Matura Zbiór Zadań Informatyka PDF

EGZAMIN MATURALNY
INFORMATYKA
Poziom rozszerzony
ZBIÓR ZADAŃ
Materiały pomocnicze dla uczniów i nauczycieli
Centralna Komisja Egzaminacyjna

2015
Publikacja opracowana przez zespół koordynowany przez Renatę Świrko działający
w ramach projektu Budowa banków zadań realizowanego przez Centralną Komisję
Egzaminacyjną pod kierunkiem Janiny Grzegorek.
Autorzy
dr Lech Duraj
dr Ewa Kołczyk
Agata Kordas-Łata
dr Beata Laszkiewicz
Michał Malarski
dr Rafał Nowak
Rita Pluta
Dorota Roman-Jurdzińska
Komentatorzy
prof. dr hab. Krzysztof Diks
prof. dr hab. Krzysztof Loryś
Romualda Laskowska
Joanna Śmigielska
Opracowanie redakcyjne
Jakub Pochrybniak
Redaktor naczelny
Julia Konkołowicz-Pniewska
Zbiory zadań opracowano w ramach projektu Budowa banków zadań,

Działanie 3.2 Rozwój systemu egzaminów zewnętrznych,
Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty,
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Spis treści
Wprowadzenie ............................................................................................................................ 4
1. Zadania rozwiązywane bez użycia komputera.................................................................... 5
1.1. Analiza algorytmów .................................................................................................... 5
1.2. Tworzenie algorytmów .............................................................................................. 42
1.3. Praktyka w teorii ........................................................................................................ 72
1.4. Test z ogólnej wiedzy informatycznej ....................................................................... 82
2. Zadania praktyczne rozwiązywane z użyciem komputera ................................................ 91
2.1. Algorytmy w praktyce ............................................................................................. 106
2.2. Symulacja ................................................................................................................ 147
2.3. Przetwarzanie i tworzenie informacji ...................................................................... 164
2.4. Bazy danych ............................................................................................................ 185
3. Komentarze do zadań ...................................................................................................... 219
4. Odpowiedzi ..................................................................................................................... 420
5. Wykaz umiejętności ogólnych i szczegółowych sprawdzanych zadaniami ................... 504
Wprowadzenie
Prezentowany zbiór zadań z informatyki z rozwiązaniami adresowany jest przede wszystkim
do uczniów szkół ponadgimnazjalnych przygotowujących się do egzaminu maturalnego
z informatyki w formule obowiązującej od 2015 r.. Zbiór został przygotowany tak, aby można
było z niego korzystać zarówno podczas samodzielnej pracy w domu, jak również na lekcjach
informatyki pod kierunkiem nauczyciela. W zbiorze znajduje się 110 wiązek zadań, ilustrują-
cych wszystkie rodzaje zagadnień stosowanych na egzaminie maturalnym (w tym zadania
pojedyncze oraz zadania składające się z kilku poleceń).
Zbiór składa się z kilku rozdziałów. Rozdział pierwszy i drugi to treści zadań. Zostały one
przygotowane w taki sposób, jak są prezentowane zadania na egzaminie maturalnym: rozdział
pierwszy to zadania rozwiązywane bez użycia komputera (arkusz I), rozdział drugi to zadania
praktyczne — takie, których rozwiązanie wymaga zastosowania znanych narzędzi informa-
tycznych (arkusz II). Rozdział drugi został poprzedzony obszernym wstępem teoretycznym,
opisującym sposoby importowania danych do bazy danych, arkusza kalkulacyjnego oraz
wczytywania i wypisywania danych w zadaniach programistycznych.
W rozdziale trzecim umieszczono omówienie sposobów rozwiązania zadań, przydatne szcze-
gólnie tym uczniom, którzy potrzebują podpowiedzi. Czwarty rozdział zawiera odpowiedzi
do wszystkich zadań, a piąty — najistotniejsze sprawdzane zadaniami wymagania ogólne
i szczegółowe z Podstawy programowej.
Zakres treści i umiejętności sprawdzanych zadaniami jest zgodny z zapisem w podstawie pro-
gramowej informatyki dla III etapu edukacyjnego (gimnazjum) i IV (szkoła ponadgimnazjal-
na). Zadania zgrupowano w ośmiu działach tematycznych będących ilustracją wymagań
szczegółowych podstawy programowej przedmiotu Informatyka. Są to: analiza algorytmów,
tworzenie algorytmów, praktyka w teorii, test z ogólnej wiedzy informatycznej, algorytmy
w praktyce, symulacja, przetwarzanie i tworzenie informacji, bazy danych.
W zbiorze znajdują się zadania wymagające udzielenia krótkiej odpowiedzi (słowo, kilka
słów, zdanie, kilka zdań), zadania reprezentujące różne typy zadań zamkniętych, np.: zadania
wyboru wielokrotnego, z luką, zadania typu: prawda-fałsz, a także wiele zadań praktycznych
— do rozwiązania z użyciem poznanych narzędzi informatycznych.
Aby ułatwić uczniom przygotowującym się samodzielnie do egzaminu maturalnego korzysta-
nie ze zbioru zadań, w rozdziale trzecim umieszczono komentarze do zadań i dokładne opisy
rozwiązań. Komentarze zawierają szczegółowe wskazówki przydatne do rozwiązania zadania,
opisy zastosowanych algorytmów, fragmenty kodów programów oraz uwagi, które mogą sta-
nowić podstawę do przemyśleń i samodzielnej pracy nad zadaniami. Z uwagi na rosnącą licz-
bę zdających, którzy wybierają na egzaminie maturalnym język programowania C/C++, roz-
wiązania zadań programistycznych przedstawiono w tym właśnie języku.
Mamy nadzieję, że proponowany zbiór zadań będzie pomocny uczniom w przygotowaniu się
do egzaminu maturalnego z informatyki, a nauczycielom w monitorowaniu zgodności prze-
biegu procesu nauczania z obowiązującą Podstawą programową przedmiotu informatyka.
Autorzy
1. Zadania rozwiązywane bez użycia komputera 5
1. Zadania rozwiązywane bez użycia komputera
1.1. Analiza algorytmów
Zadanie 1.
Wiązka zadań Ciągi rekurencyjne
Dana jest następująca funkcja rekurencyjna:
funkcja wynik( i )
jeżeli i < 3
zwróć 1 i zakończ;
w przeciwnym razie
jeżeli i mod 2 = 0
zwróć wynik(i – 3) + wynik(i – 1) + 1
w przeciwnym razie
zwróć wynik(i – 1) mod 7
Uwaga: Operator mod oznacza resztę z dzielenia.
1.1.
Uzupełnij poniższą tabelę:
i wynik(i)
2 1
3
4
5
6
7
8
1.2.
Wykonaniem elementarnym nazywać będziemy wykonanie wynik(0), wynik(1) lub wynik(2).
Natomiast złożonością elementarną wynik(i) nazywamy liczbę wykonań elementarnych będą-
cych efektem uruchomienia wynik(i). Złożoność elementarną wynik(i) oznaczamy przez E(i).
Na przykład złożoność elementarna wynik(4) wynosi E(4) = 2, ponieważ wykonując wynik(4),
wywołamy wynik(3) i wynik(1) (wykonanie elementarne), a z kolei przy wykonaniu wynik(3)
wywołamy wynik(2) (drugie wykonanie elementarne).
6 Egzamin maturalny. Informatyka. Poziom rozszerzony. Zbiór zadań
i E(i)
0 1
3 1
5
7
9
10
Okazuje się, że E(i) można opisać rekurencyjnym wyrażeniem, którego niekompletną postać
podajemy poniżej. Uzupełnij brakujące miejsca tak, aby E(i) dawało poprawną złożoność
elementarną wynik(i) dla każdego całkowitego nieujemnego i.
E(0) = E(1) = E(2) = 1
E(i) = E( .................... ) + E( ............... ) dla parzystego i > 2
E(i) = E( .................... ) dla nieparzystego i > 2
1.3.
Naszym celem jest wyznaczenie największej liczby spośród wartości funkcji wynik(0), wy-
nik(1),…,wynik(1000) bez konieczności rekurencyjnego wyznaczania kolejnych wartości.
Poniżej prezentujemy niekompletny algorytm realizujący to zadanie.
W[0] ← 1
W[1] ← 1
W[2] ← 1
max_wart ← 1
dla i = 3, 4, …, 1 000 wykonuj
jeżeli i mod 2 = 0
W[i] ← ..................................................................
w przeciwnym razie
W[i] ← ...................................................................
jeżeli W[i] > max_wart
....................................................................
zwróć max_wart
Uzupełnij brakujące miejsca w algorytmie tak, aby zwracał on największą liczbę spośród wy-
nik(0), wynik(1),…,wynik(1000).
Komentarz do zadania
1.1.
Do rozwiązania tego zadania stosujemy definicję rekurencyjną wynik(i), wynikającą wprost
z podanego pseudokodu:
wynik(0) = wynik(1) = wynik(2)=1
wynik(i) = wynik(i – 3) + wynik(i – 1) + 1 dla parzystych i>2
wynik(i) = wynik(i – 1) mod 7 dla nieparzystych i>2
A zatem:
• wynik(3) = wynik(2) mod 7 = 1 mod 7 = 1
• wynik(4) = wynik(3) + wynik(1) + 1 = 1 + 1 + 1 = 3

Zwróćmy uwagę, że w powyższym rozwiązaniu dla kolejnych argumentów (większych niż 2)
funkcja wynik jest wywoływana wielokrotnie. Nie musimy jej jednak wielokrotnie wyzna-
czać, np. raz obliczony wynik(3) możemy wykorzystać przy każdym odwołaniu, bez ponow-
nego obliczania.
1.2.
Najpierw rozwiążemy drugą część zadania, czyli podamy zależność rekurencyjną, określającą
złożoność elementarną. Na podstawie tej zależności łatwo rozwiążemy pierwszą część zada-
nia.
Ponieważ wykonania wynik(0), wynik(1) oraz wynik(2) kończą się natychmiastowym zwróce-
niem wyniku, każdemu z nich odpowiada dokładnie jedno wykonanie elementarne. To daje
nam warunek brzegowy rekurencji:
E(0) = E(1) = E(2) = 1.
Natomiast dla każdego i>2 sytuacja jest zależna od parzystości liczby i:
• Dla parzystych i>2 wykonanie wynik(i) pociąga za sobą wykonanie wynik(i–1) oraz
wynik(i–3). Zgodnie z przyjętymi oznaczeniami wykonanie wynik(i–1) wymaga E(i–1)
wykonań elementarnych. Analogicznie wynik(i–3) wymaga E(i–3) wykonań
elementarnych. Zatem wynik(i) pociąga za sobą E(i–1) + E(i–3) wykonań
elementarnych. Stąd:
E(i) = E(i–1) + E(i–3) dla parzystego i>2.
• Z kolei wykonanie wynik(i) dla nieparzystego i > 2 powoduje tylko wykonanie
wynik(i–1). Stąd:
E(i) = E(i–1) dla nieparzystego i>2.
Ostatecznie:
1, dla i ∈{0,1, 2},

E (i ) =  E (i − 3) + E (i − 1), dla parzystego i > 2,
 E (i − 1), dla nieparzystego i > 2,

Znając rekurencyjną formułę dla wyznaczania E(i), możemy wypełnić podaną w zadaniu ta-
belkę, stosując tę formułę dla kolejnych i=3,4, …,10, podobnie jak w zadaniu 1 robiliśmy to
dla funkcji wynik. Drobna różnica polega jedynie na tym, że w zadaniu 1 formuła zapisana
była w innej postaci, a mianowicie w postaci pseudokodu.
1.3.
Naturalnym sposobem uniknięcia kolejnych wywołań rekurencyjnych jest tablicowanie wyni-
ków, co zostało zasugerowane w podanym niekompletnym algorytmie. Jeśli wartości wy-
nik(0), wynik(1),…,wynik(i – 1) przechowywane są w komórkach W[0], W[1],…,W[i – 1] ta-
blicy W, to wartość wynik(i) możemy wyznaczyć jako W[i–3]+W[i–1]+1 dla i parzystych oraz
W[i] mod 7 dla i nieparzystych. Aby wyznaczoną wartość zapamiętać w odpowiedniej ko-
mórce tablicy W, użyjemy powyższych wyrażeń do uzupełnienia instrukcji podstawienia

w podanym algorytmie.
Zmienna max_wart, jak wskazuje nazwa, może być użyta do przechowywania największej
wyznaczonej dotychczas wartości funkcji wynik, zatem aktualizujemy ją zawsze, gdy
W[i]>max_wart. Poniżej prezentujemy kompletne rozwiązanie:
W[0] ← 1
W[1] ← 1
W[2] ← 1
max_wart ← 1
dla i = 3, 4, …, 1 000 wykonuj
jeżeli i mod 2 = 0
W[i] ← W[i – 1]+W[i – 3]+1
w przeciwnym razie
W[i] ← W[i] ←W[i – 1] mod 7
W[i] ← max_wart
zwróć max_wart
Rozwiązanie
1.1.
i wynik(i)
2 1
3 1
4 3
5 3
6 5
7 5
8 9
1.2.
Poprawne wartości E(i) dla argumentów podanych w tabeli
i E(i)
0 1
3 1
5 2
7 3
9 5
10 8
Poprawna definicja rekurencyjna:
E(0) = E(1) = E(2) = 1
E(i) = E(i – 1) + E(i – 3) dla parzystego i > 2
E(i) = E(i – 1) dla nieparzystego i > 2
1.3.
W[0] ← 1
W[1] ← 1
W[2] ← 1
max_wart ← 1
dla i = 3, 4, …, 1000 wykonuj
jeżeli i mod 2 = 0
W[i] ← W[i – 1]+W[i – 3]+1
w przeciwnym razie
W[i] ← W[i – 1] mod 7
W[i] ← max_wart
zwróć max_wart
Zadanie 2.
Wiązka zadań Ułamki dwójkowe
W systemach pozycyjnych o podstawie innej niż 10 można zapisywać nie tylko liczby całko-
wite, ale również rzeczywiste z pewną dokładnością. Na przykład w systemie dwójkowym
cyfry po przecinku odpowiadają kolejnym potęgom 1/2 (jednej drugiej). Cyfra 1 na pierw-
szym miejscu po przecinku odpowiada 1/2, na drugim miejscu — 1/4, na trzecim — 1/8 i tak
dalej.
Na przykład (0,101)2 = 1/2 + 1/8 = 5/8 = 0,62510. Podobnie jak w systemie dziesiętnym nie
każda liczba daje się zapisać w ten sposób dokładnie — na przykład liczba 1/3 nie ma skoń-
czonego rozwinięcia w systemie dwójkowym (ani też w dziesiętnym). Można jednak stosun-
kowo łatwo wyznaczyć zadaną liczbę początkowych cyfr po przecinku dla każdej liczby rze-
czywistej.
Następujący algorytm przyjmuje na wejściu liczbę rzeczywistą x należącą do przedziału [0, 1)
oraz dodatnią liczbę całkowitą k i wypisuje k pierwszych cyfr liczby x w zapisie dwójkowym.
Przeanalizuj algorytm i odpowiedz na podane pytania.
Dane:
x — liczba rzeczywista, 0 ≤ x < 1,
k — liczba całkowita dodatnia.
Wynik:
zapis dwójkowy liczby x do k-tego miejsca po przecinku.
funkcja binarny(x, k)
wypisz „0,”
y←x
dla i=1, 2, ..., k wykonuj
(*) jeżeli y ≥ 1/2
wypisz „1”
w przeciwnym razie
wypisz „0”
y←y*2
jeżeli y ≥ 1
y←y–1
2.1.
Podaj liczbę wypisaną przez algorytm dla x = 0.6, k = 5 oraz wartości zmiennej y przy każdo-
razowym wykonaniu wiersza oznaczonego (*).
Kolejne wykonanie (*) Wartość zmiennej y
1
2
3
4
5
Liczba wypisana przez algorytm: ..............
2.2.
Podaj przykład liczby x, dla której po wykonaniu funkcji binarny(x,4) zmienna y ma wartość
0, a po wykonaniu funkcji binarny(x, 3) zmienna y nie jest równa 0.
2.3.
W systemie trójkowym używa się cyfr 0, 1 i 2. Cyfra 1 na pierwszym miejscu po kropce
oznacza 1/3, zaś 2 oznacza 2/3. Na drugim miejscu są to odpowiednio 1/9 i 2/9, na trzecim —
1/27 i 2/27 i tak dalej, z kolejnymi potęgami trójki w mianownikach.
Poniżej podany jest algorytm wypisujący dla zadanej liczby rzeczywistej x z przedziału [0,1)
oraz liczby całkowitej dodatniej k pierwsze k cyfry zapisu x w systemie trójkowym. Uzupełnij
luki tak, aby algorytm działał prawidłowo.
funkcja trójkowy(x, k)
wypisz „0,”
y←x
dla i = 1, 2, ..., k wykonuj
jeżeli y ≥ 2/3
wypisz „2”
jeżeli ...........
wypisz „1”
jeżeli ...........
wypisz „0”
y=y*3
jeżeli y≥2
...........
jeżeli y≥1
...........
2.1.
Algorytm zaczyna od wypisania zera i przecinka dziesiętnego. Następnie zaczyna się główna
pętla: w pierwszej iteracji y = 0,6, a zatem pierwszą po przecinku cyfrą jest 1. Mnożymy y
przez 2 i jeśli przekroczy 1, odejmujemy 1. Ponieważ 0,6·2 = 1,2, to po tej iteracji zmienna y
przybierze wartość 0,2. W kolejnym obrocie pętli wypiszemy cyfrę 0 (jako że 0,2 < 0,5), po
czym podwoimy y, otrzymując 0,4. Kontynuując w ten sposób działania, dojdziemy do od-
powiedzi takiej jak wzorcowa.
Można przy okazji zauważyć, że po czwartej iteracji y znowu przybierze wartość 0,6, a zatem
dalsze kroki algorytmu, gdybyśmy wykonali ich więcej, byłyby identyczne z pierwszymi
czterema. Widać stąd, że (0,6)2 = 0,1001100110011...
2.2.
Wartość zmiennej y równa zero oznacza po prostu, że już wszystkie dalsze cyfry dwójkowe
liczby x są zerami, innymi słowy, że rozwinięcie dwójkowe x się skończyło.
W zadaniu pytamy zatem o liczbę, która po trzech iteracjach ma jeszcze dalsze niezerowe
cyfry dwójkowe do wypisania, ale po czterech już nie ma. Musi to więc być liczba, która w
rozwinięciu dwójkowym ma dokładnie cztery cyfry po przecinku. Najmniejszą taką liczbą
jest (0,0001)2, czyli 1/16 = 0,0625. Innymi możliwymi odpowiedziami są na przykład
(0,0011)2 = 3/16 = 0,1875 albo (0,1111)2 = 15/16 = 0,9375.
2.3.
Algorytm binarny(x, k) opiera się na następującym pomyśle: jeśli liczba x jest nie mniejsza od
1/2, to jej pierwszą cyfrą dwójkową po przecinku musi być 1. Jeśli teraz pomnożymy liczbę x
przez 2, to odpowiada to przesunięciu całego rozwinięcia o jedno miejsce w lewo. Druga po
przecinku cyfra liczby x to pierwsza cyfra po przecinku 2x, czyli możemy ją wyznaczyć po-
dobnie jak poprzednio: sprawdzając, czy jest większa lub równa 1/2. Oczywiście musimy
najpierw pominąć stojącą przed przecinkiem część całkowitą — odejmujemy zatem 1, jeśli
liczba przekroczyła 1 w czasie mnożenia.
Bardzo podobną technikę stosujemy w algorytmie trojkowy(x, k). Tutaj pierwsza cyfra po
przecinku powinna być równa 2, jeśli liczba x jest nie mniejsza od 2/3, 1 — jeśli x należy do
przedziału [1/3, 2/3), a 0 — jeśli x jest mniejsze od 1/3. Następnie dokonujemy przesunięcia
w lewo, mnożąc liczbę przez 3, po czym usuwamy z niej część całkowitą. Istotną różnicą jest
to, że teraz część całkowita liczby może wynosić 0, 1 lub 2, zatem musimy odjąć 1 lub 2, za-
leżnie od potrzeby:
jeżeli y ≥ 2/3
wypisz „2”
jeżeli y ≥ 1/3 oraz y < 2/3
wypisz „1”
jeżeli y < 1/3
wypisz „0”
y←y*3
jeżeli y≥2
y←y–2
jeżeli y≥1
y←y–1
Zamiast ostatnich czterech wierszy — odpowiadających pomijaniu części całkowitej — moż-
na było w oryginalnym algorytmie napisać tak:
jeżeli y≥2
y←y–1
jeżeli y≥1
y←y–1
Jeśli liczba będzie większa niż 2, algorytm najpierw odejmie 1, a następnie zauważy, że liczba
wciąż jest większa niż 1, i odejmie znów jedynkę. Warto jeszcze wspomnieć, że gdyby luki
nie narzucały konstrukcji algorytmu, można byłoby użyć krótszego zapisu:
dopóki y≥1 wykonuj
y←y–1
Miałoby to ten sam efekt: odrzucenie z liczby y jej części całkowitej.
Zadanie 3.
Wiązka zadań Ciekawe mnożenia
Dana jest następująca funkcja rekurencyjna:
Dane:
x — liczba całkowita,
n — dodatnia liczba całkowita.
funkcja F(x, n)
jeżeli n = 1
podaj wynik x i zakończ
w przeciwnym razie
jeżeli n mod 3 = 0
k ← F(x, n div 3)
(*) podaj wynik k*k*k i zakończ
w przeciwnym razie
(**) podaj wynik x*F(x, n-1) i zakończ
Uwaga: „div” jest operatorem dzielenia całkowitego.
3.1.
Podaj wszystkie wywołania rekurencyjne funkcji F oraz obliczany po każdym wywołaniu
wynik, jeśli na początku wywołamy F(2, 10).
wywołanie wynik
F(2, 10)
F( ; )
3.2.
Uzupełnij tabelę o brakujące elementy:
x n wynik F(x, n)
2 2 4
2 3
3 81
5 32
2 256
10 1024
3.3.
Uzupełnij tabelę, podając łączną liczbę mnożeń wykonanych w wierszach oznaczonych (*)
i (**) po wywołaniu F dla podanych argumentów x i n:
x n Liczba operacji mnożenia
2 2 1
2 3
3 4
4 7
4 8
4 9
3.4.
Podaj, która z poniższych funkcji określa liczbę wszystkich operacji mnożenia wykonywa-
nych przez powyższy algorytm dla argumentu n będącego potęgą trójki (n = 3m dla pewnego
nieujemnego m):
• lmnozen(n ) = n div 2
• lmnozen(n ) = log 2 n
• lmnozen(n ) = 2 ⋅ log 3 n
• lmnozen (n ) = 1 + n
Zadanie 4.
Wiązka zadań Silniowy system pozycyjny
Pojęcie silni dla liczb naturalnych większych od zera definiuje się następująco:
! = 1 ∙ 2 ∙ 3 ∙ … ∙ ( − 1) ∙
Silniowy system pozycyjny to pozycyjny sposób zapisu liczb naturalnych, w którym mnożni-
ki dla kolejnych pozycji są definiowane przez silnie kolejnych liczb naturalnych, tzn.
( )! = ( … )! = ∙ !+ ∙ ( − 1)! + ⋯ + ∙ 2! + ∙ 1!
W systemie silniowym współczynnik xi, który odpowiada mnożnikowi i!, spełnia zależność
0≤ ≤ .
Zapis każdej liczby w silniowym systemie pozycyjnym jest jednoznaczny, tzn. każdą liczbę
naturalną można zapisać tylko w jeden sposób i każdą liczbę naturalną można zapisać do-
kładnie w jeden sposób.
Uwaga: W poniższych zadaniach będziemy mieć do czynienia tylko z takimi liczbami, dla
których współczynniki spełniają zależność 0 ≤ ≤ 9.
Przykład
(1220)! = 1 ∙ 4! + 2 ∙ 3! + 2 ∙ 2! + 0 ∙ 1! = 24 + 12 + 4 + 0 = 40.
4.1.
Uzupełnij tabelę. Zamień zapis liczby w systemie silniowym na jej zapis w systemie dziesięt-
nym.
liczba w systemie silniowym liczba w systemie dziesiętnym

(310)!
(2011)!
(54211)!
4.2.
Podaj zapis w systemie silniowym największej liczby, jaką można w tym systemie zapisać na
pięciu pozycjach.
4.3.
Zamiana zapisu liczby w systemie dziesiętnym na zapis w systemie silniowym może przebie-
gać według następującego schematu: Szukamy największej liczby k, której silnia nie przekra-
cza liczby x. Pierwsza jej cyfra to wynik dzielenia całkowitego x przez k!. Kolejne cyfry za-
pisu silniowego (zaczynając od cyfr najbardziej znaczących) otrzymujemy przez wyznaczanie
wyników dzielenia liczby x przez (k – 1)!, (k –2)!, ..., 2!, 1!. Po wyznaczeniu cyfry xi, odpo-
wiadającej współczynnikowi i!, zmniejszamy wartość x o liczbę odpowiadającą cyfrze xi,
czyli xi⋅i!. Oznacza to, że x przyjmuje wartość x mod k!.
Przykład
x k x div k! x mod k!
1548
6 2 108
108 5 0 108
108 4 4 12
12 3 2 0
0 2 0 0
0 1 0 0
Liczba dziesiętna 1548 w zapisie silniowym: (204200)!

Wykonaj zamianę liczby 5489 z systemu dziesiętnego na silniowy zgodnie z opisanym powy-
żej algorytmem. Uzupełnij poniższą tabelkę oraz podaj zapis silniowy liczby 5489.
5489
Liczba dziesiętna 5489 w zapisie silniowym: ........................................
4.4.
Poniżej przedstawiono algorytm z lukami, który zamienia zapis liczb z systemu dziesiętnego
na system silniowy. Uzupełnij luki w tym algorytmie.
Specyfikacja
Dane:
x — liczba całkowita dodatnia zapisana w systemie dziesiętnym,
Wynik:
s — napis reprezentujący liczbę x zapisaną w systemie silniowym.
silnia ← 1
k ←1
dopóki (silnia < x) wykonuj
k←k+1
silnia← silnia* k
jeżeli ..........................................
silnia ← silnia div k
k←k–1
s ←” ”
dopóki (k>0) wykonuj
cyfra ← ............................................
s ← s ◦ tekst (cyfra)
x ← ..................................................
silnia ← ...........................................
k ←k – 1
Uwaga
tekst (x) oznacza funkcję zamieniającą liczbę x na jej zapis tekstowy
” ” oznacza napis pusty
u ◦ v oznacza sklejenie dwóch napisów: u oraz v
Zadanie 5.
Wiązka zadań Sortowanie przez wstawianie na dwa sposoby
Sortowanie przez wstawianie polega na powtarzaniu operacji wstawiania elementu do już
uporządkowanego ciągu. Aby znaleźć w uporządkowanym ciągu miejsce, w które należy
wstawić nowy element, można stosować różne strategie. Poniższy algorytm znajduje to miej-
sce metodą wyszukiwania binarnego.
Specyfikacja
Dane:
n — liczba naturalna oznaczająca długość ciągu,
A[1..n] — ciąg liczb całkowitych zapisanych w tablicy
Wynik:
A[1..n] — tablica liczb całkowitych, w której liczby zostały ustawione w porządku
niemalejącym
Algorytm
dla j = n – 1, n – 2, … , 1 wykonuj
x ← A[j]
p←j
k←n+1
dopóki k – p > 1 wykonuj
i ← (p + k) div 2
jeżeli x ≤ A[i]
k←i
w przeciwnym razie
p←i
dla i = j, j + 1, … , p – 1 wykonuj
A[i] ← A[i + 1]
A[p] ← x
5.1.
Przeanalizuj działanie powyższego algorytmu dla ciągu 12, 4, 3, 10, 5, 11 o długości n = 6 i
podaj, ile razy zostaną wykonane instrukcje k ← i i p ← i dla kolejnych wartości j zamiesz-
czonych w tabeli.
Liczba wykonań
Wartość j
k←i p←i
5
4
3
2
1
5.2.
Uzupełnij luki w poniższym algorytmie sortowania przez wstawianie tak, aby znajdowanie
miejsca na kolejny wstawiany element było realizowane metodą wyszukiwania liniowego.
Specyfikacja
Dane:
n — liczba naturalna oznaczająca długość ciągu, A[1..n] — ciąg liczb całkowitych za-
pisanych w tablicy.
Wynik:
A[1..n] — tablica liczb całkowitych, w której liczby zostały ustawione w porządku
niemalejącym.
Algorytm:
dla j = n – 1, n – 2, … , 1 wykonuj
x ← ………
i ← ……….
dopóki (i ≤ n) i (x > A[i]) wykonuj
A[i – 1] ← A[i]
i←i+1
…….. ← x
5.3.
Porównaj dwa algorytmy sortowania przez wstawianie: taki, w którym miejsce dla wstawia-
nego elementu jest znajdowane metodą wyszukiwania binarnego, i taki, w którym jest ono
znajdowane metodą wyszukiwania liniowego. Zaznacz znakiem X w odpowiedniej kolumnie,
które zdanie jest prawdziwe (P), a które jest fałszywe (F).
Oba algorytmy dla ciągu 12, 4, 3, 10, 5, 11 wykonują
P F
jednakową liczbę porównań między elementami ciągu liczb.
jednakową liczbę przesunięć elementów w tablicy.
tyle samo powtórzeń pętli zewnętrznej w algorytmie.
jednakową liczbę instrukcji podstawienia wartości do zmiennej x.
Zadanie 6.
Wiązka zadań Od szczegółu do ogółu
Rozważmy następujący algorytm:
Dane:
k — liczba naturalna,
A[1...2k] — tablica liczb całkowitych.
Algorytm 1:
n←1
dla i=1,2,…,k wykonuj
n ← 2⋅n
s←1
dopóki s<n wykonuj
j←1
dopóki j<n wykonuj
(*) jeżeli A[j]>A[j+s]
(**) zamień(A[j],A[j+s])
j ← j+2⋅s
s ← 2⋅s
zwróć A[1]
Uwaga: Funkcja zamień(A[j],A[j+s]) zamienia miejscami wartości A[j] oraz A[j+s].
6.1.
Prześledź działanie algorytmu 1 dla podanych poniżej wartości k i początkowych zawartości
tablicy A. W każdym wierszu poniższej tabeli wpisz końcową zawartość tablicy A.
k Początkowa zawartość tablicy A[1...2k] Końcowa zawartość tablicy A[1...2k]
2 [4, 3, 1, 2] [1, 4, 3, 2]
2 [2, 3, 4, 1]
3 [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8]
3 [8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1]
3 [4, 5, 6, 1, 8, 3, 2, 4]
6.2.
Wskaż, które z poniższych zdań są prawdziwe (P), a które fałszywe (F), wstawiając znak X
w odpowiedniej kolumnie:
P F
Po zakończeniu działania algorytmu 1 komórka A[2k] zawiera największą z

liczb A[1],…,A[2k].
Po zakończeniu działania algorytmu 1 spełniona jest nierówność

A[i] ≤A[i+1] dla każdego i, takiego że 1 ≤ i ≤ 2k.
Po zakończeniu działania algorytmu 1 komórka A[1] zawiera najmniejszą

z liczb A[1],…,A[2k].
6.3.
Wskaż, które z poniższych zdań są prawdziwe (P), a które fałszywe (F), wstawiając znak X
w odpowiedniej kolumnie. Przyjmij, że n=2k oraz k>1:
P F
Instrukcja jeżeli w wierszu (*) jest wykonywana mniej niż 2n razy.
Instrukcja jeżeli w wierszu (*) jest wykonywana mniej niż n/2 razy.
Możliwe jest dobranie takiej początkowej zawartości A[1..2k], że instrukcja

zamiany z wiersza (**) nie zostanie wykonana ani razu.
Możliwe jest dobranie takiej początkowej zawartości A[1..2k], że instrukcja

zamiany z wiersza (**) zostanie wykonana co najmniej 2n2 razy.
6.4.
Rozważmy poniższy algorytm podobny do algorytmu 1.
Wejście: k — liczba naturalna,
A[1...2k] — tablica liczb całkowitych.
Algorytm 2:
n←1
n ← 2⋅n
s←1
dopóki s<n wykonuj
j←1
dopóki j<n wykonuj
(*) jeżeli A[j]>A[j+1]
zamień(A[j],A[j+1])
j ← j+1
s ← s+1
zwróć A[1], A[2],…,A[n]
Uwaga: Funkcja zamień(A[j],A[j+1]) zamienia miejscami wartości A[j] oraz A[j+1].
Uzupełnij luki w poniższych zdaniach. Przyjmij n=2k oraz k>1.
Po zakończeniu działania algorytmu 2 element A[i] jest ........................
niż element A[i+1] dla każdego i większego od ......................................
oraz mniejszego od ...................................................................................
Wiersz (*) algorytmu 2 wykonywany będzie w przebiegu algorytmu

• ..................................... niż n razy,
• ..................................... niż n2 razy.
Zadanie 7.
Wiązka zadań Scalanie
Rozważmy następujący algorytm, który jako dane przyjmuje tablicę n-elementową, gdzie n
jest potęgą dwójki:
Dane: tablica liczb rzeczywistych T[1..n], gdzie = 2 , a m jest liczbą całkowitą nieujemną
funkcja uporządkuj(T[1..n]):
jeżeli n=1
zwróć T[1..n] i zakończ
k ← n/2
A[1..k] ← uporządkuj(T[1 .. k])
B[1..k] ← uporządkuj(T[k+1 .. n])
zwróć scal(A, B) i zakończ
Funkcja scal(A,B) dla danych dwóch tablic o rozmiarze k zwraca tablicę o rozmiarze 2k, po-
wstałą przez połączenie tablic A i B w sposób uporządkowany, tj. od elementu najmniejszego
do największego. Na przykład dla tablic A = [4,6,18,22] i B = [1,3,10,15] wywołanie
scal(A,B) zwróci tablicę [1,3,4,6,10,15,18,22].
7.1.
Spośród danych tablic wybierz te, które są zgodne ze specyfikacją algorytmu, a następnie
podaj dla nich wynik jego działania.
• T = [ 15, 11 ],
• T = [ 1, 3, 8 ],
• T = [ 8, 4, 2, 1],
• T = [ 10, 15, 1 , 6, 9, 2, 5, 90 ].
7.2.
Funkcja uporządkuj jest funkcją rekurencyjną. Uzupełnij poniższe drzewo wywołań rekuren-
cyjnych dla danej tablicy T = [8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10, 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9].
8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10, 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9
8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9

7.3.
Załóżmy, że wywołanie procedury scal(A,B) dla dwóch tablic o długości k wykonuje 2k–1
kosztownych operacji (porównywania liczb). Podaj liczbę kosztownych operacji, jaka zosta-
nie wykonana przez funkcję uporządkuj dla tablicy
T[1..16] = [ 8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10, 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9 ].
Zadanie 8.
Wiązka zadań Dwa ciągi
Niech A[1..n] i B[1..n] będą uporządkowanymi rosnąco tablicami liczb całkowitych i niech x
będzie liczbą całkowitą. Rozważmy następujący algorytm:
i←1
j←n
dopóki (i ≤ n oraz j > 0) wykonuj
dopóki (i ≤ n oraz j > 0)wykonuj

(*) jeżeli A[i] + B[j] = x
podaj wynik PRAWDA i zakończ algorytm
w przeciwnym razie
jeżeli A[i] + B[j] < x
i← i + 1
w przeciwnym razie
j← j – 1
podaj wynik FAŁSZ
8.1.
Uzupełnij poniższą tabelę. Podaj wynik działania algorytmu oraz liczbę porównań wykona-
nych w wierszu oznaczonym (*).
Wynik działa- Liczba porównań
Tablica A Tablica B x
nia algorytmu w kroku (*)
3, 5, 12, 17 8, 10, 13, 14 21
4, 6, 8, 10 5, 7, 9, 11 13
8.2.
Przeanalizuj działanie zaprezentowanego algorytmu i uzupełnij poniższą specyfikację.
Dane:
n — dodatnia liczba całkowita
A[1..n], B[1..n] — n-elementowe tablice liczb całkowitych, posortowane rosnąco
x — liczba całkowita
Wynik:
PRAWDA, gdy .................................................................................................................
FAŁSZ, gdy .......................................................................................................................

8.3.
Podaj przykład pięcioelementowych tablic A i B, dla których przy x = 20 algorytm wykona
sześć porównań w wierszu (*), a wynikiem będzie PRAWDA.
Zadanie 9.
Wiązka zadań Wieże z Hanoi
W problemie wież z Hanoi mamy trzy pręty oznaczone A, B i C oraz n okrągłych krążków
o średnicach odpowiednio 1, 2, …, n. Na początku wszystkie krążki nałożone są na pręt A,
w kolejności od największego do najmniejszego (największy na dole, najmniejszy na górze).
Układ ten (dla n=3) został przedstawiony na poniższym rysunku.
Zgodnie z regułami problemu krążki można przekładać między prętami. W jednym ruchu
możliwe jest przełożenie krążka znajdującego się na szczycie jednego z prętów na szczyt in-
nego pręta, pod warunkiem że nie kładziemy przekładanego krążka na krążek mniejszy od
niego. Na przykład na poniższym rysunku krążek 2 możemy przełożyć z pręta A na pręt C,
natomiast niemożliwe jest przełożenie go na pręt B.
Zadanie polega na przełożeniu wszystkich krążków z pręta A na pręt B, przy czym można
korzystać z pomocniczego pręta C. Na poniższym rysunku przedstawiono efekt końcowy.
Problem wież z Hanoi można rozwiązać za pomocą algorytmu rekurencyjnego. W algorytmie

pręty: startowy, docelowy i pomocniczy, podane są jako parametry wejściowe, odpowiednio
x, y i z. Algorytm polega na tym, że najpierw przenosimy n – 1 krążków na pręt pomocniczy
z, potem największy krążek zostaje przeniesiony na pręt docelowy y, a na koniec n – 1 krąż-
ków zostaje przeniesionych z pręta pomocniczego z na pręt docelowy y, przy czym pręt star-
towy x traktowany jest jako pomocniczy.
Algorytm
Specyfikacja
Dane:
n — liczba całkowita dodatnia,
x — nazwa pręta startowego,
y — nazwa pręta docelowego,
z — nazwa pręta pomocniczego.
Wynik:
ciąg ruchów opisujący rozwiązanie problemu wież z Hanoi z n krążkami, w którym na
początku wszystkie krążki znajdują się na pręcie x, a na końcu mają znaleźć się na
pręcie y, zaś pomocniczym prętem jest z.
Uwaga: Pojedynczy ruch zapisujemy za pomocą znaku . Na przykład C  B oznacza
przeniesienie krążka z pręta C na pręt B.
funkcja wieże(n, x, y, z)
jeżeli n=1
wypisz x  y
w przeciwnym razie
wieże(n – 1, x, z, y)
wypisz x  y
wieże(n – 1, z, y, x)
Przykład
Wywołanie wieże(2, A, B, C) spowoduje dwa wywołania rekurencyjne: wieże(1, A, C, B)
oraz wieże(1, C, B, A). Ciąg ruchów utworzony przez wieże(2, A, B, C) ma postać:
A  C, A  B, C  B,
gdzie podkreślone ruchy są utworzone przez rekurencyjne wywołania wieże(1, A, C, B) oraz
wieże(1, C, B, A).
9.1.
Podaj wszystkie wywołania rekurencyjne funkcji wieże (wraz z ich parametrami), do których
dojdzie w wyniku wywołania wieże(3, A, B, C). Odpowiedź podaj w poniższej tabeli, uzupeł-
niając parametry wszystkich wywołań rekurencyjnych.
n x y z
3 A B C
2 A C B
1 A B C
1
2
1
1
9.2.
Prześledź działanie wieże(3, A, B, C) i uzupełnij poniżej wygenerowany ciąg ruchów:
AB; AC; ……………………………………………………………………………
9.3.
Niech H(n) oznacza liczbę ruchów wykonanych przez podany algorytm dla n krążków. Za-
uważ, że rozwiązanie problemu dla n>1 krążków wymaga jednego ruchu oraz dwukrotnego
rozwiązania problemu dla n – 1 krążków. W oparciu o tę obserwację uzupełnij poniższą tabe-
lę.
n H(n)
1 1
2 3
3
4
5
7
10
Podaj ogólny wzór określający liczbę ruchów dla n krążków:
H(n)= ................................................................................................................
9.4.
Poniżej prezentujemy nierekurencyjne rozwiązanie problemu wież z Hanoi.
Specyfikacja
Dane:
Wynik:
ciąg ruchów opisujący rozwiązanie problemu wież z Hanoi z n krążkami, w którym na
początku wszystkie krążki znajdują się na pręcie A, a na końcu powinny się znaleźć na
pręcie B.
Algorytm:
(1) dopóki (pręt A jest niepusty lub pręt C jest niepusty) wykonuj
(2) jeżeli n jest parzyste:
(3) przenieś krążek nr 1 o jedną pozycję w lewo
(4) w przeciwnym razie
(5) przenieś krążek nr 1 o jedną pozycję w prawo
(6) przenieś krążek między prętami, na których nie ma krążka nr 1
W powyższym algorytmie przeniesienie krążka nr 1 o jedną pozycję w prawo oznacza wyko-
nanie jednego z ruchów AB, BC lub CA, tak aby krążek nr 1 został przeniesiony
na inny pręt. Analogicznie przeniesienie krążka w lewo oznacza wybranie jednego z ruchów
AC, BA lub CB, tak aby krążek nr 1 został przeniesiony na inny pręt.
Ruch w kroku (6) powyższego algorytmu jest określony jednoznacznie, gdyż dopuszczalne
jest tylko położenie mniejszego krążka na większym, a nie odwrotnie.
Przykład
Dla n=3 powyższy algorytm wykona następujący ciąg ruchów:
AB; AC; BC; AB; CA; CB; AB,
gdzie ruchy podkreślone przenoszą krążek nr 1 o jedną pozycję w prawo.
Wypisz ciąg ruchów, który poda powyższy algorytm dla n=4.
Zadanie 10.
Wiązka zadań Dzielenie wielomianu
Rozważamy wielomiany ( ) stopnia − 1, gdzie jest potęgą dwójki:
( )= + + + ⋯+ , = 2 .
Do obliczania wartości ( ) można zastosować technikę „dziel i zwyciężaj” w następujący
sposób: dzielimy postać ogólną wielomianu ( ) na dwie części:
( )= + + ⋯+ + + + ⋯+ ,
. .
gdzie = /2. Jeśli w drugiej części wydzielimy czynnik , to otrzymamy równość

(*) ( )= ( )+ ( )⋅ ,
gdzie ( ) i ( ) są wielomianami stopnia − 1:
( ) = + ⋯+ + + ,
( )= + ⋯+ + + ,
W ten sposób problem obliczenia wartości ( ) dzielimy na dwa podproblemy — obliczenia
( ) i obliczenia ( ), przy czym każdy z nich ma rozmiar o połowę mniejszy. Na przykład
aby obliczyć wartość wielomianu ( = 8)
( ) = −8 + 7 + 6 − +4 +5 −2 +3 ,
obliczamy = /2 = 4, ( ) = −8 + 7 + 6 − oraz ( )=4+5 −2 +3 .
Następnie korzystamy ze wzoru ( ) = ( ) + ( ) ⋅ .
Ponieważ do pełnej realizacji algorytmu we wzorze (*) potrzebne jest obliczenie wartości ,
więc najpierw obliczamy wszystkie potęgi , , , … , i zapamiętujemy je w tablicy
Z[0 .. m-1], np. za pomocą poniższej procedury.
Obliczanie tablicy [0.. -1]:
Dane:
— liczba całkowita postaci 2 , gdzie jest liczbą całkowitą nieujemną,
x — liczba rzeczywista.
Wynik:
tablica [0 .. -1], dla której [ ] =
[0] ←
←1
←2
dopóki < wykonuj
[ ] [ − 1] ⋅ [ − 1]
← +1
←2⋅
Mając tablicę Z, obliczamy wartość ( ) za pomocą funkcji rekurencyjnej F.
Dane:
tablica liczb rzeczywistych [0 . . − 1] ze współczynnikami , ,…, , gdzie
= 2 , a m jest liczbą całkowitą nieujemną;
tablica [0 .. -1], dla której [ ] = .
Wynik:
wartość + ⋯+ + + .
funkcja F( [0 . . − 1]):
jeżeli n=1
zwróć T[0] i zakończ
← /2
[0 . . − 1] ← [0 . . − 1]
[0 . . − 1] ← [ . . − 1]
zwróć F( ) + F( ) ⋅ [ − 1] i zakończ
Prześledźmy na przykład obliczenie wartości wielomianu
( ) = −8 + 7 + 6 − +4 +5 −2 +3 ( = 2 , = 3)
dla x=3.
W pierwszym kroku algorytm obliczy tablicę [0 . . 2]:
[0] = 3, [1] = 3 , [2] = 3 = 81.
Następnie algorytm obliczy F([-8,7,6,-1,4,5,-2,3]), tzn.
F([-8,7,6,-1,4,5,-2,3]) = F([-8,7,6,-1]) + F([4,5,-2,3])*Z[2]
Obliczanie F([4,5,-2,3]) i F([-8,7,6,-1]) odbywa się w analogiczny sposób, tzn.
F([-8,7,6,-1]) = F([-8,7])+ F([6,-1])*Z[1]
= F([-8])+F([7])*Z[0]+(F([6])+F([-1])*Z[0])*Z[1]
= (-8)+7*Z[0] + (6+(-1)*Z[0])*Z[1]
= (-8)+7*3+(6+(-1)*3)*9 = 40,
F([4,5,-2,3]) = F([4,5])+F([-2,3])*Z[1]
= F([4])+F([5])*Z[0]+(F([-2])+F([3])*Z[0])*Z[1]
= 4+5*Z[0]+((-2)+3*Z[0])*Z[1]
= 4+5*3+((-2)+3*3)*9=82.
Zatem
F([-8,7,6,-1,4,5,-2,3]) = F([-8,7,6,-1])+F([4,5,-2,3])*Z[2] = 40+82*81 = 6682.

Można zauważyć, że podczas obliczania F([-8,7,6,-1,4,5,-2,3]) łącznie zostanie wykonanych
7 mnożeń:
• 3 mnożenia podczas obliczania F([-8,7,6,-1])=40,
• 3 mnożenia podczas obliczania F([4,5,-2,3])=82,
• 1 mnożenie przy obliczaniu F([-8,7,6,-1])+ F([4,5,-2,3])*Z[2] = 40+82*Z[2].
Liczba wszystkich wywołań rekurencyjnych jest równa 15. Oto wszystkie wywołania funk-
cji F:
• F([-8,7,6,-1,4,5,-2,3])
o F([-8,7,6,-1])
 F([-8,7])
• F([-8])
• F([7])
 F([6,-1])
• F([6])
• F([-1])
o F([4,5,-2,3])
 F([4,5])
• F([4])
• F([5])
 F([-2,3])
• F([-2])
• F([3])
10.1.
Podaj, jakie wartości zostaną obliczone w tablicy Z[0 .. m-1] przy obliczaniu (2), gdzie
( )=9+ −6 +2 −3 +5 .
10.2.
Oblicz łączną liczbę operacji mnożenia, jaka zostanie wykonana przez funkcję F(T) dla n-
elementowej tablicy T.
Uzupełnij poniższą tabelkę:
n Liczba operacji mnożenia
1 0
2
4
8
16
1024
Uzupełnij poniższy wzór rekurencyjny dla f(n) — liczby operacji mnożenia wykonywanych
przez funkcję F dla tablicy n-elementowej:
( ) = ......... ⋅ ( /2) + ................... dla >1
10.3.
Wypisz wszystkie wywołania funkcji F podczas obliczania
( )=9+ −6 + 10 +2 +4 − −3 +5 .
Podaj wzór ogólny na g(n) — liczbę wszystkich wywołań funkcji F dla wielomianu ( )
stopnia − 1, gdzie jest potęgą dwójki. Uzupełnij poniższy wzór:
( ) =.............................
10.4.
Do obliczania wartości wielomianu ( )
( )= + + + ⋯+ ( = 3 ),
a więc gdy jest potęgą trójki, można zastosować podział na trzy części
( )= + ⋯+ + + ⋯+ + + ⋯+ ,
. . .
gdzie = /3. Wówczas uzyskujemy

( )= ( )+ ( )⋅ + ( )⋅ = ( )+( ( )+ ( )⋅ )⋅ ,
gdzie ( ), ( ), ( ) są wielomianami, w których liczba współczynników jest trzykrotnie
mniejsza niż w wyjściowym wielomianie ( ).
Wzorując się na funkcji F, możemy skonstruować rekurencyjną funkcję G(T[0 .. -1]), obli-
czającą wartość ( ) przez podział tablicy T na trzy równe części, o ile > 1. Po obliczeniu
trzech wyników dla każdej z części, powiedzmy ( ), ( ), ( ), funkcja oblicza swój wy-
nik, wykonując dodatkowo dwa mnożenia:
• jedno mnożenie przy obliczaniu ( ) ⋅ .
• jedno mnożenie przy obliczaniu ( ( ) + ( ) ⋅ )⋅ .
Podobnie jak poprzednio pomijamy problem obliczania potęg dla = 3 ( ≥ 0), tzn.
przyjmujemy, że potęgi te są przechowywane w pewnej tablicy Z[0 .. m-1], a więc ich obli-
czanie nie jest wliczane do kosztu obliczeniowego funkcji G.
W ten sposób na przykład dla n=3 funkcja G wykona dokładnie 2 mnożenia, a dla n=9 funk-
cja wykona łącznie 8 mnożeń:
• po 2 mnożenia dla każdej z trzech części ( ), ( ), ( ),
• jedno mnożenie przy obliczaniu ( ) ⋅ .
• jedno mnożenie przy obliczaniu ( ( ) + ( ) ⋅ )⋅ .
Uzupełnij poniższą tabelkę, podając liczbę mnożeń, jaka zostanie wykonana przez funkcję G
dla n-elementowej tablicy współczynników T.
3 2
9 8
27
81
243
Zadanie 11.
Wiązka zadań Odwrotna notacja polska
Dla przetwarzania przez komputer wygodnym sposobem zapisu wyrażeń arytmetycznych jest
tzw. odwrotna notacja polska (ONP). Zapis w ONP wyrażenia W nazywamy postacią ONP
i oznaczamy ją ONP(W). W ONP operator (dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia)
umieszczamy za jego argumentami, np. 2+5 zapisujemy jako 2 5 +. Dokładniej, postać ONP
dla wyrażenia definiujemy rekurencyjnie w następujący sposób:
1. Jeżeli W jest liczbą, to jego postać ONP jest równa W.
2. Jeżeli W ma postać W1 op W2, gdzie op jest operatorem, a W1 i W2 wyrażeniami, to
ONP(W) jest równe ONP(W1) ONP(W2) op.
Przykład
W = W1 op W2 W1 W2 op ONP(W)
1+2 1 2 + 12+
5–7 5 7 – 57–
3 ∗(5–7) 3 5–7 ∗ 357–∗
(1+2)+(3 ∗(5–7)) 1+2 3 ∗(5–7) + 12+357–∗+
Zauważmy, że dla W= ( 1 + 2 ) + ( 3 ∗ ( 5 – 7 ) ) wartość ONP(W) uzyskujemy z połączenia
ONP( 1 + 2 ) = 1 2 +, ONP(3 ∗ ( 5 – 7 ) ) = 3 5 7 – ∗ oraz znaku dodawania +.
11.1.
Uzupełnij poniższą tabelę, podając dla każdego wyrażenia z pierwszej kolumny jego podwy-
rażenia, łączący je operator oraz postać ONP tego wyrażenia.
W = W1 x W2 W1 W2 op ONP( W )
4+3 4 3 + 43+
(4 + 3) ∗ 2
5∗(7–6)
( (4 + 3) ∗ 2 ) – (5 ∗ ( 7 – 6 ) )
11.2.
Postać ONP wyrażeń, choć dla ludzi mało czytelna, ma własności bardzo przydatne dla anali-
zy komputerowej. W ONP nie są potrzebne nawiasy, a do wyznaczania wartości wyrażenia
można zastosować prosty algorytm podany poniżej.
Specyfikacja
Dane:
X = X[1… n] — wyrażenie w ONP, gdzie X[i] dla 1≤i≤n jest liczbą lub znakiem
ze zbioru {+, –, ∗}.
Wynik:
wartość wyrażenia X.
Algorytm:
k←1
dla i=1,2,…,n wykonuj
jeżeli X[i] jest liczbą
T[k] ← X[i]
jeżeli X[i]∈{+, –, ∗}
b ← T[k – 1]
a ← T[k – 2]
k←k–2
jeżeli X[i] = `+`
T[k] ← a + b
jeżeli X[i] = `–`
T[k] ← a – b
jeżeli X[i] = `∗`
T[k] ← a ∗ b
k←k+1
zwróć T[1]
Prześledź działanie podanego algorytmu dla wyrażenia X = 9 7 + 3 ∗ 5 4 – 2 ∗ –, czyli dla
n=11 oraz następujących wartości X[1],.., X[11]:
i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
X[i] 9 7 + 3 ∗ 5 4 – 2 ∗ –
Wartość zmiennej k po i-tym przebiegu Zawartość tablicy T[1..k-1] po i-tym
i
pętli przebiegu pętli
1 2 9
2 3 9, 7
4 3 16, 3
5
6
10
11
11.3.
Poniższy algorytm sprawdza, czy podany na wejściu ciąg liczb i operatorów jest poprawnym
wyrażeniem w ONP.
Specyfikacja
Dane:
n — liczba całkowita dodatnia
X = X[1..n] — ciąg elementów, z których każdy jest liczbą lub znakiem ze zbioru
{+, –, ∗}.
Wynik:
Tak — jeśli X jest poprawnym wyrażeniem w ONP,
Nie — w przeciwnym przypadku.
Algorytm:
licznik ← 0
jeżeli X[i] jest liczbą
licznik ← licznik + 1
jeżeli X[i]∈{+, –, ∗}
jeżeli licznik < 2
zwróć „Nie” i zakończ działanie
w przeciwnym razie
licznik ← licznik – 1
jeżeli licznik ≠ 1
zwróć „Nie”
w przeciwnym razie
zwróć „Tak”
Oceń, które z podanych poniżej napisów są wyrażeniami zapisanymi poprawnie w ONP, wpi-
sując słowa TAK lub NIE w trzeciej kolumnie poniższej tabeli. W drugiej kolumnie podaj
wartości zmiennej licznik po zakończeniu działaniu algorytmu dla poszczególnych napisów.
Wartość zmiennej licznik Czy poprawne
Napis
po zakończeniu algorytmu wyrażenie w ONP?
12+∗ 1 NIE
12+34–5∗78+9
12345++++
12345++++++
12345+++++
12+23–34∗45+––––
12+23–34∗45+–––––
12+34–5∗78+9+++
11.4.
W poniższych wyrażeniach przyjmujemy, że op1,…, op10 to znaki ze zbioru {+, –, ∗}. Podaj
postać ONP poniższych wyrażeń.
X: (((((((((1 op1 2) op2 3) op3 4) op4 5) op5 6) op6 7) op7 8) op8 9) op9 10)
ONP(X): ...............................................................................................................
..............................................................................................................................
Y: (1 op1 (2 op2 (3 op3 (4 op4 (5 op5 (6 op6 (7 op7 (8 op8 (9 op9 10)))))))))
ONP(Y): ...............................................................................................................
..............................................................................................................................
Zadanie 12.
Wiązka zadań Szyfr Beauforta
Każdej z wielkich liter angielskiego alfabetu przyporządkowany jest kod ASCII, będący
ośmiobitową liczbą naturalną. Poniższa tabela przedstawia kody ASCII dla liter od A do Z:
65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Dany jest następujący algorytm szyfrujący:
Dane:
n — liczba naturalna, wielkość tablicy Tekst[]
Tekst[] — tablica zawierająca kody ASCII liter tekstu do zaszyfrowania, elementy ta-
blicy są numerowane od 0 do n-1
k — nieujemna liczba całkowita
Wynik:
Szyfrogram[] — tablica o długości n zawierająca kody ASCII liter zaszyfrowanego
tekstu
i ← 0
dopóki (i<n) wykonuj
(*) Szyfrogram[i] ← (90-Tekst[i]+k) mod 26 + 65
i ← i+1
k ← k+i
12.1.
Uzupełnij poniższą tabelę wartościami zmiennych i oraz k w wierszu oznaczonym (*) w ko-
lejnych iteracjach algorytmu dla n równego 7:
Lp i k
1 0 20
2
3
4
5
6
12.2.
Ile dla przedstawionego algorytmu jest możliwych początkowych wartości k, dających
w efekcie różne szyfrogramy? Odpowiedź krótko uzasadnij.
12.3.
Uzupełnij poniższą tabelę. W wierszu pierwszym zaszyfruj przedstawionym w treści zadania
algorytmem podany tekst jawny, w wierszu drugim odszyfruj szyfrogram zakodowany tym
algorytmem.
k Tekst[] Szyfrogram[]
1 MAPA
14 DAN
12.4.
Używając pseudokodu lub wybranego języka programowania, napisz algorytm dekodujący
szyfrogram.
Dane:
n — liczba naturalna, wielkość tablicy Tekst[]
Szyfrogram[] — tablica o długości n zawierająca kody ASCII liter zaszyfrowanego
tekstu
k — nieujemna liczba całkowita
Wynik:
Tekst[] — tablica zawierająca kody ASCII liter odszyfrowanego tekstu, elementy ta-
blicy są numerowane od 0 do n-1
Zadanie 13.
Wiązka zadań Zbiór punktów
Na płaszczyźnie kartezjańskiej danych jest n punktów: P1, P2,..., Pn oraz jeszcze jeden
punkt A.
Współrzędne punktów zapisane są w tablicach PX[1..n], PY[1..n] — współrzędne punktu Pi
dane są jako para (PX[i], PY[i]) dla i = 1, 2, ..., n. Współrzędne punktu A to (ax, ay). Prze-
analizuj poniższy algorytm i wykonaj poniższe polecenia.
Dane:
PX[1..n], PY[1..n] — tablice liczb całkowitych zawierające współrzędne kolejnych punktów
P1, P2,..., Pn
ax, ay — współrzędne punktu A.
Wynik:
odpowiedź TAK lub NIE.
funkcja sprawdz(PX[1..n], PY[1..n],ax,ay)

dla i = 1, 2, ..., n wykonuj
roznicax ← PX[i] – ax
roznicay ← PY[i] – ay
drugix ← ax – roznicax
drugiy ← ay – roznicay
znalezione ← fałsz
dla k = 1, 2, ..., n wykonuj
jeżeli drugix = PX[k] oraz drugiy = PY[k]
znalezione ← prawda
jeżeli znalezione = fałsz
wypisz NIE i zakończ wykonywanie algorytmu
wypisz TAK
13.1.
Dla poniższych zbiorów punktów znajdź odpowiedź, jaką otrzymamy po wykonaniu powyż-
szego algorytmu:
P1 (-1,4)
P2 (-2,2)
P3 (1,2)
P4 (-1,0)
P5 (2,0)
P6 (1,-2)
A (0, 1)
Odpowiedź algorytmu: ..........
P1 (-2,3)
P2 (0,3)
P3 (-2,2)
P4 (0,2)
P5 (-2,-1)
P6 (0,-1)
A (-1,1)

P1 (3,1)
P2 (2,0)
P3 (1,-3)
P4 (2,-2)
P5 (2,-1)
A (2,-1)
13.2.
Dane są punkty:
P1 (3,–1)
P2 (0,2)
P3 (1,4)
P4 (1,3)
P5 (4,0)
oraz punkty P6 i A o nieznanych współrzędnych. Wiadomo, że algorytm odpowiada TAK dla
n = 6 oraz punktów P1,..., P6 i A. Podaj współrzędne punktów P6 i A.
Zadanie 14.
Wiązka zadań Działka
Pan G jest geodetą. Jego zadaniem jest wyznaczenie pola powierzchni działki budowlanej
o kształcie pewnego wielokąta wypukłego. Aby wyznaczyć pole powierzchni działki, pan G
obchodzi ją dookoła, tak aby działkę mieć zawsze po swojej prawej stronie. Podczas pomiaru
zapisuje współrzędne kolejnych wierzchołków wielokąta, przy czym:
1. rozpoczyna obchód w punkcie =[ , ];
2. współrzędne kolejno odwiedzonych wierzchołków oznacza:
=[ , ], =[ , ], … , =[ , ];
3. kończy obchód w punkcie początkowym, tzn. przyjmuje = .
Przykład
Poniższy obrazek przedstawia działkę ( = 5) oraz kolejne punkty pomiaru zanotowane przez
geodetę:
= [2,2], = [1,7], = [9,8], = [10,4], = [8,2], = .
Następnie pan G wyznacza pole działki za pomocą wzoru

1
= ( − )⋅ ,
2
gdzie przyjmuje jako .

Obliczanie pola z podanego wzoru realizowane jest według następującego algorytmu:
Dane:
n — liczba całkowita, ≥ 0,
, ; , ;…; , — współrzędne punktów pomiaru.
Wynik:
pole działki
Algorytm:
←
←
←
=0
dla = 1,2, … , wykonuj
← +( − )⋅
zwróć i zakończ
14.1.
Przeanalizuj działanie powyższego algorytmu dla przykładu z rysunku i uzupełnij poniższą
tabelkę.
− ( − )⋅
1 2 2
2 1 7
3 9 8
4 10 4
5 8 2
Podaj obliczone pole działki: ...........................................................................
14.2.
Niech punkty = [ , ], = [ , ], = [ , ] będą wierzchołkami pewnego trójkąta,
podanymi w kolejności zgodnej z ruchem wskazówek zegara. Bazując na metodzie geodety,
podaj wzór na pole trójkąta .
14.3.
Wyraź wzorem liczbę operacji mnożenia oraz łączną liczbę operacji dodawania i odejmowa-
nia współrzędnych punktów, jaka zostanie wykonana przez podany algorytm podczas obli-
czania pola powierzchni działki o kształcie wielokąta -wierzchołkowego.
Uzupełnij poniższą tabelkę:
Działanie Liczba operacji
dodawanie i odejmowanie
mnożenie
Zadanie 15.
Wiązka zadań Zbiór Cantora
Zbiór (fraktal) Cantora rzędu 0 jest równy odcinkowi jednostkowemu [0; 1]. Zbiór Cantora
rzędu 1 uzyskujemy, dzieląc odcinek jednostkowy [0; 1] na trzy równe części i usuwając od-
cinek środkowy (pozostawiając zaś jego końce). Składa się on zatem z dwóch fragmentów
odcinka jednostkowego: [0; 1/3], [2/3; 1].
Ogólnie zbiór Cantora rzędu n+1 tworzymy ze zbioru Cantora rzędu n w następujący sposób:
każdy odcinek zbioru Cantora rzędu n dzielimy na trzy równe części i usuwamy odcinek
środkowy, pozostawiając jego końce. Zgodnie z tą regułą zbiór Cantora rzędu 2 składa się
z odcinków: [0; 1/9], [2/9; 3/9], [6/9; 7/9] i [8/9; 1].
0 1
Rysunek. Geometryczna ilustracja zbiorów Cantora rzędu 0, 1, 2, 3 i 4
15.1.
Uzupełnij poniższą tabelę, podając liczbę odcinków w zbiorach Cantora podanych rzędów.
n Liczba odcinków w zbiorze Cantora rzędu n
0 1
1 2
2 4
3 8
5
6
9
10
Podaj ogólny wzór określający C(n), liczbę odcinków w zbiorze Cantora rzędu n:
C(n)=……………………………..
15.2.
Zauważ, że każdy odcinek w zbiorze Cantora ustalonego rzędu ma tę samą długość. Uzupełnij
poniższą tabelę, podając długość jednego odcinka w zbiorach Cantora podanych rzędów.
n Długość jednego odcinka w zbiorze Cantora rzędu n
0 1
1 1/3
2 1/9
3 1/27
4
5
6
7
Podaj ogólny wzór określający długość D(n) jednego odcinka w zbiorze Cantora rzędu n:
D(n)=……………………………..
15.3.
Uzupełnij poniższą listę odcinków zbioru Cantora rzędu 3, których końce zapisane są jako
ułamki zwykłe nieskracalne:
[0; 1/27], [2/27; 1/9], ...............................................................................................................
..................................................................................................................................................
Końce odcinków zbiorów Cantora można opisać w zwarty i regularny sposób w systemie
trójkowym. W szczególności odcinki zbioru Cantora rzędu 1 zapisane w systemie trójkowym
to
[0; 0,1], [0,2; 1],
natomiast odcinki zbioru Cantora rzędu 2 zapisane w systemie trójkowym to
[0; 0,01], [0,02; 0,1], [0,2; 0,21] i [0,22; 1].
Podaj poniżej odcinki zbiorów Cantora rzędu 3 zapisane w systemie o podstawie 3 (trójko-
wym):
[0; 0,001], ................................................................................................................................

..................................................................................................................................................
Zadanie 16.
Wiązka zadań Odległość na planszy
Dana jest prostokątna plansza o rozmiarach m na n (m wierszy, n kolumn), podzielona na m·n
pól — jednostkowych kwadratów. Przez pole (i, j) rozumiemy pole, które jest w i-tym wierszu
oraz j-tej kolumnie. Wiersze numerujemy kolejno od 1 do m, z góry do dołu, a kolumny kolej-
no od 1 do n,od lewej do prawej. Dwa pola uważamy za sąsiednie, jeśli mają wspólny bok.
Niektóre pola tej planszy zostały wycięte — na rysunku oznaczone są na czarno.
Poniżej podany jest algorytm, który tworzy tablicę D[1..m, 1..n] (o m wierszach oraz n ko-
lumnach), odpowiadającą planszy, a następnie wpisuje liczby całkowite do komórek tablicy
odpowiadających niewyciętym (białym) polom na planszy. Każda wpisana liczba mierzy
w pewien sposób odległość odpowiedniego pola od lewego górnego rogu planszy (pola (1,1)
— załóż, że to pole nigdy nie jest wycięte). Przeanalizuj algorytm i rozwiąż podanej niżej
zadania.
dla każdego niewyciętego pola (i,j)
D[i, j] ← -1
D[1, 1] ← 0
k←0
powtarzaj:
jeśli nie ma takich pól (x,y), że D[x, y] = k
zakończ algorytmu
dla każdego pola (x,y) takiego, że D[x, y] = k wykonaj
dla każdego pola (a,b) sąsiadującego z (x,y) wykonaj
jeśli (a,b) nie jest wycięte oraz D[a, b] = -1
D[a, b] ← k+1
k ← k+1
16.1.
Dla podanej poniżej planszy wyznacz wartości, które znajdą się w tablicy D po zakończeniu
wykonywania algorytmu. Wpisz te wartości w odpowiednie pola planszy:
16.2.
Zaprojektuj taką planszę o rozmiarach 4·5, dla której w wynikowej tablicy D pojawi się liczba
10. Odpowiedź podaj, kolorując na poniższym rysunku pewne pola na czarno oraz wpisując
liczbę „10” w odpowiednim polu:
16.3.
Zaprojektuj taką planszę (wybranych przez siebie rozmiarów), dla której w wynikowej tablicy
D po zakończeniu wykonywania algorytmu w pewnej komórce pozostanie liczba –1. Narysuj
taką planszę i wpisz -1 na wszystkich białych polach, na których ta wartość pozostanie do
końca działania algorytmu.
Zadanie 17.
Wiązka zadań System hamowania
Nowoczesne samochody mają wbudowany komputer z systemem wspomagającym prowa-
dzenie pojazdu. Jedną z jego funkcji jest aktywacja systemu hamowania w momencie, gdy
samochód znajdzie się zbyt blisko pojazdu znajdującego się przed nim.
Automatyczne hamowanie wykorzystuje czujniki, które mierzą prędkość samochodu oraz
jego odległość od pojazdu znajdującego się przed nim. Reakcja systemu zależy od prędkości
samochodu, w którym jest on uruchomiony. W zadaniach ograniczamy się do analizy działa-
nia systemu przy małych prędkościach samochodu.
Przyjmujemy, że automatyczne uruchomienie hamowania następuje, jeśli odległość od naj-
bliższego pojazdu jest mniejsza niż 15 metrów oraz prędkość samochodu, w którym działa
system, wynosi mniej niż 30 km/h (zobacz poniższy rysunek). Po automatycznym urucho-
mieniu hamowania prędkość samochodu będzie spadać, a hamulce będą włączone do momen-
tu osiągnięcia przez samochód prędkości 0 km/h, niezależnie od tego, jak będzie się zmieniać
odległość od najbliższego pojazdu.
W analizie działania systemu hamowania przyjmuje się, że samochód nie przekracza prędko-
ści 350 km/h.
Działanie systemu automatycznego hamowania zostało poniżej błędnie opisane w pseudoko-

dzie.
odczytaj prędkość samochodu;

odczytaj odległość od najbliższego pojazdu;
jeżeli prędkość samochodu < 30 lub odległość od najbliższego pojazdu < 15:
dopóki prędkość samochodu = 100 wykonuj
wyślij polecenie hamowania do układu hamulcowego;
odczytaj prędkość samochodu
17.1.
W powyższym pseudokodzie występują dwa błędy powodujące niezgodność z podanym
wcześniej opisem. Znajdź i popraw oba błędy.
Błędny zapis w pseudokodzie Poprawny zapis w pseudokodzie
17.2.
Przyjmujemy, że system hamowania odczytuje prędkość samochodu i odległość od najbliż-
szego pojazdu na tyle często, że sąsiednie pomiary mogą się różnić co najwyżej
o odpowiednio 1 km/h i 1 m (pomiary prędkości podawane są w km/h, w zaokrągleniu do
wartości całkowitych; pomiary odległości podawane są w m, również w zaokrągleniu do war-
tości całkowitych). Oceń, czy podane w poszczególnych wierszach poniższej tabeli dane te-
stowe są danymi standardowym (niezmieniające stanu sytemu hamowania), brzegowymi
(wartości, które mogą powodować włączenie lub wyłączenie systemu hamowania) czy też
danymi niezgodnymi ze specyfikacją.
Dane testowe Typ danych testowych
prędkość samochodu — 29 km/h,
brzegowe
odległość między samochodami — 1 m
odległość od najbliższego pojazdu — 0 m
17.3.
Wskaż, które z poniższych dokończeń zdań są prawdziwe (P), a które fałszywe (F), wstawia-
jąc znak X w odpowiedniej kolumnie.
Celem testowania systemu dla różnych typów danych jest
P F
upewnienie się, że system poradzi sobie z odczytem parametrów z czujników

i tempo jego reakcji pozwoli uniknąć zderzenia.
zwiększenie precyzji pomiarów prędkości i odległości.
zmniejszenie długości kodu programu.
sprawdzenie, czy system działa zgodnie z podaną specyfikacją.
17.4.
Uzupełnij poniższą tabelę, wpisując w ostatniej kolumnie słowo włączony, wyłączony (gdy
automatyczne hamowanie będzie przy danych odczytach włączone/wyłączone niezależnie od
wartości poprzedniego pomiaru) lub nieustalony (gdy aktywność automatycznego hamowania
zależy zarówno od bieżącego, jak i od poprzedniego pomiaru).
Odległość między samo- Stan automatycznego ha-
Prędkość samochodu
chodami mowania
poniżej 30 km/h poniżej 15m włączony
poniżej 30 km/h równa15m
równa 30 km/h poniżej 15m
równa 30 km/h równa15m
powyżej 30 km/h dowolna
1.2. Tworzenie algorytmów
Zadanie 18.
Wiązka zadań Największy wspólny dzielnik
Opisana poniżej funkcja wyznacza największy wspólny dzielnik (NWD) dwóch liczb całko-
witych dodatnich.
Specyfikacja
Dane:
liczby całkowite dodatnie a i b.
Wynik:
Największy wspólny dzielnik liczb a i b.
funkcja NWD (a, b)

dopóki b ≠ 0 wykonuj
r ← a mod b (*)
a←b
b←r
zwróć a i zakończ
18.1.
Przeanalizuj działanie funkcji NWD i dla wskazanych argumentów podaj liczbę wykonań ope-
racji modulo:
a b liczba operacji mod (*)

25 15
116 324
762 282
18.2.
Wykorzystując funkcję NWD oraz następującą zależność:
NWD( , ,… , ) = NWD (NWD ( , ,… , ), ),
możemy wyznaczyć największy wspólny dzielnik n liczb całkowitych dodatnich , ,… ,
.
Przykład
NWD(15, 24, 60) = NWD (NWD (15,24), 60) = NWD (3,60) = 3.
Uzupełnij poniższą tabelkę i dla wskazanych n liczb całkowitych dodatnich , ,… ,
oblicz ich największy wspólny dzielnik.
, ,… , NWD( , ,… , )
36, 24, 72, 150
119, 187, 323, 527, 731
121, 330, 990, 1331, 110, 225
18.3.
Napisz algorytm, który korzystając z funkcji NWD (a, b), wyznaczy największy wspólny
dzielnik ciągu liczb , , … , .
Dane:
, ,… , — liczby całkowite dodatnie.
Wynik:
Największy wspólny dzielnik liczb , ,… , .
18.1.
Dla pierwszego przykładu: a = 25, b = 15, kolejne reszty r są równe: 10, 5, 0, zatem wyko-
nywane są 3 operacje a mod b. Dla a = 116, b = 324 kolejne reszty r są równe: 116, 92, 24,
20, 4, 0, stąd w pętli wykonywanych jest 6 operacji a mod b. Podobnie jest dla a = 762, b =
282: zmienna r przyjmuje kolejno następujące wartości: 198, 84, 30, 24, 6, 0, stąd wykony-
wanych jest 6 operacji a mod b.
18.2.
W tym zadaniu należy przeanalizować obliczanie NWD dla n liczb z wykorzystaniem funkcji
napisanej w treści zadania:
NWD (36, 24, 72, 150) =
NWD (NWD (36, 24, 72), 150) =
NWD (NWD (NWD (36, 24), 72), 150) =
NWD(NWD (12, 72), 150) =
NWD(12, 150) = 6
NWD(119, 187, 323, 527, 731) =

NWD (NWD (119, 187, 323, 527), 731) =
NWD (NWD (NWD (17, 323), 527), 731) =
NWD (NWD (17, 527), 731) =
NWD (17, 731) = 17
NWD (121, 330, 990, 1331, 110, 225) =

NWD( NWD( 121, 330, 990, 1331, 110), 225) =
NWD( NWD( NWD (121, 330, 990, 1331), 110), 225) =
NWD( NWD( NWD ( NWD(121, 330, 990), 1331), 110), 225) =
NWD( NWD( NWD ( NWD( NWD(121, 330), 990), 1331), 110), 225) =
NWD( NWD (NWD (NWD (11, 990), 1331), 110), 225) =
NWD( NWD (NWD ( (11, 1331), 110), 225) =
NWD( NWD (11, 110), 225) =
NWD( 11, 225) = 1
18.3.
Algorytm utworzymy w oparciu o tożsamość:
NWD (a1, a2, ..., an) = NWD (NWD (a1, a2, …, an-1), an),
podaną w zadaniu drugim.
Za największy wspólny dzielnik obieramy liczbę a1, a następnie iteracyjnie obliczamy naj-
większy wspólny dzielnik zapamiętanego wyniku oraz liczby ai dla kolejnych i = 2, 3, 4, ....,
n. Prowadzi to do następującego rozwiązania zadania:
w ← a1
dla i = 2, 3, 4, ...., n wykonuj
w ← NWD (w, ai)
zwróć w i zakończ
Podane rozwiązanie jest poprawne także wtedy, gdy n jest równe 1.
Rozwiązanie
18.1.
a b liczba operacji mod
25 15 3
116 324 6
762 282 6
18.2.
, ,… , NWD( , ,… , )
36, 24, 72, 150, 114 6
119, 187, 323, 527, 731 17
121, 330, 990, 1331, 110, 225 1
18.3.
Przykładowa poprawna odpowiedź:
w ← a1
dla i = 2, 3, 4, ...., n wykonuj
w ← NWD (w, ai)
zwróć w i zakończ
Zadanie 19.
Wiązka zadań Zakupy międzyplanetarne
Mieszkańcy galaktyki Różnoliczbowo zamieszkują 9 planet: Liczbowo2, Liczbowo3, …,
Liczbowo10. Na każdej planecie Liczbowoi jej mieszkańcy posługują się systemem liczbo-
wym o podstawie i. Na każdej planecie wszystkie ceny są liczbami naturalnymi.
19.1.
Mieszkańcy czterech sąsiadujących planet: Liczbowo2, Liczbowo4, Liczbowo8 oraz Liczbo-
wo10 często podróżują pomiędzy tymi planetami i kupują różne towary. W poniższej tabeli
znajdują się ceny wybranych towarów zakupionych przez jedną osobę na różnych planetach.
Uzupełnij tabelę, przeliczając podane ceny na systemy liczbowe wszystkich czterech planet.
Cena towaru zapisana w systemie liczbowym planety

Towar
Liczbowo2 Liczbowo4 Liczbowo8 Liczbowo10
Kozaki 10111011
Płaszcz 724
Skuter 1458
19.2.
Na różnych planetach ten sam towar może mieć różną cenę, na przykład cena ciasta kokoso-
wego na planecie Liczbowo10 wynosi 3810, zaś na planecie Liczbowo8 jego cena wynosi 558
(równą 4510).
Mieszkańcy planety Liczbowo10 są bardzo oszczędni i przed zakupami porównują ceny towa-
rów na wybranych planetach. Uzupełnij w poniższej tabeli relacje (>, <, =) pomiędzy po-
szczególnymi cenami.
Liczbowox Relacja Liczbowoy
1100001002 > 5568
31234 17478
11010 110103
2669 1101003
1101111012 6748
19.3.
Sprzedawcy sklepów planety Liczbowoi wyliczają wartość zakupów klientów, sumując ceny
zakupionych towarów w systemie obowiązującym na ich planecie; stosują przy tym metodę
dodawania pisemnego.
Przykłady
Dodawanie w systemie o podstawie 2:
1 0 1 0
1 0 0 1 1
1 1 0 1
+2 1 1 0 0 1
1 0 0 0 0 1 1
Dodawanie w systemie o podstawie 4:
2 2
1 0 3
3 1
+4 1 2 1
1 0 0 3
Podsumuj rachunki pana Dwójkowskiego (z planety Liczbowo2) oraz pana Czwórkowskiego
(z planety Liczbowo4).
Rachunek pana Dwójkowskiego:

1 0 1 1
1 0 0 1 0
1 1 0 1 1 1
1 1 0 1 0
1 1 0 0 1
+2 1 0 1 0 1 1
SUMA ……………………………
Rachunek pana Czwórkowskiego:

3 3
1 0 2
3 1 1
1 3 1
1 2 3
+4 3 0 1
SUMA ………………….
Podaj różnicę wartości obu rachunków w systemie obowiązującym na planecie Liczbowo10.

Różnica rachunków w systemie obowiązującym na planecie Liczbowo10 wynosi: …………..
19.4.
Właściciele sieci sklepów ulokowanych na wszystkich planetach galaktyki postanowili do-
starczyć do sklepów kalkulatory, które będą dodawały ceny w opisany powyżej sposób. Aby
pomóc właścicielom, podaj algorytm dodawania (w postaci pseudokodu lub w języku pro-
gramowania), który dla dwóch liczb a i b zapisanych w systemie o podstawie p∈[2,9] wyzna-
cza i wypisuje wartość sumy a +p b zapisaną w systemie o podstawie p zgodnie z poniższą
specyfikacją. Twój algorytm nie może dokonywać zamiany liczb a i b na inny system pozy-
cyjny.
Specyfikacja
Dane:
p — podstawa systemu, liczba naturalna z przedziału [2,9],
n — liczba cyfr liczb naturalnych a, b ≤ 255 (przyjmujemy, że krótsza liczba jest uzu-
pełniona z lewej strony zerami, tak aby obie liczby miały taką samą długość),
A[n], A[n−1],..., A[1] — kolejne cyfry liczby a zapisanej w systemie o podstawie p,
B[n], B[n−1],..., B[1] — kolejne cyfry liczby b zapisanej w systemie o podstawie p,
Wyniki:
wartość liczby c = a +p b zapisana w systemie o podstawie p w postaci ciągu cyfr
C[n+1], C[n],…,C[1].
Przykład
Dla następujących danych:
p=4
n = 4,
Liczba a = 31224
Liczba b = 214
Wynikiem jest liczba c = 32034
Zawartość tablic A, B, C:
i 5 4 3 2 1
A[i] 3 1 2 2
B[i] 0 0 2 1
C[i] 0 3 2 0 3
19.1.
Powszechnie znane są algorytmy konwersji liczby z zapisu dziesiętnego na zapis w systemie
pozycyjnym o podstawie s < 10 i odwrotnie: z zapisu w systemie o podstawie s na system
dziesiętny. Aby uniknąć wielokrotnego wykonywania takich konwersji, skorzystamy
z zależności między reprezentacjami liczb w systemie o podstawie 2, podstawie 4 = 2⋅2 oraz
podstawie 8=2⋅2⋅2. Skoncentrujmy się najpierw na systemach o podstawach 2 i 4:
• reprezentację liczby w systemie czwórkowym można uzyskać z jej reprezentacji
w systemie binarnym (czyli o podstawie 2), wybierając od końca pary cyfr i zamie-
niając je na ich czwórkowe reprezentacje;
• reprezentację liczby w systemie binarnym można uzyskać z jej reprezentacji w syste-
mie czwórkowym, zamieniając każdą cyfrę czwórkową na jej dwucyfrową reprezen-
tację binarną.
Ponieważ 8=23, analogiczna własność zachodzi dla konwersji między systemem binarnym
a systemem ósemkowym, z tą różnicą, że zamiast bloków 2 cyfr rozważamy bloki o długo-
ści 3. Korzystając z powyższych obserwacji, uzyskujemy rozwiązanie:
Towar
Kozaki 10111011 2323 273 187
Płaszcz 111010100 13110 724 468
Skuter 10110110010 112302 2662 1458
Dokładniej, dla 10111011(2) uzyskujemy:
• reprezentację czwórkową: dzieląc 10111011 na bloki 10, 11, 10, 11 i zapisując
w systemie o podstawie 4 wartość każdego bloku: 2, 3, 2 i 3;
1 0 1 1 1 0 1 1
10 11 10 11
2 3 2 3
• reprezentację ósemkową: dzieląc 10111011 na bloki 10, 111, 011 i zapisując
w systemie o podstawie 4 wartość każdego bloku: 2, 7 i 3.
1 0 1 1 1 0 1 1
010 111 011
2 7 3
Z kolei z 724 (8) uzyskujemy:
• reprezentację binarną: zamieniając każdą cyfrę ósemkową na jej 3-cyfrową reprezen-
tację binarną, czyli 111, 010, 100; daje to reprezentację 111010100;
• reprezentację czwórkową: dzieląc binarną reprezentację 111010100 na bloki 01, 11,
01, 01 i 00, zapisując w systemie o podstawie 4 wartość każdego bloku: 1, 3, 1, 1 i 0.
Znając zasady konwersji między systemami o podstawach 2, 4 i 8, reprezentację dziesiętną
możemy uzyskać za pomocą standardowego algorytmu zamiany liczby z systemu o podstawie
p różnej od 10 (np. p = 2) na system dziesiętny. Analogicznie, znając reprezentację dziesiętną,
wystarczy znaleźć jej reprezentację w jednym z pozostałych systemów, a potem zastosować

omówione powyżej reguły konwersji między systemami o podstawach 2, 4 i 8.
19.2.
Używając standardowych algorytmów zamiany z systemu niedziesiętnego na dziesiętny, mo-
żemy wszystkie liczby przekształcić na postać dziesiętną i wówczas porównać. Metoda ta
wymaga dość dużo obliczeń, dlatego pokażemy sposób wymagający mniej pracy. Podobnie
jak w rozwiązaniu zadania 1 polegać on będzie na wykorzystaniu faktu, że dwie cyfry w sys-
temie o podstawie s odpowiadają jednej cyfrze w systemie o podstawie s2, podobnie trzy cy-
fry w systemie o podstawie s odpowiadają jednej cyfrze w systemie o podstawie s3):
5568=1011011102 < 1100001002
31234=110110112, 17478=0011111001112, czyli 31234<17478
2669=0220203, czyli 2669<1101003
6748=1101111002, czyli 6748<1101111012
Jedyny przykład wymagający konwersji na system dziesiętny to porównanie 11010
i 110103=8110+2710+310=11110.
19.3.
Możemy wszystkie liczby w rachunku zamienić na system dziesiętny i je dodawać. Inne roz-
wiązanie polega na zastosowaniu metody dodawania pisemnego przeprowadzonego na repre-
zentacji binarnej i czwórkowej. Pokażemy je dla par liczb z rachunku pana Dwójkowskiego.
Najpierw dodamy dwie pierwsze liczby.
przeniesienie: 0 0 1 0
1 0 1 1
+2 1 0 0 1 0
SUMA: 1 1 1 0 1
Następnie do wyniku dodamy trzecią liczbę
przeniesienie: 1 1 1 1 1 1
1 1 1 0 1
+2 1 1 0 1 1 1
SUMA: 1 0 1 0 1 0 0
Dodając następnie liczby: 110102, 110012 i 1010112, uzyskamy wynik 101100102.
Analogicznie postępujemy dla reprezentacji czwórkowych. Suma dwóch pierwszych liczb to:
przeniesienie: 1 1
3 3
+4 1 0 2
SUMA: 2 0 1
Dodając następnie liczby: 3114, 1314, 1234 i 3014, uzyskamy wynik 23334.
Następnie zamieniamy obie obliczone sumy na system dziesiętny:
101100102=210+1610+3210+12810=17810 oraz 23334=310+310⋅410+3⋅1610+2⋅6410=19110.
A zatem różnica wartości rachunków wynosi 1310.
19.4.
Zadanie można rozwiązać, implementując zasadę dodawania pisemnego, której przykłady
podaliśmy w rozwiązaniu zadania 3. Zgodnie z tą zasadą dodajemy odpowiadające sobie cy-
fry i przeniesienia, zaczynając od prawej strony. Przyjmujemy przy tym, że ostatnie przenie-
sienie R[1] (na skrajnie prawej pozycji 1) jest równe zero. Ponadto wiemy, że:
• i-ta cyfra wyniku jest równa (A[i] + B[i] + R[i]) mod p, gdzie R[i] to i-te przeniesie-
nie,
• (i + 1)-sze przeniesienie R[i + 1] jest równe (A[i] + B[i] + R[i]) div p,
gdzie mod i div oznaczają odpowiednio operacje reszty z dzielenia i wyniku dzielenia całko-
witego (tzn. zaokrąglenia dokładnego wyniku dzielenia do liczby całkowitej w dół). Musimy
jednak uwzględnić, że wynik może być o jedną cyfrę dłuższy od dodawanych liczb. Dlatego
przyjmiemy, że wynik ma n+1 cyfr i najbardziej znaczącą cyfrę wyniku zapiszemy na pozycji
n+1.
i←1
R[1] ← 0
dopóki i < n+1 wykonuj
c ← A[i] + B[i] + R[i]
C[i] ← c mod p
R[i + 1] ← c div p
i←i+1
C[n+1] ← R[n+1]
W modelu odpowiedzi zamieściliśmy trochę inne rozwiązanie:
• zamiast tablicy przeniesień R przechowujemy tylko aktualne przeniesienie, w zmien-
nej r;
• pokazujemy tam, jak można uniknąć stosowania operatorów mod i div, korzystamy
przy tym z tego, że A[i]+B[i] jest zawsze nie większe niż 2p – 2, a reszta R[i] jest rów-
na 0 lub 1.
Zadanie 20.
Wiązka zadań Liczba narcystyczna
Niech dana będzie liczba naturalna , której zapis dziesiętny ma cyfr:
= 10 + ( ) 10 + ⋯+ 10 + ( ≠ 0).
Powiemy, że liczba jest narcystyczna, jeśli suma jej cyfr podniesionych do potęgi -tej jest
równa , tzn.
+ + ⋯+ + = .
Na przykład liczba 1634 jest narcystyczna, ponieważ
1 + 6 + 3 + 4 = 1634.
Powiemy, że liczba jest B-narcystyczna, jeśli jej zapis w systemie o podstawie ma cyfr,
których suma -tych potęg jest równa , tzn.
= + ( ) + ⋯+ + oraz + + ⋯+ + = .
Na przykład liczba 289 jest 5-narcystyczna, ponieważ
289 = (2124) = 2 ⋅ 5 + 1 ⋅ 5 + 2 ⋅ 5 + 4 oraz 289 = 2 + 1 + 2 + 4 .
20.1.
Uzupełnij brakujące cyfry tak, aby powstałe liczby były liczbami narcystycznymi.
31
40
5448
20.2.
Sprawdź, które z poniższych liczb (podanych w systemie dziesiętnym) są -narcystyczne dla
podanych wartości B. Uzupełnij poniższą tabelkę, wpisując prawda lub fałsz w zależności od
tego, czy liczba jest -narcystyczna, czy też nie.
prawda/fałsz
3433 6
4890 5
8956 3
15345 2
20.3.
Napisz algorytm (w pseudokodzie lub wybranym języku programowania), który sprawdza,
czy dana liczba jest -narcystyczna.
Dane:
x — liczba całkowita, ≥ 0,
B — liczba całkowita, ≥ 2.
Wynik:
TAK, jeśli liczba jest -narcystyczna, NIE — w przeciwnym przypadku.
Zadanie 21.
Wiązka zadań Szybkie podnoszenie do potęgi
W algorytmach szybkiego potęgowania można wykorzystać binarną reprezentację wykładni-
ka dla obliczenia wartości xk, gdzie k jest liczbą naturalną, k ≠ 0, zaś x jest liczbą rzeczywistą.
Przyjmijmy, że binarnym rozwinięciem wykładnika k jest ciąg ( … ) .
Jedna z metod wyznaczania xk polega na obliczaniu potęg liczby x dla wykładników
o binarnych reprezentacjach:
,
,
,
…,
… ,
… ,
Inaczej mówiąc, uwzględniamy coraz dłuższe fragmenty ciągu ( … ) .

W pierwszym kroku przyjmujemy, że wynik jest równy x, gdyż kn = 1. Znając wartość x do
potęgi o binarnym zapisie ( … ) , możemy łatwo wyliczyć x do potęgi o binar-
nym zapisie ( … ) : podnosimy dotychczasowy wynik do kwadratu (do
czego wystarczy jedno mnożenie). Jeśli ki-1 = 1, dodatkowo mnożymy uzyskany wynik
przez x.
Przykład
Niech = 13 = (1101) . Kolejne wyznaczane w naszym algorytmie potęgi to:
x1 , x 3 = x 2 x, x 6 = ( x3 ) 2 , x13 = ( x 6 ) 2 x ,
zaś liczba wykonanych mnożeń jest równa 5 (zauważ, że aby obliczyć x3, musisz najpierw
obliczyć x2, a aby obliczyć x2, musisz wykonać jedno mnożenie: x 2 = x ⋅ x ).
21.1.
Korzystając z przedstawienia wykładnika w postaci binarnej, podaj kolejne potęgi liczby x
wyznaczane powyższą metodą przy obliczaniu x38.
21.2.
Uzupełnij tabelkę. Oblicz, ile mnożeń wykonywanych jest dla kolejnych wykładników.
k reprezentacja binarna k liczba mnożeń

4 100 2
5 101 3
6
7
8
15
16
22
32
21.3.
W wybranej przez siebie notacji (lista kroków, pseudokod, język programowania) napisz al-
gorytm, który dla zadanej binarnej reprezentacji liczby naturalnej k, k ≠ 0, oraz rzeczywistej
liczby x oblicza wartość xk zgodnie z metodą opisaną na początku zadania.
Specyfikacja
Dane:
x — liczba rzeczywista,
n — liczba całkowita nieujemna,
… — ciąg tworzący binarną reprezentację wykładnika k,
Wynik:
liczba rzeczywista = = ∙ ∙ …∙

Zadanie 22.
Wiązka zadań Schemat Hornera
Schemat Hornera jest bardzo efektywną metodą obliczania wartości wielomianu
( )= + + ⋯+ + + ,
gdzie dane liczby rzeczywiste , , … , nazywamy współczynnikami, a liczba całkowita
≥ 0 oznacza stopień wielomianu.
Schemat bazuje na zależności
( )= ( + + ⋯+ + )+ = ⋅ ( )+ ,
gdzie
( )= + + ⋯+ + .
Stąd otrzymujemy następujący schemat obliczania wartości ( ):
Dane:
— liczba całkowita, ≥ 0,
, ,…, — liczby rzeczywiste.
Wynik:
wartość ( )
Algorytm (schemat Hornera):
←
dla = − 1, − 2, … , 0 wykonuj
(*) ← ⋅ +
zwróć i zakończ
22.1.
Uzupełnij poniższą tabelkę, podając wartości danych, jakie należy przyjąć w powyższym
schemacie, aby wyznaczyć wartość (6) dla wielomianu
( ) = 10 − 13 + +2 − 8 + 7.
Dane Wartości
liczba naturalna
liczba rzeczywista
liczby rzeczywiste , ,…,
22.2.
Uzupełnij poniższą tabelkę, wyrażając wzorem liczbę operacji mnożenia i dodawania, jaka
zostanie wykonana przez schemat Hornera (w wierszu oznaczonej przez (*)) dla danego wie-
lomianu
( )= + + ⋯+ + + .

Dodawanie
Mnożenie
22.3.
Przeanalizuj działanie schematu Hornera podczas obliczania wartości (2) dla wielomianu
( )=4 −3 +2 −5 + 7 + 9.
W poniższej tabeli wpisz wartości obliczane przez algorytm w linii (*)
Wartość
=5
=4
=3
=2
=1
=0
Podaj wynik, jaki zwróci algorytm: .....................................................
22.4.
Wielomianem parzystym nazywamy wielomian stopnia 2 postaci
( )= + + ⋯+ + + ,
tzn. taki, w którym występują tylko parzyste potęgi zmiennej .
Bazując na schemacie Hornera, napisz algorytm o poniższej specyfikacji (w pseudokodzie lub
wybranym języku programowania), który oblicza wartość parzystego wielomianu ( ).
Dane:
, , … , — liczby rzeczywiste.
Wynik: wartość ( ).
Przy ocenie rozwiązania będzie brana pod uwagę liczba operacji mnożenia i dodawania wy-
konywanych przez algorytm.
Zadanie 23.
Wiązka zadań Obliczanie całkowitego pierwiastka kwadratowego
Całkowity pierwiastek kwadratowy z liczby naturalnej x jest największą liczbą naturalną p,
która spełnia nierówność p2 ≤ x. Poniższy algorytm służy do obliczania tej wartości przybliżonej.
Specyfikacja
Dane:
x — liczba naturalna
Wynik:
p — liczba naturalna spełniająca warunek p2 ≤ x i (p+1)2 > x
Algorytm
i←0
a←0
r←1
dopóki a ≤ x wykonuj
i←i+1
a←a+r
r←r+2
zwróć i – 1 i zakończ
23.1.
Niech x = 21. Przeanalizuj działanie powyższego algorytmu i uzupełnij wartości zmiennych
a i r dla kolejnych wartości i podanych w tabeli.
Wartość i Wartość a Wartość r
0
1
2
3
4
5
23.2.
Zdecyduj, które z poniższych zdań są w odniesieniu do opisanego algorytmu prawdziwe (P),
a które fałszywe (F). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli .
P F
Konstruuje ciąg kwadratów kolejnych liczb naturalnych.
Znajduje dokładną wartość pierwiastka z liczby x.
Oblicza kolejne nieparzyste liczby naturalne.
Wykonuje dokładnie tyle iteracji pętli, ile wynosi pierwiastek całko-

wity z liczby x.
23.3.
Napisz algorytm obliczania całkowitego pierwiastka z liczby naturalnej, który wykorzystuje
następującą zależność rekurencyjną definiującą ciąg xn zbieżny do pierwiastka kwadratowego
z liczby x:
=
2
1
= +
2
Specyfikacja
Dane:
x — liczba naturalna
Wynik:
p — liczba naturalna spełniająca warunek p2 ≤ x i (p+1)2 > x
Zadanie 24.
Wiązka zadań Poszukiwania
Dana jest liczba naturalna n > 0 oraz uporządkowana tablica liczb całkowitych T [1..n]. Roz-
ważmy następującą funkcję F dla trzech argumentów p, k, e, które są liczbami całkowitymi
dodatnimi:
funkcja F (p, k, e)
jeżeli (k = p)
jeżeli (T [p] > e)
zwróć p i zakończ
w przeciwnym razie
zwróć p + 1 i zakończ
w przeciwnym razie
s ← (p+k) div 2
jeżeli T [s] > e
zwróć F (p, s, e)
w przeciwnym razie
zwróć F (s+1, k, e)
24.1.
Przeanalizuj działanie funkcji F i uzupełnij poniższą tabelkę dla p = 1, k = 5, e = 10:
T F (p, k, e)
[3, 4, 6, 8, 9]
[15, 16, 18, 22, 24]
[2, 10, 16, 24, 26]
[1, 3, 10, 10, 18]
24.2.
Zdecyduj, które z dokończeń podanego niżej zdania czynią z niego zdanie prawdziwe. Za-
znacz to znakiem X w odpowiednich miejscach tabeli.
Funkcja F wykorzystuje
metodę zachłanną.
strategię „dziel i zwyciężaj”.
programowanie dynamiczne.
24.3.
Zdecyduj, które z dokończeń podanego niżej zdania czynią z niego zdanie prawdziwe. Za-
znacz to znakiem X w odpowiednich miejscach tabeli.
Liczba wywołań rekurencyjnych funkcji F dla początkowych wartości p = 1 oraz k = n, bę-

dącej potęgą dwójki, jest w najgorszym przypadku równa
n div 2.
√ .
log .
24.4.
Napisz algorytm, który korzystając z funkcji F, obliczy, ile jest liczb należących do przedziału
[a, b] w uporządkowanej niemalejąco tablicy T [1..n], składającej się z liczb całkowitych do-
datnich.
Specyfikacja
Dane:
n — liczba całkowita dodatnia
T [1..n] — uporządkowana tablica n liczb całkowitych, złożona z różnych liczb całko-
witych dodatnich, taka że T[1] ≤ T [2] ≤ … ≤ T [n]
a — liczba całkowita dodatnia
b — liczba całkowita dodatnia
Wynik:
w — liczba elementów tablicy T [1..n] należących do przedziału [a, b].
Zadanie 25.
Wiązka zadań Palindromy
Palindrom to słowo lub zdanie, które czytane od lewej do prawej i od prawej do lewej brzmi
tak samo. W zdaniu, które jest palindromem, ignorujemy odstępy między słowami. Ważne
jest tylko, że kolejność liter przy czytaniu od lewej do prawej i od prawej do lewej jest taka
sama. Dla potrzeb zadania przyjmujemy, że używamy tylko małych liter alfabetu łacińskiego.
Poniżej podajemy przykłady słów i zdań, które są palindromami:
kajak
anna
elf ukladal kufle
trafili popili fart
ewo zeby tu byly buty bezowe
Poniższy algorytm sprawdza, czy podane na wejściu słowo jest palindromem.
Specyfikacja
Dane:
S[1..d] — słowo zapisane w tablicy znaków, gdzie d>1 oznacza liczbę znaków w słowie
Wynik:
TAK — gdy słowo S jest palindromem, NIE — w przeciwnym przypadku
Algorytm:
d ← długość(S)
i ← d div 2
(*) dopóki (i > 0) i (S[i] = S[d – i+1]) wykonuj
i←i–1
jeżeli i = 0
zwróć TAK i zakończ,
w przeciwnym razie
zwróć NIE i zakończ
Uwaga: div oznacza operator dzielenia całkowitego, a wartością funkcji długość jest liczba
znaków w słowie.
25.1.
Podaj przykład słowa o długości 9, niebędącego palindromem, dla którego powyższy algo-
rytm wykonuje największą możliwą liczbę powtórzeń w pętli oznaczonej (*).
25.2.
Napisz algorytm, który sprawdza, czy zdanie jest palindromem.
Specyfikacja
Dane:
Zdanie[1..d] — zdanie o długości d znaków zapisane w tablicy znaków, składające się
z małych liter alfabetu łacińskiego i spacji, w tym co najmniej jednej litery.
Wynik:
TAK, gdy Zdanie jest palindromem, NIE — w przeciwnym razie
Zadanie 26.
Wiązka zadań Podobieństwo słów
Słowo X nazywać będziemy k–podrzędnym względem słowa Y, jeśli wszystkie litery wystę-
pujące w X występują również w Y oraz w słowie Y występuje dokładnie k różnych liter,
które nie występują w słowie X.
Słowo X jest podrzędne względem słowa Y, gdy X jest k-podrzędne względem Y dla jakiegoś
k≥0.
Przykład
Słowo X=ABCAB jest 1-podrzędne względem słowa Y=BAACD (w słowie X występują litery
A, B, C; w słowie Y występują litery A, B, C, D). Podobnie słowo X=ABCAB jest 0-
podrzędne względem BAC oraz nie jest podrzędne względem słów ABDAB i ABAB (litera C
występuje w słowie X, a nie występuje w słowach ABDAB i ABAB). Zamieniając słowa rola-
mi, możemy stwierdzić, że słowo ABDAB nie jest podrzędne względem słowa ABCAB, a sło-
wo ABAB jest 1-podrzędne względem ABCAB.
Uwaga
W poniższych zadaniach przyjmujemy, że w słowach mogą występować tylko litery A, B, C, D,
E, F, G, H, I, J. Ponadto w algorytmach dostępna jest funkcja dlugosc, która zwraca długość
słowa będącego jej argumentem, oraz funkcja kod o wartościach podanych w poniższej tabeli:
litera A B C D E F G H I J
kod(litera) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
26.1.
Uzupełnij poniższą tabelę, wpisując w kolumnie Podrzędność słowo NIE, jeśli słowo X nie
jest podrzędne względem słowa Y, a w przeciwnym wypadku — liczbę k taką, że X jest k-
podrzędne względem Y.
Słowo X Słowo Y Podrzędność
HHGGFFEEDDCCBBAA ABCDEFGH
DCBADCBA FGHABCJD
ABCDE ABCCBAE
AAAAA AA
ABA ACA
ACEGJ ABCDEFGHJ
26.2.
Dany jest następujący algorytm A:
dla i=1,2,…,10 wykonuj
Czyjest[i] ← fałsz
d ← dlugosc(Y)
dla i=1,2,…,d wykonuj
lit ← Y[i]
Czyjest[kod(lit)] ← prawda
d ← dlugosc(X)
czyp ← prawda
lit ← X[i]
czyp ← czyp i Czyjest[kod(lit)]
jeżeli czyp=prawda
zwróć 1
w przeciwnym razie
zwróć 0
Podaj wynik działania powyższego algorytmu dla wartości X i Y z poniższej tabeli:
X Y wynik algorytmu A
DCBADCBA FGHABCJD
ABCDE ABCCBA
AAAAA AA
AA AAAAA
ACEGJ ABCDEFGH
Uzupełnij podaną poniżej specyfikację algorytmu A.

Specyfikacja
Dane: X, Y — słowa, w których występują tylko litery ze zbioru {A, B, C, D, E, F, G, H, I,
J}
Wynik: ...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
26.3.
Uzupełnij brakujące fragmenty poniższego algorytmu B, tak aby realizował on podaną specy-
fikację.
Specyfikacja
Dane:
X, Y — słowa, w których występują tylko litery ze zbioru {A,B,C,D,E,F,G,H,I,J}
Wynik:
k — liczba całkowita, taka że
— X jest k-podrzędne względem Y, jeśli k≥0,
— X nie jest podrzędne względem Y, gdy k = –1.
Algorytm B:
Czy_x[i] ← fałsz
Czy_y[i] ← fałsz
dx ← dlugosc(X)
dla i=1,2,…,dx wykonuj
lit ← X[i]
Czy_x[kod(lit)] ← prawda
dy ← dlugosc(Y)
dla i=1,2,…,dy wykonuj
lit ← Y[i]
Czy_y[kod(lit)] ← prawda
k←0
jeżeli Czy_y[i]=prawda oraz Czy_x[i]= .......................
k← ...................
jeżeli Czy_y[i]=................ oraz Czy_x[i]=prawda
zwróć −1 i zakończ
zwróć k
26.4.
Słowa X i Y nazywać będziemy równoważnymi, jeśli każda litera występuje tyle samo razy
w słowie X i w słowie Y.
Przykład
Słowa ABCA i BCAA są równoważne, natomiast ABCA nie jest równoważne ze słowami
ABCC, BABB i ABCAD.
Podaj algorytm, który sprawdza, czy dwa podane słowa są równoważne. Twój algorytm po-
winien realizować następującą specyfikację:
Specyfikacja
Dane:
X, Y — słowa, w których występują tylko litery ze zbioru {A, B, C, D, E, F, G, H, I, J}
Wynik:
1 — gdy X i Y są równoważne, 0 — w przeciwnym razie.
Zadanie 27.
Wiązka zadań Dopasowanie z błędem
W podanym tekście, złożonym z małych liter alfabetu łacińskiego, wyszukujemy słowo zwa-
ne wzorcem. Celem jest znalezienie takiego fragmentu tekstu, który jest albo dokładnie równy
wzorcowi, albo jest mu równy z jednym błędem, czyli różni się od niego najwyżej jedną lite-
rą.
Na przykład wzorzec para można znaleźć w tekście parawan albo aparat, a z jednym błędem
— w tekście opera albo spadanie. Będziemy zakładać, że tekst jest co najmniej tak samo dłu-
gi jak wzorzec, a wzorzec składa się z co najmniej dwóch liter.
27.1.
Dla podanych wzorców i tekstów podaj, czy wzorzec występuje w tekście dokładnie, z jed-
nym błędem, czy też w ogóle w nim nie występuje. Do tabeli wpisz odpowiednio „dokład-
nie”, „z błędem” lub „nie”.
Wzorzec Tekst W jaki sposób wzorzec
występuje w tekście?
para opera z błędem
para aparat dokładnie
kran karawana
sport bezspornie
ryt zakryty
sofa solanka
27.2.
Może się zdarzyć, że wzorzec występuje w tekście więcej niż raz: na przykład w słowie ra-
barbar wzorzec bar występuje dwukrotnie. Wystąpienia mogą się częściowo nakładać: wzo-
rzec issi występuje dwukrotnie w mississippi.
Podaj przykład tekstu o długości 8 oraz wzorca o długości 4, dla których wzorzec występuje
w tekście (dokładnie) przynajmniej trzykrotnie.
27.3.
Podaj algorytm (w pseudokodzie lub wybranym języku programowania), który dla danego
wzorca i danego tekstu, rozstrzygnie, czy wzorzec występuje w tekście (dokładnie lub z błę-
dem).
Algorytm powinien wypisywać TAK, jeśli wzorzec występuje, NIE — w przeciwnym wy-
padku.
Dane:
dodatnie liczby całkowite m i n, n≥m
wzorzec[1..m], tekst[1..n], napisy złożone z małych liter alfabetu łacińskiego
Wynik:
słowo „TAK”, jeśli wzorzec występuje w tekście (dokładnie lub z błędem), zaś słowo
„NIE”, jeśli nie występuje.
Zadanie 28.
Wiązka zadań Słabe palindromy
Niech W[i,j] oznacza część słowa W, zaczynającą się na i-tej literze, a kończącej na j-tej lite-
rze W. Na przykład dla słowa W = ABCDEF mamy W[3,5] = CDE. Z kolei W[i] oznaczać
będzie i-tą literę słowa W, czyli W[i]=W[i,i].
Uwaga: W treści zadania nie będziemy odróżniać pojedynczych znaków od całych napisów,
cojest charakterystyczne dla niektórych języków programowania.
Niech W będzie złożonym z liter A i B słowem o długości m. Słowo W nazywamy słabym
A-palindromem, jeśli spełnia ono jeden z dwóch warunków:
1. W = „A”, czyli W jest słowem złożonym jedynie z litery A;
2. długość słowa m jest liczbą parzystą oraz spełnione są jednocześnie poniższe warunki:
a. W[1] = W[m]
b. W[1,m/2] lub W[m/2+1,m] jest słabym A-palindromem.
Przykłady
1. Jedynym dwuliterowym słabym A-palindromem jest AA.
2. Słowa W1=AAAA oraz W2=AABA są słabymi A-palindromami, oba spełniają warunek
2a (gdyż W1[1]=W1[4]=A oraz W2[1]=W2[4]=A). Ponadto W1[1,2]=W2[1,2]=AA jest
także słabym A-palindromem, co zapewnia spełnienie warunku 2b zarówno dla
W1 jak i W2.
3. Słowo W=AAAAAA nie jest słabym A-palindromem, ponieważ nie jest spełniony wa-
runek 2b. Słowo W ma długość m=6, co oznacza, że słowa W[1,m/2] oraz W[m/2+1,m]
mają długość nieparzystą równą 3. W rezultacie żadne ze słów: W[1,m/2]= AAA,
W[m/2+1,m]= AAA nie jest słabym A-palindromem.
4. Słowo AAABBAAA nie jest słabym A-palindromem, natomiast AABABBBA jest sła-
bym A-palindromem.
28.1.
Uzupełnij poniższą tabelę, ustalając, które słowa spełniają warunki 2a i 2b. oraz które są sła-
bymi A-palindromami. W przypadku słabych A-palindromów w kolumnie Uzasadnienie
wskaż tę połowę słowa, która zapewnia spełnienie warunku 2b (jeśli obie połowy zapewniają
spełnienie 2b, to wystarczy wskazać tylko jedną). Dla słów, które nie są słabymi A-
palindromami, kolumnę Uzasadnienie zostaw pustą.
Czy jest spełniony

Czy słowo jest słabym
Słowo warunek Uzasadnienie
A-palindromem?
2a? 2b?
AABAABAA tak tak tak AABA
AAABBAAA tak nie nie
AAABBAAB nie nie nie
AAAABBBB
ABBBABAA
ABAAAABA
AAAAAAAAAA
28.2.
Rozważmy mające różną długość słabe A-palindromy, w których występuje najmniej liter A.
Wiemy, że jest tylko jeden słaby A-palindrom jednoliterowy równy A oraz jeden słaby
A-palindrom dwuliterowy równy AA. Nietrudno sprawdzić, że wszystkie czteroliterowe słabe
A-palindromy to: AAAA, ABAA, AABA. Zatem najmniejsza liczba liter A w słabym
A-palindromie o długości 1 jest równa 1, najmniejsza liczba liter A w słabym A-palindromie
o długości 2 jest równa 2, a najmniejsza liczba liter A w słabym A-palindromie o długości
4 jest równa 3.
Uzupełnij puste pola w poniższym zestawieniu:
najmniejsza liczba liter A słabego słaby A-palindrom o długości m
m
A-palindromu o długości m i najmniejszej liczbie liter A
2 2 AA
4 3
8
Uzupełnij puste pola w poniższej tabeli, podając najmniejszą liczbę liter A w słabych
A-palindromach o podanych poniżej długościach, uzupełniając puste pola w poniższej tabeli.
najmniejsza liczba liter A słabego A-
m
palindromu o długości m
16
32
210
220
28.3.
Podaj algorytm sprawdzający, czy podane na wejściu słowo W jest słabym A-palindromem.
Twój algorytm powinien działać zgodnie z następującą specyfikacją:
Specyfikacja
Dane:
słowo W
Wynik:
„Tak”, gdy w jest słabym A-palindromem,
„Nie”, gdy w nie jest słabym A-palindromem.
Zadanie 29.
Wiązka zadań Alfabet kulkowy
W Kulkolandii do zapisu wiadomości używa się kulek o dwóch kolorach, czarnym i białym.
Każda litera alfabetu jest zapisywana za pomocą pewnej liczby kulek odpowiednio uporząd-
kowanych tak, jak to przedstawiono w poniższej tabeli. Zauważ, że zapis każdej litery kończy
się dwiema czarnymi kulkami:
A ●● I ○○●○●● R ●○○○○●●
B ○●● J ○●○○●● S ●○○●○●●
C ○○●● K ●○○○●● T ●○●○○●●
D ●○●● L ●○●○●● U ○○○○○○●●
E ○○○●● M ○○○○○●● W ○○○○●○●●
F ○●○●● N ○○○●○●● X ○○○●○○●●
G ●○○●● O ○○●○○●● Y ○○●○○○●●
H ○○○○●● P ○●○○○●● Z ○●○○○○●●
29.1.
Odczytaj poniższą wiadomość zapisaną alfabetem kulkowym:
○○○○○●●●●●○●○○●●○○○○○○●●●○○○○●●●●
29.2.
Do dyspozycji masz trzy operacje:
• pusty(ciąg), która inicjuje pusty ciąg kulek;
• pobierz(ciąg), która usuwa pierwszą kulkę z niepustego ciągu kulek i podaje ją jako
wynik;
• dołącz(ciąg, kulka), która do podanego ciągu dołącza na końcu wskazaną kulkę.
Zapisz algorytm (w pseudokodzie lub w wybranym języku programowania), który z danego
ciągu kulek wiadomosc usuwa początkowy fragment odpowiadający pierwszej literze i zapi-
suje go jako ciąg kulek w zmiennej litera.
Specyfikacja
Dane:
wiadomosc — ciąg kulek z zakodowanym napisem
Wynik:
litera — ciąg kulek odpowiadający pierwszej literze z zakodowanego napisu
wiadomosc — ciąg kulek pozostałych po pobraniu kulek odpowiadających pierwszej
literze
Uwaga: połączenie wynikowych litera i wiadomosc daje w rezultacie wejściową wiadomosc
29.3.
Do dyspozycji masz operacje:
• pusty(tekst), która inicjuje pusty tekst;
• pobierz_litere(ciąg), która usuwa z niepustego ciągu kulkowego z zapisaną
wiadomością kulki odpowiadające pierwszej literze, a jako wynik podaje literę
odpowiadającą usuniętym kulkom;

• dopisz(tekst, litera), która do podanego tekstu (może on być pusty) dołącza na końcu
wskazaną literę;
• czy_sa_kulki(ciąg), podającą wartość PRAWDA, gdy w podanym ciągu znajduje się
przynajmniej jedna kulka, a wartość FAŁSZ, gdy w podanym ciągu nie ma żadnej
kulki.
Zapisz algorytm (w pseudokodzie lub w wybranym języku programowania), który dekoduje
napis zapisany kulkami.
Specyfikacja
Dane:
ciąg — ciąg kulek z zakodowaną wiadomością
Wynik:
wiadomosc — tekst z dekodowaną wiadomością
Zadanie 30.
Wiązka zadań Szyfrowanie
Szyfrowanie z kluczem k (k — liczba całkowita większa lub równa 0) polega na zastąpieniu
każdego znaku wiadomości jawnej innym znakiem o pozycji przesuniętej w alfabecie o k
znaków względem znaku szyfrowanego. Przy szyfrowaniu znaku należy postępować w spo-
sób cykliczny, tzn. po osiągnięciu końcowego znaku alfabetu należy powrócić na jego począ-
tek. Rozważamy tylko wielkie litery alfabetu angielskiego, tj. litery o kodach dziesiętnych
ASCII od 65 (dla znaku A) do 90 (dla znaku Z).
30.1.
Mając do dyspozycji funkcję kod(x), która dla danego znaku x podaje dziesiętny kod ASCII
tego znaku (np. kod(A) = 65), oraz funkcję znak(y), która dla danego dziesiętnego kodu
ASCII podaje znak odpowiadający temu kodowi (np. znak(77) = M), napisz funkcję szy-
fruj(zn,k), szyfrującą znak zn szyfrem z kluczem k.
Przykład działania funkcji: szyfruj(M,327) = B.
30.2.
Aby utrudnić proces deszyfrowania, postanowiono dla każdego znaku w słowie zastosować
inny klucz. Kluczem znaku w słowie będzie numer jego pozycji w tym słowie.
Przykład: w słowie BIT, dla znaku B mamy k=1, dla I — k=2, a dla T — k=3. Zaszyfrowane
słowo BIT to CKW.
Uzupełnij poniższą tabelę. Zaszyfruj opisanym sposobem podane słowo jawne oraz odszyfruj
słowo zaszyfrowane.
Słowo jawne Słowo zaszyfrowane
INFORMATYKA
LQPTZZLZ
30.3.
Dane jest słowo S zaszyfrowane sposobem opisanym w zadaniu 2. Podaj algorytm (w postaci
pseudokodu lub kodu wybranego języka programowania) deszyfrujący słowo S.
Dane:
• n — liczba znaków w słowie S (n>0)
• S[1..n] — zaszyfrowane słowo
Wynik:
• J[1..n] — słowo jawne, które po zaszyfrowaniu daje słowo S
Zadanie 31.
Wiązka zadań Szyfr skokowy
Szyfrem skokowym z kluczem k>0 nazywać będziemy kodowanie tekstu opisane przez poniż-
szy algorytm, w którym danymi na wejściu są: k — liczba całkowita dodatnia oraz W — tekst.
Algorytm:
n ← dlugosc(W)
m ← n div k
jeżeli n mod k≠0
m←m+1
dla i=1,2,…,m wykonuj
j←i
dopóki j ≤ n wykonuj
wypisz W[j]
j ← j+m
Uwaga: Przyjmujemy, że:
• dostępna jest funkcja dlugosc, która zwraca długość słowa będącego jej argumentem;
• kolejne znaki słowa W o długości n oznaczamy przez W[1], W[2],…, W[n].
Przykład
Dla k=3 i tekstu SZYFROWANIE algorytm wypisze tekst SRNZOIYWEFA.
31.1.
Dla poniższych wartości k i W podaj tekst wypisany przez algorytm:
• k=3, W=ZADANIE1JESTŁATWE
Tekst wypisany przez algorytm:.........................................................................................
• k=4, W=ZADANIE1JESTPROSTE
Tekst wypisany przez algorytm:.........................................................................................
31.2.
Podaj teksty W, dla których powyższy algorytm wypisze na wyjściu podane wartości:
• k=3, W= ..............................................................................................................................
Tekst wypisany przez algorytm: UDOMEWIKAEOĆMD

• k=4, W= ..............................................................................................................................
Tekst wypisany przez algorytm: DRJTOZEBES
31.3.
Podaj algorytm deszyfrowania tekstu zakodowanego szyfrem skokowym zgodny z poniższą
specyfikacją:
Specyfikacja
Dane:
k — liczba całkowita dodatnia
X — tekst
Wynik:
W — tekst, którego szyfr skokowy z kluczem k jest równy W.
Przykład
Dla k=3 i X=SRNZOIYWEFA algorytm powinien zwrócić na wyjściu tekst
W=SZYFROWANIE.
31.4.
Szyfrem mieszanym z kluczem k>0 nazywać będziemy następujący sposób kodowania tekstu
W o długości n:
1. Dzielimy tekst W na k części tak, że wszystkie części poza ostatnią mają tę samą dłu-
gość m równą zaokrągleniu w górę liczby n / k. Ostatnia część ma długość mniejszą
lub równą m.
2. Tak uzyskane części wpisujemy w kolejnych wierszach prostokątnej tabeli
o k wierszach i m liczbie kolumn.
3. Wypisujemy kolejne kolumny, zaczynając od pierwszej, zgodnie z następującą zasadą:
kolumny o nieparzystym numerze wypisujemy z góry na dół, a kolumny o parzystym
numerze z dołu do góry.
Przykład
Dla k=3 i tekstu W=SZYFROWANIE uzyskamy tabelę:
S Z Y F
R O W A
N I E
a zaszyfrowana tekst ma postać SRNIOZYWEAF.
Podaj algorytm szyfrowania tekstu zakodowanego szyfrem mieszanym zgodny z poniższą
specyfikacją:
Specyfikacja
Dane:
k — liczba całkowita dodatnia
W — tekst
Wynik:
X — szyfr mieszany tekstu W z kluczem k.
Zadanie 32.
Wiązka zadań Kompresja
Dany jest napis złożony z małych liter alfabetu angielskiego, który kompresujemy w następu-
jący sposób: jeżeli w napisie występują kolejno po sobie dwa identyczne ciągi kolejnych zna-
ków, na przykład piripiri, to możemy zastąpić je jednokrotnym wystąpieniem tego ciągu, uję-
tym w nawiasy okrągłe, np. (piri).
Na przykład xyzxyz można zapisać jako (xyz), zaś rabarbar jako ra(bar).
32.1.
Niektóre fragmenty napisów znajdujących się w tabelce zostały skompresowane podaną po-
wyżej metodą. Uzupełnij tabelkę, odtwarzając oryginalne napisy.
Napis skompresowany Napis oryginalny
a(cd)a acdcda
(pur)owy
(z)(zz)
(ab)a(abcd)
32.2.
Podaj algorytm (w pseudokodzie lub wybranym języku programowania), który mając zapisa-
ny w tablicy pewien napis, sprawdzi czy jest on (w całości) dwukrotnym powtórzeniem pew-
nego fragmentu, a jeśli tak, wypisze skompresowany napis w postaci ( fragment ). Jeśli napis
wejściowy nie jest powtórzeniem, na wyjście nie należy nic wypisywać.
Dane:
• liczba całkowita n>0 oraz tablica napis[1..n], zawierająca napis złożony z małych liter
alfabetu angielskiego
Wynik:
• jeżeli napis wejściowy jest dwukrotnym powtórzeniem tego samego fragmentu, wynikiem
są kolejne znaki napisu skompresowanego.
32.3.
Dany jest napis, w którym niektóre fragmenty zostały skompresowane podaną powyżej meto-
dą. Podaj algorytm (w pseudokodzie lub wybranym języku programowania), który mając na
wejściu skompresowany napis zapisany w tablicy, wypisze na wyjście kolejne litery napisu
oryginalnego.
Dane:
dodatnia liczba całkowita n oraz tablica napis[1..n], zawierająca pewien napis skom-
presowany metodą opisaną wcześniej.
Wynik:
kolejne znaki oryginalnego napisu, którego skompresowana wersja jest w tablicy napis.
Uwaga: W napisie skompresowanym nie ma zagnieżdżeń nawiasów, czyli wewnątrz pary
nawiasów nie wystąpią inne nawiasy.
Zadanie 33.
Wiązka zadań Wędrówka po planszy
Wędrowiec podróżuje po kwadratowej planszy rozmiaru n × n. Swoją wędrówkę rozpoczyna
na dowolnym polu pierwszej kolumny planszy, a na koniec powinien dotrzeć do ostatniej
kolumny. Będąc w kolumnie j<n, wędrowiec może w jednym ruchu przenieść się do kolum-
ny j+1 (nie może przenieść się do żadnej innej kolumny). Wartość każdego pola planszy jest
liczbą całkowitą. Wartość pola w i-tym wierszu i j-tej kolumnie na planszy A oznaczać bę-
dziemy przez A[i, j].
Rozważamy 3 typy wędrowca:
• skaczący, który z pola w kolumnie j<n może przeskoczyć na dowolne pole w kolum-
nie j+1;
• spadający, który z pola A[i, j] możne przenieść się tylko na pola A[k, j+1] takie, że
i≤k≤n;
• chodzący, który z pola A[i, j] może przeskoczyć tylko na pola A[k, j+1] takie, że k=i
lub k=i – 1 lub k=i+1 oraz 1≤k≤n.
Przykład
Rozważmy planszę rozmiaru 10 × 10. Jeżeli bieżącą pozycją wędrowca jest pole A[3,4], to
• wędrowiec skaczący może w jednym ruchu przenieść się do pól A[1,5],
A[2,5],…,A[10,5],
• wędrowiec spadający może przenieść się do pól A[3,5], A[4,5],…,A[10,5],
• wędrowiec chodzący może przenieść się do pól A[2,5], A[3,5], A[4,5].
Rozważmy następujący algorytm, opisujący trasę jednego z typów wędrowców, dla poniż-
szych danych:
Dane: n — liczba naturalna większa od 1;
A — tablica rozmiaru n × n wypełniona liczbami całkowitymi.
Uwaga: W poniższym algorytmie B[0...n+1,1..n] jest tablicą, której wiersze mają numery
0,1,…,n,n+1, a kolumny 1,2,…,n – 1, n.
Algorytm:
jeżeli A[i,1]>0
B[i,1] ← 1
w przeciwnym razie
B[i,1] ← 0
dla j=2,3,…,n wykonuj
B[0,j] ← 0
B[n+1,j] ← 0
jeżeli A[i,j] ≤0
B[i,j] ← 0
w przeciwnym razie
jeżeli B[i – 1, j – 1]=1 lub B[i, j – 1]=1 lub B[i + 1, j – 1]=1
B[i,j] ← 1
w przeciwnym razie
B[i,j] ← 0
d←0
jeżeli B[i,n]=1
d←1
zwróć d
33.1.
Rozważmy działanie algorytmu dla n=5 oraz następującej zawartości tablicy A:
1 2 3 4 5
1 –2 –1 4 7 8
2 –3 2 3 –10 –2
3 1 –4 –1 5 –5
4 –2 –1 –2 –3 9
5 –1 –5 1 –4 1
Podaj końcową zawartość kolumn 1,2,…,5 tablicy B oraz wartość zwracaną przez algo-
rytm_1 dla powyższych danych.
Tablica B:
1 2 3 4 5
0
1
2
3
4
5
6
Wartość zwracana przez algorytm: .....................................................................................
33.2.
Uzupełnij specyfikację podanego powyżej algorytmu.
Specyfikacja
Dane:
n — liczba naturalna większa niż 1
A — plansza rozmiaru n × n wypełniona liczbami całkowitymi.
Wynik:
1 — jeśli istnieje trasa wędrowca typu .....................,
i prowadząca tylko przez pola o wartościach ..................... .
0 — w przeciwnym przypadku
33.3.
Wartością trasy wędrowca nazywamy sumę liczb zapisanych na polach planszy, które wę-
drowiec odwiedza w trakcie trasy. Podaj algorytm zgodny z poniższą specyfikacją.
Specyfikacja
Dane:
Wynik:
Największa wartość trasy wędrowca typu skaczącego zaczynającej się w pierwszej ko-
lumnie i kończącej się w ostatniej kolumnie.
Przykład
Dla n=5 oraz zawartości planszy podanej w zadaniu 1 algorytm powinien zwrócić wartość 23;
trasa wędrowca o największej wartości prowadzi przez pola A[3,1], A[2,2], A[1,3], A[1,4]
i A[4,5].
33.4.
Podaj algorytm zgodny z poniższą specyfikacją.
Specyfikacja
Dane:
Wynik:
1 — jeśli istnieje trasa wędrowca spadającego zaczynająca się w pierwszej kolumnie,
kończąca się w ostatniej kolumnie i przechodząca wyłącznie przez pola o war-
tościach nieujemnych;
0 — w przeciwnym przypadku.
Przykład
Dla n=5 oraz zawartości planszy podanej w zadaniu 1 algorytm powinien zwrócić wartość 0,
gdyż trasa spełniająca podane warunki musi zaczynać się w polu A[3,1], z którego można
przejść tylko do pól ujemnych w drugiej kolumnie. Dla n=5 i poniższej zawartości planszy
algorytm powinien zwrócić wartość 1; trasa prowadząca tylko przez pola dodatnie może prze-
chodzić np. przez pola: A[1,1], A[2,2], A[2,3], A[3,4] i A[4,5].
1 2 3 4 5
1 2 –1 4 7 8
2 –3 2 3 –10 –2
3 1 –4 –1 5 –5
4 –2 –1 –2 3 9
5 –1 –5 –6 –4 1
1.3. Praktyka w teorii
Zadanie 34.
Bajtek i Bituś poznali starożytny chiński sposób testowania pierwszości liczby naturalnej n:
liczba n musi spełniać równanie
2n mod n = 2,
gdzie mod oznacza operator dzielenia modulo, czyli resztę z dzielenia całkowitego.
Uwaga: Starożytny chiński sposób bywa zawodny, istnieją liczby, które spełniają to równa-
nie, a nie są pierwsze; natomiast jeśli równanie nie zachodzi, to n jest na pewno złożona.
Chłopcy postanowili przetestować chińską metodą kolejne liczby n>=2, przeprowadzając
obliczenia tylko na takich liczbach, które można reprezentować bez znaku na 8 bitach. co
znaczy, że na każdym etapie obliczeń stosowali tylko liczby całkowite z zakresu od 0 do 255.
Bajtek obliczał potęgi 2n dla kolejnych wartości n i dla obliczonej wartości wyznaczał resztę
z dzielenia przez n.
Bituś skorzystał z praw arytmetyki modularnej. W każdym z kolejnych kroków obliczania

potęgi, wynik iloczynu brał modulo n. Na przykład dla n=3 obliczenia wykonywał następują-
co:
23 mod 3 = ((2*2) mod 3)*2 mod 3 = 1*2 mod 3 = 2.
Który z nich mógł przetestować pierwszość liczb w większym zakresie?
Podaj możliwie największą wartość n, dla której możliwe było przeprowadzenie testu pierw-
szości metodą każdego z chłopców.
W obliczeniach Bajtka nmax = ………………………………………………………………
W obliczeniach Bitusia nmax = ………………………………………………………………
Największą liczbą, jaką można zapisać na 8 bitach, jest 255. Jest to największa wartość, jaka
może wystąpić w obliczeniach cząstkowych i wynikowych bez ryzyka błędów obliczeń.
n
W obliczeniach Bajtka największą liczbą będzie 2 . Aby nie przekroczyła ona wartości 255,
n nie może być większe od 7: 27=128 mieści się w 8 bitach, ale 28=256 już się nie zmieści.
W obliczeniach Bitusia n nie może być większe niż 128, ponieważ wówczas
27 = 128 = 128 mod n, a 2*128 = 256, czego nie można zapisać na 8 bitach.
Zauważ, że mądry wybór algorytmu stwarza, mimo ograniczeń sprzętowych komputera, moż-
liwość realizacji obliczeń w znacznie większym zakresie wartości niż metoda naiwnie naj-
prostsza.
Rozwiążanie
W obliczeniach Bajtka nmax = 7.
W obliczeniach Bitusia nmax = 128.
Zadanie 35.
Jeden ze sposobów zapisania niezerowej liczby rzeczywistej x w pamięci komputera polega
na:
1) przedstawieniu tej liczby w postaci iloczynu trzech liczb:
(–1)S — przy czym S jest równe 0 lub 1 i nazywa się znakiem,
M — mantysy, która jest liczbą z przedziału [1;2),
2C — przy czym C jest liczbą całkowitą zwaną cechą,
= (−1) ∗ ∗2 .
2) zapisaniu w pamięci oddzielnie: znaku, mantysy i cechy.
Przykład
Przyjmijmy, że każdą liczbę rzeczywistą zapisujemy na 8 bitach.

