Wika
Wika
Wika
Mga Aklat
Internet:
http://www.rabernalesliterature.com/?s=pahapyaw
http://tl.w3dictionary.org/index.php?q=lingua+franca
http://tl.wikipedia.org/wiki/Wikang_Filipino
http://tl.wikipedia.org/wiki/Wikang_Tagalog
http://thelance.letran.edu/aug2005/f1 aug2005.htm
1. Balbal
- salitang kalye
- pinakamababang uri wikang ginagamit ng tao, nabuo sa kagustuhan ng isang
partikular na grupo na nagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan
Halimbawa:
lespu (pulis)
epal (mapapel)
chibog (pagkain)
2. Kolokyal
- Salitang ginagamit sa pangarawaraw ng pakikipagusap
Halimbawa:
kumare
pare
tapsilog
3. Lalawiganin
- Salitain o dayalekto ng mga katutubo sa lalawigan
Halimbawa:
adlaw (araw)
balay (bahay)
babaye (babae)
4. Pambansa
- Ginagamit ng buong bansa
- Mga salitaing kabilang sa wikang Filipino
Halimbawa:
malaya
sabaw
paniwala
5. Pampanitikan
- ginagamit ang mga salita sa iba pang kahulugan
- ginagamit pangkatha ng dula at iba pang likhang pampanitikan
Halimbawa:
sanggunian
- tahanan
kabiyak
1.) Balbal - ang unang antas ng wika-ito ang pinakamababang antas ng wika.
4.) Pampanitikan - ang pang apat-ito ay ang pinaka mayamang uri,madalas itong
ginagamitan ng mga salitang may iba pang kahulugan.ginagamit dito ang mga
idioma,tayutay,atbp.
5.) pambansa antas -ang antas na ito ay laman parin ang pagtatalo kung ano ang
kasama sa antas na ito.marami ang nagsasabing wikang filipino ang wikang
pambansa,samantalang tagalog naman ang sa iba.ngunit wikang filipino parin ang
naitala bilang wikang pambansa.
Pormal
- Ito ay antas ng wika na istandardm kinikilala/ginagamit ng nakararami.
1. Pambansa - Ito ay ginagamit ng karaniwang manunulat sa aklat at pambalarila para
sa paaralan at pamahalaan.
Halimbawa:
Asawa, Anak, Tahanan
2. Pampanitikan o panretorika - ito ay ginagamit ng mga malikhain manunulat. Ang
mga salita ay karaniwang malalim, makulay at masining.
Halimbawa:
Kahati sa buhay
Bunga ng pag-ibig
Pusod ng pagmamahalan
Impormal
- Ito ay antas ng wika na karaniwan, palasak, pang araw-araw, madalas
gamitin sa pakikipag-usap at pakikipagtalastasan.
1. Lalawiganin - Ito ay gamitin ng mga tao sa partucular na pook o lalawigan,
makikilala ito sa kakaibang tono o punto.
Halimbawa:
Papanaw ka na ? (Aalis ka na?)
Nakain ka na? (Kumain ka na?)
Buang! (Baliw!)
2. Kolokyal - Pang araw-araw na salita, maaring may kagaspangan nang kaunti, maari
rin itor refinado ayon sa kung sino ang nagsasalita. Ang pagpapaikli ng isa, dalawa o
higit pang titik sa salita.
Halimbawa:
Nasan, pa`no,sa'kin,kelan
Meron ka bang dala?
3. Balbal - Sa Ingles ito ay slang. Nagkakaroon ng sariling codes, mababa ang antas
na ito; ikalawa sa antas bulgar.
Halimbawa:
Chicks (dalagang bata pa)
Orange (beinte pesos)
Pinoy (Pilipino)
Teorya ng Wika
5. TEORYANG SING-SONG
minungkahi ng linggwistang si Jesperson na ang wika ay nagmula sa
paglalaro, pagtawa, pagbulong sa sarili, panliligaw at iba pang mga bulalas-
emosyunal.
Iminungkahi pa niya na taliwas sa iba pang teorya, ang mga unang salita
ay sadyang mahahaba at musikal, at hindi maiikling bulalas na pinaniniwalaan ng
marami. TEORYANG SING-SONG
6. TORE NG BABEL
Teoryang nahalaw mula sa Banal na Kasulatan. Nagkaroon ng panahon
kungsaan ang wika ay iisa lamang. Napag-isipang magtayo ng isang tore upang
hindi na magkawatak-watak at nang mahigitan ang Panginoon.
Nang malaman ito ng Panginoon, bumababa Siya at sinira ng tore. Nang
nawasak na ang tore, nagkawatak-watak na ang tao dahil iba-iba na ang wikang
kanilang binibigkas kaya nagkanya-kanya na sila at kumalat sa mundo.
7. TEORYANG YOO HE YO
Pinaniniwalaan ng linggwistang si A.S Diamond (2003) na ang tao ay
natutong magsalita bunga diumano ng kanyang puwersang pisikal.
8. TEORYANG TA -TA
Ayon sa teoryang ito, ang kumpas o galaw ng kamay ng tao na kanyang
ginagawa sa bawat partikular na okasyon ay ginaya ng dila at naging sanhi ng
pagkatuto ng taong lumikha ng tunog at kalauna’y nagsalita.
