07DiA01 PDF
07DiA01 PDF
07DiA01 PDF
SÊlakkhandhavaggapÈÄiyÈ
SaÑvaÓÓanÈbh|tÈ
BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ
S¢LAKKHANDHAVAGGA®®HAKATHŒ
____
© BuddhasÈsana Society
AÔÔhakathÈ Series 07
TenetaÑ vuccati–
1. M|lakaÑ pariyattÊva, sÈsanassa Mahesino.
PariyattippamÈÓo hi, ciraÑ saddhammasaÓÔhiti.
2. TasmÈ taÑ rakkhituÑ therÈ, dhammasa~gÈhakÈ purÈ.
RÈjÈno upanissÈya, akaÑsu dhammasa~gahe.
3. PaÔhamaÑ dhammasa~gÊtiÑ, AjÈtasatturÈjino.
Anuggahena katvÈna, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.
4. DutiyaÑ tu tathÈ katvÈ, KÈlÈsokassa rÈjino.
KÈle tamupanissÈya, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.
5. TatiyaÑpica katvÈna, DhammÈsokassa rÈjino.
Anuggahena Buddhassa, sÈsanaÑ abhipÈlayuÑ.
6. CatutthiÑ pana La~kÈyaÑ, VaÔÔagÈmaÓirÈjino.
KÈlamhi potthakÈruÄhaÑ, katvÈna pÈlayuÑ tathÈ.
7. ImasmiÑ MarammaraÔÔhepi, MindonnÈma narÈdhipaÑ.
RajjaÑ samanusÈsantaÑ, ratanattayamÈmakaÑ.
8. SannissÈya mahÈtherÈ, thirasÊlÈ guÓÈkarÈ.
PaÒcamiÑ dhammasa~gÊtiÑ, karontÈ sÈsanaÔÔhitiÑ.
9. PatthayantÈ likhÈpetvÈ, silÈpaÔÔesu peÔakaÑ.
VÈyÈmena mahantena, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.
10. ItthaÑ purÈ mahÈtherÈ, rÈjÈno cÈpi dhammikÈ.
SÈsanaÑ paripÈlesuÑ, jÊvitaÑ viya attano.
11. TathÈpi khalitÈdÈni, dissanti PiÔakattaye.
ParamparÈya lekhÈya, saÒjÈtÈ muddaÓena ca.
12. DisvÈna te mahÈtherÈ, vÈcentÈva TipeÔakaÑ.
VuccamÈnanayenevaÑ, cintesuÑ mantayiÑsu ca.
13. “KatvÈna sÈdhukaÑ gantha-suddhikaÑ sÈsanÈyukaÑ.
YaÑn|na dhammasa~gÊtiÑ, kareyyÈma mayaÑ” iti.
viii NidÈnakathÈ
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
NidÈnakathÈ
1. BrahmajÈlasutta
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
2. SÈmaÒÒaphalasutta
RÈjÈmaccakathÈvaÓÓanÈ ... ... 122
KomÈrabhaccajÊvakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 132
SÈmaÒÒaphalapucchÈvaÓÓanÈ ... ... 138
P|raÓakassapavÈdavaÓÓanÈ ... ... 144
MakkhaligosÈlavÈdavaÓÓanÈ ... ... 146
AjitakesakambalavÈdavaÓÓanÈ ... ... 149
PakudhakaccÈyanavÈdavaÓÓanÈ ... ... 151
NigaÓÔhanÈÔaputtavÈdavaÓÓanÈ ... ... 151
SaÒcayabelaÔÔhaputtavÈdavaÓÓanÈ ... ... 151
PaÔhamasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ ... ... 152
DutiyasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ ... ... 153
PaÓÊtatarasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ ... ... 154
C|Äa-majjhima-mahÈsÊlavaÓÓanÈ ... ... 164
IndriyasaÑvarakathÈ ... ... 165
SatisampajaÒÒakathÈ ... ... 165
SantosakathÈ ... ... 182
NÊvaraÓappahÈnakathÈ ... ... 187
PaÔhamajjhÈnakathÈ ... ... 194
DutiyajjhÈnakathÈ ... ... 195
TatiyajjhÈnakathÈ ... ... 196
CatutthajjhÈnakathÈ ... ... 196
VipassanÈÒÈÓakathÈ (1) ... ... 196
ManomayiddhiÒÈÓakathÈ (2) ... ... 198
IddhividhaÒÈÓÈdikathÈ (3-7) ... ... 199
ŒsavakkhayaÒÈÓakathÈ (8) ... ... 200
AjÈtasattu-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ ... ... 203
SaraÓagamanakathÈ ... ... 205
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ xi
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
3. AmbaÔÔhasutta
AddhÈnagamanavaÓÓanÈ ... ... 213
PokkharasÈtivatthuvaÓÓanÈ ... ... 217
AmbaÔÔhamÈÓavakathÈ ... ... 220
PaÔhama-ibbhavÈdavaÓÓanÈ ... ... 226
Dutiya-ibbhavÈdavaÓÓanÈ ... ... 228
Tatiya-ibbhavÈdavaÓÓanÈ ... ... 229
DÈsiputtavÈdavaÓÓanÈ ... ... 229
AmbaÔÔhavaÑsakathÈ ... ... 237
KhattiyaseÔÔhabhÈvavaÓÓanÈ ... ... 238
VijjÈcaraÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 239
Catu-apÈyamukhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 240
Pubbaka-isibhÈvÈnuyogavaÓÓanÈ ... ... 243
DvelakkhaÓadassanavaÓÓanÈ ... ... 245
PokkharasÈtibuddh|pasa~kamanavaÓÓanÈ ... ... 247
PokkharasÈti-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 248
4. SoÓadaÓÉasutta
SoÓadaÓÉaguÓakathÈ ... ... 250
BuddhaguÓakathÈ ... ... 252
SoÓadaÓÉaparivitakkavaÓÓanÈ ... ... 257
BrÈhmaÓapaÒÒattivaÓÓanÈ ... ... 258
SÊlapaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 259
SoÓadaÓÉa-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ ... ... 261
5. K|Ôadantasutta
MahÈvijitarÈjayaÒÒakathÈvaÓÓanÈ ... ... 263
CatuparikkhÈravaÓÓanÈ ... ... 265
xii SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
6. MahÈlisutta
BrÈhmaÓad|tavatthuvaÓÓanÈ ... ... 276
OÔÔhaddhalicchavivatthuvaÓÓanÈ ... ... 276
EkaÑsabhÈvitasamÈdhivaÓÓanÈ ... ... 278
Catu-ariyaphalavaÓÓanÈ ... ... 279
Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ ... ... 280
DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ ... ... 282
7. JÈliyasutta
DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ ... ... 283
8. MahÈsÊhanÈdasutta
AcelakassapavatthuvaÓÓanÈ ... ... 287
SamanuyuÒjÈpanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 290
Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ ... ... 291
TapopakkamakathÈvaÓÓanÈ ... ... 291
TapopakkamaniratthakatÈvaÓÓanÈ ... ... 294
SÊlasamÈdhipaÒÒÈsampadÈvaÓÓanÈ ... ... 295
SÊhanÈdakathÈvaÓÓanÈ ... ... 295
TitthiyaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 297
9. PoÔÔhapÈdasutta
PoÔÔhapÈdaparibbÈjakavatthuvaÓÓanÈ ... ... 300
AbhisaÒÒÈnirodhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 303
AhetukasaÒÒuppÈdanirodhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 305
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ xiii
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
10. Subhasutta
SubhamÈÓavakavatthuvaÓÓanÈ ... ... 317
SÊlakkhandhavaÓÓanÈ ... ... 319
SamÈdhikkhandhavaÓÓanÈ ... ... 320
11. KevaÔÔasutta
KevaÔÔagahapatiputtavatthuvaÓÓanÈ ... ... 321
IddhipÈÔihÈriyavaÓÓanÈ ... ... 321
ŒdesanÈpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ ... ... 322
AnusÈsanÊpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ ... ... 322
Bh|tanirodhesakavatthuvaÓÓanÈ ... ... 323
12. Lohiccasutta
LohiccabrÈhmaÓavatthuvaÓÓanÈ ... ... 327
LohiccabrÈhmaÓÈnuyogavaÓÓanÈ ... ... 328
TayocodanÈrahasatthuvaÓÓanÈ ... ... 329
NacodanÈrahasatthuvaÓÓanÈ ... ... 330
13. Tevijjasutta
VÈseÔÔhamÈÓavÈnuyogavaÓÓanÈ ... ... 333
AciravatÊnadÊ-upamÈkathÈ ... ... 334
SaÑsandanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 335
BrahmalokamaggadesanÈvaÓÓanÈ ... ... 337
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ
_____
GanthÈrambhakathÈ
KaruÓÈsÊtalahadayaÑ, paÒÒÈpajjotavihatamohatamaÑ.
SanarÈmaralokagaruÑ, vande SugataÑ gativimuttaÑ.
Buddhopi BuddhabhÈvaÑ, bhÈvetvÈ ceva sacchikatvÈ ca.
YaÑ upagato gatamalaÑ, vande tamanuttaraÑ dhammaÑ.
Sugatassa orasÈnaÑ, puttÈnaÑ mÈrasenamathanÈnaÑ.
AÔÔhannampi sam|haÑ, sirasÈ vande ariyasaÑghaÑ.
Iti me pasannamatino, ratanattayavandanÈmayaÑ puÒÒaÑ.
YaÑ suvihatantarÈyo, hutvÈ tassÈnubhÈvena.
DÊghassa dÊghasutta-~kitassa nipuÓassa Ègamavarassa.
BuddhÈnubuddhasaÑva-ÓÓitassa saddhÈvahaguÓassa.
AtthappakÈsanatthaÑ, AÔÔhakathÈ Èdito vasisatehi1.
PaÒcahi yÈ sa~gÊtÈ, anusa~gÊtÈ ca pacchÈpi.
SÊhaÄadÊpaÑ pana È, bhatÈtha vasinÈ MahÈmahindena.
®hapitÈ SÊhaÄabhÈsÈya, dÊpavÈsÊnamatthÈya.
_______________________________________________________
1. VasÊsatehi (SÊ, SyÈ)
2 DÊghanikÈya
NidÈnakathÈ
Tattha dÊghÈgamo nÈma SÊlakkhandhavaggo MahÈvaggo
PÈthikavaggoti3 vaggato tivaggo hoti, suttato catuttiÑsasuttasa~gaho. Tassa
vaggesu SÊlakkhandhavaggo Èdi, suttesu BrahmajÈlaÑ. BrahmajÈlassÈpi
______________________________________________________________
1. TheravaÑsappadÊpÈnaÑ (SyÈ), TheravaÑsadÊpÈnaÑ (SÊ)
2. PaÒÒÈsa~khalananicchayo (SÊ), paÒÒÈsakalavinicchayo (SyÈ),
paÒÒÈsa~gahavinicchayo (Ka)
3. PÈÔikavaggoti (SÊ), PÈtiyavaggoti (SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 3
PaÔhamamahÈsa~gÊtikathÈ
PaÔhamamahÈsa~gÊti nÈma cesÈ kiÒcÈpi VinayapiÔake tantimÈr|ÄhÈ,
nidÈnakosallatthaÑ pana idhÈpi evaÑ veditabbÈ.
DhammacakkappavattanaÒhi ÈdiÑ katvÈ yÈva SubhaddaparibbÈjakavinayanÈ
katabuddhakicce KusinÈrÈyaÑ upavattane MallÈnaÑ sÈlavane
yamakasÈlÈnamantare visÈkhapuÓÓamadivase1 pacc|sasamaye
anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbute Bhagavati LokanÈthe Bhagavato
dhÈtubhÈjanadivase sannipatitÈnaÑ sattannaÑ bhikkhusatasahassÈnaÑ
saÑghatthero ÈyasmÈ MahÈkassapo sattÈhaparinibbute Bhagavati
Subhaddena vuÉÉhapabbajitena “alaÑ Èvuso2 mÈ socittha, mÈ paridevittha,
sumuttÈ mayaÑ tena mahÈsamaÓena, upaddutÈ ca homa3 ‘idaÑ vo kappati,
idaÑ vo na kappatÊ’ti, idÈni pana mayaÑ yaÑ icchissÈma, taÑ karissÈma.
YaÑ na icchissÈma, na taÑ karissÈmÈ”ti vuttavacanamanussaranto, Êdisassa
ca saÑghasannipÈtassa puna dullabhabhÈvaÑ maÒÒamÈno “thÈnaÑ kho
panetaÑ vijjati, yaÑ pÈpabhikkh| ‘atÊtasatthukaÑ pÈvacanan’ti maÒÒamÈnÈ
pakkhaÑ labhitvÈ nacirasseva saddhammaÑ antaradhÈpeyyuÑ. YÈva ca
dhammavinayo tiÔÔhati, tÈva anatÊtasatthukameva pÈvacanaÑ hoti.
VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–
‘Yo vo Œnanda mayÈ dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so vo
mamaccayena satthÈ’ti4.
Yann|nÈhaÑ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyaÑ yathayidaÑ sÈsanaÑ
addhaniyaÑ assa ciraÔÔhitikaÑ.
YaÒcÈhaÑ BhagavatÈ–
‘DhÈressasi pana me tvaÑ Kassapa sÈÓÈni paÑsuk|lÈni
nibbasanÈnÊ’ti vatvÈ cÊvare sÈdhÈraÓaparibhogena.
‘AhaÑ bhikkhave yÈvade5 Èka~khÈmi vivicceva kÈmehi vivicca
akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ
______________________________________________________________
1. VisÈkhapuÓÓamÊdivase (SyÈ) 2. Vi 4. 480; DÊ 2. 134 piÔÔhe.
3. MayaÑ homa (Vi 4. 480 piÔÔhe) 4. (DÊ 2. 126 piÔÔhe)
5. YÈvadeva (SÊ, SyÈ) SaÑ 1. 412 piÔÔhe.
4 DÊghanikÈya
ItaraÑ pana–
AtthÈnaÑ s|canato, suvuttato savanatotha s|danato.
SuttÈÓÈ suttasabhÈ-gato ca “suttan”ti1 akkhÈtaÑ.
TaÒhi attatthaparatthÈdibhede atthe s|ceti. SuvuttÈ cettha atthÈ
veneyyajjhÈsayÈnulomena2 vuttattÈ. Savati cetaÑ atthe sassamiva phalaÑ,
pasavatÊti vuttaÑ hoti. S|dati cetaÑ3 dhenu viya khÊraÑ, paggharÈpetÊti
vuttaÑ hoti. SuÔÔhu ca ne tÈyati, rakkhatÊti vuttaÑ hoti. SuttasabhÈgaÒcetaÑ,
yathÈ hi tacchakÈnaÑ suttaÑ pamÈÓaÑ hoti, evametampi viÒÒ|naÑ. YathÈ
ca suttena sa~gahitÈni pupphÈni na vikiriyanti na viddhaÑsÊyanti, evameva
tena sa~gahitÈ atthÈ. Tenetametassa vacanatthakosallatthaÑ vuttaÑ–
“AtthÈnaÑ s|canato, suvuttato savanatotha s|danato.
SuttÈÓÈ suttasabhÈ-gato ca ‘suttan’ti akkhÈtan”ti.
Itaro pana–
YaÑ ettha vuÉÉhimanto, salakkhaÓÈ p|jitÈ paricchinnÈ.
VuttÈdhikÈ ca dhammÈ, abhidhammo tena akkhÈto.
AyaÒhi abhisaddo vuÉÉhilakkhaÓap|jitaparicchinnÈdhikesu dissati.
TathÈ hesa “bÈÄhÈ me dukkhÈ vedanÈ abhikkamanti, no paÔikkamantÊ”ti-
ÈdÊsu4 vuÉÉhiyaÑ Ègato. “YÈ tÈ rattiyo abhiÒÒÈtÈ abhilakkhitÈ”ti-ÈdÊsu5
lakkhaÓe. “RÈjÈbhirÈjÈ manujindo”ti-ÈdÊsu6 p|jite. “PaÔibalo vinetuÑ
abhidhamme abhivinaye”ti-ÈdÊsu7 paricchinne. AÒÒamaÒÒasa~karavirahite
dhamme ca vinaye cÈti vuttaÑ hoti. “Abhikkantena vaÓÓenÈ”ti-ÈdÊsu8
adhike.
Ettha ca “r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti mettÈsahagatena cetasÈ ekaÑ
disaÑ pharitvÈ viharatÊ”ti-ÈdinÈ9 nayena vuÉÉhimantopi dhammÈ vuttÈ.
“R|pÈrammaÓaÑ vÈ satdÈrammaÓaÑ vÈ”ti-ÈdinÈ10 nayena ÈrammanÈdÊhi
______________________________________________________________
1. SuttaÑ suttanti (SÊ, SyÈ) 2. Nulomavasena (SyÈ)
3. S|dati ca (SÊ), s|dati atthe (SyÈ, SÊ) 4. Ma 3. 307; SaÑ 3. 71 piÔÔhÈdÊsu.
5. Ma 1. 25 piÔÔhe. 6. Ma 2. 351; Khu 1. 368 piÔÔhe.
7. Vi 3. 97 piÔÔhe. 8. Khu 2. 10 piÔÔhe.
9. Abhi 1. 44 piÔÔhÈdÊsu. 10. Abhi 1. 17 piÔÔhe.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 19
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 1. 23 piÔÔhepi.
1. BrahmajÈlasutta
ParibbÈjakakathÈvaÓÓanÈ
ImissÈ paÔhamamahÈsa~gÊtiyÈ vattamÈnÈya vinayasa~gahÈvasÈne
SuttantapiÔake ÈdinikÈyassa ÈdisuttaÑ BrahmajÈlaÑ pucchantena ÈyasmatÈ
MahÈkassapena “BrahmajÈlaÑ Èvuso Œnanda kattha bhÈsitan”ti
evamÈdivuttavacanapariyosÈne yattha ca bhÈsitaÑ, yaÒcÈrabbha bhÈsitaÑ,
taÑ sabbaÑ pakÈsento ÈyasmÈ Œnando “evaÑ me sutan”ti-ÈdimÈha. Tena
vuttaÑ “BrahmajÈlassÈpi ‘evaÑ me sutan’ti-ÈdikaÑ ÈyasmatÈ Œnandena
paÔhamamahÈsa~gÊtikÈle vuttaÑ nidÈnamÈdÊ”ti.
C|ÄasÊlavaÓÓanÈ
7. AppamattakaÑ kho panetaÑ bhikkhaveti ko1 anusandhi? IdaÑ
suttaÑ dvÊhi padehi ÈbaddhaÑ2 vaÓÓena ca avaÓÓena ca. Tattha avaÓÓo
“itipetaÑ abh|taÑ, itipetaÑ atacchan”ti ettheva udakantaÑ patvÈ aggi viya
nivatto. VaÓÓo pana “bh|taÑ bh|tato paÔijÈnitabbaÑ ‘itipetaÑ bh|tan’ti”
evaÑ anuvattatiyeva. So pana duvidho Brahmadattena bhÈsitavaÓÓo ca
bhikkhusaÑghena “acchariyaÑ Èvuso”ti-ÈdinÈ nayena ÈraddhavaÓÓo ca.
Tesu bhikkhusaÑghena vuttavaÓÓassa upari suÒÒatÈpakÈsane anusandhiÑ
dassessati. Idha pana Brahmadattena vuttavaÓÓassa anusandhiÑ dassetuÑ
“appamattakaÑ kho panetaÑ bhikkhave”ti desanÈ ÈraddhÈ.
Tattha appamattakanti parittassa nÈmaÑ. Oramattakanti tasseva
vevacanaÑ. MattÈti vuccati pamÈÓaÑ. AppaÑ mattÈ etassÈti appamattakaÑ.
OraÑ mattÈ etassÈti oramattakaÑ. SÊlameva sÊlamattakaÑ. IdaÑ vuttaÑ
hoti–appamattakaÑ kho panetaÑ bhikkhave oramattakaÑ sÊlamattakaÑ
nÈma, yena “TathÈgatassa vaÓÓaÑ vadÈmÊ”ti ussÈhaÑ katvÈpi vaÓÓaÑ
vadamÈno puthujjano vadeyyÈti. Tattha siyÈ, nanu idaÑ sÊlaÑ nÈma yogino
aggavibh|sanaÑ. YathÈhu porÈÓÈ–
“SÊlaÑ yogissa’la~kÈro, sÊlaÑ yogissa maÓÉanaÑ.
SÊlehi’la~kato3 yogÊ, maÓÉane aggataÑ gato”ti.
______________________________________________________________
1. KÈ (SyÈ) 2. ŒraddhaÑ (SyÈ) 3. SÊlehala~kato (SÊ)
56 DÊghanikÈya
mahiÑsÊ uÔÔhÈsi. DÈrako “yaÑ mama mÈtÈ mukhena kathesi, taÑ mÈ hotu,
yaÑ cittena cintesi, taÑ hot|”ti saccakiriyamakÈsi. MahiÑsÊ tattheva baddhÈ
viya aÔÔhÈsi. EvaÑ mammacchedakopi payogo cittasaÓhatÈya na pharusÈ
vÈcÈ hoti. MÈtÈpitaro hi kadÈci puttake evaÑ vadanti “corÈ vo1
khaÓÉÈkhaÓÉaÑ karont|”ti, uppalapattampi ca nesaÑ upari patantaÑ na
icchanti. ŒcariyupajjhÈyÈ ca kadÈci nissitake evaÑ vadanti “kiÑ ime ahirÊkÈ
anottappino caranti, niddhamatha2 ne”ti, atha ca nesaÑ
ÈgamÈdhigamasampattiÑ icchanti. YathÈ ca cittasaÓhatÈya pharusÈ vÈcÈ na
hoti, evaÑ vacanasaÓhatÈya apharusÈ vÈcÈ na hoti. Na hi mÈrÈpetukÈmassa
“imaÑ sukhaÑ sayÈpethÈ”ti vacanaÑ apharusÈ vÈcÈ hoti, cittapharusatÈya
panesÈ pharusÈ vÈcÈva. SÈ yaÑ sandhÈya pavattitÈ, tassa appaguÓatÈya
appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ tayo sambhÈrÈ–akkositabbo
paro, kupitacittaÑ, akkosananti.
NelÈti elaÑ vuccati doso, nÈssÈ elanti nelÈ, niddosÈti attho, “nela~go
setapacchÈdo”ti 3 ettha vuttanelaÑ viya. KaÓÓasukhÈti
byaÒjanamadhuratÈya kaÓÓÈnaÑ sukhÈ, s|civijjhanaÑ viya kaÓÓas|laÑ na
janeti. AtthamadhuratÈya sakalasarÊre kopaÑ ajanetvÈ pemaÑ janetÊti
pemanÊyÈ. HadayaÑ gacchati, appaÔihaÒÒamÈnÈ sukhena cittaÑ pavisatÊti
hadaya~gamÈ. GuÓaparipuÓÓatÈya pure bhavÈti porÊ. Pure saÑvaÉÉhanÈrÊ
viya sukumÈrÈtipi porÊ. Purassa esÈtipi porÊ, nagaravÈsÊnaÑ kathÈti attho.
NagaravÈsino hi yuttakathÈ honti, pitimattaÑ “pitÈ”ti vadanti, bhÈtimattaÑ
“bhÈtÈ”ti vadanti, mÈtimattaÑ “mÈtÈ”ti vadanti. Evar|pÊ kathÈ bahuno
janassa kantÈ hotÊti bahujanakantÈ. KantabhÈveneva bahuno janassa manÈpÈ
cittavuÉdhikarÈti bahujanamanÈpÈ.
AnatthaviÒÒÈpikÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ akusalacetanÈ
samphappalÈpo. So ÈsevanamandatÈya appasÈvajjo, ÈsevanamahantatÈya
mahÈsÈvajjo. Tassa dve sambhÈrÈ–
BhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdiniratthakakathÈpurekkhÈratÈ,
tathÈr|pÊkathÈkathanaÒcÈti.
______________________________________________________________
1. Te (Ka), Abhi-®Ôha 1. 143 piÔtÔhe passitabbaÑ. 2. Niddharatha (Ka)
3. Khu 1. 173 UdÈne.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 75
MajjhimasÊlavaÓÓanÈ
11. IdÈni majjhimasÊlaÑ vitthÈrento “yathÈ vÈ paneke bhonto”ti-
ÈdimÈha. TatrÈyaÑ anuttÈnapadavaÓÓanÈ. SaddhÈdeyyÈnÊti kammaÒca
phalaÒca idhalokaÒca paralokaÒca saddahitvÈ dinnÈni. “AyaÑ me ÒÈtÊ”ti vÈ
“mitto”ti vÈ “idaÑ paÔikarissati, idaÑ vÈ tena katapubban”ti vÈ evaÑ na
dinnÈnÊti attho. EvaÑdinnÈni hi na saddhÈdeyyÈni nÈma honti. BhojanÈnÊti
desanÈsÊsamattametaÑ, atthato pana saddhÈdeyyÈni bhojanÈni bhuÒjitvÈ
cÊvarÈni pÈrupitvÈ senÈsanÈni sevamÈnÈ gilÈnabhesajjaÑ paribhuÒjamÈnÈti
sabbametaÑ vuttameva hoti.
Seyyathidanti nipÈto. Tassattho–katamo so bÊjagÈmabh|tagÈmo, yassa
samÈrambhaÑ anuyuttÈ viharantÊti. Tato taÑ dassento m|labÊjanti-ÈdimÈha.
Tattha m|labÊjaÑ nÈma haliddi si~giveraÑ1 vacÈ vacattaÑ2 ativisÈ
kaÔukarohiÓÊ usÊraÑ bhaddamuttakanti3 evamÈdi. KhandhabÊjaÑ nÈma
assattho nigrodho pilakkho4 udumbaro kacchako kapitthanoti-evamÈdi.
PhaÄubÊjaÑ nÈma ucchu naÄo veÄ|ti-evamÈdi. AggabÊjaÑ nÈma ajjakaÑ5
phaÓijjakaÑ hiriveranti-evamÈdi. BÊjabÊjaÑ nÈma pubbaÓÓaÑ aparaÓÓanti-
evamÈdi. SabbaÒhetaÑ rukkhato viyojitaÑ viruhanasamatthameva
“bÊjagÈmo”ti vuccati. Rukkhato pana aviyojitaÑ asukkhaÑ “bh|tagÈmo”ti
vuccati. Tattha bh|tagÈmasamÈrambho pÈcittiyavatthu,
bÊjagÈmasamÈrambho dukkaÔavatth|ti veditabbo.
GÈmakathÈpi suniviÔÔhadunniviÔÔhasubhikkhadubbhikkhÈdivasena vÈ
“asukagÈmavÈsino s|rÈ samatthÈ”ti vÈ evaÑ assÈdavasena na vaÔÔati.
SÈtthakaÑ pana katvÈ “saddhÈ pasannÈ”ti vÈ “khayavayaÑ gatÈ”ti vÈ vattuÑ
vaÔÔati. NigamanagarajanapadakathÈdÊsupi eseva nayo.
ItthikathÈpi vaÓÓasaÓÔhÈnÈdÊni paÔicca assÈdavassena na vaÔÔati,
“saddhÈ pasannÈ khayavayaÑ gatÈ”ti evameva vaÔÔati. S|rakathÈpi
“nandimitto nÈma yodho s|ro ahosÊ”ti assÈdavasena na vaÔÔati. “Saddho
ahosi khayaÑ gato”ti evameva vaÔÔati. VisikhÈkathÈpi “asukÈ visikhÈ
suniviÔÔhÈ dunniviÔÔhÈ s|rÈ samatthÈ”ti assÈdavasena na vaÔÔati. “SaddhÈ
pasannÈ khayavayaÑ gatÈ”ti evameva vaÔÔati.
KumbhaÔÔhÈnakathÈti udakaÔÔhÈnakathÈ, udakatitthakathÈtipi vuccati,
kumbhadÈsikathÈ vÈ, sÈpi “pÈsÈdikÈ naccituÑ gÈyituÑ chekÈ”ti
assÈdavasena na vaÔÔati. “SaddhÈ pasannÈ”ti-ÈdinÈ nayeneva vaÔÔati.
PubbapetakathÈti atÊtaÒÈtikathÈ. Tattha vattamÈnaÒÈtikathÈsadiso
vinicchayo.
NÈnattakathÈti purimapacchimakathÈhi vimuttÈ avasesÈ nÈnÈsabhÈvÈ
niratthakakathÈ. LokakkhÈyikÈti “ayaÑ loko kena nimmito? Asukena nÈma
nimmito. KÈko seto aÔÔhÊnaÑ setattÈ. BalÈkÈ1 rattÈ lohitassa rattattÈ”ti-
evamÈdikÈ lokÈyatavitaÓÉasallÈpakathÈ.
SamuddakkhÈyikÈ nÈma “kasmÈ samuddo sÈgaro? SÈgaradevena khato,
tasmÈ sÈgaro. ‘Khato me’ti hatthamuddÈya sayaÑ niveditattÈ samuddo”ti-
evamÈdikÈ niratthakÈ samuddakkhÈyanakathÈ. Bhavoti vuÉÉhi, Abhavoti
hÈni. “Iti bhavo, iti abhavo”ti yaÑ vÈ taÑ vÈ niratthakakÈraÓaÑ vatvÈ
pavattitakathÈ itibhavÈbhavakathÈ.
MahÈsÊlavaÓÓanÈ
21. Ito paraÑ mahÈsÊlaÑ hoti. A~ganti hatthapÈdÈdÊsu yena kenaci
evar|pena a~gena samannÈgato dÊghÈyu yasavÈ hotÊti-ÈdinayappavattaÑ
a~gasatthaÑ. Nimittanti nimittasatthaÑ. PaÓÉurÈjÈ kira tisso muttÈyo
muÔÔhiyaÑ katvÈ nemittikaÑ pucchi “kiÑ me hatthe”ti. So itocito ca
vilokesi, tasmiÒca samaye gharagolikÈya makkhikÈ gayhantÊ3 muttÈ, so
“muttÈ”ti Èha. Puna “katÊ”ti puÔÔho kukkuÔassa tikkhattuÑ ravantassa
saddaÑ sutvÈ “tisso”ti Èha. EvaÑ taÑ taÑ ÈdisitvÈ nimittamanuyuttÈ
viharanti.
______________________________________________________________
1. Tava doso (SÊ); Ma-®Ôha 3. 164 piÔÔhe passitabbaÑ.
2. Visuddhi 1. 22 piÔÔhÈdÊsu. 3. GahetvÈ (SyÈ, Ka)
88 DÊghanikÈya
PubbantakappikasassatavÈdavaÓÓanÈ
28. EvaÑ Brahmadattena vuttavaÓÓassa anusandhivasena tividhaÑ
sÊlaÑ vitthÈretvÈ idÈni bhikkhusaÑghena vuttavaÓÓassa anusandhivasena
“atthi bhikkhave aÒÒeva dhammÈ gambhÊrÈ duddasÈ”ti-ÈdinÈ nayena
suÒÒatÈpakÈsanaÑ Èrabhi. Tattha dhammÈti guÓe desanÈyaÑ pariyattiyaÑ
nissatteti-evamÈdÊsu dhammasaddo vattati.
“Na hi dhammo adhammo ca, ubho samavipÈkino.
Adhammo nirayaÑ neti, dhammo pÈpeti suggatin”ti4.
ŒdÊsu hi guÓe dhammasaddo. “DhammaÑ vo bhikkhave desessÈmi
ÈdikalyÈÓan”ti-ÈdÊsu5 desanÈyaÑ. “Idha bhikkhu dhammaÑ pariyÈpuÓÈti
______________________________________________________________
1. KatvÈ (Ka) * SaccaÒjanaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 1. 377 piÔÔhe)
2. BhÈvanÊyasÊtalabhesajjaÒjanaÑ (SÊ) 3. KÈyatikicchakaÑ (SyÈ), kÈyatikicchataÑ (Ka)
4. Khu 2. 272 piÔÔhe. 5. Ma 3. 327 piÔÔhe.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 93
PaÔhamabhÈÓavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______
EkaccasassatavÈdavaÓÓanÈ
38. EkaccasassatikÈti5 ekaccasassatavÈdÈ, te duvidhÈ honti
sattekaccasassatikÈ, sa~khÈrekaccasassatikÈti. DuvidhÈpi idha gahitÈyeva.
AntÈnantavÈdavaÓÓanÈ
53. AntÈnantikÈti antÈnantavÈdÈ, antaÑ vÈ anantaÑ vÈ antÈnantaÑ vÈ
nevantÈnÈnantaÑ vÈ Èrabbha pavattavÈdÈti attho.
______________________________________________________________
1. Ime nÈmÈti (SÊ, SyÈ) 2. DisvÈ kiÑ bho (SÊ, SyÈ)
3. SuvijjÈnÈ (SyÈ), suvijÈnanÈ (Ka) 4. TakkÊvÈde (Ka) 5. EkasmiÑ (Ka)
106 DÊghanikÈya
AmarÈvikkhepavÈdavaÓÓanÈ
61. Na maratÊti amarÈ. KÈ sÈ? “Evantipi me no”ti-ÈdinÈ nayena
pariyantarahitÈ diÔÔhigatikassa diÔÔhi ceva vÈcÈ2 ca. Vividho khepoti
vikkhepo, amarÈya diÔÔhiyÈ vÈcÈya ca vikkhepoti amarÈvikkhepo, so etesaÑ
atthÊti amarÈvikkhepikÈ. Aparo nayo, amarÈ nÈma ekÈ macchajÈti, sÈ
ummujjananimujjanÈdivasena udake sandhÈvamÈnÈ gahetuÑ na sakkÈti
evameva ayampi vÈdo itocito ca sandhÈvati, gÈhaÑ na upagacchatÊti
amarÈvikkhepoti vuccati, so etesaÑ atthÊti amarÈvikkhepikÈ.
AdhiccasamuppannavÈdavaÓÓanÈ
67. “Adhiccasamuppanno attÈ ca loko cÈ”ti dassanaÑ
adhiccasamuppannaÑ, taÑ etesaÑ atthÊti adhiccasamuppannikÈ.
