DROGA - człowiek w drodze.

Wędrowiec, który opuszcza swój dom, przestrzeń mu bliską i oswojoną, wystawia się na
niebezpieczeństwo, konfrontację z nieznanym. Wyrusza w podróż z różnych powodów: jest do tego zmuszony, chce
poznać inne krainy, dotrzeć do jakiegoś szczególnego miejsca. Już sama droga, proces dążenia do celu, bywa cenną
lekcją dla człowieka. Dzięki niej zdobywa wiedzę o świecie, odkrywa coś ciekawego, poznaje ludzi, a przede wszystkim
dowiaduje się czegoś ważnego o sobie samym. Droga może być przekleństwem, na przykład dla wygnańców, których
powrót do domu nie jest możliwy, ale też sposobem na życie czy źródłem nadziei na znalezienie swojej ziemi obiecanej.
MOTYW DROGI JAKO ŻYCIA

Literatura
•Jan Kochanowski Do gór i lasów
Fraszka autobiograficzna przedstawiająca życie Jana Kochanowskiego jako ciągłą podróż i nieustanną przemianę.
Podmiot mówiący dokonuje podsumowania swoich losów, które toczyły się zawiłymi ścieżkami: wymienia liczne kraje,
które zwiedził (Francja, Niemcy, Włochy), oraz zajęcia, którymi się parał (student, dworzanin, rycerz, ksiądz).
Kochanowski przyrównuje się do Proteusza, greckiego bożka mającego zdolność przyjmowania różnych postaci (symbol
zmienności).

Malarstwo
•Hieronim Bosch Syn marnotrawny lub Wędrowiec
Bohaterem obrazu, umieszczonym w centrum kompozycji, jest człowiek drogi. Świadczą o tym jego atrybuty – łachmany,
kij wędrowny, plecak z przytroczoną łyżką, bandaż na nodze. Symbolika tych elementów jest nacechowana moralnie:
znoszone ubranie i żebraczy kij świadczą o tym, że młodzieniec roztrwonił swój majątek, w szydle wbitym w kapelusz
interpretatorzy widzą podtekst seksualny, warząchew może oznaczać marnotrawstwo.
Mężczyzna oddala się od chłopskiej zagrody, której macha na pożegnanie kapeluszem. Postawa wędrowca, z nostalgią
oglądającego się za siebie, kontrastuje z wyglądem domu: brudnego, zaniedbanego, z dziurawym dachem i psem
warczącym na pożegnanie. Obraz nędzy domostwa dopełnia mężczyzna oddający w kącie mocz oraz scena w drzwiach
mająca zabarwienie erotyczne (oznaka grzechu).
Choć bohater patrzy jeszcze wstecz, zdecydował się już, aby zmienić swoje życie i wyruszyć w drogę – podjąć wędrówkę
– widać to w geście jego lewej dłoni i pochylonej do przodu sylwetce. Po prawej stronie obrazu, ku której podąża
młodzieniec, można dostrzec już znaki o znaczeniu pozytywnym: furtka oznacza przejście do nowego życia, a krowa –
zwierzę bez skazy – pojednanie. Forma obrazu (koło ujęte w ośmiokąt) stanowi symbol śmierci i zmartwychwstania.
Nasuwa się interpretacja, że dzieło przedstawia opuszczanie podłego i grzesznego świata doczesnego, wędrówkę ku
doskonałości.

Film
•Dennis Hopper Easy Rider
Kultowy film amerykańskiego kina kontestacyjnego, które wyrażało bunt młodego pokolenia wobec społeczeństwa
mieszczańskiego lat sześćdziesiątych. Dwaj kalifornijscy hipisi: Wyatt (Peter Fonda) i Billy (Dennis Hopper) przemierzają
na swoich motocyklach Amerykę. Ich podróż z Los Angeles na Florydę stanowi swoisty sprzeciw wobec american dream
– modelu życia, w którym szczytem marzeń miała być dobra praca, założenie rodziny, dom na przedmieściach i
luksusowy samochód. Chcą być wolni, nie wiązać się z żadnym miejscem, używać życia, poznawać świat i ludzi. Bycie w
nieustannym ruchu jest ich filozofią życiową.