Tinatawag itong ta-tana sa wikang Pranses ay nangangahulugang paalam
o goodbye sapagkat kapag ang isang tao nga namang nagpapaalam ay
kumakampay ang kamay nang pababa at pataas katulad ng pagbaba at pagtaas na
galaw ng dila kapag binibigkas ang salitang ta-ta.
9. Teoryang Mama
Nagmula ang wika sa mga pinakamadadaling pantig ng
pinakamahahalagang bagay.
Pansinin nga naman ang mga bata. Sa una’ y hindi niya masasabi ang
salitang mother ngunit dahil ang unang pantig ng nasabing salita ang
pinakamahalaga diumano, una niyang nasasabi ang mama bilang panumbas sa
salitang mother.
1. Kognitibo/Reperensiyal/Pangkaisipan
- pagpaparating ng mensahe o impormasyon.
2. Conative
- paghimok at pag-impluwensya sa iba sa pamamagitan ng mga paguutos o
pakiusap.
3. Emotive
- pagpapahayag ng damdamin,saloobin at emosyon.
4. Phatic
- pakikipagkapwa tao.
5. Metalinggwal
- paglinaw sa mga suliranin.
6. Poetic
- patula,paggamit ng wika para sa sariling kapakanan.
Wikang Pambansa
Kasaysayan ng Pag-unlad
ng Wikang Pambansa sa
Pilipinas
Sek. 6
Sek. 7
- Ukol sa mga layunin ng Komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang
opisyal ng Pilipinas ay Filipino at , hanggat walang itinatadhana ang batas, Ingles. Ang
mga wikang panrelihiyon ay pantulong ng mga wikang opisyal sa mga rehiyon at
magsisilbi na pantulong sa mga wikang panturo roon. Dapat itaguyod ng kusa at
opsyonal ang Kastila ng Arabic.
Sek. 8
- Ang Konstitusyong ito ay dapat ipahayag sa Filipino at Ingles at dapat
isalin sa mga pangunahing wikang panrehiyon, Arabic at Kastila.
Sek. 9
- Dapat magtatag ag Kongreso ng isang Komisyon ng Wikang Pambansa
na binubuo ng mga kinatawan ng ibat ibang mga rehiyon at mga disiplina na
magsasagawa, mag-uugnay at magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at iba
pang mga wika para sa kanilang pagpapaunlad, pagpapalaganap at pagpapanitili.
Tagalog, P
ilipino at Filipino: May Pagkakaiba ba?
Tagalog, Pilipino at Filipino: May Pagkakaiba ba?
Hindi natin maipagkakailang hindi lahat sa atin ang nakakaalam kung ano ang
ating pambansang wika. Kung tatanungin nga siguro ang lahat ng mga mag-aaral sa
elementarya, may mga magsasabi pang tagalog, o di kaya nama’y tatahimik na lamang
dahil sa pagkalito.
Tagalog nga rin ang tawag ng mga foreigners sa ating pambansang wika. Ilang
taon na rin ang nakakaraan ng ito’y baguhin mula Pilipino (na batay sa Tagalog) sa
pagiging Filipino, ngunit masasabi pa rin nating hindi pa rin tayo nakakawala sa anino
ng Tagalog. Tagalog, Pilipino, Filipino, ano nga nga ba ang kanilang pagkakaiba?
Wikang Tagalog
“Ang Tagalog bilang batayan ng ating wikang pambansa (na pinatunayan sa ulat
ng Kawanihan ng Senso na siyang pinakamalaganap na sinasalita sa ating katutubong
wika), ang hayag na pagpapahayag at pagkilala rito ng bayan at pamahalaan, sa
kapahintulutan ng Batas ng Komonwelt Blg. 570 na pinagtibay ng Kongreso na
nagpapahayag na ang wikang pambansang Pilipino ay isa sa mga wikang opisyal ng
Pilipinas na may bisa noong Hulyo 4, 1946, ay nakapaglagay na isyu ng katalinuhan at
kaangkupan sa pagpili ng Pilipino, batay sa Tagalog bilang wikang pambansa natin, na
lampas na sa autoridad ng mga hukuman upang rebisahin at isaisantabi.
Dahil sa pangyayaring nabanggit, sa kasalukuyan, ang pinakaangkop na kahulugan ng
Pangunahin sa pagtutol dito ay ang mga Cebuano. Anila, ang Pilipino (1959) na
siyang nahirang na Wikang Pambansa ay Tagalog din. Hindi sila masisisi sa bagay na
ito sapagkat nang likhain nga naman ang Balarila ng Wikang Pambansa ilang taon na
ang nakalilipas ay naging Tagalog-na-Tagalog. Ito’y isang pagkakamali na lalong
nagpalala sa suliranin hinggil sa pagkakaiba at pagkakakilanlan ng Pilipinong batay sa
Tagalog at ng Tagalog mismo.
