Skrypt. E. Skowrońska-Bocian - Prawo Spadkowe, 2012
Skrypt. E. Skowrońska-Bocian - Prawo Spadkowe, 2012
Skrypt. E. Skowrońska-Bocian - Prawo Spadkowe, 2012
9, 2012
ROZDZIAŁ I.
§5. Spadek
- Do spadku wchodzą następujące prawa i obowiązki:
1) mające charakter cywilnoprawny
2) mające charakter majątkowy
3) niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły
4) nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami
1
d) Inne obowiązki
- Obowiązek umożliwienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy, które mieszkały z nim do
dnia jego śmierci, korzystania z mieszkania i urządzenia domowego w dotychczasowym zakresie
przez okres 3 msc od otwarcia spadku
- Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
- w/w nie ogranicza uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu
lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.
- Dziedziczenie – przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób; wejście spadkobiercy w
sytuację prawną zmarłego (spadkodawcy) w sferze stosunków majątkowych
2
II. Nabycie spadku
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.
- nabycie z mocy prawa, nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę
- nie jest definitywne spadkobierca może odrzucić spadek
- przypadek sukcesji generalnej:
1. spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe spadku
2. jeżeli dziedziczy kilu spadkobierców, nabywają oni wspólnie cały spadek
- udział każdego z nich, określony ułamkiem, jest udziałem w całości spadku jak i w poszczególnych
przedmiotach należących do spadku
- na poszczególnych spadkobierców nie przechodzą poszczególne przedmioty (możliwe tylko przez zapis)
3. nabycie pochodne
- obowiązuje zasada nemo plus iuris in alium transerre potest, quam ipse habet
4. na spadkobiercę przechodzą także te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu
zwykłego
§13. Zdolność do dziedziczenia
Niezdolność do dziedziczenia:
- Nie może być spadkobiercą:
- osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku
- osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku
- Niezdolność bezwzględna – niemożność dziedziczenia w ogóle
- Niezdolność względna – niemożność dziedziczenia po określonej osobie, dotyczy np. spadkobiercy niegodnego,
osoby, która zrzekła się dziedziczenia)
Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może
wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed
upływem lat trzech od otwarcia spadku (termin zawity)
- stwierdzenie niedogodności następuje w trybie procesowym, konieczne jest wytoczenie powództwa
Przebaczenie
- Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.
- Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest
skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
- akt uczucia, forma dowolna
3
§15. Zrzeczenie się dziedziczenia
1. Małżonek
- małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w
formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą
- separacja faktyczna nie wyłącza małżonka od dziedziczenia
- małżeństwo nieistniejące – wyłącza małżonka od dziedziczenia
- unieważnienie małżeństwa po śmierci małżonka (2 wypadki) – wyłącza małżonka od dziedziczenia; generalnie
śmierć małżonka wyłącza możliwość unieważnienia małżeństwa
- proces o rozwód ulega umorzeniu w razie śmierci małżonka, ale:
- małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub
separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
- wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu; wyłączenia może żądać
każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem;
termin do wytoczenia powództwa wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o
otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
- prawomocne orzeczenie separacji – małżonek nie dochodzi do dziedziczenia z ustawy
4
3. Kolejność dziedziczenia
- spadkobiercy wchodzący do grupy bliższej dochodzą do dziedziczenia, gdy nie ma spadkobierców należących do
grupy bliższej
- udziały spadkobierców określa się w stałym ułamku lub w zależności od liczby spadkobierców dochodzących do
dziedziczenia (podział wg głów – in capita); jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych spadkodawcy zostaną
powołani ich zstępni, określenie należnego im udziału odbywa się wg szczepów (in stripes) – ustalenie udziału
przypadającego nieżyjącemu krewnemu bliższego stopnia, następnie zostaje on przeznaczony zstępnym tego
zmarłego zwykle w częściach równych (wtórny podział odbywa się wg głów)
6 GRUP:
GRUPA PIERWSZA małżonek i dzieci spadkodawcy, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, w
jego miejsce wchodzą jego zstępni (zmarłego dziecka)
GRUPA DRUGA małżonek spadkodawcy i rodzice spadkodawcy
GRUPA TRZECIA małżonek i rodzeństwo spadkodawcy oraz zstępni rodzeństwa
GRUPA CZWARTA dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni
GRUPA PIĄTA dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbi), jeżeli ich rodzice w chwili otwarcia spadku
już nie żyją
GRUPA SZÓSTA gmina lub Skarb Państwa
5
III. Dziedziczenie spadkobierców grupy trzeciej
1. Małżonek
- udział spadkowy małżonka dziedziczącego w zbiegu z rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy
wynosi połowę spadku (zawsze)
- w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada
małżonkowi spadkodawcy + art. 939 KC
2. Rodzeństwo
- W razie braku osób należących do grupy pierwszej i drugiej, do dziedziczenia dochodzi rodzeństwo
spadkobiercy; dziedziczą w częściach równych
- Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał,
przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
- Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych,
udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według
zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
- także rodzeństwo przyrodnie
6
ROZDZIAŁ V. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE. TESTAMENT JAKO PODSTAWA DZIEDZICZENIA
- Testament – (I) czynność prawna, przez którą osoba fizyczna określa sytuację prawną swojego majątku na
wypadek śmierci; (II) dokument, w którym zostaje zawarte oświadczenie woli testatora
- cechy testamentu jako czynności prawnej:
- mortis causa – nie wywołuje skutków prawnych w chwili sporządzenia
- odwołalność – testator może odwołać testament w całości/części w każdej chwili
- ściśle osobisty charakter - testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela
- jednostronność
- formalizm testamentu – niemożliwość sporządzenia go w innej formie niż przewidziana ustawą
- wyłączność testamentu Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament
- Z zastrzeżeniem umowa o spadek po osobie żyjącej (przyszły spadek) jest nieważna.