Adhiccasamuppannanti akÈraÓasamuppannaÑ.
AparantakappikavÈdavaÓÓanÈ
74. EvaÑ aÔÔhÈrasa pubbantakappike dassetvÈ idÈni catucattÈrÊsa
aparantakappike dassetuÑ “santi bhikkhave”ti-ÈdimÈha. Tattha
anÈgatakoÔÔhÈsasa~khÈtaÑ aparantaÑ kappetvÈ gaÓhantÊti aparantakappikÈ,
aparantakappo vÈ etesaÑ atthÊti aparantakappikÈ. EvaÑ sesampi pubbe
vuttappakÈranayeneva veditabbaÑ.
SaÒÒÊvÈdavaÓÓanÈ
75. UddhamÈghÈtanikÈti ÈghÈtanaÑ vuccati maraÓaÑ, uddhamÈghÈtanÈ
attÈnaÑ vadantÊti uddhamÈghÈtanikÈ. “SaÒÒÊ”ti pavatto vÈdo saÒÒÊvÈdo, so
etesaÑ atthÊti saÒÒÊvÈdÈ.
AsaÒÒÊnevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdavaÓÓanÈ
78-83. AsaÒÒÊvÈdo saÒÒÊvÈde Èdimhi vuttÈnaÑ dvinnaÑ catukkÈnaÑ
vasena veditabbo. TathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdo. KevalaÒhi tattha “saÒÒÊ
attÈ”ti gaÓhantÈnaÑ tÈ diÔÔhiyo, idha “asaÒÒÊ”ti ca “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti ca.
Tattha na ekantena kÈraÓaÑ pariyesitabbaÑ. DiÔÔhigatikassa hi gÈho
ummattakapacchisadisoti vuttametaÑ.
UcchedavÈdavaÓÓanÈ
84. UcchedavÈde satoti vijjamÈnassa. Ucchedanti upacchedaÑ.
VinÈsanti adassanaÑ. Vibhavanti bhÈvavigamaÑ. SabbÈnetÈni
aÒÒamaÒÒavevacanÈneva. Tattha dve janÈ ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhanti lÈbhÊ ca
alÈbhÊ ca. LÈbhÊ arahato1 dibbena cakkhunÈ cutiÑ disvÈ upapattiÑ
apassanto. Yo vÈ cutimattameva daÔÔhuÑ sakkoti na upapÈtaÑ2, so
ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. AlÈbhÊ ca “ko paralokaÑ na jÈnÈtÊ”ti
kÈmasukhagiddhatÈya vÈ “yathÈ rukkhato paÓÓÈni patitÈni na puna
viruhanti, evameva sattÈ”ti-ÈdinÈ takkena vÈ ucchedaÑ gaÓhÈti. Idha pana
taÓhÈdiÔÔhÊnaÑ vasena tathÈ ca aÒÒathÈ ca vikappetvÈva imÈ satta diÔÔhiyo
uppannÈti veditabbÈ.
DiÔÔhadhammanibbÈnavÈdavaÓÓÈnÈ
93. DiÔÔhadhammanibbÈnavÈde “diÔÔhadhammo”ti paccakkhadhammo
vuccati, tattha tattha paÔiladdhattabhÈvassetaÑ adhivacanaÑ, diÔÔhadhamme
nibbÈnaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ, imasmiÑ yeva attabhÈve
dukkhav|pasamananti2 attho, taÑ vadantÊti diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ,
paramadiÔÔhadhammanibbÈnanti paramaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ,
uttamanti attho.
ParitassitavipphanditavÈravaÓÓanÈ
105-117. IdÈni mariyÈdavibhÈgadassanatthaÑ “tatra bhikkhave”ti-ÈdikÈ
desanÈ ÈraddhÈ. Tadapi tesaÑ bhavataÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ ajÈnataÑ
apassataÑ vedayitaÑ taÓhÈgatÈnaÑ paritassitavipphanditamevÈti yena
______________________________________________________________
1. SaÑsÈdo (SÊ), SaÑsÈro (SyÈ) 2. UssÈro (Ka) 3. SaÑ 2. 387 piÔÔhe.
4. Ma 3. 69 piÔÔhe. 5. Ma 1. 39 piÔÔhe. 6. Ma 1. 43 piÔÔhe.
7. Ma 1. 395 piÔÔhe. 8. Ma 1. 173 piÔÔhe.
114 DÊghanikÈya
PhassapaccayavÈravaÓÓanÈ
118-130. Puna “tatra bhikkhave ye te samaÓabrÈhmaÓÈ sassatavÈdÈ”ti-
Èdi paramparapaccayadassanatthaÑ ÈraddhaÑ. Tattha tadapi
phassapaccayÈti yena diÔthi-assÈdena diÔÔhisukhena diÔÔhivedayitena te
somanassajÈtÈ sassataÑ attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapenti cat|hi vatth|hi, tadapi
taÓhÈdiÔÔhi pariphanditaÑ vedayitaÑ phassapaccayÈti dasseti. Esa nayo
sabbattha.
DiÔÔhigatikÈdhiÔÔhÈnavaÔÔakathÈvaÓÓanÈ
144. IdÈni “tatra bhikkhave ye te samaÓabrÈhmaÓÈ sassatavÈdÈ
sassataÑ attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapenti cat|hi vatth|hi, yepi te
samaÓabrÈhmaÓÈ ekaccasassatikÈ”ti-ÈdinÈ nayena sabbadiÔÔhivedayitÈni
sampiÓÉeti. KasmÈ? Upari phasse pakkhipanatthÈya. KathaÑ? Sabbe te
chahi phassÈyatanehi phussa phussa paÔisaÑvedentÊti. Tattha cha
phassÈyatanÈni nÈma cakkhuphassÈyatanaÑ, sota. GhÈna. JivhÈ. KÈya.
ManophassÈyatananti imÈni cha. SaÒjÈti samosaraÓa kÈraÓa
paÓÓattimattatthesu hi
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 115
VivaÔÔakathÈdivaÓÓanÈ
145. EvaÑ diÔÔhigatikÈdhiÔÔhÈnaÑ vaÔÔaÑ kathetvÈ idÈni
yuttayogabhikkhu-adhiÔÔhÈnaÑ katvÈ vivaÔÔaÑ dassento “yato kho
bhikkhave bhikkh|”ti-ÈdimÈha. Tattha yatoti yadÈ. ChannaÑ
phassÈyatanÈnanti yehi chahi phassÈyatanehi phusitvÈ
paÔisaÑvedayamÈnÈnaÑ3 diÔÔhigatikÈnaÑ vaÔÔaÑ vattati, tesaÑyeva
channaÑ phassÈyatanÈnaÑ. Samudayanti-ÈdÊsu “avijjÈsamudayÈ
cakkhusamudayo”ti-ÈdinÈ * vedanÈkammaÔÔhÈne vuttanayena
phassÈyatanÈnaÑ samudayÈdayo4 veditabbÈ. YathÈ pana tattha
“phassasamudayÈ, phassanirodhÈ”ti vuttaÑ, evamidha taÑ cakkhÈdÊsu
“ÈhÈrasamudayÈ ÈhÈranirodhÈ”ti veditabbaÑ, manÈyatane
“nÈmar|pasamudayÈ, nÈmar|panirodhÈ”ti.
UttaritaraÑ pajÈnÈtÊti diÔÔhigatiko diÔÔhimeva jÈnÈti5. AyaÑ pana
diÔÔhiÒca diÔÔhito ca uttaritaraÑ sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttinti yÈva arahttÈ
jÈnÈti. Ko evaÑ jÈnÈtÊti? KhÊÓÈsavo jÈnÈti, anÈgÈmÊ, sakadÈgÈmÊ, sotÈpanno,
bahussuto, ganthadharo bhikkhu jÈnÈti, Èraddhavipassako jÈnÈti, desanÈ
pana arahattanik|Ôeneva niÔÔhÈpitÈti.
______________________________________________________________
1. AÑ 3. 348 piÔÔhe. * GavesitabbamidaÑ. 2. UpanibandhakukkuÔo (Ka)
3. PaÔisaÑvediyamÈnÈnaÑ (SÊ, Ka) 4. Samudayo (SÊ, SyÈ)
* HeÔÔhÈ 100 piÔÔhe (Khu 9. 54 piÔÔhe nissitapÈÄi) 5. PajÈnÈti (SÊ, SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 117
BrahmajÈlasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. SÈmaÒÒaphalasutta
RÈjÈmaccakathÈvaÓÓanÈ
150. EvaÑ me sutaÑ -pa- RÈjagaheti SÈmaÒÒaphalasuttaÑ. TatrÈyaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ1. RÈjagaheti evaÑnÈmake nagare. TaÒhi MandhÈtu-
mahÈgovindÈdÊhi pariggahitattÈ RÈjagahanti vuccati. AÒÒepettha pakÈre
vaÓÓayanti, kiÑ tehi, nÈmamattametaÑ tassa nagarassa. TaÑ panetaÑ
BuddhakÈle ca cakkavattikÈle ca nagaraÑ hoti, sesakÈle suÒÒaÑ hoti
yakkhapariggahitaÑ, tesaÑ vasanavanaÑ2 hutvÈ tiÔÔhati. ViharatÊti
avisesena iriyÈpathadibbabrahma-ariyavihÈresu aÒÒataravihÈra-
sama~giparidÊpanametaÑ. Idha pana ÔhÈnagamananissajjasayanappabhedesu
iriyÈpathesu aÒÒatara-iriyÈpathasamÈyogaparidÊpanaÑ. Tena Ôhitopi
gacchantopi nisinnopi sayÈnopi BhagavÈ viharaticceva veditabbo. So hi
ekaÑ iriyÈpathabÈdhanaÑ aÒÒena iriyÈpathena vicchinditvÈ aparipatantaÑ3
attabhÈvaÑ harati pavatteti, tasmÈ viharatÊti vuccati.
JÊvakassa KomÈrabhaccassa ambavaneti idamassa yaÑ gocaragÈmaÑ
upanissÈya viharati, tassa samÊpanivÈsanaÔÔhÈnaparidÊpanaÑ4. TasmÈ
RÈjagahe viharati JÊvakassa KomÈrabhaccassa ambavaneti RÈjagahasamÊpe
JÊvakassa KomÈrabhaccassa ambavane viharatÊti evamettha attho veditabbo.
SamÊpatthe hetaÑ bhummavacanaÑ. Tattha jÊvatÊti JÊvako, kumÈrena bhatoti
KomÈrabhacco. YathÈha “kiÑ bhaÓe etaÑ kÈkehi samparikiÓÓanti? DÈrako
devÈti. JÊvati bhaÓeti? JÊvati devÈti. Tena hi bhaÓe taÑ dÈrakaÑ amhÈkaÑ
antepuraÑ netvÈ dhÈtÊnaÑ detha posetunti5. Tassa jÊvatÊti JÊvakoti nÈmaÑ
akaÑsu. KumÈrena posÈpitoti Komarabhaccoti nÈmaÑ akaÑs|”ti6 ayaÑ
panettha sa~khepo. VitthÈrena pana JÊvakavatthu Khandhake Ègatameva.
VinicchayakathÈpissa SamantapÈsÈdikÈya7 VinayaÔÔhakathÈyaÑ vuttÈ.
______________________________________________________________
1. AnupubbapadavaÓÓanÈ (SyÈ, Ka)
2. VasantavanaÑ (SÊ), vasanaÔÔhÈnaÑ vanaÑ (Ka) 3. ApatantaÑ (SÊ, Ka)
4. SamÊpe nivÈsanaÔÔhÈnaparidÊpanaÑ (SÊ, Ka) 5. Vi 3. 378 piÔÔhe.
6. Vi 3. 379 piÔÔhe. 7. Vi-®Ôha 3. 396 piÔÔhe.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 123
KomarabhaccajÊvakakathÈvaÓÓanÈ
157. Atha kho rÈjÈti rÈjÈ kira tesaÑ vacanaÑ sutvÈ cintesi “ahaÑ yassa
yassa vacanaÑ na sotukÈmo, so so eva kathesi. Yassa panamhi vacanaÑ
sotukÈmo, esa nÈgavasaÑ pivitvÈ Ôhito supaÓÓo viya tuÓhÊbh|to, anattho
vata me”ti. Athassa etadahosi “JÊvako upasantassa Buddhassa Bhagavato
upaÔÔhÈko, sayampi upasanto, tasmÈ vattasampanno bhikkhu viya
tuÓhÊbh|tova nisinno, na esa mayi akathente kathessati, hatthimhi kho pana
maddante hatthisseva pÈdo gahetabbo”ti tena saddhiÑ sayaÑ
mantetumÈraddho. Tena vuttaÑ “atha kho rÈjÈ”ti. Tattha kiÑ tuÓhÊti kena
kÈraÓena tuÓhÊ. ImesaÑ amaccÈnaÑ attano attano kul|pakasamaÓassa
vaÓÓaÑ kathentÈnaÑ mukhaÑ nappahoti. KiÑ yathÈ etesaÑ, evaÑ tava
kul|pakasamaÓo natthi, kiÑ tvaÑ daliddo, na te mama pitarÈ issariyaÑ
dinnaÑ, udÈhu assaddhoti pucchati.
______________________________________________________________
1. TantÈvutÈni vatthÈni (SÊ, SyÈ) SÊ-®Ê Abhinava 2. 17 piÔÔhepi; AÑ-®Ôha 2. 242
piÔÔhe pana passitabbaÑ.
2. AÑ 1. 290 piÔÔhe. 3. KilesagaÓÔhirahitÈ (SÊ, Ka) 4. NÈthassa (SÊ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 133
SÈmaÒÒaphalapucchÈvaÓÓanÈ
160. NÈgassa bh|mÊti yattha sakkÈ hatthiÑ abhir|Ähena gantuÑ, ayaÑ
nÈgassa bh|mi nÈma. NÈgÈ paccorohitvÈti vihÈrassa bahidvÈrakoÔÔhake
hatthito orohitvÈ. Bh|miyaÑ patiÔÔhitasamakÈlameva pana Bhagavato tejo
raÒÒo sarÊraÑ phari. Athassa tÈvadeva sakalasarÊrato sedÈ mucciÑsu1,
sÈÔakÈ pÊÄetvÈ apanetabbÈ viya ahesuÑ. Attano aparÈdhaÑ saritvÈ
mahÈbhayaÑ uppajji. So ujukaÑ Bhagavato santikaÑ gantuÑ asakkonto
JÊvakaÑ hatthe gahetvÈ ÈrÈmacÈrikaÑ caramÈno viya “idaÑ te samma
JÊvaka suÔÔhu kÈritaÑ, idaÑ suÔÔhu kÈritan”ti vihÈrassa vaÓÓaÑ bhaÓamÈno
anukkamena yena maÓÉalamÈÄassa dvÈraÑ tenupasa~kami, sampattoti
attho.
“KahaÑ pana sammÈ”ti kasmÈ pucchÊti. Eke tÈva “ajÈnanto”ti vadanti.
IminÈ kira daharakÈle pitarÈ saddhiÑ Ègamma BhagavÈ diÔÔhapubbo, pacchÈ
pana pÈpamittasaÑsaggena pitughÈtaÑ katvÈ abhimÈre pesetvÈ DhanapÈlaÑ
muÒcÈpetvÈ2 mahÈparÈdho hutvÈ Bhagavato sammukhÊbhÈvaÑ na
upagatapubboti asaÒjÈnanto pucchatÊti. TaÑ akÈraÓaÑ, BhagavÈ hi
ÈkiÓÓavaralakkhaÓo anubyaÒjanapaÔimaÓÉito chabbaÓÓÈhi rasmÊhi sakalaÑ
ÈrÈmaÑ obhÈsetvÈ tÈrÈgaÓaparivuto viya puÓÓacando bhikkhugaÓaparivuto
maÓÉalamÈÄamajjhe nisinno, taÑ ko na jÈneyya. AyaÑ pana attano
issariyalÊÄÈya3 pucchati. Pakati hesÈ rÈjakulÈnaÑ, yaÑ jÈnantÈpi4 ajÈnantÈ
viya pucchanti. JÊvako pana taÑ sutvÈ ayaÑ rÈjÈ “pathaviyaÑ ÔhatvÈ kuhiÑ
pathavÊti, nabhaÑ ulloketvÈ kuhiÑ candimas|riyÈti, Sinerum|le
______________________________________________________________
1. MuÒciÑsu (SyÈ, Ka) 2. PamuÒcÈpetvÈ (SyÈ, Ka)
3. IssariyalÊÄhÈya (SÊ), issariyalÊlÈya (SyÈ) 4. SaÒjÈnentÈpi (SÊ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 139
P|raÓakassapavÈdavaÓÓanÈ
165. EkamidÈhanti ekaÑ idha ahaÑ. SammodanÊyaÑ3 kathaÑ
sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈti sammodajanakaÑ saritabbayuttakaÑ kathaÑ
pariyosÈpetvÈ.
MakkhaligosÈlavÈdavaÓÓanÈ
168. MakkhalivÈde paccayoti hetuvevacanameva1, ubhayenÈpi
vijjamÈnameva kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑkilesapaccayaÑ,
kÈyasucaritÈdÊnaÒca visuddhipaccayaÑ paÔikkhipati. AttakÈreti attakÈro.
Yena attanÈ katakammena ime sattÈ devattampi mÈrattampi brahmattampi
sÈvakabodhimpi paccekabodhimpi sabbaÒÒutampi pÈpuÓanti, tampi
paÔikkhipati. Dutiyapadena2 yaÑ parakÈraÑ parassa ovÈdÈnusÈsaniÑ
nissÈya ÔhapetvÈ mahÈsattaÑ avaseso jano manussasobhagyataÑ ÈdiÑ katvÈ
yÈva arahattaÑ pÈpuÓÈti, taÑ parakÈraÑ paÔikkhipati. EvamayaÑ bÈlo
jinacakke pahÈraÑ deti nÈma. Natthi purisakÈreti yena purisakÈrena sattÈ
vuttappakÈrÈ sampattiyo pÈpuÓanti, tampi paÔikkhipati. Natthi balanti yamhi
attano bale patiÔÔhitÈ sattÈ vÊriyaÑ katvÈ tÈ sampattiyo pÈpuÓanti, taÑ balaÑ
paÔikkhipati. Natthi vÊriyanti-ÈdÊni sabbÈni purisakÈravevacanÈneva. “IdaÑ
no vÊriyena idaÑ purisathÈmena, idaÑ purisaparakkamena pavattan”ti evaÑ
pavattavacanapaÔikkhepakaraÓavasena panetÈni visuÑ ÈdÊyanti.
Sabbe sattÈti oÔÔhagoÓagadrabhÈdayo anavasese pariggaÓhÈti. Sabbe
pÈÓÈti ekindriyo pÈÓo, dvindriyo pÈÓoti-Èdivasena vadati. Sabbe bh|tÈti
aÓÉakosavatthikosesu bh|te sandhÈya vadati. Sabbe jÊvÈti
sÈliyavagodh|mÈdayo sandhÈya vadati. Tesu hi so vir|hanabhÈvena
jÊvasaÒÒÊ. AvasÈ abalÈ avÊriyÈti tesaÑ attano vaso vÈ balaÑ vÈ vÊriyaÑ vÈ
natthi. Niyatisa~gatibhÈvapariÓatÈti ettha niyatÊti niyatÈ3. Sa~gatÊti channaÑ
abhijÈtÊnaÑ tattha tattha gamanaÑ. BhÈvoti sabhÈvoyeva. EvaÑ niyatiyÈ ca
sa~gatiyÈ ca bhÈvena ca pariÓatÈ nÈnappakÈrataÑ pattÈ. Yena hi yathÈ
bhavitabbaÑ, so tatheva bhavati. Yena na bhavitabbaÑ, so na bhavatÊti
dasseti. ChasvevÈbhijÈtÊs|ti chasu eva abhijÈtÊsu ÔhatvÈ sukhaÒca dukkhaÒca
paÔisaÑvedenti, aÒÒÈ sukhadukkhabh|mi natthÊti dasseti.
YonipamukhasatasahassÈnÊti pamukhayonÊnaÑ uttamayonÊnaÑ
cuddasasatasahassÈni aÒÒÈni ca saÔÔhisatÈni, aÒÒÈni ca chasatÈni. PaÒca ca
______________________________________________________________
1. Paccayo hetuvevacanameva (SyÈ), paccayo het|tivevacana meva (Ka)
2. DutiyavÈdena(SÊ) 3. NiyattÈ (SÊ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 147
AjitakesakambalavÈdavaÓÓanÈ
171. AjitavÈde * natthi dinnanti dinnaphalÈbhÈvaÑ sandhÈya vadati.
YiÔÔhaÑ vuccati mahÈyÈgo. Hutanti pÈhunakasakkÈro1 adhippeto. Tampi
ubhayaÑ phalÈbhÈvameva sandhÈya paÔikkhipati. SukatadukkaÔÈnanti2
sukatadukkaÔÈnaÑ3 kusalÈkusalÈnanti attho. PhalaÑ vipÈkoti yaÑ
“phalan”ti vÈ “vipÈko”ti vÈ vuccati, taÑ natthÊti vadati. Natthi ayaÑ lokoti
paraloke Ôhitassa ayaÑ loko natthi, natthi parolokoti idha loke ÔhitassÈpi
paro loko natthi, sabbe tattha tattheva ucchijjantÊti dasseti. Natthi mÈtÈ
natthi pitÈti tesu sammÈpaÔipattimicchÈpaÔipattÊnaÑ phalÈbhÈvavasena
vadati. Natthi sattÈ opapÈtikÈti cavitvÈ upapajjanakÈ sattÈ nÈma natthÊti
vadati.
CÈtumahÈbh|tikoti catumahÈbh|tamayo. PathavÊ pathavikÈyanti
ajjhattikapathavÊdhÈtu bÈhirapathavÊdhÈtuÑ. AnupetÊti anuyÈti.
AnupagacchatÊti tasseva vevacanaÑ, anugacchatÊtipi attho. UbhayenÈpi
upeti, upagacchatÊti dasseti. ŒpÈdÊsupi eseva nayo. IndriyÈnÊti
manacchaÔÔhÈni indriyÈni. Sa~kamantÊti ÈkÈsaÑ pakkhandanti,
ÈsandipaÒcamÈti nipannamaÒcena paÒcamÈ, maÒco ceva cattÈro maÒcapÈde
gahetvÈ ÔhitÈ cattÈro purisÈ
______________________________________________________________
* Abhi-®Ôha 1. 415; Ma-®Ôha 2. 232; SaÑ-®Ôha 2. 311; AÑ-®Ôha 2. 234 piÔÔhesupi.
1. PahenakasakkÈro (SÊ), paheÓakasakkÈro (Ka)
2. SukaÔadukkaÔÈnanti (SÊ) 3. SukatadukkatÈnaÑ (SÊ)
150 DÊghanikÈya
cÈti attho. YÈvÈÄÈhanÈti yÈva susÈnÈ. PadÈnÊti “ayaÑ evaÑ sÊlavÈ ahosi,
evaÑ dussÊlo”ti-ÈdinÈ nayena pavattÈni guÓÈguÓapadÈni, sarÊrameva vÈ
ettha padÈnÊti adhippetaÑ. KÈpotakÈnÊti kapotavaÓÓÈni,
pÈrÈvatapakkhivaÓÓÈnÊti attho. BhassantÈti bhasmantÈ, ayameva vÈ pÈÄi.
Œhutiyoti yaÑ pÈhunakasakkÈrÈdibhedaÑ dinnadÈnaÑ, sabbaÑ taÑ
chÈrikÈvasÈnameva hoti, na tato paraÑ phaladÈyakaÑ hutvÈ gacchatÊti attho.
DattupaÒÒattanti datt|hi bÈlamanussehi paÒÒattaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–
bÈlehi abuddhÊhi paÒÒattamidaÑ, dÈnaÑ na paÓÉitehi, bÈlÈ denti, paÓÉitÈ
gaÓhantÊti dasseti.
Tattha P|raÓo “karoto na karÊyati pÈpan”ti vadanto kammaÑ paÔibÈhati.
Ajito “kÈyassa bhedÈ ucchijjatÊ”ti vadanto vipÈkaÑ paÔibÈhati. Makkhali
“natthi het|”ti vadanto ubhayaÑ paÔibÈhati. Tattha kammaÑ
paÔibÈhantenÈpi vipÈko paÔibÈhito hoti, vipÈkaÑ paÔibÈhantenÈpi kammaÑ
paÔibÈhitaÑ hoti. Iti sabbepete atthato ubhayappaÔibÈhakÈ1 ahetukavÈdÈ ceva
akiriyavÈdÈ ca natthikavÈdÈ ca honti.
Ye vÈ pana tesaÑ laddhiÑ gahetvÈ rattiÔÔhÈne divÈÔÔhÈne nisinnÈ
sajjhÈyanti vÊmaÑsanti, tesaÑ “karoto na karÊyati pÈpaÑ, natthi hetu natthi
paccayo, mato ucchijjatÊ”ti tasmiÑ ÈrammaÓe micchÈsati santiÔÔhati, cittaÑ
ekaggaÑ hoti, javanÈni javanti, paÔhamajavane satekicchÈ honti, tathÈ
dutiyÈdÊsu, sattame BuddhÈnampi atekicchÈ anivattino ariÔÔhakaÓÔakasadisÈ.
Tattha koci ekaÑ dassanaÑ okkamati, koci dve koci tÊÓipi, ekasmiÑ
okkantepi, dvÊsu tÊsu okkantesupi niyatamicchÈdiÔÔhikova hoti, patto
saggamaggÈvaraÓaÒceva mokkhamaggÈvaraÓaÒca, abhabbo
tassattabhÈvassa2 anantaraÑ saggampi gantuÑ, pageva mokkhaÑ.
VaÔÔakhÈÓu3 nÈmesa satto pathavigopako, yebhuyyena evar|passa bhavato
vuÔÔhÈnaÑ nÈma natthi.
* TasmÈ akalyÈÓajanaÑ, ÈsÊvisamivoragaÑ.
ŒrakÈ parivajjeyya, bh|tikÈmo vicakkhaÓoti.
______________________________________________________________
1. UbhayaÑ paÔibÈhakÈ (Ka) 2. Tassa bhavassa (SyÈ)
3. VaÔÔakhÈÓuko (SyÈ, Ka) * Ma-®Ôha 3. 85 piÔÔhepi.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 151
PakudhakaccÈyanavÈdavaÓÓanÈ
NigaÓÔhanÈÔaputtavÈdavaÓÓanÈ
SaÒcayabelaÔÔhaputtavÈdavaÓÓanÈ
PaÔhamasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ
182. SohaÑ bhanteti so ahaÑ bhante, vÈlukaÑ pÊÄetvÈ telaÑ
alabhamÈno viya titthiyavÈdesu sÈraÑ alabhanto BhagavantaÑ pucchÈmÊti
attho.
185. Yadi evaÑ santeti yadi tava dÈso tuyhaÑ santikÈ abhivÈdanÈdÊni
labheyya, evaÑ sante. AddhÈti ekaÑsavacanametaÑ. PaÔhamanti bhaÓanto
aÒÒassÈpi atthitaÑ dÊpeti, teneva ca rÈjÈ “sakkÈ pana bhante aÒÒampÊ”ti-
ÈdimÈha.
DutiyasandiÔÔhikasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ
186. KasatÊti kassako. Gehassa pati3 ekagehamatte jeÔÔhakoti
gahapatiko. Balisa~khÈtaÑ karaÑ karotÊti karakÈrako. DhaÒÒarÈsiÑ,
dhanarÈsiÒca vaÉÉhetÊti rÈsivaÉÉhako.
______________________________________________________________
1. AbhinÊharitvÈpi (SyÈ)
2. AhaÑ pavedÈmÊti cÊvarÈdÊhi (SyÈ), ahaÑ sÈdhessÈmÊti cÊvarÈdÊhi (Ka)
* Visuddhi 1. 33 piÔÔhe. 3. Pati gahapati (Ka)
154 DÊghanikÈya
PaÓÊtatarasÈmaÒÒaphalavaÓÓanÈ
189. SakkÈ pana bhante aÒÒampi diÔÔheva dhammeti idha “evamevÈ”ti
na vuttaÑ. TaÑ kasmÈti ce? “EvamevÈ”ti hi vuccamÈne pahoti BhagavÈ
sakalampi rattindivaÑ tato vÈ bhiyyopi evar|pÈhi upamÈhi sÈmaÒÒaphalaÑ
dÊpetuÑ. Tattha kiÒcÈpi etassa Bhagavato vacanasavane pariyantaÑ nÈma
natthi, tathÈpi attho tÈdisoyeva bhavissatÊti cintetvÈ upari visesaÑ pucchanto
“evamevÈ”ti avatvÈ “abhikkantataraÒca paÓÊtataraÒcÈ”ti Èha. Tattha
abhikkantataranti abhimanÈpataraÑ, atiseÔÔhataranti1 attho. PaÓÊtataranti
uttamataraÑ. Tena hÊti uyyojanatthe nipÈto. Savane uyyojento hi naÑ
evamÈha. SuÓohÊti abhikkantataraÒca paÓÊtataraÒca sÈmaÒÒaphalaÑ suÓÈhi.
SÈdhukaÑ manasikarohÊti ettha pana sÈdhukaÑ sÈdh|ti ekatthametaÑ.
AyaÒhi sÈdhusaddo ÈyÈcanasampaÔicchana sampahaÑsana sundara
daÄhÊkammÈdÊsu dissati. “SÈdhu me bhante BhagavÈ saÑkhittena dhammaÑ
deset|”ti-ÈdÊsu2 hi ÈyÈcane dissati. “SÈdhu bhanteti kho so bhikkhu
Bhagavato bhÈsitaÑ abhinanditvÈ anumoditvÈ”ti-ÈdÊsu3 sampaÔicchane.
“SÈdhu sÈdhu SÈriputtÈ”ti-ÈdÊsu4 sampahaÑsane.
“SÈdhu dhammaruci rÈjÈ, sÈdhu paÒÒÈÓavÈ naro.
SÈdhu mittÈnamaddubbho5, pÈpassÈkaraÓaÑ sukhan”ti-
ÈdÊsu6 sundare. “Tena hi brÈhmaÓa suÓohi sÈdhukaÑ manasi karohÊ”ti-
ÈdÊsu7 sÈdhukasaddoyeva daÄhÊkamme, ÈÓattiyantipi
______________________________________________________________
1. AbhikkantataraÑ atimanÈpataranti (SÊ, Ka) 2. SaÑ 2. 294 piÔÔhe.
3. Ma 3. 66 piÔÔhe. 4. DÊ 3. 226 piÔÔhe. 5. MittÈnamadrubbho (SyÈ, Ka)
6. Khu 6. 45 UmmÈdantÊjÈtake. 7. AÑ 2. 197 piÔÔhe.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 155
C|ÄamajjhimamahÈsÊlavaÓÓanÈ
194-211. EvaÑ mÈtikaÑ nikkhipitvÈ anupubbena bhÈjento “kathaÒca
mahÈrÈja bhikkhu sÊlasampanno hotÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha idampissa hoti
sÊlasminti idampi assa bhikkhuno pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓi sÊlasmiÑ ekaÑ sÊlaÑ
hotÊti attho. Paccattavacanatthe vÈ etaÑ bhummaÑ. MahÈ-aÔÔhakathÈyaÒhi
idampi tassa samaÓassa sÊlanti ayameva attho vutto. SesaÑ BrahmajÈle
vuttanayeneva veditabbaÑ. Idamassa hoti sÊlasminti idaÑ assa sÊlaÑ hotÊti
attho.
IndriyasaÑvarakathÈ
213. Indriyesu guttadvÈrabhÈjanÊye cakkhunÈ r|panti ayaÑ *
cakkhusaddo katthaci Buddhacakkhumhi vattati, yathÈha “BuddhacakkhunÈ
lokaÑ volokesÊ”ti1. Katthaci sabbaÒÒutaÒÒÈÓasa~khÈte samantacakkhumhi,
yathÈha “tath|pamaÑ dhammamayaÑ sumedha, pÈsÈdamÈruyha
samantacakkh|”ti2. Katthaci dhammacakkhumhi, “virajaÑ vÊtamalaÑ
dhammacakkhuÑ udapÈdÊ”ti3 hi ettha ariyamaggattayapaÒÒÈ. “CakkhuÑ
udapÈdi ÒÈÓaÑ udapÈdÊ”ti4 ettha pubbenivÈsÈdiÒÈÓaÑ paÒÒÈcakkh|ti
vuccati. “Dibbena cakkhunÈ”ti5 ÈgataÔÔhÈnesu dibbacakkhumhi vattati.
“CakkhuÒca paÔicca r|pe cÈ”ti6 ettha pasÈdacakkhumhi vattati. Idha
panÈyaÑ pasÈdacakkhuvohÈrena cakkhuviÒÒÈÓe vattati, tasmÈ
cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈti ayametthattho. Sesapadesupi yaÑ
vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ Visuddhimagge + vuttaÑ. AbyÈsekasukhanti
kilesabyÈsekavirahitattÈ abyÈsekaÑ asammissaÑ parisuddhaÑ
adhicittasukhaÑ paÔisaÑvedetÊti.
SatisampajaÒÒakathÈ
214. SatisampajaÒÒabhÈjanÊyamhi abhikkante paÔikkanteti ettha tÈva
abhikkantaÑ vuccati gamanaÑ, paÔikkantaÑ nivattanaÑ, tadubhayampi
cat|su iriyÈpathesu labbhati, gamane tÈva purato kÈyaÑ abhiharanto
abhikkamati nÈma, paÔinivattento paÔikkamati nÈma. ®hÈnepi Ôhitakova
kÈyaÑ purato onÈmento abhikkamati nÈma, pacchato apanÈmento
paÔikkamati nÈma, NissajjÈya nisinnakova Èsanassa purima-a~gÈbhimukho
saÑsaranto abhikkamati nÈma, pacchima-a~gapadesaÑ paccÈsaÑsaranto
paÔikkamati nÈma. Nipajjanepi eseva nayo.
