Glosariusz SPPW - Rachunkowosc

Robert Patterson
Kompendium terminów
z zakresu rachunkowości
po polsku i angielsku
Compendium of Accounting
in Polish & English
Robert Patterson
po polsku i angielsku
in Polish & English
Tłumaczenie / Translation
Ewa Kieres
Opracowanie typograficzne / Typesetting

Wojciech Stukonis
Rysunki / Cartoons
Piotr Ziółkowski
Projekt graficzny okładki / Cover design

Janusz Fajto
Fotografia na okładce / Photo on the cover

CORBIS
Przygotowanie pliku PDF do wydania elektronicznego / PDF file preparation for this edition
Stämpfli Polska Sp. z o.o.
© Copyright by Robert Patterson

© Copyright for this edition by Ministerstwo Finansów by arrangement with the Swiss-Polish
Cooperation Program – Financial Reporting Technical Assistance Program (FRTAP)
Warszawa 2015
Kompendium terminów z zakresu rachunkowości po polsku i angielsku zostaje udostępnione w serwisie Ministerstwa
Finansów na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0). Licencja
pozwala, m.in., na kopiowanie (drukowanie), zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie
utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Pełny tekst licencji – w brzmieniu, w jakim jest ona wiążąca dla osób korzystających
z niniejszej publikacji – znajduje się pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/legalcode
The electronic publication of Compendium of Accounting in Polish and English is financed by a grant from Switzerland
through the Swiss Contribution to the Enlarged European Union / Elektroniczna publikacja Kompendium terminów
z zakresu rachunkowości po polsku i angielsku została sfinansowana przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu
współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej
Project implementing entity / Instytucja implementująca projekt: The World Bank Centre for Financial Reporting Reform
Projekt: Financial Reporting Technical Assistance Program – Institutional and Regulatory Capacity Building for Corporate
Sector Financial Reporting and Auditing at the National Level financed under The Swiss-Polish Cooperation Program /
Program Pomocy Technicznej w Zakresie Sprawozdawczości Finansowej – Budowa Zdolności Instytucjonalnych i Prawnych
na Poziomie Krajowym w Zakresie Sprawozdawczości Finansowej i Audytu w Sektorze Prywatnym
Jak korzystać z Kompendium
Aktywa finansowe, rozliczanie w rachunkowości

11
P ublikacja elektroniczna Kompendium terminów z zakresu rachunkowości po

polsku i angielsku / Compendium of Accounting in Polish and English składa się
Aktywa
długoterminowe
z dwóch części, polskiej i angielskiej. Każda z nich zawiera hasła w układzie alfabe-
Aktywa
tycznym
długoterminoweoraz, na końcu, ich indeks.
Wartości
niematerialne
i prawne
Inwestycje
długoterminowe
Aktywa trwałe
Każde hasło w języku polskim jest przetłumaczone na język angielski (podstawą

 prawa autorskie
 wartość firmy
 jednostki
zależne
 trwałe aktywa
 rzeczowy
majątek
trwały
do ich sporządzenia były hasła przygotowane w języku angielskim przez Autora). Przy
 wartość marki
finansowe
Avoidable Cost
721
haśle polskim od razu pojawia się jego
Aktywa do zbycia • Assets to be Disposed • Kategoria bilansowa aktywów, które
odpowiednik w języku angielskim i podobnie
w części angielskiej przy haśle angielskim znajduje się jego tłumaczenie na język polski.
właściciel postanowił przy najbliższej okazji sprzedać po wartości likwidacyjnej. Aktywa
takie nie mają już wartości użytkowej; natomiast ich wartość bilansowa staje się wartością
z zasadąHasła w obu wszelkie częściach

niezrealizowane stratyjęzykowych są interaktywne, tj. na przykład najeżdżając
sprzedaży netto (tzn. rynkową ceną sprzedaży pomniejszoną o koszty zbycia). Zgodnie Life Force
ostrożnej wyceny, z tytułu utraty wartości akty-
[Consider auditors] In what other profession is it one’s duty to tell
kursorem
wanych zysków,w części polskiej na tytuł hasła
wów są ujmowane natychmiast jako koszt w rachunku wyników. (Z kolei ujęcie spodzie-
tj. wpływów przekraczających wartość księgową netto, musi czekać doprzetłumaczony
the customer when it’sna wrong?język
What other angielski od razu
profession is enshrined
in our nation’s securities laws to serve no interest but the public’s?
przenosimy się do jego
jest więctłumaczenia w części angielskiej Kompendium.
faktycznej sprzedaży.). Aktywa do zbycia są często nieekonomiczne i stanowią obcią-
żenie dla firmy. Naturalną decyzją pozbycie się ich, niezależnie od ceny – co What other profession so directly holds the key to public confidence
jest powszechną taktyką w przypadku restrukturyzacji. Zobacz także szybka sprzedaż – the life-force of our markets?
i aktywa dostępne do sprzedaży. Arthur Levitt, Chairman American SEC, 1993–2001
Aktywa dostępne do sprzedaży • Available-for-Sale Assets • Kategoria akty-

wów – zazwyczaj aktywów finansowych – które są do sprzedaży po „odpowiedniej” cenie.Authorised Shares/Capital • Kapitał zakładowy (statutowy) • The maximum
W międzyczasie właściciel wykazuje je w bilansie po wartości godziwej, a niezrealizowane number of shares that a company can issue and have outstanding is determined by its
zyski lub straty powstające w każdym okresie obrotowym odnotowywane są na koncie charter or articles of incorporation. Also called nominal capital or registered capital.
kapitału rezerwowego. Sama kategoria aktywów dostępnych do sprzedaży jest niejedno- Authorised shares must be disclosed in the financial statements. To increase authorised
znaczna. Każdy składnik aktywów można przecież sprzedać, jeżeli znajdzie się nabywca capital requires a resolution of the annual general meeting. Shareholders are interested in
oferujący atrakcyjną cenę. Aktywa dostępne do sprzedaży są więc raczej odzwiercie- any authorised but unissued shares because of the potential for the dilution of their own-
dleniem zadeklarowanych intencji właściciela. Patrz inwestycje dostępne do sprzedaży ership. Shares that have been issued are known as “outstanding”. Authorised shares are
i aktywa do zbycia. typically greater than outstanding in order to give the company flexibility to issue more
shares as increased equity is needed.
Aktywa finansowe, rozliczanie w rachunkowości • Financial Assets,
Accounting For • Składnik aktywów finansowych to dowolny instrumentAvailable-for-Sale Assets • Aktywa dostępne do sprzedaży • A category of asset
(np. pożyczka, akcja lub instrument pochodny), który pochodzi z instytucji finansowej – typically a financial asset – that would be sold for the “right” price. However, in the
lub rynku kapitałowego. Tradycyjnie, standardy rachunkowości wprowadzały rozróżnie- meantime, the owner is willing and able to carry the asset at its fair value carrying value
nie na aktywa finansowe przeznaczone do obrotu i utrzymywane do terminu zapadal- with unrealised gains or losses arising in each period flowing through a capital reserve.
ności. Te pierwsze były wyceniane w wartości rynkowej, podczas gdy te drugie w cenie There is admittedly some ambiguity in the classification. Arguably, an opportunistic
zakupu nie przekraczającej wartości zaktualizowanej (po utracie wartości). Coraz szersze owner would sell any asset if offered a sufficiently attractive price. Available for sale assets
zastosowanie instrumentów pochodnych (określonego rodzaju aktywów finansowych) are based in the owner’s declared intention. Compare to available-for-sale investments and
dało podstawy do zastrzeżeń, ponieważ wartość księgowa kontraktów mogła ukry- contrast to assets to be disposed.
wać ogromne niezrealizowane straty. Po kilku niepokojących skandalach księgowych,
Available-for-Sale Investments • Inwestycje dostępne do sprzedaży • A bal-
ance sheet classification of investments in less than 20% of another company’s common
shares. Such an asset is not necessarily traded (in which case it would be valued on the
basis of mark-to-market). Nor is it significant enough to warrant consolidation. Therefore
it will be carried at the lower of cost or impaired value.
Avoidable Cost • Koszt do uniknięcia • A cost that could be not incurred if manage-
ment chooses. Typically associated with a relevant cost or variable cost and contrasted to a
sunk or committed cost. Contrast to controllable cost.
Indeks

11
Aktywa
długoterminowe
Aktywa Wartości
Inwestycje
długoterminowe niematerialne
długoterminowe
Aktywa trwałe
ACCA ▶ Stowarzyszenie Dyplomowanych Aktywa z tytułu odroczonego podatku i prawne
Biegłych Rewidentów 7 dochodowego 16  prawa autorskie  jednostki  rzeczowy

 wartość firmy zależne majątek
trwały
Akcje i udziały w innych jednostkach, Aktywa zamrożone 17  wartość marki  trwałe aktywa
finansowe
rozliczanie w rachunkowości 7 Aktywny rynek 17
Indeksy haseł (pojęć)

Akcje własne 8 znajdujące
Aktywowane koszty zwiększeniasię na końcu każdej części językowej Kompen-
zdolności
produkcyjnych 17 Aktywa do zbycia • Assets to be Disposed • Kategoria bilansowa aktywów, które
dium
Akcje wyemitowane/subskrybowane 8
są również interaktywne.
Aktualizacja wyceny aktywów trwałych 8 AktywowanieZnajdując
(kapitalizowanie) czy dane
właściciel hasło
postanowił
zaliczanie (pojęcie)
przy najbliższej w indeksie
okazji sprzedać i najeżdżając
po wartości likwidacyjnej. Aktywa
na niezyski/straty
Aktuarialne kursorem,(przy wycenieod razu jesteśmy przenoszeni
wydatków w koszty 17
do treści hasła (pojęcia) w Kompen-
sprzedaży netto (tzn. rynkową ceną sprzedaży pomniejszoną o koszty zbycia). Zgodnie
Aktywowanie kosztów efektywnychz zasadą ostrożnej wyceny, wszelkie niezrealizowane straty z tytułu utraty wartości akty-
zobowiązań z tytułu świadczeń
dium w odpowiedniej
emerytalnych) 9 części językowej.
poszukiwań
zasobów naturalnych
wanych zysków, tj. wpływów przekraczających wartość księgową netto, musi czekać do
Aktywa (w rachunkowości) 9 faktycznej sprzedaży.). Aktywa do zbycia są często nieekonomiczne i stanowią obcią-
(w firmach eksploatujących zasoby
żenie dla firmy. Naturalną decyzją jest więc pozbycie się ich, niezależnie od ceny – co
Aktywa długoterminowe 10 naturalne) 18
jest powszechną taktyką w przypadku restrukturyzacji. Zobacz także szybka sprzedaż
Aktywa do zbycia 11 Aktywowanie pełnych kosztów poszukiwań
i aktywa dostępne do sprzedaży.
Aktywa dostępne do sprzedaży 11 zasobów (w eksploatacji zasobów
•
Aktywa dostępne do sprzedaży Available-for-Sale Assets Kategoria akty- •
Aktywa finansowe, rozliczanie naturalnych) 19 wów – zazwyczaj aktywów finansowych – które są do sprzedaży po „odpowiedniej” cenie.
w rachunkowości 11 Alokacja a rozliczanie kosztów 19W międzyczasie właściciel wykazuje je w bilansie po wartości godziwej, a niezrealizowane
zyski lub straty powstające w każdym okresie obrotowym odnotowywane są na koncie
Aktywa nieobrotowe przeznaczone Alokacja kosztów 19
kapitału rezerwowego. Sama kategoria aktywów dostępnych do sprzedaży jest niejedno-
do sprzedaży 13 Alokacja zasobów (a wyniki księgowe) 19 Każdy składnik aktywów można przecież sprzedać, jeżeli znajdzie się nabywca
znaczna.
Aktywa obrotowe 13 Alternatywny podatek minimalny oferujący
21 atrakcyjną cenę. Aktywa dostępne do sprzedaży są więc raczej odzwiercie-
dleniem zadeklarowanych intencji właściciela. Patrz inwestycje dostępne do sprzedaży
Aktywa trwałe 13 Amerykańska Rada Standardów i aktywa do zbycia.
Aktywa warunkowe 15 Rachunkowości Finansowej 21
Amerykański Urząd Skarbowy 21
Aktywa wyczerpujące się 15 Accounting For • Składnik aktywów finansowych to dowolny instrument
Aktywa wymienne (jednorodne) 16 Amortyzacja 22 (np. pożyczka, akcja lub instrument pochodny), który pochodzi z instytucji finansowej
Niniejsze
Aktywa wywłaszczone 16 Kompendium stanowi jedną z trzech publikacji udostępnianych Czy-
lub rynku kapitałowego. Tradycyjnie, standardy rachunkowości wprowadzały rozróżnie-
nie na aktywa finansowe przeznaczone do obrotu i utrzymywane do terminu zapadal-
telnikowi w formie elektronicznego pliku PDF z interaktywną funkcjonalnością ności. Te pierwsze były wyceniane w wartości rynkowej, podczas gdy te drugie w cenie
zakupu nie przekraczającej wartości zaktualizowanej (po utracie wartości). Coraz szersze
obejmujących rachunkowość, finanse i bankowość. Wcześniej wszystkie trzy publi- zastosowanie instrumentów pochodnych (określonego rodzaju aktywów finansowych)
dało podstawy do zastrzeżeń, ponieważ wartość księgowa kontraktów mogła ukry-
kacje były wydane w różnych latach przez różnych wydawców w wersji drukowanej. wać ogromne niezrealizowane straty. Po kilku niepokojących skandalach księgowych,
W hasłach niektóre kluczowe słowa i pojęcia posiadają odsyłacze (zapisane kursywą,

bez funkcjonalności interaktywnej) do innych haseł znajdujących się albo w niniej-
szym Kompendium, albo w dwóch pozostałych.
po polsku
A
ACCA ▶ Stowarzyszenie Dyplomowanych Biegłych Rewidentów.
Akcje i udziały w innych jednostkach, rozliczanie w rachunkowo-
ści • Share Ownership, Accounting for • Ujmowanie inwestycji w innych
jednostkach uzależnione jest od rodzaju i zakresu posiadanego w ich kapitale udziału.
Jeżeli udział ten jest znaczny, spółka będąca przedmiotem inwestycji jest konsolido-
wana w bilansie właściciela zgodnie z logiką, że właściciel posiada wówczas albo bez-
pośrednią kontrolę, albo znaczący udział mniejszościowy pozwalający na aktywne
uczestnictwo w zarządzaniu.
Udziałowiec
(Akcjonariusz)
Jednostka Jednostka
zależna stowarzyszona Inwestycja
Akcje i udziały Kontrola Znaczący

wpływ
Inwestycja
w innych (50%+)
(20–50%)
(0–20%)
jednostkach, Metoda Metoda praw Koszt

rozliczanie liniowa własności historyczny
LOCOM
Wartość
?
Konsolidacja godziwa
w księgach
właściciela
po koszcie
= Inwestycja długoterminowa
nabycia = Inwestycja krótkoterminowa
= Akcje przeznaczone do obrotu

8 Akcje własne
Jeżeli jednostka dominująca posiada kontrolę nad jednostką zależną, konsolidacji doko-
nuje się metodą „pozycja po pozycji”, w celu lepszego odzwierciedlenia ekonomicznej
istoty takiego połączenia. Jeżeli przedmiot inwestycji ma status jednostki stowarzyszo-
nej (co ma miejsce typowo w przypadku posiadania 20–50% udziałów), konsolidacji
dokonuje się metodą praw własności. Posiadanie udziału poniżej 20% oznacza, że inwe-
stor nie bierze aktywnego udziału w zarządzaniu. Tradycyjnie w takim przypadku
posiadane przez niego udziały/akcje wykazywane były albo po koszcie historycznym
(w przypadku inwestycji długoterminowych), albo po koszcie nie przekraczającym warto-
ści rynkowej (w przypadku inwestycji krótkoterminowych). Międzynarodowe standardy
rachunkowości opowiadają się obecnie za wykazywaniem takich inwestycji w wartości
godziwej. Patrz również nabycie przedsiębiorstwa, rozliczanie w rachunkowości.
Akcje własne • Treasury Shares (USA) • Own Shares (UK) • Akcje zwykłe
spółki akcyjnej wchodzące w skład kapitału zakładowego (statutowego), lecz nie będące
w obiegu (tj. w posiadaniu zewnętrznych inwestorów). Istnienie tego rodzaju akcji może
być uzasadnione dwoma powodami:
1. Jednostka celowo zatwierdza większy kapitał zakładowy niż jest to w danym

momencie potrzebne – aby w przyszłości uniknąć czasochłonnych formalności
związanych z uzyskaniem zgody akcjonariuszy na emisję nowych akcji.
2. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo skupuje własne akcje w otwartym obrocie gieł-
dowym (by np. spożytkować nadmiar środków pieniężnych przy braku korzystniej-
szych inwestycji, lub w ramach próby zwiększenia ceny akcji na giełdzie), odkupione
akcje zostają wycofane z obrotu i złożone w „skarbcu”.
Akcje własne niosą ze sobą potencjalne niebezpieczeństwo rozcieńczenia własności

dotychczasowych akcjonariuszy w przypadku ich ponownej emisji.
Akcje wyemitowane/subskrybowane • Issued Capital Stock/Subscribed