I. Zdolność testowania
- Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy zakaz sporządzania testamentów
wspólnych (testament wspólny - zawiera rozporządzenia więcej niż jednego spadkodawcy)
- Zakaz testamentów wspólnych nie dotyczy testamentu ustnego oraz pisma stwierdzającego treść takiego
testamentu
- Naruszenie zakazu testamentów wspólnych bezwzględna nieważność testamentu
7
§21. Odwołanie testamentu
- Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia
- Odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych
- Testamentu nie można odwołać przez przedstawiciela
- Skutki odwołania:
- Odwołanie odwołania testamentu wcześniejszy testament nie odzyskuje mocy prawnej, ale trzeba brać pod
uwagę okoliczności danego przypadku, w szczególności wolę spadkodawcy
- Skutki prawne odwołania testamentu, a także odwołania testamentu, w którym odwołano testament
wcześniejszy, następują z chwilą otwarcia spadku (SN)
- Odwołanie dokonane w testamencie szczególnym, który następnie utracił moc, jest bezskuteczne (SN)
- Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.
- Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać
rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść (zasada życzliwej interpretacji)
- nie można dokonywać wykładni zgodnie z w/w zasadami, jeżeli ustawa określa, jak należy rozumieć sformułowania budzące
wątpliwości – np. art. 961 KC
I. Nieważność testamentu
- Testament jest nieważny, jeżeli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego, ma na celu obejście
ustawy
- sankcja nieważności dotyczy m.in.:
- zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
- zakaz podstawienia powierniczego
- testament wspólny
- naruszenie przepisów o formie
- testament sporządzony przez osobę niemającą zdolności testowania
- testament sporządzony przez przedstawiciela
- testament z wadą oświadczenia woli
II. Bezskuteczność testamentu
- Testament nieważny nie wywiera skutków prawnych , jest zatem także bezskuteczny
- Testament może być bezskuteczny (nie wywołuje skutków prawnych), pomimo że pozostaje ważny
- np. art. 976, spadkobierca umrze przed otwarciem spadku, albo będzie traktowany tak, jakby nie dożył spadku
III. Konwersja testamentu
- Konwersja testamentu – możliwość potraktowania testamentu nieodpowiadającego wymogom określonej
formy jako testamentu sporządzonego i odpowiadającego innej przewidzianej prawem formie poprzez dokonanie
czynności prawnej (testamentu) w innej (zastępczej) formie niż zamierzona, a dla której zamierzona forma
odpowiada wszystkim jej wymogom
- np. testament allograficzny nieważny z powodu braków formalnych może być uznany za testament ustny
IV. Stwierdzenie nieważności testamentu
- Nieważność testamentu stwierdza sąd
- Powództwo o ustalenie nieważności jest dopuszczalne, jeżeli interes prawmy powoda nie może być zaspokojony
w innym postepowaniu
8
§24. Otwarcie i ogłoszenie testamentu
- Osoba, u której znajduje się testament, ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci
spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza.
- Sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy.
- O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne
przy tej czynności; o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu zawiadamia się osoby których rozporządzenia dotyczą
- w postępowaniu tym nie bada się ważności testamentu
- otwarcie i ogłoszenie testamentu nie jest przesłanką jego ważności
I. Formalizm testamentu
- Testament musi być sporządzony w formie przewidzianej prawem i zachowaniem wszystkich wymogów
ustawowych; niezachowanie formy – nieważność czynności
- normy bezwzględnie obowiązujące
1) własnoręczne pismo
- testament musi zostać w całości napisany własnoręcznie przez testatora
- nie można posługiwać się maszynami (ew. protezą – jeżeli spadkodawca jest inwalidą), innymi osobami
- nieistotne jest narzędzie piszące i podłoże, na jakim utrwala się pismo
- spadkodawca musi wiedzieć co pisze – skopiowanie tekstu sporządzonego przez inną osobę przez testatora, który nie umie
pisać/czytać nieważność testamentu
2) data
- umożliwia ustalenie, czy testator w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania i ustalenie kolejności kilku
sporządzonych testamentów
- jeżeli data nie pozwala na określenie dnia, miesiąca i roku testament niedatowany
- brak daty/data nieprawdziwa nieważność testamentu
- wyjątek: brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do
zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku
testamentów.