Ngunit sa likod ng mga tabing masisilayan kung bakit ibinatay ang pambansang
wika sa Tagalog. Sa katunayan, Tagalog ang piniling saligan ng Wikang Pambansa sa
kadahilanang ito’y nahahawig sa maraming wikain sa bansa. 59.6% sa Kapampangan,
48.2% sa Cebuano, 44.6% sa Hiligaynon at iba pa. Sa madaling salita’y hindi magiging
mahirap unawain at pag-aralan ang Tagalog para sa mga di-Tagalog dahil nahahawig
ito sa kanilang wikain.
May dahilan kung bakit nagkakahawig-hawig ang mga wika sa Pilipinas. Lahat
ng mga katutubong wika sa Pilipinas ay buhat sa iisang angkan ng wika. Ang isang
angkan ng wika ay isang klasipikasyon ng iba’t-ibang wika na pinapaniwalaang
nagmula sa iisang wika. Ang orihinal na wikang pinagmulan ng iba’t-ibang wika ay
karaniwang tinatawag natin na wikang proto ng angkan. Noong mga dakong una ay
may iisang wikang proto na tinatawag nating Proto-Austronesian.
Nagmula sa Proto-Austrenesian ang Malagasy, ang mga wikang Cham ng
Vietnam, ang mga wikang katutubo ng Taiwan, ang mga wika sa Pilipinasat iba pa. Ang
isa sa mga anak na wika ng Proto-Austronesian ay pinagmulan ng halos ng wika sa
Pilipinas. Ang wikang proto na pinagmulan ng wika sa Pilipinas ay tinatawag nating
Proto-Philippine. Ito ay isang wikang haypotetikal lamang o isang wikang pinapalagay
ng mga dalubwika na lumitaw ng mga dakung una, na sa paglipas ng panahon ay
nagkaroon ng mga pagbabago, hanggang nagkaroon na ng sariling tatak ng pagkawika
ang bawat isa.
Dahil sa naisantabi ang mga wikang malawak din ang gamit gaya ng Cebuano,
Hiligaynon at Ilokano, nag-udyok ito ng pagpapalit sa Wikang pambansa mula Pilipino
tungo sa Filipino sa 1973 at 1987 Konstitusyon.
Nabago man ito dahil sa ginawang batas, hindi naman ito agarang nabura sa
isipan ng mga tao. “Tagalog Imperialism” kung ito’y tawagin ni Prof. Leopoldo Yabes,
isang Ilokanong manunulat at naging dekano ng College of Arts and Sciences sa
Unibersidad ng Pilipinas, Diliman. Nakondisyon na ang mga tao sa tagalog kung kaya’t
kahit na binago ito, tagalog pa rin ang itinawag dito hindi lang ng mga Pilipino bagkos,
ng mga dayuhan rin.
Ang wikang Filipino ang ating kasalukuyang wikang pambansa at wikang opisyal
na ginagamit bilang transaksyunal na wika sa mga pang-gobyernong pasilidad at
opisina.
Pambansang lingua franca kung ito rin ay maituring. Ngunit ano nga ba ang kahulugan
ng lingua franca?.
Ang Tagalog at Filipino ay hindi pareho, ngunit hindi rin magkaiba. Paanong
nangyari ito? Sapagkat ang Filipino ay pinaunlad (o pinauunlad) na Tagalog salig sa
mga umiiral na wika sa Pilipinas. Hindi sila pareho sapagkat higit na mayaman ang
bokabularyo ng Filipino kaysa sa Tagalog dahil sa impluwensya ng iba’t ibang wikain at
wikang banyagang maluwag na nakakapasok sa bokabularyo nito, bagamat hindi ito
sapat upang hindi magkaunawaan ang nagsasalita ng Tagalog (katulad ng salitang
lalawiganin) ang hindi maituturing na salitang Filipino sapagkat hindi angkop ang
salitang ito sa istandardisasyon at/o intelektwalisasyon ng Filipino, ang higit na
mahalaga’y maraming mga salitang banyaga tulad ng Ingles, Italyano, Franses, Latin at
iba pa at mga salitang mula sa iba pang wikain sa Pilipinas ang mga maituturing na
bahagi na ng bokabularyong Filipino (sapagkat nauunawa’t ginagamit) ngunit di ng
Tagalog
Miskonsepsyon sa Filipino
Pinalitan ang P ng F upang maging simbolo ng hindi lang Tagalog ang batayan
ng wikang ito sapagkat, walang ganitong tunog sa Tagalog. Ito’y sumisimbolo sa
akomodasyon ng wikang pambansa sa iba pang mga dayalek.
Nadagdagan rin ng walong letra ang alpabeto. Ang mga ito ay, c, f, j, ñ, q, v x, at
z. Dahil dito, ang dating Dabaw ay nagiging Davao na. Naisusulat na rin ang
selebrasyon ng mga Ifugao na tinatawag na cañao.
Bago pa man dumating ang mga Kastila, may sarili natayong panitikan, baybayin o
alpabeto na tinatawag na Alibata.
Nang mandayuhan ang mga Indones, tinangkilik natin ang kanilang wika na
Bahasa Indonse
Tinangkilik din natin ang wikang Malay mula sa Alphabet ng Malays.