Shares • Akcje, które spółka akcyjna sprzedała inwestorom. Zgromadzony w wyniku
takiej sprzedaży kapitał wykazywany jest w bilansie jako suma wartości nominalnej akcji
i nadwyżki ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej. Akcjonariusze są zbio-
rowym właścicielem wartości netto (kapitału) przedsiębiorstwa i przysługuje im prawo do
dywidendy. Ilość wyemitowanych akcji jest istotna przy obliczaniu zysku na jedną akcję,
a także przy ocenie ich wartości w oparciu o giełdowy wskaźnik cena/zysk. Łączną ilość
akcji pozostających w rękach inwestorów określa się jako akcje w obiegu. Przedsiębiorstwo
może podwyższyć swój kapitał w drodze emisji nowych akcji, co jednak prowadzi do roz-
cieńczenia kapitału. Liczba wyemitowanych akcji może również ulec zmniejszeniu, jeżeli
przedsiębiorstwo wykupi je z rynku i umorzy. Porównaj z kapitałem zatwierdzonym.
Aktualizacja wyceny aktywów trwałych • Revaluation (of Fixed Assets) •

Stosowana w rachunkowości metoda, odbiegająca od zasady kosztu historycznego, która
ma na celu wykazanie przyrostu wartości środków trwałych – szczególnie nieruchomości.
Przyrost taki może być rezultatem utrzymującej się przez dłuższy czas inflacji lub zysków
kapitałowych wynikających ze wzrostu wartości rynkowej aktywów. Niezrealizowany zysk
Aktywa (w rachunkowości)
9
z tego tytułu jest przenoszony do pozycji „kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny”, co

sygnalizuje, że wzrost wartości netto aktywów trwałych nie wynika z normalnej działalno-
ści operacyjnej. Aktualizacja wyceny aktywów trwałych jest sytuacją odwrotną w stosunku
do utraty wartości przez aktywa. Choć bywa ona uzasadniona (a czasem wymagana przez
standardy rachunkowości) w warunkach inflacji, może stanowić jeden ze sposobów znie-
kształcania obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa (patrz upiększanie wyników). Biegli
rewidenci wymagają więc korzystania z uznanych metod wyceny dokonywanych przez nie-
zależnych rzeczoznawców majątkowych i wyszczególniania ich w informacji dodatkowej.
Patrz również rachunkowość oparta na wartości godziwej i wartość odtworzenia.
Aktuarialne zyski/straty (przy wycenie zobowiązań z tytułu świad-

czeń emerytalnych) • Actuarial Gains/Losses (Pension Plans) •
Niezrealizowane zyski/straty powstające w wartości zobowiązań emerytalnych
w wyniku: 1) zmian w dotyczących przyszłości założeniach aktuarialnych, i/lub 2) korekt
odzwierciedlających przeszłe doświadczenia (wynikające ze zmian w spodziewanej rota-
cji pracowników, inflacji itp.). Źródłosłów: z łacińskiego „actuarius” – ‘księgowy’ i „actus”
– ‘zdarzenie’; obecne znaczenie z XIX wieku. Zobacz także dochód z emerytury.
Aktywa (w rachunkowości) • Assets (Accounting) • Figurujące w bilansie przed-

siębiorstwa środki posiadające wartość ekonomiczną. Termin aktywa spokrewniony jest
z francuskim słowem „assez” oznaczającym ‘dosyć’ (w znaczeniu „wystarczająco”). Choć
idea zasobów ekonomicznych przedsiębiorstwa jest sama w sobie zrozumiała, definicja
aktywów w ujęciu księgowym jest nieco bardziej skomplikowana. Zasada kosztu histo-
rycznego narzuca nam trzy zasadnicze kryteria:
◆◆ Aktywa mają zapewniać przedsiębiorstwu przyszłe korzyści ekonomiczne

◆◆ Aktywa muszą być własnością przedsiębiorstwa lub znajdować się pod jego kontrolą
◆◆ Posiadanie aktywów musi być wynikiem dokonanej transakcji lub zdarzenia gospo-
darczego.
Patrząc na powyższe kryteria możemy zauważyć, że ograniczają one możliwości uzna-

nia niektórych zasobów ekonomicznych za aktywa księgowe. Idea „przyszłych korzy-
ści ekonomicznych” często wymaga subiektywnego osądu dotyczącego przyszłości.
Warunek prawnego posiadania oznacza, że wiele rzeczy wartościowych dla przed-
siębiorstwa – jak reputacja, czy pracownicy – nie może zostać uznanych za aktywa.
Również warunek nabycia w wyniku określonego zdarzenia gospodarczego uniemoż-
liwia uznanie pewnych aktywów, jak np. wewnętrznie wypracowana wartość firmy.
Aktywa podzielić można na dwie podstawowe kategorie:
1. aktywa obrotowe, takie jak zapasy i należności, które w wyniku konwersji aktywów lub
cyklu operacyjnego zamienią się w środki pieniężne w ciągu jednego roku;
2. aktywa trwałe, które – dostarczając zdolności produkcyjnych lub umożliwiając
świadczenie usług – są źródłem gotówki w długim (przekraczającym rok) okresie,
ponieważ dzięki nim funkcjonuje proces sprzedaży. Aktywa trwałe dzielą się na rze-
czowe aktywa trwałe oraz wartości niematerialne i prawne.
10 Aktywa długoterminowe
Chociaż samo istnienie aktywów może być dyskusyjne (np. „czy zapasy są nadal
w magazynie?” lub „czy istnieje bezsporny tytuł własności do nieruchomości?”), znacz-
nie bardziej istotna jest kwestia wartości majątku. Ponieważ wartość – jak uroda – jest
kwestią subiektywnej oceny, istnieją rozmaite miary wartości majątku:
◆◆ wartość księgowa netto (czyli koszt historyczny pomniejszony o umorzenie) w przy-

padku przedsiębiorstwa o zapewnionej kontynuacji działalności;
◆◆ wartość bieżąca netto, obliczana na podstawie zdyskontowanych przyszłych przepły-
wów pieniężnych, czyli wartości ekonomicznej;
◆◆ wartość odtworzeniowa, czyli aktualny koszt nabycia danego składnika majątku
(przydatna w warunkach inflacyjnych);
◆◆ wartość rynkowa wynikająca ze sprzedaży na warunkach rynkowych;
◆◆ wartość sprzedaży netto (wartość likwidacyjna), przyjmowana w przypadku przymu-
sowej likwidacji przedsiębiorstwa, które jest niezdolne do kontynuacji działalności.
Bilans
Aktywa Zobowiązania
bieżące krótkoterminowe
✱
Zadłużenie
długoterminowe
Składniki majątku o
Aktywa „wartości” opartej na
(po koszcie koszcie nabycia Aktywa
historycznym) trwałe Kapitał
✱✱ własny
✱ Wykazywane po koszcie nie przekraczającym wartości sprzedaży netto

✱✱ Po uwzględnieniu umorzenia i ewentualnej utraty wartości
Wycena aktywów jest w znacznej mierze uzależniona od podejścia przyjętego przez

danego użytkownika. Inwestorzy zainteresowani są każdą rzeczą mogącą przynieść
przyszłe korzyści ekonomiczne. Z kolei banki – które przede wszystkim interesuje
spłata kredytu – zazwyczaj dokonują wyceny na podstawie przyszłych wpływów środ-
ków pieniężnych lub (w przypadkach pesymistycznych) na podstawie wartości sprze-
daży netto ustanowionego zabezpieczenia.
Aktywa długoterminowe • Long Lived/Term Assets • Bardzo szeroka katego-

ria, obejmująca wszelkie aktywa bilansowe o długim okresie użytkowania. Należą do niej
środki trwałe, takie jak rzeczowe aktywa trwałe, finansowe aktywa trwałe oraz wartości
niematerialne i prawne.
11
Aktywa
długoterminowe
Aktywa Wartości Inwestycje

długoterminowe niematerialne długoterminowe
Aktywa trwałe
i prawne
 prawa autorskie  jednostki  rzeczowy
 wartość firmy zależne majątek
 trwałe aktywa trwały
 wartość marki
finansowe
Aktywa do zbycia • Assets to be Disposed • Kategoria bilansowa aktywów, które

właściciel postanowił przy najbliższej okazji sprzedać po wartości likwidacyjnej. Aktywa
sprzedaży netto (tzn. rynkową ceną sprzedaży pomniejszoną o koszty zbycia). Zgodnie
z zasadą ostrożnej wyceny, wszelkie niezrealizowane straty z tytułu utraty wartości akty-
wanych zysków, tj. wpływów przekraczających wartość księgową netto, musi czekać do
faktycznej sprzedaży.). Aktywa do zbycia są często nieekonomiczne i stanowią obcią-
żenie dla firmy. Naturalną decyzją jest więc pozbycie się ich, niezależnie od ceny – co
jest powszechną taktyką w przypadku restrukturyzacji. Zobacz także szybka sprzedaż
i aktywa dostępne do sprzedaży.
Aktywa dostępne do sprzedaży • Available-for-Sale Assets • Kategoria akty-

wów – zazwyczaj aktywów finansowych – które są do sprzedaży po „odpowiedniej” cenie.
W międzyczasie właściciel wykazuje je w bilansie po wartości godziwej, a niezrealizowane
zyski lub straty powstające w każdym okresie obrotowym odnotowywane są na koncie
kapitału rezerwowego. Sama kategoria aktywów dostępnych do sprzedaży jest niejedno-
znaczna. Każdy składnik aktywów można przecież sprzedać, jeżeli znajdzie się nabywca
oferujący atrakcyjną cenę. Aktywa dostępne do sprzedaży są więc raczej odzwiercie-
dleniem zadeklarowanych intencji właściciela. Patrz inwestycje dostępne do sprzedaży
i aktywa do zbycia.

Accounting For • Składnik aktywów finansowych to dowolny instrument
(np. pożyczka, akcja lub instrument pochodny), który pochodzi z instytucji finansowej
lub rynku kapitałowego. Tradycyjnie, standardy rachunkowości wprowadzały rozróżnie-
nie na aktywa finansowe przeznaczone do obrotu i utrzymywane do terminu zapadal-
ności. Te pierwsze były wyceniane w wartości rynkowej, podczas gdy te drugie w cenie
zakupu nie przekraczającej wartości zaktualizowanej (po utracie wartości). Coraz szersze
zastosowanie instrumentów pochodnych (określonego rodzaju aktywów finansowych)
dało podstawy do zastrzeżeń, ponieważ wartość księgowa kontraktów mogła ukry-
wać ogromne niezrealizowane straty. Po kilku niepokojących skandalach księgowych,
12 Aktywa finansowe, rozliczanie w rachunkowości
organy regulacyjne zaczęły skłaniać się ku bardziej ostrożnym standardom rachunko-

wości. W związku z tym, od 2005 międzynarodowe standardy rachunkowości wyma-
gają, by wszystkie aktywa finansowe wyceniane były do wartości rynkowej bez względu
na uzasadnienie ich posiadania. Niezrealizowane zyski i straty są następnie wykazywane
w rachunku zysków i strat lub, jeśli składnik aktywów finansowych stanowi element fak-
tycznej transakcji zabezpieczającej, zyski/straty ujmuje się bezpośrednio w kapitale wła-
snym. W ten sposób instrumenty pochodne utraciły swój potencjał do nieprzyjemnego
„zaskakiwania” użytkowników sprawozdań finansowych. Takie ujęcie księgowe budzi
jednak kontrowersje. Ponieważ niezrealizowane zyski lub straty ujmuje się mimo zacho-
wania instrumentu finansowego do terminu zapadalności (gdy następuje ostateczna eli-
minacja wszystkich zysków lub strat), powstaje nieistniejąca wcześniej niestabilność.
Niezrealizowane zyski lub straty – przynajmniej w przypadku zabezpieczeń – ukryte
zostaną w kapitale własnym (a nie wpłyną na zysk). Poza tym pozostaje inna kontro-
wersja dotycząca przedsiębiorstw takich jak banki, które posiadają istotne kwoty akty-
wów finansowych w formie instrumentów pochodnych zabezpieczających pozycje bilan-
sowe wykazywane po koszcie historycznym. Podczas gdy zakwalifikowanie do ujęcia
jako zabezpieczenie umożliwia ukrycie zmienności bezpośrednio w kapitale własnym,
akcjonariusze i organy regulacyjne (patrz adekwatność kapitałowa) wciąż mają podstawy
do niepokoju. Jednym z rozwiązań tej sytuacji byłoby wykazywanie wszystkich pozycji
w wartości rynkowej (patrz rachunkowość oparta na wartości godziwej). Inwestorzy mogą
jednak wykazywać niechętne nastawienie do tego rozwiązania ze względu na nieunik-
nioną niemiarodajność szacunków wartości godziwych wielu aktywów i zobowiązań
instytucji finansowych. Dla takich przedsiębiorstw, MSSF można uznać za „półśrodek”
dający mniej atrakcyjne rezultaty.
Typ
Instr. poch. Wartość

godziwa
Trans. zab.
Aktywa finansowe:
Aktualizacja
wyceny
do wartości
rynkowej
? Rozl. trans.
zabezp.
„Pozycja
zabezpie-
czana”
Transakcje Typ
zabezpieczające
Niezrealizowane
= Przepływ
środków
różnice z wyceny Kryteria: pieniężnych
rynkowej
 Dokumentacja
 Kompensacja pozycji
Spekulacja  Wysoka efektywność
Rachunek  Bieżące kontrole
zysków i strat
Aktywa trwałe
13
Kapitał Zysk
własny netto
ABN-Ambro 14 0
Szacunkowy
wpływ
Aktywa finansowe: MSR 32/39
Barclays 4 -34
wpływ wyceny do na wyniki BBVA 12 -7

roku 2003
wartości godziwej wybranych HSBC 3 -18
Zmiana w stosunku do banków ING 28 4
wartości rzeczywistej [%] europejskich
Lloyds TSB 1 4
Royal Bank of Scotland 1 7
Źródło: Morgan Stanley/„The Economist", 21 października 2004
Aktywa nieobrotowe przeznaczone do sprzedaży • Non-current Assets

Held for Sale • Oddzielna kategoria bilansowa obejmująca aktywa trwałe, które
spółka zamierza zbyć w drodze sprzedaży na rzecz strony trzeciej. Aktywa te powinny
być wykazywane albo w wartości księgowej netto opartej na koszcie historycznym, albo
w wartości godziwej (tj. spodziewanej cenie sprzedaży), w zależności która z tych wartości
jest niższa, minus koszty dokonania sprzedaży.
Aktywa obrotowe • Current Assets • Aktywa płynne, które w ciągu jednego roku
zamienią się w środki pieniężne. Obejmują one środki pieniężne, papiery wartościowe
(przeznaczone do obrotu)*, należności, zapasy i czynne rozliczenia międzyokresowe kosz-
tów. Patrz również zobowiązania krótkoterminowe, wskaźnik płynności I, cykl operacyjny
i kapitał obrotowy.
Bilans
Zamieniają się na Zobowiązania

gotówkę w ciągu Aktywa krótkoterminowe
jednego roku =  obrotowe
Zadłużenia
długoterminowe
Aktywa obrotowe
Aktywa
trwałe Kapitał
własny
Środki pieniężne + papiery wartościowe