3) podpis
- umieszczony pod pismem zawierającym rozporządzenia spadkodawcy; umieszczony w innym miejscu – nieważność
testamentu, chyba że związek podpisu z treścią rozporządzeń jest oczywisty
- podpis imię i nazwisko (minimum nazwisko - nie musi być napisane w pełnym brzmieniu, pseudonim)
- SN dopuszcza podpis w postaci parafy, inicjałów, innego określenia (np. stopnia pokrewieństwa)
9
III. Testament allograficzny
I. Testament ustny
1) Specjalne okoliczności
a) Obawa rychłej śmierci spadkodawcy
- musi być obiektywnie uzasadniona
- musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu
b) Okoliczności szczególne
- np. wojna, powódź, stan zdrowia spadkodawcy, także niezachowanie wymogów formalnych przy
testamencie allograficznym
2) Ustne oświadczenie spadkodawcy
- spadkodawca nie musi wyrazić swojej woli słowami, może posłużyć się innym systemem znaków (np. językiem
migowym), ale system ten musi być znany także świadkom testamentu
- wymogom ustnego oświadczenia nie odpowiada jedynie potwierdzenie odczytanego pisemnego projektu
testamentu
3) Stwierdzenie treści testamentu
- 2 sposoby:
a) Jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego
złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to
podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
b) W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją
w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków
złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne
do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
- w/w sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego są sposobami wyłącznymi, jeżeli upłyną terminy i treść
testamentu nie zostanie prawidłowo stwierdzona testament jest ważny, ale bezskuteczny
10
- pismo może zostać sporządzone po śmierci spadkodawcy, jeżeli nie upłynął jeszcze roczny termin, gdy wcześniej upłynął 6
msc termin do złożenia zeznań świadków
- jeżeli pismo nie spełnia wymogów ustawy ustalenie treści testamentu jest dopuszczalne na podstawie zeznań świadków
1. Niezdolność bezwzględna
- Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
1) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2) niewidomy, głuchy lub niemy;
3) kto nie może czytać i pisać;
4) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament (niezdolność względna)
5) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania
pełnienie roli przez takiego świadka pociąga za sobą nieważność testamentu
2. Nieważność względna
- Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana
jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego
i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
jeżeli świadkiem była jedna z w/w osób, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści
tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej
z nią w stosunku przysposobienia; jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez
nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały
testament.
II. Świadkowie kwalifikowani - podmioty uprawnione do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy przy sporządzaniu
testamentu alograficznego, kapitan statku lub jego zastępca, notariusz
11
§30. Ustanowienie spadkobiercy
I. Powołanie do dziedziczenia
- Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.
- powołanie do części spadku powołanie do części ułamkowej
- dopuszczalna jest sytuacja, gdzie ta sama osoba dziedziczy w części z ustawy, w części z testamentu
- Osoba spadkobiercy musi być przez spadkodawcę określona w taki sposób, aby możliwe było jej
zindywidualizowanie
- Nie jest dopuszczalne upoważnienie osoby trzeciej do wskazania, kto ma zostać spadkobiercą
- Powołanie spadkobiercy testamentowego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, uważane jest za
nie istniejące ( spadkobierca jest powołany bezwarunkowo/bezterminowo). Jeżeli jednak z treści testamentu lub z
okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie
spadkobiercy jest nieważne. Reguł tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo
nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.
- Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców, to powinien określić wielkość ich udziałów.
- Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając
ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych.
- Jeżeli spadkobiercy należą do kręgu spadkobierców ustawowych, a zostali powołani w testamencie bez określenia wielkości ich
udziałów, dziedziczą w częściach równych także wtedy, gdy ich udziały wynikające z przepisów o dziedziczeniu ustawowym
byłyby różne
- Jeżeli spadkodawca przeznaczył w testamencie kilku osobom przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie
cały spadek, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobierców, ale spadkobierców powołanych
do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im
przedmiotów.
1. Testament negatywny
- Testament negatywny to testament, którego treść obejmuje jedynie wyłącznie spadkobiercy ustawowego lub
spadkobierców od dziedziczenia (pozostaje uprawniony do zachowku)
- Wyłączenie od dziedziczenia może nastąpić także w sposób dorozumiany, polegający na tym, że spadkodawca
powoła do dziedziczenia całego majątku inną osobę niż spadkobierca ustawowy
12
III. Podstawienie, przyrost
1. Podstawienie
- Podstawienie (substytucja) to zastąpienie jednej osoby (lub rzeczy) inną osobą (rzeczą).
