÈ bahup|jÈsakkÈraÑ saÑharitvÈ
dhÈtup|jaÑ akÈsi. So tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto
imasmiÑ BuddhuppÈde SÈkete brÈhmaÓakule nibbattitvÈ Uttaroti
laddhanÈmo vayappatto kenacideva karaÓÊyena SÈvatthiÑ gato
kaÓÉambam|le kataÑ yamakapÈÔihÈriyaÑ disvÈ pasÊditvÈ puna kÈÄakÈrÈma1
suttadesanÈya abhivaÉÉhamÈnasaddho pabbajitvÈ SatthÈrÈ saddhiÑ
RÈjagahaÑ gantvÈ upasampadaÑ labhitvÈ tatheva caranto vipassanaÑ
paÔÔhapetvÈ na cirasseva chaÄabhiÒÒo ahosi. ChaÄabhiÒÒo pana hutvÈ
Satthari SÈvatthiyaÑ viharante BuddhupaÔÔhÈnatthaÑ RÈjagahato SÈvatthiÑ
upagato bhikkh|hi “kiÑ Èvuso pabbajjÈkiccaÑ tayÈ matthakaÑ pÈpitan”ti
puÔÔho aÒÒaÑ byÈkÈsi.
93. ArahattaÑ pana patvÈ somanassajÈto attano pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento nibbute LokanÈthamhÊti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ
vuttanayattÈ uttÈnatthamevÈti.
Apara-uttaratthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
8. Bhaddajitthera-apadÈnavaÓÓanÈ
AÔÔhamÈpadÈne ogayhÈhaÑ pokkharaÓinti-ÈdikaÑ Èyasmato
Bhaddajittherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
Bhagavato kÈle brÈhmaÓakule nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto brÈhmaÓÈnaÑ
vijjÈsippesu pÈraÑ gantvÈ kÈme pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ
araÒÒÈyatane
______________________________________________________________
1. KÈlakÈrÈma (I) (AÑ 1. 333 piÔÔhÈdÊsu.)
assamaÑ kÈretvÈ vasanto ekadivasaÑ SatthÈraÑ ÈkÈsena gacchantaÑ disvÈ

pasannamÈnaso aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. SatthÈ tassa ajjhÈsayaÑ disvÈ
ÈkÈsato otari. OtiÓÓassa pana Bhagavato madhuÒca bhisamuÄÈlaÒca
sappikhÊraÒca upanÈmesi, tassa taÑ BhagavÈ anukampaÑ upÈdÈya
paÔiggahetvÈ anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. So tena puÒÒakammena Tusitesu
nibbatto tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto aparÈparaÑ sugatÊsuyeva
saÑsaranto Vipassissa Bhagavato kÈle mahaddhano seÔÔhi hutvÈ
aÔÔhasaÔÔhibhikkhusatasahassaÑ bhojetvÈ ticÊvarena acchÈdesi.
EvaÑ bahuÑ kusalaÑ katvÈ devaloke nibbatti. Tattha yÈvatÈyukaÑ
ÔhatvÈ tato cavitvÈ manussalokesu uppanno BuddhasuÒÒe loke paÒca
PaccekabuddhasatÈni cat|hi paccayehi upaÔÔhahitvÈ tato cuto rÈjakule
nibbattitvÈ rajjaÑ anusÈsanto attano puttaÑ paccekabodhiÑ adhigantvÈ
ÔhitaÑ upaÔÔhahitvÈ tassa parinibbutassa dhÈtuyo gahetvÈ cetiyaÑ katvÈ
p|jesi. EvaÑ tattha tattha tÈni tÈni puÒÒÈni katvÈ imasmiÑ BuddhuppÈde
Bhaddiyanagare asÊtikoÔivibhavassa BhaddiyaseÔÔhissa ekaputtako hutvÈ
nibbatti, BhaddajÊtissa nÈmaÑ ahosi. Tassa kira
issariyabhogaparivÈrasampatti carimabhave bodhisattassa viya ahosi.
TadÈ SatthÈ SÈvatthiyaÑ vasitvÈ BhaddajikumÈraÑ sa~gaÓhanatthÈya
mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ BhaddiyanagaraÑ gantvÈ jÈtiyÈvane vasi
tassa ÒÈÓaparipÈkaÑ ÈgamayamÈno. Sopi uparipÈsÈde nisinno sÊhapaÒjaraÑ
vivaritvÈ olokento Bhagavato santike dhammaÑ sotuÑ gacchantaÑ
mahÈjanaÑ disvÈ “katthÈyaÑ mahÈjano gacchatÊ”ti vucchitvÈ taÑ kÈraÓaÑ
sutvÈ sayampi mahatÈ parivÈrena Satthu santikaÑ gantvÈ dhammaÑ suÓanto
sabbÈbharaÓapaÔimaÓÉitova sabbakilese khepetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
Arahatte pana tena adhigate SatthÈ BhaddiyaseÔÔhiÑ Èmantesi “tava putto
ala~katapaÔiyatto dhammaÑ suÓanto arahatte patiÔÔhÈsi, tenassa idÈneva
pabbajituÑ yuttaÑ, no ce pabbajissati, parinibbÈyissatÊ”ti. SeÔÔhi “na
mayhaÑ puttassa daharasseva sato parinibbÈnena kiccaÑ atthi, pabbÈjetha
nan”ti Èha. TaÑ SatthÈ pabbÈjetvÈ upasampÈdetvÈ tattha sattÈhaÑ vasitvÈ
KoÔigÈmaÑ pÈpuÓi, so ca gÈmo Ga~gÈtÊre
296 KhuddakanikÈya
ahosi. KoÔigÈmavÈsino ca Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa

mahÈdÈnaÑ pavattesuÑ. Bhaddajitthero SatthÈrÈ anumodanÈya
ÈraddhamattÈya bahigÈmaÑ gantvÈ “Ga~gÈtÊre maggasamÊpe Satthu
ÈgatakÈle vuÔÔhahissÈmÊ”ti kÈlaparicchedaÑ katvÈ aÒÒatarasmiÑ
rukkham|le samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ nisÊdi. MahÈtheresu Ègacchantesupi
avuÔÔhahitvÈ Satthu ÈgatakÈleyeva vuÔÔhÈsi. PuthujjanÈ bhikkh| “ayaÑ
adhunÈ pabbajito, mahÈtheresu Ègacchantesu mÈnathaddho hutvÈ na
vuÔÔhÈsÊ”ti ujjhÈyiÑsu.
KoÔigÈmavÈsino Satthu bhikkhusaÑghassa ca bah| nÈvÈsa~ghÈÔe
bandhiÑsu. SatthÈ “BhaddajissÈnubhÈvaÑ pakÈsemÊ”ti nÈvÈya ÔhatvÈ
“kahaÑ BhaddajÊ”ti pucchi. Bhaddajitthero “esÈhaÑ bhante”ti SatthÈraÑ
upasa~kamitvÈ aÒjaliÑ katvÈ aÔÔhÈsi. SatthÈ “ehi Bhaddaji, amhehi saddhiÑ
ekanÈvaÑ abhiruhÈ”ti. So uppatitvÈ Satthu ÔhitanÈvÈyaÑ aÔÔhÈsi. SatthÈ
Ga~gÈya majjhe gatakÈle “Bhaddaji tayÈ mahÈpanÈdakÈle
ajjhÈvuÔÔharatanapÈsÈdo kahan”ti Èha. ImasmiÑ ÔhÈne nimuggo bhanteti.
Tena hi Bhaddaji sabrahmacÈrÊnaÑ ka~khaÑ chindÈti. TasmiÑ khaÓe thero
SatthÈraÑ vanditvÈ iddhibalena gantvÈ pÈsÈdath|pikaÑ pÈda~gulantarena
sannirujjhitvÈ1 paÒcavÊsati-yojanaÑ pÈsÈdaÑ gahetvÈ ÈkÈse uppati,
uppatanto ca paÒÒÈsayojanÈni ukkhipi. Athassa purimabhave ÒÈtakÈ
pÈsÈdagatena lobhena macchakacchapamaÓÉ|kÈ hutvÈ nibbattÈ tasmiÑ
pÈsÈde uÔÔhahante parivattitvÈ patiÑsu. SatthÈ te sampatante disvÈ “ÒÈtakÈ te
Bhaddaji kilamantÊ”ti Èha. Thero Satthu vacanena pÈsÈdaÑ vissajjesi.
PÈsÈdo yathÈÔhÈneyeva patiÔÔhahi. SatthÈ pÈra~gato bhikkh|hi “kadÈ bhante
Bhaddajittherena ayaÑ pÈsÈdo ajjhÈvuÔÔho”ti puÔÔho MahÈpanÈdajÈtakaÑ2
kathetvÈ bahujanaÑ dhammÈmataÑ pÈyesi.
98. Thero pana arahattaÑ patto pubbasambhÈraÑ saritvÈ somanassajÈto

pubbacaritÈpadÈnaÑ pakÈsetuÑ ogayhÈhaÑ pokkharaÓinti-ÈdimÈha. Tattha
ogayhÈhaÑ pokkharaÓinti puthunÈnÈ-anekamahoghehi khaÓitattÈ
“pokkharaÓÊ”ti laddhanÈmaÑ jalÈsayaÑ ogayha ogahetvÈ pavisitvÈ
ajjhogÈhetvÈ ghÈsahetukhÈdanatthÈya tattha pokkharaÓiyaÑ
______________________________________________________________
1. SannirumbhitvÈ (Ka) 2. Khu 5. 76 piÔÔhe.
pavisitvÈ bhisaÑ padumapuÓÉarÊkam|laÑ uddharÈmÊti attho. SesaÑ heÔÔhÈ

vuttanayattÈ uttÈnapadatthattÈ ca nayÈnusÈrena suviÒÒeyyamevÈti.
Bhaddajitthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
9. Sivakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
NavamÈpadÈne esanÈya carantassÈti-ÈdikaÑ Èyasmato Sivakattherassa
nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto ekadivasaÑ BhagavantaÑ piÓÉÈya carantaÑ
disvÈ pasannamÈnaso pattaÑ ÈdÈya kummÈsassa p|retvÈ adÈsi. So tena
RÈjagahe brÈhmaÓakulagehe nibbattitvÈ Sivakotissa nÈmaÑ ahosi. So
vayappatto vijjÈsippesu nipphattiÑ gato nekkhammajjhÈsayatÈya kÈme
pahÈya tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ vicaranto SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ
dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vipassanÈya kammaÑ karonto
na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi.
117. ArahattaÑ patvÈ somanassajÈto attano pubbacaritÈpadÈnaÑ

pakÈsento esanÈya carantassÈti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Sivakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
10. UpavÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
DasamÈpadÈne Padumuttaro nÈma Jinoti-ÈdikaÑ Èyasmato
UpavÈnattherassa apadÈnaÑ. AyaÑ kira purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
tattha bhave vivaÔÔ|panissayÈni puÒÒÈni upacinanto kenaci kammacchiddena
Padumuttarassa Bhagavato kÈle daliddakule nibbattitvÈ viÒÒutaÑ patto
Bhagavati parinibbute tassa dhÈtuÑ gahetvÈ
manussadevanÈgagaruÄayakkhakumbhaÓÉagandhabbehi sattaratanamaye
sattayojanike th|pe
298 KhuddakanikÈya
kate tattha sudhotaÑ attano uttarÈsa~gaÑ veÄagge ÈbandhitvÈ dhajaÑ katvÈ

p|jaÑ akÈsi. TaÑ gahetvÈ Abhisammatako nÈma yakkhasenÈpati devehi
cetiyap|jÈrakkhaÓatthaÑ Ôhapito adissamÈnakÈyo ÈkÈse dhÈrento cetiyaÑ
tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ akÈsi. TaÑ disvÈ bhiyyoso mattÈya
pasannamÈnaso ahosi. So tena puÒÒakammena devamanussesu saÑsaranto
imasmiÑ BuddhuppÈde SÈvatthiyaÑ brÈhmaÓakule nibbattitvÈ UpavÈnoti
laddhanÈmo vayappatto JetavanapaÔiggahaÓe BuddhÈnubhÈvaÑ disvÈ
paÔiladdhasaddho pabbajitvÈ vipassanÈya kammaÑ karonto chaÄabhiÒÒo
ahosi. AthÈyasmÈ UpavÈno Bhagavato upaÔÔhako ahosi. Tena ca samayena
Bhagavato vÈtÈbÈdho uppajji. Therassa gihisahÈyo Devahito1 nÈma
brÈhmaÓo SÈvatthiyaÑ paÔivasati. So theraÑ cat|hi paccayehi pavÈresi.
AthÈyasmÈ UpavÈno nivÈsetvÈ pattacÊvaraÑ gahetvÈ tassa brÈhmaÓassa
nivesanaÑ upagaÒchi. BrÈhmaÓo “kenaci maÒÒe2 payojanena thero Ègato
bhavissatÊ”ti ÒatvÈ “vadeyyÈtha bhante kenattho”ti Èha. Thero tassa
brÈhmaÓassa payojanaÑ Ècikkhanto–
“ArahaÑ Sugato loke, vÈtehÈ’bÈdhiko Muni.
Sace uÓhodakaÑ atthi, Munino dehi brÈhmaÓa.
P|jito p|janeyyÈnaÑ, sakkareyyÈna sakkato.
Apacito’paceyyÈnaÑ, tassa icchÈmi hÈtave”ti3–
gÈthÈdvayaÑ abhÈsi.
Tassattho–yo imasmiÑ loke p|janeyyÈnaÑ p|jetabbehi sakkÈdÊhi
devehi mahÈbrahmÈdÊhi ca brahmehi p|jito, sakkareyyÈnaÑ sakkotabbehi
BimbisÈrakosalarÈjÈdÊhi sakkato, apaceyyÈnaÑ apacÈyitabbehi mahesÊhi
khÊÓÈsavehi apacito, kilesehi ÈrakattÈdinÈ ArahaÑ, sobhanagamanÈdinÈ
Sugato sabbaÒÒ| Muni mayhaÑ SatthÈ devadevo sakkÈnaÑ atisakko
brahmÈnaÑ atibrahmÈ, so dÈni vÈtehi vÈtahetu vÈtakkhobhanimittaÑ
ÈbÈdhiko jÈto.
______________________________________________________________
1. Devasito (I, Ka) 2. AÒÒena (Ka) 3. Khu 2. 256 piÔÔhe.
Sace brÈhmaÓa uÓhodakaÑ atthi, tassa vÈtÈbÈdhav|pasamanatthaÑ taÑ

hÈtave upanetuÑ icchÈmÊti.
TaÑ sutvÈ brÈhmaÓo uÓhodakaÑ tadanur|paÑ vÈtaharaÒca bhesajjaÑ
Bhagavato upanÈmesi. Tena ca Satthu rogo v|pasami. Tassa BhagavÈ
anumodanaÑ akÈsi.
122. AthÈyasmÈ UpavÈno aparabhÈge attano pubbakammaÑ saritvÈ

ÈdimÈha. Tattha Padumuttaroti-ÈdÊni pubbe vuttatthÈneva.
123. MahÈjanÈ samÈgammÈti sakalajambudÊpavÈsino rÈsibh|tÈti attho.