 = przeznaczone do obrotu + należności + zapasy
+ czynne rozliczenia międzyokresowe
Aktywa trwałe • Fixed Assets • Bilansowa kategoria aktywów będących relatyw-

nie trwałymi składnikami majątku przedsiębiorstwa. Aby zakwalifikować się do tej
* Chodzi o papiery wartościowe, które są dostępne do sprzedaży w krótkim okresie – jednego roku.
14 Aktywa trwałe
kategorii, aktywa muszą pozostawać w przedsiębiorstwie przez ponad rok – w odróżnie-

niu od aktywów obrotowych (czyli składników kapitału obrotowego), będących w obrocie
w ramach cyklu operacyjnego. Aktywa trwałe przedstawiają dla przedsiębiorstwa war-
tość użytkową w dłuższym okresie, ponieważ dostarczają mocy produkcyjnych lub zdol-
ności do świadczenia usług. Można wśród nich wyróżnić dalsze podkategorie: rzeczowe
aktywa trwałe, wartości niematerialne i prawne, oraz finansowe aktywa trwałe.
Rzeczowe aktywa trwałe:
◆◆ urządzenia produkcyjne
◆◆ sprzęt komputerowy
◆◆ środki transportu
◆◆ budynki i inne nieruchomości
◆◆ nieruchomości, urządzenia i wyposażenie techniczne (property, plant and equipment –
nazwa stosowana w USA)
◆◆ prawa własności do zasobów naturalnych.
Zmniejszanie się wartości rzeczowych aktywów trwałych, wynikające ze stopniowego
zużycia w eksploatacji, wykazywane jest jako koszt w postaci amortyzacji (lub jako koszt
wyczerpywania się zasobów – w przypadku zasobów naturalnych). Rzeczowe aktywa
trwałe mogą zawierać w sobie także pewne wartości niematerialne – za przykład mogą
tu posłużyć skapitalizowane odsetki, lub rozliczane w rachunku kosztów pełnych poten-
cjalne złoża zasobów naturalnych, które po zbadaniu okazały się puste.
Wartości niematerialne i prawne:
◆◆ oprogramowanie komputerowe
◆◆ rozliczane w czasie koszty rozpoczęcia lub rozszerzenia działalności – o ile zezwalają
na to obowiązujące standardy rachunkowości
◆◆ kwalifikujące się koszty prac rozwojowych
◆◆ nabyte licencje, marki, patenty i prawa autorskie
◆◆ wartość firmy.
Według większości standardów rachunkowości, wartości niematerialne i prawne
wytworzone przez przedsiębiorstwo (w odróżnieniu od nabytych w transakcjach ryn-
kowych) muszą spełnić określone wymogi, aby można je było aktywować w bilansie.
Przykładowo, nie wszystkie koszty prac badawczych i rozwojowych uznaje się za posia-
dające trwałą wartość (patrz MSR 38). Zmniejszającą się wartość wartości niematerial-
nych i prawnych odzwierciedla się przede wszystkim przy pomocy amortyzacji. Choć
okres amortyzacji jest tu trudniejszy do określenia niż w przypadku aktywów rze-
czowych, większość standardów rachunkowości zakłada, że wartości niematerialne
i prawne będą wykorzystywane przez czas ograniczony.
Inwestycje długoterminowe:
◆◆ akcje/udziały w jednostkach zależnych

◆◆ udziały we wspólnych przedsięwzięciach.
Aktywa wyczerpujące się
15
Ta kategoria aktywów trwałych obejmuje zwykle udziały w kapitale własnym innych jed-
nostek, rozliczane metodą praw własności lub metodą kosztową (z wyjątkiem udziałów
przeznaczonych do obrotu lub odsprzedaży – patrz MSR 39 oraz FAS 133 i 115). Ponieważ
aktywa trwałe nie są przeznaczone na sprzedaż, ich wartość godziwa nie jest szczególnie
istotna. Zgodnie z zasadą kosztu historycznego, dopóki kontynuacja działalności pozo-
staje niezagrożona, aktywa trwałe figurują w księgach według wartości księgowej netto.
W innych przypadkach, aktywa trwałe wyceniane są według wartości sprzedaży netto
lub wartości likwidacyjnej, zazwyczaj ze znacznym dyskontem w przypadku aktywów
o specjalistycznym przeznaczeniu. Obecnie obserwuje się ogólny trend do wyceny akty-
wów trwałych według wartości godziwej, szczególnie jeżeli ich wartość godziwa wzrosła
w sposób istotny i trwały. Przykładowo, MSR 40 (wprowadzony w życie 1 stycznia 2001)
zezwala na wykazywanie nieruchomości przeznaczonych do osiągania zysków z tytułu
wzrostu wartości lub dzierżawy według wartości godziwej lub kosztu (w tym ostatnim
przypadku, wartość godziwą należy ujawnić w informacji dodatkowej).
Bilans
obrotowe
Aktywa trwałe
Trwałe Kapitał
Aktywa własny
składniki trwałe
majątku
Aktywa warunkowe • Contingent Assets • Potencjalne składniki aktywów mogące

wyniknąć ze zrealizowanych transakcji gospodarczych, pod warunkiem spełnienia
określonych przesłanek nie będących w pełni pod kontrolą spółki. Przykładem może
być umowa sprzedaży przedsiębiorstwa przewidująca część zapłaty jako procent zysku
– faktyczne wpływy z takiej umowy zależeć będą od przyszłej rentowności sprzedanego
przedsiębiorstwa. Aktywa warunkowe pociągają za sobą kwestię ujmowania przychodu
– nie możemy bowiem „dzielić skóry na niedźwiedziu”. Międzynarodowe standardy
rachunkowości (MSR 37) oraz zasada ostrożnej wyceny nie zezwalają na uznawanie akty-
wów warunkowych do momentu, gdy ich realizacja stanie się praktycznie pewna. Do
tego czasu ich istnienie i charakter powinno się ujawniać w informacji dodatkowej. Patrz
również zobowiązania warunkowe.
Aktywa wyczerpujące się • Wasting Assets • Nieodnawialne zasoby naturalne

(np. złoża węglowodorów), których wielkość maleje wraz z upływem czasu oraz wydoby-
ciem i wykorzystaniem w procesie produkcji. W rachunkowości malejącą wartość ekono-
miczną tych aktywów odzwierciedla się przez rozliczanie wyczerpywania zasobów natu-
ralnych.
16 Aktywa wymienne (jednorodne)
Aktywa wymienne (jednorodne) • Fungibles • Aktywa, które mogą zostać

wymienione na inne o takiej samej wartości. Do kategorii tej przykładowo należą środki
pieniężne i papiery wartościowe na okaziciela. W rachunkowości aktywa wymienne
mogą być przedstawiane w postaci zagregowanej, bez konieczności prowadzenia odręb-
nej ewidencji dla każdego ich rodzaju. Z kolei w dziedzinie finansów określenie „emisja
wymienna” oznacza obligację wyemitowaną na takich samych warunkach jak obligacja
poprzedniej emisji. Choć stopy zwrotu takich obligacji mogą się różnić, stosowanie jed-
nego rodzaju instrumentu pomaga w zwiększeniu jego płynności i głębokości rynku.
Aktywa wywłaszczone • Expropriated Assets • Aktywa prywatne, które zostały

przejęte przez władze publiczne w celu realizacji publicznych celów, takich jak budowa
powszechnie dostępnej infrastruktury lub nacjonalizacja. Zakładając, że władze chcą
szanować prawa własności, powinny one zaoferować w zamian uczciwe wynagrodze-
nie, co z kolei wiąże się z kwestią wyceny aktywów i rachunkowością opartą na wartości
godziwej. Kwestie te nie mają znaczenia, jeżeli wywłaszczenie nie ma charakteru spra-
wiedliwej wymiany, lecz „zalegalizowanej kradzieży dokonanej przez państwo” – któ-
rej ofiarą padają czasem inwestorzy zagraniczni w pozbawionych skrupułów reżimach
(patrz ryzyko polityczne).
Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego • Deferred Tax

Assets • Kwoty pomniejszające przyszły podatek dochodowy. Ich źródła to:
◆◆ Ujemne różnice przejściowe
◆◆ Przenoszenie niewykorzystanych strat podatkowych na przyszłe okresy
◆◆ Przenoszenie nie wykorzystanych ulg podatkowych na przyszłe okresy.
Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego to wartości niematerialne
i prawne, których wartość zależy od zdolności spółki do osiągnięcia w przyszłości
wystarczająco dużego dochodu do opodatkowania, aby możliwe stało się skorzystanie
z oszczędności podatkowych.
Aktywowanie (kapitalizowanie) czy zaliczanie wydatków w koszty
17
Aktywa zamrożone • Frozen Assets • Aktywa, które nie mogą być wykorzystane i są
niedostępne dla ich właściciela. Lokaty bankowe mogą być często zamrożone na skutek
wykonania uprawnień przez władze. Ujęcie księgowe tych aktywów obejmuje ujawnienie
ich statusu i potencjalnie ich odpis w koszty. Patrz również konto zablokowane.
Aktywny rynek • Active Market • Rynek, na którym swobodnie działający kupujący

i sprzedających utrzymują powszechnie dostępną cenę odzwierciedlającą równowagę
między popytem a podażą standardowego produktu. Rynki są „aktywne” w różnym
stopniu. Do najbardziej aktywnych należą rynki towarów masowych, np. ropa naftowa,
pszenica lub złoto. Mniejszą aktywnością odznacza się np. rynek nieruchomości miesz-
kaniowych. W zależności od głębokości i płynności rynku, cena rynkowa może być rze-
telną miarą wartości rynkowej. Istnienie aktywnego rynku stanowi realną alternatywę
dla stosowania kosztu historycznego jako wartości księgowej, ponieważ zawsze można
znaleźć obiektywną i sprawdzalną cenę.
Aktywowane koszty zwiększenia zdolności produkcyjnych • Own Work

•
Capitalised Poniesione w celu zwiększenia zdolności produkcyjnych koszty, które
są aktywowane (kapitalizowane) w aktywach trwałych (patrz nakłady na środki trwałe)
i podlegają amortyzacji.
Aktywowanie (kapitalizowanie) czy zaliczanie wydatków w koszty •

•
Capitalise-versus-Expense Decision Rozstrzygnięcie, czy dany wydatek powi-
nien zostać zakwalifikowany do aktywów (jeżeli mają się z nim wiązać przyszłe korzy-
ści), czy zaliczony w poczet kosztów danego okresu (jeżeli jego wartość została całko-
wicie wykorzystana). W przypadku aktywów rzeczowych, nakłady inwestycyjne raczej
nie wzbudzają wątpliwości: stanowią pozycję bilansową, podlegającą amortyzacji w cza-
sie. Z kolei wartości niematerialne i prawne to przypadki mniej klarowne. Choć stosuje
się w stosunku do nich te same kryteria inwestycyjne, trudno jest w sposób wymierny
18 Aktywowanie kosztów efektywnych poszukiwań zasobów naturalnych
określić płynące z nich korzyści, gospodarczo uzasadniony okres używania i wartość

rynkową. Typowe przykłady wartości niematerialnych i prawnych obejmują:
◆◆ koszty prac rozwojowych

◆◆ patenty i prawa autorskie
◆◆ prawa z tytułu koncesji i użytkowania licencji
◆◆ marki i znaki towarowe
◆◆ koszty reklamy
◆◆ koszty rozpoczęcia działalności (uzyskanie zezwoleń, opłaty sądowe itp.)
◆◆ odsetki płacone od nie zakończonych inwestycji
◆◆ wartość firmy.
Standardy rachunkowości, bazujące na zasadzie ostrożnej wyceny, generalnie skłaniają
się ku zaliczaniu tego rodzaju wydatków w koszty okresu. Podejście takie przyjmuje się
przede wszystkim ze względu na użytkowników sprawozdań finansowych. Wierzyciele
na przykład zwykle odnoszą się do wartości niematerialnych i prawnych nieufnie,
ponieważ nie da się ich upłynnić, a ich wartość uzależniona jest od możliwości konty-
nuacji działalności w przyszłości. Akcjonariusze mogą podejrzewać, że subiektywizm
– nieodłącznie związany z wyceną wartości niematerialnych i prawnych – prowadzić
może do zarządzania zyskiem. Niemniej jednak z perspektywy wartości ekonomicznej,
wartości niematerialne i prawne przedstawiać mogą znaczącą wartość (która w pew-
nych przedsiębiorstwach może nawet przekraczać wartość aktywów rzeczowych). Za
pewną niekonsekwencję należy uznać fakt, że wiele wartości niematerialnych i praw-
nych można umieścić w bilansie, jeżeli zostały nabyte od osoby trzeciej, a nie wypraco-
wane w ramach działalności przedsiębiorstwa. Jednym z zadań analizy finansowej jest
więc uwzględnienie tego, co zostało przez księgowych wyłączone z bilansu.
Aktywowanie kosztów efektywnych poszukiwań zasobów naturalnych

(w firmach eksploatujących zasoby naturalne) • Successful Efforts
•
(Exploration) Accounting Stosowana w firmach eksploatujących zasoby natu-
ralne zasada rachunkowości, zgodnie z którą pełne koszty nieefektywnych poszukiwań
zasobów naturalnych traktuje się jako koszt obciążający bezpośrednio rachunek zysków
i strat. Jeżeli np. spółka naftowa dokona „suchego odwiertu” (tzn. nie znajdzie rezerw),
odpisze związane z tym wydatki bezpośrednio w koszty. Jedynie w przypadku znalezie-
nia rezerw, których eksploatacja jest opłacalna, koszty poszukiwań są aktywowane i pod-
legają amortyzacji przez okres eksploatacji rezerwy. Aktywowanie kosztów efektywnych
poszukiwań zasobów uznaje się za podejście konserwatywne w porównaniu do podej-
ściem polegającym na aktywowaniu pełnych kosztów poszukiwań zasobów. Ta pierwsza
metoda preferowana jest zwłaszcza przez największych potentatów sektora naftowego,
w przeciwieństwie do firm mniejszych. Kontrowersje związane z nią związane były na
tyle duże, że lobby amerykańskiego sektora naftowo-gazowego przekonało w 1978 roku
Kongres do powstrzymania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd od narzucenia
aktywowania kosztów efektywnych poszukiwań jako preferowanego podejścia księgo-
wego. Obecnie spółki nadal mają wybór pomiędzy tymi dwoma metodami. Zob. wskaź-
nik uzupełniania rezerw zasobów (w firmach eksploatujących zasoby naturalne).
Alokacja zasobów (a wyniki księgowe)
19
Aktywowanie pełnych kosztów poszukiwań zasobów (w eksploatacji

zasobów naturalnych) • Full Cost (Exploration) Accounting • Opcja
zasady rachunkowości dla sektora zajmującego się eksploatacją zasobów naturalnych,
umożliwiająca aktywowanie pełnych kosztów zarówno efektywnych, jak i nieefektyw-
nych poszukiwań zasobów jako składnika aktywów. W związku z tym, nawet jeśli spółka
naftowa wywierci „suchy odwiert” (tj. nie znajdzie żadnych zasobów) poniesione na to
nakłady ujęte zostaną jako składnik aktywów, ponieważ stanowią nieodłączny koszt
ostatecznego znalezienia nowych zasobów. Poza tym, zakładając, że firma może pro-
wadzić poszukiwania w innym miejscu, suchy odwiert ma faktycznie pewną „wartość”,
ponieważ prawdopodobieństwo istnienia zasobów gdzie indziej jest większe (zakłada-
jąc, że założenia geologiczne są prawidłowe). Uznaje się, że aktywowanie pełnych kosz-
tów poszukiwań jest mniej konserwatywnym ujęciem kosztów poszukiwania zasobów,
niż aktywowanie kosztów efektywnych poszukiwań zasobów naturalnych. Wydaje się, że tę
pierwszą metodę preferują producenci ropy naftowej i gazu o krótszym stażu na rynku.
Patrz również wskaźnik uzupełniania rezerw zasobów.
Alokacja a rozliczanie kosztów • Allocation vs. Apportionment • Różnica

znaczeniowa pomiędzy alokacją a rozliczaniem jest subtelna; czasem słów tych używa się
jako synonimów. Koszty są „alokowane” w oparciu o dość oczywiste podstawy – na przy-
kład rachunek za ogrzewanie według powierzchni wydziałów. „Rozliczanie” natomiast
kojarzy się z podziałem na zasadach uczciwości, rozsądku i (w możliwym do ustalenia
zakresie) związku przyczynowego. Rozliczanie (a w przypadku ujmowania kosztów wza-
jemnych – „powtórne rozliczanie”) najczęściej kojarzy się z wydziałami pomocniczymi,
ponieważ ich powiązania z podstawowymi kosztami produkcji są często dość luźne.
Alokacja kosztów • Cost Allocation/Attribution • Klasyfikacja ponoszonych przez

przedsiębiorstwo kosztów przeprowadzana w ramach rachunkowości zarządczej. Decyzje
podejmowane w tym zakresie najczęściej dotyczą kosztów wytworzenia produktów.
Poniesione koszty można albo zaliczyć w poczet kosztów okresu, albo przypisać poszcze-
gólnym produktom i przenosić w czasie jako składnik zapasów. Wykorzystuje się przy
tym rachunek kosztów pełnych lub rachunek kosztów krańcowych. Alokacja kosztów jest
jednym z kilku rodzajów rozliczeń dokonywanych w rachunkowości. Powiązane przy-
kłady obejmują bierne rozliczenia między okresowe kosztów i umorzenie.
Alokacja zasobów (a wyniki księgowe) • Resource Allocation Decisions