Najstarszy bit (pierwszy z lewej) jest bitem znaku: 0 oznacza liczbę dodatnią, 1 — ujemną.
Następne 3 bity reprezentują cechę — liczbę całkowitą z zakresu od –4 do 3, reprezentowaną
przez trzy cyfry binarne następująco:
Do zapisu mantysy pozostają ostatnie 4 bity. Część całkowita mantysy będzie zawsze równa
1, więc wystarczy zapisać tylko jej część ułamkową. Ułamek przedstawiamy w postaci binar-
nej i zapisujemy cztery pierwsze cyfry rozwinięcia, o wagach: 2-1, 2-2, 2-3 i 2-4.
Przykład
Bit znaku ma wartość 0, więc liczba jest dodatnia
C = 1102 - 4 = 6 - 4 = 2
M = 1.01102 = 1 + 0.25 + 0.125 = 1.375
x = M*2C = 1.375*22 = 5.5
35a.
Oceń, czy podane poniżej zdania dotyczące liczby rze-
czywistej zapisanej obok w postaci binarnej są prawdzi-
we, czy fałszywe, stawiając znak X w odpowiedniej ko-
lumnie poniższej tabeli:
P F
A Liczba jest dodatnia.
B Cecha ma wartość dziesiętną równą -2.
C Mantysa ma wartość dziesiętną równą 0.75.
D Liczba ma wartość dziesiętną równą -0.4375.
35b.
Jaką największą liczbę rzeczywistą x można zapisać, wykorzystując 8 bajtów w sposób opisa-
ny wyżej? Wypełnij bity reprezentacji binarnej tej liczby i podaj jej wartość dziesiętną.
C = …………………………………….
M = ………………….…………………
x = ……………………………………...
35c.
Jaką najmniejszą liczbę nieujemną można zapisać w opisanej wyżej reprezentacji 8-bitowej?
Wypełnij bity jej reprezentacji binarnej i podaj jej wartość dziesiętną.
C = …………………………………….
M = ………………….…………………
x = ……………………………………...
Zauważ, że w przyjętej reprezentacji:
• można zapisać jedynie wybrane liczby z przedziału od –15.5 do 15.5,
• nie da się zapisać liczby dokładnie równej zero,
• kolejne dwie liczby mogą różnić się od siebie nie mniej niż o 0.125.
W praktyce liczby rzeczywiste zapisywane są na większej liczbie bitów: 32 (w pojedynczej
precyzji) lub 64 (w podwójnej precyzji). Szerokości cechy i mantysy są więc dużo większe.
Nie zmienia to jednak istoty problemu: zakres wartości liczbowych możliwych do zapisania
jest ograniczony, a wielu wartości należących do tego zakresu nie da się dokładnie zapisać.
Zadanie 36.
Dane są tabele Uczniowie i Oceny
Uczniowie: Oceny
Id_u Imie Nazwisko Id_u Wynik
1 Marek Wolski 1 2
2 Hanna Wieczorek 1 3
3 Irena Iwanicka 2 5
4 Wojciech Moscicki 2 4
5 Janina Idzik 3 5
6 Arkadiusz Czarnecki 4 2
4 5
5 2
6 4
6 3
SELECT Uczniowie.Nazwisko
FROM Uczniowie
JOIN Oceny ON Uczniowie.Id_u = Oceny.Id_u
GROUP BY Uczniowie.Nazwisko
HAVING Avg(Oceny.Wynik)>=4.5;
Zaznacz nazwiska, które pojawią się w wyniku powyższego zapytania.
T N
Wolski
Wieczorek
Iwanicka
Moscicki
Idzik
Czarnecki
Zadanie 37.
Dana jest tabela Produkty:
Id Nazwa Cena
1 banany 3,20
2 jabłka 2,60
3 winogrona 7,20
4 gruszki 4,10
5 orzechy 5,30
6 pomarańcze 4,80
7 maliny 6,60
8 śliwki 4,10
SELECT Nazwa
FROM Produkty
ORDER BY Cena DESC;
Wśród pierwszych trzech wierszy wyniku dla powyższego zapytania pojawią się:
T N
gruszki
orzechy
pomarańcze
maliny
śliwki
Zadanie 38.
Dana jest tabela Agenci:
ID_agenta Obszar_dzialania
A001 Katowice
A002 Katowice
A003 Warszawa
A004 Warszawa
A005 Kraków
A006 Kraków
A007 Katowice
SELECT obszar_dzialania, COUNT(*)

FROM Agenci
GROUP BY obszar_dzialania;
Wynik powyższego zapytania to:
T N
Katowice 1
Warszawa 2
Kraków 3
Katowice 3
Kraków 2
Warszawa 2
Katowice A001
Kraków A005
Warszawa A003
A00* 3
Zadanie 39.
Wiązka zadań Praktyka w teorii — Grafika
Na stronie internetowej aquaparku postanowiono umieścić zdjęcia zachęcające do odwiedzin
tego miejsca. Zarządcy aquaparku zależy, aby ze strony internetowej mogły korzystać także
osoby mające jedynie dostęp do łącza internetowego niskiej prędkości (np. 1 Mbit/s). Jedno
ze zdjęć o nazwie aquapark1 zostało przekształcone za pomocą programu graficznego
i zapisane jako aquapark2. W tabeli przedstawiono oba zdjęcia wraz z ich parametrami.
aquapark1
typ obrazu: jpeg
data: 14.08.2014
rozmiar: 3072 x 2304
głębia w bitach: 24bits
rozmiar pliku: 1,17 MB
aquapark2
typ obrazu: jpeg
data: 14.08.2014
rozmiar: 1024 x 768
głębia w bitach: 8bits
rozmiar pliku: 195 KB
39.1.
Który obraz powinien zostać dodany do galerii zdjęć na stronie aquaparku? Uzasadnij swój
wybór.
39.2.
Dział promocji aquaparku zamierza przygotować do druku folder, w którym umieści różne
zdjęcia. Wybierz z poniższej listy format pliku graficznego, który zapewni najlepszą jakość
druku. Uzasadnij swój wybór.
TIFF JPEG GIF
39.3.
Ile pamięci zajmie bitmapa 1024 x 768 pikseli, jeśli zapisano ją w systemie RGB, przeznacza-
jąc na każdą składową 8 bitów? Wynik podaj w kilobajtach.
Zadanie 40.
Wiązka zadań Praktyka w teorii
Dla następujących zdań zaznacz znakiem X, która odpowiedź jest prawdziwa (P), a która jest
fałszywa (F).
40.
W kolumnach A, B, C, D arkusza kalkulacyjnego w wierszach od 1 do 200 są wpisane oceny
uczniów w postaci liczb całkowitych z przedziału <1,6> z następujących przedmiotów: język
polski, język angielski, geografia i biologia.
Przykład
A B C D E F G H I
1 1 4 5 6
2 3 3 1 5
3 2 5 2 2
4 5 2 5 3
·························································································
200 6 2 5 3
Aby w poszczególnych kolumnach A, B, C, D obliczyć liczbę ocen bardzo dobrych (o warto-
ści liczbowej 5) i umieścić wyniki w komórkach G1:J1, można w komórce G1 zastosować
następującą formułę i skopiować ją do pozostałych komórek:
P F
LICZ.JEŻELI(B$1:B$200;"=5").
LICZ.JEŻELI(A$1:A$200;"=5").
LICZ.JEŻELI($A$1:$A$200;"=5").
LICZ.JEŻELI(A1:A200;"=5").
41.
Numer PESEL ma 11 cyfr. Dla osób urodzonych w latach 2000-2009 pierwszą cyfrą numeru
PESEL jest zero. Aby dane w pliku tekstowym, zawierające kolumnę z numerem PESEL,
zostały poprawnie zaimportowane do arkusza kalkulacyjnego (jako ciągi jedenastu znaków),
należy podczas importu nadać tej kolumnie format:
P F
tekstowy.
liczbowy.
ogólny, a po zaimportowaniu zmienić go na format tekstowy.
ogólny, a po zaimportowaniu zmienić go na specjalny format o nazwie „Nu-

mer PESEL”.
Zadanie 42.
Wiązka zadań Podział tablicy
Rozważamy następujący algorytm.
Dane:
tablica liczb naturalnych [1. . ]
Algorytm:
x ← T[1]
i←0
j ← n+1
wykonuj
wykonuj
j ← j-1
(*) dopóki T[j] > x
wykonuj
i ← i+1
(**) dopóki T[i] < x
jeżeli i < j
(***) zamień(T[i] T[j])
w przeciwnym razie
zakończ
Uwaga: funkcja zamień(T[i], T[j]) zamienia miejscami wartości T[i] oraz T[j].
42.1.
Przeanalizuj działanie algorytmu i podaj łączną liczbę operacji porównania, jakie zostaną wy-
konane w wierszach oznaczonych (*) i (**) dla danych zapisanych w poniższej tabeli:
Liczba operacji Liczba operacji
porównania porównania
Tablica T wykonanych wykonanych
w wierszu w wierszu
oznaczonym (*) oznaczonym (**)
4, 2, 5, 8, 1, 9, 7, 6, 3
5, 4, 3, 2, 1, 6, 7, 8, 9, 10
1, 2, 3, ... , 100
100, 99, 98, ... , 1
42.2.
Przeanalizuj działanie algorytmu i podaj łączną liczbę operacji zamiany, jakie zostaną wyko-
nane w wierszu oznaczonym (***) dla danych zapisanych w poniższej tabeli:
Liczba operacji zamiany
Tablica T wykonanych w wierszu
oznaczonym (***)
4, 2, 5, 8, 1, 9, 7, 6, 3
5, 4, 3, 2, 1, 6, 7, 8, 9, 10
1, 2, 3, ... , 100
100, 99, 98, ... , 1
Zadanie 43.
Wiązka zadań Smartfon
Rozważmy następujące aplikacje:

• serwis pogodowy,
• katalog książek biblioteki szkolnej,
• elektroniczny dziennik lekcyjny,
• edytor tekstu,
• serwis informacji turystycznej Wrocławia,
• wyszukiwanie optymalnej trasy samochodowej,
• arkusz kalkulacyjny,
• kompilator języka programowania,
• system komputerowego składu tekstu.
43.1.
Wskaż wśród powyższych aplikacji dwie, dla których przydatna jest informacja o położeniu
geograficznym użytkowników korzystających z urządzeń mobilnych (np. smartfonów). Dla
każdej z wybranych aplikacji opisz w jednym lub dwóch zdaniach sposób wykorzystania da-
nych o lokalizacji użytkowników.
43.2.
Wskaż wśród powyższych aplikacji co najmniej dwie, których przydatność jest istotnie ogra-
niczona w sytuacji, gdy użytkownik ma jedynie dostęp do urządzenia mobilnego (np. smart-
fon, tablet). Dla każdej z wybranych aplikacji uzasadnij swój wybór w co najwyżej dwóch
zdaniach.
43.3.
Zdjęcia wykonywane na smartfonie Franka gromadzone są na jego koncie w chmurze obli-
czeniowej, o ile smartfon jest podłączony do Internetu. W przypadku braku dostępu do Inter-
netu zdjęcia gromadzone są w pamięci podręcznej. Przy obecnych ustawieniach smartfonu
często występuje problem braku miejsca w pamięci podręcznej, uniemożliwiający robienie
dużej liczby zdjęć. Franek chciałby zmienić ustawienia tak, aby możliwe było zachowanie
w pamięci większej liczby zdjęć.
Wśród podanych niżej sposobów wskaż te, które mogą pomóc w rozwiązaniu problemu Fran-
ka (zaznacz znakiem X która odpowiedź jest prawdziwa, a która jest fałszywa):
P F
zmiana formatu zapisu zdjęć na mapę bitową
zmniejszenie rozdzielczości zapisywanych zdjęć
zastosowanie kodów korekcji CRC, opartych na bitach parzystości
obniżenie jakości kompresji zdjęć (w formacie JPEG)

43.4.
Franek założył konto w banku i zamierza korzystać z bankowości internetowej. Wśród poniż-
szych funkcjonalności wskaż te, które mogą służyć zabezpieczaniu usług bankowości interne-
towej przed nieuprawnionym dostępem (zaznacz znakiem X która odpowiedź jest prawdziwa,
a która jest fałszywa):
P F
protokół transferu plików FTP (File Transfer Protocol).
protokół SSL (Secure Socket Layer).
uwierzytelnianie użytkownika przy pomocy hasła lub PIN.
kompresja dysku twardego.
hasła jednorazowe generowane przez układy kryptograficzne i dostarczane

kanałami informacyjnymi alternatywnymi dla Internetu.
1.4. Test z ogólnej wiedzy informatycznej
Zadanie 44.
Zdecyduj, które z dokończeń podanego niżej zdania czynią z niego zdanie prawdziwe (P),
a które fałszywe (F). Zaznacz to znakiem X w odpowiednich miejscach tabeli.
Liczba 1001100102
P F
jest dwa razy większa od liczby 100110012.
jest dwa razy mniejsza od liczby 10011001002.
jest większa niż 51210.
jest mniejsza niż 4728.
Zadanie można rozwiązać na 2 sposoby. Jednym z nich jest zamiana zadanej liczby z systemu
binarnego na dziesiętny i sprawdzenie, które odpowiedzi są poprawne:
100110010 = 1 ∙ 2 + 1 ∙ 2 + 1 ∙ 2 + 1 ∙ 2 = 256 + 32 + 16 + 2 = 306 .
Odpowiedź na pytanie pierwsze jest prawdziwa, ponieważ
10011001 = 1 ∙ 2 + 1 ∗ 2 + 1 ∙ 2 + 1 ∙ 2 = 153.
Odpowiedź na pytanie drugie jest prawdziwa, ponieważ
1001100100 = 1 ∙ 2 + 1 ∙ 2 + 1 ∙ 2 + 1 ∙ 2 = 612.
Odpowiedź na pytanie trzecie jest fałszywa, ponieważ liczba 306 jest mniejsza niż 512.
W przypadku odpowiedzi na czwarte pytanie można zamienić liczbę zapisaną w systemie
ósemkowym na system dziesiętny: 472 = 4 ∙ 8 + 7 ∙ 8 + 2 ∙ 8 = 314, zatem odpowiedź
jest prawdziwa.
Przedstawione rozumowanie wymaga jednak poświęcenia na obliczenia sporej ilości czasu.
Zadanie można rozwiązać znacznie szybciej, bez zamiany zapisu zadanej liczby z systemu
binarnego na dziesiętny.
Po pierwsze, wystarczy wiedzieć, że mnożenie liczby binarnych przez 2i jest jednoznaczne
z dopisywaniem i zer z prawej strony reprezentacji binarnej, zaś dzielenie liczb binarnych
przez 2i jest jednoznaczne z usuwaniem i najmniej znaczących bitów. W naszym przypadku
i = 1, więc wystarczy:
• usunąć najmniej znaczący bit liczby w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie pierw-
sze: 1001100102 → 100110012,
• dopisać jedno zero z prawej strony liczby w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie
drugie: 1001100102 → 10011001002
W pytaniu trzecim pojawia się liczba 51210 = 29 = 1000000002 > 1001100102, zatem odpo-
wiedź jest fałszywa.
W przypadku pytania czwartego wystarczy liczbę binarną rozdzielić na grupy 3-bitowe, idąc
od strony prawej ku lewej. Jeśli w ostatniej grupie jest mniej bitów, to brakujące bity uzupeł-
niamy zerami. Następnie każdą z grup bitowych zastępujemy odpowiednią cyfrą ósemkową.
W wyniku tego otrzymujemy liczbę ósemkową o identycznej wartości jak wyjściowa liczba
binarna: 1001100102 → 100 110 0102 → 4628 < 4728 (co daje odpowiedź prawdziwą).
Rozwiązanie
PPFP
Zadanie 45.
Wskaż elementy, które są niezbędne do uruchomienia komputera i załadowania systemu ope-
racyjnego.
P F
procesor
twardy dysk
pamięć operacyjna
monitor
Procesor jest centralną jednostką komputera, która wykonuje wszystkie obliczenia i steruje
wykonywaniem instrukcji. Komputer nie może działać bez procesora.
Pamięć operacyjna jest konieczna, aby przechowywać dane, w tym podstawową część (jądro)
systemu operacyjnego — komputer bez pamięci nie jest w stanie działać.
Komputer może działać bez twardego dysku: możliwe jest uruchomienie systemu operacyj-
nego z płyty CD lub pamięci typu flash, a nawet przez sieć lokalną, przy zdalnym użyciu dys-
ku znajdującego się w innym komputerze.
Komputer może bez żadnych przeszkód działać bez monitora. Często na przykład w ten spo-
sób pracują długo działające serwery, które wygodniej obsługiwać zdalnie, logując się na nie
z innego komputera.
Zadanie 46.
Zaznacz znakiem X w odpowiedniej kolumnie, które zdanie jest prawdziwe, a które jest fał-
szywe.
P F
System operacyjny przydziela zadaniom czas pracy procesora.
System operacyjny używa zawsze tego samego systemu plików dla wszyst-
kich urządzeń.
W skład systemu operacyjnego wchodzi zawsze graficzny interfejs użyt-

kownika.
System operacyjny przydziela uruchamianym aplikacjom pamięć operacyj-

ną.
Zadanie 47.
Zaznacz znakiem X w odpowiedniej kolumnie, które zdanie jest prawdziwe (P), a które jest
fałszywe (F).
System plików NTFS
P F
nie jest obsługiwany przez system Linux.
przechowuje informację o rozmiarze, dacie utworzenia i modyfikacji pliku

oraz o ścieżce dostępu do pliku.
uniemożliwia zapisanie pojedynczego pliku o rozmiarze powyżej 4 GB.
umożliwia administratorowi nadawanie pojedynczym użytkownikom lub

grupom użytkowników praw dostępu do plików i katalogów.
Zadanie 48.
Zaznacz znakiem X w odpowiedniej kolumnie, które zdanie jest prawdziwe, a które jest fał-
szywe.
W pewnej firmie znajdują się m.in. komputery o następujących adresach IP:
• komputer A: 10.20.30.40 / maska 255.255.0.0;
• komputer B: 10.0.0.10 / maska 255.255.255.0;
• komputer C: 1.2.3.4 / maska 255.255.255.0;
• komputer D: 1.2.3.250 / maska 255.255.255.0.
P F
Komputer A może być widoczny w sieci Internet pod innym adresem IP.
Tylko dwa z wymienionych komputerów mogą mieć dostęp do sieci Inter-

net.
Komputery A i B znajdują się w jednej podsieci.
Komputery C i D muszą znajdować się w jednym budynku.
Zadanie 49.
Chmura obliczeniowa jest usługą polegającą na zdalnym udostępnieniu mocy obliczeniowej
urządzeń IT, oferowaną przez zewnętrznego dostawcę. Oceń prawdziwość poniższych zdań,
umieszczając znak X w odpowiedniej kolumnie tabeli.
P F
Z aplikacji i danych umieszczonych w chmurze można korzy-

A stać z dowolnej lokalizacji i dowolnego sprzętu IT umożliwia-
jącego połączenie internetowe.
Użytkownik nie jest zobowiązany do zakupu licencji na opro-

gramowanie używane w chmurze i udostępniane przez dostaw-
B
cę, płaci jedynie za jego użycie (każdorazowo lub w formie
abonamentu).
Użytkownik może zdalnie instalować w przydzielonych zaso-

C bach chmury dowolne aplikacje i korzystać z nich tak jak na
lokalnym komputerze.
Pula zasobów użytkownika (w tym: procesory, pamięć RAM,

D przestrzeń dyskowa) jest elastycznie skalowana w zależności
od jego potrzeb i ograniczona tylko możliwościami dostawcy.
Zadanie 50.
HTTP Cookie jest niewielką porcją informacji wysyłaną przez witrynę internetową do prze-
glądarki klienta i zapisywaną w jej ustawieniach. Oceń prawdziwość poniższych zdań,
umieszczając znak X w odpowiedniej kolumnie tabeli.
P F
Cookie zawiera polecenia, które konfigurują ustawienia prze-

A
glądarki klienta.
Cookie umożliwia serwisowi sprawdzenie, czy klient już go

B
odwiedzał w przeszłości, oraz zapamiętanie upodobań klienta.
Cookie zapisane przez serwis z domeny cwaniak.org może być

C
odczytane przez serwis z domeny spryciarz.org.
Zablokowanie obsługi cookie w przeglądarce może spowodo-

D wać utrudnienia dla użytkownika dokonującego zakupów w
sklepie internetowym.
Zadanie 51.
Czterech użytkowników założyło konta w pewnym serwisie internetowym. Wybrali następu-
jące dane logowania:
nazwa użytkownika: jankowalski

Użytkownik A
hasło: 1234
nazwa użytkownika: merkuriusz_312

Użytkownik B
hasło: merkuriusz_312
nazwa użytkownika: abc

Użytkownik C
hasło: S4o9s2n5a7
nazwa użytkownika: master

Użytkownik D
hasło: password
Przestępca usiłuje przejąć konta użytkowników, stosując w tym celu następujące dwie techni-
ki:
• atak brute force (wszystkie możliwe kombinacje znaków),
• metoda psychologiczna i słownikowa (zgadnięcie hasła, sprawdzenie popularnych ha-
seł i słów).
Wskaż, które hasła są podatne na złamanie tymi metodami, stawiając w odpowiednim polu
tabeli znak X, jeśli taka podatność występuje:
atak brute force metoda słowniko-

wa/psychologiczna
Użytkownik A
Użytkownik B
Użytkownik C
Użytkownik D
Zadanie 52.
fałszywe (F).
W grafice rastrowej 24-bitowe kodowanie koloru oznacza, że
P F
liczba kolorów w palecie barw wynosi ponad 16 milionów.
informacje o kolorze jednego piksela zajmują 3 bajty.
liczba kolorów jest niewystarczająca do zapisu zdjęć.
obraz o rozmiarach 300x300 pikseli zapisany bez kompresji ma wielkość

około 2,16 MB.
Zadanie 53.
Wiązka zadań Zegar binarny
Pan Kowalski postanowił wyjechać na wycieczkę na wyspę Binarną. Mieszkańcy tej wyspy
do zapisywania cyfr dziesiętnych używają metody obrazkowej, opartej na systemie binarnym.
Podczas pobytu na wyspie Pan Kowalski wybrał się na jednodniową wycieczkę objazdową.
W jej trakcie zrobił 4 poniższe zdjęcia zegara używanego na wyspie. Stan zegara podawany
jest w formacie GG:MM:SS, gdzie GG to godzina, MM to minuty, a SS to sekundy (zapisane
zawsze przy pomocy dwóch cyfr). Każda cyfra zapisana jest w osobnej kolumnie.
Zdjęcie 1 Zdjęcie 2 Zdjęcie 3 Zdjęcie 4
Pierwsze zdjęcie zostało zrobione w momencie rozpoczęcia wycieczki, ostatnie zdjęcie —

w chwili jej zakończenia, zdjęcia 2 i 3 zostały natomiast zrobione w trakcie wycieczki.
53.1.
Podaj w systemie dziesiętnym stany zegara wyświetlane na zdjęciach 1 oraz 4.
• Stan zegara na zdjęciu nr 1: ……………………………………
• Stan zegara na zdjęciu nr 4: ……………………………………
53.2.
Pan Kowalski położył się spać o godzinie 23:45:29. Zamaluj odpowiednie pola poniższej
planszy tak, aby reprezentowała ona tę godzinę na zegarze używanym przez mieszkańców
wyspy.
Zadanie 54.
fałszywe (F).
Stos jest strukturą danych, która umożliwia
P F
bezpośredni dostęp do ostatnio zapisanego elementu.
bezpośredni dostęp do każdego elementu stosu.
bezpośredni dostęp do najmniejszego i największego elementu stosu.
dodanie nowego elementu oraz usunięcie najpóźniej dodanego elementu.
Zadanie 55.
Wiązka zadań Zadania Zamknięte Funkcja
Dana jest następujący algorytm F(n) dla n ∈ N , n > 0 :

F(n)
jeżeli n = 1, zwróć 1 i zakończ
w przeciwnym razie zwróć F(n div 2) + 1
55.1.
Złożoność tego algorytmu jest
P F
wykładnicza.
logarytmiczna.
liniowa.
kwadratowa.
55.2.
Dla tego algorytmu zachodzi
P F
F(8) = 3.
F(12) = 4.
F(1) = 0 lub F(9) = 4.
F(1) = 1 oraz F(9) = 3.
Zadanie 56.
Piractwo komputerowe jest przestępstwem polegającym na:
P F
wykorzystywaniu oprogramowania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,

bez licencji na jego użytkowanie.
instalowaniu wersji demo oprogramowania, którego licencję planujemy ku-

pić.
rozpowszechnianiu w Internecie programów komputerowych, których licen-

cję zakupiliśmy.
oferowaniu za darmo w Internecie oprogramowania rozpowszechnianego na

licencji freeware.
Zadanie 57.
Zgodnie z prawem w Internecie można opublikować zdjęcie osoby:
P F
po uzyskaniu od niej zezwolenia.
gdy jest to osoba powszechnie znana i zdjęcie zostało wykonane podczas peł-
nienia przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecz-
nych, zawodowych.
gdy osoba ta jest naszym bliskim znajomym.
gdy stanowi ona jedynie szczegół całości takiej jak: zgromadzenie, krajobraz,
publiczna impreza.
2. Zadania praktyczne rozwiązywane z użyciem komputera 91
2. Zadania praktyczne rozwiązywane z użyciem komputera
Wczytywanie danych
Dane do zadań rozwiązywanych na komputerze zapisane są w plikach tekstowych. Prosty plik
tekstowy (txt) zawiera dane w postaci alfanumerycznej bez jakiegokolwiek formatowania.
Każdy system operacyjny posiada program do otwierania plików tekstowych. W systemie
Windows jest to Notatnik.
Importowanie danych do arkusza kalkulacyjnego MS Excel

W założeniu każdy wiersz pliku tekstowego ma być zaimportowany do osobnego wiersza
w pliku arkusza kalkulacyjnego. Skąd jednak program ma wiedzieć, jak rozłożyć dane po-
między kolumnami? Spójrzmy na poniższy przykład, który przedstawia jeden wiersz z przy-
kładowego pliku tekstowego:
Jan, Malinowski; 4,000; 1980-01-12
Dla nas jest to dość oczywiste: powyżej mamy imię i nazwisko osoby, jakąś liczbę (np. jej
zarobki) i datę (np. datę urodzenia). Poszczególne pola rozdziela średnik. Powyższe dane po-
winny być więc zaimportowane w taki sposób:
Rysunek 1- przykładowe dane po zaimportowaniu
Jednak arkusz kalkulacyjny nie potrafi analizować znaczenia danych, może je więc inaczej
zaimportować. Dlatego tak ważny jest separator, który oddziela dane w wierszu.
Rysunek 2- Przykłady błędnie zaimportowanych danych
Do zaimportowania danych do arkusza służy kreator. Podpowiada on, jak ma być traktowany
plik tekstowy, na którym pracujemy, i jak prawidłowo rozmieścić dane w komórkach.
Przejdźmy więc wreszcie do arkusza kalkulacyjnego i zobaczmy, jakie pytania zadaje nam
program oraz jak możemy na nie odpowiedzieć.
Rozpoczynamy import
Kreator uruchamiamy przyciskiem Z tekstu, znajdującym się na karcie Dane, w grupie Dane
zewnętrzne.
Rysunek 3 — Przycisk uruchamiający kreatora

W nowym oknie wskazujemy plik źródłowy (w naszym przypadku będzie to plik

szkoly.txt). Załóżmy, że jest to plik zawierający informacje o różnych szkołach. Po-
szczególne kolumny oddzielone są znakiem średnika.
Przechodzimy do pierwszego kroku kreatora.
Krok 1 z 3
Rysunek 4 — Krok pierwszy importu pliku
Pierwsza decyzja dotyczy rodzaju pliku:

• Czy jest to plik rozdzielany? W pliku rozdzielanym kolejne kolumny wyróżnione są
jakimś znakiem (spacja, tabulator, średnik). Arkusz, napotykając taki znak w wierszu
pliku, wie, że kolejne dane ma wpisywać w następnej kolumnie.
• Czy jest to plik z polami o stałej szerokości? W takim pliku kolejne kolumny zajmują
określoną liczbę znaków. Na przykład pierwsza kolumna zajmuje dziesięć znaków,
a druga — osiem. Po wpisaniu do pierwszej kolumny dziesięciu znaków kreator wpi-
sze do kolejnej następne osiem i tak dalej.
Nasz plik jest rozdzielany średnikiem. Zdarza się, że dane są w pliku poprzedzone nagłów-
kiem. System generujący plik tekstowy może umieścić w nim datę wygenerowania pliku,
swoją nazwę lub inny komentarz do danych. Pole Rozpocznij import od wiersza pozwala nam
ominąć te informacje i zacząć pobieranie danych od odpowiedniego miejsca. W naszym pliku
szkoly.txt w pierwszym wierszu są nagłówki kolumn, znowu więc zostawiamy domyślne
ustawienia.
Pole Pochodzenie pliku najczęściej zostawiamy bez zmian. Jeżeli w podglądzie pliku poniżej
zamiast liter widać "krzaczki", niezrozumiałe znaki, trzeba zmienić tę opcję.
Krok drugi wygląda różnie, zależnie od tego, jaki rodzaj pliku wybraliśmy przed chwilą.
Krok 2 z 3 — plik rozdzielany
Rysunek 5 — Krok drugi — dla pliku rozdzielanego
W tym kroku określamy, jaki znak rozdziela kolumny — w naszym pliku to średnik. Poniżej
widać podgląd importowanego pliku, odpowiednie dane są już w swoich kolumnach.
Krok 2 z 3 — stała szerokość

Nie dotyczy to naszego pliku, jednak spójrzmy na chwilę, jak wygląda krok drugi w tym
przypadku, oczywiście dla innego pliku.
Rysunek 6 — Krok drugi dla pliku o stałej szerokości pól

W powyższym oknie musimy wskazać, gdzie zaczynają się kolejne kolumny danych, zazna-
czając kursorem miejsce podziału.
Krok 3 z 3
Rysunek 7 — Krok trzeci importu
W trzecim kroku na ogół akceptujemy domyślne ustawienia kreatora importu. Zwróćmy jed-
nak uwagę na dostępne tu opcje. Wybierając kolumny w podglądzie danych, możemy zmie-
niać sposób, w jaki są one importowane. Możemy też zdecydować, które kolumny powinny
być pominięte w procesie importu. Szczególnie należy zwrócić uwagę na przy-
cisk Zaawansowane.
W tym miejscu potrzebna jest mała dygresja. W polskim systemie Windows część całkowita
i ułamkowa oddzielane są przecinkiem. Ustawienia stosowane przez system Windows można
sprawdzić w opcji Ustawienia regionalne Panelu sterowania. Plik tekstowy może pochodzić
z innego systemu, w którym na przykład do tego stosowana jest.
Rysunek 8 — Ustawienia zaawansowane importu liczb

Na przykład liczba 1982,45 zostanie zinterpretowana w polskim systemie prawidłowo, ale ta

liczba może być też zapisana jako 1,982.45 (w zapisie amerykańskim). Przy poniższych usta-
wieniach podpowiadamy, jak zapisać liczby w naszym pliku w taki sposób, aby w jego ko-
mórkach ostatecznie pojawiły się właściwe liczby. Dzięki temu będziemy mogli wykonywać
różne działania (sumy, średnie itp.). Przy błędnych ustawieniach Excel zaimportuje ciąg zna-
ków „1,982.45”, będzie go traktował jako tekst i nie pozwoli nam na działania, jakie byłyby
dostępne w przypadku liczb.
W przypadku naszego pliku możemy jednak zostawić ustawienia domyślne. Naciskam
więc Zakończ i następnie OK, aby zaobserwować, jak mój arkusz wypełnia się danymi z pli-
ku.
Importowanie danych do MS Access

Dane importujemy do założonej pustej bazy danych, przy czym dla każdego pliku tworzymy
osobną tabelę. Zademonstrujmy import na przykładzie pliku szkoly.txt, który zawiera
zestawienie różnych szkół w poszczególnych gminach. Pierwszy wiersz jest wierszem na-
główkowym, a dane w wierszach rozdzielone są znakami tabulacji.
Krok 1 to wywołanie kreatora importu:

Decydujemy, jaki jest format danych.
Wybieramy w tym wypadku format ograniczony separatorem (to może być znak tabulacji,
przecinek, średnik, odstęp lub inny znak).
W kroku 2 zaznaczamy, który znak jest separatorem oddzielającym pola, oraz zaznaczamy
(lub nie), czy pierwszy wiersz zawiera nazwy pól:
Następnie określamy informacje dotyczące każdego pola: jego nazwę, typ przechowywanych
danych, to, czy pole będzie indeksowane i czy może zawierać duplikaty.
Nie zawsze wybór typu danych dla pola jest oczywisty na pierwszy rzut oka. Przykład: impor-
tując kolumnę zawierającą numery PESEL, wybieramy dla pola typ tekstowy, ponieważ war-
tości liczbowe numerów PESEL są zbyt duże, aby przechowywać je w polu typu liczba cał-
kowita (a nawet liczba całkowita długa).
Problem może też stwarzać import danych zawierających zera wiodące. Jeśli zaimportujemy
takie dane do pola typu liczbowego, to zera wiodące zostaną usunięte, na przykład dana 0020
po zaimportowaniu będzie mieć wartość 20. Aby utrzymać zera wiodące, taką daną importu-
jemy do pola typu tekstowego.
Kolejna decyzja dotyczy klucza głównego tabeli, a ściślej: czy ma on w ogóle być, a jeżeli
tak, to jaki. MS Access domyślnie proponuje dodanie kolumny stanowiącej klucz główny,
warto jednak samodzielnie zdecydować, które z już istniejących pól może pełnić rolę klucza.
Możemy także zdecydować, że nasza tabela nie będzie miała klucza podstawowego.
Tabela domyślnie otrzymuje nazwę taką jak nazwa pliku, z którego pochodzą dane, ale mo-
żemy tę nazwę zmienić.
W programie Microsoft Access można po zaimportowaniu danych utworzyć wiązania wybra-
nych pól z różnych tabel i zapisać je jako stały element systemu bazodanowego (relacje).
Można również tworzyć wiązania tylko na potrzeby konkretnego zapytania (kwerendy) —
jest to naturalny sposób programowania w języku SQL.
Jeśli zdecydujemy się utworzyć relacje na początku, w programie Microsoft Access wybiera-
my zakładkę Narzędzia bazy danych/Relacje. Wybieramy te spośród tabel, dla których chce-
my stworzyć relacje, czyli na ogół wszystkie tabele w bazie.
Wiązanie tworzymy, przeciągając myszką wybrane pole z jednej tabeli i „puszczając” je nad
wybranym polem drugiej tabeli. Oba pola muszą być tego samego typu, choć mogą mieć róż-
ne nazwy. Domyślnie tworzone jest wiązanie typu wewnętrzne, które z obu wiązanych tabel
udostępnia tylko rekordy pasujące. We właściwościach wiązania można zmienić jego typ na
zewnętrzne lewo- lub prawostronne, które będzie udostępniać wszystkie rekordy z jednej ta-
beli, a z drugiej tabeli tylko rekordy pasujące do połączenia.
W oknie kreatora, obok linii łączącej pola, pojawia się informacja o typie relacji: 1:1 lub 1:∞.
Wczytywanie i wypisywanie danych w zadaniach programistycznych

W języku C++ do odczytu i zapisu danych służą specjalne obiekty zwane strumieniami. Taki
obiekt powiązany jest ze źródłem danych — w naszym wypadku będą to zwykle pliki na dys-
ku, ale można też obsługiwać strumienie odpowiadające np. urządzeniom zewnętrznym.
Aby użyć w swoim programie strumieni powiązanych z plikami, należy zadeklarować użycie
biblioteki fstream (z angielskiego „file-stream”, czyli „strumienie plikowe”):
#include <fstream>
W samym programie deklarujemy obiekt, który będzie czytał z konkretnego pliku. Obiekt taki
powinien mieć jeden z następujących trzech typów:
• ifstream — strumień wejścowy, czyli służący do czytania danych z pliku (input file st-
ream)
• ofstream — strumień wyjściowy, do zapisywania danych do pliku (output file stream)

• fstream — strumień, z którego można zarówno czytać dane, jak i zapisywać dane do
niego.
Deklaracja obiektu wygląda tak, jak każdej innej zmiennej w C++. Wybierzmy dla niego na-
zwę „wejscie”:
ifstream wejscie;
Teraz kojarzymy program z konkretnym plikiem na dysku — niech nazywa się, na przykład,
dane.txt:
wejscie.open(”dane.txt”);
Od tej chwili zmienna strumieniowa wejscie pobiera kolejne dane z pliku dane.txt. Nadmień-
my jeszcze, że te dwie instrukcje można połączyć w jedną, mającą ten sam skutek:
ifstream wejscie(”dane.txt”);
Ten obiekt jest typu ifstream, czyli służy do czytania danych. Deklaracja obiektu, który od-
powiada za zapis danych do pliku wygląda bardzo podobnie:
ofstream wyjscie;
wyjscie.open(”wynik.txt”);
albo:
ofstream wyjscie(”wynik.txt”);
Wreszcie, zmienna typu fstream może służyć zarówno do czytania, jak i do pisania, trzeba
jednak przy otwieraniu pliku podać, do czego w tym momencie zostanie użyta, za pomocą
następującej konstrukcji:
fstream plik;
plik.open(”plik.txt”, ios::in);
jeśli zamierzamy czytać z pliku, lub:
plik.open(”plik.txt”, ios::out);
jeśli będziemy do niego pisać.
Ważne: deklaracja zmiennej typu ofstream, albo fstream z parametrem ios::out spowodują, że
plik zostanie wyczyszczony, a nowe dane zastąpią to, co było w nim wcześniej. Aby dopisać
nowe dane na koniec istniejącego pliku, trzeba użyć instrukcji:
ofstream plik;
plik.open(”wynik.txt”,ios::app);
Oczywiście można użyć wariantu z pojedynczą instrukcją:
ofstream plik(”wynik.txt”,ios::app);
albo użyć fstream w miejsce ofstream.
Mamy zatem pliki otwarte do odczytu i zapisu — w zadaniach maturalnych najczęściej bę-
dziemy potrzebowali jednego pliku do odczytu i jednego do zapisu.
Dane czytamy ze strumieni i piszemy do strumieni za pomocą operatorów << i >>. Jeśli, na
przykład, mamy zadeklarowaną zmienną typu int:
int a;
i chcemy odczytać jedną liczbę z pliku, któremu odpowiada zmienna strumieniowa wejscie,
piszemy:
wejscie >> a;
Jeśli chcemy odczytać dwie liczby i zapisać je do zmiennych a i b, możemy napisać:
wejscie >> a >> b;
co jest skrótem dla dwóch osobnych instrukcji (wejscie >> a; wejscie >> b;)
Jeśli, na przykład, w pliku jest 1000 liczb, zapisanych każda w osobnym wierszu, możemy
zadeklarować tablicę odpowiedniej długości:
int A[1000];
a następnie przeczytać wszystkie liczby za pomocą pętli for:
for(int i=0; i<1000; i++)
wejscie >> A[i];
Dla przykładu, analogicznie do pliku wyjściowego zapisujemy np. pojedynczą liczbę
za pomocą instrukcji:
wyjscie << a;
Rozwiążmy dla przykładu bardzo proste zadanie: w pliku dane.txt znajduje się 1000 wier-
szy, z których każdy zawiera po dwie liczby, oddzielone pojedynczym odstępem. Należy dla
każdej pary liczb policzyć ich sumę i zapisać ją do pliku wynik.txt, każdą sumę w osob-
nym wierszu. Odpowiedni program może wyglądać tak:
#include <fstream>
using namespace std;

// zaznaczamy której przestrzeni nazw będziemy używać
int main()
{
// deklarujemy tablice A i B długości 4
int A[4], B[4];
// zmienna strumieniowa na plik wejsciowy

ifstream wejscie("dane.txt");
// zmienna strumieniowa na plik wejsciowy

ofstream wyjscie("wynik.txt");
for(int i=0; i<4; i++)

// wczytaj z pliku dwie liczby i zapisz je do A[i] oraz B[i]
wejscie >> A[i] >> B[i];

// wypisz sumę do pliku wyjściowego
wyjscie << A[i]+B[i] << endl;
wejscie.close();
wyjscie.close();
}
W tym programie użyliśmy dwóch dodatkowych instrukcji. Instrukcja

wyjscie << endl;
wypisuje do pliku znak końca wiersza (czyli przechodzi do następnego wiersza). Instrukcje
wejscie.close();
wyjscie.close();
zamykają pliki, czyli informują system operacyjny, że nie będziemy już ich potrzebować.
Brak instrukcji zamknięcia pliku może spowodować (choć na ogół nie powoduje) różnego
rodzaju problemy (np. niekompletne zapisanie się danych).
Warto zauważyć, że w tym programie nie musieliśmy najpierw czytać wszystkich liczb z pli-
ku wejściowego, a potem wypisywać wszystkich sum. Jak najbardziej możliwe jest wczytanie
dwóch liczb, wypisanie ich sumy, a potem zajęcie się kolejnymi dwiema liczbami. W takich
sytuacjach nie potrzebujemy nawet tablic do przechowywania danych, co skraca program:
#include <fstream>
using namespace std;
int main()
{
int a, b;
ifstream wejscie("dane.txt");
ofstream wyjscie("wynik.txt");
{
// wczytaj z pliku dwie liczby
wejscie >> a >> b;
// wypisz sumę do pliku wyjściowego
wyjscie << a+b << endl;
}
wejscie.close();
wyjscie.close();
}
Czasem zamiast liczb chcemy czytać napisy (łańcuchy znaków), które w C++ przechowuje
się w zmiennych typu string. Wczytywanie i wypisywanie takich danych wygląda prawie
identycznie:
string S; // deklaracja zmiennej typu łańcuchowego
wejscie >> S;
Warto wiedzieć, że taka instrukcja wczytuje znaki tylko tak długo, aż napotka pierwszy
biały znak (spację, koniec wiersza, tabulatora). Jeśli w pliku w pierwszym wierszu znajduje
się napis:
Dzien dobry!
to instrukcja
wejscie >> S;
zapisze do zmiennej S tylko słowo „Dzien”. Gdybyśmy mieli dwie zmienne, S i T, obie typu
string, to instrukcja:
wejscie >> S >> T;
zapisałaby do S napis „Dzien”, a do T napis „dobry!”, ignorując spacje.
Jednak przy wyprowadzaniu tej danej do pliku wyjściowego, zapisany zostanie zawsze cały
łańcuch. Instrukcja:
S = ”Dzien dobry!”
wyjscie << S;
umieści w pliku wyjściowym pełny napis „Dzien dobry!”.
Aby więc na przykład przeczytać z pliku wejściowego 200 słów, z których każde zapisane
jest w osobnym wierszu, należy wykonać następujący fragment programu:
string Tablica[200];
for(int i=0; i<200; i++)
wejscie >> Tablica[i];
Tego samego programu można użyć, jeśli słowa nie są zapisane w osobnych wierszach, ale
oddzielone odstępami.
Wczytywanie/wypisywanie liczb i napisów można bez problemu mieszać ze sobą, na przy-
kład instrukcja:
string a = ”Basnie z ”;
int b = 1000;
string c = ” i jednej nocy”;
wyjscie << a << b << c;
wypisze Basnie z 1000 i jednej nocy. Zawartość np. takiego pliku:
Zakroczym 2
Wyszogrod 34
Plock 71
Wloclawek 115
zostanie prawidłowo odczytana, jeśli wykonamy następujące instrukcje:
string A[4];
int B[4];

wejscie >> A[i] >> B[i];
Napisy (nazwy miast) znajdą się w tablicy A, zaś liczby (odległości) — w tablicy B.
Czasem zadanie wymaga pracy na liczbach, które nie są całkowite — w C++ do przechowy-
wania takich liczb służą zmienne typu float i double. Jeśli na przykład zmiennej x przypisze-
my wartość 1/7:
double x = 1.0 / 7;
i użyjemy polecenia
wyjscie << x;
do pliku wyjściowego zostanie wypisane 0.142857. W zadaniach maturalnych potrzebuje-

my jednak najczęściej pewnej ustalonej precyzji zapisu dziesiętnego — na przykład polecenie
może brzmieć: „Wypisz liczbę z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku”. Aby ustalić
precyzję, posługujemy się instrukcją precision, używaną w następujący sposób:
wyjscie.precision(3);
wyjscie << x;
Teraz otrzymujemy wynik 0.143, jednak wypisanie tą samą metodą 1/70 może prowadzić do
niespodzianek — fragment kodu:
double x = 1.0 / 70;

wyjscie << x;
spowoduje wypisanie 0.0143, a nie 0.014, ponieważ kompilator, wypisuje trzy cyfry zna-
czące, czyli nie liczy zer bezpośrednio po przecinku. Aby wypisywał on zawsze dokładnie
trzy cyfry po przecinku, konieczna jest jeszcze instrukcja fixed:
wyjscie << fixed;
wyjscie << x;
Aby używać instrukcji precision i fixed, konieczne jest dołączenie nagłówka iomanip na po-
czątku programu:
#include <iomanip>
Warto pamiętać, że jeśli nie zmieniamy precyzji, domyślnie użytym zapisem w C++ jest 6
cyfr znaczących.
2.1. Algorytmy w praktyce
Zadanie 58.
Wiązka zadań Systemy liczbowe
Centralny ośrodek meteorologiczny planety Cyfrak codziennie w południe rejestruje wskaza-
nia zegarów oraz temperaturę w trzech stacjach pogodowych: S1, S2, S3. Zegary w stacjach
pogodowych odliczają liczbę godzin, które upłynęły od uruchomienia stacji. W stacji S1
wszystkie wartości (wskazania zegara i temperatury) zapisywane są w systemie binarnym,
w stacji S2 — w systemie czwórkowym (czyli systemie pozycyjnym o podstawie 4), a w sta-
cji S3 — w systemie ósemkowym (czyli systemie pozycyjnym o podstawie 8). Temperatury
ujemne poprzedzone są znakiem „−”, np. −1101 w systemie dwójkowym oznacza liczbę
o zapisie dziesiętnym −13.
Pliki dane_systemy1.txt, dane_systemy2.txt, dane_systemy3.txt zawiera-
ją wyniki 1095 kolejnych pomiarów przeprowadzonych w stacjach S1, S2, S3 od czasu ich
uruchomienia. Każdy wiersz pliku zawiera wyniki jednego pomiaru: stan zegara
i temperaturę. Wartości w wierszach rozdzielone są spacjami.
Przykład
Wiersz opisujący pomiar, w którym zegar wskazuje liczbę 36, a termometr temperaturę –7,
wyglądałby następująco:
Plik dane_systemy1.txt
100100 -111
210 -13
44 -7
Napisz program(-y), który pozwoli rozwiązać poniższe zadania. Odpowiedzi zapisz w pliku
wyniki_systemy.txt. Odpowiedź do każdego zadania podaj w osobnym wierszu, po-
przedzając ją numerem zadania.
58.1.
Dla każdej stacji pogodowej podaj najniższą zarejestrowaną temperaturę, a wszystkie wyniki
zapisz w systemie binarnym (dwójkowym).
58.2.
Zgodnie z harmonogramem pomiary wykonywane są co 24 godziny, począwszy od pierwsze-
go pomiaru. Oznacza to, że wyrażone dziesiętnie stany zegarów w kolejnych pomiarach po-
winny wynosić 12, 12+24=36, 12+2⋅24=60 itd.
Podaj liczbę pomiarów, w których zarejestrowany stan zegara był niepoprawny jednocześnie
we wszystkich stacjach pogodowych.
Przykład
Rozważmy dane, w których pierwsze 3 wiersze pliku dane_systemy1.txt są następujące:
1100 -11
100100 -111
111101 1
Ponieważ zapisane binarnie stany zegara: 1100, 100100 i 111101 to odpowiednio war-
tości: 12, 36 i 61, to tylko stany podane w dwóch pierwszych wierszach są poprawne, zaś
w trzecim wierszu stan jest nieprawidłowy.
58.3.
Rekordem temperatury dla danej stacji pogodowej nazywać będziemy pomiar temperatury,
który jest większy od wszystkich wcześniejszych pomiarów dokonanych w tej stacji.
Przykład
Dla następujących wyników kolejnych pomiarów temperatur dokonanych od pierwszego po-
miaru w danej stacji (podanych w zapisie dziesiętnym):
1, -1, 0, 2, 1, 1, 3, 4, 4, 3, 1, 7, 2, 1
rekordami temperatury są wszystkie podkreślone wyniki.
Dniem rekordowym jest dzień, w którym w co najmniej jednej stacji pogodowej zarejestro-
wano rekord temperatury. Podaj liczbę dni rekordowych.
Przykład: przyjmijmy, że — podane w zapisie dziesiętnym — wyniki pomiarów dokonywa-
nych w kolejnych dniach były w trzech stacjach następujące:
Dzień S1 S2 S3
1 1 0 -1
2 2 1 -1
3 1 -1 -1
4 0 -2 0
5 1 2 1
Dla powyższych danych liczba dni rekordowych wynosi: 3.
58.4.
Oznaczmy kolejne zarejestrowane temperatury w stacji pogodowej S1 przez t1, t2, t3,… Niech
rij oznacza kwadrat różnicy między temperaturami w i-tym i j-tym pomiarze pierwszej stacji
pogodowej, rij=(ti – tj)2. Skokiem temperatury między i-tym a j-tym pomiarem nazywać bę-
dziemy zaokrąglenie w górę do liczby całkowitej ułamka rij / |i – j|.
Przykład
Dla następujących kolejnych pomiarów temperatur (zapisanych dziesiętnie):
3, 5, 4, 7,
skoki temperatur opisuje poniższa tabela
i, j t i, t j rij |i – j| Skok temperatury między i-tym a
j-tym pomiarem
1, 2 3, 5 22=4 1 4
1, 3 3, 4 12=1 2 1
1, 4 3, 7 42=16 3 6
2, 3 5, 4 12=1 1 1
2, 4 5, 7 22=4 2 2
3, 4 4, 7 32=9 1 9
Podaj największy skok temperatury w stacji pogodowej S1. Wynik podaj w systemie dziesięt-
nym.
Komentarz
W naszym rozwiązaniu będziemy zamieniać napisy reprezentujące liczby w systemach nie-
dziesiętnych na odpowiednie liczby całkowite (pamiętane w zmiennych typu int). Dzięki
temu niezbędne obliczenia i porównania wykonywane będą z wykorzystaniem zmiennych
liczbowych (a nie napisów). Na koniec, jeśli wymaga tego polecenie w zadaniu, zamienimy
liczby uzyskane w wyniku na napisy będące ich reprezentacjami w niedziesiętnym systemie
pozycyjnym. Zwróćmy jednak uwagę, że zadania 1, 2 i 3 można rozwiązać bez konieczności
zamiany napisów na liczby — o ile wykorzystamy (dość proste) zależności między binarną,
czwórkową i ósemkową reprezentacją liczb (na końcu omówimy krótko możliwość takiego
rozwiązania).
Kluczowe dla naszego rozwiązania będzie obliczanie wartości liczby zapisanej w systemie
niedziesiętnym (i zapamiętywanie jej w zmiennej typu int) oraz odwrotnie: przekształcanie
liczby przechowywanej w zmiennej typu int na napis reprezentujący tę liczbę w systemie o
ustalonej podstawie.
Zacznijmy od konwersji liczby zapisanej jako string w systemie o podstawie b na jej wartość
zapisaną w zmiennej typu int:
int zsystemu(string s, int b)
{ int wynik=0, i=0, znak=1;
if (s[0]=='-'){
znak=-1;
i=1;
}
int d=s.length();
for(;i<d;i++){
wynik=wynik*b+(s[i]-’0’);
}
return znak*wynik;
}
Powyższe rozwiązanie opiera się na następującej obserwacji: jeśli wartość odpowiadająca
pierwszym i znakom napisu s jest równa w, to dopisując na do niej (i+1)-szy znak s[i],
uzyskamy liczbę w⋅b+s[i]. Na przykład
121(4)=25(10)
oraz
1213(4)=25(10)⋅4(10)+3(10)=103(10).
Ponadto wykorzystujemy fakt, że wartość liczbowa cyfry zapamiętanej w s[i] jest równa
różnicy s[i]-‘0’. Musimy też uwzględnić to, że liczba może być poprzedzona znakiem „–”,
oznaczającym ujemną wartość. Czytelnikowi pozostawiamy prześledzenie, jak ten aspekt
został uwzględniony w powyższej funkcji.
Zajmijmy się teraz konwersją reprezentowanej w zmiennej l typu int liczby na napis repre-
zentujący jej zapis w systemie o podstawie b. W naszym rozwiązaniu bierzemy pod uwagę, że
• ostatni znak w zapisie l w systemie o podstawie b jest równy l%b;

• pozostałe znaki (znajdujące się na lewo od l%b) uzyskamy, znajdując reprezentację b
liczby  l/b  w systemie o podstawie ( x  oznacza tutaj zaokrąglenie liczby x
w dół do najbliższej liczby całkowitej).
Na przykład dla l=57, b=4 ostatni znak reprezentacji l w systemie o podstawie b jest równy
57%4=1, natomiast pozostałe znaki uzyskujemy jako reprezentację liczby  57/4 =14.
Poniżej podajemy funkcję wykorzystującą powyższe własności:
string nasystem(int l, int b){
string s="";
char z;
int znak=1;
if (l<0) {
znak=-1; l=-l;
}
if (!l) return "0";
while (l>0){
z=’0’+l%b;
s=z+s;
l=l/b;
}
if (znak<0) s='-'+s;
return s;
}
Funkcja nasystem zwraca napis będący reprezentacją liczby l w systemie o podstawie b.
Zwróćmy uwagę, że operator „+” zastosowany do zmiennej typu string oznacza złączanie
(konkatenację napisów), zatem przypisanie s=z+s w funkcji nasystem dopisuje znak z na
począteku napisu s. Uzasadnieniem takiego podstawienia jest to, że kolejne znaki reprezenta-
cji l w systemie o podstawie b poznajemy „od końca”: najpierw skrajnie prawy, potem drugi
od końca itd.
Korzystając z funkcji zsystemu (z odpowiednimi parametrami) oraz standardowych metod
odczytywania plików tekstowych, wartości odczytów zegara ze stacji pogodowych S1, S2, S3
umieścimy w tablicach g1, g2, g3, a odczyty temperatury — w tablicach t1, t2, t3. Na
przykład pomiar temperatury w stacji S2 w dniu 350 umieszczony będzie w t2[349] (tablice w
C indeksujemy od zera).
58.1.
Jeżeli dysponujemy wartościami pomiarów przekonwertowanymi do zmiennych typu int,
zadanie 1 sprowadza się do wyznaczenia najmniejszej liczby wśród t1[0],…,t1[1094],
analogicznie dla tablic t2 i t3. Na koniec wyznaczone minima konwertujemy na reprezenta-
cje binarne za pomocą funkcji nasystem: napis będący reprezentacją liczby x uzyskujemy,
wywołując nasystem(x,2).
58.2.
Zgodnie z treścią zadania musimy wyznaczyć liczbę takich i∈[0,1094], dla których
g1[i]≠stan, g2[i]≠stan oraz g3[i]≠stan, gdzie stan=12+i⋅24. W poniższym
kodzie wartość wynikowa znajdzie się po wykonaniu pętli for w zmiennej licz:
int licz=0, stan=12;
int ile=ROZM;
for(int i=0;i<1095;i++){
if (g1[i]!=stan && g2[i]!=stan && g3[i]!=stan)
licz++;
stan+=24;
}
58.3.
Rozważmy standardowy algorytm wyznaczania największej liczby w ciągu: przeglądamy
kolejne liczby z ciągu, pamiętając w zmiennej max największą liczbę spośród dotychczas
przejrzanych. Liczba rekordów odpowiada wówczas liczbie zmian wartości zmiennej max.
Należy przy tym pamiętać, że — zgodnie z treścią zadania — rekordem jest też pierwsza war-
tość w całym ciągu.
Aby rozwiązać zadanie, stosujemy powyższą ideę do ciągów zapamiętanych w tablicach t1,
t2 i t3, w jednej wspólnej pętli. Aby wyznaczyć liczbę dni, w których w co najmniej jednej
stacji wystąpił rekord, tworzymy dodatkowy licznik (zmienna licz), który zwiększamy dla
każdego i takiego, że t1[i] jest rekordem w ciągu t1 lub t2[i] jest rekordem w ciągu
t2, lub t3[i] jest rekordem w ciągu t3. Poniżej prezentujemy fragment kodu realizują-
cy opisany powyżej algorytm:
int max1=t1[0], max2=t2[0], max3=t3[0];
int licz=1;
int ile=ROZM;
bool czyRekord;
for(int i=1; i<1095; i++){
czyRekord=false;
if (t1[i]>max1) { max1=t1[i]; czyRekord=true; }
if (czyRekord) licz++;
}
58.4.
Jeśli pominiemy kwestię zaokrągleń wartości do liczby całkowitej, zadanie sprowadza się do
wyznaczenia największej wartości (t1[i]–t1[j])2/(j–i) dla i=0,1,…,1093 oraz j
takiego, że i<j≤1094. Zadanie takie nietrudno zrealizować przy pomocy dwóch zagnież-
dżonych pętli: zewnętrznej dla i=0,1,…,1093 i wewnętrznej dla j=i+1,i+2,…,1094.
Skoncentrujmy się teraz na zaokrągleniach wyniku. Gdyby wynik miał być zaokrąglany w dół
do liczby całkowitej, byłby on w języku C reprezentowany przez wyrażenie
(t1[i]–t1[j])∗(t1[i]–t1[j]) / (j–i)
o ile tablica t1 zawiera elementy typu int (wynika to z faktu, że operator dzielenia / dla
argumentów całkowitych zwraca wynik dzielenia całkowitego, czyli zaokrąglenia w dół do
liczby całkowitej). Aby wyznaczyć zaokrąglenie wyniku w górę do liczby całkowitej, skorzy-
stamy z następującej własności:
• Niech r oznacza zaokrąglenie w dół do liczby całkowitej wyniku dzielenia x/y.
• Jeśli r⋅y=x, to r jest dokładnym wynikiem dzielenia x/y, a zatem r to również za-
okrąglenie x/y w górę do liczby całkowitej.
• Jeśli r⋅y<x, to r jest mniejsze od x/y, a zatem zaokrąglenie x/y w górę do liczby
całkowitej jest równe r+1.
Poniżej prezentujemy kod znajdujący największy skok temperatury oparty na powyższych
obserwacjach:
int skok;
int maxS=0;
int ileR, ile=1095, kwadrat;
for(int i=0; i<ile; i++)
for(int j=i+1; j<ile; j++){
kwadrat=(t1[i]-t1[j])*(t1[i]-t1[j]);
skok=kwadrat/(j-i);
if (skok*(j-i)<kwadrat) skok++;
if (skok>maxS)
maxS=skok;
}
Największy dotychczas znaleziony skok temperatury w powyższym fragmencie programu
przechowujemy w zmiennej maxS; natomiast w zmiennej skok zapisujemy skok temperatu-
ry między dniami i oraz j.
Na koniec, zgodnie z zapowiedzią, omówimy krótko zależność między reprezentacjami liczb
w systemach o podstawie 2, 4 i 8, dzięki którym zadania 1, 2 i 3 można by rozwiązać bez
konwersji napisów na liczby i bez zamiany liczb na napisy oznaczające ich reprezentacje po-
zycyjne o odpowiedniej podstawie. Ponieważ 4=22, zachodzą zależności:
• reprezentację liczby w systemie czwórkowym można uzyskać z jej reprezentacji
w systemie binarnym (czyli o podstawie 2), zamieniając (od końca) pary cyfr na ich
czwórkowe reprezentacje;
• reprezentację liczby w systemie binarnym można uzyskać z jej reprezentacji w syste-
mie czwórkowym, zamieniając każdą cyfrę na jej dwucyfrową reprezentację binarną.
Na przykład liczba 1011011(2) jest równa 1123(4). Wynik uzyskujemy, dzieląc 1011011 na
bloki 1, 01, 10, 11, a następnie zapisując czwórkowe reprezentacje tych bloków: 1, 1, 2, 3.
Z kolei 1321(4)=1111001(2), co uzyskujemy, zamieniając 1, 3, 2, 1 odpowiednio na 01, 11, 10
i 01.
Ponieważ 8=23, analogiczna własność zachodzi dla konwersji między systemem binarnym a
systemem ósemkowym, z tą różnicą, że zamiast bloków 2 cyfr rozważamy bloki o długości 3.
Gdyby w zadaniach wystarczyło posługiwać się reprezentacjami liczb w systemie dziesięt-
nym i systemie o podstawie 8, osoby rozwiązujące zadanie w języku C mogłyby uprościć
sobie rozwiązanie, korzystając z formatowania %x w instrukcjach scanf i printf.
Rozwiązanie
58.1.
Min temp w stacji S1: –1011
Wartości minimów podane w systemie dziesiętnym:

Wartości minimów podane w systemach, w których zapisane zostały w plikach wejściowych:
58.2.
Liczba dni, w których stan zegarów był niepoprawny: 182
Rozwiązanie, w którym zliczane są dni, w których co najmniej jeden zegar podaje błędną
wartość (1018)
58.3.
Liczba dni rekordów: 42
Odpowiedź 2, wynikająca ze zliczania dni, w których jednocześnie wystąpił rekord w każdej
stacji.
58.4.
Największy skok temperatury: 25
Odpowiedź 24, w której wynik został zaokrąglony w dół a nie w górę.
Zadanie 59.
Wiązka zadań Ciekawe liczby
W pliku liczby.txt w oddzielnych wierszach znajduje się 1000 różnych liczb, każda
o długości od 2 do 9 cyfr. Napisz program(-y), który da odpowiedzi do poniższych zadań.
Odpowiedzi zapisz do pliku wyniki_liczby.txt, a każdą odpowiedź poprzedź nume-
rem zadania.
59.1.
Czynnikiem pierwszym danej liczby naturalnej złożonej jest dowolna liczba pierwsza, która
dzieli tę liczbę całkowicie. Podaj, ile jest w pliku liczby.txt liczb, w których rozkładzie
na czynniki pierwsze występują dokładnie trzy różne czynniki (mogą się one powtarzać,
z których każdy jest nieparzysty.
Przykład
Czy w rozkładzie
występują dokład-
Liczba Czynniki pierwsze nie trzy różne nie-
parzyste czynniki
pierwsze?
32 2, 2, 2, 2, 2 NIE
210 2, 3, 5, 7 NIE
1331 11, 11, 11 NIE
1157625 3, 3, 3, 5, 5, 5, 7, 7, 7 TAK
105 3, 5, 7 TAK
429 3, 11, 13 TAK
1287 3, 3, 11, 13 TAK
3465 3, 3, 5, 7, 11 NIE
255255 3, 5, 7, 11, 13, 17 NIE
59.2.
Podaj, ile jest w pliku liczby.txt liczb, dla których suma danej liczby i liczby odwróco-
nej jest liczbą palindromiczną, tzn. jej zapis dziesiętny jest palindromem.
Przykład
Liczba Liczba od- Suma Czy suma jest
wrócona palindromem?
45 54 99 TAK
471046105 501640174 972686279 TAK
11264 46211 57475 TAK
19 91 110 NIE
8542 2458 11000 NIE
59.3.
Niech w(n) oznacza iloczyn cyfr liczby n. Dla danej liczby n tworzymy ciąg, w którym ko-
lejny element jest iloczynem cyfr występujących w poprzednim elemencie:
= ( )
= ( )
= ( )
...
Ciąg kończy się, gdy liczba nk jest liczbą jednocyfrową. Wówczas mocą liczby n jest licz-
ba k.
Podaj, ile jest w pliku liczby.txt liczb o mocy 1, 2, 3, ..., 8. Dodatkowo podaj minimalną
i maksymalną liczbę o mocy równej 1.
Przykład
Liczba 678 ma moc 4, ponieważ:
6 * 7 * 8 = 336
3 * 3 * 6 = 54
5 * 4 = 20
2*0=0
Liczba 1991 ma moc 2, ponieważ
1 * 9 * 9 * 1 = 81
8*1=8
Komentarz
Przed przystąpieniem do rozwiązania zadania zadeklarujemy odpowiednie zmienne i obiekty,
m.in. takie, które będą odpowiadały za zawartość pliku z danymi. Można to zrobić w następu-
jący sposób:
#include<fstream>
ifstream fin;
fin.open("liczby.txt");
Ponieważ wiemy, ile liczb znajduje się w pliku, do przetwarzania danych (czytania z pliku
kolejnych elementów) wystarczy użyć pętli for, na przykład:
for(i=0; i<1000; i++)
{
fin>>liczba[i];
....
}
Warto również utworzyć plik, który będzie przechowywał rozwiązania zadania, np.:
ofstream fout;
fout.open("wyniki.txt");
Po zakończeniu zadania należy pamiętać o instrukcjach:
fin.close();
fout.close();
59.1.
W rozwiązaniu zadania 1. wykorzystamy algorytm rozkładu liczby na czynniki pierwsze
i zmodyfikujemy go na potrzeby zadania — szukamy tych liczb, które mają tylko nieparzyste
czynniki pierwsze oraz mają dokładnie trzy różne czynniki pierwsze.
Jeżeli liczba jest parzysta, możemy ją wykluczyć z naszych rozważań. W pozostałych przy-
padkach stosujemy znany algorytm rozkładu na czynniki pierwsze z drobną modyfikacją.
Zaczynamy od czynnika równego 3 i liczymy, ile różnych czynników pierwszych wystąpiło w
liczbie. Za to odpowiedzialna jest zmienna ile. Jeżeli wartość tej zmiennej przekroczy 3,
wiemy, że liczba ma więcej niż 3 różne czynniki pierwsze nieparzyste i nie wymaga dalszego
sprawdzania. Funkcja zwraca wartość true jedynie wtedy, gdy liczba różnych nieparzystych
czynników pierwszych jest równa dokładnie 3.
Poniżej przedstawiono przykładową funkcję, która realizuje to zadanie.
bool czynniki(int liczba)

{
int ile=0;
int czynnik=3;
if(liczba %2 == 0) return false;
while (liczba>1)
{
if (liczba % czynnik == 0) ile++;
while (liczba%czynnik==0){
liczba = liczba/czynnik;
}
czynnik=czynnik+2;
if (ile>3) return false;
}
if (ile == 3) return true;
if (ile <3) return false;
}
59.2.
Zadanie można podzielić na dwa etapy: znajdowanie odwrotności danej liczby oraz spraw-
dzanie, czy liczba jest palindromem. Do rozwiązywania tego zadania można podejść na dwa
sposoby. Jeśli wczytywaną liczbę potraktujemy jako napis, to jego odwrócenie będzie bardzo
proste, podobnie jak sprawdzenie, czy napis jest palindromem. Problemem dla uczniów może
okazać się sumowanie dwóch liczb, które są pamiętane jako napisy.
Drugi sposób polega na przetwarzaniu liczby przechowywanej w zmiennej typu int. Aby
otrzymać liczbę odwróconą, należy uzyskać z niej kolejne cyfry, które będą tworzyć nową,
odwróconą liczbę. Dodatkowo chcemy zapewnić dostęp do kolejnych cyfr liczby poprzez
„odcięcie” cyfr liczby, począwszy od cyfry najmniej znaczącej. Można otrzymać taki rezultat
dzięki dwóm operacjom: obliczaniu reszty z dzielenia przez 10 (operacja modulo 10) oraz
obliczaniu dzielenia całkowitego liczby przez 10. Prosty algorytm odwracania może wyglądać
następująco: dopóki nie odcięliśmy wszystkich cyfr liczby (liczba nie jest zerem), pobierz
ostatnią cyfrę z liczby, zmodyfikuj liczbę odwróconą, wykorzystując pobraną cyfrę, odetnij
ostatnią cyfrę z liczby. Realizuje to poniższa funkcja:
int odwroc (int liczba)
{
int nowa=0;
while(liczba>0)
{
nowa=10*nowa+liczba%10;
liczba=liczba/10;
}
return nowa;
}
Teraz wystarczy sprawdzić, czy suma liczby i jej odwróconej postaci tworzą palindrom.
Można napisać funkcję, która będzie sprawdzała, czy uzyskana suma jest palindromem, ale
możemy też wykorzystać funkcję odwroc — palindrom to takie słowo (w naszym przypad-
ku liczba), która czytana od lewej do prawej da ten sam wynik co czytana od prawej do lewej.
Wystarczy zatem sprawdzić, czy obliczona suma jest równa sumie odwróconej. Powyższe
rozważania obrazuje następujący fragment kodu:
odwrocona = odwroc(liczba);
suma=odwrocona+liczba;
if (odwroc(suma)==suma)
ile++;
59.3.
Zadanie wprowadza pojęcie mocy liczby. Dla danych liczb z pliku należy policzyć, ile jest
liczb mocy od 1 do 8, oraz podać minimalną i maksymalną liczbę o mocy 1. To zadanie rów-
nież można podzielić na etapy.
Aby obliczyć moc liczby, trzeba obliczyć iloczyn kolejnych cyfr danej liczby. Należy zauwa-
żyć, że obliczony iloczyn staje się nową liczbą, dla której, o ile nie jest to liczba jednocyfro-
wa, obliczamy ponownie iloczyn cyfr. Wbrew definicji, która mogłaby sugerować wykorzy-
stanie tablicy do pamiętania kolejnych iloczynów, można obliczyć moc liczby „na bieżąco”.
Na pewno przyda się następująca funkcja iloczyn_cyfr:
int iloczyn_cyfr(int x)
{
int wynik=1;
while (x>0)
{
wynik=wynik*(x%10);
x=x/10;
}
return wynik;
}
Funkcji iloczyn_cyfr będziemy używać do obliczania mocy liczby. Obliczamy iloczyn
początkowy, który staje się nową liczbą. Tak długo, jak liczba nie jest jednocyfrowa (jest
większa niż 9), wyliczamy iloczyn cyfr liczby, który to iloczyn za każdym razem ponownie
staje się liczbą, której iloczyn dalej obliczamy. Każde obliczenie iloczynu cyfr powoduje
zwiększenie licznika obliczającego moc liczby o 1. Poniżej przedstawiono funkcję realizującą
obliczanie mocy liczby.
int moc(int liczba)
{
int ile=1;
liczba=iloczyn_cyfr(liczba); //iloczyn poczatkowy

while (liczba>9)
{
liczba=iloczyn_cyfr(liczba);
ile++;
}
return ile;
}
Teraz wystarczy dla danych liczb zliczać, ile jest liczb o mocy od 1 do 8. Do zliczania można
użyć tablicy w taki sposób, by indeksy jej komórek odpowiadały liczbom od 1 do 8, zaś war-
tości tablicy odpowiadały za liczbę wystąpień liczb o danej mocy.
Dodatkowo w przypadku liczby o mocy 1 należy wyznaczyć minimalną i maksymalną liczbę.
Ponieważ wiemy, jaki jest zakres danych, możemy sobie uprościć wyszukiwanie, przyjmując
jako początkowe minimum maksymalną liczbę, jaka może się pojawić w pliku, zaś jako mak-
simum — minimalną liczbę, jaka może wystąpić w pliku. Dalej wystarczy zastosować kla-
syczny algorytm znajdowania minimum (lub maksimum) w nieuporządkowanym ciągu liczb
— w sytuacji, gdy liczba będzie miała moc równą 1 sprawdzamy, czy jest ona większa od
aktualnego maksimum/ mniejsza od aktualnego minimum, i w razie potrzeby ustalamy nowe-
go kandydata na minimum/maksimum. Oto fragment kodu:
int i, liczba, tmp;

int min=999999999, max=10;
int ile=0;
int t[9]={0};
for(i=1; i<=1000; i++)

{
fin>>liczba;
tmp=moc(liczba);
t[tmp]++;
if (tmp==1)
{
if (liczba<min) min=liczba;
if (liczba>max) max=liczba;
}
Zadanie 60.
Wiązka zadań Dzielniki
W pliku liczby.txt danych jest 200 różnych liczb całkowitych z przedziału [2, 1 000
000], każda w osobnym wierszu pliku. Napisz program (lub kilka programów), który poda
odpowiedzi do poniższych zadań. Odpowiedzi zapisz do pliku wyniki.txt.
60.1.
Policz, ile jest w pliku wejściowym liczb mniejszych niż 1000, oraz podaj dwie takie liczby,
które pojawiają się w pliku jako ostatnie (możesz założyć, że będą co najmniej dwie).
60.2.
Wśród liczb występujących w pliku wejściowym znajdź te, które mają dokładnie 18 dzielni-
ków naturalnych (wliczając w nie 1 i samą liczbę). Dla każdej znalezionej liczby wypisz,
oprócz jej wartości, listę wszystkich jej dzielników, posortowaną rosnąco.
60.3.
Znajdź największą liczbę w pliku, która jest względnie pierwsza ze wszystkimi pozostałymi,
czyli taką, która z żadną z pozostałych liczb nie ma wspólnego dzielnika innego niż 1.
Zadanie 61.
Wiązka zadań Ciągi arytmetyczne
Ciąg liczb całkowitych nazywamy ciągiem arytmetycznym, jeśli różnica między każdymi
dwoma kolejnymi jego wyrazami jest identyczna. Ciągiem arytmetycznym jest na przykład
ciąg (1, 3, 5, 7, 9). Jest to ciąg o różnicy 2, ponieważ każdy wyraz tego ciągu, poza pierw-
szym, różni się od poprzedniego wyrazu o 2. Ciąg (17, 22, 27, 32, 37) jest ciągiem arytme-
tycznym o różnicy 5. W tym zadaniu rozpatrujemy tylko takie ciągi arytmetyczne, które mają
dodatnią różnicę oraz co najmniej pięć wyrazów.
W pliku ciagi.txt danych jest 100 ciągów składających się z liczb całkowitych dodatnich, nie-
przekraczających 1 000 000. Każdy ciąg opisany jest w dwóch wierszach: pierwszy zawiera
liczbę wyrazów ciągu (co najmniej 5 i co najwyżej 1000), zaś drugi — kolejne wyrazy ciągu,
oddzielone pojedynczymi odstępami. Dla przykładu pierwsze cztery wiersze pliku mają na-
stępującą postać:
5
1 3 6 7 9
5
17 22 27 32 37
Napisz program (lub kilka programów), który wykona podane poniżej polecenia.
61.1.
Podaj, ile spośród podanych w pliku ciagi.txt ciągów jest ciągami arytmetycznymi.
Znajdź wśród nich ciąg o największej różnicy i oblicz jego różnicę. Liczbę ciągów arytme-
tycznych oraz największą różnicę zapisz w pliku wynik1.txt.
61.2.
Dla każdego podanego ciągu znajdź — jeśli istnieje — największą występującą w nim liczbę,
która jest pełnym sześcianem jakiejś liczby naturalnej (w pierwszym z przykładowych ciągów
jest to 1 = 13, w drugim — 27 = 33).
Znalezione liczby (po jednej dla każdego ciągu, w którym taka liczba występuje) zapisz
w pliku wynik2.txt, w kolejności zgodnej z kolejnością ciągów, z których pochodzą.
61.3.
Plik bledne.txt ma identyczną strukturę jak ciagi.txt, ale zawiera tylko 20 ciągów.
Wiadomo jednak, że wszystkie występujące w nim ciągi są ciągami arytmetycznymi z jednym
błędem: jeden z wyrazów w każdym ciągu został zastąpiony przez liczbę naturalną nienależą-
cą do ciągu.
Dla każdego ciągu znajdź i wypisz błędny wyraz. Odpowiedzi zapisz w pliku wynik3.txt,
podając dla każdego ciągu błędną liczbę w osobnym wierszu, w kolejności zgodnej z kolejno-
ścią ciągów w pliku wejściowym.
Zadanie 62.
Wiązka zadań Liczby ósemkowe
W pliku liczby1.txt znajduje się 1000 liczb całkowitych dodatnich, zapisanych ósem-
kowo, maksymalnie sześciocyfrowych. Każda liczba umieszczona jest w osobnym wierszu.
W pliku liczby2.txt znajduje się 1000 liczb całkowitych dodatnich, zapisanych dziesięt-
nie, maksymalnie sześciocyfrowych. Każda liczba umieszczona jest w osobnym wierszu.
Napisz program(-y), za pomocą którego(-ych) rozwiążesz poniższe zadania. Do oceny oddaj
dokument wyniki.txt z rozwiązaniami poszczególnych zadań oraz pliki źródłowe pro-
gramów wykorzystanych do uzyskania rozwiązania.
62.1.
Wyszukaj w pliku liczby1.txt dwie liczby, najmniejszą i największą. Podaj wartości
tych liczb w zapisie ósemkowym.
62.2.
Znajdź najdłuższy niemalejący ciąg liczb występujących w kolejnych wierszach pliku licz-
by2.txt. Podaj pierwszy element tego ciągu oraz liczbę jego elementów. Możesz założyć,
że jest jeden taki ciąg.
Dla przykładowych danych:

23156
1231
1345
1456
1456
897
najdłuższy niemalejący ciąg liczb rozpoczyna się liczbą 1231 i składa się z 4 elementów.
62.3.
Porównaj wartości liczb zapisanych w wierszach o tych samych numerach w plikach licz-
by1.txt i liczby2.txt. Podaj liczbę wierszy, w których:
a) liczby mają w obu plikach taką samą wartość;
b) wartość liczby z pliku liczby1.txt jest większa od wartości liczby z pliku licz-
by2.txt.
Dla przykładowych danych:
liczby1.txt liczby2.txt
11456 1302
22666 9654
546 499
odp. a) 1 wiersz, bo tylko w drugim wierszu liczby mają taką samą wartość: 226668 = 965410
odp. b) 1 wiersz, bo tylko w pierwszym wierszu wartość liczby w pierwszym pliku jest więk-
sza niż odpowiadająca jej wartość w drugim pliku: 114568>130210.
62.4.
Podaj, ile razy w zapisie dziesiętnym wszystkich liczb z pliku liczby2.txt występuje
cyfra 6 oraz ile razy wystąpiłaby ta cyfra, gdyby te same liczby były zapisane w systemie
ósemkowym.
Zadanie 63.
Wiązka zadań Ciągi zerojedynkowe
W pliku ciagi.txt w oddzielnych wierszach znajduje się 1000 różnych ciągów zeroje-
dynkowych, każdy o długości od 2 do 18. Napisz program(-y), który pozwoli rozwiązać
poniższe zadania. Następnie je rozwiąż, a odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pli-
ku tekstowym wyniki_ciagi.txt. Wyniki do każdego zadania poprzedź numerem ozna-
czającym to zadanie.
63.1.
Ciągiem dwucyklicznym będziemy nazywać taki ciąg zerojedynkowy o długości parzy-
stej, który składa się z dwóch fragmentów oraz , = , takich że = . Podaj
wszystkie ciągi dwucykliczne zapisane w pliku ciagi.txt.
Przykład
Dla zestawu ciągów:
10010101010011001010101001
11001101001
1001000
11001100
101010011100
110011110011
3 podkreślone ciągi są dwucykliczne.
63.2.
Podaj liczbę ciągów z pliku ciagi.txt, w których nie występują obok siebie dwie jedynki.
Przykład
10101010100101001010010101
11001101001
10001000
101010011100
000011
wynikiem jest liczba 2 (w dwóch podkreślonych ciągach dwie jedynki nie występują obok
siebie).
63.3.
Liczbą półpierwszą nazywamy taką liczbę, która jest iloczynem dwóch liczb pierwszych.
Podaj, ile ciągów z pliku ciagi.txt jest reprezentacją binarną liczb półpierwszych. Dodat-
kowo podaj największą i najmniejszą liczbę półpierwszą w zapisie dziesiętnym.
Przykład
100010
1101001001
1100101
1111111111
10010110000010010010
podkreślone ciągi są zapisem binarnym liczb półpierwszych, ponieważ:
(100010)2 = 34 = 2 * 17, więc jest liczbą półpierwszą;
(1101001001)2 = 841 = 29 * 29, więc jest liczbą półpierwszą;
(1100101)2 = 101 = 101 * 1;
(1111111111)2 = 1023 = 3 * 11 * 31;
(10010110000010010010)2 = 614546 = 2 * 307273, więc jest liczbą półpierwszą.
Zadanie 64.
Wiązka zadań Obrazki
Bit parzystości ciągu złożonego z zer i jedynek jest równy 0, gdy w ciągu tym występuje pa-
rzysta liczba jedynek, w przeciwnym razie bit parzystości jest równy 1.
Czarno-biały obrazek rozmiaru n × n składa się z n wierszy po n pikseli. Każdy wiersz pikseli
reprezentujemy jako ciąg zer i jedynek, każdy biały piksel reprezentujemy przez 0, czarny —
przez 1. Na końcu każdego wiersza dodany jest bit parzystości, podobnie pod ostatnim wier-
szem obrazka dołączony jest wiersz bitów parzystości każdej z n kolumn. Bitów parzystości
nie traktujemy jako części obrazka.
Przykład: Poniżej podajemy obrazek rozmiaru 5 × 5 oraz jego reprezentację, wraz z odpo-
wiednimi bitami parzystości (bity parzystości zostały podkreślone):
0 1 1 0 1 1
1 1 1 0 1 0
1 1 1 1 1 1
0 1 1 0 0 0
1 1 0 1 1 0
1 1 0 0 0
Obrazek Reprezentacja
Plik dane_obrazki.txt składa się z opisu 200 czarno-białych obrazków o rozmiarze
20 × 20 pikseli. Sąsiednie obrazki oddzielone są w pliku pustym wierszem.
Napisz program(-y), który poda odpowiedzi na pytania postawione w poniższych zadaniach.
Odpowiedzi zapisz w pliku wyniki_obrazki.txt. Odpowiedź do każdego zadania roz-
pocznij w nowym wierszu, poprzedzając ją numerem zadania.
64.1.
Obrazek nazywamy rewersem, jeśli liczba występujących w nim pikseli czarnych jest większa
od liczby pikseli białych.
Przykład: W obrazku z powyższego przykładu występuje 18 pikseli czarnych i 7 pikseli
białych. Zatem jest on rewersem.
Podaj, ile jest w pliku obrazków, które są rewersami. Podaj też największą liczbę pikseli czar-
nych występujących w jednym obrazku.
64.2.
Obrazek rozmiaru n × n będziemy nazywać rekurencyjnym, jeśli n jest parzyste oraz obrazek
n n
składa się z 4 kopii tego samego obrazka rozmiaru × .
2 2
Przykład
Poniżej podajemy 3 obrazki rozmiaru 6 × 6, które są rekurencyjne.
Natomiast poniższe obrazki nie są rekurencyjne:
Podaj liczbę obrazków rekurencyjnych w pliku wejściowym. Ponadto podaj opis pierwszego
obrazka rekurencyjnego występującego w pliku. W opisie obrazka pomiń bity parzystości
(pamiętaj, że obrazek składa się z 20 wierszy po 20 pikseli, które reprezentujemy jako ciąg
zer i jedynek).
64.3.
Obrazek nazywamy poprawnym, jeśli wszystkie bity parzystości są w nim poprawne (zarów-
no w wierszach, jak i kolumnach). Obrazek nazywamy naprawialnym, jeśli nie jest poprawny,
a jednocześnie co najwyżej jeden bit parzystości wiersza i co najwyżej jeden bit parzystości
kolumny jest w nim niepoprawny.
Natomiast nienaprawialnym nazywamy obrazek, który nie jest poprawny i nie jest naprawialny.
Przykład
Poniżej podajemy przykłady obrazków poprawnych, naprawialnych i nienaprawialnych roz-
miaru 5 × 5. Niepoprawne bity parzystości w obrazkach zostały wyróżnione podkreśleniem.
011000 011011 011011 011011 011011
111010 111011 111011 111011 111011
111111 111111 111111 111111 111111
011000 011000 011000 011001 011001
110011 110110 110110 110110 110110
11011 11100 11000 11000 01000
poprawny naprawialny naprawialny nienaprawialny nienaprawialny
Podaj liczbę obrazków poprawnych, liczbę obrazków naprawialnych oraz liczbę obrazków
nienaprawialnych. Ponadto podaj największą liczbę błędnych bitów parzystości występują-
cych w jednym obrazku.
64.4.
W obrazku naprawialnym wystarczy zmienić jedną wartość, aby uzyskać obrazek poprawny.
Dokładniej, jeśli niepoprawne są bity parzystości i-tego wiersza i j-tej kolumny, wystarczy
zmienić j-ty piksel w i-tym wierszu. Jeśli niepoprawny jest dokładnie jeden bit parzystości
(wiersza albo kolumny), wystarczy zmienić ten bit parzystości.
Przykład
Rozważmy następujące dwa obrazki naprawialne rozmiaru 5 × 5 (niepoprawne bity parzysto-
ści w obrazkach zostały podkreślone).
Obraz 1: Obraz 2:
011011 011011
111011 111011
111111 111111
011000 011000
110110 110110
11100 11000
Zmieniając trzecią jedynkę w drugim wierszu pierwszego obrazka, uzyskamy obrazek po-
prawny (niepoprawne były bity parzystości trzeciej kolumny i drugiego wiersza). Zmieniając
niepoprawny bit parzystości w drugim wierszu drugiego obrazka z 1 na 0, również uzyskamy
obrazek poprawny.
Podaj numery obrazków naprawialnych, przyjmując, że numery kolejnych obrazków w pliku
to 1, 2, 3 itd. Przy numerze każdego obrazka naprawialnego podaj numer wiersza i kolumny
wartości, którą wystarczy zmienić, aby uzyskać obrazek poprawny.
Zadanie 65.
Wiązka zadań Ułamki
W pliku dane_ulamki.txt znajduje się 1000 par liczb naturalnych dodatnich, mniejszych
niż 12 000. Każda para liczb jest zapisana w osobnym wierszu, liczby w wierszu rozdzielone
są pojedynczym znakiem odstępu. Parę liczb zapisanych w tym samym wierszu interpretuje-
my jako ułamek, którego licznikiem jest pierwsza liczba, a mianownikiem — druga liczba.
Przykład
Plik o zawartości
3 6
2 3
5 3
2 4
15 5
3 2 5 2 15
odpowiada ułamkom , , , , .
6 3 3 4 5
a x a x
Postacią nieskracalną ułamka nazywamy taki ułamek , że = oraz x i y są względ-
b y b y
nie pierwsze (czyli x i y nie mają wspólnego dzielnika większego od 1).
Odpowiedzi zapisz w pliku wyniki_ulamki.txt. Odpowiedź do każdego zadania podaj
w osobnym wierszu, poprzedzając ją numerem zadania.
65.1.
Podaj ułamek o minimalnej wartości. Jeśli w pliku występuje więcej niż jeden taki ułamek, to
podaj ten spośród nich, który ma najmniejszy mianownik. Twoja odpowiedź powinna zawie-
rać parę liczb oznaczającą licznik i mianownik ułamka.
Przykład
3 2 5 2 15
Dla podanego powyżej pliku, opisującego ułamki, , , , , minimalną wartość mają
6 3 3 4 5
3 2 2 3
ułamki , . Ponieważ ma mniejszy mianownik niż , więc odpowiedzią jest para liczb:
6 4 4 6
2 i 4.
65.2.
Podaj liczbę zapisanych w pliku ułamków, które zostały podane w postaci nieskracalnej.
Przykład
3 2 5 2 15
Dla podanego powyżej pliku, opisującego ułamki , , , , , w postaci nieskracalnej za-
6 3 3 4 5
2 5 3 2
pisane zostały , . Natomiast i nie są ułamkami w postaci nieskracalnej (ich liczniki
3 3 6 4
15
i mianowniki dzielą się odpowiednio przez 3 i 2), podobnie (jego licznik i mianownik
5
dzielą się przez 5). Zatem odpowiedzią jest liczba 2.
65.3.
Zapis danych w postaci nieskracalnej uzyskamy, zamieniając każdy ułamek na jego postać
nieskracalną. Podaj sumę liczników wszystkich podanych w pliku ułamków, jaką otrzymali-
byśmy po sprowadzeniu ułamków do nieskracalnej postaci.
Przykład
3 2 5 2 15
Dla podanego powyżej pliku, opisującego ułamki , , , , , nieskracalne postacie kolej-
6 3 3 4 5
1 2 5 1 3
nych ułamków to: , , , , . Suma liczników tych ułamków to 1+2+5+1+3=12. Zatem
2 3 3 2 1
odpowiedzią jest 12.
65.4.
Ułamki w pliku zostały tak dobrane, że każdy mianownik jest dzielnikiem liczby
b=22⋅32⋅52⋅72⋅13, a wartość każdego ułamka jest nie większa niż 3. Oznacza to, że sumę
a
wszystkich ułamków można przedstawić jako ułamek , którego mianownikiem jest
b
b=22⋅32⋅52⋅72⋅13. Wyznacz sumę ułamków ze wszystkich wierszy i podaj licznik takiego
a
ułamka, że suma ułamków jest równa .
b
Przykład
Dla podanego powyżej pliku, opisującego ułamki 1/2, 2/3, 5/3, 2/4, 15/5, suma ułamków to:
b 2b 5b 2b 15b
+ + + +
1 2 5 2 15 2 3 3 4 5 = 3630900
+ + + + = 2 2 2 2
,
2 3 3 4 5 2 ⋅ 3 ⋅ 5 ⋅ 7 ⋅13 2 ⋅ 32 ⋅ 52 ⋅ 7 2 ⋅13
2
gdzie b=22⋅32⋅52⋅72⋅13. Poprawna odpowiedź wynosi więc 3630900 .
Zadanie 66.
Wiązka zadań Trójki liczb
W pliku trojki.txt w oddzielnych wierszach znajduje się 1000 trójek liczb naturalnych
z przedziału od 1 do 550000000. W każdym wierszu są umieszczone trzy liczby rozdzielone
pojedynczymi odstępami.
Przykład
345
12 5 13
12 491 17
11 13 143
15 28 91
Napisz program(-y), który da odpowiedzi do poniższych zadań. Odpowiedzi do poszczegól-
nych zadań zapisz w pliku tekstowym wyniki_trojki.txt. Wyniki do każdego zadania
poprzedź numerem oznaczającym to zadanie.
66.1.
Wypisz wszystkie trójki liczb z pliku trojki.txt, w których suma cyfr dwóch pierwszych
liczb jest równa ostatniej (trzeciej) liczbie.
Przykład
12 491 17
1+2+4+9+1=17
66.2.
Wypisz wszystkie wiersze z pliku trojki.txt zawierające takie trzy liczby a, b, c, w któ-
rych a i b są liczbami pierwszymi oraz c = a · b.
Przykład
11 13 143
11 i 13 są liczbami pierwszymi i 11 · 13 = 143
66.3.
Wypisz z pliku trojki.txt wszystkie pary sąsiadujących ze sobą wierszy, takie że liczby
w tych wierszach są długościami boków trójkątów prostokątnych.
Przykład
345 32+42=52
12 5 13 52+122=132
66.4.
Podaj, ile jest w pliku trojki.txt wierszy, w których znajdują się liczby reprezentujące
długości boków trójkąta. Ciąg wierszy nazywamy trójkątnym, jeśli liczby w każdym wierszu
reprezentują długości boków trójkąta. Podaj długość najdłuższego ciągu trójkątnego w pliku.
Zadanie 67.
Wiązka zadań Binarny fraktal Fibonacciego
Ciąg Fibonacciego to ciąg liczb naturalnych określony rekurencyjnie w sposób następujący:
= 1, = 1, a każdy następny element ciągu jest sumą dwóch poprzednich, czyli:
1 =1
= 1 =2
+ >2
Binarny fraktal Fibonacciego to dwuwymiarowa tablica zawierająca w kolejnych wierszach
binarne zapisy kolejnych liczb Fibonacciego, gdzie każde zero w zapisie zastąpiono białym
kwadratem, a każdą jedynkę czarnym kwadratem (p. rysunek). Wszystkie binarne zapisy po-
winny składać się z jednakowej liczby cyfr, czyli do zapisów krótszych niż najdłuższy należy
dodać zera wiodące.
Przykład binarnego fraktala dla pierwszych 10 liczb Fibonacciego:
n Fn zapis binarny Fn Binarny fraktal Fibonacciego

1 1 000001 0 0 0 0 0 0 1
2 1 000001 0 0 0 0 0 0 1
3 2 000010 0 0 0 0 0 1 0
4 3 000011 0 0 0 0 0 1 1
5 5 000101 0 0 0 0 1 0 1
6 8 001000 0 0 0 1 0 0 0
7 13 001101 0 0 0 1 1 0 1
8 21 010101 0 0 1 0 1 0 1
9 34 100010 0 1 0 0 0 1 0
10 55 110111 0 1 1 0 1 1 1
Napisz program komputerowy, za pomocą którego uzyskasz odpowiedzi do poniższych za-

dań. Rysunek fraktala (zadanie nr 3) wykonaj, wykorzystując dostępne narzędzia informa-
tyczne. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie wyni-
ki.txt, natomiast rysunek fraktala w pliku fraktal.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerze-
nie pliku, w którym zapisany jest obraz fraktala.
67.1.
Podaj wartości F10, F20, F30, F40. Zapisz każdą z liczb w osobnym wierszu.
67.2.
Znajdź wszystkie liczby pierwsze wśród liczb F1, F2, … , F40. Zapisz każdą z liczb w osob-
nym wierszu.
67.3.
Dla pierwszych 40 liczb Fibonacciego utwórz binarny fraktal Fibonacciego:
• Wypisz reprezentację binarną wszystkich liczb Fibonacciego od F1 do F40.
• Wyrównaj długości reprezentacji binarnych wszystkich liczb Fibonacciego od F1 do
F40 i na ich podstawie sporządź obraz binarnego fraktala Fibonacciego.
67.4.
Podaj w zapisie binarnym wyrazy ciągu Fibonacciego z zakresu od F1 do F40, które w tym
zapisie mają dokładnie 6 jedynek.
Zadanie 68.
Wiązka zadań Napisy — anagramy
Dwa napisy a i b są swoimi anagramami, jeżeli napis a (napis b) można zapisać za pomocą
liter występujących w napisie b (napisie a), wykorzystując wszystkie jego litery.
W pliku dane_napisy.txt znajduje się 1000 par napisów, z których każdy jest długości
od 2 do 20 znaków, składających się z wielkich liter: A, B, C, D, E, F, G, H, I, J. Każda para
napisów jest zapisana w osobnym wierszu, a napisy oddzielone są pojedynczym znakiem od-
stępu.
Przykład
AIHAHGHBEAFJAJDI HGIHFEHHJGBCBGD
FBJHCFFGADD EHADJAJBJBEGD
JHGHADJ AGFEHHEHIAEJFC
EJJHFHIGCEBDAIB DCAFFDICGBEAHAEJ
FBAEEGICHFFACICIGB EEHAHHCABHDHGDFFEGD
Napisz program(-y), który poda odpowiedzi dla następujących zadań. Odpowiedzi zapisz
w pliku wyniki_anagramy.txt. Odpowiedź do każdego zadania podaj w osobnym wier-
szu, poprzedzając ją identyfikatorem zadania.
68.1.
Napis nazywamy jednolitym, jeżeli wszystkie jego litery są takie same. Przykładem takiego
napisu jest AAAA. Podaj liczbę wierszy zawierających parę napisów jednolitych, które są
wzajemnie swoimi anagramami.
Przykład
Dla pliku zawierającego następujące dane:
AAAA AAAA
AHHAH AHHAH
AAAA AAAAAAA
BBBBBBB BABBAB
CCCCC CCCCC
wynikiem jest liczba 2 (pierwszy i ostatni wiersz). Zwróć uwagę, że napisy w trzecim wierszu
są napisami jednolitymi, ale nie są wzajemnie swoimi anagramami.
68.2.
Podaj liczbę wierszy, które zawierają napisy będące wzajemnie swoimi anagramami.
Przykład
BBBAAB BBBABA
AAAA AAAAA
AHHAH AHHAH
BBABBABB BBBABB
BABABB CACACC
wnikiem jest liczba 2 (pierwszy i trzeci wiersz).
68.3.
Podaj największą liczbę k taką, że w pliku znajduje się k napisów, z których każde dwa są
wzajemnie swoimi anagramami.
Przykład
BABABB BBBABA
AAAA AAAA
AHHAH AHHAH
BBABBABB BABBAB
BBAABB CCCCC
wnikiem jest liczba 4 (BABABB BBBABA BABBAB BBAABB).
Zadanie 69.
Wiązka zadań Geny
Informację genetyczną (genotyp) każdego osobnika z galaktyki Madgen opisuje słowo (na-
pis), w którym występują litery ze zbioru {A, B, C, D, E}. Obowiązują przy tym następujące
zasady:
1. Organizmy żyjące na Madgen tworzą gatunki g1, g2, g3, …, gdzie gi to zbiór osobni-
ków o długości genotypu równej i.
2. W skład genotypu mogą wchodzić geny. Pierwszy gen rozpoczyna się pierwszą wy-
stępującą w genotypie sekwencją AA, a kończy się najbliższą napotkaną po niej se-
kwencją BB. Każdy kolejny gen rozpoczyna się pierwszą sekwencją AA, występującą
za końcem poprzedniego genu, i analogicznie kończy się najbliższą napotkaną se-
kwencją BB.
3. Geny nazywamy częścią kodującą genotypu, pozostałe fragmenty tworzą część nieko-
dującą.
Przykład 1.
Genotyp AACDBABBBCDAABCBBAAE
zawiera geny AACDBABB oraz AABCBB. Zwróćmy uwagę, że:
• ciąg AA występujący za genem AABCBB nie jest początkiem genu, ponieważ nie wy-
stępuje za nim ciąg BB kończący gen;
• część kodująca genotypu AACDBABBBCDAABCBBAAE jest równa
AACDBABBAABCBB.
Przykład 2.
Genotyp AADBAADDDDEEEBBEE
zawiera gen AADBAADDDDEEEBB. Zwróćmy uwagę, że:
• pierwsze pojawienie się ciągu AA determinuje początek genu, dlatego w powyższym
genotypie występuje gen AADBAADDDDEEEBB, a nie gen AADDDDEEEBB.
Plik dane_gen.txt zawiera genotypy 1000 osobników z galaktyki Madgen. Każdy wiersz
pliku zawiera genotyp jednego osobnika o długości nie większej niż 500 znaków.
Przykład
ABAEACBAADAACAABBABCDA
ABAEACBADEADACACABBABCDA
Odpowiedzi zapisz w pliku wyniki_gen.txt. Odpowiedź do każdego zadania rozpocznij
w nowym wierszu, poprzedzając ją numerem zadania.
69.1.
Podaj liczbę wszystkich gatunków, których genotypy zapisane są w pliku dane_gen.txt.
Podaj największą liczbę osobników reprezentujących ten sam gatunek.
69.2.
Występowanie w jakimkolwiek genie ciągu BCDDC oznacza mutację powodującą małą od-
porność osobnika na zmęczenie. Podaj, ile osobników spośród tych, których genotypy zapisa-
ne są w pliku, ma tę mutacje.
Przykład
Osobnik o genie AACBCDDCBBACDE ma mutację BCDDC (ciąg BCDDC występuje w obrębie
podkreślonego genu), natomiast osobnik o genie CBCDDCBBAACDEBB nie ma tej mutacji,
gdyż występujący ciąg BCDDC nie jest ulokowany w żadnym genie.
69.3.
Wyznacz i podaj największą liczbę genów występujących u jednego osobnika. Podaj też naj-
większą długość genu zapisanego w całym pliku.
Przykład
Rozważmy plik składający się z genotypów:
EAABCDBBDCBAAE
EAABCDBBDCBAAEBCDBBEE
EAABCDBBECAAB
Pierwszy osobnik ma jeden gen (AABCDBB), drugi ma dwa geny (AABCDBB i AAEBCDBB), a
trzeci osobnik ma jeden gen (AABCDBB). Zatem największa liczba genów u jednego osob-
nika wynosi 2, a największa długość genu to 8 (gen AAEBCDBB ma tę długość).
69.4.
Genotyp odczytywany z materiału biologicznego może być odkodowany w kierunku od stro-
ny lewej do prawej lub odwrotnie: od strony prawej do lewej. Genotyp nazywać będziemy
odpornym, jeśli czytany od strony lewej do prawej oraz od strony prawej do lewej ma dokład-
nie taką samą część kodującą. Natomiast genotyp silnie odporny to taki, który czytany od
strony lewej do prawej oraz od strony prawej do lewej daje dokładnie ten sam napis. (Inaczej
mówiąc, genotyp jest silnie odporny, gdy jest palindromem).
Przykład
Rozważmy genotypy:
EAABCDBBDCBAAE
EAABCDBBDCBAAEBCDEE
EAABCDBBECAAB
Genotyp EAABCDBBDCBAAE jest silnie odporny (jest palindromem). Genotyp EAAB-
CDBBDCBAAEBCDEE nie jest silnie odporny (nie jest palindromem), ale jest odporny, gdyż
czytany od strony lewej do prawej, jak i od strony prawej do lewej ma taką samą część kodu-
jącą: AABCDBB. Natomiast genotyp EAABCDBBECAAB nie jest silnie odporny (nie jest palin-
dromem), nie jest też odporny, gdyż czytany od strony lewej do prawej daje część kodującą
AABCDBB, a czytany od strony prawej do lewej ma część kodującą równą AACEBB.
Wyznacz liczbę genotypów odpornych oraz liczbę genotypów silnie odpornych.
Zadanie 70.
Wiązka zadań Zasłona
Pani Binarna dostała zlecenie na uszycie zasłony. Na rysunku poniżej przedstawiono zasłonę,
która jest ograniczona:
61
• od góry prostą y = 19 ,
125
2
• od dołu prostą y = −32 ,
3
• z lewej strony prostą x = 2 ,
x4 x2 3
• z prawej strony dwoma krzywymi: f ( x) = − − oraz
500 200 250
x3 x 1
g ( x) = − + + .
30 20 6
61 2
Uwaga: Zauważ, że f (10) = 19 , zaś g (10) = −32 .
125 3
Rysunek pomocniczy:
Korzystając z dostępnych narzędzi informatycznych, wykonaj poniższe zadania. Odpowiedzi

do nich umieść w pliku zadanie_zaslona.txt. Każda odpowiedź powinna być poprze-
dzona numerem je oznaczającym.
70.1.
Pani Binarna zakupiła tyle materiału, ile wynosi pole prostokąta ABCD, w którym mieści się
zasłona. Oblicz, jaka będzie powierzchnia materiału pozostałego po wykrojeniu zasłony. Wy-
nik podaj z dokładnością do 1/1000.
70.2.
Pani Binarna zamierza obszyć taśmą zasłonę ze wszystkich czterech stron, w tym celu chce
wyznaczyć obwód zasłony. Część obwodu ograniczoną wykresem funkcji f(x) szacujemy
w następujący sposób: Odcinek [2,10] dzielimy na 1000 równych części, których prawe koń-
ce oznaczamy przez x1,…,x1000. Długość krzywej odpowiadającej wykresowi f(x) na przedziale
[2,10] przybliżamy długością łamanej łączącej punkty (2, f(2)), (x1, f(x1)), (x2, f(x2)) itd. aż do
(x1000, f(x1000)). Analogicznie wyznaczamy część obwodu ograniczoną przez g(x).
Stosując powyższą metodę wyznaczania obwodu, oblicz długość taśmy, jaką musi zakupić
pani Binarna, zakładając, że w sprzedaży jest tylko taśma o długościach będących wielokrot-
nością jednego metra.
70.3.
Pani Binarna postanowiła wykorzystać pozostały fragment materiału i wyciąć z niego pasy
o szerokości 0,25 m i o bokach równoległych do osi układu współrzędnych. Podaj sumę dłu-
gości pasów, które można wyciąć z pozostałego fragmentu materiału. Załóż, że długość każ-
dego wyciętego pasa jest liczbą całkowitą oraz że pani Binarna zaczyna wycinać pasy od
prawej strony materiału.
Rysunek pomocniczy:
Zadanie 71.
Wiązka zadań Funkcja
Wykres funkcji f złożony jest z pięciu fragmentów:
( ), ∈ [0,1),
( ), ∈ [1,2),
( )= ( ), ∈ [2,3),
( ), ∈ [3,4),
( ), ∈ [4,5),
gdzie każda z funkcji ( ) jest wielomianem stopnia trzeciego. W pliku funkcja.txt
zapisane są współczynniki postaci ogólnej wielomianów ( )( = 1,2, … ,5); w i-tym wier-
szu pliku zapisane są cztery liczby rzeczywiste: , , , (oddzielone pojedynczym od-
stępem), dla których ( ) = + + + .
Poniższy rysunek przedstawia wykres funkcji .
Napisz program, który da odpowiedzi do poniższych zadań. Zapisz je w pliku tekstowym

wyniki_funkcja.txt. Wyniki do każdego zadania poprzedź numerem je oznaczającym.
Wszystkie wyniki należy wypisać, stosując zaokrąglenie do podanej liczby cyfr po przecinku.
71.1.
Podaj wartość (1.5) z dokładnością do 5 cyfr po przecinku.
71.2.
Znajdź wartość ∈ [0,5), dla której wartość ( ) jest największa.
Jako wynik podaj wartość z dokładnością do trzech, a wartość ( ) z dokładnością do 5
cyfr po przecinku.
71.3.
Znajdź wszystkie miejsca zerowe funkcji w przedziale [0,5). Odpowiedzi podaj z dokład-
nością do 5 cyfr po przecinku.
Zadanie 72.
Wiązka zadań Podobne napisy
W pliku napisy.txt znajduje się 200 wierszy, z których każdy zawiera dwa napisy
o długości od 1 do 50 znaków, oddzielone pojedynczym odstępem. Napisy składają się wy-
łącznie z małych liter alfabetu angielskiego.
Napisz program (lub kilka programów), który pozwoli rozwiązać poniższe zadania. Odpo-
wiedzi zapisz w pliku wyniki.txt.
72.1.
Oblicz, w ilu wierszach jeden (którykolwiek) z napisów jest przynajmniej trzy razy dłuższy
od drugiego. Jako odpowiedź wypisz liczbę takich wierszy oraz parę napisów z pierwszego
z nich.
72.2.
Znajdź (i wypisz) wszystkie takie wiersze pliku, w których drugi napis da się otrzymać
z pierwszego przez dopisanie na jego końcu pewnej dodatniej liczby liter (na przykład kot
i kotara). Dla każdego wiersza podaj oba znajdujące się w nim napisy, a osobno wypisz litery,
które należy dopisać.
72.3.
Niektóre z podanych par napisów mają identyczne zakończenia (na przykład komputer i kra-
ter). Znajdź i wypisz największą możliwą długość takiego zakończenia, a także wszystkie
pary napisów w wierszach, które osiągają tę maksymalną długość.
Zadanie 73.
Wiązka zadań Statystyki tekstu
W pliku tekst.txt dany jest tekst złożony ze słów pisanych wielkimi literami alfabetu
angielskiego. Słów jest 1876, oddzielone są one pojedynczymi odstępami, a inne znaki poza
literami i spacjami w tekście nie występują. Napisz program(-y), który poda odpowiedzi do
poniższych zadań. Odpowiedzi zapisz w pliku wyniki.txt.
73.1.
Oblicz, ile jest w tekście słów, w których występują dwie kolejne takie same litery.
73.2.
Sporządź statystykę częstotliwości występowania liter w tekście: dla każdej litery podaj liczbę
jej wystąpień we wszystkich słowach tekstu oraz jej procentowy udział wśród wystąpień
wszystkich liter w tekście(do statystyki nie wliczaj spacji). Odpowiedź zapisz w następującej
postaci:
A: 632 (7.56%)
B: 196 (2.34%)
...
Wartości procentowe podaj w zaokrągleniu do dwóch miejsc po przecinku.
73.3.
Wśród słów w tekście policz długość najdłuższego podsłowa (fragmentu złożonego z kolej-
nych liter) złożonego z samych spółgłosek. Pamiętaj, że samogłoski to: A, E, I, O, U oraz Y,
zaś pozostałe litery są spółgłoskami.
Podaj długość najdłuższego takiego podsłowa, liczbę słów, które zawierają podsłowo o takiej
długości, oraz pierwsze z nich, które występuje w pliku tekst.txt.
Zadanie 74.
Wiązka zadań Hasła
W pliku hasla.txt danych jest 200 haseł użytkowników pewnego systemu. Każdy użyt-
kownik posiada jedno hasło (każde zapisane jest w osobnym wierszu), które zawiera od 1 do
20 znaków alfanumerycznych, tzn. cyfr od 0 do 9 lub liter alfabetu łacińskiego (małych lub
dużych). Polityka bezpieczeństwa systemu wymaga, aby hasła były odpowiednio skompliko-
wane i nie powtarzały się.
Poniżej podano pierwsze pięć haseł zapisanych w pliku hasla.txt:
ZXUhkPLcjKo
ikfLDegQXj
8Y7JGYXXR5
603624722555
50q4252ax5
Napisz program, który da odpowiedzi do poniższych zadań. Odpowiedzi do poszczególnych
zadań zapisz w pliku tekstowym wyniki_hasla.txt. Wyniki do każdego zadania po-
przedź numerem oznaczającym to zadanie.
74.1.
Podaj liczbę haseł złożonych jedynie ze znaków numerycznych, tzn. cyfr od 0 do 9.
74.2.
Wypisz hasła, które zostały użyte przez co najmniej dwóch różnych użytkowników, tzn. wy-
stępujące w dwóch różnych wierszach. Hasła wypisz (bez powtórzeń) w kolejności leksyko-
graficznej.
74.3.
Podaj liczbę użytkowników posiadających hasła, w których występuje fragment złożony
z czterech kolejnych znaków ASCII (w dowolnej kolejności).
Przykłady haseł zawierających taki fragment to:
A5mnpoR89cd
A5876RRcg
As45FGHFEk90nba
75.4.
Podaj liczbę haseł, które spełniają jednocześnie poniższe warunki:
• hasło zawiera co najmniej jeden znak numeryczny, tzn. cyfrę od 0 do 9,
• hasło zawiera co najmniej jedną małą literę,
• hasło zawiera co najmniej jedną dużą literę.
Zadanie 75.
Wiązka zadań Szyfr afiniczny
Dany jest tekst złożony ze słów zbudowanych z małych liter alfabetu angielskiego. Metoda
szyfrowania afinicznego — dla której kluczem szyfrującym są dwie liczby całkowite A i B —
polega na wykonaniu kolejno następujących operacji:
• zastąpienia kolejnych liter alfabetu liczbami od 0 do 25: 'a' przez 0, 'b' przez 1, 'c'
przez 2 itd. według przyporządkowania przedstawionego w poniższej tabeli:
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
• pomnożenia liczby odpowiadającej każdej literze przez A i dodania otrzymanego wy-
niku do B,
• zamiany otrzymanych liczb z powrotem na litery; jeśli liczba jest większa niż 25, bie-
rze się jej resztę z dzielenia przez 26.
Parametry klucza, czyli liczby A i B, powinny być liczbami całkowitymi z przedziału [0, 25].
Dla przykładu, jeśli kluczem szyfrującym jest (3, 7), czyli A = 3, zaś B = 7, to litera 'n' jest
najpierw zastępowana liczbą 13. Po pomnożeniu jej przez A i dodaniu B otrzymujemy wynik
równy 46. W następnym kroku otrzymujemy literę o numerze 46 – 26 = 20, czyli 'u'.
Okazuje się, że do odszyfrowania szyfru afinicznego można zastosować tę samą metodę, być
może z innym kluczem. Na przykład, jeśli napis zaszyfrujemy kluczem (3, 7), to aby go od-
szyfrować, stosujemy ten sam algorytm z kluczem (9, 15). Dla przykładu, deszyfrując literę
'u' z kluczem (9, 15), otrzymamy liczbę 20 * 9 + 15 = 195, czyli literę 'n', jako że 195 mod 26
= 13. Klucz (9,15) jest wówczas kluczem deszyfrującym dla klucza (3,7).
Napisz program(y), który poda odpowiedzi do poniższych zadań. Odpowiedzi zapisz do pliku
wyniki.txt.
75.1.
W pliku tekst.txt dany jest, w pojedynczym wierszu, tekst złożony z dokładnie 805 słów
zapisanych małymi literami alfabetu angielskiego, oddzielonych znakami odstępu. Żadne
słowo nie jest dłuższe niż 15 znaków.
Znajdź i wypisz te słowa, których zarówno pierwszą, jak i ostatnia literą jest 'd'.
75.2.
Zaszyfruj szyfrem afinicznym o kluczu (5, 2) te słowa z pliku tekst.txt, które składają się
z co najmniej 10 liter. Wypisz je w postaci zaszyfrowanej, po jednym w wierszu.
75.3.
Plik probka.txt składa się z 5 wierszy, każdego zawierającego dwa napisy. Pierwszy
z nich to pewne słowo zapisane tekstem jawnym, drugi zaś to to samo słowo zaszyfrowane za
pomocą szyfru afinicznego (każde słowo innym kluczem).
Dla każdego z tych słów znajdź i wypisz klucz szyfrujący oraz klucz deszyfrujący.
Zadanie 76.
Wiązka zadań Szyfr
Rozważamy szyfrowanie przestawieniowe, w którym kluczem jest n-elementowa tablica za-
wierająca różne liczby całkowite z przedziału [1, n]. Na przykład kluczem 5-elementowym
może być tablica [3, 2, 5, 4, 1].
Szyfrowanie napisu A (o długości co najmniej n) kluczem n-elementowym P[1..n] odbywa się
w następujący sposób:
• pierwsza litera słowa A zamieniana jest miejscami z literą na pozycji P[1],
• następnie druga litera słowa A zamieniana jest z literą na pozycji P[2]
• itd.
Uzyskane na końcu słowo jest szyfrem napisu A z kluczem P.
Jeśli napis A ma więcej niż n liter, to po n-tym kroku powyższego algorytmu kolejną literę
zamieniamy znów z literą na pozycji P[1] itd. Oznacza to, że w i-tym kroku zamieniamy lite-
ry na pozycjach i oraz P[1+(i-1) mod n].
Przykład
Poniższa tabelka ilustruje szyfrowanie słowa „INFORMATYKA” kluczem P równym [3, 2,
5, 4, 1]:
i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
P[1+(i-1) mod n] 3 2 5 4 1 3 2 5 4 1 3
Słowo I N F O R M A T Y K A
Krok 1 F N I O R M A T Y K A
Krok 2 F N I O R M A T Y K A
Krok 3 F N R O I M A T Y K A
Krok 4 F N R O I M A T Y K A
Krok 5 I N R O F M A T Y K A
Krok 6 I N M O F R A T Y K A
Krok 7 I A M O F R N T Y K A
Krok 8 I A M O T R N F Y K A
Krok 9 I A M Y T R N F O K A
Krok 10 K A M Y T R N F O I A
Krok 11 K A A Y T R N F O I M
Napis „KAAYTRNFOIM” jest zatem szyfrem napisu „informatyka” z kluczem [3, 2, 5, 4, 1].
Napisz program(-y), który da odpowiedzi do poniższych zadań.
76.1.
W pliku szyfr1.txt dane są:
• w wierszach o numerach od 1 do 6 — napisy złożone z 50 liter alfabetu łacińskiego;
• w wierszu nr 7 — klucz 50-elementowy; liczby oddzielone są pojedynczym odstę-
pem.
Zaszyfruj wszystkie sześć napisów zgodnie z opisaną metodą. Wynik, czyli zaszyfrowane
napisy, zapisz w osobnych wierszach w pliku wyniki_szyfr1.txt.
76.2.
W pliku szyfr2.txt dane są:
• w pierwszym wierszu — napis złożony z 50 liter alfabetu łacińskiego;
• w drugim wierszu — klucz 15-elementowy; liczby oddzielone są pojedynczym odstę-
pem.
Zaszyfruj dany napis zgodnie z opisaną metodą. Wynik, czyli zaszyfrowany napis, zapisz
w pliku wyniki_szyfr2.txt.
76.3.
W pliku szyfr3.txt dany jest napis złożony z 50 liter alfabetu łacińskiego. Napis ten po-
wstał po zaszyfrowaniu pewnego napisu A kluczem [6, 2, 4, 1, 5, 3].
Podaj napis A. Wynik zapisz w pliku wyniki_szyfr3.txt.
Zadanie 77.
Wiązka zadań Szyfr Vigenère’a
W zadaniu rozważamy teksty zbudowane tylko z wielkich liter alfabetu angielskiego, znaków
odstępu i znaków przestankowych (przecinek, kropka). Oto litery alfabetu i numery ich pozy-
cji w alfabecie:
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Szyfrowanie Vigenère’a polega na zastąpieniu każdej litery tekstu źródłowego literą odległą
od niej cyklicznie w alfabecie o k pozycji.
Wartość k nie jest z góry ustalona dla całego tekstu źródłowego, lecz dla każdej litery
w tekście jest określana osobno, w oparciu o słowo przyjęte jako klucz szyfrowania.
Przystępując do szyfrowania, należy przyporządkować kolejnym literom tekstu źródłowego
kolejne litery klucza, chodząc po nim cyklicznie, jeśli jest krótszy od szyfrowanego tekstu.
Znaki inne niż litery nie są szyfrowane, pomijamy je podczas przypisywania liter klucza. Po-
zycja litery klucza w alfabecie jest tą wartością k, o jaką należy wykonać przesunięcie
względem litery tekstu źródłowego w celu znalezienia odpowiadającej jej litery szyfru.
Przykład
tekst źródłowy: ”JEST OK”, klucz: ”EWA”
tekst źródłowy J E S T spacja O K
Klucz E W A E W A
pozycja litery 4 22 0 4 22 0
klucza
Szyfr J→4 = N E→22=A S→0 = S T→4 = X spacja O→22=K K→0 = K
wynik szyfrowania: ”NASX KK”.