SampajÈnakÈrÊ hotÊti sampajaÒÒena sabbakiccakÈrÊ. SampajaÒÒameva7
vÈ kÈrÊ. So hi abhikkantÈdÊsu sampajaÒÒaÑ karoteva, na katthaci
sampajaÒÒavirahito hoti. Tattha sÈtthakasampajaÒÒaÑ,
sappÈyasampajaÒÒaÑ, gocarasampajaÒÒaÑ, asammohasampajaÒÒanti
catubbidhaÑ sampajaÒÒaÑ. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva
agantvÈ “kinnu me ettha gatena attho atthi natthÊ”ti atthÈnatthaÑ
pariggahetvÈ atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ.
______________________________________________________________
* SaÑ-®Ôha 3. 1 piÔÔhepi. 1. Vi 3. 9; Ma 1. 225; Ma 2. 293 piÔÔhesu.
2. Vi 3. 8; Ma 1. 225; Ma 2. 292 piÔÔhesu. 3. Ma 2. 346 piÔÔhe.
4. Vi 3. 15; SaÑ 3. 369 piÔÔhesu. 5. Vi 1. 5; Ma 1. 227 piÔÔhesu.
6. Ma 1. 326; Ma 3. 328; SaÑ 2. 261; AÑ 1. 372; Khu 10. 67 piÔÔhÈdÊsu.
7. SampajaÒÒasseva (SÊ, SyÈ)
166 DÊghanikÈya
SantosakathÈ
215. Idha mahÈrÈja bhikkhu santuÔÔho hotÊti ettha santuÔÔhoti
itarÊtarapaccayasantosena samannÈgato. So panesa santoso dvÈdasavidho
hoti. SeyyathidaÑ? CÊvare yathÈlÈbhasantoso, yathÈbalasantoso,
yathÈsÈruppasantosoti tividho. EvaÑ piÓÉapÈtÈdÊsu. TassÈyaÑ
pabhedavaÓÓanÈ–
* Idha bhikkhu cÊvaraÑ labhati sundaraÑ vÈ asundaraÑ vÈ. So teneva
yÈpeti aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa cÊvare
yathÈlÈbhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vÈ hoti,
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 233; Ma 1. 72 piÔÔhesu. 2. Abhi 2. 259 JhÈnavibha~ge.
* Ma-®Ôha 2. 47; SaÑ-®Ôha 2. 150; AÑ-®Ôha 1. 60; MahÈniddesa-®Ôha-287 piÔÔhÈdÊsu.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 183
NÊvaraÓappahÈnakathÈ
216. “So iminÈ cÈ”ti-ÈdinÈ * kiÑ dasseti. AraÒÒavÈsassa
paccayasampattiÑ dasseti. Yassa hi ime cattÈro paccayÈ natthi, tassa
araÒÒavÈso na ijjhati. TiracchÈnagatehi vÈ vanacarakehi vÈ saddhiÑ
vattabbataÑ Èpajjati. AraÒÒe adhivatthÈ devatÈ “kiÑ evar|passa
pÈpabhikkhuno araÒÒavÈsenÈ”ti bheravasaddaÑ sÈventi, hatthehi sÊsaÑ
paharitvÈ palÈyanÈkÈraÑ karonti. “Asuko bhikkhu araÒÒaÑ pavisitvÈ
idaÒcidaÒca pÈpakammaÑ akÈsÊ”ti ayaso pattharati. Yassa panete cattÈro
paccayÈ atthi, tassa araÒÒavÈso ijjhati. So hi attano sÊlaÑ paccavekkhanto
kiÒci kÈÄakaÑ vÈ tilakaÑ vÈ apassanto pÊtiÑ uppÈdetvÈ taÑ khayavayato
sammasanto ariyabh|miÑ okkamati. AraÒÒe adhivatthÈ devatÈ attamanÈ
vaÓÓaÑ bhaÓanti. Itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthÈriko hoti.
Tattha vivittanti suÒÒaÑ, * appasaddaÑ appanigghosanti attho. Etadeva
hi sandhÈya Vibha~ge “vivittanti santike cepi senÈsanaÑ hoti, taÒca
anÈkiÓÓaÑ gahaÔÔhehi pabbajitehi. Tena taÑ vivittan”ti1 vuttaÑ. Seti ceva
Èsati ca etthÈti senÈsanaÑ, MaÒcapÊÔhÈdÊnametaÑ adhivacanaÑ. TenÈha
“senÈsananti maÒcopi senÈsanaÑ, pÊÔhampi. Bhisipi. Bimbohanampi.
VihÈropi. AÉÉhayogopi. PÈsÈdopi. Hammiyampi. GuhÈpi. AÔÔopi. MÈÄopi.
LeÓampi. VeÄugumbopi. Rukkham|lampi. MaÓÉapopi senÈsanaÑ, yattha vÈ
pana bhikkh| paÔikkamanti sabbametaÑ senÈsanan”ti1.
Api ca “VihÈro aÉÉhayogo pÈsÈdo hammiyaÑ guhÈ”ti idaÑ
vihÈrasenÈsanaÑ nÈma. “MaÒco pÊÔhaÑ bhisi bimbohanan”ti idaÑ
maÒcapÊÔhasenÈsanaÑ nÈma. “CimilikÈ cammakhaÓÉo tiÓasanthÈro
paÓÓasanthÈro”ti idaÑ santhatasenÈsanaÑ nÈma. “Yattha vÈ pana bhikkh|
paÔikkamantÊ”ti idaÑ okÈsasenÈsanaÑ nÈmÈti evaÑ catubbidhaÑ senÈsanaÑ
hoti, taÑ sabbaÑ senÈsanaggahaÓena sa~gahitameva.
Idha panassa sakuÓasadisassa cÈtuddisassa bhikkhuno anucchavikaÑ
senÈsanaÑ dassento “araÒÒaÑ rukkham|lan”ti-ÈdimÈha. Tattha araÒÒanti
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 2. 118; AÑ-®Ôha 2. 382; Abhi-®Ôha 2. 349; MahÈniddesa-®Ôha 82
piÔÔhesupi.
1. Abhi 2. 260 JhÈnavibha~ge.
188 DÊghanikÈya
PaÔhamajjhÈnakathÈ
226. So vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja
viharatÊti-Èdi pana upacÈrasamÈdhinÈ samÈhite citte
uparivisesadassanatthaÑ appanÈsamÈdhinÈ samÈhite citte tassa samÈdhino
pabhedadassanatthaÑ vuttanti veditabbaÑ. Imameva kÈyanti imaÑ
karajakÈyaÑ. AbhisandetÊti temeti sneheti, sabbattha pavattapÊtisukhaÑ
karoti. ParisandetÊti samantato sandeti. Parip|retÊti vÈyunÈ bhastaÑ viya
p|reti. ParippharatÊti samantato phusati1. SabbÈvato kÈyassÈti assa
bhikkhuno sabbakoÔÔhÈsavato kÈyassa kiÒci upÈdinnakasantatipavattiÔÔhÈne
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 2. 221 piÔÔhepi. 1. Pharati (SyÈ) AÑ-®Ôha 3. 9 piÔÔhe passitabbaÑ.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 195
DutiyajjhÈnakathÈ
229. DutiyajjhÈnasukh|pamÈyaÑ ubbhidodakoti ubbhinna-udako, na
heÔÔhÈ ubbhijjitvÈ uggacchanaka-udako, antoyeva pana ubbhijjanaka-udakoti
attho. Œyamukhanti Ègamanamaggo. Devoti megho. KÈlena kÈlanti kÈle
kÈle, anvaddhamÈsaÑ vÈ anudasÈhaÑ vÈti attho. DhÈranti vuÔÔhiÑ. Na
anuppaveccheyyÈti na ca paveseyya, na vasseyyÈti attho. SÊtÈ vÈridhÈrÈ
ubbhijjitvÈti sÊtÈ vÈridhÈrÈ taÑ4 rahadaÑ p|rayamÈnÈ ubbhijjitvÈ. HeÔÔhÈ
uggacchana-udakaÒhi uggantvÈ uggantvÈ bhijjantaÑ udakaÑ khobheti,
cat|hi disÈhi pavisana-udakaÑ purÈÓapaÓÓatiÓakaÔÔhadaÓÉakÈdÊhi udakaÑ
khobheti, vuÔÔhi-udakaÑ dhÈrÈnipÈtabubbuÄakehi5 udakaÑ khobheti,
sannisinnameva pana hutvÈ iddhinimmitamiva uppajjamÈnaÑ udakaÑ imaÑ
padesaÑ pharati, imaÑ padesaÑ na pharatÊti natthi, tena aphuÔokÈso nÈma
na hotÊti. Tattha rahado viya karajakÈyo, udakaÑ viya dutiyajjhÈnasukhaÑ.
SesaÑ purimanayeneva veditabbaÑ
______________________________________________________________
1. SannetuÒca (SÊ, SyÈ) 2. Sannentassa (SÊ, SyÈ)
3. PariggahitÈ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 137 piÔÔhe.) Ma-®Ôha 2. 222; DÊ-®Ê 1. 263 piÔÔhesu
passitabbaÑ.
4. SÊtaÑ dhÈraÑ uggantvÈ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 139 piÔÔhe.) AÑ-®Ôha 3. 10 piÔÔhe
passitabbaÑ.
5. ...pupphuÄakehi (Ka)
196 DÊghanikÈya
TatiyajjhÈnakathÈ
231. * TatiyajjhÈnasukh|pamÈyaÑ uppalÈni ettha santÊti uppalinÊ.
Sesapadadvayepi eseva nayo. Ettha ca setarattanÊlesu yaÑ kiÒci uppalaÑ
uppalameva, |nakasatapattaÑ puÓÉarÊkaÑ, satapattaÑ padumaÑ.
PattaniyamaÑ vÈ vinÈpi setaÑ padumaÑ, rattaÑ puÓÉarÊkanti ayamettha
vinicchayo. UdakÈnuggatÈnÊti udakato na uggatÈni. AntonimuggaposÊnÊti
udakatalassa anto nimuggÈniyeva hutvÈ posÊni, vaÉÉhÊnÊti attho1. SesaÑ
purimanayeneva veditabbaÑ.
CatutthajjhÈnakathÈ
232-233. CatutthajjhÈnasukh|pamÈyaÑ parisuddhena cetasÈ
pariyodÈtenÈti ettha nirupakkilesaÔÔhena parisuddhaÑ, pabhassaraÔÔhena
pariyodÈtaÑ veditabbaÑ. OdÈtena vatthenÈti idaÑ utupharaÓatthaÑ vuttaÑ.
KiliÔÔhavatthena hi utupharaÓaÑ na hoti, ta~khaÓadhotaparisuddhena
utupharaÓaÑ balavaÑ hoti. ImissÈya hi upamÈya vatthaÑ viya karajakÈyo,
utupharaÓaÑ viya catutthajjhÈnasukhaÑ. TasmÈ yathÈ sunhÈtassa purisassa
parisuddhaÑ vatthaÑ sasÊsaÑ pÈrupitvÈ nisinnassa sarÊrato utu sabbameva
vatthaÑ pharati, na koci vatthassa aphuÔokÈso hoti, evaÑ
catutthajjhÈnasukhena bhikkhuno karajakÈyassa na koci okÈso aphuÔo hotÊti
evamettha attho daÔÔhabbo. ImesaÑ pana catunnaÑ jhÈnÈnaÑ
anupadavaÓÓanÈ ca bhÈvanÈnayo ca Visuddhimagge2 vuttoti idha na
vitthÈrito.
EttÈvatÈ cesa r|pajjhÈnalÈbhÊyeva na ar|pajjhÈnalÈbhÊti na veditabbo.
Na hi aÔÔhasu samÈpattÊsu cuddasahÈkÈrehi ciÓÓavasÊbhÈvaÑ3 vinÈ upari
abhiÒÒÈdhigamo hoti. PÈÄiyaÑ pana r|pajjhÈnÈniyeva ÈgatÈni, ar|pajjhÈnÈni
ÈharitvÈ kathetabbÈni.
VipassanÈÒÈÓakathÈ (1)
234. So evaÑ samÈhite citte -pa- ÈneÒjappatteti so cuddasahÈkÈrehi
aÔÔhasu samÈpattÊsu ciÓÓavasÊbhÈvo bhikkh|ti
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 2. 223; AÑ-®Ôha 3. 10 piÔÔhesupi.
1. Pussanti vaÉÉhantÊti attho (SÊ), posinti vaÉÉhantÊti attho (SyÈ)
2. Visuddhi 1. 134 piÔÔhÈdÊsu. 3. VasÊbhÈvaÑ (SÊ, SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 197
ManomayiddhiÒÈÓakathÈ (2)
236-237. * Manomayanti manena nibbattitaÑ. Sabba~gapacca~ginti
sabbehi a~gehi ca pacca~gehi ca samannÈgataÑ. AhÊnindriyanti
saÓÔhÈnavasena avikalindriyaÑ. IddhimatÈ nimmitar|paÒhi sace iddhimÈ
odÈto, tampi odÈtaÑ. Sace aviddhakaÓÓo, tampi aviddhakaÓÓanti evaÑ
sabbÈkÈrehi tena sadisameva hoti. MuÒjamhÈ Êsikanti-Èdi-upamÈttayampi hi
sadisabhÈvadassanatthameva vuttaÑ. MuÒjasadisÈ eva hi tassa anto ÊsikÈ
hoti. Kosisadisoyeva asi, vaÔÔÈya kosiyÈ vaÔÔaÑ asimeva pakkhipanti,
patthaÔÈya patthaÔaÑ. KaraÓÉÈti idampi ahikaÒcukassa nÈmaÑ, na
vilÊvakaraÓÉakassa. AhikaÒcuko hi ahinÈ sadisova hoti. Tattha kiÒcÈpi
“puriso ahiÑ karaÓÉÈ uddhareyyÈ”ti hatthena uddharamÈno viya dassito,
atha kho cittenevassa uddharaÓaÑ veditabbaÑ. AyaÒhi ahi nÈma sajÈtiyaÑ
Ôhito, kaÔÔhantaraÑ vÈ rukkhantaraÑ vÈ nissÈya, tacato sarÊra-
______________________________________________________________
1. VipassanÈviÒÒÈÓasseva (SÊ-®Ê Abhinava 2. 146) Ma-®Ôha 2. 180 piÔÔhesu
passitabbaÑ.
* Ma-®Ôha 2. 181; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 274, 278 piÔÔhesupi.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 199
IddhividhaÒÈÓÈdikathÈ (3-7)
239. Tattha chekakumbhakÈrÈdayo viya iddhividhaÒÈÓalÈbhÊ bhikkhu
daÔÔhabbo, suparikammakatamattikÈdayo viya iddhividhaÒÈÓaÑ daÔÔhabbaÑ,
icchiticchitabhÈjanavikati-ÈdikaraÓaÑ viya tassa bhikkhuno vikubbanaÑ
daÔÔhabbaÑ.
ŒsavakkhayaÒÈÓakathÈ (8)
248. * So evaÑ samÈhite citteti idha vipassanÈpÈdakaÑ
catutthajjhÈnacittaÑ veditabbaÑ. ŒsavÈnaÑ khayaÒÈÓÈyÈti ÈsavÈnaÑ
khayaÒÈÓanibbattanatthÈya. Ettha ca ÈsavÈnaÑ khayo nÈma maggopi
phalampi nibbÈnampi bha~gopi vuccati. “Khaye ÒÈÓaÑ anuppÈde ÒÈÓan”ti
ettha hi maggo “ÈsavÈnaÑ khayo”ti vutto. “ŒsavÈnaÑ khayÈ samaÓo
hotÊ”ti2 ettha phalaÑ.
“ParavajjÈnupassissa, niccaÑ ujjhÈnasaÒÒino.
ŒsavÈ tassa vaÉÉhanti, ÈrÈ so ÈsavakkhayÈ”ti3–
______________________________________________________________
1. VidisaÒcarantetipi (SÊ), rathikaÑ saÒcarantetipi (Ka) 2. Ma 1. 353 piÔÔhe.
* Vi-®Ôha 1. 136; SaÑ 2. 49; AÑ 2. 82 piÔÔhesupi. 3. Khu 1. 50 Dhammapade.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 201
AjÈtasattu-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ
250. RÈjÈ tattha tattha sÈdhukÈraÑ pavattento ÈdimajjhapariyosÈnaÑ
sakkaccaÑ sutvÈ “ciraÑ vatamhi ime paÒhe puth| samaÓabrÈhmaÓe
pucchanto, thuse koÔÔento viya kiÒci sÈraÑ nÈlatthaÑ, aho vata Bhagavato
guÓasampadÈ, yo me dÊpasahassaÑ jÈlento viya mahantaÑ ÈlokaÑ katvÈ
ime paÒhe vissajjesi. SuciraÑ vatamhi Dasabalassa guÓÈnubhÈvaÑ ajÈnanto
vaÒcito”ti cintetvÈ BuddhaguÓÈnussaraÓasambh|tÈya paÒcavidhÈya pÊtiyÈ
phuÔasarÊro attano pasÈdaÑ Èvikaronto upÈsakattaÑ paÔivedesi. TaÑ
dassetuÑ “evaÑ vutte rÈjÈn”ti-Èdi ÈraddhaÑ.
Tattha abhikkantaÑ bhanteti ayaÑ abhikkantasaddo + khayasundarÈ
bhir|pa-abbhanumodanesu dissati. “AbhikkantÈ bhante ratti, nikkhanto
paÔhamo yÈmo, ciranisinno bhikkhusaÑgho”ti-ÈdÊsu1 hi khaye dissati.
“AyaÑ me puggalo khamati, imesaÑ catunnaÑ puggalÈnaÑ abhikkantataro
ca paÓÊtataro cÈ”ti-ÈdÊsu2 sundare.
“Ko me vandati pÈdÈni, iddhiyÈ yasasÈ jalaÑ.
Abhikkantena vaÓÓena, sabbÈ obhÈsayaÑ disÈ”ti3–
ŒdÊsu abhir|pe. “AbhikkantaÑ bho GotamÈ”ti-ÈdÊsu4 abbhanumodane.
IdhÈpi abbhanumodaneyeva. YasmÈ ca abbhanumodane, tasmÈ sÈdhu sÈdhu
bhanteti vuttaÑ hotÊti veditabbo.
Bhaye kodhe pasaÑsÈyaÑ, turite kot|halacchare.
HÈse soke pasÈde ca, kare ÈmiÉitaÑ budhoti–
______________________________________________________________
+ Vi-®Ôha 1. 139; Ma-®Ôha 1. 133; SaÑ-®Ôha 1. 13; AÑ-®Ôha 1. 14; KhuddakapÈÔha-
®Ôha 96 piÔÔhÈdÊsu. * Visuddhi 2. 60 piÔÔhÈdÊsu.
1. AÑ 3. 44; Vi 4. 418; Khu 1. 138 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 414 piÔÔhe.
3. Khu 2. 73 piÔÔhe. 4. Vi 1. 7; AÑ 3. 24 piÔÔhesu.
204 DÊghanikÈya
SaraÓagamanakathÈ
IdÈni tesu saraÓagamanesu kosallatthaÑ saraÓaÑ, saraÓagamanaÑ, yo
ca saraÓaÑ gacchati, saraÓagamanappabhedo, saraÓagamanaphalaÑ,
saÑkileso, bhedoti ayaÑ vidhi veditabbo. SeyyathidaÑ? SaraÓatthato4 tÈva
hiÑsatÊti saraÓaÑ. SaraÓagatÈnaÑ ten’eva saraÓagamanena bhayaÑ
santÈsaÑ dukkhaÑ duggatiparikilesaÑ hanati vinÈsetÊti attho,
ratanattayassevetaÑ adhivacanaÑ.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 343; Khu 1. 254 piÔÔhesu. 2. Khu 2. 76 piÔÔhe. 3. Khu 2. 76 piÔÔhe.
4. Padatthato (SÊ, SyÈ); Ma-®Ôha 1. 136; Itivuttaka-®Ôha 213 piÔÔhesupi.
206 DÊghanikÈya
paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjantÊ’ti -pa- te aÒÒe deve dasahi
ÔhÈnehi adhigaÓhanti dibbena ÈyunÈ, dinnena vaÓÓena, dibbena sukhena,
dibbena yasena, dibbena Èdhipateyyena, dibbehi r|pehi saddehi gandhehi
rasehi phoÔÔhabbehÊ”ti1. Esa nayo dhamme ca saÑghe ca. Api ca
VelÈmasuttÈdÊnaÑ vasen’Èpi * saraÓagamanassa phalaviseso veditabbo.
EvaÑ saraÓagamanassa phalaÑ veditabbaÑ.
Tattha ca lokiyasaraÓagamanaÑ tÊsu vatth|su
aÒÒÈÓasaÑsayamicchÈÒÈÓÈdÊhi saÑkilissati, na mahÈjutikaÑ hoti na
mahÈvipphÈraÑ. Lokuttarassa natthi saÑkileso. Lokiyassa ca
saraÓagamanassa duvidho bhedo sÈvajjo ca anavajjo ca. Tattha sÈvajjo
aÒÒasatthÈrÈdÊsu attasanniyyÈtanÈdÊhi hoti, so ca aniÔÔhaphalo hoti. Anavajjo
kÈlakiriyÈya hoti, so avipÈkattÈ aphalo. Lokuttarassa pana n’ev’atthi bhedo,
bhavantare pi hi ariyasÈvako aÒÒaÑ satthÈraÑ na uddisatÊ ti. EvaÑ
saraÓagamanassa saÑkileso ca bhedo ca veditabboti. UpÈsakaÑ maÑ
bhante BhagavÈ dhÈret|ti maÑ BhagavÈ “upÈsako ayan”ti evaÑ dhÈretu,
jÈnÈt|ti attho.
UpÈsakavidhikathÈ
UpÈsakavidhikosallatthaÑ panettha ko upÈsako, kasmÈ upÈsakoti
vuccati, kimassa sÊlaÑ, ko ÈjÊvo, kÈ vipatti, kÈ sampattÊti idaÑ pakiÓÓakaÑ
veditabbaÑ.
Tattha ko upÈsakoti yo koci saraÓagato gahaÔÔho. VuttaÒhetaÑ “yato
kho MahÈnÈma BuddhaÑ saraÓaÑ gato hoti, dhammaÑ saraÓaÑ gato hoti,
saÑghaÑ saraÓaÑ gato hoti. EttÈvatÈ kho MahÈnÈma upÈsako hotÊ”ti2.
KasmÈ upÈsakoti ratanattayassa upÈsanato. So hi BuddhaÑ upÈsatÊti
upÈsako. TathÈ dhammaÑ saÑghaÑ.
Kimassa sÊlanti paÒca veramaÓiyo. YathÈha “yato kho MahÈnÈma
upÈsako pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato hoti, adinnÈdÈnÈ. KÈmesumicchÈcÈrÈ.
MusÈvÈdÈ. SurÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ paÔivirato hoti, etthÈvatÈ kho
MahÈnÈma upÈsako sÊlavÈ hotÊ”ti3.
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 463 piÔÔhÈdÊsu. * AÑ 3. 195 piÔÔhe.
2. SaÑ 3. 344 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 345 piÔÔhe.
210 DÊghanikÈya
SÈmaÒÒaphalasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. ImaÑ (SÊ) 2. Upeti (SyÈ), labhati (Ka)
3. Viditaviseso nÈma (SÊ), JÊvitaviseso nÈma (SyÈ)
3. AmbaÔÔhasutta
AddhÈnagamanavaÓÓanÈ
254. EvaÑ me sutaÑ -pa- Kosales|ti AmbaÔÔhasuttaÑ. TatrÈyaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ. Kosales|ti KosalÈ nÈma janapadino1 rÈjakumÈrÈ.
TesaÑ nivÈso ekopi janapado r|Ähisaddena “KosalÈ”ti vuccati, tasmiÑ
Kosalesu janapade. PorÈÓÈ panÈhu–yasmÈ pubbe MahÈpanÈdaÑ
rÈjakumÈraÑ nÈnÈnÈÔakÈdÊni disvÈ sitamattampi akarontaÑ sutvÈ rÈjÈ Èha
“yo mama puttaÑ hasÈpeti, sabbÈla~kÈrena naÑ ala~karomÊ”ti. Tato
na~galÈnipi chaÉÉetvÈ mahÈjanakÈye sannipatite manussÈ sÈtirekÈni2 satta
vassÈni nÈnÈkÊÄÈyo dassetvÈpi taÑ hasÈpetuÑ nÈsakkhiÑsu, tato Sakko
devarÈjÈ nÈÔakaÑ pesesi, so dibbanÈÔakaÑ dassetvÈ hasÈpesi. Atha te
manussÈ attano attano vasanokÈsÈbhimukhÈ pakkamiÑsu. Te paÔipathe
mittasuhajjÈdayo disvÈ paÔisanthÈraÑ karontÈ “kacci bho kusalaÑ, kacci
bho kusalan”ti ÈhaÑsu. TasmÈ taÑ “Kusalan”tivacanaÑ upÈdÈya so padeso
“KosalÈ”ti vuccatÊti.
* CÈrikaÑ caramÈnoti addhÈnagamanaÑ gacchanto. CÈrikÈ ca nÈmesÈ
Bhagavato duvidhÈ hoti turitacÈrikÈ ca, aturitacÈrikÈ ca. Tattha d|repi
bodhaneyyapuggalaÑ disvÈ tassa bodhanatthÈya sahasÈ gamanaÑ
turitacÈrikÈ nÈma, sÈ MahÈkassapassa paccuggamanÈdÊsu daÔÔhabbÈ.
BhagavÈ hi MahÈkassapattheraÑ paccuggacchanto3 muhuttena tigÈvutaÑ
maggaÑ agamÈsi. ŒÄavakassatthÈya tiÑsayojanaÑ, tathÈ A~gulimÈlassa.
PakkusÈtissa pana paÒcacattÈlÊsayojanaÑ. MahÈkappinassa vÊsayojanasataÑ.
DhaniyassatthÈya satta yojanasatÈni agamÈsi. DhammasenÈpatino
saddhivihÈrikassa VanavÈsÊtissasÈmaÓerassa tigÈvutÈdhikaÑ
vÊsayojanasataÑ.
EkadivasaÑ kira thero “TissasÈmaÓerassa santikaÑ bhante gacchÈmÊ”ti
Èha. BhagavÈ “ahampi gamissÈmÊ”ti vatvÈ ÈyasmantaÑ
______________________________________________________________
1. JÈnapadino (SÊ) 2. AtirekÈni(SÊ, SyÈ, I)
* Ma-®Ôha 2. 55; AÑ-®Ôha 2. 165; SuttanipÈta-®Ôha 2. 162 piÔÔhesupi.
3. MahÈkassapassa paccuggamanaÑ karonto (SyÈ)
214 DÊghanikÈya
PokkharasÈtivatthuvaÓÓanÈ
255. Tena kho pana samayenÈti yena samayena BhagavÈ tattha viharati.
Tena samayena, tasmiÑ samayeti ayamattho. BrahmaÑ aÓatÊti brÈhmaÓo,
mante sajjhÈyatÊti attho. Idameva hi jÈtibrÈhmaÓÈnaÑ niruttivacanaÑ. AriyÈ
pana bÈhitapÈpattÈ brÈhmaÓÈti vuccanti. PokkharasÈtÊti1 idaÑ tassa nÈmaÑ.
KasmÈ PokkharasÈtÊti2 vuccati. Tassa kira kÈyo setapokkharasadiso,
devanagare ussÈpitarajatatoraÓaÑ viya sobhati, sÊsaÑ panassa kÈÄavaÓÓaÑ
indanÊlamaÓimayaÑ viya, massupi candamaÓÉale kÈÄamegharÈji viya
khÈyati, akkhÊni nÊluppalasadisÈni, nÈsÈ rajatapanÈÄikÈ viya suvaÔÔitÈ
suparisuddhÈ, hatthapÈdatalÈni ceva mukhadvÈraÒca
katalÈkhÈrasaparikammaÑ viya sobhati, ativiya sobhaggappatto
brÈhmaÓassa attabhÈvo, arÈjake ÔhÈne3 rÈjÈnaÑ kÈtuÑ yuttamimaÑ
brÈhmaÓaÑ. Evamesa4 sassiriko. Iti naÑ pokkharasadisattÈ PokkharasÈtÊti5
saÒjÈnanti.
______________________________________________________________
1. PokkharasÈdÊti (SÊ, I) 2. NÈmaÑ, PokkharasÈtÊtipi (SÊ) 3. ArÈjÈkaÔÔhÈne (SÊ)
4. Evameva (Ka) 5. PokkharasÈdÊti (SÊ)
218 DÊghanikÈya
AmbaÔÔhamÈÓavakathÈ
256. AjjhÈyakoti idaÑ “na dÈnime jhÈyanti na dÈnime jhÈyantÊti kho
VÈseÔÔha1 ‘ajjhÈyakÈ ajjhÈyakÈ’tveva tatiyaÑ akkharaÑ upanibbattan”ti2
evaÑ paÔhamakappikakÈle jhÈnavirahitÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ garahavacanaÑ.
IdÈni pana taÑ ajjhÈyatÊti ajjhÈyako. Mante parivattetÊti iminÈ atthena
pasaÑsÈvacanaÑ katvÈ voharanti. Mante dhÈretÊti mantadharo.
* TiÓÓaÑ vedÈnanti iruvedayajuvedasÈmavedÈnaÑ.
OÔÔhapahatakaraÓavasena pÈraÑ gatoti pÈrag|. Saha nighaÓÉunÈ ca
keÔubhena ca sanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ. NighaÓÉuti nighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ3
vevacanapakÈsakaÑ satthaÑ. KeÔubhanti kiriyÈkappavikappo kavÊnaÑ
upakÈrÈvahaÑ4 satthaÑ. Saha akkharappabhedena sÈkkharappabhedÈnaÑ.
Akkharappabhedoti sikkhÈ ca nirutti ca. ItihÈsapaÒcamÈnanti
ÈthabbaÓavedaÑ catutthaÑ katvÈ “itiha asa, itiha asÈ”ti
ÊdisavacanapaÔisaÑyutto purÈÓakathÈsa~khÈto itihÈso paÒcamo etesanti
itihÈsapaÒcamÈ, tesaÑ itihÈsapaÒcamÈnaÑ vedÈnaÑ.
PadaÑ, tadavasesaÒca byÈkaraÓaÑ adhÊyati vedeti cÈti padako
veyyÈkaraÓo. LokÈyataÑ vuccati vitaÓÉavÈdasatthaÑ.
MahÈpurisalakkhaÓanti mahÈpurisÈnaÑ BuddhÈdÊnaÑ lakkhaÓadÊpakaÑ
dvÈdasasahassaganthapamÈÓaÑ satthaÑ. Yattha soÄasasahassagÈthÈparimÈÓÈ
BuddhamantÈnÈma ahesuÑ, yesaÑ vasena iminÈ lakkhaÓena samannÈgatÈ
BuddhÈ nÈma honti, iminÈ PaccekabuddhÈ, iminÈ dve aggasÈvakÈ, asÊti
______________________________________________________________
1. VÈseÔÔhÈ (SÊ, SyÈ) 2. DÊ 3. 78 piÔÔhe. * Ma-®Ôha 3. 249 piÔÔhe.
3. NÈmanighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ (SÊ) 4. UpakÈrÈya (SÊ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 221
257. Esa kira brÈhmaÓo cintesi “imasmiÑ loke ‘ahaÑ Buddho ahaÑ
Buddho’ti uggatassa nÈmaÑ gahetvÈ bah| janÈ vicaranti, tasmÈ na me
anussavamatteneva upasa~kamituÑ yuttaÑ. EkaccaÒhi upasa~kamantassa
apakkamanampi garu hoti, anatthopi uppajjati. YaÑn|nÈhaÑ mama
antevÈsikaÑ pesetvÈ ‘Buddho vÈ no vÈ’ti jÈnitvÈva upasa~kameyyan”ti,
tasmÈ mÈÓavaÑ ÈmantetvÈ “ayaÑ tÈtÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ bhavantanti tassa
bhoto Gotamassa. TathÈ santaÑyevÈti tathÈ satoyeva. IdhÈpi hi
itthambh|tÈkhyÈnatthavaseneva upayogavacanaÑ.
258. YathÈ kathaÑ panÈhaÑ bho tanti ettha kathaÑ panÈhaÑ bho taÑ
bhavantaÑ GotamaÑ jÈnissÈmi, yathÈ sakkÈ so ÒÈtuÑ, tathÈ me ÈcikkhÈhÊti
attho. YathÈti vÈ nipÈtamattamevetaÑ. Kathanti ayaÑ ÈkÈrapucchÈ,
kenÈkÈrenÈhaÑ taÑ bhavantaÑ GotamaÑ jÈnissÈmÊti attho. EvaÑ vutte kira
naÑ upajjhÈyo “kiÑ tvaÑ tÈta pathaviyaÑ Ôhito pathaviÑ na passÈmÊti viya
candimas|riyÈnaÑ obhÈse Ôhito candimas|riye na passÈmÊti viya vadasÊ”ti-
ÈdÊni vatvÈ jÈnanÈkÈraÑ dassento “ÈgatÈni kho tÈtÈ”ti-ÈdimÈha.
PaÔhama-ibbhavÈdavaÓÓanÈ
263. Gacchanto vÈti ettha kÈmaÑ tÊsu iriyÈpathesu brÈhmaÓo
ÈcariyabrÈhmaÓena saddhiÑ sallapitumarahati, ayaÑ pana mÈÓavo
mÈnathaddhatÈya kathÈpaÄÈsaÑ4 karonto cattÈropi iriyÈpathe yojessÈmÊti
“sayÈno vÈ hi bho Gotama sayÈnenÈ”ti Èha.