A. Ang Alibata
- ipinalalagay na katutubo atkauna-unahang abakada o alpabetong Filipino
- binubuo ng tatlong patinig at 14 na katinig
B. Alpabetong Tagalog
- binubuo ng limang patinig at 15 katinig
patinig:
a, e ,i, o, u
katinig:
b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y
C. Modernisasyon ng Alpabeto ng Wikang Pambansa
- Isinagawa ng Surian ng Wikang Pambansa (SWP) ang “Modernisasyon ng
Alpabeto ng Wikang Pambansa” (Oktubre 4, 1971).
- Nagpalabas sila ng “Mga Tuntunin sa Ortograpiyang Filipino” sa
pamamagitan ng Memorandum ng DECS Blg. 194 (1976).
- Idinagdag ang mga letrang c, ch, f , j, ll, v, ñ, rr, v, x, at z
Tuntunin 1.
D. 1987 Alpabeto at Patnubay sa Pagbaybay
- Idinaos ang “SImposyum Ukol sa Repormang Ortograapiko” upang mapag-
aralan kung paano babasahin at gagamitin ang mga letrang mapapasama.
Mga kabilang na letra: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, ñ, ng, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x,
y ,z
Ilang tuntunin:
1) Sa pagsulat ng mga katutubo at mga hiram na karaniwang salita ay susundin pa rin
na kung ano ang bigkas ay siyang sulat at kung ano ang sulat ay siyang basa.
2) Ang dagdag na walong letra ay gagamitin sa pagbaybay ng:
a. pantanging ngalan tulad ng tao, lugar, gusali, sasakyan, at
b. salitang katutubo mula sa ibang wika sa Pilipina
3) Sa panghihiram mula sa Ingles at iba pang banyagang wika, ang pagbabaybay ay
naaayon sa sumusunod na paraan:
a. kung konsistent sa Filipino ang baybay ng salita, hiramin ito nang walang
pagbabago.
Halimbawa:
Reporter
Editor
Soprano
Memorandum
b. kung hindi konsistent ang baybay ng salita, hiramin ito at baybayin nang
konsistent, ayon sa simulaing kung ano ang bigkas ay siyang sulat at kungano
ang sulat ay siyang basa.
Halimbawa:
control-kontrol
leader-lider
candy-kendi
c. May mga salita sa Ingles o iba pang banyagang wika na makabubuting
pansamantalang hiramin sa orihinal na anyo tulad ng mga salitang malayo na ang
baybay ayon sa alpabeting Filipino.
Halimbawa:
clutch
brochure
doughnut
- Ikalawang pangkat: c, ñ, q, x
- kumakatawan sa mahigit pa sa isang tunog. Hindi ito kumakatawan sa
iisa at tiyak na yunit ng tunog sa palatunugang
Ingles, kundi nakatutunog pa ng isang letra
Halimbawa:
central-sentral
cabinet-kabinet
Uri ng komunikasyon
Berbal na Komunikasyon
Ginagamit ang makabuluhang tunog at sa paraang pasalita.
Tumutukoy sa pagpaparating ng ideya o mensahe gamit ang salitang nagririprisinta
sa mga kaisipan
Halimbawa:
Gising na! Tanghali na!, baka mahuli ka sa klase, aalis na
ako, mag-ingat, umuwi ka agad
Denotatibo at konotatibo
Denotatibo
- ay ang sentral o ang pangunahing kahulugan ng isang salita.
Halimbawa:
Simbahan – isang gusali na itinayo upang doon magsimba ang tao.
Tao – nilikha ng Diyos, binigyan ng buhay, kaluluwa at isip.
Konotatibo
- maaring magtaglay ng mga pahiwatig na emosyon o pansaloobin.
- proseso ng pagpapahiwatig ng karagdagan o kahulugang literal.
- ang pagkakahulugang konotatibo ay maaring magiba-iba ayon sa saloobin,
karanasan at sitwasyon ng isang tao.
Halimbawa:
Bundok – mataas, marumi, madawag, masukal, naggugubat
at iba pa.
Puti – kalinisan
Berde – Malaswa o Kabastusan
Pula – maalab, nag-aapoy, apoy, galit, pag- ibig
Dilaw – pagseselos, pagdududa at iba pa
1. Referent
- tawag sa bagay o ideyang kinakatawan ng isang salita tiyak na aksyon,
katangian ng mga aksyon, ugnayan ng bagay sa ibang bagay.
2. Komong Referens
- ang tawag sa parehong kahulugang ibinibigay ng mga taong sangkots a
proseso ng komunikasyon.
3. Kontekstong Berbal
- ang tawag sa kahuluganng isang salita na matutukoy batay sa ugnayan
nito sa iba pang salita.
4. Paraan ng Pagbigkas o Manner of Utterance(Paralanguage)
- maaari ring magbigay ng kahulugang konotatibo.
Di-Berbal na Komunikasyon
Ito ay pagpapalitan ng mensahe o pakikipagtalastasan na ang daluyan o channel ay
hindi lahat lamang ng sinasalitang tunog kundi kasama ang kilos ng katawan at ang
tinig na iniaangkop sa mensahe
Halimbawa:
kumpas ng kamay
galaw ng braso
taas ng kilay
iba-ibang uri ng pagtingin at pagtitig at iba pa.