CitakaÑ katvÈti yojanubbedhaÑ candanarÈsicitakaÑ katvÈ Bhagavato
sarÊraÑ tattha abhiropayiÑs|ti sambandho.
124. SarÊrakiccaÑ katvÈnÈti ÈdahanÈti agginÈ dahanakiccaÑ katvÈti

attho.
127-28. Ja~ghÈ maÓimayÈ ÈsÊti manussehi katath|pe ja~ghÈ

pupphavÈhatthaÑ caritaÔÔhÈnaÑ maÓimayÈ indanÊlamaÓinÈ katÈti attho.
MayampÊti sabbe devÈ th|paÑ karissÈmÈti attho.
129. DhÈtu ÈveÓikÈ natthÊti devamanussehi visuÑ visuÑ cetiyaÑ kÈtuÑ

ÈveÓikÈ visuÑ dhÈtu natthi, taÑ dassento sarÊraÑ ekapiÓÉitanti Èha.
AdhiÔÔhÈnabalena sakalasarÊradhÈtu ekaghanasilÈmayapaÔimÈ viya ekameva
ahosÊti attho. Imamhi Buddhath|pamhÊti sakalajambudÊpavÈsÊhi katamhi
imamhi suvaÓÓath|pamhi mayaÑ sabbe samÈgantvÈ kaÒcukath|paÑ
karissÈmÈti attho.
133. IndanÊlaÑ mahÈnÊlanti indÊvarapupphavaÓÓÈbhaÑ maÓi

indanÊlamaÓi. Tato adhikavaÓÓatÈ mahÈmaÓi indanÊlamaÓayo ca
mahÈnÊlamaÓayo ca jotirasamaÓijÈtira~gamaÓayo ca ekato sannipÈtetvÈ rÈsÊ
katvÈ suvaÓÓath|pe kaÒcukath|paÑ katvÈ achÈdayunti sambandho.
300 KhuddakanikÈya
144. PaccekaÑ BuddhaseÔÔhassÈti Buddhuttamassa pati ekaÑ visuÑ

uparichadanena th|paÑ akaÑs|ti attho.
147. KumbhaÓÉÈ guyhakÈ tathÈti kumbhamattÈni aÓÉÈni yesaÑ

devÈnaÑ te kumbhaÓÉÈ, paÔicchÈdetvÈ niguhitvÈ paÔicchÈdanato garuÄÈ
guyhakÈ nÈma jÈtÈ, te kumbhaÓÉÈ guyhakÈpi th|paÑ akaÑs|ti attho.
151. Atibhonti na tassÈbhÈti tassa cetiyassa pabhaÑ

candas|riyatÈrakÈnaÑ pabhÈ na atibhonti, na ajjhottharantÊti attho.
158. Ahampi kÈraÑ kassÈmÊti tÈdino LokanÈthassa th|pasmiÑ ahampi

kÈraÑ puÒÒakiriyaÑ kusalakammaÑ dhajapaÔÈkap|jaÑ karissÈmÊti attho.
UpavÈnatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
_____
11. RaÔÔhapÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ
EkÈdasamÈpadÈne Padumuttarassa Bhagavatoti-ÈdikaÑ Èyasmato
RaÔÔhapÈlattherassa apadÈnaÑ. Ayampi purimabuddhesu katÈdhikÈro tattha
tattha bhave vivaÔÔ|panissÈyÈni puÒÒÈni upacinanto Padumuttarassa
Bhagavato kÈle tassa uppattito puretarameva HaÑsavatÊnagare
gahapatimahÈsÈlakule nibbattitvÈ vayappatto pitu accayena gharÈvÈse
patiÔÔhito ratanakoÔÔhÈgÈrakammikena dassitaÑ aparimÈÓaÑ
kulavaÑsÈnugataÑ dhanaÑ disvÈ “imaÑ ettakaÑ dhanarÈsiÑ mayhaÑ
ayyakapayyakÈdayo attanÈ saddhiÑ gahetvÈ gantuÑ nÈsakkhiÑsu, mayÈ
pana gahetvÈ gantuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ kapaÓaddhikÈdÊnaÑ mahÈdÈnaÑ
deti. So abhiÒÒÈlÈbhiÑ ekaÑ tÈpasaÑ upaÔÔhahanto tena devalokÈdhipacce
uyyojito yÈvajÊvaÑ puÒÒÈni katvÈ tato cuto devo hutvÈ nibbatti. So tattha
devaloke devarajjaÑ karonto yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto manussaloke
bhinnaÑ raÔÔhaÑ sandhÈretuÑ samatthassa kulassa ekaputto hutvÈ nibbatti.
Tena ca samayena Padumuttaro nÈma BhagavÈ loke uppajjitvÈ
pavattitavaradhammacakko veneyyasattaÑ
nibbÈnamahÈnagarasa~khÈtakhemantabh|miÑ sampÈpesi. Atha so kulaputto
anukkamena viÒÒutaÑ patto ekadivasaÑ
upasakehi saddhiÑ vihÈraÑ gato SatthÈraÑ dhammaÑ desentaÑ disvÈ

pasannacitto parisapariyante nisÊdi.
Tena ca samayena SatthÈ ekaÑ bhikkhuÑ saddhÈpabbajitÈnaÑ
aggaÔÔhÈne Ôhapesi, taÑ disvÈ pasanamÈnaso tadatthÈya cittaÑ ÔhapetvÈ
satasahassabhikkhu-parivÈrassa Bhagavato mahatÈ sakkÈrena sattÈhaÑ
mahÈdÈnaÑ pavattetvÈ paÓidhÈnaÑ akÈsi. SatthÈ tassa anantarÈyena
ijjhanabhÈvaÑ disvÈ “anÈgate Gotamassa nÈma SammÈsambuddhassa
sÈsane saddhÈpabbajitÈnaÑ aggo bhavissatÊ”ti byÈkÈsi. So SatthÈraÑ
bhikkhusaÑghaÒca vanditvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ pakkÈmi. So tattha yÈvatÈyukaÑ
puÒÒÈni katvÈ tato cavitvÈ devamanussesu saÑsaranto ito dvÈnavutikappe
Phussassa Bhagavato kÈle Satthu vemÈtikabhÈtikesu tÊsu rÈjaputtesu
SatthÈraÑ upaÔÔhahantesu tesaÑ puÒÒakiriyÈya sahÈyakiccaÑ akÈsi. EvaÑ
tattha tattha bhave taÑ taÑ bahuÑ kusalaÑ upacinitvÈ sugatÊsuyeva
saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde KururaÔÔhe ThullakoÔÔhikanigame
RaÔÔhapÈlaseÔÔhigehe nibbatti, tassa bhinnaÑ raÔÔhaÑ sandhÈretuÑ samatthe
kule nibbattattÈ RaÔÔhapÈloti vaÑsÈnugatameva nÈmaÑ ahosi. So mahatÈ
parivÈrena vaÉÉhanto anukkamena yobbanaÑ patto mÈtÈpit|hi patir|pena
dÈrena saÑyojetvÈ mahante ca yase patiÔÔhÈpito dibbasampattisadisaÑ
sampattiÑ paccanubhoti. Atha BhagavÈ KururaÔÔhe janapadacÈrikaÑ caranto
ThullakoÔÔhikaÑ1 anupÈpuÓi. TaÑ sutvÈ RsaÔÔhapÈlo kulaputto SatthÈraÑ
upasa~kamitvÈ Satthu santike dhammaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho sattavÈre
bhattacchede katvÈ kicchena kasirena mÈtÈpitaro anujÈnÈpetvÈ SatthÈraÑ
upasa~kamitvÈ pabbajjaÑ yÈcitvÈ Satthu ÈÓattiyÈ aÒÒatarassa therassa
santike pabbajitvÈ yonisomanasikÈrena kammaÑ karonto vipassanaÑ
vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.
179-180. AthÈyasmÈ aparabhÈge attano pubbakammaÑ saritvÈ

ÈdimÈha. SunÈgo so mayÈ dinnoti tadÈ mahÈdhanaseÔÔhi hutvÈ sabbaÑ
sÈpateyyaÑ dÈnamukhe vissajjanasamaye sattappatiÔÔho sundaro
______________________________________________________________
1. ThullakoÔÔhitaÑ (SÊ, Ka)
302 KhuddakanikÈya
nÈgo hatthirÈjÈ mayÈ dinno ahosi. TaÑ dassento ÊsÈdantoti-ÈdimÈha.

¢sÈdanto ratha-ÊsappamÈÓadanto, so mayÈ dinno hatthinÈgo. Ur|ÄhavÈti
rÈjÈvahanayoggasamattho, rÈjÈraho vÈ. Setacchattoti ala~karatthÈya
upaÔÔhahanasetacchattasahitoti attho. Pasobhitoti ÈrohapariÓÈhavÈ
r|pasobhÈhi sampannoti attho. Sakappano sahatthipoti hatthi-ala~kÈrasahito
hatthigopakasahitoti attho. Itthambh|to hatthinÈgo Padumuttarassa
Bhagavato mayÈ dinnoti attho.
181. MayÈ bhattaÑ kÈretvÈnÈti mayÈ kÈrÈpitavihÈre vasantÈnaÑ

koÔisa~khÈnaÑ bhikkh|naÑ niccabhattaÑ paÔÔhapetvÈ Mahesino
niyyÈdesinti sambandho.
183. JalajuttamanÈmakoti jalato jÈto jalajo, kiÑ taÑ? PadumaÑ,

padumena samÈnanÈmattÈ uttamattÈ ca Padumuttaro nÈma BhagavÈti attho.
RaÔÔhapÈlatthera-apadÈnavaÓÓanÈ samattÈ.
ChappaÒÒÈsamamahÈvaggavaÓÓanÈ samattÈ.
Iti VisuddhajanavilÈsiniyÈ ApadÈnaÔÔhakathÈya

EttÈvatÈ BuddhapaccekabuddhasÈvakattherÈpadÈnaÔÔhakathÈ samattÈ.
NigamanakathÈ
SÊhaÄadÊpake appicchatÈdiguÓavantÈnaÑ theravaÑsappadÊpÈnaÑ
ŒnandattherÈdÊnaÑ sabbasattÈnaÑ taÓhÈmÈnadiÔÔhÈdayo
chedananiggahavivecanÈdyatthaÑ sattahi mÈsehi ativiya ÈrÈdhanena
laddhakosallena bodhisambhÈraÑ gavesantena
satidhitigativÊriyaparakkamantena mahÈsamantaguÓasobhanena
tipiÔakadharena paÓÉitena ÈbhataÑ imaÑ ApadÈnaÔÔhakathaÑ sabbo
sadevaloko jÈnÈt|ti.
Anena lobhÈdimalÈ pajÈnaÑ,
CakkhÈdirogÈ vividhÈ ca dukkhÈ.
KalahÈdibhayÈ dukkhitÈ jÈtÈ1,
CorÈdayonatthakarÈ ca loke.
Nassantu me paÒca verÈ ca pÈpÈ,
Nassantu gimhe yathÈ vuÔÔhivÈtÈ.
AÔÔha~gikamaggavarena patvÈ,
NibbÈnapuraÑ paÔipÈdayÈmi.
SabbadiÔÔhiÒca maddanto, rÈgadosÈdipÈpake.
SaÑsÈravaÔÔaÑ chinditvÈ, upemi saggamokkhake.
ŒÓÈkhettamhi sabbattha, AvÊcimhi Bhavaggato.
Sabbe dhammÈnuyÈyantu, tayo lokÈ utupi cÈti.
ApadÈnaÔÔhakathÈ samattÈ.
______________________________________________________________
1. KalahÈ vivÈdÈ ca dubbhikkhajÈtÈ (SÊ)
ApadÈnaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
Akakkasacittassa 192 AjaÔÈkÈse 226
AkÈrayiÑ 24 Ajinacammavattho 288
AkÈsiÑ 192 AjinuttaravÈsano 194
Akittayi 82 Ajinena 67
AkkantaÑ 99 Ajjeva 76
Akkhadasso 226 AjjhagÈ 16
AkkhobhaÑ 202 AjjhÈpekkhiÑsu 170
AgaÑ 236 AjjhÈyako 143
AgacchiÑ 62 AÒjaliÑ 4, 29
AgamaÑ 188 AÒÒÈya 27
AgamÈsahaÑ 133 AÒÒe 77
AgÈrasmÈ 17 AÉÉhakose 85
AgÈre 16 AÉÉhacandaÑ 191
AgopayiÑ 289 AÓÉaÑ 17
AggajaÑ 190 Atthadassissa 73
AggapuggalaÑ 29 Atthu 30
Aggapuggalo 14 Atrajo 190
AggasÈvakaÑ 77 AdadiÑ 188
AggÊhi 40 AdantadamanaÑ 46
Agghati 114, 196 AdÈsiÑ 60, 81
A~gÈrino 58 Adutiyo 36
A~gÊrasassa 264 AddasaÑ 75
A~gÊraso 68 AddhÈnaÑ 60
AcalaÑ 89 AdvejjhaÑ 188
AcirÈgataÑ 11 Adhi 84
Ajagaro 109 AdhikÈraÑ 189
306 ApadÈnaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge

[A] [A]
AdhigatÈ 202 AntarÈpaÓe 42, 71, 103
Adhicca 210 Antalikkhacaro 293
AnagÈriyaÑ 107 AntosuddhaÑ 84
AniccataÑ 27 AndhÈnaÑ 216
AniccasaÒÒaÑ 27 AndhÈva 135
AniccÈ 27 Andho 197
AnilaÒjase 90, 125 Apatthaddho 188
AnilÈyane 139 ApihÈgidhaÑ 237
Anuggatamhi 195 ApucchiÑ 74
Ap|jesiÑ 75
AnuciÓÓaÑ 87
ApekkhavÈ 197
Anuttaro 29
AppaÔimassa 59, 264
Anupakhettamhi 183
AppamÈÓe 95
AnupÈdÈno 75
AppameyyaÑ 42
Anuppatto 195
AppasaddaÑ 87
Anubr|hanto 160
AppossukkÈ 4
AnubhotvÈ 7, 28
Aphari 95
Anumodi 24
AbbudanirabbudÈni 198
Anumodittha 14 AbbhuÔÔhÈsi 88
AnuyantÈ 65 AbbhutaÑ 86
AnuraÒjanto 256 AbbhokÈsamhi 181
AnulepaÑ 197 AbbhokÈse 12
Anuvattanti 14 AbhaddakaÑ 75
AnusÈsiya 227 AbhÈsatha 16, 25
Anusuyyare 135 AbhÈsiÑ 75
AnusotaÑ 106, 192 Abhi 88
AnesanaÑ 37 AbhigataÑ 194
AneÄakaÑ 61 AbhijÈtova 93
AnopamaÑ 42 AbhiÒÒÈ 194
AnopamÈ 253 Abhinik|jiÑ 245
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 307

[A] [A]
AbhinikkhantaÑ 121 Asi 59
Abhinikkhamma 170 Assattho 106
Abhiraddho 131 AssamaÑ 288
AbhiropayiÑ 18, 90, 128 Assamo 36
AbhiropesiÑ 189 Assosi 195
AbhilepayiÑ 54 AhuÑ 39
AbhisammataÑ 171 Ahu 4
AbhÊtar|paÑ 97 Aho 196
AmataÑ 85 Ahosi 130
Amanussamhi 189 [Œ]
AmalaÑ 211 Œ 67
AmitaÑ 202 ŒkÈsamhi 89
AmbayÈgaÑ 188 ŒkiriÑ 43
Ambare 27, 39 Œgacchatu 29
Ayyakosi 59, 264 Œgacchi 27
AraÒÒe 4 ŒgamiÑ 189
ArahÈ 17 ŒjÈnÊyaÑ 81
AruÓavatiyÈ 187 ŒjÊvaÑ 37
Ala~karitvÈ 18 ŒdÈya 159
AlatthaÑ 42 ŒdÈsaÑ 16
AloÓapaÓÓabhakkho 190 ŒdÈsova 16
AlolakkhaÑ 237 Œdiccamiva 29
AvandiÑ 84 Œdicce 195
Avid|ramhi 79 ŒdittaÑva 125
Avid|re 36 ŒnubhÈvo 30
Asa~kheyyaÑ 253 ŒpannasattÈ 231
Asaniyo 230 ŒpÈÔaliÑ 98
AsanÊpÈto 104 ŒmisaÑ 69
Asano 86 ŒyasmÈ 241

[Œ] [U]
ŒyÈgaÑ 64 UkkÈ 230
ŒyÈmena 2 UkkoÔakaÑ 208
Œyusa~khÈraÑ 134 UggajjanaÑ 45
ŒrÈdhemi 37 UggatÈpano 36
ŒrÈmadvÈrÈ 195 UcciyaÑ 79
ŒropayiÑ 72, 84 UjjhitaÑ 98
ŒropesiÑ 195 UttamaÑ 63
ŒveÓikÈ 299 UttareyyapaÔaÑ 39
ŒsanaÑ 69 UdapÈno 180
Œsanne 227 UdÈhari 27
ŒsiÑ 104, 177 Udito 226
ŒsiÑsu 198 UdÊrayaÑ 196
Œsi 2 Udumbare 192
ŒsÊno 151 UdentaÑ 164
ŒsuÑ 108 UddÈlakaÑ 189
ŒhariÑ 152 Uddhate 181
ŒhiÓÉÈmi 197 UpagacchiÑ 18
ŒhutiÑ 29, 194 Upagacchi 190
ŒhutÊnaÑ 88, 157 UpagataÑ 27
[ I-¢ ] Upagamma 4, 74
IndanÈmÈ 3 UpajÊvÈmi 62
IndanÊlaÑ 299 UpaÔÔhahiÑ 77
Indriyesu 82 UpaÔÔhahitvÈ 77
IrÊÓe 197 UpaÔÔhÈko 14, 39
IsisaÑghe 196 UpaÔÔhito 193
IsÊnaÑ 87, 92 UpanÈmesiÑ 77
IssaraÑ 114 UpapajjahaÑ 2
IssarÈ 7 UpapajjÈmi 4
¢sÈdanto 24, 302 UpapajjiÑ 14, 135

[U] [O]
UpavadiÑ 229 Okkhittacakkhu 71
UpaviÔÔhaÑ 79, 193 OgataÑ 188
UpÈgacchi 193 Ogayha 296
UpÈgamiÑ 28 OgÈhitvÈ 173
UpÈgami 30 Oggayha 92, 274
UpÈnayi 74 OtataÑ 134
UpÈyamaggaÒÒ| 237 Opiya 290
Upecca 243 ObhÈsayantaÑ 190
Upeti 69 OmattaÑ 157
UpemahaÑ 30 Oraso 74
UppajjitvÈ 27 Orena 183
UppÈdavayadhammino 27 Osadhi 118
UbhayaseÔÔhiputto 204 Ossajji 134
Ubhayeneva 15 [ Ka ]
Ubho 11 KakudhaÑ 194
UmÈpupphaÑ 157 KaÒcanagghiyasaÑkÈsaÑ 42
Ur|ÄhavÈ 302 KaÓikÈraÑ 150
UsabhaÑ 91 KaÓikÈrapupphaÑ 18
UÄÈratÈ 30 KataÒjalÊ 30
[ E-O ] KataÒÒ| 266
EkaggaÑ 162 KatavedÊ 266
Ekaggo 37, 74 KatÈvino 226, 227
EkÈkiyo 36 Kato 180
EkissÈ 114 KattukÈmo 189
Ek|nasatasahassaÑ 167 KatvÈna 88
Eko 166 Kathayanto 74
EkopÈhano 190 KathÈpetvÈ 63
EvaÑ 106 Kapi 95
OkiriÑ 106, 197 KappaÑ 167

