Skrypt. E. Skowrońska-Bocian - Prawo Spadkowe, 2012

Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 26

PRAWO SPADKOWE, E. Skowrońska – Bocian, wyd.

9, 2012

ROZDZIAŁ I.

§1. Podstawowe pojęcia


- Prawo spadkowe – reguluje skutki prawne śmierci osoby fizycznej
- Spadkodawca – osoba fizyczna, po której śmierci, jej prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na inne
podmioty (spadkobierców)
- Spadkobierca – podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego (osoba fizyczna,
osoba prawna, ułomna osoba prawna)
- Spadek – ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego (spadkodawcy) przechodzących z chwilą jego
śmierci na spadkobiercę (spadkobierców)
- Dziedziczenie – przejście na skutek śmierci osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na
spadkobiercę (spadkobierców)

ROZDZIAŁ II. POJĘCIE I SKŁAD SPADKU

§5. Spadek
- Do spadku wchodzą następujące prawa i obowiązki:
1) mające charakter cywilnoprawny
2) mające charakter majątkowy
3) niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły
4) nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami

- Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku:


1) niemające charakteru cywilnoprawnego
- prawa i obowiązki wynikające ze stosunków administracyjnoprawnych, finansowoprawnych, karnoprawnych
- zobowiązania podatkowe spadkodawcy nie wchodzą w skład spadku; prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku – tak
2) niemające charakteru majątkowego
- np. dobra osobiste, niektóre prawa rodzinne (np. prawo do alimentów, chyba że wymagalne, a nie uiszczone)
3) ściśle związane z osobą spadkodawcy
- np. służebności osobiste, obowiązek alimentacyjny, użytkowanie, prawo do renty, roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę,
roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie
4) przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego czy są spadkobiercami
- w drodze sukcesji syngularnej
- np. w przypadku śmierci najemcy lokali mieszkalnego, w stosunek najmu wstępują określone osoby z nim mieszkające

§6. Prawa wchodzące w skład spadku


 Prawa majątkowe
a) Prawa rzeczowe
- gł. własność
- zastaw, hipoteka tylko łącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają
- posiadanie (stan faktyczny)
b) Prawa z zakresu zobowiązań
- prawa (roszczenia) wynikające z umów (zasada ogólna) , czynów niedozwolonych (bez zadośćuczynienia za
krzywdę – wyjątek 445), bezpodstawnego wzbogacenia, w których to stosunkach uprawnionym był spadkodawca
- roszczenie o naprawienie szkody;
- uprawnienie darczyńcy do dowołania wykonanej już darowizny
c) Ekspektatywa
- nie wchodzi w skład spadku tylko wtedy, gdy prawo podmiotowe, którego nabycie poprzedza ekspektatywa, nie
wchodzi w skład spadku
§7. Obowiązki wchodzące w skład spadku
 długi spadkowe (pasywa spadku)
a) Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca
- obowiązki majątkowe, których podmiotem był spadkodawca przechodzą na spadkobierców (reguła ogólna)
- obowiązki prawnorzeczowe (ale obowiązki zwiane z prawem własności przechodzą wówczas, gdy przejdzie prawo
własności rzeczy)
- obowiązki powstałe w wyniku zawarcia umowy jak i na skutek innych zdarzeń
- obowiązki prawnorodzinne
b) Obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy
c) Obowiązki związane z otwarciem spadku
- roszczenia o zachowek
- zapisy zwykłe i polecenia
- koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym
środowisku
- koszty postępowania spadkowego
- koszty związane z ostatnią chorobą spadkodawcy

1
d) Inne obowiązki
- Obowiązek umożliwienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy, które mieszkały z nim do
dnia jego śmierci, korzystania z mieszkania i urządzenia domowego w dotychczasowym zakresie
przez okres 3 msc od otwarcia spadku
- Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
- w/w nie ogranicza uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu
lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.

- Obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego


(ustawowy zapis naddziałowy)
- Obciążony zapisem jest tylko spadkobierca ustawowy dziedziczący w zbiegu z małżonkiem
- Obowiązek powstaje, gdy spełnione są 3 przesłanki:
1) małżonek musi być spadkobiercą ustawowym
2) spadkobiercy współdziedziczący z małżonkiem nie mogą być zstępnymi spadkodawcy , a
jeżeli są zstępnymi to nie mogą mieszkać ze spadkodawcą w chwili jego śmierci
3) małżonkowie muszą pozostawać we wspólnym pożyciu
- odrzucenie spadku  nie można się domagać przedmiotów
- do roszczeń małżonka stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym

- Obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania


- Ciąży na spadkobiercach ustawowych jak i testamentowych
- Obowiązek powstaje, gdy spełnione są przesłanki:
1) dziadkowie nie zostali powołani do dziedziczenia
2) znajdują się w niedostatku
3) nie mogą otrzymać należnych środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich
ustawowy obowiązek alimentacyjny
4) na spadkobiercy nie ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny względem dziadków
spadkodawcy
 spadkobierca na żądanie dziadków spadkodawcy, ma obowiązek dostarczyć środków utrzymania w
stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego albo zapłaci dziadkom spadkodawcy
sumę pieniężną odpowiadającą wartości 1/4 swego udziału spadkowego (facultas alternativa)

ROZDZIAŁ III. DZIEDZICZENIE

§9. Pojęcie dziedziczenia

- Pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpić w drodze:


a) sukcesji generalnej (uniwersalnej) – nabywca wstępuje w ogół praw i obowiązków innego podmiotu; nabywca
w chodzi w sytuację prawną zbywcy  np. dziedziczenie
b) sukcesji syngularnej – ze zbywcy przechodzi na nabywcę jedno (lub kilka) ściśle określone prawo/obowiązek

- Dziedziczenie – przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób; wejście spadkobiercy w
sytuację prawną zmarłego (spadkodawcy) w sferze stosunków majątkowych

§11. Powołanie do spadku

- Powołanie do spadku wynika z (źródła powołania):


a) testament
b) ustawa
- testament ma pierwszeństwo przed ustawą 
- możliwe jest powołanie do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy, a częściowo na
podstawie testamentu  dotyczy wyłącznie ułamkowych części spadku, do których spadkodawca nie powołał
spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą
- np. spadkodawca powołał w testamencie spadkobiercę co do połowy majątku, co do drugiej – nie nastąpiło powołanie w
testamencie i podlega dziedziczeniu ustawowemu
- wyjątki przewidziane w ustawie: podstawienie zwykłe (art. 963) i przyrost (art. 965)

§12. Otwarcie i nabycie spadku


I. Otwarcie spadku
 Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy
- do aktu zgonu wpisuje datę i godzinę zgonu, a jeżeli nie da się oznaczyć – moment najbardziej prawdopodobny (znaczenie,
gdy śmierć kilku osób, które dziedziczą po sobie nastąpiła tego samego dnia)
- osoby, które zmarły w tej samej chwili (kommorienci) nie mogą po sobie dziedziczyć
- uznanie osoby fizycznej za zmarłą – chwilę śmierci oznacza się w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego
- postępowanie o stwierdzenie zgonu – chwilę zgonu oznacza się w postanowieniu stwierdzającym zgon

2
II. Nabycie spadku
 Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.
- nabycie z mocy prawa, nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę
- nie jest definitywne  spadkobierca może odrzucić spadek
- przypadek sukcesji generalnej:
1. spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe spadku
2. jeżeli dziedziczy kilu spadkobierców, nabywają oni wspólnie cały spadek
- udział każdego z nich, określony ułamkiem, jest udziałem w całości spadku jak i w poszczególnych
przedmiotach należących do spadku
- na poszczególnych spadkobierców nie przechodzą poszczególne przedmioty (możliwe tylko przez zapis)
3. nabycie pochodne
- obowiązuje zasada nemo plus iuris in alium transerre potest, quam ipse habet
4. na spadkobiercę przechodzą także te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu
zwykłego
§13. Zdolność do dziedziczenia

 Zdolność do dziedziczenia jest fragmentem zdolności prawnej


- Zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku
- Podmioty zdolne do dziedziczenia:
1) osoby fizyczne żyjące w chwili otwarcia spadku
2) dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku, pod warunkiem, ze urodzi się żywe
- zdolność warunkowa, jeżeli warunek się spełni powstają skutki ex tunc
3) osoby prawne istniejące w chwili otwarcia spadku
- nie może nabyć spadku na podstawie ustawy (oprócz SP/gminy – prawo kaduka)
4) jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną istniejące w
chwili otwarcia spadku
5) fundacje ustanowione przez spadkodawcę w testamencie pod warunkiem, że zostaną wpisane do rejestru w
ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu

 Niezdolność do dziedziczenia:
- Nie może być spadkobiercą:
- osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku
- osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku
- Niezdolność bezwzględna – niemożność dziedziczenia w ogóle
- Niezdolność względna – niemożność dziedziczenia po określonej osobie, dotyczy np. spadkobiercy niegodnego,
osoby, która zrzekła się dziedziczenia)

§14. Niegodność dziedziczenia

- Niegodność powoduje powstanie względnej niezdolności do dziedziczenia

- Spadkobierca (ustawowy/testamentowy) może być uznany przez sąd za niegodnego ( konstytutywne


orzeczenie sądu), jeżeli (katalog zamknięty):
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam
sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności (naruszenie swobody testowania);
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie
skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
- Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku.
- w jego miejsce wejdą, przy dziedziczeniu ustawowym, spadkobiercy powołani w dalszej kolejności; przy testamentowym -
może dojść spadkobierca podstawiony; jeżeli jest kilku spadkobierców – udział niegodnego może im przypaść jako przyrost
- za niegodnego może zostać uznany także zapisobierca zwykły i zapisobierca windykacyjny

Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może
wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed
upływem lat trzech od otwarcia spadku (termin zawity)
- stwierdzenie niedogodności następuje w trybie procesowym, konieczne jest wytoczenie powództwa

 Przebaczenie
- Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.
- Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest
skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
- akt uczucia, forma dowolna

3
§15. Zrzeczenie się dziedziczenia

I. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego


- Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim.
- Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
- Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.
- Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od
dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku ( traci także prawo do zachowku)
- Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym,
po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
- umowa nie dopuszcza zrzeczenia się dziedziczenia testamentowego
- zrzeczenie się dziedziczenia nie czyni bezskutecznym zapisu uczynionego przez spadkodawcę na rzecz zrzekającego się

ROZDZIAŁ IV. DZIEDZICZENIE USTAWOWE

§16. Uwagi ogólne


I. Pierwszeństwo testamentu
- Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił
ważnego testamentu wyłączającego lub modyfikującego reguły ustawowe (nie powołał spadkobiercy) albo gdy
żadna z osób które powołał do dziedziczenia nie chce lub nie może być spadkobiercą
- Dziedziczenie ustawowe co do części spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie powołał do tej
części spadkobiercy albo gdy żadna z osób które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą
- dziedziczenie ustawowe nie występuje gdy działa instytucja podstawienia lub przyrostu

II. Krąg spadkobierców ustawowych


- KC przewiduje dziedziczenie następujących bliskich spadkodawcy:
 małżonka
 zstępnych (bez ograniczenia stopniem pokrewieństwa),
 rodziców spadkodawcy
 rodzeństwa spadkodawcy i ich zstępnych
 dziadków spadkodawcy i ich zstępnych
 dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku

1. Małżonek
- małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w
formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą
- separacja faktyczna nie wyłącza małżonka od dziedziczenia
- małżeństwo nieistniejące – wyłącza małżonka od dziedziczenia
- unieważnienie małżeństwa po śmierci małżonka (2 wypadki) – wyłącza małżonka od dziedziczenia; generalnie
śmierć małżonka wyłącza możliwość unieważnienia małżeństwa
- proces o rozwód ulega umorzeniu w razie śmierci małżonka, ale:
- małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub
separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
- wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu; wyłączenia może żądać
każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem;
termin do wytoczenia powództwa wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o
otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
- prawomocne orzeczenie separacji – małżonek nie dochodzi do dziedziczenia z ustawy

2. Zstępni; osoby przysposobione


- dziecko dziedziczy po rodzicach, niezależnie czy pochodzi z małżeństwa i w jaki sposób ustalono ojcostwo,
podobnie rodzice dziedziczą po dziecku
- przysposobienie
a) pełne – przysposobiony i przysposabiający dziedziczą tak, jakby przysposobiony był dzieckiem
przysposabiającego (przysposobiony nie dziedziczy po swoich biologicznych krewnych i vice versa )
b) niepełne
1) przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego
dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy
2) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni
przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych
3) rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po
przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia
wynikającego z pokrewieństwa

4
3. Kolejność dziedziczenia
- spadkobiercy wchodzący do grupy bliższej dochodzą do dziedziczenia, gdy nie ma spadkobierców należących do
grupy bliższej
- udziały spadkobierców określa się w stałym ułamku lub w zależności od liczby spadkobierców dochodzących do
dziedziczenia (podział wg głów – in capita); jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych spadkodawcy zostaną
powołani ich zstępni, określenie należnego im udziału odbywa się wg szczepów (in stripes) – ustalenie udziału
przypadającego nieżyjącemu krewnemu bliższego stopnia, następnie zostaje on przeznaczony zstępnym tego
zmarłego zwykle w częściach równych (wtórny podział odbywa się wg głów)
 6 GRUP:
 GRUPA PIERWSZA  małżonek i dzieci spadkodawcy, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, w
jego miejsce wchodzą jego zstępni (zmarłego dziecka)
 GRUPA DRUGA  małżonek spadkodawcy i rodzice spadkodawcy
 GRUPA TRZECIA  małżonek i rodzeństwo spadkodawcy oraz zstępni rodzeństwa
 GRUPA CZWARTA  dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni
 GRUPA PIĄTA  dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbi), jeżeli ich rodzice w chwili otwarcia spadku
już nie żyją
 GRUPA SZÓSTA  gmina lub Skarb Państwa

§17. Porządek dziedziczenia

I. Dziedziczenie spadkodawców grupy pierwszej


1. Małżonek i dzieci
- małżonek spadkodawcy i dzieci spadkodawcy dziedziczą w częściach równych, ale cześć przypadająca
małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼
- z reguły w skład spadku wchodzi połowa dotychczasowego majątku wspólnego małżonków, natomiast
pozostały przy życiu małżonek zachowuje drugą połowę majątku wspólnego
 pozostający przy życiu małżonek ma połowę majątku wspólnego + uzyskuje min. ¼ ze spadku
 reszta spadku przypada dzieciom (reguły poniżej)
- w braku zstępnych spadkodawcy (umarł bezdzietnie) cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy
2. Dzieci i dalsi zstępni
- jeżeli:
- spadkodawca w chwili śmierci nie pozostawał w związku małżeńskim
- prawomocnie orzeczono specjację małżonek
- małżeństwo zostało unieważnione po śmierci nie dziedziczy
- małżonek został wyłączony od dziedziczenia
 do dziedziczenia dochodzą wyłącznie dzieci spadkodawcy
- wszystkie dzieci spadkodawcy
- dziedziczą w częściach równych
- jeżeli któreś z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom (wnukom
spadkodawcy) w częściach równych
- jeżeli któreś z dzieci zmarło bezpotomnie, udziały pozostałych ulegają zwiększeniu
- osoby przysposobione dziedziczą po przysposabiającym w taki sam sposób jak dzieci i dalsi zstępni

II. Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej


- spadkobiercy należący do drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia, jeżeli spadkodawca nie pozostawił
zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku (zrzekli się dziedziczenia, uznani
za niegodnych, odrzucili spadek)
1. Małżonek
- udział spadkowy małżonka dziedziczącego w zbiegu z rodzicami wynosi połowę spadku (zawsze)
- w braku zstępnych spadkodawcy i jego rodziców, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy
2. Rodzice
- udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną
czwartą całości spadku; jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy,
dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
- w braku zstępnych spadkodawcy i jego małżonka cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych
(po połowie; jeżeli jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku – żyjącemu rodzicowi przypada cały spadek)
- jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał,
przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych
- jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych,
udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

5
III. Dziedziczenie spadkobierców grupy trzeciej
1. Małżonek
- udział spadkowy małżonka dziedziczącego w zbiegu z rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy
wynosi połowę spadku (zawsze)
- w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada
małżonkowi spadkodawcy + art. 939 KC
2. Rodzeństwo
- W razie braku osób należących do grupy pierwszej i drugiej, do dziedziczenia dochodzi rodzeństwo
spadkobiercy; dziedziczą w częściach równych
- Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał,
przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
- Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych,
udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według
zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
- także rodzeństwo przyrodnie

IV. Dziedziczenie spadkobierców grupy czwartej


1. Dziadkowie spadkodawcy
- W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek
przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.
- jeżeli w w/w sytuacji w chwili otwarcia spadku żyją wszyscy dziadkowie – ich udziały wnoszą po ¼
- Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał,
przypada jego zstępnym (wujkowie i ciotki spadkodawcy, cioteczne rodzeństwo). Podział tego udziału następuje
według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.
- W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu
przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

V. Dziedziczenie spadkobierców grupy piątej


1. Pasierbowie spadkodawcy
- W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy (brak jest osób należących
do wcześniejszych grup), spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy,
których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (pasierbom)
- pasierbi nie muszą pochodzić od ostatniego małżonka spadkodawcy
- nie obejmuje zstępnych pasierbów

VI. Dziedziczenie spadkobierców grupy szóstej


- W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z
ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu.
Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w RP nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania
spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
- Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy (mogą odrzucić spadke
zapisany im w testamencie)
- Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z
dobrodziejstwem inwentarza.

 Ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego i wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni


produkcyjnej
- spadki otwarte przed 14.02.2001 dziedziczenie gospodarstwa rolnego następuje wg reguł szczególnych z
tytułu X księgi IV KC
- spadki otwarte od 14.02.2001  gospodarstwo rolne stanowi normalny składnik majątku spadkowego,
podlegający dziedziczeniu na zasadach ogólnych
- przepisy dot. gospodarstw rolnych stosuje się odpowiednio do wkładu gruntowego

6
ROZDZIAŁ V. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE. TESTAMENT JAKO PODSTAWA DZIEDZICZENIA

§19. Testament jako szczególna czynność prawna

- Testament – (I) czynność prawna, przez którą osoba fizyczna określa sytuację prawną swojego majątku na
wypadek śmierci; (II) dokument, w którym zostaje zawarte oświadczenie woli testatora
- cechy testamentu jako czynności prawnej:
- mortis causa – nie wywołuje skutków prawnych w chwili sporządzenia
- odwołalność – testator może odwołać testament w całości/części w każdej chwili
- ściśle osobisty charakter - testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela
- jednostronność
- formalizm testamentu – niemożliwość sporządzenia go w innej formie niż przewidziana ustawą
- wyłączność testamentu  Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament
- Z zastrzeżeniem umowa o spadek po osobie żyjącej (przyszły spadek) jest nieważna.