7. Kapaligiran
- ang pagdarausan o lugar na gagamitin sa anumang pulong,
kumperensya,seminar at iba pa ay tumutukoy sa uri ng kapaligiran Pormal/ di
pormal kaayusan ng lugar.
8. Simbolo (Iconics)
- mga simbolo sa paligid na may malinawna mensahe
Halimbawa:
Sa palikuran, bawal manigarilyo atbp.
9. Kulay (Colorics)
- nagpapahiwatig ng damdamin o oryentasyon.
Halimbawa:
kulay asul at pula sa bandila ng pilipinas
10. Bagay (Objectics)
- Tumutukoy sa paggamit ng mga bagay sa pakikipagtalastasan. Kabilang
rito ang mga elektronikong ekwipment
PAKIKINIG
kahalagahan ng pakikinig
Pagsasalita
1. Tinig
- Ito ang pinakamahalagang puhunan ng isang nagsasalita. Sa maraming pagka
kataon,kinakailangan ang tinig ay maging mapanghikayat at nakaakaikit pakinggan
- Ang maling pagbigkas niya sa mga salita ay maaaring magbunga ng ibang pag
papakahulugan ng salitang iyon lalo pa’t ang wika natin ay napakaraming homonimo(m
ga salitang pareho ang baybay ,ngunit magkaiba ng paraan ng pagbigkas at may magk
aibang kahulugan).
- Maaari din maging isang katawatawa ang tagapagsalita kung laging mali ang p
agbigkas niya ng mga salita. Kaugnay nito kailanagang maging maingat din siya sapag
bibigay ng diin(stress) sa mga salita sa paghinto at paghinga sa loob ng mga salita at ta
lata sapagkat nakatutulong din ito upang maging malinaw ang mensahe ng kanyang pa
hayag.
3. Tindig
- Sa isang tagapagsalita,lalo na sa isang pagtitipon o sa mga timpalak-
pambigkasan napakahalaga ng tindig .
- Kinakailangang may tikas ika nga, mula ulo hanggang paa: Hindi magigiling ka
panipaniwala ang isang mambibigkas kung siya ay nanghihina o kung siyay mukhang s
akitin.Sapagkat ang isang ntagapagsalita ay kailangang maging kalugodlugod hindi lam
ang sa pandinig ng mga tagapakinig.
4. Kumpas
- Ang kumpas ng kamay ay importante sa nagsasalita.
- Kung wala ito ang nagsasalita ay magmumukhang tuod o robot. Ngunit ang ku
mpas ng kamay ay maging angkop sa salita o mga salitang binabanggit.
- Tandaan na anng bawat kumpas ay may kaakibat din na kahulugan. Kung gay
on ang kahulugan ng mga kumpas ay tumutugma sa kahulugan ng mga salitang binibig
kas kasabay ng mga kumpas.
- Tandaang kailngan din mgaing natural ngmga kumpas.Dapat iwasan ang pagig
ing mekanikal ng mga ito. Hindi rin magandang tignan ang labis maging ang kulang o al
anganing kumpas ng mga kamay.
5. Kilos
- Sa pagsasalita,ang ibang bahagi ng katawan ay maaari din na gumalaw Ang m
ga mata, balikat,paa at ulo
- ang pagkilos ng mga ito ay maaring makatulong o makasira sa isang nagsasali
ta.
Halimbawa:
Ang labis na pagagawala ng mga mata o kawalan ng panuunan ng paningin
sa kausap o madlang tagapakinig ay malamang na magsilbing distraksyon
sa halip na pantulong sa isang tagapagsalita Samantala,ang mabisang pag
papanatili ng ugnayan sa tagapakinig sa pamaamgitan ng panuuunan ng pa
ningin ay maaaring makatulong sa kanya.Ang labis na paggalaw ng ulo lalo
na ang hindi angkop na pagtango at pag-
iling ay maaaring makapagpalabo sa mensaheng ipinahahatid ng isang nag
sasalita .
Fonetics
Ang tawag sa sangay na ito ng lingwistiks. Pinag- aaralan dito ang mga katangian
ng mga tunog ng wika at kung paano binibigkas ang mga ito.
Pag- aaral sa mahahalagang tunog na nagbibigay ng kahulugan sa pagsambit ng
salita o nagpapabago sa kahulugan ng mga salitang halos magkatulad ang
kaligirang baybay.
Pag- aaral ng mga patern ng tunog.
Pag-aaral sa mga ponema (tunog), paghinto (juncture), pagtaas-pagbaba ng mga
pintig (pitch), diin (stress) at pagpapahaba ng tunog (prolonging/lengthening).
Ang praktikal na bentahe nito’y hindi lang sa pag-aaral at pagtuturo ng mga wikang
banyaga, kundi sa speech therapy rin, at ngayon sa mga makabagong sistemang
pangkomunikasyon na pinaaandar ng boses ng tao.
Ang unang layunin ng Fonetiks- ay kilalanin at ilarawan ang mga tunog sa isang
partikular na wika o sa mga wika sa pangkalahatan. Dahil ang mga tunog sa
pagsasalita ang ginagamit para maghatid ng impormasyon.