- Można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca
ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie zwykłe)
- Spadkobierca nie chce dziedziczyć, jeżeli odrzuci spadek, natomiast nie może dziedziczyć, jeżeli nie dożyje otwarcia
spadku lub jest tak traktowany (np. niegodność)
2. Przyrost
- Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być
spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym
spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów
- jeżeli testator wyłączy przyrost – część podlega dziedziczeniu ustawowemu
- wyłącznie przyrostu może nastąpić przez dokonanie przez spadkodawcę podstawienia
I. Zapis zwykły
- Zapis zwykły – dyspozycja spadkodawcy, którą nakłada on na spadkobiercę lub zapisobiercę (dalszy zapis)
obowiązek dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby (osoba ta nie staje
się spadkobiercą, jedynie uzyskuje z chwilą otwarcia spadku roszczenie o wykonanie zapisu)
- zapisobierca jest wierzycielem, a spadkobierca lub inny zapisobierca – dłużnikiem (powstaje stosunek obligacyjny)
- przedmiot zapisu zwykłego stanowi składni majątku spadkowego
Cechy zapisu zwykłego:
1) Może być ustanowiony wyłącznie w testamencie
2) Musi zostać dokonany na rzecz oznaczonej osoby
3) Istota zapisu wyraża się w nałożeniu na podmiot obciążony obowiązku spełnienia określonego
świadczenia majątkowego
Zapisobierca
- stosuje się odpowiednio przepisy o powołaniu, zdolności do dziedziczenia, niegodności dot. spadkobiercy:
- osoba fizyczna jak i prawna, byleby żyła/istniała w chwili otwarcia spadku
- dziecko poczęte, jeżeli urodzi się żywe
- zapisobierca może być uznany za niegodnego
- zapisobierca może odrzucić zapis
- przyrost
- podstawienie
Osoba obciążona zapisem
- Spadkodawca lub zapisobierca (dalszy zapis)
- Jeżeli osoba powołana jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą, spadkobierca
ustawowy, któremu przypadł przeznaczony dla tej osoby udział spadkowy, obowiązany jest, w braku odmiennej
woli spadkodawcy, wykonać obciążające tę osobę zapisy zwykłe. Obowiązek taki ciąży także na spadkobiercy
podstawionym oraz do spadkobiercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu.
- Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców i ustanowił (dalszy) zapis (zapisy), nie określając w jakim
zakresie obciąża on (obciążają) poszczególnych spadkobierców, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich
udziałów spadkowych.
- np. A dziedziczy 3/4 , B ¼ + zapis 1000 zł dla C, bez określenia kogo obciąża A płaci 750 zł, B 250 zł
- Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem
zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać
dalsze zapisy.
- Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w
ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu
albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.
upoważnienie przemienne, chyba że przedmiotem zapisu są prawa niezbywalne
13
Warunek i termin
- Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
Treść zapisu
- np. zobowiązanie obciążonego do przeniesienia własności i wydania rzeczy, ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego
dla zapisobiercy, wypłacenia zapisobiercy określonej sumy pieniężnej, umorzenia długu itd.
Rzecz oznaczona co do tożsamości
- W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli
rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej
śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy
w razie odmiennej woli spadkodawcy, obciążony zapisem ma podjąć starania zmierzające do uzyskania własności takiej
rzeczy i przeniesienia jej na zapisobiercę; jeżeli jest to niemożliwe – ma wypłacić sumę stanowiącą równowartość rzeczy
- Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za
korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o
zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a
samoistnym posiadaczem rzeczy.
- Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem ponosi względem
zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca.
Rzecz oznaczona co do gatunku
- Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy
średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy.
- Przynależność rzeczy do spadku nie wpływa na skuteczność zapisu
- Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego
względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy
sprzedaży. Jednakże zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte
wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad
oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.
Wymagalność roszczenia zapisobiercy
- W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu
testamentu. Jednakże zapisobierca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do
chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.
Przedawnienie
Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.
14
Przedmiot zapisu windykacyjnego
- Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości (własność rzeczy)
2) zbywalne prawo majątkowe,
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Bezskuteczność zapisu windykacyjnego
- Zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do
spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla
zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot
majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był
zobowiązany do jego zbycia.
III. Polecenie
15
2. Prawa i obowiązki wykonawcy
a) Zakres obowiązków wykonawcy określa przede wszystkim sam spadkodawca
b) Jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, wykonawca testamentu powinien zarządzać majątkiem
spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy zwykłe i polecenia, a następnie
wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą, a w każdym razie
niezwłocznie po dokonaniu działu spadku.