Napisz w wybranym języku programowania program, który wyznaczy rozwiązania zadań
podanych niżej. Wszystkie wyniki zapisz w pliku tekstowym Vigenere_wyniki.txt,
wyraźnie oddzielając odpowiedzi do poszczególnych zadań. Do oceny oddaj ten plik oraz plik
(pliki) zawierający reprezentację komputerową rozwiązania.
77.1.
W pliku dokad.txt znajduje się jeden wiersz z tekstem. Długość tekstu nie przekracza
1024 znaków. Należy zaszyfrować ten tekst metodą Vigenère’a, używając jako klucza słowa:
”LUBIMYCZYTAC”.
a) Podaj liczbę powtórzeń klucza niezbędną do zaszyfrowania całego tekstu źródłowego
(uwzględniając w nich ostatnie rozpoczęte powtórzenie).
b) Podaj zaszyfrowany tekst i zapisz go w pliku z odpowiedziami.
77.2.
W pliku szyfr.txt zapisano dwa wiersze. W pierwszym wierszu znajduje się tekst zaszy-
frowany metodą Vigenère’a. W drugim wierszu znajduje się klucz użyty do tego szyfrowania.
Szyfr zawiera wiele słów. Jego łączna długość nie przekracza 1024 znaków. Szyfrowaniu
podlegały tylko wielkie litery tekstu, zaś odstępy i znaki przestankowe pozostały bez zmiany.
Odszyfruj tekst i umieść jego postać źródłową w pliku z odpowiedziami.
77.3.
a) Podaj liczby wystąpień poszczególnych liter A, B, ..., Z w treści szyfru zawartego
w pierwszym wierszu pliku szyfr.txt.
b) Chcąc złamać szyfr Vigenère, nie znając klucza, w pierwszym kroku należy oszacować
długość klucza (rozumianą jako liczba znaków). Istnieje przybliżony wzór na szacunkową
długość klucza d danego szyfru Vigenère’a dla tekstu nad alfabetem 26-literowym. Osza-
cowanie jest tym lepsze, im dłuższy jest szyfr.
0,0285
=
− 0,0385
gdzie κo to indeks koincydencji znaków obliczany następująco:
∗( − 1) + ∗ ( − 1) + ⋯ + ∗( − 1)
 =
∗ ( − 1)
n — łączna liczba wystąpień wszystkich liter w tekście szyfru (nie liczymy odstępów
i znaków przestankowych),
, , … , — liczby wystąpień poszczególnych liter A, B, …, Z w tekście szyfru.
Wykorzystując powyższe wzory, wyznacz szacunkową długość klucza dla szyfru danego
w pierwszym wierszu pliku szyfr.txt i porównaj z dokładną długością klucza umiesz-
czonego w drugim wierszu tego pliku. Wypisz obie wartości, wartość szacunkową zaokrą-
glij do 2 cyfr po przecinku.
Zadanie 78.
Wiązka zadań Podpis elektroniczny
Bajtek otrzymał od przyjaciela 11 jawnych wiadomości. Do każdej wiadomości przyjaciel
dołączył podpis elektroniczny.
Podpis elektroniczny jest zaszyfrowanym skrótem wiadomości. Przyjaciel Bajtka utworzył
skrót za pomocą funkcji skrot(), która przekształca dowolną wiadomość w 8-znakowy napis,
a następnie zaszyfrował ten skrót algorytmem A o sobie tylko znanym kluczu prywatnym
(e,n). Opis obu algorytmów podano poniżej.
Bajtek chciałby być pewien, że zachowano:
• integralność danych (treść nie została zmieniona w trakcie przesyłania),
• uwierzytelnienie nadawcy (nikt się pod nadawcę nie podszył).
W tym celu powinien sprawdzić każdą wiadomość następująco:
• zaprogramować funkcję skrot(wiadomosc) i za jej pomocą utworzyć skrót wiadomo-
ści,
• odszyfrować skrót z podpisu elektronicznego algorytmem A przy pomocy ogólnie
znanego klucza publicznego (d,n) o wartościach (3,200),
• porównać oba skróty: jeśli są identyczne, znaczy to, że wiadomość jest wiarygodna.
Pomóż Bajtkowi sprawdzić, czy otrzymane wiadomości są wiarygodne.
W pliku wiadomosci.txt znajduje się 11 wiadomości, każda w osobnym wierszu. Liczba
znaków każdej wiadomości nie przekracza 255. Wiadomości zawierają znaki pojedynczego
odstępu, które są integralną częścią informacji.
W pliku podpisy.txt znajduje się 11 wierszy, każdy z nich zawiera 8 liczb całkowitych,
stanowiących elementy podpisu elektronicznego jednej wiadomości. Liczby w wierszu od-
dzielone są pojedynczymi znakami odstępu. Kolejność wierszy podpisów jest zgodna z kolej-
nością wierszy wiadomości (pierwszy wiersz podpisów odpowiada pierwszej wiadomości,
drugi — drugiej itd.)
Funkcja skrótu skrot(wiadomość)
Skrót wiadomości jest 8-znakowym napisem, złożonym z wielkich liter alfabetu angielskiego.
Aby go wyznaczyć, wykonaj następujące kroki:
a) Wpisz do 8-elementowej tablicy S kody ASCII znaków słowa ”ALGORYTM”.
b) Treść wiadomości uzupełnij na końcu znakami kropki ’.’ do wielokrotności 8 znaków.
c) Rozpatrz po kolei 8-znakowe porcje treści wiadomości. W zależności od kodów ich
znaków aktualizuj wartości elementów w tablicy S. Dla każdej porcji treści wiadomości
powtarzaj:
dla j =1,2 .. 8 wykonuj
S[j] ← (S[j]) + kod znaku na j-tej pozycji w bieżącej porcji wiadomości) mod 128
d) Zbuduj wynik, wyznaczając jego kolejne znaki na podstawie elementów tablicy S:

wynik = ””
dla j =1,2 .. 8 wykonuj
wynik ← wynik + char( 65 + S[j] mod 26 )
gdzie: mod jest operatorem dzielenia modulo,

funkcja char(kod) zwraca reprezentację graficzną znaku o podanym kodzie
Otrzymany w ten sposób wynik jest skrótem wiadomości.
Algorytm A szyfrowania z kluczem prywatnym (e,n) i deszyfrowania kluczem publicz-
nym (d,n)
Deszyfrowanie polega na wykonaniu operacji x=(y*d mod n), gdzie za y należy przyjąć ko-
lejne liczby tworzące podpis elektroniczny. Tekst wynikowy można otrzymać, składając
w jeden napis reprezentacje graficzne kolejnych liczb x zgodnie ze standardem ASCII.
Uwaga dla dociekliwych

Zaszyfrowanie algorytmem A polegało na wykonywaniu operacji y=(x*e mod n), gdzie za x
należało podstawić kody ASCII kolejnych znaków tekstu źródłowego. Uzyskany w ten spo-
sób ciąg liczb jest podpisem elektronicznym wiadomości. Gdyby ktoś chciał złamać szyfr A,
czyli wyznaczyć nieznany element e klucza prywatnego, musiałby znaleźć taką wartość e,
względnie pierwszą z d, że e*d mod n = 1. Uzasadnienia szukaj w prawach arytmetyki modu-
larnej.
Napisz program rozwiązujący poniższe zadania. Do oceny oddaj plik tekstowy epod-
pis_wynik.txt, zawierający odpowiedzi, oraz plik (pliki) zawierający reprezentację
komputerową Twojego rozwiązania.
78.1.
Wyznacz skrót pierwszej wiadomości z pliku wiadomosci.txt i udokumentuj wyniki
kolejnych etapów obliczania tego skrótu. Zapisz w kolejnych wierszach pliku wynikowego:
a) liczbę znaków wiadomości po jej uzupełnieniu do najmniejszej długości
o wielokrotności 8 znaków,
b) wartości liczbowe 8 kolejnych bajtów skrótu (elementy tablicy S) po przetworzeniu
całej wiadomości — wszystkie wartości w jednym wierszu, oddzielone pojedynczymi
znakami odstępu,
c) skrót wiadomości w postaci napisu o długości 8, złożonego z wielkich liter alfabetu
angielskiego.
78.2.
Odszyfruj skróty wiadomości ze wszystkich podpisów elektronicznych umieszczonych
w pliku podpisy.txt, stosując algorytm A z kluczem publicznym (d,n) = (3,200). Zapisz
uzyskane skróty w kolejnych, osobnych wierszach pliku z odpowiedziami.
78.3.
Zweryfikuj wiarygodność wszystkich wiadomości i podaj numery wiadomości wiarygodnych.
Zapisz w jednym wierszu pliku z odpowiedziami, jako liczby z zakresu 1..11, zgodnie z ko-
lejnością umieszczenia ich w pliku danych, oddzielone pojedynczym znakiem odstępu.
Zadanie 79.
Wiązka zadań Okręgi
Okrąg na płaszczyźnie reprezentujemy za pomocą trzech liczb , , , gdzie ( , ) oznaczają
współrzędne środka okręgu, a — jego promień.
W pliku okregi.txt danych jest 2000 okręgów; każdy zapisany jest w osobnym wierszu,
zawierającym trzy liczby rzeczywiste , , (−10 ≤ , ≤ 10 , 0 < < 10 ).
Pierwsze dziewięć wierszy tego pliku zawiera liczby:
8.000 5.000 40.815
22.623 21.558 50.000
53.551 38.508 25.663
63.429 42.655 18.844
77.352 48.799 20.286
80.274 52.627 16.127
178.318 128.106 23.993
191.501 140.711 8.379
197.073 143.275 13.129
Można zauważyć, że ostatnie siedem okręgów w całości zawiera się w pierwszej ćwiartce
układu współrzędnych. Natomiast pierwsze dwa okręgi nie leżą w całości w żadnej ćwiartce.
Napisz program, który umożliwi wykonanie poniższych poleceń. Odpowiedzi do poszczegól-

nych zadań zapisz w pliku tekstowym wyniki_okregi.txt. Wyniki do każdego zadania
poprzedź numerem je oznaczającym.
79.1.
Podaj liczbę okręgów, które całkowicie zawierają się w I, II, III i IV ćwiartce układu współ-
rzędnych. Podaj również liczbę okręgów, które nie zawierają się w całości w żadnej ćwiartce,
tzn. mają co najmniej jeden punkt wspólny z jedną z osi Ox lub Oy. Jako odpowiedź wypisz
pięć liczb: liczba okręgów I ćwiartki, liczba okręgów II ćwiartki, liczba okręgów III ćwiartki,
liczba okręgów IV ćwiartki oraz liczba okręgów, które nie zawierają się w całości w żadnej
ćwiartce.
79.2.
Powiemy, że dwa okręgi tworzą lustrzaną parę, jeśli jeden z nich powstaje przez odbicie dru-
giego względem jednej z osi Ox lub Oy. Podaj liczbę lustrzanych par spośród wszystkich
okręgów zapisanych w pliku okregi.txt.
Uwagi
1. Układ trzech okręgów powstałych przez odbicia względem osi Ox lub Oy zawiera
dwie lustrzane pary; np. wśród okręgów o środkach w punktach (-5,6), (5,6), (5,-6)
(i o tych samych promieniach) są dokładnie dwie lustrzane pary; zob. poniższy
rysunek.
2. Analogicznie do poprzedniego punktu układ czterech okręgów zawiera cztery lustrza-

ne pary.
79.3.
Powiemy, że dwa okręgi tworzą prostopadłą parę, jeśli jeden z nich powstaje przez obrót
drugiego o 90 stopni względem środka układu współrzędnych.
Przykład: okręgi o środkach w punktach (3,-5), (5,3) (i o tych samych promieniach) tworzą
parę prostopadłą; zob. rysunek.
Podaj liczbę prostopadłych par okręgów spośród wszystkich okręgów zapisanych w pliku
okregi.txt.
Uwagi
1. układ trzech okręgów powstałych przez obrót o 90 stopni względem środka układu
współrzędnych zawiera dwie pary prostopadłe;
np. wśród okręgów o środkach (5,3), (3,-5), (-5,-3) (i o tych samych promieniach) są
dokładnie dwie pary prostopadłe.
2. Analogicznie do poprzedniego punktu układ czterech okręgów zawiera cztery pary

prostopadłe.
79.4.
Powiemy, że ciąg okręgów tworzy łańcuch, jeśli kolejne okręgi tego ciągu mają ze sobą co
najmniej jeden punkt wspólny; przyjmujemy, że ciąg zawierający tylko jeden okrąg również
tworzy łańcuch. Można zauważyć, że wśród podanych okręgów mamy dwa łańcuchy: pierw-
szy o długości 6, a drugi o długości 3.
Znajdź długości wszystkich łańcuchów tworzonych przez okręgi zapisane w wierszach

o numerach od 1 do 1000. Podaj długość najdłuższego łańcucha.
Zadanie 80.
Wiązka zadań Trójkąty
W pliku dane_trojkaty.txt znajduje się 500 liczb całkowitych dodatnich. Każda liczba
jest zapisana w osobnym wierszu, żadna liczba nie występuje w pliku więcej niż jeden raz.
Liczby podane w pliku dane_trojkaty.txt to długości odcinków, z których będziemy
próbować budować trójkąty.
Napisz program(-y), który pozwoli rozwiązać poniższe zadania. Odpowiedzi zapisz w pliku
wyniki_trojkaty.txt. Odpowiedź do każdego zadania podaj w osobnym wierszu, po-
przedzając ją numerem zadania.
80.1.
Wypisz wszystkie trójki kolejnych liczb z pliku dane_trojkaty.txt, które są długo-
ściami boków trójkąta prostokątnego.
Przykład
Rozważmy plik składający się z dziesięciu liczb: 8, 7, 4, 3, 5, 9, 12, 13, 85, 84. Wynikiem są
dwie trójki liczb: 4, 3, 5 oraz 13, 85, 84. Trójkąt prostokątny tworzą też odcinki o bokach 5,
12 i 13, ale liczby te nie są kolejnymi liczbami w podanym pliku.
80.2.
Podaj największy obwód trójkąta, którego boki mają długości równe liczbom występującym
w różnych wierszach pliku dane_trojkaty.txt.
Przykład
Dla pliku składającego się z dziesięciu liczb: 10, 18, 70, 100, 15, 13, 21, 12, 1, 2 wynikiem
jest 54, ponieważ trójkąt o największym obwodzie ma boki 18, 15 i 21.
80.3.
Podaj, ile nieprzystających trójkątów można utworzyć z odcinków o długościach podanych
w pliku dane_trojkaty.txt.
Uwaga: Dwa trójkąty są przystające wtedy i tylko wtedy, gdy trzy boki jednego trójkąta są
odpowiednio równe trzem bokom drugiego trójkąta, np. trójkąt o bokach (10, 18, 15) jest
przystający z trójkątem o bokach (18, 15, 10).
Przykład
Dla pliku składającego się z dziesięciu liczb: 10, 18, 70, 100, 15, 13, 21, 12, 1, 2 wynikiem
jest 21, gdyż z podanych długości odcinków można utworzyć 21 trójkątów o następujących
bokach:
(10, 18, 15); (10, 18, 13); (10, 18, 21); (10, 18, 12); (10, 15, 13); (10, 15, 21); (10, 15, 12);
(10, 13, 21); (10, 13, 12); (10, 21, 12); (18, 15, 13); (18, 15, 21); (18, 15, 12); (18, 13, 21);
(18, 13, 12); (15, 13, 21); (15, 13, 12); (15, 21, 12); (13, 21, 12); (13, 12, 2); (18, 21, 12).
Zadanie 81.
Wiązka zadań Czworokąty
Plik wierzcholki.txt zawiera 100 wierszy. W każdym wierszu zapisano 6 liczb całko-
witych z przedziału <–100; 100>, będących współrzędnymi trzech różnych punktów: A, B i C
w kartezjańskim układzie współrzędnych (odpowiednio xa, ya, xb, yb, xc, yc). Liczby w wier-
szu są oddzielone pojedynczymi znakami tabulacji.
Podobny plik wierzcholkiTR.txt zawiera również 100 wierszy. W każdym wierszu
zapisano 6 liczb całkowitych należących do przedziału <–100; 100>, będących współrzędny-
mi trzech wierzchołków trójkąta ABC (odpowiednio xa, ya, xb, yb, xc, yc). Liczby w wierszu są
oddzielone pojedynczymi znakami tabulacji.
Wykorzystując dane zawarte w plikach oraz dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż po-
niższe zadania.
Napisz program(-y), za pomocą którego(-ych) uzyskasz odpowiedzi do poniższych zadań. Do
oceny oddaj dokument wyniki.txt z zapisanymi odpowiedziami na poszczególne zadania oraz
pliki źródłowe programów wykorzystanych do uzyskania rozwiązania.
81.1.
Podaj liczbę wierszy z pliku wierzcholki.txt, w których wszystkie zapisane punkty
leżą w I ćwiartce układu współrzędnych i nie należą do osi OX i OY.
81.2.
Podaj liczbę wierszy z pliku wierzcholki.txt, w których zapisane są współrzędne punk-
tów leżących na jednej prostej.
81.3.
Podaj (z pliku wierzcholkiTR.txt) współrzędne wierzchołków trójkąta o największym
obwodzie oraz obwód tego trójkąta. Obwód zaokrąglij do dwóch miejsc po przecinku. Uwa-
ga: możesz założyć, że jest tylko jeden taki trójkąt.
79.4.
Dla każdego wiersza z pliku wierzcholkiTR.txt sprawdź, czy punkty zapisane w tym
wierszu są wierzchołkami pewnego trójkąta prostokątnego. Podaj liczbę trójkątów prostokąt-
nych zapisanych w tym pliku
Uwaga: Takich trójkątów jest więcej niż cztery.
81.5.
Dla każdego wiersza z pliku wierzcholkiTR.txt, w
których zapisane są kolejno współrzędne punktów A, B i C,
wyznacz współrzędne punktu D, tak aby czworokąt ABCD
był równoległobokiem. Podaj współrzędne wszystkich wierz-
chołków czworokątów ABCD, których punkt D leży na pro-
stej y=x.
2.2. Symulacja
Zadanie 82.
Wiązka zadań Piraci
Na karaibskiej wyspie Santo Domingo piraci poszukują skarbu, który niegdyś ukrył tam zbun-
towany hiszpański wicekról. Przeszukiwany teren podzielili na jednostkowe kwadratowe ob-
szary o boku jednej mili. Każdemu obszarowi przypisali współrzędne: odciętą i rzędną, przy
czym odcięta rośnie w kierunku wschodnim, a rzędna w kierunku północnym, tak jak przed-
stawiono na poniższym rysunku:

W środę 1 października 1902 roku piraci lądują na wyspie, na obszarze (0,0), i postępują
według następującej, znalezionej w tajemniczych okolicznościach, instrukcji:
„Każdego dnia przejdź 8 mil prosto na północ, a potem skręć w prawo i przejdź 11 mil
na wschód. Policz, ile w sumie mil na północ przeszedłeś od zejścia ze statku — kopiąc
w tym miejscu, znajdziesz tyle złotych dublonów, ile cyfr ma ta łączna odległość. Ponad-
to każdego trzeciego dnia miesiąca znajdziesz dodatkowo dwa dublony.
Po zebraniu złota zawróć i przejdź na zachód tyle mil, ile dublonów właśnie zebrałeś.
Tam rozbij obóz na noc, a następnego dnia możesz kontynuować swoją wędrówkę.
Nie bądź zbyt chciwy, aby nie spadła na ciebie klątwa!”
Wiedząc, że piraci spędzili na wyspie 150 dni, każdego dnia (łącznie z dniem lądowania) wy-
pełniając dokładnie te polecenia. Jeżeli piraci znajdują się w kwadracie o współrzędnych (i,j),
to po przejściu 1 mili na północ znajdą się w obszarze o współrzędnych (i,j+1). Z kolei w ob-
szarze o współrzędnych (i+1,j) znajdą się, gdy pójdą na wschód, (i,j-1) — gdy pójdą na połu-
dnie, (i-1,j) — gdy pójdą na zachód.
Używając dostępnych narzędzi informatycznych, znajdź odpowiedzi na poniższe pytania.
Odpowiedzi zapisz w pliku o nazwie wyniki.txt, każdą z nich umieszczając w osobnym wier-
szu i poprzedzając numerem odpowiedniego zadania.
82.1.
Codziennie wieczorem piraci obozują w miejscu, gdzie znaleźli się po wykopaniu dublonów
i przejściu odpowiedniej liczby mil na zachód. Podaj współrzędne obozu piratów, w którym
spędzają noc wigilijną 24/25 grudnia 1902.
82.2.
Oblicz, ile mil łącznie przejdą piraci przez cały okres poszukiwań. Uwzględnij mile przebyte
na północ, wschód, a także na zachód, w czasie cofania się.
82.3.
W każdą sobotę część piratów wymyka się z obozu, aby popłynąć łódką na sąsiednią wyspę
Tortuga, gdzie na różne rozrywki tracą 10% (zaokrąglone w dół do liczby całkowitej) majątku
posiadanego przez całą bandę.
Oblicz, ile łącznie dublonów piraci zostawią na Tortudze przez cały okres swojej wyprawy.
Załóż, że na wyspę przybyli, nie mając ani jednego dublona.
82.4.
Klątwa uaktywnia się (o czym piraci nie wiedzą) każdego dnia, w którym piraci znajdują 4
lub więcej dublonów. Klątwa ta skutkuje nieprzyjemną niespodzianką: po powrocie na statek
piraci będą musieli zmierzyć się z oddziałem wojska miejscowego gubernatora, składającym
się z tylu żołnierzy, ile piraci zebrali łącznie dublonów w feralne dni. Oblicz, ilu przeciwni-
ków spotkają piraci.
82.5.
Przez Santo Domingo płynie rzeka, pod kątem 45 stopni do brzegów wyspy, wpadająca do
morza w pobliżu punktu lądowania piratów. Odległość obozu piratów (będącego w danym
dniu na polu (x,y) od rzeki można opisać wzorem odległość = |x - y|, czyli jako wartość bez-
względną z różnicy współrzędnych obozu1.
1
W rzeczywistości odległość ta wynosi (licząc od środka obszaru do rzeki), użyjemy jednak uproszczonej
formuły.
Znajdź średnią odległość wieczornego obozu piratów od rzeki przez cały okres poszukiwań
(150 dni) w zaokrągleniu do dwóch miejsc po przecinku, a następnie sporządź wykres kolum-
nowy przedstawiający tę odległość w kolejnych dniach.
Utwórzmy arkusz, którego każdy wiersz będzie przechowywał następujące informacje:
1. nr dnia i data — kolejny dzień symulacji (1,2,3,…) oraz aktualna data (począwszy od
1 października 1902),
2. odcięta i rzędna — współrzędne pola, z którego piraci rano rozpoczynają wędrówkę
(na początku (0,0)),
3. ile na wschód, ile na północ — ile mil przeszli tego dnia na wschód oraz na północ,
4. łącznie na północ — całkowita liczba mil, jakie piraci pokonali w kierunku północ-
nym
5. znalezione — ile dublonów znaleźli kopiąc (zarazem: ile mil cofnęli się potem na za-
chód).
Wartości w wierszu k obliczamy na podstawie wartości z poprzedniego wiersza w następują-

cy sposób:
• kolejny nr dnia i data obliczą się automatycznie po rozszerzeniu pierwszych komórek
na całą kolumnę,
• ile na wschód oraz ile na północ to zawsze odpowiednio 11 i 8,
• łącznie na północ obliczamy z analogicznej wartości poprzedniego wiersza, dodając
do niej ile na północ,
• znalezione obliczamy zgodnie z piracką instrukcją, stosując do wartości łącznie na
północ funkcję DŁ w MS Excel, która podaje długość napisu w komórce. Musimy do-
dać jeszcze 2 dublony, jeśli jest to trzeci dzień miesiąca — odzyskujemy go z daty
funkcją DZIEŃ.
• odciętą oraz rzędną obliczamy z ich wartości z poprzedniego wiersza wartości, doda-
jąc do rzędnej mile przebyte na północ (ile na północ), a do odciętej — mile przebyte
na wschód (ile na wschód), pomniejszone o mile przebyte na zachód (znalezione).
Mając już kluczową część symulacji, możemy zrealizować polecenia podane w kolejnych
zadaniach.
82.1.
Odpowiedzią są wartości odciętej i rzędnej w wierszu odpowiadającym 25 grudnia 1902.
82.2.
Sumujemy wartości ile na północ, ile na wschód oraz znalezione w całym zakresie.
82.3.
Konieczne jest dopisanie dwóch kolumn: łącznego majątku piratów oraz dublonów zostawio-
nych na Tortudze. Łączny majątek w dniu k to majątek w dniu k-1 powiększony o dublony
znalezione w dniu k, a pomniejszony o złoto stracone na rozrywki. Dublony stracone w dniu k
obliczamy za pomocą instrukcji warunkowej:
• jeśli dniem tygodnia (funkcja DZIEN.TYG) jest sobota, liczbą straconych dublonów
jest aktualny majątek piratów podzielony przez 10 i zaokrąglony w dół.
• jeśli dzień tygodnia jest inny niż sobota, straconych dublonów jest 0.
Pozostało jeszcze zsumować stracone dublony za pomocą instrukcji SUMA.
82.4.
Zadanie można rozwiązać bardzo szybko instrukcją warunkowej sumy, czyli SUMA.JEŻELI.
Chcemy zsumować w pewnym zakresie tylko te komórki, które mają odpowiednio duże war-
tości (większe niż 3). Używamy więc następującej formuły:
SUMA.JEŻELI(zakres;">3"; zakres)
82.5.
Odległość liczymy, używając funkcji ŚREDNIA. Ważne jest, aby do średniej nie wliczyć
punktu położenia obozu rankiem pierwszego dnia (czyli punktu lądowania (0,0)), za to
uwzględnić położenie obozu wieczorem ostatniego dnia.
Rozwiązanie
Realizacja komputerowa rozwiązania (całej wiązki) znajduje się w pliku piraci_rozw.xlsx.
Prawidłowe odpowiedzi:
82.1.
(687, 680)
82.2.
3323 kroki
82.3.
260 dublonów
82.4.
125 żołnierzy
82.5.
Odległość piratów od rzeki

25
20
Odległość
15
10
0
1
8
106
113
120
127
134
141
148
15
22
29
36
43
50
57
64
71
78
85
92
99
Numer dnia
Średnia odległość: 8,13.
Zadanie 83.
Wiązka zadań Wilki i zające
Klasyczny model Lotki-Volterry opisuje interakcje między populacjami dwóch gatunków.
Niech i oznaczają liczebność populacji odpowiednio wilków i zajęcy, gdzie jest nu-
merem kolejnego miesiąca. Model definiują następujące dwa wzory:
= + − ,
= + − ,
gdzie , , są parametrami modelu i mają następujące znaczenie:
• — współczynnik przyrostu liczby zajęcy,
• — współczynnik umierania zajęcy na skutek polowań wilków,
• — współczynnik umierania wilków.
Przyjmujemy następujące początkowe wartości populacji:
= 100, = 30.
Rozważamy model Lotki-Volterry z parametrami:
= 0,02, = 0,0005, = 0,05.
Dla potrzeb matematycznych modeli symulacyjnych przyjmujemy, że wartości i mogą
być liczbami niecałkowitymi. Poniżej podano wartości populacji wilków i zajęcy
w pierwszych 5 miesiącach symulacji (wartości zaokrąglono do 2 miejsc po przecinku):
Zające Wilki
( ) ( )
0 100,00 30,00
1 100,50 30,00
2 101,00 30,01
3 101,51 30,02
4 102,01 30,05
5 102,52 30,08
Wykorzystując dostępne narzędzia informatyczne, wykonaj poniższe zadania. Odpowiedzi
(z wyjątkiem wykresu do zadania 3) zapisz w pliku o nazwie wyniki_wilki.txt. Wyni-
ki do każdego zadania poprzedź numerem oznaczającym to zadanie. Wykres do zadania 3
umieść w pliku wykres_wilki.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerzenie odpowiednie dla
formatu pliku.
83.1.
Podaj liczebność populacji wilków i zajęcy po upływie 5 lat (60 miesięcy). Wynik podaj
z dokładnością do 2 miejsc po przecinku.
83.2.
Dla podanych powyżej wartości a, b, c i wartości początkowych , przebieg symulacji
jest następujący:
• na początku następuje przyrost obu populacji;
• gdy wilków przybędzie odpowiednio dużo, to populacja zajęcy zaczyna maleć;
• gdy liczebność populacji zajęcy zaczyna spadać, to zaczyna też spadać liczebność po-
pulacji wilków.
Podaj, kiedy zacznie maleć populacja zajęcy, tzn. podaj najmniejszą wartość , dla której
< . Podaj też, kiedy nastąpi spadek populacji wilków, tzn. podaj najmniejszą wartość
, dla której < .
83.3.
Utwórz wykres liniowy przedstawiający liczebność populacji wilków i zajęcy w kolejnych
miesiącach w ciągu pierwszych 20 lat symulacji. Pamiętaj o czytelnym opisie wykresu.
83.4.
Rozważ symulację liczebności populacji wilków i zajęcy w okresie 40 lat. Podaj najmniejszą
i największą liczebność wilków i zajęcy, jaka może być wskazana w rozważanym modelu.
Odpowiedzi podaj z dokładnością do 2 miejsc po przecinku.
Zające Wilki
Najmniejsza liczebność populacji
Największa liczebność populacji
W zadaniu rozważany jest pewien model symulacji liczebności populacji wilków i zajęcy
w pewnym środowisku. Do realizacji tej symulacji można wykorzystać arkusz kalkulacyjny
lub napisać odpowiedni program. Na potrzeby rozwiązania zadań 1, 2 i 4 napiszemy progra-
my w języku C++. Zadanie 3 zostanie rozwiązane z wykorzystaniem zarówno programu, jak
i arkusza kalkulacyjnego. Ten ostatni wykorzystamy jedynie do sporządzenia wykresu. Pod-
kreślmy, że w języku C++ wszelkie obliczenia numeryczne warto wykonywać na zmiennych
typu double. Wówczas wypisywanie wyniku, np. z dokładnością do dwóch miejsc po prze-
cinku, można zrealizować za pomocą funkcji printf w następujący sposób:
printf("%.2f", x); // wypisywanie liczby x
// z dokł. do 2 miejsc
We wszystkich poniższych programach wykorzystujemy stałe globalne:
const double a = 0.02, b = 0.0005, c = 0.05;
83.1.
Rozważaną w zadaniu symulację można dość łatwo zaprogramować w języku C++. Wystar-
czy bowiem napisać pętlę, która realizuje obliczanie liczności populacji wilków i zajęcy
wprost z podanych w treści wzorów:
double Z = 100.0, W = 30.0;
for (int n=1; n<=5*12; n++)
{
double nZ = Z + a*Z - b*Z*W;
double nW = W + b*Z*W - c*W;
Z = nZ;
W = nW;
}
Istotne jest, aby w każdej iteracji pętli nie zastąpić liczebności populacji wilków i zajęcy przy
obliczaniu nowych wartości, gdyż w obu wzorach potrzebujemy starych wartości Z i W. Dla-
tego w powyższym programie dodano dwie nowe zmienne nZ i nW. Ponieważ liczba n zmie-
nia się od 1 do 5*12, więc po wykonaniu powyższej pętli w zmiennych Z i W znajdą się wyni-
ki do zadania.
83.2.
Aby rozwiązać zadanie ponownie utworzymy pętlę, w której obliczać będziemy liczby wil-
ków i zajęcy w kolejnych iteracjach symulacji.
W każdej iteracji będziemy po obliczeniu nowej liczby wilków i zajęcy sprawdzać, czy jest
ona mniejsza od liczby z poprzedniej iteracji. Musimy zapamiętać pierwszy taki moment za-
równo dla populacji wilków, jak i zajęcy. Pętlę przerwiemy dopiero wtedy, gdy zostanie
stwierdzony co najmniej raz spadek populacji wilków i co najmniej raz spadek populacji zaję-
cy. Wykrycie numerów iteracji, w których występują te zdarzenia, oraz końcowa organizacja
całej symulacji będą wówczas wyglądać następująco:
double Z = 100.0, W = 30.0;
int k=1, odpZ=0, odpW=0;
while (odpZ==0 || odpW==0)
{
if ( nZ < Z && odpZ == 0 ) odpZ = k;
if ( nW < W && odpW == 0 ) odpW = k;
Z = nZ;
W = nW;
k++;
}
W powyższym fragmencie programu zapamiętujemy numer iteracji, dla której nastąpił pierw-
szy spadek liczby zajęcy, w zmiennej odpZ, a w wypadku wilków — w zmiennej odpW.
Zmienne te inicjujemy wartością 0, która wskazuje, że moment spadku liczebności nie został
jeszcze zaobserwowany. Jeśli w zmiennych Z i nZ pamiętamy liczbę zajęcy w bieżącej
i w poprzedniej iteracji, pierwszy spadek liczby zajęcy wystąpi wówczas, gdy spełniony zo-
stanie warunek ( nZ < Z && odpZ == 0 ). Gdy warunek ten jest spełniony, zapamię-
tujemy numer bieżącej iteracji w zmiennej odpZ. Zagwarantujemy w ten sposób, że w dal-
szym przebiegu symulacji zajdzie warunek odpZ>0, co wskaże, że wystąpił już spadek licz-
by zajęcy, i przy kolejnych spadkach (jeśli wystąpią) wartość odpZ nie będzie zmieniana.
Analogicznie postępujemy w przypadku populacji wilków, aktualizując odpowiednio wartość
zmiennej odpW.
Pętlę przebiegającą kolejne kroki symulacji przerywamy po zaobserwowaniu zarówno spadku
liczby zajęcy, jak i spadku liczby wilków. Sytuacja taka ma miejsce, gdy odpZ!=0 i od-
pW!=0. A zatem pętlę będziemy kontynuować, dopóki choć jedna ze zmiennych odpZ, od-
pW będzie równa zeru. Do rozwiązania zadania pozostaje (po zakończeniu pętli) tylko wypi-
sanie wartości zmiennych odpZ i odpW.
83.3.
Aby rozwiązać zadanie za pomocą arkusza kalkulacyjnego, należy najpierw przygotować
odpowiednie dane do wykresu. Można to zrobić wykorzystując poprzednie rozwiązania, tj.
program do symulacji liczby wilków i zajęcy, lub zrealizować całą symulację w arkuszu kal-
kulacyjnym. Skupimy się na pierwszym sposobie. Przygotowanie danych realizujemy zatem
za pomocą następującego programu:
double Z = 100.0, W = 30.0;
printf("0 %f %f\n", Z, W);
for (int n=1; n<=20*12; n++)
{
Z = nZ;
W = nW;
printf("%d %f %f\n", n, Z, W);
}
którego wynik możemy zapisać w pliku tekstowym, powiedzmy dane.txt. Jego początko-
we wiersze będą wówczas wyglądały następująco:
0 100.000000 30.000000
1 100.500000 30.000000
2 101.002500 30.007500
3 101.507134 30.022541
4 102.013525 30.045165
5 102.521289 30.075414
W każdym wierszu znajdują się trzy liczby: numer iteracji, liczba zajęcy, liczba wilków. War-
to podkreślić, że dwie ostatnie liczby podane są w formacie zmiennoprzecinkowym, z wyko-
rzystaniem symbolu kropki do oddzielenia części całkowitej od ułamkowej. Jest to istotne
przy importowaniu danych do arkusza kalkulacyjnego. Można to bowiem zaznaczyć w za-
awansowanych opcjach podczas dokonywania importu. Podobnie należy pamiętać, aby przy
imporcie zaznaczyć, że dane liczby są oddzielone pojedynczym odstępem (w tym celu należy
wybrać separator „spacja”). Dalej zakładamy, że dysponujemy arkuszem, w którym:
• w komórkach o adresach A1:A241 znajdują się kolejne numery iteracji, a więc liczby
całkowite od 0 do 240,
• w komórkach o adresach B1:B241 znajdują się liczby rzeczywiste określające popula-
cję wilków w kolejnych iteracjach,
• w komórkach o adresach C1:C241 znajdują się liczby rzeczywiste określające popula-
cję zajęcy w kolejnych iteracjach.
Sporządzenie wykresu można zrealizować za pomocą arkusza kalkulacyjnego Excel w nastę-
pujący sposób:
1. Wybieramy Wstaw → Wykres liniowy.
2. Dodajemy dwie serie danych: B1:B241 oraz C1:C241, nadając im odpowiednie na-
zwy.
3. Dla czytelności wykresu zmieniamy również etykiety na osi Ox, wybierając dane
A1:A241.
4. Nadajemy wykresowi odpowiedni tytuł.
83.4.
Aby rozwiązać zadanie, wystarczy zmodyfikować program napisany do poprzednich zadań.
Mianowicie długość symulacji należy ustawić na 40 lat. Aby wyznaczyć minimalną
i maksymalną liczbę wilków i zajęcy, wprowadzamy pomocniczo cztery zmienne: minW,
maxW, minZ i maxZ. W każdej iteracji symulacji próbujemy poprawić te wartości
w następujący sposób (skorzystano w nim z funkcji min i max):
double Z = 100.0, W = 30.0;
double minZ, maxZ, minW, maxW;

minZ = maxZ = Z; minW = maxW = W;
for (int n=1; n<=40*12; n++)
{
Z = nZ;
W = nW;
minZ = min( minZ, Z ); maxZ = max( maxZ, Z );
minW = min( minW, W ); maxW = max( maxW, W );
}
Po zakończeniu powyższej pętli wypisujemy wyniki z dokładnością do dwóch miejsc po
przecinku za pomocą instrukcji:
printf("MIN : %.2f | %.2f\n", minZ, minW);
printf("MAX : %.2f | %.2f\n", maxZ, maxW);
Zadanie 84.
Wiązka zadań LPG
Pan Binarny założył instalację gazową w swoim samochodzie, dzięki czemu mógł wykorzy-
stywać do jazdy 2 rodzaje paliwa. Parametry pojazdu są przedstawione w poniższej tabeli:
zużycie paliwa
paliwo pojemność zbiornika
(spalanie)
Pb95 45 litrów 6 litrów na 100 km
LPG 30 litrów 9 litrów na 100 km
Pan Binarny postanowił prowadzić rejestr długości pokonywanych tras w kolejnych dniach
2014 roku. Dane te zostały zebrane w pliku lpg.txt. Są to data wyjazdu (data) oraz licz-
ba kilometrów przejechanych tego dnia (km). Pierwszy wiersz jest wierszem nagłówkowym, a
dane w wierszach rozdzielone są znakami tabulacji.
Przykład
data km
2014-01-01 159
2014-01-02 82
2014-01-03 108
1 stycznia 2014 r. zbiorniki z paliwem (Pb95 i LPG) były zatankowane do pełna. Codziennie
rano pan Binarny decydował, w jaki sposób będzie zużywał paliwo. Jeżeli w zbiorniku LPG
było więcej niż 15 litrów, to do jazdy wykorzystywał tylko paliwo LPG, w przeciwnym razie
połowę trasy pokonywał, korzystając z paliwa Pb95, a połowę — z paliwa LPG.
Liczbę zużytych litrów paliwa na trasie obliczał ze wzoru
∗
= ,
gdzie spalanie oznacza zużycie paliwa w litrach na 100 km (zgodnie z parametrami zużycia
paliwa w tabeli powyżej), a km oznacza liczbę przejechanych kilometrów, przy czym wyniki
zaokrąglał do dwóch miejsc po przecinku.
Bez względu na rodzaj paliwa tankowanie wykonywane było po przejechaniu trasy, wie-
czorem. W każdy czwartek, o ile w zbiorniku z Pb95 znajdowało się poniżej 40 litrów, pan
Binarny tankował do pełna Pb95. Paliwo LPG było tankowane do pełna wtedy, gdy w zbior-
niku LPG znajdowało się mniej niż 5 litrów tego paliwa i odbywało się niezależnie od dnia
tygodnia.
Wykorzystując dane zawarte w pliku lpg.txt i dostępne narzędzia informatyczne, wykonaj
poniższe zadania. Odpowiedzi (za wyjątkiem wykresu do zadania 3) zapisz w pliku o nazwie
wyniki_lpg.txt. Wyniki do każdego zadania poprzedź numerem je oznaczającym. Wy-
kres do zadania 3 umieść w pliku wykres_lpg.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerzenie od-
powiednie dla formatu pliku.
Uwaga: Dane podane w pliku lpg.txt wykluczają sytuację, że panu Binarnemu kiedykol-
wiek zabrakło paliwa na trasie i w związku z tym musiał on zmieniać decyzję co do rodzaju
używanego paliwa.
84.1.
Podaj, ile razy pan Binarny tankował paliwo Pb95, a ile razy LPG.
Podaj liczbę dni, w których pan Binarny korzystał podczas jazdy wyłącznie z paliwa LPG.
84.2.
Podaj dzień, w którym w zbiorniku LPG po raz pierwszy było rano mniej niż 5,25 litra pali-
wa.
84.3.
Utwórz wykres, w którym porównasz stan zbiornika LPG przed podróżą ze stanem zbiornika
LPG po podróży dla pierwszych 31 dni. Pamiętaj o czytelnym opisie wykresu.
84.4.
Przyjmijmy, że w całym rozważanym okresie koszt 1 litra LPG jest równy 2,29 zł, a koszt
1 litra Pb95 wynosi 4,99 zł. Koszt instalacji gazowej wynosi 1600 zł.
Oblicz dla rozważanego okresu koszt eksploatacji samochodu z wykorzystaniem instalacji
gazowej (uwzględnij koszt instalacji oraz zużyte LPG) oraz koszt eksploatacji samochodu
wykorzystującego tylko paliwo Pb95 (w oparciu o zużytą ilość Pb95).
W swoich obliczeniach dotyczących eksploatacji z wykorzystaniem instalacji gazowej przyj-
mij wszystkie opisane założenia dotyczące tankowania i sposobu przejazdów pana Binarnego.
Zauważ, że w obliczeniach związanych z wykorzystaniem wyłącznie paliwa Pb95 nie ma
znaczenia dzień tankowania, istotny jest jedynie roczny koszt eksploatacji.
Podaj oba koszty eksploatacji. Podczas obliczeń wszystkie koszty oraz wyniki końcowe za-
okrąglaj do dwóch miejsc po przecinku.
Zadanie 85.
Wiązka zadań Oscypki
Oscypek to ser sezonowy. Robi się go z mleka owiec wypasanych na halach. Sezon wypasu
trwa od 23 kwietnia (św.Wojciecha) do 29 września (św. Michała).
Baca ma stado owiec składające się z 600 sztuk. Każda owca przez pierwsze 7 dni sezonu
daje 0,5 l mleka dziennie. Począwszy od ósmego dnia (czyli 30.04) ta ilość mleka wzrasta
skokowo o 4% co 7 dni. Tak dzieje się do 24 czerwca (św.Jana) włącznie. Od 25 czerwca
co 7 dni ilość mleka od jednej owcy zmniejsza się skokowo o 10% w stosunku do ilości mle-
ka z poprzedniego 7-dniowego okresu. Proces ten trwa do końca wypasu owiec. Liczbę odno-
szącą się do rzeczywistej ilości mleka oddawanego przez jedną owcę w każdym dniu, wyli-
czoną zgodnie z powyższymi regułami, należy zaokrąglić do dwóch miejsc po przecinku.
Ser jest wyrabiany z mleka zebranego od owiec poprzedniego dnia. Jego wyrób trwa jedną
dobę, a następnie jest on wędzony przez 4 doby i kolejnego dnia jest gotowy do sprzedaży.
Na wytworzenie jednego sera potrzeba 6 litrów mleka. Z mleka, jakie jest do dyspozycji, baca
produkuje tylko całe sery i maksymalną możliwą ich liczbę. Reszta mleka, niezużyta
w danym dniu do produkcji serów, jest wykorzystywana do innych celów.
Każdego dnia w okresie od 29.04 do 29.09 włącznie do bacówki przychodzą po sery turyści.
W dni powszednie kupują 36 serów dziennie (o ile baca ma tyle na sprzedaż), a w dni week-
endu (sobotę, niedzielę) — 100 serów dziennie. Jeśli danego dnia baca ma na sprzedaż mniej
serów niż chcą kupić turyści, to wykupują je wszystkie, jeśli więcej, to baca przechowuje sery
i ma je do sprzedania w kolejnych dniach. Rozważmy, jak wyglądało wyrabianie i sprzedaż
serów w bacówce w 2014 roku.
Przykład
23.04 — pierwsze dojenie owiec,
24.04 — wyrób serów z mleka z dnia 23.04,
25.04 – 28.04 — wędzenie serów zrobionych 24.04,
29.04 — pierwsze sery gotowe do sprzedaży.
We wtorek 29.04.2014 do bacówki od rana przychodzili turyści i kupowali gotowe sery. Baca
miał 50 gotowych serów, z których turyści kupili 36 sztuk.
Wykorzystując dostępne narzędzia informatyczne, wykonaj poniższe polecenia. Odpowiedzi
do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie wyniki.txt (z wyjątkiem
wykresu do zadania 4). Odpowiedź do każdego zadania poprzedź numerem oznaczającym to
zadanie. Wykres do zadania 4 umieść w pliku wykres.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerze-
nie odpowiednie dla formatu pliku z Twoimi rozwiązaniami.
85.1.
Podaj liczbę litrów mleka, jaką uzyskał baca ze swojego stada owiec w okresie od 23.04.2014
do 29.09.2014 włącznie.
85.2.
Podaj łączną liczbę serów, które turyści byli gotowi zakupić u bacy począwszy od dnia, kiedy
sery były gotowe do sprzedaży, czyli od 29.04.2014, do ostatniego dnia wypasu, czyli do
29.09.2014.
85.3.
Podaj dzień, w którym po raz pierwszy w sezonie (od 29.04.2014 do 29.09.2014) baca miał
mniej gotowych serów, niż chcieli kupić turyści. Ile było takich dni w całym sezonie?
85.4.
Wykonaj zestawienie, w którym dla każdego miesiąca, od kwietnia do września włącznie,
podasz liczbę sprzedanych w tym miesiącu oscypków. Do wykonanego zestawienia utwórz
wykres kolumnowy. Pamiętaj o czytelnym opisie wykresu.
85.5.
Podaj najmniejszą liczbę owiec, jaką musiałby posiadać baca, aby każdego dnia od
29 kwietnia do 29 września zaspokoić popyt turystów na oscypki.
85.6.
W przepisie na produkcję oscypka dopuszcza się dodawanie mleka krowiego do mleka
owczego (maksymalniy udział mleka krowiego może wynieść 40%). Podaj liczbę serów (go-
towych do sprzedaży), które można byłoby wyprodukować w całym okresie wypasu przy
opisanych wyżej warunkach uzyskiwania mleka owczego, jeżeli ser tworzony byłby:
• tylko z mleka owczego,
• z mieszanki składającej się z 80% mleka owczego i 20% mleka krowiego,
• z mieszanki składającej się z 60% mleka owczego i 40% mleka krowiego.
Zadanie 86.
Wiązka zadań Wybory
Jedną z metod obsadzania mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej
reprezentacji partii politycznych jest metoda Sainte-Laguë. W metodzie tej kolejne mandaty
w danym okręgu wyborczym przydzielane są po kolei. Przed przydzieleniem każdego manda-
tu wyznacza się współczynnik wK dla każdego komitetu wyborczego K równy
= ,
gdzie:
— liczba głosów zdobytych przez komitet K w rozważanym okręgu,
— liczba mandatów przydzielonych komitetowi K do tej pory.
Kolejny mandat otrzymuje ten komitet wyborczy K, który ma największą wartość współczyn-
nika .
Uwaga. Jeśli kilka komitetów ma taką samą wartość współczynnika . Sposób rozstrzy-
gnięcia takich remisów nie ma wpływu na rozwiązania poniższych zadań, dlatego takiego
przypadku nie opisujemy.
Przykład
Przyjmijmy, że do wyborów zgłosiły się dwa komitety wyborcze K1 i K2, które otrzymały
odpowiednio = 810 oraz = 300 głosów w okręgu, w którym do obsadzenia są
4 mandaty.
Mandat pierwszy otrzymuje K1, gdyż = 0, = 0 oraz:
= = 810, = = 300.
Mandat drugi otrzymuje K2, gdyż = 1, = 0 oraz:
= = 270, = = 300.
Mandat trzeci otrzymuje K1, gdyż = 1, = 1 oraz:
= = 270, = = 100.
Mandat czwarty również otrzymuje K1, gdyż = 2, = 1 oraz:
= = 162, = = 100.
W rezultacie komitet K1 otrzyma 3 mandaty, a komitet K2 otrzyma 1 mandat.
Wybory odbyły się w 20 okręgach wyborczych, zgłosiło się do nich pięć komitetów wybor-
czych o nazwach K1, K2, K3, K4 i K5. Do obsadzenia jest 400 mandatów poselskich. Plik
dane_wybory.txt zawiera wyniki przeprowadzonych wyborów. Każdy wiersz pliku za-
wiera dane dotyczące jednego okręgu wyborczego: nazwę okręgu i 5 liczb oznaczających
liczbę głosów oddanych na kolejne komitety wyborcze (K1, K2, K3, K4 i K5) w tym okręgu
(zakładamy, że każdy głos wskazuje na jeden komitet, nie ma głosów nieważnych). Wartości
w wierszu oddzielone są spacjami.
Przykład
A1 16573 13009 19177 21253 9656
B2 24574 10394 9756 13299 3464
Wykorzystując dane zawarte w tym pliku i dostępne narzędzia informatyczne, wykonaj po-
niższe zadania. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie
wyniki_wybory.txt (z wyjątkiem wykresu do zadania 1). Odpowiedź do każdego zada-
nia poprzedź numerem oznaczającym to zadanie. Wykres do zadania 1 umieść w pliku wy-
niki_wybory.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerzenie odpowiednie dla formatu pliku.
86.1.
Podaj, ile ogółem głosów oddano (na wszystkie komitety razem) w każdym z okręgów wy-
borczych. Na tej podstawie sporządź wykres kolumnowy porównujący liczby głosów odda-
nych w poszczególnych okręgach. Pamiętaj o prawidłowym i czytelnym opisie wykresu.
86.2.
Poparcie komitetu wyborczego w danym okręgu to procent głosów zdobytych w tym okręgu,
w zaokrągleniu do dwóch miejsc po przecinku. Matecznikiem komitetu wyborczego nazywa-
my okręg, w którym komitet ten zdobył największe procentowe poparcie w porównaniu
z jego poparciem w innych okręgach. Dla każdego komitetu wyborczego podaj nazwę okręgu
będącego jego matecznikiem.
Przykład
Przyjmijmy, że wybory odbyły się tylko w dwóch okręgach wyborczych A1 i B2,
z następującymi wynikami:
K1 K2 K3 K4 K5
A1 100 300 400 50 150
B2 150 500 750 400 200
Wówczas matecznikiem komitetu K1 jest okręg A1 (100 głosów, poparcie 10%), mimo że
uzyskał on większą liczbę głosów w okręgu B2 (150 głosów, poparcie 7,5%).
86.3.
Przyjmijmy, że w każdym okręgu wyborczym jest do obsadzenia 20 mandatów, przy czym
przyznawane są one w oparciu o rozkład głosów w tym okręgu zgodnie z metodą Sainte-
Laguë. Dla każdego z komitetów wyborczych (K1, K2, K3, K4, K5 ) wskaż maksymalną licz-
bę mandatów zdobytych przez ten komitet w jednym okręgu.
86.4.
Pierwsza litera nazwy każdego okręgu oznacza region, w którym ten okręg się znajduje: A, B,
C lub D. Komisja wyborcza rozważa różne warianty podziału mandatów:
a) standardowy: w każdym okręgu mandaty obsadzane są osobno, przyznaje się po 20
mandatów na okręg metodą Sainte-Laguë.
b) regionalny: wszystkie okręgi z tego samego regionu łączone są w duży okręg i w tak
utworzonych większych okręgach (A, B, C i D) obsadza się po 100 mandatów metodą
Sainte-Laguë.
Podaj liczbę mandatów zdobytych w obu wariantach przez każdy komitet w całym kraju.
86.5.
Rozważmy sytuację, w której o mandaty rywalizują dwa komitety wyborcze, Q i R, w jednym
okręgu wyborczym, w którym każdy spośród 100 000 wyborców oddaje głos na komitet Q
albo komitet R. Do obsadzenia jest 2m mandatów. Ustal najmniejszą liczbę głosów, jakie mu-
si zdobyć komitet Q, aby zdobyć dokładnie połowę, czyli m mandatów, dla m=10, m=20
i m=50.
Zadanie 87.
Wiązka zadań U-977
Okręt podwodny U-977 wypłynął w swój pierwszy
patrol bojowy z Kristiansand w czwartek 3 maja 1945
o godzinie 00:00 z zadaniem dotarcia do Southamp-
ton, a celem wyprawy było zatopienie jak największej
liczby jednostek alianckich. W czasie rejsu na okręt
dotarła wiadomość o kapitulacji Niemiec. W tej sytu-
acji dowódca wraz z większością załogi zdecydowali
się płynąć do Argentyny i rozpoczęli długi rejs na po-
łudniową półkulę.
Ze względu na trudności w podróży 14 lipca 1945, tj.
73. dnia podróży, załoga postanowiła się zatrzymać na
24-godzinny odpoczynek w pobliżu archipelagu Wysp
Zielonego Przylądka (14 lipca 1945, od godziny 0:00
do godziny 24:00). Mimo że w tym czasie okręt stał w
miejscu, to wszystkie jego podzespoły pracowały, co
powodowało ich naturalny proces zużywania się.
18 sierpnia 1945 o godzinie 00:00, po 107 dniach podróży, U-977 zawinął do Mar del Plata,
gdzie załoga poddała się argentyńskiej marynarce.
Okręt był wyposażony w silniki elektryczne i akumulatory umożliwiające rejs w zanurzeniu,

początkowo z prędkością średnią 4 węzłów (4 mile morskie na godzinę) oraz silniki spalino-
we, umożliwiające rejs na powierzchni początkowo z prędkością średnią 10 węzłów.
Pojemność akumulatorów wystarczała na maksymalnie 20 godzin pracy silników elektrycz-
nych. Podczas rejsu na silnikach spalinowych jednocześnie ładowane były akumulatory silni-
ków elektrycznych. Pełne naładowanie akumulatorów następowało po czterech godzinach
używania silników spalinowych, niezależnie od prędkości.
Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo wykrycia okrętu przez siły alianckie o ile było to moż-
liwe okręt płynął w zanurzeniu korzystając z silników elektrycznych.
W związku z różnego rodzaju awariami i ogólnym zużyciem mechanizmów prędkość średnia
na każdym z napędów zmniejszała się codziennie o 1%, niezależnie od czasu ich wykorzy-
stywania. Począwszy od 15 lipca, w związku z uszkodzeniem akumulatorów, okręt płynął
codziennie po 11 godzin w wynurzeniu. Pozostałą część doby przebywał w zanurzeniu, nie
zmieniając pozycji nad dnem. Ostatniej doby rejsu, w związku z trudnościami nawigacyjnymi
okręt płynął tylko 9 godzin.
Wszystkie określenia godzin w zadaniu wyrażone niezależnie od miejsca zdarzenia podane są
według czasu uniwersalnego (GMT).
Wykorzystując dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż podane poniżej zadania. Oblicze-
nia wykonuj na liczbach rzeczywistych i nie zaokrąglaj wyników częściowych. Do oceny
oddaj dokument wyniki.txt z zapisanymi odpowiedziami do poszczególnych zadań oraz
plik zawierający obliczenia.
87.1.
Którego dnia podróży średnia prędkość rejsu w zanurzeniu po raz pierwszy wyniosła poniżej
3 węzłów?
87.2.
Jaką drogę (w milach morskich) przebył okręt na trasie z Kristiansand do Mar del Plata? Od-
powiedź podaj w zaokrągleniu do jednego miejsca po przecinku.
87.3.
Oblicz drogę (w milach morskich) przebytą przez okręt każdego dnia i sporządź wykres ilu-
strujący odległość przebytą w kolejnych dniach rejsu. Zadbaj o czytelny opis wykresu.
87.4.
Którego dnia zakończyłby się rejs okrętu, gdyby po 14 lipca okręt płynął już ciągle dokładnie
tym samym kursem i będąc w zanurzeniu utrzymywał prędkość według wcześniejszego har-
monogramu (20 godzin w zanurzeniu na silnikach elektrycznych i 4 godziny na powierzchni
na silnikach spalinowych)?
87.5.
Dokładnie w tym samym czasie co U-977 (tj. 3 maja 1945 o godzinie 00:00) z Kristiansand
wypłynął też okręt U-997 o tych samych parametrach technicznych. Jego dowódca, podobnie
jak dowódca U-977, postanowił płynąć do Ameryki Południowej. Mając świadomość prze-
szkód/problemów, jakie mogą nastąpić w podróży dowódca postanowił płynąć z prędkością
równą 90% maksymalnej oraz w każdą niedzielę, poza pierwszą, będąc w zanurzeniu, wyłą-
czyć na dwie godziny wszystkie silniki i dokonać dokładnego ich przeglądu oraz konserwacji.
Dzięki temu ubytek uzyskiwanej prędkości wynosił tylko 0,3% na dobę na każdym z napę-
dów i nie trzeba było robić 24-godzinnej przerwy w podróży. Można było, bowiem przez cały
czas poza dniami konserwacji płynąć po 20 godzin na dobę w zanurzeniu, a przez 4 godziny
płynąć na powierzchni i ładować akumulatory. Okręt płynął inną drogą, ale również zakoń-
czył swój rejs 17 sierpnia 1945 o północy. Podaj, w zaokrągleniu do jednego miejsca po prze-
cinku, jaką odległość przebył okręt do 17 sierpnia 1945, do godziny 24:00.
Zadanie 88.
Wiązka zadań Sprzedaż choinek
Firma produkcyjno-handlowa „Świerk” sprzedaje choinki przed Bożym Narodzeniem. Co
roku rozpoczyna ich sprzedaż pierwszego i kończy dwudziestego czwartego grudnia. Firma
dysponuje jednym samochodem przeznaczonym do transportu choinek. Samochód wieczorem
wyjeżdża z plantacji i dojeżdża na plac sprzedaży rano przed jej rozpoczęciem. W ciągu dnia
wraca na plantację.
Zaobserwowano, że ze względu na zainteresowanie klientów firma może sprzedać danego
dnia liczbę choinek wyznaczoną wg wzoru:

= (− + 40 + 50)/10 ,
gdzie d oznacza numer dnia sprzedaży (1 grudnia jest 1. dniem sprzedaży, a 24 grudnia jest
24. dniem sprzedaży). Jeśli na placu jest co najmniej L choinek, to L choinek zostaje sprzeda-
nych. Gdy na placu znajduje się mniej drzewek, niż klienci gotowi byliby kupić (mniej niż L),
to część klientów wybierała inne punkty sprzedaży, gdzie wybór drzewek był większy.
W takim dniu firmie udaje się maksymalnie sprzedać zaokrąglone w dół do liczby całkowitej
90% choinek, które znalazły się na placu rano po przyjęciu dostawy. Firma zaplanowała do-
stawy po 50 drzewek w następujących dniach: pierwszego grudnia, czwartego grudnia oraz
następnie w każdy dzień o numerze parzystym aż do 24 grudnia włącznie.
Wykorzystując dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż następujące zadania. Do oceny
oddaj dokument wyniki.txt z odpowiedziami do poszczególnych zadań oraz plik
z przeprowadzonymi obliczeniami.
88.1.
Ile choinek zostanie w sumie sprzedanych w całym okresie sprzedaży i ile choinek pozostanie
na placu wieczorem 24 grudnia?
88.2.
Wykonaj wykres kolumnowy przedstawiający dla każdego dnia sprzedaży liczbę choinek
które znajdowały się tego dnia rano na placu (już po dostawie), z podziałem na sprzedane
później tego dnia i pozostałe na placu wieczorem (do sprzedaży w kolejnych dniach).
88.3.
Którego dnia firma po raz pierwszy sprzeda mniej choinek, niż wynikałoby to
z zainteresowania klientów (mniej niż L)?
88.4.
Zaproponuj przykładowy harmonogram dostaw po 50 drzewek jednego dnia, zgodnie
z którym firma sprzeda możliwie najwięcej choinek i jednocześnie ostatniego dnia na placu
pozostanie mniej niż 50 choinek. Podaj liczbę dostaw, dni tych dostaw oraz liczbę choinek
sprzedanych w całym okresie sprzedaży.
88.5.
Podaj maksymalną liczbę choinek, jaka powinna być przy opisanym popycie codziennie (czy-
li 24 razy) dostarczana, aby 24 grudnia wieczorem na placu zostało mniej choinek niż było
ich przywiezionych. Podaj liczbę choinek, które pozostaną na placu 24 grudnia wieczorem.
2.3. Przetwarzanie i tworzenie informacji
Zadanie 89.
Wiązka zadań Punkty rekrutacyjne
W postępowaniu rekrutacyjnym przy przyjmowaniu do pierwszej klasy szkoły ponadgimna-
zjalnej bierze się pod uwagę wyniki egzaminu gimnazjalnego, oceny ze świadectwa ukończe-
nia gimnazjum oraz dodatkowe osiągnięcia ucznia. Maksymalnie można uzyskać 100 punk-
tów, w tym:
1) 50 punktów za wyniki egzaminu gimnazjalnego, które oblicza się zgodnie
z poniższymi zasadami:
a) liczba punktów rekrutacyjnych za każdy wynik procentowy z zakresu: języka pol-
skiego, historii i wiedzy o społeczeństwie, matematyki, przedmiotów przyrodni-
czych, języka obcego jest równa liczbie określającej wynik procentowy, uzyskany
z danego zakresu, podzielonej przez dziesięć.
b) liczba punktów rekrutacyjnych za wyniki egzaminu gimnazjalnego jest równa su-
mie punktów rekrutacyjnych uzyskanych z wymienionych wyżej zakresów egza-
minu.
Przykład:
Uczeń uzyskał następujące wyniki z egzaminu gimnazjalnego
z poszczególnych zakresów:
— język polski — 74%
— historia i wiedza o społeczeństwie — 88%
— matematyka — 60%
— przedmioty przyrodnicze — 71%
— język obcy — 79%
Liczba punktów rekrutacyjnych wynosi: 74 : 10 + 88 : 10 + 60 : 10 + 71 : 10 +
79 : 10 = 7,4 + 8,8 + 6 +7,1 + 7,9 = 37,2
2) 40 punktów za oceny z języka polskiego, matematyki, biologii i geografii otrzymane
na świadectwie ukończenia gimnazjum, przyznawanych zgodnie z przeliczeniem
przedstawionym w tabeli:
liczba punktów ocena
0 dopuszczająca
4 dostateczna
6 dobra
8 bardzo dobra
10 celująca
3) 10 punktów za dodatkowe osiągnięcia, w tym:

a) 2 punkty za ukończenie gimnazjum ze wzorową (6) oceną z zachowania,
b) maksymalnie 8 punktów za szczególne osiągnięcia ucznia wymienione na świa-
dectwie ukończenia gimnazjum.
W pliku punkty_rekrutacyjne.txt znajduje się 514 wierszy z danymi uczniów, po-
trzebnymi do przeprowadzenia rekrutacji. Pierwszy wiersz pliku jest wierszem nagłówko-
wym. Kolejne wiersze składają się z następujących informacji: nazwisko ucznia (Nazwi-
sko), imię ucznia (Imie), liczba punktów za osiągnięcia (Osiagniecia), ocena z zacho-
wania (Zachowanie), oceny na świadectwie ucznia z czterech przedmiotów branych pod
uwagę przy rekrutacji: języka polskiego (JP), matematyki (Mat), biologii (Biol) i geografii
(Geog), oraz wyniki egzaminów gimnazjalnych z zakresów: języka polskiego (GHP), historii
i wiedzy o społeczeństwie (GHH), matematyki (GMM), przedmiotów przyrodniczych (GMP),
języka obcego (GJP). Wszystkie dane liczbowe są prezentowane w postaci liczb całkowitych
nieujemnych, przy czym oceny z zachowania i z przedmiotów mieszczą się w przedziale
<2, 6>, wyniki za osiągnięcia w przedziale <0, 10>, zaś wyniki procentowe egzaminów gim-
nazjalnych w przedziale <0, 100>. Dane w wierszach pliku rozdzielone są średnikami.
Przykład fragmentu danych

Nazwisko;Imie;Osiagniecia;Zachowanie;JP;Mat;Biol;Geog;GHP;GHH;GMM;GMP;GJP
Swistek;Damian;0;4;4;5;6;6;62;13;26;67;62
Kowalik;Mateusz;7;4;4;2;5;6;90;8;21;52;33
Przykład obliczenia liczby punktów rekrutacyjnych

Swistek Damian – liczba punktów rekrutacyjnych = 0+0+(6+8+10+10)+(62+13+26+67+62)/10=57
Kowalik Mateusz – liczba punktów rekrutacyjnych = 7+0+(6+0+8+10)+ (90+8+21+52+33)/10=51,4
Korzystając z dostępnych narzędzi informatycznych, rozwiąż poniższe zadania. Odpowiedzi
zapisz do pliku wyniki_punkty.txt (z wyjątkiem wykresu do zadania 4), a każdą od-
powiedź poprzedź cyfrą oznaczającą to zadanie.
89.1.
Utwórz zestawienie uczniów, którzy spełniają jednocześnie następujące warunki: mają 0
punktów za osiągnięcia, co najmniej bardzo dobrą ocenę (5) z zachowania oraz średnią
z przedmiotów punktowanych w rekrutacji większą od 4. Zestawienie uporządkuj alfabetycz-
nie według nazwisk. Podaj imiona i nazwiska pierwszych 5 osób.
89.2.
Oblicz zgodnie z zasadami opisanymi w treści zadania, ile punktów rekrutacyjnych uzyskał
każdy z uczniów. Podaj liczbę punktów rekrutacyjnych występującą najczęściej oraz listę
nazwisk i imion uczniów, którzy uzyskali tę liczbę punktów.
89.3.
Utwórz zestawienie zawierające imiona i nazwiska uczniów, którzy uzyskali 100% punktów
z co najmniej 3 zakresów egzaminu gimnazjalnego.
89.4.
Utwórz zestawienie zawierające rozkład ocen dla każdego punktowanego w rekrutacji przed-
miotu (przykład schematu zestawienia poniżej). Dla otrzymanego zestawienia wykonaj wy-
kres procentowy skumulowany. Zadbaj o czytelny opis wykresu.
Liczba ocen Język polski Matematyka Biologia Geografia
dopuszczających
dostatecznych
dobrych
bardzo dobrych
celujących
89.5.
Podaj liczbę uczniów, którzy uzyskali łącznie więcej punktów rekrutacyjnych za oceny
z przedmiotów punktowanych i dodatkowe osiągnięcia (w tym ocenę z zachowania) niż za
wyniki egzaminu gimnazjalnego.
Po wczytaniu danych z pliku do arkusza kalkulacyjnego są one umieszczone w następujących
kolumnach:
89.1.
W zadaniu należy wyszukać uczniów, którzy spełniają wszystkie trzy warunki:
• 0 punktów za osiągnięcia,
• co najmniej bardzo dobra ocena (5) z zachowania,
• średnia z przedmiotów punktowanych w rekrutacji większa od 4.
W tym celu konstruujemy formułę warunkową, której wartością jest 1, gdy jest spełniona ko-
niunkcja podanych warunków:
=JEŻELI(ORAZ(C2=0;ORAZ(D2>=5;ŚREDNIA(E2:H2)>4));1;0)
Następnie stosujemy filtr, aby wybrać wiersze, w których powyższa formuła przyjmuje war-
tość 1, i otrzymaną listę sortujemy alfabetycznie według nazwisk.
Jako odpowiedź kopiujemy imiona i nazwiska pięciu pierwszych uczniów.
89.2.
Aby obliczyć sumę punktów rekrutacyjnych, obliczamy kolejno punkty za:
• wyniki egzaminów gimnazjalnych,
• przedmioty punktowane,
• dodatkowe osiągnięcia.
Do obliczenia punktów za wyniki egzaminów gimnazjalnych posłuży formuła:
=SUMA(I2:M2)/10
Punkty za przedmioty punktowane obliczamy, stosując pomocniczą tabelę z liczbą punktów
za poszczególne oceny, umieszczoną w arkuszu o nazwie 'punkty za oceny':
Dla każdego przedmiotu utworzymy formułę, która wyszuka liczbę punktów odpowiadającą
uzyskanej ocenie. Dla języka polskiego jest to formuła:
=WYSZUKAJ.PIONOWO(E2; 'punkty za oceny'! $A$2:$B$6;2;FAŁSZ)
Następnie sumujemy wartości tych formuł dla wszystkich czterech punktowanych przedmio-
tów.
Punkty za dodatkowe osiągnięcia są obliczane za pomocą formuły, w której do liczby punk-
tów za osiągnięcia, podanych w pliku z danymi, dodajemy 2 punkty, gdy ocena z zachowania
jest wzorowa (równa 6):
=C2+JEŻELI(D2=6;2;0)
Po obliczeniu sumy punktów rekrutacyjnych znajdujemy najczęściej występującą wartość za

pomocą funkcji WYST.NAJCZĘŚCIEJ.WART. Następnie stosujemy filtr do wybrania
uczniów, którzy taką liczbę punktów rekrutacyjnych (wyznaczoną w sposób opisany w po-
przednim zdaniu) uzyskali.
89.3.
Dla każdego ucznia zliczamy, z ilu egzaminów uzyskał on wynik 100. Służy do tego formuła:
=LICZ.JEŻELI(I2:M2;"=100")
Następnie stosujemy filtr do wybrania uczniów, którzy z co najmniej trzech egzaminów uzy-
skali wynik 100.
89.4.
Rozwiązaniem zadania jest zestawienie o poniższej zawartości:
Liczba ocen Język polski Matematyka Biologia Geografia
dopuszczających 95 110 101 112
dostatecznych 96 106 105 97
dobrych 101 100 94 96
bardzo dobrych 108 97 110 97
celujących 114 101 104 112
Aby uzyskać powyższe zestawienie, stosujemy funkcję LICZ.JEŻELI. Formułę
=LICZ.JEŻELI(E$2:E$515;"=2") wpisaną dla języka polskiego (JP) i oceny dopusz-
czającej wystarczy skopiować do kolejnych kolumn dotyczących matematyki, biologii
i geografii. Należy zwrócić uwagę na stosowanie adresowania mieszanego. W podanej formu-
le:
• nie blokujemy adresu kolumny, aby przy kopiowaniu zmienił się adres kolumny,
w której wyszukujemy oceny (zmiana przedmiotu);
• blokujemy tylko adres wiersza, aby po skopiowaniu formuły do następnych wierszy
zestawienia nie uległ zmianie zakres wierszy, do których się odwołujemy przy wyszu-
kiwaniu ocen.
W kolejnych wierszach zestawienia zmieniamy w formule tylko wyszukiwaną wartość oceny.
Dla tak przygotowanego zestawienia tworzymy procentowy wykres skumulowany.
Liczba ocen z przedmiotów

punktowanych
celujących 114 101 104 112
bardzo dobrych 108 97 110 97 Polski
dobrych 101 100 94 96 Matematyka

Biologia
Geografia
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Wykres ten dla każdego typu oceny zawiera słupek tej samej wielkości, reprezentujący liczbę
takich ocen z każdego przedmiotu. Z wykresu tego możemy na przykład odczytać, że ocen
bardzo dobrych z języka polskiego jest 108 i stanowi to ponad 20% ocen bardzo dobrych
z wszystkich przedmiotów punktowanych.
89.5.
W zadaniu należy wyszukać uczniów, którzy uzyskali więcej punktów rekrutacyjnych za oce-
ny z przedmiotów punktowanych i dodatkowe osiągnięcia (w tym ocenę z zachowania) niż za
wyniki egzaminów gimnazjalnych. Jeśli w zadaniu 2 rozbiliśmy obliczanie liczby punktów
rekrutacyjnych, sumując trzy składniki:
• wyniki egzaminów gimnazjalnych,
• przedmioty punktowane,
• dodatkowe osiągnięcia,
to teraz wystarczy porównać sumę dwóch ostatnich składników z pierwszym. Posłuży do tego
formuła warunkowa =JEŻELI(zad.2!C2+zad.2!D2>zad.2!E2;1;0), gdzie w arku-
szu o nazwie zad.2, w kolumnach C, D, E, są wyliczone wartości opisanych wyżej składni-
ków. Wartość tej formuły jest równa 1, gdy warunek podany w zadaniu jest spełniony. Dlate-
go wystarczy zsumować wartości tej formuły dla wszystkich uczniów, aby uzyskać liczbę
uczniów, którzy spełniają warunek podany w zadaniu.
Rozwiązanie
89.1.
Bialaszewski Wiktor
Cicherski Szymon
Florek Sandra
Kaminski Mikolaj
Krol Malgorzata
89.2.
Najczęściej występująca liczba punktów 55,6
Majtas Lucja
Broszkow Zofia
Sokolnicka Inga
Sochacka Inka
Murczynska Laura
Odya Kacper
89.3.
Grzelecki Oliwier
Wojcicki Aleks
Rembiewski Jakub
Przytula Jakub
89.4.
Liczba ocen Język Polski Matematyka Biologia Geografia
dobrych 101 100 94 96
bardzo dobrych 108 97 110 97
celujących 114 101 104 112
Liczba ocen z przedmiotów

punktowanych
celujących 114 101 104 112
bardzo dobrych 108 97 110 97 Język polski
dobrych 101 100 94 96 Matematyka

Biologia
Geografia
0% 20% 40% 60% 80% 100%
89.5.
300 uczniów.
Zadanie 90.
Wiązka zadań Akademiki
W pliku studenci.txt zamieszczono listę 1616 studentów z 10 różnych uczelni, którzy
starają się o miejsce w akademikach miasteczka studenckiego Mordor. W osobnych wier-
szach zostały zapisane informacje o każdym studencie: identyfikator studenta

(Id_studenta), imię (Imie), nazwisko (Nazwisko), nazwa uczelni, na której on studiuje
(Uczelnia), miejsce zamieszkania (Miejsce_zam), rok studiów (Rok_studiow) oraz
dochód przypadający na jedną osobę w rodzinie wyrażony w denarach (Do-
chod_na_osobe). Pierwszy wiersz pliku jest wierszem nagłówkowym, a dane w wierszu
są rozdzielone znakiem średnika.
Przykład
Id_studenta;Imie;Nazwisko;Uczelnia;Miejsce_zam;Rok_studiow;Dochod_na_osobe
1;Jadwiga;Baranowska;Uniwersytet Krolewski;Krosno;I;2382
2;Zofia;Chorzowska;Akademia Sztuk Pieknych;Pulawy;II;1549
3;Katarzyna;Bilska;Uniwersytet Krolewski;Lubliniec;I;3037
Korzystając z danych umieszczonych w pliku studenci.txt, wykonaj podane niżej zada-

nia. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku wyniki.txt (poza wykresem do
zadania 88.4), a każdą z nich poprzedź numerem zadania.
90.1.
Podaj nazwę miejscowości (miejsce zamieszkania), z której pochodzi najwięcej studentów
starających się o akademiki, oraz liczbę studentów z tej miejscowości. Ponadto podaj nazwę
uczelni, na której studiuje najwięcej studentów z tej miejscowości.
90.2.
W akademikach jest w sumie 1000 miejsc. Początkowo Rada Mordoru ustaliła, że miejsce
w akademiku otrzymają studenci, u których w rodzinach dochód na jedną osobę nie przekra-
cza 2000 denarów. Podaj, ile miejsc pozostałoby wolnych, gdyby obowiązywało takie kryte-
rium przydziału miejsc w akademikach.
Rada Mordoru postanowiła obsadzić wszystkie miejsca w akademikach. Podaj, jak należy
zmienić próg kryterium dochodowego, aby dokładnie 1000 miejsc zostało wykorzystanych
przez studentów. Próg musi być liczbą całkowitą. Taki próg istnieje dla podanych danych.
90.3.
Wykonaj zestawienie zawierające nazwę uczelni oraz średni dochód na osobę w rodzinie stu-
dentów tej uczelni, którzy starają się o pokój w Mordorze. Średni dochód podaj z dokładno-
ścią do dwóch miejsc po przecinku.
Do wykonanego zestawienia utwórz wykres kolumnowy. Aby uwypuklić różnicę w średnim
dochodzie na osobę, przeskaluj oś OY tak, aby w początku układu współrzędnych znajdowała
się wartość 1800 denarów.
90.4.
Dla każdej uczelni podaj liczbę, starających się o miejsce w Mordorze, studentów studiują-
cych na I, II, III, IV i V roku studiów.
90.5.
Wśród studentów są rodzeństwa. Rozpoznać je można po wspólnym nazwisku (z dokładno-
ścią do ostatniej litery, np. Nowicka i Nowicki mogą być rodzeństwem), takim samym miej-
scu zamieszkania i takim samym dochodzie na osobę. Wypisz wszystkie rodzeństwa wśród
podanych studentów. W zestawieniu podaj: imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i dochód

na osobę każdego rodzeństwa.
90.1.
Aby wyszukać nazwę miejscowości, z której pochodzi najwięcej studentów starających się
o akademiki, można skorzystać z sum częściowych lub dla każdej miejscowości policzyć
liczbę jej wystąpień funkcją LICZ.JEŻELI. Poniżej przedstawiamy rozwiązanie drugim
proponowanym sposobem: wszystkie miejscowości kopiujemy do kolumny K, a następnie
usuwamy z nich duplikaty, dalej funkcją LICZ.JEŻELI liczymy studentów z danych miej-
scowości i zestawienie porządkujemy malejąco według liczby studentów.
Aby podać nazwę uczelni najpopularniejszej wśród studentów z Katowic, odfiltrowujemy

rekordy ze studentami z Katowic i dla każdej uczelni obliczamy liczbę studentów, a następnie
sprawdzamy, dla jakiej uczelni ta liczba jest największa.
90.2.
W pierwszej części zadania sprawdzamy, ile osób ma dochód niższy niż 2000 denarów, ko-
rzystając z funkcji LICZ.JEŻELI, i otrzymaną liczbę odejmujemy od liczby miejsc w aka-
demikach.
Aby zasiedlić wszystkie miejsca w akademikach, należy zmienić kryterium dochodowe
(zwiększyć minimalny dochód). Ustalamy zależność pomiędzy komórkami, w jednej z nich
(w przykładowym rozwiązaniu to J5) zapisujemy minimalny dochód, a w drugiej — funkcję
LICZ.JEŻELI, gdzie jako kryterium zostanie uwzględniona wartość dochodu z J5. Modyfi-
kując komórkę J5, dążymy do uzyskania wartości 1000 w komórce docelowej (w przykłado-
wym rozwiązaniu to J6). Można skorzystać z narzędzia Analiza warunkowa | Szukaj wyniku.
90.3.
Aby wykonać zestawienie zawierające nazwę uczelni oraz średni dochód na osobę studentów
tej uczelni, skorzystamy z narzędzia sumy częściowe. Należy pamiętać o wcześniejszym po-
sortowaniu danych według uczelni.
Po otrzymaniu wyników warto jeszcze sprawdzić, czy średni dochód podany został z dokład-
nością do dwóch miejsc po przecinku.
Po utworzeniu wykresu kolumnowego, aby uwypuklić różnicę w średnim dochodzie na oso-
bę, przeskalowujemy oś OY tak, aby w początku układu współrzędnych znajdowała się war-
tość 1800 denarów.
90.4.
W zadaniu 4 należy dla każdej uczelni podać liczbę studentów studiujących na I, II, III, IV
i V roku studiów. Utworzymy tabelę dwuwymiarową, korzystając z narzędzia tabela prze-
stawna.
90.5.
Aby wyszukać rodzeństwa, które rozpoznajemy po takim samym nazwisku, takim samym
miejscu zamieszkania i takim samym dochodzie na osobę, zbudujemy kolumnę klucz, zawie-
rającą złączenie kolumn: nazwiska bez ostatniej litery, miejsca zamieszkania i dochód:
=ZŁĄCZ.TEKSTY(FRAGMENT.TEKSTU(C106;1;DŁ(C106)-1);E106;G106)
Następnie wyznaczymy rodzeństwa przez warunek LICZ.JEŻELI(…)>1 na tej kolumnie.
Z uzyskanego zestawienia usuwamy niepotrzebne informacje, a dla zaspokojenia własnego

poczucia estetyki możemy zestawienie posortować alfabetycznie według nazwisk.
Zadanie 91.
Wiązka zadań Numery PESEL
Numer PESEL to 11-cyfrowy kod jednoznacznie identyfikujący określoną osobę fizyczną.
Dla wszystkich urodzonych w latach 1900-1999 skonstruowany został w następujący sposób:
• cyfry na pozycjach od 1 do 6 to data urodzenia (w kolejności: ostatnie dwie cyfry ro-
ku, numer miesiąca w postaci dwóch cyfr oraz numer dnia w postaci dwóch cyfr),
• cyfry na pozycjach od 7 do 9 to liczba porządkowa,
• cyfra na pozycji 10 oznacza płeć (cyfra parzysta dla kobiet, nieparzysta dla męż-
czyzn),
• cyfra z pozycji 11 to cyfra kontrolna.
Dla osób urodzonych w roku 2000 oraz w późniejszych latach do numeru miesiąca dodana
jest liczba 20. W ten sposób w numerze PESEL odróżniane są od siebie dwa stulecia.
W pliku pesele.txt znajdują się 494 wiersze z danymi osób zarejestrowanymi w systemie
ewidencji ludności. Pierwszy wiersz pliku jest wierszem nagłówkowym. Kolejne wiersze
składają się z następujących informacji: numer PESEL (PESEL), nazwisko (Nazwisko)
oraz imię (Imie).2 Dane w wierszach pliku rozdzielone są średnikami.
Przykład
PESEL;Nazwisko;Imie
08242501475;Micun;Krzysztof
Korzystając z dostępnych narzędzi informatycznych, podaj odpowiedzi do poniższych zadań.
Odpowiedzi zapisz do pliku pesele_wyniki.txt (z wyjątkiem wykresu do zadania 4),
a każdą odpowiedź poprzedź cyfrą oznaczającą to zadanie.
91.1.
Wypisz imiona kobiet występujące w pliku, które nie kończą się na literę „a”. Aby ustalić,
które wiersze w pliku zawierają dane kobiet, skorzystaj z cyfry numeru PESEL oznaczającej
płeć osoby.
91.2.
Wśród osób, których dane zostały zapisane w pliku, są takie, które mają to samo imię i nazwi-
sko. Wskaż te osoby, podając ich numery PESEL, imiona i nazwiska.
91.3.
Wypisz imiona i nazwiska osób, których liczba porządkowa w numerze PESEL (zapisana na
pozycjach 7-9) jest odpowiednio największa i najmniejsza.
91.4.
Utwórz zestawienie zawierające nazwy wszystkich miesięcy roku oraz liczbę osób urodzo-
nych w poszczególnych miesiącach. Dla otrzymanego zestawienia wykonaj wykres kolum-
nowy. Zadbaj o czytelny opis wykresu.
2
Z uwagi na prawną ochronę danych osobowych, imiona i nazwiska w podanym pliku są fikcyjne.
91.5.
Dla każdej osoby utwórz jej identyfikator złożony z pierwszej litery imienia, trzech pierw-
szych liter nazwiska oraz ostatniej cyfry numeru PESEL. Podaj w porządku alfabetycznym
identyfikatory, które wystąpią więcej niż jeden raz.
Zadanie 92.
Wiązka zadań Olimpiady
W pliku o nazwie dane_medale.txt znajdują się informacje o liczbie medali zdobytych
przez poszczególne państwa uczestniczące w letnich i zimowych igrzyskach olimpijskich
w latach 1896 – 2014. W każdym wierszu znajdują się następujące informacje, oddzielone
pojedynczymi znakami tabulacji: nazwa państwa (Panstwo), kontynent (Kontynent),
liczba olimpiad letnich, w których dane państwo brało udział (OL_letnie), liczba poszcze-
gólnych medali zdobytych w olimpiadach letnich (Zloty; Srebrny; Brazowy), liczba
olimpiad zimowych, w których brało udział państwo (OL_zimowe), liczba poszczególnych
medali zdobytych w olimpiadach zimowych (Zloty; Srebrny; Brazowy). Pierwszy
wiersz jest wierszem nagłówkowym.
Przykład
Panstwo Kontynent OL_letnie Zloty Srebrny Brazowy OL_zimowe Zloty Srebrny Brazowy
Afganistan Azja 13 0 0 2 0 0 0 0
Algieria Afryka 12 5 2 8 3 0 0 0
Dane opracowane na podstawie:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Klasyfikacja_medalowa_wszech_czas%C3%B3w_igrzysk_olimpijskich#cite_note-1
Wykorzystując dane zawarte w tym pliku i dostępne narzędzia informatyczne, wykonaj po-
niższe zadania. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie
wyniki_olimpiady.txt (z wyjątkiem wykresu do zadania 2). Odpowiedź do każdego
zadania poprzedź numerem oznaczającym to zadanie. Wykres do zadania 2 umieść w pliku
wykres_olimpiady.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerzenie odpowiednie dla formatu pli-
ku.
92.1.
Podaj liczbę państw, z których każde spełnia poniższe warunki:
• brało udział w co najmniej jednej olimpiadzie letniej,
• brało udział w co najmniej jednej olimpiadzie zimowej,
• zdobyło co najmniej 1 medal na olimpiadadch letnich, a nie zdobyło żadnego medalu
na olimpiadach zimowych.
Podaj łączną liczbę medali zdobytych na olimpiadach letnich przez państwa spełniające poda-
ne warunki.
92.2.
Przyjmijmy, że każdemu kontynentowi przydzielamy za daną olimpiadę tyle punktów, ile
państw z tego kontynentu w niej wystąpiło. Utwórz zestawienie zawierające dla każdego kon-
tynentu łączną liczbę punktów zz olimpiady letnie oraz łączną liczbę punktów za olimpiady
zimowe. Dla otrzymanego zestawienia sporządź wykres procentowy, skumulowany słupko-
wy. Pamiętaj o prawidłowym i czytelnym opisie wykresu.
92.3.
Podaj nazwy państw, który zdobyły na wszystkich olimpiadach (letnich i zimowych) więcej
medali złotych niż (łącznie) medali srebrnych i brązowych.
92.4.
Dla każdego kontynentu podaj nazwę państwa z tego kontynentu, które zdobyło łącznie naj-
większą liczbę medali na wszystkich olimpiadach, oraz liczbę tych medali.
92.5.
Kraj nazywamy letnim, jeżeli dla każdego typu medali (złoty, srebrny, brązowy) kraj ten
zdobył więcej medali tego typu w olimpiadach letnich niż w olimpiadach zimowych. Podob-
nie kraj nazywamy zimowym, jeżeli dla każdego typu medali zdobył on więcej medali tego
typu w olimpiadach zimowych niż w olimpiadach letnich. Podaj, ile jest w Europie krajów
letnich i ile jest krajów zimowych.
Zadanie 93.
Wiązka zadań Podróże
Warszawska firma komputerowa Sofcik ma swoich klientów w 13 miastach i wysyła do nich
swoich 101 pracowników. W pliku podróże.txt zapisane zostały wszystkie wyjazdy pracow-
ników firmy do klientów w 2014 roku.
Pierwszy wiersz pliku jest wierszem nagłówkowym. W każdym wierszu zapisano: imię
(Imie) i nazwisko pracownika (Nazwisko), miasto, do którego pracownik był delegowany
(Miasto), datę wyjazdu (D_wyj) i datę powrotu z delegacji (D_powr) oraz koszt wyjazdu
(Koszt_wyj). Daty w pliku są podawane w formacie: RRRR-MM-DD.
Dane w wierszach pliku rozdzielone są pojedynczymi znakami tabulacji.
Przykład
Imie Nazwisko Miasto D_wyj D_powr Koszt_wyj
Karolina Arska Malbork 2014-01-02 2014-01-03 891,00
Justyna Kolska Siedlce 2014-01-02 2014-01-03 295,40
Dorota Morska Radom 2014-01-02 2014-01-03 302,50
Wykorzystując dane zawarte w tym pliku i dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż poniż-
sze zadania. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie wy-
niki_podroze.txt (z wyjątkiem wykresu do zadania 4). Odpowiedź do każdego zadania
poprzedź numerem oznaczającym to zadanie. Wykres do zadania 4 umieść w pliku wy-
kres_podroze.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerzenie odpowiednie dla formatu pliku.
93.1.
Podaj imię i nazwisko osoby, która w ciągu całego roku była tylko raz w delegacji.
93.2.
Utwórz zestawienie zawierające nazwiska osób, które w sumie były w delegacji więcej niż
40 dni. Dla każdej osoby podaj liczbę dni, jaką spędziła ona w delegacji.
93.3.
Na koszt delegacji składa się koszt wyjazdu oraz koszt diety za każdy dzień podróży.
Dieta obliczana jest zgodnie z następującą zasadą: jeżeli pracownikowi nie zapewniono posił-
ku, to dieta wynosi 30 zł za każdy dzień, jeżeli zaś pracownik jadł w hotelu śniadanie (co zda-
rza się zawsze po noclegu w hotelu), to dieta wynosi 24 zł.
Przykład
Pracownik był w delegacji 4 dni, koszt jego diety wynosi 30 zł (za pierwszy dzień)+ 3 ⋅ 24 zł
(za 3 dni ze śniadaniem w hotelu), razem 102 zł.
Utwórz zestawienie zawierające informacje o sumie kosztów (koszt wyjazdów), jakie firma
poniosła na delegacje pracowników do każdego z 13 miast. Zestawienie posortuj rosnąco ze
względu na kwotę kosztów.
93.4.
Utwórz zestawienie zawierające łączną liczbę wyjazdów pracowników w delegacje
w poszczególnych miesiącach. Sporządź wykres kolumnowy przedstawiający otrzymane ze-
stawienie. Pamiętaj o prawidłowym i czytelnym opisie wykresu.
Uwaga: dla każdego miesiąca weź pod uwagę tylko te wyjazdy w delegacje, których data wy-
jazdu (D_wyj) znajduje się w tym miesiącu.
93.5.
Podaj średnią liczbę noclegów pracowników we wszystkich delegacjach oraz średnią liczbę
noclegów pracowników przebywających w delegacjach, które były co najmniej 2-dniowe.
Wyniki podaj w zaokrągleniu do dwóch miejsc po przecinku.
Zadanie 94.
Wiązka zadań Centyle
W celu uaktualnienia siatek centylowych wzrostu dzieci wykonywano regularne pomiary
wzrostu 2 262 wylosowanych dzieci. W pliku wzrost.txt zapisano w kolejnych kolum-
nach, rozdzielonych średnikiem, identyfikator dziecka, jego płeć, długość ciała dziecka
w dniu narodzin, a następnie wzrost po ukończeniu każdego kolejnego roku życia. Długość
i wzrost mierzymy w centymetrach. Pierwszy wiersz jest wierszem nagłówkowym.
Przykład
ID_dz;plec;dl_ur;1rok;2lata;3lata;4lata;5lat;6lat;7lat;8lat;9lat;10lat;11lat;12lat;
13lat;14lat;15lat;16lat;17lat;18lat;19lat
1;d;54;72;88;97;105;112;118;124;130;136;142;149;155;161;164;166;167;167;168;168
2;d;46;64;82;91;99;106;111;117;123;128;134;141;146;151;154;156;156;156;157;157
3;ch;54;75;88;97;104;111;117;123;129;134;139;145;151;158;165;171;175;177;178;179
Wykorzystując dane zawarte w pliku wzrost.txt i dostępne narzędzia informatyczne,

rozwiąż poniższe zadania. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w jednym pliku
o nazwie wyniki (z wyjątkiem wykresu do zadania 6). Odpowiedź do każdego zadania po-
przedź numerem oznaczającym to zadanie. Wykres do zadania 6 umieść w pliku wy-
kres.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerzenie odpowiednie dla formatu pliku z Twoim roz-
wiązaniem.
94.1.
Znajdź dziecko, które od urodzenia do ukończenia 19 roku życia osiągnęło największy przy-
rost wysokości ciała, wyrażony procentowo w stosunku do długości ciała w dniu urodzin.
Podaj ten przyrost oraz identyfikator dziecka, które uzyskało ten przyrost.
94.2.
Podaj , w którym roku życia (od 0 do 19 lat) średnia arytmetyczna wzrostu chłopców jest
mniejsza o co najmniej 1 cm od średniej arytmetycznej wzrostu dziewcząt. Dzieci w dniu
urodzin są w wieku 0.
94.3.
Podaj liczbę dzieci, które przestały rosnąć po ukończeniu 15 lat.
94.4.
Przyrost w n-tym roku życia to różnica między wzrostem po ukończeniu n lat a wzrostem po
ukończeniu n – 1 lat.
Przyrost wysokości ciała z każdym kolejnym rokiem życia dziecka maleje, jednak tuż przed
okresem dojrzewania zmienia trend i zaczyna się zwiększać. Oblicz średni przyrost wysoko-
ści ciała w kolejnych latach, dla każdej płci osobno. Na tej podstawie podaj, od którego roku
życia dziewcząt i od którego roku życia chłopców przyrost wysokości ciała zaczyna się
zwiększać.
94.5.
Centylem rzędu p (p-tym centylem) wzrostu dzieci nazywamy taki najmniejszy wzrost, że co
najmniej p% dzieci ma wzrost mniejszy lub równy tej liczbie oraz co najmniej 100% – p%
dzieci ma wzrost większy lub równy tej liczbie, przy czym liczba p jest liczbą całkowitą
i p∈(0; 100%).
Na przykład 95. centyl wzrostu chłopców to taki wzrost, że co najmniej 95% chłopców ma
wzrost mniejszy lub równy niż podana wartość, a co najmniej 5% ma wzrost większy lub
równy podanej wartości.
Jeżeli liczba dzieci jest parzysta i granica tych dwóch grup wypada pomiędzy dwiema osoba-
mi o różnym wzroście należy podać średnią tych dwóch wartości.
Dla chłopców w wieku 1 roku, 10 lat i 19 lat oblicz 5. centyl oraz 95. centyl.
94.6.
Dla każdego badanego wieku chłopców (od 0 do 19) podaj medianę wzrostu.
Dla wykonanego zestawienia wykonaj wykres, którego pionowa oś będzie oznaczać wzrost,
a pozioma — wiek. Pamiętaj o czytelnym opisie wykresu.
Zadanie 95.
Wiązka zadań Giełda Papierów Wartościowych
W pliku gpw.txt znajdują się dane dotyczące notowań akcji na Giełdzie Papierów Warto-
ściowych w Warszawie w dniach: 21, 22 i 23 stycznia 2015.
W pierwszym wierszu pliku umieszczono nagłówki kolumn. Każdy następny wiersz pliku
zawiera 7 danych dotyczących jednej spółki notowanych w jednej sesji: datę notowań (da-
ta), nazwę spółki (nazwa), jej identyfikator (ISIN), kurs jednej akcji na koniec dnia wyra-
żony w zł (kurs_zamkniecia), liczbę akcji spółki, które zmieniły właściciela w danym
dniu (wolumen), łączną wartość transakcji wszystkich akcji w danym dniu wyrażoną w zł
(obrot) oraz liczbę akcji przyjętą do obliczenia indeksu WIG (pakiet_wig). Jeśli spółka
nie wchodzi w skład portfela WIG, jej pole pakiet_wig ma wartość 0. Dane w wierszach
oddzielone są znakami tabulacji.
Przykład
data nazwa ISIN kurs_zamkniecia wolumen obrot pakiet_wig
2015-01-21 ALTA PLTRNSU00013 2,1 4664 9710 7353000
2015-01-22 ELZAB PLELZAB00010 15,3 16599 249530 2716000
2015-01-23 PLAZA NL0000686772 0,19 101576 19300 0
Dane pochodzą ze strony http://www.gpw.pl
Rozwiąż poniższe zadania, wykorzystując dostępne narzędzia informatyczne. Wyniki umieść

w pliku tekstowym o nazwie gpw_wyniki.txt. Do oceny oddaj plik tekstowy zawierają-
cy wyniki oraz plik zawierający realizację komputerową rozwiązania.
95.1
Średni kurs akcji spółki w danym dniu obliczany jest jako iloraz obrot/wolumen.
W przypadku gdy obrót i wolumen są równe 0 (czyli żadna akcja tej spółki nie zmieniła wła-
ściciela w ciągu dnia), średni kurs akcji spółki jest równy kursowi zamknięcia sesji.
Podaj nazwy trzech spółek, które w dniu 2015-01-21 osiągnęły najwyższe średnie kursy ak-
cji, podaj również wartości tych kursów. Zapisz wyniki z dokładnością do 2 cyfr po przecin-
ku.
95.2.
Dzienna zmiana procentowa kursu spółki jest obliczana na podstawie kursów zamknięcia
z dwóch kolejnych dni:
ę żą
= − 1 ∗ 100%.
ę
Podaj nazwę spółki, która w dniu 2015-01-23 uzyskała największą dzienną zmianę kursu.
Podaj wielkość tej zmiany w procentach, w zaokrągleniu do dwóch cyfr po przecinku.
95.3.
ISIN (International Securities Identification Number) jest międzynarodowym identyfikatorem
spółki na rynku finansowym. Pierwsze dwa znaki stanowią kod kraju. Dla Polski przyjęto
”PL”. Wykorzystując tę informację:
a) podaj liczbę spółek krajowych i liczbę spółek zagranicznych notowanych na giełdzie
w podanym okresie;
b) podaj łączną wartość obrotów spółek krajowych i łączną wartość obrotów spółek za-
granicznych w ciągu trzech danych dni oraz procentowy udział spółek krajowych
w łącznych obrotach wszystkich spółek. Wyniki podaj w zaokrągleniu do dwóch cyfr
po przecinku.
95.4.
Warszawski Indeks Giełdowy WIG jest miarą koniunktury na giełdzie i wyraża łączną wartość
spółek obecnych na Giełdzie Papierów Wartościowych (GPW) w stosunku do ich wartości
w pierwszym dniu notowania (16 kwietnia 1991).
WIG obejmuje tylko wybrane spółki, spełniające kryteria co do procentu i wartości akcji
w wolnym obrocie. Portfel spółek uczestniczących w WIG jest aktualizowany co kwartał.
Obecnie (styczeń 2015) w portfelu jest 377 spółek. Dla każdej z nich określono pakiet, czyli
liczbę akcji branych pod uwagę przy obliczaniu WIG. Wartość WIG oblicza się według wzo-
ru:
= ∗
∗
gdzie: M — aktualna łączna wartość rynkowa pakietów wszystkich spółek w portfelu WIG,
równa sumie iloczynów pakiet*kurs wszystkich spółek
Mb = 57 140 000 zł — wartość bazowa spółek na początku notowania;
Wb = 1000 — wartość bazowa indeksu WIG na początku notowania;
K = 96,482 137 39 — korektor wynikający ze zmian składu spółek zaliczanych do
WIG.
WIG zmienia się wraz ze zmianą kursu akcji. Opierając się na wartościach kursów zamknię-
cia sesji, podaj dla każdego z trzech danych dni:
• łączną wartość rynkową pakietów wszystkich spółek przy kursie zamknięcia,
• wartość indeksu WIG zaokrągloną do dwóch cyfr po przecinku.
95.5.
Inwestor giełdowy śledzi notowania kursu zamknięcia sesji. Na podstawie wyników z trzech
kolejnych dni następująco ocenia, co warto zrobić:
• jeżeli kurs spółki rośnie, i to rośnie coraz szybciej (drugi wzrost jest większy od
pierwszego), warto kupić akcje,
• jeżeli kurs spółki spada, i to spada coraz szybciej (drugi spadek jest większy od pierw-
szego), warto sprzedać akcje,
• w pozostałych sytuacjach warto poczekać i obserwować rozwój sytuacji.
Wykorzystując notowania z trzech danych dni, podaj liczbę spółek, których akcje warto zda-
niem inwestora kupić, liczbę spółek, których akcje jego zdaniem warto sprzedać, i liczbę
spółek, które według niego warto dalej obserwować.
Zadanie 96.
Wiązka zadań Prognoza liczby ludności w Polsce do roku 2050
W pliku ludnosc.txt znajdują się dane: prognostyczne dotyczące liczby ludności Polski
w latach 2013–2050 z podziałem na wiek (od 0 do 100 lat), płeć oraz miejsce zamieszkania:
miasto lub wieś.
Pierwszy wiersz pliku jest wierszem nagłówkowym, a każdy następny wiersz pliku zawiera 6
liczb: rok kalendarzowy (rok), wiek osób w latach (wiek), liczbę mężczyzn (m_miasto)
i liczbę kobiet w tym wieku (k_miasto) zamieszkałych w miastach oraz liczbę mężczyzn
(m_wies) i liczbę kobiet w tym wieku (k_wies) zamieszkałych na wsi. Osoby w wieku
ponad 100 lat zaliczono dla uproszczenia do grupy 100-latków. Dane w wierszu oddzielone są
znakiem tabulacji.
Przykład
rok wiek m_miasto k_miasto m_wies k_wies
2013 0 107301 101414 77659 73821
2013 1 116232 109575 83756 79140
2013 2 118851 111765 85217 80842
Dane pochodzą ze strony http://stat.gov.pl

Rozwiąż poniższe zadania, wykorzystując dostępne narzędzia informatyczne. Wyniki umieść
w pliku tekstowym o nazwie ludnosc_wyniki.txt. Do oceny oddaj plik tekstowy za-
wierający wyniki oraz plik zawierający realizację komputerową rozwiązania.
96.1.
Porównaj na wspólnym wykresie strukturę wiekową ludności Polski w roku 2013 i 2050.
Sporządź wykres typu Punktowy, zawierający dwie serie danych: dla roku 2013 i roku 2050,
który będzie przedstawiał dla każdego wieku od 0 do 100 łączną liczbę ludności w tym wie-
ku.
96.2.
Podaj stosunek liczby ludności miast do liczby ludności wsi obliczony dla roku 2013 i dla
roku 2050. Wyniki zapisz w postaci zaokrąglonej do dwóch cyfr po przecinku.
96.3.
Podaj średni wiek mężczyzny zamieszkałego w mieście w roku 2013 oraz średni wiek męż-
czyzny zamieszkałego w mieście w roku 2050.
Wyniki zapisz w postaci zaokrąglonej do liczby całkowitej.
Uwaga: Dla danego roku należy obliczyć średnią ważoną po wszystkich grupach wieko-
wych od 0 do 100:
0∗ +1∗ +2∗ + ⋯ + 99 ∗ + 100 ∗
ś =
+ + ⋯+ +
gdzie mi — liczba mężczyzn w mieście w grupie wiekowej i lat.
96.4.
Strukturę ludności charakteryzuje taka prawidłowość, że w każdym roku kalendarzowym
w młodszych rocznikach mężczyźni stanowią większość, jednak wraz z wiekiem ta przewaga
się zmniejsza. W pewnym wieku zaczynają przeważać liczebnie kobiety.
Sporządź zestawienie, w którym dla każdego roku kalendarzowego z zakresu 2013-2050 po-
dasz najniższy wiek, w jakim kobiety przeważają liczebnie mężczyzn.
96.5.
Rozważ trzy grupy wiekowe:
• młodzież do 18 roku życia włącznie;
• osoby w wieku produkcyjnym od 19 do 67 roku życia włącznie;
• emeryci powyżej 67 roku życia.
Dla każdego roku kalendarzowego oblicz liczbę ludności w każdej z tych grup.
Sporządź wykres kolumnowy skumulowany procentowy, ilustrujący liczebność tych trzech
grup w kolejnych latach okresu 2013–2050.
Sporządź zestawienie, w którym dla każdego roku podasz, jaki procent ludności stanowią
osoby w wieku produkcyjnym. Wynik zapisz w postaci zaokrąglonej do całkowitej liczby
procentów.
Zadanie 97.
Wiązka zadań Stopa bezrobocia
W pliku o nazwie stopa_bezrobocia.txt znajdują się miesięczne stopy bezrobocia
w państwie Klingonów w latach 1945–2014. W każdym wierszu znajduje się 13 liczb, oddzie-
lonych pojedynczymi znakami tabulacji: rok oraz stopy bezrobocia w kolejnych dwunastu
miesiącach. Pierwszy wiersz jest wierszem nagłówkowym.
Przykład
ROK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
1945 3,2 4,2 4,1 3,9 3,9 4,0 4,0 4,2 4,4 4,1 4,0 3,8
1946 4,5 3,9 3,6 3,6 3,7 3,5 3,5 3,6 3,7 3,9 4,1 4,5
1947 5,0 5,9 6,2 6,7 6,9 6,9 6,6 6,8 7,0 7,1 6,7 6,3
Wykorzystując dane zawarte w tym pliku i dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż poniż-
sze zadania. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie wy-
niki_bezrobocie.txt (z wyjątkiem wykresu do zadania 3). Odpowiedź do każdego
zadania poprzedź numerem oznaczającym to zadanie. Wykres do zadania 3 umieść w pliku
wyniki_bezrobocie.xxx, gdzie xxx oznacza rozszerzenie odpowiednie dla formatu
pliku.
97.1.
Miesiącem wysokiego zagrożenia dla gospodarki w państwie Klingonów nazywamy taki mie-
siąc, w którym stopa bezrobocia jest większa niż 10. Podaj liczbę miesięcy wysokiego zagro-
żenia, jakie wystąpiły latach 1945–2014.
97.2.
Podaj najniższą i najwyższą średnią roczną stopę bezrobocia (wyniki podaj w zaokrągleniu do
dwóch miejsc po przecinku) oraz rok, w którym one wystąpiły.
97.3.
Utwórz zestawienie zawierające dla każdego roku w latach 1945–2014 minimalną
i maksymalną miesięczną stopę bezrobocia odnotowaną w tych latach.
Dla otrzymanego zestawienia sporządź wykres liniowy. Pamiętaj o prawidłowym i czytelnym
opisie wykresu.
97.4.
Znajdź najdłuższy nierosnący ciąg miesięcznych stóp bezrobocia w kolejnych miesiącach
w latach 1945–2014. Podaj miesiąc i rok początkowy oraz miesiąc i rok końcowy znalezione-
go ciągu oraz jego długość.
Przykład
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2002 12,90 12,90 12,50 13,00 12,50 12,20 11,00 11,70 11,50 11,30 11,40 11,60
2003 14,20 14,40 14,30 14,40 13,60 13,20 13,10 13,00 13,00 13,00 12,90 12,80
2004 12,50 12,60 13,30 12,90 12,60 12,30 12,30 12,40 12,40 12,50 12,90 13,40
długość najdłuższego nierosnącego ciągu stóp bezrobocia wynosi 10 (ciąg liczb: 14,40; 13,60;
13,20; 13,10; 13,00; 13,00; 13,00; 12,90; 12,80; 12,50). Miesiąc i rok początku ciągu to IV
2003. Miesiąc i rok końca ciągu to I 2004.
97.5.
Podaj liczbę lat, w których stopa bezrobocia w każdym miesiącu była większa od stopy bez-
robocia w tym samym miesiącu roku poprzedniego.
2.4. Bazy danych
Zadanie 98.
Wiązka zadań Dziennik ocen
Dane są trzy pliki tekstowe: uczniowie.txt, przedmioty.txt i oceny.txt, w któ-
rych zapisano oceny wystawiane uczniom w pewnym technikum informatycznym w okresie
od 1.09.2014 r. do 18.12.2014 r.
Pierwszy wiersz każdego z plików jest wierszem nagłówkowym, a kolumny w wierszach roz-
dzielone są znakami tabulacji.
Plik o nazwie uczniowie.txt zawiera informacje dotyczące uczniów szkoły. W każdym
wierszu znajduje się: identyfikator ucznia (ID_ucznia), jego imię (Imie), nazwisko (Na-
zwisko) oraz oznaczenie klasy za pomocą rzymskiej liczby i litery (Klasa).
Przykład
Id_ucznia Imie Nazwisko Klasa
123/2011 Wojciech Banasik IV E
124/2011 Monika Baranowska IV E
125/2011 Janusz Czerwinski IV E
Plik przedmioty.txt zawiera identyfikator przedmiotu (Id_przedmiotu) oraz nazwę

przedmiotu (Nazwa_przedmiotu).
Przykład
Id_przedmiotu Nazwa_przedmiotu
1 j.polski
2 j.angielski
3 j.niemiecki
W pliku oceny.txt zapisane są w każdym wierszu: identyfikator oceny (Id_oceny),
data wystawienia oceny (Data), identyfikator ucznia (Id_ucznia), identyfikator przedmio-
tu (Id_przedmiotu) oraz ocena (Ocena).
Przykład
Id_oceny Data Id_ucznia Id_przedmiotu Ocena
1 2014-09-08 704/2014 1 2
2 2014-09-08 312/2012 1 4
3 2014-09-08 649/2013 3 5
Korzystając z danych zawartych w tych plikach oraz z dostępnych narzędzi informatycznych,
wykonaj poniższe polecenia. Każdą odpowiedź umieść w pliku wyniki.txt, poprzedzając
ją numerem odpowiedniego zadania.
98.1.
Imiona dziewcząt w zestawieniu kończą się na literę „a”. Podaj klasy, w których ponad 50%
wszystkich uczniów to dziewczęta.
98.2.
Podaj daty, kiedy w szkole wystawiono więcej niż 10 jedynek jednego dnia.
98.3.
Podaj, z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku, średnie ocen z języka polskiego dla
każdej klasy czwartej.
98.4.
Podaj zestawienie zawierające dla każdego przedmiotu liczbę piątek wystawionych w kolej-
nych miesiącach od września do grudnia łącznie we wszystkich klasach.
98.5.
Podaj zestawienie imion i nazwisk uczniów klasy II A, którzy nie otrzymali żadnej oceny
z przedmiotu sieci komputerowe.
Przedstawiamy rozwiązanie zadania za pomocą programu Access z pakietu MS Officce 2010
oraz w języku SQL.
Kluczami głównymi (PRIMARY KEY) w tabelach Uczniowie, Oceny, Przedmioty
będą odpowiednio kolumny Id_ucznia, Id_przedmiotu oraz Id_oceny, to one jed-
noznacznie identyfikują rekordy w tabelach. Tabele połączone są relacjami typu jeden do wie-
lu:
98.1.
Aby wyszukać klasy, w których ponad 50% wszystkich uczniów to dziewczęta, skorzystamy
z informacji zawartych w tabeli Uczniowie. Utworzymy kwerendy pomocnicze, za pomocą
których wyznaczymy liczbę dziewcząt (kryterium w kolumnie Imie: Like ”*a”) w klasach
(liczymy liczbę identyfikatorów uczniów) oraz liczbę wszystkich uczniów w klasach.
ą
W kolejnej kwerendzie dla każdej klasy obliczymy wyrażenie , przy
ó
czym wyrażenie to powinno być większe od 0,5.
Zapytanie w języku SQL:

SELECT Klasa
FROM Uczniowie
GROUP BY Klasa
HAVING SUM(CASE WHEN Imie LIKE “%a” THEN 1 ELSE 0 END) >COUNT(*) / 2
98.2.
Chcąc wyszukać daty, kiedy w szkole wystawiono więcej niż 10 jedynek jednego dnia, odfil-
trujemy spośród wszystkich ocen jedynki, a następnie posłużymy się funkcjami agregującymi
(policzymy dla każdej daty liczby jedynek i odfiltrujemy te dni, w których liczba jedynek
przekroczyła 10).
Warunek na ocenę został założony za pomocą klauzuli WHERE. Klauzula GROUP BY
umożliwia podział wierszy na kategorie na podstawie wartości w kolumnie Data i skorzysta-
nie z funkcji grupującej (POLICZ) dla różnych ocen. Dalej klauzulą HAVING ograniczamy
zestawienie do takiego, w którym liczba jedynek jest większa od 10.

SELECT Oceny.Data, Count(*)
FROM Oceny
WHERE Oceny.ocena=1
GROUP BY Oceny.Data
HAVING Count(*)>10
98.3.
Aby ustalić z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku średnie ocen z języka polskiego
każdej klasy czwartej, odfiltrujemy oceny z języka polskiego uczniów klas IV, a następnie
skorzystamy z funkcji agregującej Średnia (AVG).