TATLONG PERSPEKTIB
SA PAGTINGIN SA MGA TUNOG
I. Artikulatori-Fonetiks
pinag- aaralan ang pisikal na mekanismo ng prodaksyon ng mga tunog, sa
madaling salita, kung papano binubuo ng nagsasalita ang mga tunog.
1. Tinitingnan natin ang artikulasyon o prodaksyon ng mga tunog o kung pano binubuo
ang mga ito sa bibig at lalamunan.
2. Sa pagbigkas ng alinman sa mga yunog ng sariling wika, sangkot ang dila’t mga labi
bukod sa hangin o hiningang pinalalabas sa bibig o di kaya sa ilong.
3. Ikaklasify ang mga tunog ayon sa kanilang katangian.
FONETIK NA TRANSKRIPSYON
Ang ginagamit na pangulong sa mga salita ay mga pahilis na guhit o virgules //.
Halimbawa:
• buhay-/bu•hay/-life alagad-/alagad/
• -/buhay/ -alive mabuti-/ mabu•ti/
• basa-/ba•saһ/ -read langoy-/laŋoy/
• -/basa’/ -wet
Halimbawa:
• palatuntunan -/pala•tuntu•nan/
• magpapakamatay-/magpa•pakamatay/
• nagsasalita -/nagsa•salita’/
•isang basket -/isaŋ bas•ket/ • bagong kain -/ba•goŋ ka•in/
•iniibig ko ang pilipinas. Aking lupang sinilangan
•/ini•i•big koһ aŋ pilipi•nas/
•/a•kiŋ lu•paŋ sini•la•ŋan
Dalawang Sistema ng Representasyon
ng Tunog sa Pagsasalita
A. sors ng hangin
B. sors ng tunog na nagpapagalaw sa hangin
C. set ng mga filter at mga resoneytor na nagmomodifay ng mga tunog sa iba’t ibang
paraan.
Mekanismo sa Pagsusuri ng Tunog
Mga Katinig
sinasabi ang Dila ang pangunahing artikulador maaari itong ilagay sa iba’t ibang
posisyon sa ating bibig.
Bahagi ng Dila
Tip - makitid na erya sa dulo
Bleyd - parteng kasunod ng tip
Katawan - pangunahing bahagi Likod- pinakalikod na bahagi
Ugat - parteng nakakabit sa lalamunan
1. Lebyal – sinasabing lebyal ang anumang tunog na gingawa ng makasara ang mga
labi.
Baylebyal- ang tawag sa mga tunog na gamit ang dalawang labi.Labyodental
naman ang tawag sa mga tunog kung nilalapit ang ibabang labi sa mga ngipin sa
itaas.
2. Dental – Sa paggawa ng mga tunog na dental, tinatamaan ng tip o bleyd ng dila
ang likod ng mga ngipin sa itaas.
Interdental - ang tawag sa mga tunog kung nilalagay ang tip ng dila sa pagitan
ng mga ngipin.
3. Alvyolar - tinatawag na alvyolar ang mga tunog kung tinatamaan ng tip o bleyd ng
dila ang alvyolar –rij.
4. Alvyopalatal - Sa pagitan ng alvyolar –rij at ngalangala , ang eryang kasunod o
pagkatapos ng alvyolar
rij - ang tinatawag na alvyopalatal . Kapag inaakyat ang tip o di kaya ang bleyd
ng dila sa alvyopalalatal ang tunog.
5. Palatal - Ang ngalangala ang pinakamataas na parte ng loob ng bibig.
Palatal - ang tunog kapag tumatama o lumalapit dito ang dila.
6. Velar – Velum ang tawag sa malambot na erya ng ngalangala na malapit sa
lalamunan. Tinatawag na
Velar - ang mga tunog kapag tumatama o lumalapiot ang likod ng dila sa velum.
7. Uvular- ang nakalawit na laman sa may velum ay tinatawag na uvula o Tag. Tilao/
tilaukan. Kapag tumatama o lumalapit dito ang likod ng dila , tintawag ang tunog na
uvular
8. Farinjal - ang faringks ang erya sa lalamunan sa pagitan ng uvula at ng laringks.
Farinjal ang tunog kapg inuurong ang ugat ng dila o di kaya ay sinisikipan ang
faringks. Matatagpuan ang mga ganitong tunog sa ilang mga wikang Semitik at
Arabik.
9. Glotal - maliban sa voysing nagagawa rin sa pag-impit ng glotis ang tinatawag n
glotal ng mga tunog
Mga Paraan ng Artikulesyon
Oral at Nesyal
A. Oral na Tunog - ang nagagawa kung sa bibig lamang dumadaloy ang papalabas na
hangin.
B. Tunog na Nesyal – resulta kung dumadaloy anng hangin sa neysal – kaviti kapag
nakababa ang velum at pinalalabas ang hangin sa ilong.