MOTYW DROGI – TUŁACZKI

Literatura
•Adam Mickiewicz Sonety krymskie
Bohaterem i podmiotem mówiącym całego cyklu jest Pielgrzym, człowiek obcy w egzotycznej dla siebie krainie. Rolę jego
przewodnika odgrywa Mirza, który oswaja bohatera z otaczającą rzeczywistością i wyjaśnia jej tajemnice. Pielgrzym
podziwia piękno przyrody, kulturę i metafizykę Orientu, intensywnością doznań próbuje zagłuszyć nostalgię za ojczystym
krajobrazem, oswojoną przestrzenią i zaprzyjaźnionymi ludźmi. Czuje się obco i samotnie z dala od domu, lecz powrót na
Litwę jest niemożliwy, a może nawet bezcelowy, skoro stamtąd „nikt nie woła”.

•Adam Mickiewicz Dziady, cz. III. Ustęp

Podmiot mówiący utworu opisuje swoje doświadczenia z zesłania w głąb Rosji. Obserwuje ludzi tak jak on skazanych na
tyranię cara. Przemierza lodowate pustkowia zamieszkałe przez ludzi jakby pogrążonych w letargu, myśli o ofiarach
budowy Petersburga, jest świadkiem przeglądu wojska, podczas którego giną żołnierze. Ostatni fragment Ustępu poeta
kieruje do dekabrystów, męczenników buntu przeciw caratowi. Podróż jest dla podmiotu okazją, aby przekonać się, że
zwykłych Rosjan, „przyjaciół Moskali”, nie należy utożsamiać z despotą, który dokonał rozbiorów jego ojczyzny.
 •Adam Mickiewicz Pan Tadeusz. Epilog
Podmiot mówiący, którego w tym wypadku można utożsamić z autorem, podejmuje w Epilogu refleksje na temat losu
emigranta – oddalonego od swojej ojczyzny, zgorzkniałego, przepełnionego tęsknotą, czującego się na obczyźnie
„nieproszonym gościem”. Poeta zmęczony codziennością życia na wygnaniu wybiera się w podróż do najszczęśliwszego
miejsca na ziemi, w głąb swoich wspomnień skupionych wokół „kraju lat dziecinnych”.
•Bolesław Prus Lalka
Stanisław Wokulski, główny bohater powieści, za udział w powstaniu styczniowym został ukarany zsyłką na Syberię.
Chociaż kara była surowa – nie każdy przeżywał trudy dalekiej podróży, długoletnią rozłąkę z bliskimi i katorgę w
syberyjskim klimacie – Wokulski nie wspomina tego etapu swojego życia źle. Wprawdzie stracił szanse na ukończenie
uczelni, ale paradoksalnie Syberia dała mu inne możliwości rozwoju. W przeciwieństwie do Warszawy, tam brak
arystokratycznego pochodzenia bohatera nie stanowił dla nikogo przeszkody, aby z nim współpracować, przyjaźnić się
czy ubijać interesy. Przeciwnie – to na zesłaniu Wokulski zaczął realizować swoje naukowe pasje i nawiązał cenne
kontakty handlowe.

Malarstwo
•Jacek Malczewski Śmierć na etapie
Obraz przedstawia nocleg więźniów gnanych na Sybir na zesłanie. Baraki, w których zatrzymywały się transporty
skazańców, nazywano żargonowo etapami. Brudne, zarobaczone i pozbawione podstawowych wygód pomieszczenia
często stanowiły ostatni przystanek dla schorowanych i śmiertelnie zmęczonych katorżników.
Dzieło Malczewskiego w realistyczny sposób ukazuje wyczerpanych, ściśniętych na niewielkiej powierzchni mężczyzn,
którzy odpoczywają przed kolejnym wyczerpującym odcinkiem drogi. Ciemna, przygaszona kolorystyka z trudem pozwala
wyróżnić ich odziane w łachmany sylwetki. Światło pada na bladą twarz zmarłego przed momentem chłopca. Jego cichy
dramat pozostaje nieomal niezauważony, w ostatnich chwilach czuwał przy nim jedynie zrozpaczony starzec.

MOTYW DROGI – PODRÓŻY (ODKRYWANIE PRAWDY O ŚWIECIE)