(& Accounting) • Rozplanowanie podziału zasobów przedsiębiorstwa w oparciu
o poziom wyników finansowych. Konkurencja na rynkach kapitałowych zmusza przed-
siębiorstwa do modyfikowania działalności, w zależności od osiągniętych wyników księ-
gowych. Jednocześnie, w krótkim okresie, zarząd może podejmować próby usprawnie-
nia działalności i poprawy wyników. Istnieje zasadniczy związek przyczynowy między
wynikami finansowymi a pozycją na rynku. Przedsiębiorstwa osiągające dobre wyniki
utrzymują swoją pozycję i rozwijają się dalej. Te natomiast, które wyników nie osiągają,
ograniczają działalność lub zupełnie znikają z rynku.
20 Alokacja zasobów (a wyniki księgowe)
Opcje alokacji zasobów

Wyniki księgowe Implikowane działanie
Deficyt środków pieniężnych z działalności ◆◆ Restrukturyzacja przedsiębiorstwa
operacyjnej (rozchody gotówkowe > wpływy w drodze sprzedaży aktywów, do
gotówkowe) – innymi słowy niewypłacalność. Nie momentu zlikwidowania deficytu
można spłacić dostawców, co prawdopodobnie środków pieniężnych. W przypadku,
doprowadzi do ogłoszenia upadłości gdy wierzyciele nie idą na współpracę
przedsiębiorstwa. Działalność operacyjna przynosi – sprzedaż wszystkich aktywów
straty i wycofanie się z rynku
Przepływ środków pieniężnych na granicy ◆◆ Eksploatacja istniejących aktywów, bez
opłacalności (strata w rachunku zysków i strat = zastępowania ich nowymi. Stopniowe
amortyzacja). Zobowiązania wobec dostawców wycofanie się z branży, ograniczenie
są spłacane, ale przedsiębiorstwo nie jest w stanie poziomu produkcji
spłacić dodatkowych inwestycji (zadłużenia lub ◆◆ Jednocześnie można próbować
kapitału własnego) wymaganych do wymiany dokonać finansowego uzdrowienia
wyeksploatowanych aktywów przedsiębiorstwa
Rentowność na granicy opłacalności – ◆◆ Wymiana wybranych środków
przedsiębiorstwo może utrzymać obecny poziom trwałych w celu dostosowania
produkcji wymieniając aktywa, ale nie jest w stanie zdolności produkcyjnych. Utrzymanie
zapewnić zwrotu akcjonariuszom, ani przyciągnąć dotychczasowego poziomu produkcji
dodatkowego kapitału ◆◆ Poszukiwanie poziomu lub asortymentu
produkcji, który przywróci zadowalającą
rentowność
Zadowalająca rentowność (stopa zwrotu ◆◆ Poszukiwanie dróg rozszerzenia
z kapitału równa stopie zwrotu osiąganej działalności w celu dostosowania się do
przez przedsiębiorstwa o podobnych rynkowej stopy wzrostu, a tym samym
uwarunkowaniach) – przedsiębiorstwo na bieżąco utrzymania udziału w rynku
spłaca zadłużenie i zapewnia odpowiedni zwrot ◆◆ Jednocześnie należy próbować
swoim akcjonariuszom, przyciągając tyle samo wprowadzać innowacje i zwiększać stopę
dodatkowego kapitału, co przedsiębiorstwa zwrotu z kapitału
o podobnych uwarunkowaniach
Ponadprzeciętna rentowność (stopa zwrotu ◆◆ Ofensywne rozszerzanie działalności
z kapitału większa niż u przedsiębiorstw w oparciu o zgromadzenie dodatkowego
o podobnych uwarunkowaniach) – zwrot kapitału i inwestowanie w aktywa w celu
przynoszony przez przedsiębiorstwo przewyższa zwiększenia udziału w rynku
oczekiwania inwestorów; akcjonariusze osiągają
nadspodziewany zwrot z akcji
Z ekonomicznej perspektywy alokacji zasobów, wyniki księgowe stanowią okre-

ślony sygnał dla akcjonariuszy przedsiębiorstwa. Z kolei nadzór właścicielski, wyko-
nując swoje obowiązki, oddziałuje na zarząd (który w zależności od wyników może
zostać odpowiednio wynagrodzony, utrzymany lub zwolniony). Zyski są istotniejsze
jako miara konkurencyjności niż jako źródło powiększania majątku przedsiębiorstwa.
Patrz również ekonomia (a rachunkowość), rachunkowość (a rynki kapitałowe) i teorie
behawiorystyczne w rachunkowości.
Amerykański Urząd Skarbowy
21
Alternatywny podatek minimalny • Alternative Minimum Tax (USA) •

Podatek wprowadzony na mocy przepisów amerykańskiej Ustawy o Reformie
Podatkowej (z 1986) w celu zapewnienia, by osiągające wysokie dochody osoby, przed-
siębiorstwa i instytucje powiernicze płaciły co najmniej pewną minimalną kwotę
podatku, niezależnie od przysługujących im odliczeń podatkowych, ulg podatkowych
i zwolnień podatkowych. Działa to w ten sposób, że pewne pozycje podlegające pre-
ferencyjnemu traktowaniu podatkowemu dodaje się z powrotem do skorygowanego
dochodu brutto. Choć szerokie korzystanie z ulg i zwolnień podatkowych jest zgodne
z prawem, społeczne poczucie sprawiedliwości poczytywało za zniewagę sytuację,
w której bogaci potrafili całkowicie unikać podatków. Alternatywny podatek mini-
malny ma zastosowanie w przypadkach, gdzie występuje duża liczba indywidualnych
zwolnień z płatności podatków stanowych i lokalnych, duża liczba różnych pozycji
odliczeń, wydatków na opiekę zdrowotną lub programów opcji na akcje. Amerykański
AMT jest wytworem „szatańsko przebiegłego” kodeksu podatkowego, dzięki któ-
remu przeciętne amerykańskie gospodarstwo domowe poświęca 26 godzin w roku na
wypełnienie deklaracji podatkowych („The Economist”, 5 kwietnia 2006, s. 48).
Amerykańska Rada Standardów Rachunkowości Finansowej • Financial

Accounting Standards Board • FASB • Organ nadzorujący przestrzeganie stan-
dardów rachunkowości w Stanach Zjednoczonych, upoważniony do regulowania treści
GAAP (tj. amerykańskich standardów rachunkowości). Uprawnienia FASB zatwierdzone
są przez publiczny organ regulacyjny, amerykańską Komisję Papierów Wartościowych
i Giełd. Jego wiarygodność opiera się na reprezentowaniu różnych stron zainteresowa-
nych sprawozdawczością finansową (organizacji zawodowych zrzeszających biegłych
rewidentów, naukowców, instytucji finansowych i liderów branżowych). Ponieważ Stany
Zjednoczone są krajem o największym na świecie rynku kapitałowym, FASB posiada
znaczne wpływy w skali globalnej. Jednak ze względu na poważne skandale księgowe
w Ameryce, każda organizacja związana ze sprawozdawczością finansową – w tym FASB
– jest obecnie pod dużą presją i baczną obserwacją. Jedną z dyskutowanych kwestii jest
niezależność FASB. W chwili obecnej, część członków rady nadzorującej FASB to przed-
stawiciele grup branżowych, a środki na finansowanie FASB pochodzą z firm audytor-
skich, sektora przedsiębiorstw i grup finansowych. Reformatorzy pragną zwiększyć nie-
zależność FASB przez uzyskanie finansowania od rządu, co z kolei wiązać się będzie
z obowiązkowymi opłatami nałożonymi na spółki i firmy księgowe. Inną dyskutowaną
kwestią są wprowadzone przez FASB sformalizowane (oparte na szczegółowych przepi-
sach) standardy rachunkowości (obejmujące cały zbiór szczegółowych regulacji zawar-
tych w „stanowiskach”, „interpretacjach”, „biuletynach technicznych”, „streszczeniach”
itp.). Ich skuteczność jest kwestionowana przez porównanie ze standardami opartymi
na podstawowych zasadach rachunkowości. Porównaj z RMSR; patrz również Zespół ds.
Bieżących Kwestii Księgowych (USA) i harmonizacja.
Amerykański Urząd Skarbowy • Internal Revenue Service • IRS • Działający

z ramienia rządu federalny (krajowy) urząd skarbowy odpowiedzialny za pobór podat-
ków dochodowych w USA.
22 Amortyzacja
Amortyzacja • Amortisation • Rozłożenie w czasie salda transakcji. Jako że pochodzi

od łacińskiego słowa oznaczającego „śmierć”, „zamortyzować” dosłownie oznacza ‘zabić’
zobowiązanie lub saldo. Termin „amortyzacja” może być użyty w dwóch kontekstach:
1. w kontekście księgowym, oznacza powiązanie zmniejszającej się wartości danego

składnika wartości niematerialnych i prawnych w bilansie z wyliczeniem zysku,
poprzez okresowe ujmowanie kosztów z tego tytułu; jest to podobne do amortyzacji
środków trwałych, tzn. systematycznego rozłożenia w czasie podlegającej umorze-
niu wartości danego środka przez jego gospodarczo uzasadniony okres używania.
Rozłożenie amortyzacji w czasie zazwyczaj przebiega na zasadzie liniowej.
2. w kontekście finansowym, oznacza wpłaty:
a) na fundusz amortyzacyjny w celu wykupu obligacji,
b) na pozostałą do spłaty kwotę kapitału kredytu długoterminowego – w obu przy-
padkach są to raty rozłożone w czasie.
Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych jest koncepcyjnie zbliżona do

amortyzacji kredytu. Rozważmy przykładowo następującą sytuację: przedsiębiorstwo
nabywa składnik wartości niematerialnych i prawnych (np. patent) za 10 000. W ciągu
następnych 5 lat patent ten przynosi przedsiębiorstwu łączne zmienne wpływy w wyso-
kości 12 500; przy czym po upływie tego czasu wartość jego maleje do zera. Wewnętrzna
stopa zwrotu inwestycji wynosi 10%. Uznać można, że amortyzacja w pojęciu księ-
gowym odzwierciedla coroczną utratę wartości przez dany składnik majątku (mie-
rzoną przez roczne zmiany w wartości bieżącej przy zastosowaniu wewnętrznej stopy
zwrotu). Amortyzacja taka (kolumna 5) byłaby dokładnie równa spłatom rat kapitało-
wych kredytu dokonywanym przez taki sam okres:
Amortyzacja składnika aktywów = Spłata kredytu

1 2 3 4 5* 6** 7
Rok Rozchody Wpływy Wartość bieżąca Amortyzacja Zysk albo Kolumna 6 jako
przy stopie dyskonta albo spłata odsetki % kolumny 4
równej 10%
0 - 10 000 0 + 10 000 0 1 000 10%
1 0 + 5 000 + 6 000 4 000 600 10%
2 0 + 2 000 + 4 600 1 400 460 10%
3 0 + 2 000 + 3 057 1 540 306 10%
4 0 + 2 000 + 1 364 1 694 136 10%
5 0 + 1 500 0 1 364 0 Nie dotyczy
RAZEM + 12 500 10 000 2 500
* Amortyzacja = wartość bieżąca (w danym roku) – wartość bieżąca (w roku następnym);
np. 6000 – 4600 = 1400

** „Zysk” w przypadku amortyzowanego składnika aktywów [(wpływy za dany rok z kolumny
3) – odpis amortyzacyjny (za rok następny z kolumny 5)], np. 2000 – 1540 = 460 za rok
drugi albo „odsetki” od kredytu [10 × wartość bieżąca z kolumny 4], np. w roku czwartym:
10% × 1364 = 136.
Amortyzacja dyskonta/premii od zadłużenia długoterminowego
23
Amortyzacja (wartości niematerialnych i prawnych) to bliski kuzyn amortyzacji (środ-

ków trwałych). W odróżnieniu od tej ostatniej, którą można powiązać z fizycznym
pogarszaniem się stanu lub wycofywaniem z użycia, amortyzację wartości niemate-
rialnych i prawnych trudniej jest zaobserwować, w związku z czym jej wartość musi się
opierać na pewnym systematycznym sposobie wyliczenia. Jest to jedno z niewielu słów,
które posiadają różne znaczenia w rachunkowości i finansach. Patrz również zasada
współmierności przychodów i kosztów.
Amortyzacja dyskonta/premii od zadłużenia długoterminowego •

Amortisation of Discount/Premium on Long Term Debt Przy emisji dłu- •
goterminowych papierów dłużnych (obligacji) z kuponem odsetkowym o oprocentowaniu
odbiegającym od stóp rynkowych, powstanie „dyskonto” (stopy rynkowe > kupon) lub „pre-
mia” (stopy rynkowe < kupon), odzwierciedlające różnicę pomiędzy pozyskanym kapitałem
a odpowiadającym mu zobowiązaniem. (Oprocentowanie kuponów może odbiegać od stóp
rynkowych ze względu na zmiany stóp rynkowych już po emisji obligacji, albo celowo – jeżeli
pożyczkobiorca chce dopasować przepływy pieniężne do danego projektu). Wielkość zobo-
wiązania w terminie wykupu będzie się więc różnić od wpływów uzyskanych w momencie
emisji. Gdybyśmy stosowali rachunkowość kasową, w momencie emisji wystąpiłby zysk lub
strata. Aby jednak lepiej odzwierciedlić treść transakcji, różnicę powinno się amortyzować
przez cały okres ważności obligacji. W międzyczasie dodaje się premię, lub odejmuje dys-
konto, jako konto przeciwstawne w stosunku do wartości nominalnej zadłużenia. Istnieją dwa
sposoby obliczenia amortyzacji: metoda liniowa lub, bardziej preferowana, „metoda efek-
tywnej stopy procentowej”. Aby zilustrować przykład liczbami, możemy wykorzystać sytu-
ację obliczoną przy księgowaniu zwrotu do terminu wykupu. Czteroletnia obligacja w war-
tości nominalnej 1000 USD została wypuszczona za 857,32 USD, co dało dyskonto obligacji
w wysokości 142,68 USD:
Metoda liniowa
Lata 1–4
Dt Koszty odsetkowe 80,67
Ct Kupony gotówkowe: 4,5% × 1000 USD 45,00
Ct Amortyzacja: 142,68 USD/4 (lata do wykupu) 35,67
Metoda efektywnej stopy procentowej