C. Mga Stap(Stop) – ganap na pagpigil o pagbara ng daloy ng hangin sa bibig sa
paggawa ng mga stap (minsan tintawag na plosiv)
D. Mga Frikativ- (Fricative) - pinapadaloy ang hangin sa masikip na daanan ngunit
tuloy- tuloy pa rin ang daloy nito at nagkakaroon ng hagod parang
sumsagitsit ang hangin dahil sa makitid na daanan nito.
E. Mga Afrikeyt (Africate) - May pagpipigil ng hangin sa simula at sinusundan kaagad
ng pagbibitiw nito tulad ng frivative.
F. Mga Likwid ( Liquid) - Nabibilang sa mga kontinuwant ,pero hindi sapat ang
obstraksyon ng daloy ng hangin sa bibig par magkaroon ng friksyon
gaya ng nangyayari sa frikativ.
1. Lateral - Sa paggawa ng tunog na ito, inaangat ang tip ng dila sa dental o alvyolar
na posisyon pero nakababa ang mga gilid kaya nakakalabas dito ang
hangin.
fonema
Ang Fonema ay yunit ng tunog o pinakamaliit na bahagi ng wika na may
kahulugang tunog.
Ang makabuluhang yunit ng tunog na ito ang nagpapabago sa kahulugan ng
isang salita.
Ang pag-aaral ng mahalagang yunit ng tunog o ponema ay binubuo ng mga
segmental at suprasegmental.
Segmental ang mga tunay na tunog at ang bawat tunog ay kinakatawan ng isang
titik sa ating alpabeto.
Ang suprasegmental ay pag-aaral ng diin (stress), pagtaas-pagbaba ng tinig
(tune o pitch), paghaba (lenghtening) at hinto (juncture).
Sa dalawampu’t walong (28) titik sa ating Bagong Alfabeto, walong titik ang
naidagdag sa ating dating abakada…(c, f, j, q, v, x, z, ñ)
Sa walong titik na iyon, apat lamang ang tiyak na fonemik ang istatus (may iisang
kinakatawang tunog ang mga letra)…(f, j, v, z)
Ang natitirang apat na letra, (c, ñ, q, x) ay mga redandant dahil hindi kumakatawan
sa iisa attiyak na yunit ng tunog kundi sa nakakatunog na isa pang letra o sunuran ng
mga letra.
Mga Suprasegmental
1. Tono
2. Haba
3. Stres
Fonemang Segmental
May kani-kaniyang tiyak na dami o bilang ng makabuluhang tunog ang bawat wika.
Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-iba ang kahulugan nito sa sandaling alisin
o palitan ito. Halimbawa’y mag-iiba ang kahulugan ng salitang baso kapag inalis ang
/s/ at ito’y nagiging bao . Kapag pinalitan naman ang /s/ ng /l/, ito’y nagiging balo .
Samakatwid, ang /s/ ay makabuluhang tunog sa Filipino at tinatawag itong
ponemang segmental o ponema.
Ponemang Suprasegmental
a. Likas na haba
Halimbawa:
1. /asoh/ - usok
/a:soh/ - isang uri ng hayop
2. /pitoh/ - bilang na 7
/pi:toh/ - silbato
b. Panumbas na haba
a. /’aywan/ - /e.wan/ c. /tayo nah/- /te.nah/
b. /taingah/ - /te.nga/ d. /kaunti/ - /kon.ti/
c. Pinagsama na haba
1. magsasaka = /magsasa : ka/ = magbubukid
magsasaka = /magsa . sa : ka/ = magtatanim
2. Mananahi = /manana : hi/ = modista
mananahi = /mana . na : hi/ = magtatabas at bubuo ng kasuotan.
Pagbasa
I. Persepsyon
Ito ay pagkilala at pagtukoy sa mga nakalimbag na simbolo at kakayahan sa
pagbigkas ng mga tunog.
II. Komprehensyon
Ito ay pag-unawa sa mga nakalimbag na simbolo o salita.
III. Reaksyon
Ito ay kaalaman sa pagpasiya o paghatol ng kawastuhan, kahusayan,
pagpapahalaga at pagdama sa teksto.
IV. Integrasyon
Ito ay kaalaman sa pagsasanib o pag-uugnay at paggamit ng mambabasa
sa kanyang dati at mga bagong karanasan sa tunay na buhay.
Isang komplikado o masalimuot na proseso ang pagbasa sapagkat maraming
kasanayan ang nililinang at kailangang malinang dito upang magiging epektibo ang
pagbabasa.
Isa kang mahusay at epektibong mambabasa kung natutukoy mo ang layunin ng
iyong binabasa, nagagamit ang mga estratehiya at teknik sa pagbasa, nakabubuo ng
hinuha o hula sa susunod na pangyayari at iniuugnay ang dating kaalaman at
karanasan upang maunawaan ang kahulugan ng binabasang teksto.
a) Kasanayan sa Bilis
- Pagpansin o pagtingin nang higit na malawak ang agwat
- Pagtingin sa higit na maraming salita
- Pagbasa nang higit na mabilis
- Pagkakaroon ng mas kakaunting pagbabalik mata
b) Kasanayan sa Pang-unawa
- Paglilinang ng talasalitaan
- Pag-unawa ng talata
- Pagsunod sa hudyat o pahiwatig na palimbag
- Pagbasa namg pahapyaw at pasuri
- Pagbasa at pag-unawa sa mahihirap na babasahin
1. ISKANING
Uri ng pagbasa sa kung saan ang nagbabasa ay nagsasagawa ng paggalugad sa
materyal na hawak tulad ng pagbasa sa mga susi na salita o key word, pamagat at
sub-titles.