SELECT Uczniowie.klasa, AVG(oceny.ocena)
FROM Oceny
JOIN Przedmioty ON Przedmioty.id_przedmiotu = Oceny.id_przedmiotu
JOIN Uczniowie ON Uczniowie.id_ucznia = Oceny.id_ucznia
WHERE Przedmioty.nazwa_przedmiotu = ‘j.polski’ AND Uczniowie.klasa LIKE ‘IV%’
GROUP BY Uczniowie.klasa
98.4.
W rozwiązaniu utworzymy kwerendę krzyżową, w której nagłówkiem kolumny będzie wyod-
rębniamy z daty numer miesiąca (funkcja MONTH), zaś nagłówkiem wiersza — nazwa przed-
miotu. Jako wartość wstawiamy ocenę lub identyfikator oceny i stosujemy funkcję Policz.
Dodatkowo należy pamiętać o klauzuli WHERE, za pomocą której odfiltrujemy same piątki.
Widok projektu:

SELECT Przedmioty.Nazwa_przedmiotu, Month(Oceny.Data), Count(*)
FROM Oceny
JOIN Przedmioty ON Przedmioty.id_przedmiotu = Oceny.id_przedmiotu
WHERE Oceny.ocena=5
GROUP BY Przedmioty.Nazwa_przedmiotu, Month(Oceny.Data)
98.5.
Rozwiązywanie poprzedzimy utworzeniem kwerendy pomocniczej, w wyniku której otrzy-
mamy oceny uczniów uczęszczających na zajęcia z przedmiotu sieci komputerowe.
Widok projektu:
Dalej, korzystając z wyników powyższego zapytania pomocniczego oraz tabeli Uczniowie

(złącze pomiędzy tabelami typu RIGHT JOIN), uzyskamy zestawienie uwzględniające
wszystkie rekordy z tabeli Uczniowie, niezależnie od tego czy uczniowie mają ocenę, czy nie
(pole wypełnione wartościami NULL). Kolejnym krokiem jest wybranie rekordów z warto-
ścią NULL. Dodatkowo w kryterium dla pola Klasa podajemy ”II A”.
Widok projektu:

SELECT Uczen.Imie, Uczen.Nazwisko
FROM Uczen
WHERE Uczen.Klasa = ‘II A’ AND (SELECT COUNT(*) FROM Oceny JOIN
Przedmioty ON Przedmioty.id_przedmiotu = Oceny.id_przedmiotu WHERE
Oceny.id_ucznia = Uczen.id_ucznia AND Przedmiotu.nazwa LIKE ‘sieci komp%’) = 0
Rozwiązanie
98.1.
I A, I C
98.2.
2014-11-11
2014-10-14
98.3.
Klasa Średnia
IV A 3,53
IV B 3,45
IV C 3,40
IV D 3,90
IV E 3,51
98.4.
Przykładowa poprawna odpowiedź:
Nazwa_przedmiotu 9 10 11 12
administracja bazami danych 3 13 7 1
administracja sieciowymi systemami operacyjnymi 2
biologia 8 20 9 5
chemia 18 31 31 13
diagnostyka i naprawa urzadzen techniki komputerowej 8 13 9 13
edukacja dla bezpieczenstwa 9 15 14 8
fizyka 14 21 31 9
geografia 1 1
historia 2 2
historia i spoleczenstwo - przedmiot uzupelniajacy 8 4 6 3
informatyka 33 31 34 25
j.angielski 50 85 72 50
j.niemiecki 66 106 84 53
j.polski 37 81 62 41
jezyk angielski zawodowy w branzy informatycznej 1 1 1
matematyka 32 39 48 35
podstawy przedsiebiorczosci 6 16 16 12
projektowanie i montaz lokalnych sieci komputerowych 10 11 11 6
sieci komputerowe 2
systemy baz danych 6 5 8 5
systemy operacyjne 4 19 12 9
urzadzenia techniki komputerowej 8 18 19 15
wiedza o kulturze 7 16 13 10
wiedza o spoleczenstwie 7 15 9 7
witryny i aplikacje internetowe 5 6 9 3
wychowanie fizyczne 23 39 34 15
98.5.
Imie Nazwisko
Aneta Duda
Miroslaw Gorski
Lukasz Kostoczko
Donald Krychowski
Adrian Lubaczewski
Piotr Nawrocki
Michal Nowakowski
Piotr Prusinski
Grzegorz Tomkow
Radoslaw Wojciechowski
Mariusz Wojtyra
Zadanie 99.
Wiązka zadań Bezpieczeństwo w szkole
Wydział Edukacji powiatu Bajtolandia przeprowadził wśród uczniów szkół badanie na temat
bezpieczeństwa w szkole. W ankiecie udział wzięli uczniowie ze 130 wybranych szkół różne-
go typu.
W plikach ankiety.txt, szkoly.txt i gminy.txt znajdują się dane dotyczące ankie-
towanych szkół w powiecie Bajtolandia oraz wyniki ankiet wypełnionych przez uczniów tych
szkół. Pierwszy wiersz każdego z plików jest wierszem nagłówkowym, a dane w wierszach
rozdzielone są znakami tabulacji.
W kolejnych wierszach pliku ankiety.txt znajdują się wyniki 5600 ankiet: numer ankiety
(Nr_ankiety), oceny podane w odpowiedzi na poszczególne pytania (pyt1, pyt2, ...,
pyt6), Plec (k — dziewczyna, m — chłopak), identyfikator szkoły (Id_szkoły).
Przykład
Nr_ankiety pyt1 pyt2 pyt3 pyt4 pyt5 pyt6 Id_szkoly Plec
a0001 1 2 2 3 3 4 S001 k
a0002 5 3 3 2 2 3 S001 k
a0003 5 3 5 5 1 4 S001 m
a0004 3 2 2 1 2 3 S001 k
Treść pytań ankiety:
pyt1: Czy w swojej szkole czujesz się bezpiecznie?
pyt2: Czy byłeś na terenie szkoły ofiarą niebezpiecznych zachowań, agresji?
pyt3: Czy byłeś świadkiem niebezpiecznych sytuacji, agresji w szkole?
pyt4: Czy zdarzyło Ci się zrobić komukolwiek jakąś przykrość?
pyt5: Czy nauczyciele rozmawiają z uczniami o przemocy?
pyt6: Czy w szkole odbywają się zajęcia (spotkania/lekcje/wystawy/inne formy) na te-
mat bezpieczeństwa w szkole?
Odpowiedzi na pytania to oceny w skali od 1 do 5, oznaczające odpowiednio:
1. nigdy
2. bardzo rzadko
3. rzadko
4. często
5. bardzo często
W pliku szkoly.txt znajduje się 130 wierszy z informacjami o szkołach: identyfikator
szkoły (Id_szkoly), Rodzaj_szkoly (SP, G, LO, T, ZS), Kod_gminy.
Przykład
Id_szkoly Rodzaj_szkoly Kod_gminy
S001 LO GM19
S002 SP GM17
S003 LO GM07
S004 T GM19
W pliku gminy.txt każdy wiersz zawiera informacje o jednej z 20 gmin w Bajtolandii:

Kod_gminy, Nazwa_gminy.
Przykład
Kod_gminy Nazwa_gminy
GM01 Piatki Gorne
GM02 Piatki Dolne
GM03 Sobotka
Wykorzystując dane zawarte w tych plikach i dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż
poniższe zadania. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie
wyniki_ankiety.txt. Odpowiedź do każdego zadania rozpocznij od nowego wiersza i poprzedź
numerem oznaczającym to zadanie.
99.1.
Podaj liczbę wszystkich ankietowanych dziewcząt i wszystkich ankietowanych chłopców.
99.2.
Dla każdego rodzaju szkoły podaj średnią ocenę odpowiedzi na każde pytanie. Wyniki podaj
w zaokrągleniu do dwóch miejsc po przecinku.
99.3.
Dla każdej gminy wyznacz średnią ocenę uczniów, z jej terenu podaną w odpowiedzi na
ostatnie (szóste) pytanie. Wyniki umieść w zestawieniu zawierającym dwie kolumny: kod
gminy, średnią ocenę uczniów. Zestawienie uporządkuj malejąco ze względu na średnią oce-
nę. Średnie podaj w zaokrągleniu do dwóch miejsc po przecinku.
99.4.
Utwórz zestawienie zawierające dla każdego rodzaju szkoły informacje o liczbie uczniów,
którzy podali ocenę 5 na pytanie trzecie. Zestawienie posortuj alfabetycznie według rodzaju
szkoły.
99.5.
Podaj nazwę gminy z największą liczbą uczniów biorących udział w badaniu oraz liczbę tych
uczniów.
99.6.
Utwórz zestawienie zawierające informacje o liczbie dziewcząt i chłopców (osobno)
z poszczególnych rodzajów szkół, którzy podali najwyższą ocenę 5 na pytanie 1.
Po wczytaniu danych do tabel oraz ustaleniu związków między tabelami (Relacje) przystępu-
jemy do rozwiązania zadania.
99.1.
W tym zadaniu konstruujemy kwerendę podsumowującą na podstawie tabeli Ankiety.
Rozpoczynamy od projektu prostej kwerendy wybierającej i umieszczamy w siatce projekto-
wej pola Plec oraz Nr_ankiety. Następnie ustalamy typ kwerendy na podsumowującą
i dla wybranych pól stosujemy odpowiednio Grupuj według (dla pola Plec) oraz
Policz (dla pola Nr_ankiety). W efekcie kwerenda wyznaczy, ilu chłopców i ile
dziewcząt wypełniło ankietę.
99.2.
W celu rozwiązania zadania utworzymy zapytanie w oparciu o tabele: Szkoly oraz Ankie-
ty. Podobnie jak przy rozwiązaniu poprzedniego zadania utworzymy kwerendę podsumo-
wującą. Ponieważ mamy podać średnią ocenę odpowiedzi na każde pytanie dla każdego ro-
dzaju szkoły, w kwerendzie potrzebne będą pola: Rodzaj_szkoly z tabeli Szkoly (wy-
bierzemy w kwerendzie grupowanie według tego pola) oraz pola pyt1, pyt2, pyt3,
pyt4, pyt5 i pyt6 z tabeli Ankiety. Dla pól z odpowiedziami na poszczególne pytania
w kwerendzie wybieramy funkcję Średnia.
Zauważmy też, że średnie wartości mają być podane z dokładnością do dwóch miejsc po
przecinku. Można to zrobić, np. ustawiając właściwości pól pyt1, pyt2, pyt3,
pyt4, pyt5 i pyt6 w arkuszu właściwości: wybieramy format stałoprzecinkowy z 2
miejscami po przecinku.
99.3.
W tym zadaniu także warto stworzyć kwerendę podsumowującą. W kwerendzie stosujemy
grupowanie według pola Kod_gminy z tabeli Gminy oraz wyznaczamy średnią ocenę
uczniów z odpowiedzi na szóste pytanie (dla pola pyt6 z tabeli Ankiety stosujemy funkcję
Średnia).
Zwróćmy też uwagę na dalszą część polecenia: „Zestawienie uporządkuj malejąco ze względu
na średnią ocenę”. Musimy zatem wybrać w siatce projektowej sortowanie malejące dla pola
pyt6.
Także i tym razem średnie wartości odpowiedzi na pytanie szóste mają być podane
z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku, więc i tu w arkuszu właściwości pola pyt6
wybieramy format stałoprzecinkowy z 2 miejscami po przecinku.
99.4.
W tym zadaniu należy utworzyć zestawienie zawierające dla każdego rodzaju szkoły infor-
macje o liczbie uczniów, którzy podali najwyższą ocenę (5) dla pytania 3. W tym celu przy-
gotujemy kwerendę, w której posłużymy się polami:
• Rodzaj_szkoly z tabeli Szkoly (grupujemy według tego pola — Grupuj we-
dług);
• Nr_ankiety z tabeli Ankiety (policzymy wszystkie ankiety spełniające zadane
kryterium, wybieramy więc funkcję Policz);
• pyt3 z tabeli Ankiety (pole to jest potrzebne do określenia warunku, zatem w wier-
szu Kryteria tego pola wpiszemy najwyższą ocenę (5), jaką mogli podać uczniowie,
pole to nie jest wyświetlane w wyniku działania kwerendy, lecz jest niezbędne do speł-
nienia zadanego warunku).
Należy również pamiętać o wyborze sortowania rosnąco według pola Rodzaj_szkoly.
99.5.
Zadanie to można podzielić na dwa mniejsze zadania:
a) Dla każdej gminy wyznacz liczbę uczniów z jej terenu biorących udział w badaniu.
b) Podaj nazwę gminy z największą liczbą uczniów biorących udział w badaniu i liczbę
tych uczniów.
Aby uzyskać odpowiedź na pierwsze z nich, przygotujemy kwerendę podsumowującą, wybie-
rając pola: Kod_gminy z tabeli Szkoly, Nazwa_gminy z tabeli Gminy (grupujemy we-
dług tych pól) oraz pole Nr_ankiety z tabeli Ankiety (dla niego stosujemy funkcję Po-
licz, aby zliczyć wszystkie wypełnione ankiety). Jeśli dla pola Nr_ankiety wybierzemy
sortowanie malejące, to na górze tabeli wyświetlającej wynik działania tej kwerendy znaj-
dziemy odpowiedź do drugiej części zadania.
Tak przygotowana kwerenda pozwala ustalić rozwiązanie — odczytamy je z pierwszego

wiersza wyświetlanych wartości. Możemy jednak tak zmodyfikować kwerendę, aby zwracała
tylko jeden (najwyższy) wynik.
Efekt działania byłby następujący:
99.6.
W zadaniu tym utworzymy kwerendę krzyżową, mamy bowiem utworzyć zestawienie zawie-
rające osobno informacje o liczbie dziewcząt i osobno o liczbie chłopców w poszczególnych
rodzajach szkół, którzy podali najwyższą ocenę 5 jako odpowiedź na pytanie 1.
Potrzebne zatem będą nam pole Rodzaj_szkoly z tabeli Szkoly jako nagłówek
wiersza oraz pole Plec z tabeli Ankiety jako nagłówek kolumny. Na przecięciu
wiersza i kolumny powinna pojawić się Wartość, uzyskana z policzenia pól Nr_ankiety
z tabeli Ankiety. Zestawienie dopełni ustalenie dodatkowego kryterium zadanego w pole-

ceniu, czyli niezbędne jest grupowanie według pola pyt1 z tabeli Ankiety oraz zadanie
warunku dla tego pola (najwyższa ocena — 5 w odpowiedzi na pytanie 1). Musimy więc do-
datkowo dopisać warunek dla pola (w siatce projektowej powtórnie umieszczamy pole pyt1
z tabeli Ankiety i zaznaczamy funkcję Gdzie z ustalonym Kryterium (5).
Efekt działania będzie następujący:
Zadanie 100.
Wiązka zadań E-learning
Szkoła postanowiła wprowadzić dla uczniów dodatkowe zajęcia z informatyki z wykorzysta-
niem systemu e-learning. W plikach: osoby.txt, listy.txt, punktacja.txt
znajdują się informacje na temat: uczniów szkoły, którzy uczyli się w systemie e-learning
w okresie od 1.09.2014 do 15.02.2015, list zadań oraz uzyskanych przez uczniów wyników.
Pierwszy wiersz każdego z plików jest wierszem nagłówkowym, a dane w wierszach rozdzie-
lone są znakami tabulacji.
Plik o nazwie osoby.txt zawiera 60 wierszy z informacjami na temat osób, które wysyłały
rozwiązania zadań poprzez system. Są to: identyfikator osoby (id_osoby), jej nazwisko
(nazwisko), imię (imie) oraz nazwa grupy, do której osoba została przydzielona (grupa).
Przykład
id_osoby imie nazwisko grupa
35 Joanna Matura G3
36 Anna Piasecka G3
37 Katarzyna Zienowicz G3
W pliku listy.txt znajduje się 11 wierszy z informacjami na temat list zadań zamiesz-
czonych w systemie: numerem listy (id_listy), nazwą listy zadań (nazwa) oraz terminem
oddania (termin_oddania).
Przykład
id_listy nazwa termin_oddania
7 C7 2015-01-26
8 P1 2014-11-10
Plik o nazwie punktacja.txt zawiera 653 wiersze z informacjami o wynikach uczniów.
Są to: liczba porządkowa (lp), identyfikator danej osoby (id_osoby), identyfikator listy
zadań (id_listy), liczba punktów zdobytych przez daną osobę (punkty) oraz data prze-
słania rozwiązania listy zadań (data).
Przykład
lp id_osoby id_listy punkty data
1 1 1 12 2014-10-20
2 1 2 12 2014-11-03
3 1 8 22 2014-11-10
Wykorzystując dane zawarte w tych plikach i dostępne narzędzia informatyczne, wykonaj
poniższe zadania, a wyniki zapisz w pliku o nazwie wyniki_elearning.txt. Wyniki do
każdego zadania poprzedź numerem oznaczającym to zadanie.
100.1.
Utwórz zestawienie, w którym dla każdej listy zadań podasz średnią liczbę punktów otrzyma-
nych za te zadania przez uczniów. W zestawieniu podaj nazwę listy oraz średnią liczbę punk-
tów zaokrągloną do dwóch miejsc po przecinku.
100.2.
Utwórz zestawienie, w którym podasz imiona i nazwiska osób, które spóźniły się o 14 lub
więcej dni z oddaniem dowolnej listy o nazwie zaczynającej się od litery „P”.
100.3.
Na podstawie liczby wszystkich zdobytych przez uczniów punktów wystawione zostały oce-
ny według zasad przedstawionych w tabeli:
przedział punktów ocena
(0, 72) 1
[72, 90) 2
[90, 126) 3
[126, 153) 4
[153, 180) 5
Podaj, ile osób otrzymało ocenę 1, 2, 3, 4, 5.
100.4.
Utwórz czytelne zestawienie tabelaryczne, w którym dla każdej grupy podasz, ile osób
otrzymało liczbę punktów równą 10, 11, 12. W swoich obliczeniach weź pod uwagę wszyst-
kie listy zadań.
100.5.
Podaj imiona i nazwiska osób, które nie wysłały przynajmniej jednej listy zadań. Zestawienie
posortuj rosnąco ze względu na nazwiska osób.
Zadanie 101.
Wiązka zadań Karta MaturaSport
Władze miasta wprowadziły program MaturaSport, w ramach którego opłacają zajęcia spor-
towe dla uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych. Uczniowie korzystają z kart Ma-
turaSport, które umożliwiają wstęp do różnych obiektów sportowych i uczestnictwo
w prowadzonych tam zajęciach. W następujących plikach zgromadzono dane dotyczące wy-
korzystania kart programu MaturaSport w kwietniu 2014 roku. Dane w plikach są oddzielone
średnikami, a pierwszy wiersz zawiera nagłówki kolumn.
Każdy wiersz w pliku osoby.txt zawiera informacje o jednym użytkowniku karty: jego
identyfikator (Id_uzytkownika), nazwisko (Nazwisko), imię (Imie) i płeć (Plec).
Płeć jest oznaczona literą „K” lub „M”.
Przykład
Id_uzytkownika;Nazwisko;Imie;Plec
1;Olszowka;Klara;K
2;Wieruszewski;Antoni;M
W pliku zajecia.txt zawarte są informacje o zajęciach prowadzonych w obiektach spor-
towych, biorących udział w programie. Każdy wiersz zawiera: identyfikator zajęć
(Id_zajec), nazwę obiektu (Obiekt), rodzaj zajęć (Zajecia) i koszt (Koszt) jednego
wejścia na zajęcia opłacany z programu MaturaSport.
Przykład
Id_zajec;Obiekt;Zajecia;Koszt
1;Redeco;Basen;9
Każdy wiersz pliku wejscia.txt zawiera informacje o pojedynczym wejściu użytkownika

karty na wybrane zajęcia: numer porządkowy (Lp), identyfikator użytkownika
(Id_uzytkownika), datę (Data) i identyfikator zajęć (Id_zajec).
Przykład
Lp ;Id_uzytkownika;Data;Id_zajec
1;1;2014-04-05;16
Wykorzystując dane zawarte w plikach osoby.txt, zajecia.txt, wejscia.txt,
rozwiąż poniższe zadania. Odpowiedzi zapisz do pliku wyniki_sport.txt, a każdą z
nich poprzedź cyfrą oznaczającą właściwe zadanie.
101.1.
Podaj, ile kobiet i ilu mężczyzn uczęszczało na zajęcia Fitness TBC. Zwróć uwagę, że
niektóre osoby mogły być na tych zajęciach kilkakrotnie, a w zestawieniu powinny być
uwzględnione tylko raz.
101.2.
Utwórz zestawienie, w którym dla każdego obiektu podasz, jaką łączną kwotę zapłacono za
prowadzone w nim zajęcia.
101.3.
Podaj nazwiska i imiona osób, które w dniu 16 kwietnia 2014 r. uczestniczyły w więcej niż
jednych zajęciach.
101.4.
Podaj rodzaj zajęć, w których uczestniczyło najwięcej osób. Podaj podaj liczbę tych osób
i nazwę obiektu, w którym te zajęcia były prowadzone.
101.5.
Utwórz zestawienie, w którym dla każdego obiektu podasz, ile odnotowano w nim wejść na
zajęcia. Zestawienie uporządkuj alfabetycznie według nazw obiektów.
Zadanie 102.
Wiązka zadań Portal społecznościowy
Użytkownicy pewnego niszowego portalu społecznościowego mogą zawierać ze sobą znajo-
mości, a także dzielić się zdjęciami. W plikach tekstowych podane są dane pewnej grupy
użytkowników portalu, lista par użytkowników będących znajomymi, a także lista zdjęć, któ-
re opublikowali użytkownicy. Dane w wierszach rozdzielone są znakiem tabulacji, a pierwszy
wiersz każdego pliku jest wierszem nagłówkowym.
Plik uzytkownicy.txt opisuje użytkowników portalu: dla każdego podany jest kolejno:
jego identyfikator w bazie (ID_uzytkownika), imię (Imie), nazwisko (Nazwisko), kraj,
z którego on pochodzi (Kraj) oraz płeć (Plec, M — mężczyzna, K — kobieta):
ID_uzytkownika Imie Nazwisko Kraj

Plec
1 Joshua King Stany Zjednoczone M
2 Leonardo De Luca Wlochy M
3 Aleksandra Krawczyk Polska K
Plik znajomosci.txt zawiera listę par znajomych. Każdy wiersz zawiera dwa różne iden-
tyfikatory użytkowników, którzy są znajomymi (Znajomy_1 oraz Znajomy_2), oraz datę
zawarcia znajomości (Data).
Znajomy_1 Znajomy_2 Data
64 12 2014-11-23
81 46 2013-01-27
82 13 2013-11-01
W pliku zdjecia.txt opisane są zdjęcia opublikowane przez użytkowników. Każdy
wiersz zawiera: identyfikator zdjęcia (ID_zdjecia), datę publikacji zdjęcia (Da-
ta_dodania), identyfikator użytkownika, który je dodał (ID_uzytkownika), oraz poda-
ną w pikselach szerokość i wysokość zdjęcia (Szerokosc i Wysokosc).
ID_zdjecia Data_dodania ID_uzytkownika Szerokosc Wysokosc
1 2013-06-29 11 720 480
2 2014-09-08 56 720 480
3 2013-08-30 74 1440 576
Wykorzystując dane zawarte w podanych plikach oraz dostępne narzędzia informatyczne,
102.1.
Podaj, ile zdjęć zostało opublikowanych w 2014 roku.
102.2.
Podaj wszystkie pary użytkowników, którzy są znajomymi i mają takie samo imię. Dla każdej
takiej pary podaj imię, nazwisko i kraj pochodzenia każdego użytkownika.
102.3.
Podaj zestawienie 10 krajów, z których pochodzi najwięcej zdjęć. Dla każdego kraju podaj
jego nazwę i liczbę zdjęć z niego przesłanych. Posortuj listę malejąco według liczby opubli-
kowanych zdjęć.
102.4.
Podaj wysokość i szerokość zdjęcia, które ma najwięcej pikseli, oraz imię i nazwisko użyt-
kownika, które je opublikował. Możesz założyć, że jest tylko jedno takie zdjęcie.
102.5.
Znajdź wśród użytkowników mężczyzn, którzy opublikowali w portalu zdjęcie, nie mając
w momencie jego publikacji żadnych znajomych. Dla każdego takiego użytkownika podaj
jego imię, nazwisko i kraj pochodzenia. Listę posortuj rosnąco według alfabetycznej kolejno-
ści nazwisk użytkowników.
Zadanie 103.
Wiązka zadań Rentgenodiagnostyka
W okresie sezonu narciarskiego w pracowni rentgenodiagnostyki szpitalnego oddziału ratun-
kowego (SOR) wykonano 2361 zdjęć RTG.
W plikach pacjenci.txt, badania.txt i rtg.txt znajdują się informacje na temat
pacjentów, wykonanych im zdjęć RTG oraz rodzajach badań RTG wykonywanych przez pra-
cownię. Pierwszy wiersz każdego z plików jest wierszem nagłówkowym, a dane w wierszach
rozdzielone są średnikami.
W pliku pacjenci.txt znajdują się wiersze z informacjami o 816 pacjentach urodzonych
przed rokiem 2000: PESEL, Nazwisko, Imie, Plec (k — kobieta, m — mężczyzna), NFZ
(oddział Narodowego Funduszu Zdrowotnego, do którego należy pacjent).
Przykład
PESEL;Nazwisko;Imie;Plec;NFZ
37112515913;Latacki;Stanislaw;m;Opolski
38012109293;Stachniuk;Przemyslaw;m;Dolnoslaski
47101603441;Dubiel;Zdzislawa;k;Slaski
W pliku badania.txt znajdują się wiersze z informacjami o zdjęciach RTG wykonanych
pacjentom: PESEL, Id_badania.
Przykład
PESEL;Id_badanie;
37112515913;Id_13;
38012109293;Id_16;
45032403378;Id_23;
Każdy wiersz pliku rtg.txt zawiera następujące informacje o wykonywanych w pracowni
zdjęciach RTG: Id_badania, Nazwa_badania, Cena_badania.
Przykład
Id_badanie;Nazwa_badania;Cena_Badania
Id_1;RTG kosci pietowej;30
Id_10;RTG zeber;60
Id_11;RTG obojczyka;50
Wykorzystując dane zawarte w tych plikach i dostępne narzędzia informatyczne, wykonaj
poniższe polecenia. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym
o nazwie wyniki_RTG.txt. Odpowiedź do każdego zadania poprzedź numerem je ozna-
czającym.
103.1.
Podaj nazwisko, imię oraz rok urodzenia pacjenta, któremu wykonano najwięcej zdjęć RTG,
oraz liczbę tych zdjęć. Skorzystaj z informacji, że dwie pierwsze cyfry numeru PESEL to rok
urodzenia.
103.2.
Pacjentami SOR byli mieszkańcy 16 oddziałów NFZ. Oddziały te pokrywają koszty wyko-
nanych zdjęć RTG osób, które do nich należą. Utwórz zestawienie zawierające informacje
o sumie kosztów zdjęć RTG poniesionych przez poszczególne oddziały NFZ. Zestawienie
posortuj malejąco ze względu na sumę kosztów.
103.3.
Podaj rodzaj zdjęć RTG, które wykonano:
a) najwięcej razy,
b) u największej liczby pacjentów.
W odpowiedzi do punktu a) podaj też, ile razy wykonano dane badanie. W odpowiedzi do
punktu b) podaj też liczbę pacjentów, u których wykonano dane badanie.
103.4.
Podaj liczbę kobiet oraz liczbę mężczyzn, którym wykonano zdjęcia RTG.
103.5.
Dla okresu od roku 1900 do 1999 utwórz zestawienie zawierające numery kolejnych dziesię-
cioleci oraz liczbę pacjentów urodzonych w tych dziesięcioleciach. Przyjmujemy, że pierwsze
dziesięciolecie to okres 1900-1909, drugie dziesięciolecie to okres 1910–1919 itd.
Zadanie 104.
Wiązka zadań Leki refundowane
Pracownik NFZ ma za zadanie skontrolować recepty na leki refundowane wypisane w jednej
z przychodni w ciągu pierwszego kwartału 2015 roku. Ma do dyspozycji trzy pliki tekstowe:
recepty.txt, leki_refundowane.txt i grupy_lekow.txt3.
lone są średnikami.
Plik o nazwie recepty.txt zawiera informacje dotyczące wypisywanych recept; w każ-
dym wierszu znajduje się: identyfikator recepty (ID_recepty), data wypisania recepty
(Data) oraz 13-cyfrowy kod wypisanego leku (Kod_leku). Jedna recepta może zawierać
maksymalnie pięć leków.
Przykład
ID_recepty;Data;Kod_leku
11/2015;2015-01-02;5909990752720
12/2015;2015-01-02;5909990969753
12/2015;2015-01-02;5909990967247
W pliku leki_refundowane.txt zapisane są w każdym wierszu: 13-cyfrowy kod leku
(Kod_leku), maksymalnie 90-znakowa nazwa substancji czynnej (Subst_czynna), mak-
symalnie 160-znakowa nazwa leku, zawierająca postać i dawkę leku, (Nazwa), identyfikator
3
Źródło: http://www.mz.gov.pl/leki/refundacja/lista-lekow-refundowanych-obwieszczenia-ministra-zdrowia
grupy, do której dany lek należy (Id_grupy), jego cena (Cena_detaliczna) oraz cena
refundowana (Cena_refundowana).
Przykład
Kod_leku;Subst_czynna;Nazwa;Id_grupy;Cena_detaliczna;Cena_refundowana
4013054024331;Metforminum;Siofor 500, tabl. powl., 500 mg;15.0;12,21;3,2
4013054024348;Metforminum;Siofor 850, tabl. powl., 850 mg;15.0;19,87;4,08
5901720140012;Doxazosinum;Dozox, tabl., 4 mg;76.0;70,74;9,6
Plik o nazwie grupy_lekow.txt zawiera identyfikator grupy (Id_grupy) oraz maksy-

malnie 200-znakową nazwę grupy (Nazwa_grupy).
Przykład
Id_grupy;Nazwa_grupy
1.0;Leki blokujace receptory histaminowe H2 - stosowane doustnie
10.0;Leki przeciwbiegunkowe - loperamid
100.1;Sulfametoksazol w polaczeniu z trimetoprymem do stosowania doustnego
- postacie stale
wykonaj poniższe polecenia. Każdą odpowiedź zamieść w pliku wyniki.txt, poprzedzając
104.1.
Podaj, w którym dniu kontrolowanego okresu wypisano w przychodni najwięcej recept, podaj
odpowiednią datę i liczbę recept z tego dnia. Pamiętaj, że na jednej recepcie może być wypi-
sanych kilka leków.
104.2.
Podaj nazwę grupy leków, w której znajduje się najwięcej leków refundowanych w 100%,
czyli takich, których cena refundowana wynosi 0 zł.
104.3.
Sporządź zestawienie, w którym dla każdego miesiąca podana będzie liczba wszystkich wypi-
sanych recept oraz sumaryczna wartość wszystkich leków z recept wypisanych w tym miesią-
cu (w obliczeniach weź pod uwagę cenę detaliczną).
104.4.
Leki mają różne ceny detaliczne. Podaj cenę detaliczną najdroższego leku, na który wypisano
receptę w badanej przychodni, oraz nazwę grupy, do której ten lek należy.
104.5.
Dopłata funduszu do leku to różnica pomiędzy ceną detaliczną a ceną refundowaną.
Utwórz zestawienie zawierające daty wystawienia i identyfikatory recept, dla których suma
dopłat do wszystkich leków z danej recepty jest większa niż 2000 zł. Zestawienie posortuj
rosnąco według dat.
Zadanie 105.
Wiązka zadań Rośliny ogrodowe
W poniżej opisanych plikach zgromadzono dane dotyczące zamówień złożonych w interne-
towym sklepie ogrodniczym4. Zakupów mogą dokonywać klienci, którzy dokonali wcześniej-
szej rejestracji w sklepie. Pierwszy wiersz każdego z plików jest wierszem nagłówkowym,
a dane w wierszach rozdzielone są średnikami.
W pliku osoby.txt każdy wiersz zawiera informacje o zamawiającym: identyfikator
klienta (Id_klienta), jego nazwisko (Nazwisko), imię (Imie) i miasto, z którego on
pochodzi (Miasto).
Przykład
Id_klienta;Nazwisko;Imie;Miasto
200;Koprowski;Maurycy;Wroclaw
W pliku rosliny.txt zawarte są informacje o roślinach ogrodowych dostępnych
w sklepie internetowym. Każdy wiersz zawiera następujące informacje: identyfikator rośliny
(Id_rosliny), nazwę rośliny (Nazwa), cenę jej sadzonki (Cena), kolor kwiatów (Ko-
lor_kwiatow), okres kwitnienia (Okres_kwitnienia), rozmiary doniczki (Rozmia-
ry_doniczki).
Przykład
Id_rosliny;Nazwa;Cena;Kolor_kwiatow;Okres_kwitnienia;Rozmiary_doniczki
54;Aconitum napellus;5;ciemno-niebieskie;IX-X;13x13x13
W pliku zamowienia.txt każdy wiersz zawiera informacje o pojedynczej pozycji zamó-

wienia: numer porządkowy (Lp), identyfikator klienta (Id_klienta), datę (Data), liczbę
sadzonek (Liczba_sadzonek) i identyfikator rośliny (Id_rosliny).
Przykład
Lp;Id_klienta;Data;Liczba_sadzonek;Id_rosliny
1;546;2014-03-01;6;554
Wykorzystując dane zawarte w plikach osoby.txt, rosliny.txt, zamowie-
nia.txt, wykonaj poniższe polecenia. Odpowiedzi zapisz do pliku wyni-
ki_rosliny.txt, a każdą z nich poprzedź cyfrą oznaczającą odpowiednie zadanie.
105.1.
Na zakończenie dnia sklep przygotowywał dla każdego klienta specyfikację zamówionego
w ciągu całego dnia towaru i na tej podstawie sporządzał fakturę, która była dołączana do
wysyłki (kumulowanie zakupów od jednego klienta zmniejsza liczbę przesyłek kurierskich).
To oznacza, że na jednej fakturze były umieszczane pozycje z zamówień złożonych tego sa-
mego dnia. Wartość faktury to suma wartości zakupionych towarów.
Przykład
Klient zakupił w danym dniu 6 sadzonek w cenie 9 zł oraz 15 sadzonek w cenie 10 zł. War-
tość jego faktury wynosi 6 ·9 + 15 ·10 = 204 zł.
4
Dane o roślinach zostały przygotowane na podstawie http://ogrodkomercyjny.pl/
Oblicz, ile faktur wystawił sklep ogrodniczy, oraz podaj najwyższą wartość wystawionej fak-
tury. Podaj też, ilu klientom wystawiono więcej niż jedną fakturę.
105.2.
Utwórz zestawienie, w którym podasz liczbę pozycji złożonych przez osoby z poszczegól-
nych miast zamówień na rośliny kwitnące dokładnie w okresie VII–VIII.
105.3.
Wyszukaj pozycje zamówień, które dotyczą więcej niż 10 sadzonek roślin o kwiatach w kolo-
rze bialo-liliowe. Dla znalezionych zamówień podaj nazwiska i imiona osób, które je
złożyły, liczbę sadzonek oraz nazwy roślin.
105.4.
Podaj nazwy roślin, które nie zostały uwzględnione w żadnym zamówieniu.
105.5.
Utwórz zestawienie zawierające liczbę pozycji zamówień roślin w poszczególnych rozmia-
rach doniczek.
Zadanie 106.
Wiązka zadań Obserwacje ptaków
Wolontariusze zarejestrowani w serwisie internetowym www.awibaza.pl wprowadzają do
bazy informacje o swoich obserwacjach ptaków. W trzech plikach tekstowych przedstawiono
dane zaczerpnięte z tej bazy. Dane w wierszach oddzielone są pojedynczymi znakami tabula-
cji. W każdym pliku pierwszy wiersz jest wierszem nagłówkowym
Plik gatunki.txt zawiera informacje o gatunkach ptaków: identyfikatory ID_gatunku,
nazwy zwyczajowe (nazwa_zwyczajowa) i łacińskie (nazwa_lacinska). Każdy gatunek
opisany jest w osobnym wierszu.
Przykład
ID_gatunku nazwa_zwyczajowa nazwa_lacinska
5 bazant zlocisty Chrysolophus pictus
17 bielik Haliaeetus albicilla
54 gawron Corvus frugilegus
W pliku lokalizacje.txt jest lista miejsc, w których dokonywano obserwacji. W każ-
dym miejscu można było dokonywać wielu obserwacji w różnych terminach. W pliku podano
dla poszczególnych miejsc: identyfikator miejsca (ID_lokalizacji), jego nazwę (loka-
lizacja), nazwę powiatu, na terenie którego się ono znajduje (powiat), oraz jego krótki
opis (opis).
ID_lokalizacji lokalizacja powiat opis
1 Cieplewo gdanski laka podmokla, jezioro
6 Hel pucki plaza, brzeg zatoki
9 Koscierzyna koscierski transekt przez miasto
W pliku obserwacje.txt w każdym wierszu znajduje się zapis danych z jednej obserwa-
cji. Każda obserwacja dotyczyła jednego gatunku ptaków, ale mogła obejmować wiele osob-
ników tego gatunku. Dla każdej obserwacji podano: identyfikator obserwowanego gatunku
(ID_gatunku), identyfikator lokalizacji obserwacji (ID_lokalizacji), datę i czas jej po-

czątku (poczatek), datę i czas jej zakończenia (koniec), liczebność ptaków (liczebnosc)
oraz ich zachowanie w czasie obserwacji (zachowanie). Obserwacja zaczynała się i kończy-
ła zawsze w tym samym dniu.
ID_gatunku ID_lokalizacji poczatek koniec liczebnosc zachowanie
92 24 1984-12-16 12:55 1984-12-16 13:55 107 plywa
124 13 2008-01-14 08:15 2008-01-14 11:45 1 odpoczywa
23 3 2014-10-25 07:00 2014-10-25 07:15 4 zeruje
Rozwiąż poniższe zadania, wykorzystując dostępne narzędzia informatyczne. Wyniki zamieść
w pliku tekstowym o nazwie ptaki_wyniki.txt. Do oceny oddaj plik tekstowy zawiera-
jący wynik zadań oraz plik zawierający komputerową realizację twojego rozwiązania.
106.1.
Podać nazwy zwyczajowe trzech gatunków ptaków, które były obiektem największej liczby
obserwacji.
106.2.
W których miesiącach można było zaobserwować remiza? Podaj numery miesięcy (liczby
z zakresu 1..12), w których obserwowano gatunek o nazwie zwyczajowej „remiz”. Dla każ-
dego z tych miesięcy podaj łączną liczbę wszystkich zaobserwowanych osobników remiza.
Weź pod uwagę wszystkie obserwacje, z różnych lat.
106.3.
Które z europejskich gatunków krukowatych — ptaków z rodzaju Corvus — można zaobser-
wować w miastach? Ile ich zaobserwowano?
Podaj nazwy zwyczajowe wszystkich gatunków ptaków z rodzaju Corvus (słowo Corvus sta-
nowi fragment łacińskiej nazwy gatunku) zaobserwowanych w lokalizacjach położonych na
terenach miejskich (zawierających słowo ”miasto” w opisie lokalizacji obserwacji).
106.4.
Obserwacje dokonane w tej samej lokalizacji i tym samym czasie (mające jednakowe warto-
ści w polu poczatek i w polu koniec) stanowią grupę.
a) Wyznacz grupę obserwacji trwającą najdłużej. Podaj jej lokalizację, datę, czas
trwania w minutach i łączną liczbę osobników zaobserwowanych w tej grupie.
Sprawnością grupy obserwacji nazywamy średnią liczbę osobników wszystkich gatunków
obserwowanych w ciągu 1 minuty przez grupę.
łączna liczba osobników obserwowanych w grupie
sprawność =
czas trwania obserwacji grupy w minutach
b) Podaj największą osiągniętą sprawność grupy obserwacji, w zaokrągleniu do 3 cyfr
po przecinku, oraz datę i lokalizację grupy, która ją osiągnęła.
106.5.
Wyszukaj wszystkie obserwacje osobników żurawia (o nazwie zwyczajowej: „zuraw”).
a) Podaj liczbę wszystkich zaobserwowanych osobników żurawia.
b) Utwórz w postaci tabeli 2-wymiarowej zestawienie, w którym dla poszczególnych
powiatów podasz liczby osobników żurawia zaobserwowanych na ich terenach, z po-
działem na różne zachowania obserwowanego ptaka (gniazduje, leci itp.).
Zadanie 107.
Wiązka zadań Loty pasażerskie
W plikach: loty.txt, pasazerowie.txt, bilety.txt znajdują się informacje
na temat lotów, pasażerów i biletów lotniczych zakupionych przez nich w biurze podróży
w drugim kwartale 2014 roku. Pierwszy wiersz każdego z plików jest wierszem nagłówko-
wym, a dane w wierszach rozdzielone są znakami tabulacji.
W pliku loty.txt znajduje się 1027 wierszy z informacjami o lotach pasażerskich: nume-
rem identyfikacyjnym (id_lotu), miejscem docelowym (miejsce_docelowe), datą
wylotu (data) oraz godziną wylotu (godzina).
Przykład
id_lotu miejsce_docelowe data godzina
37 Warszawa 2014-04-04 12:05
38 Zurych 2014-04-04 13:50
39 Londyn Stansed 2014-04-04 18:10
Plik o nazwie pasazerowie.txt zawiera 302 wiersze z informacjami na temat pasaże-
rów, którzy kupili bilety. Są to: identyfikator pasażera (id_pasazera), jego nazwisko (na-
zwisko), imię (imie), ulica, przy której mieszka, wraz z numerem domu (adres), miej-
scowość (miejscowosc) oraz telefon (tel).
Przykład
id_pasazera nazwisko imie adres miejscowosc tel
202 Antczak Edyta Czerwcowa 40/6 Walbrzych 735223964
203 Karpik Hanna Drewniana 8/6 Dzierzoniow 312271637
W pliku bilety.txt znajduje się 2251 wierszy z informacjami na temat zakupionych
przez pasażerów biletów: numerem identyfikacyjnym lotu (id_lotu) oraz identyfikatorem
pasażera (id_pasazera).
Przykład
id_lotu id_pasazera
142 100
161 420
170 161
171 155
Wykorzystując dane zawarte w tych plikach i dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż
poniższe zadania. Odpowiedzi do poszczególnych zadań zapisz w pliku tekstowym o nazwie
wyniki_loty_pasazerskie.txt. Wyniki do każdego zadania poprzedź numerem
oznaczającym to zadanie.
107.1.
Podaj 3 miejsca docelowe, do których wyloty odbyły się w największą liczbę dni.
W zestawieniu podaj miejsce docelowe oraz liczbę dni.
107.2.
Utwórz zestawienie, w którym podasz nazwiska i imiona pasażerów, którzy zakupili więcej
niż 15 biletów, oraz liczbę biletów kupionych przez każdego z tych pasażerów.
107.3.
Utwórz zestawienie, w którym dla każdego numeru miesiąca z badanego okresu podasz liczbę
biletów kupionych przez osoby z Wrocławia (Wroclaw).
107.4.
Utwórz zestawienie, w którym podasz imiona i nazwiska pasażerów, którzy kupili bilety do
dowolnego lotniska w Londynie na samoloty, których wyloty odbyły się między 8:00 a 10:00.
Zestawienie posortuj rosnąco według kolejności alfabetycznej nazwisk.
107.5.
Utwórz zestawienie lotów, na które nie kupiono w biurze biletów. Podaj w nim numery lotów
i ich miejsca docelowe.
Zadanie 108.
Wiązka zadań Stacje benzynowe
Informacje o wybranych drogach w Polsce i położonych przy nich stacjach benzynowych
zamieszczone są w plikach: drogi.txt, kategorie.txt, sieci.txt oraz sta-
cje.txt. Dane w plikach rozdzielone są znakiem tabulatora, pierwszy wiersz każdego pliku
jest wierszem nagłówkowym.
Plik drogi.txt zawiera informacje dotyczące dróg. Są to: unikalny numer drogi
(id_drogi), nazwa drogi (nazwa), jej długość (dlugosc) oraz identyfikator jej kategorii (id ka-
tegorii). Długość drogi jest podana w kilometrach i zaokrąglona w dół do pełnych kilome-
trów.
Przykład
id_drogi nazwa dlugosc id_kategorii
1 Autostrada Bursztynowa 582 A
2 Autostrada Wolnosci 623 A
3 Zachodnia Droga Ekspresowa 480 S
Plik kategorie.txt zawiera informacje dotyczące kategorii dróg: unikalny identyfikator

kategorii (id_kategori) oraz nazwę kategorii (kategoria).
Przykład
id_kategorii kategoria
A autostrada
S droga ekspresowa
Plik sieci.txt zawiera informacje dotyczące sieci stacji benzynowych: unikalny identy-
fikator sieci (id_sieci) oraz nazwę sieci, do której należy stacja (nazwa_sieci).
Przykład
id_sieci nazwa_sieci
1 Dobre Paliwo
2 Standard Oil
Plik stacje.txt zawiera informacje dotyczące stacji benzynowych: unikalny identyfika-

tor stacji (id_stacji), numer drogi, przy której jest położona stacja (id_drogi), oraz identyfika-
tor sieci, do której ona należy stacja (id_sieci).
Przykład
id_stacji id_drogi id_sieci
1 8 8
2 8 5
Korzystając z danych zawartych w tych plikach oraz dostępnych narzędzi informatycznych,
wykonaj poniższe polecenia. Odpowiedzi zapisz w pliku wyniki.txt, a odpowiedź do
każdego zadania poprzedź numerem oznaczającym to zadanie.
108.1.
Podaj sumaryczną długość dróg wszystkich kategorii.
108.2.
Podaj nazwę i długość najdłuższej drogi, przy której nie leży żadna stacja benzynowa.
108.3.
Średnia odległość pomiędzy stacjami benzynowymi to stosunek całkowitej długości drogi do
liczby położonych przy niej stacji. Jeżeli przy drodze nie ma stacji benzynowych, odległość ta
jest niezdefiniowana i danej drogi nie bierzemy pod uwagę podczas porównywania średnich
odległości pomiędzy stacjami.
Znajdź drogę, dla której średnia odległość między stacjami benzynowymi jest najmniejsza.
Podaj numer drogi, jej nazwę oraz średnią odległość pomiędzy stacjami na tej drodze, z do-
kładnością do 0,1 km.
108.4.
Podaj nazwy dróg mających w nazwie słowo „autostrada”, ale będących drogami innych ka-
tegorii.
108.5.
Wykonaj zestawienie liczby stacji benzynowych należących do poszczególnych sieci z po-
działem na kategorie dróg, przy których są położone te stacje.
Zadanie 109.
Wiązka zadań Urządzenia budowlane
Constall jest liderem wśród firm wynajmujących urządzenia i rusztowania dla budownictwa.
W trzech plikach tekstowych sprzet_budowlany.txt, klienci.txt i wyna-
jem.txt zostały zapisane dane dotyczące działalności firmy w 2014 roku.
lone są znakami tabulacji.
Plik o nazwie sprzet_budowlany.txt zawiera informacje dotyczące oferowanego
sprzętu budowlanego. W każdym wierszu znajduje się: identyfikator sprzętu (ID_sprzetu),
nazwa sprzętu (Nazwa_sprzetu), koszt jego wynajęcia na dobę podany w zł
(Koszt_wynajecia), kaucja za sprzęt w zł (Kaucja).
Przykład
ID_sprzetu Nazwa_sprzetu Koszt_wynajecia Kaucja
1 Agregat hydrauliczny ATLAS 100 1200
2 Agregat jednofazowy-moc: 2,8-3,2kW 65 1000
W pliku klienci.txt zapisane są w każdym wierszu: numer dowodu osobistego osoby

wynajmującej sprzęt (Nr_dowodu_osoby), imię tej osoby (Imie) oraz jej nazwisko (Na-
zwisko).
Przykład
Nr_dowodu_osoby Imie Nazwisko
XGF208075 Radoslaw Warszawski
GUZ058053 Kacper Szwaja
Plik o nazwie wynajem.txt zawiera: datę wypożyczenia sprzętu (Data_wypozycz),
datę jego zwrotu (Data_zwrotu), identyfikator wypożyczanego sprzętu (ID_sprzetu),
odległość od magazynu firmy do miejsca, w którym sprzęt ma być odebrany przez klienta,
podaną w km (Transport_km), numer dowodu osobistego klienta (Nr_dowodu_osoby).
Przykład
Data_wypozycz Data_zwrotu ID_sprzetu Transport_km Nr_dowodu_osoby
2014-01-02 2014-01-07 106 0 MZM066623
2014-01-02 2014-01-07 14 0 FXN638961
Firma Constall pobiera opłaty za usługę transportu urządzenia do klienta według poniższego
taryfikatora:
• transport do 10 km włącznie — 50 zł,
• transport powyżej 10 km — 100 zł.
109.1.
Podaj nazwę urządzenia wypożyczanego najczęściej oraz liczbę wypożyczeń tego urządzenia.
109.2.
Jaką łączną kwotę kaucji za wszystkie wypożyczone przez siebie urządzenia wpłacił Andrzej
Rydawski identyfikujący się dowodem osobistym o numerze JCK343973?
109.3.
Podaj imiona i nazwiska osób, które wynajmowały od firmy Constall w 2014 roku więcej niż
trzy różne urządzenia.
109.4.
Podaj liczbę zarejestrowanych w bazie firmy klientów, którzy w 2014 roku nie wypożyczyli
żadnego urządzenia.
109.5.
Dla każdego miesiąca (od stycznia do grudnia) podaj:
a) przychód firmy z tytułu wypożyczeń urządzeń budowlanych w tym miesiącu,
b) przychód z tytułu opłat za transport w tym miesiącu.
Przykład do punktu a)
Jeżeli drabina aluminiowa 3-częściowa została wypożyczona 10.12.2014, a zwrócona
13.12.2014, to koszt wynajęcia jest obliczany następująco:
liczba dni * cena za dobę (3*300zł=900 zł).
Nie ma możliwości wypożyczenia i oddania sprzętu w tym samym dniu.
Uwaga: Opłata jest pobierana w dniu wynajęcia urządzenia i należy ją uwzględnić jako przy-
chód w miesiącu, w którym urządzenie zostało wypożyczone.
Zadanie 110.
Wiązka zadań Miejscowości w Polsce
Informacje o podziale administracyjnym Polski oraz o wszystkich miejscowościach w jej ob-
rębie zapisane są w plikach: wojewodztwa.txt, powiaty.txt, gminy.txt oraz
miejscowosci.txt. Dane w plikach rozdzielone są znakiem tabulatora, pierwszy wiersz
każdego pliku jest wierszem nagłówkowym.
Plik wojewodztwa.txt zawiera informacje dotyczące województw: unikalny numer wo-
jewództwa (id_wojewodztwa) oraz nazwę województwa (nazwa_wojewodztwa).
Przykład
id_wojewodztwa nazwa_wojewodztwa
02 dolnoslaskie
04 kujawsko-pomorskie
Plik powiaty.txt zawiera informacje dotyczące powiatów: unikalny numer powiatu

(id_powiatu), numer województwa, do którego on należy (id_wojewodztwa), oraz nazwę po-
wiatu (nazwa_powiatu).
Przykład
id_powiatu id_wojewodztwa nazwa_powiatu
0201 02 boleslawiecki
0202 02 dzierzoniowski
Plik gminy.txt zawiera informacje dotyczące gmin: unikalny numer gminy (id_gminy),
numer powiatu, do którego ona należy (id_powiatu), oraz nazwę gminy (nazwa_gminy).
Przykład
id_gminy id_powiatu nazwa_gminy
0201022 0201 Boleslawiec
0206011 0206 Karpacz
Plik miejscowosci.txt zawiera informacje dotyczące miejscowości: unikalny numer

miejscowości (id_miejscowosci), numer gminy, w której jest ona położona(id_gminy), nazwę
miejscowości (nazwa_miejscowosci) oraz słowne określenie typu miejscowości
(typ_miejscowosci).
Przykład
id_miejscowosci id_gminy nazwa_miejscowosci typ_miejscowosci
0162398 2206032 Abisynia osada
0954722 0609052 Abramowice Koscielne wies
Wykorzystując dane zawarte w tych plikach oraz dostępne narzędzia informatyczne, rozwiąż
poniższe zadania. Odpowiedzi zapisz w pliku wyniki.txt, a odpowiedź do każdego pod-
punktu poprzedź numerem oznaczającym dane zadanie.
Jeżeli w treści pytań użyte są pojęcia:
• gmina miejska — należy przez to rozumieć gminę, na terenie której jest dokładnie
jedna miejscowość i jest to miasto,
• gmina miejsko-wiejska — należy przez to rozumieć gminę, na terenie której znajduje
się kilka miejscowości, z których przynajmniej jedna jest miastem;
• gmina wiejska — należy przez to rozumieć gminę, na terenie której nie ma żadnego
miasta;
• miasto na prawach powiatu — należy przez to rozumieć miasto, którego nazwa jest
taka sama jak nazwa powiatu, na terenie którego się znajduje.
110.1.
Podaj liczbę miast na terenie Polski.
110.2.
Oblicz, ile jest miejscowości każdego typu w powiecie brodnickim (wieś, miasto, osada itd.).
110.3.
Znajdź powtarzające się w kraju nazwy powiatów. Podaj nazwy tych powiatów oraz nazwy
województw, w których te powiaty się znajdują. Zestawienie posortuj alfabetycznie według
nazwy powiatów. Powiaty o tych samych nazwach uporządkuj alfabetycznie według nazw
województw.
110.4.
Ile jest gmin wiejskich w województwie kujawsko-pomorskim?
110.5.
Wykonaj zestawienie gmin miejskich o nazwach zaczynających się na „J”, podając nazwy
powiatów i województw, w których są one położone.
Zadanie 111.
Wiązka zadań Malware
Malware Domain List to niekomercyjny projekt społecznościowy, w którym tworzona jest
lista adresów stron internetowych i dokumentów stwarzających zagrożenie: trojanów, explo-
itów itp. Listę na bieżąco uzupełniają profesjonalni entuzjaści bezpieczeństwa w sieci.
W trzech plikach tekstowych przedstawiono dane zaczerpnięte z tej listy. Dane w wierszach
oddzielone są pojedynczymi znakami tabulacji. W każdym pliku pierwszy wiersz jest wier-
szem nagłówkowym.
W pliku malware.txt znajdują się pozycje z tej listy, wybrane z okresu od stycznia 2014
do stycznia 2015 roku włącznie. Podano: datę rejestracji zagrożenia (data), adres IP kompu-
tera udostępniającego zagrożenie (IP), opis zagrożenia (opis), numer ASN sieci, do której
ten komputer należy (ASN), ścieżkę dostępu do szkodliwej strony lub do zasobu (URL).
Przykład
data IP opis ASN URL
2014-12-17 62.76.74.228 Trojan.Downloader 51408 my-screenshot.net/
2014-12-04 31.41.218.232 CryptoLocker 42655 mysda24.com/f/pacchetto_38.zip
2014-11-25 89.218.31.11 Script.exploit 9198 zakonodatelstvo.kz/russ.html
W pliku asn.txt znajdują się informacje o sieciach komputerowych, zawierające m.in. in-
formacje o numerze ASN (Autonomic System Number) — identyfikatorze sieci, wykorzysty-
wanym w konfiguracji routerów. W pliku podano dla każdej sieci: numer ASN (ASN), inter-
netowy identyfikator kraju (ID_kraju), nazwę organizacji regionalnej przydzielającej adres
ASN (region) oraz nazwę firmy zarządzającej siecią (siec).
Przykład
ASN ID_kraju region siec
1267 it ripencc ASN-INFOSTRADA WIND Telecomunicazioni S.p.A.
2514 jp apnic INFOSPHERE NTT PC Communications, Inc
2914 us arin NTT-COMMUNICATIONS-2914 - NTT America, Inc
Regionalne organizacje przydzielające adresy ASN obejmują:
• apnic (Asia Pacific Network Information Centre) — rejon Azji i Pacyfiku,
• arin (American Registry for Internet Numbers) — rejon Ameryki Północnej,
• lacnic (Latin-American and Caribbean) — rejon Ameryki Łacińskiej i Wysp
Karaibskich,
• ripencc (Réseaux IP Européens) — rejon Europy, Bliskiego Wschodu i centralnej
Azji,
• afrinic — rejon Afryki.
W pliku kraje.txt podano nazwy krajów (kraj) oraz ich 2-literowe identyfikatory inter-
netowe (ID_kraju).
Przykład
kraj ID_kraju
Australia au
France fr
Hungary hu
w pliku tekstowym o nazwie malware_wynik.txt. Do oceny oddaj plik tekstowy za-
wierający wyniki oraz plik zawierający realizację komputerową Twojego rozwiązania.
111.1.
Znajdź te pozycje złośliwego oprogramowania, których celem jest phishing, czyli wyłudzanie
informacji od użytkownika (w polu: opis zawierają łańcuch znaków: phish lub Phish). Podaj
listę zawierającą dla każdej pozycji:
• nazwę kraju, z którego pochodzi komputer udostępniający zagrożenie,
• opis zagrożenia (opis),
• pełną ścieżkę dostępu do szkodliwego pliku (URL).
111.2.
Znajdź pięć sieci, z których komputery udostępniły najwięcej pozycji złośliwego oprogramo-
wania. Podaj zestawienie zawierające dla każdej takiej sieci: nazwę sieci, nazwę kraju, w któ-
rym znajduje się ta sieć, liczbę stron lub dokumentów zawierających złośliwe oprogramowa-
nie oraz liczbę różnych adresów IP, z których to oprogramowanie udostępniono.
111.3.
Dla każdego wpisu na listę malware określ domenę, z której udostępniono szkodliwe opro-
gramowanie. Nazwę domeny stanowią znaki pola URL liczone kolejno od lewej aż do pierw-
szego wystąpienia znaku „/”, bez tego znaku. W każdym polu URL danych znak „/” wystę-
puje przynajmniej jeden raz.
a) Podaj liczbę domen, z których pochodzi szkodliwe oprogramowanie.
b) Serwer DNS można skonfigurować tak, aby odpowiadał kilkoma adresami IP dla jed-
nej domeny. Wyszukaj wśród domen te pozycje, którym odpowiada więcej niż jeden
adres IP. Podaj nazwy tych domen i odpowiadające im liczby różnych adresów IP.
111.4.
Sporządź w postaci tabeli zestawienie, w którym podasz liczbę zarejestrowanych pozycji zło-
śliwego oprogramowania w każdym miesiącu roku 2014, w podziale na poszczególne regio-
ny: apnic, arin, lacnic, ripencc, afrinic. W zestawieniu nie uwzględniaj danych ze stycznia
2015 r.
111.5.
Złośliwe oprogramowanie może być ukryte w plikach graficznych i uaktywniać się podczas
wyświetlania obrazu, wykorzystując luki w programach odtwarzających obraz.
Znajdź wszystkie wpisane na listę malware pozycje informujące o złośliwym kodzie ukrytym
w obrazach zapisanych w formatach: jpg i png (pole URL kończy się: „.jpg” lub „.png”).
Sporządź w postaci tabeli zestawienie, w którym dla każdego, w którym znajdował się kom-
puter udostępniający szkodliwy kod w plikach graficznych, podasz liczby tych plików, z po-
działem na format jpg i png.
Zadanie 112.
Wiązka zadań Kod EAN
Kod EAN (European Article Number) jest kodem kreskowym powszechnie stosowanym na
opakowaniach towarów będących przedmiotem handlu. Czytnik kodu przetwarza go na ciąg
cyfr z zakresu 0..9.
Dla uproszczenia zadania (choć rzeczywistość wykracza poza te reguły) przyjęto, że:
• kody wszystkich towarów są 13-cyfrowe,
• pierwsze 3 cyfry kodu są oznaczeniem kraju, w którym zarejestrowany jest producent,
• następne 4 cyfry identyfikują oddział firmy producenta,
• kolejne 5 cyfr jest identyfikatorem towaru,
• ostatnia cyfra jest cyfrą kontrolną.
W pliku towary.txt zebrano dane o wybranych słodyczach, napojach, deserach i używ-
kach dostępnych na polskim rynku (nieco zmodyfikowane na potrzeby zadania). Kody EAN
towarów są unikatowe. Towary o tej samej nazwie, lecz w opakowaniach o różnych masach,
posiadają różne kody EAN. Dla każdego towaru podano: nazwę (nazwa), jego rodzaj (ro-
dzaj), masę towaru w gramach (masa), podatek VAT (VAT) oraz kod EAN (EAN). Każdy
towar opisany jest w osobnym wierszu. Przykład:
nazwa rodzaj masa VAT EAN
TIKI TAKI czekolada 100 0,23 5909102008735
KOPIEC KRETA ciasto 410 0,05 5909437089003
NIC NAC'S przekaska 40 0,08 4018077798818
W pliku kraje.txt znajdują się nazwy krajów (kraj), w których zarejestrowani są pro-
ducenci towarów, oraz przydzielone tym krajom 3-cyfrowe kody (kod_kraju), będące
pierwszymi trzema cyframi kodów EAN. Większość krajów posiada jeden kod, ale są kraje,
którym przydzielono więcej kodów. Przykład:
kod_kraju kraj
304 Francja
338 Francja
380 Bulgaria
W pliku producenci.txt znajdują się informacje o oddziałach firm producentów towa-

rów. Dla każdego oddziału podano: jego 4-cyfrowy kod stosowany w kodzie EAN
(kod_oddzialu), 3-cyfrowy kod kraju, w którym oddział został zarejestrowany
(kod_kraju), nazwę firmy (nazwa_firmy) oraz lokalizację jej oddziału — nazwę miasta,
ewentualnie z nazwą dzielnicy (lokalizacja). Niektóre firmy mają wiele oddziałów, któ-
re mogą być zarejestrowane w różnych krajach. Przykład:
kod_kraju kod_oddziału lokalizacja nazwa_firmy

590 9020 Torun Pacific
590 1480 Jankowice Kraft-Foods
304 5140 Velizy-Villacoublay Kraft-Foods
W każdym pliku pierwszy wiersz jest wierszem nagłówkowym. Dane w wierszach oddzielone
są znakiem tabulacji.
w pliku tekstowym o nazwie ean_wyniki.txt. Do oceny oddaj ten plik oraz komputero-
wą realizację rozwiązania.
112.1.
Dla każdego rodzaju towarów podaj liczbę różnych krajów, z których te towary pochodzą.
112.2.
Dla wszystkich producentów obecnych na naszym rynku, a zarejestrowanych w Czechach,
podaj nazwy ich firm oraz lokalizacje ich oddziałów.
112.3.
Utwórz zestawienie, w którym dla każdego rodzaju towaru podasz najmniejszą masę towaru
tego rodzaju oraz nazwę towaru tego rodzaju o najmniejszej masie.
112.4.
Wyszukaj towary z rodzaju „baton” w opakowaniach o masie przekraczającej 300g. Dla każ-
dego z nich podaj: nazwę towaru, jego masę oraz nazwę firmy i nazwę kraju, w którym zare-
jestrowano oddział producenta tego towaru.
112.5.
Każdy towar ma określoną stawkę podatku VAT. Sporządź zestawienie, w którym dla każ-
dego kraju podasz liczbę towarów pochodzących z tego kraju, z podziałem na poszczególne
stawki podatku VAT.
3. Komentarze do zadań 219
3. Komentarze do zadań
Zadanie 3.
Zastanówmy się, co dostaniemy w wyniku wywołania funkcji F(x, n). Niech n = 3•a+b, gdzie
a i b są nieujemnymi liczbami całkowitymi oraz b < 3. Wówczas xn = x3•a+b = xa•xa•xa•xb.
Rozważmy teraz funkcję F. Nietrudno spostrzec, że gdy n < 3, to wartością F(x,n) jest xn, na-
tomiast dla n = 3•a+b > 2 mamy
F(x,n) = xb•F(x, 3•a) = xb•F(x,a) •F(x,a) • F(x,a) = xb•xa•xa•xa = xn.
3.1.
Aby obliczyć wynik wywołania F(2, 10), wywołujemy rekurencyjnie F(2, 9), ponieważ 210 =
23•3+1.
Aby obliczyć wynik wywołania F(2, 9), wywołujemy rekurencyjnie F(2, 3) – 29 = 23•3 =
23•23•23.
Aby obliczyć wynik wywołania F(2, 3), wywołujemy rekurencyjnie F(2, 1) – 23 = 23•1 =
21•21•21.
W wyniku wywołania F(2, 1) dostajemy 2.
Do obliczenia wyniku wywołania F(2, 3) podnosimy do potęgi trzeciej otrzymany wynik wy-
wołania F(2,1) i dostajemy 8.
Do obliczenia wyniku wywołania F(2, 9) podnosimy do potęgi trzeciej otrzymany wynik wy-
wołania F(2,3) i dostajemy 512.
Do obliczenia wyniku wywołania F(2, 10) mnożymy przez 2 otrzymany wynik wywołania
rekurencyjnego (2,9), otrzymując na koniec 1024.
3.2.
Wiedząc, że funkcja oblicza wartość xn, łatwo już wypełnić brakujące pola w tabeli.
3.3.
Wywołanie F(2, 2):
wykonujemy 2*F(2, 1), czyli mamy jedno mnożenie.
Wywołanie F(2, 3):
wywołujemy F(2, 1) (bez mnożeń), a następnie podnosimy uzyskany wynik do potęgi trzeciej,
czyli w sumie wykonujemy dwa mnożenia.
Wywołanie F(3, 4):
wykonujemy 3*F(3, 3), czyli jedno mnożenie.
Dla uzyskania F(3, 3) obliczamy najpierw F(3, 1) (bez mnożenia), a następnie uzyskany wy-
nik podnosimy do potęgi trzeciej, co oznacza kolejne dwa mnożenia.
W sumie wykonywane są trzy mnożenia.
Podobnie analizujemy pozostałe przypadki.
3.4.
Po wywołaniu F z argumentem n będącym potęgą trójki w kolejnych wywołaniach rekuren-
cyjnych za każdym razem zmniejszana jest trzykrotnie wartość argumentu n, inaczej mówiąc,
zmniejszany jest wykładnik potęgi trójki o jeden. Do momentu zmniejszenia argumentu do 1
takich zmniejszeń będzie log 3 n . Po każdym z tych wywołań zostaną wykonane dwa mnoże-
nia, zatem łączna liczba mnożeń wyniesie 2 ⋅ log 3 n .
Zadanie 4.
4.1.
Zamieniamy liczbę z systemu silniowego na system dziesiętny:
(310)! = 3 ⋅ 3! + 1 ⋅ 2! + 0 ⋅ 1! = 3 ⋅ 6 + 2 + 0 = 20
(2011)! = 2 ⋅ 4! + 0 ⋅ 3! + 1 ⋅ 2! + 1 ⋅ 1! = 2 ⋅ 24 + 0 + 2 + 1 = 51
(54211)! = 5 ⋅ 5! + 4 ⋅ 4! + 2 ⋅ 3! + 1 ⋅ 2! + 1 ⋅ 1! = 5 ⋅ 120 + 4 ⋅ 24 + 2 ⋅ 6 + 2 + 1 = 711
4.2.
Korzystamy ze wskazówki umieszczonej w treści zadania. W systemie silniowym współ-
czynnik xi, odpowiadający mnożnikowi i!, spełnia zależność 0 ≤ ≤ . Oznacza to, że mak-
symalną cyfrą odpowiadającą mnożnikowi 5! jest cyfra 5, maksymalną cyfrą odpowiadającą
mnożnikowi 4! jest 4 itd. Zatem maksymalną liczbą 5-cyfrową zapisaną w silniowym syste-
mie pozycyjnym jest (54321)! .
4.3.
Aby wykonać zamianę liczby 5489 z systemu dziesiętnego na silniowy, posługujemy się
schematem opisanym w zadaniu.
Szukamy największej liczby k, takiej że k! ≤ 5489. Ponieważ 7!=5040, to k = 7. Obliczamy
wynik działania: x div k! = 5489 div 5040 = 1. W ten sposób otrzymujemy pierwszą cyfrę
zapisu silniowego. Następnie obliczamy: x mod k! = 5489 mod 5040 = 449. Liczba 449 jest
nową wartością x. Żeby wyznaczyć kolejną cyfrę zapisu silniowego, zmniejszamy k o 1. Ana-
logicznie wypełniamy kolejne wiersze tabeli:
5489 7 1 449
449 6 0 449
449 5 3 89
89 4 3 17
17 3 2 5
5 2 2 1
1 1 1 0
4.4.
Analizujemy przedstawiony algorytm. W pierwszym etapie szukamy największej liczby k,
takiej że k! ≤ x. Zauważmy, że pętla kończy się, gdy k! ≥ x. Jeżeli k! = x, to znaleźliśmy od-
powiednie k. Jeżeli k! > x, to musimy zmienić wartość zmiennej silnia (zmniejszamy wartość
silnia k razy) oraz k (zmniejszamy k o 1). Stąd wynika, że pierwszą lukę w algorytmie wypeł-
niamy zapisem: jeżeli silnia> x.
W drugiej części algorytmu obliczamy kolejne cyfry zapisu silniowego. Aby uzyskać kolejną
cyfrę, musimy obliczyć wynik dzielenia całkowitego liczby x przez k!, co odpowiada instruk-
cji cyfra ← x div silnia. Po aktualizacji tworzonego zapisu silniowego (instrukcja
s ← s ◦ tekst (cyfra)) aktualizujemy wartość x, co odpowiada instrukcji x ← x mod silnia lub
x ← x — cyfra *silnia. Ostatnim etapem jest przygotowanie nowej wartości silni odpowiada-
jącej kolejnej cyfrze w zapisie silniowym. Będzie to silnia ← silnia div k.
Zadanie 5.
5.1.
W analizie posłużymy się tabelą, w której prześledzimy wartości istotnych zmiennych w trak-
cie działania algorytmu. Wiersze tabeli opisujące fragmenty działania algorytmu, w których
nie zmienia się wartość zmiennej j, zostały pogrupowane przez zastosowanie różnych odcieni
tła.
Wartość Która instrukcja wykonana
j p k i x A[i] k←i p←i
5 5 7 6 5 11 +
4 4 7 5 10 5 +
4 5 7 6 10 11 +
3 3 7 5 3 5 +
3 3 5 4 3 10 +
2 2 7 4 4 10 +
2 2 4 3 4 3 +
1 1 7 4 12 10 +
1 4 7 5 12 5 +
1 5 7 6 12 11 +
5.2.
Brakujące fragmenty algorytmu dotyczą zapamiętania, a następnie wstawienia w poprawne
miejsce w tablicy aktualnie przetwarzanego elementu ciągu, czyli A[j]. W pętli zewnętrznej
elementy ciągu są przetwarzane od przedostatniego do pierwszego, a w pętli wewnętrznej
zmienna sterująca i rośnie. Dlatego wyszukiwanie liniowe sprowadza się tutaj do przegląda-
nia już uporządkowanych elementów tablicy A[j+1], A[j+2],…, A[n] w celu znalezienia wła-
ściwego miejsca dla elementu A[j]. Ponieważ w pętli wewnętrznej porównujemy kolejne ele-
menty z x, pierwsza brakująca instrukcja służy zapamiętaniu j-tego elementu w zmiennej x. W
pętli wewnętrznej poszukiwanie miejsca do wstawienia j-tego elementu rozpoczynamy od
pozycji j+1, dlatego druga brakująca instrukcja to i ← j + 1. Ostatnia brakująca instrukcja
służy wstawieniu zapamiętanego w zmiennej x elementu we właściwe miejsce. Indeks i za-
trzymuje się w wewnętrznej pętli na elemencie większym od wstawianego elementu x, dlate-
go x umieszczamy na pozycji i – 1. (Zauważmy, że elementy A[j+1],…,A[i – 1] zostają wsku-
tek wykonania pętli wewnętrznej przesunięte o jedną pozycję w lewo.)
5.3.
W obu analizowanych algorytmach porównania elementów ciągu są wykonywane w pętli
wewnętrznej. Liczba powtórzeń tej pętli zależy od wartości danych. Dla ciągu liczb podanych
w zadaniu liczba porównań jest różna w obu algorytmach.
Natomiast liczba przesunięć elementów tablicy zależy tylko od wartości danych i jest dla
ustalonych danych wejściowych taka sama w obu algorytmach.
W porównywanych algorytmach liczba powtórzeń zewnętrznej pętli zawsze jest taka sama,
bez względu na wartości danych wejściowych. W obu przypadkach pętla wykonywana jest
dla j = n - 1, n - 2, … , 1. Instrukcja podstawienia dla zmiennej x jest wykonywana tylko
w pętli zewnętrznej, więc liczba jej wykonań jest (dla ustalonych danych) zawsze taka sama
w obu algorytmach.
Zadanie 6.
6.1.
Niewielki rozmiar analizowanych danych pozwala na prześledzenie działania algorytmu
i ustalenie końcowej zawartości tablicy A bez pełnego zrozumienia istoty działania algorytmu.
Istotne jest tutaj, że w kolejnych obrotach pętli „dopóki s<n wykonuj” porównujemy ze sobą
(i ewentualnie zamieniamy) elementy tablicy A w odległościach 1, 2, 4 itd. Śledząc działanie
programu, uzyskamy następujące rozwiązanie:
2 [4, 3, 1, 2] [1, 4, 3, 2]
2 [2, 3, 4, 1] [1, 3, 2, 4]
3 [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8] [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8]
3 [8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1] [1, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2]
3 [4, 5, 6, 1, 8, 3, 2, 4] [1, 5, 4, 6, 2, 8, 3, 4]
Postarajmy się jednak zrobić trochę więcej: ustalić ideę podanego algorytmu; wiedzę tę wy-
korzystamy również przy rozwiązywaniu zadań 2 i 3.
Najpierw zauważmy, że po zakończeniu pętli „dla i=1,2,…,k wykonuj” zmienna n ma war-
tość 2k.
W pierwszym obrocie pętli „dopóki s<n wykonuj” porównujemy A[1] z A[2], A[3] z A[4] itd.
Przy porównaniu A[i] z A[i+1] wykonujemy zamianę, gdy A[i]>A[i+1]. A zatem po pierw-
szym obrocie pętli w A[1] znajduje się minimum z A[1] i A[2], w A[3] znajduje się minimum
z A[3] i A[4], w A[5] znajduje się minimum z A[5] i A[6] itd.
Po każdym obrocie pętli „dopóki s<n wykonuj” wartość s zwiększa się dwukrotnie. Tak
więc przy drugim obrocie tej pętli wartość s będzie równa 2. Wówczas porównamy A[1]
z A[3] i, w przypadku gdy A[1] >A[3], dokonana zostanie zamiana tych elementów. W efekcie
w A[1] znajdzie się minimum z czterech pierwszych elementów tablicy A. Następnie porów-
namy A[5] z A[7], skutkiem czego w A[5] znajdzie się minimum z A[5], A[6], A[7], A[8],
a więc minimum z kolejnych czterech elementów tablicy A. Przeprowadzając analizę tak
dalej, dochodzimy do wniosku, że takie lokalne minima z grup kolejnych czwórek elementów
tablicy A znajdą się w pierwszych elementach tych czwórek.
Co się stanie w kolejnych obrotach pętli „dopóki s<n wykonuj”? Łatwo sprawdzić, że wiel-
kość grup będzie podwajana. Tak więc będziemy mieć do czynienia z grupami kolejnych 8
elementów, następnie — grupami kolejnych 16 elementów itd…. Minima z tych grup będą
zapamiętywane w pierwszych elementach grup. Zatem po kolejnych obrotach pętli w A[1]

będą zapamiętane kolejno minima z pierwszych 2i elementów tablicy A. W szczególności po
k-tym obrocie, a więc na zakończenie algorytmu, w A[1] znajdzie się minimum ze wszystkich
elementów tablicy A.
6.2.
Dwa pierwsze zdania są fałszywe, co można zauważyć na przykładach z zadania pierwszego.
Stwierdzenie „Po zakończeniu działania algorytmu 1 komórka A[1] zawiera najmniejszą
z liczb A[1],…,A[2k]” zachodzi dla przykładów z zadania 1, a jego prawdziwość dla każdych
danych wejściowych uzasadniliśmy, omawiając powyżej działanie algorytmu 1.
6.3.
Przypomnijmy, że po wykonaniu pierwszej pętli n jest równe 2k. Zauważmy też, że
w pierwszym obrocie pętli „dopóki s<n wykonuj” instrukcja w wierszu (*) wykona się n/2
razy, w drugim obrocie pętli wykona się n/4 razy itd., w ostatnim obrocie wykona się jeden
raz (dla s=2k – 1=n/2). Zatem instrukcja w wierszu (*) wykona się
1 + 2 + 4 + …+ n/4 + n/2 = n – 1
razy (zauważ, że liczby 1, 2, 4, … tworzą ciąg geometryczny). Oznacza to, że pierwsze
z podanych czterech stwierdzeń jest prawdziwe, a drugie fałszywe (2n>n – 1 > n/2 dla n>2).
Ponieważ wartość s jest w trakcie działania algorytmu większa od zera, a instrukcja zamiany
z wiersza (**) wykonuje się tylko, gdy A[j]>A[j+s], instrukcja (**) nie zostanie wykonana ani
razu dla ciągów uporządkowanych, czyli spełniających A[1]<A[2]<…<A[n]. Prawdziwe jest
zatem stwierdzenie: „Możliwe jest dobranie takiej początkowej zawartości A[1..2k], że in-
strukcja zamiany z wiersza (**) nie wykona się ani razu”.
W celu ustalenia prawdziwości ostatniego z podanych zdań zauważmy, że liczba wykonań
instrukcji z wiersza (**) jest nie większa od liczby wykonań instrukcji z wiersza (*). Ustalili-
śmy wcześniej, że liczba wykonań (*) jest równa n – 1, zatem ostatnie z podanych w zadaniu
zdań jest fałszywe: liczba wykonań (**) jest nie większa n – 1 < 2n2 dla n>0.
6.4.
Zwróćmy uwagę na kluczowe różnice między pętlą wewnętrzną „dopóki j<n wykonuj” algo-
rytmu 1 i analogiczną pętlą algorytmu 2:
• w wierszu (*) algorytmu 1 porównujemy elementy, których indeksy różnią się o s, na-
tomiast w analogicznym wierszu algorytmu 2 porównujemy zawsze elementy sąsied-
nie;
• wartość j jest zwiększana o s po każdym obrocie pętli „dopóki s<n wykonuj”
w algorytmie 1, natomiast w algorytmie 2 jest zwiększana o 1.
Kolejna kluczowa zmiana (w porównaniu z algorytmem 1) dotyczy modyfikacji zmiennej s
na końcu każdego obrotu zewnętrznej pętli „dopóki s<n wykonuj”: „s ← 2⋅s” w algorytmie 1
została zmieniona na „s ← s+1” w algorytmie 2.
Okazuje się, że po opisanych powyżej zmianach algorytmu 1 (których efektem jest algorytm
2) uzyskujemy metodę sortowania bąbelkowego:
• w pierwszym obrocie pętli „dopóki s<n wykonuj” największy element spośród
A[1],…,A[n] zostanie przeniesiony na pozycję A[n] (po „napotkaniu” największego
elementu będziemy go zamieniać z kolejnymi elementami aż do umieszczenia go na

pozycji A[n]);
• w drugim obrocie pętli „dopóki s<n wykonuj” największy element spośród
A[1],…,A[n – 1] zostanie przeniesiony na pozycję A[n – 1] (po „napotkaniu” tego
elementu będziemy go zamieniać z kolejnymi elementami aż do umieszczenia go na
pozycji A[n – 1]);
• ogólnie po i obrotach pętli „dopóki s<n wykonuj” dla i∈[1,n – 1] spełniony jest wa-
runek: i największych elementów spośród A[1],…,A[n] jest umieszczonych
w kolejności niemalejącej w komórkach A[n – i +1], A[n – i +2],…, A[n].
Zauważmy, że pętla zewnętrzna „dopóki s<n wykonuj” wykona n – 1 obrotów. Z powyż-
szych własności wynika zatem, że po zakończeniu działania algorytmu n – 1 największych
elementów z A[1],…,A[n] znajdzie się w komórkach A[2], A[3],…, A[n] w kolejności
A[2]≤ A[3] ≤…≤ A[n].
Z powyższych obserwacji również wynika, że najmniejszy element z A[1],…,A[n] znajdzie
się po zakończeniu działania algorytmu w A[1], a zatem efektem działania algorytmu 2 jest
uporządkowanie niemalejące A[1],..,A[n]. Powyższe obserwacje prowadzą do następującego
opisu wyniku działania algorytmu 2:
Po zakończeniu działania algorytmu 2 element A[i] jest nie większy (mniejszy bądź rów-
ny)
niż element A[i+1] dla każdego i większego od 0
oraz mniejszego od n
Pętla „dopóki s<n wykonuj” wykonuje n – 1 obrotów, w każdym z nich pętla wewnętrzna
(oraz instrukcja w wierszu (*)) wykona się n – 1 razy. Zatem liczba wykonań wiersza (*) wy-
nosi (n – 1)2, co pozwala następująco uzupełnić luki w ostatnim zdaniu:
• więcej niż n razy
• mniej niż n2 razy
Zadanie 7.
7.1.
W zadaniu należy wybrać te dane spośród wymienionych w treści, które są zgodne z podaną
specyfikacją rozważanego algorytmu. W specyfikacji tej zakłada się, że dana tablica T zawie-
ra n liczb rzeczywistych, gdzie = 2 , a więc jest liczbą będącą potęgą dwójki. Tego za-
łożenia nie spełnia jedynie trzecia tablica podana w poleceniu.
Aby rozwiązać drugą część zadania, należy przeanalizować działanie algorytmu z treści zada-
nia. Można zauważyć, że algorytm ten wykorzystuje technikę dziel i zwyciężaj w celu upo-
rządkowania tablicy T od elementu najmniejszego do największego. Mianowicie algorytm
dzieli tablicę T na dwie części. Następnie rekurencyjnie wywołuje algorytm uporządkuj, aby
je posortować (w kolejności od najmniejszego elementu). Otrzymane dwie uporządkowane
części są następnie scalane, za pomocą procedury scal, w jedną całość, która jest ostatecznym
wynikiem algorytmu. Algorytm ten to nic innego niż algorytm sortowania przez scalanie
(ang. merge-sort). W celu rozwiązania zadania wystarczy zatem uporządkować wybrane ta-
blice, które spełniają specyfikację.
7.2.
W zadaniu należy uzupełnić zasugerowane drzewo wywołań rekurencyjnych wykonywanych
przez algorytm uporządkuj. Zgodnie z analizą algorytmu, jaką przedstawiono w opisie po-
przedniego zadania, algorytm ten zawsze dzieli daną tablicę [1 . . ] na dwie części:
[1 . . ], [ + 1 . . ],
gdzie jest równe n/2. Ponieważ w specyfikacji algorytmu powiedziane jest, że = 2 ,
więc otrzymane części są równoliczne i zawierają dokładnie po = 2 elementów. To
pozwala na rekurencyjne wywołanie algorytmu uporządkuj dla obu części, a w konsekwencji
uzasadnia poprawność algorytmu. Aby rozwiązać zadanie, wystarczy zatem dzielić daną ta-
blicę na połowy. Z algorytmu można łatwo odczytać, że dla tablic jednoelementowych ( =
1) podział na części już nie występuje. Stąd w rozwiązaniu należy drzewo zakończyć na po-
ziomie, w którym we wszystkich wierzchołkach znajdują się tylko pojedyncze liczby.
7.3.
W zadaniu należy podać łączną liczbę kosztownych operacji, jaka zostanie wykonana przez
funkcję uporządkuj dla tablicy 16-elementowej. Zakładamy, że kosztowne operacje ukryte są
w funkcji scal, która wykonuje 2k-1 operacji dla dwóch tablic o długości . W rozwiązaniu
zadania bardzo pomocne jest narysowanie drzewa wywołań rekurencyjnych, które pozwala
zauważyć, gdzie są wykonywane kosztowne operacje i ile ich jest. W tym celu skorzystamy
z drzewa z poprzedniego zadania.
8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10, 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9
8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9
Pierwsza obserwacja jest taka, że szukana liczba operacji wykonanych przez algorytm
uporządkuj jest sumą liczby kosztownych operacji wykonywanych przez funkcje scal,
realizowanych na różnych poziomach tego drzewa.
Aby uzyskać wynik — tablica 16-elementowa na szczycie drzewa(pierwszy poziom), należy
scalić dwa wyniki, tj. dwie tablice (na drugim poziomie) o długości 8. Oznacza to, że
realizowane jest scalanie, które wykona 2 ⋅ 8 − 1 = 15 kosztownych operacji. Dalej na
kolejnym poziomie realizowane są dwie operacje scalania tablic o długości 4, co łącznie daje
2 ⋅ (2 ⋅ 4 − 1) = 14 kosztownych operacji. Rozumując dalej w ten sam sposób, dochodzimy
do wniosku, że na kolejnym poziomie wykonywanych jest łącznie 4 ⋅ (2 ⋅ 2 − 1) = 12
kosztownych operacji, a na końcu 8 ⋅ (2 ⋅ 1 − 1) = 8 kosztownych operacji. Ostatecznie
uzyskujemy łącznie 15 + 14 + 12 + 8 = 49 wszystkich kosztownych operacji
wykonywanych przez algorytm uporządkuj(T) dla tablicy 16-elementowej.
Zadanie 8.
8.1.
Dla pierwszego wiersza w tabeli dane wejściowe to A=[3, 5, 12, 17] i B=[8, 10, 13, 14] oraz
x=21.
Przeanalizujmy kolejne kroki algorytmu. Na początku zmienne i oraz j przyjmują wartości:
i=1, j=4, liczba elementów w każdej tablicy wynosi n=4. Policzmy, ile razy sprawdzony zo-
stanie warunek w wierszu (*).
Lp. i j Czy i ≤ n oraz j > A[i]+B[j] (*) Czy Czy A[i]+B[j])<x
0 A[i] + B[j] = x
1 1 4 tak 17 nie tak
3 3 4 tak 26 nie nie
4 0 nie koniec działania algorytmu, wynik: FAŁSZ
Dla danych wejściowych: A=[4, 6, 8, 10] i B=[5, 7, 9, 11] oraz x=13:
Lp. i j Czy i ≤ n oraz j > A[i]+B[j] (*) Czy Czy A[i]+B[j])<x
0 A[i] + B[j] = x
2 1 3 tak 13 koniec działania algorytmu, wynik:
PRAWDA
8.2.
Analiza działania algorytmu dla danych wejściowych z zadania 8.1 naprowadza na ogólny
wynik obliczany przez algorytm. Teraz należy tylko sformułować prawidłowo i precyzyjnie
specyfikację. Dla dwóch tablic A i B posortowanych rosnąco oraz liczby x algorytm sprawdza,
czy istnieje suma złożona z dowolnej liczby z tablicy A i dowolnej liczby z tablicy B, która
jest równa liczbie x. Algorytm pobiera elementy z tablicy A, począwszy od pierwszego,
a z tablicy B, zaczynając od elementu ostatniego. Najpierw sprawdza, czy suma obu elemen-
tów jest równa x, jeśli tak, to kończy działanie z wynikiem PRAWDA, w przeciwnym razie
sprawdza, czy suma jest mniejsza od x. Jeżeli tak, to bierze do sumy kolejny (większy od po-
przedniego) element z tablicy A (indeks i zwiększa się o 1). Jeżeli zaś suma jest większa od x,
bierze mniejszy element z tablicy B (indeks j zmniejsza się o 1). Dzięki takim przesunięciom i
oraz j nie gubi dobrej sumy.
Przyspieszenie takiego sprawdzania jest możliwe dzięki odpowiedniej kolejności przegląda-
nia tablic (zmienne i, j) oraz pominięciu zbędnych sum, o których wiadomo, że są albo za
duże, albo za małe w stosunku do x.
8.3.
Skoro algorytm ma zwrócić wartość PRAWDA, wybierzmy dwa elementy takie, które należą
do dwóch różnych tablic, a ich suma wyniesie 20, np. 10 i 10. Najlepiej jeśli sumy każdych
dwóch pozostałych elementów będą różne od 20. Tablice powinny być uporządkowane ro-
snąco. Chcemy, aby algorytm wykonał dokładnie sześć porównań. Jedna z możliwych strate-
gii polega na zmuszeniu algorytmu do przejścia po wszystkich elementach tablicy A (5 po-

równań), a następnie porównania piątego elementu z tablicy A z czwartym elementem z tabli-
cy B, po którym algorytm zwróci wynik PRAWDA i zakończy działanie. Niech para (i, j)
oznacza indeks i-tego elementu tablicy A i j-tego elementu tablicy B. Można dobrać elementy
tablic tak, aby sumy w parach (1,5), (2,5), (3,5), (4,5) były mniejsze od 20, suma pary (5,5)
była większa od 20 i dopiero para (5,4) dała sumę równą 20, co spowoduje podanie PRAWDA
i zakończenie wykonywania algorytmu.
Może to być na przykład A=[2, 4, 6, 8, 10] i B=[5, 7, 9, 10,11] oraz x=20.
Zadanie 9.
9.1.
Działanie wieże(3, A, B, C) opiszemy przy pomocy tak zwanego drzewa wywołań rekuren-
cyjnych. W drzewie tym zapisywać będziemy wszystkie wywołania funkcji wieże będące
wynikiem uruchomienia wieże(3, A, B, C). Wywołania wieże(i, x, y, z) i wieże(i’, x’, y’, z’)
połączymy skierowaną krawędzią, jeśli w treści wieże(i, x, y, z) następuje wywołanie wieże(i’,
x’, y’, z’). Na przykład prowadzimy krawędź od wieże(3, A, B, C) do wieże(2, C, B, A), gdyż
wykonanie wieże(3, A, B, C) powoduje wywołanie wieże(2, C, B, A) (jest to wywołanie
z ostatniego wiersza: wieże(n – 1, z, y, x)). Poniżej prezentujemy pełne drzewo wywołań re-
kurencyjnych dla wieże(3, A, B, C).
W efekcie uzyskujemy następujące rozwiązanie zadania:

n x y z
3 A B C
2 A C B
1 A B C
1 B C A
2 C B A
1 C A B
1 A B C
9.2.
Zadanie możemy rozwiązać, śledząc działanie funkcji „krok po kroku”, pamiętając przy tym
o całej hierarchii wywołań rekurencyjnych. Przedstawimy nieco inne rozwiązanie, korzystają-
ce z drzewa wywołań rekurencyjnych, które utworzyliśmy, rozwiązując zadanie 1. Tworząc
drzewo, stosowaliśmy zasadę, że wywołania funkcji wieże wykonywane w trakcie działania
wieże(i, x, y, z) są wypisywane pod wywołaniem wieże(i, x, y, z), w kolejności od lewej do
prawej, zgodnie kolejnością ich wykonań w trakcie działania wieże(i, x, y, z). Na przykład
wywołanie wieże(2, A, C, B) jest wykonywane przed wieże(2, C, B, A) w trakcie wie-
że(3, A, B, C), co odpowiada ich kolejności „od lewej do prawej” w naszym drzewie.
Z powyższej obserwacji i treści funkcji wynika, że dla każdego węzła naszego drzewa naj-
pierw wypisywane będą ruchy z jego „lewego poddrzewa”, potem ruch „wypisz x  y”,
a następnie ruchy z jego „prawego poddrzewa”. Na przykład dla wieże(2, C, B, A) mamy ciąg
ruchów:
CA; CB; AB,
gdzie podkreślony ruch CB jest wynikiem instrukcji „wypisz x  y” wykonanej
w wieże(2, C, B, A), a pozostałe ruchy są wynikiem wywołań rekurencyjnych.
Stosując powyższą obserwację, widzimy, że ciąg ruchów wygenerowany przez wieże(3, A, B,
C) to:
AB; AC; BC; AB; CA; CB; AB,
gdzie podkreślony ruch AB jest wynikiem instrukcji „wypisz x  y” wykonanej
w wieże(3, A, B, C), ruchy na lewo od podkreślonego AB to efekt działania wieże(2, A, C,
B), a ruchy na prawo od podkreślonego AB to efekt działania wieże(2, C, B, A).
9.3.
Obserwację podaną w treści zadania możemy wyrazić zależnością H(n)=2⋅H(n – 1)+1 dla
n>1. Z treści funkcji wynika też, że H(1)=1 (przy jednym krążku wykonujemy jeden ruch).
Stosując te zależności, uzyskujemy poniższe wartości:
n H(n)
1 1
2 3
3 7
4 15
5 31
6 63
7 127
8 255
9 511
10 1023
Powyższa tabela pozwala nam odkryć zależność H(n) = 2n – 1. Formalnie zależność tę może-
my wykazać na przykład za pomocą zasady indukcji matematycznej, z którą czytelnik być
może zetknął się na lekcjach matematyki lub którą będzie miał sposobność poznać na stu-
diach wyższych.
9.4.
Algorytm przedstawiony w treści zadania wygeneruje dokładnie ten sam ciąg ruchów, jaki
uzyskalibyśmy, stosując algorytm rekurencyjny podany wcześniej (dla odpowiednio wybra-
nego pręta startowego i pręta docelowego). Wiedząc o tym, moglibyśmy posiłkować się roz-
wiązaniem zadania 2. Równość ciągów ruchów generowanych przez oba algorytmy nie jest
jednak oczywista, szczególnie przy pierwszym zetknięciu z problemem wież z Hanoi
i podanymi algorytmami. Dlatego poniżej prezentujemy rozwiązanie, w którym nie korzysta-
my z tych własności.
Mamy prześledzić działanie algorytmu dla parzystego n (n=4), przy którym nieparzyste ruchy
(pierwszy, trzeci, piąty,…) będą polegały na przenoszeniu krążka nr 1 o jedną pozycję na le-
wo (ruchy AC, BA lub CB), natomiast pozostałe ruchy nie zmienią pozycji krążka
numer 1. Z obserwacji tych wynika, że uzyskany ciąg ruchów można opisać jako:
AC, ??, CB, ??, BA, ??, AC, ??, CB, ??, BA, ??, …,
gdzie ?? odpowiada jednemu ruchowi, w którym nie zmieniamy pozycji krążka numer 1. Po
przeniesieniu krążka numer 1 ruchem AC krążek numer 1 znajdzie się na pręcie C, więc
w następnym ruchu nie uczestniczy pręt C. Analogicznie po przeniesieniu krążka numer 1
ruchem CB krążek numer 1 znajdzie się na pręcie B, więc w następnym ruchu nie uczestni-
czy pręt B. Podobna obserwacja zachodzi dla przeniesienia krążka 1 ruchem BA. Pozwala
to nieco uszczegółowić ciąg ruchów:
AC, A ? B, CB, A ? C, BA, B ? C, AC, A ? B, CB, A ? C, BA, B ? C, …,
gdzie x ? y oznacza ruch xy lub yx, w zależności od tego, który ruch w danym momencie
jest dozwolony (pamiętajmy, że nie możemy kłaść krążka większego na mniejszy).
Stosując schemat oparty na powyższej regule, stwierdzimy, że wszystkie krążki zostaną prze-
niesione z pręta A na pręt B po następujących piętnastu ruchach:
AC, AB, CB, AC, BA, BC, AC, AB, CB, CA, BA, CB, AC,
AB, CB.
Zadanie 10.
10. 1.
Z treści zadania natychmiast otrzymujemy, że = 16, a więc = 4. Do rozwiązania zada-
nia wystarczy zauważyć, że tablica Z[0 .. m-1] ma przechowywać potęgi , , , , gdzie
= 2.
10.2.
Rozwiązanie zadania wymaga przeprowadzenia krótkiej analizy algorytmu zapisanego
w funkcji F. Można zauważyć, że funkcja F dokonuje podziału danej tablicy na połowy, o ile
> 1, a następnie wywołuje się rekurencyjnie dla obu części. Dodatkowo na końcu wyko-
nywane jest jeszcze jedno mnożenie. Stąd natychmiast otrzymujemy wzór rekurencyjny na
liczbę ( ) operacji mnożenia wykonywanych przez funkcję F dla tablicy n-elementowej:
( ) = 2 ⋅ ( /2) + 1.
Dysponując powyższym wzorem, możemy łatwo znaleźć wyniki, które należy wpisać do ta-
belki. Ponadto warto zauważyć, że rozwiązaniem powyższej rekurencji jest funkcja
( )= − 1 ( = 2 ).
10.3.
Najpierw wyznaczymy ( ) — liczbę wywołań rekurencyjnych, jaka zostanie wykonana
przez funkcję F przy obliczaniu wartości wielomianu ( ) stopnia − 1, gdzie jest potęgą
dwójki. Po przeprowadzeniu krótkiej analizy algorytmu możemy zauważyć, że jeśli = 1, to
funkcja F nie wykona żadnych dodatkowych wywołań rekurencyjnych, a więc
(1) = 1.
Natomiast dla > 1 można zauważyć, że funkcja wykonuje dodatkowo dwa wywołania re-
kurencyjne dla tablic o połowę mniejszych, co oznacza, że
( ) = 2 ( /2) + 1.
Uczeń może tutaj zauważyć podobieństwo do poprzedniego zadania. Jedyną róznicą jest to,
że w powyższej rekurencji mamy warunek początkowy (1) = 1. W zadaniu jednak należy
znaleźć wzór ogólny dla ( ). Aby go wyprowadzić, warto wyznaczyć kilka początkowych
wartości funkcji ( ), mianowicie mamy:
(1) = 1
(2) = 2 ⋅ (1) + 1 = 3,
(4) = 2 ⋅ (2) + 1 = 7,
(8) = 2 ⋅ (4) + 1 = 15,
(16) = 2 ⋅ (8) + 1 = 31.
Stąd można wywnioskować, że ( ) = 2 − 1. Można to udowodnić za pomocą indukcji
matematycznej.
10.4.
W zadaniu rozważane są wielomiany stopnia − 1, gdzie tym razem jest potęgą trójki. Do
rozwiązania problemu obliczania wartości wielomianu stosuje się również technikę dziel
i zwyciężaj. Zaproponowana funkcja G dokonuje podziału tablicy współczynników na trzy
równe części, a następnie, po rozwiązaniu trzech podproblemów obliczania ( ), ( ), ( ),
funkcja oblicza swój wynik, wykonując dodatkowo 2 mnożenia. W zadaniu należy obliczyć
łączną liczbę mnożeń (oznaczmy ją przez ℎ( )) wykonywanych przez funkcję G dla proble-
mów o pewnych rozmiarach. Przeprowadzając analizę podobną jak w zadaniu 2, otrzymuje-
my następujący związek rekurencyjny:
ℎ( ) = 3ℎ( /3) + 2
z warunkiem początkowym ℎ(1) = 0. Powyższy wzór właściwie wystarczy do rozwiązania
całego zadania. Warto jednak dla dodatkowego ćwiczenia wykazać, że rozwiązaniem powyż-
szej rekurencji jest funkcja
ℎ( ) = − 1.
Porównując to z wynikiem zadania 2, widzimy, że funkcje F i G wykonują dokładnie tę samą
liczbę mnożeń.
Zadanie 11.
11.1.
Rozwiązanie zadania ułatwia fakt, że coraz bardziej złożone wyrażenia pojawiające się
w kolejnych wierszach tabeli składają się z wyrażeń, które występują w wierszach wcześniej-
szych. W szczególności wyrażenie z ostatniego wiersza
( (4 + 3) ∗ 2 ) – (5 ∗ ( 7 – 6 ) )
można przedstawić jako W1 – W2 dla wyrażeń
W1 = ((4 + 3) ∗ 2),
W2 = (5 ∗ ( 7 – 6 )),
które znajdują się odpowiednio w wierszu trzecim i czwartym tabeli. A zatem
ONP(( (4 + 3) ∗ 2 ) – (5 ∗ ( 7 – 6 ) )) = ONP(W1) ONP(W2)-
dla powyższych W1 i W2. Wypełniając kolejne wiersze tabeli, możemy zatem korzystać z war-
tości zapisanych w wierszach wcześniejszych. Poniżej prezentujemy końcowe rozwiązanie:
W = W1 op W2 W1 W2 op ONP(W)
4+3 4 3 + 43+
(4 + 3) ∗ 2 (4+3) 2 ∗ 43+2∗
5∗(7–6) 5 (7 – 6) ∗ 576–∗
( (4 + 3) ∗ 2 ) – (5 ∗ ( 7 – 6 ) ) ( (4 + 3) ∗ 2 ) (5 ∗ ( 7 – 6 ) ) – 43+2∗576–∗–
11.2.
Zadanie to można rozwiązać, śledząc działanie algorytmu na podanych danych.
W algorytmie korzystamy ze stosu reprezentowanego przez tablicę T. Wyrażenie wartościu-
jemy, czytając sekwencyjnie („od lewej do prawej”) jego kolejne elementy i wykonując na-
stępujące akcje:
• jeśli przeczytany element jest liczbą, umieszczamy go na szczycie stosu;
• jeśli przeczytany element jest operatorem op (należącym do zbioru {+, –, ∗}), zdejmu-
jemy kolejno dwie liczby ze szczytu stosu (nazwijmy je odpowiednio a i b) oraz
umieszczamy na szczycie stosu wartość b op a.
W naszym rozwiązaniu stos jest reprezentowany przez tablicę T, zawartość stosu to T[1]
T[2]…T[k – 1], gdzie T[1] jest elementem znajdującym się na dnie stosu, a T[k – 1] jest ele-
mentem ze szczytu stosu. Dlatego też wartość zmiennej k zmienia się odpowiednio, gdy
zdejmujemy elementy ze stosu lub umieszczamy elementy na jego szczycie.
Wykorzystując powyższy opis, podajemy poniżej rozwiązanie dla wszystkich wierszy, doda-
jąc dla czytelności kolumnę z kolejnymi wczytywanymi znakami wyrażenia w postaci ONP.
Wartość zmiennej k po i-tym Zawartość tablicy T[1..k-1] po i-tym
i X[i]
przebiegu pętli przebiegu pętli
1 9 2 9
2 7 3 9, 7
3 + 2 16
4 3 3 16, 3
5 2 48
6 5 3 48,5
7 4 4 48, 5, 4
8 − 3 48, 1
9 2 4 48, 1, 2
10 3 48,2
11 − 2 46
11.3.
Podobnie jak w zadaniu 2 rozwiązanie można uzyskać, śledząc działanie algorytmu na poda-
nych danych wejściowych. Pozostawiając takie rozwiązanie czytelnikowi, postaramy się opi-
sać kryterium rozstrzygające, czy dany tekst X jest poprawnym wyrażeniem ONP, na którym
opiera się podany algorytm.
Działanie algorytmu można streścić w następujący sposób:
• czytając kolejne elementy X, liczymy różnicę między liczbą przeczytanych dotychczas

liczb a liczbą przeczytanych dotychczas operatorów; różnicę tę zachowujemy
w zmiennej licznik;
• jeśli po przeczytaniu kolejnego znaku różnica między liczbą przeczytanych dotych-
czas liczb a liczbą przeczytanych dotychczas operatorów (zmienna licznik) jest mniej-
sza niż 1, uznajemy, że X nie jest poprawnym wyrażeniem w postaci ONP;
• jeśli po przeczytaniu ostatniego znaku różnica między liczbą przeczytanych liczb
a liczbą przeczytanych operatorów jest równa 1, uznajemy, że X jest poprawnym wy-
rażeniem w postaci ONP; w przeciwnym razie uznajemy, że X nie jest poprawnym
wyrażeniem w postaci ONP.
Stosując powyższe obserwacje, łatwo uzupełnić tabelę:
Wartość zmiennej licznik Czy to poprawne
Napis
po zakończeniu wyrażenie w ONP?
12+∗ 1 NIE
12+34–5∗78+9 4 NIE
12345++++ 1 TAK
12345++++++ 1 NIE
12345+++++ 1 NIE
12+23–34∗45+––– 1 TAK
12+23–34∗45+––––– 1 NIE
12+34–5∗78+9+++ 1 TAK
11.4.
Zauważmy, że X = (X1 op9 10), gdzie
X1= (((((((((1 op1 2) op2 3) op3 4) op4 5) op5 6) op6 7) op7 8) op8 9).
Zatem ONP(X) = ONP(X1) 10 op9. Regularność wyrażenia X pozwala na wyciągnięcie wnio-
sku, że ONP(X) uzyskamy, wypisując kolejno od prawej strony 10 op9, 9 op8, 8 op7 itd.:
ONP(X): 1 2 op1 3 op2 4 op3 5 op4 6 op5 7 op6 8 op7 9 op8 10 op9.
Analogicznie Y=(1 op1 Y1), gdzie
Y1= (2 op2 (3 op3 (4 op4 (5 op5 (6 op6 (7 op7 (8 op8 (9 op9 10)))))))).
Zatem ONP(Y) = 1 ONP(Y1) op1. Regularność wyrażenia Y pozwala na wyciągnięcie wnio-
sku, że ONP(Y) uzyskamy, wypisując kolejno od lewej strony 1, 2, 3 itd. oraz od prawej stro-
ny op1, op2, op3 itd.:
ONP(Y): 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 op9 op8 op7 op6 op5 op4 op3 op2 op1.
Zadanie 12.
Zaprezentowany szyfr Beauforta jest prostym szyfrem wieloalfabetycznym, w którym każda
z liter tekstu jest szyfrowana według jednego z 26 podobnych szyfrów przestawieniowych.
Szyfry te różnią się przesunięciem szyfrowanej litery o wartość k. Początkowa wartość k
określa, który z 26 szyfrów został wyborany do zastosowania w przypadku pierwszej litery.
Dalsze postępowanie (zmiany parametru k dla kolejnych liter / wybór szyfru dla kolejnej lite-
ry) jest zdefiowane w algorytmie i zależne jedynie od wartości k dla pierwszej litery.
W podanym algorytmie szyfrowanie każdej litery realizowane jest kolejno poprzez: odjęcie
kodu litery od 90 (inaczej mówiąc, obliczenie kolejnego od końca alfabetu numeru litery szy-
frującej), dodanie do wyniku liczby k (przesunięcie o k liter w prawo), a następnie obliczenie
reszty z dzielenia dotychczasowgo wyniku (czyli jeżeli przesunięcie miałoby spowodować
„wyjście poza alfabet”, to będziemy odliczali to przesunięcie ponownie od pierwszej litery
alfabetu). Po tych wszystkich obliczeniach do otrzymanej wartości dodawane jest 65, aby
otrzymać kod ASCII szukanej litery.
12.1.
W kolejnych iteracjach wartość zmiennej i zmienia się o 1. Po każdym zwiększeniu wartości
zmiennej i o 1 następuje zwiększenie zmiennej k o bieżącą wartość zmiennej i. Zatem uzupeł-
niona tabela wygląda następująco:
lp i k
1 0 20
2 1 21
3 2 23
4 3 26
5 4 30
6 5 35
12.2.
Ponieważ po dodaniu k obliczana jest reszta z dzielenia przez 26, to zwiększenie k o 26 lub
wielokrotność tej liczby da identyczny wynik. Istnieje zatem jedynie 26 wartości początko-
wych k dających różne szyfrogramy.
12.3.
Szyfrowanie słowa "MAPA" wygląda następująco:
1. Litera "M" (kod 77) jest zastępowana literą "B"
(90-77+1) mod 26 + 65 daje w wyniku 66, czyli "B"
• wartość i jest zwiększana o 1 (do 1)
• wartość k jest zwiększana o i (do 2)
2. Litera "A" (kod 65) jest zastępowana literą "O"
(90-65+2) mod 26 + 65 daje w wyniku 79, czyli "O"
3. Litera "P" (kod 80) jest zastępowana literą "B"
(90-80+4) mod 26 + 65 daje w wyniku 66, czyli "B"
4. Litera "A" (kod 65) jest zastępowana literą "T"
(90-65+7) mod 26 + 65 daje w wyniku 84, czyli "T"
Aby odszyfrować słowo "DAN", wykonujemy operację odwrotną do tej w algorytmie szyfru-
jącym. W poniższych obliczeniach x jest kodem bieżącej litery.
1. W pierwszym kroku musimy znaleźć literę, która w wyniku szyfrowania została za-
stąpiona przez "D" (kod 68). Wiemy, że (90–x+14) mod 26 + 65 dało w wyniku 68,
czyli (90–x+14) mod 26 dało 3. Wiemy zatem, że (90–x+14) było równe 3 (lub więk-
sze o wielokrotność 26). Wiemy również, że x miało wartość z zakresu 65-90. Łatwo
zatem zauważyć, że wartością x powinno być 75, co odpowiada literze "K".
2. W drugim kroku musimy znaleźć literę, która w wyniku szyfrowania została zastąpio-
na przez "A" (kod 65). Wiemy, że (90–x+15) mod 26 + 65 dało w wyniku 65. Wynika
z tego, że (90–x+15) jest równe 0 (lub większe o wielokrotność 26). Biorąc pod uwagę
możliwe wartości x, łatwo można wyliczyć, że x jest równe 79, czyli odpowiada lite-
rze "O".
3. W trzecim kroku musimy znaleźć literę, która w wyniku szyfrowania została zastąpio-
na przez "N" (kod 78). Wiemy, że (90–x+17) mod 26 + 65 dało w wyniku 78. Wynika
z tego, że (90–x+17) jest równe 13 (lub większe o wielokrotność 26). Biorąc pod uwa-
gę możliwe wartości x, łatwo można wyliczyć, że x jest równe 68, czyli odpowiada li-
terze "D".
12.4.
Algorytm szyfrujący wykonuje dla każdej kolejnej litery i następujące działania (w kolejnych
krokach dodany fragment przekształcenia jest zaznaczony pogrubieniem):
• przekształca kod ASCII na numer w alfabecie <1; 26>
(Tekst[i]-64);
• oblicza numer litery w alfabecie, licząc go od jego końca (w „odwróconym alfabecie”)
(26-(Tekst[i]-64));
• zwiększa znaleziony numer litery o k
(26-(Tekst[i]-64)+k);
• przekształca tak obliczony numer na numer litery w „odwróconym” alfabecie <1; 26>
((26-(Tekst[i]-64)+k) mod 26 + 1);
• przekształca ten numer na kod ASCII
((26-(Tekst[i]-64)+k) mod 26 + 1 + 64).
Algorytm deszyfrujący powinien te operacje wykonać w odwrotnej kolejności:
• przekształcić kod ASCII na numer w „odwróconym” alfabecie
(Szyfrogram[i]-64);
• zmniejszyć znaleziony numer litery o k
((Szyfrogram[i]-64)-k);
• przekształcić tak obliczony numer na numer litery w odwróconym alfabecie <1; 26>
(((Szyfrogram[i]-64)-k) mod 26 + 1);
• obliczyć numer litery w „zwykłym” alfabecie
(26-(((Szyfrogram[i]-64)-k) mod 26 + 1));
• przekształcić numer w alfabecie na kod ASCII
((26-(((Szyfrogram[i]-64)-k) mod 26 + 1))+64).
Przekształcając tak uzyskany wzór, uzyskamy:

(26-(((Szyfrogram[i]-64)-k) mod 26 + 1))+64
(26-((Szyfrogram[i]-64-k) mod 26 + 1))+64
26-((Szyfrogram[i]-64-k) mod 26 + 1)+64
(26-(Szyfrogram[i]-64-k)) mod 26 + 1 + 64
(26-(Szyfrogram[i]-64-k)) mod 26 + 65
(26-Szyfrogram[i]+64+k) mod 26 + 65
(90-Szyfrogram[i]+k) mod 26 + 65
Pozostałe fragmenty algorytmu (pętla pobierająca kolejne litery, zmiana wartości klucza) nie
ulegają zmianie. Cały algorytm będzie więc wyglądał następująco:
i ← 0
Tekst[i] ← (90- Szyfrogram[i]+k) mod 26 + 65
i ← i+1
k ← k+i
Warto zauważyć, że algorytm deszyfrujący jest praktycznie taki sam jak szyfrujący.
Zadanie 13.
13.1.
Podany algorytm każdy kolejny punkt przekształca na inny: współrzędne (PX[i], PY[i]) za-
mieniają się na (ax – (PX[i] – ax), ay – (PY[i] – ay)). Następnie przekształcony punkt jest
wyszukiwany wśród podanych.
Algorytm poda wynik TAK, jeśli każdy z punktów podanego zbioru zamieni się na punkt
należący również do zbioru. Jeśli którykolwiek punkt po przekształceniu nie daje się odnaleźć
w tablicach PX, PY, algorytm natychmiast kończy działanie z wynikiem NIE.
W pierwszym przykładzie sprawdzamy bezpośrednio, że punkt P1 przechodzi na P6, P2 na P5,
P3 na P4, P4 na P3, P5 na P2 oraz P6 na P1.
W drugim okazuje się, że punkt P3 (-2,2) przechodzi na punkt (0,0), którego nie ma w zbiorze.
W trzecim przykładzie P1 przechodzi na P3, P2 na P4, P3 na P1, P4 na P2, zaś punkt P5 po prze-
kształceniu pozostaje tym samym punktem P5 (a zatem również da się odnaleźć w zbiorze).
13.2.
Analizując algorytm z pomocą rysunków, dochodzimy do wniosku, że każdy z punktów Pi
jest przenoszony na przeciwległy (położony symetrycznie) punkt względem A. Istotnie,
zmienne roznicax i roznicay mierzą różnicę między punktami Pi oraz A, kolejne ich odjęcie
od współrzędnych A spowoduje więc odejście od punktu A w tym samym kierunku i na taką
samą odległość, jaka była między Pi i A.
Zatem algorytm zwraca TAK, jeśli dla każdego punktu Pi da się znaleźć w zbiorze inny (lub
ten sam) punkt położony symetrycznie do niego względem A. Warto przy okazji nadmienić,
że w geometrii nazywa się w takiej sytuacji punkt A środkiem symetrii zbioru {P1, P2,..., Pn},
a sam zbiór — środkowosymetrycznym.
Jeśli rozumiemy, jak działa algorytm, pozostała nam geometryczna część zadania: musimy
uzupełnić podane punkty P1, P2,..., P5 jeszcze jednym punktem P6, a także znaleźć punkt A
tak, aby był on środkiem symetrii zbioru {P1, P2,..., Pn}. Trzeba tak dobrać punkt P6, aby był
on symetryczny do jednego ze znanych już punktów, zaś pozostałe połączyły się w pary sy-
metryczne względem A.
Wybieramy zatem punkt A (2,1) taki, aby punkt P1 przechodził na P4 (i odwrotnie), a P2 na
P5. Punkt P6 musi więc być symetryczny do P3, a zatem mieć współrzędne (3,-2).
Zadanie 14.
14.1.
Zadanie polega na analizie podanego algorytmu i zaobserwowaniu, że do obliczenia pola po-
wierzchni pewnego wielokąta wystarczy obliczyć wielkości, które zasugerowano w tabeli. Do
rozwiązania zadania wystarczy wykonać elementarne obliczenia arytmetyczne w celu wyzna-
czenia wartości − oraz ( − ) ⋅ dla kolejnych wartości = 1,2, … ,5. Do roz-
wiązania drugiej części zadania, a więc do wyznaczenia pola powierzchni, wystarczy wyko-
rzystać podany w zadaniu wzór
1
= ( − )⋅ .
2
Ostatecznie odpowiedź uzyskujemy, dodając wszystkie liczby w kolumnie zawierającej war-

tości ( − ) ⋅ , a następnie dzieląc uzyskaną sumę przez 2.
14.2.
W zadaniu należy podać wzór na pole trójkąta przy zadanych współrzędnych jego wierzchoł-
ków. Do tego celu można wykorzystać podany algorytm geodety. Ponieważ w zadaniu jest
dodatkowe założenie, że dane są współrzędne wierzchołków odwiedzanych w kolejności
zgodnej z ruchem wskazówek zegara, więc do rozwiązania zadania można bezpośrednio wy-
korzystać wzór dany w treści zadania. Mając trzy punkty = = [ , ], = =
[ , ], = = [ , ], przyjmujemy zatem = 3 oraz, wobec kroku 3 schematu geodety
(podanego w treści zadania), = = [ , ], a więc = . Oznacza to, że otrzymujemy
następujący wzór na pole trójkąta
1 ( − )⋅ +( − )⋅ +( − )⋅
= ( − )⋅ = ,
2 2
a wobec tego, że w algorytmie przyjmujemy = = , otrzymujemy wynik.
14.3.
Aby wyznaczyć liczbę operacji arytmetycznych (dodawanie, odejmowanie, mnożenie) wyko-
nywanych przez algorytm, wystarczy zauważyć, że wszystkie tego typu operacje wykonywa-
ne są jedynie w pętli
dla = 1,2, … , wykonuj
← +( − )⋅
Ponieważ wewnętrzna instrukcja wykonuje po jednej operacji każdego typu, zaś pętla wyko-
nuje tę instrukcję razy, łączna liczba operacji dodawania i odejmowania wynosi 2 , a ope-
racji mnożenia .
Zadanie 15.
15.1.
Z zasad tworzenia zbiorów Cantora kolejnych rzędów wynika, że z każdego odcinka zbioru
Cantora rzędu n powstają dwa odcinki w zbiorze Cantora rzędu n+1. Zatem z jednego odcin-
ka w zbiorze Cantora rzędu 0 powstają dwa odcinki w zbiorze Cantora rzędu 1, następnie
z dwóch odcinków w zbiorze Cantora rzędu 1 otrzymujemy cztery odcinki w zbiorze Cantora
rzędu 2. Kontynuując to rozumowanie, w zbiorze rzędu 4 mamy 2*8=16 odcinków, w zbiorze
rzędu 5 mamy 2*16=32 odcinków, w zbiorze rzędu 6 mamy 2*32=64 odcinków itd. Ogólnie
liczba odcinków w zbiorze Cantora rzędu n+1 jest dwa razy większa niż liczba odcinków
w zbiorze Cantora rzędu n. Stąd łatwo możemy wyznaczyć ogólny wzór określający liczbę
odcinków w zbiorze Cantora rzędu i: C(n)=2n.
15.2.
W zbiorach Cantora kolejnych rzędów (począwszy od zbioru Cantora rzędu 1) zachodzi na-
stępująca prawidłowość: długość odcinka w zbiorze rzędu n+1 jest równa jednej trzeciej dłu-
gości odcinka ze zbioru rzędu n. Zatem długość odcinka w zbiorze rzędu 1 równa jest jednej
trzeciej długości jednego odcinka w zbiorze rzędu 0 i wynosi ∙ 1 = , długość odcinka
w zbiorze rzędu 2 równa jest jednej trzeciej długości jednego odcinka w zbiorze rzędu 1 i
wynosi ∙ = . Z kolei w zbiorze Cantora rzędu 3 długość odcinka wynosi ∙ = , w
zbiorze rzędu 4 długość odcinka wynosi itd. Na tej podstawie łatwo jest wyznaczyć ogólny
wzór określający długość jednego odcinka w zbiorze Cantora rzędu n: D(n)= .
15.3.
Z omówienia poprzedniego zadania wiemy, że każdy odcinek [x; y] zbioru Cantora rzędu n
ma długość − = . Uzyskujemy z niego odcinki [x; x+ ] i [x+ ;y], należące do
zbioru Cantora rzędu n+1. Korzystając z tej zależności, wyznaczymy odcinki zbiorów Canto-
ra kolejnych rzędów:
n długości odcinków odcinki w zbiorze Cantora rzędu n

0 1 [0; 1]
1 [0; ], [ ; 1]
2 [0; ], [ ; ], [ ; ], [ ;1]
3 [0; ], [ ; ], [ ; ], [ ; ],
[ ; ], [ ; ], [ ; ], [ ; 1].
Znając końce odcinków podane w postaci ułamków zwykłych, możemy zastosować algorytm
konwersji liczby do jej reprezentacji w systemie pozycyjnym o określonej podstawie (w na-
szym przypadku podstawą systemu jest 3).
Spróbujmy jednak znaleźć ogólną prawidłowość, która zachodzi dla trójkowych reprezentacji
końców odcinków w zbiorach Cantora kolejnych rzędów.
Zauważmy, że tworząc zbiór Cantora rzędu 1, usuwamy ze zbioru Cantora rzędu 0 liczby
z przedziału ( , ), czyli dokładnie zbiór tych liczb, których zapis w systemie trójkowym ma
na pierwszym miejscu po przecinku cyfrę 1; wyjątkiem od tej reguły jest liczba o zapisie
trójkowym 0,1, czyli liczba, w której 1 jest ostatnią cyfrą. W efekcie uzyskujemy przedziały
[0; 0,1], [0,2; 1].
Podobnie, tworząc zbiór Cantora rzędu 2, usuwamy ze zbioru Cantora rzędu 1 liczby, których
zapis w systemie trójkowym ma na drugim miejscu po przecinku cyfrę 1; wyjątkiem są liczby
o zapisie trójkowym 0,01 i 0,21, w których 1 jest ostatnią cyfrą. W efekcie uzyskujemy prze-
działy: [0; 0,01], [0,02; 0,1], [0,2; 0,21] i [0,22; 1]. Można zauważyć, że początki przedziałów
to liczby, których rozwinięcie trójkowe:
• ma co najwyżej dwie cyfry po przecinku,
• składa się tylko z cyfr 0 i 2.
Analogicznie początki odcinków wchodzących w skład zbioru Cantora rzędu n to liczby, któ-
rych rozwinięcie trójkowe:
• ma co najwyżej n cyfr po przecinku,
• składa się tylko z cyfr 0 i 2.
Uwzględniając powyższą obserwację oraz fakt, że odcinki w zbiorze Cantora rzędu 3 mają
długość =0,001(3), uzyskujemy następujące trójkowe reprezentacje odcinków tworzących
zbiór Cantora rzędu 3:
[0; 0,001],[0,002;0,01], [0,02; 0,021], [0,022; 0,1],
[0,2; 0,201],[0,202;0,21], [0,22;0,221], [0,222; 1].
Zadanie 16.
16.1.
Przeanalizujmy krok po kroku działanie algorytmu na podanej planszy. Na początku we
wszystkie białe pola wpisana jest liczba -1, zaś w pole (1,1) — liczba 0:
Kiedy rozpoczyna się główna pętla, zmienna k jest równa 0. Algorytm wykona kolejno nastę-
pujące czynności:
• sprawdzi, czy są takie pola, których odległość od lewego górnego rogu równa jest k
(w tym wypadku 0) — jest jedno takie pole na planszy, więc algorytm jeszcze się nie
kończy.
• dla każdego takiego pola będzie szukał wszystkich sąsiednich, po czym jeśli jest na
nich liczba -1, zastąpi ją przez k+1, czyli przez 1. W efekcie otrzymamy następującą
planszę:
Teraz zmienna k przybiera wartość 1 i powtarzane są te same instrukcje: szukamy pól z zapi-
saną liczbą 1 — są dwa takie na planszy — i wszystkim z nimi sąsiadującymi, które miały
wartość –1 zmieniamy ich wartości na 2:
Teraz w pola sąsiadujące z dwójkami, w których wciąż jest -1, wpisujemy 3, potem sąsiadom
trójek wpisujemy 4 i tak dalej. Wreszcie w ósmym okrążeniu wpiszemy liczbę 8 w ostatnie
możliwe pole:
W następnej iteracji nie będzie żadnego pola, na którym byłaby wartość -1, tak więc na plan-
szy nie pojawi się żadne pole z liczbą 9. Teraz wartość zmiennej k zwiększa się do 9, po czym
algorytm sprawdza, czy są na planszy pola z wartością 9, a ponieważ ich nie ma, wykonywa-
nie algorytmu się kończy.
Spróbujmy dojść do tego, jakie jest znaczenie liczb napisanych na planszy. Pole z liczbą 0, od
którego zaczęliśmy wykonywanie algorytmu, nazwijmy startowym. Pola z liczbą 1 są sąsia-
dami pola startowego — doszliśmy do nich w jednym kroku algorytmu. Pola z liczbą 2 to
sąsiedzi pól z jedynkami, a więc pola, do których dało się dojść z pola startowego w dwóch
krokach, a nie dało się w jednym.
Można naszą obserwację sformułować ogólnie tak: jeśli ustawimy pionek na polu startowym
i pozwolimy mu w jednym ruchu przejść z pola na dowolne sąsiednie (w wyłączeniem pól
wyciętych), to liczba na polu będzie oznaczała odległość tego pola od startu: liczbę ruchów,
w których pionek mógłby do niego dojść. Użyjemy tej obserwacji do rozwiązania pozostałych
zadań.
16.2.
To zadanie jest nietypowe ze względu na wiele możliwości poprawnej odpowiedzi: musimy
po prostu skonstruować planszę, na której pionek będzie potrzebował aż 10 ruchów, aby dojść
do jakiegoś pola. Na całkowicie pustej planszy — co łatwo sprawdzić — wystarczyłoby mu 7
ruchów dla każdego pola. Konieczne jest więc umieszczenie przeszkód: wycięcie niektórych
pól tak, aby droga do niektórych pól się wydłużyła. Przypomina to znane łamigłówki, polega-
jące na szukaniu drogi w labiryntach, tutaj jednak to my musimy zaprojektować odpowiedni
labirynt. Dobrym rozmieszczeniem przeszkód jest na przykład takie:

Widać, że tutaj pionek będzie musiał przejść dłuższą drogę do pól w prawej dolnej części
planszy. Wynik algorytmu będzie na takiej planszy następujący:
Możliwych jest bardzo wiele rozwiązań — zachęcamy do znalezienia kilku przykładów

mniejszych lub większych plansz, na których droga okaże się wyjątkowo długa.
16.3.
Tutaj musimy skonstruować planszę, na której wykonywanie algorytmu zakończy się mimo
tego, że na niektórych polach wciąż pozostanie wartość -1. Zgodnie z naszą interpretacją war-
tości na polach planszy na każdym z nich, do którego można dojść z pola startowego (1,1),
pojawi się liczba oznaczająca odległość tego pola od startu.
Musimy zatem na planszy umieścić pola, które nie są wycięte, ale do których w ogóle nie da
się dojść. Umieszczone przeszkody (wycięte pola) muszą odciąć część planszy od pola star-
towego. Tak jak w poprzednim zadaniu, i w tym jest bardzo wiele możliwości rozwiązania.
Jedno z najprostszych wygląda następująco:
Żadnego pola z prawej części planszy nie da się osiągnąć z pola startowego. Wynik działania
algorytmu na takiej planszy przedstawiony jest poniżej:
Zadanie 17.
17.1.
Zgodnie z opisem
• „uruchomienie hamowania następuje, jeśli odległość od najbliższego pojazdu jest
mniejsza niż 15 metrów oraz prędkość samochodu, w którym działa system, wynosi
mniej niż 30 km/h”;
• „hamulce mają być włączone do osiągnięcia przez samochód prędkości 0 km/h”.
Zatem poprawne rozwiązanie zadania wygląda następująco:
jeżeli prędkość samochodu <30 lub odległość jeżeli prędkość samochodu <30 i odległość
między samochodami <15 między samochodami <15
powtarzaj dopóki prędkość samochodu
powtarzaj dopóki prędkość samochodu > 0:
= 100:
17.2.
Zauważmy, że dane brzegowe występują wówczas, gdy jedna z wartości (prędkość lub odle-
głość) może spowodować włączenie lub wyłączenie systemu hamowania, czyli gdy zachodzi
jakiś z warunków:
• prędkość jest równa 0 km/h (wyłączenie systemu);
• prędkość jest równa 29 km/h oraz odległość jest mniejsza niż 15 m (włączenie syste-
mu);
• prędkość jest mniejsza niż 30 km/h oraz odległość jest równa 14 m (włączenie syste-
mu).
Z danymi niezgodnymi ze specyfikacją mamy do czynienia, gdy prędkość przekracza
350 km/h (w treści zadania założono, że taka sytuacja nie występuje). W pozostałych sytu-
acjach mamy do czynienia z danymi standardowymi.
Powyższe obserwacje prowadzą do następującego rozwiązania:
brzegowe
niezgodne
standardowe
standardowe
brzegowe
17.3.
Zasadniczym celem testowania oprogramowania jest sprawdzenie, czy działa ono zgodnie
z przyjętymi założeniami, a także czy oprogramowanie działa zgodnie z formalną specyfika-
cją. Cele te zostały wyrażone w zdaniach:
• „upewnienie się, że system poradzi sobie z odczytem parametrów z czujników i temp
jego reakcji pozwoli uniknąć zderzenia”, co oznacza sprawdzenie, czy system realizu-
je ogólne założenia (uniknięcie zderzenia);
• „sprawdzenie, czy system działa zgodnie z podaną specyfikacją”, co oznacza spraw-
dzenie, czy system realizuje warunki określające moment włączenia i wyłączenia sys-
temu hamowania na podstawie odczytu prędkości i odległości od najbliższego pojaz-
du.
Długość kodu programu nie jest optymalizowana na etapie testowania, tym bardziej że krót-
szy kod oznacza często mniejszą czytelność programu.
Ponadto pomiary prędkości i odległości są efektem działania układów niezależnych od syste-
mu hamowania i samo testowanie systemu hamowania nie ma na celu weryfikacji działania
tych układów.
17.4.
Jeśli uwzględnimy fakt, że wartości sąsiednich pomiarów prędkości i odległości mogą się
różnić o co najwyżej (odpowiednio) 1 km/h i 1m, wartości pomiarów gwarantujące włączenie
systemu hamowania niezależnie od pomiarów poprzednich będą następujące: odległość
mniejsza niż 15 m i prędkość mniejsza niż 30 km/h.
Z drugiej strony, jeśli uwzględnimy fakt, że po włączeniu systemu hamowania prędkość sa-
mochodu się zmniejsza, wyłączenie systemu hamowania niezależnie od pomiarów poprzed-
nich jest możliwe, gdy prędkość równa jest co najmniej 30 km/h lub równa jest 0 km/h.
(Zwróćmy uwagę, że odległość między pojazdami może w trakcie hamowania zarówno ro-
snąć, jak i maleć, gdyż zależy ona od prędkości obu pojazdów).
Wartości pomiarów niespełniające warunków podanych w dwóch poprzednich akapitach
oznaczają, że stan systemu hamowania (włączony/wyłączony) zależny jest zarówno od aktu-
alnych, jak i poprzednich wyników pomiarów.
Powyższe obserwacje oznaczają, że poprawnie wypełniona tabelka wygląda następująco:
Odległość między Stan automatycznego
samochodami hamowania
poniżej 30 km/h równa15m nieustalony
równa 30 km/h poniżej 15m wyłączony
równa 30 km/h równa 15m wyłączony
powyżej 30 km/h dowolna wyłączony
Zadanie 20.
20.1.
Do rozwiązania zadania wystarczy zauważyć, że mimo brakującej cyfry znamy długość (licz-
bę cyfr) szukanej liczby narcystycznej. W pierwszych dwóch przykładach szukana jest liczba
3-cyfrowa, a w ostatnim 5-cyfrowa. W pierwszym przykładzie szukana liczba x jest więc w
postaci
= 300 + ⋅ 10 + 1,
gdzie to brakująca cyfra. Zgodnie z definicją podaną w treści zadania, aby liczba była
liczbą narcystyczną, to musiałoby być prawdziwe równanie
=3 + + 1.
Odejmując równania stronami, otrzymujemy − 10 = 273, a stąd — że = 7. Pozostałe
przykłady można rozwiązać dokładnie w taki sam sposób. Warto tutaj zauważyć, że zawsze
szukamy ∈ {0,1,2, … ,9}. Zwykle większość cyfr z tego zbioru można natychmiast odrzucić.
20.2.
Do rozwiązania zadania wystarczy jedynie znajomość sposobu zamiany liczby z systemu
dziesiętnego na system o podstawie B. Ponieważ wszystkie przykłady w zadaniu rozwiązuje-
my dokładnie w taki sam sposób, więc skupimy się tylko na pierwszym z nich. Po zamianie
liczby 3433 na system o podstawie 6 otrzymujemy liczbę 5-cyfrową (23521)6. Teraz wystar-
czy sprawdzić, że 3433 = 2 + 3 + 5 + 2 + 1 , a więc liczba 3433 jest 6-narcystyczna.
20.3.
1. Zgodnie z podaną w treści zadania definicją, algorytm sprawdzania, czy dana liczba x
jest B-narcystyczna, można zrealizować w następujących dwóch krokach: Znajdź re-
prezentację liczby x w systemie o podstawie B. Powiedzmy, że jest ona postaci
= + ( ) +⋯+ + .
2. Sprawdź, czy
+ +⋯+ + = .
Pierwszy krok można rozwiązać, korzystając z tego, że cyfra jest resztą z dzielenia liczby
przez . Następne cyfry można wyznaczyć rekurencyjnie, po wykonaniu operacji
←div( , ). W ten sposób otrzymamy wszystkie cyfry w kolejności od do . Reku-
rencję tę należy zakończyć, gdy = 0. W ten sposób otrzymamy również liczbę , tzn. dłu-
gość zapisu liczby w systemie o podstawie . Mając te informacje, przechodzimy do dru-
giego kroku. Jedną z możliwych jego realizacji jest napisanie do obliczania potęgi pomoc-
niczej funkcji potega(z, k). Wówczas obliczanie sumy + + ⋯+ + można
zrealizować za pomocą zwykłego sumowania kolejnych składników. Zauważmy, że sumowa-
nie to można zorganizować w kolejności od do , co oznacza postępowanie podobne
do tego, jak w przypadku algorytmu wyznaczania reprezentacji liczby x w systemie o podsta-
wie B:
• wyznaczać kolejne cyfry , ,…, ,
• dla każdej cyfry obliczać , korzystając z pomocniczej funkcji potega; sumując
zarazem tak wyznaczone wartości n-tych potęg cyfr .
Poniżej prezentujemy fragment pseudokodu realizujący naszą strategię.
suma ← 0;
dopóki m>0 wykonuj
suma ← suma + potega( m mod B, n );
m ← m div B;
Po obliczeniu tej sumy wystarczy sprawdzić, czy suma=x.
Zadanie 21.
Zauważmy, że opisany algorytm potęgowania wykorzystuje binarne rozwinięcie wykładnika,
w którym jest ono przeglądane od najbardziej znaczącego bitu (mówimy o metodzie „od
lewej do prawej”). Bardziej rozpowszechniony jest algorytm, w którym rozwinięcie binarne
wykładnika jest przeglądane od najmniej znaczącego bitu (metoda „od prawej do lewej”).
21.1.
Zadanie jest poprzedzone przykładem, który powinien ułatwić rozwiązanie postawionego
problemu. Zgodnie z opisem w pierwszym kroku przyjmujemy, że wynik jest równy x. W
kolejnych krokach podnosimy ten wynik do kwadratu, a w przypadku gdy kolejny bit rozwi-
nięcia jest równy 1, wykonujemy dodatkowe mnożenie uzyskanego wyniku przez x. Rozwi-
nięcie binarne liczby z zadania jest równe = 38 = (100110) . Kolejno obliczane potęgi
przedstawione zostały w tabelce. Zauważmy, że w przypadku gdy bit rozwinięcia jest równy
1, otrzymujemy dwie kolejne potęgi.
ki — kolejny bit
i obliczona potęga
rozwinięcia
5 1 X
4 0 x2
3 0 x4
8 9
2 1 x ,x
1 1 x18, x19
0 0 x38
21.2.
W zadaniu trzeba obliczyć liczbę operacji wykonywanych w algorytmie. Należy pamiętać
o tym, że w przypadku gdy bit rozwinięcia binarnego jest równy 1, zawsze dodatkowo wyko-
nujemy jedno mnożenie.
Dla k = 4 reprezentacja binarna jest równa 100, co daje kolejne potęgi równe:
x (pierwszy bit równy 1),
x2= x*x (drugi bit równy 0) ,
x4= x2*x2 (trzeci bit równy zero),
stąd liczba mnożeń jest równa 2.
Dla k = 5 = (101)2 kolejne potęgi liczby x byłyby równe:
x (pierwszy bit równy 1),
x2= x*x (drugi bit równy zero),
x4= x2* x2, x5 = x4 * x (dodatkowe mnożenie, gdyż trzeci bit równy 1),
zatem otrzymujemy 3 mnożenia.
Oczywiście można dalej postępować analogicznie: po zamianie liczby k na system binarny
wypisać kolejne potęgi liczby x i sprawdzać, ile mnożeń zostało wykonanych. Można jednak
to zadanie wykonać sprytniej. Łatwo zauważyć, że każde 0 w zapisie binarnym daje nam jed-
no mnożenie, każda jedynka w zapisie binarnym (z wyjątkiem najbardziej znaczącej) daje
nam 2 mnożenia. W ten sposób dla k = 6 = (110)2 mamy 2+1 = 3 mnożenia, dla k=7 = (111)2
wykonujemy 2+2 = 4 mnożenia itd. W ten sposób wypełnienie tabeli jest bardzo proste.
21.3.
W tym zadaniu trzeba skonstruować algorytm, który korzystając z binarnej reprezentacji wy-
kładnika, obliczy wartość xk metodą opisaną w zadaniu. Jak się do tego zabrać? Za wartość
początkową wyniku przyjmujemy liczbę x. Następnie przeglądamy kolejne bity z binarnej
reprezentacji wykładnika, od n-1 do 0. W każdym kroku podnosimy aktualny wynik do kwa-
dratu. Dodatkowo, gdy ki = 1, mnożymy wynik przez wartość x. Do rozwiązania zadania
można zastosować zarówno pętlę for (dla każdego i = n-1, n-2, ..., 0), jak i pętlę while (do-
póki i ≥ 0 wykonuj ...). W tym ostatnim wypadku należy pamiętać o tym, aby zmniejszać
wartość i o 1 po wykonaniu obliczeń. Przedstawione rozumowanie prowadzi do następujące-
go rozwiązania:
p←x
i←n–1
dopóki i ≥ 0 wykonuj
p←p*p
jeżeli ki = 1
p←p*x
i←i–1
Zadanie 22.
22.1.
Do rozwiązania zadania potrzebne jest tylko zrozumienie specyfikacji podanego schematu
Hornera. Ponieważ dany wielomian jest piątego stopnia, więc należy przyjąć n=5. Natomiast
liczby rzeczywiste , ,…, mają być kolejnymi współczynnikami wielomianu ( ).
Wartość parametru otrzymujemy natychmiast, jako że w zadaniu żąda się obliczenia warto-
ści (6).
22.2.
Przypomnijmy, że wiersz (*) jest częścią pętli:
dla = − 1, − 2, … ,0 wykonuj
(*) ← ⋅ +
Instrukcja w wierszu (*) wykonuje jedno dodawanie i jedno odejmowanie. Ponieważ jest ona
wykonywana n razy, więc każda z tych operacji zostanie wykonana n razy.
22.3.
Z treści zadania natychmiast otrzymujemy:
= 9, = 7, = −5, = 2, = 0, = −3, = 4 oraz = 2.
Wartość współczynnika wynika z tego, że w podanym wzorze nie występuje . Do roz-
wiązania zadania wystarczy zatem przeanalizować działanie danego schematu Hornera dla
powyższych danych. Na początku algorytmu obliczana jest wartość = = 4. Następnie
dla k=5,4,3,2,1,0, algorytm, w linii (*), zmienia wartość zmiennej w. Otrzymujemy zatem dla
k = 5 obliczoną wartość = ∗ 4 − 3 = 5. W następnym kroku, tj. dla k = 4, będzie
= ∗ 5 + 0 = 10. W ten sposób otrzymujemy kolejne wyniki.
22.4.
Wskazówką do rozwiązania zadania jest obserwacja, że ( ) = ( ), gdzie = oraz
( )= + + ⋯+ + + .
Oznacza to, że wyznaczenie wartości ( ) można zrealizować bardzo efektywnie za pomocą
schematu Hornera (zastosowanego do powyższego wielomianu ( )), ale nie dla wyjściowej
wartości , lecz dla . Rozwiązanie uzyskujemy zatem, modyfikując podany schemat Hor-
nera (obliczania wartości ( )) poprzez dodanie na początku instrukcji
← ⋅ .
Zadanie 23.
23.1.
W pierwszym wierszu tabeli wpisujemy wartości początkowe nadane zmiennym i, a, r w al-
gorytmie. Następnie wyliczamy wartości tych zmiennych w kolejnych wykonaniach pętli.
0 0 1
1 a ← 0+1 r ← 1+2
2 a ← 1+3 r ← 3+2
3 a ← 4+5 r ← 5+2
4 a ← 9+7 r ← 7+2
5 a ← 16+9 r ← 9+2
Warto zauważyć, że ostatni raz algorytm rozpocznie wykonanie pętli, gdy wartość a będzie
równa 16. Ostatni wiersz tabeli prezentuje wartości zmiennych po wyjściu z pętli.
Zadanie 23.
23.1.
W pierwszym wierszu tabeli wpisujemy wartości początkowe nadane zmiennym i, a, r w al-
gorytmie. Następnie wyliczamy wartości tych zmiennych w kolejnych wykonaniach pętli.
0 0 1
1 a ← 0+1 r ← 1+2
2 a ← 1+3 r ← 3+2
3 a ← 4+5 r ← 5+2
4 a ← 9+7 r ← 7+2
5 a ← 16+9 r ← 9+2
Warto zauważyć, że ostatni raz algorytm rozpocznie wykonanie pętli, gdy wartość a będzie
równa 16. Ostatni wiersz tabeli prezentuje wartości zmiennych po wyjściu z pętli.
23.2.
Analiza zmian wartości zmiennych występujących w algorytmie pokazuje, że:
• zmienna a przyjmuje jako wartości kwadraty kolejnych liczb naturalnych,
• zmienna r przyjmuje wartości kolejnych liczb nieparzystych.
Wartość obliczona przez algorytm jest równa dokładnie wartości pierwiastka z liczby x tylko
wtedy, gdy x jest kwadratem liczby naturalnej.
Po wyjściu z pętli wartość i jest równa liczbie powtórzeń pętli i jest o 1 większa niż wartość
całkowitego pierwiastka z liczby x.
23.3.
Dla danej wartości n możemy wyznaczyć element xn w pętli:
xi ← x / 2
xi ← (xi + x / xi) / 2
otrzymując wartość xn w zmiennej xi.
Z treści zadania wiemy, że ciąg xn jest zbieżny do wartości pierwiastka kwadratowego liczby
x. Jeśli pierwiastek z x nie jest liczbą całkowitą, wówczas zbieżność ciągu xn do x gwaran-
tuje, że dla odpowiednio dużych n wartość xn znajduje się pomiędzy zaokrągleniem x w dół
do liczby całkowitej a zaokrągleniem x w górę do liczby całkowitej. Wykorzystując tę ob-
serwację, rozwiązanie moglibyśmy uzyskać w poniższy sposób:
xi ← x / 2
dopóki prawda wykonuj
xi ← (xi + x / xi) / 2
p ← część_całkowita(xi)
jeżeli p ⋅ p ≤ x oraz (p+1)⋅ (p+1) >x
Rozwiązanie takie może jednak nie zadziałać poprawnie w sytuacji, gdy x jest liczbą cał-
kowitą. (A przynajmniej poprawność powyższego rozwiązania nie wynika z tego, że ciąg xn
zbiega do x ). W takiej sytuacji możliwe jest, że xn< x dla wszystkich dużych n (dających
dobre przybliżenie x ). To z kolei oznacza, że dla p równego zaokrągleniu xn w dół mamy
(p+1)⋅ (p+1)≤x. W rezultacie nigdy nie będzie spełniony warunek zakończenia powyższej
pętli (p ⋅ p ≤ x oraz (p+1)⋅ (p+1) >x). Dla ilustracji tej sytuacji wyobraźmy sobie, że ciąg xn
dla x=16 zbiega od dołu do 4, tzn. jego kolejne wartości są coraz bliższe 4, ale mniejsze niż 4.
(W rzeczywistości taka sytuacja nie ma miejsca dla x=16, ale w oparciu o wiedzę szkolną nie
możemy wykluczyć podobnej sytuacji dla większego x, będącego kwadratem liczby natural-
nej). Na przykład xn = 4 – 1/n. Wówczas w każdym obrocie powyższej pętli dopóki mamy
p=3 i warunek p ⋅ p ≤ x oraz (p+1)⋅ (p+1) >x nie jest spełniony (mamy wtedy p=3, x=16).
Poniżej prezentujemy pełny algorytm uwzględniający sytuację, gdy x jest liczbą całkowitą.
xi ← x / 2
kontynuacja ← prawda
dopóki kontynuacja wykonuj
xi ← (xi + x / xi) / 2
kontynuacja ← fałsz
jeżeli (p – 1)⋅ (p – 1) ≤ x oraz p ⋅ p >x
p←p–1
Zadanie 24.
24.1.
Przeanalizujemy działanie funkcji F dla kolejnych przykładów oraz dla danych z zadania:
p = 1, k = 5, e = 10.
Dla T = [3, 4, 6, 8, 9]:
p k k=p s T [s] T [s] > 10
1 5 nie 3 6 nie
4 5 nie 4 8 nie
5 5 tak – – –
Ponieważ T [5] ≤ 10, funkcja F zwraca wartość p + 1 = 6.
Dla T = [15, 16, 18, 22, 24]:
p k k=p s T [s] T [s] > 10
1 5 nie 3 18 tak
1 3 nie 2 16 tak
1 2 nie 1 15 tak
1 1 tak – – –
Ponieważ T [1] > 10, funkcja F zwraca wartość p = 1.
Dla T = [2, 10, 16, 24, 26]:
p k k=p s T [s] T [s] > 10
1 5 nie 3 16 tak
1 3 nie 2 10 nie
3 3 tak – – –
Dla T = [1, 3, 10, 10, 18]:
p k k=p s T [s] T [s] > 10
1 5 nie 3 10 nie
4 5 nie 4 10 nie
5 5 tak – – –
24.2.
Dane są uporządkowane. W funkcji F stosujemy wywołania rekurencyjne. W każdym wywo-
łaniu rekurencyjnym ciąg danych jest redukowany o połowę. Algorytm przypomina przeszu-
kiwanie binarne, opiera się na tej samej zasadzie, zatem poprawną odpowiedzią jest strategia
„dziel i zwyciężaj”.
24.3.
Rozważamy liczbę n, która jest potęgą dwójki. Zauważmy, że liczba wywołań rekurencyj-
nych jest równa liczbie wykonań instrukcji s ← (p+k) div 2. Te instrukcje wykonują się, gdy k
≠ p, czyli gdy w ciągu danych jest więcej niż 1 element. Musimy się zastanowić, ile razy od-
rzucamy połowę ciągu, tak aby w ciągu pozostał 1 element. Dla n = 8 = 23 pierwsze wywoła-
nie rekurencyjne zredukuje zakres poszukiwań do ciągu 4-elementowego (elementy ciągu od

pierwszego do czwartego lub od piątego do ósmego). Po drugim wywołaniu analizujemy ciąg
dwuelementowy. W trzecim wywołaniu sprawdzamy jeden element ciągu. Analogiczne roz-
ważanie można przeprowadzić dla n = 16 = 24 (wywołujemy funkcję F czterokrotnie), dla
n = 32 = 25 (wywołujemy funkcję F pięciokrotnie). Dla n = 2k funkcja F będzie wywołana k
razy, = log .
Dla lepszego zrozumienia poniżej przedstawiono możliwe wywołania funkcji F(1, 8, e) oraz
przykładowe ścieżki wywołań rekurencyjnych.
I wywołanie reku- II wywołanie reku- III wywołanie reku-
rencyjne rencyjne rencyjne
F(1, 1, e)
F(1, 2, e)
F(2, 2, e)
F(1, 4, e)
F(3, 3, e)
F(3, 4, e)
F(4, 4, e)
F(1, 8, e)
F(5, 5, e)
F(5, 6, e)
F(6, 6, e)
F(5, 8, e)
F(7, 7, e)
F(7, 8, e)
F(8, 8, e)
24.4.
Zauważmy, że funkcja F(p, k, e) znajduje pierwszą pozycję w posortowanej tablicy T [p..k],
na której wartość jest większa od danej liczby e. Wynikiem wywołania F(1, n, b) będzie
pierwsza pozycja w tablicy T, dla której wartość jest większa od liczby b. Zatem będzie to
liczba elementów tablicy mniejszych bądź równych b. Analogicznie wywołanie funkcji
F(1, n, a) zwróci najmniejszy indeks i w tablicy T, taki że T [i] > a. Zatem wartość różnicy
F(1, n, b) – F(1, n, a) jest równa liczbie elementów tablicy, które należą do przedziału [a+1,
b]. Trzeba więc jeszcze osobno zliczyć elementy, które są równe a, co prowadzi do złożono-
ści liniowej algorytmu:
prawy ← F(1, n, b)
lewy ← F(1, n, a)
i ← lewy – 1
dopóki (i>0 oraz T [i] = T [lewy])
i←i–1
lewy ← i+1
w ← prawy – lewy
Zauważmy jednak, że osobne obliczanie elementów równych a jest zbędne. Wywołanie funk-
cji F(1, n, a – 1) zwraca najmniejszy indeks i, taki że T [i] >a – 1. Prowadzi to do rozwiązania
o złożoności logarytmicznej:
lewy ← F(1, n, a – 1)
Zadanie 25.
25.1.
Zauważmy, że liczba powtórzeń pętli oznaczonej (*) dla słowa o ustalonej długości zależy od
tego, czy i jak szybko napotkamy znaki różniące się od siebie. Maksymalna liczba powtórzeń
dla słowa, które nie jest palindromem, jest wykonywana wtedy, gdy niezgodność zostanie
wykryta dla ostatniej pary porównywanych znaków. Najpierw porównywane są pary znaków
najbliżej „środka” słowa, a potem przesuwamy się do pozycji coraz bliżej początku i końca
słowa. Zatem poprawną odpowiedzią jest słowo, które ma różne znaki na pierwszej i ostatniej
pozycji (a po usunięciu tych dwóch znaków jest palindromem).
25.2.
W naszym rozwiązaniu porównujemy w pętli pary znaków w zdaniu, począwszy od pierw-
szego i ostatniego znaku. Indeksy wskazujące porównywane znaki przyjmują wartości po-
czątkowe:
i←1
j ← długość(Zdanie)
W kolejnych przebiegach pętli zwiększamy indeks i oraz zmniejszamy indeks j aż do momen-
tu, gdy i ≥ j.
dopóki i <j wykonuj
…………………………….
i←i+1
j←j–1
Słowa w zdaniu są rozdzielone co najmniej jedną spacją. Poniższe pętle służą do pomijania
znaków spacji :
dopóki Zdanie[i] =’ ’ wykonuj
i ← i +1
dopóki Zdanie[j] =’ ’ wykonuj
j←j–1
Zwróćmy uwagę, że powyższe pętle zakończą swoje działanie dzięki założeniu, że w tekście
występuje co najmniej jedna litera.
Porównanie znaków i działanie algorytmu kończymy po napotkaniu rozbieżności:
jeżeli Zdanie[i] ≠ Zdanie[j]
Zadanie 26.
26.1.
Ustalmy najpierw zbiory liter występujących w poszczególnych słowach:
X Y Zbiór liter w X Zbiór liter w Y
{A, B, C, D,E, F, G, {A, B, C, D, E, F, G,
H} H}
{A, B, C, D, F, G, H,
DCBADCBA FGHABCJD {A, B, C, D}
J}
ABCDE ABCCBAE {A, B, C, D, E} {A, B, C, E}
AAAAA AA {A} {A}
ABA ACA {A, B} {A, C}
{A, B, C, D, E, F, G,
ACEGJ ABCDEFGHJ {A, C, E, G, J}
H, J}
W podanych powyżej zbiorach podkreślone zostały elementy z różnicy symetrycznej zbioru
liter występujących w X i zbioru liter występujących w Y. Korzystając z powyższej tabeli
i definicji k-podrzędności, otrzymujemy następujące rozwiązanie zadania:
X Y Podrzędność
HHGGFFEEDDCCBBAA ABCDEFGH 0
DCBADCBA FGHABCJD 4
ABCDE ABCCBAE NIE
AAAAA AA 0
ABA ACA NIE
ACEGJ ABCDEFGHJ 4
26.2.
Efektem działania dwóch pierwszych pętli jest utworzenie reprezentacji zbioru liter występu-
jących w słowie Y w postaci tak zwanego „wektora charakterystycznego”. Dokładniej, po
pętli
dla i = 1,2,…,d wykonuj
lit ← Y[i]
Czyjest[kod(lit)] ← prawda
zachodzi warunek: Czyjest[i]=prawda, gdy litera o kodzie i występuje w słowie Y, oraz Czy-
jest[i] = fałsz — w przeciwnym wypadku. W ostatniej pętli
czyp ← prawda
lit ← X[i]
czyp ← czyp i Czyjest[kod(lit)]
sprawdzamy, czy w słowie X występuje litera, której nie ma w Y. Dokładniej, zmiennej czyp
nadajemy wartość koniunkcji zdań: „czy i-ta litera słowa X występuje w Y”. Tak więc po za-
kończeniu tej pętli czyp ma wartość „prawda” dokładnie wtedy, gdy słowo X jest podrzędne
względem Y.
Specyfikacja algorytmu A wygląda więc następująco:
Specyfikacja
Dane:
X, Y — słowa, w których występują tylko litery ze zbioru {A, B, C, D, E, F, G, H, I, J}
Wynik:
1 — gdy X jest słowem podrzędnym względem Y,
0 — gdy X nie jest słowem podrzędnym względem Y.
Tabelkę podaną w treści zadania możemy wówczas uzupełnić w oparciu o to, czy X jest pod-
rzędne względem Y:
DCBADCBA FGHABCJD 1
ABCDE ABCCBA 0
AAAAA AA 1
AA AAAAA 1
ACEGJ ABCDEFGH 0
26.3.
Podobnie jak w algorytmie A analizowanym w zadaniu 2 dwie pierwsze pętle tworzą repre-
zentacje zbiorów liter ze słów X i Y w tablicach Czy_x i Czy_y. Dokładniej, po wykonaniu
pętli
dx ← dlugosc(X)
lit ← X[i]
Czy_x[kod(lit)] ← prawda
dy ← dlugosc(Y)
lit ← Y[i]
Czy_y[kod(lit)] ← prawda
zachodzą warunki: Czy_x[i]=prawda wtedy i tylko wtedy, gdy litera o kodzie i występuje
w słowie X, Czy_y[i]=prawda wtedy i tylko wtedy, gdy litera o kodzie i występuje w słowie Y.
Definicje k-podrzędności i podrzędności możemy wówczas wyrazić w odniesieniu do X i Y
w następujący sposób:
a) X nie jest podrzędne względem Y, gdy dla pewnego i∈[1,10] zachodzi: Czy_y[i]=fałsz
oraz Czy_x[i]=prawda
b) X jest k-podrzędne względem Y, gdy warunek Czy_y[i]=prawda oraz Czy_x[i]=fałsz
zachodzi dla k różnych wartości i∈{1,2,…,10} oraz nie zachodzi warunek a)
Oznacza to, że ostatni fragment programu należy uzupełnić w następujący sposób:
jeżeli Czy_y[i]=prawda oraz Czy_x[i]=fałsz
k← k+1
jeżeli Czy_y[i]=fałsz oraz Czy_x[i]=prawda
26.4.
Aby uwzględnić częstość wystąpień poszczególnych liter, zmodyfikujemy ideę wektora cha-
rakterystycznego z algorytmów A, B zaprezentowanych w zadaniach 2 i 3. Utworzymy tabli-
ce liczb całkowitych Ile_x[1..10] i Ile_y[1..10]. Docelowo Ile_x[i] dla i∈[1,10] ma być równe
liczbie wystąpień litery o kodzie i w słowie X, podobnie Ile_y[i] dla i∈[1,10] ma być równe
liczbie wystąpień litery o kodzie i w słowie Y. Poniżej prezentujemy fragment pseudokodu
dający taki rezultat:
Ile_x[i] ← 0,
Ile_y[i] ← 0
dx ← dlugosc(X)
lit ← X[i]
Ile_x[kod(lit)] ← Ile_x[kod(lit)] + 1
dy ← dlugosc(Y)
lit ← Y[i]
Ile_y[kod(lit)] = Ile_y[kod(lit)] + 1
Przy tablicach Ile_x i Ile_y wypełnionych zgodnie z powyższym opisem sprawdzenie równo-
ważności X i Y sprowadza się do zweryfikowania, czy Ile_x[i]=Ile_y[i] dla każdego i∈[1,10]:
jeżeli Ile_x[i] ≠ Ile_y[i]
zwróć 0 i zakończ
zwróć 1
Zadanie 27.
27.1.
Miejsca wystąpień wzorca zaznaczone są w poniższej tabeli.
Wzorzec Tekst Występuje?
kran karawana nie
sport bezspornie z błędem
ryt zakryty dokładnie
sofa solanka z błędem
27.2.
Oczywiste jest, że trzy słowa długości 4 nie zmieszczą się w słowie o długości 8, jeśli nie
będą się częściowo nakładały. Wyobraźmy sobie zatem — nie znając jeszcze jego liter —
tekst o długości 8, w którym musi wystąpić trzy razy wzorzec:
? ? ? ? ? ? ? ?
Wybierzmy miejsca, w które chcemy wpasować wzorzec, na przykład w ten sposób:

? ? ? ? ? ? ? ?
? ? ? ? ? ? ? ?
? ? ? ? ? ? ? ?
Widzimy, że skoro ten sam wzorzec ma wystąpić na miejscach 1 – 4 oraz 3 – 6, to pierwsza
i trzecia litera tekstu muszą być takie same (są pierwszą literą wzorca), podobnie trzecia
i piąta oraz piąta i siódma.
Analogicznie takie same muszą być litery 2, 4, 6 i 8, a to znaczy, że możliwą odpowiedzią do
zadania jest na przykład:
a b a b a b a b
Wzorzec abab występuje w nim trzy razy, tak jak zaplanowaliśmy.
Równie dobrze można jednak zamiast liter a i b wybrać na przykład x i y albo nawet a i a —
otrzymalibyśmy wtedy tekst aaaaaaaa i wzorzec aaaa, będące również prawidłowym roz-
wiązaniem (wzorzec występuje w tekście aż pięć razy). Moglibyśmy też inaczej zaplanować
wystąpienia wzorca w tekście:
? ? ? ? ? ? ? ?
? ? ? ? ? ? ? ?
? ? ? ? ? ? ? ?
W tym wypadku podobne rozumowanie prowadzi do wniosku, że litery pierwsza, druga itd.
aż do szóstej, muszą być wszystkie identyczne, za to dwie ostatnie mogą być absolutnie do-
wolne. Otrzymamy w ten sposób kolejne możliwe rozwiązania: wzorzec aaaa i tekst
aaaaaabc.
27.3.
Potrzebne nam będzie najpierw rozwiązanie bardzo prostego problemu: mając dane dwa sło-
wa tej samej długości n, chcemy sprawdzić, czy są one identyczne. Odpowiedni algorytm
powinien wyglądać podobnie do następującego:
Dane:
słowa A[1..n] i B[1..n]
Wynik:
„TAK”, jeśli są identyczne, „NIE”, jeśli są różne.
identyczne ← prawda
dla i = 1,2,..., n
jeżeli A[i] ≠ B[i] wykonuj
identyczne ← fałsz
jeżeli identyczne = prawda
wypisz „TAK”
w przeciwnym razie
wypisz „NIE”
Algorytm sprawdza, czy kolejne litery obu słów są zgodne. W razie znalezienia niezgodności
przestawia zmienną identyczne na wartość fałsz, którą zachowa ona do końca działania.
Za pomocą tej prostej procedury możemy teraz zrealizować wyszukiwanie w tablicy znaków
tekst[1..n] słowa wzorzec[1..m] — na razie dokładnie, bez dozwolonego jednego błędu. Aby
to osiągnąć, sprawdzamy najpierw, czy wzorzec[1..m] jest identyczny z fragmentem
tekst[1..m]. Jeśli tak, znaleźliśmy wystąpienie wzorca. Jeśli nie, sprawdzamy fragment
tekst[2..m+1], a potem, być może, tekst[3..m+2] i tak aż do końca tekstu, czyli do ostatniego
możliwego fragmentu tekst[n-m+1..n]. Odpowiednia pętla wygląda następująco:
dla i = 1, 2, ..., n–m+1 wykonuj
identyczne ← prawda
dla j = 1, 2, ..., m wykonuj
jeżeli wzorzec[j] ≠ tekst[i+j-1]
identyczne ← fałsz
jeżeli identyczne = prawda
wypisz „TAK”
zakończ algorytm
wypisz „NIE”
Zmienna i wskazuje pierwszy znak sprawdzanego fragmentu — porównujemy w każdym
momencie wzorzec[1..m] oraz tekst[i..i+m-1].
Ostatnim krokiem prowadzącym do rozwiązania zadania jest uwzględnienie jednego dozwo-
lonego błędu w porównywaniu. Zauważmy, że dotychczas już przy pierwszej niezgodności
znaków przestawialiśmy zmienną identyczne na fałsz do końca sprawdzania. Zamiast tego
policzymy niezgodne znaki w osobnej zmiennej błędy podczas porównywania, za każdą róż-
nicę dodając do niej 1. Odpowiednia zmiana w algorytmie jest bardzo niewielka:
bledy ← 0
błędy ← błędy + 1
jeżeli błędy ≤ 1
wypisz „TAK”
zakończ wykonywanie algorytmu
wypisz „NIE”
Takie rozwiązanie, podobnie jak poprzednie, porównuje wszystkie możliwe fragmenty tekstu
z wzorcem, ale teraz dla każdego z nich oblicza, ile znaków jest niezgodnych. Algorytm od-
powiada TAK, jeśli którykolwiek fragment ma tych znaków nie więcej niż jeden. Jeśli
wszystkie fragmenty mają co najmniej dwa niezgodne znaki, odpowiedzią jest NIE.
Zadanie 28.
28.1.
Rozważmy osobno każde ze słów AAAABBBB, ABBBABAA, ABAAAABA
i AAAAAAAAAA, dla których należy sprawdzić słabą A-palindromiczność oraz prawdzi-
wość warunków 2a i 2b:
• Słowo AAAABBBB:
W tym słowie nie jest spełniony warunek 2a, gdyż ostatnia litera słowa jest różna od
pierwszej litery. Zatem AAAA BBBB nie jest słabym A-palindromem. Jednocześnie
AAAA jest słabym A-palindromem, zatem warunek 2b jest spełniony.
• Słowo ABBBABAA:
Pierwsza i ostatnia litera słowa jest równa A, zatem warunek 2a jest spełniony. Jedno-
cześnie ABAA jest słabym A-palindromem, co oznacza, że spełniony jest warunek 2b
oraz badane słowo jest słabym A-palindromem.
• Słowo ABAAAABA:
Pierwsza i ostania litera słowa jest równa A, zatem warunek 2a jest spełniony. Jedno-
cześnie zarówno ABAA jak i AABA są słabymi A-palindromami, co oznacza, że
spełnieny jest warunek 2b.
• Słowo AAAAAAAAAA:
Pierwsza i ostatnia litera słowa jest równa A, zatem warunek 2a jest spełniony. Połowa
długości słowa to 5, zatem do spełnienia 2b konieczne jest, aby AAAAA było słabym
A-palindromem. Jednak AAAAA nie jest słabym A-palindromem, tak jak nie jest nim
żadne słowo o nieparzystej długości większej od 1 (do spełnienia warunku 2. koniecz-
na jest parzysta długość słowa).
Zatem poprawnie wypełniona tabela wygląda następująco:
Czy słowo jest słabym
słowo 2a 2b uzasadnienie
A-palindromem?
AABA ABAA tak tak tak AABA
AAAB BAAA tak nie nie
AAAB BAAB nie nie nie
AAAA BBBB nie tak nie
ABBB ABAA tak tak tak ABAA
ABAA lub
ABAA AABA tak tak tak
AABA
AAAAA AAAAA tak nie nie
28.2.
Można zauważyć, że słaby A-palindrom długości 8 o najmniejszej liczbie liter A można uzy-
skać na dwa sposoby:
• łącząc (dowolny) słaby A-palindrom długości 4 o najmniejszej liczbie liter A ze sło-
wem BBBA lub
• łącząc słowo ABBB z (dowolnym) słabym A-palindromem długości 4 o najmniejszej
liczbie liter A.
W efekcie słabe A-palindromy długości 8 o najmniejszej liczbie liter A to:
ABBBABAA, ABBBAABA, ABAABBBA, AABABBBA.
Zauważmy, że każdy z tych słabych A-palindromów ma o jedną literę A więcej niż słabe
A-palindromy długości 4 z najmniejszą liczbą liter A.
Uogólniając powyższe rozumowanie, słaby A-palindrom długości 2k o najmniejszej liczbie

liter A ma jedną z postaci:
• ABB…B x,
• x BB…BA.
gdzie x jest słabym A-palindromem długości 2k – 1 o najmniejszej liczbie liter A, a ciąg liter B
poprzedzający/następujący po x ma długość 2k – 1 – 1. Oznaczmy przez Fk najmniejszą liczbę
liter A słabego A-palindromu długości 2k. Z powyższej dyskusji uzyskujemy zależność:
• F1 = 2,
• F2 = 3,
• Fk = Fk – 1+1,
co prowadzi do wniosku, że Fk = k+1, czyli że najmniejsza liczba liter A słabego
A-palindromu długości 2k to k+1.
Przykładowa poprawna zawartość pierwszej tabeli może być następująca.
najmniejsza liczba liter A słabego słaby A-palindrom o długości m
m
2 2 AA
4 3 ABAA
8 4 ABBB ABAA
A zawartość drugiej tabeli jest następująca:
najmniejsza liczba liter A słabego
m
A-palindrom o długości m
16 5
32 6
210 11
220 21
28.3.
Najprościej będzie zastosować funkcję rekurencyjną opartą na definicji słabego
A-palindromu:
funkcja CzySlabe (W)
(1) jeżeli W jest słowem pustym
(2) zwróć „Nie” i zakończ
(3) jeżeli W=”A”
(4) zwróć „Tak” i zakończ
(5) m ← dlugosc(W)
(6) jeżeli m mod 2=1
(8) w przeciwnym razie
(9) jeżeli W[1]≠W[m]
(11) r1 ← CzySlabe(W[1, m/2] )
(12) jeżeli r1 = „Nie”, to
(13) zwróć CzySlabe(W[m/2+1,m] )
(14) w przeciwnym razie zwróć „Tak”
W przedstawionym rozwiązaniu uwzględnione zostały słowa o długości 0 (które zgodnie

z definicją nie są słabymi A-palindromami, ale ten przypadek może umknąć przy „dosłow-
nym” tłumaczeniu definicji na funkcję rekurencyjną).
Ponadto wykonaliśmy drobną optymalizację przy sprawdzaniu alternatywy:
„W[1,m/2] jest słabym A-palindromem lub W[m/2+1, m] jest słabym A-palindromem”
Zauważmy, że jeśli r1=”Tak” po wykonaniu wiersza (11), to pierwszy składnik powyższej
alternatywy jest prawdziwy. Nie trzeba więc sprawdzać drugiego składnika. Dlatego w kroku
(13) sprawdzamy, czy W[m/2+1,m] jest słabym A-palindromem tylko w sytuacji, gdy
r1=”Nie”.
Alternatywą dla rozwiązania rekurencyjnego może być podejście wstępujące (programowanie
dynamiczne):
• najpierw sprawdzamy i zapamiętujemy, które 1-literowe podsłowa W są słabymi
A-palindromami,
• wykorzystując powyższe informacje, sprawdzamy, które ze słów W[1,2], W[3,4],
W[5,6], … są słabymi A-palindromami,
• wykorzystując informacje o słabych A-palindromach długości 2, sprawdzamy, które
ze słów W[1,4], W[5,8], W[9,12],… są słabymi A-palindromami,
• itd.
Rozwiązanie takie wymaga jednak dużo większej sprawności w programowaniu, wykraczają-
cej poza wymagania szkoły ponadgimnazjalnej.
29.1.
W pierwszym zadaniu należy zdekodować zapis:

Korzystając z informacji o zakończeniu kodowania każdej litery dwiema czarnymi kulkami,
można podzielić zapis na:

Używając tabeli umieszczonej w treści zadania, można zdekodować tę wiadomość jako słowo
„MATURA”.
29.2.
W związku z tym, że każdy znak jest kodowany przynajmniej dwiema kulkami, a dwie ostat-
nie z nich są czarne, algorytm powinien zawsze analizować kolor dwóch kolejnych kulek
i przerwać pobieranie, gdy natrafi kolejno na dwie czarne kulki.
29.3.
Aby wypełniać swoje zadanie, algorytm powinien cyklicznie:
• sprawdzać, czy w ciągu są jeszcze kulki,
• pobierać kulki odpowiadające jednej literze,
• dopisywać odpowiednią literę do budowanej wiadomości.
Zadanie 30.
30.1.
Argumentami funkcji szyfruj są znak, który chcemy zaszyfrować, i klucz (liczba wskazująca,
o ile pozycji w alfabecie przesunięty jest w stosunku do znaku jawnego znak zaszyfrowany).
Ponieważ k jest dowolną liczbą całkowitą nieujemną, operacja k modulo 26 pozwala obliczyć
rzeczywiste przesunięcie w 26-znakowym alfabecie. Jeżeli każdej literze alfabetu jedno-
znacznie przypiszemy jej numer (dziesiętny kod ASCII), to do numeru znaku należy dodać
klucz k modulo 26. W przypadku gdy liczba kod(zn)+k przekracza zakres kodów ASCII przy-
pisanych wielkim literom, należy przejść na początek alfabetu (odjąć 26). Cykliczność roz-
wiązuje następująca instrukcja:
jeżeli kod_zn> 90
kod_zn←kod_zn -26
30.2.
W zadaniu należy zaszyfrować słowo INFORMATYKA kluczami: k=1 dla pierwszej litery
słowa, k=2 dla drugiej litery, … , k=11 dla ostatniej litery słowa.
W drugim wierszu tabeli należy odszyfrować podany napis, zaszyfrowany opisanym powyżej
sposobem, co powinno przygotować zdającego do rozwiązania zadania 3.
30.3.
Zadanie wymaga podania algorytmu deszyfrującego słowo zaszyfrowane sposobem opisanym
w zadaniu 2. Ponieważ szyfr jest symetryczny, wykonujemy operację odwrotną do szyfrowa-
nia: dla każdej litery w słowie od jej kodu ASCII odejmujemy klucz k. W przypadku gdy war-
tość tego wyrażenia jest mniejsza niż 65 (kod litery A), dodajemy 26. Tak zapisaną funkcję
deszyfrującą należy wywołać dla każdej litery słowa, gdzie drugim argumentem funkcji bę-
dzie pozycja tej litery w słowie.
Zadanie 31.
Algorytm podany przed treścią zadań działa w taki sposób, że najpierw wypisuje na wejściu
znaki W[1], W[1+m], W[1+2m], …, potem znaki W[2], W[2+m], W[2+2m], … itd. aż do zna-
ków W[m – 1], W[m – 1+m], W[m – 1+2m], … Działanie algorytmu można też opisać inaczej:
• kolejne litery słowa W wpisujemy w kolejnych kolumnach tabeli składającej się z m
wierszy (gdzie m to zaokrąglenie n/k w górę do liczby całkowitej); najpierw wypeł-
niamy pierwszą kolumnę (od góry do dołu), potem drugą itd.
• następnie wypisujemy na wyjściu kolejne wiersze tabeli.
Interpretację tą wykorzystamy w rozwiązaniach zadań. (Jak wykażemy później, dobór warto-
ści m zapewnia, że tekst będzie umieszczony w dokładnie k kolumnach tabeli, czyli tworzy
tabelę rozmiaru m×k.)
31.1.
Długość tekstu ZADANIE1JESTŁATWE jest równa 17. Mamy więc n=17 i k=3. Ponieważ
17 div 3=5 i 17 mod 3≠0, wartość m to 6. Zgodnie z powyższą interpretacją algorytmu, słowo
umieścimy w następującej tabeli
Z E Ł
A 1 A
D J T
A E W
N S E
I T
Wynik uzyskamy wypisując zawartość tabeli wierszami: ZEŁA1ADJTAEWNSEIT
Analogicznie możemy zakodować drugi tekst o długości n=18, przyjmując m=1+18 div 4=5,
gdyż 18 mod 4≠0:
Z I S S
A E T T
D 1 P E
A J R
N E O
Wynik uzyskamy wypisując zawartość tabeli wierszami: ZISSAETTD1PEAJRNEO.
31.2
Znając długość n=14 tekstu UDOMEWIKAEOĆMD, uzyskujemy m=1+14 div 3=5. Zatem
zakodowana postać tekstu została uzyskana poprzez wypisanie kolejnych wierszy tabeli 5-
wierszowej, która została wypełniona poprzez wpisanie oryginalnego tekstu do kolejnych
kolumn (od góry do dołu).
Zauważmy, że tekst o długości n=14 wypełni w całości 14 div 5=2 kolumny tabeli 5-
wierszowej i zajmie 14 mod 5=4 pola trzeciej kolumny. Oznacza to, że zakodowana postać
tekstu wypełnia kolejne wiersze tabeli w poniższy sposób
U D O
M E W
I K A
E O Ć
M D
Odczytując tekst kolumnami, uzyskamy wynik: UMIEMDEKODOWAĆ.
Analogicznie dla k=4 i zakodowanej postaci DRJTOZEBES mamy n=10, m=1+10 div 4=3.
Tekst o długości n=10 wypełni w całości 10 div 3=3 kolumny tabeli 3-wierszowej i zajmie 10
mod 3=1 pole trzeciej kolumny. Zakodowana postać tekstu wypełnia kolejne wiersze tabeli
w poniższy sposób:
D R J T
O Z E
B E S
Odczytując tekst kolumnami, uzyskamy wynik: DOBRZEJEST.
31.3.
Najpierw pokażemy, że liczba kolumn tablicy, do której algorytm kodujący „wpisuje” tekst
jest równa k.
Dla k podzielnego przez n sytuacja jest prosta: jeśli liczba wierszy to m=n/k to liczba kolumn
jest równa n/m=k, wtedy tablica pomieści dokładnie m⋅k=n liter.
Gdy k nie jest podzielne przez n, to liczba kolumn jest równa najmniejszej liczbie naturalnej p
spełniającej warunek m⋅p>n (wynikowa tablica o m wierszach i p kolumnach powinna mieć
więcej pól niż liter tekstu, czyli więcej niż n). Wybór m jako zaokrąglenia w górę wartości n/k
oznacza, że m⋅k>n oraz m⋅(k – 1)<n. Zatem k spełnia warunki nałożone na p, tablica ma k ko-
lumn.
Przypomnijmy, że kodując umieszczamy pierwsze m liter tekstu w pierwszej kolumnie naszej
poglądowej tabeli. Skoro tabela ma rozmiar m×k, litery z pierwszej kolumny są
w zakodowanym tekście (zapisanym wierszami) na pozycjach 1, 1+k, 1+2k, … Analogicznie
kolejne m liter tekstu tworzy drugą kolumnę, zapisaną w zakodowanym tekście na pozycjach
2, 2+k, 2+2k,… Poniżej prezentujemy algorytm oparty na tej obserwacji. Zewnętrzna pętla
„dla i=1,2,…,k” przebiega kolejne kolumny naszej poglądowej tabeli ilustrującej działanie
kodowania. Wewnętrzna pętla „dopóki j ≤ n” wypisuje zawartość i-tej kolumny, czyli litery
na pozycjach i, i+k, i+2k,… w zakodowanej postaci tekstu.
Algorytm:
n ← dlugosc(X)
j←i
wypisz X[j]
j ← j+k
31.4.
Wartość m wyznaczyć możemy tak samo, jak zostało to zrobione w algorytmie podanym
w treści zadania:
m ← n div k
jeżeli n mod k≠0
m←m+1
Ponieważ tabela ma k wierszy i m kolumn (a tekst wpisujemy do kolejnych wierszy), pierw-
sza kolumna tabeli składa się z liter na pozycjach 1, 1+m, 1+2m, itd. dopóki nie przekroczy-
my wartości n. Ogólnie, i-ta kolumna tabeli dla 1≤i≤m składa się z liter na pozycjach i, i+m,
i+2m,… Ostatnia pozycja w i-tej kolumnie jest równa i+(k – 1)⋅m gdy i+(k – 1)⋅m≤n oraz
i+(k – 2)⋅m gdy i+(k – 1)⋅m>n.
Korzystając z powyższych obserwacji, zawartość i-tej kolumny możemy wypisać z góry na
dół w następujący sposób:
j←i
wypisz W[j]
j ← j+m
Natomiast z dołu do góry zawartość i-tej kolumny wypisujemy tak:
j ← i+(k – 1) ⋅ m
jeżeli j>n
j←j–m
dopóki j > 0 wykonuj
wypisz W[j]
j←j–m
Poniższy algorytm „przebiega” kolejne kolumny i wypisuje ich zawartość z góry na dół lub
z dołu do góry, w zależności od tego czy i (czyli numer kolumny) jest liczbą parzystą czy
nieparzystą.
n ← dlugosc(W)
m ← n div k
jeżeli n mod k≠0
m←m+1
jeżeli (i mod 2=1)
j←i
wypisz W[j]
j ← j+m
w przeciwnym razie
j ← i+(k – 1) ⋅ m
jeżeli j>n
j←j–m
wypisz W[j]
j←j–m
Zadanie 32.
32.1.
Rozwijamy napisy zgodnie z definicją: na przykład fragment (cd) oznacza cdcd, a zatem
a(cd)a to acdcda. Analogicznie postępujemy z pozostałymi przykładami.
32.2.
Aby napis[1..n] był dwukrotnym powtórzeniem, liczba n musi być parzysta, a pierwsza po-
łowa napisu (czyli napis[1..n/2]) musi być identyczna z drugą połową (napis[n/2+1..n]).
Pierwsza część algorytmu może zatem wyglądać następująco:
możliwe ← fałsz
jeśli n mod 2 = 0 wykonaj
możliwe ← prawda
dla i = 1, 2, ..., n/2
jeśli napis[i] ≠ napis[i+n/2]
możliwe ← fałsz
W pierwszym wierszu ustawiamy zmienną możliwe na wartość fałsz. Jeśli n okaże się niepa-
rzyste, taka wartość pozostanie już do końca algorytmu — nie wykona się żadna inna instruk-
cja. Jeśli n jest parzyste, ustawiamy zmienną możliwe na prawdę, ale następnie porównujemy
ze sobą każdą literę z pierwszej połowy napisu (napis[i]) z odpowiednią literą z drugiej po-
łowy (napis[n/2+i]). Jeśli wszystkie pary są identyczne, zmienna możliwe zachowa wartość
prawda, w razie zaś jakiejkolwiek różnicy przyjmie wartość fałsz.
Widzimy zatem, że zmienna możliwe będzie prawdą dokładnie wtedy, kiedy napis będzie
składać się z dwóch identycznych fragmentów. W takim wypadku musimy jeszcze wypisać
wynik: wypisujemy lewy nawias, potem pierwszą połowę tablicy napis, a kończymy nawia-
sem zamykającym.
jeśli mozliwe wykonaj

wypisz '('
dla i = 1, 2, ..., n/2
wypisz napis[i]
wypisz ')'
32.3.
Załóżmy, że analizujemy kolejne litery napisu napis[1..n]. Dopóki nie napotkamy żadnego
nawiasu, możemy te litery wypisywać na wyjście bez żadnych zmian:
p←1
dopóki p < n wykonuj
jeśli napis[p] jest literą
wypisz napis[p]
p ← p+1
....
Co się jednak dzieje, kiedy napotkamy nawias? Oznacza on, że pewien fragment zaczynający
się tym nawiasem, a kończący najbliższym prawym nawiasem (na przykład fragment bar
w słowie skompresowanym ra(bar) ), musi być wypisany dwukrotnie. W tym celu trzeba:
• znaleźć w napisie najbliższy prawy nawias (wiemy, że na pewno wystąpi, co uprasz-
cza szukanie),
• fragment napisu między nawiasami wypisać dwukrotnie,
• przeskoczyć już wypisany fragment, a dalszą analizę tekstu rozpocząć od pierwszego
znaku po prawym nawiasie.
Pierwszy punkt zrealizujemy prostą pętlą dopóki:
p←1
dopóki p ≤ n wykonuj
wypisz napis[p]
p ← p+1
jeśli napis[p] = '('
k ← p+1
dopóki napis[k] ≠ ')'
k ← k+1
...
Wiemy, że pod napis[p] znajduje się znak '('. Ustawiamy zmienną k na p+1, a następnie
zwiększamy ją aż pod napis[k] pojawi się ')'. Teraz fragmentem do dwukrotnego wypisania
jest napis[p+1..k-1]:
p←1
wypisz napis[p]
p ← p+1
k ← p+1
k ← k+1
powtórz 2 razy:
dla j = p+1, ..., k-1
wypisz napis[j]
...
Po dwukrotnym wypisaniu fragmentu miedzy nawiasami trzeba jeszcze przeskoczyć (czyli
zwiększyć zmienną p) do pierwszego znaku po nawiasie, a więc znaku napis[k+1]. Komplet-
ny algorytm ma więc następującą postać:
p←1
wypisz napis[p]
p ← p+1
k ← p+1
k ← k+1
powtórz 2 razy:
dla j = p+1, ..., k-1
wypisz napis[j]
p ← k+1
Zadanie 33.
33.1.
Zauważmy, że wartości B[0,k] i B[n+1,k] są przez algorytm ustalane na 0 dla każdego 1≤k≤n,
co oznacza, że wiersze indeksowane przez 0 i 6 można wypełnić wartościami 0. Z pierwszej
pętli algorytmu widać też, że wartości w kolumnie o numerze 1 spełniają warunek: B[i,1] = 1,
gdy A[i,1] > 0, oraz B[i,1] = 0, gdy A[i,1] ≤ 0. A zatem możemy być pewni wartości tablicy B
przedstawionych na poniższym rysunku:
1 2 3 4 5
0 0 0 0 0 0
1 0
2 0
3 1
4 0
5 0
6 0 0 0 0 0
Wartość 1 na pozycji [3,1] wynika z tego, że A[3,1] jest (jedyną) dodatnią wartością w tablicy
A w kolumnie o indeksie 1. Wewnętrzna pętla „dla i=1,2,…,n wykonuj” ustala wartości w j-
tej kolumnie tablicy B. Dokładniej, wartość B[i,j] jest ustawiana na 1 dla 1≤i≤n, jeśli choć
jedna z wartości B[i – 1, j – 1]=1, B[i, j – 1]=1, B[i + 1, j – 1] również jest równa 1. Wypełnia-
jąc w ten sposób po kolei kolumny o indeksach 2, 3, 4 i 5, uzyskujemy następującą zawartość
tablicy B:
1 2 3 4 5
0 0 0 0 0 0
1 0 0 1 1 1
2 0 1 1 0 0
3 1 0 0 1 0
4 0 0 0 0 1
5 0 0 0 0 0
6 0 0 0 0 0
Z ostatniej pętli algorytmu wynika jasno, że zwracana przez niego wartość jest równa 1 wte-
dy, gdy co najmniej jedna z wartości w kolumnie n tablicy B jest równa 1. Ponieważ warunek
ten zachodzi w naszym przykładzie (n=5), wartość zwracana przez algorytm jest równa 1.
33.2.
Zaprezentowany algorytm jest przykładem zastosowania techniki nazywanej programowa-
niem dynamicznym. Z obserwacji poczynionych w omówieniu rozwiązania zadania 1 wiemy,
że w kolumnie 1 tablicy B występuje wartość 1 dokładnie wtedy, gdy odpowiednia wartość
w tablicy A jest dodatnia. Z drugiej strony w kolumnie j>1 na pozycji i pojawi się wartość 1
dokładnie wtedy, gdy choć jedna z wartości na pozycjach [j – 1, i – 1], [j – 1, i], [j – 1, i + 1]
będzie równa 1. Po uwzględnieniu definicji wędrowców pozwala to na sformułowanie wa-
runku: B[i,j]=1 po zakończeniu działania algorytmu dokładnie wtedy, gdy istnieje ścieżka
wędrowca chodzącego, zaczynająca się w pierwszej kolumnie i kończąca w polu na pozycji
[i, j], która przechodzi wyłącznie przez pola o wartościach dodatnich. Uzyskujemy w efekcie
następującą specyfikację:
Specyfikacja
Dane:
n — liczba naturalna większa od 1,
Wynik:
1 — jeśli istnieje trasa wędrowca typu chodzącego
i prowadząca tylko przez pola o wartościach dodatnich,
0 — w przeciwnym przypadku.
33.3.
Największą wartość trasy wędrowca typu skaczącego uzyskamy, wybierając z każdej kolum-
ny największą wartość pola. Zadanie sprowadza się zatem do wyznaczenia maksimum w każ-
dej kolumnie i zsumowania maksimów ze wszystkich kolumn. W poniższym pseudokodzie
zmienna suma reprezentuje sumę maksymalnych wartości z kolumn 0, 1, …, i – 1,
a w zmiennej mx wyznaczamy największą wartość w kolumnie i.
suma ← 0
dla j=1,2, …,n wykonuj
mx ← A[1,j]
dla i=2,3…,n wykonuj
jeżeli A[i,j] >mx
mx ← A[i,j]
suma ← suma + mx
zwróć suma
33.4.
W odniesieniu do wędrowca spadającego będziemy mówić, że pola w wierszu 1 są najwyżej,
w wierszu n najniżej — i ogólnie wiersz i jest wyżej od wiersza j dla i<j.
Pole A[i,j] nazywać będziemy dopuszczalnym, jeśli istnieje trasa wędrowca spadającego za-
czynająca się w pierwszej kolumnie, przechodząca wyłącznie przez pola o wartościach nie-
ujemnych i kończąca się w polu A[i,j]. Aby sprawdzić, czy istnieje trasa spełniająca warunki
zadania, spróbujemy ustalić dla każdej kolumny j (zaczynając od j=1) najwyższe pole do-
puszczalne. Oznaczmy numer wiersza najwyższego pola dopuszczalnego w kolumnie j przez
W[j]. Przyjmijmy też, że gdy w kolumnie j nie ma pola dopuszczalnego, to W[j]= –1. Za-
uważmy, że trasa wędrowca spadającego może przechodzić tylko przez pola dopuszczalne.
Zgodnie z zasadami przemieszczania się wędrowca spadającego, zachodzą też następujące
własności:
1. Jeśli wszystkie wartości w pierwszej kolumnie tablicy A są ujemne, to W[1]= –1;
w przeciwnym razie W[1] jest równe najmniejszej wartości i, dla której A[i,1]≥0.
2. Niech w=W[j – 1]. Wówczas:
a) jeśli w= –1, to W[j] = –1;
b) jeśli w>0 i wszystkie wartości wśród A[w,j], A[w+1,j],…,A[n,j] są ujemne,
wtedy również W[j]= –1;
c) jeśli w>0 i wśród A[w,j], A[w+1,j],…,A[n,j] jest co najmniej jedna liczba
nieujemna, wówczas W[j] jest równe najmniejszej wartości i spełniającej
warunki: i≥w oraz A[i,j]≥0.
Powyższa własność 1. wynika wprost z definicji pola dopuszczalnego: dopuszczalne pola
w pierwszej kolumnie to pola z nieujemną wartością.
Własność 2.a) opisuje sytuację, gdy nie ma pola dopuszczalnego w kolumnie j – 1. Ponieważ
do kolumny j>1 można dojść tylko z pola w kolumnie j – 1, brak pola dopuszczalnego
w kolumnie j – 1 oznacza też brak pola dopuszczalnego w kolumnie j.
Własności 2.b) i 2.c) opierają się na obserwacji, że najwyższe pole dopuszczalne w kolumnie
j>1 nie może się znajdować wyżej niż najwyższe pole dopuszczalne w kolumnie j – 1. Jest to
konsekwencją tego, że do pola dopuszczalnego w kolumnie j możemy dojść tylko z pola do-
puszczalnego w kolumnie j – 1. W połączeniu z faktem, że rozważamy wędrowca spadające-
go, uzyskujemy własności 2.b) i 2.c).
Zgodnie ze specyfikacją algorytm powinien zwrócić wartość 1 dokładnie wtedy, gdy W[n]>0.
Nasz algorytm polegać więc będzie na wyznaczaniu po kolei W[1], W[2], … z zastosowaniem
powyższych własności 1 i 2. Wykorzystamy w nim również następującą obserwację: po napo-
tkaniu j takiego, że W[j] = – 1, wiemy, że nie istnieje ścieżka spełniająca warunki zadania,
i możemy zwrócić wartość 0. Algorytm realizujący nasz sposób rozwiązania zadania może
wyglądać następująco:
W[0] ← 1
i ← W[j – 1]
W[j] ← -1
dopóki i≤n i W[j]<0
jeżeli A[i,j] > 0
W[j] ← i
w przeciwnym razie i ←i+1
jeżeli W[j]<0
zwróć 0
zwróć 1
W modelu odpowiedzi przedstawiliśmy nieco inny algorytm. Główna różnica między algo-
rytmem podanym powyżej a algorytmem z modelu odpowiedzi opiera się na obserwacji, że
do wyznaczania wartości W[j] wystarczy znajomość W[j–1] i nie jest konieczne przechowy-
wanie W[1],…,W[j–2]. Można zatem tablicę liczb W zastąpić odpowiednio aktualizowanymi
dwoma zmiennymi prostymi reprezentującymi wartości W[j–1] i W[j].
Zadanie 36.
Tabele Uczniowie i Oceny połączone są relacją jeden do wielu poprzez klucz Id_u (JOIN
Oceny ON Uczniowie.Id_u = Oceny.Id_u). Z tabeli Uczniowie należy wybrać
tych uczniów, a dokładnie ich nazwiska (SELECT Uczniowie.Nazwisko), których
średnia ocen wynosi co najmniej 4,5 (Avg(Oceny.Wynik)>= 4.5)
Zadanie 37.
Polecenie ORDER BY Cena DESC porządkuje produkty malejąco względem ceny. Na
trzech pierwszych pozycjach (po uporządkowaniu) znajdą się winogrona, maliny i orzechy.
W tabeli, w której należy zaznaczyć prawidłowe odpowiedzi nie wymieniono wszystkich
owoców z tabeli Produkty. Znajdujemy w niej tylko dwie z trzech możliwych nazw: mali-
ny i orzechy.
Zadanie 38.
Korzystając z tabeli Agenci, należy wybrać pole obszar działania (obszar_dzialania)
i policzyć liczbę wierszy dla różnych obszarów działania (COUNT(*)), co będzie jedno-
znaczne z policzeniem liczby agentów przypisanych do danego obszaru.
Zadanie 39.
39.1.
Należy zauważyć, że rozmiar pliku aquapark2.jpg jest znacznie mniejszy. Ponieważ
zdjęcie ma być umieszczone na stronie internetowej, należy wybrać zdjęcie aqu-
apark2.jpg. Mniejszy rozmiar oznacza szybsze załadowanie zdjęcia ze strony WWW.
39.2.
Zadanie sprawdza znajomość cech charakterystycznych formatów graficznych. Format GIF
ma paletę barw ograniczoną do 256 kolorów. Format JPEG co prawda daje dobrą kompresję
zdjęć przy niewielkiej utracie jakości, jednak nie nadaje się do zastosowania podczas wydru-
ku. Poprawną odpowiedzią jest format TIFF. Obrazy w tym formacie są przechowywane
bez utraty jakości. Format ten używany jest standardowo przez firmy DTP, przygotowujące
materiału do druku.
39.3.
Jest to zadanie rachunkowe. Ponieważ bitmapę pamiętamy w systemie RGB, na zapamiętanie
1 piksela potrzebujemy 3 x 8 = 24 bity. Aby zapamiętać całą bitmapę, potrzebujemy 1024 x
768 x 24 = 18 874 368 bitów = 18 874 368/8 bajtów = 2 359 296 bajtów (1 bajt to 8 bitów).
Przy zamianie na kilobajty należy pamiętać, że 1 kilobajt = 1024 bajty, stąd otrzymujemy
2359296/1024 = 2304 kB.
Zadanie 40.
Rozwiązując zadanie, należy zwrócić uwagę na adresowanie zakresu komórek stanowiącego
argument funkcji LICZ.JEŻELI. Chcemy, aby formuła wpisana do komórki G1:
• zliczała liczbę ocen bardzo dobrych w kolumnie A,
• po skopiowaniu do komórek H1, I1 i J1 zliczała liczbę ocen bardzo dobrych w ko-
lumnach B, C i D.
Musimy więc zadbać, aby przy kopiowaniu formuły zmieniał się odpowiednio numer kolum-
ny. Dlatego zmiana numeru kolumny nie powinna być blokowana w adresie zakresu. Bloko-
wanie numeru wiersza nie ma znaczenia (kopiujemy wartości w obrębie tego samego wiersza,
a wszystkie formuły dotyczą tego samego zakresu wierszy 1,…,200). Odpowiedzi poprawne
to:
LICZ.JEŻELI(A$1:A$200;"=5")
LICZ.JEŻELI(A1:A200;"=5")
W formule LICZ.JEŻELI(B$1:B$200;"=5") błędnie wskazano zakres danych (z prze-
sunięciem o jedną kolumnę), a w formule LICZ.JEŻELI($A$1:$A$200;"=5") została
zablokowana zmiana numeru kolumny.
Zadanie 41.
Przy imporcie danych do arkusza kalkulacyjnego wszystkim kolumnom domyślnie nadawany
jest format ogólny. Formatowanie ogólne działa w ten sposób, że zawartość komórki jest trak-
towana jako liczba, jeśli tylko wprowadzony ciąg znaków można zamienić na liczbę. Numer
PESEL, jako ciąg cyfr, jest poprawnym zapisem liczby całkowitej. W zapisie liczby całkowi-
tej przyjmujemy, że zera umieszczone na początku nie mają znaczenia dla wartości liczby
i można je pominąć. Dlatego po zastosowaniu formatowania ogólnego do numeru PESEL
rozpoczynającego się od cyfry 0 otrzymamy liczbę 10-cyfrową (pierwsza cyfra zostanie po-
minięta). Zmiana formatowania ogólnego dla tak przekształconej liczby na format specjalny
„Numer PESEL” lub tekstowy nie spowoduje odzyskania utraconej informacji. Formatowanie
specjalne „Numer PESEL” umożliwi wyświetlenie liczby 10-cyfrowej jako ciągu 11 cyfr (z
dodanym zerem na początku), ale zawartość komórki nie ulegnie zmianie. Dlatego jedynym
poprawnym rozwiązaniem jest nadanie kolumnie zawierającej numery PESEL już od począt-
ku formatu tekstowego.
Zadanie 42.
W zadaniu należy przeanalizować działanie danego algorytmu dla przykładowych danych.
Ponieważ w obu zadaniach dane tablice są takie same, więc przedstawiona poniżej analiza
dotyczy jednocześnie zadania 1 i 2.
Dwa pierwsze przykłady zawierają na tyle mało liczb, że działanie algorytmu można zreali-
zować po prostu krok po kroku, zliczając po drodze liczbę wykonanych porównań w wier-
szach (*) i (**). Aby rozwiązać pozostałe dwa przykłady, należy dokonać pełnej analizy algo-
rytmu. Na początku zauważmy, że w algorytmie wartość zmiennej jest początkowo równa
T[1], i nigdy potem nie jest zmieniana. Dla tablicy T = [1, 2, 3, ..., 100] wartość x będzie stale
równa 1. Zauważmy, że konstrukcja algorytmu zawiera jedną główną pętlę, a w jej środku
następujące dwie pętle:
pętla 1
wykonuj
j ← j-1
(*) dopóki T[j] > x
pętla 2
wykonuj
i ← i+1
(**) dopóki T[i] < x
W pierwszej pętli algorytm zmniejsza wskaźnik j tak długo, dopóki T[j]>x. Natomiast
w drugiej pętli algorytm zwiększa wskaźnik i tak długo, dopóki T[i]<x.
Dla tablicy T=[1, 2, 3, ..., 100], tj. dla n=100 oraz x=1, pierwsza pętla wykonuje porównania
„T[100]>x”, „T[99]>x”, ..., „T[1]>x”. Ostatnie z nich ma wartość logiczną false; wówczas
pętla kończy się, a wartość j jest równa 1. W drugiej pętli algorytm wykona tylko jedno po-
równanie, mianowicie „T[1]<x”, po którym pętla zostanie przerwana. Następnie można za-
uważyć, że algorytm przerwie główną pętlę, gdyż nie jest prawdą, że „i<j”. Ostatecznie
otrzymujemy 100 porównań wykonanych w wierszu (*) i 1 porównanie w wierszu (**). Wi-
dzimy zatem, że algorytm nie wykonał żadnej operacji zamiany.
Aby rozwiązać ostatni przykład, tj. dla T=[100,99,98...,1], zauważmy, że n=100 oraz x=100.
Zatem w pierwszej pętli algorytm wykona tylko jedno porównanie „T[100]>x”, po czym
przerwie pętlę z wartością j=100. W drugiej pętli algorytm również wykona tylko jedno po-
równanie „T[1]<x”, po którym pętla ta zostanie przerwana z wartością i=1. Ponieważ i<j,
więc algorytm wykona zamianę T[1] ↔T[100] oraz przejdzie ponownie do wykonania głów-
nej pętli. Za drugim razem w pierwszej pętli algorytm znów wykona tylko jedno porównanie,
mianowicie „T[99]<x”. W drugiej pętli natomiast zostaną wykonane porównania „T[2]<x”,
„T[3]<x”, ..., „T[100]<x”, po których pętla zostanie przerwana z wartością i=100. W tym
momencie zostanie przerwana również główna pętla. Oznacza to, że algorytm wykona w su-
mie 2 porównania w wierszu (*) i 100 w wierszu (**). Liczba zamian natomiast będzie rów-
na 1.
Dla uzupełnienia warto jeszcze dodać, że podany algorytm tak naprawdę realizuje podział
tablicy na pewne dwie części (niekoniecznie równoliczne). W pierwszej części będą znajdo-
wały się wszystkie liczby mniejsze od x, a w drugiej te większe lub równe x. Podobny podział
jest podstawą szybkiego algorytmu sortowania (ang. quick-sort).
Zadanie 43.
43.1.
Najpierw wskażmy aplikacje, dla których wykorzystanie informacji o położeniu geograficz-
nym („lokalizacji”) jest przydatne w sposób oczywisty:
• Serwis pogodowy: informacja o położeniu daje możliwość automatycznego wyboru
prognozy pogody dla aktualnej lokalizacji użytkownika.
• Serwis informacji turystycznej Wrocławia: informacja o aktualnej lokalizacji użyt-
kownika pomoże ustalić najbliższe atrakcje turystyczne oraz wskazać drogę do wy-
branych atrakcji.
• Wyszukiwanie optymalnej trasy samochodowej: to najlepiej znane zastosowanie sys-
temów lokalizacji geograficznej; występuje w nim swoiste sprzężenie zwrotne: system
wskazuje użytkownikowi optymalną drogę do celu, a jednocześnie dane o położeniu
użytkowników pozwalają oszacować natężenie ruchu, co z kolei pozwala wybierać
drogę omijającą tzw. korki samochodowe.
Pomysłowy czytelnik może zapewne wyobrazić sobie zastosowania lokalizacji w innych apli-
kacjach, np.:
• Znajomość lokalizacji pozwoli zasugerować język używany w edytorze tekstu czy
systemie komputerowego składu tekstu (np. w Polsce spodziewamy się korzystania
z języka polskiego, a w Argentynie z języka hiszpańskiego).
• Lokalizacja pozwala zasugerować format danych w arkuszu kalkulacyjnym (np. for-
mat walutowy czy sposób prezentacji daty dopasowany do kraju).
Nietrudno jednak wskazać wady i ograniczoną przydatność powyższych funkcjonalności.
Personalizacja urządzeń mobilnych powoduje, że używany w edytorze tekstu język raczej
przypisujemy do użytkownika, a nie do kraju, w którym on się znajduje. Wydaje się więc, że
trudno o przekonujące argumenty na rzecz istotnej przydatności lokalizacji w edytorze tekstu,
systemie komputerowego składu tekstu lub arkuszu kalkulacyjnym.
Lokalizacja nie wydaje się też przydatna przy korzystaniu z katalogu książek biblioteki szkol-
nej. (Mogłaby być przydatna w przypadku biblioteki miejskiej czy uczelnianej: instytucje
takie mają wiele oddziałów i aplikacja mogłaby znaleźć najbliższy oddział, w którym dostęp-
na jest poszukiwana książka.)
Trudno też wyobrazić sobie istotne zastosowania lokalizacji w elektronicznym dzienniku lek-
cyjnym lub kompilatorze języka programowania.
43.2.
Urządzenia mobilne typu smartfon/tablet są wygodne przede wszystkim w sytuacjach, w któ-
rych użytkownik „konsumuje” treści (czyta, słucha). Brak dużej ergonomicznej klawiatury
oraz odpowiednio dużego monitora zazwyczaj utrudnia tworzenie treści (pisanie tekstów,
obsługę systemów składu tekstu, projektowanie CAD/CAM, pisanie i testowanie programów
komputerowych, edycję zestawień w arkuszu kalkulacyjnym itp.).
Uwzględniając powyższe czynniki, do aplikacji (z podanej listy), których przydatność jest
istotnie ograniczona w sytuacji, gdy użytkownik ma jedynie dostęp do urządzenia mobilnego,
zaliczyć można: system komputerowego składu tekstu, edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny,
kompilator języka programowania.
43.3.
Mapa bitowa (np. format BMP) nie wykorzystuje zależności między pikselami, które pozwa-
lają zmniejszać pamięć potrzebną do cyfrowej reprezentacji zdjęć. Z kolei zastosowanie ko-
dów korekcji CRC służy zwiększeniu odporności na błędy zapisu, odczytu lub transmisji da-
nych kosztem zwiększenia rozmiaru danych.
Przez rozdzielczość zdjęcia rozumiemy liczbę wierszy oraz liczbę kolumn w tablicy pikseli,
z których zdjęcie się składa. Zmniejszenie rozdzielczości oznacza zmniejszenie liczby kolumn
i liczby wierszy w tej tablicy. Przy zdjęciach wysokiej jakości pozwala to znacznie ograni-
czyć rozmiar jego cyfrowej reprezentacji bez znacznej straty jakości zdjęcia.
Celem kompresji jest zmniejszenie rozmiaru danych. Standard JPEG opisuje sposób kompre-
sji obrazów. Jest powszechnie stosowany w cyfrowym zapisie zdjęć. W kompresji JPEG mo-
żemy zmniejszać rozmiar pliku kosztem pogorszenia wizualnej jakości zdjęcia (jakości kom-
presji).
Podsumowując, prawdziwe jest zdanie drugie i czwarte, natomiast pierwsze i trzecie są fał-
szywe.
43.4.
Protokół FTP umożliwia przesyłanie plików poprzez sieć, nie zawiera jednak żadnych me-
chanizmów ochrony przed nieuprawnionym dostępem. Z kolei protokół SSL został zaprojek-
towany właśnie w celu umożliwienia transferu zapewniającego poufność i integralność prze-
syłanych danych, a także uwierzytelniania uczestników komunikacji (wykorzystuje się do
tych celów odpowiednie mechanizmy kryptograficzne); narzędzia te są w szczególności przy-
datne przy korzystaniu z usług bankowości internetowej (patrz przedrostek https w adresie
internetowym).
Naturalnymi mechanizmami ochrony dostępu do indywidualnych kont są również hasła
i PIN-y. Ich wzmocnieniem są często hasła jednorazowe tworzone dla potwierdzenia poje-
dynczych operacji/czynności.
Celem kompresji jest przede wszystkim zmniejszenie rozmiaru cyfrowej reprezentacji da-
nych. Zazwyczaj nie wiąże się ono z ochroną prywatności, poufności bądź ochroną przed nie-
uprawnionym dostępem.
Powyższe uwagi prowadzą do następującego rozwiązania zadania:
P F
Protokół transferu plików FTP (File Transfer Protocol). x
Protokół SSL (Secure Socket Layer). x
Uwierzytelnianie użytkownika przy pomocy hasła lub PIN. x
Kompresja dysku twardego. x
Hasła jednorazowe generowane przez układy kryptograficzne i dostarczane x

kanałami informacyjnymi alternatywnymi dla Internetu.
Zadanie 46.
Do głównych zadań systemu operacyjnego należy:
• przydział poszczególnym zadaniom czasu procesora (odpowiedź P w pierwszym zda-
niu);
• przydział poszczególnym zadaniom pamięci operacyjnej (odpowiedź P w czwartym
zdaniu);
• dostarczenie mechanizmów synchronizacji zadań i komunikacji między nimi;
• obsługiwanie sprzęt oraz zapewnia równolegle wykonywanym zadaniom oraz syn-
chronizuje dostęp procesów do niego.
Dodatkowo system operacyjny może posiadać środowisko graficzne ułatwiające komunikację
z użytkownikiem (w trzecim zadaniu właściwa jest odpowiedź F). Większość obecnie używa-
nych systemów operacyjnych posiada graficzny interfejs użytkownika. Przykładami systemu
operacyjnego bez środowiska graficznego są Microsoft DOS oraz GNU/Linux bez
X-Windows.
Większość systemów operacyjnych posiada własny system plików, rozwijany równolegle
z nim, ze względu na pewne specyficzne właściwości nadawane plikom (np. atrybut wyko-
nywalności pliku). Z powodów użytkowych systemy operacyjne potrafią obsługiwać wiele
systemów plików, w szczególności inny system do urządzeń wielokrotnego zapisu (w zależ-
ności do systemu operacyjnego może to być np. FAT/NTFS/ext3/HFS), a inny do płyt
CD/DVD z ograniczonymi możliwościami ponownego zapisu, np. ISO9660 lub UDF (w dru-
gim zadaniu właściwa jest odpowiedź F).
Zadanie 47.
NTFS to standardowy system plików począwszy od systemu Windows NT, poprzez jego ko-
lejnych następców, aż do Windows 7 i Windows 8. Dla Linuxa to system plików obcego po-
chodzenia, ale po zainstalowaniu odpowiedniego sterownika Linux potrafi go obsłużyć.
NTFS przechowuje informację o rozmiarze, dacie utworzenia i modyfikacji pliku oraz ścieżce
dostępu do pliku. NTFS nie ogranicza maksymalnego rozmiaru pliku do 4GB w przeciwień-
stwie do FAT32. W NTFS funkcjonuje tzw. lista kontroli dostępu (ACL), która umożliwia
administratorowi nadawanie praw dostępu do plików i katalogów pojedynczym użytkowni-
kom lub grupom użytkowników.
Zadanie 48.
Dla poprawnego udzielenia odpowiedzi trzeba ustalić adresy sieci, w których położone są
cztery komputery. Na podstawie adresu IP i maski sieciowej można ustalić, że adresy te to:
• w przypadku komputera A: 10.20.0.0 / maska 255.255.0.0, w skrócie 10.20.0.0/16;
• w przypadku komputera B: 10.0.0.0 / maska 255.255.255.0; w skrócie 10.0.0.0/24;
• w przypadku komputera C: 1.2.3.0 / maska 255.255.255.0; w skrócie 1.2.3.0/24;
• w przypadku komputera D: 1.2.3.0 / maska 255.255.255.0; w skrócie 1.2.3.0/24.
Zdanie 1: Komputer A używa adresu IP z puli tzw. adresów prywatnych, a więc niedostęp-
nych z sieci Internet. Komputer ten musi być podłączony do sieci Internet za pośrednictwem
routera, który przy okazji może też przekierowywać ruch adresowany do pewnego publiczne-
go adresu IP na ten właśnie komputer. (Zdanie jest prawdziwe).
Zdanie 2: Dwa z czterech komputerów używają adresów prywatnych, dwa — adresów pu-
blicznych. Nie ma to jednak znaczenia w przypadku dostępu do sieci Internet. Wszystkie
wymienione komputery, niezależenie od adresu IP, jaki mają przypisany w sieciach lokal-
nych, mogą mieć dostęp do sieci Internet. (Zdanie jest fałszywe).
Zdanie 3: Komputer A jest w podsieci 10.20.0.0/16, a komputer B — w podsieci 10.0.0.0/24.
Leżą zatem w różnych podsieciach. (Zdanie jest fałszywe).
Zdanie 4: Komputery C i D mają takie same adresy sieci (1.2.3.0/24) i są one publiczne, więc
jest to ta sama podsieć. Nie ma to jednak znaczenia dla fizycznego położenia tych kompute-
rów w jednym budynku, mogą się one znajdować w różnych budynkach. (Zdanie jest fałszy-
we).
Zadanie 49.
Zasada działania chmury obliczeniowej polega na przeniesieniu całego ciężaru świadczenia
usług IT (danych, oprogramowania, mocy obliczeniowej) na serwer i umożliwienie stałego
dostępu do niego komputerom klientów. Wystarczy zalogować się z jakiegokolwiek kompute-
ra z dostępem do Internetu, by zacząć korzystać z chmury obliczeniowej.
Chmura obliczeniowa jest szerokim pojęciem, zmierzającym w takim kierunku, aby całe
oprogramowanie było instalowane na serwerze, zaś w komputerze klienta znajdował się tylko
interfejs do komunikacji z tym oprogramowaniem. Oprogramowanie nie jest kopiowane
i powielane w komputerze klienta, więc klient nie narusza praw autorskich i nie musi wyku-
pować licencji, płaci jedynie za użytkowanie programów. Klient nie instaluje oprogramowa-
nia na serwerze.
Dokumenty i dane klienta przechowywane są na serwerze, na ich bezpieczeństwo nie mają
wpływu ewentualne awarie komputera klienta.
Szybkość obliczeń zależy od mocy obliczeniowej serwera. Moc obliczeniowa (procesory,
pamięć RAM, przestrzeń dyskowa, przepustowość łącza internetowego itp.) może być zwięk-
szana lub zmniejszana na życzenie klienta, jest ograniczona tylko wielkością zasobów usłu-
godawcy. Opłaty naliczane są za faktycznie wykorzystaną moc obliczeniową w danym cza-
sie.
Zadanie 50.
HTTP Cookie jest krótkim tekstem (o rozmiarze maksymalnie 4 kB), który serwer witryny
internetowej wysyła do przeglądarki klienta. Przy następnych odwiedzinach tej witryny przez
klienta serwer próbuje odczytać swoje cookie. Odczyt cookie przez serwer jest możliwy tylko
z domeny, która ustawiła to cookie, lub z jej subdomeny.
Cookie może mieć ustawiony czas życia, tzn. czas przechowywania w ustawieniach przeglą-
darki. Jeśli nie ma ustawionego czasu życia, jest przechowywane tylko do chwili zamknięcia
okna przeglądarki.
W treści cookie może być zawarta informacja o preferencjach klienta: jego różnych wyborach
podczas odwiedzin witryny. Z poziomu cookie nie ma możliwości wykonania poleceń,
w szczególności dotyczących konfiguracji przeglądarki.
Przeglądarki umożliwiają kontrolę zapisanych HTTP cookie (przeglądanie, usuwanie) oraz
zablokowanie samej obsługi cookie.
Witryny sklepów internetowych ustawiają HTTP cookie po zalogowaniu klienta (zapisują
identyfikator sesji), aby rozpoznać tego klienta, gdy przechodzi on między różnymi stronami
serwisu sklepowego, wybierając towary do koszyka. Zablokowanie obsługi cookie

w przeglądarce może uniemożliwić serwisowi opartemu na mechanizmie sesji rozpoznanie
klienta i skompletowanie jego koszyka.
Uwaga: Istnieje także inny rodzaj cookie: Flash Cookies, znane jako Local Shared Objects,
zapisywane przez przeglądarkę internetową (dokładniej: przez plugin Flash) po wejściu na
stronę WWW zawierającą obiekt Flash, np. banner. Zawierają one także tekst, ale mogą osią-
gać rozmiar do 100 kB, nie mają określonego czasu wygaśnięcia (nie są automatycznie usu-
wane) i nie można ich przeglądać ani usunąć z poziomu ustawień przeglądarki. Można jedy-
nie ustawić rozmiar przechowywanych danych w ustawieniach Adobe Flash Playera.
Zadanie 51.
Metoda brute force działa tylko na krótkich hasłach, najlepiej na takich, które złożone są
z samych liter lub samych cyfr („1234”, „axf”).
Na atak słownikowy podatne są wszystkie hasła, które są trywialnymi ciągami kolejnych liter
lub cyfr („abcdef”, „1234”, ale również kolejne litery na klawiaturze: „qwerty”), hasła będące
prostymi słowami, zwłaszcza kojarzącymi się z hasłem („haslo”, „password”, „Ania”, „kom-
puter”, „admin”), a także hasło identyczne z nazwą użytkownika.
Zadanie 52.
24-bitowy kolor oznacza, że na opis koloru pojedynczego piksela przeznacza się 24 bity, co
oznacza, że mamy do dyspozycji paletę barw o 224 =16 777 216 kolorów. 24 bity to 3 bajty.
Oko człowieka nie dostrzega różnicy pomiędzy obrazem rzeczywistym a zapisanym przy po-
mocy 24-bitowej palety barw, dlatego taką paletę nazywa się true colour i stosuje się do zapi-
su fotografii. W przypadku obrazów rastrowych o rozdzielczości 300x300 pikseli mamy
90 000 pikseli opisanych przez 24 bity każdy.
90 000*24 bity = 2 160 000 bitów = 270 000 bajtów = 270 KB.
Zadanie 53.
53.1.
Na początku na podstawie zawartości zdjęć chcemy ustalić, jak w zegarze kodowane są bity
0 i 1 (który z nich kodowany jest białym kolorem, a który — czarnym), a także, czy liczby
w kolumnach kodowane są „od góry do dołu” (najbardziej znaczący bit jest najwyżej, naj-
mniej znaczący najniżej), czy też odwrotnie.
Z treści zadania wynika, że wyświetlane „metodą obrazkową” na kolejnych zdjęciach stany
zegara oznaczają coraz późniejszą porę. W szczególności na zdjęciu 1 wartość godziny jest
najmniejsza, a na zdjęciu 4 — największa. Przeanalizujmy kolumny z godzinami na czterech
zdjęciach. Na pierwszym zdjęciu w pierwszej kolumnie występują tylko białe komórki, zatem
biały kolor oznacza bit 0 (w przeciwnym razie pierwsza cyfra godziny byłaby równa 15, co
oznacza kodowanie godziny niezgodne z przyjętym opisem). Na drugim i trzecim zdjęciu
czarna jest pierwsza komórka od dołu w pierwszej kolumnie, zatem możemy rozważyć dwa
sposoby kodowania: od góry (0001) i od dołu (1000). Wartość dziesiętna pierwszego zapisu
wynosi 1, drugiego 8. Poprawnym wynikiem jest 1, gdyż pierwszą cyfrą godziny w układzie
GG może być tylko 0, 1, 2. Zatem zapis binarny poszczególnych cyfr na zegarze ma najbar-
dziej znaczący bit w pierwszym wierszu od góry. Stąd łatwo odczytać godziny na kolejnych
zdjęciach:
Zdjęcie 1 — 09:20:15
Zdjęcie 2 — 11:47:51
Zdjęcie 3 — 18:33:59
Zdjęcie 4 — 23:10:36
53.2.
Aby zamalować w drugim zadaniu odpowiednie pola, musimy zamienić zapis poszczegól-
nych cyfr z systemu dziesiętnego na binarny (możemy także wykorzystać informacje o spo-
sobie kodowania z pierwszego zadania):
2(10) = 0010(2)
3(10) = 0011(2)
4(10) = 0100(2)
5(10) = 0101(2)
2(10) = 0010(2)
9(10) = 1001(2)
Przepisując zapis binarny (w ustalonym powyżej porządku) do planszy zegara, otrzymujemy:
0 0 0 0 0 1
0 0 1 1 0 0
1 1 0 0 1 0
0 1 0 1 0 1
Następnie zamieniając 1 na czarne pola, zaś 0 na pola białe, otrzymujemy rozwiązanie zada-
nia:
Zadanie 54.
Stos jest liniową strukturą danych, w której są one dokładane na wierzch stosu i z wierzchołka
stosu pobierane. Mamy możliwość dodania nowego elementu, bezpośredni dostęp do ostatnio
zapisanego elementu oraz możliwość usunięcia najpóźniej dodanego elementu.
Zadanie 55.
55.1.
Należy zauważyć, że w każdym wywołaniu funkcji F(n) argument jest zmniejszany dwukrot-
nie. Pytanie o złożoność można zamienić na pytanie: Ile razy należy dzielić n na pół, aby uzy-
skać n = 1? Dla n = 8 = 23 kolejne wywołania funkcji to F(4), F(2), F(1), czyli dzielenie wy-
stępuje 3 razy. Dla n = 16 = 24 kolejne wywołania to F(8), F(4), F(2), F(1), czyli dzielenie
występuje 4 razy. Dla n = 2k takie dzielenie będzie występowało k razy, zatem złożoność al-
gorytmu jest logarytmiczna.
55.2.
Zadanie można rozwiązać na 2 sposoby. Można przeanalizować działanie funkcji F dla poda-
nych argumentów, np.
(8) = (4) + 1 = ( (2) + 1) + 1 = (( (1) + 1) + 1) + 1 = (1 + 1) + 1 + 1 = 4;
(12) = (6) + 1 = ( (3) + 1) + 1 = ( (1) + 1) + 1 + 1 = ((1 + 1) + 1) + 1 = 4.
Można też zauważyć, że funkcja F oblicza liczbę bitów potrzebnych do zapamiętania liczby n
w systemie binarnym; w ten sposób zadanie bardzo się upraszcza. I tak do zapamiętania
n = 8, n = 9, n = 12 potrzebujemy 4 bitów, a dla n = 1 potrzebujemy 1 bitu.
Stąd łatwo uzyskujemy dwie pierwsze odpowiedzi. Przy udzielaniu odpowiedzi na kolejne
pytania trzeba pamiętać o tym, że wartość wyrażenia a lub b jest fałszywa tylko w wypadku,
gdy zarówno a = fałsz, jak i b = fałsz (w pozostałych przypadkach jest prawdziwa), zaś war-
tość wyrażenia a oraz b jest prawdziwa tylko wtedy, gdy zarówno a = prawda, jak
i b = prawda (w pozostałych przypadkach jest fałszywa). Stąd otrzymamy:
F(1) = 0 lub F(9) = 4  fałsz lub prawda  prawda,
F(1) = 1 oraz F(9) = 3  prawda oraz fałsz  fałsz.
Zadanie 56.
Aby zgodnie z prawem korzystać z programu komputerowego, powinniśmy posiadać licencję
na jego użytkowanie. W przeciwnym razie dopuszczamy się kradzieży, a odpowiedzialność
za tego typu czyn przewiduje art. 278 par. 1kk, który mówi: "Kto zabiera w celu przywłasz-
czenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat". A
w odniesieniu do programu komputerowego par. 2 tegoż art. stwierdza: "Tej samej karze pod-
lega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osią-
gnięcia korzyści majątkowej".
Warunki licencji na użytkowanie programu precyzują, co można zrobić z posiadanym pro-
gramem. Zazwyczaj licencje płatne nie dopuszczają odstępowania programu innym osobom.
Warunki licencji freeware dopuszczają rozpowszechnianie programu, ale bez możliwości
czerpania korzyści finansowych z tego tytułu.
Wersje demo programów można z zasady instalować na komputerze, nie posiadając licencji
na dany program. Celem udostępniania wersji demo jest zachęcenie (potencjalnego) klienta
do zakupu licencji.
Zadanie 57.
Poprawne odpowiedzi do zadania wynikają bezpośrednio z treści zapisów Ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83):
„Rozdział 10
Ochrona wizerunku, adresata korespondencji i tajemnicy źródeł informacji
Art. 81. 1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim
przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane,
jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnie-

niem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych,
zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz,
publiczna impreza.”
Zadanie 60.
60.1.
Liczbę liczb mniejszych niż 1000 przechowujemy w zmiennej licznik. Z każdą taką napotkaną
liczbę zwiększamy licznik o 1.
Dodatkowo przechowujemy (w zmiennych przedostatnia i ostatnia) dwie ostatnie napotkane
liczby mniejsze niż1000. Przy znalezieniu kolejnej takiej liczby (nazwijmy ją a) staje się ona
ostatnią, a ostatnia — przedostatnią:
int przedostatnia = 0, ostatnia = 0;
int licznik = 0;
for(int i=0; i<200; i++)
{
int a;
in >> a;
if (a<1000)
{
przedostatnia = ostatnia;
ostatnia = a;
licznik++;
}
}
Można łatwo znaleźć inne sposoby rozwiązania tego zadania: na przykład zapisywać wszyst-
kie odpowiednio małe liczby w tablicy i wypisać dwa ostatnie jej elementy.
60.2.
Istotą tego zadania jest sprawdzenie dla danej liczby a, ile ma ona dzielników, a jeśli ma ich
dokładnie 18 — wypisanie ich wszystkich. Najprostszym pomysłem jest przejść w pętli
wszystkie liczby od 1 do a, sprawdzając dla każdej, czy jest ona dzielnikiem a. Znalezione
dzielniki zliczamy w zmiennej ile_dzielnikow:
int ile_dzielnikow = 0;
for(int i=1; i<=a; i++)
if (a%i == 0)
ile_dzielnikow++;
Jeśli okaże się, że dzielników jest 18, wypisujemy znalezioną liczbę a, a następnie wykonu-
jemy jeszcze raz taką samą pętlę, tym razem wypisując dzielniki na wyjście:
if (ile_dzielnikow==18)
{
out << a << endl;
for(int i=1; i<=a; i++)
if (a%i == 0)
out << i << " ";
out << endl;
}
Zauważmy, że w ten sposób dzielniki zostaną wypisane w prawidłowej kolejności rosnącej,
jako że sprawdzamy podzielność od najmniejszych do największych liczb.
60.3.
W tym zadaniu musimy zapisać wszystkie liczby w tablicy (nazwijmy ją liczby[1..200]), jako
że do każdej z nich będziemy musieli odwołać się wielokrotnie.
Konieczne jest również wielokrotne sprawdzanie największego wspólnego dzielnika dwóch
liczb. Wygodnie jest wydzielić tę część programu do osobnej funkcji. Samo sprawdzanie za-
implementujemy bardzo znanym algorytmem, zwanym powszechnie algorytmem Euklidesa:
int nwd(int x, int y)
{
if (x < y)
return nwd(y,x);
if (y == 0)
return x;
return nwd(y,x%y);
}
Funkcja nwd() będzie przyjmować dwa argumenty — liczby całkowite dodatnie — i zwracać
ich największy wspólny dzielnik. Mając tę funkcję, iterujemy się po wszystkich liczbach i dla
każdej z nich sprawdzamy jej względną pierwszość z pozostałymi:
for(int i=0; i<200; i++)
{
bool ok = true;
for(int j=0; j<200; j++)
if (i != j && nwd(liczby[i],liczby[j])>1)
ok = false;
if (ok)
(...)
}
Główna pętla przebiega po wszystkich liczbach — liczba[i] jest tą, którą właśnie sprawdza-
my. Najpierw ustawiamy zmienną ok na true, a następnie przebiegamy drugą pętlą (sterowaną
zmienną j) po wszystkich danych liczbach. Jeśli napotkana liczba[j] (dla i ≠ j, co koniecznie
musimy sprawdzić!) ma wspólny dzielnik z liczbą[i] różny od 1, to liczba[i] nie może być
odpowiedzią. W takim wypadku zmieniamy ok na false. Liczby, dla których ok pozostanie na
końcu z wartością true, są względnie pierwsze z pozostałymi.
Do kompletnego algorytmu brakuje jeszcze wyznaczenia i przechowania największej liczby
spełniającej nasz warunek — jest to już bardzo proste zadanie:
int najwieksza = 0;
for(int i=0; i<200; i++)
{
bool ok = true;
for(int j=0; j<200; j++)
if (i != j && nwd(liczby[i],liczby[j])>1)
ok = false;
if (ok && liczby[i] > najwieksza)
najwieksza = liczby[i];
}
Zadanie 61.
61.1.
Aby sprawdzić, czy dany ciąg jest arytmetyczny, najłatwiej obliczyć różnicę dwóch pierw-
szych wyrazów, a następnie sprawdzić, czy każda następna różnica dwóch kolejnych wyra-
zów jest taka sama:
in >> dlugosc;
for(int i = 0; i < dlugosc; i++)
in >> ciag[i];
int roznica = ciag[1] - ciag[0];
bool arytm = true;
for(int i = 0; i+1 < dlugosc; i++)
if (ciag[i+1] - ciag[i] != roznica)
{
arytm = false;
break;
}
Zmienną arytm ustawiamy na true i jeżeli któraś z różnic okaże się inna niż pierwsza obli-
czona, zmieniamy jej wartość z powrotem na false (i możemy już przerwać pętlę instrukcją
break). Jeśli po zakończeniu pętli zmienna arytm wciąż ma wartość true, ciąg jest arytme-
tyczny. W takim wypadku trzeba zwiększyć o 1 odpowiedni licznik (utrzymywany w zmien-
nej ilearytm) oraz sprawdzić, czy nowa różnica nie jest większa od dotychczas znalezionych
(największą dotychczas znalezioną przechowujemy w zmiennej maxroznica):
if (arytm)
{
ilearytm++;
if (roznica>maxroznica)
maxroznica = roznica;
}
Oczywiście musimy tak uczynić dla każdego ciągu, w odpowiedniej pętli.
61.2.
Skoncentrujmy się wyłącznie na zagadnieniu: Jak sprawdzić, czy podana liczba jest sześcia-
nem? Przechowywanie największego znalezionego sześcianu będziemy realizować podobnie
jak w zadaniu 1. Jest kilka sposobów rozwiązania tego problemu, wzorcowe korzysta z tego,
że skoro liczby w zadaniu są dodatnie i nie przekraczają 1 000 000, to mogą być sześcianami
tylko liczb między 1 a 100. Sprawdzamy więc kolejno wszystkie takie liczby:
bool czy_szescian(int liczba)

{
for(int x = 1; x <= 100; x++)
if (x*x*x == liczba)
return true;
return false;
}
Alternatywnie można obliczyć przybliżony pierwiastek sześcienny z liczby za pomocą funkcji
matematycznych (np. funkcja pow w C++), po czym zaokrąglić go do liczby całkowitej, pod-
nieść do sześcianu i sprawdzić, czy wynik jest równy liczbie pierwotnej:
bool czy_szescian(int liczba)
{
double pierwiastek = pow(liczba,1.0/3.0);
int pz = (int)round(pierwiastek);
if (pz*pz*pz==liczba)
return true;
else
return false;
}
61.3.
To zadanie może sprawić kłopoty bardzo szczególnego rodzaju. Można do niego zastosować
pomysł trochę podobny jak w zadaniu 1: obliczamy różnice między każdymi dwoma kolej-
nymi wyrazami, a potem sprawdzamy, czy wszystkie są równe pierwszej. Jeśli któraś jest
inna, odpowiedni wyraz jest tym błędnym, który mieliśmy znaleźć:
in >> dlugosc;
for(int i = 0; i < dlugosc; i++)
in >> ciag[i];
roznice[i] = ciag[i+1] - ciag[i];
(...)

if (roznice[i] != roznice[0])
{
out << ciag[i+1] << endl;
break;
}
Niestety, ten sposób zawodzi w dwóch przypadkach: kiedy błędny jest pierwszy wyraz oraz
kiedy błędny jest drugi wyraz ciągu5. Aby nasz algorytm był kompletny, musimy te dwa
przypadki rozpatrzyć osobno, i to zanim użyjemy podanego wyżej sposobu.
Najpierw spróbujmy wykryć błąd na pierwszym wyrazie ciągu. Jako że wpływa on tylko na
pierwszą różnicę, w takim wypadku wszystkie różnice z wyjątkiem pierwszej będą sobie
5 Rozwiązanie, które nie uwzględnia tego szczególnego przypadku, zaimplementowane jest w pliku
rozw3_zle.cpp – można samodzielnie sprawdzić, że niektóre wyniki są dla tego rozwiązania błędne.
równe. Nie trzeba sprawdzać wszystkich: jeśli druga różnica będzie równa kolejnej, a pierw-
sza inna, od razu możemy stwierdzić, że odpowiedzialny za to jest pierwszy wyraz:
if (roznice[0]!=roznice[1] && roznice[1]==roznice[2])
{
out << ciag[0] << endl;
continue;
}
Jeśli błędny jest drugi wyraz, sytuacja jest podobna, choć nieco bardziej złożona: drugi wyraz
wpływa na pierwszą i drugą różnicę, a wszystkie dalsze będą takie same. Wystarczy więc
wtedy porównać trzecią i czwartą różnicę (muszą być równe) oraz sprawdzić, czy druga
i pierwsza są inne:
if (roznice[0]!=roznice[2] && roznice[1]!=roznice[2] &&
roznice[3]==roznice[2])
{
out << ciag[1] << endl;
continue;
}
Zadanie 62.
62.1.
Aby rozwiązać to zadanie, po wczytaniu każdej liczby należy porównać ją z dotychczas zna-
lezionymi wartościami, najmniejszą i największą, i w razie potrzeby zapamiętać właśnie
wczytaną liczbę. Jako początkowe wartości tych liczb należy przyjąć: 0 dla największej (każ-
da liczba będzie od niej większa) i np. 1 000 000 dla najmniejszej (każda ósemkowa liczba
sześciocyfrowa jest mniejsza od siedmiocyfrowej). Ponieważ wykonujemy na wczytanych
liczbach tylko operacje porównywania, możemy je wczytywać i porównywać jak liczby zapi-
sane dziesiętnie. Główna część kodu w języku C++ wygląda zatem następująco:
int minimum = 1000000;
int maximum = 0;
for(i=0; i<1000; i++) {

cin >> liczba;
if (minimum > liczba) {

minimum = liczba;
}
if (maximum < liczba) {
maximum = liczba;
}
}
62.2.
Przy inicjacji za ostatnio wczytaną liczbę (poprzednia) można przyjąć 1000000, ponieważ
każda liczba w ciągu jest od niej mniejsza. W ten sposób wykryjemy podciąg niemalejący,
zaczynający się od pierwszej liczby w pliku. W rozwiązaniu tego zadania po wczytaniu każ-
dej liczby trzeba określić, czy jest to początek (pierwszy element) nowego podciągu niemale-
jącego, czy też kontynuacja wcześniej wykrytego niemalejącego podciągu. W pierwszym
przypadku wczytana liczba musi być mniejsza od poprzedniej, natomiast w drugim przypad-
ku nie mniejsza od poprzedniej. Trzeba pamiętać, żeby liczyć elementy podciągu niemaleją-
cego.
int naj_dlugosc_podciagu = 0;
int naj_pierwszy; // pierwszy element najdłuższego podciągu
int poprzednia = 1000000;
int dlugosc_podciagu = 0; //długość aktualnie wykrywanego podciągu
for(i=0; i<1000; i++) {

cin >> liczba;
if (liczba < poprzednia) {

// początek nowego podciągu, czyli zakończył się podciąg
// niemalejący – należy porównać długość zakończonego podciągu
// z dotychczas najdłuższymu
if (dlugosc_podciagu > naj_dlugosc_podciagu) {
naj_dlugosc_podciagu = dlugosc_podciagu;
naj_pierwszy = pierwszy;
}
pierwszy = liczba;
dlugosc_podciagu = 1;
} else {
// kontynuacja podciągu
dlugosc_podciagu++;
}
// podmieniamy element „poprzedni” bieżącym
poprzednia = liczba;
}
Na zakończenie trzeba jeszcze sprawdzić, czy ostatni podciąg (kończący się ostatnim elemen-
tem ciągu) nie jest najdłuższy.
Gorszym rozwiązaniem jest sprawdzanie po każdym elemencie, czy bieżący podciąg jest naj-
dłuższy. Rozwiązanie takie jest nieoptymalne. Jego zaletą jest natomiast minimalne uprosz-
czenie kodu i uniknięcie konieczności dodatkowego sprawdzania ostatniego podciągu.
62.3.
Najczęściej rozwiązywanie tego typu zadań polega na wczytywaniu liczb w zapisie ósemko-
wym jako napisów albo jako liczb dziesiętnych, a następnie konwertowaniu tych zapisów na
właściwe wartości. Poniżej prezentujemy rozwiązanie, które wykorzystuje możliwość czyta-
nia liczb zapisanych ósemkowo z jednoczesną konwersją na wartości dziesiętne.
Poprawne wczytanie wartości dziesiętnej bardzo ułatwia rozwiązanie tego zadania. Jeżeli cy-
klicznie będziemy wczytywać liczbę w zapisie ósemkowym z pierwszego pliku oraz liczbę
w zapisie dziesiętnym z drugiego pliku, to sprawdzenie warunkó•w z obu podpunktów zada-
nia nie stanowi już żadnego problemu. Zapisany kod programu w języku C++ wygląda nastę-
pująco:
for(i=0; i<1000; i++) {
plik1 >> oct >> licz1;
plik2 >> licz2;
if (licz1 == licz2) {
liczbar++;
} else if (licz1 > licz2) {
liczbaw++;
}
}
Uwaga: W powyższym rozwiązaniu pokazany jest sposób czytania z plików liczb zapisanych
inaczej niż dziesiętnie. W języku C++ możemy też wczytywać liczby zapisane szesnastkowo.
Służy do tego manipulator hex. W podobny sposób możliwe jest wypisywanie liczb zarówno
na ekran, jak i do pliku, np.:
cout << "Liczba 42 w systemie osemkowym: " << oct << 42 << endl;
62.4.
W tym zadaniu należy sprawdzić każdą cyfrę każdej liczby i zliczać te spośród nich, które
mają wartość 6. Dodatkowo należy każdą liczbę przekształcić na liczbę ósemkową i w tak
przekształconych liczbach w podobny sposób zliczyć cyfry 6.
Jeżeli liczby będziemy wczytywać z pliku do programu jako dziesiętne, to będą one tak za-
pamiętane. Należy wtedy odzyskać z wczytanych wartości cyfry w zapisach: dziesiątkowym
i ósemkowym. Odzyskiwanie polega na dzieleniu całkowitym odpowiednio przez 10 i 8. Szu-
kanymi cyframi są reszty z dzielenia.
Zapisany kod programu w języku C++ wygląda następująco:
// zliczamy '6' w zapisie dziesiętnym
temp = liczba;
while (temp) {
if (temp%10 == 6) {
cyfr6d++;
}
temp /= 10;
}
// zliczamy '6' w zapisie osemkowym

temp = liczba;
while (temp) {
if (temp%8 == 6) {
cyfr6o++;
}
temp /= 8;
}
Zadanie 63.
Zadanie rozpoczynamy od wczytania danych z pliku do np. tablicy napisów ciagi.
63.1.
Aby sprawdzić, czy ciąg jest dwucykliczny, wystarczy porównać ze sobą odpowiednie znaki
napisu reprezentującego ten ciąg. Z definicji dwucykliczności wynika, że długość takiego
napisu (oznaczymy ją przez d) musi być liczbą parzystą. Porównujemy ze sobą znaki napisu
znajdujące się na pozycjach: 0, 1, ..., d/2 – 1 ze znakami znajdującymi się na pozycjach: d/2,
d/2+1, ..., d – 1. Jeżeli na którejkolwiek parze pozycji (i, d/2+i) znajdują się różne znaki, to
dany ciąg nie jest dwucykliczny. Poniżej przedstawiono funkcję, która sprawdza, czy ciąg jest
dwucykliczny:
bool dwucykliczny(string ciag)
{ int d=ciag.length();
if (d%2==1) return false;
for (int j=0; j<d/2; j++)
if (ciag[j]!=ciag[d/2+j]) return false;
return true;
}
Alternatywnym sposobem rozwiązania jest skorzystanie z operacji na napisach (np. dzielimy

napis o parzystej długości na połowy i sprawdzamy, czy są one takie same). Wymaga to jed-
nak znajomości metody substr()z klasy string.
Aby wypisać wszystkie interesujące nas ciągi, można zastosować pętlę for i dla każdego
napisu sprawdzić dwucykliczność przy pomocy funkcji dwucykliczny:
ofstream fout;
fout.open("wyniki_ciagi.txt");
for(int i=0; i<1000; i++)
if (dwucykliczny(ciagi[i]))
fout<<ciagi[i]<<endl;
63.2.
W tym zadaniu dla każdego ciągu sprawdzamy wszystkie pary kolejnych znaków: jeżeli któ-
raś z par składa się z dwóch jedynek, to taki ciąg nie spełnia warunków zadania. Poniżej
przedstawiamy funkcję realizującą takie sprawdzanie. Zwraca ona wartość true wtedy
i tylko wtedy, gdy ciąg nie zawiera sąsiadujących jedynek.
bool dwie_jedynki(string ciag)
{for (int i=0; i<ciag.length()-1; i++)
if (ciag[i]=='1' && ciag[i+1]=='1') return false;
return true;
}
Do obliczenia liczby ciągów niezawierających dwóch sąsiadujących jedynek stosujemy pętlę,
w której dla kolejnych i = 0, 1, ...., 999 wywołujemy funkcję dwie_jedynki(ciag[i]).
Liczba tych ciągów zostanie zapamiętana w zmiennej ile. Oto fragment kodu źródłowe-
go:
int ile=0;
for (int i=0; i<1000; i++)
if (dwie_jedynki(ciagi[i])) ile++;
63.3.
To zadanie można podzielić na etapy. Najpierw obliczamy wartość liczby, której reprezenta-
cja binarna jest zapamiętana w ciągu, a następnie sprawdzamy, czy liczba ta jest liczbą pół-
pierwszą.
Krok pierwszy można wykonać na kilka sposobów. Jednym z nich jest wykorzystanie sche-
matu Hornera, co realizuje poniższa funkcja:
long long int bin2wart(string bin)
{
long long int w=0;
for(int i=0; i<bin.length(); i++)
w=w*2+(bin[i]-'0');
return w;
}
Zauważmy, że ciągi zostały wczytane jako napisy, zatem bin[i] jest zmienną typu znak,
pamiętającą i-tą cyfrę rozwinięcia binarnego. Aby użyć tej zmiennej w obliczeniach wartości
liczby, musimy zamienić jej wartość (znakową) na wartość liczbową. Możemy to zrobić,
odejmując od niej kod ASCII cyfry 0: bin[i]-'0' lub bin[i]-48.
Sprawdzanie, czy liczba jest półpierwsza, można także zrealizować na kilka sposobów.
Pierwszy z nich korzysta z algorytmu obliczania czynników pierwszych liczby. Możemy na-
pisać funkcję, która w pętli sprawdza kolejnych kandydatów na czynniki pierwsze: jeśli bada-
na liczba dzieli się bez reszty przez kandydata, to zwiększamy o 1 liczbę znalezionych czyn-
ników i modyfikujemy badaną liczbę (dzielimy ją przez znaleziony czynnik). Oczywiście,
gdy liczba znalezionych czynników przekroczy 2, możemy przerwać obliczenia — badana
liczba nie jest liczbą półpierwszą. Jeśli obliczenia nie zostały przerwane, mamy dwie możli-
wości: albo badana liczba jest liczbą pierwszą (gdy liczba czynników jest równa 1), albo jest
liczbą półpierwszą. Musimy sprawdzić, z którym przypadkiem mamy do czynienia. Poniżej
przedstawiamy fragment kodu:
bool czy_polpierwsza(long long int x)
{
int ile=0;
int i=2;
while (x>1){
if (x%i==0){
ile++;
x=x/i;
if (ile>2) return false;
}
else i++;
}
if (ile==1) return false;
return true;
}
Innym sposobem jest skorzystanie wprost z definicji liczby półpierwszej: jest ona iloczynem
dwóch liczb pierwszych. Dla badanej liczby sprawdzamy kolejnych kandydatów na czynniki
iloczynu, zaczynając od dwójki. Jeżeli badana liczba dzieli się przez kandydata bez reszty
oraz liczbami pierwszymi są zarówno kandydat, jak i wynik dzielenia badanej liczby przez
kandydata, to taka liczba jest półpierwsza. Przykładem realizacji opisanej metoda jest poniż-
sza funkcja:
bool czy_polpierwsza2(long long int x)
{
for (long long int j=2; j<=x; j++)
if (x%j == 0 && czy_pierwsza(j) && czy_pierwsza(x/j))
return true;
return false;
}
Zauważmy jednak, że obydwie metody mogą być bardzo czasochłonne. Przykładowo, jeśli
badana liczba x jest liczbą pierwszą, to obydwie metody będą sprawdzać wszystkich kandyda-
tów z przedziału [2,x]. Ponieważ x może być rzędu 218, liczba wykonywanych operacji może
być nieakceptowalnie wielka.
Można to poprawić, modyfikując funkcję czy_polpierwsza2()tak, by nie sprawdzać
kandydatów o wartości większej niż pierwiastek z x. Ponadto można usprawnić tę funkcję,
likwidując niepotrzebne wywołania funkcji czy_pierwsza(). Zauważmy bowiem, że:
• jeśli liczba x jest liczbą pierwszą, to nie może być liczbą półpierwszą;
• jeśli liczba x jest parzysta, to wystarczy sprawdzić, czy liczba x/2 jest liczbą pierwszą;
• jeśli liczba x dzieli się bez reszty przez dzielnik nieparzysty, to wystarczy sprawdzić,
czy liczba x/dzielnik jest liczbą pierwszą. Jest tak dlatego, że pierwszy napotkany
przez algorytm dzielnik nieparzysty jest liczbą pierwszą.
Prowadzi to do następującej funkcji:
bool czy_polpierwsza2_v2(long long int x)
{ if (czy_pierwsza(x)) return false;
if (x%2==0) return (czy_pierwsza(x/2));
for (long long int j=3; j*j<=x; j+=2)
if (x%j == 0) return (czy_pierwsza(x/j));
}
Funkcja czy_pierwsza(), która jest wywoływana powyżej, jest realizacją algorytmu
sprawdzania, czy liczba jest pierwsza. Niech badaną liczbą będzie . Jeżeli jest równe 1, to
ta liczba nie jest pierwsza. Jeżeli dzieli się przez 2 bez reszty i jednocześnie nie jest równe
2, to badana liczba również nie jest pierwsza. Jeżeli podzieli się przez jakąkolwiek spośród
liczb: 3, 5, 7, ..., √ , to także nie będzie liczbą pierwszą. Algorytm ten realizuje poniższa
funkcja:
bool czy_pierwsza(long long int x)
{
if (x==1) return false;
if (x%2 == 0 && x!=2) return false;
for(long long int i=3; i*i<=x; i+=2)
if (x%i == 0) return false;
return true;
}
Dodatkowo należy wyznaczyć minimalną i maksymalną liczbę półpierwszą. Najpierw znaj-
dziemy pierwszą liczbę półpierwszą w danych, przyjmując ją jako początkową wartość mini-
malnej i maksymalnej liczby półpierwszej:
long long int min, max, liczba;
int j=0;
bool wystepuje=false;
while(j<1000 && (!wystepuje)){
liczba = bin2wart(ciagi[j]);
if (czy_polpierwsza(liczba)){
wystepuje=true;
min=max=liczba;
} else j++;
}
W wyniku wykonania powyższego fragmentu programu zmienna j wskazuje na pierwszą
liczbę półpierwszą (jeśli j<1000) lub wskazuje na brak liczb półpierwszych (gdy j=1000).
Ponadto wystepuje=true dokładnie wtedy, gdy w ciągu znaleźliśmy liczbę półpierwszą.
Następnie przeglądamy kolejne liczby (począwszy od j-tej), stosując klasyczny algorytm
znajdowania minimum (lub maksimum) w nieuporządkowanym ciągu liczb. Pamiętamy jed-
nak o tym, że minimum i maksimum wybieramy tylko spośród liczb półpierwszych. Dlatego
też wartość kolejnej liczby porównywana jest z min i max tylko wtedy, gdy dana liczba jest
półpierwsza. Poniżej prezentujemy fragment kodu realizujący powyżej opisany algorytm:
ile=0;
for(int i=j; i<1000; i++)
{
liczba = bin2wart(ciagi[i]);
if (czy_polpierwsza(liczba))
{
ile++;
if (liczba>max) max = liczba;
if (liczba<min) min = liczba;
}
}
Po wykonaniu powyższego fragmentu programu zmienna wystepuje wskazuje, czy w pli-
ku wystąpiła choć jedna liczba półpierwsza. Gdy wystepuje=true, zmienne min i max
zawierają odpowiednio wartość najmniejszej liczby półpierwszej i wartość największej liczby
półpierwszej. Ponadto w zmiennej ile wyznaczona zostanie ilość liczb półpierwszych.
Zadanie 64.
Do reprezentacji jednego obrazka używać będziemy tablicy dwuwymiarowej rozmiaru 21×21.
Zdefiniujemy w tym celu typ obrazek:
#define RZM 20
typedef short obrazek[RZM+1][RZM+1];
Piksele obrazka będziemy przechowywać na pozycjach [i][j] dla 0≤i,j<RZM, bit parzystości
wiersza 0≤i<RZM umieścimy na pozycji [i][RZM], natomiast bit parzystości kolumny
0≤j<RZM — na pozycji [RZM][j].
Stosując standardowe metody wczytywania danych z pliku tekstowego, możemy umieścić
kolejne obrazki w tablicy elementów typu obrazek bądź kolejne obrazki wczytywać do tej
samej zmiennej w celu ich sekwencyjnego przetwarzania.
Zauważmy, że każde z zadań sprowadza się do zliczenia liczby obrazków spełniających
podaną własność lub znalezieniu obrazka ekstremalnego (minimalnego lub maksymalnego)
względem pewnej własności. Dlatego w omówieniu skoncentrujemy się na przetwarzaniu
pojedynczego obrazka.
64.1.
Do rozwiązania zadania przydatna będzie funkcja, która zlicza liczbę czarnych pikseli
w obrazku:
int ileCzarnych(obrazek pobraz){
int czarne=0;
for(int i=0;i<RZM;i++){
for(int j=0;j<RZM;j++){
czarne+=pobraz[i][j];
}
}
return czarne;
}
Zgodnie z treścią zadania obrazek jest rewersem, jeśli wartość zwracana przez funkcję ile-
Czarnych jest większa od RZM2/2=200. Korzystając z funkcji ileCzarnych, sprowa-
dzamy zadanie do znalezienia największej wartości ileCzarnych zwracanej dla obrazków
z pliku wejściowego oraz zliczenia liczby obrazków mających więcej niż 200 czarnych pikse-
li.
64.2.
Rozważmy obrazek przechowywany w zmiennej robr typu obrazek. Obrazek taki jest
n n
rekurencyjny, gdy cztery „podobrazki” rozmiaru × o zakresach współrzędnych
2 2
z poniższego rysunku są równe:
robr[0..RZM/2 – 1] [0..RZM/2–1] robr[0..RZM/2–1] [RZM/2..RZM–1]
robr[RZM/2, RZM–1] [0..RZM/2–1] robr[RZM/2, RZM–1] [RZM/2, RZM–1]
Własność powyższą możemy wyrazić inaczej: robr jest rekurencyjny, jeśli dla każdego
0≤i,j<RZM/2 zachodzi:
robr[i][j]=robr[i][j+s]=robr[i+s][j]=robr[i+s][j+s]
dla s=RZM/2.
[i][j] [i][j+s]
[i+s][j] [i+s][j+s]
Na tej obserwacji oparta jest podana poniżej funkcja czyRek, która zwraca wartość true do-
kładnie wtedy, gdy obrazek zapamiętany w zmiennej robr jest rekurencyjny:
bool czyRek(obrazek robr){

int s=RZM/2;
for(int i=0; i<RZM/2; i++)
for(int j=0; j<RZM/2; j++){
if (robr[i][j]!=robr[i+s][j]) return false;
if (robr[i][j]!=robr[i][j+s]) return false;
if (robr[i][j]!=robr[i+s][j+s])
return false;
}
return true;
}
Mając do dyspozycji funkcję czyRek, zadanie 2 możemy sprowadzić do zliczania liczby
elementów w ciągu spełniających podaną własność (czyli liczby obrazków rekurencyjnych)
oraz wypisania pierwszego napotkanego elementu spełniającego tę własność (czyli pierwsze-
go napotkanego obrazka rekurencyjnego).
64.3.
Aby rozwiązać zadanie 3, postaramy się najpierw ustalić liczbę błędnych bitów parzystości
wierszy oraz liczbę błędnych bitów parzystości kolumn w obrazku. Zauważmy, że poprawna
wartość bitu parzystości ciągu jest równa reszcie z dzielenia przez 2 sumy wszystkich elemen-
tów ciągu. Wykorzystując ten fakt, liczbę błędnych bitów parzystości wierszy w obrazku za-
pamiętanym w zmiennej pobraz typu obrazek możemy wyznaczyć przy pomocy następu-
jącego fragmentu programu (wynik w zmiennej ileBlWiersz):
int parzw, ileBlWiersz=0;
for(int i=0; i<RZM; i++){
parzw=0;
for(int j=0; j<RZM; j++)
parzw=parzw+pobraz[i][j];
if ((parzw%2)!=pobraz[i][RZM]) ileBlWiersz++;
}
Analogicznie możemy policzyć liczbę błędnych bitów parzystości kolumn (wynik w zmien-
nej ileBlKol):
int parzk, ileBlKol=0;
parzk=0;
for(int j=0; j<RZM; j++)
parzw=parzw+pobraz[j][i];
if ((parzk%2)!=pobraz[RZM][i]) ileBlKol++;
}
Zgodnie z podanymi w treści zadania definicjami:
• obrazek jest poprawny, gdy ileBlWiersz+ileBlKol==0;
• obrazek jest naprawialny, gdy ileBlWiersz≤1 oraz ileBlKol≤1 (warto zwró-
cić uwagę, że warunek ten nie jest równoważny ileBlWiersz+ileBlKol≤2).
Ponieważ naszym zadaniem jest nie tylko wyznaczenie liczby obrazków poprawnych i na-
prawialnych, ale również ustalenie największej liczby błędnych bitów parzystości w obrazku,
napiszemy funkcję stanPoprawnosci o nagłówku
int stanPoprawnosci(obrazek pobraz)

zwracającą:
• wartość 0, gdy pobraz jest poprawny;
• wartość 1, gdy pobraz jest naprawialny.
• liczbę błędnych bitów parzystości w przeciwnym przypadku.
Treść funkcji prezentujemy poniżej. Proces zliczania liczby błędnych bitów parzystości
w wierszach i kolumnach zorganizowaliśmy trochę inaczej niż w powyższym opisie — reali-
zujemy go w jednej pętli zagnieżdżonej, a nie w dwóch (prześledzenie szczegółów pozosta-
wiamy czytelnikowi).
int stanPoprawnosci(obrazek pobraz){
int parzw,parzk;
int ileBlWiersz, ileBlKol;
ileBlWiersz=0;
ileBlKol=0;
parzw=parzk=0;
for(int j=0; j<RZM; j++){
parzk=parzk+pobraz[j][i];
}
if ((parzw%2)!=pobraz[i][RZM]) ileBlWiersz++;
if ((parzk%2)!=pobraz[RZM][i]) ileBlKol++;
}
if (ileBlWiersz+ileBlKol==0) return 0;
if (ileBlWiersz<=1 && ileBlKol<=1) return 1;
return ileBlWiersz+ileBlKol;
}
Na koniec zwróćmy uwagę, że funkcja stanPoprawnosci zwraca wartość 1 zarówno dla
tych obrazków naprawialnych, które mają tylko jeden błędny bit parzystości, jak i dla tych
obrazków naprawialnych, w których występuje zarówno błąd w kolumnie, jak i w wierszu.
Uruchamiając tę funkcję dla obrazków z pliku wejściowego, można się dowiedzieć, że w pli-
ku są obrazki, które mają więcej błędów parzystości niż 2. Z tego powodu brak rozróżnienia
między jednym a dwoma błędami przez funkcję stanPoprawnosci (dla obrazków napra-
wialnych) nie ma wpływu na ustalenie największej liczby błędnych bitów parzystości w jed-
nym obrazku.
64.4.
Aby ustalić, które obrazki są naprawialne, możemy posłużyć się przedstawioną wcześniej
funkcją stanPoprawnosci. Jeśli stanPoprawnosci(pobraz) zwróci wartość 1,
pobraz jest naprawialny. Załóżmy więc, że dostajemy na wejściu obraz naprawialny (ale
nie poprawny!) i powinniśmy jedynie ustalić pozycję (tj. numer wiersza i numer kolumny)
wartości, którą wystarczy zmienić, aby uzyskać obrazek poprawny. W treści zadania opisany
został sposób wyznaczenia tych numerów, podamy go jeszcze raz w odniesieniu do numeru
wiersza, w nieco zmienio nej postaci:
(a) jeśli błąd parzystości wystąpił w wierszu i-tym, powinna zostać zmieniona wartość
w wierszu i;
(b) jeśli w żadnym wierszu nie wystąpił błąd parzystości, należy zmienić wartość
w ostatnim wierszu (tym, w którym umieszczone są bity parzystości kolumn).
Analogicznie można sformułować regułę dla numeru kolumny. Korzystając z tych własności,
zaprogramujemy nasze rozwiązanie. Chcemy, aby zmienna wynik typu
struct korekta{
int wiersz;
int kolumna;};
na końcu przechowywała numer wiersza i numer kolumny pozycji, którą należy zmienić. Przy
tym, zgodnie z treścią zadania, wynik będziemy reprezentować, przyjmując numerację wier-
szy/kolumn 1,2,3,..,21 a nie 0,1,2,..20. Zmienną wynik zainicjujemy tak, jakby w obrazku
nie było żadnego błędu parzystości wiersza i kolumny:
wynik.wiersz=RZM+1;
wynik.kolumna=RZM+1;
Następnie w zagnieżdżonej pętli podobnej do tej, w której zliczaliśmy liczbę błędnych bitów
parzystości (p. opis funkcji stanPoprawnosci), weryfikujemy poprawność kolejnych
bitów parzystości wierszy i kolumn. Po napotkaniu pierwszego błędu w wierszu (lub kolum-
nie) zmieniamy odpowiednio wartość wynik.wiersz (lub wynik.kolumna). Brak błędu
w wierszu (lub kolumnie) oznacza, że wartość wynik.wiersz lub wynik.kolumna
pozostanie równa zainicjowanej wartości początkowej, ROZM+1, co jest zgodne z podanymi
powyżej regułami (a) i (b). Poniżej podajemy pełną treść funkcji, która zwraca jako wynik
strukturę typu struct korekta, opisującą pozycję w obrazku, którą należy zmienić:
struct korekta korygujObrazek(obrazek pobraz){
int parzw,parzk;
struct korekta wynik;
wynik.wiersz=ROZM+1;
wynik.kolumna=ROZM+1;
parzw=parzk=0;
for(int j=0; j<RZM; j++){
parzk=parzk+pobraz[j][i];
}
if ((parzw%2)!=pobraz[i][ROZM])
wynik.wiersz=i+1;
if ((parzk%2)!=pobraz[ROZM][i])
wynik.kolumna=i+1;
}
return wynik;
}
Przypomnijmy, że powyższa funkcja nie sprawdza, czy obrazek jest naprawialny i dlatego
rozwiązanie 4 uzyskamy, najpierw sprawdzając dla każdego obrazka, czy jest on naprawialny
(opisana wcześniej funkcja stanPoprawnosci), a następnie uruchamiając funkcję kory-
gujObrazek dla tych obrazków, które są naprawialne. Jako ćwiczenie pozostawiamy utwo-
rzenie rozwiązania, które integruje obie czynności (sprawdzanie naprawialności i znajdowa-

nie pozycji, którą trzeba zmienić) bez dwukrotnego przeglądania zawartości obrazka.
Zadanie 65.
liczniki i mianowniki wszystkich ułamków w tablicach, na przykład:
int licz[1000], mian[1000];
Spostrzegawczy czytelnik zapewne zauważył, że wczytywanie danych do tablicy nie jest ko-
nieczne, gdyż w każdym z zadań wystarczy jednorazowo sekwencyjnie przejrzeć ciąg danych
od początku do końca. Dla czytelności rozwiązania przyjmujemy jednak, że dane są wczytane
do tablicy i każde z zadań rozwiązujemy osobno.
65.1.
Naturalnym sposobem rozwiązania zadania 1 wydaje się porównywanie wartości ułamków,
zapamiętanych w zmiennych typu float lub double6 w C/C++. Aby odróżnić ułamki o tej sa-
mej wartości, musimy wówczas porównywać ich mianowniki. Zadanie sprowadza się wów-
czas do zaimplementowania algorytmu szukania minimum rozszerzonego. Z dwóch ułam-
ków o tej samej wartości, ale różnych mianownikach, za mniejszy uznajemy ten, który ma
mniejszy mianownik.
Powyższe rozwiązanie obarczone jest jednak błędem zaokrągleń związanych z reprezentacją
zmiennopozycyjną liczb. Może to prowadzić do sytuacji, w których porównanie dwóch ułam-
ków o tej samej wartości nie wskaże na ich równość. Aby się przekonać o takiej możliwości,
polecamy czytelnikowi sprawdzenie działania następującego fragmentu kodu programu:
double x,y,z,v, a,b;
x=1.0; y=3.0;
z=2.0; v=6.0;
b=x/y;
cout << "Roznica: " << z/v-b<< endl;
Dlatego w omawianym rozwiązaniu będziemy porównywać ułamki, sprowadzając je do
wspólnego mianownika. Unikniemy wówczas operacji na liczbach w reprezentacji zmienno-
przecinkowej (float/double). Sprawdzenie, czy l1 / m1 jest mniejsze od (lub równe) l2 / m2,
sprowadza się do sprawdzenia, czy l1⋅ m2 jest mniejsze od (lub równe) l2⋅ m1:
bool mniejszy(long l1, long m1, long l2, long m2){
return (l1*m2<l2*m1);
}
bool rowny(long l1, long m1, long l2, long m2){
return (l1*m2==l2*m1);
}
Ułamek o najmniejszej wartości i najmniejszym mianowniku nazwijmy minimalnym. Stosując
powyższą funkcję, poszukujemy ułamka minimalnego w pętli, przechowując licznik
i mianownik ułamka minimalnego spośród dotychczas przejrzanych w zmiennych minL
6
Pamiętać przy tym należy, że np. w języku C podstawienie x=a/b dla zmiennych a i b typu int oraz x typu float
da w wyniku zaokrąglenie w dół a/b do liczby całkowitej; aby uzyskać wynik dokładny, konieczne jest
wymuszenie konwersji typu, np. przez zastąpienie instrukcji x=a/b przez x=1.0*a/b lub x=(float)a/(float)b.
i minM. Wartości te zmieniają się zawsze po napotkaniu ułamka o wartości mniejszej od

minL/minM lub ułamka o wartości minL/minM, ale o mianowniku mniejszym od minM.
Poniżej prezentujemy fragment kodu realizujący opisany sposób rozwiązania:
int minL, minM;
minL=licz[0];
minM=mian[0];
for(int i=1; i<1000; i++){
if (mniejszy(licz[i],mian[i],minL,minM)){
minL=licz[i]; minM=mian[i];
}
else if (rowny(licz[i],mian[i],minL,minM)){
if (mian[i]<minM){
minL=licz[i]; minM=mian[i];
}
}
}
65.2.
Wiadomo, że ułamek jest w postaci nieskracalnej wtedy i tylko wtedy, gdy największy
wspólny dzielnik licznika i mianownika jest równy 1. Aby sprowadzić ułamek do postaci nie-
skracalnej, wystarczy zatem podzielić zarówno licznik, jak i mianownik ułamka przez ich
największy wspólny dzielnik. Dlatego przydatnym narzędziem do rozwiązania zadania może
być funkcja wyznaczająca największy wspólny dzielnik dwóch liczb. Poniżej podajemy taką
funkcję, opartą na algorytmie Euklidesa:
int nwd(int n, int m){
if (m==0) return n;
return nwd(m,n%m);
}
Przy skorzystaniu z powyższej funkcji zadanie sprowadza się do zliczenia liczby takich
i∈[0, 999], że nwd(licz[i], mian[i]) jest równe 1. Poniżej podajemy przykładową
implementację takiego zliczania:
int ileN=0;
for(int i=0; i<1000; i++){

if (nwd(licz[i],mian[i])==1)
ileN++;
}
Zwróćmy jednak uwagę, że zadanie to można rozwiązać, nawet nie wiedząc o zależności
między największym wspólnym dzielnikiem licznika i mianownika a nieskracalnością ułam-
ka. Dla ułamka o postaci a / b wystarczy sprawdzić dla każdej z liczb i∈[2,min(a,b)], czy
i dzieli zarówno a, jak i b. Poniżej prezentujemy fragment takiego rozwiązania:
int mniejsza, j, ileN=0;

bool czyN;
for(int i=0; i<1000; i++){

if (licz[i]<mian[i]) mniejsza = licz[i];
else mniejsza = mian[i];
j=2; czyN = true;
while (j<=mniejsza){
if ((licz[i]%j==0) && (mian[i]%j==0))
czyN=false;
j++;
}
if (czyN) ileN++;
}
Po wykonaniu powyższego kodu liczba ułamków w postaci nieskracalnej znajdzie się
w zmiennej ileN.
Zwróćmy jeszcze na koniec uwagę na to, że powyższy algorytm można znacznie przyspie-
szyć, kończąc pętlę while po znalezieniu pierwszego wspólnego dzielnika licznika i mia-
nownika, a więc wtedy, gdy wartość zmiennej czyn zmieni się na false.
65.3.
Zauważmy, że do uzyskania nieskracalnej postaci ułamka a / b wystarczy podzielić a oraz b
przez nwd(a,b), tj. przez największy wspólny dzielnik a i b. Inaczej mówiąc, licz-
nik nieskracalnej postaci to a/nwd(a,b), a mianownik to b/nwd(a,b). Na przykład
8 8 / nwd (8,12) 2
= =
12 12 / nwd (8,12) 3
Naturalnym rozwiązaniem zadania jest więc wyznaczenie sumy wartości
licz[i]/nwd(licz[i],mian[i]) dla i∈[0,999]. Poniżej przykładowa implementacja
takiego rozwiązania, gdzie wynik umieszczany jest w zmiennej sumL:
long d, sumL=0;
for(int i=0; i<1000; i++){
d=nwd(licz[i],mian[i]);
sumL = sumL + licz[i]/d;
}
65.4.
Wiedząc, że każdy mianownik jest dzielnikiem liczby b, możemy wszystkie ułamki prze-
kształcić do postaci, w której mianownik jest równy b. Dokładniej, korzystamy z tożsamości:
x x ⋅b/ y
= . Zadanie sprowadza się wówczas do zsumowania wartości
y b
licz[i]⋅b/mian[i] dla i∈[0,999]. Przy takim rozwiązaniu pojawia się jednak pewna
pułapka, polegająca na tym, że niektóre wartości licz[i]⋅b dla pewnych i przekraczają
zakres liczb typu long w popularnych kompilatorach C/C++. Dlatego konieczne jest użycie
typu long long. Poniżej przykładowy fragment takiego rozwiązania, w którym liczS/b jest
równe sumie ułamków licz[0]/mian[0],…,licz[i]/mian[i]:
long long mianS, liczS, nowyLicz;
liczS=0;
mianS=2*3*5*7*13;
mianS=mianS*mianS/13;
for(int i=0; i<ile; i++){
nowyLicz = licz[i]*mianS/mian[i];
liczS+= nowyLicz;
}
Zadanie 66.
We wszystkich zadaniach będziemy czytać dane w pętli przebiegającej kolejne wiersze pliku
i sprawdzać, czy liczby w bieżącym wierszu spełniają warunki podane w treści zadania. Za-
kładając, że dane pobierane są ze standardowego wejścia, pętlę wczytującą liczby można za-
pisać następująco:7
int i, liczba1, liczba2, liczba3;
for (i=1; i<=1000; i++)
{
scanf("%i %i %i\n",&liczba1, &liczba2, &liczba3);
}
66.1.
Aby znaleźć trójki liczb spełniające warunek opisany w zadaniu, potrzebujemy funkcji, która
obliczy sumę cyfr liczby. Stosując operację obliczania reszty z dzielenia, możemy wydzielić
kolejne cyfry i zsumować je. Posłuży do tego poniższa funkcja:
int suma_cyfr(int a)
{int suma=0;
while (a>0)
{suma=suma+a%10;a=a/10;}
return(suma);
}
Po sprawdzeniu, że suma cyfr pierwszych dwóch liczb w wierszu jest równa trzeciej liczbie,
wypisujemy trójkę liczb na wyjściu:
if ((suma_cyfr(liczba1)+suma_cyfr(liczba2))==liczba3)
printf("%i %i %i\n",liczba1, liczba2, liczba3);
66.2.
W zadaniu trzeba sprawdzać spełnienie następujących dwóch warunków dla każdego wiersza
pliku: czy iloczyn dwóch pierwszych liczb w wierszu jest równy trzeciej liczbie i czy dwa
pierwsze elementy wiersza są liczbami pierwszymi. Do sprawdzenia, czy liczba jest pierwsza,
użyjemy poniższej funkcji:
bool pierwsza(int x)
{ if (x<2) return false;
for (int k=2; k*k<=x; k++)
if (x%k==0) return false;
return true;
}
7
Czytelnik powinien zapoznać się ze sposobami umożliwiającymi potraktowanie zawartości ustalonego pliku
jako standardowego wejścia.
Do wypisania interesujących nas wierszy użyjemy zagnieżdżonych instrukcji warunkowych,

w których najpierw sprawdzamy pierwszy warunek i dopiero gdy jest on spełniony, przecho-
dzimy do sprawdzenia, czy dwa pierwsze elementy wiersza są liczbami pierwszymi.
if ((liczba1*liczba2)==liczba3)
{if (pierwsza(liczba1)&&pierwsza(liczba2))
printf("%i %i %i\n",liczba1, liczba2, liczba3);}
66.3.
Do sprawdzenia, czy trójka liczb umieszczona w wierszu reprezentuje długości boków trójką-
ta prostokątnego, użyjemy zależności wynikającej z twierdzenia Pitagorasa. Zwróćmy uwagę,
że w zadaniu nie ustalono kolejności liczb w wierszu (w szczególności tego, czy są one upo-
rządkowane). Sprawdzimy zatem trzy warunki, w każdym z nich przyjmujemy inną liczbę
jako długość przeciwprostokątnej. Zapiszemy to w postaci funkcji:
int czy_prostokatny(int a, int b, int c)
{
return(((a*a+b*b)==c*c)||((a*a+c*c)==b*b)||((c*c+b*b)==a*a));
}
W zadaniu należy znaleźć pary sąsiadujących ze sobą wierszy, które spełniają opisany powy-
żej warunek. Dlatego w pętli wprowadzimy pomocnicze zmienne pop1, pop2, pop3 do
przechowywania wartości liczb z poprzedniego wiersza oraz zmienną poprzedni, w której
pamiętamy wynik działania funkcji sprawdzającej, czy liczby pop1, pop2, pop3 są bokami
trójkąta prostokątnego. W każdym obrocie pętli czytającej dane z pliku wejściowego wykonu-
jemy następujący ciąg instrukcji:
aktualny=czy_prostokatny(liczba1, liczba2, liczba3);
if (poprzedni&&aktualny)
{printf("%i %i %i\n",pop1, pop2, pop3);
printf("%i %i %i\n\n",liczba1, liczba2, liczba3);}
poprzedni=aktualny;
pop1=liczba1; pop2=liczba2; pop3=liczba3;
Aby uwzględnić to, że pierwszy wiersz pliku nie jest poprzedzony innym wierszem, zmiennej
poprzedni początkowo nadajemy wartość zero. Zmienna aktualny przechowuje wynik
działania funkcji czy_prostokatny dla liczb z bieżącego wiersza. Wiersz bieżący i po-
przedni wypisujemy, gdy zmienne aktualny i poprzedni mają wartość 1.
66.4.
Najpierw utworzymy funkcję, która sprawdza, czy podane liczby a, b i c spełniają warunek
trójkąta.
int czy_trojkat(int a, int b, int c)
{
return((a+b>c)&&(b+c>a)&&(a+c>b));
}
Następnie w pętli czytamy kolejne trójki liczb z pliku wejściowego i jednocześnie:
• zwiększamy zmienną licznik (o początkowej wartości 0) przy każdym wierszu,
w którym liczby spełniają warunek trójkąta;
• aktualizujemy największą długość ciągu trójkątnego, na końcu którego znajduje się

bieżący wiersz (przyjmujemy przy tym, że jeśli liczby w bieżącym wierszu nie speł-
niają nierówności trójkąta, długość ciągu trójkątnego kończącego się na bieżącym
wierszu jest równa zero); służy do tego zmienna dlugosc, która początkowo przyj-
muje wartość zero, a następnie jest zerowana, gdy napotkamy koniec ciągu trójkątne-
go (czyli wiersz, w którym liczby nie spełniają warunku trójkąta), a zwiększana o 1,
gdy napotkamy wiersz, w którym liczby spełniają warunek trójkąta.
Ponadto zmienna max (początkowo równa 0) służy do przechowania aktualnie największej
długości ciągu trójkątnego. Poniższy fragment kodu realizuje opisane powyżej modyfikacje
w sytuacji, gdy liczba1, liczba2 i liczba3 to elementy bieżącego wiersza:
if (czy_trojkat(liczba1, liczba2, liczba3))
{dlugosc++; licznik++;}
else
dlugosc=0;
if (dlugosc>max)max=dlugosc;
Zadanie 67.
Zestaw zadań rozwiążemy, pisząc program komputerowy, natomiast obraz fraktala w postaci
białych i czarnych kwadratów utworzymy w arkuszu kalkulacyjnym.
67.1.
Wartości pierwszych 40 liczb Fibonacciego wygenerujemy za pomocą następującego progra-
mu:
const int n = 40;
long int f1 = 1, f2 = 1, f;
for (int i = 3; i <= n; i++) {
f = f1 + f2;
f1 = f2;
f2 = f;
if (i%10 == 0) cout << i << "\t" << f << endl;
}
Wypisujemy tylko F10, F20, F30, F40, czyli takie liczby, których indeksy są podzielne przez 10.
67.2.
Liczby pierwsze w ciągu liczb Fibonacciego F1, F2, … , F40 znajdziemy za pomocą prostej
funkcji:
bool pierwsza(long a) {
if (a==1) return false;
if (a==2 || a==3) return true;
for (long p=2; p<=sqrt((double)a); p++){
if (a%p == 0) return false;
}
return true;
}
Dla liczb mniejszych lub równych 3 funkcja wypisuje od razu prawidłowy wynik. Dla liczb
większych niż 3 sprawdza, czy istnieją dzielniki liczby z zakresu od 2 do pierwiastka z tej
liczby. Jeśli napotka taki dzielnik, wynikiem funkcji jest FAŁSZ, w przeciwnym wypadku
wynikiem jest PRAWDA.
Mając zapisaną funkcję pierwsza, możemy sprawdzać, czy liczba F jest liczbą pierwszą od
razu po jej wygenerowaniu.
67.3.
Przy tworzeniu binarnego fraktala Fibonacciego czeka nas więcej pracy. Najpierw przekon-
wertujemy liczby Fibonacciego zapisane w systemie dziesiętnym na system dwójkowy, pa-
miętając o zachowaniu jednakowej długości wszystkich zapisów binarnych (dodaniu w od-
powiednich miejscach zer wiodących).
Binarny zapis otrzymamy, korzystając z funkcji bin:
string bin(long a) {
string b = "";
while (a>0) {
if (a%2 == 0) b = "0"+ b; else b = "1" + b;
a /= 2;
}
return b;
}
Zapis binarny uzupełniamy wiodącymi zerami do długości zapisu binarnego F40, czyli jeżeli m
jest długością zapisu binarnego F40, to:
while (b.length()<m) b = "0" + b;
Reprezentacja graficzna przekonująco wygląda w postaci czarnych i białych kwadracików.
Aby ją uzyskać, wczytujemy binarne zapisy do arkusza (każdą cyfrę do osobnej komórki),
a następnie korzystamy z formatowania warunkowego. Dla komórek zawierających wartość 1
ustawiamy tło czarne, a dla komórek zawierających wartość 0 — tło białe.
67.4.
Przechodzimy pętlą zewnętrzną przez wszystkie zapisy binarne, a pętlą wewnętrzną przez
kolejne cyfry zapisu binarnego, zliczając dla każdego zapisu liczbę jedynek. Jeżeli ta liczba
w pojedynczym zapisie wynosi dokładnie 6, dostajemy pozycję takiego zapisu binarnego
w tablicy.
for (int i=1; i<=n; i++) {
int licz1 = 0;
for (int j=0; j<m; j++)
if (b[j]=='1') licz1++;
if (licz1 == 6) cout>>i>>endl;
}
Na koniec wypisujemy zapisy binarne o indeksach i=14, i=21, i=24, i=25.
Zadanie 68.
Napisy umieścimy w tablicach, których elementy reprezentują typ string:
string s1[1000], s2[1000];
w ten sposób, że pierwszy napis z i-tego wiersza zostanie zapisany jako s1[i], a drugi napis
z i-tego wiersza jako s2[i].
68.1.
Zauważmy, że napisy jednolite x i y są anagramami dokładnie wtedy, gdy x jest równe y.
Zatem w zadaniu 1 wystarczy zliczyć liczbę takich i, dla których s1[i]==s2[i] oraz
s1[i] jest napisem jednolitym. Wykorzystamy w tym celu poniższą funkcję:
bool jednolity(string s)
{ int d=s.length();
for(int i=1; i<d; i++)
if (s[i]!=s[i-1]) return false;
return true;
}
Korzystając z funkcji jednolity, wynik uzyskamy w zmiennej ileZ1 po wykonaniu po-
niższego fragmentu programu:
int ileZ1=0;
for (int i=0; i<1000; i++)
if (jednolity(s1[i]))
if (s1[i]==s2[i]) ileZ1++;
68.2.
Zauważmy, że napisy x i y są anagramami dokładnie wtedy, gdy liczba wystąpień każdej
z liter A, B, C, D, E, F, G, H, I, J jest w obu napisach taka sama. Aby wykorzystać tę obser-
wację, utworzymy funkcję zamien, której celem jest zliczenie liczby wystąpień każdej litery
w podanym słowie i zapamiętanie wyników w tablicy typu
int t[10];
w taki sposób, że liczba wystąpień A znajdzie się w t[0], liczba wystąpień B znajdzie się
w t[1] itd.
void zamien(string slowo, int t[10])