Literatura

•Dante Alighieri Boska Komedia

Poemat opisuje wędrówkę Dantego w zaświaty. W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek bohater utworu,
zagubiony w mrocznym lesie i otoczony przez trzy bestie: panterę, lwa i wilczycę, spotyka ducha swojego mistrza –
Wergiliusza. Rzymski poeta wyjaśnia mu, że jedyne wyjście z gąszczu wiedzie przez piekło, czyściec i raj, i oprowadza
Dantego po dwóch pierwszych krainach (jako poganin nie ma wstępu do nieba). Bohater poznaje dziewięć kręgów
piekielnych, w których grzesznicy cierpią męki mierzone według swoich win, oraz górę czyśćcową. Dziewięć sfer
niebieskich przedstawia Dantemu jego ukochana – Beatrycze. Wędrówka po zaświatach jest sposobem
światopoglądowego uporządkowania rzeczywistości przez poetę, który „w życia wędrówce” zgubił szlak „niemylnej drogi”.
•Juliusz Słowacki Kordian
W drugim akcie dramatu tytułowy bohater odbywa podróż po Europie: odwiedza Londyn, Dover, Włochy, Watykan.
Konfrontuje w ten sposób swoje wyobrażenia o świecie z rzeczywistością, która pozbawia go złudzeń. Dowiaduje się, że
wszystko można kupić za pieniądze: nie tylko miejsce w parlamencie, lecz także bezkarność, ludzki szacunek i miłość.
Okazuje się, że nawet papież – zwierzchnik i opiekun wszystkich katolików – bardziej ceni sobie dobre kontakty z carem
niż wiarę Polaków.
•Joseph Conrad Jądro ciemności
Opowieść o podróży Charliego Marlowa do serca afrykańskiego kontynentu. Bohater zapuszcza się w głąb dżungli, aby
sprowadzić do Europy Kurtza, przedstawiciela kompanii handlowej, który popadł w obłęd. Prozaiczna w założeniach misja
staje się wyprawą w poszukiwaniu prawdy o ludzkości.Tajemnicza atmosfera otaczająca Kurtza, wręcz kult, sprawia, że
Marlow nie przestaje o nim myśleć, trawi go chęć poznania przyczyn jego szaleństwa. Odkrywając prawdę o
bestialstwach popełnionych przez handlarza, Marlow zstępuje do piekieł. Etapy jego wyprawy przypominają epizody z
podróży Eneasza do Hadesu w Eneidzie Wergiliusza oraz kolejne kręgi piekieł z Boskiej Komedii Dantego. „Jądro
ciemności” to wnętrze Czarnego Lądu, świata obcego i dzikiego, a w wymiarze symbolicznym i uniwersalnym – mroczne
zakamarki ludzkiej duszy, od politurą cywilizacyjnej ogłady kryjące pokłady zła i barbarzyństwa.

MOTYW WĘDRÓWKI DO ZIEMI OBIECANEJ

Literatura
•Biblia Księga Wyjścia
Starotestamentowa Księga Wyjścia opisuje, jak Izraelici pod przywództwem Mojżesza uciekli z Egiptu, szukając swojej
ziemi obiecanej. Ich wędrówka przez pustynię trwała 40 lat i obfitowała w śmiertelne niebezpieczeństwa. Nie przetrwaliby
jej, gdyby Bóg nie czuwał nad swoim ludem. Ochronił ich przed pościgiem armii faraona (sprawił, że morze się rozstąpiło,
by przepuścić Izraelitów przez środek, Egipcjan zaś zatopił w odmętach powracających na miejsce wód), zesłał mannę z
nieba i wodę ze skał, by nie pomarli z głodu i pragnienia. Ofiarował też Izraelitom za pośrednictwem Mojżesza 10
przykazań, które stały się podstawą żydowskiego prawa.

•Homer Odyseja
Po zakończeniu wojny trojańskiej Odys, podobnie jak reszta greckich wojowników, wyruszył w podróż powrotną do domu.
Za sprawą nieprzychylnych mu bogów trwała ona aż 10 lat. Podczas swojej wędrówki sprytny król Itaki (pomysłodawca
budowy konia trojańskiego) przeżył wiele niesamowitych i niebezpiecznych przygód: musiał się zmierzyć z cyklopem,
zwodniczymi syrenami, groźną czarodziejką Kirke, a nawet zejść do Hadesu. Wielkim wrogiem Odyseusza były też jego
własne pragnienia, jak choćby pokusa wiecznego i szczęśliwego życia u boku nimfy Kalipso. Bohater stał się symbolem
wytrwałości w dążeniu do celu, człowieka podróżującego ku swej ojczyźnie, a także ludzkiego losu, który zawsze jest
wędrówką ku czemuś.