Rok 1
Dt Koszty odsetkowe: Y-t-M% × (1000 – 142,68) 77,16
Ct Gotówka: 4,5% × 1000 USD 45,00
Ct Wartość końcowa dyskonta obligacji 32,16
Rok 2
Dt Koszty odsetkowe: Y-t-M% × (1000 – 110,52*) 80,05
Ct Kupon gotówkowy: 4,5% × 1000 USD 45,00
Ct Amortyzacja: końcowy koszt w stosunku do kuponu 35,05
* Saldo otwarcia minus umorzenie poprzedniego roku
24 Amortyzacja podatkowa
Przy metodzie liniowej, koszty odsetkowe jako procent zadłużenia netto (czyli war-
tości nominalnej pomniejszonej o niezamortyzowane dyskonto/premię) zmieniają się
w okresie ważności obligacji. Inaczej jest przy zastosowaniu metody efektywnej stopy
procentowej.
Przy zastosowaniu metody efektywnej stopy procentowej, roczne koszty odsetkowe
zmieniają się w każdym okresie w miarę zmian wartości zadłużenia netto (tzn. warto-
ści nominalnej pomniejszonej o niezamortyzowane dyskonto/premię) w okresie waż-
ności obligacji. Wynik netto jest taki, że koszty wyrażone jako procent zadłużenia są
stałe w każdym okresie. I choć metoda efektywnej stopy procentowej jest bardziej zło-
żona, jest to podejście preferowane, ponieważ uznaje się je za lepsze odzwierciedlenie
rzeczywistości finansowej.
Amortyzacja podatkowa • Tax Depreciation • Odliczenie dozwolone przy oblicza-

niu dochodu do opodatkowania zamiast amortyzacji stosowanej w standardach rachun-
kowości w sprawozdaniach finansowych. Amortyzacja podatkowa ustalana jest na mocy
zarządzenia administracyjnego i różni się w zależności od systemu podatkowego i typu
aktywów. Większość organów podatkowych uznaje potrzebę stosowania amortyzacji ze
względu na koncepcję zachowania kapitału. Jednakże organy te często preferują stosowa-
nie własnej wersji tego rozwiązania z kilku następujących względów:
◆◆ z administracyjnego punktu widzenia, łatwiej jest stosować jednolity system stawek

dla wszystkich podmiotów
◆◆ nie istnieje wiele organów podatkowych skłonnych dać przedsiębiorstwom swobodę
działania w dziedzinie ustalania stawek amortyzacyjnych, ponieważ przedsiębiorstwa
mogłyby wówczas zawyżać stawki amortyzacyjne, aby zminimalizować podatki
◆◆ polityka fiskalna państwa często stosuje przyspieszone stawki amortyzacji podatkowej
jako środek zachęcający do inwestycji
◆◆ sprawozdawczość finansowa nie ulega zniekształceniom spowodowanym chęcią
minimalizacji podatku dochodowego.
Amortyzacja podatkowa jest często szybsza niż amortyzacja według stawek stoso-
wanych w rachunkowości finansowej (jak na ironię – biorąc pod uwagę podejrzenia
o dążenie do minimalizacji zobowiązań podatkowych). Zgodnie z niektórymi stan-
dardami rachunkowości, skutkuje to powstaniem różnic przejściowych, a tym samym
zobowiązań z tytułu odroczonego podatku dochodowego, ponieważ podatek dochodowy
(uzależniony od wysokości podstawy opodatkowania) zwiększy się z chwilą wykorzy-
stania odpisów amortyzacji podatkowej („zasoby nieamortyzowane”). Przyspieszona
amortyzacja podatkowa wzmacnia tarczę podatkową z tytułu nakładów inwestycyjnych,
co prowadzić może do przesadnego inwestowania w niektóre aktywa. W niektórych
systemach amortyzacja podatkowa jest też określana jako writing down allowance
(Wielka Brytania) i capital cost allowance (USA). Patrz również odliczenie/obciążenie
wyrównawcze.
Amortyzacja przyśpieszona • Accelerated Depreciation • Metoda amortyzacji,

w której proporcjonalnie większa część kosztu danego składnika aktywów zostaje odpi-
Amortyzacja środków trwałych
25
sana w początkowych latach jego użytkowania. Przykładem takiej amortyzacji jest metoda
degresywna oraz metoda sumy cyfr lat. Metody amortyzacji przyśpieszonej stosuje się naj-
częściej w przypadku aktywów, które mogą zostać wymienione przed zakończeniem ekono-
micznego okresu ich użytkowania (jeżeli np. są przestarzałe, jak w przypadku komputerów).
Rządowa polityka fiskalna często dopuszcza przyśpieszone stawki amortyzacji podatkowej
jako środek zachęcający do inwestycji.
Amortyzacja środków trwałych • Depreciation Expense • Koszt fizycznego

zużycia lub utraty wartości składnika rzeczowych aktywów trwałych w ciągu danego
okresu obrotowego. Jest to praktyczne zastosowanie zasady współmierności przychodów
i kosztów: amortyzacja odzwierciedla stopniowe „zużycie” składnika majątku w trakcie
działalności operacyjnej. Jakkolwiek amortyzacja nie wiąże się z ponoszeniem wydat-
ków pieniężnych, należy ją ujmować, aby wykazywać prawdziwy zysk. Podobnie jak
wszystkie rezerwy, amortyzacja wymaga dokonania subiektywnej oceny przyszłości (tj.
wartości początkowej (kosztu) danego składnika majątku, gospodarczo uzasadnionego
okresu używania oraz wartości końcowej środka trwałego), która nigdy nie jest idealnie
dokładna. Podstawowe zasady rachunkowości radzą sobie z tym nieuniknionym ograni-
czeniem na dwa sposoby. Stosowanie systematycznej metody w poszczególnych okresach
zapewnia ciągłość, podczas gdy ostrożna wycena preferuje stosowanie krótszego okresu
używania. W ramach zasad rachunkowości stosowanych przez jednostkę, istnieje możli-
wość wyboru spośród szeregu metod amortyzacji:
Amortyzacja: niektóre sposoby kalkulacji

Metoda Opis
Liniowa ◆◆ równe odpisy w każdym okresie obrotowym
Degresywna ◆◆ odpisy amortyzacyjne liczone od wartości księgowej netto według
stałej stawki procentowej
Sumy cyfr lat ◆◆ malejące odpisy w oparciu o odpowiedni wzór
Rentowa ◆◆ początkowo niższe odpisy amortyzacyjne dla odzwierciedlenia
wyższego założonego kosztu kapitału
Amortyzacja ◆◆ wartość odpisu amortyzacyjnego za dany okres ma się do wartości
według jednostek początkowej tak, jak wielkość produkcji w danym okresie do
produkcji całkowitej zdolności produkcyjnej danego środka trwałego
Aktualizacja ◆◆ Odpisy w wysokości różnic w wycenie
wyceny
Nieamortyzowanie prowadziłoby do zaliczania nakładów inwestycyjnych do kosztów,

mimo że posiadanie przez środki trwałe przyszłej wartości uzasadnia wykazywanie ich
w bilansie. Celem amortyzacji jest rzetelne odzwierciedlenie zysków w oparciu o poję-
cie zachowania kapitału, zgodnie z którym firma nie osiągnęła rzeczywistego zysku,
jeżeli nie pokrył on wartości środków trwałych zużytych do jego wypracowania. Zob.
również amortyzacja (ang. amortisation), zbliżone pojęcie stosowane w odniesieniu do
wartości niematerialnych i prawnych oraz wyczerpywanie wykorzystywane w odniesie-
niu do zasobów naturalnych. Porównaj z amortyzacją podatkową, stosowaną dla celów
26 Amortyzacja według jednostek produkcji
obliczenia podatku dochodowego. Jako koszt nie związany z wypływem środków pie-
niężnych, amortyzacja powiększa zysk netto przy obliczaniu kwoty środków pienięż-
nych z działalności operacyjnej metodą pośrednią.
[USD/rok]
MODELE AMORTYZACJI
JEDNOSTEK
PRODUKCJI
Amortyzacja
LINIOWA
MALEJĄCEGO
SALDA
rok 1 rok 2 rok 3 rok 4 rok 5
METODY AMORTYZACJI
78% METODA LINIOWA
Amortyzacja
Na próbce 600
największych spółek 11% INNE METODY
amerykańskich
7% METODA JEDNOSTEK PRODUKCJI
4% METODA MALEJĄCEGO SALDA
Źródło: Weygandt, Kieso & Kimmel, „Financial Accounting”, s. 426
Amortyzacja według jednostek produkcji • Units of Production Deprecia

•
tion  Alokacja kosztów amortyzacji proporcjonalnie do poziomu produkcji w danym
okresie, w porównaniu do całkowitych zdolności produkcyjnych danego składnika akty-
wów w całym okresie jego użytkowania. Jeżeli zatem jakaś maszyna może wyprodu-
kować 100 000 sztuk produktu w całym okresie użytkowania, to w okresie, w którym
wyprodukowała 10 000 sztuk produktu jej amortyzacja wyniosłaby 10%.
Analityczne procedury audytu • Analytical Audit Procedures • Testy szczegó-

łowe w badaniu sprawozdania finansowego, weryfikujące, czy liczby „mają sens” w kon-
tekście innych punktów odniesienia. Chociaż istnieje wiele odmian analitycznych proce-
dur, najbardziej powszechne z nich obejmują:
◆◆ logiczną spójność między pozycjami finansowymi (np. koszty odsetkowe winny odpo-
wiadać zaciągniętemu zadłużeniu pomnożonemu przez stopę procentową);
Analiza odchyleń
27
◆◆ logiczną spójność między parametrami finansowymi i niefinansowymi (np. fizyczne

ilości sprzedaży winny być zgodne z rejestrami wysyłek)
◆◆ porównanie ostatnich wyników z porównywalnymi okresami wcześniejszymi
(np. sprawdzenie, czy trendy są logiczne);
◆◆ porównanie ostatnich wyników z przewidywanymi (np. budżetami lub prognozami);
◆◆ zbadanie relacji pomiędzy elementami informacji finansowych, które powinny być
zgodne z przewidywalnymi wzorcami w oparciu o doświadczenie jednostki (np. ana-
liza wskaźnikowa);
◆◆ porównanie informacji finansowych z normami branżowymi (np. analiza porównacza).
I chociaż „liczby mówią same za siebie”, winny one mieć sens w konteście sytuacji
przedsiębiorstwa. Zobacz także testy racjonalności.
Analiza kosztów ogólnych • Overhead Value Analysis • OVA • Skrupulatna

weryfikacja kosztów ogólnych przedsiębiorstwa w celu ustalenia, czy można je ograni-
czyć lub wyeliminować. W kontekście kosztów ogólnych (pośrednich) produkcji, analizę
taką można określić jako rachunek kosztów działań. W kontekście reorganizacji procesów
gospodarczych, jest ona zazwyczaj rozumiana jako eufemizm dla zwolnień pracowniczych.
Analiza odchyleń • Variance Analysis • Odchylenie powstaje, gdy koszty rzeczywi-

ste okazują się znacząco różne od kosztów zabudżetowanych (patrz zasada wyjątków),
po skorygowaniu budżetu o ewentualny wpływ zmian poziomu produkcji (patrz budżet
elastyczny). Każde takie odchylenie – zwłaszcza niekorzystne – oznacza albo problemy
z wydajnością, albo błędy budżetowania, a zarówno jedno, jak i drugie wymaga podjęcia
działań zaradczych w następnym okresie. Na krótką metę, sama wiedza o odchyleniach
jest mało przydatna: po pierwsze, jest już za późno, by cokolwiek zrobić, a po drugie, czy
kiedykolwiek koszty nie odbiegają od budżetu? Tym niemniej, pracownicy są nagradzani
lub karani w zależności od osiągniętych wyników (a odchylenia „niekorzystne”, czyli
koszty przekraczające zabudżetowany poziom, wskazują istnienie problemu). Stosując
bardziej konstruktywne podejście, można przedsięwziąć kroki w celu poprawienia sytu-
acji i całkowitego wyeliminowania odchyleń w przyszłości. Aby to osiągnąć, w rachunko-
wości zarządczej analizuje się odchylenia, w celu ustalenia:
◆◆ Gdzie wystąpiło odchylenie (zużycie materiałów, cena materiałów, robocizna itd.)?

◆◆ Kto odpowiada za każde ze źródeł odchyleń?
◆◆ Dlaczego doszło do odchylenia?
Do dokładnego ustalenia źródła całkowitego odchylenia stosuje się standardowe wzory.
Gdy chodzi o nakłady materiałowe, odchylenie ceny określa wpływ zakupu po cenie
innej niż zabudżetowana na faktyczne ilości zakupionych materiałów. Odchylenie ilo-
ściowe pokazuje wpływ zakupu innej od zabudżetowanej ilości materiału po cenie
zgodnej z budżetem. Podobne wzory stosuje się do robocizny, zmiennych kosztów
pośrednich i kosztów stałych.
28 Analiza odchyleń
Odchylenia materiałowe: wzór

Odchylenie ceny = Ilość X ∆ ceny
rzeczywista
Odchylenie zużycia = ∆ ilości X cena zabudżetowana
Gdzie:
Ilość [Produkcja rzeczywista] = [budżet skorygowany o rzeczywisty poziom
produkcji] × [wkład materiałów/jednostka]
∆ ceny Różnica („delta”): cena jednostkowa rzeczywista w stosunku
do zabudżetowanej
∆ ilości Różnica („delta”): ilość rzeczywista w stosunku do zabudżetowanej
Odpowiedzialność za odchylenia spoczywa na działach sprawujących kontrolę nad róż-

nymi składowymi kosztu. Dział produkcji generalnie odpowiada za zużycie materiałów,
efektywność siły roboczej i przestoje. Dział zaopatrzenia odpowiada za koszt materia-
łów, ich jakość oraz dostawy. Dział płac lub zatrudnienia (personalny), bądź przedsta-
wiciel ds. kontaktów ze związkami zawodowymi decyduje o poziomie wynagrodzeń.
Wyjaśnienie przyczyn pojawienia się odchyleń jest bardziej złożone ze względu na ist-
niejące pomiędzy nimi powiązania. Na przykład, oszczędności uzyskane przez dział
zaopatrzenia mogą być uzyskane kosztem pogorszenia jakości materiałów. To z kolei
może spowodować wzrost zużycia materiałów na skutek zwiększenia ilości odpadów
i produktów wadliwych. Z drugiej strony, niekorzystne odchylenie wynagrodzeń może
zaowocować mniejszym zużyciem materiałów przez lepiej wykwalifikowanych (ale
wyżej opłacanych) pracowników, którzy potrafią lepiej wykorzystać materiał i wytwa-
rzają mniej odpadów. Odchylenia produkcji mogą nawet przenosić się na odchylenia
sprzedaży. Na przykład niższe koszty można uzyskać przez obniżenie jakości, co z kolei
negatywnie wpływa na sprzedaż produktu. Dla działu planowania i kontroli odchylenia
są wskazówkami do dalszej analizy, która ma ujawnić rzeczywiste ich przyczyny.
Rzeczywisty Rzeczywista
Poziom
produkcji x Cena = WYNIKI
i Odchylenie
Rzeczywisty Zabudżetowana ceny
Analiza Poziom
produkcji x Cena = OBLICZENIA +
odchyleń
Odchylenie
i poziomu prod.
Zabudżetowany Zabudżetowana
Poziom
produkcji x Cena = BUDŻET
ELASTYCZNY =
Odchylenie
Rzeczywiste = wyniki Zabudżetowane = budżet
elastyczny
całkowite
Analiza regresji/Technika najmniejszych kwadratów (w szacunku kosztów)
29
Analiza Operacyjna i Finansowa (Wielka Brytania) • Operating and

•
Financial Review (UK) Sprawozdanie z działalności wymagane zgodnie z pra-
wem Wielkiej Brytanii. Treść analizy określają wytyczne wydawane przez Brytyjską Radę
ds. Standardów Rachunkowości. Jak sugeruje nazwa, analiza ta ma na celu umieszcze-
nie wyników finansowych w kontekście działalności operacyjnej i działań związanych
z umacnianiem konkurencyjności przedsiębiorstwa. Patrz również sprawozdanie zarządu
(UE) oraz omówienie i analiza zarządu (USA).
Analiza regresji/Technika najmniejszych kwadratów (w szacunku

kosztów) • Regression Analysis/Least Squares Technique (in Cost
•
Estimation) Technika statystyczna służąca do wywnioskowania przyszłego kształ-
towania się kosztów w reakcji na zmiany zmiennej przyczynowej (nośnika kosztu). W celu
ustalenia stosunku pomiędzy zmienną zależną (zwykle kosztami łącznymi) a grupą
kształtujących koszty zmiennych niezależnych (np. nakładów produkcyjnych, wydaj-
ności produkcji, poziomu produkcji) wykorzystuje się dane historyczne. Po rozwiązaniu
równania (zob. poniżej), możemy je zastosować do prognozowania przyszłych kosztów
łącznych (zakładając, że przyjęte relacje będą nadal istniały w przyszłości). Miarodajność
prognoz można zmierzyć stopniem pokrywania się obserwacji z równaniem liniowym.
„Współczynnik determinacji” mówi analitykom, jaką część procentową zmian kosztów
można przypisać do danego nośnika kosztów.
Statystyka
Koszty łączny y Zmienna zależna
Równanie liniowe y = a + bx
Nośnik kosztów x Zmienna niezależna
Obserwacje n Dane historyczne
Koszt stały A Σn y – bΣn x
Koszt zmienny B
∑ xy – ∑ x ∑ y
n
n∑ x – (∑x) 2 2
nΣ xy – Σ x Σ y
Współczynnik korelacji R
√[nΣ x – (Σ x) ][nΣ y – (Σ y) ]
2 2 2 2
Współczynnik determinacji D R2
Wysoki współczynnik determinacji (R 2 wynoszący np. ponad 80%) sugeruje, choć

nie dowodzi, że występuje związek przyczynowy. Choć analiza regresji jest elegancka
i wyszukana, nie możemy zapominać o ostrzeżeniu, jakie miał wypowiedzieć Mark
Twain („Istnieją trzy rodzaje kłamstwa: kłamstwa, wierutne kłamstwa i statystyka”.).
Przykładowo, związek przyczynowy może być jedynie pozorny (sprzedaż lodów i sprze-
daż okularów przeciwsłonecznych też mogą być ze sobą skorelowane, ale łącznikiem
przyczynowym jest faktycznie pogoda, która wpływa na wielkość sprzedaży obu tych
30 Analiza rentowności według klientów
artykułów). By móc wyciągać wnioski, należy mieć wystarczającą ilość przeprowadzo-

nych obserwacji. Dokonywanie ekstrapolacji w oderwaniu od obserwacji jest zawsze
ryzykowne, ponieważ mogą występować różne relacje. Z zastrzeżeniem powyższych
uwarunkowań, analiza regresji przesuwa rachunek kosztów z pola sztuki na pole nauki.
Zmienna zależna
Regresja
Metoda najmniejszych
kwadratów
Zmienna niezależna
najlepsze dopasowanie = min. odległości
Analiza rentowności według klientów • Customer Profitability Analysis •