§20. Sporządzenie testamentu

I. Zdolność testowania

- Zdolność testowania – możliwość sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu


- Sporządzić testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (zdolność
testowania nabywa się z chwilą uzyskania pełnej zdolności do CP)
 Zdolność testowania ma osoba, która ukończyła 18 lat, zawarła związek małżeński oraz nie została
ubezwłasnowolniona
- Spadkodawca musi mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu
- późniejsza utrata/nabycie zdolności testowania – nie ma wpływu na ważność testamentu
- Testamentu nie można sporządzić przez przedstawiciela

II. Wola testowania

- Wola testowania – wola i świadomośsć dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci


- testator musi mieć świadomość, że reguluje losy majątku na czas po swojej śmierci, musi mieć zamiar wywołania skutków
prawnych; brak takiej świadomości prowadzi do niesporządzenia testamentu

- Wady oświadczenia woli


- Testament jest bezwzględnie nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
- samo stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej nie powoduje nieważności testamentu, konieczne jest
przeprowadzanie dowodu, czy w chwili sporządzania testamentu spadkodawca działał z rozeznaniem
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu,
nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby
- Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w
którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat
dziesięciu od otwarcia spadku.
 Upływ terminu  skuteczność nieważnego testamentu

III. Zakaz testamentów wspólnych

- Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy  zakaz sporządzania testamentów
wspólnych (testament wspólny - zawiera rozporządzenia więcej niż jednego spadkodawcy)
- Zakaz testamentów wspólnych nie dotyczy testamentu ustnego oraz pisma stwierdzającego treść takiego
testamentu
- Naruszenie zakazu testamentów wspólnych  bezwzględna nieważność testamentu

7
§21. Odwołanie testamentu

- Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia
- Odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych
- Testamentu nie można odwołać przez przedstawiciela

- Odwołanie testamentu może nastąpić w następujący sposób:


1) Spadkodawca sporządzi nowy testament
- w 1 z form przewidzianych prawem, niekoniecznie w tej której sporządzono testament odwołany
- w nowym testamencie można tylko zaznaczyć, że odwołuje się wcześniejszy ( ustawowy porządek dziedziczenia),
jeżeli umieszczono rozporządzenia – porządek dziedziczenia zgodnie z rozporządzeniami
- jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu
tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
- nieważność późniejszego testamentu – nie wywiera skutków prawnych, w tym odwołania
2) Spadkodawca w zamiarze odwołania zniszczy testament lub pozbawi go cech, od których zależy
jego ważność (np. podarcie testamentu własnoręcznego)
3) Spadkodawca dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień
- np. przekreślenie testamentu, umieszczenie napisu „uchylony”

- Skutki odwołania:
- Odwołanie odwołania testamentu  wcześniejszy testament nie odzyskuje mocy prawnej, ale trzeba brać pod
uwagę okoliczności danego przypadku, w szczególności wolę spadkodawcy
- Skutki prawne odwołania testamentu, a także odwołania testamentu, w którym odwołano testament
wcześniejszy, następują z chwilą otwarcia spadku (SN)
- Odwołanie dokonane w testamencie szczególnym, który następnie utracił moc, jest bezskuteczne (SN)

§22. Wykładnia testamentu

- Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.
- Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać
rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść (zasada życzliwej interpretacji)
- nie można dokonywać wykładni zgodnie z w/w zasadami, jeżeli ustawa określa, jak należy rozumieć sformułowania budzące
wątpliwości – np. art. 961 KC

§23. Nieważność i bezskuteczność testamentu

I. Nieważność testamentu
- Testament jest nieważny, jeżeli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego, ma na celu obejście
ustawy
- sankcja nieważności dotyczy m.in.:
- zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
- zakaz podstawienia powierniczego
- testament wspólny
- naruszenie przepisów o formie
- testament sporządzony przez osobę niemającą zdolności testowania
- testament sporządzony przez przedstawiciela
- testament z wadą oświadczenia woli
II. Bezskuteczność testamentu
- Testament nieważny nie wywiera skutków prawnych , jest zatem także bezskuteczny
- Testament może być bezskuteczny (nie wywołuje skutków prawnych), pomimo że pozostaje ważny
- np. art. 976, spadkobierca umrze przed otwarciem spadku, albo będzie traktowany tak, jakby nie dożył spadku
III. Konwersja testamentu
- Konwersja testamentu – możliwość potraktowania testamentu nieodpowiadającego wymogom określonej
formy jako testamentu sporządzonego i odpowiadającego innej przewidzianej prawem formie poprzez dokonanie
czynności prawnej (testamentu) w innej (zastępczej) formie niż zamierzona, a dla której zamierzona forma
odpowiada wszystkim jej wymogom
- np. testament allograficzny nieważny z powodu braków formalnych może być uznany za testament ustny
IV. Stwierdzenie nieważności testamentu
- Nieważność testamentu stwierdza sąd
- Powództwo o ustalenie nieważności jest dopuszczalne, jeżeli interes prawmy powoda nie może być zaspokojony
w innym postepowaniu

8
§24. Otwarcie i ogłoszenie testamentu

- Osoba, u której znajduje się testament, ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci
spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza.
- Sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy.
- O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne
przy tej czynności; o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu zawiadamia się osoby których rozporządzenia dotyczą
- w postępowaniu tym nie bada się ważności testamentu
- otwarcie i ogłoszenie testamentu nie jest przesłanką jego ważności

ROZDZIAŁ VI. FORMA TESTAMENTU

I. Formalizm testamentu
- Testament musi być sporządzony w formie przewidzianej prawem i zachowaniem wszystkich wymogów
ustawowych; niezachowanie formy – nieważność czynności
- normy bezwzględnie obowiązujące

II. Testamenty zwykłe i szczególne


- Testamenty zwykłe – holograficzny, notarialny, allograficzny; mogą być sporządzone przez każdą osobę
mającą zdolność do testowania w dowolnie wybranej chwili i – jeżeli nie zostaną odwołane przez testatora –
określają porządek dziedziczenia niezależnie od tego, ile czasu upłynęło między sporządzeniem testamentu a
otwarciem spadku
- Testamenty szczególne – ustny, sporządzony na polskim statku morskim/powietrznym, wojskowy; mogą być
sporządzone tylko wtedy, gdy zachodzą dodatkowe przesłanki określone ustawą
- testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały
niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg
terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu
zwykłego.

§26. Testamenty zwykłe

I. Testament holograficzny (własnoręczny)

- Przesłanki ważności testamentu holograficznego:


1) własnoręczne pismo
2) opatrzenie datą
3) złożenie podpisu

1) własnoręczne pismo
- testament musi zostać w całości napisany własnoręcznie przez testatora
- nie można posługiwać się maszynami (ew. protezą – jeżeli spadkodawca jest inwalidą), innymi osobami
- nieistotne jest narzędzie piszące i podłoże, na jakim utrwala się pismo
- spadkodawca musi wiedzieć co pisze – skopiowanie tekstu sporządzonego przez inną osobę przez testatora, który nie umie
pisać/czytać  nieważność testamentu
2) data
- umożliwia ustalenie, czy testator w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania i ustalenie kolejności kilku
sporządzonych testamentów
- jeżeli data nie pozwala na określenie dnia, miesiąca i roku  testament niedatowany
- brak daty/data nieprawdziwa  nieważność testamentu
- wyjątek: brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do
zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku
testamentów.
3) podpis
- umieszczony pod pismem zawierającym rozporządzenia spadkodawcy; umieszczony w innym miejscu – nieważność
testamentu, chyba że związek podpisu z treścią rozporządzeń jest oczywisty
- podpis  imię i nazwisko (minimum nazwisko - nie musi być napisane w pełnym brzmieniu, pseudonim)
- SN dopuszcza podpis w postaci parafy, inicjałów, innego określenia (np. stopnia pokrewieństwa)

II. Testament notarialny

- Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.


- Musi odpowiadać wymogom przewidzianym dla aktu notarialnego

9
III. Testament allograficzny

- Przesłanki ważności testamentu allograficznego:


1) Ustne oświadczenie woli przez spadkodawcę wobec odpowiedniej osoby urzędowej i min. 2 świadków
2) Spisanie oświadczenia woli spadkodawcy (testatora) w protokole z podaniem daty jego sporządzenia
3) Odczytanie spadkodawcy protokołu w obecności świadków
4) Podpisanie odczytanego protokołu przez spadkodawcę, osobę urzędową i świadków testamentu

1) Ustne oświadczenie woli


- spadkodawca ma obowiązek oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie
- osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu allograficznego
 Odpowiednia osoba urzędowa (osoba przyjmująca oświadczenie):
o Wójt, burmistrz, prezydent miasta
o Starosta
o Marszałek województwa
o Sekretarz powiatu albo gminy
o Kierownik USC
2) Protokół
- sporządzany przez osobę urzędową, inną osobę (w tym 1 ze świadków testamentu), ręcznie lub maszynowo
- w protokole należy podać datę jego sporządzenia (brak daty/data nieprawdziwa  nieważność testamentu)
3) Odczytanie protokołu
4) Podpisanie protokołu
- jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny
braku podpisu

 Niedopełnienie któregokolwiek wymogu formalnego  nieważność testamentu


 Możliwość konwersji testamentu alograficznego na ważny testament ustny

§27. Testamenty szczególne

I. Testament ustny

- Przesłanki ważności testamentu ustnego:


1) Wystąpienie przynajmniej 1 specjalnej okoliczności:
a) Obawa rychłej śmierci spadkodawcy
b) Wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo
utrudnione
2) Ustne oświadczenie ostatniej woli przez spadkodawcę przy jednoczesnej obecności min. 3 świadków
3) Stwierdzenie treści testamentu ustnego