______________________________________________________________
1. Na kilamati (Ka) na kilamatha (SÊ, SyÈ)
2. PÈsÈdikÈni yattha (SyÈ) pÈsÈdikÈ’ttha (SÊ)
3. VÊtisÈretÊti (SyÈ)
4. KathÈsallÈpaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 249; DÊ-®Ê 1. 297 piÔÔhesu.)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 227
Dutiya ibbhavÈdavaÓÓanÈ
265. Aparaddhunti aparajjhiÑsu. EkamidÈhanti ettha idanti
nipÈtamattaÑ. EkaÑ ahanti attho. SandhÈgÈranti rajja-anusÈsanasÈlÈ4.
SakyÈti
______________________________________________________________
1. PharusavacanasamudÈcÈrena (SyÈ, Ka) 2. UkkiledetvÈ (SÊ), ukkiretvÈ (SyÈ)
3. RabhasÈti (SÊ, SyÈ) 4. RajjaÑ anusÈsanasÈlÈ (SÊ, SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 229
Tatiya-ibbhavÈdavaÓÓanÈ
266. LaÔukikÈti khettaleÉÉ|naÑ antare nivÈsinÊ2 khuddakasakuÓikÈ.
KulÈvaketi nivÈsanaÔÔhÈne. KÈmalÈpinÊti yadicchakabhÈÓinÊ. YaÑ yaÑ
icchati, taÑ taÑ lapati, na taÑ koci haÑso vÈ koÒco vÈ moro vÈ ÈgantvÈ
“kiÑ tvaÑ lapasÊ”ti nisedheti. Abhisajjitunti kodhavasena laggituÑ.
EvaÑ vutte mÈÓavo “ayaÑ samaÓo Gotamo attano ÒÈtake
laÔukikasadise katvÈ amhe haÑsakoÒcamorasame3 karoti, nimmÈno dÈni
jÈto”ti maÒÒamÈno uttari4 cattÈro vaÓÓe dasseti.
DÈsiputtavÈdavaÓÓanÈ
267. NimmÈdetÊti nimmadeti nimmÈne karoti. YaÑn|nÈhanti yadi
panÈhaÑ. “KaÓhÈyanohamasmi bho GotamÈ”ti idaÑ kira vacanaÑ
AmbaÔÔho
______________________________________________________________
1. Sitamatta (SÊ, SyÈ) 2. AntaranivÈsinÊ(SÊ)
3. Morasadise (Ka) 4. UttariÑ (SÊ, SyÈ)
230 DÊghanikÈya
269. Atha kho BhagavÈti atha kho BhagavÈ “sace ime mÈÓavakÈ ettha
nisinnÈ evaÑ uccÈsaddaÑ karissanti, ayaÑ kathÈ pariyosÈnaÑ na gamissati.
Handa ne nissadde katvÈ AmbaÔÔheneva saddhiÑ kathemÊ”ti te mÈÓavake
etadavoca. Tattha mantavhoti mantayatha. MayÈ saddhiÑ paÔimantet|ti
mayÈ saha kathetu. EvaÑ vutte mÈÓavakÈ cintayiÑsu “ambaÔÔho tÈva
‘dÈsiputtosÊ’ti vutte puna sÊsaÑ ukkhipituÑ nÈsakkhi. AyaÑ kho jÈti nÈma
dujjÈnÈ, sace aÒÒampi kiÒci samaÓo Gotamo ‘tvaÑ dÈso’ti vakkhati, ko tena
saddhiÑ aÉÉaÑ karissati. AmbaÔÔho attanÈ baddhaÑ puÔakaÑ2 attanÈva
mocet|”ti attÈnaÑ parimocetvÈ tasseva upari khipantÈ “sujÈto ca bho
GotamÈ”ti-ÈdimÈhaÑsu.
AmbaÔÔhavaÑsakathÈ
273-274. DakkhiÓajanapadanti DakkhiÓÈpathoti pÈkaÔaÑ. Ga~gÈya
dakkhiÓato pÈkaÔajanapadaÑ1. TadÈ kira DakkhiÓÈpathe bah|
brÈhmaÓatÈpasÈ honti, so tattha gantvÈ ekaÑ tÈpasaÑ vattapaÔipattiyÈ
ÈrÈdhesi. So tassa upakÈraÑ disvÈ Èha “ambho purisa mantaÑ te demi, yaÑ
icchasi, taÑ mantaÑ gaÓhÈhÊ”ti. So Èha “na me Ècariya aÒÒena mantena
kiccaÑ atthi, yassÈnubhÈvena ÈvudhaÑ na parivattati2, taÑ me mantaÑ
dehÊ”ti. So “bhadraÑ3 bho”ti tassa dhanu agamanÊyaÑ ambaÔÔhaÑ nÈma
vijjaÑ adÈsi, so taÑ vijjaÑ gahetvÈ tattheva vÊmaÑsitvÈ “idÈni me
manorathaÑ p|ressÈmÊ”ti isivesaÑ gahetvÈ OkkÈkassa santikaÑ gato. Tena
vuttaÑ “DakkhiÓajanapadaÑ gantvÈ brahmamante adhÊyitvÈ rÈjÈnaÑ
OkkÈkaÑ upasa~kamitvÈ”ti.
Ettha4 brahmamanteti ÈnubhÈvasampannatÈya seÔÔhamante. Ko
nevaÑ’re5 ayaÑ mayhaÑ dÈsiputtoti ko nu evaÑ are ayaÑ mama dÈsiputto.
So taÑ khurappanti so rÈjÈ taÑ mÈretukÈmatÈya sannahitaÑ6 saraÑ tassa
mantÈnubhÈvena neva khipituÑ na apanetuÑ sakkhi, tÈvadeva sakalasarÊre
saÒjÈtasedo bhayena vedhamÈno aÔÔhÈsi.
AmaccÈti mahÈmaccÈ. PÈrisajjÈti itare parisÈvacarÈ7. Etadavocunti
“DaÓÉakÊraÒÒo8 kisavacchatÈpase aparaddhassa ÈvudhavuÔÔhiyÈ
sakalaraÔÔhaÑ
______________________________________________________________
1. JanapadaÑ (SyÈ, Ka) 2. Nappavattati (SyÈ) 3. BhaddaÑ (SÊ) 4. Ettha ca (SÊ)
5. Nevare (SÊ) 6. SannihitaÑ (SÊ), sannayhati taÑ (SyÈ)
7. ParisÈ janÈ (Ka) 8. DaÓÉakiraÒÒo (SyÈ, Ka) Ma 2. 41 piÔÔhepi.
238 DÊghanikÈya
KhattiyaseÔÔhabhÈvavaÓÓanÈ
275. Atha kho BhagavÈ “ayaÑ AmbaÔÔho khattiyosmÊ”ti saÒÒaÑ karoti,
attano akhattiyabhÈvaÑ na jÈnÈti, handa naÑ jÈnÈpessÈmÊti khattiyavaÑsaÑ
dassetuÑ uttari desanaÑ vaÉÉhento “taÑ kiÑ maÒÒasi AmbaÔÔhÈ”ti-
ÈdimÈha. Tattha idhÈti imasmiÑ loke. BrÈhmaÓes|ti brÈhmaÓÈnaÑ antare.
ŒsanaÑ vÈ udakaÑ vÈti aggÈsanaÑ vÈ aggodakaÑ vÈ. Saddheti matake
uddissa katabhatte. ThÈlipÈketi ma~galÈdibhatte. YaÒÒeti yaÒÒabhatte.
PÈhuneti pÈhunakÈnaÑ katabhatte, paÓÓÈkÈrabhatte vÈ. ApinussÈti api nu
assa khattiyaputtassa. ŒvaÔaÑ vÈ assa anÈvaÔaÑ
_______________________________________________________
1. Na nÈsessÈmÊti (SÊ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 239
PaÔhamabhÈÓavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
VijjÈcaraÓakathÈvaÓÓanÈ
278. ImÈya pana gÈthÈya “vijjÈcaraÓasampanno”ti idaÑ padaÑ sutvÈ
AmbaÔÔho cintesi “vijjÈ nÈma tayo vedÈ, caraÓaÑ paÒca sÊlÈni, tayidaÑ
amhÈkaÑyeva atthi, vijjÈcaraÓasampanno ce seÔÔho, mayameva seÔÔhÈ”ti
niÔÔhaÑ gantvÈ vijjÈcaraÓaÑ pucchanto “katamaÑ pana taÑ bho Gotama
caraÓaÑ, katamÈ ca pana sÈ vijjÈ”ti Èha. Athassa BhagavÈ taÑ
brÈhmaÓasamaye siddhaÑ jÈtivÈdÈdipaÔisaÑyuttaÑ vijjÈcaraÓaÑ
paÔikkhipitvÈ anuttaraÑ vijjÈcaraÓaÑ dassetukÈmo “na kho AmbaÔÔhÈ”ti-
ÈdimÈha. Tattha jÈtivÈdoti jÈtiÑ Èrabbha vÈdo, brÈhmaÓassevidaÑ vaÔÔati,
na suddassÈti-Èdivacananti attho. Esa nayo sabbattha. JÈtivÈdavinibaddhÈti
jÈtivÈde vinibaddhÈ. Esa nayo sabbattha.
Tato AmbaÔÔho “yattha dÈni mayaÑ laggissÈmÈti cintayimha, tato no
samaÓo Gotamo mahÈvÈte thusaÑ dhunanto viya2 d|rameva avakkhipi.
Yattha pana mayaÑ na laggÈma3, tattha no niyojesi. AyaÑ no
vijjÈcaraÓasampadÈ ÒÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ puna vijjÈcaraÓasampadaÑ4
pucchi.
______________________________________________________________
* SaÑ-®Ôha 1. 201 piÔÔhepi. 1. JanatasmiÑ (SÊ, SyÈ)
2. OpuÓanto viya (SÊ), utthunanto (SyÈ) 3. AlaggÈ (SÊ, SyÈ)
4. VijjÈcaraÓaÑ (SÊ, SyÈ)
240 DÊghanikÈya
Catu-apÈyamukhakathÈvaÓÓanÈ
280. ApÈyamukhÈnÊti vinÈsamukhÈni. AnabhisambhuÓamÈnoti
asampÈpuÓanto, avisahamÈno vÈ. KhÈrividhamÈdÈyÈti ettha khÈrÊti araÓÊ
kamaÓÉalu sujÈ cÈmarÈdayo tÈpasaparikkhÈrÈ. Vidhoti kÈjo. TasmÈ
khÈribharitaÑ kÈjamÈdÈyÈti attho. Ye pana “khÈrivividhan”ti paÔhanti, te
“khÈrÊti kÈjassa nÈmaÑ, vividhanti bahukamaÓÉalu-ÈdiparikkhÈran”ti
vaÓÓayanti. Pavattaphalabhojanoti patitaphalabhojano. ParicÈrakoti
kappiyakaraÓapattapaÔiggahaÓapÈdadhovanÈdivattakaraÓavasena paricÈrako.
KÈmaÒca guÓÈdhikopi khÊÓÈsavasÈmaÓero puthujjanabhikkhuno
vuttanayena paricÈrako hoti, ayaÑ pana na tÈdiso guÓavasenapi
veyyÈvaccakaraÓavasenapi lÈmakoyeva.
KasmÈ pana tÈpasapabbajjÈ sÈsanassa vinÈsamukhanti vuttÈti? YasmÈ
gacchantaÑ gacchantaÑ sÈsanaÑ tÈpasapabbajjÈvasena osakkissati.
ImasmiÒhi sÈsane pabbajitvÈ tisso sikkhÈ p|retuÑ asakkontaÑ lajjino
sikkhÈkÈmÈ “natthi tayÈ saddhiÑ uposatho vÈ pavÈraÓÈ vÈ saÑghakammaÑ
vÈ”ti jigucchitvÈ parivajjanti. So “dukkaraÑ khuradhÈr|pamaÑ sÈsane
paÔipattip|raÓaÑ dukkhaÑ, tÈpasapabbajjÈ pana sukarÈ ceva
bahujanasammatÈ cÈ”ti vibbhamitvÈ tÈpaso hoti. AÒÒe taÑ disvÈ “kiÑ tayÈ
katan”ti pucchanti. So “bhÈriyaÑ tumhÈkaÑ sÈsane kammaÑ, idha pana
sachandacÈrino
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 241
Pubbaka-isibhÈvÈnuyogavaÓÓanÈ
283. Dattikanti dinnakaÑ. SammukhÊbhÈvampi na dadÈtÊti kasmÈ na
dadÈti. So kira sammukhÈvaÔÔaniÑ nÈma vijjaÑ jÈnÈti. YadÈ rÈjÈ
mahÈrahena ala~kÈrena ala~kato hoti, tadÈ raÒÒo samÊpe ÔhatvÈ tassa
ala~kÈrassa nÈmaÑ gaÓhÈti. Tassa rÈjÈ nÈme gahite “na demÊ”ti vattuÑ na
sakkoti. DatvÈ puna chaÓadivase “ala~kÈraÑ ÈharathÈ”ti vatvÈ “natthi deva
tumhehi brÈhmaÓassa dinno”ti vutto “kasmÈ me dinno”ti pucchi. Te amaccÈ
so brÈhmaÓo sammukhÈ ÈvaÔÔanimÈyaÑ jÈnÈti. TÈya tumhe ÈvaÔÔetvÈ
gahetvÈ gacchatÊti ÈhaÑsu. Apare raÒÒÈ saha tassa atisahÈyabhÈvaÑ
asahantÈ ÈhaÑsu “deva etassa brÈhmaÓassa sarÊre sa~khapalitakuÔÔhaÑ1
nÈma atthi, tumhe etaÑ disvÈva Èli~gatha parÈmasatha, idaÒca kuÔÔhaÑ
nÈma kÈyasaÑsaggavasena anugacchati, mÈ evaÑ karothÈ”ti. Tato paÔÔhÈya
tassa rÈjÈ sammukhÊbhÈvaÑ na deti.
YasmÈ pana so brÈhmaÓo paÓÉito khattavijjÈya2 kusalo, tena saha
mantetvÈ katakammaÑ nÈma na virujjhati. TasmÈ sÈÓipÈkÈrassa anto ÔhatvÈ
bahi Ôhitena tena saddhiÑ manteti. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “tirodussantena
mantetÊ”ti. Tattha tirodussantenÈti tirodussena3. Ayameva vÈ pÈÔho.
Dhammikanti anavajjaÑ. PayÈtanti abhiharitvÈ dinnaÑ. KathaÑ tassa rÈjÈti
yassa raÒÒo brÈhmaÓo ÊdisaÑ bhikkhaÑ paÔiggaÓheyya, kathaÑ tassa
brÈhmaÓassa so rÈjÈ sammukhÊbhÈvampi na dadeyya. AyaÑ pana
adinnakaÑ mÈyÈya gaÓhati, tenassa sammukhÊbhÈvaÑ rÈjÈ na detÊti
niÔÔhamettha gantabbanti ayamettha adhippÈyo. “IdaÑ pana kÈraÓaÑ
ÔhapetvÈ rÈjÈnaÒceva brÈhmaÓaÒca na aÒÒo koci jÈnÈti, tadetaÑ evaÑ
rahassampi paÔicchannampi ‘addhÈ sabbaÒÒ| samaÓo Gotamo’ti niÔÔhaÑ
gamissatÊ”ti BhagavÈ pakÈsesi.
______________________________________________________________
1. Sa~khaphalitakuÔÔhaÑ (SyÈ, Ka) 2. KhettavijjÈya (SyÈ, Ka)
3. Tirodussa-antena (SyÈ)
244 DÊghanikÈya
DvelakkhaÓadassanavaÓÓanÈ
287. EvaÑ vatvÈ pana yasmÈ BuddhÈnaÑ nisinnÈnaÑ vÈ nipannÈnaÑ
vÈ koci lakkhaÓaÑ pariyesituÑ na sakkoti, ÔhitÈnaÑ pana ca~kamantÈnaÑ
vÈ sakkoti. ŒciÓÓaÒcetaÑ BuddhÈnaÑ lakkhaÓapariyesanatthaÑ
ÈgatabhÈvaÑ ÒatvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ ca~kamÈdhiÔÔhÈnaÑ nÈma, tena BhagavÈ
uÔÔhÈyÈsanÈ bahi nikkhanto. TasmÈ “atha kho BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. AdhippetÈ (SÊ, Ka) 2. VinicchetuÑ (SÊ), vinicchituÑ (SyÈ)
246 DÊghanikÈya
PokkharasÈtibuddh|pasa~kamanavaÓÓanÈ
292-296. AtivikÈloti suÔÔhu vikÈlo, sammodanÊyakathÈyapi kÈlo natthi.
ŒgamÈ nukhvidha bhoti ÈgamÈ nu kho idha bho. AdhivÈset|ti
sampaÔicchatu. AjjatanÈyÈti yaÑ me tumhesu kÈraÑ karoto ajja bhavissati
puÒÒaÒca pÊtipÈmojjaÒca, tadatthÈya. AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvenÈti
BhagavÈ kÈya~gaÑ vÈ vÈca~gaÑ vÈ acopetvÈ abbhantareyeva khantiÑ
dhÈrento tuÓhÊbhÈvena adhivÈsesi. BrÈhmaÓassa anuggahaÓatthaÑ manasÈva
sampaÔicchÊti vuttaÑ hoti.
PokkharasÈti-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈvaÓÓanÈ
299. DiÔÔho ariyasaccadhammo etenÈti diÔÔhadhammo. Esa nayo
sesapadesupi. TiÓÓÈ vicikicchÈ anenÈti tiÓÓavicikiccho. VigatÈ kathaÑkathÈ
assÈti vigatakathaÑkatho. VesÈrajjappattoti visÈradabhÈvaÑ patto. Kattha?
SatthusÈsane. NÈssa paro paccayo, na parassa saddhÈya3 ettha vattatÊti
aparappaccayo. SesaÑ sabbattha vuttanayattÈ4 uttÈnatthattÈ ca pÈkaÔamevÈti.
AmbaÔÔhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1-1. SampavÈretvÈti suÔÔhu pavÈretvÈ, alaÑ alanti hatthasaÒÒÈya paÔikkhipÈpetvÈ iti
sabbattha dissati, idÈni dissamÈnapÈÄiyÈ pana na sameti.
2. OÓÊtapattapÈÓinti (SÊ) 3. SaddhÈ (SyÈ)
4. Pubbe vuttanayattÈ (SÊ) * Ma-®Ôha 3. 65; AÑ-®Ôha 3. 215 piÔÔhesupi.
4. SoÓadaÓÉasutta
SoÓadaÓÉaguÓakathÈ
303. NÈnÈverajjakÈnanti nÈnÈvidhesu rajjesu aÒÒesu aÒÒesu
KÈsikosalÈdÊsu rajjesu jÈtÈ, tÈni vÈ tesaÑ nivÈsÈ, tato vÈ ÈgatÈti
nÈnÈverajjakÈ, tesaÑ nÈnÈverajjakÈnaÑ. Kenacideva karaÓÊyenÈti tasmiÑ
kira nagare dvÊhi karaÓÊyehi brÈhmaÓÈ sannipatanti yaÒÒÈnubhavanatthaÑ
vÈ mantasajjhÈyanatthaÑ vÈ. TadÈ ca tasmiÑ nagare yaÒÒo natthi.
SoÓadaÓÉassa pana santike mantasajjhÈyanatthaÑ ete sannipatitÈ. TaÑ
sandhÈya vuttaÑ “kenacideva karaÓÊyenÈ”ti. Te tassa gamanaÑ sutvÈ
cintesuÑ “ayaÑ SoÓadaÓÉo uttamabrÈhmaÓo1 yebhuyyena ca aÒÒe
brÈhmaÓÈ samaÓaÑ GotamaÑ saraÓaÑ gatÈ, ayameva na gato. SvÈyaÑ sace
tattha gamissati, addhÈ samaÓassa Gotamassa ÈvaÔÔaniyÈ mÈyÈya ÈvaÔÔito
taÑ saraÓaÑ gamissati, tato etassÈpi gehadvÈre brÈhmaÓÈnaÑ asannipÈto
bhavissatÊ”ti. “Handassa gamanantarÈyaÑ karomÈ”ti sammantayitvÈ tattha
agamaÑsu2. TaÑ sandhÈya “atha kho te brÈhmaÓÈ”ti-Èdi vuttaÑ.
Tattha iminÈpa~genÈti iminÈpi kÈraÓena. EvaÑ etaÑ kÈraÓaÑ vatvÈ
puna “attano vaÓÓe bhaÒÒamÈne atussanakasatto nÈma natthi, handassa
vaÓÓaÑ bhaÓanena gamanaÑ nivÈressÈmÈ”ti3 cintetvÈ “bhavaÑ hi
SoÓadaÓÉo ubhato sujÈto”ti-ÈdÊni kÈraÓÈni ÈhaÑsu.
Ubhatoti dvÊhi pakkhehi. MÈtito ca pitito cÈti bhoto mÈtÈ brÈhmaÓÊ,
mÈtumÈtÈ brÈhmaÓÊ, tassÈpi mÈtÈ brÈhmaÓÊ, pitÈ brÈhmaÓo, pitupitÈ
brÈhmaÓo, tassÈpi pitÈ brÈhmaÓoti evaÑ bhavaÑ ubhato sujÈto mÈtito ca
pitito ca. SaÑsuddhagahaÓikoti saÑsuddhÈ te mÈtugahaÓÊ, kucchÊti attho.
SamavepÈkiniyÈ gahaÓiyÈti ettha pana kammajatejodhÈtu “gahaÓÊ”ti vuccati.
YÈva sattamÈ pitÈmahayugÈti ettha pitupitÈ pitÈmaho, pitÈmahassa
yugaÑ pitÈmahayugaÑ. Yuganti ÈyuppamÈÓaÑ vuccati. AbhilÈpamattameva
cetaÑ. Atthato pana pitÈmahoyeva pitÈmahayugaÑ. Tato uddhaÑ sabbepi
pubbapurisÈ pitÈmahaggahaÓeneva gahitÈ. EvaÑ yÈva sattamo
______________________________________________________________
1. UggatabrÈhmaÓo (SÊ, SyÈ) Ma-®Ôha 3. 284 piÔÔhepi. 2. ŒgamaÑsu (Ka)
3. NivÈremÈti (SÊ, SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 251
BuddhaguÓakathÈ
SoÓadaÓÉaparivitakkavaÓÓanÈ
306-307. TirovanasaÓÉagatassÈti antovanasaÓÉe gatassa,
vihÈrabbhantaraÑ paviÔÔhassÈti attho. AÒjaliÑ paÓÈmetvÈti ete2
ubhatopakkhikÈ, te evaÑ cintayiÑsu “sace no micchÈdiÔÔhikÈ codessanti
‘kasmÈ tumhe samaÓaÑ GotamaÑ vanditthÈ’ti. TesaÑ ‘kiÑ
aÒjalimattakaraÓenÈpi vandanaÑ nÈma3 hotÊ’ti vakkhÈma. Sace no
sammÈdiÔÔhikÈ codessanti ‘kasmÈ tumhe BhagavantaÑ na vanditthÈ’ti. ‘KiÑ
sÊsena bh|miyaÑ paharanteneva vandanaÑ nÈma hoti, nanu
aÒjalikammampi
______________________________________________________________
* DÊ-®Ôha 3. 61; Ma-®Ôha 3. 289; UdÈna-®Ôha 305; CariyÈpiÔaka-®Ôha 9-324;
BuddhavaÑsa-®Ôha 163; ApadÈna-®Ôha 2. 91 piÔÔhesu.
1. GahetvÈ (Ka) 2. Ye te (SÊ, SyÈ) 3. VanditaÑ nÈma (SÊ)
258 DÊghanikÈya
BrÈhmaÓapaÒÒattivaÓÓanÈ
309. CetasÈ cetoparivitakkanti BhagavÈ “ayaÑ brÈhmaÓo ÈgatakÈlato
paÔÔhÈya adhomukho thaddhagatto kiÑ1 cintayamÈno nisinno, kiÑ nu kho
cintetÊ”ti Èvajjanto attano cetasÈ tassa cittaÑ aÒÒÈsi. Tena vuttaÑ “cetasÈ
cetoparivitakkamaÒÒÈyÈ”ti. VihaÒÒatÊti vighÈtaÑ Èpajjati.
SÊlapaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ
317. Tato BhagavÈ “kathito brÈhmaÓena paÒho3, kiÑ panettha
patiÔÔhÈtuÑ sakkhissati na sakkhissatÊ”ti tassa vÊmaÑsanatthaÑ “imesaÑ
pana brÈhmaÓÈ”ti-ÈdimÈha. SÊlaparidhotÈti sÊlaparisuddhÈ. Yattha sÊlaÑ
tattha paÒÒÈti yasmiÑ puggale sÊlaÑ, tattheva paÒÒÈ, kuto dussÊle paÒÒÈ.
PaÒÒÈrahite vÈ jaÄe4 eÄam|ge kuto sÊlanti. SÊlapaÒÒÈÓanti sÊlaÒca
paÒÒÈÓaÒca sÊlapaÒÒÈÓaÑ. PaÒÒÈÓanti paÒÒÈyeva. “EvametaÑ
______________________________________________________________
1. PaÔikkhipissÈmÈti (Ka) 2. SahakÈraÓena (Ka)
3. Kathite brÈhmaÓena paÒhe (SyÈ, Ka) 4. Jale (Ka)
260 DÊghanikÈya
318. KatamaÑ pana taÑ brÈhmaÓÈti kasmÈ Èha? BhagavÈ kira cintesi
“brÈhmaÓÈ brÈhmaÓasamaye paÒca sÊlÈni ‘sÊlan’ti paÒÒÈpenti, vedattaya-
uggahaÓapaÒÒÈ ‘paÒÒÈ’ti”. UparivisesaÑ na jÈnanti, yann|nÈhaÑ
brÈhmaÓassa uttarivisesabh|taÑ maggasÊlaÑ, phalasÊlaÑ, maggapaÒÒaÑ,
phalapaÒÒaÒca dassetvÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhapeyyanti. Atha naÑ
kathetukamyatÈya pucchanto “katamaÑ pana taÑ brÈhmaÓa sÊlaÑ, katamÈ
sÈ paÒÒÈ”ti Èha. Atha brÈhmaÓo “mayÈ sakasamayavasena paÒho vissajjito.
SamaÓo pana maÑ Gotamo puna nivattitvÈ pucchati, idÈnissÈhaÑ cittaÑ
paritosetvÈ
______________________________________________________________
1. JhÈpetvÈ (Ka) * Dhammapada-®Ôha 2. 49 piÔÔhe. 2. KantakasÈra (SÊ)
3. VasabhamahÈrÈjÈ (SÊ), TissavasabhamahÈrÈjÈ (SyÈ) 4. SuÑsumÈrapatitena (SÊ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 261
SoÓadaÓÉa-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈ
319-322. SvÈtanÈyÈti padassa attho “ajjatanÈyÈ”ti ettha vuttanayeneva
veditabbo. Tena maÑ sÈ parisÈ paribhaveyyÈti tena tumhe d|ratova disvÈ
ÈsanÈ vuÔÔhitakÈraÓena maÑ sÈ parisÈ “ayaÑ SoÓadaÓÉo pacchimavaye Ôhito
mahallako, Gotamo pana daharo yuvÈ nattÈpissa nappahoti, so nÈma attano
nattumattabhÈvampi appattassa ÈsanÈ vuÔÔhÈtÊ”ti paribhaveyya. ŒsanÈ me
taÑ bhavaÑ Gotamo paccuÔÔhÈnanti mama agÈravena avuÔÔhÈnaÑ nÈma
natthi, bhoganÈsanabhayena pana na vuÔÔhahissÈmi, taÑ tumhehi ceva mayÈ
ca ÒÈtuÑ vaÔÔati. TasmÈ ÈsanÈ me etaÑ bhavaÑ Gotamo paccuÔÔhÈnaÑ
dhÈret|ti. IminÈ kira sadiso kuhako dullabho, Bhagavati panassa agÈravaÑ
nÈma natthi, tasmÈ bhoganÈsanabhayÈ2 kuhanavasena evaÑ vadati.
Parapadesupi eseva nayo. DhammiyÈ kathÈyÈti-ÈdÊsu ta~khaÓÈnur|pÈya
dhammiyÈ kathÈya diÔÔhadhammikasamparÈyikaÑ atthaÑ sandassetvÈ
kusale dhamme samÈdapetvÈ gaÓhÈpetvÈ. Tattha naÑ samuttejetvÈ sa-
ussÈhaÑ katvÈ tÈya ca sa-ussÈhatÈya aÒÒehi ca vijjamÈnaguÓehi
sampahaÑsetvÈ dhammaratanavassaÑ vassitvÈ
______________________________________________________________
1. VipassanÈdipaÒÒÈya (SÊ, SyÈ) 2. BhoganÈsanabhayena (SyÈ, Ka)
262 DÊghanikÈya
SoÓadaÓÉasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
5. K|Ôadantasutta
323. EvaÑ me sutaÑ -pa- Magadhes|ti K|ÔadantasuttaÑ. TatrÈyaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ. Magadhes|ti MagadhÈ nÈma janapadino rÈjakumÈrÈ,
tesaÑ nivÈso ekopi janapado r|Ähisaddena “MagadhÈ”ti vuccati, tasmiÑ
Magadhesu janapade. Ito paraÑ purimasuttadvaye vuttanayameva.
AmbalaÔÔhikÈ BrahmajÈle vuttasadisÈva. K|Ôadantoti tassa brÈhmaÓassa
nÈmaÑ. UpakkhaÔoti sajjito. VacchatarasatÈnÊti vacchasatÈni. UrabbhÈti
taruÓameÓÉakÈ vuccanti. Ete tÈva PÈÄiyaÑ ÈgatÈyeva. PÈÄiyaÑ pana
anÈgatÈnampi anekesaÑ migapakkhÊnaÑ sattasattasatÈni sampiÓÉitÈnevÈti
veditabbÈni. SabbasattasatikayÈgaÑ1 kiresa yajitukÈmo hoti.
Th|Ó|panÊtÈnÊti bandhitvÈ ÔhapanatthÈya y|pasa~khÈtaÑ th|ÓaÑ upanÊtÈni.
MahÈvijitarÈjayaÒÒakathÈvaÓÓanÈ
336. Bh|tapubbanti idaÑ BhagavÈ pathavÊgataÑ nidhiÑ uddharitvÈ
purato rÈsiÑ karonto viya bhavapaÔicchannaÑ dassento Èha. MahÈvijitoti so
kira sÈgarapariyantaÑ mahantaÑ pathavÊmaÓÉalaÑ vijini, iti mahantaÑ
vijitamassÈti “MahÈvijito”tveva sa~khyaÑ agamÈsi. AÉÉhoti-ÈdÊsu yo koci
attano santakena vibhavena aÉÉho hoti, ayaÑ pana na kevalaÑ aÉÉhoyeva,
mahaddhano mahatÈ aparimÈÓasa~khyena dhanena samannÈgato.
PaÒcakÈmaguÓavasena mahantÈ uÄÈrÈ bhogÈ assÈti mahÈbhogo.
PiÓÉapiÓÉavasena ceva suvaÓÓamÈsakarajatamÈsakÈdivasena ca
jÈtar|parajatassa pah|tatÈya pah|tajÈtar|parajato, anekakoÔisa~khyena
jÈtar|parajatena samannÈgatoti attho. VittÊti tuÔÔhi, vittiyÈ upakaraÓaÑ
vitt|pakaraÓaÑ, tuÔÔhikÈraÓanti attho. Pah|taÑ
nÈnÈvidhÈla~kÈrasuvaÓÓarajatabhÈjanÈdibhedaÑ vitt|pakaraÓamassÈti
pah|tavitt|pakaraÓo. Sattaratanasa~khÈtassa nidahitvÈ Ôhapitadhanassa,
sabbapubbaÓÓÈparaÓÓasa~gahitassa dhaÒÒassa ca pah|tatÈya
______________________________________________________________
1. SattasattasatikaÑ yÈgaÑ (Ka)
264 DÊghanikÈya
CatuparikkhÈravaÓÓanÈ
339. Tena hi bhavaÑ rÈjÈti brÈhmaÓo kira cintesi “ayaÑ rÈjÈ
mahÈdÈnaÑ dÈtuÑ ativiya ussÈhajÈto. Sace pana attano Ènuyante
khattiyÈdayo anÈmantetvÈ dassati, nÈssa te attamanÈ bhavissanti, yathÈ
dÈne5 te attamanÈ honti, tathÈ karissÈmÊ”ti. TasmÈ “tena hi bhavan”ti-
ÈdimÈha. Tattha negamÈti nigamavÈsino.
______________________________________________________________
1. ...muÓÉakakaraÓaÑ (SyÈ), ...muÓÉikakaraÓaÑ (SyÈ) 2. Sam|hanissÈmÈti (SÊ)
3. Khu 5. 2 piÔÔhe. 4. MudamodamÈnÈ (SÊ)
5. DÈni (SÊ, SyÈ), dÈnaÑ (Ka)
266 DÊghanikÈya
AÔÔhaparikkhÈravaÓÓanÈ
340. AÔÔhaha~gehÊti ubhato sujÈtatÈdÊhi aÔÔhahi a~gehi. YasasÈti
ÈÓÈÔhapanasamatthatÈya. Saddhoti dÈnassa phalaÑ atthÊti saddahati.
DÈyakoti dÈnas|ro. Na saddhÈmattakeneva tiÔÔhati, pariccajitumpi sakkotÊti
attho. DÈnapatÊti yaÑ dÈnaÑ deti, tassa pati hutvÈ deti, na dÈso, na sahÈyo.