Sporządzane dla potrzeb zarządu zestawienie, wyszczególniające kwoty zysku według
klientów lub grupy klientów. Zestawienie takie powinno koncentrować się zarówno
na przychodach, jak i kosztach – przy czym najwięcej trudności przysparza zazwyczaj
ustalenie kosztów wiążących się z poszczególnymi klientami. Dla celów analizy, bar-
dziej użyteczne od dokonywania arbitralnej alokacji kosztów jest zastosowanie rachunku
kosztów działań koncentrującego się na poszczególnych czynnościach koniecznych do
sprzedania produktu lub usługi. Analiza rentowności według klientów jest niezwy-
kle przydatna dla ustalenia, którzy klienci warci są zachodu, a których należy unikać.
W przypadku klientów przynoszących niezadowalający zysk, sprzedawca ma do wyboru
kilka możliwości: może próbować wpłynąć na ich sposób zaopatrywania się, skłonić do
zaakceptowania wyższych cen lub po prostu zachęcić do zmiany dostawcy.
Analiza wewnętrzna • Peer Review (Auditors) • Podejmowane przez biegłych

rewidentów działania w zakresie sprawdzania, oceny i szkolenia innych biegłych rewi-
dentów w ramach narzuconej sobie kontroli jakości. Zwykle weryfikacja taka kon-
centruje się na analizie konkretnych kwestii, jak plany badania sprawozdań finanso-
wych, dowody badania oraz dokumentacja robocza. Duże profesjonalne firmy księgowe
prowadzą takie weryfikacje wewnętrznie, np. pomiędzy biurami. Z drugiej strony,
reformy rachunkowości propagowane np. przez AICPA w USA, zalecają przeprowadza-
nie weryfikacji przez odrębne firmy księgowe. W USA po aferze z Enronem i uchwale-
niu ustawy Sarbanes-Oxley, nawet weryfikacja dokonana przez konkurencyjną firmę
uznawana jest za niewystarczającą ochronę interesu publicznego i musi być uzupeł-
niona niezależnymi analizami prowadzonymi przez Radę Nadzoru Rachunkowości
Spółek Publicznych.
Andersen (Rozkwit i upadek firmy Arthur Andersen)
31
Andersen (Rozkwit i upadek firmy Arthur Andersen) • Andersen (Rise

•
and Fall of Arthur Andersen) Firma Arthur Andersen została założona przez
ambitnego syna norweskich imigrantów osiadłych w Chicago. Sam Arthur Andersen zdo-
był kwalifikacje dyplomowanego biegłego rewidenta w wieku 23 (jako najmłodszy w sta-
nie Illinois), a wkrótce potem otworzył własną praktykę księgową i audytorską. Jako credo
działalności zawodowej Andersen przyjął motto swej norweskiej matki: „Myśl jasno, mów
otwarcie”. Młoda firma dynamicznie się rozwijała, choć miała moment załamania w 1947
roku, gdy jej założyciel zmarł w dość wczesnym wieku. W latach 50. i 60. XX wieku firmą
kierował Leonard Spacek, uznany lider w branży księgowej (patrz galeria sław rachunko-
wości). W 1954 firma zainstalowała jeden z pierwszych na świecie komputerów komercyj-
nych w zakładzie General Electric, zapowiadając tym swoją wiodącą pozycję w doradz-
twie w zakresie zarządzania IT. Poza zdystansowaniem konkurencji dziedzinie IT, firma
Andersen wyróżniała się również innymi atrybutami. Przede wszystkim prowadzona była
jako hierarchiczna struktura pod jednym światowym kierownictwem, a nie jako grupa auto-
nomicznych spółek partnerskich. I choć cierpiała na tym elastyczność na rynkach lokal-
nych, struktura taka umożliwiała bardziej usystematyzowane i jednolite świadczenie usług.
Dla potrzeb szkoleniowych firma założyła własny uniwersytet. Nowi pracownicy wkraczali
w silną kulturę korporacyjną, która przedkładała dostosowanie się nad indywidualizm (kry-
tycy nazywali pracowników firmy Andersen „Anderoidami”). Tym niemniej, formuła ta
okazała się niezwykle skuteczna. Do roku 1979 Arthur Andersen & Co. stał się największym
na świecie koncernem w branży profesjonalnych usług. W roku 2000 spory pomiędzy pio-
nem prowadzącym badania sprawozdań finansowych a pionem specjalizującym się w kon-
sultingu spowodowały rozłam (w wyniku którego działalność konsultingowa wyodrębniła
się pod nazwą Accenture). Pomimo tego rozłamu, firma zajmująca się badaniem sprawoz-
dań dalej działała na polu konsultingu. Jej podatność na skutki konfliktu interesów obnażona
została w 2001, kiedy to firma uwikłała się w skandal z Enronem. Wkrótce potem ujawniony
został kolejny skandal, tym razem dotyczący Worldcom. Ostatnim „gwoździem do trumny”
było przyznanie się do niszczenia dokumentów w trakcie śledztwa w sprawie Enronu. Firma
Andersen rozpadła się pod ciężarem ogromnych procesów sądowych, bezpowrotnej utraty
reputacji i potępienia ze strony organów nadzorujących. Jej pozostałości zostały chaotycznie
„wchłonięte” przez konkurentów z branży. Jak na ironię, późniejsze werdykty sądowe z 2005
częściowo uwolniły firmę od najpoważniejszych zarzutów. Na ratunek było już jednak za
późno. Upadek Arthura Andersena jest sugestywnym przykładem konsekwencji nieliczenia
się z ryzykiem utraty reputacji. Pozostała Czwórka nie powinna jednak popadać w samoza-
dowolenie, lecz raczej cieszyć się (w cichości ducha) „Chwała Bogu, że nie padło na nas”.
Kryzys
Jestem tu dzisiaj, ponieważ wiara w naszą firmę i w uczciwość ryn-
ków kapitałowych została zachwiana… Rynek przeżywa kryzys
zaufania do mojej branży. Dla odzyskania zaufania publicznego
potrzebna będzie prawdziwa zmiana.
Joseph Berardino, prezes firmy Arthur Andersen, w zeznaniu złożonym
przed Kongresem w sprawie Enronu, cytat z „Fortune”, 7 stycznia 2002, s. 54
32 Anglosaska tradycja księgowa
Anglosaska tradycja księgowa • Anglo-Saxon Accounting Tradition •

Podejście do rachunkowości rozpowszechnione przede wszystkim w krajach angloję-
zycznych, w odróżnieniu od podejścia charakterystycznego dla krajów Europy kon-
tynentalnej. Różnice między tymi dwoma podejściami są odzwierciedleniem różnic
w systemie prawnym (prawo zwyczajowe, w odróżnieniu od prawa skodyfikowanego),
strukturze rynku kapitałowego (finansowanie w oparciu o kapitał własny, w odróż-
nieniu od finansowania zadłużeniem bankowym), systemie podatkowym (wielkość
sektora publicznego) i zawodzie biegłego rewidenta (autonomicznym, odróżnieniu
od licencjonowanego). Różnice to dotyczą również sposobu ogłaszania i stosowania
standardów rachunkowości. Podejście anglosaskie podkreśla znaczenie standardów
elastycznych, opracowanych w drodze konsensusu przedstawicieli różnych branż
i zawodów, i stosowanych w oparciu o ocenę okoliczności przez profesjonalistów.
Z kolei podejście określane mianem „makro-ujednoliconego” opiera się na sztyw-
nych, narzuconych przez organ regulujący standardach, do których trzeba się ściśle
stosować. Podstawowe różnice między tymi dwoma podejściami podsumowuje tabela
„Porównanie systemów rachunkowości”. Które z tych podejść jest optymalne? Każde
z nich znajduje najlepsze zastosowanie w swoim odnośnym środowisku. Jeżeli chodzi
o tradycję anglosaską, możemy podjąć próbę podsumowania jej plusów i minusów –
patrz tabela poniżej. Ponieważ anglosaska tradycja księgowa w wielu przypadkach
opiera się na subiektywnej ocenie, musi jednocześnie polegać na wyspecjalizowa-
nej grupie zawodowych biegłych rewidentów reprezentujących interesy akcjonariu-
szy. Jedynie rewidenci, ciesząc się powszechnym poważaniem i wiarygodnością, są
wystarczająco wpływowi, by chronić przed nadużywaniem elastyczności standar-
dów. Cechy wyróżniające tradycję anglosaską w coraz większej mierze sprowadzają
się jedynie do większego nacisku na niektóre aspekty rachunkowości; nie powinno
się więc wyolbrzymiać różnic między oboma systemami. Przykładowo, amerykańska
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd jest prawnie upoważniona do kształtowania
Ogólnie Przyjętych Zasad Rachunkowości.
Anglosaska tradycja księgowa

Za Przeciw
◆◆ Elastyczność pozwala nadążać za ◆◆ Elastyczność może być okazją do nadużyć
innowacjami gospodarczymi w postaci upiększania wyników
◆◆ Wkład sektora gospodarczego w tworzenie ◆◆ Interes społeczny i interes inwestorów może

standardów dodaje im istotności zostać odsunięty na dalszy plan
i wiarygodności
◆◆ Budowanie konsensusu opiera się na ◆◆ Opracowanie nowych standardów

uwzględnieniu interesów szerokiej grupy rachunkowości opóźniają toczące się debaty
stron zainteresowanych
◆◆ Rola biegłych rewidentów gwarantuje ◆◆ Na biegłych rewidentów wywierana jest presja
uczciwe korzystanie z elastyczności do akceptowania nie w pełni wiarygodnych
standardów informacji
Anglosaska tradycja księgowa
33
Porównanie systemów rachunkowości

Tradycja anglosaska System „makro-ujednolicony”
Uwarunkowania historyczne
◆◆ Prawo angielskie ◆◆ Prawo rzymskie
◆◆ Duża grupa zawodowa o ustalonej pozycji ◆◆ Mniejsza grupa zawodowa, o krótszej tradycji
◆◆ Duża giełda papierów wartościowych ◆◆ Mniejsza giełda papierów wartościowych
Ogólne cechy charakterystyczne rachunkowości
◆◆ Nacisk na rzetelną prezentację informacji ◆◆ Nacisk na zgodność z prawem
◆◆ Zorientowanie na potrzeby akcjonariuszy ◆◆ Zorientowanie na potrzeby kredytodawców
◆◆ Ujawnianie informacji ◆◆ Tajność informacji
◆◆ Odrębne zasady podatkowe ◆◆ Dominacja zasad podatkowych
◆◆ Przewaga treści nad formą ◆◆ Przewaga formy nad treścią
◆◆ Standardy zawodowe ◆◆ Uregulowania rządowe
Szczególne cechy charakterystyczne rachunkowości
◆◆ Rozliczanie umów długoterminowych metodą ◆◆ Rozliczanie umów długoterminowych metodą
procentowej realizacji zrealizowanej umowy
◆◆ Amortyzacja rozłożona na ekonomiczny okres ◆◆ Amortyzacja według zasad podatkowych
użytkowania ◆◆ Ustawowo ustalone rezerwy
◆◆ Brak ustawowo ustalonych rezerw ◆◆ Żadna forma leasingu nie jest kapitalizowana/
◆◆ Kapitalizacja/aktywowanie leasingu aktywowana w bilansie
finansowego w bilansie ◆◆ Brak rachunku przepływów pieniężnych
◆◆ Rachunek przepływów pieniężnych ◆◆ Brak ujawniania zysku na akcję
◆◆ Ujawnianie zysku na akcję ◆◆ Tolerowanie tworzenia ukrytych rezerw
◆◆ Brak tolerancji dla tworzenia ukrytych rezerw ◆◆ Rezerwy powodowane uwarunkowaniami
◆◆ Niewiele rezerw powodowanych podatkowymi
uwarunkowaniami podatkowymi ◆◆ Aktywowanie kosztów organizacji
◆◆ Koszty organizacji i zgromadzenia kapitału i zgromadzenia kapitału spółki
spółki zaliczane w poczet kosztów (nie są ◆◆ Odraczanie przychodów z nierozliczonych
aktywowane) pozycji w walutach obcych
◆◆ Uwzględnianie przychodów z nierozliczonych
pozycji w walutach obcych
Przykładowe kraje
◆◆ Stany Zjednoczone ◆◆ Niemcy
◆◆ Wielka Brytania ◆◆ Francja
◆◆ Kanada ◆◆ Austria
◆◆ Australia ◆◆ Szwajcaria
◆◆ Singapur ◆◆ Hiszpania
◆◆ Hong Kong ◆◆ Włochy
◆◆ Nowa Zelandia ◆◆ Portugalia
◆◆ Dania ◆◆ Japonia
◆◆ Holandia ◆◆ Belgia
Źródło: Nobes, C.: A Study of the International Standards Committee (Badania Komisji ds. Standardów
Międzynarodowych), Coopers & Lybrand, 1994
34 Aplikant na biegłego rewidenta
Komisja powierza jednak tę rolę sektorowi prywatnemu, w przekonaniu, że zawo-

dowi księgowi, biegli rewidenci i przedstawiciele sektora gospodarczego znają się na
tym najlepiej. Tym niemniej Komisja aktywnie pełni funkcję organu nadzorującego
i nie waha się interweniować w uzasadnionych przypadkach. Ze względu na wielkość
rynku kapitałowego krajów anglosaskich (w szczególności Stanów Zjednoczonych),
wpływ rachunkowości anglosaskiej sięga poza ich granice. Należy również zwrócić
uwagę, że postępująca globalizacja gospodarki i rynków kapitałowych wywiera har-
monizujący wpływ na powyższe różnice. Patrz również księgowi, Ogólnie Przyjęte
Zasady Rachunkowości, biegli rewidenci, MSR, Dyrektywa Unii Europejskiej nr 4 i spra-
wozdania finansowe.
Wszyscy się różnimy

Firmy brytyjskie prowadzone są przez księgowych, niemieckie przez
inżynierów, a włoskie przez projektantów. Nic dziwnego, że nie
zawsze mamy tę samą wizję zarządzania.
Europejski menedżer cytowany przez „The Economist”, 29 kwietnia 2000
Aplikant na biegłego rewidenta (w Kanadzie i innych krajach anglosaskich) •