[ Ka ] [ Ka ]
KappasahassÈni 7 KuÔikaÑ 70
Kappe 3 KuÔikaÓÓo 67
KammaÑ 195 KuÔigopako 188
KammavipÈkena 75 KudÈlapiÔakaÑ 159
KammÈro 116 Kupathe 237
KaruÓÈ 216
Kubbanti 4
Karena 92
KumudaÑ 178
KalaÑ 114, 196
KusaÔÔhakaÑ 209
Kali 214
Kusalam|lena 7
KassÈma 176
Kusalam|lehi 7
KÈnanaÑ 87, 92
KÈnane 104, 189 KuhiÑ 237
KÈmesu 7 KetakiÑ 147
KÈyaÑ 232 KetumatÊ 207
KÈyamhi 12 KeniyajÈtiyaÑ 227
KÈraÑ 196 KesaraÑ 188
KÈrayiÑ 68 KesariÑ 188
KÈrayitvÈ 54 KesarÊ 93
KÈrassa 196 Kesavo 151
KÈritÈ 188 KokanadaÑ 12
KÈretvÈna 302 KoÔikaÓÓo 67
KÈlaÑ kato 27 KoÓÉaÒÒassa 178
KÈsÈyavasano 194 Kopemi 37
KikÊva 17
KolaÑ 288
Kittayi 77
Kosiyo 209
KittayissÈmi 11, 16
Kittaye 41 [ Kha ]
KisalayÈ 186 KhajjakaÑ 171
KukkuÔo 165 KhaÓÉaÑ 186
Kukkuro 138 KhÈribhÈradharo 288

[ Kha ] [ Gha - Ca ]
KhÈriyo 62 GhosaÑ 195
KhippÈbhiÒÒassa 236 CakkavÈk|pak|jitÈ 274
KhÊÓÈsavasahassehi 16, 29 CakkavÈko 90
KhÊÓÈsavÈ 14, 30 CakkavattirÈjÈno 3
KhomaÑ 6 Ca~kamaÑ 139
Ca~kami 181
[ Ga ]
Ca~kame 88
GacchantaÑ 42
Ca~koÔakaÑ 192
GaÓaÑ 4
Ca~koÔake 97
GaÓamhÈ 10
CatudÊpamhi 7
GaÓhitvÈ 84
CatusaccaÑ 89
Gatamagge 187
CandanaÑ 160
GatÈ 4
Candano 190
GatiÑ 27
CandabhÈgÈnadÊtÊre 44, 192
Gato 12
Candassa 194
GandhakuÔiÑ 16
CaraÓantago 217
Gayha 85
Carato 60
GaruÄÈdhipo 94
Carimo 82
GahetvÈna 11
CÈmarÊ 17
GiraÑ 89
CÈrikaÑ 60
Giriduggadharo 93
CÈruvaÓÓova 65
GuÓanidhi 216
CitaÑ 192
GuÓÈguÓavid| 266
CitakaÑ 195, 299
GedhaÑ 7
CittaÑ 12
GosÊsaÑ 195
CittappasÈdena 2, 14
[ Gha ] Cittena 84
GhaÔaÑ 80 CintesahaÑ 106
GhatÈsanaÑva 124 CetiyaÑ 54
GharaÑ 198 Codito 7, 28

[ Cha ] [ Ja - Jha - ©a ]
Chattamhi 18 JutindharaÑ 42
ChattÈtichattaÑ 154 JutimantaÑ 29
ChaÄabhiÒÒÈ 14 Jotanti 237
JotitÈ 16
[ Ja ]
JhÈpesiÑ 190
JagatiÑ 209
JhÈya 290
JagatÊ 188
JhÈyamÈnaÑ 162
Ja~ghÈ 38
©ÈÓavaraÑ 253
JaÔilo 36
©Ètibandhu 60
JanataÑ 162
JanatÈ 69 [ ®ha - a ]
JanayitvÈna 132 ®hapitaÑ 64
JanÈ 3 ®hapesiÑ 66
Jane 24 ®hÈnaÑ 89
JayaparÈjayaÑ 89 ayhare 40
JalakukkuÔo 188 [ Ta ]
Jalajagge 191 TaÑ 37
Jalajaggehi 197 TakkarÈyaÑ 209
JalajuttamanÈmako 6, 25 Tattha 7
JalitvÈ 38 Tatthajo 177
JahitvÈna 27 TathÈgataÑ 4
JÈtipupphaÑ 123, 155 Tappayantassa 226
JÈtiyÈ 86 Tappayanto 242
JÈto 227 TamaÑ 242
JÈlinÈ 217 TamandhakÈrapihitÈ 40
JinaÑ 75 TÈ 14
Jino 166 TÈdiÑ 46
JÊm|tavaÓÓaÑ 227 TÈrayataÑ 30
JÊvÈmi 37 TÈrayantaÑ 162

[ Ta ] [ Da ]
TiÔÔhare 181 Dije 237
TiÓÓaÑ 162 DiÔÔhadhammasukhatthÈya 181
TiÓÓo 30 DiÔÔhiÑ 27
TiÓÓoghehi 76 DiÔÔhis|danaÑ 256
Titthe 266 DinnaÑ 6
TidaÓÉaparidhÈrako 67 DinnÈ 102
DivÈvihÈrÈya 173
TimirapupphaÑ 106
DisvÈna 4
Timbar|sakavaÓÓÈbho 37
Dissati 230
TivarÈyaÑ 175
DÊnamÈnasÈ 217
Tis|laÑ 293
DÊparÈjÈ 166
TuÓÉena 90, 188
DÊpÈnaÑ 114
TuvaÔaÑ 237
DÊpova 75
TuvaraÑ 188 DuÔÔhacitto 229
TusitaÑ 2 Dundubhiyo 230
Telasa~khayÈ 75 DuppabhÈtaÑ 135
[ Tha ] DumÈ 58
Th|paÑ 63, 88 DuruÔÔhitaÑ 136
Th|pap|jaÑ 14 DulladdhaÑ 135
Th|pamhi 154 DussanÊye 37
Th|paseÔÔhassa 65 Dussase 37
Deyyadhammo 41
[ Da ] DevadevaÑ 79
DatvÈna 121 Devadevo 16
DantaparivÈro 30 Devaputto 164
Dantaparivuto 105 DevavaÓÓa 189
Danto 30 Desento 197
Damemi 37 Desesi 25
DÈyavÈsiko 185 DovÈriko 202
DijaÑ 236 DvÈraÑ 30

[ Da - Dha ] [ Na ]
DvÈravatiyÈ 186 NarÈsabhaÑ 11
Dvipadinda 89 NarÈsabho 16
Dvipadindo 16 NaruttamaÑ 18
DhajaÑ 75, 84 NaÄamÈlaÑ 125
DhaÒÒavatiyÈ 142 NÈgarukkhehi 145
DhammacakkaÑ 64 NÈgasamÈlo 98
Dhammajo 74 NÈdayiÑsu 230
DhammadassÊnarÈsabho 155 NÈnÈgandhavanantare 201
DhammarÈjaÑ 74 NÈnÈsakuÓaÑ 102
DhammasotaÑ 74 NÈmadheyyena 86
Dhammena 264 NÈÄikeraÑ 171
DharaÓÊruhapÈdapaÑ 131 Nikkhamassu 37
DharaÓÊruhapÈdapo 86, 191 NikkhamitvÈ 17
DhÈrayissati 12 Nikkhamma 88
NikkhittasatthaÑ 243
DhÈrayuÑ 185
NikkhipiÑ 191
DhutarÈgesu 196
NiccaÑ 65
Dh|pesiÑ 188
NiÔÔhite 197
Dh|maketu 230
Nipako 17
[ Na ] NibbattÈ 194
Nagare 142 NibbÈnaÑ 121
NadikÈ 183 NibbÈpayantaÑ 162
NadiyÈ 90 NibbÈpesi 197
NadÊtÊre 147 NibbÈyi 75
Nandijanano 60 NibbÈyissasi 7
NandÊbhavaparikkhÊÓaÑ 162 Nibbute 63, 72
NabhaÑ 27 Nibbuto 106
NabhasÈ 230 NimantesiÑ 29
NamassÈmi 30 NimittaÑ 141
NaravaraÑ 46 NimmitaÑ 88

[ Na ] [ Pa ]
Niyate 192 PaÒcas|cÊ 102
Niyamesu 190 PaÒhaÑ 74
Nirujjhanti 27 PaÒÒÈpetvÈ 27
Nir|padhi 95 PaÔiggahaÑ 88
Nivattho 67 PaÔiggahesi 11
NisabhÈjÈniyaÑ 122 PaÔiggaho 174
Nisabho 36 PaÔipannassa 60
NisinnaÑ 106 PaÔimenento 29
Nisinnassa 193 PaÔiyÈdetvÈna 29
NisÊdantaÑ 18 PaÓÓaÒca 36
NisÊdi 30 PaÓÓabhojanabhojano 193
NisÊditvÈ 25 PaÓÓasanthare 192
NissÈya 192 PaÓÓasÈlÈ 36
NisseÓiÑ 155 PatitapattÈni 84
PadÊpadÈnaÑ 83
NemittÈnaÑ 136
PadumaÑ 54, 85
[ Pa ] PadumuppalasaÒchanno 169
Pakampittha 134 Padumo 170
PakÈsite 12 PadmakesaraÑ 196
PakÈsento 89 PabbajiÑ 107
Pakittento 87 PabbajitvÈna 7
PakkhijÈto 94 PabbajjÈ 76
Paggayha 11, 61 PabbatapÈdamhi 165
PaggahetvÈna 4, 29 Pabbatassa 79
PaccantaÑ 243 Pabbate 110
PaccavekkhaÓaÑ 236 Pabbato 36
PaccuggantvÈna 192 PabbÈjesi 75
PaccupaÔÔhitaÑ 30 PabbhÈraÑ 27
PaccekajinaseÔÔhesu 196 PabbhÈramhi 18
Pacchime 28 PabhÈhi 256

[ Pa ] [ Pa ]
PamÈdo 290 PavisiÑ 93
Payir|pÈsataÑ 30 Pasakkiya 290
ParakammÈyane 40 Pasannacitto 2, 30
ParamaÑ 42 PasannanayanÈnanaÑ 227
ParamakÈraÑ 196 Pasanno 30
ParamakÈruÒÒappatto 108 PasÈdayiÑ 29
ParamannaÑ 19, 60 PasÈdo 195
Paramena 108 Pasobhito 302
Paramopasame 192 PassissÈmi 237
ParÈmaÔÔho 92 PÈÔali 118
ParicariÑ 86 PÈÓikammaÑ 158
ParicÈriÑ 153 PÈÓine 266
PariÒÒÈya 7 PÈÓibhi 30
ParinibbÈyi 189 PÈtarÈse 190
Parinibbute 133 PÈtimokkhasmiÑ 82
Parinibbuto 38 PÈtubhÈvo 195
Parip|rayaÑ 41 PÈdaputtame 43
Parimajjako 194 PÈdÈsiÑ 30, 83
ParivÈretvÈ 156 PÈnadhiÑ 210
Pareto 201 PÈpesu 90
Parodhako 153 PÈmojjaÑ 132
PalambabimbatamboÔÔhaÑ 236 PÈrag| 38
Palla~kaÑ 183 PÈramiÑ 12
Palla~ko 161 PÈricchattakapupphÈni 194
PavattaÑ 37 PÈvacane 2, 12
PavanaÑ 87 PÈsÈdaÑ 30
PavanÈ 170, 198 PÈsÈde 16
PavaraÑ 91, 97 PÈsÈdo 140
PavarÈ 121 PiÓÉaÑ 158
PavarÈsane 30 PiÓÉatthaÑ 237

[ Pa ] [ Pa - Pha ]
PiÓÉapÈtaÑ 82 PokkharaÓÊ 274
PiyÈlaÑ 187 PotthadÈnaÑ 192
PÊÓaÑsaÑ 227 PhalaÑ 36
PÊtaraÑsiÑ 164 PhalakaÑ 160
PÊtisamphullitÈnanaÑ 236 Phalahattho 197
PÊÄesi 109
Phalitantare 115
PuÔakaÑ 61
Phalesino 58
PuÓÉarÊkasamotthaÔo 169
PhullaÑ 186
Putto 264
PupphaÑ 152 [ Ba ]
PupphacchattaÑ 11 BaddhakaÒca 69
PupphacchadanaÑ 154 Baddhacaro 186
Pupphate 178 BandhujÊvakapupphÈni 162
PupphahatthaÑ 123 BandhumatiyÈ 47
PupphÈsanaÑ 27 BandhumÈrÈjadhÈniyÈ 200
PupphÈsane 27 BahisuddhaÑ 84
PupphitaÑ 147, 166 Bah| 77
PurakkhataÑ 29
BÈttiÑsavaralakkhaÓaÑ 42
Purakkhato 76
BÈhujaÒÒamhi 2
PurÈÓapulinaÑ 43
BimbijÈlakapupphÈni 189
PurisÈjaÒÒa 30
BiÄibiÄikÈ 291
Purisuttama 30
BÊjanikÈ 78
Pure 104, 118
PulinaÑ 143 BÊjasampadaÑ 47
P|janÈya 114 BÊjasampadÈ 80
P|jayato 114 BuddhaÑ 4
P|rayitvÈna 61 BuddhattaÑ 195
PettikaÑ 45 Buddhath|pamhi 299
Pesale 77 BuddhayuttakaÑ 69
PokkharaÓiÑ 296 BuddhaseÔÔhaÑ 30

[ Ba ] [ Bha ]
Buddhassa 264 BhikkhÈ 189
Buddhena 7 BhikkhÈya 193
BodhiÑ 190 BhikkhusaÑghapurakkha-
ByÈkariÑ 141 taÑ 97, 190
ByÈkarÊ 201 BhikkhusaÑghe 25
ByÈdhito 108 BhisaÑ 297
BrahÈvane 4 BhisamuÄÈlaÑ 92
Brahmabandhu 269 BhuÒjaÑ 30
BrÈhmaÓamhi 289 BhuÒjÈmi 36
Bh|tagaÓo 166
BrÈhmaÓe 29
Bh|ripaÒÒaÑ 19
BrÈhmaÓo 79
BhogaÑ 202
[ Bha ] BhojanaÑ 29
Bhagavati 133
[ Ma ]
Bhagavato 4
MaÑ 109
BhagavÈ 174
MaggaÑ 107
Bhatako 40, 41
MaÒjarikaÑ 190
BhattaÑ 302
MaÒjunÈ 245
BhaddakaÑ 75
MaÓiÑ 183
Bhaddakappo 268 MaÓimayÈ 299
Bhaddake 268 MaÓÊhi 156
Bhadante 58 MaÓÉakappo 268
BhavanaÑ 274 Mati 216
Bhavissati 60 Matthake 106
BhÈÓumaÑ 127 ManaÑ 226
BhÈtaraÑ 77 ManasÈ 75
BhÈvayiÑ 27 ManasÈva 29
BhÈvitindriyo 191 ManujÈdhipÈ 198
BhÈsato 11 ManussattaÑ 12

[ Ma ] [ Ma ]
Manomayena 191 MahesiÑ 91
Mantadharo 143 Mahesino 6, 24, 61
MantapÈrag| 79, 167 MahesÊnaÑ 196
MantetvÈ 4 Maho 113
MaraÓaÑ 195 MahoghadÈnaÑ 24
MallikaÑ 60 MÈtu 39
Mahantassa 195 MÈpayitvÈna 155
MahandhakÈrapihitÈ 40 MÈraÓÈnaggaÑ 97
MÈhÈisi 193 MÈramasano 256
MahÈjanaÑ 130 MÈliko 122
MahÈjanÈ 299 MÈluvapupphÈni 192
MahÈjÈtassaro 101 MÈÄaÑ 4, 176
MahÈnÈgo 68 MigarÈjÈ 152
MahÈnÊlaÑ 299 Migaluddo 104, 118, 179
MahÈp|gagaÓo 4 MitabhÈÓÊ 71
MahÈbodhi 113 MuttaÑ 84
MahÈbodhimaho 80, 196 Mutto 106
MahÈbh|tagaÓÈlayo 145 Muddhani 181
MahÈmatiÑ 46 MuniÑ 162
MahÈmuni 29, 69 Muni 173
MahÈyasaÑ 29 Muyhase 37
MahÈyaso 269 M|laÑ 36, 63
MahÈvÈdiÑ 46 MettacittaÑ 69
MahÈvÊraÑ 11, 79 MettÈya 95
MahÈvÊro 24, 75 MogharÈjÈ 61
MahÈsamuddaÑ 192 MohanÊye 37
MahÈsikhÈ 108 [ Ya ]
MahÈsindhu 192 YaÑ yaÑ 12
MahiddhikÈ 14 Yakkhayoni 135