Yo hi attanÈ madhuraÑ bhuÒjati, paresaÑ amadhuraÑ deti, so
dÈnasa~khÈtassa deyyadhammassa dÈso hutvÈ deti. Yo yaÑ attanÈ bhuÒjati,
tadeva deti, so sahÈyo hutvÈ deti. Yo pana attanÈ yena kenaci2 yÈpeti,
paresaÑ madhuraÑ deti, so pati jeÔÔhako sÈmÊ hutvÈ deti, ayaÑ tÈdisoti
attho. SamaÓabrÈhmaÓakapaÓaddhikavaÓibbakayÈcakÈnanti ettha
samitapÈpÈ samaÓÈ. BÈhitapÈpÈ brÈhmaÓÈ. KapaÓÈti duggatÈ
daliddamanussÈ. AddhikÈti pathÈvino. VaÓibbakÈti ye “iÔÔhaÑ dinnaÑ,
kantaÑ, manÈpaÑ, kÈlena anavajjaÑ dinnaÑ, dadaÑ cittaÑ pasÈdeyya,
gacchatu bhavaÑ brahmalokan”ti-ÈdinÈ nayena dÈnassa vaÓÓaÑ
thomayamÈnÈ vicaranti. YÈcakÈti ye “pasatamattaÑ detha, sarÈvamattaÑ
dethÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ yÈcamÈnÈ vicaranti. OpÈnabh|toti udapÈnabh|to,
sabbesaÑ sÈdhÈraÓaparibhogo, catumahÈpathe
______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 5 piÔÔhe. 2. Yena tena (SÊ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 267
CatuparikkhÈrÈdivaÓÓanÈ
341. SujaÑ paggaÓhantÈnanti mahÈyÈgapaÔiggaÓhanaÔÔhÈne
dÈnakaÔacchuÑ paggaÓhantÈnaÑ. Imehi cat|hÊti etehi sujÈtatÈdÊhi. Etesu hi
asati “evaÑ dujjÈtassa saÑvidhÈnena pavattadÈnaÑ kittakaÑ kÈlaÑ
pavattissatÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ upasa~kamitÈro na honti. GarahitabbÈbhÈvato
pana upasa~kamantiyeva. TasmÈ imÈnipi parikkhÈrÈ bhavantÊti vuttÈni.
342. Tisso vidhÈ desesÊti tÊÓi ÔhapanÈni desesi. So kira cintesi “dÈnaÑ
dadamÈnÈ nÈma tiÓÓaÑ ÔhÈnÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ calanti, handÈhaÑ imaÑ
rÈjÈnaÑ tesu ÔhÈnesu paÔhamataraÒÒeva niccalaÑ karomÊ”ti. Tenassa tisso
vidhÈ desesÊti. So bhoto raÒÒoti idaÑ karaÓatthe sÈmivacanaÑ. BhotÈ
raÒÒÈti vÈ pÈÔho. VippaÔisÈro na karaÓÊyoti “bhogÈnaÑ vigamahetuko
pacchÈnutÈpo na kattabbo, pubbacetanÈ pana acalÈ patiÔÔhapetabbÈ, evaÒhi
dÈnaÑ mahapphalaÑ hotÊ”ti dasseti. Itaresupi dvÊsu ÔhÈnesu eseva nayo.
MuÒcacetanÈpi, hi
______________________________________________________________
1. Anupasa~kamitabbaÑ (SÊ)
268 DÊghanikÈya
NiccadÈna-anukulayaÒÒavaÓÓanÈ
349. Atthi pana bho GotamÈti idaÑ brÈhmaÓo
“sakalajambudÊpavÈsÊnaÑ uÔÔhÈya samuÔÔhÈya dÈnaÑ nÈma dÈtuÑ garukaÑ
sakalajanapado ca attano kammÈni akaronto nassissati, atthi nu kho
amhÈkampi imamhÈ yaÒÒÈ aÒÒo yaÒÒo appasambhÈrataro ceva
mahapphalataro cÈ”ti etamatthaÑ pucchanto Èha. NiccadÈnÈnÊti
dhuvadÈnÈni niccabhattÈni. AnukulayaÒÒÈnÊti “amhÈkaÑ pitupitÈmahÈdÊhi
pavattitÈnÊ”ti katvÈ pacchÈ duggatapurisehipi1 vaÑsaparamparÈya
pavattetabbÈni yÈgÈni, evar|pÈni kira sÊlavante uddissa nibaddhadÈnÈni
tasmiÑ kule2 daliddÈpi3 na upacchindanti.
TatridaÑ vatthu–AnÈthapiÓÉikassa kira ghare paÒca niccabhattasatÈni
dÊyiÑsu. DantamayasalÈkÈni paÒcasatÈni ahesuÑ. Atha taÑ kulaÑ
anukkamena dÈliddiyena abhibh|taÑ, ekÈ tasmiÑ kule dÈrikÈ ekasalÈkato
uddhaÑ dÈtuÑ nÈsakkhi. SÈpi pacchÈ SetavÈhanarajjaÑ gantvÈ khalaÑ
sodhetvÈ laddhadhaÒÒena taÑ salÈkaÑ adÈsi. Eko thero
______________________________________________________________
1. PacchÈnugatapurisehipi (Ka) 2. Kulesu (SÊ, Ka)
3. DaÄiddÈpi (SÊ), daliddepi (Ka)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 271
K|Ôadanta-upÈsakattapaÔivedanÈkathÈvaÓÓanÈ
354-358. EvaÑ vutteti evaÑ BhagavatÈ vutte desanÈya pasÊditvÈ
saraÓaÑ gantukÈmo K|Ôadanto brÈhmaÓo etaÑ “abhikkantaÑ bho
GotamÈ”ti-ÈdikaÑ vacanaÑ avoca. UpavÈyat|ti upagantvÈ sarÊradarathaÑ
nibbÈpento tanusÊtalo vÈto vÈyat|ti. IdaÒca pana vatvÈ brÈhmaÓo purisaÑ
pesesi “gaccha tÈta yaÒÒavÈÔaÑ1 pavisitvÈ sabbe te pÈÓayo bandhanÈ
mocehÊ”ti. So “sÈdh|”ti paÔissuÓitvÈ tathÈ katvÈ ÈgantvÈ “muttÈ bho te
pÈÓayo”ti Èrocesi. YÈva brÈhmaÓo taÑ pavattiÑ na suÓi, na tÈva BhagavÈ
dhammaÑ desesi. KasmÈ? “BrÈhmaÓassa citte ÈkulabhÈvo atthÊ”ti. SutvÈ
panassa “bah| vata me pÈÓÈ mocitÈ”ti cittacÈro vippasÊdati. BhagavÈ tassa
vippasannamanataÑ ÒatvÈ dhammadesanaÑ Èrabhi. TaÑ sandhÈya “atha
kho BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Puna “kallacittan”ti-Èdi
anupubbikathÈnubhÈvena vikkhambhi tanÊvaraÓataÑ sandhÈya vuttaÑ.
SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
K|ÔadantasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. YaÒÒÈvÈÔaÑ (sabbattha)
6. MahÈlisutta
BrÈhmaÓad|tavatthuvaÓÓanÈ
359. EvaÑ me sutaÑ–ekaÑ samayaÑ BhagavÈ VesÈliyanti
MahÈlisuttaÑ. TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. VesÈliyanti punappunaÑ
visÈlabhÈv|pagamanato VesÈlÊti laddhanÈmake nagare. * MahÈvaneti
bahinagare Himavantena saddhiÑ ekÈbaddhaÑ hutvÈ ÔhitaÑ
sayaÑjÈtavanaÑ atthi, yaÑ mahantabhÈveneva MahÈvananti vuccati,
tasmiÑ MahÈvane. K|ÔÈgÈrasÈlÈyanti tasmiÑ vanasaÓÉe saÑghÈrÈmaÑ
patiÔÔhapesuÑ, tattha kaÓÓikaÑ yojetvÈ thambhÈnaÑ upari
k|ÔÈgÈrasÈlÈsa~khepena devavimÈnasadisaÑ pÈsÈdaÑ akaÑsu, taÑ upÈdÈya
sakalopi saÑghÈrÈmo “k|ÔÈgÈrasÈlÈ”ti paÒÒÈyittha. BhagavÈ taÑ VesÈliÑ
upanissÈya tasmiÑ saÑghÈrÈme viharati. Tena vuttaÑ “vesÈliyaÑ viharati
MahÈvane K|ÔÈgÈrasÈlÈyan”ti. KosalakÈti KosalaraÔÔhavÈsino. MÈgadhakÈti
MagadharaÔÔhavÈsino. KaraÓÊyenÈti avassaÑ kattabbakammena. YaÒhi
akÈtumpi vaÔÔati, taÑ kiccanti vuccati. YaÑ avassaÑ kÈtabbameva, taÑ
karaÓÊyaÑ nÈma.
OÔÔhaddhalicchavivatthuvaÓÓanÈ
361. OÔÔhaddhoti addhoÔÔhatÈya evaÑladdhanÈmo. MahatiyÈ
LicchaviparisÈyÈti purebhattaÑ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa
dÈnaÑ datvÈ Bhagavato santike uposatha~gÈni adhiÔÔhahitvÈ gandhamÈlÈdÊni
gÈhÈpetvÈ ugghosanÈya mahatiÑ LicchavirÈjaparisaÑ sannipÈtÈpetvÈ tÈya
nÊlapÊtÈdivaÓÓavatthÈbharaÓavilepanapaÔimaÓÉitÈya
TÈvatiÑsaparisasappaÔibhÈgÈya mahatiyÈ LicchaviparisÈya saddhiÑ
upasa~kami. AkÈlo kho
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 2. 169; Vi-®Ôha 2. 1 piÔÔhesupi.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 277
EkaÑsabhÈvitasamÈdhivaÓÓanÈ
366-371. EkaÑsabhÈvitoti ekaÑsÈya ekakoÔÔhÈsÈya bhÈvito, dibbÈnaÑ
vÈ r|pÈnaÑ dassanatthÈya, dibbÈnaÑ vÈ saddÈnaÑ savanatthÈya bhÈvitoti
attho. Tiriyanti anudisÈya. UbhayaÑsabhÈvitoti ubhayaÑsÈya
ubhayakoÔÔhÈsÈya bhÈvitoti attho. AyaÑ kho MahÈli het|ti ayaÑ
dibbÈnaÑyeva r|pÈnaÑ dassanÈya ekaÑsabhÈvito samÈdhi hetu.
______________________________________________________________
1. KaÓÓasaÑkhaliyaÑ (SyÈ) 2. DibbasotÈdhigamassa (SÊ, SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 279
Catu-ariyaphalavaÓÓanÈ
373. TiÓÓaÑ saÑyojanÈnanti sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ
bandhanÈnaÑ. TÈni hi vaÔÔadukkhabhaye rathe satte saÑyojenti, tasmÈ
saÑyojanÈnÊti vuccanti. SotÈpanno hotÊti maggasotaÑ Èpanno hoti.
AvinipÈtadhammoti cat|su apÈyesu apatanadhammo. Niyatoti
dhammaniyÈmena niyato. SambodhiparÈyaÓoti uparimaggattayasa~khÈtÈ
sambodhi paraÑ ayanaÑ assa, anena vÈ pattabbÈti sambodhiparÈyaÓo.
TanuttÈti pariyuÔÔhÈnamandatÈya ca kadÈci karahaci uppattiyÈ ca
tanubhÈvÈ. OrambhÈgiyÈnanti heÔÔhÈbhÈgiyÈnaÑ, yehi baddho upari
SuddhÈvÈsabh|miyaÑ nibbattituÑ na sakkoti. OpapÈtikoti
sesayonipaÔikkhepavacanametaÑ. Tattha parinibbÈyÊti tasmiÑ
uparibhaveyeva parinibbÈnadhammo2. AnÈvattidhammoti tato brÈhmalokÈ
puna paÔisandhivasena anÈvattanadhammo. Cetovimuttinti cittavisuddhiÑ,
sabbakilesabandhanavimuttassa arahattaphalacittassetaÑ adhivacanaÑ.
PaÒÒÈvimuttinti etthÈpi sabbakilesabandhanavimuttÈ arahattaphalapaÒÒÈva
paÒÒÈvimuttÊti veditabbÈ. DiÔÔheva dhammeti imasmiÑ yeva attabhÈve.
Sayanti sÈmaÑ. AbhiÒÒÈti abhijÈnitvÈ. SacchikatvÈti paccakkhaÑ katvÈ.
Atha vÈ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti abhiÒÒÈya abhivisiÔÔhena ÒÈÓena
sacchikaritvÈtipi attho. UpasampajjÈti patvÈ paÔilabhitvÈ.
______________________________________________________________
1. SaddaÑ suÓÈti (SyÈ, Ka) 2. NibbÈnadhammo (SyÈ)
280 DÊghanikÈya
Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ
374-5. IdaÑ sutvÈ LicchavirÈjÈ1 cintesi “ayaÑ pana dhammo2 na
sakuÓena viya uppatitvÈ, nÈpi godhÈya viya urena gantvÈ sakkÈ
paÔivijjhituÑ, addhÈ pana imaÑ paÔivijjhantassa pubbabhÈgappaÔipadÈya
bhavitabbaÑ, pucchÈmi tÈva nan”ti. Tato BhagavantaÑ pucchanto “atthi
pana bhante”ti-ÈdimÈha. * AÔÔha~gikoti paÒca~gikaÑ turiyaÑ viya,
aÔÔha~giko gÈmo viya ca aÔÔha~gamattoyeva hutvÈ aÔÔha~giko, na a~gato
aÒÒo maggo nÈma atthi. TenevÈha “seyyathidaÑ? SammÈdiÔÔhi -pa-
sammÈsamÈdhÊ”ti. Tattha sammÈ dassanalakkhaÓÈ sammÈdiÔÔhi. SammÈ
abhiniropanalakkhaÓo sammÈsa~kappo. SammÈ pariggahaÓalakkhaÓÈ
sammÈvÈcÈ. SammÈ samuÔÔhÈpanalakkhaÓo sammÈkammanto. SammÈ
vodÈpanalakkhaÓo sammÈ-ÈjÊvo. SammÈ paggahalakkhaÓo sammÈvÈyÈmo.
SammÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓÈ sammÈsati. SammÈ samÈdhÈnalakkhaÓo
sammÈsamÈdhi. Etesu ekekassa tÊÓi tÊÓi kiccÈni honti. SeyyathidaÑ,
sammÈdiÔÔhi tÈva aÒÒehipi attano paccanÊkakilesehi saddhiÑ micchÈdiÔÔhiÑ
pajahati, nirodhaÑ ÈrammaÓaÑ karoti, sampayuttadhamme ca passati
tappaÔicchÈdakamohavidhamanavasena asammohato. SammÈsa~kappÈdayopi
tatheva micchÈsa~kappÈdÊni pajahanti, nirodhaÒca ÈrammaÓaÑ karonti,
visesato panettha sammÈsa~kappo sahajÈtadhamme abhiniropeti.
SammÈvÈcÈ sammÈ pariggaÓhati. SammÈkammanto sammÈ samuÔÔhÈpeti.
SammÈ-ÈjÊvo sammÈ vodÈpeti. SammÈvÈyÈmo sammÈ paggaÓhati.
SammÈsati sammÈ upaÔÔhÈpeti. SammÈsamÈdhi sammÈ padahati.
* Api cesÈ sammÈdiÔÔhi nÈma pubbabhÈge nÈnÈkkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ
hoti, maggakkhaÓe ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ. Kiccato pana “dukkhe
ÒÈÓan”ti-ÈdÊni3 cattÈri nÈmÈni labhati. SammÈsa~kappÈdayopi pubbabhÈge
nÈnÈkkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ honti, maggakkhaÓe ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ.
Tesu sammÈsa~kappo kiccato “nekkhammasa~kappo”ti-ÈdÊni3 tÊÓi nÈmÈni
labhati. SammÈvÈcÈdayo tisso viratiyopi honti, cetanÈdayopi honti,
maggakkhaÓe pana viratiyova. SammÈvÈyÈmo sammÈsatÊti idampi dvayaÑ
kiccato sammappadhÈnasatipaÔÔhÈnavasena cattÈri nÈmÈni labhati.
SammÈsamÈdhi pana pubbabhÈgepi maggakkhaÓepi sammÈsamÈdhiyeva.
______________________________________________________________
1. Licchavi (SÊ) 2. Varadhammo (SÊ, SyÈ)
* Abhi-®Ôha 2. 107 piÔÔhepi. 3. Abhi 2. 244 piÔÔhe.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 281
DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ
376-377. EkamidÈhanti idaÑ kasmÈ ÈraddhaÑ. AyaÑ kira rÈjÈ “r|paÑ
attÈ”ti evaÑladdhiko, tenassa desanÈya cittaÑ nÈdhimuccati. Atha
BhagavatÈ tassa laddhiyÈ ÈvikaraÓatthaÑ ekaÑ kÈraÓaÑ ÈharituÑ
idamÈraddhaÑ. TatrÈyaÑ sa~khepattho–ahaÑ ekaÑ samayaÑ GhositÈrÈme
viharÈmi, tatra vasantaÑ maÑ te dve pabbajitÈ evaÑ pucchiÑsu. AthÈhaÑ
tesaÑ BuddhuppÈdaÑ dassetvÈ tantidhammaÑ nÈma kathento idamavocaÑ
“Èvuso saddhÈsampanno nÈma kulaputto evar|passa Satthu sÈsane pabbajito
evaÑ tividhaÑ sÊlaÑ p|retvÈ paÔhamajjhÈnÈdÊni patvÈ Ôhito ‘taÑ jÊvan’ti-
ÈdÊni vadeyya, yuttaÑ nu kho etamassÈ”ti. Tato tehi “yuttan”ti vutte “ahaÑ
kho panetaÑ Èvuso evaÑ jÈnÈmi evaÑ passÈmi, atha ca panÈhaÑ na
vadÈmÊ”ti taÑ vÈdaÑ paÔikkhipitvÈ uttari khÊÓÈsavaÑ dassetvÈ “imassa
evaÑ vatthuÑ na yuttan”ti avocaÑ. Te mama vacanaÑ sutvÈ attamanÈ
ahesunti. EvaÑ vutte sopi attamano ahosi. TenÈha “idamavoca BhagavÈ.
Attamano oÔÔhaddho Licchavi Bhagavato bhÈsitaÑ abhinandÊ”ti.
MahÈlisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SupatiÔÔhitÈ (SyÈ), supaÔÔhitÈ (Ka)
7. JÈliyasutta
DvepabbajitavatthuvaÓÓanÈ
378. EvaÑ me sutaÑ -pa- Kosambiyanti JÈliyasuttaÑ. TatrÈyaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ. * GhositÈrÈmeti Ghositena seÔÔhinÈ kate ÈrÈme. Pubbe
kira AllakapparaÔÔhaÑ1 nÈma ahosi. Tato Kot|haliko nÈma daliddo
chÈtakabhayena saputtadÈro AvantiraÔÔhaÑ2 gacchanto puttaÑ vahituÑ
asakkonto chaÉÉetvÈ agamÈsi, mÈtÈ nivattitvÈ taÑ gahetvÈ gatÈ, te ekaÑ
gopÈlakagÈmaÑ pavisiÑsu. GopÈlakena ca3 tadÈ bahu pÈyÈso paÔiyatto hoti,
te tato4 pÈyÈsaÑ labhitvÈ bhuÒjiÑsu. Atha so puriso balavapÈyÈsaÑ bhutto5
jÊrÈpetuÑ asakkonto rattibhÈge kÈlaÑ katvÈ tattheva sunakhiyÈ kucchismiÑ
paÔisandhiÑ gahetvÈ kukkuro jÈto, so gopÈlakassa piyo ahosi. GopÈlako ca
PaccekabuddhaÑ upaÔÔhÈsi6. Paccekabuddhopi bhattakiccapariyosÈne7
kukkurassa ekekaÑ piÓÉaÑ deti, so Paccekabuddhe sinehaÑ uppÈdetvÈ
gopÈlakena saddhiÑ paÓÓasÈlampi gacchati. So gopÈlake asannihite
bhattavelÈyaÑ sayameva gantvÈ kÈlÈrocanatthaÑ8 paÓÓasÈladvÈre bhussati,
antarÈmaggepi caÓÉamige disvÈ bhussitvÈ palÈpeti. So Paccekabudde
mudukena cittena kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatti. Tatrassa
“Ghosakadevaputto”tveva nÈmaÑ ahosi. So devalokato cavitvÈ
KosambiyaÑ ekasmiÑ kulaghare9 nibbatti. TaÑ aputtako seÔÔhi tassa
mÈtÈpit|naÑ dhanaÑ datvÈ puttaÑ katvÈ aggahesi. Atha so attano putte jÈte
sattakkhattuÑ ghÈtÈpetuÑ upakkami. So puÒÒavantatÈya sattasupi ÔhÈnesu
maraÓaÑ appatvÈ avasÈne ekÈya seÔÔhidhÊtÈya veyyattiyena laddhajÊviko
aparabhÈge pitu accayena seÔÔhiÔÔhÈnaÑ patvÈ
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 2. 287; Dhammapada-®Ôha 1. 108 piÔÔhesupi.
1. AjitaraÔÔhaÑ (SÊ), DamiÄaraÔÔhaÑ (SyÈ), AdillaraÔÔhaÑ nÈma (I)
2. AnantararaÔÔhaÑ (SÊ) 3. GopÈlakÈnaÑ ca (SÊ)
4. Te taÑ (SyÈ) 5. BhuÒjanto (Ka)
6. UpaÔÔhahati (SÊ) 7. BhattakiccakÈle (SÊ, SyÈ)
8. VelÈrocanatthaÑ (SyÈ) 9. Ekassa kulassa ghare (Ka)
284 DÊghanikÈya
JÈliyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SesaÑ sabbattha (SÊ)
8. MahÈsÊhanÈdasutta
AcelakassapavatthuvaÓÓanÈ
381. EvaÑ me sutaÑ -pa- UruÒÒÈyaÑ viharatÊti MahÈsÊhanÈdasuttaÑ.
TatrÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ. UruÒÒÈyanti UruÒÒÈti tassa raÔÔhassapi
nagarassapi etadeva nÈmaÑ, BhagavÈ hi uruÒÒÈnagaraÑ upanissÈya
viharati. KaÓÓakatthale MigadÈyeti tassa nagarassa avid|re KaÓÓakatthalaÑ
nÈma eko ramaÓÊyo bh|mibhÈgo atthi. So migÈnaÑ abhayatthÈya dinnattÈ
“MigadÈyo”ti vuccati, tasmiÑ KaÓÓakatthale MigadÈye. Aceloti
naggaparibbÈjako. Kassapoti tassa nÈmaÑ. Tapassinti tapanissitakaÑ.
L|khÈjÊvinti acelakamuttÈcÈrÈdivasena l|kho ÈjÊvo assÈti l|khÈjÊvÊ, taÑ
l|khÈjÊviÑ. UpakkosatÊti upaÓÉeti. UpavadatÊti hÊÄeti vambheti. Dhammassa
ca anudhammaÑ byÈkarontÊti bhotÈ Gotamena vuttakÈraÓassa anukÈraÓaÑ
kathenti. Sahadhammiko vÈdÈnuvÈdoti parehi vuttakÈraÓena sakÈraÓo hutvÈ
tumhÈkaÑ vÈdo vÈ anuvÈdo vÈ viÒÒ|hi garahitabbaÑ kÈraÓaÑ koci
appamattakopi kiÑ na Ègacchati. IdaÑ vuttaÑ hoti “kiÑ sabbÈkÈrenapi tava
vÈde gÈrayhaÑ kÈraÓaÑ natthÊ”ti. AnabbhakkhÈtukÈmÈti na abh|tena
vattukÈmÈ.
Aparo puÒÒavÈ hoti, so “na dÈni mayÈ sadiso atthÊ”ti mÈnaÑ uppÈdetvÈ
anesanavasena lÈbhasakkÈraÑ vÈ uppÈdento micchÈdiÔÔhivasena “sukho
imissÈ paribbÈjikÈya daharÈya mudukÈya lomasÈya1 samphasso”ti-ÈdÊni
cintetvÈ kÈmesu pÈtabyataÑ vÈ Èpajjanto tÊÓi duccaritÈni p|retvÈ niraye
nibbattati. Ime dve sandhÈya tatiyanayo vutto.
SamanuyuÒjÈpanakathÈvaÓÓanÈ
385. SamanuyuÒjantanti samanuyuÒjantu, ettha ca laddhiÑ pucchanto
samanuyuÒjati nÈma, kÈraÓaÑ pucchanto samanugÈhati nÈma, ubhayaÑ
pucchanto samanubhÈsati nÈma. SatthÈrÈ vÈ SatthÈranti SatthÈrÈ vÈ saddhiÑ
SatthÈraÑ upasaÑharitvÈ “kiÑ te SatthÈ te dhamme sabbaso pahÈya vattati,
udÈhu samaÓo Gotamo”ti. Dutiyapadepi eseva nayo.
IdÈni tamatthaÑ yojetvÈ dassento “ye imesaÑ bhavatan”ti-ÈdimÈha.
Tattha akusalÈ akusalasa~khÈtÈti akusalÈ ceva “akusalÈ”ti ca sa~khÈtÈ ÒÈtÈ,
koÔÔhÈsaÑ vÈ katvÈ ÔhapitÈti attho. Esa nayo sabbapadesu. Api cettha
sÈvajjÈti sadosÈ. Na alamariyÈti niddosaÔÔhena ariyÈ bhavituÑ nÈlaÑ
asamatthÈ.
Ariya-aÔÔha~gikamaggavaÓÓanÈ
393. EvaÑ sÊhanÈdaÑ naditvÈ tassa sÊhanÈdassa
aviparÊtabhÈvabodhanatthaÑ “atthi Kassapa maggo”ti-ÈdimÈha. Tattha
maggoti lokuttaramaggo. PaÔipadÈti pubbabhÈgapaÔipadÈ. KÈlavÈdÊti-ÈdÊni
BrahmajÈle vaÓÓitÈni. IdÈni taÑ duvidhaÑ maggaÒca paÔipadaÒca ekato
katvÈ dassento “ayameva ariyo”ti-ÈdimÈha. IdaÑ pana sutvÈ acelo cintesi
“samaÓo Gotamo ‘mayhaÑyeva maggo ca paÔipadÈ ca atthi, aÒÒesaÑ
natthÊ’ti maÒÒati, handassÈhaÑ amhÈkampi maggaÑ kathemÊ”ti. Tato
acelakapaÔipadaÑ kathesi. TenÈha “evaÑ vutte acelo Kassapo BhagavantaÑ
etadavoca -pa- udakorohanÈnuyogamanuyutto viharatÊ”ti.
TapopakkamakathÈvaÓÓanÈ
394. Tattha tapopakkamÈti tapÈrambhÈ, tapokammÈnÊti attho.
SÈmaÒÒasa~khÈtÈti samaÓakammasa~khÈtÈ. BrahmaÒÒasa~khÈtÈti
brÈhmaÓakammasa~khÈtÈ. * Acelakoti niccolo, naggoti attho. MuttÈcÈroti
visaÔÔhÈcÈro, uccÈrakammÈdÊsu lokiyakulaputtÈcÈrena
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 1. 349; Abhi-®Ôha 3. 81; AÑ-®Ôha 2. 245 piÔÔhesupi.
292 DÊghanikÈya
TapopakkamaniratthakatÈvaÓÓanÈ
397. Atha BhagavÈ sÊlasampadÈdÊhi vinÈ tesaÑ tapopakkamÈnaÑ
niratthakataÑ dassento “acelako cepi Kassapa hotÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha
ÈrakÈvÈti d|rayeva. Avaranti dosaveravirahitaÑ. AbyÈpajjanti1
domanassabyÈpajjarahitaÑ.
SÊlasamÈdhipaÒÒÈsampadÈvaÓÓanÈ
400-401. KatamÈ pana sÈ bho GotamÈti kasmÈ pucchati. AyaÑ kira
paÓÉito Bhagavato kathentasseva kathaÑ uggahesi, atha attano paÔipattiyÈ
niratthakataÑ viditvÈ samaÓo Gotamo “tassa ‘cÈyaÑ sÊlasampadÈ,
cittasampadÈ, paÒÒÈsampadÈ abhÈvitÈ hoti asacchikatÈ, atha kho so ÈrakÈva
sÈmaÒÒÈ’ti-ÈdimÈha. Handa dÈni naÑ tÈ sampattiyo pucchÈmÊ”ti
sÊlasampadÈdivijÈnanatthaÑ pucchati. Athassa BhagavÈ BuddhuppÈdaÑ
dassetvÈ tantidhammaÑ kathento tÈ sampattiyo dassetuÑ “idha KassapÈ”ti-
ÈdimÈha. ImÈya ca Kassapa sÊlasampadÈyÈti idaÑ arahattaphalameva
sandhÈya vuttaÑ. ArahattaphalapariyosÈnaÒhi Bhagavato sÈsanaÑ. TasmÈ
arahattaphalasampayuttÈhi sÊlacittapaÒÒÈsampadÈhi aÒÒÈ uttaritarÈ vÈ
paÓÊtatarÈ vÈ sÊlÈdisampadÈ natthÊti Èha.
SÊhanÈdakathÈvaÓÓanÈ
402. EvaÒca pana vatvÈ idÈni anuttaraÑ mahÈsÊhanÈdaÑ1 nadanto
“santi Kassapa eke samaÓabrÈhmaÓÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ariyanti
nirupakkilesaÑ paramavisuddhaÑ. Paramanti uttamaÑ, paÒca sÊlÈni hi ÈdiÑ
katvÈ yÈva pÈtimokkhasaÑvarasÊlÈ2 sÊlameva,
lokuttaramaggaphalasampayuttaÑ pana paramasÊlaÑ nÈma. NÈhaÑ tatthÈti
tattha sÊlepi paramasÊlepi ahaÑ attano samasamaÑ mama sÊlasamena sÊlena
mayÈ samaÑ puggalaÑ na passÈmÊti attho. Ahameva tattha bhiyyoti
ahameva tasmiÑ sÊle uttamo. KatamasmiÑ3? YadidaÑ adhisÊlanti, yaÑ
etaÑ uttamaÑ sÊlanti attho. Iti imaÑ paÔhamaÑ sÊhanÈdaÑ nadati.
______________________________________________________________
1. BuddhasÊhanÈdaÑ (SÊ) 2. PÈtimokkhasÊlaÑ (SÊ) 3. KatarasmiÑ (SÊ)
296 DÊghanikÈya
TitthiyaparivÈsakathÈvaÓÓanÈ
404. Iti BhagavÈ “sÊhanÈdaÑ kho samaÓo Gotamo nadati, taÒca kho
suÒÒÈgÈre nadatÊ”ti evaÑvÈdÊnaÑ vÈdaÑ5 paÔisedhetvÈ idÈni parisati
naditapubbaÑ sÊhanÈdaÑ dassento “ekamidÈhan”ti-ÈdimÈha.
Tattha tatra maÑ aÒÒataro tapabrahmacÈrÊti tatra RÈjagahe Gijjhak|Ôe
pabbate viharantaÑ maÑ aÒÒataro tapabrahmacÈrÊ Nigrodho nÈma
paribbÈjako.
______________________________________________________________
1. Na p|retuÑ na sakkonti (SÊ) 2. PaÒhaÑ vissajjemÊti (SyÈ, Ka)
3. PaÔipattiyÈ maÑ (SyÈ, Ka) 4. DasuttaraÑ (SÊ)
5. VÈdÈnaÑ vÈdaÑ (SÊ), vÈdÈnuvÈdaÑ (SyÈ)
298 DÊghanikÈya
MahÈsÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 184; SaÑ-®Ôha 1. 187 piÔÔhesupi. 1. SacchikatvÈ (Ka)
9. PoÔÔhapÈdasutta
PoÔÔhapÈdaparibbÈjakavatthuvaÓÓanÈ
406. EvaÑ me sutaÑ -pa- SÈvatthiyanti PoÔÔhapÈdasuttaÑ. TatrÈyaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ. SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa
ÈrÈmeti SÈvatthiÑ upanissÈya yo Jetassa kumÈrassa vane AnÈthapiÓÉikena
gahapatinÈ ÈrÈmo kÈrito, tattha viharati. PoÔÔhapÈdo paribbÈjakoti nÈmena
PoÔÔhapÈdo nÈma channaparibbÈjako. So kira gihikÈle brÈhmaÓamahÈsÈlo
kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ cattÈlÊsakoÔiparimÈÓaÑ bhogakkhandhaÑ pahÈya
pabbajitvÈ titthiyÈnaÑ gaÓÈcariyo jÈto. SamayaÑ pavadanti etthÈti
samayappavÈdako, tasmiÑ kira ÔhÈne
Ca~kÊtÈrukkhapokkharasÈtippabhutayo brÈhmaÓÈ, nigaÓÔha-
acelakaparibbÈjakÈdayo ca pabbajitÈ sannipatitvÈ attano attano samayaÑ
vadanti kathenti dÊpenti, tasmÈ so ÈrÈmo samayappavÈdakoti vuccati. Sveva
ca tindukÈcÊrasa~khÈtÈya timbar|rukkhapantiyÈ1 parikkhittattÈ tindukÈcÊro.
YasmÈ panettha paÔhamaÑ ekÈva sÈlÈ ahosi, pacchÈ mahÈpuÒÒaÑ
paribbÈjakaÑ nissÈya bah| sÈlÈ katÈ. TasmÈ tameva ekaÑ sÈlaÑ upÈdÈya
laddhanÈmavasena ekasÈlakoti vuccati. MallikÈya pana PasenadiraÒÒo
deviyÈ uyyÈnabh|to so pupphaphalasampanno ÈrÈmoti katvÈ MallikÈya
ÈrÈmoti sa~khyaÑ gato. TasmiÑ samayappavÈdake tindukÈcÊre ekasÈlake
MallikÈya ÈrÈme.