{ int d=slowo.length();
for(int i=0; i<10; i++) t[i] = 0;
for(int i=0; i<d; i++) t[slowo[i] – ‘A’]++;
}
Jeśli w tablicach int tx[10] i ty[10] zebraliśmy informacje o liczbie wystąpień liter
w napisach x oraz y, to wówczas możemy sprawdzić, czy słowa x i y są anagramami,
wykonując wywołanie czyAnag(tx, ty) funkcji czyAnag zdefiniowanej następująco:
bool czyAnag(int tx[10], int ty[10])
{
for(int i=0; i<10; i++)
if (tx[i]!=ty[i]) return false;
return true;
}
Korzystając z funkcji zamien, chcemy zapamiętać informacje o liczbie wystąpień poszcze-
gólnych liter w podanych napisach w tablicach:
int c1[1000][10], c2[1000][10];
w taki sposób, że c1[i][0], c1[i][1], …, c1[i][9] będą reprezentowały liczby
wystąpień liter w s1[i]; podobnie c2[i][0], c2[i][1], …, c2[i][9] mają re-
prezentować liczby wystąpień liter odpowiednio w s2[i]. Odpowiedź do zadania 2 uzy-
skamy wówczas w zmiennej ileZ2 po wykonaniu następującego fragmentu programu:
int ileZ2 = 0;
for (int i=0; i<1000; i++)
{ zamien(s1[i],c1[i]);
zamien(s2[i],c2[i]);
if (czyAnag(c1[i],c2[i])) ileZ2++;
}
68.3.
Przyjmijmy, że informacje o liczbie wystąpień poszczególnych liter w słowach z pliku wej-
ściowego zapisane są w tablicach c1 i c2, tak jak opisaliśmy to w rozwiązaniu zadania 2.
Zadanie 3 możemy wówczas rozwiązać, zliczając dla każdego i z przedziału [0,999]:
• liczbę takich j z zakresu [0,999], że s1[i] i s1[j] są anagramami lub s1[i]
i s2[j] są anagramami;
• liczbę takich j z zakresu [0,999], że s2[i] i s1[j] są anagramami lub s2[i]
i s2[j] są anagramami.
Następnie, wybierając największą z tak wyznaczonych wartości, uzyskamy rezultat wymaga-
ny w zadaniu 3. Stwórzmy w tym celu funkcję pomocniczą, która wyznaczy liczbę anagra-
mów dla napisu, którego statystyki wystąpień liter umieściliśmy w tablicy c:
int zad3Pom(int c[10], int liczbaslow)

{ int ile=0,j;
for(j=0; j< liczbaslow; j++){
if (czyAnag(c,c1[j])) ile++;
if (czyAnag(c,c2[j])) ile++;
}
return ile;
}
Dokładniej, powyższa funkcja wyznacza liczbę takich napisów wśród s1[0],..,s1[999]
i s2[0],..,s2[999], dla których funkcja zamien (patrz opis rozwiązania zadania 2) da
w wyniku tablicę o takiej samej zawartości jak tablica c.
Korzystając z funkcji zad3Pom, rozwiązanie zadania uzyskamy jako wartość poniższej
funkcji:
int zad3()
{ int i, ilePowt, maxPowt=0;
string s;
int i, j;
for(i=0; i<1000; i++){

ilePowt=zad3Pom(c1[i],1000);
if (ilePowt>maxPowt) maxPowt=ilePowt;
ilePowt=zad3Pom(c2[i],1000);
if (ilePowt>maxPowt) maxPowt=ilePowt;
}
return maxPowt;
}
Przedstawione powyżej rozwiązanie można nieco usprawnić. Dla każdego i∈[0,999] wystar-
czy sprawdzać liczbę anagramów słów s1[i] i s2[i] jedynie wśród s1[0],…,s1[i]
oraz s2[0],…,s2[i]. Pozostawiamy czytelnikowi zastanowienie się nad tym, dlaczego
nie zmieni to wyniku naszych obliczeń.
W przypadku bardzo obszernych danych można się pokusić o kolejne usprawnienie. (Za-
znaczmy jednak, że rozmiar danych w treści zadania nie wymaga stosowania metod omówio-
nych w dalszej części opisu.) Potraktujmy tablice c1 i c2 jako ciągi 10-elementowe, które
mogą być porównywane leksykograficznie. Po posortowaniu ciągu c1 (lub c2) zgodnie
z porządkiem leksykograficznym wszystkie anagramy konkretnego napisu występujące na
pierwszych pozycjach w wierszach reprezentowane są jako ciąg kolejnych elementów (o tej
samej wartości) w tablicy c1. Analogiczna własność zachodzi dla anagramów konkretnego
napisu występujących na drugich pozycjach w ciągu i tablicy c2. Pozostawiamy czytelnikowi
zastanowienie się, jak z tych obserwacji można skorzystać, aby uzyskać szybki algorytm roz-
wiązujący zadanie 3.
Zadanie 69.
Przyjmijmy, że genotypy wczytane zostały już do tablicy stringów:
#define ROZ 1000
string genotypes[ROZ];
W opisie rozwiązania stosujemy notację a[i..j], która oznacza ciąg a[i], a[i+1], …, a[j].
69.1.
Z opisu danych wejściowych wiemy, że długość genotypu jest nie większa niż 500. Aby roz-
wiązać zadanie, utworzymy tablicę liczników
#define MAXL 500
int licz[MAXL+1];
W zmiennej licz[i] dla każdego i∈[1,500] wyznaczymy liczbę wystąpień genotypów
o długości i, wcześniej inicjując wartości w tablicy licz zerami:
for(int i=1; i<=MAXL; i++) licz[i]=0;
for(int i=0; i<ROZ; i++){
licz[genotypes[i].length()]++;
}
Po wykonaniu powyższego fragmentu programu liczba wartości różnych od zera wśród
licz[1..500] będzie równa liczbie gatunków. Natomiast największa liczba osobników
jednego gatunku będzie równa największej liczbie wśród licz[1], licz[2], …,
licz[500]. Obserwacje te wykorzystujemy w poniższym fragmencie programu:
ileg=najw=0;
for(int i=1; i<=MAXL; i++){
if (licz[i]>0) ileg++;
if (licz[i]>najw) najw=licz[i];
}
Zmienne ileg i najw odpowiadają po zakończeniu pętli for odpowiednio liczbie niezero-
wych wartości wśród licz[1], licz[2], …, licz[500](liczbie gatunków) oraz
największej liczbie wśród licz[1], licz[2], …, licz[500] (największej liczbie
osobników tego samego gatunku).
69.2.
Zauważmy, że w zadaniu nie wystarczy sprawdzić, w ilu napisach z tablicy genotypes
występuje fragment BCDDC. Mutacja pojawia się tylko wówczas, gdy fragment BCDDC
występuje w genie. Musimy zatem odróżniać w każdym genotypie fragmenty należące do
genów od pozostałej części. Z uwagi na to, że również w zadaniach 3 i 4 potrzebne jest od-
różnienie fragmentów genotypu tworzących geny od części niekodującej, napiszemy funkcję
wyznaczającą kolejne geny danego genotypu. Funkcja ta będzie miała nagłówek:
Gen nextGen(string s, int i)
gdzie typ Gen zdefiniowany jest następująco
typedef struct{
int bg;
int end;
}Gen;
Oznaczmy długość napisu s, będącego parametrem funkcji nextGen, przez len. Chcemy,
aby funkcja nextGen zwracała jako wartość strukturę typu Gen, taką że pierwszy gen
w napisie s[i]s[i+1]… s[len–1] zaczyna się na pozycji bg, a kończy na pozycji end.
W przypadku gdy w napisie s[i]s[i+1]… s[len–1] nie ma genu, ustalimy wartość bg
na len (czyli długość s). Poniżej podajemy kod funkcji nextGen:
Gen nextGen(string s, int i)

{ int len=s.length();
Gen pom;
pom.bg=pom.end=len;
while (i<len-4 && (s[i]!='A' || s[i+1]!='A'))
i++;
if (i>len-4) // za mało miejsca na cały gen
return pom;
pom.bg=i;
while (i<len-1 && (s[i]!='B' || s[i+1]!='B'))
i++;
if (i==len-1) // za mało miejsca na cały gen
{ pom.bg=len; return pom;}
pom.end=i+1;
return pom;
}
Celem pierwszej pętli w funkcji nextGen jest znalezienie początku genu (AA). Natomiast
druga pętla służy ustaleniu pozycji końca genu (BB).
Do sprawdzenia, czy w genie zaczynającym się w napisie s na pozycji bg i kończącym na
pozycji end występuje podana mutacja, użyjemy poniższej funkcji:
bool czyMutacjaGen(string s, int bg, int end)
{ string mut="BCDDC";
int len = mut.length();
while (bg<=end-len+1) {
if (mut==s.substr(bg,len))
return true;
bg++;
}
return false;
}
Aby sprawdzić, czy mutacja występuje w genotypie, wyszukujemy kolejne występujące
w nim geny i do każdego z nich stosujemy funkcję czyMutacjaGen. Czynimy to tak
długo, aż napotkamy gen z mutacją lub sprawdzimy wszystkie geny.
bool czyMutacjaGenotyp(string s)
{ int lenMut= mut.length();
Gen pom;
bool czyM=false;
pom.bg=0;
int i=0;
do{
pom = nextGen(s,pom.bg);
if (czyMutacjaGen(s,pom.bg,pom.end))
return true;
pom.bg=max(pom.bg,pom.end)+1;
} while(pom.bg<s.length());
return false;
}
Liczbę osobników z podaną mutacją możemy wyznaczyć, zliczając liczbę napisów g wśród
genotypes[0…999], takich że czyMutacjaGenotyp(g) zwraca wartość true.
Na koniec zaznaczmy, że efektywniejszym czasowo rozwiązaniem zadania 2 byłoby spraw-
dzenie, gdzie występują geny oraz czy mutacja występuje w genach w jednym przebiegu
przez kolejne znaki genotypu. Zaprezentowaliśmy rozwiązanie wykorzystujące funkcję wy-
znaczającą kolejne geny, gdyż funkcja taka będzie przydatna także w kolejnych zadaniach.
69.3.
Do zliczenia liczby genów w jednym genotypie zastosujemy funkcję nextGen:
• do wyznaczenia pierwszego genu w genotypie g uruchamiamy nextGen(g,0);
• po znalezieniu genu zaczynającego się na pozycji bg i kończącego na pozycji end na-
stępnego genu szukamy, wywołując nextGen(g,end+1).
Wykorzystamy też fakt, że w przypadku braku genu w części napisu g zaczynającej się na
pozycji i funkcja nextGen(g,i) zwróci strukturę typu Gen, której pole bg jest równe
długości napisu g. Poniżej prezentujemy funkcję ileGenow, zliczającą liczbę genów
w napisie s:
int ileGenow(string s)
{ Gen pom;
int len=s.length();
int i=0;
int ileg=0;
while (i<s.length()){
pom=nextGen(s,i);
if (pom.bg<len) ileg++;
i=pom.end+1;
}
return ileg;
}
Aby ustalić największą liczbę genów u jednego osobnika, wyznaczymy maksymalną wartość
powyższej funkcji dla słów genotypes[0...999]. W podobny sposób można wykorzy-
stać funkcję nextGen do utworzenia funkcji o nagłówku
int najdluzszyGen(string s)
wyznaczającej największą długość genu w napisie s. Implementację takiej funkcji pozosta-
wiamy czytelnikowi. Korzystając z tej funkcji, największą długość genu w całym pliku, wy-
znaczymy, znajdując największą liczbę wśród liczb najdluzszyGen(genotypes[i])
dla i∈[0,999].
69.4.
Aby ustalić, czy dany genotyp jest odporny, napiszemy funkcję czescKodujaca, która
zwraca jako wynik część kodującą genotypu s:
string czescKodujaca(string s)
{ Gen pom;
int len=s.length();
string rob="";
int i=0;
while (i<len){
pom=nextGen(s,i);
if (pom.bg<len)
rob=rob+s.substr(pom.bg,pom.end-pom.bg+1);
i=pom.end+1;
}
return rob;
}
Aby porównać część kodującą genotypu czytanego od strony lewej do prawej i czytanego od
strony prawej do lewej, potrzebujemy jeszcze funkcji „odwracającej” napis:
string odwroc(string s)
{
string rob="";
int len=s.length()
for(int i=0;i<len;i++)
rob=s[i]+rob;
return rob;
}
Jeżeli dysponujemy powyższymi funkcjami, ustalenie, czy genotypes[i] jest odporny,
sprowadza się do sprawdzenia prawdziwości warunku
czescKodujaca(genotypes[i])==czescKodujaca(odwroc(genotypes[i]))
W efekcie zadanie możemy rozwiązać, zliczając liczbę napisów genotypes[i] dla
i∈[0,999] spełniających powyższy warunek oraz liczbę palindromów wśród genoty-
pes[0..999].
Zadanie 70.
W treści nie występuje polecenie „Napisz program”, zatem zadanie można wykonać zarówno
w arkuszu kalkulacyjnym, jak i za pomocą programu komputerowego.
70.1.
Zadanie sprowadza się do obliczenia sumy dwóch pól: pola powierzchni pomiędzy wykresem
funkcji f(x) i osią X oraz pola pomiędzy wykresem funkcji g(x) i osią OX. Uwzględniając
fakt, że f(x) jest rosnąca w przedziale [2,10], pole obszaru ograniczonego osią OX oraz wy-
kresem funkcji f(x) w zadanym przedziale możemy szacować z góry oraz z dołu przy pomocy
pól obszarów złożonych z prostokątów. Przedział [2, 10] dzielimy na n równych części.
Oznaczmy prawe końce tych części przez xi (i = 1, ..., n), przyjmijmy też x0=2.
W części ograniczonej punktami xi i xi+1budujemy (p. rysunek):
• przy ograniczeniu z dołu: prostokąt o bokach ℎ = = i f(xi);
• przy ograniczeniu z dołu: prostokąt o bokach ℎ = = i f(xi+1).

Ograniczenie z dołu na pole obszaru pomiędzy wykresem f(x) i osią OX jest równe:
Pd=h⋅(f(x0)+f(x1)+…+f(xn – 1))
a ograniczenie z góry na pole obszaru pomiędzy wykresem f(x) i osią OX jest równe:
Pg=h⋅(f(x1)+f(x2)+…+f(xn)).
Przybliżając pole przez (Pd+Pg)/2, wymaganą dokładność uzyskamy, gdy Pg – Pd ≤ 1/1000.
Analogiczny algorytm możemy zastosować do obliczenia pola pomiędzy wykresem funkcji
g(x) a osią OX. Ponieważ funkcja g(x) przyjmuje wartości ujemne, boki i-tego prostokąta są
równe ℎ = = oraz –g(xi) (przy szacowaniu pola od dołu) lub –g(xi+1) .
Pamiętać przy tym należy, że docelowy wynik stanowi suma obu pól. Aby błąd wyniku był
mniejszy niż 0.001, wyznaczymy oba pola z dokładnością  0.001.
Pisząc program komputerowy, musimy też uważnie zaprogramować dwie funkcje: (f() oraz
g()), które będą wykorzystywane przy wyznaczaniu pola. W szczególności, jeśli używamy
C++, należy pamiętać o tym, że wynikiem dzielenia liczb całkowitych jest liczba całkowita
(część ułamkowa wyniku jest odrzucana), co może prowadzić do bardzo niedokładnych obli-
czeń. Stąd we fragmentach kodu podanych poniżej stosujemy np. zapis 3.0/250, a nie
3/250.
double f(double x)
{
return (x*x*x*x/500-x*x/200-3.0/250);
}
double g(double x)
{
return (-x*x*x/30+x/20+1.0/6);
}
Obliczając pole ograniczone przez krzywą f(x) lub g(x), testować będziemy różne wartości n
w opisanej powyżej metodzie, zaczynając od n=10 i zwiększając n dwukrotnie w kolejnych
krokach. Wynik uznamy za poprawny, gdy różnica między oszacowaniem pola z góry
i oszacowaniem pola z dołu będzie mniejsza od wartości zmiennej blad. Algorytm ten reali-
zuje podana poniżej funkcja pole. W funkcji tej w zmiennych pfgora i pfdol wyzna-
czamy przybliżone ograniczenia z góry i z dołu na pole pomiędzy osią OX a wykresem f(x)
w przedziale [a, b]. Zgodnie z wcześniejszym opisem po uzyskaniu pfgora i pfdol róż-
niących się o mniej niż blad za końcowe pole przyjmujemy średnią arytmetyczną z wartości
pfgora i pfdol. Analogicznie wyznaczamy pole pomiędzy osią OX a wykresem g(x), pa-
miętając o tym, że funkcja g(x) przyjmuje w rozważanym przedziale wartości ujemne.
double pole(double a, double b, double blad)
{
double pfgora=0, pfdol=0, pf;
double pggora=0, pgdol=0, pg;
double x,h;
int n=10;
//pole f
do{
h=(b-a)/n; x=a;
pfdol=pfgora=0;
for(int i=0; i<n; i++)
{
pfdol=pfdol+f(x);
x=x+h;
pfgora=pfgora+f(x);
}
pfgora=pfgora*h;
pfdol=pfdol*h;
n=2*n;
}while (pfgora-pfdol>blad/2);
pf=(pfgora+pfdol)/2;
//pole g
x=a; n=10;
do{
h=(b-a)/n; x=a;
pgdol=pggora=0;
for(int i=0; i<n; i++)
{
pgdol=pgdol-g(x);
x=x+h;
pggora=pggora-g(x);
}
pggora=pggora*h;
pgdol=pgdol*h;
n=2*n;
} while (pggora-pgdol>blad/2);
pg=(pggora+pgdol)/2;
return (pf+pg);
}
Aby uzyskać wymagany rezultat, funkcję pole(a,b,blad) wywołujemy dla a = 2, b = 10
oraz blad=0.001.
70.2.
Zgodnie z opisem podanym w treści zadania sumujemy długości odcinków o końcach
(xi, f(xi)) i (xi+1, f(xi+1)) dla i = 0, 1,…, 999, gdzie x0 = 2 oraz xi = 2+8i/1000.
Długość odcinka o końcach (xi, f(xi)) i (xi+1, f(xi+1)) wyznaczamy, korzystając z twierdzenia
Pitagorasa (zob. rysunek):
Następnie w pętli sumujemy długości kolejnych odcinków. Pamiętamy również o tym, żeby
do długości krzywej dodać odpowiednie odcinki poziome i pionowe.
double dlugosc(double a, double b, double n)
{
double d=0;
d=d+16+f(10)-g(10);
double h = 1.0*(b-a)/n;
double x=a;
double tmp;
//dlugosc luku f
for (int i=0; i<n; i++)
{
tmp=sqrt(h*h+(f(x+h)-f(x))*(f(x+h)-f(x)));
d=d+tmp;//nowa dlugosc
x=x+h; //zmiana x_i
}
//dlugosc luku g
x=a;
{
tmp=sqrt(h*h+(g(x+h)-g(x))*(g(x+h)-g(x)) );
d=d+tmp;//nowa dlugosc
x=x+h; //zmiana x_i
}
return d;
}
Ponieważ wynikiem ma być liczba całkowita, otrzymaną sumę zaokrąglamy do najbliższej
liczby całkowitej w górę.
70.3.
W tym zadaniu przyjmujemy, że pasy są prostokątami. Pasy wycinamy od prawej strony ma-
teriału. Ponieważ szerokość pojedynczego pasa jest równa 0,25 m, to ostatni prostokąt roz-
pocznie się dla x = 9,75. Długość boku i-tego prostokąta jest równa ( ) − ( ). Ponieważ
ma być ona liczbą całkowitą, zaokrąglamy ją do najbliższej liczby całkowitej w dół. Na końcu
sumujemy wszystkie obliczone długości boków prostokątów. Przykładowa realizacja w języ-
ku programowania znajduje się poniżej. Funkcja floor(x)z biblioteki cmath zwraca naj-
większą liczbę całkowitą nie większą niż x.
double zadanie3()
{
double d=0;
for (double x=2; x<=9.75; x=x+0.25)
d=d+floor(f(x)-g(x));
return d;
}
Zadanie 71.
71.1.
Wobec definicji funkcji , aby wyznaczyć wartość (1.5), należy obliczyć wartość (1.5).
Zakładając, że współczynniki postaci potęgowej wielomianu pamiętamy w zmiennych
(w kolejności od współczynnika stojącego przy najwyższej potędze): A, B, C i D, wartość
(1.5) można obliczyć np. za pomocą schematu Hornera, tzn.
((A*x+B)*x+C)*x+D
gdzie zmiennej x należy uprzednio nadać wartość 1.5.
71.2.
W rozwiązaniu zadania bardzo pomocna jest analiza wykresu funkcji załączonego do treści.
Można zaobserwować, że wartość maksymalna funkcji jest osiągana w przedziale [4,5).
Oznacza to, że wystarczy ograniczyć się tylko do wielomianu . Niech w zmiennych A, B, C
i D pamiętane będą współczynniki tego wielomianu (w kolejności od współczynnika stojące-
go przy najwyższej potędze).
Aby wyznaczyć maksymalną wartość ( ) dla ∈ [4,5), można obliczać wartości ( ) dla
bardzo wielu punktów ∈ [4,5). Na przykład można obliczać wartości ( ) początkowo
dla = 4, a następnie zwiększać wartość argumentu o pewną małą liczbę (krok), tzn. przy-
jąć = + ℎ. W ten sposób obliczamy wartości ( ), dopóki zachodzi nierówność
< 5. Aby wyznaczyć maksymalną wartość , należy zastosować klasyczny algorytm
znajdowania elementu maksymalnego. Znalezienie wartości ,dla której ( ) jest maksy-
malne, można zaimplementować, wykorzystując dwie zmienne globalne:
• mx (do zapamiętania ),
• mfx (do zapamiętania ( )).
double mx, mfx;

void maksimum(double step)
{
double x = 4.0;
mx = x;
mfx = ((A*x+B)*x+C)*x+D;
for (x = 4.0; x<5.0; x+=step)
{
double fx = ((A*x+B)*x+C)*x+D;
if ( fx > mfx )
{
mx = x;
mfx = fx;
}
}
}
Powyższa procedura przyjmuje argument step, który oznacza wartość kroku .
Stosując tę procedurę z krokiem ℎ = 0.001, uzyskujemy wartości:
mx = 4.092
mfx = 3.06495098
Aby jednak mieć pewność, że 3.06495 jest prawidłowym wynikiem tego zadania, tzn. jest
maksymalną wartością funkcji z dokładnością do pięciu cyfr, wystarczy uruchomić powyż-
szą procedurę ponownie, ale ze znacznie mniejszym krokiem, np. =0.000001. Wówczas
otrzymujemy:
mx = 4.092275
mfx = 3.06495154
Zatem po zmniejszeniu kroku uzyskaliśmy trochę większą wartość mfx. Można również
sprawdzić, że dalsze zmniejszanie kroku nie zmienia w ogóle podanej powyższej przybliżonej
wartości mfx. To oznacza, że wynik 3.06495 jest prawidłowo zaokrągloną do pięciu cyfr
po przecinku maksymalną wartością funkcji ( ). Jeśli chodzi o wartość , zaokrągloną do
trzech miejsc po przecinku, to można sprawdzić, że (prawe strony zostały podane z dokładno-
ścią do pięciu cyfr):
f(4.090)=3.06491
f(4.091)=3.06494
f(4.092)=3.06495
f(4.093)=3.06495
f(4.094)=3.06493
a więc obie odpowiedzi 4.092 i 4.093 są prawidłowe.
71.3.
Analizując dany w zadaniu wykres funkcji , łatwo zauważyć, że ma ona cztery miejsca ze-
rowe, odpowiednio w przedziałach (0,1), (2,3), (3,4) i (4,5). Oznacza to, że musimy wyzna-
czyć miejsca zerowe funkcji , , , . Do każdego z tych czterech zadań stosujemy ten sam
algorytm, mianowicie metodę bisekcji. Dla przykładu ustalmy, że chcemy wyznaczyć miejsce
zerowe funkcji ( ). W metodzie bisekcji znajdowanie miejsca zerowego zaczyna się od
podania przedziału, w którym się ono znajduje, takiego, na którego końcach wartości badanej
funkcji mają różne znaki. W rozważanym przykładzie przedziałem początkowym jest (0,1).
Z analizy wykresu funkcji widzimy, że w lewym końcu przedziału funkcja ma wartość ujem-
ną, a w prawym — dodatnią. W metodzie bisekcji następnie dzielimy przedział na dwie po-
łowy i ograniczamy się do tej części, w której funkcja znów ma różne znaki na końcach prze-
działu. W ten sposób zawężamy przedział, w którym znajduje się szukane miejsce zerowe.
Proces ten kończymy, gdy długość przedziału daje nam żądaną dokładność przybliżenia miej-
sca zerowego. Ponieważ w zadaniu należy wypisać odpowiedź z dokładnością do pięciu cyfr
po przecinku, więc metodę bisekcji należy kontynuować, dopóki długość przedziału nie bę-
dzie mniejsza od pewnego maksymalnego dopuszczalnego błędu bezwzględnego error.
W poniższym kodzie korzystamy z funkcji f(x) do obliczania wartości funkcji ( ).
void bisekcja(double left, double right)
{
double fl = f(left);
while ( right-left > error )
{
double middle = (left+right)/2.0, fm = f(middle);
if ( fl * fm < 0.0 )
right = middle;
else
left = middle; fl = fm;
}
printf("Miejsce zerowe : %.5lf\n", (left+right)/2.0);
}
Zwróćmy uwagę, że warunek ( fl * fm < 0.0 ) sprawdzany w powyższej funkcji
jest równoważny temu, że liczby fl (równa f(left)) i fm (równa f(middle)) mają
przeciwny znak (jedna z nich jest ujemna, a druga dodatnia).
Ponieważ w zadaniu należy podać wynik z dokładnością do pięciu cyfr po przecinku, więc
ustalimy próg błędu error na odpowiednio małą wartość. Zauważmy, że obranie
ror=10 daje nam rozwiązanie z błędem bezwzględnym spełniającym | − | ≤ 10 ,
co oznacza, że po zaokrągleniu go np. do pięciu cyfr po przecinku uzyskujemy wynik.
Zadanie 72.
72.1.
Za pomocą funkcji length() uzyskujemy długości obu napisów i porównujemy je ze sobą,
pamiętając o tym, aby sprawdzić obie możliwości (albo pierwszy, albo drugi z nich może być
tym dłuższym). Jeśli warunek podany w zadaniu jest spełniony, zwiększamy licznik przecho-
wywany w zmiennej wynik:
int wynik = 0;
bool wypisalem = false;
for(int i=0; i<200; i++)
{
string a,b;
in >> a >> b;
if (a.length()>=3*b.length() || a.length()*3 <=
b.length())
{
wynik++;
(...)
}
}
Konieczne jest jeszcze wypisanie pierwszej znalezionej pary. Po wypisaniu ustalamy wartość
zmiennej logicznej wypisalem na prawda, co pozwoli nam uniknąć wypisania kolejnych par:
if (a.length()>=3*b.length() || a.length()*3 <=
b.length())
{
wynik++;
if (!wypisalem)
{
wypisalem = true;
out << "Pierwsza para: " << endl;
out << a << " " << b << endl;
}
}
72.2.
Dla dwóch zmiennych — łańcuchów znaków — chcemy sprawdzić, czy pierwszy z nich jest
początkowym fragmentem drugiego. Pierwszy ma długość s = a.length(), zaś drugi
t = b.length(). Wystarczy sprawdzić dwa warunki: czy s < t oraz czy pierwsze s znaków jest
w obu napisach identyczne:
for(int i=0; i<N; i++)
{
string a,b;
in >> a >> b;
if (a.length() >= b.length())
continue;
bool dobry = true;
for(int j=0; j<a.length(); j++)
if (a[j]!=b[j])
dobry = false;
(...)
}
Instrukcja:
if (a.length() >= b.length())
continue;
powoduje natychmiastowe przejście do następnej iteracji pętli, jeśli drugi ciąg znaków jest za
krótki (nie przewyższa pierwszego długością). Kolejne instrukcje porównują ze sobą kolejne
znaki a i b. Pierwsza niezgodność powoduje ustawienie zmiennej dobry na false. Jeśli do
końca algorytmu wartość tej zmiennej pozostanie true, musimy wypisać oba napisy, a także
różniące je litery:
if (dobry)
{
out << a << " " << b << " ";
for(int j=a.length(); j<b.length(); j++)
out << b[j];
out << endl;
}
Litery, które różnią napisy, to te, znajdujące się na końcu dłuższego z nich (czyli b), licząc od
miejsca, w którym skończył się krótszy (czyli od a.length()). Stąd wynika konstrukcja pętli
taka jak powyżej.
72.3.
Napiszmy najpierw funkcję koncowka(A,B), która przyjmując dwa napisy, określi, jak długa
jest ich wspólna końcówka. Aby to określić, liczymy najpierw długości obu, odpowiednio
dl_A i dl_B. Teraz trzeba sprawdzić, czy ostatnie litery A i B są równe (czyli czy A[dl_A-1]
jest równe B[dl_B-1]), potem przedostatnie litery (A[dl_A – 2] oraz B[dl_B – 2]) i tak dalej:
int koncowka(string A, string B)
{
int dl_A = A.length();
int dl_B = B.length();
int k = 0;
while(k<dl_A && k<dl_B && A[dl_A-1-k]==B[dl_B-1-k])
k++;
return k;
}
Zmienna k przechowuje liczbę wcześniej już znalezionych wspólnych liter. Ważne jest, aby
przerwać pętlę, kiedy k osiągnie jedną z liczb dl_A, dl_B, co będzie oznaczać, że sprawdzili-
śmy już jeden z napisów w całości. Gdybyśmy próbowali kontynuować, wyrażenie (na przy-
kład) dl_A -1-k przyjęłoby wartości ujemne, a więc sprawdzalibyśmy nieistniejące wartości w
zmiennej tablicowej A. Szczególnie w języku C++ to bardzo niebezpieczny rodzaj błędu, jego
skutki są bowiem trudne do przewidzenia. Czasem taki program zostanie przerwany z błę-
dem wykonania, ale zdarza się, że na przykład kontynuuje on działanie z nagle pojawiającymi
się absurdalnymi wartościami zmiennych albo źle wykonuje niektóre instrukcje.
Skoro mamy już prawidłową funkcję koncowka(), reszta działań programu sprowadza się do
tego, aby najpierw znaleźć najdłuższy wspólny końcowy fragment, a następnie wypisać
wszystkie pary napisów, dla których wartość jest maksymalna. W tym celu użyjemy tablic
przechowujących łańcuchy znaków: pierwszy[200], drugi[200] oraz tablicy liczb wspo-
lny[200]:
int dlugosc = 0;
string pierwszy[200],drugi[200];
int wspolna[200];
{
in >> pierwszy[i] >> drugi[i];
wspolna[i] = koncowka(pierwszy[i],drugi[i]);
if (wspolna[i] > dlugosc)
dlugosc = wspolna[i];
}
out << "Maksymalna koncowka: " << dlugosc << endl;
if (wspolna[i]==dlugosc)
out << pierwszy[i] << " " << drugi[i] << endl;
Pierwsza część programu (pętla for) zapisuje wczytane napisy w zmiennych pierwszy[i] oraz
drugi[i], a obliczoną końcówkę w zmiennej wspolna[i]. Najdłuższą dotychczas znalezioną
końcówkę pamiętamy w zmiennej dlugosc, zmieniając jej wartość, kiedy trafimy na większą.
W drugiej części programu jeszcze raz sprawdzamy wszystkie znalezione końcówki — jeśli
któraś z nich ma długość maksymalną, wypisujemy odpowiednie napisy na wyjście.
Zadanie 73.
73.1.
Po wczytaniu słowa przechodzimy pętlą przez wszystkie jego litery, porównując każdą z na-
stępną. Jeśli znajdziemy dwie identyczne, zwiększamy zmienną licznik, przechowującą liczbę
odpowiednich słów:
int licznik = 0;
for(int i=0; i<1876; i++)
{
string slowo;
in >> slowo;
for(int j=0; j<slowo.length()-1; j++)
if (slowo[j]==slowo[j+1])
{
licznik++;
break;
}
}
Ważne są dwa szczegóły: po pierwsze, wewnętrzna pętla musi działać do przedostatniej lite-
ry, nie do ostatniej (j < slowo.length()-1), inaczej wykonalibyśmy porównanie z nieistnieją-
cym elementem za tablicą. Po drugie, konieczna jest instrukcja break po znalezieniu dwóch
kolejnych identycznych liter — bez niej może się zdarzyć, że znajdziemy w tym samym sło-
wie jeszcze jakieś wystąpienie dwóch kolejnych liter, które nadmiarowo zwiększy licznik.
73.2.
Tworzymy tablicę częstotliwosc[26], w której będziemy liczyć wystąpienia wszystkich liter:
'A' w czestotliwosc[0], 'B' w czestotliwosc[1] itd. Napotykając literę, odejmujemy od niej kod
znaku 'A', aby uzyskać liczbę z przedziału [0, 25], a następnie zwiększamy wartość w odpo-
wiedniej komórce tablicy czestotliwosc:
int czestotliwosc[26];
for(int j=0; j<26; j++)
czestotliwosc[26] = 0;
int suma = 0;
for(int i=0; i<1876; i++)
{
in >> slowo;
for(int j=0; j<slowo.length(); j++)
czestotliwosc[slowo[j]-'A']++;
suma += slowo.length();
}
Podany fragment programu oblicza jeszcze jedną wartość: sumę długości wszystkich słów,
czyli liczbę wystąpień wszystkich liter w pliku. Będzie ona potrzebna do policzenia procen-
towej częstotliwości wystąpień:
for(int j=0; j<26; j++)
{
out << (char)('A'+j) << ": " << czestotliwosc[j];
out << " (" << fixed << setprecision(2) <<
100*czestotliwosc[j]/(double)suma << "%)" << endl;
}
Teraz dla j = 0..25 wykonujemy następujące czynności:
• Wypisujemy j-ty znak, czyli 'A'+j. Aby poinformować kompilator, że chcemy wypisać
go jako znak (char), a nie jako liczbę (int), zamieniamy go na odpowiedni typ instruk-
cją (char)('A'+j), zwaną rzutowaniem.
• Wypisujemy liczbę wystąpień tego znaku
• Obliczamy częstotliwość procentową: czestotliwosc[j]/suma*100%. Musimy jeszcze
zaznaczyć, że chcemy wyniku jako liczby rzeczywistej (zarówno czestotliwosc[j], jak
i suma to liczby całkowite), zatem przed dzieleniem zamienimy (znowu używając rzu-
towania) zmienną suma na typ rzeczywisty double.
• Ustalamy sposób wypisywania liczb: z dokładnie dwoma miejscami po kropce dzie-
siętnej. Służy do tego fragment instrukcji „<< fixed << setprecision(2)”.
73.3.
Zacznijmy od funkcji spogloski(A), która w danym łańcuchu znaków A określi długość naj-
dłuższego ciągu kolejnych spółgłosek:
int spolgloski(string A)
{
int s = 0;
int ciag = 0;
for(int i=0; i<A.length(); i++)
{
if (A[i]=='A' || A[i]=='E' || A[i]=='O' || A[i]=='U'
|| A[i]=='I' || A[i]=='Y')
s = 0;
else
s++;
if (s > ciag)
ciag = s;
}
return ciag;
}
Przechodzimy główną pętlą przez wszystkie litery słowa. Zmienna s przechowuje, ile (w da-
nym momencie) ostatnich liter było spółgłoskami. Widać, że jeśli napotykamy kolejną spół-
głoskę, to tę wartość należy zwiększyć o 1. Jeśli zaś kolejną literą będzie samogłoska, wartość
s spada do 0.
Zmienna ciag przechowuje długość najdłuższego znalezionego do tej pory ciągu. Każdą war-
tość, jaką przybierze s, będziemy porównywać z wartością ciag i w razie potrzeby zwiększać
tę ostatnią.
Teraz możemy już wczytać i sprawdzić wszystkie słowa:
int najdluzsze = 0;
int licznik = 0;
string odpowiedz;
for(int i=0; i<dlugosc; i++)
{
string slowo;
in >> slowo;
int k = spolgloski(slowo);
if (k>najdluzsze)
{
najdluzsze = k;
licznik = 1;
odpowiedz = slowo;
}
else if (k==najdluzsze)
licznik ++;
}
Zmienna najdluzsze będzie przechowywać długość najlepszego ciągu spółgłosek, licznik —
liczbę słów z takim ciągiem, a odpowiedz — pierwsze znalezione słowo. Dla każdego znale-
zionego słowa wywołujemy funkcję spolgloski — jeśli wynik okaże się lepszy od dotychcza-
sowego rekordu, ustawiamy najdluzsze na nową wartość, odpowiedz na słowo, które właśnie
znaleźliśmy, a licznik na 1.
Musimy jeszcze uwzględnić sytuację, kiedy nowe słowo ma tyle samo spółgłosek co najlep-
sze dotychczas znalezione — wtedy nie zmieniamy ani wartości najdluzsze, ani słowa prze-
chowywanego jako odpowiedz, musimy jednak zwiększyć licznik o 1.
Zadanie 74.
74.1.
Na potrzeby rozwiązania zadania warto zaprogramować funkcję czySameCyfry(S), która
zwraca wynik true lub false w zależności od tego, czy w napisie S znajdują się tylko
i wyłącznie cyfry od 0 do 9, czy nie. Można najpierw napisać dodatkowo funkcję czyCyfra(z),
która sprawdza, czy dany znak z jest cyfrą:
bool czyCyfra(char z)
{
if ('0' <= z && z <= '9') return true;
else return false;
}
Teraz implementacja funkcji czySameCyfry(S) to realizacja pętli, w której przeglądamy każdy
znak napisu S i sprawdzamy, czy jest on cyfrą, np. w następujący sposób:
bool czySameCyfry(string S)
{
int n = S.size();
if ( czyCyfra(S[i])==false ) return false;
return true;
}
Aby obliczyć wynik, wystarczy zliczać, dla ilu napisów w pliku hasla.txt funkcja czy-
SameCyfry(...) zwróciła wartość true.
74.2.
Rozwiązanie zadania można łatwo uzyskać, o ile najpierw posortujemy wszystkie hasła z pli-
ku hasla.txt w kolejności leksykograficznej. Do tego celu można na przykład zastosować
algorytm sortowania bąbelkowego, gdyż liczba wszystkich haseł jest bardzo mała. Dla wygo-
dy warto najpierw napisać funkcję mniejszy(A,B), która sprawdzi, czy napis A jest mniejszy
leksykograficznie od napisu B:
bool mniejszy(string A, string B)
{
int n = A.size();
int m = B.size();
for (int i=0; i<min(n,m); i++)
{
if (A[i] < B[i]) return true;
if (A[i] > B[i]) return false;
}
if (n<m) return true;
else return false;
}
Powyżej wykorzystano funkcję min, która zwraca mniejszą z danych dwóch liczb. Funkcji
mniejszy nie trzeba w ogóle pisać, jeśli wykorzystuje się typ string. Mianowicie dostępny jest
operator mniejszości <, który porównuje leksykograficznie dwa napisy. Niech tablica T[0..n]
zawiera wszystkie wczytane hasła z pliku hasla.txt (n=200). Sortowanie bąbelkowe ta-
blicy T[0..n-1] można zrealizować następująco:
for (int i=0; i<n-1; i++)
for (int j=1; j<n; j++)
if (mniejszy(T[j],T[j-1])) swap(T[j],T[j-1]);
Sortowanie to korzysta z powyższej funkcji mniejszy oraz pomocniczej funkcji swap, która
zamienia miejscami napisy na pozycjach j-1 i j w tablicy T.
Teraz gdy wszystkie hasła w tablicy T mamy dane w kolejności leksykograficznej możemy
łatwo znaleźć te, które się powtarzają, i wypisać je bez powtórzeń. Mianowicie wystarczy
przeglądać tablicę T kolejno od pierwszego hasła do ostatniego, przy czym przy przechodze-
niu do następnego hasła będziemy sprawdzali, ile następnych haseł jest takich samych jak
aktualnie rozważane. Algorytm ten można zrealizować w następujący sposób:
for (int i=0; i<n;i++)
{
int j = 0;
while(i+j+1<n && T[i+j+1]==T[i]) j++;
if ( j>0 )
{
cout << hasla[i] << endl;
i += j;
}
}
W powyższym algorytmie wykorzystano operator == do porównywania napisów. Jeśli
w rozwiązaniu wykorzystuje się typ string, to taki operator jest automatycznie dostępny.
Jeśli natomiast go nie mamy, to do porównania napisów możemy na przykład wykorzystać
podaną wyżej funkcję mniejszy. Mianowicie A==B, wtedy i tylko wtedy, gdy mniej-
szy(A,B)==false && mniejszy(B,A) == false.
74.3.
Rozwiązanie zadania budujemy poprzez zliczenie wyników, dla których wykryto, że poje-
dyncze hasło spełnia podane w zadaniu warunki. Aby to sprawdzić, należy najpierw zauwa-
żyć, że hasło musi składać się z co najmniej 4 znaków. Następnie należy przejrzeć każdy
fragment 4-literowy i sprawdzić, czy zawiera on kolejne znaki ASCII (w dowolnej kolejno-
ści). Procedurę przeglądania wszystkich fragmentów 4-literowych napisu S[0..n-1] można
zrealizować za pomocą zwykłej pętli, w której wskaźnik i zmieniamy od czwartej do ostatniej
litery, a następnie badamy fragment złożony z liter na pozycjach i-3, i-2, i-1, i.
if ( kolejne(S[i-3],S[i-2],S[i-1],S[i]) ) return true;
Do ostatecznego rozwiązania zadania pozostaje zatem napisać funkcję kolejne(a,b,c,d), która
sprawdzi, czy zbiór {a,b,c,d} zawiera 4 kolejne znaki ASCII. Dla wygody możemy to zreali-
zować, wstawiając wszystkie 4 znaki a,b,c,d do tablicy T, a następnie posortować ją dowol-
nym algorytmem. Wówczas wystarczy tylko sprawdzić, czy T[0], T[1], T[2] i T[3] są kolej-
nymi znakami, np. za pomocą następującego warunku
(T[0]+1==T[1] && T[1]+1==T[2] && T[2]+1==T[3]).
74.4.
Rozwiązanie zadania budujemy poprzez zliczenie wyników, dla których wykryto, że poje-
dyncze hasło spełnia podane warunki w zadaniu. Aby sprawdzić, czy wszytkie warunki za-
chodzą jednocześnie dla pewnego hasła S[0..n-1], można wykonać pętlę, w której będziemy
przeglądać hasło znak po znaku, sprawdzając, czy jest on cyfrą, czy literą małą lub dużą. Dla
każdego rodzaju znaku będziemy pamiętać zmienną logiczną, która będzie informowała, czy
taki znak wystąpił. Niech CY, ML, DL oznaczają te zmienne odpowiednio dla typu: cyfra,
mała litera, duża litera. Pętlę tę możemy zapisać następująco:
bool CY=false, ML=false, DL=false;
{
char c = S[i];
if ( '0' <= c && c <= '9' ) CY = true;
else if ( 'a' <= c && c <= 'z' ) ML = true;
else if ( 'A' <= c && c <= 'Z' ) DL = true;
}
Po zakończeniu pętli wystarczy sprawdzić, czy w haśle wystąpił każdy rodzaj znaku, a więc
wystarczy sprawdzić warunek: (CY && ML && DL).
Zadanie 75.
75.1.
W tym zadaniu, poza wczytaniem danych, wystarczy sprawdzić bardzo prosty warunek na
pierwszą i ostatnią literę słowa. W C++ można to robić na przykład tak:
for(int i=0; i<slowa; i++)
{
in >> S;
if (S[0]=='d' && S[S.length()-1]=='d')
out << S << endl;
}
75.2.
Tutaj wystarczy zaszyfrować z osobna każde słowo o długości co najmniej 10:
for(int i=0; i<S.length(); i++)
{
S[i] -= 'a';
S[i] = S[i]*5 + 2;
S[i] %= 26;
S[i] += 'a';
}
Wykonujemy kolejno następujące operacje na każdym znaku:

• przez odjęcie kodu znaku 'a' zamieniamy go na liczbę z przedziału [0, 25];
• liczbę tę mnożymy przez 5 i dodajemy 2;
• bierzemy resztę z dzielenia przez 26;
• z powrotem zamieniamy liczbę na znak, dodając kod 'a'.
Taka implementacja jest wygodna, ma jednak pewną wadę: otóż zmienna S[i], na której do-
konujemy operacji, jest typu znakowego (char w C++), a typ ten przechowuje liczby z prze-
działu –128..127 albo 0..255. O ile można bezpiecznie pomnożyć liczbę z przedziału [0,25]
przez 5 i dodać do niej 2 (nie przekroczymy 127), o tyle gdyby kluczem szyfrowania było na
przykład (19, 15), uzyskalibyśmy w ten sposób błędne odpowiedzi. Lepiej przepisać na chwi-
lę literę S[i] do zmiennej liczbowej (na przykład typu int):
int c = S[i] - 'a';
c = c*x + y;
c %= 26;
S[i] = c + 'a';
75.3.
Dla wygody utwórzmy procedurę szyfruj, która przyjmuje ciąg znaków oraz dwie liczby x, y
i koduje zadany ciąg szyfrem afinicznym z kluczem (x,y). Zrobimy to analogicznie jak w za-
daniu 2:
string szyfruj(string jawny, int x, int y)
{
string wynik = jawny;
for(int i=0; i<wynik.length(); i++)
{
int c = wynik[i] - 'a';
c = c*x + y;
c %= 26;
wynik[i] = c + 'a';
}
return wynik;
}
Metoda znalezienia właściwego klucza szyfrującego (a także deszyfrującego) jest zaskakująco
prosta: ponieważ obie lizcby A i B są z przedziału [0,25], wszystkich możliwości klucza jest
26*26 = 676. Dla komputera jest to bardzo niewielka liczba8. Sprawdźmy więc, podwójną
pętlą, wszystkie możliwe klucze, dla każdego szyfrując słowo jawne i sprawdzając, czy bę-
dzie wówczas identyczne z zakodowanym:
8 Jest to dobra ilustracja tego, że pojęcie złożoności obliczeniowej warto stosować ostrożnie: są sytuacje,
w których algorytm o największej złożoności okazuje się najlepszą możliwością! W tym wypadku dzieje się tak
dlatego, że wielkość danych (w tym wypadku rozmiar alfabetu, który ma 26 liter) może być bardzo mała.
for(int i=1; i<=ile; i++)

{
string jawne,zakodowane;
in >> jawne;
in >> zakodowane;
for(int A=0; A<=25; A++)
for(int B=0; B<=25; B++)
if (szyfruj(jawne,A,B)==zakodowane)
out << "Klucz szyfrujacy numer " << i <<
": (" << A << "," << B << ")" << endl;
}
Podane rozwiązanie znajduje tylko klucz szyfrujący. Aby znaleźć klucz szyfrujący, konieczna
jest więc druga, analogiczna pętla:
for(int A=0; A<=25; A++)
for(int B=0; B<=25; B++)
if (szyfruj(zakodowane,A,B)==jawne)
out << "Klucz deszyfrujacy numer " << i << ": ("
<< A << "," << B << ")" << endl;
Można zmodyfikować podane wyżej procedury tak, aby po znalezieniu właściwego klucza
natychmiast przerywały pętlę. Nie jest to konieczne i skomplikuje to nieco program, ale taka
praktyka na dłuższą metę często przynosi bardzo istotną oszczędność czasową. Aby to uczy-
nić, zdefiniujmy zmienną znalazlem, która przyjmie wartość true, kiedy klucz zostanie znale-
ziony. Pętlę będziemy wykonywać tylko dopóki znalazlem nie zmieni wartości:
bool znalazlem = false;
for(int A=0; A<=25 && !znalazlem; A++)
for(int B=0; B<=25 && !znalazlem; B++)
if (szyfruj(zakodowane,A,B)==jawne)
{
out << "Klucz deszyfrujacy numer " << i << ": ("
<< A << "," << B << ")" << endl;
znalazlem = true;
}
Zapis:
for(int A=0; A<=25 && !znalazlem; A++)
{
(...)
}
wymaga pewnych wyjaśnień: oznacza on wykonywanie pętli dopóki A ≤ 25 oraz zmienna
znalazlem jest równa false. Jeśli którykolwiek z tych warunków przestanie być prawdą, pętla
się kończy.
Zadanie 76.
76.1.
Do rozwiązania zadania przydatne jest zapamiętanie klucza (z wiersza nr 7) w tablicy 50-
elementowej. Niech P[0], P[1], ..., P[49] oznaczają kolejne liczby klucza. Ponieważ
w zadaniu należy zaszyfrować 6 danych napisów za pomocą klucza P, więc wygodnie jest
napisać program szyfrujący jeden napis, a następnie uruchomić go dla wszystkich danych
napisów. Należy zwrócić uwagę, że w języku C++ napisy często pamiętane są w tablicach
znaków, w których pierwsza litera ma wskaźnik 0, druga — 1 itd. Niech A[0..49] będzie
napisem, który chcemy zaszyfrować kluczem P[0..49]. Podkreślmy, że w tablicy P znaj-
dują się wartości od 1 do 50, a więc musimy być ostrożni przy programowaniu procedury
szyfrującej, tzn. musimy za każdym razem zamieniać literę A[i] z literą A[P[i]-1]. Pro-
cedurę tę warto zaprogramować w pętli, która wykona operacje przestawiania liter w takiej
samej kolejności, jak to zostało podane w treści zadania, tj. od pierwszej do ostatniej litery
słowa A. Ponieważ klucz jest tej samej długości co słowo A, więc wystarczy kolejno zamie-
niać literę A[i] z literą A[P[i]-1] dla kolejnych wartości i=0,1,...,49. Na końcu w słowie
A uzyskujemy w zaszyfrowane słowo wyjściowe. Proces szyfrowania napisu A możemy za-
tem zapisać w następujący sposób, gdzie do zamiany wartości dwóch zmiennych użyta jest
funkcja swap:
string szyfr(string A)
{
for (int i=0; i<50; i++)
swap(A[i], A[P[i]-1]);
return A;
}
76.2.
Podobnie jak w poprzednim zadaniu klucz będziemy pamiętali w tablicy P[0..14], a napis
A w tablicy A[0..49]. Tym razem przy szyfrowaniu napisu musimy dodatkowo pamiętać,
aby po zamianie 15. litery, czyli A[14], z literą A[P[14]-1] kolejną literę słowa, czyli
A[15], zamieniać z literą A[P[0]-1], a następną z literą A[P[1]-1] itd. Możemy to
zapisać z użyciem operacji modulo, czyli obliczania reszty z dzielenia całkowitego. W na-
szym przypadku łatwo zauważyć, że będziemy zamieniali literę A[i] z literą A[
P[i%15]-1 ]. Poniższa funkcja realizuje proces szyfrowania kluczem 15-elementowym:
string szyfr(string A)
{
for (int i=0; i<A.size(); i++)
swap(A[i], A[P[i%15]-1]);
return A;
}
76.3.
W zadaniu mamy dane słowo B oraz klucz [6, 2, 4, 1, 5, 3]. Ponownie przyjmijmy, że słowo
pamiętane jest w tablicy B[0..49], a klucz — w tablicy P[0..5]. Aby znaleźć słowo A,
które po zaszyfrowaniu będzie słowem B, należy dokonać analizy algorytmu szyfrowania
podanego w treści. Oczywiście słowo B powstało ze słowa A poprzez wykonanie pięćdziesię-
ciu operacji zamian pewnych par liter na słowo A. Można łatwo zauważyć, że chcąc odwrócić
proces szyfrowania, tzn. zdeszyfrować słowo B, wystarczy wykonać te same operacje zamian
liter, ale w odwrotnym porządku. Ponieważ w słowie A zamieniano litery A[i]
z A[P[i%6]-1], więc proces deszyfrowania słowa B[0..49] możemy zapisać za pomocą
następującego programu
for (int i=49; i>=0; i--)
swap(B[i], B[P[i%6]-1]);
W ten sposób, po wykonaniu powyższej pętli, w słowie B otrzymamy słowo pierwotne,

a więc wynik zadania.
Zadanie 77.
Przydatna będzie wiedza o sposobie kodowania wielkich liter w standardzie ASCII, w szcze-
gólności znajomość kodów kolejno od ‘A’→65 do ‘Z’→90 i umiejętność konwersji kodu
znaku na graficzną postać znaku za pomocą funkcji lub rzutowania typu char(). Zauważ, że
pozycję litery w alfabecie można wyznaczyć, odejmując wartość 65 od jej kodu ASCII.
Całą zawartość tekstu (jawnego lub zaszyfrowanego) z jednego wiersza pliku pobieramy do
jednej zmiennej tekstowej (C++, Java) lub do tablicy znaków (C, a także Pascal, ponieważ
szyfr o długości przekraczającej 255 znaków nie zmieści się w zmiennej typu String). Uży-
wamy odpowiedniej funkcji w wybranym języku programowania:
C++ getline(strumien z pliku, zmiennaTekstowa);
C fgets (tablica znaków, rozmiar tablicy, wskaźnik do pliku);
Pascal Read(plik, znak) w pętli aż do znaku nowej linii #10;
Java s.nextLine(), gdzie s — zmienna typu Scanner.
77.1.
Tworzymy łańcuch znaków q (lub tablicę znaków) o długości równej długości tekstu t. Wy-
pełniamy go kolejnymi znakami klucza (cyklicznie) na pozycjach odpowiadających wielkim
literom tekstu, zaś pozostałe pozycje możemy wypełnić dowolnym znakiem niebędącym
wielką literą, np. przepisać z tekstu, z tej samej pozycji, znak odstępu lub znak przestankowy.
Tworzymy pusty łańcuch znaków s dla wyniku szyfrowania.
Następnie dla każdego znaku w tekście t:
jeśli znak nie jest wielką literą, przepisujemy go do łańcucha wynikowego,
w przeciwnym razie wykonujemy następujące kroki:
1) wyznaczamy odpowiadający mu znak klucza c, znajdujący się w łańcuchu q
na tej samej pozycji co bieżący znak tekstu t;
2) wyznaczamy pozycję k znaku c w alfabecie (możemy w tym celu przeszukać
alfabet lub prościej: wykorzystać kody ASCII);
3) obliczamy kod znaku szyfru, dodając wartość k do kodu znaku tekstu;
4) jeśli obliczona wartość kodu jest większa od 90, odejmujemy od niej 26, aby
przesunąć ten kod do zakresu odpowiadającego wielkim literom;
5) dołączamy znak odpowiadający obliczonemu kodowi na końcu łańcucha s.
Wypisujemy łańcuch wynikowy s.
77.2.
Problem odszyfrowania jest podobny do problemu szyfrowania, który rozwiązaliśmy w zada-
niu1, rozwiązania obu problemów różnią się tylko w krokach 3) i 4) algorytmu opisanego
powyżej. Tekst mamy teraz zaszyfrowany. Od kodu każdej litery szyfru trzeba więc odjąć
przesunięcie k (krok 3) i sprawdzić, czy obliczony kod szyfru nie jest mniejszy od 65, czyli
najniższej wartości kodu z zakresu wielkich liter. Jeśli jest mniejszy, to trzeba powiększyć go
o wartość 26 (krok 4).
Aby uprościć rozwiązanie całej wiązki zadań, wygodnie jest zdefiniować jedną funkcję szy-
frującą/deszyfrującą i wykorzystać ją w rozwiązaniu obu zadań: 1 i 2. Może to być na przy-
kład:
Vigenere(wiadomosc, klucz, szyfruj),
gdzie: wiadomosc — łańcuch znaków zawierający szyfr lub treść do zaszyfrowania,
klucz — słowo używane jako klucz szyfru,
szyfruj — parametr typu logicznego: true — szyfrowanie, false — deszyfrowanie, któ-
ry będzie sterował wykonaniem jednego z dwóch wariantów kroków 3) i 4) algorytmu
opisanego w rozwiązaniu zadania 1.
Przykładowy kod w języku C++
string Vigenere(string tresc, string klucz, bool szyfruj) {
int n = tresc.length();
int nk = klucz.length();
string q = ""; // odwzorowanie klucza dla calej tresci

int powtorzenia = 1; // liczba powtorzen klucza
int j = 0; // indeks znaku w kluczu
for (int i=0; i<n; i++) {
char c = tresc[i];
if (c>='A' && c<='Z') { // jesli znak jest wielka litera
c = klucz[j]; // weź znak klucza
j++; // przesun się w kluczu na nastepny znak
if (j==nk) { // gdy klucz się skończył,
j=0; // czytaj klucz od poczatku
powtorzenia++; // zwiększ licznik powtórzeń klucza
}
}
q += c;
}
cout << powtorzenia <<" powtorzenia klucza\n";
string t=""; // kodowanie lub dekodowanie

for (int i=0; i<n; i++) {
char c = tresc[i];
if (c>='A' && c<='Z') { // jesli znak jest wielka litera
int k = q[i]-int('A');
if (szyfruj) { // szyfruj
c += k;
if (c>'Z') c -=26;
}
else { // deszyfruj
c -= k;
if (c<'A') c +=26;
}
}
t += c;
}
return t;
}
77.3.
a) Przygotujemy tablicę liczb całkowitych L o rozmiarze 26 (tyle, ile mamy liter w alfabecie),
każdy element tablicy będzie licznikiem wystąpień innej litery: L[0] będzie zliczać wystą-
pienia litery ‘A’, L[1] — litery ‘B’, …, L[25] — litery ‘Z’. Na początku każdy licznik ini-
cjujemy wartością 0.
Dla kolejnych znaków szyfru powtarzamy następujące kroki:
jeżeli znak jest wielką literą:
obliczamy indeks i licznika L[i], odpowiadający pozycji tego znaku w alfabecie,
zwiększamy o 1 wartość licznika L[i]
int L[26];
for (int j=0; j<26; j++) L[j]=0; // liczniki wystapien liter
for (int i=0; i<s.length(); i++) { // dla każdego znaku szyfru s
if (s[i]>='A' && s[i]<='Z') { // jeżeli znak jest wielką literą
int j = s[i] - 'A'; // wyznacz jej pozycję w alfabecie
L[j]++; // zwiększ licznik jej wystąpień
}
}
cout << "Liczniki wystapien liter:\n"; // wypisz wyniki
for (int j=0; j<26; j++)
cout << char(j+'A') << " - " << L[j] << endl;;
b) W celu oszacowania długości klucza szyfru obliczamy sumę iloczynów L[i]*( L[i] -1) dla
i∈<0..25>. Liczbę wszystkich wystąpień liter możemy wyznaczyć, sumując liczniki po-
szczególnych liter. Następnie obliczamy szacunkową długość klucza według podanego
wzoru.
Wynik zaokrąglamy do 2 cyfr dziesiętnych. Można zastosować w tym celu funkcję ro-
und(), lecz nie wszystkie kompilatory ją implementują, funkcja nie należy do standardu.
Samodzielne zaokrąglenie wyniku do 2 cyfr dziesiętnych można wykonać według następu-
jących kroków:
• dodaj do wyniku wartość 0.005,
• następnie pomnóż przez 100,
• obetnij do liczby całkowitej,
• i podziel przez 100.
Wypisujemy dla porównania długość klucza podanego w pliku szyfr.txt.
int suma = 0;
int n = 0;
for (int j=0; j<26; j++) {
suma += L[j]*(L[j]-1);
n += L[j];
}
double ko = (double)suma/n/(n-1);
double d = 0.0285/(ko-0.0385);
d += 0.005; // zaokraglenie do 2 cyfr dziesietnych

d = 0.01*int(100*d);
cout << d << " - szacunkowa dlugosc klucza\n";
cout << klucz.length() << " - dokladna dlugosc klucza\n";
Aby zapisać wyniki do pliku tekstowego, można utworzyć w kodzie programu strumień wyj-
ściowy skojarzony z plikiem i skierować do niego wszystkie wyniki lub uruchomiając pro-
gram wykonywalny w oknie konsoli, przekierować standardowe wyjście tak, by program wy-
syłał dane wprost do pliku tekstowego zamiast na konsolę.
Zadanie 78.
Pobieramy całą treść pojedynczej wiadomości do jednej zmiennej tekstowej (C++, Pascal,
Java) lub do tablicy znaków (C). Pamiętamy, że będzie to łańcuch znaków zawierający spa-
cje. Nie potrzebujemy przechowywać w pamięci wszystkich wiadomości na raz. Wystarczy
przetwarzać je kolejno, wykorzystując tę samą zmienną tekstową.
Za względu na potrzebę powtórzenia operacji tworzenia skrótu dla wielu wiadomości wy-
godnie jest zaprogramować tę operację jako osobną funkcję, która będzie wywoływana
w pętli programu głównego dla kolejnych wiadomości czytanych z pliku.
78.1
Poniżej podano przykładowy kod funkcji skrótu w C++, realizującej opisany algorytm.
Należy uzupełnić poniższy kod o polecenia wypisywania żądanych wyników do pliku.
string skrot(string t) {
string S = "ALGORYTM";
int d = S.length();
// uzupelnij dlugosc wiadomosci do wielokrotnosci 8 znakow

while (t.length()%d != 0) t += ".";
int n = t.length();
// przetwarzanie wiadomosci
int p = 0;
while (p<n) {
for (int j=0; j<d; j++) S[j] = (S[j]+t[p+j])%128;
p += d;
}
// rzutowanie elementów tablicy S na zakres wielkich liter
for (int j=0; j<d; j++) S[j] = 65 + S[j]%26;
return S;
}
Funkcja skrótu w języku Pascal
function skrot(t: String): String;

var S: array[1..8] of Integer;
wynik: String;
i,p: Integer;
begin
wynik := 'ALGORYTM';
for i:=1 to 8 do S[i] := Ord(wynik[i]);
while (Length(t) mod 8 <> 0) do t := t + '.';
writeln(Length(t));
p := 0;
while (p<Length(t)) do
begin
for i:=1 to 8 do S[i] := (S[i] + Ord(t[p+i])) mod 128;
p := p + 8;
end;
for i:=1 to 8 do wynik[i] := Char(65 + S[i] mod 26 );
skrot := wynik;
end;
78.2
Deszyfracja e-podpisu w języku C++
int N = 200;
int D = 3;
string mojSkrot = "";
for (int i=0; i<8; i++) {
we2 >> ep; // czytanie z pliku liczby, elementu e-podpisu
int w = ep * D % N;
mojSkrot += char(w);
}
cout << "moj skrot = " << mojSkrot << endl;
78.3
Program główny w języku C++, weryfikujący wiarygodność wiadomości:
ifstream we1("wiadomosci.txt");
ifstream we2("podpisy.txt");
int main() {
string t; // tresc wiadomosci
int p; // jedna liczba z 8 liczb epodpi-
su
int N = 200, D = 3; // elementy klucza publicznego
vector<int> W; // wykaz numerów wiarygodnych in-
formacji
for (int i=1; i<=11; i++) {
getline(we1,t);
cout << t << endl;
string mojskrot = skrot(t);
cout << "moj skrot = " << mojskrot << endl;
string twojskrot = "";

for (int i=0; i<8; i++) {
we2 >> p;
int w = ep * D % N;;
twojskrot += char(w);
}
cout << "twoj skrot = " << twojskrot << endl;
if (mojskrot == twojskrot) {
cout << i << " - wiarygodna\n";
W.push_back(i);
}
else cout << i << " - zmieniona\n";
}
we1.close();
we2.close();
cout << "\nNumery wiarygodnych wiadomosci: ";
for (int i=0; i<W.size(); i++) cout << W[i] << ", ";
cout << endl;
return 0;
}
Wiarygodność każdej wiadomości może być oceniana na bieżąco, program od razu wypisze
odpowiednią informację o tym, czy wiadomość jest wiarygodna, czy zmieniona..
Program może także wypisać numery wszystkich wiarygodnych wiadomości dopiero po za-
kończeniu przetwarzania wszystkich wiadomości. W tym celu należy na bieżąco zapamięty-
wać ich numery. Można to zrobić w zwykłej tablicy statycznej, ale ponieważ nie znamy
z góry liczby jej elementów, a nie chcemy marnować pamięci na elementy, które nie są wyko-
rzystywane, zaproponujemy tu strukturę danych o typie vector.
Wektor jest alternatywą dla tablicy statycznej, jest wieloelementową strukturą danych, zdefi-
niowaną w bibliotece STL. Aby móc go używać, należy dołączyć do kodu programu jego
definicję dyrektywą #include <vector>. Wektor umożliwia dostęp do swoich elemen-
tów za pomocą indeksu, podobnie jak tablica, lecz może zmieniać rozmiar podczas pracy pro-
gramu (deklaracja rozmiaru nawet nie jest konieczna) i posiada zestaw funkcji znacznie uła-
twiających zarządzanie elementami. Szczegółów poszukaj w dokumentacji STL.
Zadanie 79.
79.1.
W celu rozwiązania zadania warto najpierw napisać program, który dla danego okręgu spraw-
dza, czy znajduje się on w całości w pewnej ćwiartce. Zauważmy, że na to, aby okrąg o środ-
ku w punkcie (x,y) i promieniu r zawierał się w pewnej ćwiartce, potrzeba i wystarcza, aby
< min(| |, | |). Intuicyjnie chodzi o to, aby promień okręgu był mniejszy niż odległość
jego środka od najbliższej osi Ox lub Oy. Jeśli już sprawdzimy to, czy okrąg leży w całości
w pewnej ćwiartce, to ustalenia numeru tej ćwiartki można dokonać sprawdzając znaki liczb
i . W poniższej funkcji zaprogramowano sprawdzanie, do której ćwiartki należy okrąg

o środku w punkcie ( , ) i promieniu .
int cwiartka(double x, double y, double r)
{
if ( r >= fabs(x) || r >= fabs(y) ) return 0;
if ( x > 0 && y > 0 ) return 1;
if ( x < 0 && y > 0 ) return 2;
if ( x < 0 && y < 0 ) return 3;
return 4;
}
Powyżej wykorzystano funkcję fabs do obliczania wartości bezwzględnej liczby rzeczywi-
stej (typu double). Wynikiem funkcji jest numer ćwiartki, a jeśli okrąg nie zawiera się
w żadnej z nich, to funkcja zwraca wynik . Jeśli dysponujemy powyższą funkcją, do rozwią-
zania zadania wystarczy wywołać ją dla każdego okręgu z pliku okregi.txt oraz zliczać,
np. w tablicy 5-elementowej, liczbę okręgów w każdej ćwiartce z osobna oraz liczbę okrę-
gów, które nie zawierają się w żadnej ćwiartce.
79.2.
W celu rozwiązania zadania znów warto napisać osobny (pod)program do sprawdzenia, czy
dwa okręgi tworzą lustrzaną parę. Rozpatrzmy dwa okręgi: pierwszy o środku w ( , )
i promieniu , drugi o środku w ( , ) i promieniu . Zauważmy, że jeśli okręgi te two-
rzyą lustrzaną parę, to promienie tych okręgów są jednakowe, tzn. spełniony jest warunek
= . Następnie należy sprawdzić, czy punkty ( , ) i ( , ) są symetryczne względem
jednej z osi Ox lub Oy. Można to prosto sprawdzić w następujący sposób: ( x1==x2 &&
y1==-y2 ) || ( x1==-x2 && y1==y2 ). Ostatecznie funkcję sprawdzającą, czy
dwa okręgi tworzą lustrzaną parę, możemy zapisać następująco:
bool czyParaLustrzana(
double x1, double y1, double r1, double x2, double y2, dou-
ble r2
)
{
if ( r1 != r2 ) return false;
if ( x1 == x2 && y1 == -y2 ) return true;
if ( y1 == y2 && x1 == -x2 ) return true;
return false;
}
Aby prawidłowo zliczać liczbę wszystkich lustrzanych par okręgów spośród wszystkich
okręgów danych w pliku okregi.txt, można zapamiętać ich środki i promienie w tabli-
cach x[0..N-1], y[0..N-1], r[0..N-1], a następne zrealizować zliczanie w następu-
jący sposób:
int pary = 0;
for (int i=1; i<N; i++)
for (int j=0; j<i; j++)
if (czyParaLustrzana(x[i],y[i],r[i], x[j],y[j],r[j]))
pary++;
Poprawność powyższego kodu można uzasadnić następująco: w pierwszej (zewnętrznej) pętli
przeglądamy okręgi o numerach i od 1 do N-1, czyli wszystkie oprócz pierwszego. Dla każ-
dego okręgu o środku w punkcie (x[i], y[i]) i promieniu r[i] sprawdzamy, które
z okręgów o numerach od 0 do i-1 tworzą z nim parę lustrzaną. W ten sposób każdą parę lu-
strzaną policzymy jeden raz.
79.3.
Liczbę par będziemy zliczać w podobny sposób jak w poprzednim zadaniu:
int pary = 0;
for (int i=1; i<N; i++)
if (czyParaProstopadla(x[i],y[i],r[i], x[j],y[j],r[j]))
pary++;
Do rozwiązania zadania będzie zatem potrzebna funkcja, która sprawdzi, czy dwa okręgi two-
rzą parę prostopadłą. Niech ( , ) i ( , ) oznaczają środki dwóch okręgów, a i —
odpowiednio ich promienie. Po pierwsze, aby okręgi te tworzyły parę prostopadłą, ich pro-
mienie muszą być jednakowe, czyli = . Po drugie, należy sprawdzić, czy ich środki two-
rzą parę prostopadłą, tzn. czy jeden z nich powstaje przez obrócenie drugiego o 90 stopni
względem początku układu współrzędnych w kierunku zgodnym lub przeciwnym do ruchu
wskazówek zegara. Warto tutaj podkreślić, że sprawdzanie obrotu w obu kierunkach jest
istotne dla obliczenia prawidłowego wyniku. Sprawdzenie, czy środki ( , ), ( , ) two-
rzą parę prostopadłą, można wykonać na kilka sposobów. Na przykład można sprawdzić, czy
punkty te wraz z początkiem układu współrzędnych tworzą trójkąt prostokątny (aby to wyko-
nać, wystarczy skorzystać z twierdzenia Pitagorasa). Pokażemy jednak inny sposób rozwiąza-
nia tego problemu. Mianowicie można zauważyć, że obrót punktu ( , ) o 90 stopni w kie-
runku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara daje punkt o współrzędnych (− , ). Z tej
obserwacji natychmiast wynika poprawność poniższego programu sprawdzającego, czy dwa
okręgi tworzą parę prostopadłą.
bool czyParaProstopadla(
double x1, double y1, double r1,
double x2, double y2, double r2)
{
if ( r1 != r2 ) return false;
double nx1 = -y1, ny1 = x1;
double nx2 = -y2, ny2 = x2;
if ( nx1 == x2 && ny1 == y2 ) return true;
if ( nx2 == x1 && ny2 == y1 ) return true;
return false;
}
79.4.
Podkreślmy, że w zadaniu należy rozpatrywać tylko pierwsze 1000 okręgów. Do rozwiązania
zadania warto najpierw zaprogramować funkcję sprawdzającą, czy dane dwa okręgi mają co
najmniej jeden wspólny punkt. Załóżmy, że funkcja
bool sprawdz(double x1, double y1, double r1,
double x2, double y2, double r2)
{
// return true/false jeśli okręgi mają / nie mają coś wspól-
nego
}
rozwiązuje ten problem. Wówczas iteracyjnie obliczamy długości wszystkich łańcuchów. Na

początku zakładamy, że pierwszy okrąg tworzy łańcuch długości 1. Następnie sprawdzamy,
czy kolejny okrąg ma wspólny punkt z ostatnim okręgiem aktualnego łańcucha. Jeśli tak, to
wydłużamy aktualny łańcuch. Jeśli nie, to przerywamy go, wypisując jego długość jako wy-
nik, a następnie rozpoczynamy nowy jednoelementowy łańcuch, który uznajemy za aktualny.
Algorytm ten można zaprogramować za pomocą jednej pętli:
int dlugosc = 1;
for (int i=1; i<1000; i++)
{
if ( sprawdz( x[i],y[i],r[i], x[i-1],y[i-1],r[i-1] ))
dlugosc = dlugosc + 1;
else
{
cout << "Dlugosc kolejnego lancucha = " << dlugosc <<
"\n";
dlugosc = 1;
}
}
cout << "Dlugosc kolejnego lancucha = " << dlugosc << "\n";
Zauważmy, że po zakończeniu pętli w zmiennej dlugosc przechowujemy długość ostatnie-
go łańcucha, którą również powinniśmy wypisać jako wynik. Aby wyznaczyć maksymalną
napotkaną długość łańcucha, wystarczy zmodyfikować powyższy program w następujący
sposób:
int dlugosc = 1, max_dlugosc = 1;
for (int i=1; i<1000; i++)
{
if ( sprawdz( x[i],y[i],r[i], x[i-1],y[i-1],r[i-1] ))
{
dlugosc = dlugosc + 1;
}
else
{
if ( max_dlugosc < dlugosc ) max_dlugosc = dlugosc;
cout << "Dlugosc kolejnego lancucha = " << dlugosc <<
"\n";
dlugosc = 1;
}
}
cout << "Dlugosc kolejnego lancucha = " << dlugosc << "\n";
if ( max_dlugosc < dlugosc ) max_dlugosc = dlugosc;
cout << "Dlugosc najdluzszego lancucha = " << max_dlugosc <<
"\n";
W zmiennej max_dlugosc przechowujemy bowiem maksymalną długość napotkanego
dotychczas łańcucha. Do całkowitego rozwiązania zadania pozostaje zatem napisanie funkcji
sprawdz(x1,y1,r1,x2,y2,r2). Niech D oznacza odległość pomiędzy środkami okrę-
gów. Możemy ją obliczyć za pomocą wzoru
= ( − ) +( − )^2,
a w języku C++ — za pomocą funkcji sqrt(...):
double D = sqrt( (x2-x1)*(x2-x1) + (y2-y1)*(y2-y1) );

Mając wartość D, możemy łatwo badać wzajemne położenie okręgów. W celu wykrycia, czy
mają one punkt wspólny, warto rozpatrzyć dwa przypadki:
≤ , czyli gdy środek drugiego okręgu leży wewnątrz pierwszego okręgu lub na nim,
> .
W obu przypadkach, aby oba okręgi miały wspólny punkt, promień drugiego okręgu nie może
być zbyt mały ani też nie może być zbyt duży. Łatwo sprawdzić, że w pierwszym przypadku,
aby okręgi miały co najmniej jeden punkt wspólny, muszą zachodzić nierówności:
− ≤ ≤ +.
Z kolei w drugim przypadku wystarczy sprawdzić nierówności:
− ≤ ≤ +.
Zaprogramowanie sprawdzenia powyższych nierówności pozostawimy czytelnikowi jako
ćwiczenie.
Zadanie 80.
liczby z pliku wejściowego w tablicy, na przykład w tablicy o poniższej deklaracji:
int boki[500];
W każdym z zadań uzyskanie rozwiązania wymaga sprawdzania, czy podane trzy liczby do-
datnie mogą być bokami trójkąta lub trójkąta prostokątnego. Zacznijmy zatem od omówienia
tego zagadnienia. Liczby a, b, c są długościami boków trójkąta, gdy suma każdych dwóch
z nich jest większa od trzeciej liczby. Wykorzystamy tę własność w funkcji trojkat, zwra-
cającej true, gdy argumenty a, b, c są możliwymi długościami boków trójkąta:
bool trojkat(int a, int b, int c){
return ((a+b>c)&&(a+c>b)&&(b+c>a));
}
Dzięki twierdzeniu Pitagorasa wiemy, że liczby a, b, c są bokami trójkąta prostokątnego, gdy
kwadrat największej z liczb jest równy sumie kwadratów dwóch pozostałych liczb. Skorzy-
stamy z tej własności w następujący sposób:
• najpierw zmienimy kolejność liczb a, b i c tak, aby a była największa;
• następnie sprawdzimy, czy a2=b2+c2.
Ideę tę można zaimplementować przy pomocy poniższej funkcji:
bool prostokatny(int a, int b, int c)
{ int d;
if (a<b) {d=b; b=a; a=d;}
if (a<c) {d=c; c=a; a=d;}
return (a*a==c*c+b*b);
}
80.1.
Mając do dyspozycji funkcję prostokątny, nie będziemy mieli większego problemu
z rozwiązaniem zadania 1. Ponieważ mamy sprawdzić jedynie trójki kolejnych liczb, wystar-
czy utworzyć pętlę sprawdzającą możliwość utworzenia trójkąta z boków o długościach bo-
ki[i], boki[i+1] i boki[i+2] dla i=0,1,…,997, jednocześnie wypisując wartości boki[i], bo-
ki[i+1] i boki[i+2] za każdym razem, gdy utworzenie trójkąta będzie możliwe. Poniżej poda-
jemy implementację tej metody:
for(int i=0; i<998;i++)
if (prost(boki[i],boki[i+1],boki[i+2])){
out << boki[i]<< ", " << boki[i+1]<<", "<<bo-
ki[i+2]<<"; ";
}
gdzie out oznacza obiekt typu ofstream (biblioteka fstream) zidentyfikowany z plikiem wy-
nikowym.
80.2.
Aby znaleźć boki tworzące trójkąt o największym obwodzie, możemy sprawdzić wszystkie
trzyelementowe podzbiory zbioru B={boki[0], boki[1],…,boki[999]}. Wymaga
n
to przejrzenia   różnych trójek liczb dla n=1000. Tego typu rozwiązanie przeglądające
 3
wszystkie możliwości prześledzimy w omówieniu rozwiązania zadania 3. Natomiast trójkąt
o największym obwodzie spróbujemy znaleźć sprytniej.
Wszystkie trójkąty, których długości boków są trzema różnymi liczbami ze zbioru
B={boki[0],…,boki[999]}, nazwijmy trójkątami dopuszczalnymi.
Ograniczmy na chwilę nasze rozważania do takich trójkątów dopuszczalnych, w których naj-
dłuższym bokiem jest boki[i] dla pewnego ustalonego i. Zauważmy, że jeśli istnieje choć je-
den trójkąt dopuszczalny, w którym boki[i] jest najdłuższym bokiem, wówczas największy
obwód takiego trójkąta (tzn. trójkąta z najdłuższym bokiem boki[i]) uzyskamy dobierając
oprócz boki[i] dwie największe liczby ze zbioru B spośród liczb mniejszych od boki[i]. Rze-
czywiście, skoro jakieś dwie liczby x,y∈B mniejsze od boki[i] spełniają warunek
x+y>boki[i], to suma dwóch największych liczb z B mniejszych od boki[i] również będzie
większa od boki[i].
Z powyższej obserwacji wynika, że gdybyśmy posortowali wszystkie elementy zbioru B,
wówczas trójkąt o największym obwodzie znaleźlibyśmy wśród trójkątów, których boki są
trzema sąsiednimi liczbami w (posortowanym) ciągu. Poniżej prezentujemy rozwiązanie
oparte na tej idei. Najpierw uporządkujemy liczby w tablicy boki, stosując proste sortowanie
bąbelkowe:
int ile, pom;
ile=1000;
for (int i=ile-1; i>0; i--)
if (boki[j]>boki[j+1]){
pom=boki[j]; boki[j]=boki[j+1]; boki[j+1]=pom;
}
Następnie zaczynając od największej liczby w B, znajdującej się w boki[999], szukamy
największej liczby, która może utworzyć długości boków trójkąta wraz z dwiema liczbami
poprzedzającymi ją w (posortowanej) tablicy:
bool brak = true;
i=ile;
while(brak && i>1){
i--;
if (trojkat(boki[i],boki[i-1],boki[i-2]))
brak=false;
}
maxObw = boki[i]+boki[i-1]+boki[i-2];
Obwód największego trójkąta zostanie w efekcie zapisany w zmiennej maxObw, o ile zmien-
na brak przyjmie wartość false (co ma miejsce dla danych z pliku
dane_trojkaty.txt).
Rozwiązanie powyższe jest szybsze od przeglądania wszystkich trójek liczb z B, pomimo
tego, że stosujemy stosunkowo wolną metodę sortowania. Wynika to z tego, że sortowanie
wymaga uruchomienia dwóch zagnieżdżonych pętli i wykonania w związku z tym liczby ope-
racji proporcjonalnej do n2 dla n=1000. Natomiast liczba wszystkich podzbiorów trzyelemen-
towych zbioru B jest proporcjonalna do n3.
Na koniec podkreślmy, że maksymalną liczbę punktów można uzyskać również za rozwiąza-
nie mniej efektywne (np. przeglądające wszystkie trzyelementowe podzbiory B). Rozmiar
danych jest na tyle mały, że program implementujący takie rozwiązanie wykona się bardzo
szybko na standardowym komputerze. Bardziej wydajne rozwiązanie podaliśmy, aby zwrócić
uwagę na różnicę w efektywności różnych rozwiązań algorytmicznych tego samego proble-
mu. Poza tym przy sprawdzaniu wszystkich trójek liczb też się łatwo pomylić (więcej o tym
w opisie rozwiązania zadania 3).
80.3.
Przypomnijmy, że w pliku dane_trojkaty.txt żadna liczba nie występuje więcej niż
jeden raz. Aby ustalić liczbę trójkątów, które można utworzyć z mających różne długości
odcinków ze zbioru {boki[0],…,boki[999]}, zastosujemy proste rozwiązanie,
w którym w trzech zagnieżdżonych pętlach sprawdzimy każdy podzbiór trzyelementowy
zbioru {boki[0],…,boki[999]}.9 Poniżej można zobaczyć odpowiedni fragment kodu
programu:
int ileT=0,ile=1000;
for (int i=0; i<ile-2; i++)
for (int j=i+1; j<ile-1; j++)
for (int k=j+1; k<ile;k ++){
if (trojkat(boki[i],boki[j],boki[k])){
ileT++;
}
}
Po wykonaniu zagnieżdżonych pętli for zmienna ileT przechowywać będzie liczbę różnych
(nieprzystających) trójkątów, których długości boków są różnymi elementami zbioru B. Wy-
jaśnijmy, że wartości początkowe zmiennych j i k w pętli for zostały dobrane w taki sposób,
aby każda trójka liczb była rozważana tylko raz. (Gdyby wartości początkowe zmiennych i, j,
k były równe 0, wówczas każdą trójkę liczb rozważalibyśmy sześć razy; co więcej dopuszcza-
9
Podobnie jak w zadaniu 2 również tutaj możliwe jest rozwiązanie znacznie szybsze od takiego, w którym
sprawdzamy każdą trójkę liczb z pliku wejściowego. Jednak rozwiązanie takie wykracza poza zakres wymagań
maturalnych.
libyśmy użycie liczby więcej niż raz w tym samym trójkącie, co jest niezgodne z treścią za-
dania).
Zadanie 81.
Do rozwiązania polecenia z każdego punktu piszemy oddzielny program. W każdym z nich
w pętli 100 razy czytamy 6 wartości całkowitych z pliku i wykonujemy obliczenia zależne od
konkretnego zadania. We wszystkich podanych poniżej przykładach współrzędne te są wczy-
tane odpowiednio do zmiennych: xa, ya, xb, yb, xc oraz yc.
81.1.
Aby policzyć w ilu przypadkach wszystkie punkty A, B i C leżą w I ćwiartce układu współ-
rzędnych, należy sprawdzić, czy każda ze współrzędnych tych punktów jest większa od zera.
Jeżeli ten warunek jest spełniony, zwiększamy licznik o 1.
Przykładowy fragment kodu programu do zliczania takich przypadków:
if ((xa>0) && (ya>0) && (xb>0) && (yb>0) && (xc>0) && (yc>0)) {
liczba++;
}
81.2.
Punkty A, B, C leżą na jednej prostej dokładnie w podanej kolejności, jeżeli |AB| + |BC| =
|AC|. Przekształcając powyższy warunek aby uwzględnić wszystkie możliwe kombinacje ko-
lejności punktów, otrzymujemy: suma długości odcinków |AB|, |AC| i |BC| musi być równa
podwojonej długości najdłuższego z tych odcinków.
Przykładowy fragment kodu programu zliczający wiersze z punktami na jednej prostej:
dl1 = sqrt((xc-xb)*(xc-xb)+(yc-yb)*(yc-yb));
dl2 = sqrt((xc-xa)*(xc-xa)+(yc-ya)*(yc-ya));
dl3 = sqrt((xa-xb)*(xa-xb)+(ya-yb)*(ya-yb));
if (dl1>dl2) {
maks = dl1;
} else {
maks = dl2;
}
if (dl3>maks) {
maks = dl3;
}
if (2*maks == dl1+dl2+dl3) {
liczba++;
}
Z teoretycznego punktu widzenia algorytm jest poprawny. W praktyce jednak ze względu na
sposób zapisu liczb rzeczywistych w komputerze (prawie zawsze niedokładny) rozwiązanie to
nie zawsze będzie działało poprawnie.
W podanym pliku wspolrzedne.txt jest wiersz (99):
-98 2 -86 10 -41 40
Wykonując obliczenia według powyższego algorytmu na 32 bitowych zmiennych rzeczywi-
stych (typu double), otrzymamy następujące długości boków:
dl1 = 54,083269131959838
dl2 = 68,505474233815804
dl3 = 14,422205101855956
Suma dwóch krótszych (dl1+dl3) jest zatem równa 68,505274233815794 i jest różna od naj-
dłuższego (dl2) o 0,00000000000001 czyli (10-14).
Współliniowość można też stwierdzić, sprawdzając współczynniki kierunkowe prostych prze-
yb − ya yc − yb
chodzących przez punkty A i B oraz B i C, czyli sprawdzając równość xb − xa = xc − xb .
Wzór ten jednak nie nadaje się do wykorzystania, gdy jedna z prostych jest pionowa, ponie-
waż w tym wzorze otrzymujemy zero w mianowniku. Odpowiedni do naszych celów jest
wzór w postaci przekształconej: ( yb − ya ) ⋅ (xc − xb) = ( yc − yb ) ⋅ (xb − xa) . Zatem odpowiedni
fragment programu mógłby wyglądać następująco:
if ((yb-ya)*(xc-xb) == (yc-yb)*(xb-xa)) {
liczba++;
}
W przypadku obliczania współczynników nachylenia prostych błędy mogą się pojawić
w wierszach 36 (prosta x=36):
36 24 36 -24 36 0
Oraz 88 (prosta (y=-25):
27 -25 9 -25 -9 -25
81.3.
Aby znaleźć trójkąt o największym obwodzie, obliczamy kolejno obwód każdego trójkąta
i porównujemy z najdłuższym dotychczas znalezionym. Jeżeli nowo obliczony jest większy,
to zapamiętujemy go.
obwod = sqrt((xc-xb)*(xc-xb)+(yc-yb)*(yc-yb))
+sqrt((xc-xa)*(xc-xa)+(yc-ya)*(yc-ya))
+sqrt((xa-xb)*(xa-xb)+(ya-yb)*(ya-yb));
if (obwod>najdluzszy) {
najdluzszy = obwod;
}
81.4.
Aby policzyć trójkąty prostokątne, wykorzystujemy twierdzenie Pitagorasa (kwadrat długości
najdłuższego boku jest równy sumie kwadratów długości dwóch pozostałych). Ponieważ nie
wiemy, który z boków jest najdłuższy, sprawdzamy trzy podobne warunki, przyjmując za
najdłuższy za każdym razem inny bok. Ponieważ mamy do czynienia ze stosunkowo małymi
liczbami (najdłuższy możliwy bok ma długość mniejszą niż 300), możemy do obliczeń sto-
sować liczby całkowite. Nie mamy też potrzeby obliczać pierwiastków z sumy pól kwadra-
tów.
Takie rozwiązanie może wyglądać następująco:
kw1 = (xc-xb)*(xc-xb)+(yc-yb)*(yc-yb);
kw2 = (xc-xa)*(xc-xa)+(yc-ya)*(yc-ya);
kw3 = (xa-xb)*(xa-xb)+(ya-yb)*(ya-yb);
if ((kw1==kw2+kw3) || (kw2==kw1+kw3) || (kw3==kw1+kw2)) {
liczba++;
}
Gdybyśmy porównywali długości boków z pierwiastkami sumy kwadratów pozostałych bo-
ków, to ze względu na sposób zapisu w komputerze liczb rzeczywistych uzyskamy na ogół
błędne wyniki.
81.5.
Możemy zauważyć, że miejsce przecięcia przekątnych równoległoboku ABCD dzieli je na
równe części, inaczej mówiąc, środki obydwu przekątnych są w tym samym punkcie. Zatem
xa + xc = xb + xd oraz ya + yc = yb + yd . Obliczamy zatem xd = xa + xc − xb
i yd = ya + yc − yb . Następnie, aby sprawdzić, czy tak wyliczony punkt D leży na prostej
y=x, porównujemy ze sobą współrzędne punktu D.
Odpowiedni fragment programu mógłby wyglądać następująco:
xd = xa+xc-xb;
yd = ya+yc-yb;
if (xd == yd) {
liczba++;
}
Zadanie 84.
Zadanie to należy do typowych zadań symulacyjnych. Najtrudniejszą częścią takich zadań
jest prawidłowe zasymulowanie powtarzających się zdarzeń, które są ze sobą powiązane. Za-
danie można rozwiązać zarówno poprzez napisanie odpowiedniego programu, jak i za pomo-
cą arkusza kalkulacyjnego. Poniżej przedstawimy wskazówki do rozwiązania zadania w arku-
szu.
Rozwiązanie rozpoczynamy od wczytania pliku z danymi (dat oraz liczby przejechanych km)
oraz od wpisana do arkusza stałych elementów zadania tzn. pojemności zbiornika na paliwo
LPG, pojemności zbiornika na paliwo Pb95, spalania paliwa LPG, spalania paliwa Pb95 oraz
ceny jednego litra LPG i jednego litra Pb95.
Ponieważ w zadaniu pojawiają się dni tygodnia, dobrze jest ustalić jedną kolumnę przecho-
wującą dzień tygodnia. W każdym dniu symulacji zachodzi wiele możliwych zdarzeń (np.
zużywanie paliwa, tankowanie), dlatego wskazane jest rozpisanie tego, co dzieje się podczas
całego dnia. Bardzo ważne jest przeczytanie całej treści zadania, żeby wiedzieć, jaka jest ko-
lejność zdarzeń oraz jakie elementy będą przydatne przy udzielaniu odpowiedzi na pytania.
Można ustalić, że kolejne kolumny w arkuszu to na przykład: data (wczytana z pliku z dany-
mi), dzień tygodnia, liczba przejechanych kilometrów (wczytana z pliku z danymi), poranny
stan paliwa w zbiorniku LPG, poranny stan paliwa w zbiorniku Pb95, liczba spalonych litrów
(odpowiednio LPG i Pb95), stan w obu zbiornikach po podróży, tankowanie LPG i Pb95 oraz
stan wieczorny w obu zbiornikach (po ewentualnym tankowaniu). Być może jest to rozbudo-
wane, ale ułatwia kontrolowanie symulacji.
Aby wyznaczyć dzień tygodnia odpowiadający danej dacie, korzystamy z funkcji
DZIEŃ.TYG, która zwraca liczbę od 1 do 7 na podstawie danej daty. Należy pamiętać, że
drugi parametr pozwala dokładnie sprecyzować, w jaki sposób numerować dni. W naszym
przypadku parametr ten jest równy 2, co odpowiada numeracji od poniedziałku (= 1) do nie-
dzieli (= 7).
W pierwszym dniu rano w zbiorniku z LPG znajdowało się 30 litrów paliwa, a w zbiorniku
z Pb95 znajdowało się 45 litrów paliwa. Takie liczby wpisujemy w arkuszu w komórkach E9
oraz F9. Następnym elementem symulacji jest podróż pana Binarnego (wypełniamy komórki
F9 oraz G9): jeżeli w zbiorniku z LPG było więcej niż 15 litrów, to do jazdy wykorzystywał
on tylko paliwo LPG, w przeciwnym razie połowę trasy pokonywał, korzystając z paliwa
Pb95, a połowę — z paliwa LPG. Zauważmy, że te wyniki mają być zaokrąglone do dwóch
miejsc po przecinku. Liczba spalonego paliwa LPG odpowiada formule:
=ZAOKR(JEŻELI(E9>15;$B$3*D9/100;$B$3*D9/200);2)
zaś liczba spalonego paliwa Pb95 odpowiada formule:
=ZAOKR(JEŻELI(E9>15;0;$B$4*D9/200);2)
Formuły te uwzględniają adresowanie bezwzględne, co znacznie ułatwia symulację. W ko-
mórce I9 obliczamy ilość paliwa LPG pozostałego po przejechaniu trasy danego dnia: =E9-
G9, analogicznie ilość paliwa pozostałego w zbiorniku Pb95 obliczamy komórce J9: =F9-
H9.
Następny krok to tankowanie samochodu. Paliwo LPG było tankowane do pełna wtedy, gdy
w zbiorniku LPG znajdowało się go mniej niż 5 litrów, i było niezależne od dnia tygodnia.
Odpowiada to formule wpisanej w komórkę K9: =JEŻELI(I9<5;$B$1-I9;0).
Tankowanie paliwa Pb95 odbywało się w każdy czwartek, jeśli w zbiorniku znajdowało się
mniej niż 40 litrów paliwa. Tankowanie również odbywało się do pełna. Tutaj trzeba zwrócić
uwagę na połączenie dwóch warunków w instrukcji JEŻELI za pomocą funkcji ORAZ:
=JEŻELI(ORAZ(C9=4;J9<40);$B$2-J9;0)
Aby dokończyć symulację pojedynczego dnia, należy ustalić wieczorny stan paliwa w obu
zbiornikach, tzn. uzupełnić komórki M9: =I9+K9 oraz N9: =J9+L9, a na koniec przenieść
te wartości na poranny stan zbiorników, czyli uzupełnić komórki E10 i wpisać =M9, a w F10
wpisać =N9. Teraz wystarczy skopiować formuły we wszystkich kolumnach aż do dnia 31
grudnia 2014 r. Tak przygotowany arkusz pozwoli odpowiedzieć na pytania postawione
w zadaniach.
84.1.
Aby wykonać to zadanie, możemy skorzystać z funkcji LICZ.JEŻELI. Dla liczby tankowań
LPG zliczamy, ile komórek w kolumnie K jest większych od zera:
=LICZ.JEŻELI(K9:K373;">0"). Analogicznie obliczamy liczbę tankowań Pb95.
Liczba dni, w które pan Binarny podczas jazdy korzystał wyłącznie z paliwa LPG, jest równa
liczbie dni, w które Pan Binarny w ogóle nie korzystał z paliwa Pb95. Te dane znajdują się
w kolumnie H, zatem zastosowanie ma np. =LICZ.JEŻELI(dane!H9:H373;0). Pamię-
tajmy o tym, że jest to tylko jedna z wersji rozwiązania tego zadania.
84.2.
To zadanie można rozwiązać również na wiele sposobów. Jednym z nich jest filtrowanie da-
nych (w karcie Dane wybieramy narzędzie Filtruj). Następnie w kolumnie E, która prze-
chowuje stan paliwa LPG rano, rozwijamy opcję filtrowania. Wybieramy Filtry liczb, a potem
opcję Mniejsze niż. W oknie autofiltru niestandardowego podajemy zadaną liczbę (5,25).
W rezultacie otrzymujemy wszystkie wiersze, w których wartość w kolumnie E jest mniejsza

niż 5,25. Ponieważ mamy podać pierwszy dzień, w którym rano w zbiorniku LPG było mniej
niż 5,25 litra, jest to dzień znajdujący się w pierwszym wierszu otrzymanego zestawienia.
84.3.
Wykres tworzymy korzystając z karty Wstawianie → Wykresy → Kolumnowy. Trzeba pamię-
tać o dobraniu właściwych danych do wykresu (kolumny i zakres wierszy). W tym przypadku
będą to komórki: $E$9:$E$38 (stan zbiornika LPG przed podróżą) oraz $I$9:$I$38
(stan zbiornika LPG po podróży, ale przed tankowaniem). Wykres powinien być czytelny, co
oznacza, że etykiety osi X powinny być datami. Dane ustawiamy w następujący sposób: kli-
kamy prawym przyciskiem myszy na oś poziomą i z rozwijanego menu wybieramy opcję
Zaznacz dane. Następnie przechodzimy do edycji etykiet osi poziomej, których zakres może-
my podać wprost z arkusza (komórki $B$9:$B$39).
Pamiętajmy również o opisie kolumn — w narzędziach wykresu można wybrać odpowiedni

typ wykresu. Przygotowany wykres zapisujemy w odpowiednim pliku i oczywiście pozosta-
wiamy w arkuszu jako realizację komputerową rozwiązania zadania.
84.4.
Podczas obliczania kosztu eksploatacji z wykorzystaniem instalacji gazowej obliczenia mo-
żemy prowadzić w kolejnych kolumnach arkusza. Przypomnijmy, że koszty obu paliw zostały
wpisane już do arkusza do komórek B5 oraz B6 jako elementy stałe symulacji. Ponieważ
wszystkie wyniki mają być zaokrąglane do dwóch miejsc po przecinku, będziemy korzystać
z funkcji ZAOKR(), której drugim argumentem jest liczba cyfr, do której ma zostać zaokrą-
glona liczba podawana jako pierwszy argument tej funkcji.
Koszt paliwa LPG dla pojedynczego dnia obliczamy w kolumnie O formułą

=ZAOKR(G11*$B$5;2), a koszt paliwa Pb95 — w kolumnie P analogiczną formułą
=ZAOKR(H11*$B$6;2). Te formuły kopiujemy do komórek, odpowiednio O12:O375,
P12:P375, a następnie obliczamy odpowiednie sumy kosztów: SUMA(O11:O375) oraz
SUMA(P11:P375). Aby obliczyć roczny koszt eksploatacji, dodajemy do siebie obie obli-
czone sumy oraz koszt instalacji gazowej.
Podczas obliczania w rozważanym okresie kosztów eksploatacji samochodu wykorzystujące-

go tylko paliwo Pb95 sumujemy liczbę przejechanych kilometrów. Kilometry przechowujemy
w kolumnie D, stąd np. w komórce D7 formuła =SUMA(D11:D375). W komórce D8
obliczamy, ile litrów paliwa zostałoby spalonych (zgodnie ze wzorem podanym w treści):
=ZAOKR(D7*B4/100;2). Na końcu obliczamy koszt paliwa: =ZAOKR(D8*B6;2).
Zadanie 85.
W zadaniu symulacyjnym rozpoczniemy od rozplanowania pól arkusza.Najlepiej zrobić to
dosyć szczegółowo.W odpowiednich komórkach utworzymy odpowiednie formuły odzwier-
ciedlające opisane w zadaniu wydarzenia. Dla stałych wykorzystywanych w formułach, bę-
dziemy w formułach stosować adresy bezwzględne.
Zadanie dotyczy okresu od 23.04.2014 do 29.09.2014. Wypiszemy wszystkie daty w kolej-
nych wierszach i ponumerujemy dni wypasu owiec, a w komórce nad tabelą zapiszemyliczbę
owiec w stadzie.
85.1.
Aby podać liczbę litrów mleka, jaką uzyskał baca od swojego stada owiec w okresie od
23.04.2014 do 29.09.2014, ustawimy wartość początkową na 0,50 l, a następnie utworzymy
formułę, za pomocą której obliczymy ilość mleka od jednej owcy w kolejnych dniach,
uwzględniając jej przyrost w kolejnych 7-dniowych okresach do dnia 24 czerwca włącznie:
=JEŻELI(MOD(A5;7)=1;ZAOKR(1,04*D4;2);D4)
Od 25 czerwca ilość mleka będzie co 7 dni zmniejszać się o 10%:
=JEŻELI(MOD(A67;7)=1;ZAOKR(0,9*D66;2);D66)
W kolumnie E znajdzie się ilość mleka otrzymanego w danym dniu od całego sta-
da(=D$1*D4). Na koniec podsumowujemy cały okres wypasu: =SUMA(E4:E163).
85.2.
Popyt turystów na ser zależy od dnia tygodnia: w sobotę i w niedzielę jest popyt na 100 se-
rów, zaś w pozostałe dni tygodnia — na 36 serów.
W kolumnie F wyznaczamy dla każdej wypisanej daty dzień tygodnia
(=DZIEŃ.TYG(B10;2)), a następnie w kolumnie G opisujemy popyt na sery:
=JEŻELI(F10<6;36;100). I znowu należy podsumować kolumnę G: =SUMA(G4:G163).
85.3.
Baca wytwarza z każdych 6 litrów mleka jeden oscypek: =ZAOKR.DO.CAŁK(E9/6). Pro-
ces wytwarzania sera trwa 6 dni, czyli sery z udoju z dnia 23.04 są gotowe do sprzedaży
29.04, w tym dniu pojawiają się pierwszy raz turyści. Baca gromadzi wyprodukowane sery,
a turyści je regularnie kupują. Stan serów (kolumna L) obliczamy, odejmując od stanu z po-
przedniego dnia sery zakupione i dodając do tego stanu sery tego dnia (gotowe do sprzedaży):
=L9-K9+J10. Liczba sprzedanych serów zależy od popytu turystów i liczby serów goto-
wych do sprzedaży w bacówce (stan): =JEŻELI(G10<=L10;G10;L10).
Jeżeli popyt na sery (G10) jest mniejszy lub równy liczbie gotowych serów w bacówce
(L10), to sprzedawana jest taka liczba serów, na jaką jest popyt turystów, w przeciwnym ra-
zie sprzedawana jest liczba serów będących w bacówce na stanie.
W kolumnie M sprawdzimy, kiedy baca miał po raz pierwszy w sezonie mniej gotowych se-
rów niż chcieli kupić turyści: =JEŻELI(G10<=L10;1;0). I już łatwo policzyć w sezonie
liczbę dni, w których baca miał mniej gotowych serów niż chcieli kupić turyści, licząc liczbę
zer: =LICZ.JEŻELI(M4:M163;0).
85.4.
W zadaniu wykonamy zestawienie, w którym dla każdego miesiąca podamy liczbę sprzeda-
nych oscypków w każdym miesiącu (od kwietnia do września włącznie). Symulację dotyczą-
cą liczby sprzedanych serów (kolumna K) mamy gotową. Teraz wybierzemy z daty miesiąc:
=MIESIĄC(B4) i za pomocą sum częściowych podsumujemy dla każdego miesiąca liczbę
serów. Do tak wykonanego zestawienia tworzymy wykres kolumnowy.
85.5.
Aby podać najmniejszą liczbę owiec, jaką musiałby posiadać baca, aby każdego dnia przez
cały okres wypasania owiec zaspokajać popyt turystów na oscypki, będziemy tak zmieniać
liczbę owiec w stadzie, aby w kolumnie M (czy dosyć) pojawiły się tylko jedynki.
85.6.
Liczbę serów gotowych, przy założeniu, że ser tworzony byłby tylko z mleka owczego, już
mamy. Po usunięciu zbędnych kolumn liczby serów wyrabianych tylko z mleka owczego
znajdą się w kolumnie F, wystarczy więc podsumować kolumnę F. Ilość mleka uzyskiwana
od stada zapisana jest w kolumnie E, liczba wyrabianych serów z 80% mleka owczego i 20%
mleka krowiego to: I5=ZAOKR.DO.CAŁK(E4/0,8/6), zaś z 60% mleka owczego i 20%
mleka krowiego to: L5=ZAOKR.DO.CAŁK(E4/0,6/6). Teraz zachowujemy odpowiednie
przesunięcie pomiędzy datami, kiedy sery były wyrobione i gotowe do sprzedaży, na koniec
sumujemy kolumny K i N.
Zadanie 86.
Zaprezentujemy rozwiązanie zadania z pomocą programu napisanego w języku C/C++. Dane
wejściowe wczytamy do tablic naz i tab, wprowadzając wcześniej stałe nokr (liczba
okręgów) i nkom (liczba komitetów):
#define nokr 20
#define nkom 5
string naz[nokr];
int tab[nokr][nkom]
Po wczytaniu danych naz[i] będzie zawierać nazwę okręgu i, a tab[i][j] — liczbę
głosów oddanych w tym okręg na komitet Kj.
Rzeczywiste nazwy okręgów zapamiętamy w tablicy o deklaracji:
string naz[nokr];
Z uwagi na indeksowanie tablic od zera komitety oznaczać będziemy K0, K1,…,K4 (przy wy-
pisywaniu odpowiedzi do zadań uwzględnimy to, że rzeczywista numeracja to K1,…,K5).
86.1.
Dla zapisanych zgodnie z powyższym opisem danych wejściowych liczbę głosów w okręgu i
możemy wyznaczyć jako tab[i][0]+tab[i][1]+…tab[i][4]. Wartości te możemy
wyznaczyć w następującej pętli:
for(int i=0; i<nokr; i++) tabsum[i]=0;

for(int i=0; i<nokr; i++)
for(int j=0; j<nkom; j++)
tabsum[i]+= tab[i][j];
gdzie tabsum[i] reprezentuje liczbę głosów oddanych w okręgu i. Przypomnijmy: rzeczy-
wistą nazwę okręgu i przechowujemy w naz[i]. Wykres sporządzimy natomiast w arkuszu
kalkulacyjnym, wartości z tablicy tabsum można zresztą uzyskać, importując dane wejścio-
we do arkusza kalkulacyjnego i wyznaczając sumy w wierszach uzyskanego zestawienia.
W niniejszym opisie koncentrujemy się na rozwiązaniu przy pomocy programu komputero-
wego, gdyż rozwiązywanie zadania 3 (a także zadań 4 i 5) w arkuszu kalkulacyjnym wydaje
się bardzo pracochłonne.
86.2.
Na podstawie opisanej powyżej reprezentacji danych w tablicy tab poparcie komitetu Kj
w okręgu i wyznaczymy jako
Pi,j = 100% ⋅ tab[i][j] / ( tab[i][0]+ tab[i][1]+…+ tab[i][4] )
Zadanie sprowadza się więc do wyznaczenia dla każdego j=0,1,..,4 największej wartości spo-
śród P0,j, P1,j,…, P19,j. W naszym rozwiązaniu zadeklarujemy tablice
int maxnumer[nkom];
double maxproc[nkom];
Poniżej prezentujemy rozwiązanie, w którym przeglądamy wyniki w kolejnych okręgach (pę-
tla zewnętrzna), przechowując w maxproc[j] największe poparcie procentowe wyznaczo-
ne dotychczas dla komitetu Kj, a w maxnumer[j] numer okręgu, w którym to poparcie
zostało uzyskane:
double akt, sum;
for(int i=0; i<nkom; i++) {
maxproc[i]=0.0; maxnumer[i]=0;
}
for(int i=0; i<nokr; i++){
sum=0.0;
for(int j=0; j<nkom; j++) sum+=tab[i][j];
for(int j=0; j<nkom; j++){
akt=tab[i][j]/sum;
if (akt>maxproc[j]){
maxproc[j]=akt;
maxnumer[j]=i;
}
}
}
Zauważmy, że w zmiennej sum wyznaczać będziemy
(tab[i][0]+tab[i][1]+…+tab[i][4]),
a w zmiennej akt wartość Pi,j. Nazwa okręgu będącego matecznikiem komitetu Kj będzie
po wykonaniu powyższego fragmentu programu równa naz[maxnumer[j]]. Uwzględnia-
jąc różnice w indeksowaniu komitetów, odpowiedź do zadania moglibyśmy wypisać na stan-
dardowym wyjściu np. tak:
cout << "Zadanie 2: " << endl;

for(int i=0; i<nkom; i++)
cout << "K" << i+1 << ": " << naz[maxnumer[i]] << endl;
86.3.
Na użytek rozwiązań zadań 3, 4 i 5 zaimplementujemy wyznaczanie liczby mandatów zdoby-
tych przez różne komitety wyborcze metodą Sainte-Laguë. Ponieważ będziemy stosować tę
metodę wielokrotnie, utworzymy funkcję fmandaty, która dla wartości wejściowych:
• ilek — liczba komitetów wyborczych,
• ilem — liczba mandatów do podziału,
• glosy[i] — liczba głosów oddanych na komitet Ki dla i∈[0, ilek – 1]
umieści w s[i] liczbę mandatów przyznanych i-temu komitetowi dla i∈[0, ilek – 1]. War-
tości w0,…,wilek–1 wyznaczane w metodzie Sainte-Laguë przechowywać będziemy jako
x[0],…,x[ilek–1]. Przydzielając kolejne mandaty, aktualizować będziemy wartości
współczynników wi w tablicy x i liczbę przyznanych mandatów w tablicy s. Treść naszej
funkcji jest następująca:
void fmandaty(int glosy[], int s[], int ilem, int ilek){
int indmax;
double x[nkom];
for(int i=0; i<ilek; i++) {

s[i]=0; x[i]=(double)glosy[i];
}
for(int i=0; i<ilem; i++){
indmax=0;
for(int j=1; j<ilek; j++){
if (x[j]>x[indmax]) indmax=j;
s[indmax]++;
x[indmax]=glosy[indmax]/(2.0*s[indmax]+1);
}
}
Podsumowując,
• pierwsza pętla „for(int i=0;i<ilek;i++)” inicjuje wartości współczynników
wi w tablicy x i liczby przyznanych mandatów w tablicy s;
• w pętli zewnętrznej „for(int i=0;i<ilem;i++)” przyznawane są kolejne
mandaty;
• pętla wewnętrzna „for(int j=1;j<ilek;j++)” służy wyznaczeniu (w zmien-
nej indmax) numeru komitetu, któremu przyznany będzie kolejny mandat, za pętlą
aktualizowane są odpowiednio tablice s i x.
Skoncentrujmy się teraz na rozwiązaniu zadania 3, którego dokonamy, z wykorzystaniem
funkcji fmandaty. Do gromadzenia informacji o mandatach przyznanych we wszystkich
okręgach wyborczych utworzymy tablicę
int wyniki[nokr][nkom];
Docelowo wyniki[i][j] powinno być równe liczbie mandatów przyznanych komitetowi