1) Specjalne okoliczności
a) Obawa rychłej śmierci spadkodawcy
- musi być obiektywnie uzasadniona
- musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu
b) Okoliczności szczególne
- np. wojna, powódź, stan zdrowia spadkodawcy, także niezachowanie wymogów formalnych przy
testamencie allograficznym
2) Ustne oświadczenie spadkodawcy
- spadkodawca nie musi wyrazić swojej woli słowami, może posłużyć się innym systemem znaków (np. językiem
migowym), ale system ten musi być znany także świadkom testamentu
- wymogom ustnego oświadczenia nie odpowiada jedynie potwierdzenie odczytanego pisemnego projektu
testamentu
3) Stwierdzenie treści testamentu
- 2 sposoby:
a) Jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego
złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to
podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
b) W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją
w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków
złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne
do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
- w/w sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego są sposobami wyłącznymi, jeżeli upłyną terminy i treść
testamentu nie zostanie prawidłowo stwierdzona  testament jest ważny, ale bezskuteczny

10
- pismo może zostać sporządzone po śmierci spadkodawcy, jeżeli nie upłynął jeszcze roczny termin, gdy wcześniej upłynął 6
msc termin do złożenia zeznań świadków
- jeżeli pismo nie spełnia wymogów ustawy ustalenie treści testamentu jest dopuszczalne na podstawie zeznań świadków

II. Testament na polskim statku morskim lub powietrznym


- Przesłanki ważności testamentu na polskim statku morski lub powietrznym:
1) Podróż polskim statkiem morskim lub powietrznym
2) Oświadczenie swej ostatniej woli przez spadkodawcę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności
2 świadków
3) Spisanie woli spadkodawcy przez dowódcę statku lub jego zastępcę, z podaniem daty jej spisania
4) Odczytanie pisma spadkodawcy przez dowódcę statku lub jego zastępcę, w obecności świadków
5) Podpisanie pisma przez spadkodawcę, świadków i dowódcę statku lub jego zastępcę
- jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy podać w piśmie przyczynę braku podpisu
spadkodawcy
 Testament ten mogą sporządzić osoby głuche, nieme, głuchonieme
 Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

III. Testament wojskowy


- Może zostać sporządzony tylko w czasie wojny lub mobilizacji albo przebywania w niewoli

§28. Świadkowie testamentu

I. Zdolność pełnienia roli świadka

1. Niezdolność bezwzględna – niemożliwość pełnienia roli świadka przy każdym testamencie


2. Niezdolność względna – niemożliwość pełnienia roli świadka przy sporządzaniu testamentu przez określone
osoby lub przy dokonywaniu pewnych rozporządzeń

1. Niezdolność bezwzględna
- Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
1) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2) niewidomy, głuchy lub niemy;
3) kto nie może czytać i pisać;
4) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament (niezdolność względna)
5) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania
 pełnienie roli przez takiego świadka pociąga za sobą nieważność testamentu

2. Nieważność względna
- Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana
jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego
i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
 jeżeli świadkiem była jedna z w/w osób, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści
tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej
z nią w stosunku przysposobienia; jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez
nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały
testament.

II. Świadkowie kwalifikowani - podmioty uprawnione do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy przy sporządzaniu
testamentu alograficznego, kapitan statku lub jego zastępca, notariusz

ROZDZIAŁ VII. TREŚĆ TESTAMENTU

§29. Zagadnienia ogólne


I. Konieczna treść testamentu
- Wyraźne powołanie spadkobiercy nie jest elementem koniecznym  ustawowy porządek dziedziczenia
- Spadkodawca może ograniczyć się treść oświadczenia woli do innych rozporządzeń (zapisów, poleceń),
dyspozycji o charakterze niemajątkowym – czynność pozostanie testamentem
II. Swoboda testowania
- Swoboda testowania –spadkodawca może swobodnie dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci
- możliwość powołania do dziedziczenia dowolnej osoby
- możliwość dokonania rozporządzeń całym swoim majątkiem
- Ograniczenia swobody testowania:
- brak ograniczeń co do osoby spadkobiercy jak i majątku
- zachowek nie jest ograniczeniem

11
§30. Ustanowienie spadkobiercy

I. Powołanie do dziedziczenia
- Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.
- powołanie do części spadku  powołanie do części ułamkowej
- dopuszczalna jest sytuacja, gdzie ta sama osoba dziedziczy w części z ustawy, w części z testamentu
- Osoba spadkobiercy musi być przez spadkodawcę określona w taki sposób, aby możliwe było jej
zindywidualizowanie
- Nie jest dopuszczalne upoważnienie osoby trzeciej do wskazania, kto ma zostać spadkobiercą

- Powołanie spadkobiercy testamentowego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, uważane jest za
nie istniejące ( spadkobierca jest powołany bezwarunkowo/bezterminowo). Jeżeli jednak z treści testamentu lub z
okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie
spadkobiercy jest nieważne. Reguł tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo
nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.

- Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe,


które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za
spadkobiercę powołanego do całego spadku.
- jeżeli sformułowania testamentu wskazują jednoznacznie, że to jedynie zapisy, w/w reguła nie ma zastosowania
- oceny wartości przedmiotów należy dokonywać wg stanu z chwili sporządzenia testamentu

- Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców, to powinien określić wielkość ich udziałów.
- Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając
ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych.
- Jeżeli spadkobiercy należą do kręgu spadkobierców ustawowych, a zostali powołani w testamencie bez określenia wielkości ich
udziałów, dziedziczą w częściach równych także wtedy, gdy ich udziały wynikające z przepisów o dziedziczeniu ustawowym
byłyby różne

- Jeżeli spadkodawca przeznaczył w testamencie kilku osobom przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie
cały spadek, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobierców, ale spadkobierców powołanych
do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im
przedmiotów.

II. Testament negatywny. Wydziedziczenie


- Wydziedziczenie (w znaczeniu potocznym) – pozbawienie przez spadkodawcę swoich spadkobierców ustawowych prawa do
spadku; w KC wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku (wydziedziczenie sensu stricto)

1. Testament negatywny
- Testament negatywny to testament, którego treść obejmuje jedynie wyłącznie spadkobiercy ustawowego lub
spadkobierców od dziedziczenia (pozostaje uprawniony do zachowku)
- Wyłączenie od dziedziczenia może nastąpić także w sposób dorozumiany, polegający na tym, że spadkodawca
powoła do dziedziczenia całego majątku inną osobę niż spadkobierca ustawowy

2. Wydziedziczenie (sensu stricto)


- Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców (spadkobierców ustawowych) prawa do
zachowku
 Przyczyny wydziedziczenia:
1) uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z
zasadami współżycia społecznego
2) uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób
umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci
3) uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych
- pkt. 1 i 3 – musi istnieć w chwili sporządzania testamentu; pkt 2 – miało miejsce przed wydziedziczeniem
 Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
 Wydziedziczenie może być dokonane wyłącznie w testamencie
 Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.
 Przebaczenie:
- Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył
- Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest
skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
- Przebaczenie dokonane po sporządzeniu testamentu, może nastąpić tylko w drodze sporządzenia nowego
testamentu
 Wydziedziczenie częściowe – niedopuszczalne

12
III. Podstawienie, przyrost

1. Podstawienie
- Podstawienie (substytucja) to zastąpienie jednej osoby (lub rzeczy) inną osobą (rzeczą).
- Można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca
ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie zwykłe)

- Podstawienie powiernicze jest niedopuszczalne  należy je traktować jak podstawienie zwykłe:


- postanowienie testamentu, przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego
spadku i do pozostawienia go innej osobie, ma tylko ten skutek, że ta inna osoba jest powołana do spadku
na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z
okoliczności wynika, iż spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany, powołanie spadkobiercy jest
nieważne.

- Spadkobierca nie chce dziedziczyć, jeżeli odrzuci spadek, natomiast nie może dziedziczyć, jeżeli nie dożyje otwarcia
spadku lub jest tak traktowany (np. niegodność)

2. Przyrost
- Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być
spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym
spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów
- jeżeli testator wyłączy przyrost – część podlega dziedziczeniu ustawowemu
- wyłącznie przyrostu może nastąpić przez dokonanie przez spadkodawcę podstawienia

§31. Inne rozporządzenia testamentowe

I. Zapis zwykły

- Zapis zwykły – dyspozycja spadkodawcy, którą nakłada on na spadkobiercę lub zapisobiercę (dalszy zapis)
obowiązek dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby (osoba ta nie staje
się spadkobiercą, jedynie uzyskuje z chwilą otwarcia spadku roszczenie o wykonanie zapisu)
- zapisobierca jest wierzycielem, a spadkobierca lub inny zapisobierca – dłużnikiem (powstaje stosunek obligacyjny)
- przedmiot zapisu zwykłego stanowi składni majątku spadkowego
 Cechy zapisu zwykłego:
1) Może być ustanowiony wyłącznie w testamencie
2) Musi zostać dokonany na rzecz oznaczonej osoby
3) Istota zapisu wyraża się w nałożeniu na podmiot obciążony obowiązku spełnienia określonego
świadczenia majątkowego
 Zapisobierca
- stosuje się odpowiednio przepisy o powołaniu, zdolności do dziedziczenia, niegodności dot. spadkobiercy:
- osoba fizyczna jak i prawna, byleby żyła/istniała w chwili otwarcia spadku
- dziecko poczęte, jeżeli urodzi się żywe
- zapisobierca może być uznany za niegodnego
- zapisobierca może odrzucić zapis
- przyrost
- podstawienie
 Osoba obciążona zapisem
- Spadkodawca lub zapisobierca (dalszy zapis)
- Jeżeli osoba powołana jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą, spadkobierca
ustawowy, któremu przypadł przeznaczony dla tej osoby udział spadkowy, obowiązany jest, w braku odmiennej
woli spadkodawcy, wykonać obciążające tę osobę zapisy zwykłe. Obowiązek taki ciąży także na spadkobiercy
podstawionym oraz do spadkobiercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu.
- Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców i ustanowił (dalszy) zapis (zapisy), nie określając w jakim
zakresie obciąża on (obciążają) poszczególnych spadkobierców, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich
udziałów spadkowych.
- np. A dziedziczy 3/4 , B ¼ + zapis 1000 zł dla C, bez określenia kogo obciąża  A płaci 750 zł, B 250 zł

- Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem
zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać
dalsze zapisy.
- Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w
ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu
albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.
 upoważnienie przemienne, chyba że przedmiotem zapisu są prawa niezbywalne

13
 Warunek i termin
- Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
 Treść zapisu
- np. zobowiązanie obciążonego do przeniesienia własności i wydania rzeczy, ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego
dla zapisobiercy, wypłacenia zapisobiercy określonej sumy pieniężnej, umorzenia długu itd.
 Rzecz oznaczona co do tożsamości
- W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli
rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej
śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy
 w razie odmiennej woli spadkodawcy, obciążony zapisem ma podjąć starania zmierzające do uzyskania własności takiej
rzeczy i przeniesienia jej na zapisobiercę; jeżeli jest to niemożliwe – ma wypłacić sumę stanowiącą równowartość rzeczy
- Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za
korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o
zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a
samoistnym posiadaczem rzeczy.
- Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem ponosi względem
zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca.
 Rzecz oznaczona co do gatunku
- Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy
średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy.
- Przynależność rzeczy do spadku nie wpływa na skuteczność zapisu
- Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego
względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy
sprzedaży. Jednakże zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte
wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad
oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.
 Wymagalność roszczenia zapisobiercy
- W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu
testamentu. Jednakże zapisobierca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do
chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.
 Przedawnienie
Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

II. Zapis windykacyjny

- Zapis windykacyjny – rozporządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca postanawia, że oznaczona


osoba nabywa ex lege przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (którą jest śmierć spadkodawcy)
 zapisobierca windykacyjny w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) nie nabywa jedynie roszczenia do
osoby obciążonej zapisem (spadkobierca, zapisobierca przy dalszym zapisie zwykłym) o jego wykonanie (zwykle
wydanie przedmiotu zapisu), lecz staje się podmiotem praw będących przedmiotem zapisu windykacyjnego
- przedmiot zapisu windykacyjnego nie wchodzi w skład spadku
 Cechy zapisu windykacyjnego
1) Zapis windykacyjny może być sporządzony jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu
notarialnego (w innym wypadku zapis windykacyjny należy uważać za zapis zwykły)
2) Musi zostać dokonany na rzecz oznaczonej osoby
3) Istota zapisu windykacyjnego polega na nabyciu przez zapisobiercę wskazanego przedmiotu w chwili
otwarcia spadku
 Zapisobierca
- Przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się
odpowiednio do zapisów windykacyjnych.
- zapisobierca windykacyjny może złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu
- nie jest możliwe przyjęcie zapisu windykacyjnego z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe
(odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego jest zawsze ograniczona)
 Treść zapisu windykacyjnego
- rozporządzenie powinno być sformułowane w sposób precyzyjny – z jego treści musi jednoznacznie wynikać, że wolą
spadkodawcy jest, aby wskazana osoba nabyła przedmiot zapisu automatycznie z chwilą otwarcia spadku
 Warunek i termin
- Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za
nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie
zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub
nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.
- Zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu
zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści
testamentu lub z okoliczności.

14
 Przedmiot zapisu windykacyjnego
- Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości (własność rzeczy)
2) zbywalne prawo majątkowe,
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
 Bezskuteczność zapisu windykacyjnego
- Zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do
spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla
zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot
majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był
zobowiązany do jego zbycia.

III. Polecenie

- Polecenie – rozporządzenie testamentowe, w którym spadkodawca nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę


obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem
 Cechy polecenia
1) Rozporządzenie dokonane przez spadkodawcę w testamencie
2) Obciążony jest spadkobierca lub zapisobierca, który zostaje zobowiązany do pewnego
działania/zaniechania
3) Brak wierzyciela (w rozumieniu prawa zobowiązań)
4) Uprawnienia i obowiązki wynikające z polecenia nie są korelatywne
5) Tylko określony krąg podmiotów może żądać wypełnienia polecenia
6) Celem polecenia jest dokonanie przez spadkobiercę/zapisobiercę określonej czynności
7) Niewykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych sankcji w stosunku do obciążonego
8) Polecenie może mieć charakter majątkowy jak i niemajątkowy
 Osoba obciążona
- tylko spadkobierca lub zapisobierca (z zapisu windykacyjnego jak i zwykłego)
- Zapisobierca obciążony poleceniem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania
zapisu przez spadkobiercę. Odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.
- Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis z obowiązkiem wykonania polecenia, nie chce lub nie
może być zapisobiercą, spadkobierca zostaje zwolniony od obowiązku wykonania zapisu, ale powinien w
braku odmiennej woli spadkodawcy polecenie wykonać. Odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża
dalszego zapisobiercę.
 Treść
- Treść może być bardzo różna
- Musi zostać określona osobiście przez spadkodawcę
- Nie jest konieczne wyraźne określenie beneficjariusza
 Osoby uprawnione do żądania wykonania polecenia
- Wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu, chyba że
polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie interes
społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.
- Z żądaniem wykonania polecenia osoba upoważniona może wystąpić niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, chyba że
spadkodawca przyjął inaczej

IV. Wykonawca testamentu

1. Powołanie wykonawcy testamentu


a) Spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę lub wykonawców testamentu.
b) Nie może być wykonawcą testamentu, kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych
c) Spadkodawca musi wyraźnie wskazać, komu powierza pełnienie funkcji wykonawcy testamentu
- Wykonawcą testamentu może być 1 ze spadkobierców albo zapisobierca
d) Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu spadkiem, jego
zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem.
e) Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu przedmiotem zapisu
windykacyjnego, do chwili objęcia we władanie tego przedmiotu przez osobę, na której rzecz uczyniono
zapis windykacyjny.
f) Jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć, powinna złożyć
odpowiednie oświadczenie przed sądem
- powinno być złożone przed podjęciem obowiązków przez wykonawcę
g) Z ważnych powodów sąd może zwolnić wykonawcę testamentu.
- np. na wniosek osoby zainteresowanej

15
2. Prawa i obowiązki wykonawcy
a) Zakres obowiązków wykonawcy określa przede wszystkim sam spadkodawca
b) Jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, wykonawca testamentu powinien zarządzać majątkiem
spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy zwykłe i polecenia, a następnie
wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą, a w każdym razie
niezwłocznie po dokonaniu działu spadku.
- dopóki wykonawca sprawuje zarząd, spadkobiercy są pozbawieni tego prawa
c) Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu spadkiem,
jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem. Może również pozywać w sprawach o prawa
należące do spadku i być pozwany w sprawach o długi spadkowe.
d) Wykonawca testamentu powinien wydać osobie, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny,
przedmiot tego zapisu.

 Do wzajemnych roszczeń między spadkobiercą a wykonawcą testamentu wynikających ze sprawowania


zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem stosuje się odpowiednio
przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem.
 Koszty zarządu majątkiem spadkowym, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem oraz
wynagrodzenie wykonawcy testamentu należą do długów spadkowych.

3. Wygaśnięcie praw i obowiązków


- Uprawnienia i obowiązki wykonawcy testamentu wygasają z chwilą wykonania rzez niego zadań; gasną także z
chwilą śmierci wykonawcy oraz po zwolnieniu go przez sąd z obowiązków
- W przypadku utraty pełnej zdolności do czynności prawnych – ważny powód do zwolnienia przez sąd

V. Inne dyspozycje testamentowe


- np. życzenia dotyczące pogrzebu

ROZDZIAŁ VIII. STANOWISKO PRAWNE SPADKOBIERCY

§32. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

I. Uwagi ogólne
- Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa.
- Nabycie praw i obowiązków spadkowych nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, ale
bez oświadczenia nie ma charakteru definitywnego. Spadkobierca może w określonym terminie złożyć
oświadczenie co do spadku:
 oświadczenie o przyjęciu spadku wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe)
 oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi)
 oświadczenie o odrzuceniu spadku (spadkobierca jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku)
- stosuje się odpowiednio do zapisu windykacyjnego

II. Sytuacja spadkobiercy oraz zapisobiercy windykacyjnego przed złożeniem oświadczenia


- Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w
którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
- Do chwili upływu terminu i przed złożeniem oświadczenia, nabycie ma charakter tymczasowy  w tym okresie
sytuacja spadkobiercy charakteryzuje się pewnymi cechami:
1) Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku
- jego majątek osobisty pozostaje oddzielony od majątku spadkowego
2) Spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w spadku, ani przedmiotu należącego do spadku
3) Spadkobierca nie może uzyskać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ani poświadczenia
dziedziczenia

III. Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku


a) Oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku może złożyć samodzielnie osoba mająca pełną zdolność do
CP
b) Za osobę niemającą pełnej zdolności do CP oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku może złożyć jej
przedstawiciel ustawowy, z tym że na przyjęcie spadku wprost oraz na odrzucenie spadku w imieniu
osoby niemającej pełnej zdolności do CP potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego (brak zgody –
nieważność oświadczenia)
c) Osoba fizyczna mająca pełną zdolność do CP może złożyć oświadczenie osobiście lub przez pełnomocnika
- pełnomocnictwo z podpisem urzędowo poświadczonym
d) Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być odwołane
e) Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem albo notariuszem