PaÔivasatÊti nivÈsaphÈsutÈya vasati. AthekadivasaÑ BhagavÈ
pacc|sasamaye sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pattharitvÈ lokaÑ pariggaÓhanto
ÒÈÓajÈlassa antogataÑ paribbÈjakaÑ disvÈ “ayaÑ PoÔÔhapÈdo mayhaÑ
ÒÈÓajÈle paÒÒÈyati, kinnu kho bhavissatÊ”ti upaparikkhanto addasa “ahaÑ
ajja tattha gamissÈmi, atha maÑ PoÔÔhapÈdo nirodhaÒca nirodhavuÔÔhÈnaÒca
pucchissati, tassÈhaÑ sabbabuddhÈnaÑ ÒÈÓena saÑsanditvÈ tadubhayaÑ
kathessÈmi, atha so katipÈhaccayena cittaÑ hatthiSÈriputtaÑ gahetvÈ
______________________________________________________________
1. TimbarukkhapantiyÈ (SyÈ), rukkhapantiyÈ (Ka)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 301
AbhisaÒÒÈnirodhakathÈvaÓÓanÈ
411. Atha paribbÈjako “niratthakakathÈ esÈ nissÈrÈ vaÔÔasannissitÈ, na
tumhÈkaÑ purato vattabbataÑ arahatÊ”ti dÊpento “tiÔÔhatesÈ bhante”ti-
ÈdimÈha. TiÔÔhatesÈ bhanteti sace BhagavÈ sotukÈmo bhavissati, pacchÈpesÈ
kathÈ na dullabhÈ bhavissati, amhÈkaÑ panimÈya kathÈya attho natthi.
Bhagavato panÈgamanaÑ labhitvÈ mayaÑ aÒÒadeva sukÈraÓaÑ pucchÈmÈti
dÊpeti. Tato taÑ pucchanto “purimÈni bhante”ti-ÈdimÈha. Tattha
kot|halasÈlÈyanti kot|halasÈlÈ nÈma paccekasÈlÈ natthi. Yattha pana
nÈnÈtitthiyÈ samaÓabrÈhmaÓÈ nÈnÈvidhaÑ kathaÑ pavattenti, sÈ bah|naÑ
“ayaÑ kiÑ vadati, ayaÑ kiÑ vadatÊ”ti kot|haluppattiÔÔhÈnato3 kot|halasÈlÈti
vuccati. AbhisaÒÒÈnirodheti ettha abhÊti upasaggamattaÑ. SaÒÒÈnirodheti
cittanirodhe, khaÓikanirodhe kathÈ uppannÈti attho. IdaÑ pana tassÈ
uppattikÈraÓaÑ. YadÈ kira BhagavÈ jÈtakaÑ vÈ katheti, sikkhÈpadaÑ vÈ
paÒÒapeti, tadÈ sakalajambudÊpe Bhagavato kittighoso pattharati, titthiyÈ
taÑ sutvÈ “bhavaÑ kira Gotamo pubbacariyaÑ kathesi. MayaÑ kiÑ na
sakkoma tÈdisaÑ kiÒci kathetun”ti Bhagavato paÔibhÈgakiriyaÑ karontÈ
ekaÑ bhavantarasamayaÑ kathenti “bhavaÑ Gotamo sikkhÈpadaÑ
paÒÒapesi, mayaÑ kiÑ na sakkoma paÒÒapetun”ti attano sÈvakÈnaÑ
kiÒcideva sikkhÈpadaÑ paÒÒapenti. TadÈ
______________________________________________________________
1. UÔÔhÈya pana (SÊ) 2. DesemÊti (SyÈ, Ka) 3. Kot|halappavattiÔÔhÈnato (SÊ)
304 DÊghanikÈya
AhetukasaÒÒuppÈdanirodhakathÈvaÓÓanÈ
412. Atha BhagavÈ kathento “tatra PoÔÔhapÈdÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha
tatrÈti tesu samaÓabrÈhmaÓesu. Œditova tesaÑ aparaddhanti tesaÑ
Èdimhiyeva viraddhaÑ, gharamajjheyeva pakkhalitÈti dÊpeti. Sahet|
sappaccayÈti ettha hetupi paccayopi kÈraÓasseva nÈmaÑ, sakÈraÓÈti attho.
TaÑ pana kÈraÓaÑ2 dassento “sikkhÈ ekÈ”ti Èha. Tattha sikkhÈ ekÈ saÒÒÈ
uppajjantÊti sikkhÈya ekaccÈ saÒÒÈ jÈyantÊti attho.
SaÒÒÈ-attakathÈvaÓÓanÈ
417. IdÈni paribbÈjako yathÈ nÈma gÈmas|karo gandhodakena nhÈpetvÈ
gandhehi anulimpitvÈ mÈlÈdÈmaÑ piÄandhitvÈ sirisayane
______________________________________________________________
1. VÈ samÈpajjanto (SÊ, SyÈ)
310 DÊghanikÈya
CittahatthisÈriputtapoÔÔhapÈdavatthuvaÓÓanÈ
422. Citto ca hatthisÈriputtoti so kira SÈvatthiyaÑ hatthi-Ècariyassa
putto Bhagavato santike pabbajitvÈ tÊÓi piÔakÈni uggahetvÈ1 sukhumesu
atthantaresu kusalo ahosi, pubbe katapÈpakammavasena pana sattavÈre
vibbhamitvÈ gihÊ jÈto. KassapasammÈsambuddhassa kira sÈsane dve
sahÈyakÈ ahesuÑ, aÒÒamaÒÒaÑ samaggÈ ekatova sajjhÈyanti. Tesu eko
anabhirato gihibhÈve cittaÑ uppÈdetvÈ itarassa Èrocesi. So gihibhÈve
ÈdÊnavaÑ pabbajjÈya ÈnisaÑsaÑ dassetvÈ taÑ ovadi. So taÑ sutvÈ
abhiramitvÈ punekadivasaÑ tÈdise citte uppanne taÑ etadavoca “mayhaÑ
Èvuso evar|paÑ cittaÑ uppajjati ‘imÈhaÑ pattacÊvaraÑ tuyhaÑ dassÈmÊ’ti.
So pattacÊvaralobhena tassa gihibhÈve ÈnisaÑsaÑ dassetvÈ pabbajjÈya
ÈdÊnavaÑ kathesi. Athassa taÑ sutvÈva gihibhÈvato cittaÑ virajjitvÈ2
pabbajjÈyameva abhirami. Evamesa tadÈ sÊlavantassa bhikkhuno gihibhÈve
ÈnisaÑsakathÈya kathitattÈ idÈni cha vÈre vibbhamitvÈ sattame vÈre
pabbajito3, MahÈmoggallÈnassa, MahÈkoÔÔhikattherassa ca
abhidhammakathaÑ kathentÈnaÑ antarantarÈ kathaÑ opÈteti. Atha naÑ
MahÈkoÔÔhikatthero apasÈdeti. So mahÈsÈvakassa kathite patiÔÔhÈtuÑ
asakkonto vibbhamitvÈ gihÊ jÈto. PoÔÔhapÈdassa panÈyaÑ gihisahÈyako hoti.
TasmÈ vibbhamitvÈ dvÊhatÊhaccayena PoÔÔhapÈdassa santikaÑ gato. Atha
naÑ so disvÈ “samma kiÑ tayÈ kataÑ, evar|passa nÈma Satthu sÈsanÈ
apasakkantopi4, ehi pabbajituÑ idÈni te vaÔÔatÊ”ti taÑ gahetvÈ Bhagavato
santikaÑ agamÈsi. Tena vuttaÑ “citto ca hatthisÈriputto PoÔÔhapÈdo ca
paribbÈjako”ti.
______________________________________________________________
1. UggaÓhitvÈ (Ka) 2. NivattetvÈ (Ka)
3. SattavÈre pabbajitvÈ (Ka) Dhammapada-®Ôha 1. 195; JÈtaka-®Ôha 1. 330 piÔÔhesupi.
4. Pakkantosi (SÊ), apakkantopi (SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 313
EkaÑsikadhammavaÓÓanÈ
425. Santi1 PoÔÔhapÈdÈti idaÑ BhagavÈ kasmÈ Èrabhi, bÈhirakehi
paÒÒÈpitaniÔthÈya aniyyÈnikabhÈvadassanatthaÑ. Sabbe hi titthiyÈ yathÈ
BhagavÈ amataÑ nibbÈnaÑ, evaÑ attano attano samaye
lokath|pikÈdivasena niÔÔhaÑ paÒÒapenti, sÈ ca na niyyÈnikÈ. YathÈpaÒÒattÈ
hutvÈ na niyyÈti na gacchati, aÒÒadatthu paÓÉitehi paÔikkhittÈ nivattati, taÑ
dassetuÑ BhagavÈ evamÈha. Tattha ekantasukhaÑ lokaÑ jÈnaÑ passanti
puratthimÈya disÈya ekantasukho loko pacchimÈdÊnaÑ vÈ aÒÒatarÈyÈti evaÑ
jÈnantÈ evaÑ passantÈ viharatha. DiÔÔhapubbÈni kho tasmiÑ loke
manussÈnaÑ sarÊrasaÓÔhÈnÈdÊnÊti. AppÈÔihÊraka tanti appÈÔihÊrakaÑ taÑ
paÔiharaÓavirahitaÑ, aniyyÈnikanti vuttaÑ hoti.
Tayo-attapaÔilÈbhavaÓÓanÈ
428. EvaÑ BhagavÈ paresaÑ niÔÔhÈya aniyyÈnikattaÑ dassetvÈ attano
niÔÔhÈya niyyÈnikabhÈvaÑ dassetuÑ “tayo kho me PoÔÔhapÈdÈ”ti-ÈdimÈha.
Tattha attapaÔilÈbhoti attabhÈvapaÔilÈbho, ettha ca BhagavÈ tÊhi
attabhÈvapaÔilÈbhehi tayo bhave dassesi. OÄÈrikattabhÈvapaÔilÈbhena AvÊcito
paÔÔhÈya ParanimmitavasavattipariyosÈnaÑ kÈmabhavaÑ dassesi.
Manomaya-attabhÈvapaÔilÈbhena paÔhamajjhÈnabh|mito paÔÔhÈya
AkaniÔÔhabrahmalokapariyosÈnaÑ r|pabhavaÑ dassesi. Ar|pa-
attabhÈvapaÔilÈbhena ŒkÈsÈnaÒcÈyatanabrahmalokato paÔÔhÈya
NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanabrahmalokapariyosÈnaÑ ar|pabhavaÑ dassesi.
______________________________________________________________
1. Santi kho (SÊ)
314 DÊghanikÈya
PoÔÔhapÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. NiyyÈnituÑ (Ka)
* Ma-®Ôha 1. 142; SaÑ-®Ôha 2. 72; AÑ-®Ôha 1. 74; Itivuttaka-®Ôha 78 piÔÔhesupi.
2. ...kÈraÓÈ (Ka) 3. Bh|takÈraÓÈ (Ka)
10. Subhasutta
SubhamÈÓavavatthuvaÓÓanÈ
444. * EvaÑ me sutaÑ -pa- SÈvatthiyanti SubhasuttaÑ. TatrÈyaÑ
anuttÈnapadavaÓÓanÈ. Aciraparinibbute BhagavatÊti aciraÑ parinibbute
Bhagavati, parinibbÈnato uddhaÑ mÈsamatte kÈle. NidÈnavaÓÓanÈyaÑ
vuttanayeneva Bhagavato pattacÊvaraÑ ÈdÈya ÈgantvÈ khÊravirecanaÑ
pivitvÈ vihÈre nisinnadivasaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Todeyyaputtoti
TodeyyabrÈhmaÓassa putto, so kira SÈvatthiyÈ avid|re TudigÈmo nÈma
atthi, tassa adhipatittÈ Todeyyoti sa~khyaÑ gato. Mahaddhano pana hoti
paÒcacattÈlÊsakoÔivibhavo paramamaccharÊ, “dadato bhogÈnaÑ aparikkhayo
nÈma natthÊ”ti cintetvÈ kassaci kiÒci na deti, puttampi Èha–
* “AÒjanÈnaÑ khayaÑ disvÈ, vammikÈnaÒca saÒcayaÑ.
Madh|naÒca samÈhÈraÑ, paÓÉito gharamÈvase”ti.
EvaÑ adÈnameva sikkhÈpetvÈ kÈyassa bhedÈ tasmiÑyeva ghare
sunakho hutvÈ nibbatto. Subho taÑ sunakhaÑ ativiya piyÈyati, attano
bhuÒjanakabhattaÑyeva bhojeti, ukkhipitvÈ varasayane sayÈpeti. Atha
BhagavÈ ekadivasaÑ nikkhante mÈÓave taÑ gharaÑ piÓÉÈya pÈvisi.
Sunakho BhagavantaÑ disvÈ bhukkÈraÑ1 karonto Bhagavato samÊpaÑ gato.
Tato naÑ BhagavÈ avoca “Todeyya tvaÑ pubbepi maÑ ‘bho bho’ti
paribhavitvÈ sunakho jÈto, idÈnipi bhukkÈraÑ katvÈ AvÊciÑ gamissasÊ”ti.
Sunakho taÑ kathaÑ sutvÈ vippaÔisÈrÊ hutvÈ uddhanantare chÈrikÈya
nipanno, manussÈ naÑ ukkhipitvÈ sayane sayÈpetuÑ nÈsakkhiÑsu.
Subho ÈgantvÈ “kenÈhaÑ sunakho sayanÈ oropito”ti Èha. ManussÈ “na
kenacÊ”ti vatvÈ taÑ pavattiÑ ÈrocesuÑ. MÈÓavo sutvÈ “mama pitÈ
brahmaloke nibbatto, samaÓo pana Gotamo me pitaraÑ sunakhaÑ karoti,
yaÑ kiÒci esa mukhÈr|ÄhaÑ bhÈsatÊ”ti kujjhitvÈ BhagavantaÑ
______________________________________________________________
* Ma-®Ôha 4. 175 piÔÔhepi. 1. BhuÑkÈraÑ (SÊ)
318 DÊghanikÈya
SÊlakkhandhavaÓÓanÈ
450-453. Tato therena “ariyassa sÊlakkhandhassÈ”ti tesu dassitesu puna
“katamo pana so bho Œnanda ariyo sÊlakkhandho”ti ekekaÑ pucchi.
Theropissa BuddhuppÈdaÑ dassetvÈ tantidhammaÑ desento1 anukkamena
BhagavatÈ vuttanayeneva sabbaÑ vissajjesi. Tattha
______________________________________________________________
1. CetiraÔÔhe (Ka) 2. Rogo (SÊ, SyÈ) 3. Dassento (SyÈ)
320 DÊghanikÈya
SamÈdhikkhandhavaÓÓanÈ
454. KathaÒca mÈÓava bhikkhu indriyesu guttadvÈro hotÊti
idamÈyasmÈ Œnando “katamo pana so bho Œnanda ariyo
samÈdhikkhandho”ti evaÑ samÈdhikkhandhaÑ puÔÔhopi ye te “sÊlasampanno
indriyesu guttadvÈro satisampajaÒÒena samannÈgato santuÔÔho”ti evaÑ
sÊlÈnantaraÑ indriyasaÑvarÈdayo sÊlasamÈdhÊnaÑ antare ubhinnampi
upakÈrakadhammÈ uddiÔÔhÈ, te niddisitvÈ1 samÈdhikkhandhaÑ dassetukÈmo
Èrabhi. Ettha ca r|pajjhÈnÈneva ÈgatÈni, na ar|pajjhÈnÈni, ÈnetvÈ pana
dÊpetabbÈni. CatutthajjhÈnena hi asa~gahitÈ ar|pasamÈpatti nÈma natthiyeva.
SubhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. UddisitvÈ (Ka)
11. KevaÔÔasutta
KevaÔÔagahapatiputtavatthuvaÓÓanÈ
481. EvaÑ me sutaÑ -pa- NÈÄandÈyanti KevaÔÔasuttaÑ. TatrÈyaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ. PÈvÈrikambavaneti PÈvÈrikassa ambavane. KevaÔÔoti
idaÑ tassa gahapatiputtassa nÈmaÑ, so kira cattÈlÊsakoÔidhano1
gahapatimahÈsÈlo ativiya saddho pasanno ahosi. So saddhÈdhikattÈyeva
“sace eko bhikkhu aÉÉhamÈsantarena vÈ mÈsantarena vÈ saÑvaccharena vÈ
ÈkÈse uppatitvÈ vividhÈni pÈÔihÈriyÈni dasseyya, sabbo jano ativiya
pasÊdeyya. Yann|nÈhaÑ BhagavantaÑ yÈcitvÈ pÈÔihÈriyakaraÓatthÈya ekaÑ
bhikkhuÑ anujÈnÈpeyyan”ti cintetvÈ BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ evamÈha.
Tattha iddhÈti samiddhÈ. PhÊtÈti nÈnÈbhaÓÉa-ussannatÈya vuddhippattÈ.
ŒkiÓÓamanussÈti aÑsak|Ôena aÑsak|ÔaÑ paharitvÈ viya vicarantehi
manussehi ÈkiÓÓÈ. SamÈdisat|ti ÈÓÈpetu ÔhÈnantare Ôhapetu.
UttarimanussadhammÈti uttari manussÈnaÑ dhammato,
dasakusalasa~khÈtato vÈ manussadhammato uttari. Bhiyyoso mattÈyÈti
pakatiyÈpi pajjalitapadÊpo telasnehaÑ2 labhitvÈ viya atirekappamÈÓena
abhippasÊdissati. Na kho ahanti BhagavÈ RÈjagahaseÔÔhivatthusmiÑ
sikkhÈpadaÑ paÒÒapesi, tasmÈ “na kho ahan”ti-ÈdimÈha.
IddhipÈÔihÈriya-aÓÓanÈ
483-484. Atha BhagavÈ ayaÑ upÈsako mayi paÔibÈhantepi punappunaÑ
yÈcatiyeva. “Handassa pÈÔihÈriyakaraÓe ÈdÊnavaÑ dassemÊ”ti
______________________________________________________________
1. KoÔimattadhamo (SyÈ, Ka) 2. TelÈsekaÑ (SÊ)
322 DÊghanikÈya
ŒdesanÈpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ
485. ParasattÈnanti aÒÒesaÑ sattÈnaÑ. DutiyaÑ tasseva vevacanaÑ.
ŒdisatÊti katheti. Cetasikanti somanassadomanassaÑ adhippetaÑ. Evampi te
manoti evaÑ tava mano somanassito vÈ domanassito vÈ
kÈmavitakkÈdisampayutto vÈ. DutiyaÑ tasseva vevacanaÑ. Itipi te citttanti
iti tava cittaÑ, imaÒca imaÒca atthaÑ cintayamÈnaÑ pavattatÊti attho.
MaÓikÈ nÈma vijjÈti “cintÈmaÓÊ”ti evaÑ laddhanÈmÈ loke ekÈ vijjÈ atthi.
TÈya1 paresaÑ cittaÑ jÈnÈtÊti2 dÊpeti.
AnusÈsanÊpÈÔihÈriyavaÓÓanÈ
486. EvaÑ vitakkethÈti nekkhammavitakkÈdayo evaÑ pavattento
vitakketha. MÈ evaÑ vitakkayitthÈti evaÑ kÈmavitakkÈdayo pavattentÈ mÈ
vitakkayittha. EvaÑ manasi karothÈti evaÑ aniccasaÒÒameva,
dukkhasaÒÒÈdÊsu vÈ aÒÒataraÑ manasi karotha. MÈ evanti “niccan”ti-ÈdinÈ
nayena mÈ manasi karittha. Idanti imaÑ paÒcakÈmaguÓikarÈgaÑ pajahatha.
IdaÑ upasampajjÈti imaÑ catumaggaphalappabhedaÑ
lokuttaradhammameva upasampajja pÈpuÓitvÈ nipphÈdetvÈ viharatha. Iti
BhagavÈ iddhividhaÑ iddhipÈÔihÈriyanti dasseti, parassa cittaÑ ÒatvÈ
kathanaÑ ÈdesanÈpÈÔihÈriyanti sÈvakÈnaÒca BuddhÈnaÒca satataÑ
dhammadesanÈ anusÈsanÊpÈÔihÈriyanti.
Tattha iddhipÈÔihÈriyena anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ MahÈmoggallÈnassa
ÈciÓÓaÑ, ÈdesanÈpaÔihÈriyena anusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ DhammasenÈpatissa.
Devadatte saÑghaÑ bhinditvÈ paÒca bhikkhusatÈni gahetvÈ GayÈsÊse
buddhalÊÄÈya tesaÑ dhammaÑ desante hi BhagavatÈ pesitesu dvÊsu
aggasÈvakesu DhammasenÈpati tesaÑ cittÈcÈraÑ3 ÒatvÈ dhammaÑ
______________________________________________________________
1. YÈya (SÊ) 2. VijÈnantÊti (S¢) 3. CittavÈraÑ (SyÈ)
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ 323
Bh|tanirodhesakavatthuvaÓÓanÈ
487. Bh|tapubbanti idaÑ kasmÈ BhagavatÈ ÈraddhaÑ. IddhipÈÔihÈriya-
ÈdesanÈpÈÔihÈriyÈnaÑ aniyyÈnikabhÈvadassanatthaÑ,
anusÈsanÊpÈÔihÈriyasseva niyyÈnikabhÈvadassanatthaÑ. Api ca
sabbabuddhÈnaÑ mahÈbhutapariyesako nÈmeko bhikkhu hotiyeva. Yo
mahÈbh|te pariyesanto yÈva brahmalokÈ vicaritvÈ vissajjetÈraÑ1 alabhitvÈ
Ègamma Buddhameva pucchitvÈ nikka~kho hoti. TasmÈ2 BuddhÈnaÑ
mahantabhÈvappakÈsanatthaÑ, idaÒca kÈraÓaÑ paÔicchannaÑ, atha naÑ
vivaÔaÑ katvÈ desentopi BhagavÈ “bh|tapubban”ti-ÈdimÈha.
Tattha kattha nu khoti kismiÑ ÔhÈne kiÑ Ègamma kiÑ pattassa te
anavasesÈ appavattivasena nirujjhanti. MahÈbh|takathÈ panesÈ sabbÈkÈrena
Visuddhimagge * vuttÈ, tasmÈ sÈ tatova gahetabbÈ.
497. SakuÓanti kÈkaÑ vÈ kusalaÑ vÈ. Na kho eso bhikkhu paÒho evaÑ
pucchitabboti idaÑ BhagavÈ yasmÈ padesenesa1 paÒho pucchitabbo, ayaÒca
kho bhikkhu anupÈdinnakepi gahetvÈ nippadesato pucchati, tasmÈ
paÔisedheti. ŒciÓÓaÑ kiretaÑ BuddhÈnaÑ, pucchÈm|Ähassa janassa
pucchÈya dosaÑ dassetvÈ pucchaÑ sikkhÈpetvÈ pucchÈvissajjanaÑ. KasmÈ?
PucchituÑ ajÈnitvÈ paripucchanto duviÒÒÈpayo hoti.
KevaÔÔasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. MahÈniddese (bah|su) Khu 8. 33 piÔÔhe.
12. Lohiccasutta
LohiccabrÈhmaÓavatthuvaÓÓanÈ
501. EvaÑ me sutaÑ -pa- Kosales|ti LohiccasuttaÑ. TatrÈyaÑ
anuttÈnapadavaÓÓanÈ. SÈlavatikÈti tassa gÈmassa nÈmaÑ, so kira vatiyÈ viya
samantato sÈlapantiyÈ parikkhitto. TasmÈ SÈlavatikÈti vuccati. Lohiccoti
tassa brÈhmaÓassa nÈmaÑ.
LohiccabrÈhmaÓÈnuyogavaÓÓanÈ
509. SamudayasaÒjÈtÊti samudayassa saÒjÈti bhoguppÈdo, tato uÔÔhitaÑ
dhanadhaÒÒanti attho. Ye taÑ upajÊvantÊti ye
ÒÈtiparijanadÈsakammakarÈdayo janÈ taÑ nissÈya jÊvanti. AntarÈyakaroti
lÈbhantarÈyakaro. HitÈnukampÊti ettha hitanti vuÉÉhi. AnukampatÊti
anukampÊ, icchatÊti attho, vuÉÉhiÑ icchati vÈ no vÈti vuttaÑ hoti. NirayaÑ
vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈti sace sÈ micchÈdiÔÔhi sampajjati, niyatÈ hoti,
ekaÑsena niraye nibbattati, no ce, tiracchÈnayoniyaÑ nibbattatÊti attho.
TayocodanÈrahavaÓÓanÈ
NacodanÈrahasatthuvaÓÓanÈ
516. Na codanÈrahoti ayaÒhi yasmÈ paÔhamameva attÈnaÑ patir|pe
patiÔÔhÈpetvÈ sÈvakÈnaÑ dhammaÑ deseti. SÈvakÈ cassa assavÈ hutvÈ
yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjanti, tÈya ca paÔipattiyÈ mahantaÑ
visesamadhigacchanti. TasmÈ na codanÈrahoti.
LohiccasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. ChinditvÈ (SyÈ), chinditvÈva (Ka)
13. Tevijjasutta
VÈseÔÔhamÈÓavÈnuyogavaÓÓanÈ
525. “NiyyantÊti VÈseÔÔha vadesÊ”ti BhagavÈ tikkhattuÑ vacÊbhedaÑ
katvÈ1 paÔiÒÒaÑ kÈrÈpesi. KasmÈ? TitthiyÈ hi paÔijÈnitvÈ pacchÈ
niggayhamÈnÈ avajÈnanti. So tathÈ kÈtuÑ na sakkhissatÊti.
AciravatÊnadÊ-upamÈkathÈ
542. SamatittikÈti samabharitÈ. KÈkapeyyÈti yattha katthaci tÊre Ôhitena
kÈkena sakkÈ pÈtunti kÈkapeyyÈ. PÈraÑ taritukÈmoti nadiÑ2 atikkamitvÈ
paratÊraÑ gantukÈmo3. AvheyyÈti pakkoseyya. Ehi pÈrÈpÈranti ambho pÈra
apÈraÑ ehi, atha maÑ sahasÈva gahetvÈ gamissasi, atthi me
accÈyikakammanti attho.
SaÑsandanakathÈvaÓÓanÈ
550. Sapariggahoti itthipariggahena sapariggahoti pucchati. Apariggaho
bho GotamÈti-ÈdÊsupi kÈmacchandassa abhÈvato itthipariggahena
apariggaho. ByÈpÈdassa abhÈvato kenaci saddhiÑ veracittena avero.
Thinamiddhassa abhÈvato cittagelaÒÒasa~khÈtena byÈpajjena abyÈpajjo.
UddhaccakukkuccÈbhÈvato uddhaccakukkuccÈdÊhi saÑkilesehi
asaÑkiliÔÔhacitto suparisuddhamÈnaso. VicikicchÈya abhÈvato cittaÑ vase
vatteti. YathÈ ca brÈhmaÓÈ cittagatikÈ honti, cittassa vase vattanti, na
tÈdisoti vasavattÊ.
______________________________________________________________
1. Ma 3. 298 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 233; Ma 1. 72; Khu 1. 2 piÔÔhesu.
3. Khu 1. 21 piÔÔhe. 4. Pari-iÔÔhÈ (SÊ)
5. OnahÈ (SÊ) * Visuddhi 1. 137 piÔÔhe.
6. OphuÔÈ (SÊ, SyÈ), opuÔÈ (Ka) imÈya saÑvaÓÓanÈya saÑsandetabbaÑ.
336 DÊghanikÈya
BrahmalokamaggadesanÈvaÓÓanÈ
556. Athassa BhagavÈ BuddhuppÈdaÑ dassetvÈ saddhiÑ
pubbabhÈgapaÔipadÈya mettÈvihÈrÈdibrahmalokagÈmimaggaÑ desetukÈmo
“tena hi VÈseÔÔhÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha “idha TathÈgato”ti-Èdi sÈmaÒÒaphale
vitthÈritaÑ, MettÈsahagatenÈti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ sabbaÑ
Visuddhimagge * brahmavihÈrakammaÔÔhÈnakathÈyaÑ vuttaÑ. SeyyathÈpi
VÈseÔÔha balavÈ sa~khadhamoti-Èdi pana idha apubbaÑ. Tattha balavÈti
balasampanno. Sa~khadhamoti sa~khadhamako. AppakasirenÈti akicchena
adukkhena. Dubbalo hi sa~khadhamo sa~khaÑ dhamantopi na sakkoti
catasso disÈ sarena viÒÒÈpetuÑ, nÈssa sa~khasaddo sabbato pharati.
Balavato pana vipphÈriko hoti, tasmÈ “balavÈ”ti-ÈdimÈha. MettÈya
cetovimuttiyÈti ettha “mettÈ”ti vutte upacÈropi appanÈpi vaÔÔati,
“cetovimuttÊ”ti vutte pana appanÈva vaÔÔati.
YaÑ pamÈÓakataÑ kammanti pamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma
kÈmÈvacaraÑ vuccati. AppamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma r|pÈr|pÈvacaraÑ.
TaÒhi pamÈÓaÑ atikkamitvÈ odhisaka-anodhisaka1 disÈpharaÓavasena
vaÉÉhetvÈ katattÈ appamÈÓakatanti vuccati. Na taÑ tatrÈvasissati na taÑ
tatrÈvatiÔÔhatÊti taÑ kÈmÈvacarakammaÑ tasmiÑ
r|pÈvacarÈr|pÈvacarakamme na ohÊyati, na tiÔÔhati. KiÑ vuttaÑ hoti–taÑ
kÈmÈvacarakammaÑ tassa r|pÈr|pÈvacarakammassa antarÈ laggituÑ vÈ
ÔhÈtuÑ vÈ r|pÈr|pÈvacarakammaÑ pharitvÈ pariyÈdiyitvÈ attano okÈsaÑ
gahetvÈ patiÔÔhÈtuÑ na sakkoti. Atha kho r|pÈvacarÈ
r|pÈvacarakammameva kÈmÈvacaraÑ mahogho viya parittaÑ udakaÑ
pharitvÈ
______________________________________________________________
* Visuddhi 1. 288 piÔÔhÈdÊsu.
1. Odissaka-anodissaka (DÊ-®Ê 1. 404 piÔÔhe); Visuddhi 1. 302; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 208
piÔÔhesu passitabbaÑ.
338 DÊghanikÈya
TevijjasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
AtthavaÓÓanÈti.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Ma 2. 406 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 66 piÔÔhe.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AkaÔavidhÈ 151 A~gavijjÈ 88
AkaÔÈ 151 A~gesu 249
AkaÓÔakÈ 265 Aciraparinibbute 317
AkathaÑkathÊ 189 Acir|pasampanno 299
Akampittha 119 Acelako 291
AkÈmakÈnaÑ 253 Acelo 287
AkÈmÈ 235 AccagamÈ 211
AkÈlo kho MahÈli 276 Accayena 101
AkiccakÈrÊ 264 Accayo 211
AkusalÈ akusalasa~khÈtÈ 290 AcchariyaÑ 44
AkkhaÑ 83 AcchÈdetvÈ 163
Akkharappabhedo 220 Accho 197
AkkharikÈ 83 AjalakkhaÓÈdÊsu 89
AkkhÈto 332 AjÈtasattu 123
AkkhÈnaÑ 81 AjÈnataÑ 113
Akkhitto 251 AjinaÑ 293
AkhuddÈvakÈso 251, 254 AjinakkhipaÑ 293
Agaru 144, 224 AjinappaveÓÊ 83
AgÈraÑ 163, 222, 241 AjjataÑ 211
AgÈrasmÈ 104 Ajjatagge 210
AggabÊjaÑ 79 AjjatanÈya 247
Aggasaddo 210 Ajjadagge 211
AggaÄaÑ 225 AjjhattaÑ 164
AggihomaÑ 88 AjjhÈvasatÈ 163
A~gaÑ 87 AjjhÈyako 220
A~gak|ÔaÑ 77 AjjhÈvasati 222
340 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [ A-Œ ]
AggadhammÈ dasa 143 AbhijÈtiyo cha 247
A~guttaranikÈyaÑ vÊsati- AbhihÈro duvidho 153
bhÈÓavÈrasataparimÈÓaÑ 15 AmbaÔÔhaÑ nÈma vijjaÑ
AÔÔhakathÈnayo 44 adÈsi 237
AÔÔha~gikamaggÈnaÑ Arahasaddassa atthÈ paÒca 133
desanÈkkamo 281 AriyaphalaÑ sÈmaÒÒaphalaÑ 143
AÔÔhidhovanaÑ nÈma 82 AvadhÈraÓatthe nipÈto 219
AturitacÈrikÈ duvidhÈ 216 AvahÈrÈ paÒca 70
AturitacÈrikÈ nÈma 215 Asappurisabh|miÑ atikkamati 31
AttabhÈvapaÔilÈbhÈ tayo 313 ŒciÓÓaÒcetaÑ
AttasanniyyÈtanaÑ 206 ca~kamÈdhiÔÔhÈnaÑ nÈma 245
Attho duvidho 32 ŒjÊvaÔÔhamakaÑ sÊlaÑ 281
AdinnÈdÈnassa sambhÈrÈ paÒca 70 ŒthabbaÓavedaÑ catutthaÑ 220
AnÈdaratthe sÈmivacanaÑ 253 ŒthabbaÓikÈnaÑ visaÒÒi-
AnibaddhacÈrikÈ 215-6 bhÈvÈpÈdanappayogaÑ 304
AnusandhÊ tayo 112 ŒsavÈnaÑ khayÈ cattÈro 200-1
AnussaraÓatthe nipÈtadvayaÑ 305 ŒhÈraÑ
AntomaÓÉalaÑ tiyojana- aÔÔha~gasamannÈgataÑ 171
satikaÑ 215 [I]
AndhÈ paÓÓÈsasaÔÔhi 333 Itthambh|tÈkhyÈnatthavaseneva
ApaÓÓakaÑ brahmacariyaÑ 279 upayogavacanaÑ 221
ApanetabbaÑ nÈma natthi 12 IddhividhaÒÈÓassa pariyÈyo 324
AppaccakkhaÑ nÈma natthi 5 IddhividhaÒÈÓasseva nÈmaÑ
AppamÈÓakataÑ kammaÑ sabbametaÑ 324
nÈma 337 IriyÈpathÈ cattÈro 318
AbhikkamapaÔikkamÈnaÑ Isisi~gatÈpasassa vatthu 304
viseso 165 IssarÈnuvattako hi loko 144
378 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
[ Ta ] [ Da ]
TakkÊ catubbidho 99 Datti nÈma ekÈ khuddakapÈti 293
Tatiyanayo vutto 288 DasÈdhikaÑ sÊhanÈdasataÑ 297
380 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho, ®Ôha = AÔÔhakathÈ.