•
Articling Student (Canada et al.) Osoba odbywająca obowiązkowy staż w bada-
niu sprawozdań finansowych w celu uzyskania kwalifikacji biegłego rewidenta. Termin
„aplikant”, odnoszony także do prawników, jest szczególnie popularny w Kanadzie
i Szkocji. Jego etymologia sięga czasów, gdy studenci terminowali na mocy przepisów
(czyli „artykułów”, ang. „articles”) umowy terminatorskiej. W czasach, gdy staż odby-
wał autor niniejszej książki, aplikantów zwykło się nazywać „kotami” („sproggs”, niefor-
malne szkockie określenie niepozornej osoby o podrzędnym statusie).
Kiepskie wynagrodzenie
Gdy firma rozpoczęła działalność w Montrealu, zawód był jeszcze
w powijakach. Nie było prawie żadnych zawodowych standardów,
terminatorzy otrzymywali kiepskie, albo żadne wynagrodzenie,
a księgowi musieli biegać za pracą nagabując dłużników.
Historia firmy Deloitte w Kanadzie na www.deloitte.com
Arkusz roboczy • Worksheet • Wielokolumnowa tabela wykorzystywana na koniec

okresu obrotowego do wprowadzania zapisów korygujących i przygotowania sprawoz-
dania finansowego. Arkusz roboczy nie stanowi formalnej części dokumentacji księgo-
wej, lecz jest raczej wykorzystywany jako narzędzie pomagające namierzyć i skorygować
błędy, bez dokonywania niepotrzebnych wpisów w księgach.
Artykuł 404 ustawy Sarbanes-Oxley
35
Arkusz roboczy księgowego

Zestawienie obrotów Wpisy korygujące Skorygowane Rachunek zysków Bilans
i sald zestawienie obrotów i strat
i sald
Wn Ma Wn Ma Wn Wn Ma Wn Ma Wn
Arkusze kalkulacyjne • Spreadsheets • Programy komputerowe – obecnie są to zwykle

arkusze Excel Microsoft (patrz: marka), przy pomocy których sporządza się sprawozdania
finansowe, prognozy, kosztorysy oraz przeprowadza analizę wrażliwości. Ich możliwości ana-
lityczne sprawiają, że są częstym narzędziem analizy finansowej. Arkusze kalkulacyjne posia-
dają jednak niewiele funkcji samokorekty, takich jak mechanizm podwójnego zapisu, mogą
być więc podatne na błędy w obliczeniach. Co więcej, nawet jeśli obliczenia wykonane są pra-
widłowo, poprawność wyników będzie zależeć od poprawności założeń wejściowych.
Artykuł 404 ustawy Sarbanes-Oxley (USA) • Section 404, Sarbanes-Oxley

Act (USA) • Nałożony Ustawą Sarbanes-Oxley wymóg składania przez zarząd spółki
formalnego oświadczenia dotyczącego oceny skuteczności kontroli wewnętrznej nad
sprawozdawczością finansową. Oświadczenie to musi w szczególności zawierać cztery
następujące stwierdzenia:
1. stwierdzenie, że ostateczną odpowiedzialność za systemy kontroli wewnętrznej

spółki ponosi zarząd;
2. określenie w jaki sposób ustalono efektywność kontroli wewnętrznej; wzorcem
w tym zakresie są ramy opracowane przez Komitet Organizacji Sponsorujących
Komisję Tredway’a;
3. w odniesieniu do powyższego punktu 2, opis efektywności kontroli wewnętrznej,
w tym ujawnienie ewentualnych „istotnych słabości” kontroli, o ile takie istnieją;
4. stwierdzenie, że biegły rewident wydał raport potwierdzający, który został załączony
do raportu rocznego.
Artykuł 404 pomyślany był jako panaceum na poważne problemy związane z ryzy-
kiem księgowym. Po pierwsze miał zmusić zarząd do zwracania baczniejszej uwagi na
mechanizmy kontroli wewnętrznej, które stanowią podporę systemu księgowego spółki.
Po drugie, dzięki przedstawieniu inwestorom systematycznego planu poprawy jakości
zysków, miał zwiększyć zaufanie do sprawozdawczości, nadszarpnięte w wyniku skandali
księgowych. Choć są to cele godne pochwały, Artykuł 404 nie jest wolny od kontrower-
sji. Niektórzy zastanawiają się, czy powołując go do życia ustawodawca nie przedobrzył.
Istotną kwestią są związane z nim koszty. Spełnianie do wymogów Artykułu jest dużym
obciążeniem zwłaszcza dla mniejszych spółek (zob. wykres poniżej). Wiele spółek w celu
zastosowania się do jego przepisów musiało zatrudnić konsultantów lub ponieść wyższe
36 Arytmetyka handlowa
opłaty za badanie sprawozdania finansowego. Oczywiście, biegli rewidenci należący do

Wielkiej Czwórki bynajmniej nie skarżą się na Artykuł 404 (jest pewna przewrotna iro-
nia w fakcie, że ta nagła korzystna dla nich koniunktura spowodowana jest skandalicz-
nymi przypadkami nieskuteczności audytu, które doprowadziły do uchwalenia Ustawy
Sarbanes-Oxley.) Niepokoje o wysokość kosztów łagodzi fakt, że wiele z tych kosztów
ma charakter jednorazowy, zwłaszcza, gdy wypełnione zostaną luki w strukturze kon-
troli wewnętrznej. Co więcej, istnieje prawdziwie paląca potrzeba przywrócenia zaufa-
nia inwestorów do największego na świecie rynku kapitałowego. Jeżeli osłabione zaufanie
inwestorów zostanie nadszarpnięte przez kolejne skandale, „możemy przygotować się na
poważną debatę, czy nasz system wolnorynkowy w ogóle działa” (według słów przewod-
niczącego Rady Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych, cytowanego w „Financial
Times” 1 grudnia 2005, s. 12). Z uwagi na koszty, zakres oddziaływania i wchodzące
w grę stawki, Artykuł 404 „stanowi największą od 75 lat reformę sprawozdawczości
finansowej w USA” („Financial Times”, 3 grudnia 2005, s. 9).
<100 mln USD

Łączne przychody spółki
100–499 mln USD

Względnie
Artykuł 404 500–999 mln USD większe
Koszty dostosowania się 1–4 mld USD
obciążenie
do wymogów jako % mniejszych
firm
przychodów > 5 mld USD
% 0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5
Źródło: American Electronics Association/„The Economist”, 19 maja 2005
Arytmetyka handlowa • Commercial Arithmetic • Dość niepochlebne okre-

ślenie rachunkowości finansowej używane czasem przez ekonomistów (patrz Joseph
Schumpeter History of Economic Analysis [Historia analizy ekonomicznej], s. 156). Choć
ekonomia i rachunkowość często działają na tym samym polu, ich punkty widzenia są
dość odmienne; patrz ekonomia (oddziaływanie na rachunkowość). Autor tej książki do
dziś pamięta jednego ze swoich profesorów ekonomii przedstawiającego rachunkowość
jako dyscyplinę „czysto mechaniczną”.
Aspiracje (a budżety)
37
Asekuracja budżetu (amerykański slang) • Sandbagging (USA slang) • Typowa

przy ustalaniu budżetu pokusa do zaniżania założonych celów, by następnie móc je prze-
kroczyć i wykazać się świetnymi wynikami. Idea „asekuracji budżetu” polega na zabez-
pieczaniu osiągnięcia celów kosztem przejrzystej i rzetelnej oceny zdolności.
Wygląda dobrze!
Dyrektor naczelny za długo był w tym biznesie, żeby nie zoriento-
wać się o co chodzi. Asekuracja budżetu. Szef działu przedstawiał
mu absurdalne prognozy, żeby w przyszłym roku po przekroczeniu
budżetu jego wyniki wyglądały świetnie.
Kurt Eichenwald Conspiracy of Fools (Spisek głupców), 2005, s. 276
Aspiracje (a budżety) • Aspirations (& Budgets) • Efekty oddziaływania różnych

poziomów „wykonalności” budżetu na motywację pracowników. Rozpatrzmy przypa-
dek, w którym mamy utrzymać koszty na ich „normalnym” poziomie (patrz rysunek
poniżej). Jeżeli założenia budżetowe są zbyt łatwo osiągalne (przykład 1.), pracownik
będzie próbował przekroczyć założone cele, ale biorąc pod uwagę naturę ludzką, nie-
uchronnie wystąpi luz budżetowy. W przykładzie 2. poziom aspiracji i celów budżeto-
wych jest zbieżny, ale budżet nie będzie mieć żadnego wpływu na efektywność pracy.
W przykładzie 3. założenia budżetowe są trudniejsze, ale wykonalne, co wytwarza pożą-
daną „zdrową presję” do wysiłku. Budżet taki mobilizuje do bardziej wytężonej pracy, co
jednak nie zawsze zapewni osiągnięcie założonych celów. W przykładzie 4., niemożliwy
do wykonania budżet całkowicie zniechęci pracownika, który zrezygnuje z wszelkich
aspiracji do jego wykonania. Jak widzimy, optymalne wyniki osiągamy, gdy przyjmiemy
budżet wykonalny w większości przypadków, ale nie zawsze.
Poziom kosztów [USD]
BUDŻET
REALISTYCZNIE
NAPIĘTY
Z W
Z WYNIK NATURALNY
Z
Aspiracje W
a budżety W WYNIK A NAJ
LEP
SZY
A WYN
ASPIRACJE IK
ZBU
DŻE
TOW
Z ASPIRACJE I WYNIK
SĄ ZBIEŻNE
ANY
CEL
1 2 PRZYKŁAD 3 4
Niski Poziom trudności Wysoki
38 Audyt w zakresie ochrony środowiska
Ponieważ nie możemy zagwarantować wykonania wszystkich założeń, nie powinni-

śmy karać pracowników za ewentualne porażki. Porażki należy raczej traktować jako
zdrowy objaw, że ludzie starają się jak mogą – podejście takie zwiększy ich determi-
nację przy realizacji następnego budżetu. Budżet realistycznie napięty (w połączeniu
z odpowiednimi reakcjami na niepożądane odchylenia) stanowi najlepsze skojarze-
nie pozytywnych cech natury ludzkiej z celami w zakresie osiągania konkurencyjnych
wyników.
Audyt w zakresie ochrony środowiska • Zielony audyt • Environmental

Audit • Green Audit • Niezależne badanie sprawdzające zgodność działalności
przedsiębiorstwa z uregulowaniami dotyczącymi ochrony środowiska i normami odpo-
wiedzialności społecznej. Badania tego rodzaju przeprowadzane są najczęściej w dużych
międzynarodowych korporacjach, które zwracają szczególną uwagę na ryzyko utraty
reputacji. Patrz również rachunkowość etyczna i analiza przestrzegania uregulowań
w zakresie ochrony środowiska.
Audyt wewnętrzny • Internal Audit Function • Wewnętrzna komórka przedsię-

biorstwa, której zadaniem jest kontrola przestrzegania ustalonej przez przedsiębiorstwo
polityki wewnętrznej. Sprawowanie takiej kontroli wymaga systematycznego i kom-
pleksowego monitorowania, czy pracownicy stosują się do ustalonych procedur – w celu
weryfikacji dokładności zapisów księgowych i wyśledzenia ewentualnych przypadków
oszustw. W szerszym zakresie działań, audyt wewnętrzny może się również zajmować
badaniem jakości zarządzania, czyli sprawdzaniem skuteczności i wydajności pracy oraz
zarządzania ryzykiem.
Udziałowcy = właściciele
Raportowanie
Komisja Zarząd Zależności służbowe
rewizyjna
Dyrektor
Biegli Generalny
rewidenci
Inna Inna
Audyt Audyt Dyrektor kluczowa kluczowa
wewnętrzny finansowy
wewnętrzny funkcja funkcja
Polityka Zarządzanie
Kontroler Podatki ryzykiem
skarbowa
Relacje Planowanie
inwestorskie finansowe
Zakres kontroli: rachunkowość i finanse

Audyt wewnętrzny
39
Audyt wewnętrzny stanowi ważne zaplecze wspomagające działalność dużych przed-

siębiorstw – szczególnie tych, które wymagają adekwatnej kultury kontroli. Rewidentów
wewnętrznych posiada na przykład większość banków (gdzie czasem nazywa się ich
„inspektorami”). Audyt wewnętrzny kładzie duży nacisk na rozliczanie odpowie-
dzialności – pracownicy muszą więc pogodzić się z faktem, że ktoś będzie weryfiko-
wał, a czasem kwestionował ich pracę. Aby zapobiec zmęczeniu kontrolą, rewidenci
wewnętrzni muszą być jednocześnie wiarygodni i konstruktywni. Zazwyczaj są oni
pracownikami kontrolowanego przedsiębiorstwa – choć mogą być również wynajętymi
zewnętrznymi usługodawcami. Audyt wewnętrzny stanowi swego rodzaju mechanizm
kontroli wewnętrznej, działający na zasadzie kontroli i równowagi. Wskazane jest więc,
aby cieszył się odpowiednią dozą niezależności – przykładowo, powinien podlegać kie-
rownictwu wyższego szczebla, niezwiązanemu z badanymi komórkami. Swoimi spo-
strzeżeniami może dzielić się także z komisją rewizyjną i biegłymi rewidentami. Audyt
wewnętrzny monitoruje przede wszystkim działania pracowników na szczeblu opera-
cyjnym – rzadko zdarza się, aby kontrolował kierownictwo wysokiego szczebla. Można
więc powiedzieć, że wspomaga on (ale nie zastępuje) biegłych rewidentów przeprowa-
dzających badanie sprawozdań finansowych.
Mieszane uczucia
Rewidenci wewnętrzni z definicji działają po to, żeby kogoś przy-
łapać. Odkrycia takie jak [oszustwa księgowe] przynoszą – jak
stwierdził pewien pracownik audytu – „dziwny przypływ adrena-
liny i jednocześnie duże poczucie smutku”.
Cytaty z wypowiedzi pracowników audytu WorldCom The Night
Detective, „Time” (Europa), 6 stycznia 2003, s. 51
B
Badanie jednostki niekomercyjnej • Value for Money Audit • Badanie spra-
wozdania finansowego jednostki o charakterze niekomercyjnym (takiej jak jednostka rzą-
dowa lub organizacja dobroczynna), oceniające, czy działa ona zgodnie ze swoim powo-
łaniem. W braku pozycji zysku jako miary wyników, do oceny działalności stosuje się
w takich przypadkach inne kryteria. Należy do nich przede wszystkim efektywność (czy
jednostka realizuje założone cele?) oraz wydajność (czy wykorzystuje dostępne zasoby
w sposób gospodarny?). Zazwyczaj najtrudniej jest ocenić efektywność, ponieważ skła-
dają się na nią elementy niewymierne (jak np. jakość usług). Badanie sprawozdań finan-
sowych jednostek niekomercyjnych czasem określa się również jako „badanie wydajno-
ści” lub „badanie zarządzania”.
Badanie obszarów ryzyka • Risk-based Auditing • Stosowane zarówno w rewi-

zji wewnętrznej, jak i zewnętrznej podejście skupiające szczególną uwagę na obszarach,
w których jednostka narażona jest na potencjalne ryzyko księgowe (jak ryzyko oszu-
stwa, błędów, mylnej oceny lub upiększania wyników). Rodzaje potencjalnego ryzyka są
typowe dla pewnych konkretnych obszarów:
◆◆ ryzyko finansowe – związane z zadłużeniem i potencjalnymi przypadkami oszustwa;

◆◆ sprawy pracownicze – związane z utrzymaniem pracowników w firmie, rekrutacją,
czy listą płac;
◆◆ IT – związane z bezpieczeństwem danych i ewentualną utratą danych;
◆◆ ryzyko wystąpienia określonych zdarzeń – związane np. z utratą reputacji, zagroże-
niami ze strony konkurencji lub poważną katastrofą.
Badanie obszarów ryzyka jest niczym więcej, jak praktycznym zastosowaniem reguły
racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów przez ustalenie priorytetów.
Jednak w samym takim badaniu tkwi już pewne ryzyko – polega ono na błędnym usta-
leniu obszarów ryzyka i skupieniu się na niewłaściwym polu. Z tego względu grun-
Badanie sprawozdania finansowego (ustawowe)
41
towny audyt dokonuje całościowego przeglądu, a badanie obszarów ryzyka wskazuje,

gdzie skupić dodatkową uwagę.
Badanie sprawozdania finansowego (ustawowe) • Audit (Statutory) •