[ Ya ] [ Ra ]
YakkhÈnaÑ 170 Rukkham|lagahanaÑ 290
YantaÑ 188 RocantaÑ 29
YasaÑ 41 Ropemi 47
YÈnakÈro 160 Romaso 191
YiÔÔhukÈmo 29, 194
[ La ]
YuttaÑ 192
LagetvÈ 66
Yutto 40
LabhÈmi 40
Yojeti 266
Labhissati 12
Yoni 12
LasuÓaÑ 62
[ Ra ] LepanaÑ 68
Rakkhaso 177 LokajeÔÔhassa 27
RakkheyyaÑ 41 LokajeÔÔho 129
Rakkheyya 17 Lokanandano 237
Rajakena 39 LokanÈthamhi 63, 155
RajjanÊye 37
LokanÈtho 14
Rajjase 37
LokanÈyakaÑ 11, 79
Ratanapajjote 201
LokanÈyako 67, 201
RatanÈmayaÑ 55
LokapajjotaÑ 42, 194
RatiÑ 16
Lokapajjoto 193
RattikaÑ 179
Lokabandhuno 96, 147, 194
RathiyaÑ 29, 190
Lokabandhussa 55
RandhayitvÈ 208
Lokamahite 157
Ramme 175, 187
LokÈhutipaÔiggahaÑ 274
RavidittiharÈnanaÑ 237
Loke 29
RavÊva 226
RÈgaratto 7 [ Va ]
RÈg|pasaÑhitaÑ 37 Vakkali 214
RÈjÈyatane 133 Vaccho 13
RukkhaÔÔhasseva 196 VajÈmahaÑ 106

[ Va ] [ Va ]
VajÈmi 192 VÈgÊso 256
VaÓÔe 18 VÈcaÑ 75
VaÓÓakÈro 187 VÈcÈsabhiÑ 196
VaÓÓitaÑ 64 VÈdis|dano 256
VaÉÉhakÊhi 63 VÈnÈ 121
VatthaÑ 6 VÈyasÈnaÑ 210
VatthadÈnena 6 VÈraÓo 196
VatvÈna 27 VÈladhiÑ 17
VadataÑ 63 Vikkamasampanno 207
VanaÑ 92 VicittaÑ 80
VanacaraÑ 193 Vicittadusse 65
VanacÈrino 135 VijaÔetvÈ 242
VanasmiÑ 162 VijahitvÈ 189
VanÈ 37 VijitÈvinaÑ 91
VandiÑ 88 VijjÈdharo 293
VanditvÈ 195 VitthataÑ 134
VammikasadisaÑ 232 VitthatÈya 147
Varakappo 268 VitthÈrite 2
Varadhammappavattako 85 VitthÈrena 2
VaranÈgo 24 Vid| 15, 151
VarÈko 41 VinÈyakaÑ 46, 153
VaruÓanÈmakÈ 3 VinipÈtiko 167
Vare 63 VinetÈraÑ 29
Varo 30 Vipine 100
Vasati 192 Vipulo 195
Vasate 166 VippanaÔÔhassa 237
Vasantassa 192 VippanaÔÔhÈ 135
VasÈmi 36 VimalaÑ 162
Vasi 11 VimalÈnanaÑ 237
Vassate 242 Vimucci 12

[ Va ] [ Va ]
Vimutti 253 VedÈna pÈrag| 143
VimhitÈsayo 193 VeneyyapadumÈniso 256
ViyÈkaÑsu 4 Vemajjhamhi 145
ViyÈkÈsi 25 VesÈrajjehi 256
VirajaÑ 90 VeÄunÈ 88
ViravapupphaÑ 188
[ Sa ]
VirocantaÑ 118
SaÑkhittena 197
Virocento 16
SaÑghabhattaÑ 14
VilasantaÑ 194
SaÑghassa 176
Vivajjemi 37
SaÑghÈrÈmaÑ 24, 62
VivaÔÔacchado 197
SaÑvuto 82, 190
Vivane 118
VivarÈyaÑ 187 SaÑvejesi 130
VivekaÑ 160 SaÑsarati 12
VisattikaÑ 162 Sa-uttarasapacchado 161
VisÈlamÈÄe 151 SakaÑ 27
VisÈle 29 SakakammÈ 131
VisodhitaÑ 211 Sakappano 24, 302
VissÈmabh|mi 256 Sake 30, 188
Vihatatamo 211 SakosaÑ 152
VihatÈrambho 256 Sakka 264
VihÈrÈ 88 SakkÈ 59
VÊraÑ 91 SakyÈnaÑ 60
VuÔÔhahitvÈ 193 SaggaÑ 236
VuÔÔhiÑ 85, 242 Sa~kappamaÒÒÈya 29
VutthokÈso 192 Sa~khadhamako 120
VusÊmati 289 Sa~khÈrÈ 27
V|pakaÔÔho 11 Sa~gamma 4
V|pasamo 27 Sa~gÈmo 130
VedajÈto 30 SaccaÑ 85

[ Sa ] [ Sa ]
SaÒchanno 101, 145 SabbalokagganÈyakaÑ 69
SatapattachattaÑ 11 SabbÈsave 7
Satapattehi 101 SabhavanaÑ 236
SataraÑsiÑ 127, 164 Sabhojanapasuto 45
Sataso 227 SamaÑ 92
Sattabh|mimhi 16 SamaÓaÑ 106
SattayojanikaÑ 75 SamaÓÈnaggaÑ 190
SattalipupphÈni 189 SamaÓe 19
SattukaÒca 69 SamaÓo 191
SatthavÈhaggaÑ 45
Samantato 230
Satthuno 237
Samayo 170
SadevakaÑ 242
SamÈgamma 299
Saddahanti 4
SamÈdhiÑ 11
SadhajaÑ 85
SamÈdhimhÈ 193
SantaÑ 193
SamÈdhivajir|pamo 253
Santaveso 216
SamÈnayiÑ 194
SantÈnaÑ 256
SamÈnetvÈ 14
Santo 164
SanthataÑ 195 SamÈpajjantaÑ 11
SantharaÑ 27 Samuggatatan|ruhaÑ 227
SanthariÑ 16 SamuddaÑ 274
SanthaviÑ 79, 198 SamupaÔÔhito 130
SannicitaÑ 202 Samupaby|Äho 130
SannipÈtetvÈ 299 SamokiriÑ 88, 97, 166
SapattabhÈro 81 Sampajja 190
SapÈkayoniÑ 28 SampattiÑ 7
SappabhÈsaÑ 192 SampattÊ 28
SabbakÈmehi 14 Sampatte 28
SabbaÒÒ| 27 Sampanno 15, 256
SabbadhammÈna pÈrag| 105 Sampavattatha 183

[ Sa ] [ Sa ]
SambuddhaÑ 103 SÊhÈsanaÑ 198
Sambuddho 38 SÊhÈsanassa 64
SammukhÈ 64, 88 SÊhÈsane 30
SayambhuÑ 29 SukataÑ 293
Sayambhussa 6 Sukato 36
Sayambh| 45 Sukkam|lena 28
SayoggabalavÈhano 65 SukkÈ 237
SaraÓaÑ 4, 30 SukhasÊlo 7
Saradambare 226 Sukhette 80, 196
SariÑ 12 SugatÈnugataÑ 107
SarÊrakiccaÑ 299 Suci 134
SasakaÑ 210 SuÓitvÈna 136
Sahatthipo 302 SudaÑ 241
SahassaraÑsÊ 291 SudassanaÑ 192
SÈdhu 183 SudassanÈ 192
SÈyesuÑ 217 SuddhaÑ 162
SÈlaÑ 90 SuddhasevÈlabhakkho 90
SÈvakaÑ 229 SudhÈya 68, 158
SÈvakÈ 135 SudhotaÑ 39
SÈsane 2 SunÈgo 301
SikhiÑ 97 SunimmitÈ 274
SikhinaÑ 190 Sunimmito 74
Sikhino 147 SupaÓÓo 94
SindhuyÈ 90 SupÈtaÑ 37
Sippe 188 SuphullaÑ 60
SirÊnilayasa~kÈsaÑ 237 Subbato 17
SilÈtale 201 SubhojanaÑ 19
SilÈsanaÑ 54 Sumano 2
SÊlasampanno 17 SumahÈpathe 98
SÊhaÑ 97 SumÈpitaÑ 274

[ Sa ] [ Sa ]
SumÈpitÈ 36 SobhanaÑ 143
Suvaccho 167 SobhÈmi 65
SuvaÓÓavaÓÓaÑ 42, 91 [ Ha ]
SuvaÓÓena 54 HaÑsadundubhinissano 227
SusaÒÒato 90 HaÑsasamabhÈgo 227
SusamÈr|Äho 139 HaÔÔhamÈnaso 107
SusamÈhitaÑ 162 HaÔÔhena 62, 84
SusamÈhito 74 HaÔÔho 62, 84
SusumÈro 45 Hatthehi 11, 77
S|kariko 208 HantvÈ 242
S|ro 207 HaritaÑ 118
SetacchattaÑ 195 HasanaÑ 236
Setacchatto 302 HitvÈ 89
Setacchattopasobhito 24 Himavantassa 36
SetatiÓhasamaÑ 236 Himavante 11
SeyyÈ 16 HÊnena 75
SereyyakaÑ 137 HutÈsanaÑ 125
Sehi 30 Het| 40
So 11 HemayaÒÒopacita~gaÑ 236
SobhaÑ 181 HemavaÓÓo 6
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
[A] [A]
Akkhobha 202 AbhinÊhÈrakammassa
Aggajapupphap|jÈya phalaÑ 190 ÈnisaÑsÈ 257
Aggihuta 283-6 Abhibh| 109
AggÊ tayo 40-1 AmbadÈnassa ÈnisaÑsÈ 188
AjinacammadÈnassa ÈnisaÑsÈ 205 AmbadÈyakattherassa
AjjhÈyaka 143 pubbakammaÑ 94
AÒjalikammassa ÈnisaÑsÈ 45, AmbapakkaphaladÈnassa
103, 110, 167, 204 ÈnisaÑsÈ 95, 244, 275
AtthadassÊ 129 Ambara 139
Adhopupphiyattherassa AraÒÒa 104
pubbakammaÑ 109 AraÒÒÈnisaÑsa 251
AnagÈriya 107
Arahaddhajanti cintetvÈ
Anila 139
vandanap|janÈdikammassa
AnilaÒjasa 172
phalaÑ 99
Anubhuttadukkhassa
ArahÈ na tveva kho yathÈ
paccavekkhaÓaÑ 249
ahaÑ 283-5
Anesana 37
AriyajÈti 264
Anojapupphap|jÈya
AriyÈ nÈma majjhattÈva
phalaÑ 97, 220
arahattapattato paÔÔhÈya 56,
AnojÈdevÊpamukhÈnaÑ itthÊnaÑ
pabbajitakiccassa matthaka- 258
pattatÈ 225 AruÓa 187
AnomadassÊ 158 AruÓavatÊ 187
AntomaÓÉalaÑ 60 Avopupphiyattherassa
AnnapÈnadÈnassa ÈnisaÑsÈ 41 pubbakammaÑ 88
AnnasaÑsÈvakattherassa AloÓapaÓÓadÈnassa
pubbakammaÑ 41 ÈnisaÑsÈ 190
AppabhakkhakantÈra 46 Asanabodhiyattherassa
Abbuda 198 pubbakammaÑ 85
[A-Œ] [U-E]
Uttarassa pubbakammaÑ 292
AsÈdhusa~gamena apasanna-
Uttiyattherassa pubbakammaÑ 44
citto 229 Udakap|jÈya phalaÑ 124
AssakaÓÉako 55 UdapÈna 180
AssÈ paÒca 220 UdapÈnadÈnassa ÈnisaÑsÈ 180
AgÈriya 107 UdÈyÊ 257
UdÈyÊ sahapaÑsukÊÄiko
ŒjÈnÊyasindhavadÈnassa
dasabalena 258
ÈnisaÑsÈ 81 UddÈlakapupphap|jÈya
ŒdittapariyÈyadesanÈya phalaÑ 189
ÈnisaÑsÈ gayÈsÊse 242, UpavÈnattherassa
275 pubbakammaÑ 38
Upasenava~gantaputtattherassa
Œnando 55
pubbakammaÑ 17, 19
ŒpaÓaÑ 103 Upasenava~gantaputtatthero
ŒyÈgadÈyakattherassa aggo samantapÈsÈdikÈnaÑ 18
pubbakammaÑ 63 UpahÈrakaraÓassa
Œyu 134 ÈnisaÑsÈ 131
UpÈhanadÈnassa ÈnisaÑsÈ 198
Œyusa~khÈra 134
UmÈpuppha 157
ŒrohanahatthÊ 55 UmÈpupphap|jÈya phalaÑ 157
ŒlambanaphalakadÈnassa UmmujjananimujjanakammaÑ
ÈnisaÑsÈ 159 karonti jaÔilÈ 284
ŒsanadÈnassa phalaÑ 69 EkaÒjalikattherassa
pubbakammaÑ 45
Œsabho gavakoÔisata-
Ekatthambhikattherassa
sahassajeÔÔhako 91, 194 pubbakammaÑ 3-4
ŒhÈradÈnassa ÈnisaÑsÈ 120 EkasaÒÒakattherassa
Œhutino vuccanti pubbakammaÑ 100
p|jÈsakkÈrÈ 157, 174 EhibhikkhubhÈvassa kÈraÓaÑ 223
ŒÄindadÈnassa ÈnisaÑsÈ 209 [O]
Opavayhattherassa
[U] pubbakammaÑ 81
UÓhodakassa vÈtÈbÈdha- Orasaputta 264
v|pasamatÈ 299 Osadha 118
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 329

[ Ka ]
[ Ka ]
KaccÈyanattherassa pakara-
ÓÈni tÊÓi 213 KumÈrakassapo citta-
KaÔacchubhikkhÈ 121 kathikÈnaÑ aggo 232
KaÓaverapupphap|jÈya
Kumuda 178
phalaÑ 170
KaÓikÈra 150 Kumudapupphap|jÈya
KaÓikÈrapupphap|jÈya phalaÑ 168-9, 177, 179
phalaÑ 53, 212, 291
KumbhaÓÉÈ 300
KataÒÒ| 266
KatavedÊ 266 KummÈsadÈnassa ÈnisaÑsÈ 297
Kadambapupphap|jÈya Kulanagarassa gamanaÑ 293
phalaÑ 165
KadaliphaladÈnassa KetaÑ 147
ÈnisaÑsÈ 47, 290 KetakÊpuppha 147
KantÈrÈ bahuvidhÈ 46 KetakÊpupphap|jÈya phalaÑ 146
Kapparukkhiyattherassa
pubbakammaÑ 65 KetumatÊ 207
Kapparukkhena cetiyap|jÈya Ketu vuccanti dhajapaÔÈkÈ 207
ÈnisaÑsÈ 65 KoÓÉa 178
Kappo ca catubbidho
paÒcavidho 268 KoÓÉaÒÒa 178
Kammaphalassa saddahanaÑ 139 KolaphaladÈnassa ÈnisaÑsÈ 288
KammÈra 116 [ Kha - Ga ]
KalaÑ nÈgghati soÄasiÑ 114
KÈÄigodhÈputtabhaddiya- KhaÓÉaphullapaÔisa~kharaÓa 186
ttherassa pubbakammaÑ 68-9 KhÊrapÈyÈsadÈnassa Èni-
KÈÄudÈyittherassa saÑsÈ 139
pubbakammaÑ 55
KÈÄudÈyÊ aggo kulappasÈ- KhomadÈyakattherassa pubba-
dakÈnaÑ 55, 59, 266 kammaÑ 46-7
Kukkura 138
Khomadussap|jÈya ÈnisaÑsÈ 46
KuÓÉadhÈnattherassa
pubbakammaÑ 47 GatapaccÈgatavattaÑ
KuÓÉadhÈnatthero aggo aparip|retvÈ
paÔhamaÑ salÈkaÑ
mahÈsÈvakabhÈvaÑ
gaÓhantÈnaÑ 51
KudÈla 159 pÈpuÓantÈ nÈma natthi 34