Dito, Ang mahalagang salita ay di binibigyan pansin. Binibigyan pansin ang ganitong
pagbasa ang mahalagang mensahe sa pahinang binabasa o tinitingnan, halimbawa
nito ay pagtingin sa diyaryo upang alamin kung nakapasa sa isang Board
Examination, pagtingin ng winning number ng lotto.
Ang scanning ay isang uri ng pagbasa ng nangangailangan hanapin ang isang
partikular na impormasyon sa aklat o sa anumang babasahin. Ginagawa ito ng isang
bumabasa sa pamamagitan ng palaktaw-laktaw na pagbuklat sa materyal at pag-
uukol ng mabilisang pagsulyap sa mga ito.
Nakatuon ang kanyang mga mata sa partikular na impormasyon sa isang tiyak na
pahina ng materyal. Nagagamit ang ganitong pamamaraan sa pagbasa ng mga
nilalaman (table of contents), index, classified ads at sa paghahanap ng numero ng
isang taong nais makausap.
2. ISKIMING
Ito ay pagsaklaw o mabilisang pagbasa upang makuha ang pangkalahatang ideya o
impresyon, o kaya’y pagpili ng materyal na babasahin. Ito rin ay pagtingin o
paghanap sa mahalagang impormasyon, na maaaring makatulong sa
pangangailangan tulad ng term paper o pamanahong papel, riserts at iba pa.
Ang skimming ay pinaraanang pagbasa at pinakamabilis na pagbasang magagwa
ng isang tao.
Ang gumagamit ng kasanayang ito ay pahapyaw na bumabasa ng mga pahiwatig sa
seleksyon katulad ng pamagat at paksang pangungusap. Binabasa niya nang
pahapyaw ang kabuuan ng seleksyon at nilalaktawan ang mga hindi kawili-wili sa
kanya sa sandaling iyon.
3. PREVIEWING
Sa uring ito, ang mambabasa ay hindi kaagad sa aklat o chapter.
Sinusuri muna ang kabuuan at ang estilo at register ng wika ng sumulat. Ang
ganitong paraan ay makatutulong sa mabilis na pagbasa at pag-unawa sa babasa.
May iba’t ibang bahagdan ang pre-viewing gaya ng mga sumusunod:
5. PAGBASANG PANG-IMPORMASYON
Ito’y pagbasang may layunin malaman ang impormasyon tulad halimbawa ng
pagbasa sa pahayagan kung may bagyo, sa hangarin malaman kung may pasok o
wala. Maaari rin ang pagbasa ng aklat sa layunin masagot ang takdang-aralin. Ito rin
ay pagbasa na may hangarin na mapalawak ang kaalaman.
6. MATIIM NA PAGBASA
Nangangailangan ito ng maingat na pagbasa na may layuning maunawaang ganap
ang binabasa para matugunan ang pangangailangan tulad ng report, riserts, at iba
pa.
8. PAGTATALA
Ito’y pagbasang may kasamang pagtatala ng mga mahalagang kaisipan o ideya
bilang pag-imbak ng impormasyon. Kasama rito ang paggamit ng marker para
bigyan ng pansin o highlight ang bahaging mahalaga sa binabasa lalo na’t ito’y
sariling pag-aari.
Pagsulat
Kahulugan ng Pagsulat
A.Kahalagahang Panterapyutika
Ang taong may kahinaan sa pagsasalita ay mahilig sumulat paramailabas
lamang ang nasa kalooban may babasa man o wala.Gumagaan ang kanilang
pakiramdam pagkatapos makapagsulat.Para bang naibsan sila ng isang mabigat na
dalahin.
B.Kahalagahang Pansosyal
Sumusulat ang mga tao dahil may namamagitang katahimikan omga bagay na
siyang nagpapalayo sa isang relasyon ngunit likas ngtao ang magkarelasyon. Kung
nasasaktan ka at hindi mo masasabinang tuwiran ang iyong nadarama, isulat mo lang
iyon. Madali angugnayan sa pamamagitan ng pagsulat. Ang isang mamamayangsosyal
ay sandatang panulat ang ginagamit para maipadama angkanyang saloobin tungkol sa
mga pangyayari sa kanyang kapaligiran.
C.Kahalagahang Pang-ekonomiya
Ang tao’y sumusulat dahil kailangan para siya’y mabuhay, samadaling salita
ito’y nagiging kanyang hanapbuhay. Pang-araw-arawna gawain niya ang pagsusulat at
ang paghahanap ng mga dapatisulat, lalo na kapag may hinahabol na deadline.
D.Kahalagahang Pangkasaysayan
Ang panulat ay mahalaga sa pagreserba ng ating kasaysayangpambansa at ang
mga naisasatitik ay nagsisilbing dokumento para samga sumusunod na henerasyon.