16
- Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym
f) Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu windykacyjnego składa także zapisobierca

1. Przyjęcie spadku
a) W wyniku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku nabycie praw i obowiązków przez spadkobiercę staje
się definitywne (w szczególności spadkobierca nie może już odrzucić spadku)
b) Majątek osobisty spadkobiercy łączy się z majątkiem spadkowym
c) Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 msc od dnia, którym spadkobierca dowiedział się o tytule
swego powołania jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.
- Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co
do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia
spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
d) Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także
spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem
inwentarza (także gdy nie złożył oświadczenia w terminie)

2. Odrzucenie spadku
a) Oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład
spadku ex tunc; spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku
- np. jeżeli syn odrzuci spadek przypadający mu z ustawy, to jego udział przechodzi na jego dzieci (wnuki spadkodawcy)
b) Nie można odrzucić (zrzec się) spadku na rzecz innej osoby
c) Odrzucenie spadku może prowadzić do:
1. Zmiany tytułu powołania do spadku (jeżeli spadek odrzuci jedyny spadkobierca testamentowy, do dziedziczenia
dojdą spadkobiercy ustawowi)
2. Zmiany wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców (np. przyrost)
3. Zmiany kręgu osób dochodzących do dziedziczenia
d) Odrzucenie zapisu windykacyjnego – powrót przedmiotu zapisu do majątku spadkowego, chyba że zachodzi podstawienie
 Nie jest możliwe dorozumiane przyjęcie spadku  spadkobierca, który objął majątek spadkowy w
posiadanie i zaczął nim zarządzać, może go następnie odrzucić
- Jeżeli spadkobierca zarządzał spadkiem, a potem go odrzucił, do stosunków między nim a spadkobiercami,
którzy zamiast niego doszli do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez
zlecenia.
- spadkobierca, dopóki nie odrzuci spadku, prowadzi własne sprawy

 Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku


- Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego
wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za
bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.
- sytuacja, gdy majątek osobisty spadkobiercy jest obciążony długami, a majątek spadkowy ma sporą wartość
- Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia
wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.
- uznanie odrzucenia spadku za bezskuteczne powoduje, że wierzyciel może kierować egzekucję do przedmiotów spadkowych,
tak jakby spadek został przyjęty przez dłużnika

IV. Transmisja
- Transmisja – sytuacja, w której spadkobierca (transmitent) zmarł przed złożeniem oświadczenia o
przyjęciu/odrzuceniu spadku i przed upływem terminu do złożenia tego oświadczenia, w wyniku czego jego
spadkobiercy (transmitariusze) wstępują w sytuację prawną w jakiej znajdował się ich poprzednik i mogą złożyć
oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu przypadającego mu spadku
- Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia
co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

- Transmitariusz może przyjąć spadek po transmitencie i po pierwszym spadkodawcy, może odrzucić oba, może
przyjąć spadek po tranmitencie, ale odrzucić spadek po pierwszym spadkodawcy. Nie jest możliwa odwrotna
sytuacja, bo spadek po transmitencie jest pochodny.

V. Zakaz warunku i terminu


- Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest
nieważne.

17
VI. Wady oświadczenia woli
- do wad oświadczenia o przyjęciu/odrzucenie spadku mają zastosowanie reguły ogólne, jednak w stosunku do
błędu i groźby obowiązują reguły szczególne:
- w razie błędu/groźby można uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia przed sądem oraz
spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje czy też go odrzuca
- spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w
powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu
- uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia
przez sąd.

VII. Niepodzielność oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku


- Spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić
- Wyjątki:
1. Przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może
nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z
innego tytułu
2. Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział
przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu
3. Spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić
jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.
- może, nie musi  może przyjąć spadek z obu tytułów, lub odrzucić spadek z jednego tytułu a przyjąć z drugiego tytułu

§33. Stwierdzenie nabycia spadku


I. Postępowanie

1. Postępowanie sądowe
a) Sąd stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę (postanowienie) na wniosek osoby mającej w tym interes
b) Postępowanie prowadzone w trybie nieprocesowym
c) Sąd bada z urzędu kto jest spadkobiercą, czy były testamenty i wzywa osoby, u których są testamenty do ich
złożenia – rozstrzyga spory co do ważności testamentów
d) Sąd nie bada, jakie składniki wchodzą w skład spadku
e) W postanowieniu sądu są wymienieni wszyscy spadkobiercy oraz określone są przypadające im udziały
2. Postępowanie przed notariuszem (notarialne poświadczenie dziedziczenia)
a) Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego - tylko w
przypadku testamentu zwykłego
b) Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia jeśli nie ma wątpliwości co do tego kto jest
spadkobiercą i jakie są udziały
c) Notariusz sporządza akt, gdy wszyscy spadkobiercy złożą zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia przez
notariusza; sporządzenie aktu poprzedzone jest spisaniem protokołu dziedziczenia
3. Termin
- Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu
miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o
odrzuceniu spadku.
4. Deklaratywny charakter orzeczenia
- Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia ma charakter deklaratywny; nabycie
spadku następuje ex lege, a w/w tylko to dokumentują
5. Domniemania
- Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest
spadkobiercą.
- Przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na
domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.

II. Skutki stwierdzenia nabycia spadku


a) Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może
udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo
zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia
- stosuje się odpowiednio w stosunku do przedmiotu zapisu windykacyjnego
- przepis nie ma zastosowania, gdy osoba trzecia dochodzi roszczeń przeciwko spadkobiercy
b) Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą
nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz
rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej
wierze (analogicznie gdy osoba trzecia nabywa przedmiot zapisu windykacyjnego)

18
§34. Ochrona dziedziczenia

a) Spadkobierca może żądać, ażeby osoba, która włada spadkiem jako spadkobierca, lecz
spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących
do spadku.
- roszczenie nieposiadającego spadkobiercy przeciwko posiadającemu rzekomemu spadkobiercy
- spadkobierca może też zastosować roszczenie windykacyjne co do poszczególnych rzeczy, których stał się
właścicielem
- roszczenie o wydanie spadku/przedmiotów, przedawnia się z upływem 10 lat (od chwili pozbawienia
władania spadkiem lub od otwarcia spadku)
b) Do roszczeń spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, o zwrot
pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub
utraty tych przedmiotów oraz do roszczeń przeciwko spadkobiercy o zwrot nakładów stosuje się odpowiednio
przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy
- roszczenia zależne od dobrej/złej wiary
c) Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy żąda wydania swego majątku osoba, co do
której zostało uchylone orzeczenie o uznaniu jej za zmarłą

§34. Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe

- Odpowiedzialność za długi spadkowe - możliwość zaspokojenia się wierzyciela spadkowego z majątku


spadkobiercy (dłużnika) w drodze postępowania egzekucyjnego, jeżeli spadkobierca nie spełni dobrowolnie
ciążącego na nim obowiązku świadczenia w związku z otwarciem spadku
- odpowiedzialność osobista

 Ograniczenia:
- odpowiedzialność ograniczona do majątku spadkowego (cum viribus hereditatis)
- odpowiedzialność ograniczona do określonej wartości całego majątku (pro viribus hereditatis)

 Odpowiedzialność przed przyjęciem spadku


- Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku
 majątek spadkobiercy jest oddzielony od majątku spadkowego, nie można kierować egzekucji na majątek osobisty
spadkobiercy

 Odpowiedzialność po przyjęciu spadku


- Od chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.
1) Przyjęcie spadku wprost – odpowiedzialność nieograniczona
- W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem
za długi spadkowe bez ograniczenia
- SN: odpowiedzialność może ulec ograniczeniu lub nawet wyłączeniu, jeżeli wymagają tego ZWS
2) Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiedzialność ograniczona
- W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za
długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.
- Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do
inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi
o stan czynny spadku – wartość należących do majątku spadkowego aktywów
o dla ustalenia, jakie aktywa należą do spadku i jaka jest ich wartość sporządza się spis inwentarza
1) Spłata długów:
a) Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe
nie wiedząc o istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność za nie spłacone długi tylko do
wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością
świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił.
- np. czynna wartość spadku wynosi 1000 zł, a znane spadkobiercy długi, które spłacił w całości – 800 zł  w razie
ujawnienia się innych długów spadkobierca odpowiada tylko do wysokości 200 zł
b) Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi
spadkowe wiedział o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi on odpowiedzialność za te długi
ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je
zaspokoić, gdyby spłacał należycie (proporcjonalnie) wszystkie długi spadkowe.
- np. czynna wartość spadku wynosi 1000 zł, istnieją 2 długi spadkowe – 800 i 600 zł  spadkodawca powinien
zapłacić wierzycielom 571 zł i 439 zł; jeżeli spłaci jeden z tych długów w całości (np. 600 zł), wiedząc o istnieniu
drugiego – odpowiada za dług niespłacony (800 zł) do wysokości 571 zł

 Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń ogranicza się do wartości stanu
czynnego spadku.

19
 Solidarna odpowiedzialność współspadkobierców
- Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden
ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach,
które odpowiadają wielkości udziałów ( solidarność bierna)
- jeżeli 1 ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza:
1. jeżeli wartość długów spadkowych jest równa/niższa od wartości przypadającego mu udziału  musi spełnić całe
świadczenie
2. jeżeli wartość długów spadkowych jest wyższa od wartości przypadającego mu udziału  solidarna
odpowiedzialność istnieje tylko w graniach przysługującego mu udziału w spadku
- jeżeli 1 ze spadkobierców przyjął spadek wprost  musi spełnić całe świadczenie (odpowiada bez ograniczenia)

 Odpowiedzialność po dziale spadku


- Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do
wielkości udziałów.