- dopóki wykonawca sprawuje zarząd, spadkobiercy są pozbawieni tego prawa
c) Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu spadkiem,
jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem. Może również pozywać w sprawach o prawa
należące do spadku i być pozwany w sprawach o długi spadkowe.
d) Wykonawca testamentu powinien wydać osobie, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny,
przedmiot tego zapisu.
I. Uwagi ogólne
- Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa.
- Nabycie praw i obowiązków spadkowych nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, ale
bez oświadczenia nie ma charakteru definitywnego. Spadkobierca może w określonym terminie złożyć
oświadczenie co do spadku:
oświadczenie o przyjęciu spadku wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe)
oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi)
oświadczenie o odrzuceniu spadku (spadkobierca jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku)
- stosuje się odpowiednio do zapisu windykacyjnego
16
- Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym
f) Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu windykacyjnego składa także zapisobierca
1. Przyjęcie spadku
a) W wyniku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku nabycie praw i obowiązków przez spadkobiercę staje
się definitywne (w szczególności spadkobierca nie może już odrzucić spadku)
b) Majątek osobisty spadkobiercy łączy się z majątkiem spadkowym
c) Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 msc od dnia, którym spadkobierca dowiedział się o tytule
swego powołania jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.
- Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co
do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia
spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
d) Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także
spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem
inwentarza (także gdy nie złożył oświadczenia w terminie)
2. Odrzucenie spadku
a) Oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład
spadku ex tunc; spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku
- np. jeżeli syn odrzuci spadek przypadający mu z ustawy, to jego udział przechodzi na jego dzieci (wnuki spadkodawcy)
b) Nie można odrzucić (zrzec się) spadku na rzecz innej osoby
c) Odrzucenie spadku może prowadzić do:
1. Zmiany tytułu powołania do spadku (jeżeli spadek odrzuci jedyny spadkobierca testamentowy, do dziedziczenia
dojdą spadkobiercy ustawowi)
2. Zmiany wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców (np. przyrost)
3. Zmiany kręgu osób dochodzących do dziedziczenia
d) Odrzucenie zapisu windykacyjnego – powrót przedmiotu zapisu do majątku spadkowego, chyba że zachodzi podstawienie
Nie jest możliwe dorozumiane przyjęcie spadku spadkobierca, który objął majątek spadkowy w
posiadanie i zaczął nim zarządzać, może go następnie odrzucić
- Jeżeli spadkobierca zarządzał spadkiem, a potem go odrzucił, do stosunków między nim a spadkobiercami,
którzy zamiast niego doszli do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez
zlecenia.
- spadkobierca, dopóki nie odrzuci spadku, prowadzi własne sprawy
IV. Transmisja
- Transmisja – sytuacja, w której spadkobierca (transmitent) zmarł przed złożeniem oświadczenia o
przyjęciu/odrzuceniu spadku i przed upływem terminu do złożenia tego oświadczenia, w wyniku czego jego
spadkobiercy (transmitariusze) wstępują w sytuację prawną w jakiej znajdował się ich poprzednik i mogą złożyć
oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu przypadającego mu spadku
- Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia
co do spadku po zmarłym spadkobiercy.
- Transmitariusz może przyjąć spadek po transmitencie i po pierwszym spadkodawcy, może odrzucić oba, może
przyjąć spadek po tranmitencie, ale odrzucić spadek po pierwszym spadkodawcy. Nie jest możliwa odwrotna
sytuacja, bo spadek po transmitencie jest pochodny.
17
VI. Wady oświadczenia woli
- do wad oświadczenia o przyjęciu/odrzucenie spadku mają zastosowanie reguły ogólne, jednak w stosunku do
błędu i groźby obowiązują reguły szczególne:
- w razie błędu/groźby można uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia przed sądem oraz
spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje czy też go odrzuca
- spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w
powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu
- uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia
przez sąd.
1. Postępowanie sądowe
a) Sąd stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę (postanowienie) na wniosek osoby mającej w tym interes
b) Postępowanie prowadzone w trybie nieprocesowym
c) Sąd bada z urzędu kto jest spadkobiercą, czy były testamenty i wzywa osoby, u których są testamenty do ich
złożenia – rozstrzyga spory co do ważności testamentów
d) Sąd nie bada, jakie składniki wchodzą w skład spadku
e) W postanowieniu sądu są wymienieni wszyscy spadkobiercy oraz określone są przypadające im udziały
2. Postępowanie przed notariuszem (notarialne poświadczenie dziedziczenia)
a) Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego - tylko w
przypadku testamentu zwykłego
b) Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia jeśli nie ma wątpliwości co do tego kto jest
spadkobiercą i jakie są udziały
c) Notariusz sporządza akt, gdy wszyscy spadkobiercy złożą zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia przez
notariusza; sporządzenie aktu poprzedzone jest spisaniem protokołu dziedziczenia
3. Termin
- Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu
miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o
odrzuceniu spadku.