Malarstwo
•Rembrandt van Rijn Powrót syna marnotrawnego
Obraz ukazuje finałową scenę biblijnej historii o synu marnotrawnym. Na pierwszym planie, w centrum kompozycji,
widzimy syna klęczącego przed starym ojcem, który go czule obejmuje. Młodzieniec właśnie osiągnął cel swojej
wieloletniej wędrówki. Jest okryty łachmanami, ma ogoloną, pokrytą strupami głowę; resztki butów odsłaniają brudne,
poranione stopy. Klęczy do nas tyłem, ale na jego twarzy, widocznej nieco z profilu, jesteśmy w stanie dostrzec ulgę i
spokój. Scenie powitania przygląda się kilka osób, m.in. drugi z synów, zdziwiony i chyba niezadowolony, że ojciec tak
łatwo wybaczył jego niewiernemu bratu.

MOTYW DROGI DO ODKRYCIA SIEBIE

Literatura
•Jarosław Iwaszkiewicz Panny z Wilka
Bohater opowiadania Wiktor Ruben, przechodzący coś na kształt kryzysu wieku średniego, odbywa podróż, ważną dla
niego w tym przełomowym momencie życia. Mężczyzna udaje się do Wilka, majątku, z którym wiążą się najpiękniejsze
wspomnienia jego młodości, i w ten sposób odbywa jeszcze jedną wędrówkę – w czasie. Powrót po latach do krainy
młodości pozwala mu skonfrontować pielęgnowany w pamięci obraz panien z Wilka, obecnie dojrzałych kobiet, z
rzeczywistością. Okazuje się, że wznowienie związków uczuciowych, z których niegdyś się wycofał, wskrzeszenie
minionych emocji, namiętności i wzruszeń jest niemożliwe, tak jak niemożliwy jest powrót do przeszłości.

Film
•Thelma i Louise, reż. Ridley Scott
Nietypowy film drogi. Banalny w założeniu wypad za miasto dwóch kobiet, pragnących na chwilę oderwać się od
codzienności, nieoczekiwanie przeradza się w ucieczkę. Nieszczęśliwy splot wydarzeń sprawia, że tytułowe bohaterki
muszą zostawić za plecami dotychczasowe życie. Niesamowity rajd przez pustynię zmienia je nie do poznania: Thelma
(Geena Davis), zdominowana przez apodyktycznego męża, naiwna kura domowa, odkrywa w sobie pokłady charyzmy,
odwagi i wyobraźni, zaś dojrzała i pełna rezerwy do świata Louise (Susan Sarandon) pozwala sobie na więcej swobody i
otwartości. Pomimo tropiącego ich pościgu czują się wolne i w imię tej wolności podejmują bezkompromisową walkę.

•Władca Pierścieni, reż. Peter Jackson

Hobbitowi Frodo (Elijah Wood), prowadzącemu beztroskie życie w sielskim Shire, zostaje powierzona straceńcza misja.
Sympatyczny bohater, nikczemnego wzrostu, lecz wielki duchem, ma uniemożliwić władcy ciemności Sauronowi objęcie
panowania nad Śródziemiem. Musi zniszczyć najważniejszy z Pierścieni Władzy – odnieść go do Mordoru i wrzucić do
Szczeliny Zagłady. Początkowo towarzyszy mu drużyna, której zadaniem jest go wspierać, jednak z czasem Frodo zdaje
sobie sprawę, że do celu musi dotrzeć sam. Zostaje przy nim jedynie najwierniejszy przyjaciel Samwise Gamgee (Sean
Astin). Razem przemierzają odległe krainy, narażając się na liczne niebezpieczeństwa. Liczne przygody pozwalają tym
dwóm hobbitom wiele dowiedzieć się o sobie samych: poznają granice swej odwagi i siłę przyjaźni.

MOTYW WĘDRÓWKI JAKO CEL SAM W SOBIE

Film
•Forrest Gump, reż. Robert Zemeckis
Bohater filmu – amerykański poczciwiec o niskim IQ – Forrest Gump (Tom Hanks) w dniu, w którym po raz kolejny
odchodzi miłość jego życia Jenny (Robin Wright), postanawia „zupełnie bez powodu” sobie pobiegać. W efekcie
przemierza całe Stany Zjednoczone – biegnie ponad 3 lata. W miarę upływu kilometrów przyłączają się do niego różni
ludzie, przekonani, że ten uporczywy bieg musi coś oznaczać, być „w imię czegoś” albo „w proteście przeciw czemuś”.
Jakież jest ich rozczarowanie, kiedy niespodziewanie bohater, znudzony już tym bieganiem, postanawia wrócić do domu.
Historia wyraźnie kipi z pokutującego w naszej kulturze mitu, że wędrówka, pozostawanie w drodze musi mieć zawsze
jakiś cel i sens.