[ Ga - Gha ] [ Ca ]
GatapaccÈgatavattap|raÓassa Cetiyap|jÈya ÈnisaÑsÈ 12, 14
ÈnisaÑsÈ 34
Cetiye jÊvamÈnakabuddhassa
GatasaÒÒakattherassa
pubbakammaÑ 107 viya p|jÈ 1
Gandhath|pap|jÈya phalaÑ 117 Cetiye dhajap|jÈya phalaÑ 75
GandhamÈlÈdip|jÈya phalaÑ 171 CoÄakantÈra 46
GandhÈravijjÈ (MahÈ, C|Äa) 13
Gandhodakiyattherassa [ Cha ]
pubbakammaÑ 80 Chatta 154
GavajeÔÔhakÈ cattÈro 193 ChattavimÈnap|jÈya phalaÑ 172
GosÊsa-attharaÓakammassa ChattÈtichatta 154
ÈnisaÑsÈ 195 Channo 55
GhataÑ vuccati sappi 124
ChabbaÓÓabuddharasmi 222
[ Ca ] ChavasÊsajÈnanamanta 254
Ca~kama 139
Ca~kamadÈnassa phalaÑ 67-8, 73 [ Ja ]
Ca~kamanadÈyakattherassa Ja~ghÈ 38
pubbakammaÑ 73 JambuphaladÈnassa ÈnisaÑsÈ 207
CattÈro nidhÊ 55
JarÈkantÈra 46
Canda 148
Candana 160 Jalaja 186, 302
CandabhÈgÈnadÊ 148 JÈtikantÈra 46
Candassa upakkilesÈ 162 JÈti duvidhÈ 264
Campakapupphap|jÈya phalaÑ 150 JÈtisumanapuppha 155
Citaka 133
JÈtisumanapupphap|jÈya
CÊvaradÈnassa ÈnisaÑsÈ 223
phalaÑ 123-4, 154
Cundattherassa pubbakammaÑ 76
C|Äapanthakattherassa JeÔÔhapu~gavÈ cattÈro 91
pubbakammaÑ 8-12 [ ©a - ®ha ]
C|Äapanthakatthero aggo abhi-
©ÈÓap|jÈya phalaÑ 146
nimminantÈnaÑ cetovivaÔÔa-
kusalÈnaÒca 10 ®hitaÒjaliyattherassa
Cetiyagharap|jÈya phalaÑ 156 pubbakammaÑ 104

[ Ta - Tha ] [ Da ]
TakkarÈ 209 DÈyajjaÑ me samaÓa dehi 266
Tikicchanassa ÈnisaÑsÈ 184 DijÈ cattÈlÊsa 210
TiÓasantharadÈnassa DibbakakkÈrupupphap|jÈya
phalaÑ 70, 101 phalaÑ 164
TiÓasantharadÈyakattherassa DibbamandÈravapupphap|jÈya
phalaÑ 165
pubbakammaÑ 101
Dibbavatthap|jÈya phalaÑ 94, 128
TiÓas|lapupphap|jÈya phalaÑ 166
DivÈ 173
Tipadumiyattherassa
DivÈvihÈra 173
pubbakammaÑ 105 DÊghÈyukabuddhÈnaÑ
Timirapuppha 106 uposathakÈlo 48
Timirapupphap|jÈya phalaÑ 105 DÊpadh|papupphagandhap|jÈya
Timirapupphiyattherassa phalaÑ 1
pubbakammaÑ 106 DÊpÈ cattÈro 7, 114, 166
TivarÈ 187 DuggatasakkÈra 247
TisaraÓagamaniyattherassa DubbhikkhakantÈra 46
pubbakammaÑ 39 DussadÈnassa ÈnisaÑsÈ 115
Tissa 171 Deyyadhamma 41
T|riyagandhadÊpÈdip|jÈya DevÈ 164
phalaÑ 133 DesanÈkÈle vikkhittacittassa
TevÈciko upÈsako ÈdÊnavÈ 33
paÔhamaÑ loke 273 DesanÈ nÈnÈnayÈ 197
Thutivacananivedakassa DohaÄa 268
phalaÑ 140 DvÈravatÊnagara 186
Th|pa 154 [ Dha ]
Th|pap|jÈya phalaÑ 12-4, 135 DhajadÈyakattherassa
Th|po sattayojaniko pubbakammaÑ 84
244, 297 Dhajap|jÈya phalaÑ 38, 163
ThomanÈya phalaÑ 52, 129 DhaÒÒavatÊ 141-2
DhammaÑ desetha
[ Da ] upagatÈnaÑ 226
Dabba 228 DhammaÑ passanto maÑ
Dabbo Mallaputto senÈsana- passati 214
paÒÒÈpakÈnaÑ aggo 229 DhammacakkadÈnassa phalaÑ 64
DÈnassa ÈnisaÑsÈ Dhammacakkikattherassa
kapaÓaddhikÈdÊnaÑ 300 pubbakammaÑ 64

[ Dha ] [ Na ]
DhammathomanÈya phalaÑ 146 NÈnÈpupphap|jÈya phalaÑ 88
DhammadassÊ 155 NÈrada 151
NiccasÊlÈni paÒca 190
Dhammasavanassa ÈnisaÑsÈ 151
NipannaÒjalikattherassa
Dhammesu cittapasÈdanassa
pubbakammaÑ 108
ÈnisaÑsÈ 112 NipannaÒjalikammassa
DharaÓÊ 131 ÈnisaÑsÈ 107
DharaÓÊruhapÈdapa 191 NipannaÔÔhÈnÈdÊsu sugandha-
DhÈtup|jÈya phalaÑ 294-5 meva vÈyi parinibbÈnÈ 270
Dhuvabhattena te ahaÑ 278 NibbÈna 121
Dh|padÈyakattherassa Nirabbuda 198
pubbakammaÑ 42 NirudakakantÈra 46
Dh|pap|jÈya ÈnisaÑsÈ 42 NisabhÈjÈniya 122
Nisabho gavasahassa-
[ Na ] jeÔÔhako 91, 193
Nagara 142 NisseÓi 155
NadÊ 147 NisseÓidÈnassa ÈnisaÑsÈ 178
Nandattherassa pubbakammaÑ 5-7 NihitadhÈtugabbhap|jÈya
Nandatthero aggo indriyesu phalaÑ 153
guttadvÈrÈnaÑ 6 NepakkaÑ vuccati paÒÒÈ 17
Nandatthero kacchapo Nemitta 136
AtthadassibuddhakÈle 5 [ Pa ]
NamakkÈrÈnaÑ a~gÈni paÒca PaccÈgamaniyattherassa
aÔÔha 117, 121 pubbakammaÑ 89
Namassanassa ÈnisaÑsÈ 169 Paccuggamanassa ÈnisaÑsÈ 194
NarakÈdidukkhÈnaÑ Pacchimabhavika 26
anubhavanakÈraÓÈni 249 PaÒca-uppalahatthap|jÈya
phalaÑ 71
NaÄa 125
PaÒcadÊpakattherassa
NÈgapupphakesarap|jÈya pubbakammaÑ 83
phalaÑ 127 PaÒcasÊlasamÈdÈniyattherassa
NÈgapupphap|jÈya phalaÑ 167 pubbakammaÑ 40
NÈgarÈjÈnaÑ dÈnÈni 270 PaÒcasÊlassa ÈnisaÑsÈ 40
NÈgasamÈlattherassa PaÒcahatthiyattherassa
pubbakammaÑ 97 pubbakammaÑ 71

[ Pa ] [ Pa ]
PaÓÉarapulinadÈnassa PÈÔalipupphiyattherassa
ÈnisaÑsÈ 176 pubbakammaÑ 102-3
PaÓÓasantharadÈnassa PÈÔihÈriyÈni paÒca 278, 280
ÈnisaÑsÈ 119
PÈdapa 131
PatthanÈya ÈnisaÑsÈ tasmiÑ
PÈnÊyadÈnassa ÈnisaÑsÈ 180
tasmiÑ aggaÔÔhÈne 213, 217,
226, 229, 232, 238, PÈrag| 143
240, 252 PÈricchattakapuppha 194
Padacetiye vandanap|jÈya PÈvacana 200
ÈnisaÑsÈ 98 PÈsÈda 16, 140
PadasaÒÒakattherassa PÈsÈdÈ tayo 271
pubbakammaÑ 98 hemantiko 271
PadÊpap|jÈya phalaÑ 182 gimhiko 271
PadumaÑ nÈma cetiyaÑ 54 vassiko 271
Paduma 170 PiÔaka 159
Padumacchadaniyattherassa
PiÔÔhipÈsÈÓassa pamÈÓaÑ
pubbakammaÑ 71-2
gayÈsÊse 242
Padumattherassa
pubbakammaÑ 84 PiÓÉapÈtadÈnassa phalaÑ 82, 100
Padumapupphap|jÈya phalaÑ 105, PiyadassÊ 156
113, 145 PiyÈlapupphap|jÈya phalaÑ 187
PadumaphaladÈnassa ÈnisaÑsÈ 142 PiyÈlaphaladÈnassa
Pabbata 110, 145, 165 ÈnisaÑsÈ 153
ParappasÈdakattherassa Pilindavacchattherassa
pubbakammaÑ 90 pubbakammaÑ 12, 202
ParinibbutabuddhacitakaÑ Pilindavacchatthero aggo
padumapupphap|jÈya
devatÈnaÑ piyamanÈpÈnaÑ 13
ÈnisaÑsÈ 71
PÊÔhadÈnassa ÈnisaÑsÈ 115
Parodhaka 153
Palla~ka 161 PuÒÒakiriyÈya sahÈyakiccaÑ 301
Palla~kap|jÈya phalaÑ 161 PuÒÒakkhette vuttadÈnassa
Pavara 121 phalaÑ 80
PÈÔali 118 PunnÈgapupphap|jÈya phalaÑ 168
PÈÔalipupphap|jÈya phalaÑ 103 Puppha 123
[ Pa ] [ Pha ]
PhaladÈyakattherassa
Pupphaca~koÔiyattherassa
pubbakammaÑ 111
pubbakammaÑ 96 PhalÈphaladÈnassa
PupphacchattadÈnassa ÈnisaÑsÈ 11 ÈnisaÑsÈ 70, 111
Pupphap|jÈya phalaÑ 107, 108, Phussa 174
112, 117, 148, 181, 191 [ Ba ]
PupphasantharaÓap|jÈya bhojana- BandhujÊvakapuppha 162
dÈnassa ÈnisaÑsÈ 141 BandhujÊvakapupphap|jÈya
phalaÑ 162
PupphÈsanaÑ tigÈvutaÑ
BandhumÈ 200-1
aggasÈvakÈnaÑ 32 Bandh| 176, 200
aÉÉhayojanÈdibhedaÑ BahimaÓÉalaÑ 60
Bhikkh|naÑ 33 BÈkulattherassa
usabhamattaÑ pubbakammaÑ 204
BÈrÈÓasiyÈ byuppatti 242
saÑghanavakassa 33
BÈhiyo dÈrucÊriyo
yojanappamÈÓaÑ BuddhÈnaÑ 32 khippÈbhiÒÒÈnaÑ aggo 238
PubbavÈsanÈ 138 BimbijÈlakapupphap|jÈya
PurÈÓapulinaÑ vÈlukaÑ phalaÑ 189
chaÉÉetvÈ suddhaÑ pulinaÑ BiÄÈli-ÈluvadÈnassa
ÈnisaÑsÈ 191-3
Èkiri 43
BiÄÈlidÈnassa ÈnisaÑsÈ 127
Pulina 143-4 BÊjanidÈnassa ÈnisaÑsÈ 77, 125
Pulinacetiye BÊjanÊ 126
vanapupphap|jÈya ÈnisaÑsÈ 87 BÊjamiÒjadÈnassa ÈnisaÑsÈ 209
Pulinap|jakattherassa BuddhathomanÈya phalaÑ 78, 91,
143, 150
pubbakammaÑ 43
Buddhap|jÈya phalaÑ 136, 138
Pulinap|jÈya ÈnisaÑsÈ 43 Buddha,rÈjavaÑsÈnaÑ
P|jÈrahÈ puggalÈ 114 paveÓÊ 265
P|vakhajjakÈdidÈnassa BuddhasaÒÒakattherassa
ÈnisaÑsÈ 171 pubbakammaÑ 99
BuddhÈrammaÓapÊtiyÈ
PokkharaÓÊ 296
phalaÑ 149, 153
Pokkharavana 113 Buddhena saha nava bhikkh| 19
PokkharÈ 113 Bodhi 113, 196

[ Ba ] [ Ma ]
Bodhip|jÈya phalaÑ 80, 83, MaggaÑ samaÑ karaÓassa
86, 158, 163 ÈnisaÑsÈ 159
Bodhisattena sahajÈtÈ MaggÈcikkhanassa ÈnisaÑsÈ 134
MajjhemaÓÉalaÑ 60
satta 55, 257
MaÒcÈdidÈnassa phalaÑ 72, 79
ByÈdhikantÈra 46
MaÒjeÔÔhipupphap|jÈya
Brahmabandhu 269
phalaÑ 190
[ Bha ] MaÓi 156, 183
Bhagavato vasanaÔÔhÈnaÑ MaÓipalla~kap|jÈya phalaÑ 183
cetiyanti vuccati 54 MaÓÉakappo 268
Bhagavato sarÊrap|jÈya MaÓÉapadÈnassa ÈnisaÑsÈ 185
MaÓÉalÈni tÊÓi 60
phalaÑ 299
MadhudÈnassa ÈnisaÑsÈ 60-1,
BhagavÈ viharati yasmiÑ,so
118
udakena anotthaÔo 284
Madhu,bhisamuÄÈla,sappi,
Bhaddakappo 268 khÊradÈnassa ÈnisaÑsÈ 295
Bhavana 274 Madhurassara 120
BhÈgineyyupÈlittherassa Mantadhara 143
pubbakammaÑ 66 MantaparivÈra 255
BhÈgineyyupÈlitthero vinaye MantapÈrag| 167
tikhiÓapaÒÒÈnaÑ aggo 66-7 MaraÓakantÈra 46
BhÈÓumÈ 128 MahÈisi 193
BhikkhÈ 121 MahÈkaccÈnattherassa
BhikkhÈdÈnassa ÈnisaÑsÈ 189 pubbakammaÑ 53
MahÈkaccÈno atthaÑ
BhisÈluvadÈnassa phalaÑ 100
vibhajantÈnaÑ aggo 213
BhisÈluvadÈyakattherassa
MahÈkaccÈyanattherassa
pubbakammaÑ 100
pakaraÓÈni tÊÓi 213
Bh|tÈ 145 MahÈkappinattherÈnaÑ
Bh|maÔÔhadevatÈ 133 arahattapattatÈ 225
BhesajjadÈnassa ÈnisaÑsÈ 203 MahÈkappino bhikkhu-
BhojanasÈladÈnassa phalaÑ 63-4 ovÈdakÈnaÑ aggo 226

[ Ma ] [ Ra ]
MahÈkoÔÔhiko RaÑsisaÒÒakattherassa
paÔisambhidÈppattÈnaÑ aggo 240 pubbakammaÑ 110-1
MahÈ,c|ÄagandhÈravijjÈya RaÔÔhapÈlattherassa
ÈnubhÈvo 13 pubbakammaÑ 19
MahÈpajÈpatigotamiyÈ RaÔÔhapÈlatthero aggo
sotÈpattiphalapattatÈ 5 saddhÈpabbajitÈnaÑ 20
MahÈbodhi 113 RaÔÔhapÈlatthero
MahÈbh|tagaÓÈlaya 145 kapaÓaddhikÈdÊnaÑ
MahÈvihÈrÈ aÔÔhÈrasa 229 mahÈdÈnaÑ adÈsi 19
Mahesi 6 RaÔÔhapÈlatthero saÑghÈrÈmaÑ
MÈtughÈtakammassa ÈdÊnavÈ 211 adÈsi 24
MÈlÈkÈra 122 RaÔÔhapÈlatthero
MÈlÈgandhavilepanap|jÈya sabbaparikkhÈrasahitaÑ
phalaÑ 176, 180 mahoghadÈnaÑ adÈsi 24
MÈluvapupphap|jÈya phalaÑ 192 RatanattayaguÓÈnaÑ
MÈÄa 176 ÈnisaÑsÈ 222-3
Ratanattayassa sÈsanaÑ 221
Miga 104, 118, 152
Ratti,divÈnaÑ pupphÈni 179
Migaludda 179
RattuppalakalÈpap|jÈya
MettÈnisaÑsÈ ekÈdasa 26
phalaÑ 122
Mettibhedakakammassa
RamaÓÊya 201
ÈdÊnavÈ 48
RamaÓiyaÔÔhÈna 252
MogharÈjattherassa
RÈjadhÈnÊ 201
pubbakammaÑ 60
RÈjÈ 207
MogharÈjatthero aggo
RÈjÈyatana 133
l|khacÊvaradharÈnaÑ 60
RÈhula 15
[ Ya ] RÈhulamÈtÈ 55
Yakkha 135 RÈhulattherassa pubbakammaÑ 15
YakkhakantÈra 46 RÈhulatthero aggo
YÈna 160 sikkhÈkÈmÈnaÑ 16
Y|thikÈpupphap|jÈya phalaÑ 174 RÈhulatthero ÈdÈsaÑ adÈsi 16
Yoni 135 Rukkha 108, 145