4. Deklaratywny charakter orzeczenia
- Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia ma charakter deklaratywny; nabycie
spadku następuje ex lege, a w/w tylko to dokumentują
5. Domniemania
- Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest
spadkobiercą.
- Przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na
domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.
18
§34. Ochrona dziedziczenia
a) Spadkobierca może żądać, ażeby osoba, która włada spadkiem jako spadkobierca, lecz
spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących
do spadku.
- roszczenie nieposiadającego spadkobiercy przeciwko posiadającemu rzekomemu spadkobiercy
- spadkobierca może też zastosować roszczenie windykacyjne co do poszczególnych rzeczy, których stał się
właścicielem
- roszczenie o wydanie spadku/przedmiotów, przedawnia się z upływem 10 lat (od chwili pozbawienia
władania spadkiem lub od otwarcia spadku)
b) Do roszczeń spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, o zwrot
pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub
utraty tych przedmiotów oraz do roszczeń przeciwko spadkobiercy o zwrot nakładów stosuje się odpowiednio
przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy
- roszczenia zależne od dobrej/złej wiary
c) Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy żąda wydania swego majątku osoba, co do
której zostało uchylone orzeczenie o uznaniu jej za zmarłą
Ograniczenia:
- odpowiedzialność ograniczona do majątku spadkowego (cum viribus hereditatis)
- odpowiedzialność ograniczona do określonej wartości całego majątku (pro viribus hereditatis)
Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń ogranicza się do wartości stanu
czynnego spadku.
19
Solidarna odpowiedzialność współspadkobierców
- Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden
ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach,
które odpowiadają wielkości udziałów ( solidarność bierna)
- jeżeli 1 ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza:
1. jeżeli wartość długów spadkowych jest równa/niższa od wartości przypadającego mu udziału musi spełnić całe
świadczenie
2. jeżeli wartość długów spadkowych jest wyższa od wartości przypadającego mu udziału solidarna
odpowiedzialność istnieje tylko w graniach przysługującego mu udziału w spadku
- jeżeli 1 ze spadkobierców przyjął spadek wprost musi spełnić całe świadczenie (odpowiada bez ograniczenia)
- Odpowiedzialność osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny za długi spadkowe, jest
ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku.
- pro vibus matrimonii
- Do chwili działu spadku wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą
także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
- także gdy spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz więcej niż 1 osoby
- Rozliczenia między spadkobiercami i osobami, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne,
następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Spadkobiercom uwzględnia się
ich udział w wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.
- Od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą
odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.
- znika solidarna odpowiedzialność
§38. Zachowek
- W systemie zachowku spadkodawca może swobodnie rozporządzać całością majątku osoby najbliższe mogą
w ogóle nie dojść do dziedziczenia (spadkodawca w testamencie może powołać inną osobę), uzyskują wtedy
jedynie roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej (zachowku) skierowane przede wszystkim do
powołanego spadkobiercy
- obowiązek zapłaty zachowku powstaje w chwili śmierci spadkodawcy, należy do długów spadkowych
- osoby uprawnione do zachowku nie mogą domagać się określonej części majątku spadkowego
I. Podmioty uprawnione
1. Zstępni
2. Małżonek którzy byliby powołani do spadku z ustawy
3. Rodzice spadkodawcy
II. Wyłączenia
- Uprawnienie do zachowku nie przysługuje:
1. Osobom, które zostały uznane za niegodne, zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek przypadający
im z mocy ustawy traktowane tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku
2. Małżonkowi, wyłączonemu od dziedziczenia, ponieważ jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie
rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione
3. Osobom wydziedziczonym przez spadkodawcę
III. Roszczenie
- Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę
darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko
spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
20
§40. Zobowiązani z tytułu zachowku
Ograniczenie odpowiedzialności
- Osoba na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny ponosi odpowiedzialność tylko w granicach
wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego
- Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku,
ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki
przekraczającej jej własny zachowek.
Upoważnienie przemienne
- Osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy
potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu zapisu
- albo zapłaci sumę, albo wyda przedmiot zapisu
III. Obdarowani
- Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został
uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby,
która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.
Upoważnienie przemienne
- Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie
przedmiotu darowizny.