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
Agaru assa = Agaru (SyÈ, Ka) 236
Agganakhehi = Agganakhena (SÊ, SyÈ) 225
AggijuhanaÑ = AggiÑ juhanti (Ka) 88
A~gako = A~gÈtiko (SÊ) MaÓÉabyo (SyÈ) 37
A~galaÔÔhiÑ = A~gulaÔÔhiÑ (bah|su) 88
AcittuppÈdÈ r|pamattaka-attabhÈvÈti = AcittuppÈdar|pamattaka-
attabhÈvÈti (SÊ) 108
AcchiddakagaÓanÈ = AcchindakagaÓanÈ (SyÈ, Ka) 90
AcchiddakapÈÔhakÈ = AcchiddapÈÔhakÈ (SÊ) AcchindakapÈÔhakÈ (Ka) 143
AjÈnantopi = AppaÔijÈnantopi (SyÈ) AsampajÈnantopi (Ka) 107
Ajja aggaÑ katvÈti attho = Ajja agganti attho (Ka) 211
AjjakaÑ = AjjukaÑ (Vi 2. 52 piÔÔhe) 79
Ajjameva = Ajja me (SÊ) 305
AjjhosannÈ = AjjhopannÈ (Ka) 59
AÒjasÈ vÈ = AÒjasÈ ca (SÊ) 332
AÒÒathÈ = AÒÒathÈpÊti (Ka) 106
AÔÔhamasamÈpattiyÈ = AÔÔhamÈya samÈpattiyÈ (Ka-SÊ) 306
AÔÔhuppattiyÈ hi = AÔÔhuppattiyaÑ hi (SÊ, Ka) 51
AtitthaÑ nÈma kammaÔÔhÈnaÑ = AtitthaÑ nÈma (Ka) 325
AtibharitÈ = AtibharitÈya (Ka) 180
394 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
Ativiya papaÒco = AtipapaÒco (SÊ, SyÈ) 69
Aturito = Aturanto (SÊ) 225
AttanÈ = Attano (SÊ, SyÈ) 137
AtthamapekkhitvÈ = AtthamavekkhitvÈ (SÊ, SyÈ) 34
Atthamenti = Attha~gamenti (SyÈ, Ka) 334
AttharaÓa-attharakÈyeva = AttharaÓaka-attharakÈva (SÊ)
AttharaÓa-attharaÓÈniyeva (Ka) 83
AtthasamÊpaÑ gato = Attha~gasamÊpaÑ gato (SyÈ) Attha~gato (Ka) 42
Atthi ceva puggalo = AÔÔhivedhapuggalo (SÊ) 324
Attho = Attho. Kva gacchatÊti (SÊ, SyÈ) 332
AdhippetÈni = AdhippetÈ (SÊ, Ka) 245
AdhivuttipadÈni = AdhimuttipadÈni (SyÈ, Ka) 96
AnadhimuccanatÈya = AnadhimuccatÈya (SÊ) 246
Anasanena = Anussukena (SyÈ) 127
AnicchÈrayamÈnÈ = AnuccÈramÈnÈ (SyÈ) 137
AnimmÈpetabbÈti = AnimmÈtabbÈti (SÊ) 151
AnuÒÒÈtakÈle = AnuÒÒÈtakÈlaÑ (SÊ) 80
AnuÔÔhubhitvÈva = AniÔÔhubhitvÈ (Ka) AnuÔÔhahitvÈva (SyÈ, Ka) 126
AnupacÈraÔÔhÈnaÑ = AsaÒcaraÓaÔÔhÈnaÑ (Ka) 188
AnupubbÊ kathÈ = AnupubbakathÈ (SÊ) AnupubbikathÈ (SyÈ) 230
AnubandhÈ = AnubaddhÈ (SÊ) 40
Anuyutto = Anussukko (SÊ) Anussuko (SyÈ) 222
AnussavÈdimattasambandhitena = AnussavÈdimattasaÑvaÉÉhitena
(SÊ, SyÈ) 39
AnuhÊramÈne = AnudhÈriyamÈne (SyÈ, Ka) 60
Antare nivÈsinÊ = AntaranivÈsinÊ (SÊ) 229
AntevÈsi-uttarassa = AntevÈsÊnaÑ uttarassa (SyÈ, Ka) 246
AntokatabhÈvadassananti = AntogadhabhÈvadassananti (Ka) 117
Antomajjhanhikena = Antomajjhantikena (SÊ, SyÈ) 75
AndhaÑtamaÑ = AndhatamaÑ (SyÈ, Ka) 52
AnvÈssavissantÊ’ti = AnvÈssaveyyunti (SÊ, SyÈ) 173
NÈnÈpÈÔhÈ 395
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
ApakataÒÒunÈ = ApakataÒÒunÈ bhikkhunÈ (SyÈ) 191
Aparantakappike = Pubbantakappike (SyÈ, Ka) 112
AparÈdhakÈrako = AparÈdhako (Ka) 140
AparÈmÈsapaccayÈ = AparappaccayÈ (SÊ) 100
AparipatantaÑ = ApatantaÑ (SÊ, Ka) 122
Apasakkantopi = Pakkantosi (SÊ) Apakkantopi (SyÈ) 312
ApubbapadavaÓÓanÈ = AnupubbapadavaÓÓanÈ (SyÈ, Ka) 122
AppaÔikuÔÔhÈni = AppatikuÔÔhÈni (SÊ) 273
AbbheyyamÈsurakkharÈjasatthÈdisatthaÑ = A~geyyamÈsurakkhÈdi-
nÊtisatthaÑ (SÊ) Ajjheyya... (SyÈ) 88
AbyÈpajjanti = AbyÈpajjhanti (SÊ) 294
AbyÈbajjhaÑ = AbyÈpajjhaÑ (SÊ, SyÈ) AbyÈpajjaÑ (Ka) 273
AbhiÒÒÈÒÈÓanti = AbhiÒÒÈÓanti (SyÈ, Ka) 324
AbhimanÈpataraÑ atiseÔÔhataranti = AbhikkantataraÑ
atimanÈpataranti (SÊ, Ka) 154
AbhiharitvÈpi = AbhinÊharitvÈpi (SyÈ) 153
AmatamahÈnibbÈnaÑ sampÈpikÈ = AmatamahÈparinibbÈna-
sampÈpikÈ (SÊ) 48
AmatamahÈnibbÈnassa = AmatamahÈnibbÈnÈya (Ka) 311
AyÈnabh|miÑ = Abh|miÑ (SÊ) 224
ArÈjake ÔhÈne = ArÈjakaÔÔhÈne (SÊ) 217
AruÓuggaÑ = ŒruÓaggaÑ (SÊ) 324
AllakapparaÔÔhaÑ = AjitaraÔÔhaÑ (SÊ) DamiÄaraÔÔhaÑ (SyÈ)
AddillaraÔÔhaÑ nÈma (I) 283
AvakkhalitaÑ = ApakkhalitaÑ (SÊ) 65
AvantiraÔÔhaÑ = AnantararaÔÔhaÑ (SÊ) 283
AsakkuÓantÈ = AsakkontÈ (SyÈ, Ka) 328
AsadisasaÑyoge = Asadisasampayogena (SÊ)
Asadisasampayoge (SyÈ) 232
AsamuppannakÈmacÈropi = AsamuppannakÈmarÈgopi (SyÈ) 306
AsÈmapÈkÈ = AsÈmapÈkikÈ (SÊ) 241
AsmamuÔÔhikÈ = AyamuÔÔhikÈ (SyÈ, Ka) 241
396 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ A-Œ ]
AssameÓÉÈdayo = AssabandhÈdayo (SÊ, SyÈ) 142
ŒÓaÓyaÑ = ŒnaÓyaÑ (SÊ, SyÈ) 4
ŒÓaÓyanidÈnaÑ = ŒÓanyanidÈnaÑ (SÊ) ŒnaÓyanidÈnaÑ (Ka) 190
ŒdiÔÔhaÒÈÓanti = AriÔÔhaÑ ÒÈÓanti (SÊ) AdiÔÔhaÒÈÓanti (SyÈ) 89
ŒbaddhaÑ = ŒraddhaÑ (SyÈ) 55
ŒbÈdho = Rogo (SÊ, SyÈ) 319
Œmalakapattotipi = AmilÈtapaÔÔotipi (SÊ)
Œlamakapattotipi (SyÈ) 83
ŒmisagahaÓatthaÑ = Œmisasa~gahaÓatthaÑ (SyÈ) 241
ŒrohaÓasajjanaÑ = ŒrohaÓasajjÈni (bah|su) 134
Œvajja, samannÈharÈti = ŒvajjaÑ samannÈharÈhÊti (SyÈ) 155
Œsa~go vÈ bandho vÈ = SaÑsaggo vÈ baddho vÈ (SyÈ) 186
ŒsabhiÑ vÈcaÑ = ŒsabhiÒca vÈcaÑ (SÊ) ŒsabhivÈcaÑ (SyÈ) 60
ŒsaÄhÊpuÓÓamÈyaÑ = ŒsÈÄhapuÓÓamÈyaÑ (SyÈ) 9
[I]
Itarassa = Tassa (Ka) 285
IttarÈni = ItarÈni (SÊ, SyÈ) 175
ItthabhÈvato = ItthambhÈvato (SÊ) 202
IdaÑ dhammatÈsiddhanti ca = Idampi dhammatÈsiddhanti (SÊ) 273
IdaÒca te nÈga = AkkhÈhi me nÈga (SÊ) 160
IdÈni puÒÒÈni = IdÈnipi puÒÒÈneva (SÊ, SyÈ) 288
Imesu cat|su jhÈnesu = Imesu ca jhÈnesu (SyÈ)
Imesu jhÈnesu (Ka) 314
IriÓanti = IraÓanti (SÊ) 336
IssariyalÊÄÈya = IssariyalÊÄhÈya (SÊ) IssariyalÊlÈya (SyÈ) 138
[U]
UkkamitvÈ = OkkamitvÈpi (SyÈ) UpakkamitvÈ (Ka) 329
UkkÈsatanipÈtasamÈkulamiva = UkkasannipÈtasamÈkulamiva (SyÈ) 40
NÈnÈpÈÔhÈ 397
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[U]
UggahetvÈ = UggaÓhitvÈ (Ka) 312
UggiletvÈ = UkkiledetvÈ (SÊ) UkkiretvÈ (SyÈ) 228
Uccha~gaÑ = Uccha~ge (SyÈ, Ka)
Ucca~gaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 8 piÔÔhe) 125
UjuÑ = UjukaÑ (SÊ, SyÈ) 271
UÔÔhahi = UÔÔhÈsi (SÊ, SyÈ) 126
UttamabrÈhmaÓo = UggatabrÈhmaÓo (SÊ, SyÈ) 250
UttamasenÈsanaÑ = UkkaÔÔhasenÈsanaÑ (SyÈ) 184
UttaraÑ = UttariÑ (SyÈ) Uttari (Ka) 235
UttarÈbhimukho = Uttarenamukho (DÊ 2. 13 piÔÔhe) 60
Uttari = UttariÑ (SÊ, SyÈ) 229
UdakagaÓÉ|saÑ = UdakagaÓÉasaÑ (SyÈ) 170
UpakÈrÈvahaÑ = UpakÈrÈya (SÊ) 220
Upagatoti = Upasa~kamantoti (SÊ, SyÈ) 139
UpaÔÔhÈne = UpaÔÔhÈkena paÒÒattÈsane (SÊ) UpaÔÔhÈne
paÒÒattÈsane (Ka) 47
UpaÔÔhÈsi = UpaÔÔhahati (SÊ) 283
Upanibaddhakukkuro = UpanibandhakukkuÔo (Ka) 116
UpapÈtaÑ = UpapattiÑ (SÊ, SyÈ) 110
UpamÈsaÑsandanaÑ = UpamÈsampÈdanaÑ (Ka) 197
Upasa~kamitabbaÑ = Anupasa~kamitabbaÑ (SÊ) 267
UpÈdÈpaÒÒatti = UpÈdÈyapaÒÒatti (SÊ) 30
UppajjamÈne = Uppannamatte (SyÈ) UppajjamÈnamatte (Ka) 174
UppatitaÑ = UppÈdaÑ (SÊ) UppÈtaÑ (SyÈ) 88
UppilÈvino = UbbillÈvino (SÊ, SyÈ) 53
UppÊÄentassa = PÊÄentassa tajjentassa vÈ (SyÈ, Ka) 144
UbbilÈvitattaÑ = UppilÈvitattaÑ (Ka) 112
UbhayappaÔibÈhakÈ = UbhayaÑ paÔibÈhakÈ (Ka) 150
UmaggasadisaÑ = Umma~gasadisaÑ (SyÈ) Uma~gasadisaÑ (Ka) 188
UllokayamÈno = OlokayamÈno (SyÈ, Ka) 152
UssÈdo = UssÈro (Ka) 113
398 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[E]
‘EkaÑ samayan’ti = TaÑ samayanti (SÊ, SyÈ, Ka) 34
EkaÑsavaragataÑ katvÈ = EkaÑsaÑ katvÈ (SÊ) 301
EkaggijÈlabh|tanti = EkaggijÈlÊbh|tanti (SyÈ) 236
EkaccasassataÑ = EkacasassataÑ ekacca-asassataÑ (SyÈ, Ka) 106
EkasmiÑ kulaghare = Ekassa kulassa ghare (Ka) 283
Eken|nÈni = Eken|na (SÊ) 5
EkobhÈsajÈto viya = EkobhÈsajÈte viya (SyÈ) 224
Ete = Ye te (SÊ, SyÈ) 257
EttakÈ = EkamhÈ (SÊ) 148
EvaÒcetaÑ = EvaÒcidaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 115
EvamevaÑ = Evameva (Ka) 27
Evar|piÑ = Evar|paÑ (SyÈ, Ka) 136
EÄagaÄena = ElagaÄena (SÊ) 252
[O]
Odhisaka-anodhisaka = Odissaka-anodissaka (DÊ-®Ê 1. 404 piÔÔhe) 337
OnaddhÈ = OphuÔÈ (SÊ, SyÈ) OpuÔÈ (Ka) 335
OnÈhanÈ = OnahÈ (SÊ) 335
OnÊtapattapÈÓinti = OÓÊtapattapÈÓinti (SÊ) 248
OpÈsÈdavÈsiko = OpasÈdavÈsiko (SÊ, SyÈ)
OpahÈravÈsiko (Ka) 331
Orodhehi ca = Orodhehi ca nÈÔakehi ca (SÊ, SyÈ) 233
OvutÈ = OphuÔÈ (Ka) 59
[ Ka ]
KaÒci = KiÒci (SyÈ, Ka) 208
KaÓÓasakkhaliyaÑ = KaÓÓasaÑkhaliyaÑ (SyÈ) 278
KaÓhÈti = KiÓhÈti (SÊ) 227
KatamasmiÑ = KatarasmiÑ (SÊ) 295
NÈnÈpÈÔhÈ 399
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ka ]
KatamÈni ca = KatamaÒca (SÊ, SyÈ, Ka) 143
Kattu visaye gahaÓasanniÔÔhÈnaÑ = KattuvisayaggahaÓasanniÔÔhÈnaÑ
(SyÈ, Ka) 30
KatvÈ = KÈretvÈ (SÊ, SyÈ) 333
KathaÑ vo = KathaÑ vÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 28
KathalÈni = KaÔhalÈni (SÊ) 202
Kathito brÈhmaÓena paÒho = Kathite brÈhmaÓena paÒhe (SyÈ, Ka) 259
Katheti = VÊtisÈretÊti (SyÈ) 226
KathetuÑ vaÔÔati = KathetabbaÑ (sabbattha) 85
KandamÈnoyeva = PhandamÈnoyeva (SyÈ) 128
KandarasÈlapariveÓe = KantakasÈrapariveÓe (SÊ) 260
KandalamakuÄasadisÈ = KundalamakuÄasadisÈ (SyÈ, Ka) 236
KabaÄÊkÈraÑ = KabaÄiÑkÈraÑ (SÊ) 111
KabyakaraÓaÑ = KammakaraÓaÑ (SÊ) KattabbakaraÓaÑ (SyÈ) 90
KaraÓÊyaÑ = KatakaraÓÊyaÑ (SyÈ) 202
KasivÈÓijjÈdikammaÑ = KasivaÓijjÈdikammaÑ (SÊ, SyÈ) 163
KÈkaÓikÈpi = SantakakÈkaÓikÈpi (SÊ) 272
KÈyatikicchanaÑ = KÈyatikicchakaÑ (SyÈ) KÈyatikicchataÑ (Ka) 92
KÈraÓaÑ = SakÈraÓaÑ (SyÈ, Ka) 305
KÈraÓato = KÈraÓavasena (Ka) 103
KÈritaÑ = KÈretuÑ (Ka) 271
KÈla~kate = KÈlakate (SÊ, SyÈ, I) 82
KÈlÈrocanatthaÑ = VelÈrocanatthaÑ (SyÈ) 283
KÈÄakÈrÈmasutte = KÈlakÈrÈmasutte (SÊ, Ka) 120
KÈÄatilakava~gamukhad|sipÊÄakÈdÊnaÑ = KÈlatilakavanamukha... (SyÈ) 199
KiÑ = KaÑ (SyÈ, Ka) 11
KiÑ = KiÒci (SÊ) 258
KiccakÈrakasamÈpattÊnaÑ = KiccakarasamÈpattÊnaÑ (SÊ)
KiccakÈrikasamÈpattÊnaÑ (SyÈ) 307
Kilamatoti = Kilamayato (SyÈ) 145
400 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ka ]
KilesagaÓÔharahitÈ = KilesagaÓÔhirahitÈ (SÊ, Ka) 132
KisÈ = KÊsÈ (SyÈ) 123
KisÈ = KÊso (SyÈ) Kiccho (Ka) AÑ 2. 337 piÔÔhe. 147
KuÔÔharogÊ = KuÔÔharogo (Ka) 233
KuÉÉÈdÊsu = TirokuÔÔÈdÊsu (SÊ-®Ê Abhinava 1. 337 piÔÔhe.) 72
KudÈlaÒceva = KuddÈlaÒceva (SÊ, SyÈ) 241
Kur|rakammantÈ = GarukammantÈ (SyÈ) 147
Kule = Kulesu (SÊ, Ka) 270
KeÓiyajaÔilo = KeniyajaÔilo (SÊ, Ka) 241
Kot|haluppattiÔÔhÈnato = Kot|halappavattiÔÔhÈnato (SÊ) 303
KolÈhalo = Œkulo (SÊ, SyÈ) 264
KoseyyakaÔÔissamayaÑ = KoseyyakaÔÔhissamayaÑ (SÊ, SyÈ) 83
[ Kha ]
KhattavijjÈya = KhettavijjÈya (SyÈ, Ka) 243
KhÈdayamÈnaÑ = KhÈdamÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 199
KhÈrodakaÑ = NakhabhedakaÑ (I), KharodakaÑ (®ÊkÈ) 38
KhÊramissake udake = KhÊramissa-udake (SÊ) 273
[ Ga ]
Gaja~galaÑ = Kaja~galaÑ (SÊ) Ja~galo (SyÈ) 156
GathitÈ = GadhitÈ (SyÈ, Ka) 59
GantukÈmatÈ = GantukÈmo (Ka), KÈmo (Ma-®Ôha 2. 217 piÔÔhe
MahÈ-assapurasuttavaÓÓanÈyaÑ) 190
GantukÈmo = PattukÈmo (SyÈ) 334
GandhamÈlÈdÊni = GandhapupphÈdÊni (SyÈ) 135
Gabbhokkantisamayo = Gabbhavokkantisamayo (Ka) 33
GamanavacasÈyaÑ = GamanavavasÈyaÑ (SÊ) 211
GaruÑ katvÈ = GarukatvÈ (SÊ) 327
GahetvÈpi = GahetvÈ (Ka) 257
NÈnÈpÈÔhÈ 401
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ga ]
GÈhaye”ti = GÈhayÈti (SÊ, SyÈ) 108
GopÈlakena ca = GopÈlakÈnaÑ ca (SÊ) 283
[ Gha ]
GharadÈsayodhÈ = GharadÈsikaputtÈ (SyÈ, Ka) 143
GharugharupassÈsino = GhurughurupassÈsino (SÊ) 43
GhÈtetvÈ = JhÈpetvÈ (Ka) 260
GhÈtessatiyeva = GhÈtesiyeva (SÊ) 139
GhositaseÔÔhi = GhosakaseÔÔhi (SÊ) 283
GhosentÈ = GhosantÈ (Ka) 136
[ Ca ]
CakkavattÊ rÈjÈ = CakkavattirÈjÈ (Ka) 156
CakkhunÈ manÈpaÑ r|paÑ = CakkhunÈ nÈmar|paÑ (Ka) 289
Catu-iriyÈpathaÑ = SabbiriyÈpathaÑ (Ka) 190
CaturatanamattaÑ vÈ = Catura~gulamattaÑ vÈ (SyÈ) 81
CattÈlÊsakoÔidhano = KoÔimattadhano (SyÈ, Ka) 321
Cand|pamaÑ = Cand|pamaÑ s|riy|pamaÑ (Ka) 51
CÈtumahÈrÈjikabhavanaÑ = CÈtummahÈrÈjikabhavanaÑ (SÊ, SyÈ) 47
CÈrikÈti = AturitacÈrikÈti (SyÈ, Ka) 216
CiÓÓavasÊbhÈvaÑ = VasÊbhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 196
Cittakamme = Cittakammena (SyÈ) 89
Cittappakopano = Cittapalujjano (SyÈ) 54
CittÈcÈraÑ = CittavÈraÑ (SyÈ) 322
CintesuÑ = CinteyyuÑ (Ka) 158
C|ÄasÊlaÑ = CullasÊlaÑ (SÊ, SyÈ) 78
CetiyaraÔÔhe = CetiraÔÔhe (Ka) 319
[ Cha ]
ChedanabhedanapacanÈdibhÈvena = ChedanapacanÈdibhÈvena (SÊ) 75
402 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ja-®ha ]
Janapadino = JÈnapadino (SÊ) 213
JanitasmiÑ = JanatasmiÑ (SÊ, SyÈ) 239
JaÄe = Jale (Ka) 259
JÈtamahÈvaÓÔo = JÈtamahÈvaÓÉo (SyÈ) 118
JÈnantÈpi = SaÒjÈnentÈpi (SÊ) 138
®hatvÈ = UppajjitvÈ (Ka) 304
®hitaÑ = ®hitaÑ nÈma (Ka) 12
[ Ta ]
TaÑ pavattiÑ = TaÑ matappavattiÑ (Ka) 126
TakkÊvÈre = TakkÊvÈde (Ka) 105
TagaracandanaÑ = TagaracandanÊ (SÊ, SyÈ, I) 56
TaggaramallikÈ = TagaramallikÈ (bah|su) 56
TaÓhÈdiÔÔhisaÑkilesappahÈnaÑ = TaÓhÈdiÔÔhisaÑkilesÈnaÑ
pahÈnaÑ (SÊ) 20
TatuttariyalakkhaÓaÑ = TaduttariyalakkhaÓaÑ (SyÈ) 64
Tato taÑ = Tato paraÑ (Ka) 272
Tattha katamÈ adiÔÔhajotanÈ pucchÈ = Tattha adiÔÔhajotanÈpucchÈ
nÈma (SÊ, Ka) 67
Tattha BhagavÈ = Tatra BhagavÈ (SÊ) Tatra taÑ BhagavÈ (SyÈ) 215
TantÈvutÈnaÑ vatthÈnaÑ = TantÈvutÈni vatthÈni (SÊ, SyÈ) 132, 293
Tanti = PÈÄi (Vi-®Ôha 1. 18 piÔÔhe) 20
TamevatthaÑ = Tameva vatthuÑ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 427 piÔÔhe) 333
Tava vÈde doso = Tava doso (SÊ) 87
TasmÈ tassÈpi desanÈya pariyÈdÈnatthametaÑ vuttanti
veditabbaÑ = YasmÈ pana tena samannÈgato,
tasmÈ parisuddhÈjÊvoti veditabbo. (Ka) 164
TassaÑ hi parisati = TassaÑ hi parisatiÑ (SÊ) TasmiÒhi
parisati (SyÈ, Ka) 129
Tassa cetÈni = TassÊdha tÈni (SÊ, Ka) 222
NÈnÈpÈÔhÈ 403
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ta ]
TassattabhÈvassa = Tassa bhavassa (SyÈ) 150
Tassa vasena = Tasseva (Ka) 327
TicÊvaraÑ kÈyapaÔibaddhaÑ = TicÊvare kÈyabandhanaÑ (SyÈ) 185
Timbar|rukkhapantiyÈ = TimbarukkhapantiyÈ (SyÈ)
RukkhapantiyÈ (Ka) 300
TirÊÔÈnÊti rukkhatacavatthÈni = TirÊÔÈnÊti tirÊÔakarukkhatacavatthÈni (SÊ) 293
Tirodussena = Tirodussa-antena (SyÈ) 243
TissamahÈrÈjÈ = VasabhamahÈrÈjÈ (SÊ) TissavasabhamahÈrÈjÈ (SyÈ) 260
T|riyÈni = TuriyÈni (SÊ, SyÈ) 136
Te tato = Te taÑ (SyÈ) 283
Tenassa = Therassa (SyÈ) 277
TelasnehaÑ = TelÈsekaÑ (SÊ) 321
TevijjÈ-iriÓanti = TevijjÈ-ÊriÓaÑ (SÊ, SyÈ) 336
TevijjÈvivananti = TevijjÈvipinanti (SÊ) 336
“TosessÈmÊ” ti = Na nÈsessÈmÊti (SÊ) 238
Tvampi = TvaÑ pana (Ka) 277
[ Tha ]
ThinamiddhaÑ = ThÊnamiddhaÑ (SÊ, SyÈ) 184
Thirakathoti = ®hitakathoti (SyÈ, Ka) 72
Th|ÓaÑ = Th|naÑ (SyÈ) 156
TheravaÑsapadipÈnaÑ = TheravaÑsappadÊpÈnaÑ (SyÈ)
TheravaÑsadÊpÈnaÑ (SÊ) 2
[ Da ]
DaÓÉakÊraÒÒo = DaÓÉakiraÒÒo (SyÈ, Ka) 237
Datti nÈma = Ekadatti nÈma (Ka) 293
DantakaÔÔhaÑ vÈ = KaÔÔhaÑ vÈ vÈsiÑ vÈ (SyÈ) DantakaÔÔhavÈsiÑ vÈ
(SÊ-®Ê Abhinava 1. 328 pÈÔhantaraÑ) 69
404 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Da ]
DamiÄakirÈtasavarÈdimilakkh|naÑ = DamiÄakirÈtayavanÈdi-
milakkhÈnaÑ (SÊ) ...yavanÈdimilakkh|naÑ (SyÈ) 159
Dayanti = Upanayanti (SyÈ, Ka) 142
DaliddÈpi = DaÄiddÈpi (SÊ) Daliddepi (Ka) 270
DasabaladesitaÑ = Dasabalena desitaÑ (Ka) 5
DasÈdhikaÑ = DasuttaraÑ (SÊ) 297
DassituÑ = DakkhituÑ (SÊ) 129
DÈne = DÈni (SÊ, SyÈ) DÈnaÑ (Ka) 265
DiÔÔhaÑ nÈmaÑ = DaÔÔhabbaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 327
DiÔÔhiyova = DiÔÔhiyeva (Ka) 99
DiÔÔhisaÒjÈneneva = DiÔÔhisaÑvareneva (SÊ) DiÔÔhisaÒcÈreneva (SyÈ) 258
Dippati = Dibbati (Ka) 4
DibbasotÈdhigamÈya = DibbasotÈdhigamassa (SÊ, SyÈ) 278
DisvÈ “Bho = DisvÈ kiÑ bho (SÊ, SyÈ) 105
Dukkhav|pasamananti = Dukkhav|pasamoti (SyÈ) 111
Dutiyapadena = DutiyavÈdena (SÊ) 146
DemÊti = DesemÊti (SyÈ, Ka) 303
Desako = DesetÈ (SyÈ) 35
DesanÈvilÈsamayo ceva = DesanÈvilÈso ceva (SÊ, SyÈ) 66
DesethÈti = DethÈti (SÊ) DassethÈti (Ka) 50
Desento = Dassento (SyÈ) 319
Desopadese = DesÈpadese (SÊ, SyÈ) 155
DvattiÑsasakkadevarÈja = DvattiÑsadevarÈja (SÊ, SyÈ) 41
DvÈdasavassapattakÈle = DvÈdasavassamattakÈle (SÊ)
DvÈdasamattavassapattakÈle (SyÈ) 84
DvÈrakavÈÔaÑ = KavÈÔaÑ (SÊ, SyÈ) 225
DvÈsÊti = DvÈsÊtiÑ (SÊ) 5
NÈnÈpÈÔhÈ 405
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Dha ]
Dhammavassena = Dhammassavanena (SyÈ) DhammadesanÈya (Ka) 216
Dhammaset|ti = Dhammahet|ti (SÊ) 324
DhÈtÈ = DhatÈ (SÊ, SyÈ, I) 31
DhÊtÈ sÈmÊti = DhÊtamhÊti (SyÈ) DhÊtÈmhÊti (Ka) 233
DhutavÈdo vÈ = DhutavÈdÊ vÈ (SÊ) Dhuta~gadharo vÈ (SyÈ) 172
Dhunanto viya = OpuÓanto viya (SÊ) Utthunanto (SyÈ) 239
[ Na ]
Na kilamasi = Na kilamati (Ka) Na kilamatha (SÊ, SyÈ) 226
NakhapattatuÓÉÈdÊhi = NakhapakkhatuÓÉÈdÊhi (SÊ)
NakhamukhatuÓÉÈdÊhi (Ka) 186
NaÔasamajjaÑ = NaÔasamajjÈ (SÊ) NaÔÈdisamajjaÑ (SyÈ) 81
NadÊkuÒjantipi = NadÊkujjantipi (SyÈ) 188
Na naÑ dakkhantÊti = Na taÑ dakkhintÊti (SÊ) 117
NayanadhanarajjaputtadÈra pariccÈganti =
DhanaputtadÈrajÊvitapariccÈganti (SyÈ) 60
Na vÈyaÑ = NevÈyaÑ (SyÈ) 5
Na vipariÓamantÊti = Na vipariÓÈmentÊti (Ka) 151
NÈÔassa = NÈthassa (SÊ) 132
NÈtikÈlena = Na atidivÈkÈle (SÊ, Ka) 298
NÈnÈratanavicitta = Ratanavicitta (SÊ, SyÈ) 10
NikÈyoti = NikÈyÈti (SÊ) 23
Niketanamiva = Jalantamiva (SyÈ, Ka) 10
NighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ = NÈmanighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ (SÊ) 221
Niccato = NiccÈdito (SyÈ, Ka) 208
Niccharitehi = Viccharitehi (SyÈ, Ka) Viccutehi (Ka) 128
NiÔÔhite = ®hite (SyÈ, Ka) 292
NiddisitvÈ = UddisitvÈ (Ka) 320
Niddhamatha = Niddharatha (Ka) 74
Nipanne = Nisinne (Ka) 178
Nipannovassa = Nipanno cassa (SÊ) Nipanno panassa (SyÈ) 255
406 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Na ]
Nibaddho = Nibandho (SyÈ) Nibbuddho (Ka) 170
NibbattikaÑ = NibbattanikaÑ (Ka) 201
NimittaÑ = NimittasaÒÒaÑ (SÊ, SyÈ) NimittaÑ saÒÒaÑ (Ka) 62
NimÊlitamattesu = Nimmilitamattesu (SyÈ) 128
Nimmathanassa = Nimmaddanassa (Ka) 61
NiyatÈ = NiyattÈ (SÊ) 146
Niy|hÈdayo parip|retvÈ = Nayy|hÈdayopi p|retvÈ (SÊ)
Niy|hÈdayo pana p|retvÈ (SyÈ) 253
NiyyÈtuÑ = NiyyÈnituÑ (Ka) 316
NÊvÈrÈ nÈma = NÊvÈro nÈma (SÊ) 293
NevaÑ’re = Nevare (SÊ) 237
NhÈnakoÔÔhaka = NahÈnakoÔÔhaka (SÊ) 8
NhÈpanaÑ = NahÈpanaÑ (SÊ) NahÈpanaÑ viya (SyÈ)
NhÈpanaÑ viya nhÈpanaÑ (Ka) 84
NhÈpikÈ = NahÈpitÈ (SÊ) 143
[ Pa ]
PakatinibbattiÔÔhÈnesuyeva = PakatinibbattaÔÔhÈneyeva (SyÈ) 102
PakkaÑ pakkaÑ = PakkapakkaÑ (SÊ) 179
PakÈsÈ = PakÈsitÈ (Ka) SuppakÈsÈ (AÑ-®Ôha 1. 9 piÔÔhe) 33
Pakkhando = Pakkhanto (SÊ, SyÈ) 39
PaccaÒjanaÑ = SaccaÒjanaÑ (SÊ-®Ê Abhinava 1. 377 piÔÔhe) 92
PaccayaparamparaÑ = PaccayaparamparÈyÈ (Ka) 115
Paccayoti hetuvevacanameva = Paccayo hetuvevacanameva (SyÈ)
Paccayo het|ti vevacanameva (Ka) 146
PaccÈsÊsatÊti = PaccÈsiÑsasÊti (SÊ, SyÈ) 302
PacchÈ duggatapurisehipi = PacchÈnugatapurisehipi (Ka) 270