Kj w okręgu o numerze i.
Korzystając z funkcji fmandaty, podział mandatów w okręgu i (czyli wartości wyni-
ki[i][j] dla j=0,1,..,4) wyznaczymy, wywołując
fmandaty(tab[i],wyniki[i],20,5).
Wykonując takie wywołanie dla każdego i∈[0,19], wypełnimy odpowiednio tablicę wyniki.
Rozwiązanie zadania 3 sprowadza się wówczas wyznaczenia największej liczby wśród wy-
niki[0][j],…,wyniki[19][j] dla każdego j∈[0,4]. Napisanie odpowiednich frag-
mentów programu pozostawiamy czytelnikowi.
86.4.
Zaglądając do pliku wejściowego dane_wybory.txt, możemy zauważyć, że nazwy kolej-
nych okręgów to A1,…,A5; B1,…,B5; C1,…,C5 oraz D1,…,D5. A zatem:
• okręgi A1,…,A5 mają numery: 0,..,4; okręgi B1,…,B5 mają numery: 5,…,9; okręgi
C1,…,C5 mają numery: 10,…,14 , a okręgi D1,…,D5 mają numery: 15,…,19.
Odpowiednie liczby mandatów możemy wyznaczyć z pomocą funkcji fmandaty.
Dla standardowego podziału mandatów możemy wykorzystać tablicę wyniki o zawartości
opisanej w omówieniu rozwiązania zadania 3 (wyniki[i][j] to liczba mandatów przy-
znanych komitetowi Kj w okręgu i): liczba mandatów przyznanych komitetowi Kj w całym
kraju jest równa sumie wyniki[0][j]+…+wyniki[19][j] .
Na potrzeby regionalnego podziału mandatów najpierw ustalimy liczbę głosów uzyskanych
przez każdy z komitetów w poszczególnych regionach, a wyniki umieścimy w tablicy tabR:
#define nreg 4
int pocz,tabR[nreg][nkom];
for(int i=0; i<nreg; i++){
for(int j=0; j<nkom; j++) tabR[i][j]=0;
pocz=i*5;
for(int k=0; k<nkom; k++)
for(int j=pocz; j<pocz+5; j++)
tabR[i][k]+=tab[j][k];
}
Następnie wyznaczymy liczbę mandatów w poszczególnych regionach za pomocą funkcji
fmandaty:
int wynReg[nreg][nkom];
for(int i=0; i<nreg; i++){
fmandaty(tabR[i],wynReg[i], 100, 5);
}
Na koniec pozostaje zsumowanie liczby mandatów dla każdego komitetu; liczba mandatów
zdobytych przez Ki będzie równa wynReg[0][i]+...+wynReg[nreg – 1][i].
86.5.
Oznaczmy komitet Q przez K0, a komitet R przez K1. Przyjmijmy, że liczba oddanych gło-
sów i liczba mandatów do podziału są ustalone. Aby uzyskać odpowiedź na postawione pyta-
nie (najmniejsza liczba głosów, jaką musi uzyskać K0, aby zdobyć połowę mandatów), prze-
prowadzimy symulację wyników wyborów dla różnych wartości liczby głosów zdobytych
przez komitet K0, zmieniających się od 1 do połowy liczby wszystkich oddanych głosów.
Najmniejsza liczba głosów, przy której K0 otrzyma połowę mandatów, wyznaczy odpowiedź
na postawione pytanie. Gdyby metoda ta wymagała zbyt długich obliczeń, moglibyśmy ją
zoptymalizować, znajdując odpowiedź metodą wyszukiwania binarnego (binarnie wyszuku-
jemy najmniejszej liczby głosów, przy której K0 uzyska połowę mandatów: wiedząc że war-
tość ta jest w przedziale [a,b], sprawdzamy, czy wystarczająca jest liczba głosów (a+b)/2,
i w zależności od wyniku ograniczamy obszar poszukiwań do [1+(a+b)/2,b] lub [a, (a+b)/2]).
Przy danych z zadania nie jest to jednak konieczne — obliczanie przydziału mandatów dla
konkretnej liczby głosów wykonuje się bardzo szybko. Poniżej prezentujemy rozwiązanie,
w którym:
• liczba oddanych głosów znajduje się w zmiennej glosy;
• pętla zewnętrzna przebiega przez trzy warianty zadania odpowiadające różnym licz-
bom mandatów do podziału (liczby te zapisane są w tablicy lmandatow);
• liczby głosów oddane na komitety K0 i K1 zapisujemy (przed wywołaniem fmanda-
ty) w tablicy testin, a przyznane liczby mandatów funkcja fmandaty zapisuje
w tablicy testout.
void zad5(){
int testin[2], testout[2];
int glosow=100000, mandatow=20;
int lmandatow[3]={20,40,100};
cout << "Zadanie 5: " << endl;

for(int j=0; j<3; j++){
mandatow=lmandatow[j];
for(int i=1; i<=glosow/2; i++){
testin[0]=i;
testin[1]=glosow-i;
fmandaty(testin,testout, mandatow, 2);
if (testout[0]==testout[1]){
cout << "Dla m="<< mandatow/2 <<": " << i <<
endl;
break;
}
}
}
}
Zadanie 87.
Rozwiązanie rozpoczynamy od przygotowania tabeli, w której kolejnych kolumnach umiesz-
czamy: datę (dzień), numer kolejnego dnia (nr dnia), informacje dotyczące danego dnia
rejsu: liczbę godzin rejsu na silniku elektrycznym (godz A), liczbę godzin rejsu na silniku
spalinowym (godz S), średnią prędkość okrętu na silniku elektrycznym (v A), jego średnią
prędkość na silniku spalinowym (v S), drogę przebytą na silniku elektrycznym (droga A),
drogę przebytą na silniku spalinowym (droga S), drogę przebytą danego dnia (droga)
oraz sumaryczną drogę przebytą od początku rejsu (droga całk). Początek takiej tabeli
będzie wyglądał następująco:

W wierszu opisanym „14 lipca” w kolumnach z liczbą godzin rejsu umieszczamy dwa zera, a
w kolejnych dniach odpowiednio 0 i 11, odpowiadające dziennej liczbie godzin rejsu na silni-
kach elektrycznym i spalinowym:
87.1.
W tak skonstruowanej tabeli, informacji o tym, którego dnia średnia prędkość na silniku elek-
trycznym spadła poniżej 3 węzłów, szukamy w kolumnie E. W tej kolumnie wartość mniejsza
niż 3 jest po raz pierwszy w wierszu 31, odpowiadającym 1 czerwca 1945.
87.2.
W tej samej tabeli na końcu kolumny z sumaryczną przebytą drogą (J) znajdujemy informa-
cję o przebytej podczas rejsu drodze: 7701,94.
87.3.
Na podstawie danych zawartych w kolumnach z datą (A) oraz drogą przebytą danego dnia (I)
tworzymy wykres kolumnowy. Pierwszą kolumnę wykorzystujemy do opisania osi X wykre-
su. Pamiętamy o podpisaniu samego wykresu.
87.4.
Kopiujemy poprzednią tabelę z wyliczeniami. Zmieniamy w niej, poczynając od 15 lipca
1945, liczby godzin rejsu na silniku elektrycznym i na silniku spalinowym (odpowiednio na
20 i 4). Następnie w kolumnie z sumaryczną przebytą drogą szukamy pierwszej wartości nie
większej bądź równej tej, wyliczonej w ostatnim wierszu poprzedniej tabeli. Wynika z niej, że
do 14 sierpnia włącznie okręt mógł przepłynąć ponad 7722 Mm, czyli płynąc tym samym
kursem dopłynąłby do Mar del Plata.
87.5.
Ponownie kopiujemy tabelę początkową do nowego arkusza. Tym razem dla wszystkich dni
ustawiamy ten sam czas rejsu na silniku spalinowym, wpisując odpowiednią formułę:
=JEŻELI(DZIEŃ.TYG(A118;2)=7;18;20), gdzie w komórce A118 jest podana data danego dnia.
Formuła ta liczy dzienny czas rejsu na silniku elektrycznym (uzależniony od dnia tygodnia),
ale z wyłączeniem pierwszej niedzieli. Zmieniamy też obliczenia dotyczące utraty średniej
dobowej prędkości (0,997 zamiast 0,9 w odpowiedniej formule) oraz wykorzystania silników
(90% możliwości).
Początek tej tabeli będzie wyglądał następująco:
Z ostatniego wiersza takiej tabeli odczytujemy długość rejsu: 9811,73 Mm.
Zadanie 88.
Rozwiązanie rozpoczynamy od przygotowania tabeli, w której kolejnych kolumnach umiesz-
czamy: dzień (numer dnia miesiąca), wielkość dostawy, liczbę odpowiadającą 90% choinek
zaokrągloną w dół do liczby całkowitej, zapotrzebowanie na choinki, rzeczywistą sprzedaż,
liczbę choinek pozostałych na placu wieczorem oraz informację, czy danego dnia zabrakło
choinek, aby wypełnić zapotrzebowanie.
Początek takiej tabeli będzie wyglądał następująco:
Formuły wpisane w tym arkuszu wyglądają następująco:
Istotne jest też to, żeby w obliczeniach użyć funkcji ZAOKR.DÓŁ, a nie jedynie wyświetlać
zaokrąglony wynik.
88.1.
Liczbę sprzedanych choinek obliczamy, sumując komórki z kolumny z wielkością sprzedaży
(F), zaś liczbę choinek pozostałych na placu znajdujemy w ostatnim kolumny G, który odpo-
wiada dacie 24 grudnia.
88.2.
Na podstawie kolumn dzień (A), liczba sprzedanych drzewek (F) i liczba drzewek pozosta-
łych na placu (G) wykonujemy wykres kolumnowy skumulowany (aby było na nim dodatko-
wo widać liczbę choinek znajdujących się rano na placu).
88.3.
W kolumnie z informacją o braku choinek (H) szukamy pierwszego wystąpienia wartości
„PRAWDA”. Odpowiedzią jest numer dnia w wierszu, w którym ta wartość wystąpiła.
88.4.
Całe zestawienie kopiujemy do nowego arkusza. Jeżeli
w którymś dniu zabrakło choinek do sprzedaży, wyzna-
czamy dodatkową dostawę w tym dniu lub w jednym z
poprzednich dni. Jeżeli w ostatniej komórce kolumny, z
liczbą choinek pozostałych na placu, znalazła się liczba
większa niż 49, to znaczy, że przynajmniej jedna do-
stawa była zbędna. W takim wypadku należy usunąć
odpowiednią liczbę poprzedzających ten dzień dostaw
w kolejności od najpóźniejszej, tak aby liczba pozostałych choinek zmalała poniżej 50 sztuk.
W kolumnie zawierającej liczbę sprzedanych choinek (F) obliczamy sumę. Na podstawie
zawartości kolumny z dostawami (B) wymieniamy dni, w których dostawy są realizowane,
oraz podajemy liczbę dostaw. Możemy to zrobić jedna z funkcji: LICZ.JEŻELI lub
ILE.NIEPUSTYCH (patrz ilustracja).
88.5.
Ponownie kopiujemy tabelę do nowego arkusza.
W kolumnie z wielkością dostaw (B) we wszyst-
kich wierszach wpisujemy tę samą wartość. Na-
stępnie zmniejszamy tę wartość cyklicznie o 1 i
szukamy sytuacji, w której któregoś dnia zabrak-
nie choinek na placu. Wtedy wracamy do wartości
o jeden większej, która jest odpowiedzią na to
zadanie.
Aby nie zmieniać za każdym razem zawartości 24 komórek, we wszystkich z nich poza
pierwszą wstawiamy formułę pobierającą wartość z pierwszej, np. =$K$35 (patrz ilustracja).
Zadanie 91.
Przy wczytywaniu danych z pliku należy pamiętać, aby kolumnie zawierającej numery PE-
SEL nadać format tekstowy. Dane umieszczamy w następujących kolumnach:
91.1.
Zgodnie z opisem zawartym w zadaniu, aby wyznaczyć płeć na podstawie numeru PESEL,
należy wyodrębnić z niego cyfrę na 10. pozycji. Dla numeru PESEL, traktowanego jako dana
typu tekstowego, można zastosować funkcje tekstowe. Wyodrębnimy 10. cyfrę, stosując
funkcję FRAGMENT.TEKSTU. Wynikiem działania tej funkcji jest także tekst. Aby wyodręb-
nioną cyfrę potraktować jako liczbę, której parzystość powinniśmy zbadać, zastosujemy
funkcję WARTOŚĆ. Poniżej prezentujemy formułę wyodrębniającą cyfrę oznaczającą płeć,
którą zapisujemy w kolumnie D:
=WARTOŚĆ(FRAGMENT.TEKSTU(A2;10;1))
Dla przejrzystości rozwiązania w kolumnie E umieścimy formułę, której wynikiem będzie

litera „k” (dla kobiet) lub „m” (dla mężczyzn). Posłuży nam do tego celu formuła warunkowa,
w której odwołujemy się do wartości liczbowej umieszczonej w kolumnie D:
=JEŻELI(MOD(D2;2)=0;"k";"m")
W kolejnej kolumnie umieścimy formułę warunkową, której wartość wynosi 1, gdy spełnione
są jednocześnie dwa warunki: płeć wyznaczona na podstawie numeru PESEL jest oznaczona
literą „k” i ostatnia litera imienia jest różna od „a”. Do wyznaczenia ostatniej litery stosujemy
funkcję PRAWY.
=JEŻELI(ORAZ(E2="k";PRAWY(C2)<>"a");1;0)
Po odfiltrowaniu wierszy, w których formuła ta przyjmuje wartość 1, otrzymamy rozwiązanie
zadania.
91.2.
Rozwiązanie tego zadania rozpoczniemy od posortowania danych alfabetycznie według na-
zwiska i imienia. W kolumnie D umieścimy formułę warunkową, która przyjmuje wartość 1,
gdy nazwiska i imiona w bieżącym wierszu oraz w następnym wierszu są takie same.
=JEŻELI(ORAZ(B2=B3;C2=C3);1;0)
Po odfiltrowaniu wierszy, w których formuła ta przyjmuje wartość 1, dostaniemy wykaz po-
wtarzających się imion i nazwisk:
Pamiętajmy, że należy wypisać wszystkie osoby spełniające warunki zadania, czyli również
te, które na uporządkowanej alfabetycznie liście następują po osobach, dla których formuła
warunkowa daje wartość 1. Na przykład pojawienie się wiersza 193 w powyższym zestawie-
niu świadczy o tym, że w rozwiązaniu należy umieścić osobę z wiersza 193 oraz osobę
z wiersza 194.
Czytelnikowi pozostawiamy zastanowienie się nad rozwiązaniem zadania, które odfiltruje
wszystkie wiersze, które powinny znaleźć się w rozwiązaniu zadania.
91.3.
Najpierw wyodrębnimy liczbę porządkową, stosując funkcję FRAGMENT.TEKSTU. Wyni-
kiem działania tej funkcji jest także tekst. Aby wyodrębniony fragment tekstu potraktować
jako liczbę, zastosujemy funkcję WARTOŚĆ. W kolumnie o nagłówku Liczba porządko-
wa zapiszemy formułę:
=WARTOŚĆ(FRAGMENT.TEKSTU(A2;7;3))
Następnie posortujemy zestawienie (zawierające imiona, nazwiska i liczby porządkowe) ro-
snąco według liczb porządkowych. Jako wynik odczytamy imię i nazwisko na pierwszej oraz
ostatniej pozycji.
91.4.
Rozpoczniemy od wyodrębnienia cyfr miesiąca z numeru PESEL i zamiany tekstu na wartość
liczbową. Zastosujemy funkcje FRAGMENT.TEKSTU oraz WARTOŚĆ, a formułę
=WARTOŚĆ(FRAGMENT.TEKSTU(A2;3;2)) umieścimy w kolumnie D. Następnie obli-
czymy rzeczywisty numer miesiąca. Można zauważyć, że:
• jeśli wyodrębniony z numeru PESEL numer miesiąca jest większy od 20, to rzeczywi-
sty numer miesiąca uzyskamy zmniejszając wyodrębniony numer o 20;
• w przeciwnym razie rzeczywisty numer miesiąca jest równy wartości wyodrębnionej
w kolumnie D.
Stosując te obserwacje, numer miesiąca wyznaczymy za pomocą następującej formuły:
=JEŻELI(D2>20;D2-20;D2)
Na podstawie numeru PESEL oraz rzeczywistego numeru miesiąca tworzymy tabelę prze-
stawną, w której etykiety wierszy to rzeczywiste numery miesięcy, a wartości to liczby róż-
nych numerów PESEL odpowiadających poszczególnym miesiącom. Czytelnik może też się
zastanowić nad uzyskaniem podobnej tabeli, stosując funkcję LICZ.JEŻELI zamiast tabeli
przestawnej. Sortujemy tabelę według numerów miesięcy.
Uzyskane zestawienie kopiujemy w inne miejsce arkusza, dodajemy nagłówek, a numery

miesięcy zastępujemy ich nazwami. Można to zrobić ręcznie lub wykorzystać tworzenie serii
danych w arkuszu kalkulacyjnym Excel. Po wpisaniu nazw „styczeń” i „luty” w jednej ko-
lumnie można przez przeciągnięcie myszą utworzyć listę nazw miesięcy dla całego roku. Po-
niżej prezentujemy gotowe zestawienie, na podstawie którego można utworzyć wymagany
w zadaniu wykres kolumnowy:
91.5.
Aby utworzyć identyfikator, wykorzystamy funkcje LEWY, PRAWY, FRAGMENT.TEKSTU,
ZŁĄCZ.TEKSTY. W kolumnie o nagłówku Identyfikator umieścimy formułę:
=ZŁĄCZ.TEKSTY(LEWY(C2);FRAGMENT.TEKSTU(B2;1;3);PRAWY(A2))
Następnie na podstawie identyfikatora oraz numeru PESEL tworzymy tabelę przestawną,

w której etykiety wierszy to identyfikatory, a wartości to liczba numerów PESEL dla każdego
identyfikatora. Sortujemy wiersze tabeli alfabetycznie według identyfikatora i filtrujemy je
tak, aby widoczne były tylko wartości większe od 1. Do filtrowania należy wykorzystać pole-
cenie Filtry wartości, dostępne w menu w pierwszej kolumnie tabeli przestawnej.
Uzyskane zestawienie identyfikatorów stanowi rozwiązanie zadania.

Zadanie 92.
Zadania rozwiążemy z pomocą MS Excel, najpierw wczytując dane do arkusza tak, aby
wiersz 1 zawierał nagłówki kolumn, a kolumna A nazwy państw.
92.1.
Rozwiązanie zadania rozpoczynamy od wstawienia dwóch kolumn i zsumowania w nich licz-
by medali zdobytych na olimpiadach letnich (kolumna G) oraz liczby medali zdobytych na
olimpiadach zimowych (kolumna L). To pozwoli nam zbudować funkcję logiczną sprawdza-
jącą, które państwa spełniają warunki zadania. Zauważmy, że można pominąć sprawdzenie
udziału w co najmniej jednej olimpiadzie letniej, ponieważ zdobycie co najmniej jednego
medalu na takiej olimpiadzie daje nam pewność jego uczestnictwa w co najmniej jednej takiej
olimpiadzie (a rozważamy tylko państwa, które zdobyły medale na olimpiadach letnich).
W tym celu dodajemy do zestawienia kolumnę Czy spełnione są 3 warunki?
i w komórce M2 budujemy formułę: =JEŻELI(ORAZ(G2>0;H2>0;L2=0);1;0), którą
kopiujemy do pozostałych wierszy zestawienia. Sumując otrzymane wartości w kolumnie M,
otrzymamy poszukiwaną liczbę państw.
Drugą część zadania możemy rozwiązać na dwa sposoby:

1. Dodajemy kolejną kolumnę, w której budujemy formułę: =JEŻELI(M2=1;G2;0),
dzięki której otrzymamy w kolumnie liczbę medali zdobytych na olimpiadach letnich
przez państwa spełniające warunki. A suma tych medali jest odpowiedzią do drugiej
części zadania.
2. Korzystając z wbudowanej funkcji suma.jeżeli (sumuje ona te wartości z zakresu,
które spełniają określone kryteria), budujemy formułę, która sumuje liczbę medali
zdobytych na olimpiadach letnich przez państwa spełniające podane warunki
=(SUMA.JEŻELI(M2:M139;1;G2:G139).
92.2.
W celu rozwiązania zadania tworzymy tabelę przestawną, ustalając następujące wartości:
• etykiety wierszy: Kontynent,
• etykiety wartości: OL_letnie i OL_zimowe.
Dla obu wartości wybieramy funkcję suma i ostatecznie otrzymujemy potrzebne do sporzą-
dzenia wykresu zestawienie:
Dla tak przygotowanych danych możemy utworzyć wykres przestawny, wybierając odpo-
wiedni jego typ, albo skopiować zestawienie i sporządzić wykres w tradycyjny sposób, do-
stępny w grupie Wykresy, na karcie Wstawianie.
92.3.
Rozwiązanie zadania rozpoczynamy od zsumowania dla każdego państwa liczby poszczegól-
nych typów medali zdobytych przez nie na obu olimpiadach.
To pozwoli nam zbudować funkcję logiczną sprawdzającą, które państwa zdobyły więcej
medali złotych niż (łącznie) medali srebrnych i brązowych. Dodajemy do zestawienia kolum-
nę N, w której sprawdzamy powyższy warunek, i w komórce N2 budujemy formułę:
=JEŻELI(K2>(L2+M2);1;0), którą kopiujemy do pozostałych wierszy zestawienia. Sor-
tując zestawienie malejąco według kolumny L, otrzymamy w pierwszych wierszach szukane
państwa.
92.4.
Wyznaczenie dla każdego kontynentu państwa, które zdobyło łącznie największą liczbę me-
dali na wszystkich olimpiadach, oraz ich liczby rozpoczynamy od zsumowania wszystkich
medali dla każdego państwa. Następnie sortujemy otrzymane zestawienie leksykograficznie
według nazwy kontynentu oraz malejąco według sumy medali. W efekcie pierwszy wiersz
każdego kontynentu zawiera nazwę państwa z największą liczbą medali na tym kontynencie.
Aby wyodrębnić tylko te wiersze, które nas interesują, możemy skorzystać z narzędzia Sumy
częściowe (dostępnego w grupie Konspekt, na karcie Dane); dla każdego kontynentu wybie-
rzemy maksymalną wartość wyliczonej sumy medali.
W obrębie danego kontynentu na pierwszej pozycji znajdzie się kraj z największą liczbą me-
dali.
92.5.
Rozwiązanie ostatniego zadania (piątego) rozpoczynamy od wyznaczenia różnicy liczby me-
dali każdego rodzaju zdobytych w olimpiadach letnich oraz liczby medali zdobytych
w olimpiadach zimowych. Wartości te wyznaczamy dla każdego kraju.
Kraj, dla którego wszystkie różnice są mniejsze od zera jest krajem zimowym
(=JEŻELI(ORAZ(K3<0;L3<0;M3<0);1;0)), jeżeli zaś wszystkie różnice są dodatnie,
kraj jest krajem letnim (=JEŻELI(ORAZ(K3>0;L3>0;M3>0);1;0)).
Zadanie 93.
wiersz 1 zawierał nagłówki kolumn, a kolumna A zawierała imiona osób.
93.1.
Rozwiązanie możemy uzyskać za pomocą funkcji LICZ.JEŻELI, wyliczając w kolumnie G,
w każdym wierszu, liczbę wyjazdów danego pracownika:
=LICZ.JEŻELI($B$2:$B$1001;B2).
Zakres danych to komórki z nazwiskami pracowników ($B$2:$B$1001), zaś kryterium

funkcji jest komórka z nazwiskiem pracownika w danym wierszu, tutaj: nazwisko z komórki
B2.
Zwróćmy uwagę na sposób adresowania w formule z komórki G2:
• adres $B$2 gwarantuje, że po skopiowaniu formuły początek zakresu zawsze będzie
zaczynał się od drugiego wiersza, zaś adres $B$1001 — że koniec zakresu będzie się
kończył w wierszu 1001 (poniżej pierwszych kilka wierszy).
Następnie, sortując zestawienie rosnąco według kolumny G, otrzymujemy poprawny wynik

w pierwszym wierszu otrzymanego zestawienia.
93.2.
W drugim zadaniu musimy obliczyć, ile dni trwał każdy wyjazd, a następnie zsumować
otrzymane wyliczenia dla każdego pracownika. W tym celu dodajemy do zestawienia kolum-
nę Ile_dni_delegacji, w której wyznaczamy, ile dni trwała każda delegacja, jednocze-
śnie budując w komórce H2 formułę: =E2-D2+1 (liczba 1 dodana do różnicy to doliczenie
do różnicy dat daty wyjazdu, która dla delegacji jednodniowych jest równa dacie powrotu)
i kopiując ją do kolejnych wierszy arkusza (poniżej kilka pierwszych wierszy),
otrzymujemy dla każdego nazwiska liczbę dni trwania każdej delegacji (poniżej kilka pierw-
szych wierszy).
Dla tak przygotowanych danych tworzymy tabelę przestawną i sortujemy ją z jednym kryte-
rium grupowania, ustalając następujące wartości:
• etykiety wierszy: Nazwisko,
• etykiety wartości: wyliczona liczba dni delegacji.
W obszarze wartości wybieramy funkcję suma.
93.3.
Rozwiązanie zadania trzeciego rozpoczynamy od wyliczenia kosztu każdej delegacji
w kolumnie I (Koszt_delegacji).
Wyliczając koszt, możemy wykorzystać przy budowaniu formuły wyliczoną w poprzednim
zadaniu liczbę dni delegacji: =JEŻELI(H2=1;F2+30;30+(H2-1)*24+F2) albo zbu-
dować formułę odwołującą się bezpośrednio do obu dat (wyjazdu i powrotu):
=F2+30+(E2-D2)*24. Kopiując ją do pozostałych wierszy (poniżej kilka pierwszych
wierszy),
otrzymujemy zestawienie (poniżej kilka pierwszych wierszy):

I podobnie jak w poprzednim zadaniu tworzymy oraz sortujemy tabelę przestawną, w której
ustalamy:
• etykiety wierszy: Miasto,
• etykiety wartości: wyliczona liczba dni delegacji.
W obszarze wartości ponownie wybieramy funkcję suma.
93.4.
W następnym zadaniu, korzystając z wbudowanej funkcji =MIESIĄC(D2), wyłuskujemy
dla każdej daty wyjazdu (D_wyj) numer miesiąca. Poniżej kilka pierwszych wierszy.
Zliczenia liczby wyjazdów w poszczególnych miesiącach można dokonać na kilka sposobów.

Zapewne najprostszym rozwiązaniem jest posortowanie dat wyjazdów według miesięcy (wte-
dy nie trzeba nawet wyłuskiwać z daty numeru miesiąca) i „ręczne” zliczenie liczby wyjaz-
dów w danym miesiącu. Można również skorzystać z funkcji arkusza kalkulacyjnego:
LICZ.JEŻELI() albo LICZ.WARUNKI().
Na podstawie otrzymanego zestawienia:

wstawiamy wykres kolumnowy:
Liczba wyjazdów w miesiącu

160
140
120
100
80
60
40
20
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Liczba wyjazdów w miesiącu
93.5.
Dodajemy kolumnę Liczba noclegów i wyliczamy w niej, ile noclegów przypada na
każdą delegację, budując w komórce K2 formułę: =E2-D2 i kopiując ją do kolejnych wierszy
arkusza (poniżej kilka pierwszych wierszy):
Otrzymamy zestawienie (poniżej kilka pierwszych wierszy):

Średnią liczbę noclegów pracowników we wszystkich delegacjach, wyliczamy korzystając

z funkcji średnia i zaokrąglając otrzymany na jej podstawie wynik do dwóch miejsc po
przecinku (zgodnie z poleceniem w zadaniu): =ZAOKR(ŚREDNIA($K$2:$K$1001);2).
W kolumnie K wyliczona została liczba noclegów niezależnie od długości trwania delegacji
i dla delegacji jednodniowych otrzymaliśmy 0 noclegów. Aby wyliczyć średnią liczbę nocle-
gów w delegacjach co najmniej 2-dniowych, korzystamy z wbudowanej funkcji obliczającej
średnią z komórek spełniających dany warunek (lub kryteria) i podobnie jak w poprzednim
obliczeniu jej wynik zaokrąglamy do dwóch miejsc po przecinku:
=ZAOKR(ŚREDNIA.JEŻELI($K$2:$K$1001;">0");2).
Zadanie 94.
94.1.
Największy procentowy przyrost długości ciała wyrażony w procentach iloraz różnicy wzro-
stu w wieku lat 19 i długości ciała w dniu urodzin do długości ciała w dniu urodzin.
Po obliczeniu procentowego przyrostu posortujemy dane według kolumny przyrost%

w porządku malejącym. Pierwszy rekord spełnia kryteria zadania: dziecko o identyfikatorze
718 osiągnęło największy przyrost długości ciała: 270%.
94.2.
Do obliczenia średniej arytmetycznej wzrostu dziewcząt i chłopców stosujemy funkcję
ŚREDNIA.JEŻELI o argumentach: zakres, kryteria i średnia_zakres. Zakres to kolumna B
(płeć), kryteria to komórka z oznaczeniem płci ("d" lub "ch"), zaś średnia_zakres to kolum-
ny ze wzrostem dzieci.
W przypadku, gdy nie znamy funkcji ŚREDNIA.JEŻELI lub brak jej w starszej wersji arku-
sza można zastosować funkcję SUMA.JEŻELI, a otrzymany wynik podzielić przez liczbę
dzieci określonej płci.
Po wykonaniu zestawienia średniego wzrostu dzieci należy obliczyć różnicę między średnim
wzrostem chłopców a średnim wzrostem dziewcząt i wyróżnić różnice mniejsze lub równe -1,
np. za pomocą formatowania warunkowego.
94.3.
Aby sprawdzić przyrost długości ciała w danym roku, obliczamy różnicę pomiędzy wzrostem
w roku bieżącym a wzrostem w roku poprzednim. Następnie odfiltrowujemy przyrosty równe
0 po 15 roku życia.
94.4.
Po obliczeniu przyrostów długości ciała w kolejnych latach wyznaczamy średnie dla każdej
płci osobno, a następnie sprawdzamy kierunek trendu w zakresie przyrostu w kolejnych la-
tach: czy kolejny przyrost jest mniejszy od aktualnego. Pojawienie się wartości fałsz wyzna-
cza moment, w którym trend się zmienia.
94.5.
Centyle 5. i 95. obliczamy za pomocą funkcji PERCENTYL lub etapami: najpierw wyznacza-
my pozycję 5. centyla, czyli 5% liczby wszystkich badanych chłopców (5%*1239), i w upo-
rządkowanym szeregu sprawdzamy wartość na tej pozycji, a następnie postępujemy iden-
tycznie dla 95. centyla.
94.6.
Mediana to inaczej środkowy wyraz uporządkowanego ciągu. Medianę wyznaczymy funkcją
MEDIANA lub wybierając środkowy wzrost (w zadaniu mamy dane dotyczącd wzrostu 1239
chłopców, więc należy odczytać 620. pozycję) w uporządkowanym zestawieniu.
Na podstawie uzyskanego zestawu danych tworzymy wykres liniowy, w którym na osi OX

znajdzie się wiek chłopca, zaś na osi OY — jego wzrost.
Zadanie 95.
Rozwiążemy zadania za pomocą arkusza kalkulacyjnego, każde zadanie w osobnym arkuszu.
W tym celu po zaimportowaniu danych do arkusza utworzymy kopie tego arkusza.
95.1.
Średni kurs akcji każdej spółki w danym dniu możemy obliczyć, wykorzystując funkcję wa-
runkową JEŻELI. Gdy obrót spółki i jej wolumen są większe od 0, funkcja powinna zwrócić
wartość obrot/wolumen, w przeciwnym razie — kurs_zamkniecia.
Aby znaleźć spółki o najwyższym średnim kursie dnia, sortujemy wiersze tabeli malejąco
według obliczonego średniego kursu dnia. Następnie nakładamy filtr na kolumnę data, aby
wybrać tylko wiersze z dnia 2015-01-21. Trzy pierwsze wiersze tabeli są wynikami zadania.
95.2.
Przegrupujemy dane źródłowe, aby w jednym wierszu wystąpiły nazwa spółki oraz jej kursy
zamknięcia sesji z trzech kolejnych dni. W tym celu wstawiamy tabelę przestawną.
W nagłówkach wierszy umieszczamy pole nazwa spółki, w nagłówkach kolumn — pole
data, a w polu wartości — kurs_zamknięcia.
W nowej kolumnie obok tabeli przestawnej, w każdym wierszu, umieszczamy formułę, która
obliczy względną dzienną zmianę kursu: podzieli kurs zamknięcia w dniu 2015-01-23 przez
kurs zamknięcia w dniu 2015-01-22 i odejmie 1. Wynik wyrażamy w formacie procentowym
z żądaną dokładnością. Aby znaleźć spółkę o najwyższej zmianie kursu, sortujemy całą tabelę
malejąco według zmiany kursu.
95.3.
Rodzaj spółki (”krajowa” lub ”zagraniczna”) wyznaczamy w każdym wierszu na podstawie
pola ISIN. Jeśli pierwsze dwa znaki w tym polu są równe ”PL”, to spółka jest krajowa,
w przeciwnym razie jest zagraniczna.
Do wycięcia dwóch znaków z lewej strony tekstu w polu ISIN stosujemy funkcję LEWY. Po-
równanie wyniku tej funkcji z tekstem ”PL” umieszczamy jako warunek wewnątrz funkcji
warunkowej JEŻELI. Wyniki funkcji warunkowej umieszczamy w nowej kolumnie o nazwie
rodzaj.
a) Zliczamy wystąpienia wszystkich słów ”krajowa” i słów ”zagraniczna” w polu rodzaj.

Można to zrobić na dwa sposoby, używając:
• funkcji warunkowej LICZ.JEŻELI,
• narzędzia z karty Dane — Sumy częściowe: dla każdej zmiany w polu rodzaj
używamy funkcji licznik w polu nazwa (w Excelu tabelę trzeba wcześniej posor-
tować według rodzaju spółki).
Wystarczy zliczyć spółki tylko w jednym dniu. Jeśli nie chcemy filtrować danych dotyczą-
cych jednego wybranego dnia, zliczamy wystąpienia w całej kolumnie tabeli i wynik dzie-
limy przez 3 (liczba dni).
b) Łączne obroty spółek krajowych i spółek zagranicznych wyznaczamy w podobny sposób,
używając jednego z dwóch narzędzi:
• funkcji SUMA.JEŻELI,
• narzędzia z karty Dane — Sumy częściowe: dla każdej zmiany w polu rodzaj
używamy funkcji suma w polu obrot (w Excelu tabelę trzeba wcześniej posorto-
wać według rodzaju spółki).
Procentowy udział spółek krajowych w obrotach giełdy obliczamy, dzieląc obroty spółek kra-
jowych przez sumę obrotów wszystkich spółek. Wynik wyrażamy w formacie procentowym
z żądaną dokładnością.
Sposób 1 — funkcje warunkowe:
Sposób 2 — przykładowo: wstawianie sum częściowych zawierających sumę obrotów po-

szczególnych rodzajów spółek.
95.4.
Obliczenie WIG zaczynamy od wyznaczenia w każdym wierszu wartości rynkowej pakietu
spółki w danym dniu. W nowej kolumnie umieszczamy nagłówek: wartość_rynkowa,
a w kolejnych komórkach tej kolumny formułę, która mnoży liczbę akcji (pole pa-
kiet_wig) przez wartość akcji (pole kurs_zamkniecia) .
Dla każdego z trzech danych dni:
obliczamy M — sumę wartości rynkowych w tym dniu (możemy zastosować funkcję SU-
MA.JEŻELI z kryterium ustawionym dla daty lub ręcznie zaznaczyć zakres sumy lub wyko-
rzystać narzędzie Sumy częściowe),
obliczamy indeks WIG według podanego wzoru, używając obliczonej powyżej wartości M
oraz stałych wartości Mb, Wb, K, podanych w treści zadania.
95.5
Celem podjęcia decyzji: ”kup”, ”sprzedaj” lub ”obserwuj” wykonamy zestawienie, w którym
dla każdej spółki umieścimy w jednym wierszu kursy zamknięcia z trzech kolejnych dni. Mo-
żemy wykorzystać tabelę przestawną, wykonaną na początkowym etapie rozwiązywania za-
dania 2 (skopiować ją do nowego arkusza, najlepiej wklejając wartości, a nie formuły) lub
wykonać tę tabelę ponownie, korzystając z danych źródłowych.
W dwóch nowych kolumnach obliczamy dla każdej spółki różnice kursów zamknięcia akcji
w kolejnych dniach:
zmiana1 = kurs_zamknięcia z dnia 2015-01-22 – kurs_zamknięcia z dnia 2015-01-21
zmiana2 = kurs_zamknięcia z dnia 2015-01-23 – kurs_zamknięcia z dnia 2015-01-22.
W następnej kolumnie umieścimy pole decyzja, które będzie zawierać słowa: ”kup”,
”sprzedaj” lub ”obserwuj”, zależnie od wartości w polach zmiana1 i zmiana2 w tym sa-
mym wierszu arkusza:
”kup” — gdy pierwsza zmiana jest dodatnia i druga zmiana jest większa od pierwszej,
”sprzedaj” — gdy pierwsza zmiany jest ujemna i druga zmiana jest mniejsza od pierwszej.
Jeśli żadna z powyższych sytuacji nie zachodzi, to warto spółkę tylko obserwować.
Wykorzystamy funkcję warunkową JEŻELI i funkcję logiczną ORAZ, która utworzy nam
iloczyn logiczny dwóch warunków.
Następnie zliczymy wystąpienia słów: „kup”, „sprzedaj” i ”obserwuj” za pomocą funkcji wa-
runkowej LICZ.JEŻELI
Zadanie 96.
96.1.
W zadaniu należy porównać strukturę wiekową ludności w dwóch latach kalendarzowych:
2013 i 2050, przedstawiając ją na wykresie punktowym.
W każdym wierszu tabeli źródłowej obliczamy łączną liczbę ludności: sumę liczby kobiet i
mężczyzn z miast oraz wsi. Następnie kopiujemy liczby ludności dotyczące roku 2050
i umieszczamy je obok wyników z roku 2013, tak aby w jednym wierszu znalazły się liczby
ludności z roku 2013 i 2050 dla wszystkich grup wiekowych od 0 do 100.
Tak przygotowane dane umożliwiają utworzenie wykresu, obejmującego dwie serie danych:
liczbę ludności w roku 2013 i 2050 w tym samym zakresie kategorii: w wieku od 0 do 100.
96.2.
Należy obliczyć stosunek liczby ludności miast do liczby ludności wsi w roku 2013 i w roku
2050.
Do tabeli źródłowej dodajemy dwie nowe kolumny: miasto i wieś. W komórkach tych
kolumn, w każdym wierszu, sumujemy liczby kobiet i mężczyzn, odpowiednio z miast i wsi.
Następnie trzeba obliczyć sumę liczb ludności miast i wsi w każdym roku uwzględniającą
wszystkie grupy wiekowe.
Wybierzemy narzędzie sumy częściowe: dla każdego roku zastosujemy funkcję Suma w polu
miasto i w polu wieś. Ukryjemy wiersze składające się na sumę częściową roku (wybie-
rając przycisk 2 na listwie z lewej strony ekranu).
Zamiast sum częściowych można po prostu użyć funkcji SUMA i ręcznie zaznaczać zakres
sumowania dla ludności miast i ludności wsi z roku 2013 i roku 2050, lecz jest to bardziej
pracochłonne.
W dwóch wierszach, przedstawiających sumy dla roku 2013 i 2050, obliczamy iloraz: suma
ludności z miast przez sumę ludności wsi. Żądaną dokładność wyników zapewniamy, wybie-
rając 2 miejsca dziesiętne w formacie liczbowym.
96.3.
Należy obliczyć średnią ważoną wieku mężczyzny w mieście.
Obok tabeli źródłowej tworzymy nową kolumnę o nazwie licznik. W jej komórkach obli-
czymy kolejne elementy licznika ze wzoru podanego w treści zadania, w każdym wierszu
iloczyn: wiek * liczba osób w tym wieku.
Następnie zastosujemy narzędzie sumy częściowe: dla każdego roku użyjemy funkcji Suma
do pola m_miasto oraz do pola licznik.
Ukryjemy wiersze składające się na sumy częściowe (za pomocą przycisku 2 na listwie
z lewej strony ekranu). W wierszach dotyczących roku 2013 i roku 2050 podzielimy wynik
sumy częściowej pola licznik przez wynik sumy częściowej pola m_miasto. Końcowe
wyniki sformatujemy z żądaną dokładnością.
96.4.
Dla każdego roku od 2013 do 2050 należy znaleźć najniższy wiek, w jakim kobiety przeważa-
ją liczebnie nad mężczyznami.
Do źródłowej tabeli danych dodajmy 4 nowe kolumny o następujących nazwach: kobiety,
mężczyżni, k>m, zmiana.
W kolumnach kobiety i mężczyżni obliczymy w każdym wierszu liczbę kobiet (łącznie
z miast i wsi) oraz liczbę mężczyzn (łącznie z miast i wsi).
W kolumnie k>m użyjemy funkcji warunkowej JEŻELI . Jeżeli w danym wierszu liczba
kobiet jest większa od liczby mężczyzn, niech funkcja umieści w komórce wartość 1, jeśli nie
— wartość 0.
W kolumnie zmiana także użyjemy funkcji warunkowej JEŻELI, która sprawdzi, czy
w bieżącym wierszu jest przewaga kobiet, a jednocześnie — czy w poprzednim wierszu nie
ma przewagi kobiet. Jeżeli ma miejsce taka sytuacja, funkcja zwróci wartość 1, w przeciw-
nym razie zwróci 0.
Wykorzystując filtr, wybierzemy teraz te wiersze, w których pole zmiana ma wartość 1.

Okazuje się, że dla niektórych lat kalendarzowych liczba kobiet w pewnym wieku zaczyna
przewyższać liczbę mężczyzn, lecz ta przewaga nie jest trwała. W grupie o rok starszej znów
przeważają mężczyźni, a w następnej grupie wiekowej — znów kobiety. Aby wyznaczyć dla
każdego roku kalendarzowego najmłodszy wiek kobiet, w którym ich liczba przekracza licz-
bę mężczyzn, można powyższe wyniki filtru skopiować do nowego arkusza i użyć narzędzia
sumy częściowe: dla każdej zmiany w polu rok użyć funkcji Minimum w polu wiek.
96.5.
Należy wyznaczyć w każdym roku kalendarzowym liczbę osób należących do trzech grup
wiekowych: młodzieży (0-18), osób w wieku produkcyjnym (19-67) i emerytów (68-100).
Przede wszystkim zsumujemy liczbę kobiet i mężczyzn z miast oraz wsi w każdym wierszu
źródłowej tabeli danych. W ten sposób nasza tabela zyska dodatkową kolumnę, nazwijmy ją
razem.
Następnie utworzymy nową kolumnę o nazwie grupa. Za pomocą funkcji warunkowej JE-
ŻELI umieścimy komórkach tej kolumny jedną z liter: m (jak młodzież), p (produkcyjni) lub
e (emeryt), zależnie od pola wiek w tym wierszu tabeli.
Następnie wykonamy tabelę przestawną: w nagłówkach wierszy umieścimy pole rok,

w nagłówkach kolumn — pole grupa, a jako wartości danych przyjmiemy pole
razem.W utworzonej już tabeli przestawnej możemy zmienić kolejność kolumn, aby ustawić
je rosnąco według wieku: najpierw młodzież, później osoby w wieku produkcyjnym, na koń-
cu emerytów. W tym celu zaznaczamy komórkę nagłówka kolumny emerytów (z literą „e”),
ustawiamy kursor na krawędzi komórki i ciągniemy w prawo na nowe miejsce.
Na podstawie zawartości tabeli przestawnej wykonujemy wykres kolumnowy skumulowany.
Aby obliczyć procent osób w wieku produkcyjnym w kolejnych latach, utworzymy nową ko-
lumnę obok tabeli przestawnej. Wyznaczymy w niej dla każdego roku, stosunek liczby osób
w wieku produkcyjnym do liczby wszystkich osób w tym roku. Dla całej tej kolumny wybie-
rzemy format % liczb, podając wyniki obliczeń z dokładnością do 0 cyfr po przecinku.
Zadanie 97.
wiersz 1 zawierał nagłówki kolumn, a dane o stopie bezrobocia w kolejnych miesiącach znaj-
dowały się w kolumnach B-M.
97.1.
Rozwiązanie pierwszego zadania uzyskamy, wykorzystując funkcję LICZ.JEŻELI do wy-
znaczenia liczby miesięcy, w których stopa bezrobocia jest większa od 10:
=LICZ.JEŻELI($B$2:$M$71;">10"),
Zakres danych w powyższej formule stanowią wszystkie komórki z miesięcznymi stopami
bezrobocia ($B$2:$M$71), zaś napis ”>10” oznacza wyrażenie logiczne, określające, które
komórki będą uwzględniane przy zliczaniu. Należy pamiętać, że wszelkie kryteria zawierają-
ce symbole matematyczne lub logiczne (a także tekstowe) należy ująć w podwójny cudzy-
słów(”).
97.2.
W tym zadaniu musimy podać najniższą i najwyższą średnią roczną stopę bezrobocia oraz
rok, w którym zostałe ony odnotowane. W tym celu dodajemy kolejną kolumnę Średnia
roczna stopa bezrobocia i w komórce N2 budujemy formułę =ŚREDNIA(B2:M2),
którą przekopiowujemy do pozostałych komórek w kolumnie. Zestawienie sortujemy maleją-
co ze względu na otrzymane średnie, dzięki czemu na pierwszej pozycji znajdzie się rok
z najniższą średnią roczną stopą bezrobocia, a na ostatniej pozycji rok z najwyższą średnią.
97.3.
Sporządzenie wykresu rozpoczynamy od przygotowania danych. W tym celu dodajemy dwie
kolumny, w których wyznaczamy odpowiednio minimalną (kolumna B) i maksymalną (ko-
lumna C) miesięczną stopę bezrobocia dla każdego roku.
Na podstawie otrzymanego zestawienia:
wstawiamy wykres liniowy:

97.4.
W zadaniu mamy znaleźć najdłuższy nierosnący ciąg miesięcznych stóp bezrobocia
w kolejnych miesiącach. Wykonamy to, budując formułę logiczną, w której dla każdego mie-
siąca wyznaczamy największą długość ciągu nierosnącego, w którym dany miesiąc jest ostat-
nim elementem (styczeń 1945 roku ma wartość początkową równą 0). Z uwagi na sposób
rozmieszczenia danych formuła ta ma dwa warianty:
• dla miesięcy od lutego do grudnia: =JEŻELI(B2>=C2;O2+1;1);
• dla stycznia: =JEŻELI(M2>=B3;Z2+1;1).
Wielkość najdłuższego nierosnącego ciągu miesięcznych stóp bezrobocia w kolejnych mie-

siącach jest maksymalna wartość z zakresu (=MAX(O2:Z71)). Miesiąc i rok końca znale-
zionego ciągu odnajdujemy, wyszukując wyznaczoną wcześniej wartość maksimum w tym
samym zakresie komórek, i na tej podstawie znajdujemy rozwiązanie.
97.5.
Rozwiązanie rozpoczynamy od dodania kolumny Czy większe w każdym miesią-
cu? i zbudowania w komórce N3 formuły logicznej, sprawdzającej dla danego roku, czy sto-
pa bezrobocia w każdym jego miesiącu byłą większa niż w tym samym miesiącu roku po-
przedniego:
=JEŻELI(ORAZ(B3>B2;C3>C2;D3>D2;E3>E2;F3>F2;G3>G2;H3>H2;I3>I2;
J3>J2;K3>K2;L3>L2;M3>M2);1;0)
Sumując wartości w kolumnie N (=SUMA(N3:N71)), otrzymamy szukaną liczbę lat.

Zadanie 100.
Po wczytaniu danych do tabel oraz ustaleniu związków między tabelami (Relacje) można
przystąpić do rozwiązania zadania.
100.1.
W tym zadaniu do utworzenia zapytania potrzebne są 2 tabele: Listy oraz Punktacja.
Z pierwszej tabeli wybieramy nazwę listy zadań, a z drugiej tabeli — liczbę punktów. Po-
nieważ chcemy policzyć średnią liczbę punktów dla każdej listy, nazwy list grupujemy, a dla
pola punkty z tabeli Punktacja wybieramy Średnia.
Zauważmy jeszcze, że średnie wartości mają być podane z dokładnością do dwóch miejsc po
przecinku. Można to zrobić, np. ustawiając właściwości pola punkty w arkuszu właściwo-
ści: wybieramy format stałoprzecinkowy z dwoma miejscami po przecinku.
100.2.
Do zbudowania zapytania potrzebujemy wszystkich tabel. Musimy wybrać imiona i nazwiska
osób (tabela Osoby) oraz nazwę listy (tabela Listy). Ponieważ lista ma rozpoczynać się od
litery „P”, w wierszu filtrującym (Kryteria) wystarczy wpisać: Like "P*". Dodatkowo
mamy wybrać osoby, które spóźniły się z oddaniem listy o 14 dni lub więcej. Ponieważ wie-
my, kiedy osoby przesyłały zadania oraz jaki był termin oddania listy zadań, wystarczy zba-
dać różnicę tych dat. Można to zrobić poprzez zbudowanie odpowiedniego wyrażenia. Na-
stępnie w kryteriach ustawiamy, że obliczona różnica ma być większa bądź równa 14.
100.3.
Zadanie można wykonać na kilka sposobów. Jeśli wybierzemy narzędzie bazodanowe, to naj-
prościej jest utworzyć jedną kwerendę, wybierającą osoby, których suma punktów mieści się
w zadanym przedziale, a następnie odczytać, ile takich osób było (sprawdzając liczbę rekor-
dów pojawiających się w wyniku uruchomienia zapytania). Poniżej prezentujemy kwerendę
wyznaczającą liczbę osób z oceną cztery. Analogicznie wyznaczamy pozostałe wartości.
100.4.
Zadanie można rozwiązać na 2 sposoby. W pierwszym przypadku można dla każdej grupy
obliczyć, ile osób otrzymało 10, 11, 12 punktów. W rezultacie trzeba zrobić 15 kwerend, co
jest dość czasochłonne. Można też wykorzystać kwerendę krzyżową, która pozwoli wykonać
czytelne zestawienie. Przy tworzeniu takiej kwerendy (Tworzenie → Projekt kwerendy) wy-
bieramy z karty Projektowanie typ kwerendy Krzyżowa. Pole punkty z tabeli Punktacje
ustawiamy jako nagłówek wiersza, pole grupa z tabeli Osoby — jako nagłówek kolumny.
Natomiast identyfikatory osób (id_osoby) ustawimy w wierszu Krzyżowe jako wartość.
Dodatkowo chcemy, aby punktacja uwzględniała tylko 10, 11 oraz 12 punktów, dlatego doda-
jemy odpowiednie kryterium.
100.5.
W tym zadaniu trzeba zwrócić uwagę na sformułowanie polecenia: nie chodzi o to, żeby po-
dać osoby, które nie wysłały żadnej listy zadań, ale o osoby, które nie wysłały co najmniej
jednej listy zadań. Ponieważ wszystkich list zadań jest 11, wystarczy sprawdzić, kto oddał
mniej niż 11 list zadań.
Trzeba jednak pamiętać o tym, że takie podejście nie gwarantuje, że znajdziemy osobę, która
nie oddała żadnej listy zadań. Żeby sprawdzić, czy jest taka osoba, można np. napisać zapyta-
nie w języku SQL, w którym wybierzemy te imiona i nazwiska osób, których identyfikatory
nie występują w tabeli Punktacja:
SELECT Osoby.nazwisko, Osoby.imie
FROM Osoby INNER JOIN Punktacja
ON Osoby.id_osoby = Punktacja.id_osoby
WHERE Osoby.id_osoby NOT IN
SELECT Punktacja.id_osoby FROM Punktacja)
ORDER BY Osoby.nazwisko;
Zadanie 101.
Zadanie rozwiążemy za pomocą MS Access. Zawartości plików osoby.txt, zaje-
cia.txt i wejścia.txt wczytamy do tabel Osoby, Zajecia i Wejscia, które po-
łączymy odpowiednimi relacjami (szczegóły pozostawiamy czytelnikowi).
101.1.
W zadaniu należy obliczyć liczbę kobiet i mężczyzn uczestniczących w zajęciach Fitness
TBC. Do uzyskania odpowiedzi potrzebne nam są dane z trzech tabel:
• Id_uzytkownika z tabeli Wejscia — do zliczenia liczby wejść,
• rodzaj zajęć z tabeli Zajecia,
• płeć uczestnika zajęć z tabeli Osoby.
Zadanie rozwiążemy w dwóch krokach. W kroku pierwszym utworzymy pomocniczą kwe-
rendę grupującą użytkowników według pola Id_uzytkownika, aby być pewnym, że poli-
czymy każdą osobę jednokrotnie. W kwerendzie uwzględnimy tylko uczestników zajęć Fit-
ness TBC. Widok projektu tej kwerendy prezentujemy poniżej:
W kroku drugim tworzymy kwerendę, dla której jako źródło danych wybieramy utworzoną
wcześniej kwerendę pomocniczą uczestnicy zajęć Fitness TBC i ich płeć.
Następnie grupujemy użytkowników według pola płeć i używamy funkcji Policz do zlicze-
nia liczby wejść.
101.2.
Do rozwiązania zadania wykorzystamy złączenie wszystkich trzech tabel: Osoby, Wejscia
i Zajecia, które gwarantuje nam, że każde wejście na zajęcia jest uwzględnione jednokrot-
nie. Jeśli pogrupujemy te wejścia według nazw obiektu i zsumujemy ceny wejść, uzyskamy
poprawnie wyliczony koszt zajęć.
101.3.
Aby rozwiązać zadanie, zliczymy liczbę wejść poszczególnych osób na dowolne zajęcia
w dniu 16 kwietnia oraz podamy nazwiska i imiona osób, dla których liczba wejść jest więk-
sza od 1. W tym celu tworzymy poniższą kwerendę:
101.4.
W kwerendzie zliczamy liczbę osób uczestniczących w poszczególnych zajęciach i prezentu-
jemy rodzaj zajęć oraz nazwę obiektu, w którym były one prowadzone. Uzyskane wyniki sor-
tujemy malejąco i ustalamy, że kwerenda ma zwracać tylko pierwszy wiersz, zawierający
największą liczbę uczestników. W tym celu na karcie Projektowanie ustawiamy wartość
parametru Zwróć na 1.
101.5.
W kwerendzie zliczamy liczbę wejść na zajęcia oraz grupujemy i sortujemy rosnąco dane
według kolumny Obiekt z tabeli Zajecia.
Zadanie 102.
102.1.
W tym zadaniu wystarczy wyfiltrować zdjęcia dodane między 1 stycznia a 31 grudnia 2014
(klauzula WHERE), a następnie podać ich liczbę (klauzula COUNT). Odpowiednia kwerenda
SQL wygląda następująco:
SELECT COUNT(Zdjecia.ID_zdjecia) AS LiczbaZdjec

FROM Zdjecia
WHERE (((Zdjecia.Data_dodania)>=#1/1/2014# AND (Zdje-
cia.Data_dodania)<=#12/31/2014#));
102.2.
Tutaj konieczne jest połączenie tabeli znajomosci z tabelą uzytkownicy. Dla każdej znajomo-
ści — wiersza bazy przechowującego dwa identyfikatory użytkowników — chcemy znaleźć
imiona użytkowników ukrywających się pod tymi identyfikatorami. Połączymy zatem tabelę
znajomosci z dwiema kopiami tabeli uzytkownicy dwukrotnie, raz według pola Znajomy_1,
drugi raz według pola Znajomy_2:
Teraz już wystarczy wyfiltrować wiersze, w których obaj przyłączeni użytkownicy mają tak
samo na imię.
SELECT Uzytkownicy.Imie, Uzytkownicy.Nazwisko, Uzytkownicy.Kraj,

Uzytkownicy_1.Imie, Uzytkownicy_1.Nazwisko, Uzytkownicy_1.Kraj
FROM (Znajomosci INNER JOIN Uzytkownicy ON Znajomosci.Znajomy_1 = Uzytkowni-
cy.ID_uzytkownika) INNER JOIN Uzytkownicy AS Uzytkownicy_1 ON Znajomo-
sci.Znajomy_2 = Uzytkownicy_1.ID_uzytkownika
WHERE (((Uzytkownicy.Imie)=[Uzytkownicy_1].[Imie]));
102.3.
Oczywiste jest, że należy połączyć tabele uzytkownicy oraz zdjecia po wspólnym polu prze-
chowującym ID użytkownika. Powstałą złączoną tabelę trzeba teraz zgrupować według na-
zwy kraju, licząc dla każdej nazwy liczbę wierszy:
SELECT TOP 10 Uzytkownicy.Kraj, Count(Zdjecia.ID_zdjecia) AS Liczba_Zdjec

FROM Uzytkownicy INNER JOIN Zdjecia
ON Uzytkownicy.ID_uzytkownika = Zdjecia.Uzytkownik
GROUP BY Uzytkownicy.Kraj
ORDER BY Count(Zdjecia.ID_zdjecia) DESC;
Na końcu sortujemy tabelę według liczby zdjęć i ograniczamy wyniki do pierwszych dziesię-
ciu (klauzula TOP lub LIMIT albo odpowiednia opcja w MS Access), zgodnie z poleceniem
zadania.
102.4.
Znowu łączymy tabele uzytkownicy oraz zdjecia. Tym razem jednak chcemy dla każdego
zdjęcia obliczyć liczbę pikseli, czyli jego szerokość pomnożoną przez wysokość:
SELECT TOP 1 Uzytkownicy.Imie, Uzytkownicy.Nazwisko, Zdjecia.Wysokosc, Zdje-

cia.Szerokosc
FROM Uzytkownicy INNER JOIN Zdjecia
ON Uzytkownicy.ID_uzytkownika = Zdjecia.Uzytkownik
ORDER BY Zdjecia.[Szerokosc]*[Wysokosc] DESC;
Zwracamy tylko jeden, najlepszy wynik.
102.5.
Zadanie to wymaga nieco więcej pracy niż poprzednie. Jednym z możliwych sposobów roz-
wiązania go jest znalezienie dla każdego użytkownika, najwcześniej dodanego zdjęcia oraz
najwcześniej nawiązanej znajomości. Będą nas interesowali ci użytkownicy, dla których data
pierwszego zdjęcia jest wcześniejsza (pierwsze zdjęcie pojawiło się wcześniej niż pierwsza
znajomość).
Najwcześniejszą datę zdjęcia wyznaczamy, łącząc tabelę uzytkownicy z tabelą zdjecia, grupu-
jąc po ID_uzytkownika i biorąc minimum każdej grupy.
Najwcześniejszą zawartą znajomość można zrobić podobnie, napotykamy tutaj na dodatkową
trudność — czy połączyć pole ID_uzytkownika z polem Znajomy_1 czy Znajomy_2. Przy
każdym z tych połączeń dostaniemy inną najwcześniejszą datę — jedna będzie odpowiadała
pierwszej znajomości, w której użytkownik występuje jako Znajomy_1, druga zaś występo-
waniu jako Znajomy_2. Potrzebujemy więc obu tych dat, a szukać będziemy tych użytkowni-
ków, którzy dodali zdjęcie wcześniej niż wypada którakolwiek z nich. Połączmy użytkowni-
ków ze znajomymi i zdjęciami w jednej kwerendzie:
Pomocnicza kwerenda, która liczy trzy najwcześniejsze daty (datę dodania zdjęcia jako Da-
ta_pierwszego_zdjecia, zawarcia znajomości jako Data_zawarcia_1 oraz Data_zawarcia_2),
wyglądać może tak:

Min(Zdjecia.Data_dodania) AS Data_pierwszego_zdjecia,
Min(Znajomosci.Data_znajomosci) AS Data_zawarcia_1,
Min(Znajomosci_1.Data_znajomosci) AS Data_zawarcia_2
FROM ((Znajomosci INNER JOIN Uzytkownicy ON Znajomosci.Znajomy_1 = Uzytkow-
nicy.ID_uzytkownika) INNER JOIN Znajomosci AS Znajomosci_1 ON Uzytkowni-
cy.ID_uzytkownika = Znajomosci_1.Znajomy_2) INNER JOIN Zdjecia ON Uzytkowni-
cy.ID_uzytkownika = Zdjecia.Uzytkownik
GROUP BY Uzytkownicy.Imie, Uzytkownicy.Nazwisko, Uzytkownicy.Kraj, Uzytkowni-
cy.ID_uzytkownika;
Przy okazji od razu filtrujemy wyniki zapytania, aby znaleźć tylko mężczyzn, a dla każdego
z nich podajemy imię, nazwisko oraz kraj. Tę pomocniczą kwerendę nazwiemy e_pom i bę-
dziemy jej używać do dalszych operacji.
Teraz wystarczy wyfiltrować tych użytkowników, dla których Data_pierwszego_zdjecia jest

wcześniejsza zarówno od Data_zawarcia_1, jak i Data_zawarcia_2:
SELECT "ID_uzytkownika", "Imie", "Nazwisko", "Kraj" FROM "e_pom" WHERE "Da-

ta_zawarcia_1" > "Data_pierwszego_zdjecia"AND "Data_zawarcia_2" > "Da-
ta_pierwszego_zdjecia" ORDER BY "Nazwisko" ASC
Na tym w zasadzie moglibyśmy zakończyć omówienie, ale zwróćmy uwagę na pewną subtel-
ność: mogłoby się jednak zdarzyć, że ten sposób nie dałby dobrej odpowiedzi! W podanych
plikach wejściowych taka sytuacja wprawdzie nie występuje, ale wyobraźmy sobie, że któryś
użytkownik nigdy nie występuje w tabeli znajomosci jako Znajomy_2, a zawsze — jako Zna-
jomy_1. Przy domyślnym sposobie połączenia (wewnętrznym) nie pojawiłby się on w ogóle
w kwerendzie e_pom.
Żeby zadanie zostało rozwiązane prawidłowo, połączenia w pierwszej kwerendzie musiałyby
być połączeniami zewnętrznymi, przy których każdy użytkownik pojawia się jako rekord
w kwerendzie, być może z pustą wartością w niektórych kolumnach (w tym wypadku na
przykład Data_zawarcia_2).
(wynik kwerendy dla nieco innych danych wejściowych, w których Sebastian Quispe nie występuje jako Znajo-
my_2)
Min(Zdjecia.Data_dodania) AS Data_pierwszego_zdjecia,
Min(Znajomosci.Data_znajomosci) AS Data_zawarcia_1,
Min(Znajomosci_1.Data_znajomosci) AS Data_zawarcia_2
FROM ((Znajomosci RIGHT JOIN Uzytkownicy ON Znajomosci.Znajomy_1 = Uzytkow-
nicy.ID_uzytkownika) LEFT JOIN Znajomosci AS Znajomosci_1 ON Uzytkowni-
cy.ID_uzytkownika = Znajomosci_1.Znajomy_2) INNER JOIN Zdjecia ON Uzytkowni-
cy.ID_uzytkownika = Zdjecia.Uzytkownik
GROUP BY Uzytkownicy.Imie, Uzytkownicy.Nazwisko, Uzytkownicy.Kraj, Uzytkowni-
cy.ID_uzytkownika, Uzytkownicy.Plec
HAVING (((Uzytkownicy.Plec)='M'));
Trzeba tę możliwość uwzględnić też w drugiej kwerendzie:
SELECT e_pom.Imie, e_pom.Nazwisko, e_pom.Kraj, e_pom.Data_zawarcia_1,

e_pom.Data_zawarcia_2
FROM e_pom
WHERE
(e_pom.Data_zawarcia_1>[Data_pierwszego_zdjecia] OR e_pom.Data_zawarcia_1 IS
NULL) AND
(e_pom.Data_zawarcia_2>[Data_pierwszego_zdjecia] OR e_pom.Data_zawarcia_2 IS
NULL)
ORDER BY e_pom.Nazwisko;
Zadanie 103.
Po wczytaniu danych do tabel oraz ustaleniu związków między tabelami (Relacje) możemy
103.1.
W zadaniu tym należy przygotować odpowiedź na pytanie, jakie jest nazwisko, imię oraz rok
urodzenia pacjenta, któremu wykonano najwięcej zdjęć RTG. Należy podać też liczbę zdjęć
tego pacjenta. Aby przygotować stosowną kwerendę, potrzebujemy pól Nazwisko i Imie
z tabeli pacjenci (grupujemy według tych pól) oraz pola Id_badanie z tabeli ba-
dania (stosujemy funkcję Policz).
Niezbędne w kwerendzie jest także pole Rok_ur, niestety nie ma takiego pola w żadnej
z tabel. Możemy jednak to pole stworzyć, a jego zawartość wyliczyć, korzystając z zawartej
w treści zadania wskazówki, że dwie pierwsze cyfry numeru PESEL to rok urodzenia.
W tym celu konstruujemy zawartość pola, korzystając z funkcji Left(). Argumentem funk-
cji jest PESEL, z którego pobieramy 2 pierwsze znaki.
Musimy także pamiętać, aby pole Id_badanie posortować malejąco. Wówczas na górze
tabeli znajdzie się pacjent, któremu wykonano najwięcej badań. Jako wynik możemy zwrócić
jeden rekord, zaznaczając w konfiguracji kwerendy (w widoku projektu kwerendy, karta Pro-
jektowanie):
103.2
W zadaniu tym tworzymy zestawienie, zawierające informacje o sumie kosztów zdjęć RTG
poniesionych przez poszczególne oddziały NFZ. Przygotowujemy kwerendę podsumowującą
i wybieramy do niej pola NFZ z tabeli pacjenci (grupujemy według tego pola) oraz pole
Cena_Badania z tabeli RTG (wybierając dla tego pola funkcję Suma).
Zestawienie sortujemy malejąco ze względu na sumę kosztów.
103.3.
Zadanie to podzielono na 2 części.
Podpunkt a)
W tej części należy podać nazwę zdjęcia RTG, które wykonano najwięcej razy,
i odpowiedzieć też, ile razy wykonano dane badanie. Przygotowujemy kwerendę podsumo-
wującą, wybierając do niej pola Nazwa_Badania z tabeli Badania (grupujemy według
tego pola) oraz pole Id_badanie z tabeli Badania, dla którego wybieramy funkcję Po-
licz. Aby kwerenda zwracała odpowiedni wynik (tj. nazwę zdjęcia RTG, które wykonano
najwięcej razy), trzeba wyniki posortować malejąco według pola Cena_Badania i zwrócić
jeden rekord, zaznaczając w konfiguracji kwerendy:
Podpunkt b)
W tej części trzeba podać nazwę zdjęcia RTG, które wykonano u największej liczby pacjen-
tów, oraz liczbę pacjentów, u których wykonano dane badanie. Zadanie rozwiązujemy dwu-
etapowo.
Najpierw przygotowujemy kwerendę określającą, które badanie wykonywano najczęściej. To
kwerenda podsumowująca. Wybieramy do niej pola: PESEL z tabeli Pacjenci, Na-
zwa_Badania z tabeli RTG (grupujemy według tych pól) oraz Id_Badanie z tabeli RTG
(wartości w tym polu zliczamy, stosując funkcję Policz).
Na bazie tak przygotowanej kwerendy możemy już ustalić, które badanie wykonywano naj-
częściej. Wystarczy teraz przygotować kwerendę podsumowującą na bazie kwerendy pomoc-
niczej. Wybieramy z niej pola Nazwa_badania oraz PESEL, grupując według pierwszego
pola i zliczając wystąpienia w drugim polu.
Pamiętamy o sortowaniu malejąco pola zliczającego PESEL-e i wyświetleniu 1 rekordu, za-

znaczając w konfiguracji kwerendy:
103.4.
W zadaniu mamy podać liczbę kobiet oraz liczbę mężczyzn, którym wykonano zdjęcia RTG.
Wystarczy przygotować kwerendę podsumowującą opartą na tabeli Pacjenci.
Z tabeli wybieramy pola Plec (grupujemy według tego pola) i zliczamy numery PESEL wy-
bierając funkcję Policz dla pola PESEL.
103.5.
W zadaniu tym należy utworzyć zestawienie zawierające numer dziesięciolecia oraz liczbę
pacjentów urodzonych w tym dziesięcioleciu dla okresu od roku 1900 do 1999. Pamiętając, że
pierwsze dziesięciolecie to okres 1900–1909, a drugie dziesięciolecie to okres 1910–1919
wystarczy wziąć pod uwagę pierwszą liczbę z numeru PESEL pacjenta. Tworzymy pole
Nr_dziesięciolecia i korzystamy z funkcji
Nr_dziesieciolecia: Left([Pacjenci]![PESEL];1)+1
W drugim poluzliczamy dla danego dziesięciolecia numery PESEL pacjentów.
Zadanie 104.
W tabeli Leki_refundowane zapisano zestawienie leków, które są częściowo refundowa-
ne przez fundusz zdrowia; nie wszystkie leki z tego zestawienia były wypisywane przez leka-
rzy przychodni w kontrolowanym okresie. Kluczem głównym tej tabeli jest pole Kod_leku.
Leki należą do różnych grup, grupy leków zostały wymienione w tabeli Grupy_lekow,
kluczem głównym tabeli jest Id_grupy. Jedna recepta może zawierać maksymalnie pięć
leków. Jeśli na jednej recepcie wypisano kilka leków, to identyfikatory recept w tabeli Re-
cepty powtarzają się, dlatego pole Id_recepty nie może być kluczem w tej tabeli.
Tabele połączone są relacjami jeden do wielu:
104.1.
W pierwszym zadaniu należy dla każdego dnia policzyć liczbę recept o niepowtarzających się
identyfikatorach. Aby wyeliminować powtarzające się identyfikatory, można skonstruować
kwerendę pomocniczą:
SELECT Recepty.Data, Recepty.ID_recepty

FROM Recepty
GROUP BY Recepty.Data, Recepty.ID_recepty;
w której usuniemy je poprzez grupowanie. Dalej, korzystając z tej kwerendy, policzymy dla
każdego dnia liczbę niepowtarzających się identyfikatorów:
SELECT pomzad 1.Data, Count(pomzad 1.ID_recepty) AS PoliczOfID_recepty

FROM pomzad 1
GROUP BY pomzad 1.Data
ORDER BY Count(pomzad 1.ID_recepty) DESC;
Inny sposób postępowania to skorzystanie z klauzuli SELECT DISTINCT (wybierz niepo-
wtarzające się identyfikatory recept).
SELECT r.Data, count(*)
FROM (SELECT DISTINCT recepty.ID, recepty.Data FROM recepty) AS r
GROUP BY r.Data
ORDER BY count(*) DESC
LIMIT 1
104.2.
Konstruując odpowiedź do zadania, wykorzystamy dane z dwóch tabel: Grupy_leków
i Leki_refundowane. Dla każdej grupy leków policzymy wszystkie leki z tej grupy przy
założeniu, że cena refundowana wynosi 0 zł. Ponadto należy wybrać grupę, w której znajduje
się najwięcej leków refundowanych w 100%, dlatego zliczone kody leków należy posortować
malejąco. Pierwszy wiersz w zestawieniu stanowi odpowiedź do zadania.

SELECT grupy_lekow.nazwa_grupy
FROM leki_refundowane
JOIN grupy_lekow ON grupy_lekowId_grupy = leki_refundowane.Id_grupy
WHERE leki_refundowane.Cena_refundowana = 0
GROUP BY grupy_lekow.Nazwa_grupy
ORDER BY COUNT(*)
LIMIT 1
104.3.
Aby podać dla każdego miesiąca liczbę wydanych recept, można skorzystać z kwerendy po-
mocniczej do zadania pierwszego (która usuwa powtarzające się identyfikatory recept). Za
pomocą funkcji MONTH wyodrębniamy z daty miesiąc. Następnie dla każdego miesiąca zli-
czamy liczbę niepowtarzających się identyfikatorów recept.
W drugiej kwerendzie obliczymy sumaryczną wartość wszystkich leków z recept wypisanych

w kolejnych miesiącach. Dokonujemy grupowania według miesięcy, zaś cenę detaliczną wy-
pisanych leków sumujemy.

SELECT w.mc, COUNT(*), SUM(w.sumw)
FROM ( SELECT recepty.ID_recepty, MONTH(recepty.Data) AS mc,
SUM(leki_refundowana.Cena_detaliczna) AS sumw FROM recepty join leki_refundowane
ON leki_refundowane.Kod_leku = recepty.Kod_leku GROUP BY recepta.id_recepty,
MONTH(recepty.Data)) AS w
GROUP BY w.mc
104.4.
Aby podać cenę detaliczną najdroższego leku, na który wypisano receptę, należy wziąć pod
uwagę wszystkie trzy tabele połączone ze sobą relacjami.
Połączenie z tabelą Recepty zapewnia nam wybranie leku wypisanego (nie dowolnego).
Z tabeli Leki_refundowane wybieramy cenę detaliczną (największą), a z tabeli Gru-
py_leków wybieramy nazwę grupy, do jakiej należy najdroższy lek.

SELECT leki_refundowane.Cena_detaliczna, grupy_lekow.Nazwa_grupy
FROM leki_refundowane
JOIN grupy_lekow ON grupy_lekow.Id_grupy = leki_refundowane.Id_grupy
JOIN recepty ON recepty.Kod_leku = leki_refundowane.Kod_leku
ORDER BY leki_refundowane.Cena_detaliczna DESC
LIMIT 1
104.5.
Dla każdej recepty (rozróżniane są one po identyfikatorach) wybieramy datę jej wystawienia
i obliczamy sumę z wyrażenia Cena_detaliczna–Cena_refundowana. Następnie
zakładamy warunek, który wybiera sumy wyższe niż 2000. Na koniec zestawienie należy
posortować rosnąco według dat.

SELECT recepty.Id_recepty, recepty.Data, SUM(leki_refundowane.Cena_detaliczna –

leki_refundowane.Cena_refundowana)
FROM recepty
JOIN leki_refundowane ON leki_refundowane.Kod_leku = recepty.Kod_leku
GROUP BY recepty.Id_recepty, recepty.Data
HAVING SUM (leki_refundowane.Cena_detaliczna –
leki_refundowane.Cena_refundowana) > 2000
ORDER BY recepty.Data
Zadanie 105.
Zadanie rozwiążemy z pomocą MS Access. Zawartości plików osoby.txt, zamowie-
nia.txt i rosliny.txt wczytamy do tabel Osoby, Zamowienia i Rosliny, które
połączymy odpowiednimi relacjami (szczegóły pozostawiamy czytelnikowi).
105.1.
Do rozwiązania zadania wykorzystamy dane ze wszystkich trzech tabel:
• Id_klienta z tabeli Osoby, niezbędne dla zliczenia, ile faktur otrzymali poszcze-
gólni klienci,
• datę zamówienia z tabeli Zamowienia, aby pogrupować zamówienia według dat
i uzyskać informację o liczbie wszystkich wystawionych faktur,
• liczbę sadzonek z tabeli Zamowienia i cenę sadzonki z tabeli Rosliny, aby obli-
czyć wartość poszczególnych zamówień.
Zadanie rozwiążemy w trzech krokach. W pierwszym kroku utworzymy pomocniczą kweren-
dę o nazwie wartości pozycji zamowien, przy pomocy której obliczymy wartości
poszczególnych zamówień. W kwerendzie tej pogrupujemy wiersze według identyfikatorów
klientów, dat, liczb sadzonek, cen oraz dodamy nową kolumnę z danymi dotyczącymi warto-
ści każdej pozycji zamówienia. Wartość pozycji zamówienia obliczymy jako iloczyn liczby
zamówionych sadzonek i ich ceny.
W kroku drugim utworzymy kwerendę zadanie 1a, w której zsumujemy wartości pozycji
zamówienia dla każdego klienta i każdego dnia. W ten sposób dowiemy się, ile wystawiono
faktur i jakie były ich wartości. Jako źródło danych wskażemy kwerendę pomocniczą war-
tości pozycji zamowien. Wyniki posortujemy malejąco według kolumny Wartosc,
aby łatwo można było odczytać, jaka jest największa wartość faktury. Liczba wierszy w tabeli
z wynikami kwerendy zadanie 1a stanowi odpowiedź na pytanie o liczbę wystawionych
faktur.
W kroku trzecim skorzystamy z wyników kwerendy zadanie 1a. Utworzymy kwerendę

zadanie 1b, przy pomocy której zliczymy, ile faktur otrzymał każdy z klientów, i wybie-
rzemy tych, którzy otrzymali więcej niż jedną fakturę. Liczba wierszy zestawienia utworzo-
nego przez kwerendę zadanie 1b jest odpowiedzią na pytanie, ilu klientów otrzymało wię-
cej niż jedną fakturę (faktura dla każdego klienta wystawiana jest na zakończenie dnia za
wszystkie dokonane przez niego zamówienia, zatem różne daty oznaczają różne faktury). Na
poniższym rysunku widzimy, że na dole zestawienia wyświetlana jest informacja o liczbie
wierszy i numerze wiersza bieżącego: „Rekord: 1 z 33”.
105.2.
W rozwiązaniu wykorzystamy dane:
• nazwę miasta z tabeli Osoby,
• liczbę porządkową z tabeli Zamowienia, aby zliczyć liczbę pozycji,
• okres kwitnienia z tabeli Rosliny, aby wskazać rośliny, których dotyczą zamówie-
nia.
Utworzymy kwerendę, w której pogrupujemy wiersze według nazwy miasta, zliczymy liczbę
pozycji i wybierzemy rośliny kwitnące tylko w okresie VII-VIII.
105.3.
Do utworzenia wymaganego w zadaniu zestawienia potrzebujemy następujących danych:
• nazwiska i imienia z tabeli Osoby,
• liczby sadzonek z tabeli Zamowienia,
• nazwy rośliny oraz koloru kwiatów z tabeli Rosliny.
Utworzymy kwerendę według poniższego projektu, zaznaczając w kryteriach, że interesuje
nas liczba sadzonek większa niż 10 i kolor kwiatów bialo-liliowe.
105.4.
Aby odpowiedzieć na pytanie postawione w zadaniu, należy ustalić odpowiedni rodzaj złą-
czenia dla tabel Rosliny i Zamowienia (patrz poniższy rysunek). Szukamy roślin, które
nie zostały uwzględnione w żadnym zamówieniu, czyli takich wierszy, dla których identyfi-
kator rośliny w tabeli Rosliny nie ma odpowiednika w tabeli Zamowienia. Zmieniamy
własności sprzężenia tabel tak, jak pokazano na rysunku, i w kwerendzie wskazujemy, że
interesują nas wiersze tabeli Rosliny, dla których w tabeli Zamowienia wartości identy-
fikatora są nieokreślone (Null).
105.5.
W rozwiązaniu zadania pogrupujemy wiersze tabeli Rosliny (złączonej przez pole
Id_rosliny z tabelą Zamowienia) według rozmiaru doniczek i w tabeli Zamowienia
zliczymy pozycje odpowiadające zamówieniom roślin w poszczególnych rozmiarach doni-
czek.
Zadanie 106.
Importujemy dane z plików tekstowych do tabel.
• z pliku obserwacje.txt tworzymy tabelę Obserwacje, w której pola pocza-
tek i koniec są typu Data/Godzina, pola ID_gatunku, ID_lokalizacji
i liczebnosc są liczbami całkowitymi, a pole zachowanie jest tekstowe,
• z pliku gatunki.txt tworzymy tabelę Gatunki, w której pole ID_gatunku jest
liczbą całkowitą, a pozostałe pola są tekstowe.
• z pliku lokalizacje.txt tworzymy tabelę Lokalizacje, w której pole
ID_lokalizacji jest liczbą całkowitą, a pozostałe pola są tekstowe.
Jako pola kluczowe w tabelach wybieramy:
• w tabeli Gatunki: pole ID_gatunku,
• w tabeli Lokalizacje: pole ID_lokalizacji.
• W tabeli Obserwacje zgadzamy się na utworzenie dodatkowego pola Identy-
fikator, które będzie jednocześnie przechowywać numer rekordu w tabeli.
W programie Microsoft Access możemy od razu ustawić i zapisać relacje tabel:
• pole ID_lokalizacji połączy tabele: Lokalizacje i Obserwcje;
• pole ID_gatunku połączy tabele: Gatunki i Obserwcje.
106.1
Należy podać nazwy zwyczajowe trzech gatunków najczęściej obserwowanych ptaków.
Dla każdego gatunku będziemy zliczać identyfikatory obserwacji, które dotyczyły tego ga-
tunku. Niech kwerenda wybierze nam pola: Identyfikator z tabeli Obserwacje i na-
zwa_zwyczajowa z tabeli: Gatunki. Wybrane rekordy zgrupujemy według nazwy zwy-
czajowej, a do pola Identyfikator zastosujemy funkcję Policz.
Posortujemy wyniki malejąco według licznika identyfikatorów, aby najczęściej obserwowane
gatunki pojawiły się na początku zestawienia.
106.2.
Dla każdego miesiąca należy podać łączną liczbę wszystkich zaobserwowanych osobników
remiza. Do wyłuskania numeru miesiąca z pełnej daty, z pola poczatek lub koniec z ta-
beli Obserwacje, będzie nam potrzebna funkcja MONTH.
Wykorzystamy tabele Obserwacje i Gatunki. W kwerendzie umieścimy pola: na-
zwa_zwyczajowa i liczebnosc. Dodamy pole obliczane Miesiąc. Dla nazwy zwy-
czajowej ustawimy kryterium „remiz”. Wyniki zgrupujemy według pola Miesiąc, a do pola
liczebnosc zastosujemy funkcję Suma.
106.3.
Należy wybrać gatunki krukowate (czyli takie, których łacińska nazwa zawiera słowo
„Corvus”), zaobserwowane na terenach miejskich. Dla każdego z tych gatunków należy po-
dać nazwę zwyczajową i liczbę przeprowadzonych obserwacji.
Utworzymy kwerendę wybierającą pola nazwa_zwyczajowa i nazwa_lacinska
z tabeli Gatunki oraz lokalizacja i opis z tabeli Obserwacje.
Dla pola nazwa_lacinska ustawimy kryterium: zawiera ”Corvus”, a dla pola opis —
zawiera ”miasto”.
Na wybranych rekordach wykonamy operację grupowania według nazwy zwyczajowej, a do

pola lokalizacja zastosujemy funkcję Policz.
106.4.
Dla każdej grupy obserwacji należy wyznaczyć czas jej trwania w minutach oraz łączną li-
czebność zaobserwowanych osobników, a następnie podać:
a) lokalizację dla grupy obserwacji trwającej najdłużej, datę, czas trwania obserwacji
w minutach i łączną liczebność zaobserwowanych osobników;
b) datę, lokalizację i sprawność grupy obserwacji o największej sprawności, gdzie
sprawność jest stosunkiem liczebności obserwacji w grupie do czasu trwania obserwa-
cji w minutach.
Do obliczenia czasu trwania każdej obserwacji wykorzystamy funkcję
DATEDIFF(interwał; początek; koniec)
Interwał w minutach w programie Microsoft Access oznacza się przez „n”.

a) Niech kwerenda wybiera pola: lokalizacja, poczatek i liczebność. Dodamy
pole obliczane, które wyznaczy czas obserwacji jako różnicę czasów: początku i końca ob-
serwacji.
Zgrupujemy lokalizacje, daty i obliczony czas, zaś do pola liczebność zastosujemy funkcję
Suma. Zestawienie posortujemy malejąco według czasu trwania obserwacji, aby rekord
z najdłuższym czasem pojawił się jako pierwszy.
b) Wykorzystamy wyniki poprzedniej kwerendy. Wybierzemy z niej pola: lokalizacja i data.

Dodamy nowe pole obliczane sprawnosc, które zwróci sprawność obserwacji jako ilo-
raz: liczba obserwowanych osobników podzielona przez czas obserwacji. Posortujemy ze-
stawienie malejąco według pola sprawnosc.
W ustawieniach właściwości pól kwerendy wybierzemy odpowiedni format:

• pole data sformatujemy jako datę krótką, aby pokazywało jedynie datę obserwacji,
bez godziny i minuty;
• dla pola sprawność ustawimy format stałoprzecinkowy z liczbą cyfr dziesiętnych 3.
106.5.
Należy podać liczbę wszystkich zaobserwowanych osobników żurawia, a następnie wykonać
zestawienie, w którym dla poszczególnych powiatów podamy liczbę osobników żurawia za-
obserwowanych na ich terenie, z podziałem na różne zachowania obserwowanego ptaka.
a) Aby zliczyć wszystkie zaobserwowane osobniki żurawia, wybierzemy te obserwacje,
w których występuje nazwa zwyczajowa ”zuraw”, a następnie zsumujemy wartości
w polu liczebnosc wybranych obserwacji.
b) Druga część zadania wymaga ponadto uwzględnienia informacji o nazwie powiatu

i zachowaniu obserwowanego ptaka. Rozszerzymy poprzednią kwerendę o dodatkowe
pola: powiat i zachowanie.
Następnie przedstawimy powyższe dane w formie 2-wymiarowej tabeli.

Wykonamy kwerendę krzyżową, umieszczając nazwę powiatu w nagłówkach wier-
szy, zachowanie w nagłówkach kolumn, a sumę liczebności jako wartość pola
danych.
Zamiast tworzenia kwerendy krzyżowej można wyeksportować wyniki do arkusza

kalkulacyjnego i tam wstawić tabelę przestawną o takim samym układzie kolumn
i wierszy.
Zadanie 107.
Po wczytaniu danych do tabel oraz ustaleniu związków między tabelami (Relacje) można
107.1.
W zadaniu należy zauważyć, że interesuje nas liczba dni, a nie liczba wylotów do miejsc do-
celowych. Zatem jeśli np. w danym dniu odbyły się 3 wyloty przykładowo do Barcelony, to
taki dzień powinien być zliczony jeden raz, a nie 3 razy. W języku SQL można skorzystać
z funkcji COUNT DISTINCT(), jednak MS Access nie daje takiej możliwości. Zadanie
można rozwiązać, projektując kwerendę pomocniczą, w której wybieramy miejsca docelowe
oraz daty, każde z pól grupując. Dzięki temu dla każdego miejsca docelowego mamy ustaloną
datę wylotu (bez powtórzeń). Następnie tworzymy właściwą kwerendę, dla której źródłem
danych jest kwerenda pomocnicza. Z niej wybieramy miejsca docelowe. Dla każdego miejsca
zliczamy liczbę dni. Poprawny wynik otrzymamy, wykonując sortowanie liczby dni i wybie-
rając trzy pierwsze rekordy z uzyskanej listy.
107.2.
W zadaniu zliczamy dla każdego pasażera (imię, nazwisko), ile kupił on biletów. Następnie
w kryteriach pola id_pasazera dla tabeli Bilety ustawiamy, że liczba biletów ma być
większa od 15.
107.3.
Do zbudowania zapytania potrzebujemy wszystkich tabel. Do zestawienia potrzebujemy nu-
meru miesiąca, dlatego skonstruujemy wyrażenie, które z daty wylotu uzyska miesiąc.
Pole to grupujemy. Następnie z tabeli Bilety wybieramy pole id_pasazera, w którym

stosujemy funkcję Policz. Z tabeli Pasazerowie wybieramy pole miejscowosc, dla
którego w kryteriach ustawiamy Wroclaw.
107.4.
W tym zadaniu wystarczy zwykła kwerenda wybierająca. Ważne są kryteria: dla pola go-
dzina ustawiamy, że jest to godzina między 8 a 10 (Between 8:00 And 10:00), a dla
pola miejsce docelowe ustawiamy, że jest to dowolne lotnisko w Londynie, (w nazwie wystę-
puje słowo Londyn i dalej dowolny ciąg znaków — Like "Londyn*").
107.5.
Zadanie wymaga odnalezienia numerów lotów, które występują w tabeli Loty, ale nie wy-
stępują w tabeli Bilety. Można to zrobić na 2 sposoby. Pierwszym z nich jest napisanie
prostego zapytania w SQL:
SELECT Loty.id_lotu, Loty.[miejsce docelowe]
FROM Loty
WHERE (((Loty.id_lotu)
NOT IN (SELECT Bilety.id_lotu FROM Bilety)));
Podobny rezultat można osiągnąć, budując kwerendę, w której w kryteriach pola id_lotu
dla tabeli Loty wpiszemy NOT IN (SELECT Bilety.id_lotu FROM Bilety)) .
Drugi sposób to zastosowanie złączenia tabel RIGHT JOIN(). We właściwościach sprzęże-

nia uwzględniamy wszystkie rekordy z tabeli Loty i tylko te rekordy z tabeli Bilety, dla
których pola sprzężone są równe. Żeby uzyskać rozwiązanie zadania, wystarczy do kwerendy
wybrać pole id_lotu z tabeli Bilety, a w kryteriach wpisać Is Null.
108.1.
Aby obliczyć sumaryczną długość dróg wszystkich kategorii tworzymy kwerendę, która ko-
rzystając z informacji z tabeli drogi będzie sumować wartości pola długość wszystkich
wierszy tabeli.
Odpowiednie zapytanie w języku SQL ma postać:
SELECT Sum(Drogi.dlugosc) AS [długość całkowita] FROM Drogi;
108.2.
Aby znaleźć nazwę i długość
najdłuższej drogi, przy której
nie leży żadna stacja benzyno-
wa, wykonujemy zestawienie,
korzystając z tabel drogi i
stacje. W związku z tym, że
szukamy tych rekordów, w któ-
rych po połączeniu tabel będzie
brakowało informacji z tabeli
stacje, to zmieniamy wła-
ściwości sprzężenia tych tabel
na niesymetryczne (patrz rysu-
nek). Uwzględniamy zatem wszystkie elementy z tabeli drogi i do nich dopasowujemy ele-
menty z tabeli stacje.
Następnie w kwerendzie wybiera-
my interesujące nas pola nazwa i
dlugosc z tabeli drogi oraz
identyfikatory stacji (pole
id_stacji) z tabeli stacje. Po-
nieważ szukamy tych dróg, przy
których nie ma żadnej stacji, wy-
bieramy takie wpisy, dla których
brakuje id_stacji (pole ma
wartość NULL). Aby wybrać naj-
dłuższą z tak znalezionych dróg,
sortujemy całość malejąco według
wartości pola dlugosc.
W języku SQL zapytanie wygląda
następująco:
SELECT Drogi.nazwa, Drogi.dlugosc
FROM Drogi LEFT JOIN Stacje
ON Drogi.id_drogi=Stacje.id_drogi
WHERE ((Stacje.id_stacji) IS NULL)
ORDER BY Drogi.dlugosc DESC;
108.3.
Aby znaleźć drogę, przy której odległość między stacjami benzynowymi jest najmniejsza,
wykonujemy zestawienie podobne jak w poprzednim zadaniu. Tym razem powiązanie pomię-
dzy tabelami drogi i stacje pozostaje symetryczne (uwzględniamy równe wartości z obu
tabel). W zestawieniu uwzględniamy pola: id_drogi, nazwa i dlugosc z tabeli drogi
(i grupujemy po tych kolumnach) oraz obliczamy średnią odległość pomiędzy stacjami, uży-
wając formuły: dlugosc/COUNT(id_stacji).Wyniki sortujemy rosnąco według obli-
czonej średniej odległości między stacjami.
Odpowiednie zapytanie w języku SQL wygląda następująco:

SELECT Drogi.id_drogi, Drogi.nazwa, Drogi.dlugosc,
dlugosc/Count(id_stacji) AS [średnia odległość]
FROM Drogi INNER JOIN Stacje
ON Drogi.id_drogi = Stacje.id_drogi
GROUP BY Drogi.id_drogi, Drogi.nazwa, Drogi.dlugosc
ORDER BY dlugosc/Count(id_stacji);
108.4.
Aby znaleźć drogi nazywane autostra-
dami, ale w rzeczywistości nimi niebę-
dące, wykonujemy zestawienie, wyko-
rzystując tabele drogi i katego-
rie. Wybieramy z niego wiersze od-
noszące się do dróg, w których nazwie
występuje słowo autostrada (nazwa
LIKE "*autostrada*"), ale które
mają inną kategorię (NOT katego-
ria = "autostrada").
Odpowiednie zapytanie w języku SQL
ma postać:
SELECT Drogi.nazwa
FROM Kategorie INNER JOIN Drogi
ON Kategorie.id_kategorii = Drogi.id_kategorii
WHERE ((Drogi.nazwa LIKE "*autostrada*") AND (NOT
Kategorie.kategoria="autostrada"));
108.5.
Do wykonania zestawienia liczby stacji każdej z sieci z podziałem na kategorie dróg, przy
których te stacje są położone, używamy odpowiednio powiązanych wszystkich czterech tabel.
Do zestawienia wybieramy pola: kategoria z tabeli kategorie, nazwa_sieci z tabe-
li sieci oraz id_stacje z tabeli stacje. Tabela drogi jest tutaj potrzeba do zachowania
relacji pomiędzy tabelami kategorie i stacje. Zestawienie grupujemy po polach kate-
goria i nazwa_sieci, zaś pola id_stacji zliczamy.

SELECT Kategorie.kategoria, Sieci.nazwa_sieci,
Count(Stacje.id_stacji) AS [liczba stacji]
FROM Sieci INNER JOIN (Kategorie INNER JOIN (Drogi INNER JOIN
Stacje ON Drogi.id_drogi = Stacje.id_drogi) ON
Kategorie.id_kategorii = Drogi.id_kategorii) ON Sieci.id_sieci
= Stacje.id_sieci
GROUP BY Kategorie.kategoria, Sieci.nazwa_sieci;
Jeżeli używamy bazy danych z graficznym interfejsem użytkownika (np. MS Acccess), dla
lepszej prezentacji wyniku tworzymy na bazie tej kwerendy kwerendę krzyżową.
Zadanie 109.
W tabeli Sprzet_budowlany kluczem głównym będzie identyfikator sprzętu
(ID_sprzetu), ponieważ to on jednoznacznie identyfikuje urządzenie, nawet w przypadku
kilku urządzeń o identycznych nazwach. Podobna sytuacja dotyczy tabeli Klienci, której
kluczem głównym będzie numer dowodu osobistego osoby wynajmującej sprzęt
(Nr_dowodu_osoby), ponieważ każdy dowód ma inny numer, będący kombinacją trzech
liter i sześciu cyfr, zaś imiona i nazwiska mogą się powtarzać. W przypadku tabeli Wynajem
nie ma jednej kolumny, która mogłaby stanowić klucz główny, można więc utworzyć klucz
złożony z kilku kolumn, ale w tym wypadku jest to zbędne, ponieważ można pozostawić ta-
belę bez klucza głównego albo dodać kolumnę z identyfikatorem kolejnych wypożyczeń.
Ostatecznie otrzymujemy następujące relacje typu jeden do wielu:
109.1.
Aby wyszukać nazwę urządzenia wypożyczanego najczęściej oraz podać liczbę wypożyczeń
tego urządzenia, skorzystamy z informacji zawartych w dwóch tabelach:
Sprzet_budowlany i Wynajem. Dla każdego identyfikatora i nazwy sprzętu policzymy
liczbę identyfikatorów wypożyczeń sprzętu (COUNT), następnie posortujemy malejąco we-
dług lizcby wypożyczeń (ORDER BY….. DESC) i wybierzemy pierwszą wartość (klauzula
LIMIT 1).
Zapytanie w jezyku SQL:

SELECT Sprzet_budowlany.Nazwa_sprzetu, Count(*) AS liczba_urz
FROM Sprzet_budowlany INNER JOIN Wynajem ON Sprzet_budowlany.ID_sprzetu =
Wynajem.ID_sprzetu
GROUP BY Sprzet_budowlany.Nazwa_sprzetu
ORDER BY Count(*) DESC LIMIT 1;
109.2.
Konstruując zapytanie dotyczące kwoty kaucji za wszystkie urządzenia wypożyczone przez
Andrzeja Rydawskiego, skorzystamy się funkcji grupującej (sumowanie wartości w wier-
szach) oraz filtra dla pola tekstowego. Ważne jest, abyśmy podczas grupowania posłużyli się
numerem dowodu (kluczem głównym), gdyż okazuje się, że mamy w bazie dwie osoby
o nazwisku Andrzej Rydawski.
Klauzula GROUP BY umożliwia podział wierszy na kategorie na podstawie wartości w ko-
lumnie (np. nr dowodu) i skorzystanie z funkcji grupujących (sumowanie) dla różnych nume-
rów dowodu. Założenie warunku może odbyć się na dwa sposoby: albo za pomocą klauzuli
HAVING, albo klauzuli WHERE.
Zapytanie z klauzulą HAVING:
SELECT Klienci.Imie, Klienci.Nazwisko, Sum(Sprzet_budowlany.Kaucja) AS SumaKaucji

FROM Sprzet_budowlany INNER JOIN Klienci INNER JOIN Wynajem ON Klien-
ci.Nr_dowodu_osoby = Wynajem.Nr_dowodu_osoby ON Sprzet_budowlany.ID_sprzetu = Wyna-
jem.ID_sprzetu
GROUP BY Klienci.Nr_dowodu_osoby, Klienci.Imie, Klienci.Nazwisko
HAVING Klienci.Nr_dowodu_osoby="JCK343973";
Widok projektu:
109.3
Zadanie stawia problem wyeliminowania tych samych urządzeń (poprzez grupowanie), a na-
stępnie wymaga zliczenia liczby różnych urządzeń wypożyczanych przez te same osoby
(COUNT) i wybrania tych nazwisk, dla których ta liczba jest większa niż 3 (HAVING).
W dalszym ciągu pamiętamy, że kluczem głównym w tabeli Klienci jest numer dowodu.
Kwerenda pomocnicza (pom) eliminująca powtarzalność urządzeń:
SELECT Wynajem.Nr_dowodu_osoby, Sprzet_budowlany.ID_sprzetu
FROM Sprzet_budowlany INNER JOIN Wynajem ON Sprzet_budowlany. ID_sprzetu =
Wynajem.ID_sprzetu
GROUP BY Wynajem.Nr_dowodu_osoby, Sprzet_budowlany.ID_sprzetu;
Widok projektu:
Druga kwerenda korzysta z wyników pierwszej:

SELECT Klienci.Imie, Klienci.Nazwisko
FROM Klienci INNER JOIN pom ON Klienci.Nr_dowodu_osoby = pom.Nr_dowodu_osoby
GROUP BY Klienci.Imie, Klienci.Nazwisko, Klienci.Nr_dowodu_osoby
HAVING Count(pom.ID_sprzetu)>3;
Widok projektu:
109.4.
Aby podać liczbę zarejestrowanych w bazie firmy klientów, którzy w 2014 roku nie wypoży-
czyli żadnego urządzenia, zastosujemy pomiędzy tabelami złączenie typu LEFT JOIN. Po-
zwala ono na uwzględnienie w wyniku tych danych z pierwszej tabeli, które nie posiadają
swoich odpowiedników w drugiej. Dane te zostaną wzięte pod uwagę podczas złączenia, ale
puste miejsca zostaną wypełnione wartościami NULL. Kolejnym krokiem jest wybranie re-
kordów z wartością NULL.
Widok projektu:
Zapytanie z łączeniem LEFT JOIN:

SELECT Klienci.Nr_dowodu_osoby, Wynajem.Identyfikator
FROM Klienci LEFT JOIN Wynajem ON Klienci.Nr_dowodu_osoby = Wynajem.Nr_dowodu_osoby
WHERE Wynajem.IdentyfikatorIsNull;
109.5
Na początek obliczmy przychód firmy z tytułu wypożyczeń urządzeń budowlanych w kolej-
nych miesiącach 2014 r. Do wyodrębnienia numeru miesiąca z daty wypożyczenia posłuży
funkcja MONTH. Aby obliczyć kwotę uzyskaną za konkretne wypożyczenie, należy w pierw-
szej kolejności wyznaczyć liczbę dób, na które urządzenie było wynajęte, a następnie pomno-
żyć ją przez koszt wynajęcia na jedną dobę. Takie wyniki grupujemy po miesiącach, zaś kwo-
ty sumujemy.
Zapytanie przyjmuje formę:
SELECT Month(Wynajem.Data_wypozycz) AS Miesiac, Sum(Wynajem.Data_zwrotu-
Wynajem.Data_wypozycz)*Sprzet_budowlany.Koszt_wynajecia AS Kwota
FROM Sprzet_budowlany INNER JOIN Wynajem ON Sprzet_budowlany.ID_sprzetu =
Wynajem.ID_sprzetu
GROUP BY Month(Wynajem.Data_wypozycz);
Widok projektu:
Aby ustalić przychody uzyskane z transportu, policzymy liczbę transportów do 10 km włącz-

nie i pomnożymy ją przez 50 zł oraz obliczymy liczbę transportów powyżej 10 km i pomno-
żymy ją przez 100 zł. Następnie wszystkie wartości w danym miesiącu zsumujemy.
Kwerenda pomocnicza: obliczanie liczby transportów do 10 km:
SELECT Month(Wynajem.Data_wypozycz) AS Miesiac, Count(Wynajem.Dowoz_km) AS
do_10
FROM Wynajem
WHERE ((Wynajem.Dowoz_km)>0 And (Wynajem.Dowoz_km)<11)
Widok projektu:
Kwerenda pomocnicza: obliczanie liczby transportów powyżej 10 km:

SELECT Month(Wynajem.Data_wypozycz) AS Miesiac, Count(Wynajem.Dowoz_km) AS
powyzej_10
FROM Wynajem
WHERE Wynajem.Dowoz_km>10
Widok projektu:
Kwerenda obliczająca przychód z transportu (korzysta z powyższych kwerend pomocni-

czych):
SELECT pom2.Miesiac,Sum(pom1.do_10km*50+pom2.powyżej_10km*100) AS Do-
chod_transport
FROM pom1 INNER JOIN pom2 ON pom1.Miesiac = pom2.Miesiac
GROUP BY pom2.Miesiac;
Widok projektu:
Zadanie 110.
Po poprawnym wczytaniu zawartości plików tekstowych do tabel przystępujemy do rozwią-
zywania zadań.
110.1.
Aby obliczyć liczbę miast na terenie Polski, tworzymy
kwerendę, która na podstawie tabeli miejscowosci
policzy liczbę miejscowości o typie „miasto”.
Odpowiednie zapytanie w języku SQL ma posać:
SELECT
Count(Miejscowosci.id_miejscowosci) AS
[liczba miast]
FROM Miejscowosci
GROUP BY Miejscowosci.typ_miejscowosci
HAVING ((Miejscowosci.typ_miejscowosci)="miasto");
110.2.
Aby obliczyć, ile w powiecie brodnickim jest miejscowości każdego typu (wieś, miasto, osa-
da itd.), wykorzystujemy w zapytaniu tabele: powiaty, gminy oraz miejscowosci.
Ustalamy, że interesują nas miejscowości z powiatu o nazwie „brodnicki”, grupujemy
wyniki po polu typ_miejscowosci i zliczamy id_miejscowosci.
Odpowiednie zapytanie w języku SQL wygląda następująco:

SELECT Miejscowosci.typ_miejscowosci,
Count(Miejscowosci.id_miejscowosci) AS liczba
FROM Powiaty INNER JOIN (Gminy INNER JOIN Miejscowosci ON
Gminy.id_gminy = Miejscowosci.id_gminy) ON Powiaty.id_powiatu
= Gminy.id_powiatu
GROUP BY Miejscowosci.typ_miejscowosci, Powiaty.nazwa_powiatu
HAVING ((Powiaty.nazwa_powiatu)="brodnicki");
110.3.
Aby znaleźć nazwy powiatów powtarzające się w skali kraju, wykorzystujemy w zapytaniu
tabele wojewodztwa oraz powiaty. Tabeli powiaty używamy dwukrotnie. Pierwsze
użycie zachowuje właściwą relację z tabelą wojewodztwa. Drugie (w przykładzie i rozwią-
zaniu SQL nazwane powiaty_1) jest powiązane z pierwszym przez pole nazwa. Umożliwi
to połączenie dwóch różnych powiatów o tej samej nazwie. Wyniki grupujemy według nazw
województw i powiatów (w tabeli powiaty będącej w odpowiedniej relacji z tabelą woje-
wodztwa), zaś id_powiatu zliczamy z tabeli powiaty_1. Wynikiem w tym zada-
niu jest lista powiatów, w których naliczyliśmy więcej niż jeden powiat z tabeli powiaty_1.
Wynik odpowiednio sortujemy według nazwy powiatu i nazwy województwa.

SELECT Wojewodztwa.nazwa_wojewodztwa, Powiaty.nazwa_powiatu
FROM Wojewodztwa INNER JOIN (Powiaty INNER JOIN Powiaty AS
Powiaty_1 ON Powiaty.nazwa_powiatu = Powiaty_1.nazwa_powiatu)
ON Wojewodztwa.id_wojewodztwa = Powiaty.id_wojewodztwa
GROUP BY Wojewodztwa.nazwa_wojewodztwa, Powiaty.nazwa_powiatu,
Powiaty_1.nazwa_powiatu
HAVING (Count(Powiaty_1.id_powiatu)>1)
ORDER BY Powiaty.nazwa_powiatu, Wojewodztwa.nazwa_wojewodztwa;
110.4.
Aby policzyć gminy wiejskie w województwie kujawsko-pomorskim, wykorzystujemy
wszystkie cztery tabele dostępne w zadaniu. Dla wszystkich wierszy zapytania przyrównuje-
my typ miejscowości do "miasto". Grupujemy po nazwie gminy i wybieramy z nich jedy-
nie te, które leżą w odpowiednim województwie. W wyniku wybieramy jedynie te z nich,
w których suma porównań typów miejscowości do "miasto" jest róc)wna 0. W wyniku
takiego zapytania otrzymujemy tabelę wszystkich gmin wiejskich w województwie. Odpo-
wiedzią do zadania jest liczba wierszy w tej tabeli.
Następnie odczytujemy liczbę wierszy odpowiedzi albo tworzymy kolejne zapytanie, zlicza-
jące liczbę wierszy z zaprezentowanego powyżej zapytania.
Odpowiednie zapytanie w języku SQL, od razu zliczające liczbę gmin, wygląda następująco:
SELECT Count(*) AS [liczba gmin]
FROM (SELECT Gminy.nazwa_gminy, Miejscowosci.id_gminy
FROM Wojewodztwa INNER JOIN (Powiaty INNER JOIN (Gminy
INNER JOIN Miejscowosci ON Gminy.id_gminy =
Miejscowosci.id_gminy) ON Powiaty.id_powiatu =
Gminy.id_powiatu) ON Wojewodztwa.id_wojewodztwa =
Powiaty.id_wojewodztwa
GROUP BY Gminy.nazwa_gminy, Miejscowosci.id_gminy,
Wojewodztwa.nazwa_wojewodztwa
HAVING (((Wojewodztwa.nazwa_wojewodztwa)="kujawsko-
pomorskie") AND
(Sum([Miejscowosci].[typ_miejscowosci]="miasto")=0))
);
110.5.
Aby wykonać zestawienie gmin miejskich o nazwach zaczynających się na „J”, wykorzystu-
jemy dane zawarte we wszystkich czterech tabelach. Tabel wojewodztwa i powiaty uży-
wamy jedynie po to, by dla każdej gminy określić nazwy jednostek administracyjnych wyż-
szego rzędu. Wynik grupujemy po nazwie gminy i wybieramy te gminy, których nazwy za-
czynają się na literę J (nazwa_gminy LIKE "j*").Wyboru gmin jedynie miejskich do-
konujemy przez nałożenie dwóch dodatkowych warunków: policzenie miejscowości na tere-
nie gminy musi dać w wyniku 1, zaś zsumowanie wynikód)w warunku logicznego
(typ_miejscowosci<>'miasto') musi być równe 0. Uwzględnienie jedynie pierwsze-
go z tych dwóch warunków w tym pytaniu da błędny wynik z powodu gminy Jajkowice, na
terenie której leży dokładnie jedna miejscowość, która jednak nie jest miastem.
Odpowiednie zapytanie w języku SQL ma posać:

SELECT Wojewodztwa.nazwa_wojewodztwa, Powiaty.nazwa_powiatu,
Gminy.nazwa_gminy
FROM Wojewodztwa INNER JOIN (Powiaty INNER JOIN (Gminy INNER
JOIN Miejscowosci ON Gminy.id_gminy = Miejscowosci.id_gminy)
ON Powiaty.id_powiatu = Gminy.id_powiatu) ON
Wojewodztwa.id_wojewodztwa = Powiaty.id_wojewodztwa
GROUP BY Wojewodztwa.nazwa_wojewodztwa, Powiaty.nazwa_powiatu,
Gminy.nazwa_gminy
HAVING (((Gminy.nazwa_gminy) LIKE "j*") AND
(Sum([typ_miejscowosci]<>'miasto')=0) AND
(Count(Miejscowosci.id_miejscowosci)=1));
Zadanie 111.
Importujemy dane z plików tekstowych:
• z pliku malware.txt tworzymy tabelę Malware, w której pole data jest typu Da-
ta/Godzina, pole ASN jest liczbą całkowitą, a pozostałe pola są tekstowe;
• z pliku asn.txt tworzymy tabelę ASN, w której pole ASN jest liczbą całkowitą,
a pozostałe pola są tekstowe;
• z pliku kraje.txt tworzymy tabelę Kraje, w której oba pola są tekstowe.
Jako pola kluczowe w tabelach wybieramy
• w tabeli Asn pole ASN;
• w tabeli Kraje: pole ID_kraju .
• W tabeli Malware zgadzamy się na utworzenie dodatkowego pola Identyfika-
tor, które będzie jednocześnie przechowywać w niej numer rekordu.
W programie Microsoft Access możemy od razu ustawić i zapisać relacje tabel
• pole ASN połączy tabele Malware i Asn;
• pole ID_kraju połączy tabele: Asn i Kraje .
111.1.
Należy wyszukać te pozycje malware, które w opisie zawierają słowo „phishing” pisane małą
lub wielką literą, oraz podać: URL, opis i nazwę kraju, skąd pochodzi zagrożenie.
Tworzymy kwerendę wybierającą pola: kraj z tabeli Kraje, opis i URL z Malware.
Dla pola opis ustawiamy kryterium: zawiera „phish”. Program Microsoft Access domyśl-
nie nie rozróżnia wielkości liter, ale rozwiązując zadanie w innym programie, trzeba dodać
drugie kryterium: lub zawiera „Phish”.
111.2.
Należy znaleźć pięć sieci, które udostępniły najwięcej pozycji złośliwego oprogramowania.
Dla każdej z tych sieci podamy jej nazwę, ponadto: nazwę kraju, w którym ta sieć jest zareje-
strowana, liczbę pozycji malware pochodzących tej sieci i liczbę różnych adresów IP, udo-
stępniających malware w tych sieciach.
Problem rozwiązujemy w dwóch krokach. Najpierw zliczamy pozycje malware udostępnione
z różnych adresów IP. Wybieramy pola Kraje.kraj, Asn.siec, Malware.IP i Mal-
ware.Identyfikator. Dodajemy wiersz podsumowania. Grupujemy pola: IP, kraj
i siec, dla pola Identyfikator wybieramy funkcję Policz.
W drugim kroku wykorzystujemy wyniki pierwszej kwerendy. Dla każdej sieci zliczamy róż-
ne adresy IP oraz sumujemy liczby identyfikatorów malware ze wszystkich adresów IP w tej
sieci. Rekordy sortujemy malejąco według licznika identyfikatorów i zwracamy pięć pierw-
szych rekordów z wyniku kwerendy.
111.3.
Należy zliczyć różne domeny, z których pochodzi szkodliwe oprogramowanie, oraz znaleźć te
domeny, z którymi skojarzony jest więcej niż jeden adres IP. Do rozwiązania problemu po-
trzebne są tylko dane z tabeli Malware.
Aby wyłuskać domenę z pola URL, wykorzystamy funkcje InStr i Left języka SQL.
W kwerendzie umieszczamy adres IP z tabeli Malware oraz dwa pola obliczeniowe:
• slash: InStr(1;[Malware]![URL];"/") –wyszuka pozycję pierwszego
wystąpienia znaku ‘/’ w polu URL
• domena: Left([Malware]![adres];[slash]-1) — wyznaczy adres

internetowy domeny zawarty w polu URL, biorąc z lewej strony (slash-1) znaków.
Uwaga: w programie Base funkcja wyszukująca pozycję znaku ‘/’ w URL miałaby postać:
slash: LOCATE('/', ”Malware”.”URL”, 1)
W kolejnym kroku wykorzystamy wyniki pierwszej kwerendy, jej pola: domena i IP.
Wykorzystując operację grupowania, dla każdej domeny sporządzimy wykaz różnych należą-
cych do niej adresów IP.
Wreszcie w trzecim kroku, wykorzystując wyniki drugiej kwerendy, zliczymy różne adresy IP
w każdej domenie. Niech nowa kwerenda grupuje domeny, zaś do pola IP zastosuje funkcję
Policz. Kwerenda zwróci nam 687 rekordów, tyle ile jest różnych domen, podając dla każ-
dej domeny liczbę adresów IP z nią skojarzonych.
Sortujemy rekordy malejąco według licznika IP, aby znaleźć domeny skojarzone z największą
liczbą adresów IP. Możemy też ustawić dla licznika IP kryterium: ”> 1”, wówczas kwerenda
zwróci tylko te rekordy, w których z domeną skojarzony jest więcej niż jeden adres IP.
111.4.
Należy sporządzić zestawienie, w którym dla każdego miesiąca w roku 2014 podamy liczbę
pozycji malware z podziałem na regiony.
Do rozwiązania potrzebne są funkcje przetwarzania daty. Funkcja YEAR wyłuska rok,
a funkcja MONTH wyłuska miesiąc z pełnej daty, zwracając jego numer z zakresu 1..12.
W projekcie kwerendy umieszczamy dwa pola danych potrzebne do zestawienia:
Asn.region i Malware.Identyfikator, którego wartości będziemy zliczać. Two-
rzymy dwa pola obliczane: Miesiąc, które będzie zawierać miesiąc wyłuskany z daty, oraz
Rok — rok wyłuskany z daty.
Dla pola obliczanego Rok ustawiamy kryterium, które wybierze nam tylko dane z roku 2014.
Na podstawie wyników tej kwerendy zbudujemy drugą kwerendę, krzyżową, która zwróci
nam zestawienie w postaci 2-wymiarowej tablicy wyników. W nagłówku wiersza ustawimy
Miesiąc, w nagłówku kolumny region, a wartością niech będzie licznik identyfikatorów

(w wierszu Podsumowania dla pola Identyfikator zastosuj funkcję Policz).
Zamiast tworzyć drugą kwerendę mogliśmy wyeksportować wyniki pierwszej kwerendy do

arkusza kalkulacyjnego i tam wstawić tabelę przestawną, w której numer miesiąca byłby na-
główkiem wiersza, nazwa regionu — nagłówkiem kolumny, a licznik identyfikatorów — war-
tością.
111.5.
Dla każdego kraju, z którego udostępniono malware ukryte w plikach graficznych, należy
podać liczbę pozycji malware z podziałem na format jpg i png.
Najpierw wybierzemy wszystkie pozycje malware, których URL kończy się znakami „.jpg”
lub „.png”, przy każdym z nich umieśćmy informację o jego kraju pochodzenia.
Teraz należałoby zgrupować rekordy według kraju i w każdej grupie zliczyć wybrane URL.
W ten sposób dla każdego kraju dostaniemy łączną liczbę malware w plikach graficznych,
jednak bez podziału na formaty plików.
Aby uzyskać podział na różne formaty plików, trzeba dodać w pierwszej kwerendzie pole
obliczane format. Umieścimy w nim 4 ostatnie znaki pola URL, które wytniemy za pomocą
funkcji RIGHT(”tekst”,liczba znaków). W tym polu ustawimy kryterium: wartość
równa ”.jpg” lub ”.png”
Następnie utworzymy kwerendę krzyżową, która zliczy wybrane pola URL dla każdego kraju,
osobno w każdym z formatów:
Zadanie 112.
Najpierw importujemy dane z plików tekstowych do tabel. W tabelach dobieramy typy pól
odpowiednie do treści danych i ustawiamy klucz główny.
Dane z pliku towary.txt importujemy do tabeli Towary: pola nazwa i rodzaj jako
tekst, pola masa i VAT jako liczby rzeczywiste (np. o podwójnej precyzji), pole EAN jako
tekst (choć wygląda jak liczba, ma wartości zbyt duże, aby przechować je w polu o typie licz-
by całkowitej). Kluczem głównym może być pole EAN, ponieważ jego wartości w pliku da-
nych są unikatowe, jednoznacznie identyfikujące towar.
Dane z pliku producenci.txt importujemy do tabeli Producenci, wszystkie cztery
pola jako tekstowe. Kody krajów i oddziałów mogłyby być liczbami całkowitymi, lecz jeśli
będą tekstami, wygodniej będzie później tworzyć wiązania z tabelą Towary. Jako klucz
główny wybieramy pole kod_oddzialu.
Dane z pliku kraje.txt importujemy do tabeli Kraje, oba pola jako tekstowe. Klucz
główny ustawiamy w polu kod_kraju.
112.1.
Dla każdego rodzaju towaru należy wyznaczyć liczbę krajów, w których zarejestrowani są
producenci. Pierwsze trzy cyfry kodu EAN każdego towaru są kodem kraju producenta. Wy-
starczy więc wyciąć kod kraju z kodu EAN i zliczyć różne kody krajów w ramach każdego
rodzaju towarów.
Wystarczą nam dane tylko z jednej tabeli: Towary. Tworzymy kwerendę wybierającą,
umieszczamy w niej pole rodzaj i pole obliczane: kod kraju wycięty z pola EAN za pomocą
funkcji LEFT.
W projekcie kwerendy dodajemy wiersz Podsumowanie i grupujemy w nim rodzaje towa-
rów oraz uzyskane kody krajów. Kwerenda tworzy zestawienie, w którym dla każdego rodza-
ju towaru mamy listę kodów różnych krajów. Dzięki grupowaniu kodów, każdy kod kraju
wystąpi tylko jeden raz w grupie wybranego rodzaju towaru.
Utworzymy następnie drugą kwerendę na podstawie wyników pierwszej. W wierszu Podsu-

mowanie wybierzemy grupowanie w polu rodzaj, zaś dla kodów krajów wybierzemy funkcję
Policz, która zwróci liczbę kodów w każdej grupie rodzaju towarów.
112.2.
Dla wszystkich producentów obecnych na naszym rynku, a zarejestrowanych w Czechach,
należy podać nazwy ich firm oraz lokalizacje ich oddziałów.
Potrzebne są nam dane z dwóch tabel: Producenci i Kraje. Tworzymy złączenie tych
tabel (relację), łącząc pola kod_kraju, które występują w obu tabelach.
Do projektu kwerendy wybieramy pola: kraj z tabeli Kraje oraz nazwa_firmy

i lokalizacja z tabeli Producenci. Dla pola kraj ustawiamy kryterium „Czechy”.
Możemy usunąć zaznaczenie pola kraj w wierszu Pokaż, wówczas pole nie będzie wi-
doczne w wynikach kwerendy, ale mimo to ustawione dlań kryterium będzie obowiązywać.
112.3.
Do znalezienia minimalnej masy towaru dla każdego rodzaju towarów wystarczy kwerenda
wybierająca z wierszem Podsumowanie. Weźmiemy pola: rodzaj i masa z tabeli To-
wary. Pogrupujemy dane według rodzaju, a dla pola masa wybierzemy funkcję Minimum.
Wypisanie nazwy towaru o minimalnej masie oraz nazwy firmy producenta jest trudniejsze.
Pierwszym krokiem do rozwiązania zadania jest utworzenie kwerendy, która posortuje towary
według dwóch kluczy: ze względu na rodzaj, a w każdym rodzaju według masy — tu ko-
niecznie rosnąco.
w
Najprościej będzie, gdy wyeksportujmy wyniki tej kwerendy do arkusza kalkulacyjnego.
W arkuszu utworzymy nową kolumnę o nazwie duplikat. W jej komórkach umieścimy
wartość 0 jeśli rodzaj towaru w bieżącym wierszu jest inny niż w wierszu poprzednim, lub
wartość 1, jeśli ten rodzaj jest taki sam. Następnie przy pomocy filtra wybierzemy tylko te
wiersze, które w polu duplikat mają wartość 0.
W programie Microsoft Access możemy rozwiązać problem bez użycia arkusza.