21
Obliczanie wysokości zachowku
1) Ustalenie udziału spadkowego (podstawa obliczenia zachowku)
- Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się
wszystkich spadkobierców ustawowych dochodzących do spadku, a także spadkobierców niegodnych oraz
spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się
dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni
- np. spadkobierca pozostawił 3 dzieci, 1 odrzuciło spadek udziały spadkowe wynoszą 1/3
2) Obliczenie ułamka odpowiadającego wysokości zachowku
- Ustalony udział spadkowy należy pomnożyć przez 2/3 lub 1/2 otrzymany w ten sposób ułamek określa
wysokość zachowku
3) Pomnożenie ułamka określającego wysokość zachowku przez wartość substratu zachowku
Substrat zachowku – czysta wartość spadku powiększona o wartość podlegających doliczeniu
darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę
- czysta wartość spadku = aktywa spadkowe – długi spadkowe (nie uwzględnia się zapisów zwykłych i
poleceń – mimo że są to długi spadkowe)
Doliczanie darowizn oraz zapisów windykacyjnych
- doliczeniu podlegają wszystkie darowizny z wyjątkiem:
1. drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych
2. darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku dokonanych przed
więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku
darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku są
doliczane do spadku, jeżeli od chwili ich dokonania do chwili otwarcia spadku nie upłynęło 10 lat.
3. jeżeli spadek obliczany jest dla zstępnego, darowizny dokonane w czasie, gdy spadkodawca nie miał
jeszcze zstępnych, chyba że uczyniono to na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego
4. darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa, jeżeli zachowek obliczany jest dla małżonka
o Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili
ustalania zachowku.
o Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według
cen z chwili ustalania zachowku.
4) Konkretna (kwotowa) suma zachowku
- Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek
poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te
przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku
a) Za zachowek
- Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność
ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
b) Za zapisy zwykłe i polecenia
- Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy zwykłe i
polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę
do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.
22
- Jeżeli spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do
zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu
jego własny zachowek.
- Jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis zwykły uczyniony na jego rzecz podlega
zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
- Jeżeli zmniejszeniu podlega zapis zwykły, którego przedmiot nie da się podzielić bez istotnej zmiany lub
bez znacznego zmniejszenia wartości (rzecz niepodzielna), zapisobierca może żądać całkowitego
wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną.
- terminy przedawnienia, nie zawite jeżeli upłyną, to zobowiązany może uchylić się od spełnienia świadczenia
- Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy
spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy
- Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, aż do chwili działu spadku istnieje między nimi wspólność
majątku spadkowego
- jest to wspólność, a nie współwłasność, bo dotyczy mas majątkowych, a współwłasność dotyczy tylko własności.
- Do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w
częściach ułamkowych + regulacje szczególne
- Wspólność ma charakter tymczasowy, ustaje w wyniku dokonania między spadkobierców podziału majątku
spadkowego
a) Współposiadanie i współkorzystanie
- każdy ze współspadkobierców ma prawo do współposiadania przedmiotów należących do spadku oraz
współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się pogodzić z uprawnieniami pozostałych
współspadkobierców (jeżeli ustanowiono kuratora lub wykonawcę testamentu – on zarządza spadkiem)
b) Zarząd spadkiem
- współspadkobiercy zarządzają spadkiem na takiej samej zasadzie co współwłaściciele. Czynności zwykłego
zarządu - za zgodą większości, czynności wykraczające poza zwykły zarząd – jednomyślność
c) Wspólność wierzytelności
- jeżeli wierzytelność jest związana ze świadczeniem podzielnym, ulega już w chwili otwarcia spadku
podziałowi między współspadkobierców (na tyle niezależnych części, ilu jest wierzycieli)
- wspólność wierzytelności między spadkobiercami występuje w razie solidarności czynnej lub niepodzielności
świadczenia
23
§45. Dział spadku
I. Dział spadku
- Dział spadku polega na tym, że po ustaleniu wartości całego majątku spadkowego, określa się wartość sched
poszczególnych spadkobierców
- Nie ma obowiązku dokonania działu spadku, ani terminu w którym powinien zostać dokonany
- scheda spadkowa – konkretne aktywa, które zostaną przydzielone danemu spadkobiercy
- np. 3 synów, dziedziczą w równych częściach ( udział każdego = 1/3), spadek o wartości 15,000 zł wartość sched 5000
zł, przedmioty spadkowe otrzymane przez poszczególnych spadkobierców powinny mieć wartość 5000 zł
- skutki działu:
- ustanie wspólności między współspadkobiercami
- poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami przyznanych im praw majątkowych, które
wchodzą do ich majątków osobistych (pomieszanie składników majątku osobistego z otrzym. składnikami spadku)
- od chwili działu każdy ze spadkobierców ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe samodzielnie, w
stosunku do wielkości udziałów
- rękojmia za wady
- Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne
według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także
na wypłacalność dłużnika.