PajÈnaÑ = PajÈnanaÑ (bah|su) 100
PaÒcaparivaÔÔo = PaÒcaparivaÔÔe (SÊ, SyÈ) 139
NÈnÈpÈÔhÈ 407
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Pa ]
PaÒcamattÈ paÒcapamÈÓan”ti = PaÒcamattÈ pamÈÓÈti
(SÊ-®Ê Abhinava 1. 183 piÔÔhe) 36
PaÒcasatabhikkhuparivuto = PaÒcasatabhikkhuparivÈro (Ka) 334
PaÒÒÈgatena = PaÒÒÈbalena (SyÈ) 108
PaÒÒÈsa~kalananicchayo = PaÒÒÈsa~khalananicchayo (SÊ)
PaÒÒÈsakalavinicchayo (SyÈ) PaÒÒÈsa~gahavinicchayo (Ka) 2
PaÒhaÑ puÔÔho vissajjemÊti = PaÒhaÑ vissajjemÊti (SyÈ, Ka) 297
PaÒhapucchanaÑ = PaÒhÈpucchanaÑ (SyÈ, Ka) 91
PaÔapaÔÈyantÈ = TaÔataÔÈyantÈ (bah|su) 173
PaÔikkhipÈmÈti = PaÔikkhipissÈmÈti (Ka) 259
PaÔijÈnÈti = PaÔivijÈnÈti (SÊ) PajÈnÈti (SyÈ) 30
PaÔipannÈ ca maÑ = PaÔipattiyÈ maÑ (SyÈ, Ka) 297
PaÔipanno = MaggappaÔipanno (SyÈ, Ka)
AddhÈnamaggappaÔipanno (Ka) 36
PaÔiparivattitvÈ = PaÔinivattitvÈ (Ka) 22
PaÔibÈhayamÈno = PaÔibÈhiyamÈno (SÊ, Ka) 40
PaÔibÈhituÑ = PaÔippharituÑ (SÊ, SyÈ) 191
PaÔibÈhiyyati = PaÔibÈhÊyati (SÊ, SyÈ) 4
PaÔimukhaÑ = ParimukhaÑ (Ka) 223
PaÔisaÑvedayamÈnÈnaÑ = PaÔisaÑvediyamÈnÈnaÑ (SÊ, Ka) 116
PaÔisanthÈraÑ = PaÔisaÓÔhÈraÑ (SyÈ) PaÔisandhÈraÑ (Ka) 81
PaÔisambhidÈmagga = PaÔisambhidÈ (SÊ, SyÈ) 17
PaÓipÈtenÈti = PÈÓipÈtenÈti (SyÈ, Ka) 206
PatikiÔÔho ca = PatikuÔÔho ca (Ka) PaÔikiÔÔho ca (SyÈ, Ka) 210
PattaparivÈritaÑ viya kesaraÑ = MigaparivÈrito viya kesaro (SyÈ) 41
PattiyÈyitabbako = Pati-ayitabbako (SÊ) PaÔiyÈyitabbako (SyÈ) 72
PatvÈ = PattÈ (Ka) 284
Panettha = Padesu (Ka) 290
Panesa = Pana (Ka) 298
Pannako = PaÓÓako (SÊ) 148
408 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Pa ]
ParasaÑharaÓaÑ = Parassa haraÓaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 70
ParigatÈ = PariggahitÈ (SÊ-®Ê Abhinava 2. 137 piÔÔhe) 195
ParituÔÔhÈ bhattapuÔaÑ = ParibhuttabhattapuÔaÑ (SyÈ)
TuÔÔhÈya bhattapuÔaÑ (Ka) 241
ParinibbÈnadhammo = NibbÈnadhammo (SyÈ) 279
ParimaddituÑ = MaddituÑ (SÊ, SyÈ) 223
ParimÈritindriyo = Paramadhitindriyo (SyÈ, Ka) 304
PariyattibbhÈjanatthato = PariyattibhÈjanatthato (SÊ, SyÈ) 19
PariyiÔÔhÈ = Pari-iÔÔhÈ (SÊ) 335
ParivÈreyyÈthÈ”ti = ParivÈressathÈti (SÊ) 134
ParisÈ ca mahÈti = ParisÈti (SÊ) 124
ParisÈvacarÈ = ParisÈ janÈ (Ka) 237
Par|ÄhamassudÈÔhikaÑ = Par|ÄhakesamassudÈÔhikaÑ (SyÈ) 234
PalaÄati = LaÄati (bah|su) 111
PavattaphalabhojanÈ = Pavattaphalabhojino (SÊ) 241
PavÈsagamanaÑ = Sa~gÈmagamanaÑ (Ka) 89
PavuÔÈti = SapuÔÈti (Ka) 148
PavecetukÈmo = SaÑvejetukÈmo (SÊ) 328
PasenadinÈ = PassenadinÈ (Ka) 219
PahatokÈsaÒca = GatokÈsaÑ (SÊ) HatokÈsaÑ (SyÈ) 192
PahÈya gato = PahÈya (Ka) 61
PÈkaÔajanapadaÑ = JanapadaÑ (SyÈ, Ka) 237
PÈcÊna-ambalaÔÔhikaÔÔhÈnaÑ = PÈcÊnaÑ ambalaÔÔhikaÔÔhÈnaÑ (SÊ, Ka) 120
PÈcÊnÈbhimukhÈ = PÈcÊnamukhÈ (SÊ) 231
PÈÔiyekkÈ = PÈÔi-ekkÈ (SÊ) PaÔi-ekÈ (SyÈ) 135
PÈÔiyekko = PÈÔiyeko (SyÈ) PÈÔekko (Ka) 323
PÈtarÈsabhattaÑ = PÈdavattaÑ (SÊ, SyÈ)
PÈnavattaÑ (Ma-®Ôha 2. 55 piÔÔhe) 214
PÈtimokkhasaÑvarasÊlÈ = PÈtimokkhasÊlaÑ (SÊ) 295
PÈthikavaggoti = PÈÔikavaggoti (SÊ) PÈtiyavaggoti (SyÈ) 2
NÈnÈpÈÔhÈ 409
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Pa ]
PÈnÊyapÈnakÈdÊni = PÈnÊyanahÈnodakÈni (SÊ) 284
PÈsÈdikatthaÑ = PÈsÈdikÈni yattha (SyÈ) PÈsÈdikÈ’ttha (SÊ) 226
PÈhunakasakkÈro = PahenakasakkÈro (SÊ) PaheÓakasakkÈro (Ka) 149
PiÔÔhikaÓÔake = PiÔÔhikaÓÔakaÔÔhike (SyÈ, Ka) 188
Pilakkho = Milakkhu (SyÈ, Ka) 79
Pucchati = PucchÈ (SÊ) 325
PucchitÈ = Pucchittha (SÊ) 144
PuÔÔhena = PuÔÔhena Èha ca (Ka) 246
Puthu = Puth| (SyÈ) 59
PubbaÓÓÈdÊni vÈ = PubbaÓÓÈparaÓÓÈdÊni vÈ (SÊ, SyÈ) 241
PubbantÈparantakappike = Aparantakappike pubbantÈparanta-
kappike ca (SyÈ, Ka) 112
PubbepÈhaÑ = PubbepahaÑ (SÊ) PubbevÈhaÑ (SyÈ) 288-289
PurakkhatvÈ = PurakkhitvÈ (Ka) 255
PurimapÈdeyeva = PurimapadesaÑyeva (SÊ, SyÈ) 169
PurimasavanaÑ = PurimavacanaÑ (Ka) 32
P|jaÑ kurumÈnÈ = P|jayamÈnÈ (Ka) 328
PuretuÑ sakkonti = Na p|retuÑ na sakkonti (SÊ) 297
P|vikÈ = BhattakÈrakÈ (SÊ, Ka) 143
PokkharasÈtÊti = PokkharasÈdÊti (SÊ) 217
Po~khÈnupo~khaÑ = PokhÈnupokhaÑ (SyÈ) 168
PotthaniyaÑ = PotthanÊyaÑ (SyÈ) PotthanikaÑ (Ka) 124
PosÊni, vaÉÉhÊnÊti attho = Pussanti vaÉÉhantÊti attho (SÊ)
Posinti vaÉÉhantÊti attho (SyÈ) 196
[ Pha ]
PharusavacanasamudÈcÈre = PharusavacanasamudÈcÈrena (SyÈ, Ka) 228
Phusati = Pharati (SyÈ) 194
410 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ba ]
BaddhaÑ puÔakaÑ = Bandhap|ÔakaÑ (SyÈ) 235
BandhakaraÓaÑ = ThaddhakaraÓaÑ (SÊ) 91
BalÈkÈ = BakÈ (Ka) 86
BahuÑ dhanaÑ = BahudhanaÑ (SyÈ) Pah|taÑ dhanaÑ (Ka) 269
Bahuvacananiddeso = Puthuvacananiddeso (SÊ, SyÈ) 93
Bah|pakÈrattÈ = BahukÈrattÈ (SÊ) 281
BÈlÈtapasamphassena = BÈlÈtapadassanena (SÊ) 256
BÈle ca paÓÉite ca = BÈlo ca paÓÉito ca (SyÈ, Ka) 148
BÈvarissa = BÈvariyassa (SÊ, Ka) 141
BimbohanaÑ = BibbohanaÑ (SyÈ) 10
BÊjaniÑ = VÊjaniÑ (SÊ, SyÈ, I) 12
BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ = Buddhapamukhassa
bhikkhusaÑghassa (Ka) 123
BubbuÄakehi = PupphuÄakehi (Ka) 195
Byagghapathanti = Byagghapajjanti (SÊ) 234
Brahmaloko = BrahmÈ (SÊ, SyÈ) 333
BrahmavacchasÊti = BrahmavaÉÉhÊti (SÊ) 251
BrÈhmaÓova = BrÈhmaÓÈva (SyÈ) 38
[ Bha ]
Bhagavato = BhagavatÈ (SÊ, SyÈ) 258
BhaÒjitvÈ = BhajitvÈ (SyÈ) 62
BhattakÈrakÈ = S|pikÈ (SÊ) 143
BhattakiccapariyosÈne = BhattakiccakÈle (SÊ, SyÈ) 283
Bhaddamuttakanti = Bhaddamuddhakanti (SyÈ) 79
BhadraÑ = BhaddaÑ (SÊ) 237
BhassÈti = RabhasÈti (SÊ, SyÈ) 228
BhÈvÈnukkamo = VibhÈvanÈnukkamo (SyÈ) BhavÈnukkamo (Ka) 158
BhikkhÈpaÔiggahaÓÈdivasena = BhikkhÈgahaÓÈdivasena (Ka) 177
BhinditvÈ = ChinditvÈ (SyÈ) ChinditvÈva (Ka) 330
NÈnÈpÈÔhÈ 411
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Bha ]
BhukkÈraÑ = BhuÑkÈraÑ (SÊ) 317
Bhutto = BhuÒjanto (Ka) 283
BhummajÈlaÑ = Bh|micÈlaÑ (SÊ) BhummapÈsaÑ (SyÈ) 231
Bh|talakkhaÓanti = Bh|takÈraÓÈ (Ka) 316
BhoganÈsanabhayÈ = BhoganÈsanabhayena (SyÈ, Ka) 261
Bhoto ca Gotamassa = Bho Gotama (Ka) 225
[ Ma ]
Majjhanhike = Majjhantike (SÊ, SyÈ) 284
MaÒjiÔÔhikÈya = MaÒjeÔÔhikÈya (SÊ) 82
MadahatthÊ = MattahatthÊ (SÊ, SyÈ) 186
MantÈÓiputto = MantÈniputto (SÊ) MantÈnÊputto (SyÈ, Ka) 172
MahaÒca = Mahacca (sabbattha) 135
MahatÈ = MahatiyÈ (Ka) 216
MahantabhÈvadÊpanatthaÑ = GuÓamahantabhÈvadÊpanatthaÑ (SyÈ) 253
MahÈbhÈrÈti = DubbharÈti (SyÈ) MahÈgajÈ (®ÊkÈ) 185
MahÈsÊhanÈdaÑ = BuddhasÊhanÈdaÑ (SÊ) 295
MahiÑsÊ = MahisÊ (SÊ, SyÈ) 73
MÈÓavÈpi = MÈÓavakÈti (SyÈ, Ka) 224
MÈtuÔÔhÈne = MÈtiÔÔhÈne (SÊ) MÈtikaÔÔhÈne (SyÈ) 232
MÈnusakÈ = MÈnusikÈ (Ka) 111
MÈnusakesu = MÈnussakesu (Ka) 175
MÈlÈgandhadh|mavatthÈdÊhi = MÈlÈgandhadh|pavatthÈdÊhi (SÊ, SyÈ) 178
MittÈnamaddubbho = MittÈnamadrubbho (SyÈ, Ka) 154
MiyamÈno = MiyyamÈno (SÊ) NiyyamÈno (SyÈ) 258
Muccanti = MuÒcanti (SyÈ) 168
MuccitukÈmÈ = MuÒcitukÈmÈ (SyÈ) 169
MucciÑsu = MuÒciÑsu (SyÈ, Ka) 138
MuÒcÈpetvÈ = PamuÒcÈpetvÈ (SyÈ, Ka) 138
MuÒje = MuÒjato (Ka) 97
412 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ma ]
...muÓÉakaraÓaÑ = ...muÓÉakakaraÓaÑ (SyÈ)...muÓÉikakaraÓaÑ (Ka) 265
MuÓÉiyoti = MaÓÉiyoti (SÊ, SyÈ) 285
MuttaharÊtakaÑ = GomuttaharÊÔakaÑ (SyÈ, Ka) 184
M|laghaccaÑ = M|lacchaÑ (SyÈ) M|lacchejjaÑ (Ka) 125
MocessÈmÈti = MocemÈti (SÊ) MuÒcissÈmÈti (Ka) 324
ModÈ modamÈnÈ = MudamodamÈnÈ (SÊ) 265
...morasame = ...morasadise (Ka) 229
[ Ya ]
YaÒÒavÈÔaÑ = YaÒÒÈvÈÔaÑ (sabbattha) 275
YathÈkathaÒca = YathÈ kathaÒci (SÊ) 254
YathÈnÈmavaseneva = YathÈrucivaseneva (SyÈ) 269
YathÈssa = YathÈ (Ka) 193
YamakayamakÈ viya = PurimayamakÈ viya (Ka) 57
YÈvade = YÈvadeva (SÊ, SyÈ) 3
YuttaÑ nu kho etaÑ vattunti attho = EtaÑ vacanÈya etaÑ vattuÑ
yuttanti attho (SÊ) EtaÑ vacanÈya vattuÑ yuttanti attho (SyÈ)
YuttaÑ nu kho vacanÈya, etaÑ vattuÑ yuttanti attho (?) 285
Yena kenaci = Yena tena (SÊ) 266
YenicchakaÑ = YathicchakaÑ (SyÈ) YadicchakaÑ (Ka) 185
Ye vo = Ye te (Ka) (SÊ-®Ê-Abhinava 1. 410 piÔÔhe.) 101
Yo anena Khandhake = Yo kho Khandhake (SÊ) 298
[ Ra ]
Rajo = Dh|marajo (SyÈ) 129
Rajopatho = RajÈpatho (SÊ, SyÈ) 162
Rajja-anusÈsanasÈlÈ = RajjaÑ anusÈsanasÈlÈ (SÊ, SyÈ) 228
RattÈ = RatÈ (SyÈ) 100
RathÈ pattÊti = Ratho raÔÔhanti (SÊ) 264
RÈjaggamahesiyÈ = RÈjamahesiyÈ (SÊ, SyÈ) 249
NÈnÈpÈÔhÈ 413
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ra ]
RÈjalÊÄÈya = RÈjalÊÄhÈya (SÊ) 219
RÈsikataÑ = RÈsirÈsikataÑ (SÊ) 244
Ruci = Ruciyo (bah|su) 310
R|pÈ ca = R|paÒca (SÊ) 175
[ La ]
LaggÈma = AlaggÈ (SÊ, SyÈ) 239
LabhatÊ”ti = LabhissatÊti (SyÈ) 268
Labhi = Upeti (SyÈ) Labhati (Ka) 212
Li~gavipariyÈso = Li~gavipariyÈyo (Ka) 135
LicchavirÈjÈ = Licchavi (SÊ) 280
Leyyampi = Lehampi (SyÈ) 82
LobhasahagatÈ = RÈgasahagatÈ (SÊ, Ka) 54
LomasÈya = LomasÈya bÈhÈya (SÊ) 288
[ Va ]
VacattaÑ = VacatthaÑ (SÊ) VapatthaÑ (SyÈ) 79
Vacanabyattayo = Vacanabyattayogo (SyÈ, Ka) 129
VacanasampaÔiggahe = VacanapaÔiggahe (SyÈ) 27
VaÓamattacoÄakÈni = VaÓapaÔÔacoÄakÈni (SÊ) VaÓapaÔacoÄakÈni (SyÈ) 178
VatacariyÈdi = VattacariyÈdi (SyÈ) 252
... Vatassa’ssan”tipi = “VatassÈyan”tipi (bah|su,
SÊ-®Ê Abhinava 2. 54 piÔÔhe) 152
VanapabbhÈraÑ = NavaÑ navaÑ (SÊ) 186
VandanaÑ nÈma = VanditaÑ nÈma (SÊ) 257
Vavassaggatthe = VacasÈyatthe (Ka) 211
VasanavanaÑ = VasantavanaÑ (SÊ) VasanaÔÔhÈnaÑ vanaÑ (Ka) 122
VasantÈni = VasantÈ (SÊ) 6
Vasali = VasalÊ (SÊ) 231
414 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Va ]
VasasÊ”ti = VasÊti (SÊ, Ka) 214
Vasisatehi = VasÊsatehi (SÊ, SyÈ) 1
VÈ = VÈ samÈpajjanto (SÊ, SyÈ) 309
VÈdasaÑghaÔÔe = VÈdasaÑghÈÔe (SÊ, SyÈ) 236
...vÈdÊnaÑ vÈdaÑ = VÈdÈnaÑ vÈdaÑ (SÊ) VÈdÈnuvÈdaÑ (SyÈ) 297
VÈlukapuÒjaÑ = VÈlikapuÒjaÑ (SÊ) 49
VÈseÔÔha = VÈseÔÔhÈ (SÊ, SyÈ) 220
Vijambhita = Pavijambhita (SÊ, SyÈ) 50
VijahatÊti = JahatÊti (SÊ) PajahatÊti (SyÈ) 189
VijitÈvÊ nÈma = Viditaviseso nÈma (SÊ) JÊvitaviseso nÈma (SyÈ) 212
VijjÈcaraÓasampadaÑ = VijjÈcaraÓaÑ (SÊ, SyÈ) 239
VidhunantÈ = VitudantÈ (SyÈ) 186
VinassamÈnassa = Matassa (SyÈ, Ka) 91
VinicchinituÑ = VinicchetuÑ (SÊ) VinicchituÑ (SyÈ) 245
ViparivattamÈnÈ = ParivattamÈnÈ (SÊ, SyÈ) 236
VipassanÈpaÒÒÈya = VipassanÈdipaÒÒÈya (SÊ, SyÈ) 261
VipassanÈÒÈÓasseva = VipassanÈviÒÒÈÓasseva
(SÊ-®Ê Abhinava 2. 146 piÔÔhe) 198
VippalambheyyÈsi = Vippalambhayasi (SÊ) 137
Vimocetu = Mocetu (Ka) 327
ViyÈkarissaÑ = ByÈkarissaÑ (SÊ, SyÈ) 141
VirajjitvÈ = NivattetvÈ (Ka) 312
VirÈjetvÈ = VirajjitvÈ (SyÈ) 62
[ Sa ]
SaÑgharitan”ti = Sa~kharitanti (Ka) 264
SaÑgharitvÈ = Sa~kharitvÈ (Ka) 264
SaÑvaraÓanti saÑvaraÓaÑ nÈma = SaÑvadananti saÑvadanaÑ
nÈma (SÊ, SyÈ) 90
SaÑvijjanti = SantÈsaÑ vijjanti (SÊ) 328
NÈnÈpÈÔhÈ 415
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Sa ]
SaÑvisajetÈ = SaÑvibhajitÈ (SyÈ) SaÑvibhajetÈ (Ka) 103
SaÑsÈdessantÊ”ti = SaÑsÈressantÊti (Ka) SaÑsÊdessantÊti (SyÈ) 49
SaÑsÊdo = SaÑsÈdo (SÊ) SaÑsÈro (SyÈ) 113
SaÑsumÈrapatitena = SuÑsumÈrapatitena (SÊ) 260
SaÑharitvÈ = SaÑgharitvÈ (SÊ) 269
SakÈraÓena = SahakÈraÓena (Ka) 259
Sakkhissati = Sakkhi (SÊ) Asakkhi (SyÈ) 49
SakyÈ = SakkÈ (Ka) 234
Sa~kalanasaÔuppÈdanÈdivasena = Sa~kalanasaduppÈdanÈdivasena (Ka) 90
Sa~khapalitakuÔÔhaÑ = Sa~khaphalitakuÔÔhaÑ (SyÈ, Ka) 243
SajitÈ = SajjitÈ (SyÈ) 103
Sajotibh|tanti = SaÑjotibh|tanti (SyÈ) 236
SajjanakÈle = MajjanakÈle (Ka) 185
SajjhÈyapariyosÈnepi = SajjhÈyanapariyosÈnepi (Ka) 120
SaÒjhabbharitaÑ = SaÑbharitaÑ (SÊ) SaÒjabbharitaÑ (SyÈ) 311
SaÓikaÑ = ¢sakaÑ (SÊ) 225
SaÓhasukhumaÑ atthantaraÑ = Sukhuma-atthantaraÑ (SÊ-Ka) 108
SatagghanikÈni = SatasahassagghanikÈni (SÊ) 136
Satasahassassa ka~khÈ = Satasahassasa~khyÈ (Ka) 328
SattapaÓÓiguhÈdvÈre = SattapaÓÓiguhadvÈre (SÊ)
SattapaÓÓaguhÈdvÈre (SyÈ) 9
Sattame vÈre pabbajito = SattavÈre pabbajitvÈ (Ka) 312
SattaratanÈnaÑ p|retvÈ = Sattaratanap|rÈ katvÈ (SÊ, SyÈ) 253
SattavÊsÈdhikÈni = VÊsÈdhikÈni (SÊ, Ka) 13
SaddasuÓanaÑ = SaddaÑ suÓÈti (SyÈ, Ka) 279
Saddahissati = Na saddahissati (SÊ) 324
SaddhÈya = SaddhÈ (SyÈ) 248
SantakÈ hi kÈkaÓikÈpi = SantakakÈkaÓikÈpi (SÊ) 272
Santi = Santi kho (SÊ) 313
416 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Sa ]
SantikakÊÄanaÑ = SantikakÊÄÈkÊÄanaÑ (SÊ) 82
SandacchÈyaÑ = SantacchÈyaÑ (Ka) 188
SandetuÒca = SannetuÒca (SÊ, SyÈ) 195
Sandentassa = Sannentassa (SÊ, SyÈ) 195
SandhÈgÈrasÈlÈyaÑ = SanthÈgÈrasÈlÈyaÑ (SÊ, SyÈ, I) 7
SandhÈnaÑ = SandhÈnassa (SyÈ) 73
SannahitaÑ = SannihitaÑ (SÊ) Sannayhati taÑ (SyÈ) 237
SanniddhavilambitÈdi = SandiÔÔhavilambitÈdi (Ka)
SandindhavilambitÈdi (DÊ-®Ê 1. 315 piÔÔhe) 252
Sannidhi = Gandhasannidhi (bah|su) 80
SabbapaÔhamaÑ = PaÔhamataraÑ (Ka) 136
SabbavÈriphuÔoti = SabbavÈriphuÔÔhoti (SÊ, SyÈ) 151
SabbasattasatikayÈgaÑ = SattasattasatikaÑ yÈgaÑ (Ka) 263
SabhÈvo = SabbhÈvo (Ka) 223
SamagghataraÑ = MahagghataraÑ (SÊ) 77
SamaÓamuÓÉikaputtasuttantavasena = MeÓÉiyaputtasuttantavasena (SÊ) 163
SamaÓamuÓÉikÈputto = SamaÓamaÓÉikÈputto (SÊ) 32
SamaÓehi brÈhmaÓehi = SamaÓehi vÈ brÈhmaÓehi vÈ (SyÈ, Ka) 273
SamannÈgato = Sampanno (SÊ, SyÈ) 164
SamapassaddhakÈyacitto = SamassatthakÈyacitto (SÊ)
PassaddhakÈyacitto (SyÈ) 258
SamiÒjite = SammiÒjite (SÊ, SyÈ) 176
SamiÒjesi = SamiÒjati (Ka) 176
Samihitanti = SamÊhitanti (SÊ, SyÈ) 244
SamÊpanivÈsanaÔÔhÈnaparidÊpanaÑ = SamÊpe nivÈsanaÔÔhÈna
paridÊpanaÑ (SÊ, Ka) 122
SamucchedanalakkhaÓaÑ = SamucchedalakkhaÓaÑ (Ka) 64
SamuÔÔhÈnalakkhaÓaÑ = SamuÔÔhÈpanalakkhaÓaÑ (Ka) 63
Samupaby|ÄhaÑ = Samupabb|ÄhaÑ (SÊ) 244
SampajaÒÒameva = SampajaÒÒasseva (SÊ, SyÈ) 165
Sampatti = KhaÓasampatti (SÊ, SyÈ) SÊ-®Ê Abhinava 1. 208 piÔÔhe. 47
NÈnÈpÈÔhÈ 417
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Sa ]
SampattimahantatÈya = SampattiyÈ mahantatÈya (Ka) 104
SambukÈ ca = KasambukÈ ca (SyÈ) 202
SammuÔÔhaÑ = PammuÔÔhaÑ (SÊ, SyÈ) 30
Sammuti = Sammati (SyÈ) 6
SammutikÈraÓaÑ = ...kÈraÓÈ (Ka) 316
SaraÓagamanaÑ viya = SaraÓagamane viya (SÊ, Ka) 207
SaraÓatthato = Padatthato (SÊ, SyÈ) 205
SarÊrasampattiÑ = SarÊranipphattiÑ (SÊ, SyÈ) 290
SallavatÊ = SalalavatÊ (SÊ) SalaÄavatÊ (Ka) 156
Sasampayuttesu = Sampayuttesu (SyÈ, Ka) 175
Sassar|pakÈni = Sassad|sikÈni (SÊ) Sassad|sakÈni (SyÈ) 329
SahajÈtapaccayo = SahajÈtÈdipaccayÈ (SyÈ, Ka) 175
Sahassasseva = Sahasseva (SyÈ) 45
SÈkuÓikÈ = SÈkuntikÈ (SÊ) 147
SÈtirekÈni = AtirekÈni (SÊ, SyÈ, I) 213
SÈtthaÑ = SÈtthakaÑ (SyÈ) 166
SÈdhukÈradÈnaÑ = SÈdhukÈrassa dÈnaÑ (SyÈ) 11
SÈmino puttÈ = SÈmino (SyÈ) 230
SÈvatthiÑ = SÈvatthiyaÑ (SyÈ) 301
Si~gÈlarutavijjÈtipi = SigÈlarutavijjÈtipi (SÊ) 88
SittasammaÔÔhaÑ = SusiÔÔhasammaÔÔhaÑ (SyÈ) SusammaÔÔhaÑ (Ka) 128
Sinis|roti = KÈsinÊpuroti (SÊ) Sinipuroti (SyÈ) 230
Sire = SarÊre (SyÈ, Ka) 91
SÊtalabhesajjaÒjanaÑ = BhÈvanÊyasÊtalabhesajjaÒjanaÑ (SÊ) 92
SÊtÈ vÈridhÈrÈ taÑ = SÊtaÑ dhÈraÑ uggantvÈ
(SÊ-®Ê Abhinava 2. 139 piÔÔhe) 195
SÊlehi’la~kato = SÊlehala~kato (SÊ) 55
SÊhaseyyakappanakÈlo = SÊhaseyyaÑ kappanakÈlo (SÊ)
SÊhaseyyÈkappanakÈlo (SyÈ) 8
SÊho = SÊhopi (SyÈ) SÊho ca (Ka) 277
418 SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Sa ]
SukatadukkaÔÈnaÑ = SukatadukkatÈnaÑ (SÊ) 149
SukatadukkaÔÈnanti = SukaÔadukkaÔÈnanti (SÊ) 149
Suciratena = Sucikarena (SyÈ) Sucirakena (Ka) 142
SuÒÒatÈpakÈsanavibhÈvanatthaÑ = SuÒÒatÈpakÈsanatthaÑ (SÊ)
SuÒÒatÈpakÈsanabhÈvatthaÑ (SyÈ) 95
SuÔÔhu dÈsÈdibhÈvaÑ = SuddadÈsÈdibhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 247
Suttanti = SuttaÑ suttanti (SÊ, SyÈ) 18
SulabhabhikkhaÑ = SulabhapiÓÉapÈtaÑ (SÊ) 40
SuviditÈ = SuvijjÈnÈ (SyÈ) SuvijÈnanÈ (Ka) 105
S|dati cetaÑ = S|dati ca (SÊ) S|dati atthe (SyÈ) 18
S|paÔÔhapitaÑ = S|paÔÔhitaÑ (SÊ) SupaÔÔhitaÑ (SyÈ) 171
S|paÔÔhitÈ = SupatiÔÔhitÈ (SyÈ) SupaÔÔhitÈ (Ka) 282
SekkhÈ = SekhÈ (SÊ, SyÈ) 201
SetattharaÓo = SetapaccattharaÓo (SyÈ) 83
Seniyo = SeÓiyo (SÊ) 136
SeyyathidaÑ = SeyyathÊdaÑ (SÊ, SyÈ, I) 46
Sesamettha = SesaÑ sabbattha (SÊ) 286
SotukÈmataÑ = SotukÈmyataÑ (SÊ, SyÈ) 28
SobhanakaraÑ = SobhanagharakaÑ (SÊ) SobhanagarakaÑ (SyÈ) 82
SobhanÈ = SobhaÓÈ (SyÈ, Ka) 42
SvÈgatavÈdÊti = SÈgatavÈdÊti (SÊ) 256
[ Ha ]
Hatthiniko = HatthinÊ (SÊ) 230
HatthimeÓÉÈdayo = HatthibandhÈdayo (SÊ, SyÈ) 142
Hadaya~gamÈ = HadayasukhÈ (SyÈ) 72
HaliddirÈgo viya = HaliddarÈgo viya (SyÈ) 72
Haliddi si~giveraÑ = HaliddaÑ sa~gaveraÑ (SyÈ) 79
Hasitamatta = Sitamatta (SÊ, SyÈ) 229
HÈrito mahÈbrahmÈ = MahÈbrahmÈ (Ka) 41
SÊlakkhandhavaggaÔÔhakathÈya
GÈthÈs|ci
PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ
[ A-Œ ] [ Ka ]
AÒjanÈnaÑ khayaÑ ditvÈ 317 KaruÓÈsÊtalahadayaÑ 1
AÒÒaÑ uppajjate cittaÑ 173 KiÑ te vataÑ kiÑ pana
AtthappakÈsanatthaÑ 1 brahmacariyaÑ 160
AtthÈnaÑ s|canato 18 KikÊva aÓÉaÑ camarÊva
Anatthajanano kodho 52 vÈladhiÑ 56
Anatthajanano lobho 54 Kuddho atthaÑ na jÈnÈti 52
AnekajÈtisaÑsÈraÑ 16 Kena pÈÓi kÈmadado 160
ApanetvÈna tatohaÑ 2 KoÓÉaÒÒa paÒhÈni viyÈkarohi 141
Appakenapi medhÈvÊ 265 Ko me vandati pÈdÈni 203
Appamatto ayaÑ gandho 56
[ Ga ]
AhaÒca bhariyÈ ca
manussaloke 160 GantvÈna so satta padÈni
Œdimhi sÊlaÑ dasseyya 159 Gotamo 61
GahakÈraka diÔÔhosi 16
[I]
Icceva kato tasmÈ 2 [ Ca ]
Iti pana sabbaÑ yasmÈ 2 CatuttiÑseva suttantÈ 23
Iti me pasannamatino 1 CatudhÈ vibhaje bhoge 207
Idheva tiÔÔhamÈnassa 156 CandanaÑ tagaraÑ vÈpi 56
CÈtuddiso appaÔigho ca hoti 186
[E]
CirappavÈsiÑ purisaÑ 119
EtaÑ kho saraÓaÑ khemaÑ 208
CoditÈ devad|tehi 36
EvaÑ yassÈnubhÈvena 121
[ Ka ] [ ®ha ]
[ Ya ] [ Sa ]
Ye keci BuddhaÑ saraÓaÑ SabbÈ ca abhiÒÒÈyo 2
SamayaÑ avilomento 2
gatÈ se 208
SamavÈye khaÓe kÈle 32
Yo ca BuddhaÒca dhammaÒca 208 SÈdhu dhammaruci rÈjÈ 154
[ Ra-La-Va ] SithilaÑ dhanitaÒca
dÊgharassaÑ 159
RÈgavirÈgamanejamasokaÑ 205
SÊtaÑ uÓhaÑ paÔihanti 271
Luddho atthaÑ na jÈnÈti 54
SÊlaÑ yogissa’la~kÈro 55
VinÈsayati assaddhaÑ 32 SÊlakathÈ dhutadhammÈ 2
VividhavisesanayattÈ 17 SÊle patiÔÔhÈya naro
sapaÒÒo 56
[ Sa ]
SÊhaÄadÊpaÑ pana È 1
SaÑkhittenapi deseti 155 Sugatassa orasÈnaÑ 1
SaÑghoti kittayantassa 54 SubhÈsitaÑ sulapitaÑ 119
Sa~ketavacanaÑ saccaÑ 316 So ahaÑ vicarissÈmi 207
SaccÈni paccayÈkÈ 2 [ Ha ]
Satehi paÒcahi katÈ 26 HitvÈ punappunÈgata 2
Satta suttasahassÈni 24 HÊnena brahmacariyena 161