§37. Odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych za długi spadkowe

- Odpowiedzialność powstaje w chwili nabycia przedmiotu zapisu i trwa aż do wygaśnięcia wierzytelności


- charakter osobisty (chyba że rzecz ruchoma będąca przedmiotem zapisu jest obciążona zastawem/hipoteką)

- Odpowiedzialność osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny za długi spadkowe, jest
ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku.
- pro vibus matrimonii

- Do chwili działu spadku wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą
także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
- także gdy spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz więcej niż 1 osoby
- Rozliczenia między spadkobiercami i osobami, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne,
następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Spadkobiercom uwzględnia się
ich udział w wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

- Od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą
odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.
- znika solidarna odpowiedzialność

ROZDZIAŁ IX. ZACHOWEK

§38. Zachowek

- W systemie zachowku spadkodawca może swobodnie rozporządzać całością majątku  osoby najbliższe mogą
w ogóle nie dojść do dziedziczenia (spadkodawca w testamencie może powołać inną osobę), uzyskują wtedy
jedynie roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej (zachowku) skierowane przede wszystkim do
powołanego spadkobiercy
- obowiązek zapłaty zachowku powstaje w chwili śmierci spadkodawcy, należy do długów spadkowych
- osoby uprawnione do zachowku nie mogą domagać się określonej części majątku spadkowego

§39. Podmioty uprawnione do zachowku

I. Podmioty uprawnione
1. Zstępni
2. Małżonek którzy byliby powołani do spadku z ustawy
3. Rodzice spadkodawcy

II. Wyłączenia
- Uprawnienie do zachowku nie przysługuje:
1. Osobom, które zostały uznane za niegodne, zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek przypadający
im z mocy ustawy  traktowane tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku
2. Małżonkowi, wyłączonemu od dziedziczenia, ponieważ jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie
rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione
3. Osobom wydziedziczonym przez spadkodawcę

III. Roszczenie
- Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę
darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko
spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

20
§40. Zobowiązani z tytułu zachowku

I. Spadkobiercy powołani do dziedziczenia


- zobowiązani w pierwszej kolejności
- z reguły spadkobiercy testamentowi,
- Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność
ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

II. Osoby, na rzecz których uczynione zostały zapisy windykacyjne


- Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na
której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do
uzupełnienia zachowku.

 Ograniczenie odpowiedzialności
- Osoba na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny ponosi odpowiedzialność tylko w granicach
wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego
- Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku,
ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki
przekraczającej jej własny zachowek.

 Odpowiedzialność kilku osób otrzymujących zapisy windykacyjne


- Jeżeli spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem
uprawnionego do zachowku jest solidarna. Jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy
windykacyjne, spełniła świadczenie uprawnionemu do zachowku, może ona żądać od pozostałych osób części
świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów windykacyjnych.

 Upoważnienie przemienne
- Osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy
potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu zapisu
- albo zapłaci sumę, albo wyda przedmiot zapisu

III. Obdarowani
- Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został
uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby,
która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.

 2 grupy obdarowanych – różna odpowiedzialność:


1) Obdarowany, którego darowizna została dokonana przed mniej niż dziesięcioma laty wstecz od
otwarcia spadku (podlega doliczeniu do spadku) oraz istnieje wzbogacenie będące skutkiem darowizny
 ponosi odpowiedzialność tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny
- wartość wzbogacenia z chwili wystąpienia przez uprawnionego do zachowku z żądaniem jego zapłaty
2) Obdarowany będący jednocześnie uprawnionym do zachowku, odpowiada za zachowek niezależnie
od tego, jak dawno otrzymał darowiznę (podlega doliczeniu do spadku niezależnie od tego jak dawno
została dokonana)  ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do
wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek

 Odpowiedzialność kilku obdarowanych


- Jeżeli spadkodawca dokonał kilku darowizn – za zachowek odpowiadają wszyscy obdarowani
- W pierwszej kolejności odpowiada obdarowany najpóźniej, a dopiero wtedy, gdy uprawniony nie może od niego
otrzymać zachowku obdarowany wcześniej (nie ma odpowiedzialności solidarnej)

 Upoważnienie przemienne
- Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie
przedmiotu darowizny.

§41. Wysokość zachowku

- Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej

 Wysokość zachowku wynosi:


a) jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni
 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym
b) w innych wypadkach  połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu przy
dziedziczeniu ustawowym

21
 Obliczanie wysokości zachowku
1) Ustalenie udziału spadkowego (podstawa obliczenia zachowku)
- Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się
wszystkich spadkobierców ustawowych dochodzących do spadku, a także spadkobierców niegodnych oraz
spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się
dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni
- np. spadkobierca pozostawił 3 dzieci, 1 odrzuciło spadek  udziały spadkowe wynoszą 1/3
2) Obliczenie ułamka odpowiadającego wysokości zachowku
- Ustalony udział spadkowy należy pomnożyć przez 2/3 lub 1/2  otrzymany w ten sposób ułamek określa
wysokość zachowku
3) Pomnożenie ułamka określającego wysokość zachowku przez wartość substratu zachowku
 Substrat zachowku – czysta wartość spadku powiększona o wartość podlegających doliczeniu
darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę
- czysta wartość spadku = aktywa spadkowe – długi spadkowe (nie uwzględnia się zapisów zwykłych i
poleceń – mimo że są to długi spadkowe)
 Doliczanie darowizn oraz zapisów windykacyjnych
- doliczeniu podlegają wszystkie darowizny z wyjątkiem:
1. drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych
2. darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku dokonanych przed
więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku
darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku są
doliczane do spadku, jeżeli od chwili ich dokonania do chwili otwarcia spadku nie upłynęło 10 lat.
3. jeżeli spadek obliczany jest dla zstępnego, darowizny dokonane w czasie, gdy spadkodawca nie miał
jeszcze zstępnych, chyba że uczyniono to na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego
4. darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa, jeżeli zachowek obliczany jest dla małżonka

o Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili
ustalania zachowku.
o Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według
cen z chwili ustalania zachowku.
4)  Konkretna (kwotowa) suma zachowku

 Zaliczenie na poczet zachowku


- Zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza
się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na
należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego
wstępnego.

- Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek
poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te
przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku

§42. Zagadnienia szczegółowe dotyczące spadku

I. Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku

a) Za zachowek
- Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność
ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
b) Za zapisy zwykłe i polecenia
- Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy zwykłe i
polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę
do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.

II. Zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń

- Spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego


zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń.
- Zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń następuje w stosunku do ich wartości, chyba że z treści
testamentu wynika odmienna wola spadkodawcy.
- na podstawie proporcji między wartością majątku spadkowego bez zapisu (polecenia) a wartością zapisu (polecenia)
- W razie zmniejszenia zapisu zwykłego obciążonego dalszym zapisem lub poleceniem, dalszy zapis lub polecenie
podlega stosunkowemu zmniejszeniu.

22
- Jeżeli spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do
zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu
jego własny zachowek.

- Jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis zwykły uczyniony na jego rzecz podlega
zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

- Jeżeli zmniejszeniu podlega zapis zwykły, którego przedmiot nie da się podzielić bez istotnej zmiany lub
bez znacznego zmniejszenia wartości (rzecz niepodzielna), zapisobierca może żądać całkowitego
wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną.

III. Przedawnienie roszczenia o zachowek

- terminy przedawnienia, nie zawite  jeżeli upłyną, to zobowiązany może uchylić się od spełnienia świadczenia

1. Przy dziedziczeniu testamentowym


- Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i
poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

2. Przy dziedziczeniu ustawowym


- roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem lat 5 od otwarcia spadku (kwestia sporna)
- Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy
zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

IV. Dziedziczenie roszczenia o zachowek

- Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy
spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy

ROZDZIAŁ X. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO I DZIAŁ SPADKU

§44. Wspólność majątku ustawowego

- Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, aż do chwili działu spadku istnieje między nimi wspólność
majątku spadkowego
- jest to wspólność, a nie współwłasność, bo dotyczy mas majątkowych, a współwłasność dotyczy tylko własności.
- Do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w
częściach ułamkowych + regulacje szczególne
- Wspólność ma charakter tymczasowy, ustaje w wyniku dokonania między spadkobierców podziału majątku
spadkowego

a) Współposiadanie i współkorzystanie
- każdy ze współspadkobierców ma prawo do współposiadania przedmiotów należących do spadku oraz
współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się pogodzić z uprawnieniami pozostałych
współspadkobierców (jeżeli ustanowiono kuratora lub wykonawcę testamentu – on zarządza spadkiem)
b) Zarząd spadkiem
- współspadkobiercy zarządzają spadkiem na takiej samej zasadzie co współwłaściciele. Czynności zwykłego
zarządu - za zgodą większości, czynności wykraczające poza zwykły zarząd – jednomyślność
c) Wspólność wierzytelności
- jeżeli wierzytelność jest związana ze świadczeniem podzielnym, ulega już w chwili otwarcia spadku
podziałowi między współspadkobierców (na tyle niezależnych części, ilu jest wierzycieli)
- wspólność wierzytelności między spadkobiercami występuje w razie solidarności czynnej lub niepodzielności
świadczenia

 Zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku


- Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie
należącym do spadku
- o ile współspadkobierca może swobodnie rozporządzać swoim udziałem w spadku, to przy rozporządzaniu udziałem w
konkretnym przedmiocie należącym do spadku, takiej swobody nie ma
- zgoda nie może zostać zastąpiona decyzją sądu
- W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile
naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku
- po zbyciu nadal istnieje wspólność