Wyniki kwerendy (sortującej według dwóch kluczy) zapiszemy w nowej tabeli. Aby taką
kwerendę uruchomić, trzeba było wcześniej zgodzić się na włączenie zawartości aktywnej
przy otwieraniu pliku bazy.
Następnie tworzymy nową kwerendę, wybierającą dane z tej nowej tabeli. Grupujemy rekor-
dy w polu rodzaj, w polu masa wybieramy, jak poprzednio, funkcję Minimum. W polu:
nazwa wybieramy funkcję Pierwszy. Wówczas po uruchomieniu kwerendy ujrzymy dane
z pierwszych rekordów poszczególnych grup (wyodrębnionych ze względu na rodzaj), a już
wcześniej zadbaliśmy o to, aby w tym pierwszym rekordzie znalazł się produkt o najmniejszej
masie.
112.4.
Wyszukamy batony w opakowaniach o masie przekraczającej 300g. Dla każdego z nich po-
damy: nazwę towaru, masę oraz nazwę firmy i nazwę kraju producenta.
W tym celu potrzebujemy danych z trzech połączonych tabel. Tabele Kraje i Producenci
złączymy za pomocą pola kod_kraju i dowiemy się, jaki jest kraj wybranego producenta.
Brakuje nam powiązania tabeli Towary z tabelą Producenci, aby móc poznać nazwy
firm, które wyprodukowały wybrane towary. W tym celu trzeba wyłuskać kod oddziału pro-
ducenta z kodu EAN towaru.
W tabeli Towary dodajemy nowe pole o nazwie kod_oddzialu, typu tekstowego. Na-
stępnie tworzymy kwerendę typu: Aktualizująca, która umieści w tym polu, w każdym
wierszu tabeli, 4-cyfrowy łańcuch znaków wycięty z kodu EAN, począwszy od znaku na
czwartej pozycji. Do operacji na tekście wykorzystamy funkcję MID.
Teraz już nie ma przeszkód, aby utworzyć relacje wiążące wszystkie trzy tabele, wybrać po-
trzebne pola i ustawić żądane kryteria dla rodzaju towaru („baton”) oraz jego masy (>300).
112.5.
Dla każdego kraju należy podać liczbę towarów pochodzących od producentów z tego kraju,
z podziałem na poszczególne stawki podatku VAT.
Do zliczania potrzebne jest nam pole kraj z tabeli Kraje oraz pole VAT z tabeli Towary
i pole identyfikujące towary (EAN).
Jeśli rozwiązaliśmy zadanie 4, to dla każdego towaru mamy określone pole kod_oddzialu
i możemy, podobnie jak w zadaniu 4, związać tabele Towary i Kraje za pośrednictwem
tabeli Producenci.
Jeśli nie mamy w tabeli Towary pola z kodem oddziału, możemy z kodu EAN każdego to-
waru wyłuskać kod kraju, zapisać jego wartość w nowym polu tabeli Towary (w sposób po-
dobny jak w zadaniu 4, w którym tworzyliśmy pole kod_oddzialu) i wykorzystać to pole
do połączenia tabeli Towary wprost z tabelą Kraje.
Ponieważ rozwiązaliśmy zadanie 4, więc możemy postąpić według sposobu, opisanego wyżej
jako pierwszy. Utworzymy kwerendę opartą na trzech tabelach i zapewnimy ich powiązanie
za pomocą pól kod_oddzialu i kod_kraju. Weźmiemy do projektu pola Kra-

je.kraj, Towary.VAT i Towary.EAN.
W wierszu Podsumowania będziemy grupować dane w polach kraj i VAT, dla pola EAN
wybierzemy funkcję Policz.
Zmienimy typ kwerendy na kwerendę krzyżową. Jako nagłówek wiersza wybierzemy kraj,
jako nagłówek kolumny — VAT, jako wartość — licznik kodów EAN.
4. Odpowiedzi
Zadanie 2.
2.1.
Kolejne wykonanie Wartość zmiennej y
1 0,6
2 0,2
3 0,4
4 0,8
5 0,6
Liczba wypisana przez algorytm: 0,10011.
2.2.
Musi to być liczba, która ma dokładnie cztery cyfry po przecinku w zapisie dwójkowym.
Możliwe odpowiedzi to zatem: 1/16 (0,0625), 3/16 (0,1875), 5/16 (0,3125),..., 15/16 (0,9375).
2.3.
funkcja trójkowy(x, k)
wypisz „0,”
y←x
jeżeli y ≥ 2/3
wypisz „2”
jeżeli y ≥ 1/3 oraz y < 2/3
wypisz „1”
jeżeli y < 1/3
wypisz „0”
y←y*3
jeżeli y≥2
y←y–2 // prawidłową odpowiedzią jest również y ← y-1
jeżeli y≥1
y←y–1
Zadanie 3.
3.1.
wywołanie wynik
F(2, 10) 1024
F(2; 9) 512
F(2, 3) 8
F(2, 1) 2
4. Odpowiedzi 421
3.2.
x N wynik F(x, n)
2 2 4
2 3 8
3 4 81
2 5 32
2 8 256
2 10 1024
3.3.
X N Liczba operacji mnożenia
2 2 1
2 3 2
3 4 3
4 7 4
4 8 5
4 9 4
3.4.
lmnozen(n ) = 2 ⋅ log 3 n
Zadanie 4.
4.1.
liczba w systemie silniowym liczba w systemie dziesiętnym
(310)! 20
(2011)! 51
(54211)! 711
4.2.
Największa liczba 5-cyfrowa zapisana w zapisie silniowym to (54321)! .
4.3.
5489 7 1 449
449 6 0 449
449 5 3 89
89 4 3 17
17 3 2 5
5 2 2 1
1 1 1 0
4.4.
Przykładowa poprawna odpowiedź (luki oznaczono szarym kolorem):
silnia ← 1
k ←1
dopóki (silnia < x) wykonuj
k ←k + 1
silnia← silnia* k
jeżeli silnia> x
k←k–1
s ←” ”
dopóki (k>0) wykonuj
cyfra ← x div silnia
s ← s ◦ tekst (cyfra)
x ← x – cyfra *silnia lub x ← x mod silnia
k ←k – 1
Zadanie 5.
5.1.
Poprawna odpowiedź:
Liczba wykonań
Wartość j
k←i p←i
5 1 0
4 1 1
3 2 0
2 1 1
1 0 3
5.2.
Uzupełnione fragmenty algorytmu:
dla j = n - 1, n - 2, … , 1 wykonuj
x ← A[j]
i←j+1
dopóki (i ≤ n) i (x > A[i]) wykonuj
A[i - 1] ← A[i]
i←i+1
A[i - 1] ← x
5.3.
FPPP
4. Odpowiedzi 423
Zadanie 6.
6.1.
2 [4, 3, 1, 2] [1, 4, 3, 2]
2 [2, 3, 4, 1] [1, 3, 2, 4]
3 [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8] [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8]
3 [8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1] [1, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2]
3 [4, 5, 6, 1, 8, 3, 2, 4] [1, 5, 4, 6, 2, 8, 3, 4]
6.2.
FFP
6.3.
PFPF
6.4.
Poprawnie uzupełnione luki:
Po zakończeniu działania algorytmu 2 element A[i] jest nie większy (mniejszy bądź równy)
niż element A[i+1] dla każdego i większego od 0
oraz mniejszego od n
• więcej niż n razy
• mniej niż n2 razy
Zadanie 7.
7.1.
• T = [ 15, 11 ], wynik algorytmu to [ 11, 15 ];
• T = [ 8, 4, 2, 1], wynik algorytmu to [1, 2, 4, 8 ];
• T = [ 10, 15, 1 , 6, 9, 2, 5, 90 ], wynik algorytmu to [ 1, 2, 5, 6, 9, 10, 15, 90 ].
7.2.
8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10, 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9
8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9
8, 80, 90, 14 3, 5, 20, 10 5, 6, 90, 34 11, 13, 56, 9
8, 80 90, 14 3, 5 20, 10 5, 6 90, 34 11, 13 56, 9
8 80 90 14 3 5 20 10 5 6 90 34 11 13 56 9
7.3.
49
Zadanie 8.
8.1.
Wynik działa- Liczba porównań
Tablica A Tablica B x
nia algorytmu w kroku (*)
3, 5, 12, 17 8, 10, 13, 14 21 FAŁSZ 7
4, 6, 8, 10 5, 7, 9, 11 13 PRAWDA 2
8.2.
Przykład poprawnej odpowiedzi:
Wynik: PRAWDA, gdy istnieje co najmniej jeden element należący do tablicy A i co naj-
mniej jeden element należący do tablicy B takie że = + ;
FAŁSZ, gdy dla wszystkich elementów należących do tablicy A i elementów nale-
żących do tablicy B zachodzi ≠ + .
8.3.
A=[1, 3, 7, 9, 11] B=[1, 13, 14, 16, 18]
Zadanie 9.
9.1.
n X y z
2 A C B
1 A B C
1 B C A
2 C B A
1 C A B
1 A B C
9.2.
AB; AC; BC; AB; CA; CB; AB
4. Odpowiedzi 425
9.3.
n H(n)
1 1
2 3
3 7
4 15
5 31
7 127
10 1023
H(n) = 2n – 1
9.4.
AC, AB, CB, AC, BA, BC, AC, AB, CB, CA, BA, CB, AC,
AB, CB.
Zadanie 10.
10.1.
[0] = 2, [1] = 4, [2] = 16, [3] = 256
10.2.
1 0
2 1
4 3
8 7
16 15
1024 1023
oraz
( ) = 2 ( /2) + 1.
10.3.
Prawidłowa odpowiedź:
• F([9,1,0,-6,0,10,0,2,0,4,-1,0,0,0,-3,5])
o F([9,1,0,-6,0,10,0,2])
 F([9,1,0,-6])
• F([9,1])
o F([9])
o F([1])
• F([0,-6])
o F([0])
o F([-6])
 F([0,10,0,2])
• F([0,10])
o F([0])
o F([10])
• F([0,2])
o F([0])
o F([2])
o F([0,4,-1,0,0,0,-3,5])
 F([0,4,-1,0])
• F([0,4])
o F([0])
o F([4])
• F([-1,0])
o F([-1])
o F([0])
 F([0,0,-3,5])
• F([0,0])
o F([0])
o F([0])
• F([-3,5])
o F([-3])
o F([5])
Prawidłowy wzór na liczbę wywołań rekurencyjnych:
( ) = 2 − 1.
10.4.
3 2
9 8
27
81
243
4. Odpowiedzi 427
Zadanie 11.
11.1.
W = W1 op W2 W1 W2 op ONP( W )
4+3 4 3 + 43+
(4 + 3) ∗ 2 (4+3) 2 ∗ 43+2∗
5∗(7–6) 5 (7 – 6) ∗ 576–∗
( (4 + 3) ∗ 2 ) – (5 ∗ ( 7 – 6 ) ) ( (4 + 3) ∗ 2 ) (5 ∗ ( 7 – 6 ) ) – 43+2∗576–∗–
Uwaga
Za poprawne należy też uznać odpowiedzi podające wyrażenia w kolumnach W1 i W2 bez
nawiasów zewnętrznych, np. 4 + 3 zamiast (4 + 3).
11.2.
Wartość zmiennej k po i-tym prze- Zawartość tablicy T[1..k-1] po i-tym
i
biegu pętli przebiegu pętli
1 2 9
2 3 9, 7
4 3 16, 3
5 2 48
6 3 48,5
10 3 48,2
11 2 46
11.3.
Wartość zmiennej licz- Czy poprawne wyrażenie
Napis
nik po zakończeniu ONP?
12+∗ 1 NIE
12+34–5∗78+9 4 NIE
12345++++ 1 TAK
12345++++++ 1 NIE
12345+++++ 1 NIE
12+23–34∗45+––– 1 TAK
12+23–34∗45+––––– 1 NIE
12+34–5∗78+9+++ 1 TAK
11.4.
ONP(X): 1 2 op1 3 op2 4 op3 5 op4 6 op5 7 op6 8 op7 9 op8 10 op9
ONP(Y): 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 op9 op8 op7 op6 op5 op4 op3 op2 op1
Zadanie 12.
12.1.
Lp i k
1 0 20
2 1 21
3 2 23
4 3 26
5 4 30
6 5 35
12.2.
Możliwych wartości k, dla których algorytm daje różne szyfrogramy, jest 26.
Krótkie uzasadnienie:
Podczas szyfrowania do różnicy liczby 90 i kodu kolejnego znaku dodawana jest wartość k.
Dla tak obliczonej wartości obliczana jest reszta z dzielenia jej przez 26. Zatem zastąpienie k
wartością k+26 da identyczny wynik, czyli tylko wartości 0, 1, ..., 25 dadzą istotnie różne
szyfrogramy.
12.3.
K Tekst[] Szyfrogram[]
1 MAPA BOBT
14 KOD DAN
12.4.
i ← 0
Tekst[i] ← (90-Szyfrogram[i]+k) mod 26 + 65
i ← i+1
k ← k+i
Zadanie 13.
13.1.
TAK, NIE, TAK.
4. Odpowiedzi 429
13.2.
P6 (3,-2)
A (2,1)
Zadanie 14.
14.1.
− ( − )⋅
1 2 2 -7 -14
2 1 7 7 49
3 9 8 9 72
4 10 4 -1 -4
5 8 2 -8 -16
Pole działki jest równe 87/2.
14.2.
Prawidłowy wzór:
( − ) +( − ) +( − )
.
2
14.3.
dodawanie lub odejmowanie 2
mnożenie
Dopuszczalna jest również odpowiedź, w której liczba operacji mnożenia jest równa + 1, tj.
taka, w której uwzględniono ostatnie dzielenie przez 2 jako mnożenie przez 1/2.
Zadanie 15.
15.1.
n Liczba odcinków w zbiorze Cantora rzędu n
0 1
1 2
2 4
3 8
5 32
6 64
9 512
10 1024
Ogólny wzór określający liczbę odcinków w zbiorze Cantora rzędu n: 2n
15.2.
n Długość jednego odcinka w zbiorze Cantora rzędu n
0 1
1 1/3
2 1/9
3 1/27
4 1/81
5 1/243
6 1/729
7 1/2187
1
Ogólny wzór określający długość jednego odcinka w zbiorze Cantora rzędu n:
3n
15.3.
Zbiór Cantora rzędu 3 z końcami odcinków zapisanymi jako ułamki nieskracalne:
[0; 1/27], [2/27; 1/9], [2/9;7/27], [8/27;1/3],
[2/3; 19/27], [20/27,7/9], [8/9;25/27], [26/27; 1].
Zbiór Cantora rzędu 3 z końcami odcinków zapisanymi w systemie trójkowym:
[0; 0,001],[0,002;0,01], [0,02; 0,021], [0,022; 0,1],
[0,2; 0,201],[0,202;0,21], [0,22;0,221], [0,222; 1].
Zadanie 16.
16.1.
16.2.
Algorytm liczy dla każdego pola jego odległość od lewego górnego rogu: minimalną liczbę
kroków, którą trzeba zrobić, aby przechodząc po polach sąsiednich, dostać się od lewego gór-
nego rogu do tego pola.
Prawidłowym rozwiązaniem jest dowolna plansza, na której trzeba zrobić przynajmniej 10
kroków. Dwa możliwe rozwiązania przedstawione są na rysunkach:
4. Odpowiedzi 431
16.3.
Prawidłowym rozwiązaniem jest dowolna plansza, na której niektóre białe pola nie są osią-
galne (są „odcięte”) z lewego górnego rogu planszy. Na przykład:
Zadanie 17.
17.1.
jeżeli prędkość samochodu <30 lub odległość jeżeli prędkość samochodu <30 i odległość
między samochodami <15 między samochodami <15
powtarzaj dopóki prędkość samochodu = 100: powtarzaj dopóki prędkość samochodu > 0:
17.2.
brzegowe
niezgodne
standardowe
standardowe
brzegowe
17.3.
PFFP
17.4.
Odległość między samo- Stan automatycznego ha-
chodami mowania
poniżej 30 km/h równa15m nieustalony

równa 30 km/h poniżej 15m wyłączony
równa 30 km/h równa 15m wyłączony
powyżej 30 km/h dowolna wyłączony
Zadanie 19.
19.1.
Towar
Kozaki 10111011 2323 273 187
Płaszcz 111010100 13110 724 468
Skuter 10110110010 112302 2662 1458
19.2.
Liczbowoi Relacja Liczbowoi
1100001002 > 5568
31234 < 17478
11010 < 110103
2669 < 1101003
1101111012 > 6748
19.3.
Suma rachunku pana Dwójkowskiego: 1 0 1 1 0 0 1 0
Suma rachunku pana Czwórkowskiego: 2 3 3 3
Różnica rachunków w systemie obowiązującym na planecie Liczbowo10 wynosi: 13
19.4.
Przykładowe rozwiązanie:
i←1
r←0
dopóki i < n+1 wykonuj
C[i] ← A[i] + B[i] + r
jeżeli C[i] ≥ p
C[i] ← C[i] – p
r←1
w przeciwnym razie
r←0
i←i+1
C[n+1] ← r
4. Odpowiedzi 433
Zadanie 20.
20.1.
371, 407, 54748.
20.2.
prawda/fałsz
3433 6 prawda
4890 5 prawda
8956 3 fałsz
15345 2 fałsz
20.3.
Przykładowe prawidłowe rozwiązanie:
m ← n;
d ← 0;
dopóki m>0 wykonuj
m ← m div B;
d ← d+1;
m ← n;
suma ← 0;
dopóki m>0 wykonuj
suma ← suma + potega( m mod B, d );
m ← m div B;
jeżeli suma=n
zwróć TAK i zakończ
w przeciwnym razie
gdzie potega(x, n) oblicza x do potęgi n np. w następujący sposób:
potega(x,n)
jeżeli n = 0
w przeciwnym razie
zwróć x*potega(x, n-1) i zakończ
Zadanie 21.
21.1.
x, x2, x4, x8, x9, x18, x19, x38
21.2.
reprezentacja liczba
k
binarna k mnożeń
4 100 2
5 101 3
6 110 3
7 111 4
8 1000 3
15 1111 6
16 10000 4
22 10110 6
32 100000 5
21.3.
Przykładowa odpowiedź:
p←x
i←n–1
dopóki i ≥0 wykonuj
p←p*p
jeżeli ki = 1
p←p*x
i←i–1
Zadanie 22.
22.1.
Dane Wartość
liczba naturalna ≥0 5
liczba rzeczywista 6
liczby rzeczywiste , ,…, 7, -8, 2, 1, -13, 10
22.2.
dodawanie
mnożenie
4. Odpowiedzi 435
22.3.
Wartość
=5 5
=4 10
=3 22
=2 39
=1 85
=0 179
Algorytm zwróci wynik 179.
22.4.
Przykładowy algorytm:
Dane:
, , … , — liczby rzeczywiste.
Wynik: wartość ( )
Algorytm:
y← ⋅
←
dla = − 1, − 2, … , 0 wykonuj
← ⋅ +
zwróć i zakończ
Zadanie 23.
23. 1.
0 0 1
1 1 3
2 4 5
3 9 7
4 16 9
5 25 11
23.2.
PFPF
23.3.
Przykładowe poprawne rozwiązanie:
xi ← x / 2
kontynuacja ← prawda
dopóki kontynuacja wykonuj
xi ← (xi + x / xi) / 2
jeżeli (p – 1)⋅ (p – 1) ≤ x oraz p ⋅ p >x
p←p–1
Przykładowe poprawne rozwiązanie języku C:

int pierw(double x){
int p;
double xi = x / 2;
bool kontynuacja = true;
while (kontynuacja){
xi = (xi + x / xi) / 2;
p = floor(xi);
if (p*p<=x && (p+1)*(p+1)>x)
kontynuacja=false;
if ((p-1)*(p-1)<=x && p*p>x){
p=p-1;
kontynuacja=false;
}
}
return p;
}
Zadanie 24.
24.1.
T F (p, k, e)
[3, 4, 6, 8, 9] 6
[15, 16, 18, 22, 24] 1
[2, 10, 16, 24, 26] 3
[1, 3, 10, 10, 18] 5
4. Odpowiedzi 437
24.2.
Funkcja F wykorzystuje
metodę zachłanną.
strategię „dziel i zwyciężaj”. X
programowanie dynamiczne.
24.3.
Liczba wywołań rekurencyjnych funkcji F dla początkowych wartości p = 1 oraz k = n, bę-
dącej potęgą dwójki, jest w najgorszym przypadku równa
n div 2
√
log X
24.4.
Przykładowe poprawne odpowiedzi:
Rozwiązanie o złożoności logarytmicznej:

lewy ← F(1, n, a – 1)
Rozwiązanie o złożoności liniowej:

lewy ← F(1, n, a)
i ← lewy – 1
dopóki (i>0 oraz T [i] = T [lewy])
i←i–1
lewy ← i+1
Zadanie 25.
25.1.
Poprawną odpowiedzią jest słowo, w którym pierwsza i ostatnia litera są różne, a bez pierw-
szej i ostatniej litery słowo to jest palindromem, np. tamtotmar.
25.2.
Przykładowe poprawne rozwiązanie:
i←1
j ← długość(Zdanie)
dopóki i <j wykonuj
dopóki Zdanie[i] =’ ’ wykonuj
i ← i +1
dopóki Zdanie[j] =’ ’ wykonuj
j←j–1
jeżeli Zdanie[i] ≠ Zdanie [j]
i←i+1
j←j–1
zwróć TAK i zakończ
Zadanie 26.
26.1.
X Y Podrzędność
DCBADCBA FGHABCJD 4
ABCDE ABCCBAE NIE
AAAAA AA 0
ABA ACA NIE
ACEGJ ABCDEFGHJ 4
26.2.
DCBADCBA FGHABCJD 1
ABCDE ABCCBA 0
AAAAA AA 1
AA AAAAA 1
ACEGJ ABCDEFGH 0
Dane: X, Y — słowa, w których występują tylko litery ze zbioru {A, B, C, D, E, F, G, H, I, J}
Wynik: 1 — gdy X jest słowem podrzędnym względem Y, 0 — w przeciwnym przypadku.
26.3.
Poprawnie uzupełnione fragmenty algorytmu:
jeżeli Czy_y[i]=prawda oraz Czy_x[i]=fałsz
k← k+1
jeżeli Czy_y[i]=fałsz oraz Czy_x[i]=prawda
4. Odpowiedzi 439
26.4.
Przykładowe rozwiązanie 1:
Ile_x[i] ← 0,
Ile_y[i] ← 0
dx ← dlugosc(X)
lit ← X[i]
Ile_x[kod(lit)] ← Ile_x[kod(lit)] + 1
dy ← dlugosc(Y)
lit ← Y[i]
Ile_y[kod(lit)] = Ile_y[kod(lit)] + 1
jeżeli Ile_x[i] ≠ Ile_y[i]
zwróć 1
Alternatywne rozwiązanie polegać może na przykład na tym, że dla kolejnych liter (A, B,
…,I, J) algorytm wyznacza liczbę ich wystąpień w X i liczbę ich wystąpień w Y, a następnie
zwraca –1, gdy są one różne. W rozwiązaniu takim nie potrzebujemy dodatkowych tablic.
Można też to zrobić w jednej tablicy. W pętli dla słowa X zwiększamy liczniki wystąpienia
liter, zaś w pętli dla słowa Y je zmniejszamy. Jeśli w tablicy są same zera, to słowa są równo-
ważne:
Przykładowe rozwiązanie 2:
Ile[i] ← 0,
dx ← dlugosc(X)
lit ← X[i]
Ile[kod(lit)] ← Ile[kod(lit)] + 1
dy ← dlugosc(Y)
lit ← Y[i]
Ile[kod(lit)] = Ile[kod(lit)] – 1
jeżeli Ile_x[i] ≠ 0
zwróć 1
Zadanie 27.
27.1.
Wzorzec Tekst W jaki sposób wzorzec wy-
stępuje w tekście?
kran karawana nie występuje
sport bezspornie z błędem
ryt zakryty dokładnie
sofa solanka z błędem
27.2.
Prawidłowe odpowiedzi to na przykład abab i abababab albo aaaa i aaaaaaaa. Jest jednak
dużo więcej możliwości.
27.3.
bledy ← 0
błędy ← błędy + 1
jeżeli błędy ≤ 1
wypisz „TAK”
zakończ wykonywanie algorytmu
wypisz „NIE”
Zadanie 28.
28.1.
Czy jest spełniony Czy słowo jest
Słowo warunek słabym A- Uzasadnienie
2a? 2b? palindromem?
AABA ABAA tak tak tak AABA
AAAB BAAA tak nie nie
AAAB BAAB nie nie nie
AAAA BBBB nie tak nie
ABBB ABAA tak tak tak ABAA
ABAA lub
ABAA AABA tak tak tak
AABA
AAAAA AAAAA tak nie nie
4. Odpowiedzi 441
28.2.
Poprawne wypełnienie luk w pierwszej tabeli:
najmniejsza waga słabego słaby A-palindromu o długości m
m
2 2 AA
4 3 AABA albo ABAA
AABA BBBA albo ABAA BBBA albo
8 4
ABBB AABA albo ABBB ABAA
Poprawne wypełnienie luk w drugiej tabeli:
najmniejsza liczba liter A słabego
m
A-palindromu o długości m
16 5
32 6
210 11
220 21
28.3.
CzySlabe (W)
jeżeli W jest słowem pustym
zwróć „Nie” i zakończ
jeżeli W=A
zwróć ”Tak” i zakończ
m ← długość(W)
jeżeli m mod 2=1
zwróć ”Nie” i zakończ
w przeciwnym razie
jeżeli W[1]≠A lub W[m] ≠A
zwróć „Nie” i zakończ
r1 ← CzySlabe(W[1, m/2] )
jeżeli r1 = „Nie”, to zwróć CzySlabe(W[m/2+1,m] )
w przeciwnym razie zwróć „Tak”
Zadanie 29.
29.1.
MATURA
29.2.
pusty(litera)
poprzednia ← pobierz(wiadomosc)
kulka ← pobierz(wiadomosc)
dołącz(litera, poprzednia)
dołącz(litera, kulka)
dopóki (poprzednia ≠ '' LUB kulka ≠ '') wykonuj

poprzednia ← kulka
kulka ← pobierz(wiadomosc)
dołącz (litera, kulka)
29.3.
pusty(wiadomosc)
dopóki (czy_sa_kulki(ciag)) wykonuj
dopisz(wiadomosc, pobierz_litere(ciag))
Zadanie 30.
30.1.
Przykład poprawnej odpowiedzi
funkcja szyfruj(zn, k)
k←k mod 26
kod_zn←kod(zn)+k
jeżeli kod_zn> 90
kod_zn←kod_zn -26
wynik znak(kod_zn)
30.2.
Słowo jawne Słowo zaszyfrowane
INFORMATYKA JPISWSHBHUL
KOMPUTER LQPTZZLZ
30.3.
dla i=1,2,… n wykonuj
J[i]←deszyfruj(S[i], i)
funkcja deszyfruj(zn, k)
k←k mod 26
kod_zn←kod(zn) – k
jeżeli kod_zn< 65
kod_zn←kod_zn +26
wynik znak(kod_zn)
4. Odpowiedzi 443
Zadanie 31.
31.1.
• k=3, W=ZADANIE1JESTŁATWE
Tekst wypisany przez algorytm: ZEŁA1ADJTAEWNSEIT
• k=4, W=ZADANIE1JESTPROSTE
Tekst wypisany przez algorytm: ZISSAETTD1PEAJRNEO
31.2.
• k=3, W= UMIEMDEKODOWAĆ
Tekst wypisany przez algorytm: UDOMEWIKAEOĆMD
• k=4, W= DOBRZEJEST
Tekst wypisany przez algorytm: DRJTOZEBES
31.3.
Przykładowe rozwiązanie:
Algorytm:
n ← dlugosc(X)
j←i
wypisz X[j]
j ← j+k
31.4.
Przykładowe rozwiązania:
Algorytm 1:
n ← dlugosc(W)
m ← n div k
jeżeli n mod k≠0
m←m+1
jeżeli (i mod 2=1)
j←i
wypisz W[j]
j ← j+m
w przeciwnym razie
j ← i+(k – 1) ⋅ m
jeżeli j>n
j←j–m
wypisz W[j]
j←j–m
Algorytm 2:
n ← dlugosc(W)
m ← n div k
jeżeli n mod k≠0
m←m+1
j←i
jeżeli (i mod 2=1)
wypisz W[j]
j ← j+m
w przeciwnym razie
j ← j+m
j←j–m
wypisz W[j]
j←j–m
Zadanie 32.
32.1.
Tekst skompresowany Tekst oryginalny
a(cd)a acdcda
(pur)owy purpurowy
(z)(zz) zzzzzz
(ab)a(abcd) abaabcdabcd
32.2.
mozliwe ← fałsz
jeśli n mod 2 = 0 wykonaj
mozliwe ← prawda
dla i = 1, 2, ..., n/2
jeśli napis[i] ≠ napis[i+n/2]
mozliwe ← fałsz
jeśli mozliwe wykonaj
wypisz '('
dla i = 1, 2, ..., n/2
wypisz napis[i]
wypisz ')'
4. Odpowiedzi 445
32.3.
p←1
wypisz napis[p]
p ← p+1
k ← p+1
k ← k+1
powtórz 2 razy:
dla j = p+1, ..., k-1
wypisz napis[j]
p ← k+1
Zadanie 33.
33.1.
Tablica B:
1 2 3 4 5
0 0 0 0 0 0
1 0 0 1 1 1
2 0 1 1 0 0
3 1 0 0 1 0
4 0 0 0 0 1
5 0 0 0 0 0
6 0 0 0 0 0
Wartość zwracana przez algorytm: 1
33.2.
Specyfikacja
Dane: n — liczba naturalna większa od 1
Wynik:
• 1 — jeśli istnieje trasa wędrowca typu chodzącego
i prowadząca tylko przez pola o wartościach dodatnich
• 0 — w przeciwnym przypadku
33.3.
Przykładowe rozwiązanie
Algorytm:
suma ← 0
mx ← A[1,j]
dla i=2,3…,n wykonuj
jeżeli A[i,j] >mx
mx ← A[i,j]
suma ← suma + mx
zwróć suma
33.4.
Przykładowe rozwiązanie
Algorytm:
w←1
dopóki w<=n oraz A[w,j]<0
w←w+1
jeżeli w>n
zwróć 0
zwróć 1
Zadanie 35.
35a
FPFP
35b
C = 1112 – 4 = 7 - 4 = 3
M = 1.11112 = 1 + 0.5 + 0.25 + 0.125 + 0.0625 = 1.9375
x = 1.9375*23 = 15.5
35c
C = 02 – 4 = -4
M = 1.0
x = 1.0*2-4 = 1/16 = 0.0625
Zadanie 36.
NIE TAK TAK NIE NIE NIE
Zadanie 37.
NIE TAK NIE TAK NIE
4. Odpowiedzi 447
Zadanie 38.
NIE TAK NIE NIE
Zadanie 39.
39.1.
Powinien zostać dodany obraz aquapark2.jpg, ponieważ rozmiar tego jest mniejszy.
Dzięki temu obraz szybciej się załaduje.
39.2.
Najlepszą jakość druku zapewni format TIFF. Obrazy są przechowywane bez utraty jakości.
Format ten używany jest standardowo przez firmy DTP przygotowujące materiały do druku.
39.3.
Poprawna odpowiedź: 2304 kB
Odpowiedź wynikająca z obliczenia jedynie liczby bitów: 18874368 bitów lub bajtów:
2359296 bajtów
Zadanie 40.
FPFP
Zadanie 41.
PFFF
Zadanie 42.
42.1.
Liczba operacji po- Liczba operacji po-
równania wykonanych równania wykonanych
Tablica T
w wierszu oznaczonym w wierszu oznaczonym
(*) (**)
4, 2, 5, 8, 1, 9, 7, 6, 3 7 4
5, 4, 3, 2, 1, 6, 7, 8, 9, 10 7 5
1, 2, 3, ... , 100 100 1
100, 99, 98, ... , 1 2 100
42.2.
Liczba operacji za-
miany wykonanych w
Tablica T
wierszu oznaczonym
(***)
4, 2, 5, 8, 1, 9, 7, 6, 3 2
5, 4, 3, 2, 1, 6, 7, 8, 9, 10 1
1, 2, 3, ... , 100 0
100, 99, 98, ... , 1 1
Zadanie 43.
43.1.
• Wyszukiwanie optymalnej trasy samochodowej
Uzasadnienie: Dzięki lokalizacji znane jest położenie użytkownika co daje możliwość
podawania wskazówek odnośnie wyboru drogi, dopasowanych do jego położenia oraz
zmiany trasy, w przypadku informacji o korkach. Dane o lokalizacji użytkowników
pozwalają oszacować natężenie ruchu na różnych odcinkach dróg
• Serwis pogodowy
Uzasadnienie: Dzięki usłudze lokalizacji użytkownicy mogą uzyskiwać dane
pogodowe i prognozę pogody dla ich aktualnego położenia bez konieczności
podawania lokalizacji samemu
• Serwis informacji turystycznej Wrocławia
Uzasadnienie: Wykorzystując dane o lokalizacji użytkownika, serwis może podać,
jakie obiekty znajdują się najbliżej jego aktualnego położenia, a także wskazać trasę
od miejsca, w którym użytkowniksię aktualnie znajduje, do wybranego obiektu
43.2.
• System komputerowego składu tekstu
Uzasadnienie: Edycja wielu elementów (tekst + grafika) wymaga wprowadzania wielu
danych (wpisywanie tekstu, wstawianie i tworzenie obiektów graficznych), a do tego
celu przydatna jest ergonomiczna klawiatura, mysz itp. Wizualizacja w skali 1:1
wymaga odpowiednio dużego ekranu.
• Edytor tekstu
Uzasadnienie: Dużą ilość tekstu dużo wygodniej wprowadza się, korzystając z dużej,
ergonomicznej klawiatury. Ponadto duży ekran umożliwia wizualizację wynikowego
dokumentu w rzeczywistych wymiarach.
• Arkusz kalkulacyjny
Uzasadnienie: Dane (zestawienia liczbowe, teksty) i formuły wygodniej wprowadza
się, korzystając z dużej, ergonomicznej klawiatury. Dotyczy to również tworzenia
i przeglądania wykresów.
4. Odpowiedzi 449
43.3.
FPFP
43.4.
FPPFP
Zadanie 45.
PFPF
Zadanie 46.
PFFP
Zadanie 47.
FPFP
Zadanie 48.
PFFF
Zadanie 49.
PPFP
Zadanie 50.
FPFP
Zadanie 51.
atak brute force metoda słowniko-

wa/psychologiczna
Użytkownik A x x
Użytkownik B x
Użytkownik C
Użytkownik D x
Zadanie 52.
PPFF
Zadanie 53.
53.1.
Stan zegara na zdjęciu nr 1: 9:20:15 (09:20:15).
Stan zegara na zdjęciu nr 4: 23:10:36.
53.2.
Zadanie 54.
PFFP
Zadanie 55.
55.1.
FPFF
55.2.
FPPF
Zadanie 56.
PFPF
Zadanie 57.
PPFP
Zadanie 59.
59.1.
114
59.2.
181
4. Odpowiedzi 451
59.3.
moc ile
liczb
1 381
2 344
3 171
4 76
5 22
6 4
7 0
8 2
Minimalna liczba o mocy 1 jest równa 11.
Maksymalna liczba o mocy 1 jest równa 999342708.
Zadanie 60.
60.1.
Przykładowe rozwiązanie znajduje się w pliku rozw1.cpp. Prawidłowa odpowiedź:
Mniejszych od 1000: 12
Dwie ostatnie: 540 633
60.2.
989532
1 2 3 4 6 9 12 18 36 27487 54974 82461 109948 164922 247383
329844 494766 989532
131072
1 2 4 8 16 32 64 128 256 512 1024 2048 4096 8192 16384 32768
65536 131072
702027
1 3 9 27 81 107 243 321 729 963 2187 2889 6561 8667 26001
78003 234009 702027
461817
1 3 9 23 69 97 207 291 529 873 1587 2231 4761 6693 20079 51313
153939 461817
17298
1 2 3 6 9 18 31 62 93 186 279 558 961 1922 2883 5766 8649
17298
60.3.
Najwieksza wzglednie pierwsza: 988027
Zadanie 61.
61.1.
Ciagow arytmetycznych: 44
Najwieksza roznica: 246849
61.2.
1
27
551368
1000000
250047
1000
35937
531441
61.3.
6
36
421503
362326
303276
534127
40828
949
90367
177326
390126
842436
37889
11106
149243
80882
529815
988401
29559
953023
4. Odpowiedzi 453
Zadanie 62.
62.1.
Najmniejsza liczba to 1002, największa — 777044.
62.2.
Pierwszym elementem tego ciągu jest 639 i ciąg składa się z 6 elementów.
62.3.
• liczb o tych samych wartościach jest 160;
• liczba z pierwszego pliku jest większa od liczby z drugiego pliku w 357 wierszach.
62.4.
625 razy w zapisie dziesiętnym, 411 razy w zapisie ósemkowym.
Zadanie 63.
63.1.
Poprawna odpowiedź (18 ciągów):
11
101000101000
10110001011000
1010
110110110110
100100
11001100
111111
10111011
101101
100100100100
110110
1100110011001100
1111
10011001
1001110011
1100111001
110110110110110110
63.2.
93
63.3.
259 ciągów jest binarną reprezentacją liczb półpierwszych.
Najmniejszą liczbą półpierwszą jest 6.
Największa z nich jest równa 248667.
Odpowiedź błędnie podająca liczbę liczb półpierwszych, wynikająca z zastosowania algoryt-

mu sita Eratostenesa, który nie uwzględnia tego, że 0 oraz 1 nie są liczbami pierwszymi: 436
Odpowiedź błędnie podająca liczbę liczb półpierwszych, która wynika z uwzględnienia
dwóch różnych czynników pierwszych podczas sprawdzania półpierwszości: 252
Odpowiedź błędnie podająca liczbę liczb półpierwszych, która wynika ze zliczenia również
liczb pierwszych, które mają tylko jeden czynnik pierwszy: 418
Zadanie 64.
64.1.
Liczba rewersów: 13
Największa liczba pikseli czarnych: 381
Niepoprawna odpowiedź wynikająca z przyjęcia, że rewersem jest również obrazek z równą
liczbą pikseli czarnych i białych:
Liczba rewersów: 37
Największa liczba pikseli czarnych: 381
64.2.
Liczba obrazków rekurencyjnych: 60
Pierwszy obrazek rekurencyjny:
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
11111111111111111111
00000000000000000000
Niepoprawna odpowiedź wynikająca ze sprawdzania sąsiednich podobrazków parami tylko
poziomo (inny obrazek będzie też wówczas pierwszym spełniającym sprawdzane warun-
ki): 95.
4. Odpowiedzi 455
Niepoprawna odpowiedź wynikająca ze sprawdzania sąsiednich podobrazków parami tylko

pionowo (inny obrazek będzie też wówczas pierwszym spełniającym sprawdzane warun-
ki): 101.
64.3.
Liczba obrazków poprawnych: 171
Liczba obrazków naprawialnych: 14
Liczba obrazków nienaprawialnych: 15
Największa liczba błędnych parzystości: 7
Niepoprawna odpowiedź wynikająca z błędnie przyjętego założenia, że obrazek z dwoma
błędami jest naprawialny, nawet gdy błędy występują w tym samym wierszu lub tej samej
kolumnie:
Liczba obrazków poprawnych: 171
Liczba obrazków naprawialnych: 18
Liczba obrazków nienaprawialnych: 11
Największa liczba błędnych bitów parzystości: 7
64.4.
Obrazki naprawialne (numer obrazka, wiersz, kolumna):
(14,1,15)
(19,4,20)
(26,21,13)
(29,2,8)
(33,15,21)
(115,21,14)
(116,21,13)
(129,21,14)
(131,10,7)
(143,7,15)
(154,7,7)
(161,21,17)
(162,21,16)
(187,21,18)
Niepoprawna odpowiedź wynikająca z błędnie przyjętego założenia, że obrazek z dwoma
błędami jest naprawialny, nawet gdy błędy występują w tym samym wierszu lub tej samej
kolumnie
(11,5,21) lub (11,9,21)
(14,1,15)
(19,4,20)
(26,21,13)
(29,2,8)
(33,15,21)
(53,6,21) lub (53,15,21)

(115,21,14)
(116,21,13)
(129,21,14)
(131,10,7)
(143,7,15)
(146,21,19) lub (146,21,4)
(154,7,7)
(161,21,17)
(162,21,16)
(170,21,19) lub (170,21,12)
(187,21,18)
Uwaga: W podanych powyżej wierszach z dwoma odpowiedziami przyjmuje się, że w odpo-
wiedzi maturzysty została podana jedna z nich — pozwalająca skorygować jeden z dwóch
błędów parzystości.
Zadanie 65.
65.1.
Poprawna odpowiedź: 1 225
Odpowiedzi błędne: 2 450, 7 1575. Podają one ułamek o najmniejszej wartości, ale nie speł-
niają drugiego warunku zadania, tzn. w pliku występuje inny ułamek o tej samej wartości
i mniejszym mianowniku.
65.2.
Poprawna odpowiedź: 410.
Odpowiedzi błędne:
• 409 lub 411 — odpowiedzi wynikające z błędnego zainicjowania licznika.
• 459 — odpowiedź wynikająca z policzenia jako nieskracalnych wszystkich ułamków,
w których licznik jest dzielnikiem mianownika (lub mianownik jest dzielnikiem licz-
nika).
65.3.
Odpowiedź z błędem polegającym na pominięciu pierwszego lub ostatniego ułamka: 128445
lub 128399.
65.4.
Odpowiedź błędna: 564486930. Błąd w niej wynika z zastosowania typu danych o zbyt ma-
łym zakresie (gdy w kompilatorze gcc zastosuje się typ long zamiast long long do reprezenta-
cji wyników pośrednich).
4. Odpowiedzi 457
Zadanie 66.
66.1.
25320 29269 40
24810 10353 27
15276 20113 28
13867 24491 45
19677 6037 46
19688 2020 36
66.2.
6131 20807 127567717
26297 6329 166433713
24767 809 20036503
28477 19289 549292853
24799 6359 157696841
691 11003 7603073
9631 28351 273048481
6661 26393 175803773
5881 28429 167190949
18587 21739 404062793
Błędna odpowiedź (podająca 12 wierszy) wynikająca z zastosowania ostrej nierówności
w warunku zakończenia pętli przy sprawdzaniu, czy liczba jest pierwsza:
6131 20807 127567717
26297 6329 166433713
24767 809 20036503
28477 19289 549292853
24799 6359 157696841
691 11003 7603073
9631 28351 273048481
23 529 12167
89 7921 704969
6661 26393 175803773
5881 28429 167190949
18587 21739 404062793
Błędna odpowiedź (podająca 14 wierszy) wynikająca ze sprawdzenia tylko tego, czy trzecia
liczba jest iloczynem dwóch pierwszych liczb:
6131 20807 127567717
26297 6329 166433713
24767 809 20036503
2572 29539 75974308
28477 19289 549292853
24799 6359 157696841
691 11003 7603073
9631 28351 273048481
6705 1606 10768230

23 529 12167
89 7921 704969
6661 26393 175803773
5881 28429 167190949
18587 21739 404062793
66.3.
58140 58141 341
343 58824 58825
681 231880 231881
683 233244 233245
1021 521220 521221
1023 523264 523265
926160 1361 926161
928885 1363 928884
1701 1446700 1446701
1703 1450104 1450105
Błędna odpowiedź wynikająca z wypisania wszystkich (nie tylko sąsiadujących) wierszy,
w których liczby reprezentują długości boków trójkąta prostokątnego, nie tylko sąsiadujące
pary:
345
58140 58141 341
343 58824 58825
681 231880 231881
683 233244 233245
1021 521220 521221
1023 523264 523265
926160 1361 926161
928885 1363 928884
1701 1446700 1446701
1703 1450104 1450105
Błędna odpowiedź wynikającą z przyjęcia założenia, że liczby w wierszu są uporządkowane
rosnąco:
681 231880 231881
683 233244 233245
1021 521220 521221

1023 523264 523265
1701 1446700 1446701
1703 1450104 1450105
66.4.
Liczba wierszy, w których liczby reprezentują długości boków trójkąta: 604
Długość najdłuższego ciągu trójkątnego: 11
4. Odpowiedzi 459
Zadanie 67.
67.1.
10. 55
20. 6765
30. 832040
40. 102334155
67.2.
3. 2
4. 3
5. 5
7. 13
11. 89
13. 233
17. 1597
23. 28657
29. 514229
67.3.
1
1
10
11
101
1000
1101
10101
100010
110111
1011001
10010000
11101001
101111001
1001100010
1111011011
11000111101
101000011000
1000001010101
1101001101101
10101011000010
100010100101111
110111111110001
1011010100100000
10010010100010001
11101101000110001
101111111101000010
1001101100101110011
1111101100010110101
11001011001000101000
101001000101011011101
1000010011110100000101
1101011100011111100010
10101110000010011100111
100011001100110011001001
111000111101000110110000
1011100001001111001111001
10010101000111000000101001
11110001010000111010100010
110000110010111111011001011
fraktal binarny Fibonacciego:
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 1 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 1 1 0 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 1 0 1 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 1 0 0 1 1
0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0
0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 1 0 1
0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1
0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 1 1 0 0 0 1 0
0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1
0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1
0 0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 1 0 0 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0
0 0 1 0 1 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 1
0 1 0 0 1 0 1 0 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1
0 1 1 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 1 0
1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1
67.4.
101111001
10101011000010
1011010100100000
10010010100010001
4. Odpowiedzi 461
Zadanie 68.
68.1.
Odpowiedź błędna: 14. Uwzględnia ona wiersze zawierające napisy różnej długości, ale skła-
dające się z tych samych liter.
68.2.
Poprawna odpowiedź: 93
Odpowiedź błędna: 101. Uwzględnia ona wiersze zawierające napisy złożone z tych samych
liter, ale o różnej długości.
68.3.
Odpowiedź błędna: 59. Wynika ona z policzenia napisów, które zawierają te same litery, ale
o różnej liczbie wystąpień w poszczególnych napisach.
Zadanie 69.
69.1
Liczba gatunków:206
Rozmiar największego gatunku: 20
69.2
8
69.3
Największa liczba genów w genotypie: 11
Najdłuższy gen: 189
69.4
Liczba genotypów odpornych: 249
Liczba genotypów silnie odpornych: 187
Zadanie 70.
70.1.
Pozostała powierzchnia materiału: 117.705
70.2.
Pani Binarna musi kupić 126 m taśmy.
Odpowiedź błędna, wynikająca z błędnego zaokrąglenia: 125.
Odpowiedź błędna, wynikająca z braku dodania odcinków poziomych i pionowych do długo-
ści krzywej: 57.
70.3.
Suma długości pasów jest równa 429 m.
Odpowiedź błędna: 445 m. Wynika ona ze złego obliczenia całkowitej długości każdego pasa
(niezaokrąglenia w dół).
Odpowiedź błędna: 447 m. Wynika ona ze złego obliczenia długości pasa — podzielenia jed-
nego pasa na 2 części (odpowiednio dla funkcji f(x) oraz g(x)) oraz błędnego obliczenia cał-
kowitej długości każdego z dwóch pasów (brak zaokrąglania w dół).
Zadanie 71.
71.1.
2.09032
71.2.
Dla dwu wartości: x = 4.092, x = 4.093 zachodzi przybliżona równość f(x) 3.06495.
71.3.
Miejsce zerowe : 0.53656
Zadanie 72.
72.1.
Pierwsza para:
feycznvjtboxfx gthzgbpglrwjqxqlculgwzdhuevrmvssozrwdjcqcb
Par znalezionych:
70
72.2.
kxazlp kxazlpe e
ifvjhuqvh ifvjhuqvhcupzcpw cupzcpw
aznqxr aznqxryrbgshtceaylwak yrbgshtceaylwak
4. Odpowiedzi 463
72.3.
Maksymalna koncowka: 15
zccvywdcmjrdokqzcnayixplhkrf sarkqzcnayixplhkrf
iokvlepqzeyvycfjkliiutmzqawwjxgf dfcfyddwodduznkmivqxnr-
dliiutmzqawwjxgf
psmwjyystgwchofokzvmkmgusfakroambngky mabgusfakroambngky
Zadanie 73.
73.1.
Slow z dwoma kolejnymi literami: 204
73.2.
A: 632 (7.56%)
B: 196 (2.34%)
C: 162 (1.94%)
D: 422 (5.05%)
E: 1092 (13.06%)
F: 213 (2.55%)
G: 151 (1.81%)
H: 565 (6.76%)
I: 521 (6.23%)
J: 2 (0.02%)
K: 64 (0.77%)
L: 402 (4.81%)
M: 193 (2.31%)
N: 557 (6.66%)
O: 641 (7.66%)
P: 93 (1.11%)
Q: 6 (0.07%)
R: 523 (6.25%)
S: 484 (5.79%)
T: 792 (9.47%)
U: 185 (2.21%)
V: 84 (1.00%)
W: 196 (2.34%)
X: 3 (0.04%)
Y: 185 (2.21%)
Z: 0 (0.00%)
73.3.
Najdluzszy ciag spolglosek: 4
Znalezionych slow: 6
Pierwsze z nich: FRIENDSHIP
Zadanie 74.
74.1.
16
Błędne odpowiedzi:
84 — liczba haseł złożonych tylko z liter (zapomniano zanegować sprawdzany warunek)
9 — rozwiązanie z warunkiem '0' <= c && c < '9'
3 — rozwiązanie z warunkiem '0' < c && c <= '9'
1 — rozwiązanie z warunkiem '0' < c && c < '9'
74.2.
8Y7JGYXXR5
Ehz018657
PAsCMQaervw
cefdi
cek
ikfLDegQXj
jir
yvm249t83o04
74.3.
39
30 — rozwiązanie, które rozważa tylko hasła co najmniej 5-literowe
2 — rozwiązanie, które tylko sprawdza, czy cztery kolejne znaki ASCII występują na kolej-
nych pozycjach, np. ABCD
47 lub 38 — rozwiązanie, które szuka 4 kolejnych znaków ASCII w całym haśle, a nie we
fragmencie 4-literowym.
74.4.
40
73 — rozwiązanie, które nie sprawdza, czy w haśle występuje cyfra
72 — rozwiązanie, które nie sprawdza, czy w haśle występuje mała litera
68 — rozwiązanie, które nie sprawdza, czy w haśle występuje duża litera
4. Odpowiedzi 465
Zadanie 75.
75.1.
did
desired
destroyed
devised
75.2.
wkqoocjqwo
iujolqzzwr
udwjtljuip
tlcpgujurjqk
yplcjdwotwr
kqrrfwwcjtl
mupmwjpqpg
kqrrfwwcjtl
wotchfqolwr
75.3.
Klucz szyfrujacy numer 1: (3,7)
Klucz deszyfrujacy numer 1: (9,15)
Zadanie 76.
76.1.
ramnfrayooyauymtkgsrrnyyzianmaooldlctatsocthurtzuk
slsWdrnazkryjiAeaseeznktiAnoejrdraikacFwNmKtkeeoyK
jltDereaaonaLaAiiknBimeurAalaAliKrzrasgDaaaicaoaot
zawSKndGoOLaozWrorlcaalnnwnpkorocaWcPzwdieazszaesk
btsdogdbeKoulrSanPotkMenmlaiwasjzMnyryLuywrtmirRBe
ktjwaoSkKoctcoSrasioarlrluewblTnfzoGetiaSkeruDKapi
76.2.
cosnyzcahnzdoolynturmoifaraatmkaalgorytmystruktury
76.3.
csonozolzhcynadyrutkurtsymtyroglaakytamrofniarutam
Zadanie 77.
77.1.
19 powtórzeń klucza
EI XILLG AWLMA HCFLLGGKG LKCO JSHKAJNBSIOJ, JPVUCYZX CEUWC OQQ UKDKR SMLX
QZLWEGMWZKXS, UW ZGG VGXMA RXAQQ HGRRXSOJ. U KMEJK MGX WKPGZ OPXKD HXSV-
PMNG, FM PHC PIGXS EWWYF YKBETKUNG. M HGRJB KVZM OQQ UKD BHKCO TNQQPBZ, RH
PTLQEWBMFNZGIG KGJMDXC V XEYO VCFZGLMT. RXRTJ JSIFAJDRM.
77.2.
W RZECZYWISTOSCI PRZESZLOSC NIE ISTNIEJE, JEDYNIE WSPOMNIENIE PRZESZLOSCI.
MRUGNIJCIE OCZAMI, A SWIAT KTORY ZOBACZYCIE NIE ISTNIAL KIEDY ZAMYKALISCIE
POWIEKI. JEDYNYM WLASCIWYM STANEM UMYSLU JEST ZASKOCZENIE. JEDYNYM WLASCI-
WYM STANEM SERCA JEST RADOSC. NIEBO KTORE WIDZICIE NIE BYLO JESZCZE NIGDY
PRZEZ WAS OGLADANE. MOMENT ABSOLUTNEJ PERFEKCJI JEST TERAZ. CIESZCIE SIE
NIM. TERRY PRATCHETT.
77.3.
Liczniki wystąpień liter:
A - 8 H - 21 O - 10 V - 11
B - 19 I - 12 P - 10 W - 21
C - 13 J - 13 Q - 8 X - 12
D - 21 K - 6 R - 11 Y - 10
E - 19 L - 14 S - 12 Z - 7
F - 4 M - 16 T - 17
G - 8 N - 15 U - 13
12.52 — szacowana dlugosc klucza
13 — dokladna dlugosc klucza
Zadanie 78.
78.1.
Dlugosc pierwszej wiadomosci = 232
Bajty pierwszej wiadomosci po przetworzeniu: 12 94 94 57 96 115 51 90
Skrot pierwszej wiadomosci = MQQFSLZM
4. Odpowiedzi 467
78.2.
1 MQQFSLZM
2 WWXRFKEC
3 UAQFAKQN
4 WVTFWMLI
5 WMXQBVTU
6 IRCEIIDN
7 DLGULFST
8 UIZVEUSE
9 DMWHUXTH
10 UFHRHSXM
11 TFUKGFXW
78.3.
1 3 4 8 9 11
Zadanie 79.
79.1.
Ćwiartka I: 1339,
Ćwiartka II: 274,
Ćwiartka III: 166,
Ćwiartka IV: 218,
Pozostałe okręgi: 3.
79.2.
Liczba lustrzanych par: 158.
79.3.
Liczba par prostopadłych : 231.
79.4.
Długości kolejnych łańcuchów: 6, 3, 11, 7, 4, 5, 12, 36, 18, 53, 87, 21, 73, 39, 31, 12, 41, 10,
64, 22, 57, 31, 41, 50, 65, 73, 45, 18, 37, 28
Najdłuższy łańcuch ma długość 87.
Zadanie 80.
80.1.
Poprawna odpowiedź: 4, 3, 5; 13, 85, 84; 33, 65, 56; 28, 45, 53.
Odpowiedź z błędem, który wynika z pominięcia jednego z trójkątów albo z podania tylko
trójkątów, których boki podane są w takiej kolejności, że na końcu występuje bok najdłuższy:
4, 3, 5; 28, 45, 53.
80.2.
Odpowiedź z błędem, który wynika z pominięcia jednego z trójkątów albo z podania wyniku
dla błędnej nierówności trójkąta, z błędem polegającym na zamianie nierówności ostrej na
nieostrą (czyli za długości boków trójkąta uznawane są liczby a, b, c, takie że a+b=c). Odpo-
wiedź: 285412.
80.3.
Odpowiedź z błędem, który wynika z liczenia każdego trójkąta sześciokrotnie, z uwzględnie-
niem różnej kolejności długości krawędzi (np. (1, 3, 5), (1, 5, 3), (3, 1, 5), (3, 5, 1), (5, 1, 3)
i (5, 3, 1)). Odpowiedź: 6⋅2343790=14062740
Odpowiedź z błędem, w którym podany jest wynik dla błędnej nierówności trójkąta, z błędem
polegającym na zamianie nierówności ostrej na nieostrą (czyli za długości boków trójkąta
uznane są liczby a, b, c, takie że a+b=c). Odpowiedź: 2354017.
Zadanie 81.
81.1.
2
81.2.
24
81.3.
A(-30;23), B(75, -62), C(25, 48), obwód: 316,34
81.4.
18
81.5.
Są cztery takie czworokąty:
-18,-23 15,1 -49,-38 -48,-48
17,-19 -36,6 -37,-28 1,1
-28,-35 -16,39 -36,-10 -38,-38
-14,49 27,39 48,-3 7,7
4. Odpowiedzi 469
Zadanie 82.
82.1.
populacja wilków: 43,46, populacja zajęcy: 118,06.
Błędna odpowiedź (wynik wzięty o jeden miesiąc za wcześnie/późno):
populacja wilków: 43,07, populacja zajęcy: 118,24
populacja wilków: 43,85, populacja zajęcy: 117,86
82.2.
n=53, m=98.
82.3.
82.4.
Prawidłowa odpowiedź
Zające Wilki
Najmniejsza war-
80,71 28,05
tość populacji
Największa war-
123,32 54,15
tość populacji
Błędna odpowiedź (rozwiązanie, w którym zaokrągla się wyniki pośrednie):
Zające Wilki
Najmniejsza wartość
80,65 28,00
populacji
Największa wartość
123,39 54,21
populacji
Zadanie 84.
84.1.
43 razy tankował Pb95.
78 razy tankował LPG
200 dni jechał, korzystając tylko z LPG.
84.2.
26.01.2014 r.
84.3.
Przykładowy poprawny wykres:
84.4.
Wydatki na Pb95 i LPG (wraz z kosztem instalacji): 8373,06
Wydatki na Pb95: 8965,23
Zadanie 85.
85.1.
41 406 l
85.2.
8 360 sztuk
4. Odpowiedzi 471
85.3.
2014-05-04
50 dni
85.4.
liczba sprzedanych
miesiąc oscypków
kwiecień 72
maj 1626
czerwiec 1656
lipiec 1628
sierpień 1243
wrzesień 586
Liczba sprzedanych oscypków

1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień
85.5.
744
85.6.
skład mleka liczba oscypków
tylko mleko owcze 6811
20% mleka krowiego 8470
40% mleka krowiego 11298
Zadanie 86.
86.1.
A1: 94989 B1: 72187 C1: 79735 D1: 73580
A2: 61487 B2: 71950 C2: 73675 D2: 71402
A3: 67178 B3: 62913 C3: 65751 D3: 60146
A4: 70318 B4: 69326 C4: 69332 D4: 63234
A5: 74985 B5: 75045 C5: 75876 D5: 51362
Przykładowy wykres:
86.2.
K1: A2, K2: D5, K3: A5, K4: B4, K5: D5.
86.3.
K1: 8, K2: 4, K3: 7, K4: 8, K5: 3.
86.4.
Wariant standardowy: K1: 94, K2: 57, K3: 82, K4: 126, K5: 41
Przykładowe błędne odpowiedzi wynikające z zaokrąglania współczynnika wK do liczby cał-
kowitej: K1: 95, K2: 57, K3: 82, K4: 125, K5: 41
Wariant regionalny: K1: 97, K2: 56, K3: 82, K4: 127, K5: 38
Przykładowe błędne odpowiedzi wynikające z zaokrąglania współczynnika wK do liczby cał-
kowitej: K1: 98, K2: 56, K3: 82, K4: 126, K5: 38
86.5.
Dla m=10: 47500
Dla m=20: 48750
Dla m=50: 49500
4. Odpowiedzi 473
Zadanie 87.
87.1.
1 czerwca 1945 / 30. dnia podróży.
87.2.
7701,9.
87.3.
odległoś ć przebyta w kolejnyc h dniac h rejs u
140
120
100
80
60
40
20
0
10.05.1945 24.05.1945 7.06.1945 21.06.1945 5.07.1945 19.07.1945 2.08.1945 16.08.1945
3.05.1945 17.05.1945 31.05.1945 14.06.1945 28.06.1945 12.07.1945 26.07.1945 9.08.1945
87.4.
14 sierpnia 1945 / 104. dnia podróży.
87.5.
9811,7.
Zadanie 88.
88.1.
Firma sprzeda 592 choinki, a 8 zostanie na placu.
88.2.
Liczba choinek rano z podziałem na sprzedane i pozostałe

80
pozostało
70
60
50
40
30
20
10
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
88.3.
Poprawna odpowiedź: 11. dnia sprzedaży / 11 grudnia.
88.4.
Poprawna odpowiedź: 17 dostaw; poprawny jest dowolny ich harmonogram, pod warunkiem,
że druga będzie nie później niż 4. dnia, trzecia nie później niż 6. dnia, czwarta nie później niż
8. dnia, siódma nie później niż 12. dnia, a czternasta nie później niż 20. dnia.
Przy harmonogramie odpowiadającym tym warunkom firma sprzeda 819 choinek.
88.5.
Poprawna odpowiedź: Po 24 dostawach, każda po 35 choinek, na placu pozostaną 21 drzew-
ka.
Zadanie 90.
90.1.
Katowice, 57 studentów,
najpopularniejsza uczelnia to Politechnika Informatyczno-Elektroniczna.
4. Odpowiedzi 475
90.2.
143 miejsca
<=2256 lub <2257denarów
90.3.
Uczelnia średni_dochód
Uniwersytet Krolewski 1832,22
Akademia Sztuk Pieknych 1985,98
Politechnika Krolewska 1947,34
Politechnika Informatyczno-Elektroniczna 1814,20
Uniwersytet Sportu i Turystyki 1923,81
Wyzsza Szkoła Techniczna 1871,07
Uniwersytet Muzyczny 2124,00
Uniwersytet Pedagogiczny 1858,47
Uniwersytet Ekonomiczny 1921,06
Uniwersytet Rolniczy 1898,49
90.4.
Uczelnie I II III IV V
Akademia Sztuk Pieknych 32 10 6 2 5
Politechnika Informatyczno-Elektroniczna 299 108 48 54 54
Politechnika Krolewska 168 59 28 31 25
Uniwersytet Sportu i Turystyki 24 5 6 3 5
Uniwersytet Ekonomiczny 32 9 3 2 7
Uniwersytet Krolewski 233 77 53 32 61
Uniwersytet Muzyczny 5 2 0 1 0
Uniwersytet Pedagogiczny 31 11 4 2 5
Uniwersytet Rolniczy 27 14 7 5 6
Wyzsza Szkoła Techniczna 8 1 1 0 5
90.5.
Imie Nazwisko Miejsce_zam Dochod_na_osobe
Iwona Andrzejewska Ruda Slaska 2241
Jacek Andrzejewski Ruda Slaska 2241
Anna Barska Ogrodzieniec 1047
Barbara Barska Ogrodzieniec 1047
Krzysztof Barski Ogrodzieniec 1047
Joanna Bilska Kedzierzyn-Kozle 2807
Michal Bilski Kedzierzyn-Kozle 2807
Waclawa Borkowska Szczyrk 1683
Sylwester Borkowski Szczyrk 1683
Piotr Jablonski Sanok 1185
Zygmunt Jablonski Sanok 1185
Tomasz Kaczmarek WodzislawSlaski 1140
Weronika Kaczmarek WodzislawSlaski 1140
Przemyslaw Kaczmarek WodzislawSlaski 1140
Klaudia Kotowicz Katowice 1950
Tadeusz Kotowicz Katowice 1950
Felicja Ostrowska Tarnowskie Gory 2466
Boguslawa Ostrowska Tarnowskie Gory 2466
Robert Tomaszewski Wisla 1511
Bartosz Tomaszewski Wisla 1511
Zadanie 91.
91.1.
Beatrycze
Doris
Ines
4. Odpowiedzi 477
91.2.
08321103754 Wizniewski Andrzej
09321501177 Wizniewski Andrzej
08322201772 Michalak Krzysztof
09311310792 Michalak Krzysztof
66100294134 Kowalczyk Mateusz
59031152059 Kowalczyk Mateusz
09211700664 Kozlowska Malgorzata
91.3.
Największa liczba porządkowa: Piotr Dzierzak
Najmniejsza liczba porządkowa: Amelia Wendt
91.4.
Liczba osób urodzonych w poszczególnych miesiącach:
styczeń 68
luty 33
marzec 9
kwiecień 16
maj 13
czerwiec 15
lipiec 19
sierpień 22
wrzesień 32
październik 67
listopad 99
grudzień 101
Liczba osób urodzonych

w poszczególnych miesiącach
120
100
80
60
40
20
0
91.5.
AWie3
AWit4
AWoj0
AWoj2
AWoj8
BWas9
JPod4
KMic2
LMar4
MKoc9
MKor0
MKow4
MLub7
NJak2
NJan3
NJan6
SCie9
SDab7
ZAda1
Zadanie 92.
92.1.
Liczba państw: 54.
Liczba medali zdobytych na letniej olimpiadzie: 1218.
92.2.
Kontynent Olimpiady letnie Olimpiady zimowe
Afryka 297 30
Ameryka Pld. 218 52
Ameryka Pln. 236 88
Australia i Oc. 55 34
Azja 422 177
Europa 682 571
Przykładowy wykres przedstawiający poprawne zestawienie:
4. Odpowiedzi 479
92.3.
Kamerun
Burundi
Zjednoczone Emiraty Arabskie
92.4.
Afryka Kenia 86
Ameryka Pld. Brazylia 108
Ameryka Pln. StanyZjednoczone 2681
Australia i Oc. Australia 480
Azja Chiny 526
Europa ZSRR 1204
92.5.
Liczba krajów letnich: 35.
Liczba krajów zimowych: 3.
Zadanie 93.
93.1.
Ewelina Adamska
93.2.
Budzianowska41
Kolarski 41
Laska 41
Maskor 41
Rzepka 42
Rzymski 42
Odpowiedź błędna, wynikająca z podania także nazwisk osób, które były w delegacji dokład-
nie 40 dni (zastosowanie nierówności nieostrej):
Andrycz 40
Elawa 40
Budzianowska41
Kolarski 41
Laska 41
Maskor 41
Rzepka 42
Rzymski 42
93.3.
Radom 27599,50
Siedlce 34215,40
Zgierz 38263,50
Kutno 43372,80
Kielce 48014,70
Olsztyn 50606,60
Kalisz 51099,00
Lublin 53209,50
Mielec 54144,00
Bydgoszcz 63932,00
Krakow 80344,50
Katowice 81486,30
Malbork 84280,00
93.4.
styczeń 130
luty 68
marzec 63
kwiecień 32
maj 31
czerwiec 63
lipiec 70
sierpień 54
wrzesień 121
październik 103
listopad 135
grudzień 130
Rozkład liczby wyjazdów w poszczególnych miesiącach
140
120
100
80
60
40
20
0
kwiecień
wrzesień
listopad
luty
marzec
czerwiec
maj
styczeń
sierpień
grudzień
październik
lipiec
4. Odpowiedzi 481
93.5.
Liczba noclegów pracowników we wszystkich delegacjach — 1,64 ±0,01
Liczba noclegów pracowników w delegacjach co najmniej 2-dniowych — 2,25 ±0,01
Zadanie 94.
94.1.
Przyrost procentowy: 270%
Identyfikator dziecka: ID_dz: 718
94.2.
od 10 lat do 13 lat
94.3.
17 dzieci
94.4.
dla dziewcząt: w ósmym roku życia
dla chłopców: w jedenastym roku życia
94.5.
1rok 10lat 19lat
centyl 5. 68 128 166
centyl 95. 80 147 187
94.6.
dlugosc_ur 1rok 2lata 3lata 4lata 5lat 6lat 7lat 8lat 9lat
mediana 52 74 87 96 103 110 116 121 127 132
10lat 11lat 12lat 13lat 14lat 15lat 16lat 17lat 18lat 19lat
mediana 138 143 149 156 163 169 173 175 176 176
Zadanie 95.
95.1.
LPP 7485,84
WAWEL 960,06
PZU 481,56
95.2.
MILKILAND 27,85%
95.3.
rodzaj licznik obrot_zl
krajowa 418 2427046811
zagraniczna 52 29736190
Procentowy udział obrotów spółek krajowych = 98,79%
95.4.
data M WIG
2015-01-21 281 091 498 490,00 50 987,13
2015-01-22 284 219 170 040,00 51 554,46
2015-01-23 285 297 764 160,00 51 750,07
4. Odpowiedzi 483
95.5.
kup 53
sprzedaj 20
obserwuj 397
Zadanie 96.
96.1.
96.2.
stosunek liczby ludności w miastach do liczby ludności wsi:
w roku 2013 : 1,53
w roku 2050 : 1,24
96.3.
średni wiek mężczyzny zamieszkałego w mieście:
w roku 2013 : 39
w roku 2050 : 48
96.4.
rok wiek 2022 51 2032 52 2042 57
2013 49 2023 50 2033 53 2043 57
2014 49 2024 51 2034 53 2044 58
2015 49 2025 52 2035 54 2045 59
2016 49 2026 51 2036 55 2046 60
2017 48 2027 51 2037 54 2047 59
2018 49 2028 52 2038 55 2048 60
2019 48 2029 53 2039 56 2049 61
2020 49 2030 53 2040 57 2050 61
2021 50 2031 53 2041 56
W niektórych latach kalendarzowych (np. 2019) będzie mieć miejsce taka sytuacja, że kobiety
w pewnym wieku (np. 48 lat) uzyskają przewagę liczebną nad mężczyznami, ale w kolejnej
grupie wiekowej (49 lat) znów będzie ich mniej niż mężczyzn, dopiero w następnej grupie
wiekowej (50 lat) rozpocznie się trwała przewaga liczebna kobiet.
Poniższe zestawienie podaje także te drugie progi wiekowe w danych latach kalendarzowych,
np. w roku 2019 kobiety po raz pierwszy przeważą nad mężczyznami w grupie wiekowej 48
lat, a po raz drugi, już trwale, w grupie wiekowej 50 lat.
Ponieważ w treści zadania było pytanie o najniższy wiek, w którym kobiety przeważają li-
czebnie nad mężczyznami, taka odpowiedź uzyskałaby niepełny wymiar punktów.
96.5.
Poprawne zestawienie procentowe ludności grupy w wieku produkcyjnym w kolejnych lata-

chrok % prod
2013 69% 2021 66% 2029 63% 2037 63% 2045 60%
2014 69% 2022 66% 2030 63% 2038 62% 2046 60%
2015 69% 2023 65% 2031 63% 2039 62% 2047 59%
2016 69% 2024 64% 2032 63% 2040 62% 2048 58%
2017 68% 2025 64% 2033 63% 2041 62% 2049 58%
2018 68% 2026 64% 2034 63% 2042 61% 2050 57%
2019 67% 2027 63% 2035 63% 2043 61%
2020 67% 2028 63% 2036 63% 2044 61%
4. Odpowiedzi 485
Zadanie 97.
97.1.
Liczba miesięcy wysokiego zagrożenia: 42
97.2.
Rok 1953 3,64
Rok 1982 10,85
97.3.
ROK MIN MAX ROK MIN MAX
1945 3,2 4,4 1980 7,2 8,8
1946 3,5 4,5 1981 8,2 9,3
1947 5,0 7,1 1982 9,9 12,4
1948 4,0 5,0 1983 8,3 11,4
1949 5,3 8,9 1984 7,3 9,0
1950 3,8 7,5 1985 7,0 8,4
1951 3,5 4,7 1986 6,6 8,2
1952 2,7 4,4 1987 5,7 7,6
1953 3,2 4,5 1988 5,3 6,7
1954 5,0 7,1 1989 5,4 6,4
1955 4,2 5,9 1990 6,2 7,2
1956 4,2 5,4 1991 7,3 8,0
1957 4,7 6,1 1992 7,4 8,8
1958 6,2 8,5 1993 6,5 8,3
1959 5,3 7,0 1994 5,5 7,6
1960 5,8 7,1 1995 5,6 6,8
1961 6,0 8,1 1996 5,4 6,6
1962 5,5 6,8 1997 4,7 6,3
1963 5,5 6,9 1998 4,4 5,7
1964 5,0 6,6 1999 4,0 5,4
1965 4,0 6,1 2000 3,9 5,1
1966 3,8 5,0 2001 5,2 6,5
1967 3,8 5,0 2002 6,0 6,9
1968 3,4 4,8 2003 5,7 7,3
1969 3,5 4,7 2004 5,4 6,8
1970 4,9 6,9 2005 4,9 6,4
1971 6,0 7,1 2006 4,4 5,8
1972 5,2 6,8 2007 5,0 5,7
1973 4,9 6,0 2008 5,8 7,9
1974 6,1 7,6 2009 8,7 11,1
1975 8,2 10,0 2010 9,4 10,9
1976 7,8 8,9 2011 8,5 10,2
1977 6,4 8,6 2012 7,8 9,3
1978 6,0 7,4 2013 6,7 8,9
1979 6,0 7,0 2014 5,7 7,7

97.4.
Najdłuższy ciąg: 13.
Początek ciągu: II 1994.
Koniec ciągu: II 1995.
97.5.
Liczba lat: 15.
Zadanie 98.
98.1.
Liczba dziewcząt 2779
Liczba chłopców 2781
98.2.
Rodzaj szkoły pyt1 pyt2 pyt3 pyt4 pyt5 pyt6
G 2,93 2,33 2,51 2,69 2,99 2,96
LO 3,02 2,27 2,59 2,60 3,01 2,97
SP 3,52 1,99 2,26 2,65 3,03 3,35
SZ 3,01 2,21 2,45 2,63 3,09 3,04
T 3,02 2,01 2,53 2,65 3,07 2,94
4. Odpowiedzi 487
98.3.
GM07 3,63 GM12 3,13 GM13 3,08 GM04 3,02
GM08 3,37 GM11 3,12 GM16 3,07 GM05 2,98
GM17 3,28 GM09 3,11 GM19 3,05 GM20 2,96
GM01 3,26 GM02 3,09 GM03 3,05 GM18 2,96
GM15 3,18 GM06 3,09 GM10 3,03 GM14 2,92
98.4.
G 80
LO 94
SP 70
SZ 12
T 35
98.5.
Lipcowa Rosa 390
98.6.
Rodzaj szkoły liczba dziewczyąt liczba chłopców
G 130 119
LO 116 108
SP 276 307
SZ 19 35
T 77 65
Zadanie 100.
100.1.
średnia liczba
Lista
punktów
C1 11,80
C2 11,07
C3 9,67
C4 10,62
C5 10,02
C6 10,55
C7 11,13
P1 17,95
P2 19,65
P3 19,98
P4 20,83
100.2.
Albert Mikos
Lukasz Rdzanek
Dawid Zajaczkowski
100.3.
ocena liczba
uczniów
1 0
2 1
3 5
4 18
5 36
100.4.
punkty G1 G2 G3 G4 G5
10 12 9 20 21 14
11 11 17 39 15 14
12 25 33 43 50 31
100.5.
Robert Czaja
Bartlomiej Gosk
Albert Mikos
Krzysztof Plata
Igor Rybarczyk
Karol Wojciul
Zadanie 101.
101.1.
90 kobiet i 45 mężczyzn
101.2.
Obiekt Wartość
Active 3334
Aqua Park 2218
Bodyfit 2180
Lady Fitness Club 924
Platinium Center 1419
Pure Jatomi 1771
Redeco 3613
Spartan 3173
Top-Gym 1804
101.3.
Nazwisko Imię
Kowalska Maria
Olech Klaudia
Pozarzycka Justyna
4. Odpowiedzi 489
101.4.
Silownia, 127 osób, Spartan
101.5.
Obiekt Liczba wejść
Active 339
Aqua Park 226
Bodyfit 223
Lady Fitness Club 84
Platinium Center 120
Pure Jatomi 161
Redeco 383
Spartan 300
Top-Gym 164
Zadanie 102.
Realizacja komputerowa rozwiązania (wszystkich zadań z wiązki) znajduje się w pliku por-
tal.accdb.
102.1.
231
102.2.
Joshua King Stany Zjednoczone
Joshua Nelson Stany Zjednoczone
Miguel Barbosa Portugalia

Miguel Rocha Brazylia
102.3.
Stany Zjednoczone 61
Kanada 41
Polska 33
Wielka Brytania 32
Niemcy 29
Brazylia 27
Hiszpania 26
Francja 24
Rosja 24
Holandia 22
102.4.
Antonio Reyes (1896 x1926)
102.5.
Prawidłowa odpowiedź (24 wiersze):
Fabian Aigner Austria

Matthias Becker Niemcy
Leonardo De Luca Wlochy
Mehmet Demir Turcja
Keiji Fukuda Japonia
Lovro Gradic Chorwacja
Jayden Harper Kanada
Anton Ivanov Rosja
Davit Khachatryan Armenia
Joshua King Stany Zjednoczone
Artjoms Klavins Lotwa
Said Koudri Algieria
Serhij Kovalenko Ukraina
Nathan Mercier Francja
Cristian Munteanu Rumunia
Jiri Novotny Czechy
Theo Peeters Belgia
Ioannis Petridis Grecja
Sebastian Quispe Peru
Samuel Ramirez Stany Zjednoczone
Allan Smith Wielka Brytania
Hikari Takeuchi Japonia
Hakan Yilmaz Turcja
Aiden Young Stany Zjednoczone
Zadanie 103.
103.1.
Grabowska Waclawa 58 17
4. Odpowiedzi 491
103.2.
Dolnoslaski 14414
Slaski 8540
Opolski 8490
Lubuski 7552
Pomorski 7351
Wielkopolski 7080
Swietokrzyski 5532
Mazowiecki 5345
Kujawsko-Pomorski 5317
Zachodniopomorski 5271
Lubelski 5097
Lodzki 4829
Podlaski 3700
Podkarpacki 3406
Małopolski 2399
Warminsko-Mazurski 358
Odpowiedź błędna, wynikająca z policzenia zamiast kosztów badań ich liczby:
Dolnoslaski 360
Opolski 210
Slaski 209
Lubuski 189
Pomorski 183
Wielkopolski 175
Swietokrzyski 137
Kujawsko-Pomorski 135
Mazowiecki 134
Zachodniopomorski 133
Lubelski 128
Lodzki 120
Podlaski 96
Podkarpacki 84
Małopolski 59
Warminsko-Mazurski 9
103.3.
Poprawna odpowiedź dla punktu a):
RTG przedramienia 352
Poprawna odpowiedź dla punktu b):
RTG przedramienia 337
103.4.
Liczba kobiet — 339.
Liczba mężczyzn — 477.
103.5.
4 2
5 4
6 19
7 95
8 192
9 289
10 215
Za poprawną odpowiedź uznaje się także zestawienie, do którego włączone są 3 pierwsze
dziesięciolecia z liczbą pacjentów równą zero.
Odpowiedź błędna, wynikająca z podania kolejnych dziesiątek jako pierwszej cyfry z roku
urodzenia:
3 2
4 4
5 19
6 95
7 192
8 289
9 215
Zadanie 104.
104.1.
30.03.2015, 56 recept
104.2.
Leki przeciwnowotworowe i immunomodulujace — inhibitory enzymow — doustne inhibito-
ry aromatazy
104.3.
Miesiąc Liczba recept Wartość wszystkich lekarstw
1 800 71 698,64 zł
2 742 61 522,39 zł
3 936 75 405,95 zł
104.4.
Cena_detaliczna Nazwa_grupy
4770,46 Hormony przysadki i podwzgorza - inhibitory hormonu wzrostu
4. Odpowiedzi 493
104.5.
ID_recepty Data
28/2015 2015-01-02
64/2015 2015-01-05
655/2015 2015-01-27
673/2015 2015-01-27
710/2015 2015-01-28
1133/2015 2015-02-12
1274/2015 2015-02-18
1289/2015 2015-02-18
1517/2015 2015-02-27
2014/2015 2015-03-17
2209/2015 2015-03-24
Zadanie 105.
105.1.
Sklep wystawił 540 faktur. Największa wartość faktury wynosi 1250. Więcej niż jedną faktu-
rę dostało 33 klientów.
105.2.
Miasto Liczba zamówień
Bielawa 5
Jelenia Gora 5
Olawa 1
Olesnica 1
Sobotka 8
Trzebnica 4
Walbrzych 5
Wolow 13
Wroclaw 33
Zlotoryja 3
105.3.
Nazwisko Imie Liczba sadzonek Nazwa
Gryczka Nina 12 Symphytum grandiflorum Goldsmith
Gorska Oliwia 14 Symphytum grandiflorum Goldsmith
Gondek Oliwia 12 Symphytum grandiflorum Goldsmith
Szubarczyk Dawid 11 Symphytum grandiflorum Goldsmith
Mezynska Lena 14 Symphytum x uplandicum Axmister s Gold
Boleski Tymon 12 Symphytum x uplandicum Axmister s Gold
Jezierska Nadia 12 Symphytum x uplandicum Axmister s Gold
Bzówka Szymon 13 Symphytum x uplandicum Axmister s Gold
105.4.
Primula japonica
Carex Comans
Echinacea Tomato Soup
Echinacea Black Beauty
105.5.
Rozmiary doniczki Liczba zamówień
10x10x20 85
11x11x11 355
13x13x13 96
9x9x12 429
9x9x9 1051
Zadanie 106.
106.1.
bogatka, sroka, myszolow
106.2.
Miesiąc liczba remizów
5 2
6 9
7 3
8 12
9 2
106.3.
nazwa_zwyczajowa liczba_lokalizacji_miejskich
gawron 7
kawka 16
kruk 7
wrona siwa 20
106.4.
a)
lokalizacja data czas Łączna_liczebnosc
Tadzino 2014-07-18 960 13
b)
lokalizacja data sprawność
Jezioro Zarnowieckie 2014-12-03 143,875
4. Odpowiedzi 495
106.5.
a) 1624,
b) tabela poniżej
Zachowanie obserwowanego ptaka
powiat brak infor-
gniazduje leci odpoczywa zeruje
macji
chojnicki 2
gdanski 7 35 3 8
kartuski 1 6
koscierski 120
malborski 5
pucki 111 580 90
starogardzki 307
wejherowski 22 243 17 67
Zadanie 107.
107.1.
Warszawa 83
Dusseldorf 78
Warszawa Modlin 68
107.2.
Krankowska Joanna 16
Lipinski Artur 16
Wilkonska Marta 18
Wirowski Marcin 16
Wronikowska Magdalena 19
107.3.
4 69
5 86
6 91
107.4.
Gumowska Anna
Hanke Amelia
Kowal Waldemar
Krupa Jan
Krupa Mariola
Kupinski Jakub
Lipinski Artur
Lis Krystyna
Pawlikowska Beata
Sibilska Monika
Tobera Jowita
Waruszewska Agnieszka
Wilczek Agata
Wirowski Marcin
Wojtas Sylwester
Zawadzka Monika
107.5.
21 Bolonia
99 Barcelona
316 Warszawa
522 Liverpool
987 Oslo Torp
Zadanie 108.
108.1.
45 171
108.2.
DW990, 13 km
108.3.
22, Berlinka, 8,2 km
108.4.
• Autostrada Toruńska
• Gliwicka Autostrada
108.5.
Prawidłowa odpowiedź z wykorzystaniem kwerendy krzyżowej (MS Access):
kategoria drogi
autostrada droga ekspresowa droga krajowa droga wojewódzka
Blisko od szosy 23 50 136 233
Czysta Nafta 25 44 105 235
Dobre Paliwo 22 56 112 223
Dyskont paliwowy 21 46 117 230
Green Fuel 19 40 120 261
Najpierw Ropa 23 45 128 217
Nitrogaz 31 52 120 205
Petrochemia Centralna 21 42 120 213
Standard Oil 21 50 127 241
Dopuszczamy też odpowiedź w tabeli składającej się z kolumn: nazwa sieci, kategoria drogi,
liczba stacji.
4. Odpowiedzi 497
Zadanie 109.
109.1.
Rusztowanie aluminiowe o wysokości 5m, 28 wypożyczeń.
109.2.
1 750 zł
109.3.
Imię Nazwisko
Marcin Budzisz
Wojciech Dudek
Izabela Kusz
109.4.
68
109.5.
Miesiąc Przychód z wynajmu Miesiąc Przychód z transportu
1 43 307,00 zł 1 850,00 zł
2 35 441,00 zł 2 900,00 zł
3 46 181,00 zł 3 1 200,00 zł
4 54 162,00 zł 4 1 300,00 zł
5 81 019,00 zł 5 1 950,00 zł
6 95 315,00 zł 6 1 600,00 zł
7 111 173,00 zł 7 2 450,00 zł
8 96 436,00 zł 8 2 600,00 zł
9 101 491,00 zł 9 1 800,00 zł
10 66 041,00 zł 10 850,00 zł
11 47 754,00 zł 11 700,00 zł
12 36 435,00 zł 12 900,00 zł
Zadanie 110.
110.1.
913
110.2.
Typ miejscowosci Liczba miejscowosci
wies 148
osada 47
osada lesna 12
kolonia 10
miasto 3
przysiolek 1
110.3.
Nazwa powiatu Nazwa wojewodztwa
bielski podlaskie
bielski slaskie
brzeski małopolskie
brzeski opolskie
grodziski mazowieckie
grodziski wielkopolskie
krosnienski podkarpackie
krosnienski lubuskie
nowodworski pomorskie
nowodworski mazowieckie
opolski lubelskie
opolski opolskie
ostrowski mazowieckie
ostrowski wielkopolskie
sredzki dolnośląskie
sredzki wielkopolskie
swidnicki lubelskie
swidnicki dolnośląskie
tomaszowski lubelskie
tomaszowski lodzkie
110.4.
92 gminy
110.5.
Nazwa gminy Nazwa powiatu Nazwa wojewodztwa
Jaroslaw jaroslawski podkarpackie
Jaslo jasielski podkarpackie
Jastarnia pucki pomorskie
Jastrzebie-Zdroj Jastrzebie-Zdroj slaskie
Jawor jaworski dolnoslaskie
Jaworzno Jaworzno slaskie
Jedlina-Zdroj walbrzyski dolnoslaskie
Jelenia Gora Jelenia Gora dolnoslaskie
Jordanow suski malopolskie
Jozefow otwocki mazowieckie
4. Odpowiedzi 499
Zadanie 111.
111.1.
Lp kraj opis adres
1 Russia redirects to Ap- andreyzakharov.com/wp-
pleId phishing content/plugins/wp-no-category-
base/generic/
2 Spain AppleId phishing www.matecocinas.com/productos/mesas/mesa
-brenda/4rfv/
3 Luxem- AusPost Phish, austr-post.net/open/scripts.js
bourg leads to trojan
- js
4 Luxem- AusPost Phish, austr-post.net/open/index.php
bourg leads to trojan
- php
5 USA Destination of whitehorsetechnologies.net/images/client
banking phishing s/x/mail.php
6 Russia Amazon phishing www.amazonsicherheitonline.com/
7 Germany Amazon phishing cc8.joseppe.ru/de/amazon/amazon_check.ph
p
8 France HTML.ScrRedir.Ph rec-danse.fr/tmp/photos6.php
ish
9 France PHP.Phish rec-danse.fr/tmp/4640731669/
10 France Phish Postbank - rec-danse.fr/tmp/stat.php
stat.php
11 France Phish Postbank - rec-danse.fr/tmp/very.php
very.php
12 France Phish Postbank - rec-danse.fr/tmp/p.html
p.html
13 France JS.exploit, BoA gulsproductions.com/css/bank-of-america-
phish credit-card-payment-mailing-address
14 France Google phish - www.lajourneeducommercedeproximite.fr/jn
adw.html cp/images/documents/mouy/adw.html
15 France Google phish www.lajourneeducommercedeproximite.fr/jn
cp/images/documents/mouy/
16 France Google phish tremplin84.fr/components/BIG/2013gdocs/
111.2.
siec kraj liczbaIP licznikPozycji
OVH OVH SAS France 28 375
AMAZON-02 - Amazon.com, Inc. USA 11 190
AS-COLOCROSSING - ColoCrossing USA 4 116
HWNG Eweka Internet Services B.V. Netherlands 3 99
INFOBOX-AS Infobox.ru Autonomous System Russia 1 52
111.3.
687 różnych domen
trzy domeny mają przypisane więcej niż jeden IP:
f.cl.ly 9
directxex.com 5
dl.downf468.com 3
111.4.
Miesiac afrinic apnic arin lacnic ripencc
1 4 20 118
2 1 21 81 2 202
3 12 52 3 110
4 1 31 3 27
5 56 53 4 128
6 1 3 68
7 8 119 6 117
8 1 5
9 1 12 4 51
10 8 7
11 2 1 14 128
12 190 7 1 24
111.5.
kraj jpg png
France 2 1
Germany 0 1
Russia 0 5
USA 38 1
4. Odpowiedzi 501
Zadanie 112.
112.1.
rodzaj ile_krajow
bakalie 2
baton 5
bombonierka 4
ciastka 3
ciasto 1
cukierki 4
czekolada 9
deser 2
dodatki 1
miod 1
napoje 2
przekaska 2
przetwory zbozowe 3
uzywki 5
112.2.
nazwa_firmy lokalizacja
Hoop Brno
Kraft-Foods Praha, Rohansky Ostrov
Kraft-Foods Praha, Karolinska
Mokate Votice
Pacific Antwerpia
112.3.
najmniejsza
rodzaj nazwa towaru
masa
bakalie 50 MIGDALY BLANSZOWANE
baton 28 MARCEPAN
bombonierka 37,5 ROCHER T3X16X6 FLO B POL 11
ciastka 17 PRINCE POLO ORZECHOWE
ciasto 40 FIX DO KARPATEK
cukierki 6 FIGURKA
czekolada 15 MLECZNA
deser 25 KREM O`LADA SCOOBY DOO
dodatki 3 BARWNIKI DO JAJEK
miod 15 MIOD PORCJOWANY
napoje 300 JUPIK BANAN
przekaska 37 NIC NAC'S
przetwory zbo- 20 FITNESS Z CZEKOLADA I POMARANCZA
zowe 6-PAK PLATKI I MLEKO
uzywki 12 LA MATTINA CAPPUCCINO Z MAGNEZEM
PALUCH
112.4.
Poprawna odpowiedź:nazwa masa nazwa_firmy kraj
KINDER DUPLO T 364 Ferrero Niemcy
NUTELLA G670X6 VT PR POL 11 670 Ferrero Polska
BANG BANG 1200 Millano Baron Polska
MILKA ALPEJSKIE MLECZKO WANI- 350 Kraft-Foods Szwajcaria
LIOWE
MILKA ALPEJSKIE MLECZKO CZE- 350 Kraft-Foods Szwajcaria
KOLADOWE
KINDER DELICE KAKAO 420 Ferrero Wlochy
4. Odpowiedzi 503
112.5.
kraj 0,05 0,08 0,23
Austria 3 4
Belgia 7
Czechy 20 9
Francja 1 3
Hiszpania 1
Niemcy 3 16 28
Polska 146 220 496
Slowacja 4
Szwajcaria 57
Wegry 3
Wlochy 24
5. Wykaz umiejętności ogólnych i szczegółowych spraw-

dzanych zadaniami
Zadanie 1.
III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji
Wymagania ogólne
z zastosowaniem podejścia algorytmicznego.
5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji, sto-
sowanie podejścia algorytmicznego. Uczeń:
2) stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązywania proble-
mu;
7) opracowuje i przeprowadza wszystkie etapy prowadzące do
Wymagania szczegółowe
otrzymania poprawnego rozwiązania problemu: od sformuło-
wania specyfikacji problemu po testowanie rozwiązania;
9) stosuje rekurencję w prostych sytuacjach problemowych.
11) opisuje podstawowe algorytmy i stosuje: […]
a) algorytmy na liczbach;
Zadanie 2.
Wymagania ogólne
mu;
a) algorytmy na liczbach całkowitych
Zadanie 3.
III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wy-
Wymagania ogólne korzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algoryt-
micznego.
5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wyko-
rzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicznego.
Uczeń:
2) stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązywania problemu
Wymagania szczegółowe 7) opracowuje i przeprowadza wszystkie etapy prowadzące do
wania specyfikacji problemu po testowanie rozwiązania
11) opisuje podstawowe algorytmy i stosuje:
Zadanie 4.
III. Rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji z wy-
Wymagania ogólne korzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicz-
nego.
5. Wykaz umiejętności ogólnych i szczegółowych sprawdzanych zadaniami 505
5.1 analizuje, modeluje i rozwiązuje sytuacje problemowe

z różnych dziedzin;
5.2 stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązywania pro-
blemu;
5. 4 dobiera efektywny algorytm do rozwiązania sytuacji pro-
blemowej i zapisuje go w wybranej notacji;
Wymagania szczegółowe 5.7 opracowuje i przeprowadza wszystkie etapy prowadzące
do otrzymania poprawnego rozwiązania problemu: od sformu-
łowania specyfikacji problemu po testowanie rozwiązania;
5.11 opisuje podstawowe algorytmy i stosuje
a) algorytmy na liczbach całkowitych, np.:
reprezentacja liczb w dowolnym systemie pozycyjnym,
w tym, w dwójkowym i szesnastkowym,
Zadanie 5.
nego.
5.6. ocenia własności rozwiązania algorytmicznego, np., efek-
tywność działania
5.11. opisuje podstawowe algorytmy i stosuje
b) algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania),
np. (…) algorytmy sortowania ciągu liczb (…) przez wsta-
wianie
5.16 opisuje własności algorytmów na podstawie ich analizy
5.18 oblicza liczbę operacji wykonywanych przez algorytm
Zadanie 6.
Wymagania ogólne
mu;
a) algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania);
18) oblicza liczbę operacji wykonywanych przez algorytm
Zadanie 7.
Wymagania ogólne
Wymagania szczegółowe 2) stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązywania proble-
mu;
6) ocenia własności rozwiązania algorytmicznego (kompute-
rowego), np. zgodność ze specyfikacją, efektywność działania;

8) posługuje się metodą „dziel i zwyciężaj” w rozwiązywaniu
problemów;
b) algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania)
18) oblicza liczbę operacji wykonywanych przez algorytm;
Zadanie 8.
Wymagania ogólne
mu;
Zadanie 9.
Wymagania ogólne
mu;
Wymagania szczegółowe 5) posługuje się podstawowymi technikami algorytmicznymi;
problemów;
9) stosuje rekurencje w prostych sytuacjach problemowych;
Zadanie 10.
Wymagania ogólne
mu;
problemów;

c) algorytmy numeryczne, np.:
— obliczanie wartości wielomianu za pomocą schematu Hor-
nera
Zadanie 11.
Wymagania ogólne
mu;
5) posługuje się podstawowymi technikami algorytmicznymi;
d) algorytmy na tekstach, w tym obliczanie wartości wyraże-
nia podanego w postaci odwrotnej notacji polskiej;
Zadanie 12.
Wymagania ogólne III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wy-
korzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algoryt-
micznego.
Wymagania szczegółowe 5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wyko-
Uczeń:
e) algorytmy kompresji i szyfrowania
Zadanie 13.
Wymagania ogólne
mu;
f) algorytmy geometryczne
Zadanie 14.
Wymagania ogólne
2) stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązywania pro-
blemu;
7) opracowuje i przeprowadza wszystkie etapy prowadzące
Wymagania szczegółowe do otrzymania poprawnego rozwiązania problemu: od sfor-
mułowania specyfikacji problemu po testowanie rozwiąza-
nia;
f) algorytmy badające własności geometryczne
Zadanie 15.
Wymagania ogólne
mu;
Wymagania szczegółowe 8) posługuje się metodą „dziel i zwyciężaj” w rozwiązywaniu
problemów;
a) reprezentacje liczb w dowolnym systemie;
f) algorytmy badające właściwości geometryczne […];
Zadanie 16.
Wymagania ogólne
mu;
f) algorytmy geometryczne
Zadanie 17.
Wymagania ogólne
1) analizuje […] sytuacje z różnych dziedzin;
2) stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązania proble-
mów;
16) opisuje własności algorytmów na podstawie ich analizy;
17) ocenia zgodność algorytmu ze specyfikacją;

26) ocenia poprawność rozwiązania problemu na podstawie
jego testowania;
Zadanie 18.
nego.
blemu;
5.7 opracowuje i przeprowadza wszystkie etapy prowadzące
Wymagania szczegółowe do otrzymania poprawnego rozwiązania problemu: od sformu-
— iteracyjna i rekurencyjna realizacja algorytmu Euklidesa,
5.12 projektuje rozwiązanie problemu (realizację algorytmu)
i dobiera odpowiednią strukturę danych;
5.16 opisuje własności algorytmów na podstawie ich analizy;
Zadanie 19.
Wymagania ogólne
mu;
Wymagania szczegółowe 4) dobiera efektywny algorytm do rozwiązania sytuacji pro-
a) algorytmy na liczbach całkowitych, w tym reprezentację
liczb w dowolnym systemie pozycyjnym.
Zadanie 20.
Wymagania ogólne
mu;
Wymagania szczegółowe 4) dobiera efektywny algorytm do rozwiązania sytuacji pro-

— reprezentacja liczb w dowolnym systemie pozycyjnym,
w tym, w dwójkowym i szesnastkowym,
Zadanie 21.
nego.
blemu;
5.11c) opisuje podstawowe algorytmy i stosuje
algorytmy numeryczne, np.: zastosowania schematu Hornera:
szybkie podnoszenie do potęgi,
5.18 oblicza liczbę operacji wykonywanych przez algorytm;
Zadanie 22.
Wymagania ogólne
mu;
4) dobiera efektywny algorytm do rozwiązania sytuacji pro-
6) ocenia własności rozwiązania algorytmicznego (kompute-
rowego), np. zgodność ze specyfikacją, efektywność działa-
Wymagania szczegółowe nia;
— obliczanie wartości wielomianu za pomocą schematu Hor-
nera
Zadanie 23.
nego.
5.2. stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązania problemu
5.4. dobiera efektywny algorytm do rozwiązania sytuacji pro-
blemowej i zapisuje go w wybranej notacji
5.5. posługuje się podstawowymi technikami algorytmiczny-
mi
Wymagania szczegółowe 5.11. opisuje podstawowe algorytmy i stosuje
— obliczanie wartości pierwiastka kwadratowego
5.14. dobiera odpowiednie struktury danych do realizacji al-
gorytmu
5.16 opisuje własności algorytmów na podstawie ich analizy
Zadanie 24.
nego.
blemu;
5.8 posługuje się metodą „dziel i zwyciężaj” w rozwiązywa-
niu problemów;
5.9 stosuje rekurencję w prostych sytuacjach problemowych;
b) algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania);
5.18 oblicza liczbę operacji wykonywanych przez algorytm;
Zadanie 25.
nego.
5.2. stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązania problemu
5.4. dobiera efektywny algorytm do rozwiązania sytuacji pro-
blemowej i zapisuje go w wybranej notacji
5.5. posługuje się podstawowymi technikami algorytmiczny-
mi
5.11. opisuje podstawowe algorytmy i stosuje
d) algorytmy na tekstach, np.:
— sprawdzanie, czy dany ciąg znaków tworzy palindrom
5.14. dobiera odpowiednie struktury danych do realizacji al-

gorytmu
Zadanie 26.
Wymagania ogólne
mu;
d) algorytmy na tekstach
Zadanie 27.
Wymagania ogólne
mu;
d) algorytmy na tekstach, np. [...] wyszukiwanie wzorca
w tekście;
Zadanie 28.
III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji […]
Wymagania ogólne
sowanie podejścia algorytmicznego. Zdający:
mu;
d) algorytmy na tekstach;
Zadanie 29.
Wymagania ogólne
micznego.
Uczeń:
11) opisuje podstawowe algorytmy i stosuje
e) algorytmy kompresji i szyfrowania, np.:
— kody znaków o zmiennej długości
Zadanie 30.
Wymagania ogólne
mu;
e) algorytmy kompresji i szyfrowania, np. szyfr Cezara
Zadanie 31.
Wymagania ogólne
mu;
e) algorytmy kompresji i szyfrowania, np. szyfr przestawie-
niowy
Zadanie 32.
Wymagania ogólne

mu;
e) algorytmy szyfrowania i kompresji
Zadanie 33.
Wymagania ogólne
mu;
d) algorytmy na liczbach całkowitych, w tym reprezentację
liczb w dowolnym systemie pozycyjnym.
12) dobiera odpowiednie struktury danych do realizacji algo-
rytmu, w tym struktury dynamiczne;
Zadanie 34.
I. Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogra-
mowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej; komuniko-
Wymagania ogólne
wanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-
komunikacyjnych
1.1) przedstawia sposoby reprezentowania różnych form in-
Wymagania szczegółowe formacji w komputerze: liczb, znaków, obrazów, animacji,
dźwięków;
Zadanie 35.
Wymagania ogólne
komunikacyjnych
Wymagania szczegółowe formacji w komputerze: liczb, znaków, obrazów, animacji,
dźwięków;
Zadanie 36.
II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z
Wymagania ogólne różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera danych
liczbowych.
2.2. stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji
w relacyjnej bazie danych (język SQL);
Zadanie 37.
II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji
Wymagania ogólne z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera da-
nych liczbowych.
Zadanie 38.
Wymagania ogólne z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera da-
nych liczbowych.
Zadanie 39.
komunikacyjnych.
Wymagania ogólne
II. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwa-
rzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zaso-
bów sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdoby-
wania informacji.
1.1. Uczeń przedstawia sposoby reprezentowania różnych
form informacji w komputerze: liczb, znaków, obrazów, ani-
macji, dźwięków;
4.2 określa własności grafiki rastrowej i wektorowej oraz cha-
Wymagania szczegółowe rakteryzuje podstawowe formaty plików graficznych, tworzy
i edytuje obrazy rastrowe i wektorowe z uwzględnieniem
warstw i przekształceń;
4.3. przetwarza obrazy i filmy, np.: zmienia rozdzielczość,
rozmiar, model barw, stosuje filtry;
Zadanie 40.
Wymagania ogólne z różnych źródeł; opracowanie za pomocą komputera danych
liczbowych.
4.4.wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do obrazowania zależ-
ności funkcyjnych i do zapisywania algorytmów.
Zadanie 41.
liczbowych.
ności funkcyjnych i do zapisywania algorytmów.
Zadanie 42.
Wymagania ogólne
mu;
b) algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania),
Zadanie 43.
V. Ocena zagrożeń i ograniczeń, docenianie społecznych
Wymagania ogólne
aspektów rozwoju i zastosowań informatyki
7.1 Uczeń … opisuje najważniejsze elementy procesu rozwo-
ju informatyki i technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Zadanie 44.
Wymagania ogólne
komunikacyjnych.
1. Posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem,
korzystanie z sieci komputerowej. Uczeń:
Wymagania szczegółowe 1) przedstawia sposoby reprezentowania różnych form infor-
macji w komputerze: liczb, znaków, obrazów, animacji,
dźwięków;
Zadanie 45.
Wymagania ogólne
komunikacyjnych
PP 1.1) opisuje podstawowe elementy komputera, jego urzą-
dzenia zewnętrzne i towarzyszące i ich działanie w zależności
od wartości ich podstawowych parametrów, wyjaśnia współ-
działanie tych elementów;
Zadanie 46.
mowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowa-
Wymagania ogólne
nie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-
komunikacyjnych.
1. Posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem,
korzystanie z sieci komputerowej. Uczeń:
2) wyjaśnia funkcje systemu operacyjnego i korzysta z nich;

opisuje różne systemy operacyjne;
Zadanie 47.
Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramo-
waniem, wykorzystanie sieci komputerowej, komunikowanie
Wymagania ogólne
się za pomocą komputera i technologii informacyjno komuni-
kacyjnych.
1.2) wyjaśnia funkcje systemu operacyjnego i korzysta z nich;
opisuje różne systemy operacyjne;
Zadanie 48.
Wymagania ogólne
komunikacyjnych.
3) przedstawia warstwowy model sieci komputerowych, okre-
Wymagania szczegółowe śla ustawienia sieciowe danego komputera i jego lokalizacji
w sieci, (...)
Zadanie 49.
Wymagania ogólne
komunikacyjnych
1.4) zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń związa-
Wymagania szczegółowe nych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, pozna-
je nowe programy i systemy oprogramowania
Zadanie 50.
Wymagania ogólne
komunikacyjnych
1.4) zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń związa-
Wymagania szczegółowe nych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, pozna-
je nowe programy i systemy oprogramowania
Zadanie 51.
Wymagania ogólne
bów w sieci, korzystanie
z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji. Uczeń:
2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwa-
bów w sieci, korzystanie
z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji. Uczeń:
5) opisuje mechanizmy związane z bezpieczeństwem danych:

(...)
Zadanie 52.
II Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z
różnych źródeł opracowywanie za pomocą komputera rysun-
Wymagania ogólne
ków, tekstów, danych liczbowych, motywów, animacji, pre-
zentacji multimedialnych.
formacji w komputerze: liczb, znaków, obrazów, animacji,
dźwięków;
Wymagania szczegółowe 4.2) określa własności grafiki rastrowej i wektorowej oraz
charakteryzuje podstawowe formaty plików graficznych, two-
rzy i edytuje obrazy rastrowe i wektorowe z uwzględnieniem
warstw i przekształceń;
Zadanie 53.
nego.
5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wy-
korzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicz-
nego. Uczeń:
Wymagania szczegółowe 1) analizuje […] sytuacje problemowe z różnych dziedzin;
11) […] stosuje:
a) algorytmy na liczbach całkowitych, np. reprezentacje liczb
w systemie dwójkowym.
Zadanie 54.
III Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wy-
Wymagania ogólne korzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algo-
rytmicznego.
5.14 Dobiera odpowiednie struktury danych do realizacji al-
gorytmu, w tym struktury dynamiczne;
Zadanie 55.
nego.
5.Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wy-
Wymagania szczegółowe nego. Uczeń:
16) opisuje własności algorytmów na podstawie ich analizy;
Zadanie 56.
Wymagania ogólne
7.4 Uczeń … omawia zagadnienia przestępczości kompute-

Wymagania szczegółowe rowej, w tym piractwo komputerowe, nielegalne transakcje
w sieci
Zadanie 57.
Wymagania ogólne
7.4 Uczeń … omawia zagadnienia przestępczości kompute-
Wymagania szczegółowe rowej, w tym piractwo komputerowe, nielegalne transakcje
w sieci
Zadanie 58.
II. […] opracowanie za pomocą komputera danych liczbo-
wych.
Wymagania ogólne
Rozwiązywanie problemów i […] stosowanie podejścia algo-
rytmicznego. Zdający:
1) analizuje, modeluje i rozwiązuje sytuacje problemowe;
mu;
4) dobiera efektywny algorytm do rozwiązania problemu;
6) ocenia własność rozwiązania algorytmicznego […], np.
efektywność działania.
Wymagania szczegółowe a) algorytmy badające właściwości geometryczne […];
12) projektuje rozwiązanie problemu (realizacja algorytmu)
21) przeprowadza komputerową realizację algorytmu
i rozwiązania problemu;
23) stosuje podstawowe konstrukcje programistyczne w wy-
branym języku programowania, instrukcje iteracyjne
i warunkowe, funkcje i procedury, instrukcje wejścia i wyj-
ścia, poprawnie tworzy strukturę programu;
26) ocenia poprawność komputerowego rozwiązania problemu
na podstawie jego testowania.
Zadanie 59.
nego.
Wymagania szczegółowe blemu;
— rozkładanie liczby na czynniki pierwsze,
— i inne
5.15 stosuje zasady programowania strukturalnego i modular-
nego do rozwiązywania problemu;
5.21 przeprowadza komputerową realizację algorytmu i roz-
wiązania problemu;
5.22 sprawnie posługuje się zintegrowanym środowiskiem
programistycznym przy pisaniu i uruchamianiu programów;
5.23 stosuje podstawowe konstrukcje programistyczne w wy-
branym języku programowania, instrukcje iteracyjne i warun-
kowe, rekurencję, funkcje i procedury, instrukcje wejścia
i wyjścia, poprawnie tworzy strukturę programu;
5.25 dobiera właściwy program użytkowy lub samodzielnie
napisany program do rozwiązywanego zadania;
Zadanie 60.
Wymagania ogólne
mu;
Wymagania szczegółowe otrzymania poprawnego rozwiązania problemu: od sformuło-
21) przeprowadza komputerową realizację algorytmu i roz-
wiązania problemu;
Zadanie 61.
Wymagania ogólne
mu;
wiązania problemu;
Zadanie 62.
Wymagania ogólne
micznego.
Uczeń:
— reprezentacja liczb w dowolnym systemie pozycyjnym
21) przeprowadza komputerową realizację algorytmu i rozwią-
zania problemu
Zadanie 63.
nego.
blemu;
w tym w dwójkowym i szesnastkowym,
— sprawdzanie, czy liczba jest liczbą pierwszą,
— i inne
5.15 stosuje zasady programowania strukturalnego i modular-
wiązania problemu;
Zadanie 64.
Wymagania ogólne
Wymagania szczegółowe rytmicznego. Zdający:

mu;
b) algorytmy wyszukiwania […];
i warunkowe, rekurencję, funkcje i procedury, instrukcje wej-
ścia i wyjścia, poprawnie tworzy strukturę programu;
26) ocenia poprawność komputerowego rozwiązania proble-
mu na podstawie jego testowania
Zadanie 65.
wych.
Wymagania ogólne
mu;
a) algorytmy na liczbach całkowitych […];
26) ocenia poprawność komputerowego rozwiązania problemu
na podstawie jego testowania.
Zadanie 66.
Wymagania ogólne III. Rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji z wy-

nego.
blemu;
— sprawdzanie, czy liczba jest liczbą pierwszą,
f) algorytmy badające własności geometryczne, np.
— sprawdzanie warunku trójkąta
Wymagania szczegółowe 5.15 stosuje zasady programowania strukturalnego i modular-
wiązania problemu;
Zadanie 67.
Wymagania ogólne
mu;
w tym w dwójkowym…
— sprawdzanie, czy liczba jest liczbą pierwszą …
f) konstrukcje rekurencyjne: binarny fraktal Fibonacciego
Zadanie 68.
II. […] opracowanie za pomocą komputera tekstów, danych
liczbowych.
Wymagania ogólne
Wymagania szczegółowe Rozwiązywanie problemów i […] stosowanie podejścia algo-
mu;
Zadanie 69.
Wymagania ogólne
mu;
Zadanie 70.
nego.
blemu;
Wymagania szczegółowe c) algorytmy numeryczne, np.:
— obliczanie pola obszarów zamkniętych,
wiązania problemu;
Zadanie 71.
Wymagania ogólne
mu;
problemów;
— wyznaczanie miejsc zerowych funkcji metodą połowienia,
wiązania problemu;
Zadanie 72.
Wymagania ogólne
mu;

d) algorytmy na tekstach
wiązania problemu;
Zadanie 73.
Wymagania ogólne
mu;
Wymagania szczegółowe wania specyfikacji problemu po testowanie rozwiązania;
e) algorytmy na tekstach
12) projektuje rozwiązanie problemu (realizację algorytmu)
wiązania problemu;
Zadanie 74.
z różnych źródeł; opracowanie za pomocą komputera danych
Wymagania ogólne liczbowych
nego. Uczeń:
mu;
5) posługuje się podstawowymi technikami algorytmicznymi
Wymagania szczegółowe d) algorytmy na tekstach, np.:
— porządkowanie alfabetyczne,
25) dobiera właściwy program użytkowy lub samodzielnie
napisany program do rozwiązywanego zadania
Zadanie 75.
Wymagania ogólne
Wymagania szczegółowe 5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji, sto-

mu;
e) algorytmy szyfrowania i kompresji
wiązania problemu;
Zadanie 76.
Wymagania ogólne
mu;
Wymagania szczegółowe 11) opisuje podstawowe algorytmy i stosuje:
e) algorytmy kompresji i szyfrowania, np.: szyfr przestawie-
niowy
wiązania problemu;
Zadanie 77.
Wymagania ogólne
nego. Uczeń:
e) algorytmy kompresji i szyfrowania np.:
— kody znaków o zmiennej długości, np. alfabet Morse'a,
kod Huffmana,
— szyfr Cezara,
— szyfr przestawieniowy,
— szyfr z kluczem jawnym (RSA),
— wykorzystanie algorytmów szyfrowania, np. w podpisie
elektronicznym,
Zadanie 78.
Wymagania ogólne
nego. Uczeń:
e) algorytmy kompresji i szyfrowania np.:
kody znaków o zmiennej długości, np. alfabet Morse'a, kod
Huffmana,
szyfr Cezara,
szyfr przestawieniowy,
szyfr z kluczem jawnym (RSA),
wykorzystanie algorytmów szyfrowania, np. w podpisie elek-
tronicznym,
Zadanie 79.
Wymagania ogólne
mu;
wiązania problemu;
Zadanie 80.
wych.
Wymagania ogólne
mu;
f) algorytmy badające właściwości geometryczne […];
mu na podstawie jego testowania.
Zadanie 81.
Wymagania ogólne korzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algoryt-
micznego.
Uczeń:
21) przeprowadza komputerową realizację algorytmu i rozwią-
zania problemu
Zadanie 82.
liczbowych
Wymagania ogólne
nego.
4.4. wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do obrazowania zależ-
ności funkcyjnych i do zapisywania algorytmów
Wymagania szczegółowe 2) stosuje podejście algorytmiczne do rozwiązywania proble-
mu;
Zadanie 83.
z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera: ry-
sunków, tekstów, danych liczbowych, motywów, animacji,
Wymagania ogólne prezentacji multimedialnych.
nego.
nego. Uczeń:
blemu;
5.3 formułuje przykłady sytuacji problemowych, których
rozwiązanie wymaga podejścia algorytmicznego i użycia
komputera;
5.25.dobiera właściwy program użytkowy lub samodzielnie
Zadanie 84.
Wymagania ogólne prezentacji multimedialnych.
nego.
nego. Uczeń:
blemu;
5.3 formułuje przykłady sytuacji problemowych, których
rozwiązanie wymaga podejścia algorytmicznego i użycia
komputera;
Zadanie 85.
Wymagania ogólne
Wymagania szczegółowe mu;
Zadanie 86.
II. […] opracowanie za pomocą komputera tekstów, danych
liczbowych.
Wymagania ogólne
4. […] opracowanie za pomocą komputera tekstów, danych
liczbowych. Zdający:
4) wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do obrazowania zależno-
ści funkcyjnych i do zapisywania algorytmów
5. Rozwiązywanie problemów i […] stosowanie podejścia
algorytmicznego. Zdający:
mu;
Wymagania szczegółowe 12) projektuje rozwiązanie problemu (realizacja algorytmu)
mu na podstawie jego testowania.
Zadanie 87.
Wymagania ogólne
prezentacji multimedialnych.
4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym:
rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji
multimedialnych i filmów.
Wymagania szczegółowe 4) wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do obrazowania zależno-
5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji, stoso-
wanie podejścia algorytmicznego. Uczeń:

Zadanie 88.
Wymagania ogólne
rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji
multimedialnych i filmów.
Wymagania szczegółowe 5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji, stoso-
wanie podejścia algorytmicznego. Uczeń:
Zadanie 89.
liczbowych
Wymagania ogólne
nego.
nego. Uczeń:
1) analizuje, modeluje i rozwiązuje sytuacje problemowe z
różnych dziedzin;
mu;
3) formułuje przykłady sytuacji problemowych, których roz-
wiązanie wymaga podejścia algorytmicznego i użycia kompu-
tera;
Zadanie 90.
Wymagania ogólne
[…] tekstów, danych liczbowych. Uczeń:
ści funkcyjnych i do zapisywania algorytmów.
nego. Uczeń:
1) analizuje, modeluje i rozwiązuje sytuacje problemowe
Wymagania szczegółowe z różnych dziedzin;
mu
tera;
Zadanie 91.
liczbowych
Wymagania ogólne
nego.
nego. Uczeń:
mu;
tera;
Zadanie 92.
II. [...] opracowywanie za pomocą komputera danych liczbo-
wych.
Wymagania ogólne III Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wy-
korzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algo-
rytmicznego.
nego. Uczeń:
mu
tera;
Zadanie 93.
wych.
rytmicznego.
nego. Uczeń:
mu
tera;
Zadanie 94.
Wymagania ogólne
nego. Uczeń:
mu
tera;
Zadanie 95.
z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera ry-
Wymagania ogólne
bów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdoby-
wania informacji. Uczeń:
4) znajduje odpowiednie informacje niezbędne do realizacji
projektów z różnych dziedzin;
Zadanie 96.
z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera ry-
Wymagania ogólne
prezentacji multimedialnych
4) znajduje odpowiednie informacje niezbędne do realizacji
projektów z różnych dziedzin;
Zadanie 97.
wych.
rytmicznego.
nego. Uczeń:
mu
tera;
Zadanie 98.
Wymagania ogólne
bów sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywa-
nia informacji.
2.1.projektuje relacyjną bazę danych z zapewnieniem inte-
gralności danych;
2.2.stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji
Wymagania szczegółowe w relacyjnej bazie danych;
2.3.tworzy aplikację bazodanową, w tym sieciową, wykorzy-
stując język zapytań, kwerendy, raporty; zapewnia integral-
ność danych na poziomie pól, tabel, relacji;
Zadanie 99.
II. […] przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opraco-
wywanie za pomocą komputera […] danych liczbowych […].
Wymagania ogólne
korzystaniem komputera, […].
2. […] selekcjonowanie, przetwarzanie […] informacji, ko-
rzystanie z różnych źródeł […] informacji. Zdający:
1) projektuje relacyjną bazę danych […];
Wymagania szczegółowe 2) stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji
3) tworzy aplikację bazodanową, w tym sieciową, wykorzy-
stującą język zapytań, kwerendy, raporty; zapewnia integral-

5. Rozwiązywanie problemów […]. Zdający:
1) analizuje, modeluje i rozwiązuje sytuacje problemowe z
różnych dziedzin;
25) dobiera właściwy program użytkowy […] do rozwiązania
zadania.
Zadanie 100.
Wymagania ogólne
nia informacji.
2.1. projektuje relacyjną bazę danych z zapewnieniem inte-
gralności danych;
2.3. tworzy aplikację bazodanową, w tym sieciową, wykorzy-
Zadanie 101.
Wymagania ogólne
1) projektuje relacyjną bazę danych z zapewnieniem integral-
Wymagania szczegółowe ności danych;
2) stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji
ność danych na poziomie pól, tabel, relacji
Zadanie 102.
Wymagania ogólne
nia informacji.
gralności danych;
Zadanie 103.
II. […] przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opraco-
wywanie za pomocą komputera […] danych liczbowych […].
Wymagania ogólne
korzystaniem komputera, […].
2. […] selekcjonowanie, przetwarzanie […] informacji, ko-
rzystanie z różnych źródeł […] informacji. Zdający:
1) projektuje relacyjną bazę danych […];
Wymagania szczegółowe stującą język zapytań, kwerendy, raporty; zapewnia integral-
5. Rozwiązywanie problemów […]. Zdający:
25) dobiera właściwy program użytkowy […] do rozwiązania
zadania.
Zadanie 104.
Wymagania ogólne
nia informacji.
2.1.projektuje relacyjną bazę danych z zapewnieniem inte-
gralności danych;
Zadanie 105.
liczbowych
ność danych na poziomie pól, tabel, relacji
Zadanie 106.
Wymagania ogólne
wania informacji.
ności danych;
Zadanie 107.
Wymagania ogólne
nia informacji.
gralności danych;
Zadanie 108.
Wymagania ogólne
2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarza-
nie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów
w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania
informacji.
3) tworzy aplikację bazodanową, w tym sieciową, wykorzystu-
jącą język zapytań, kwerendy, raporty; zapewnia integralność
danych na poziomie pól, tabel, relacji;
Zadanie 109.
II. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarza-
nie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów
Wymagania ogólne
sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania
informacji.
Wymagania szczegółowe 2.1.projektuje relacyjną bazę danych z zapewnieniem integral-
ności danych;
w relacyjnej bazie danych;
stując język zapytań, kwerendy, raporty; zapewnia integralność
Zadanie 110.
Wymagania ogólne
2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarza-
nie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w
sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania
informacji.
3) tworzy aplikację bazodanową, w tym sieciową, wykorzystu-
jącą język zapytań, kwerendy, raporty; zapewnia integralność
Zadanie 111.
Wymagania ogólne
ności danych;
Zadanie 112.
Wymagania ogólne
ności danych;

Matura Zbiór Zadań Informatyka PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Matura Zbiór Zadań Informatyka PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matura Zbiór Zadań Informatyka PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EGZAMIN MATURALNY

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Zbiory zadań opracowano w ramach projektu Budowa banków zadań,

1. Zadania rozwiązywane bez użycia komputera

1.1. Analiza algorytmów

• wynik(5) = wynik(4) mod 7 = 3 mod 7 = 3

mórce tablicy W, użyjemy powyższych wyrażeń do uzupełnienia instrukcji podstawienia

liczba w systemie silniowym liczba w systemie dziesiętnym

Liczba dziesiętna 1548 w zapisie silniowym: (204200)!

Liczba dziesiętna 5489 w zapisie silniowym: ........................................

jednakową liczbę porównań między elementami ciągu liczb.

jednakową liczbę przesunięć elementów w tablicy.

tyle samo powtórzeń pętli zewnętrznej w algorytmie.

jednakową liczbę instrukcji podstawienia wartości do zmiennej x.

Uwaga: Funkcja zamień(A[j],A[j+s]) zamienia miejscami wartości A[j] oraz A[j+s].

k Początkowa zawartość tablicy A[1...2k] Końcowa zawartość tablicy A[1...2k]

Po zakończeniu działania algorytmu 1 komórka A[2k] zawiera największą z

Po zakończeniu działania algorytmu 1 spełniona jest nierówność

Po zakończeniu działania algorytmu 1 komórka A[1] zawiera najmniejszą

Instrukcja jeżeli w wierszu (*) jest wykonywana mniej niż 2n razy.

Możliwe jest dobranie takiej początkowej zawartości A[1..2k], że instrukcja

Możliwe jest dobranie takiej początkowej zawartości A[1..2k], że instrukcja

Wiersz (*) algorytmu 2 wykonywany będzie w przebiegu algorytmu

8, 80, 90, 14, 3, 5, 20, 10 5, 6, 90, 34, 11, 13, 56, 9

dopóki (i ≤ n oraz j > 0)wykonuj

FAŁSZ, gdy .......................................................................................................................

Problem wież z Hanoi można rozwiązać za pomocą algorytmu rekurencyjnego. W algorytmie

gdzie = /2. Jeśli w drugiej części wydzielimy czynnik , to otrzymamy równość

F([-8,7,6,-1,4,5,-2,3]) = F([-8,7,6,-1])+F([4,5,-2,3])*Z[2] = 40+82*81 = 6682.

gdzie = /3. Wówczas uzyskujemy

funkcja sprawdz(PX[1..n], PY[1..n],ax,ay)

Odpowiedź algorytmu: ..........

Odpowiedź algorytmu: ..........

Odpowiedź algorytmu: ..........

Następnie pan G wyznacza pole działki za pomocą wzoru

gdzie przyjmuje jako .

[0; 0,001], ................................................................................................................................

Działanie systemu automatycznego hamowania zostało poniżej błędnie opisane w pseudoko-

odczytaj prędkość samochodu;

upewnienie się, że system poradzi sobie z odczytem parametrów z czujników

zwiększenie precyzji pomiarów prędkości i odległości.

zmniejszenie długości kodu programu.

sprawdzenie, czy system działa zgodnie z podaną specyfikacją.

1.2. Tworzenie algorytmów

funkcja NWD (a, b)

a b liczba operacji mod (*)

NWD(119, 187, 323, 527, 731) =

NWD (121, 330, 990, 1331, 110, 225) =

Cena towaru zapisana w systemie liczbowym planety

Rachunek pana Dwójkowskiego:

Rachunek pana Czwórkowskiego:

Podaj różnicę wartości obu rachunków w systemie obowiązującym na planecie Liczbowo10.

wystarczy znaleźć jej reprezentację w jednym z pozostałych systemów, a potem zastosować

289 = (2124) = 2 ⋅ 5 + 1 ⋅ 5 + 2 ⋅ 5 + 4 oraz 289 = 2 + 1 + 2 + 4 .

Inaczej mówiąc, uwzględniamy coraz dłuższe fragmenty ciągu ( … ) .

k reprezentacja binarna k liczba mnożeń

liczby rzeczywiste , ,…,

Działanie Liczba operacji

Konstruuje ciąg kwadratów kolejnych liczb naturalnych.

F([-8,7,6,-1,4,5,-2,3]) = F([-8,7,6,-1])+F([4,5,-2,3])Z[2] = 40+8281 = 6682.