[ Ra - La ] [ Va ]
RukkhadevatÈ 132 Vasabho gavasatajeÔÔhako 91, 193
LakuÓÉakabhaddiyassa VÈgÊso 256
hÊnappamÈÓatÈ 244 VÈtÈbÈdha 298
LasuÓadÈnassa ÈnisaÑsÈ 62-3 VÈtÈbÈdha-uppajjanassa
LasuÓadÈyakattherassa kÈraÓaÑ 215
pubbakammaÑ 62 VÈdÈropana 267
LÈjÈpaÒcamapupphap|jÈya VÈÄakantÈra 46
phalaÑ 144 VijjÈya ÈnubhÈvo 293
LeÓa 200 VitthatÈnadÊ 147
Loka 129 Vidh|panadÈyakattherassa
LokajeÔÔha 129 pubbakammaÑ 77
Lokabandhu 160 VimÈnap|jÈya phalaÑ 158
Lokamahita 157
Vivarapupphap|jÈya phalaÑ 188
LokÈhuti 274
Vivana 118
LokiyajÈti 264
VivaÔÔacchada 197
LokuttaradÈyajja 266
Visabho gavasatasahassa-
Lobhassa ÈdÊnavÈ 296
jeÔÔhako 91, 193
[ Va ] VisÈlamÈÄa 151
Vakkali 214 VihÈrÈ cattÈro 166
Vakkali saddhÈdhimuttÈnaÑ VihÈrÈnumodana 24
aggo 217 VedÈ 143
VaÔaÑsakiyattherassa VesÈrajjaÒÈÓÈni cattÈri 256
pubbakammaÑ 160
VatthadÈnassa ÈnisaÑsÈ 6-7 [ Sa ]
VatthadÈyakattherassa SaÑvegajananassa ÈnisaÑsÈ 134
pubbakammaÑ 94 SaÑghupaÔÔhahanassa
Vatthadhajap|jÈya ÈnisaÑsÈ 84 ÈnisaÑsÈ 184
Vatthap|jÈya phalaÑ 175 SaÑsÈrakantÈra 46
Vara 139, 140 Sakacintaniyattherassa
Varakappo 268 pubbakammaÑ 87
VaramadhuramaÑsadÈnassa SakaÓÓikasÈlapupphap|jÈya
phalaÑ 93 phalaÑ 152
Valayap|jÈya phalaÑ 155 Saka, parasamayakusala 141

[ Sa ] [ Sa ]
Sa~kappaÑ p|ressÈmissa 263 SÈrÊrikacetiye pÈÔali-
Sa~kha 120 pupphap|jÈya ÈnisaÑsÈ 98
Sa~khasaddap|jÈya phalaÑ 120 SÈlapupphap|jÈya phalaÑ 89
Sa~gahavatth|ni cattÈri 175 SÈvaka 135
Sa~gÈma 130 SikkhÈpadÈni paÒca 40
SataraÑsi 127-8 SikhÈ vuccati c|ÄÈ 108
SataraÑsittherassa Sineru aÔÔhasaÔÔhiyojana-
pubbakammaÑ 78 satasahassubbedho 32
Sattalipupphap|jÈya phalaÑ 189 SÊvali 248
SanniÔÔhÈpakattherassa SÊvalittherassa arahatta-
pubbakammaÑ 70 phalapattatÈ 249
SaparivÈrÈsanattherassa SÊvalitthero aggo lÈbhÊnaÑ 252
pubbakammaÑ 82 SÊhÈsana 181
SappiteladÈnassa ÈnisaÑsÈ 173 SÊhÈsanadÈnassa ÈnisaÑsÈ
SamaÓa 106 126
Samudda 274 SÊhÈsanadÈyakattherassa
Sampattiyo dve 7 pubbakammaÑ 1-3
SayanadÈyakattherassa SugatÈnugatamagga 107
pubbakammaÑ 72, 79 Sugandhacandanap|jÈya
SaraÓagamanassa ÈnisaÑsÈ 39, phalaÑ 74, 147
130 SugandhodakosiÒcanassa
SarÊradhÈtu ekaghanasilÈmaya- ÈnisaÑsÈ 140
paÔimÈ viya ekameva 299 Sucintitattherassa
SalalamÈlÈp|jÈya phalaÑ 289 pubbakammaÑ 93
SaÄalapupphap|jÈya phalaÑ 160 Sudassana 124
SÈgatattherassa pubbakammaÑ 52 SuddhodanamahÈrÈjÈ
SÈÔakadÈnassa ÈnisaÑsÈ 192 sakadÈgÈmiphalaÑ pÈpuÓi 5
SÈdarÈkÈrÈ 11 SotÈpattiphalaÑ pÈpuÓi 5
SÈmukkaÑsikÈ SudhÈpiÓÉadÈnassa cetiye
dhammadesanÈ 272 ÈnisaÑsÈ 114
SÈrakappo 268 Subhaddattherassa
SÈramaÓÉakappo 268 pubbakammaÑ 73

[ Sa ] [ Sa ]
Subh|tittherassa pubbakammaÑ 31
Setacchatta 24
Subh|titthero aggo
araÓavihÈrÊnaÑ Sereyyapuppha 137
dakkhiÓeyyÈnaÒca 35 Sereyyapupphap|jÈya phalaÑ 137
Suma~galattherassa SoÓakoÔivÊsattherassa
pubbakammaÑ 28
Sumanattherassa pubbakammaÑ 199
pubbakammaÑ 96 SoÓakoÄivisattherassa
Sumanapupphap|jÈya phalaÑ 123 pubbakammaÑ 67
SuvaÓÓapupphap|jÈya phalaÑ 132
SopÈkatthero adÈsi
SuvaÓÓiÔÔhakap|jÈya ÈnisaÑsÈ
53-4 pupphÈsanaÑ 27
SusumÈrassa dÈnaÑ 44 [ Ha ]
S|cidÈnassa ÈnisaÑsÈ 102, 116
S|cidÈyakattherassa HarÊtakaphÈrusakaphaladÈnÈnaÑ
pubbakammaÑ 102, 116 phalÈni 193
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ
NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A-Œ]
AggaseÔÔhi 199 Avopupphiyatthera 88
A~ga (raÔÔha) 279, 280 Asanabodhiyatthera 85-6
AciravatÊ (nadÊ) 249 Asokatthera 184
AÉÉhaceÄakatthera 115 Œnanda (thera) 51-2, 250,
Atichattiyatthera 153 290, 303
AtthadassÊ (Buddha) 5, 60, 171 Œnanda (Paccekabuddha) 189
Atthasandassakatthera 150 ŒyÈgadÈyakatthera 63
Adhimuttatthera 61 ŒsanupaÔÔhÈhakatthera 126
Adhopupphiyyatthera 108-9 ŒÄavaka (yakkha) 130
AnÈthapiÓÉika 34-5
Anupiya 289 [I-U]
Anupiyanagara 228 Inda (cakkavattirÈjÈ) 3
AnulepadÈyakatthera 158 Ugga (nagara) 51
AnojÈdevÊ 220-1, 225 Uccha~gapupphiyatthera 208
Anotattadaha 101, 201, 209, UjjenÊ (raÔÔha) 54, 213
233, 280 Uttama (cetiya) 197
AnomadassÊ (Buddha) 40, 67, 158 Uttarakuru 7, 166, 233, 280
Apara-uttaratthera 249 UttaramÈÓava 292
AparagoyÈna 7, 166 UttarasÈmaÓera 291-2
Abhaya (brÈhmaÓa) 267 Uttiya 44
Abhayatthera 266 Uttiyatthera 44
Abhibh| (thera) 108-9 Udakap|jakatthera 124
Abhisammataka UdapÈnadÈyakatthera 179
(yakkhasenÈpati) 38, 298 UdÈyi 55-6, 257
AmbadÈyakatthera 94-5 Udenatthera 207
AruÓavatÊ (nagara) 187 UpaceÄa (cakkavattirÈjÈ) 7

[U] [ Ka ]
UpavÈnatthera 38, 297-8-9 KaÓaverapupphiyatthera 170
UpavÈnamÈÓava 38, 298 KaÓikÈrachattiyatthera 172
Upasivatthera 206 KaÓÉaka (assa) 55, 257
Kadambapupphiyatthera 165
Upasena 18
Kapilavatthu 5, 55-8, 66, 257,
UpÈlitthera 66, 229, 231
264, 268, 289
UppalavaÓÓÈtherÊ 225
Kapparukkhiyatthera 65
Uppalahatthakatthera 122 Kappinatthera 218
UmÈpupphiyatthera 157 Kassapa (Buddha) 2, 34, 48, 53,
Uruvela 75, 241, 282-3 75, 199, 203,
Uruvelakassapa (isi) 241-2 267-8, ÈdipiÔÔhesu
Uruvelakassapa (jaÔila) 276, KÈÄigodhÈ 68-9
279, 280 KÈÄudÈyitthera 55, 257
Uruvelakassapatthera 241 KÈÄudÈyÊ (amacca) 257, 267
Kimilatthera 289
[E-O]
KimilamÈÓava 289
EkaÒjalikatthera 45 Kukuttha (pakkhÊ) 168
EkadÊpiyatthera 182, 208 KukkuÔa (pabbata) 165
EkapasÈdaniyatthera 151 KukkuÔavatÊ (nagara) 220
EkasaÒÒakatthera 100 KuÔajapupphiyatthera 185
EkÈsaniyatthera 131 KuÓÉadhÈnatthera 47, 50-1
Opavayhatthera 81 KumÈrakassapa 228, 233
KumÈrakassapatthera 230-1
[ Ka ]
KumudadÈyakatthera 168
Kakusandha (Buddha) 289
KumudamÈliyatthera 177
KakkÈrupupphap|jakatthera 164 Kuru (raÔÔha) 20, 301
Ka~khÈrevatatthera 245 Kuvera (yakkha) 130
KaccÈnatthera 53 KusumÈsaniyatthera 141
KaccÈnamÈÓava 54 KelÈsak|Ôa 209
KaccÈyanamÈÓava 213 KoÔi (gÈma) 295
KaÒcanamÈÓava 54, 213 KoÔÔhika 240
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 343

[ Ka - Kha ] [ Ga - Ca ]
KoÓÉaÒÒa (Buddha) 178 GirimÈnandamÈÓava 205
Korabya (rÈjÈ) 21-4 Gotama (Buddha) 7, 13, 19, 20,
KosambÊ 18, 203 34-ÈdipiÔÔhesu
Kosala (rÈjÈ) 28, 50, Gotamakacetiya 54
231, 298 Ca~kamanadÈyakatthera 73
Kosiya (Paccekabuddha) 209 CaÓÉapajjota (rÈjÈ) 54, 213
KoÄivisatthera 67 Candana (devaputta) 267
KhajjakadÈyakatthera 170 Candana (Paccekabuddha) 190
KhaÓÉatthera 100-1 Candana (brÈhmaÓa) 267
KhaÓÉaphulliyatthera 186 Candanap|janakatthera 147
Khadiravaniyarevatatthera 250-51 CandabhÈgÈ (nadÊ) 44, 105,
Kharaloma (yakkha) 130 147-8-ÈdipiÔÔhesu
Khoma (raÔÔha) 6 Campakapupphiyatthera 149
KhomadÈyakatthera 46-7 CampÈ (nagara) 199
Citakap|jakatthera 132
[ Ga ]
Cittak|Ôa 209
Ga~gÈ (nadÊ) 241, 295
CittalatÈvana 252
GaÓÔhipupphiyatthera 144
Citra (kokila) 244
GatasaÒÒakatthera 106
GandhamÈdana (pabbata) 199, 250 Cundatthera 76
CundamÈÓava 76
GandhamÈliyatthera 117
C|Äapanthaka 8, 9, 10, 12
GandhÈra (raÔÔha) 233
C|Äapanthakatthera 8, 9
Gandhodakiyatthera 80, 139
CeÄa (cakkavattirÈjÈ) 7
GayÈ 288
GayÈkassapa (isi) 241, 275, [ Cha - Ja ]
288 Chaddantadaha 101
GayÈkassapatthera 288 Channa (amacca) 55, 257
GayÈsÊsa 242, 286 JatukaÓÓitthera 207
Gijjhak|Ôa 200, 214-5 JambudÊpa 7, 148, 166
GirimÈnandatthera 204 JÈtip|jakatthera 136

[ Ja - ©a - ®ha ] [ Da - Dha ]
JÊvaka 8, 9, 10 Devadatta 231
JetakumÈra 35 Devara (devarÈjÈ) 189
Jetavana 38, 225 Devala 189
©ÈÓasaÒÒikatthera 121, 143 Devahita (brÈhmaÓa) 298
®hitaÒjaliyatthera 103 Desap|jakatthera 171
[ Ta ] DvÈravatÊ (nagara) 186
Takkara (nagara) 209 DhajadÈyakatthera 84
Takkasila 233 DhaÒÒavatÊ (nagara) 141-2
Tambapupphiyatthera 163 Dhammacakkikatthera 64
Tikicchakatthera 183 DhammatÈ (nadÊ) 5
TiÓasantharadÈyakatthera 101 DhÈnamÈÓava 49
TiÓas|lakatthera 166 Dh|padÈyakatthera 42
Tipadumiyatthera 104 Dhotakatthera 206
Tipupphiyatthera 117 [ Na ]
Timi~gala (maccha) 211 Nandakatthera 206, 257
Timirapupphiyatthera 105 NandakamÈÓava 206
Tivara (nagara) 175 NandakumÈra 5
Tissa (Buddha) 85-6, 170-1 NandatÈpasa 31-2-3-4
Tissametteyyatthera 205 Nandatthera 5-6
Todeyyatthera 207 NandamÈÓava 31
[ Tha - Da ] Nandavana 252
ThambhÈropakatthera 154 NadÊkassapa (isi) 241-2,
ThullakoÔÔhika (nigama) 20, 301 275, 287
Dabbatthera 229 NadÊkassapatthera 275
Dabbamallaputtatthera 227 NaÄamÈliyatthera 125
DabbamallaputtamÈÓava 228, 233 NÈgadatta (devarÈjÈ) 250
DÊpa~kara (Buddha) 210 NÈgapallavatthera 208
DutiyaraÑsisaÒÒakatthera 110 NÈgapupphiyatthera 168
DussadÈyakatthera 175 NÈgasamÈlatthera 97

[ Na - Pa ] [ Pa - Pha ]
NÈgasamÈlamÈÓava 98 PiyÈlaphaladÈyakatthera 152
NÈradatthera 151 Pilindavacchatthera 12, 202
NÈlakagÈma 18 PilindavacchamÈÓava 13, 202
NipannaÒjalikatthera 107-8 PukkusÈti (rÈjÈ) 228, 233
Nisabhatthera 39, 40 PuÓÓakatthera 206
Nisabha (pabbata) 36 PunnÈgapupphiyatthera 168
NisseÓidÈyakatthera 178 Pupphaca~koÔiyatthera 96
NeraÒjarÈ (nadÊ) 275 Pupphacchadaniyatthera 148
PaccÈgamaniyatthera 89 Pupphath|piyatthera 138
PaccupaÔÔhÈnasaÒÒakatthera 135 Pubbavideha 7-166
PaÒca~guliyatthera 176 Pulinap|jakatthera 43
PaÒcadÊpakatthera 83 PhaladÈyakatthera 111, 142, 159
PaÒcavaggiyatthera 242 Phussa (Buddha) 20, 110, 168,
PaÒcahattiyatthera 71 173-4, 301-ÈdipiÔÔhesu
PaÓÉava (pabbata) 249
PatthodanadÈyakatthera 208 [ Ba ]
Padap|jakatthera 123 BandhujÊvakatthera 161
PadasaÒÒakatthera 98-9 BandhumatÊnagara 39, 175-6, 183,
Padumacetiya 54 203, 246
Padumacchadaniyatthera 71-2 BÈkulatthera 203
Padumatthera 84-5 BÈkulamÈÓava 204
Padumapupphiyatthera 113 BÈrÈÓasÊ 199, 203, 242-9
Padumap|jakatthera 144 BÈvariya (brÈhmaÓa) 61
Padumuttara (Buddha) 5, 6, 8, 10, BÈhiya 228
11, 12, 15, 16-ÈdipiÔÔhesu BÈhiyadÈrucÊriya 232, 233, 238
ParappasÈdakatthera 90-1 BimbisÈra (rÈjÈ) 35, 200-5,
Palla~kadÈyakatthera 161 267, 298-ÈdipiÔÔhesu
PÈÔalipupphiyatthera 102 BiÄÈlidÈyakatthera 126
PÈyasadÈyakatthera 138 BuddhasaÒÒakatthera 99, 133
PiyadassÊ (Buddha) 28, 31, BuddhupaÔÔhÈkatthera 120
163, 207 BodhisiÒcakatthera 112

[ Bha ] [ Ma ]
BhaddajikumÈra 295 MahÈparivÈrakatthera 128
Bhaddajitthera 294, 296 MahÈmoggallÈnatthera 241
Bhaddiya (nagara) 295 MahÈvana 160
Bhaddiyatthera 68 MahÈsindhu (nadÊ) 192
BhÈgineyyupÈlitthera 66 MahÈsubhaddÈ 51
BhikkhÈdÈyakatthera 120 MÈta~ga (hatthÊ) 196
BhisadÈyakatthera 92 MigadÈya (vihÈra) 249
BhisÈluvadÈyakatthera 100 MuÔÔhipupphiyatthera 123
Bh|tagaÓa (pabbata) 166 Megha (brÈhmaÓamÈÓava) 210
[ Ma ] Mettagutthera 206
Magadha(raÔÔha) 275, 279, Mettiya (bhikkhunÊ) 229
280, 292 Mettiyabh|majaka 228-9
Maggadattikatthera 181 Metteyya (Buddha) 268
MaggadÈyakatthera 158 MogharÈja (brÈhmaÓa) 61
MaggasaÒÒakatthera 134 MogharÈjatthera 60
MaÒcadÈyakatthera 208 [ Ya ]
MaÓip|jakatthera 182 YamunÈ 203
Madda (raÔÔha) 220
Yasa (mÈÓava) 271-2-3
MadhupiÓÉikatthera 118
Yasakulaputta 242
MadhumaÑsadÈyakatthera 208
Yasatthera 270
Madhurassaratthera 120
YasodharÈdevÊ 15
MandÈravapupphap|jakatthera 165
YÈgudÈyakatthera 208
Malla (raÔÔha) 228
Y|thikÈpupphiyatthera 174
MahÈkaccÈnatthera 54, 212
MahÈkappinatthera 225 [ Ra ]
MahÈkappina (rÈjÈ) 220, 222-5 RaÑsisaÒÒakatthera 109
MahÈkassapatthera 269 RaÔÔhapÈlatthera 19, 300
MahÈkoÔÔhikatthera 239, 240-1 RaÔÔhapÈlamÈÓava 20, 301
MahÈpajÈpatigotamÊ 5 RaÔÔhapÈlaseÔÔhi 20
MahÈpanthakatthera 8 Rattipupphiyatthera 179