23
§45. Dział spadku

I. Dział spadku
- Dział spadku polega na tym, że po ustaleniu wartości całego majątku spadkowego, określa się wartość sched
poszczególnych spadkobierców
- Nie ma obowiązku dokonania działu spadku, ani terminu w którym powinien zostać dokonany
- scheda spadkowa – konkretne aktywa, które zostaną przydzielone danemu spadkobiercy
- np. 3 synów, dziedziczą w równych częściach (  udział każdego = 1/3), spadek o wartości 15,000 zł  wartość sched 5000
zł, przedmioty spadkowe otrzymane przez poszczególnych spadkobierców powinny mieć wartość 5000 zł
- skutki działu:
- ustanie wspólności między współspadkobiercami
- poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami przyznanych im praw majątkowych, które
wchodzą do ich majątków osobistych (pomieszanie składników majątku osobistego z otrzym. składnikami spadku)
- od chwili działu każdy ze spadkobierców ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe samodzielnie, w
stosunku do wielkości udziałów
- rękojmia za wady
- Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne
według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także
na wypłacalność dłużnika.
- przedmiot podziału  wyłącznie aktywa spadkowe; podział pasywów między poszczególnych
współspadkobierców stanowi jedynie konsekwencję podziału aktywów
- w postępowaniu działowym nie można dzielić długów spadkowych

 sposoby podziału:
A) na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami,
B) na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców

A) Umowny dział spadku


 możliwy tylko wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do konieczności, sposobu i formy jego
dokonania [np. dział faktyczny/cywilny (sprzedaż rzeczy i podział uzyskanej sumy), jaki przedmiot dla kogo]
o jeżeli nie ma zgody, albo którykolwiek z uprawnionych żąda aby sprawę rozstrzygnął sąd  sądowy dział spadku
 stronami umowy muszą być wszyscy spadkobiercy
o jeżeli spadkobierca zbył przypadający mu udział lub jego część – stroną umowy musi być także nabywca
 forma umowy – dowolna, chyba że ustawa wymaga formy szczególnej (np. gdy w skład spadku wchodzi
nieruchomość – forma aktu notarialnego)
 treść umowy
- sposób i warunki dokonania podziału określają strony umowy działowej
- spadkobiercy nie mogą określić swoich udziałów inaczej niż wynika to z ustawy lub treści testamentu
- umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do części spadku
- w umowie powinno być dokonane zaliczenie darowizn i zapisów windykacyjnych
- uregulowanie roszczeń wzajemnych między spadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych,
pożytków i nakładów
 wady oświadczenia woli
- uchylenie się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu może nastąpić
tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy.
- do błędu w pozostałym zakresie oraz do innych wad stosuje się przepisy ogólne dotyczące wad
oświadczenia woli
 dział częściowy
- gdy strony objęły umownym podziałem tylko część majątku spadkowego, mogą dokonać podziału
pozostałych przedmiotów spadkowych (podziału uzupełniającego) także w drodze stosownej umowy lub
przez sąd

B) Sądowy dział spadku


 Dokonywany gdy istnieje spór co do sposobu podziału spadku, albo gdy którykolwiek ze spadkobierców
żąda podziału sądowego
 Wniosek może złożyć każdy ze współspadkobierców oraz nabywca udziału w spadku
 Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jednakże z ważnych powodów może być
ograniczony do części spadku ( potem dokonanie działu uzupełniającego)
 W toku postępowania sąd ustala skład majątku spadkowego i jego wartość, następnie wybiera sposób
podziału majątku (podział faktyczny, podział cywilny)
 podział faktyczny – poszczególne przedmioty przypadają konkretnym spadkobiercom, w stosunku do
wielkości ich udziałów  możliwe jest ustalenie dopłat (jeżeli wartość przedmiotów jest niższa od udziału)
lub spłat na rzecz pozostałych (jeżeli spadkobierca otrzymał przedmioty o wartości przekraczającej udział)

24
- na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców sąd może wydzielić im schedy spadkowe w całości lub w części
w taki sposób, że przyzna im pewien przedmiot lub pewne przedmioty należące do spadku jako
współwłasność w określonych częściach ułamkowych
 podział cywilny – przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana suma podzielona między
spadkobierców w stosunku do wielkości ich udziałów
 Jeżeli sąd ustalił spłaty lub dopłaty, określa także sposób i termin ich uiszczenia oraz odsetki

II. Zaliczanie darowizn oraz zapisów windykacyjnych

- Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i
małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od
spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z
okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku
zaliczenia.
- Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową
także na spadkobiercę ustawowego spoza kręgu zstępnych i małżonka
- Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu
windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego
- Nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte.

 Sposób zaliczenia:
- czynność rachunkowa, obdarowany nie ma obowiązku fizycznego zwrotu przedmiotu darowizny /zapisu
1. Wartość darowizn i zapisów windykacyjnych doliczana jest do spadku lub udziału w spadku, który podlega
podziałowi
2. Po ustaleniu w ten sposób wartości majątku spadkowego oblicza się schedę spadkową dla każdego ze
współspadkobierców obowiązanych do zaliczenia
3. Na poczet schedy każdego z takich współspadkobierców zalicza się wartość otrzymanej darowizny lub zapisu
windykacyjnego ( odejmuje się ją od wartości otrzymanego spadku)

- np. 2 synów – X otrzymał 200 zł darowizny, Y - nic; spadek wynosi 1000 zł; udziały równe (po 1/2)
- spadek + darowizna = 1200 zł ( 1200x 1/2)  scheda = 600 zł
- po zaliczeniu wartość sched wyniesiecie: X - 400 zł (600 - 200); Y – 600 zł
 X otrzyma ze spadku 400 zł, a Y 600 zł

- Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu
spadku.
- Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen
z chwili działu spadku.
- Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu
windykacyjnego.

 Wartość darowizny wyższa od schedy spadkowej


- Jeżeli wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy
spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy
dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia.

- np. spadek = 1000 zł; 3 spadkobierców (X,Y,Z), X otrzymał darowiznę 2000 zł


 wartość spadku 3000 (1000+2000)  schedy = 1000 zł – darowizna uzyskana przez córkę przewyższa schedę
 wartość spadku = 10; wartość sched spadkobierców Y i Z = 500 zł [1000:2 (udziały – po 1/2)]

 Koszty wychowania i wykształcenia


Przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę
na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają
przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku

ROZDZIAŁ XI. UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU

I. Umowy dotyczące spadku:


- umowy, których przedmiotem jest spadek już otwarty lub udział w takim spadku
- umowy o spadek po osobie żyjącej (przyszły spadek)  zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej

25
II. Zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej
- odnosi się do następujących umów:
1) zawieranych między przypuszczalnymi spadkobiercami osoby żyjącej, gdy ich treść obejmuje np. rozporządzenia przyszłymi
prawami
2) zawieranych między przypuszczalnymi spadkobiercami a osobami trzecimi, gdy ich przedmiotem są elementy przyszłego
spadku
3) zawieranych między przypuszczalnym spadkodawcą a spadkobiercą, w którym spadkodawca powołuje do dziedziczenia drugą
stronę umowy
- wyjątek: umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego

§47. Umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku

- Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia
udziału spadkowego.

- Zbycie spadku lub udziału w spadku pociąga za sobą przejście na nabywcę ogółu praw i obowiązków
spadkobiercy  sukcesja uniwersalna
- Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek
na nabywcę, chyba że strony inaczej postanowiły (umowa zobowiązująco-rozporządzająca)
- Zbycie może nastąpić odpłatnie lub pod tytułem darmym

 Forma
- Umowa zobowiązująca do zbycia spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy
umowy przenoszącej spadek, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do
zbycia spadku.
- niezachowanie formy powoduje nieważność dokonanego rozporządzenia
 Strony
- umowa może zostać zawarta między spadkobiercami jak i między spadkobiercą a osobą trzecią; zawarcie
umowy musi być poprzedzone złożeniem przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływem
terminu do złożenia oświadczenia
 Przedmiot
- Przedmiotem umowy może być:
1) cały majątek spadkowy
2) ułamkowa część spadku, gdy jedyny spadkobierca wyraża wolę zbycia tylko części
3) udział w spadku, jeżeli zbywca jest jednym ze współspadkobierców
4) część ułamkowa udziału spadkowego
- Przedmiotem umowy są prawa majątkowe wchodzące w skład spadku; długi spadkowe nie stanowią przedmiotu
umowy

 Skutki
 Nabywca wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy
 Zbywca spadku zobowiązany jest do wydania tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów
należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody, a jeżeli
zbycie spadku było odpłatne, także do wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub
rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku (surogaty)
 Zbywca może żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poczynionych na spadek.
- dot. tylko okresu między otwarciem spadku a jego zbyciem
- przepis dyspozytywny
 W razie zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne i
prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku.
- odpowiedzialność za wady prawne spadku/udziału w spadku  stosownie do umowy, w ramach której nastąpiło zbycie
 Korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich
przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku,
chyba że umówiono się inaczej.
 Odpowiedzialność za długi
- zbycie spadku/udziału nie zwalnia od odpowiedzialności za długi spadkowe
- Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca. Ich
odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna.
- zakres tej odpowiedzialności treść oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu spadku oraz przepisy ustawy
- nabywca odpowiada całym swoim majątkiem, a do chwili działu spadku solidarnie z pozostałymi spadkobiercami
- nabywca odpowiada w sposób ograniczony za zapisy i polecenia
- W braku odmiennej umowy nabywca ponosi względem zbywcy odpowiedzialność za to, że wierzyciele
nie będą od niego żądali spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych.

26

You might also like