- przedmiot podziału wyłącznie aktywa spadkowe; podział pasywów między poszczególnych
współspadkobierców stanowi jedynie konsekwencję podziału aktywów
- w postępowaniu działowym nie można dzielić długów spadkowych
sposoby podziału:
A) na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami,
B) na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców
24
- na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców sąd może wydzielić im schedy spadkowe w całości lub w części
w taki sposób, że przyzna im pewien przedmiot lub pewne przedmioty należące do spadku jako
współwłasność w określonych częściach ułamkowych
podział cywilny – przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana suma podzielona między
spadkobierców w stosunku do wielkości ich udziałów
Jeżeli sąd ustalił spłaty lub dopłaty, określa także sposób i termin ich uiszczenia oraz odsetki
- Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i
małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od
spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z
okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku
zaliczenia.
- Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową
także na spadkobiercę ustawowego spoza kręgu zstępnych i małżonka
- Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu
windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego
- Nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte.
Sposób zaliczenia:
- czynność rachunkowa, obdarowany nie ma obowiązku fizycznego zwrotu przedmiotu darowizny /zapisu
1. Wartość darowizn i zapisów windykacyjnych doliczana jest do spadku lub udziału w spadku, który podlega
podziałowi
2. Po ustaleniu w ten sposób wartości majątku spadkowego oblicza się schedę spadkową dla każdego ze
współspadkobierców obowiązanych do zaliczenia
3. Na poczet schedy każdego z takich współspadkobierców zalicza się wartość otrzymanej darowizny lub zapisu
windykacyjnego ( odejmuje się ją od wartości otrzymanego spadku)
- np. 2 synów – X otrzymał 200 zł darowizny, Y - nic; spadek wynosi 1000 zł; udziały równe (po 1/2)
- spadek + darowizna = 1200 zł ( 1200x 1/2) scheda = 600 zł
- po zaliczeniu wartość sched wyniesiecie: X - 400 zł (600 - 200); Y – 600 zł
X otrzyma ze spadku 400 zł, a Y 600 zł
- Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu
spadku.
- Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen
z chwili działu spadku.
- Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu
windykacyjnego.
25
II. Zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej
- odnosi się do następujących umów:
1) zawieranych między przypuszczalnymi spadkobiercami osoby żyjącej, gdy ich treść obejmuje np. rozporządzenia przyszłymi
prawami
2) zawieranych między przypuszczalnymi spadkobiercami a osobami trzecimi, gdy ich przedmiotem są elementy przyszłego
spadku
3) zawieranych między przypuszczalnym spadkodawcą a spadkobiercą, w którym spadkodawca powołuje do dziedziczenia drugą
stronę umowy
- wyjątek: umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego
- Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia
udziału spadkowego.
- Zbycie spadku lub udziału w spadku pociąga za sobą przejście na nabywcę ogółu praw i obowiązków
spadkobiercy sukcesja uniwersalna
- Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek
na nabywcę, chyba że strony inaczej postanowiły (umowa zobowiązująco-rozporządzająca)
- Zbycie może nastąpić odpłatnie lub pod tytułem darmym
Forma
- Umowa zobowiązująca do zbycia spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy
umowy przenoszącej spadek, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do
zbycia spadku.
- niezachowanie formy powoduje nieważność dokonanego rozporządzenia
Strony
- umowa może zostać zawarta między spadkobiercami jak i między spadkobiercą a osobą trzecią; zawarcie
umowy musi być poprzedzone złożeniem przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływem
terminu do złożenia oświadczenia
Przedmiot
- Przedmiotem umowy może być:
1) cały majątek spadkowy
2) ułamkowa część spadku, gdy jedyny spadkobierca wyraża wolę zbycia tylko części
3) udział w spadku, jeżeli zbywca jest jednym ze współspadkobierców
4) część ułamkowa udziału spadkowego
- Przedmiotem umowy są prawa majątkowe wchodzące w skład spadku; długi spadkowe nie stanowią przedmiotu
umowy
Skutki
Nabywca wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy
Zbywca spadku zobowiązany jest do wydania tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów
należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody, a jeżeli
zbycie spadku było odpłatne, także do wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub
rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku (surogaty)
Zbywca może żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poczynionych na spadek.
- dot. tylko okresu między otwarciem spadku a jego zbyciem
- przepis dyspozytywny
W razie zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne i
prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku.
- odpowiedzialność za wady prawne spadku/udziału w spadku stosownie do umowy, w ramach której nastąpiło zbycie
Korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich
przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku,
chyba że umówiono się inaczej.
Odpowiedzialność za długi
- zbycie spadku/udziału nie zwalnia od odpowiedzialności za długi spadkowe
- Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca. Ich
odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna.
- zakres tej odpowiedzialności treść oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu spadku oraz przepisy ustawy
- nabywca odpowiada całym swoim majątkiem, a do chwili działu spadku solidarnie z pozostałymi spadkobiercami
- nabywca odpowiada w sposób ograniczony za zapisy i polecenia
- W braku odmiennej umowy nabywca ponosi względem zbywcy odpowiedzialność za to, że wierzyciele
nie będą od niego żądali spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych.
26