[ Ra - La ] [ Va ]
RahosaÒÒakatthera 149 VitthatÈ (nadÊ) 146-7
RÈjagaha 13, 34-5, 55, 200-5, Vidh|panadÈyakatthera 77
267, 291-ÈdipiÔÔhesu VipassÊ (Buddha) 39, 112, 128-Èdi
RÈdhatthera 243 VibhÊÔakamiÒjiyatthera 208
RÈhula (kumÈra) 15-6-7 VisÈkhÈ (upÈsikÈ) 252
RÈhulatthera 15 VÊthisammajjakatthera 163
R|pasÈrÊ (brÈhmaÓÊ) 18, 76 VedikÈrakatthera 155
ReÓup|jakatthera 127 VeyyÈvaccakaratthera 119
Revatatthera 250, 1-2 VesÈlÊ 40, 290
Romasa (pabbata) 191 Vessabh| (Buddha) 149, 150, 173
LakuÓÉakabhaddiya 244 VessavaÓa (devarÈjÈ) 134
LakuÓÉakabhaddiyatthera 243 VeÄuvana 55, 229, 251
LasuÓadÈyakatthera 62 [ Sa ]
LicchavirÈjakumÈra 290 SaÑghupaÔÔhÈkatthera 184
Lomasaka~giyatthera 267 Sakacintaniyatthera 87
[ Va ] Sakka (devarÈjÈ) 278-9,
Vakkalitthera 214-5 280-1-ÈdipiÔÔhesu
VakkalimÈÓava 214 SataraÑsÊ (cakkavattirÈjÈ) 78
Va~gÊsatthera 253-4-5 SataraÑsitthera 78
Vajjiputtatthera 290-1 SaddasaÒÒakatthera 111
VajjirÈjaputta 290 SanniÔÔhÈpakatthera 70
VaÔaÑsakiyatthera 160 SaparivÈrÈsanatthera 82
VatthadÈyakatthera 94 SaparivÈriyatthera 156
Vanavacchatthera 268 SappidÈyakatthera 173
VaruÓa (cakkavattirÈjÈ) 3 Sabhiya 228
VaruÓa (devarÈjÈ) 131 Sabhiya (paribbÈjaka) 233
Vasabha (pabbata) 149 SamÈdapakatthera 175
VassakÈra (amacca) 292 SammukhÈthavikatthera 140
Vijaya (rÈjÈ) 207 SayanadÈyakatthera 72-9

[ Sa ] [ Sa ]
SaraÓagamaniyatthera 130 SudhÈpiÓÉiyatthera 114
Sahampati (brahmÈ) 279 Sunanda (brÈhmaÓa) 148
SÈkala (nagara) 220 SupÈcariyatthera 169
SÈgatatthera 52-3, 135 SuppavÈsÈ 247-8
SÈnuk|Ôa 209
SuppÈrakapaÔÔana 233-4
SÈradassÊ 226
Subhaddatthera 73
SÈriputtatthera 76-7, 248, 250
Subh|ti 34
SÈlapupphadÈyakatthera 152
Subh|titthera 31
SÈvatthi 25-8, 34-5, 38-9,
100, 164, 248-ÈdipiÔÔhesu Suma~galatthera 28, 129
SikhÊ (Buddha) 88, 146-7, 288 Suma~galamÈÓava 28
Siddhattha (Buddha) 1, 3, 25, 27, Sumana (cakkavattirÈjÈ) 3
41, 65, 157, 270-Èdi Sumana (mÈlÈkÈra) 96
Sindhu (nadÊ) 89, 90 Sumanatthera 95
Sivaka 297 SumanaseÔÔhi 34
Sivakatthera 297 Sumedha (tÈpasa) 211
SÊvalikumÈra 248 Sumedha (paÓÉita) 210
SÊvalitthera 245, 250-2 Sumedha (upaÔÔhÈkasÈvaka) 14
SÊhaÄadÊpa 303 Sumedha (Buddha) 12, 14, 53, 71,
SÊhÈsanadÈyakatthera 180
160, 270, 291-ÈdipiÔÔhesu
Sugandhatthera 269
Suvaccha (BrÈhmaÓa) 167
Sugandhadevaputta 269
SuvaÓÓapupphiyatthera 132
SugandhamÈÓava 270
SuvaÓÓabh|mi 233
Sucintitatthera 93, 115
Suciloma (yakkha) 130 S|cidÈyakatthera 102, 116
SujÈtÈ (seÔÔhidhÊtÈ) 271 SenÈsanadÈyakatthera 119
Sudassana (mÈlÈkÈra) 124 Sereyyakatthera 137
Sudassanatthera 146 SelabrÈhmaÓa 90
SuddhodanamahÈrÈjÈ 5, 15, 17, SoÓakoÔivÊsatthera 199
55, 257-ÈdipiÔÔhesu SoÓakoÄivisatthera 67

[ Sa ] [ Ha ]
SoÓamÈÓava 199 HaÑsavatÊ (nagara) 5, 12-7, 202,
SopÈkatthera 25 243-ÈdipiÔÔhesu
SopÈkamÈÓava 26 HitadassÊ 226
Sobhita (Buddha) 209 Himavanta 11, 31-6, 62, 70,
Sobhita (brÈhmaÓa) 52, 53 138, 142-3-ÈdipiÔÔhesu
Sobhitatthera 146 Hemakatthera 207
NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho.
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
AkkamanatthÈya = AtikkamanatthÈya (SÊ) 195
Agopayinti pÈÔhe = Agopayintipi pÈÔho (I) 289
AggaÔÔhÈneva = AggaggÈneva (SÊ) 222
Aggamaggena = AggadvÈrena (Ka) 292
AggaseÔÔhissa = UpaseÔÔhissa (AÑ-®Ôha 1. 183),
UsabhaseÔÔhissa (Thera-®Ôha 2. 228 piÔÔhe) 199
A~gato = A~gito (?) 68
AÒjanÊva navÈ = AÒjanÊvaÓÓavÈ 21
AtthÈnatthaminanaparicchinnamatiyÈ = SuparisuddhÈya matiyÈ (SÊ) 216
Athassa sÈ puÒÒavÊmaÑsanatthaÑ = AthassÈ taÑ
puÒÒavÊmaÑsanatthaÑ (SÊ) 247
AnugÊtiÑ = AnuthutiÑ (Ka) 21
Anupiyanagare = RÈjagehe (I, Ka) 228
AnojapupphamocinitvÈ = PupphaÑ okiritvÈ (SÊ) 96
AntogataÑ = AntogadhaÑ (Ka) 26
AparacchÈ nÈma = AravacchÈ (SÊ) 222
Aparena = Œsanne (SÊ) 130
AbbhuÔÔhÈsi ca ca~kameti = AbbhuÔÔhÈsiÑ ca ca~kame (SÊ),
AbbhuÔÔhÈhiya ca~kame (PÈÄi) 88
AmhÈkaÑ = AmmÈ (SÊ, Ka) 224
AraÒÒapÊti = AraÒÒarati (Ka) 251
AraÒÒÈvÈse = AraÒÒavÈsaÑ (SÊ) 112
[A]
AriyagabbhaÑ = ŒcariyagabbhaÑ (SÊ) 18
Assumukho rodituÑ Èraddho haÔÔhatuÔÔhova = Assumukhova
hasituÑ Èraddho, haÔÔhatuÔÔho (AÑ-®Ôha 1. 193 piÔÔhe) 248
AhaÑ puna antaraÑ antarÈbhave majjhe = AhaÑ puna
antarÈ vemajjhe (SÊ) 211
[Œ]
ŒgacchantaÑyeva naÑ = Œgacchantassevassa (AÑ-®Ôha 1. 204 piÔÔhe) 48
ŒgÈriyaÑ = AgÈriyaÑ (SÊ, Ka) 107
ŒpÈÔaliÑ = ApÈÔaliÑ (PÈÄi) 97
ŒmantetvÈ = NivattetvÈ (Ka) 252
ŒrÈdhetvÈ = ŒrocetvÈ (I) 69
ŒvÈhetvÈ = ŒvisÈpetvÈ (SÊ) 254
ŒsayÈnusayacaritÈdhimutti-ÈdivibhÈgÈvabodhena = ...vabodhane (SÊ) 264
[I]
IddhiyÈ = IddhimayaÑ (Ka) 9
Imamhi Bhaddake kappeti-ÈdikaÑ = Imamhi Bhaddakappamhi (I) 267
[U]
UkkaÓÔhitabhikkh| = Uddhatabhikkh| (SÊ) 251
UÔÔhÈsi = UÔÔhÈsiÑ (SÊ) 88
Uttiya = Uttariya (SÊ) 44
Udakena na otthaÔo = Udakena otthaÔo (Ka) 284
Uppajjanti = Nipphajjanti (SÊ) 247
UppannattÈ = Uppanno (SÊ) 178
UbhinnaÑ devarÈj|nanti ÈdimÈha = UbhinnaÑ devarÈj|nanti Èha (?) 130
NÈnÈpÈÔhÈ 353
[E]
EkantapasÊdanavasena = Etampi siddhivasena (SÊ)
Ekappasiddhivasena (I) 91
EkamantaÑ = Ekamante (SÊ) 32
EkasmiÑ = AÒÒatarasmiÑ (SÊ) 113
EvaÑvidhabhÈvaÑ = EvaÑ visabhÈgaÑ (Ka),
EvaÑ viraddhabhÈvaÑ (Ka) 48
[ Ka - Kha ]
Kakusandhassa Bhagavato = Kakudhassa Bhagavato (?) 189
KaÓÓikÈ bandhÈ = KaÓÓikÈ gandhÈ (Ka) 261
KaritvÈ = KÈretvÈ (Ka) 199
KarissÈmÈti = KarissathÈti (Dhammapada-®Ôha 1. 354 piÔÔhe) 221
KalahÈdibhayÈ dukkhitÈ jÈtÈ = KalahÈ vivÈdÈ ca dubbhikkhajÈtÈ (SÊ) 303
KÈyaviÒÒÈÓa = KÈyaviÒÒÈÓena (SÊ) 104
KÈlaÑ natthitÈya = P|jetukÈmatÈya (?) 137
KÈÄakÈrÈma = KÈlakÈrÈma (I) 294
Kusaladhamme = Kusalakamme (SÊ) 92
KharÈjinacamma = KhurÈjinacamma (Ka), SakhurÈjinacamma (?) 111
KhujjakÈsita = UddÈkÈsita (Ka) 28
[ Ga - Ca - Cha ]
Gatoti = GatÈti (SÊ) 221
GahanaÒhi atthi, na rukkham|laÑ, rukkham|laÒca atthi, na gahanaÑ =
GahanaÒhi atthi rukkham|laÑ na rukkham|laÒca atthi gahanaÑ (Ka) 290
GahanÊbh|toti = GahaÓabh|toti (SÊ) 102
GumbasamÊpato = Gumbassa bhÈgato (Ka) 48
CaramÈnaÑ = JotamÈnaÑ (SÊ) 122
CittajÈtÈ = CittÈ (SÊ) 105
Citrakokilo = Cittapattakokilo (Thera-®Ôha 2. 126 piÔÔhe) 244
ChÈdetvÈ = SÈdhetvÈ (SÊ) 18
[ Ja ]
JÈlapacchannÈ = JÈlasaÒchannÈ (I) 15
JÈlayuttena = JÈlasuttena (SÊ) 217
JitasabbamÈraÑ = JitapaÒcamÈraÑ (I) 75
JeÔÔhakabhÈgassa = JeÔÔhakabhÈvassa (SÊ) 247
JotamÈne = JotiyamÈne (?) 84
[ Ta ]
TajjaÑ = TÈdisaÑ (Ka) 55
TadÈ = Tato (SÊ, I) 7
Tapparo = ParÈyaÓo 216
Talena = PÈleti (SÊ, Ka) 118
TiÑsayojanamaggaÑ = AÔavimaggaÑ (I, Ka) AÑ-®Ôha 1. 178 piÔÔhe 250
TidhÈ pabhinnÈ = TidhammabhinnÈ (I) 261
TusitabhavanamalaÑ kurumÈno = Bhavanama~galaÑ kurumÈno (Ka) 113
Tena pÊÄito = RogapÊÄito (I, Ka) 107
[ Tha - Da ]
ThullakoÔÔhikaÑ = ThullakoÔÔhitaÑ (SÊ, Ka) 301
DaÓÉadÊpikÈnikkhantavipphurantamiva = DaÓÉadÊpikÈhi
karavippharantamiva (SÊ) 110
Duggamoti = DurÈruhoti (SÊ) 93
DentÈ naÑ yÈva na ukkaÉÉhanti = DentÈnaÑ yÈva na sakkonti (SÊ),
DentÈ yÈva na uÔÔhahanti (Ka) 247
Devahito = Devasito (I, Ka) 298
DomanassaÑ = SaÑvegaÑ (SÊ) 134
[ Dha ]
DhanuketakÊ = ManuketakÊ (Ka) 261
DhammatÈya = VinatÈya (Thera-®Ôha 1. 351 piÔÔhe) 5
Dhuvabhattena = UpaÔÔhÈmi dhuvabhattena (SÊ) 278
NÈnÈpÈÔhÈ 355
[ Na ]
NÈvÈdÊni olokente = RÈjÈ nadiÑ olokento (SÊ) 222
NikkhamitvÈ ekarattivÈsena = NikkhamitvÈ sabbattha
ekarattivÈsena (Ka) 235
NibbitakkÈ = NirussukkÈ (SÊ) 246
NirantaraÑ = CirataraÑ (Ka) 180
NÊlavÈhÈ = NÊlavÈhanÈ (Ka) NÊlavÈhinÊ
(AÑ-®Ôha 1. 248; SaÑ-®Ôha 2. 225 piÔÔhe) 222
[ Pa ]
Pacchato pacchato = Pacchato pacchato gacchantÊ (SÊ) 48
PaÔisa~kharaÓaÑ = PaÔisa~kharaÓaÑ nÈma (sabbattha) 186
Paricari = Parihari (SÊ) 87
ParipuÓÓasarado = ParipuÓÓasampado (SÊ) 86
ParivÈritaÑ = BhikkhusaÑghena parivÈritaÑ (?) 97
...parivutassa = ...parivÈrassa (I, Ka) 20
PasavÈhÊ”ti = PabhavÈhÊti (I, Ka) 7
PÈduddhÈre pÈduddhÈraca~kamanaÔÔhÈne = PÈduddhÈre ca
ca~kamanaÔÔhÈne (SÊ) 181
PÈnapanti = PÈsÈÓapanti (I, Ka) 38
PÈnÊyatthikÈ = PivanatthikÈ (SÊ) 101
PÈtita = BÈhita (SÊ) 243
PÊÄesi = PiÄiyi (SÊ) 109
PupphÈnaÑ avakiritattÈ = PupphÈni ÈkiriÑ, tato (SÊ) 88
P|jaÑ = CayaÑ (Ka) 212
P|ritÈ kÈnane sadÈ = P|ritakÈnanÈsadÈ (Ka) 262
PotthavaÔÔiÑ potthachalliÑ = PotthapaÔÔapotthajalÊ (SÊ)
PoÔÔhavaÔÔiÑ potthajalliÑ (I) 192
[ Ba ]
BaddhaÒjalipuÔaÑ = Baddha~gulipuÔaÑ (Ka) 29
BalavasnehÈya = PhalavisesÈya (SÊ) 162
BÊjissati jinissati = VÊjiti visesena jinoti (SÊ) 126
NÈnÈpaÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ba ]
BuddhaÒca aÔÔha~ganamakkÈraÑ akÈsi = BuddhaÑ vanditvÈ
patthanaÒcÈkÈsi (SÊ) 117
ByÈmappabhÈmaÓÉalehi = SaÒcayehi (I) 125
[ Bha ]
Bharako = SaraÓo (I) 39
BhÈravaho = SÈravaho (I) 24
Bhindanabhayena = Chindanabhayena (SÊ, Ka) 17
[ Ma ]
Makkhitoti = Pakkhitoti (SÊ) 115
MaÒÒe = AÒÒena (Ka) 298
MayhaÑ na suÔÔhuÑ pabhÈtanti = MayhaÑ atiduÔÔhu pabhÈtanti (SÊ) 136
MahatÈ = MahÈ... (SÊ, I) 11
MÈti gaÓhÈti = MÈti bandhati (I, Ka) 176
MÈraÓaÑ = MaraÓÈya (SÊ) 104
MÈraÓÈnagganti = SamaÓanaggaÑ (PÈÄi) 97
MÈlÈdipadumavatthÈ = GandhÈ (I, Ka) 114
MigavadhÈya = MigadÈye (SÊ, I) 179
MigÈjinavanuyyÈne = MigÈcÊra... (SÊ) 21
MuttadalasadisaÑ = MuttajÈlasadisaÑ (SÊ) MuttatalasadisaÑ (I) 73
[ Ya - Ra - Va ]
YesaÑ kul|pakÈ vÈ ÒÈtisÈmaÓerÈdayo vÈ atthi, te tesaÑ pariveÓÈdÊni
pavisiÑsu = SesajanÈ kul|pagÈnaÑ ÒÈtakÈnaÑ sÈmaÓerÈdÊnaÑ
pariveÓÈdÊni pavisiÑsu (SÊ) 219
Rajjase = RaÒjasi (SÊ) 37
RÈjakumÈrakÈlaÑ = KumÈrakÈleyeva rÈjakumÈraÑ (sabbattha) 136
Ruhati = Arati (?) 116
VaÑsena = JÈtivasena (SÊ) 264
VatipÈkÈraÔÔÈlagopurakaddamodakaparikhÈhi = PÈkÈraggala... (SÊ) 186
NÈnÈpÈÔhÈ 357
[ Va ]
Vattha = Tattha (SÊ) 187
Vara-annapÈnena = Madhura-annapÈnena (I) 41
Vallirukkha = Vasurukkha (Ka) 86
VassasaÔÔhi = Vassasatika (SÊ, I) 223
VÈlo,vÈlavÈhano = Balo,balavÈhano (Dhammapada-®Ôha 1. 353 piÔÔhe) 220
Vibhavasampanne = Sampannena (SÊ) 85
Vivane = Vipine (PÈÄi) 118
VisesaÑ paramatthaÑ = Visesato paramaÑ (SÊ) 112
VÊro = DhÊro (Ka) 259
VuttappakÈraphalÈphale = PÊtisukhaÑ (SÊ) 263
VeditabbaÑ = Vadanti (Thera-®Ôha 2. 59 piÔÔhe) 215
[ Sa ]
SaÑsÈre pana = SaÑsaraÓena (SÊ, I) 13
Sa-uttarasapacchadoti = Sa-uttarisapacchadoti (SÊ) 161
Sa~khÈlakena = Sa~khala~kena (SÊ) 217
SacetanakiriyaÑ = SacetanÈkÈraÑ (I) 58
Sattalisa~khÈtÈni = Pattalisa~khÈtÈni (I, Ka) 189
Satta sattalipupphÈnÊti = Satta pattalipupphÈnÊti (I, Ka) 189
Satthuno = Satthari (SÊ) 69
Sabbo janakÈyo = Sabbe janakÈyÈ (sabbattha) 69
Sama~giÑ = SamaÑ (SÊ) 104
SamÊpe = TÊre (Ka) 292
SambodhanatthÈya = SammodanatthÈya (SÊ) 131
SalalamahÈbodhimhi = SÈlamahÈbodhimhi (Abhi-®Ôha 1. 65 piÔÔhe) 182
Saha kaÓÓikÈhi = SakÈni (SÊ) 168
SÈkacchitvÈ = MantetvÈ (SÊ) 246
SÈdaraÑ = ChÈdanaÑ (Ka) 11
SÈyaÑ pÈtaÒca = SatataÑ (SÊ, Ka) 247
[ Sa ]
Sineho atthi = SinehavÈ (SÊ) 56
SimbasitulÈdipuÓÓasabhÈve = ...pabhÈve (Ka) 271
SÊtodakÈ = SetodakÈ (I) 263
Suttal|khaÑ = Vatthal|khaÑ sibbanal|khaÑ (Ka) 61
Supakka = Supatta (Ka) 260
Supakkaphalabh|sitÈ = SupattaphalagopitÈ (I) 260
SoÓassa koÔivÊsa... = SoÓakoÄivisa...
(Vi 3. 265; AÑ 1. 24; Khu 2. 313 piÔÔhe) 199
[ Ha ]
HasanaÑ = CariyaÑ (PÈÄi) 236
HÊnappamÈÓo = NÊcatarappamÈÓo (Thera-®Ôha 2. 126 piÔÔhe) 244
HeÔÔhÈ viya = HeÔÔhÈpi (I) 161
GÈthÈs|ci
PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ
[A] [U-E-O]
A~gÈrino dÈni dumÈ bhadante 56, Upeti gabbhaÒca paraÒca lokaÑ 23
258 Ubhayeneva sampanno 15
AÒjanÊva navÈ cittÈ 21 UbhinnaÑ sajotibh|tÈnaÑ 277
AÔÔhÈpadakatÈ kesÈ 21 Eko dve tayo
AÉÉhÈ daliddÈ ca phusanti cattÈro 268
phassaÑ 23 EtamÈdÊnavaÑ ÒatvÈ 24
Atha tassÈ rattiyÈ Ete saÑvaravinayÈ 253
accayena 277 Odahi migavo pÈsaÑ 21
Anussaranto SambuddhaÑ 216
Anena lobhÈdimalÈ [ Ka - Ga ]
pajÈnaÑ 303 KaÓÓikÈrÈ phullitÈ niccaÑ 261
AntarÈye ca niyyÈne 256 KadalÊ paÒcamocci ca 260
Appeva maÑ na viheÔheyya 277 Kandanti naÑ ÒÈtÊ pakiriya
AmbÈ panasÈ kapiÔÔhÈ ca 260 kese 22
ArahaÑ Sugato loke 298 KÈmandhÈ jÈlapacchannÈ 15
AlattakakatÈ pÈdÈ 21 KÈmÈ hi citrÈ madhurÈ
AsokÈ koviÄÈrÈ ca 261 manoramÈ 23
[Œ-I] KÈme Èdittato disvÈ 23
ŒÓÈkhettamhi sabbattha 303 KumbhÊrÈ makarÈ kiÓÓÈ 263
ŒraddhavÊriye pahitatte 215 KokilÈ sakalÈ citrÈ 262
ŒsÈya kasate khettaÑ 57, GÈme vÈ yadi vÈraÒÒe 252
259 GokaÓÓÈ sarabhÈ rur| 262
Itthabbh|tÈ anekÈ te 260 [ Ca ]
[U] CampakÈ salaÄÈ nÈgÈ 260
UttiÔÔhe nappamajjeyya 265 CitrÈ sur|pÈ sussarÈ 262
UdumbarÈ’ruÓÈ vaÓÓÈ 260 CutiÑ yo vedi sattÈnaÑ 255

[ Ca - Cha - Ja ] [ Na ]
Coro yathÈ sandhimukhe gahÊto 23 NÈ’tisÊtaÑ nÈ’ti-uÓhaÑ 57, 259
Chinno pÈso migavassa 21 NigrodhaÑ paÔhamaÑ passi 249
Jamb| sumadhurÈ nÊpÈ 260 NÊluppalasamÈkiÓÓÈ 263
[ Ta ] NÊlÈ atha lohitikÈ 277
TaÑ kÈmaÑ ahamujjhitvÈ 15 NeraÒjarÈyaÑ BhagavÈ 276
TasmÈ hi paÒÒÈva dhanena NevÈ’tisÊtaÑ na panÈ’ti-uÓhaÑ
seyyÈ 23 57, 259
TiÓÉukÈni piyÈlÈni 260 [ Pa ]
TittirÈ susarÈ sÈrÈ 263 PaÒcamaÑ himavantaÑ so 250
TidhÈ pabhinnÈ chaddantÈ 261 Pattamhi odahitvÈ 277
Tesu tesu padesesu 263 PadumaÑ yathÈ kokanadaÑ
[ Da - Dha ] sugandhaÑ 8
DÈyÈdakÈ tassa dhanaÑ PariciÓÓo mayÈ satthÈ 24
haranti 22 Passa cittakataÑ bimbaÑ 21
DisvÈ isiÑ paviÔÔhaÑ 277 Passa cittakataÑ r|paÑ 21
DÊpÊ acchÈ taracchÈ ca 262 PassÈmi loke sadhane manusse 22
DumapphalÈnÊva patanti PÈmojjabahulo bhikkhu 215
mÈÓavÈ 23 PÊtisukhena vipulena 215
DumÈni phullÈni PuÓÉarÊkehi saÒchannÈ 263
manoramÈni 56, 258 PunappunaÑ ceva vapanti
Doso rajo na ca pana reÓu bÊjaÑ 57, 259
vuccati 10 PunappunaÑ yÈcanakÈ
DhammaÑ care sucaritaÑ 265 caranti 57, 259
DhammapÊti sukhaÑ seti 226 PunnÈgÈ giripunnÈgÈ 260
P|jito p|janeyyÈnaÑ 298
[ Na ]
Na kho me mahÈsamaÓa garu 276 [ Ba ]
Na dÊghamÈyuÑ labhate Buddhassa puttomhi asayha-
dhanena 22 sÈhino 58, 260, 264
Nava koÔisahassÈni 253 Buddhopi Buddhassa bhaÓeyya
Nassantu me paÒca verÈ ca vaÓÓaÑ 91
pÈpÈ 303 ByagghÈ sindhavÈ nakulÈ 261
GÈthÈs|ci 361

[ Bha - Ma ] [ Sa ]
BhÈvento satipaÔÔhÈne 215 Sace imassa kÈyassa 230
Bhi~kÈ kurarÈ sÈrÈ 262 Sace neresi attÈnaÑ 50
MakkhaÒca asahamÈno 277 SaddhÈyÈhaÑ pabbajito 23
Maggassa ubhatopasse 263 SabbadiÔÔhiÒca maddanto 303
MadhupphaladharÈ niccaÑ 260
SasÈ si~gÈlÈ nakulÈ 262
May|rÈ nÊlagÊvÈ te 262
Sahassamapi ce gÈthÈ 238
MallikÈ jÈtisumanÈ 261
SÈ GotamÊ kÈlakatÈ
MÈvoca pharusaÑ kiÒci 50
MigÈ varÈhÈ pasadÈ 261 ito cutÈ 57, 259
Moho rajo na ca pana reÓu SÈrakappo MaÓÉakappo 268
vuccati 10 SindhuvÈrÈ sÊtagandhÈ 261
SÊhanÈdena p|jenti 261
[ Ya - Ra - Va ]
YaÒca me ÈsavÈ khÊÓÈ 15 SÊhÈ kesarasÊhÈ ca 261
Yassa gatiÑna jÈnanti 255 Suddhodano nÈma pitÈ
Yassa’tthÈya pabbajito 24 Mahesino 57, 259
Yo’maÑ palipathaÑ duggaÑ 248 SupattÈ gandhasampannÈ 261
RÈgo rajo na ca pana reÓu SuvaÓÓacitrahaÑsÈ ca 262
vuccati 10 SetapulinasaÑkiÓÓÈ 263
RÈjÈ ca aÒÒe ca bah| manussÈ 22 SetavÈlukasaÒchannÈ 263
RÈjÈ pasayhappathaviÑ vijetvÈ 22 So Éayhati s|lehi tujja-
Rukkham|lagahanaÑ mÈno 22
pasakkiya 290
VÈtarogÈbhinÊto tvaÑ 215 [ Ha ]
VÊro have sattayugaÑ HaÑsÈ koÒcÈ sunadÈ te 262
puneti 57, 259 HintÈla tÈlapantÊ ca 260

33KhuA14 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

33KhuA14 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

33KhuA14 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

5. Opavayhatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 81

5. MuÔÔhipupphiyatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 123

5. MandÈravapupphap|jakatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... 165

10. SaÑghupaÔÔhÈkatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 184

49. PaÑsuk|lavaggavaÓÓanÈ ... ... 210

4. Kimilatthera-apadÈnavaÓÓanÈ ... ... 289

ApadÈnaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

cakkavattisampattiÑ anekakkhattuÑ anubhavitvÈ sa~khyÈtikkantaÑ

1. EvaÑ patta-arahattaphalo attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassaÑ

2-3. Pasannacitto sumanoti tadÈ ahaÑ Buddhassa dharamÈnakÈle

4. ŒyÈmena catubbÊsÈti tatrupapannassa devabh|tassa sato mayhaÑ

9. Catunnavute ito kappeti ito kappato catunavute kappe yaÑ kammaÑ

10. Tesattatimhito kappeti ito kappato tesattatikappe. IndanÈmÈ tayo

11. Samasattatito kappeti ito kappato an|nÈdhike sattatime kappe

ekasmiÑ kule nibbatto mÈtÈpit|hi saddhiÑ Bhagavato santike dhammaÑ

13. So evaÑ patta-arahatto attano pubbakammaÑ saritvÈ somanassajÈto

14. Sabbe sa~gamma mantetvÈti sabbe samÈgamma sannipatitvÈ

15. TehaÑ araÒÒe disvÈnÈti ahaÑ te upÈsake araÒÒe disvÈna gaÓaÑ

16. Te sÊlavanto upÈsakÈ me mayÈ puÔÔhÈ “mÈÄaÑ mayaÑ kattukÈmÈ

17. MamaÑ mayhaÑ ekatthambhaÑ detha, ahaÑ taÑ dassÈmi Satthuno

24. YaÑ yaÑ yonu’papajjÈmÊti yaÑ yaÑ yoniÑ devattaÑ atha

gato, taÑ pattahatthaÑ vihÈraÑ ÈgataÑ anicchamÈnaÑyeva pabbÈjetvÈ

27. EvaÑ so etadaggaÔÔhÈnaÑ patvÈ attano pubbakammaÑ saritvÈ

28. TaÑ me Buddho viyÈkÈsÊti ettha tanti sÈmyatthe upayogavacanaÑ,

29. Dve sampattiÑ anubhotvÈti dibbamanussasa~khÈtÈ dve sampattiyo

30. RÈgaratto sukhasÊloti kilesakÈmehi ratto allÊno

31. PabbajitvÈna tvaÑ tatthÈti tasmiÑ Gotamassa Bhagavato sÈsane

32. SatakappasahassamhÊti ito kappato pubbe satakappÈdhike sahassame

33. PaÒcakappasahassamhÊti paÒcakappÈdhike sahassame kappamhi

sÈsane tuyhaÑ pabbajjÈ, ehi imaÑ gahetvÈ ‘rajoharaÓaÑ, rajoharaÓan’ti

SatthÈ tasmiÑ khaÓe yÈguÒca khajjakÈdibhedaÒca paÔiggaÓhi.

35. EvaÑ so patta-etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ

v|pakaÔÔho soti so Padumuttaro nÈma SatthÈ gaÓamhÈ mahatÈ1

36. Ahampi -pa- tadÈti yadÈ so BhagavÈ HimavantaÑ upagantvÈ vasi,

37. PupphacchattaÑ gahetvÈnÈti evaÑ upagacchanto ca

38. Ubho hatthehi paggayhÈti taÑ susajjitaÑ pupphacchattaÑ dvÊhi

41. SatapattachattaÑ paggayhÈti ekekasmiÑ padumapupphe

42. PaÒcavÊsatikappÈnÊti iminÈ pupphacchattadÈnena paÒcavÊsativÈre

43. YaÑ yaÑ yoninti manussayoni-ÈdÊsu yaÑ yaÑ jÈtiÑ saÑsarati

45. PakÈsite pÈvacaneti tena BhagavatÈ sakalapiÔakattaye pakÈsite dÊpite

52. SariÑ kokanadaÑ ahanti ahaÑ Bhagavato nimmitacoÄakaÑ

53. AhaÑ manomayesu cittagatikesu kÈyesu sabbattha sabbesu

ubhayasampattiyo anubhavitvÈ anuppanne Buddhe cakkavattÊ rÈjÈ hutvÈ

55. YÈ pana purimajÈtiyaÑ tassovÈde ÔhatvÈ sagge nibbattÈ devatÈ, tÈ

Tattha kÈmar|pÈr|palokassa NÈtho padhÈnoti LokanÈtho. MedhÈ

56. Ye ca khÊÓÈsavÈ tatthÈti tasmiÑ samÈgame ye ca khÊÓÈsavÈ

57. UpaÔÔhÈko tadÈ ah|ti tadÈ mama saÑghabhattadÈnakÈle Sumedhassa

58. Tena cittappasÈdenÈti tena th|pap|jÈkaraÓavasena uppannena

59. Mameva anuvattantÊti tÈ accharÈyo sabbakÈmehi dibbehi

nÈmaÑ gaÓhi. Tattha Èdito pitarÈ vuttapariyÈyameva gahetvÈ Èha

68. EvaÑ so patta-etadaggaÔÔhÈno attano pubbakammaÑ saritvÈ

69. KhÊÓÈsavasahassehÊti arahantasahassehi parikiÓÓo parivuto.

70. Virocento GandhakuÔinti taÑ GandhakuÔiÑ sobhayamÈno devÈnaÑ

71. YenÈyaÑ jotitÈ seyyÈti yena upÈsakena ayaÑ pÈsÈdasa~khÈtÈ seyyÈ

81. AÔÔhÈnametaÑ yaÑ tÈdÊti yaÑ yena kÈraÓena tÈdÊ iÔÔhÈniÔÔhesu