Weryfikacja dokładności, zgodności ze standardami rachunkowości, rzetelności i spój-
ności sprawozdania finansowego przez niezależnego biegłego rewidenta (angielski ter-
min „audit” pochodzi od łacińskiego słowa „audio” – ‘słuchać’). Badanie sprawozdania
finansowego jest istotnym elementem nadzoru właścicielskiego. Zwiększa pewność (choć
nie daje absolutnej gwarancji), że sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa przedstawia
zadowalająco rzetelny obraz rzeczywistości finansowej (tj. przynajmniej, że nie zawiera
istotnych błędów). Konieczność przeprowadzania badań sprawozdań finansowych
powodowana jest zarówno wymogami prawa, jak i zdrowym sceptycyzmem użytkowni-
ków sprawozdania finansowego, którzy dostrzegają fakt, że konflikt w stosunkach agen-
cyjnych może utrudniać zarządowi zachowanie obiektywizmu w prowadzeniu rachun-
kowości. Opinia biegłego rewidenta podająca wynik badania do wiadomości publicznej,
w sposób istotny dodaje wartości sprawozdaniu, ponieważ osłabia podobne wątpliwo-
ści. Przy zagwarantowanej przejrzystości prowadzonej rachunkowości, rynki kapitałowe
są bardziej skłonne inwestować w przedsiębiorstwo, a instytucje finansowe udzielać mu
kredytów. W celu zbadania sprawozdania finansowego większość rewidentów wykonuje
następujące czynności:
1. Opracowanie strategii oraz planu badania, w celu zapewnienia uporządkowanego

przebiegu badania.
2. Zapoznanie się ze specyfiką przedsiębiorstwa i tym, jak powinno wyglądać jego
sprawozdanie.
3. Badanie mechanizmów kontroli wewnętrznej, w celu potwierdzenia, że system księ-
gowy działa poprawnie.
4. Określenie obszarów ryzyka wyrażenia niewłaściwej opinii, wymagających szczegól-
nie dokładnego badania.
5. Analiza wybranych transakcji, w zależności od poziomu zaufania do systemu kon-
troli wewnętrznej.
6. Porównanie bilansowej wartości aktywów obrotowych z ich wartością rynkową i/lub
ich prawdopodobną pieniężną wartością sprzedaży.
7. Niezależne potwierdzenie sald przez kontrahentów i inne osoby trzecie.
8. Inwentaryzacja i fizyczna weryfikacja istnienia aktywów rzeczowych metodą wyryw-
kową.
9. Ocena, czy kontynuacja działalności jest w zadowalającym stopniu zagwarantowana.
10. Porównanie sprawozdania finansowego ze zdarzeniami i operacjami występującymi
po dniu bilansowym.
11. Analiza całego sprawozdania finansowego z punktu widzenia niezależnego użyt-
kownika w celu zapewnienia rzetelnej prezentacji.
42 Bezpieczeństwo systemów komputerowych
Wszystkie te czynności udokumentowuje się w dokumentach roboczych, które opisują

kolejne etapy badania. Porównaj z przeglądem księgowym.
Szukanie brudów
Kraj cierpi z powodu powszechnej korupcji, układów i nepoty-
zmu. Część przeznaczonych na infrastrukturę wiejską funduszy
z Banku Światowego trafia do lepkich rąk, zamiast na żwir pod
budowę dróg… Pewien ekonomista wyliczył, że średnio 28% zgło-
szonych nakładów przepadło, głównie dlatego, że drogowcy ską-
pili na materiałach… Nadzieję pokłada w mniej modnych sprzy-
mierzeńcach: biegłych rewidentach. Groźba przeprowadzenia
[audytu] spowodowała ograniczenie brakujących kosztów o około
8%. Audyt nie jest tani, ale wykonany poprawnie jest obiecują-
cym sposobem wydłużenia okresu użytkowania dróg [przez ogra-
niczenie korupcji].
Economic Focus: Digging for dirt
(W centrum uwagi gospodarczej: Szukanie brudów)
w „The Economist”, 18 marca 2006, s. 74
Bezpieczeństwo systemów komputerowych • Computer Systems Security

• Niezbędne zabezpieczenia chroniące system komputerowy przedsiębiorstwa przed
naruszeniem poufności, oszustwem, kradzieżą i sabotażem. Dla banków, wykorzystu-
jących komputery na szeroką skalę, to źródło ryzyka operacyjnego stanowi przedmiot
szczególnej troski. Ma ono niezwykle istotne znaczenie w dobie internetu, którego otwar-
tość naraża wewnętrzne systemy na ataki z zewnątrz. Najpowszechniejsze zabezpie-
czenia przed oszustami, hackerami i malkontentami przedstawiono w poniższej tabeli.
Większość oszustw popełnianych jest przez osoby z zewnątrz.
Najczęściej stosowane zabezpieczenia

Zabezpieczenie Charakterystyka
Kopie zapasowe ◆◆ Okresowe sporządzanie kopii plików zawierających
wszystkie dotychczasowe salda i transakcje
i przechowywanie ich najlepiej poza siedzibą – tak, by
aktualne dane zawsze można było odtworzyć
Hasła i numery ◆◆ Dostęp do komputerów wyłącznie po poprawnym
identyfikacyjne wprowadzeniu hasła lub numeru identyfikującego
użytkownika
Firewall ◆◆ Programowe i/lub sprzętowe zabezpieczenie
wewnętrznej sieci komputerowej przedsiębiorstwa
przed nieupoważnionym dostępem z zewnątrz (za
pośrednictwem internetu)
Biegli rewidenci sektora publicznego
43
Szyfrowanie ◆◆ Przetworzenie danych na nierozpoznawalne ciągi

znaków, możliwe do odczytania jedynie przez
użytkowników posiadających dostęp do kodu.
Podpis cyfrowy ◆◆ Ciąg znaków charakterystyczny dla konkretnego
użytkownika, służący do potwierdzenia wiarygodności
przesyłanych danych
Wirtualne sieci prywatne ◆◆ Technika umożliwiająca utworzenie poprzez internet
„tunelu” dla bezpiecznej transmisji danych, dzięki
ukryciu informacji na temat rutowania i przełączania
Klucz publiczny ◆◆ Elektroniczny sposób identyfikacji (cech fizycznych
jak oko lub odcisk palca) i kodowania, który może być
kontrolowany
Przykładowo w bankowości, nieupoważnionego użycia kart kredytowych z łatwością

może dopuścić się każdy, kto widział odbitkę numeru karty na rachunku lub kwi-
cie kasowym. Jednak straty z tego tytułu są sporadyczne; zazwyczaj wychodzą na jaw
wkrótce po fakcie i mogą zostać wliczone w koszt produktu. Znacznie większe zanie-
pokojenie budzą nagminne przypadki włamań do systemów lub sieci komputerowych
przez osoby z wewnątrz. Zjawisko to może poważnie zagrozić sprawnemu prowadze-
niu działalności operacyjnej banku, przez nadszarpnięcie jego zobowiązań i reputacji.
Bezsporny tytuł własności (żargon) • Clear Title (vernacular) • Nie

kwestionowane prawo własności nieruchomości lub innego składnika aktywów. Zwykle
prawo takie poparte jest zarejestrowanym dokumentem własności; w przypadku braku
takiego dowodu, mamy do czynienia z „wątpliwym tytułem własności”. Bezsporny tytuł
własności danej rzeczy ma istotne znaczenie dla kredytodawcy, jeżeli rzecz ta stanowić
ma zabezpieczenie kredytu.
Biegli rewidenci sektora publicznego • Public Sector Auditors • Ogólny ter-

min odnoszący się do działających na rzecz interesu publicznego biegłych rewidentów,
których zadaniem jest weryfikacja efektywności i wydajności wydatków rządowych.
W zależności od kraju, funkcja ta pełniona jest przez różne instytucje, np. Izbę Biegłych
Rewidentów (UE), Główny Urząd Obrachunkowy (USA), Krajowy Urząd Obrachunkowy
(Wielka Brytania), czy Izbę Kontroli (w innych krajach). Biegli rewidenci sektora publicz-
nego mają nieco inny charakter i zakres zadań, niż rewidenci sektora prywatnego:
◆◆ szerszy zakres badania, w tym analiza prawidłowości, zasadności i opłacalności

wydatków ponoszonych ze środków publicznych;
◆◆ ponieważ rewidenci sektora publicznego powoływani są przez rządowe organy usta-
wodawcze, cieszą się większą niezależnością przy przeprowadzaniu badania organów
wykonawczych i administracyjnych;
◆◆ raporty z przeprowadzonych badań przekazywane są organom ustawodawczym
i podawane do wiadomości publicznej.
W większości, choć nie we wszystkich krajach, niezależność biegłych rewidentów sek-

tora publicznego uznaje się za istotny aspekt ich autorytetu.
44 Biegły rewident (wybrany)
Biegły rewident (wybrany) • Auditors (Appointed) • Posiadająca kwalifikacje

zawodowa osoba lub firma, wybrana przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy* do prze-
prowadzenia badania sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa. Aby posiadali war-
tość jako zatwierdzający, biegli rewidenci powinni cieszyć się zaufaniem i szacunkiem
akcjonariuszy. W tym celu wykwalifikowani rewidenci powinni charakteryzować się
czterema następującymi cechami:
1. Gruntowną wiedzą w zakresie rachunkowości i badania sprawozdań finansowych;

wiedza taka potwierdzana jest zazwyczaj poprzez proces kwalifikacyjny, w ramach
którego umiejętności rewidenta są szczegółowo sprawdzane.
2. Rynkowym zdrowym rozsądkiem: zrozumieniem specyfiki działalności przedsię-
biorstwa, jego sił napędowych i rynków zbytu – rewident odznaczający się tą cechą
będzie więcej niż tylko zwykłym „technikiem”; ponadto, rewident powinien umieć
wykryć nieodłączne aspekty ryzyka audytu, które zasługują na szczególną uwagę.
3. Niezależnością, stanowiącą ochronę przed nieuchronną tendencyjnością zarządu,
który może wykorzystywać sprawozdania finansowe do wywierania pozytywnego
wrażenia na inwestorach i bankach albo przed bardziej subtelnym zagrożeniem –
dbaniem przez zarząd jedynie o powierzchowną zgodność sprawozdań z obowiązu-
jącymi standardami rachunkowości.
4. Etyką zawodową nie zezwalającą na żadne odstępstwo od reguł zawodowych; poczu-
ciem misji przedkładającej interes publiczny nad osobiste względy komercyjne.
* Zgodnie z Ustawą o rachunkowości obowiązującą w Polsce, biegłego rewidenta wybiera organ zatwier-
dzający sprawozdania finansowe jednostki (w przypadku spółki akcyjnej Walne Zgromadzenie
Akcjonariuszy), chyba że statut lub inne wiążące spółkę przepisy prawa stanowią inaczej.
Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów na koniec okresu
45
Pewien brytyjski sędzia porównał kiedyś biegłych rewidentów do cerberów, stojących

na straży interesów akcjonariuszy i wierzycieli. Aby pełnić swoją funkcję z należytą
czujnością, rewidenci muszą czasem opierać się znacznej presji ze strony zarządu przed-
siębiorstwa, który może mieć naturalną skłonność do upiększania wyników, zwłaszcza
jeśli sytuacja jest niepomyślna. W takich przypadkach rewident może zastosować
jedną z dwóch możliwych sankcji: odmówić wydania „czystej” opinii z badania (wydać
opinię z zastrzeżeniami, zrzec się wyrażenia opinii lub wyrazić opinię negatywną), albo
zrezygnować z pełnienia funkcji biegłego rewidenta przedsiębiorstwa. Ponieważ bada-
nie sprawozdań finansowych jest dla rewidentów źródłem dochodów, istnieje duża
pokusa kompromisu. Powoduje to, że wielu użytkowników preferuje badania sygno-
wane przez duże, międzynarodowe firmy księgowe (patrz Wielka Czwórka), ponieważ
z jednej strony muszą one dbać o swoją reputację, a z drugiej są niezależne, gdyż posia-
dając wielu klientów są mniej uzależnione od któregokolwiek z nich. Patrz również
komisja rewizyjna i organizacja zawodowa zrzeszająca biegłych rewidentów.
Siła życiowa
W jakim innym zawodzie obowiązkiem jest powiedzieć klientowi, że
nie ma racji? Który inny zawód nakazuje – zgodnie z naszym prawem
papierów wartościowych – służyć wyłącznie interesowi publicznemu?
Jaki inny zawód trzyma w swoich rękach klucz do zaufania publicznego
– czyli do życiowej siły naszych rynków?
Arthur Levitt, przewodniczący amerykańskiej Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd (SEC) 1993–2001
Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów • Accrued Liabilities •

•
Expense Accruals Bilansowa klasyfikacja kwot przypadających do zapłaty, zazwy-
czaj w niedalekiej przyszłości, za otrzymane towary lub usługi, za które nie została jesz-
cze wystawiona faktura (a więc które nie zostały jeszcze uwzględnione w zobowiązaniach
z tytułu dostaw i usług). Przykładowo, towary mogły zostać dostarczone i przyjęte na stan
zapasów, a faktura za nie mogła wpłynąć dopiero po dniu bilansowym. Bierne rozlicze-
nia międzyokresowe kosztów stanowią nieodłączny element procesu zapewniania współ-
mierności przychodów i kosztów. (Źródłosłów: z łacińskiego „accrescere” = ‘wzrastać’;
później w starofrancuskim „acreue” = ‘prawo właściciela ziemi do płodów rolnych’) Patrz
również bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów na koniec okresu.
Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów na koniec okresu • Accruals

•
(Period End) Prosta koncepcja, która jest samym sednem rachunkowości. Ponieważ
jedną z podstawowych zasad rachunkowości jest zapewnienie współmierności przychodów
i kosztów, przy prowadzeniu ksiąg konieczne jest zamknięcie ksiąg na koniec okresu obro-
towego – czyli to, co księgowi nazywają rozdzieleniem pozycji należących do różnych okre-
sów. Rozważmy przypadek zakupu zapasów, które dostarczono w Okresie 1, a za które
zapłacono w Okresie 2.
46 Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów na koniec okresu
Jakie aktywa
istnieją na
koniec roku?
Aktywa przyszłych Okres Wpływy gotówkowe następujące

po rozdzieleniu okresów, lecz
okresów sprawozdawczy
wynikające z transakcji z okresu
poprzedniego
Czas
Koniec okresu = rozdzielenie okresów
Rachunkowość kasowa:
1. Okres 1: Zdarzenia gospodarcze nie są uznawane dopóki nie nastąpi ich realizacja pie-
niężna; jeżeli nie nastąpił więc wpływ lub rozchód środków pieniężnych, transakcja nie
jest ewidencjonowana w księgach rachunkowych przedsiębiorstwa. Należy zauważyć,
że w związku z tym wystąpi rozbieżność w odniesieniu do wszelkich aktywów, które
zostały uwzględnione w sprawozdaniu finansowym na podstawie spisu z natury:
Wn (zwiększenie) Koszty /aktywa 0
Ma (zwiększenie) Zobowiązania 0
2. Okres 2: W okresie, w którym następuje przekazanie środków pieniężnych, przed-

siębiorstwo zaksięguje koszt, albo – jeśli zakup przyniesie przyszłe korzyści – skład-
nik majątku. Jeżeli Okres 2 następuje po zamknięciu ksiąg rachunkowych okresu 1,
sprawozdania finansowe dotyczące obu okresów będą zniekształcone.
Ma (zmniejszenie) Środki pieniężne 512
Rachunkowość memoriałowa:
1. Okres 1: Aby uwzględnić koszt w momencie otrzymania towaru lub skorzystania
z usługi, dany koszt lub składnik majątku będzie ewidencjonowany w okresie, w któ-
rym przeprowadzona została transakcja (przy czym transakcja określona jest tutaj
jako fizyczne otrzymanie towarów lub usług, albo zaistnienie zobowiązania umow-
nego). Nawet jeżeli faktura za dane towary bądź usługi nie została jeszcze otrzy-
mana, dokonane zostanie oszacowanie – zwane „rozliczeniem międzyokresowym
biernym” – wartości transakcji :
Ma (zwiększenie) RMK 500
(oszacowanie kosztu poniesionego w danym okresie, przypadającego do zapłaty
w okresie następnym)
Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów na koniec okresu
47
2. Okres 2: Aby uwzględnić faktyczne zobowiązanie w momencie otrzymania faktury,

wykazuje się zobowiązanie, a jednocześnie wyksięgowuje bierne rozliczenie między-
okresowe kosztów.
Wn (zmniejszenie) RMK 512
Ma (zwiększenie) Zobowiązania 512
(rzeczywista wartość towarów lub usług otrzymanych w następnym okresie, zgodnie
z fakturą)
3. Okres 2: Zapłata za fakturę zgodnie z terminem płatności będzie wiązała się

z transakcją pieniężną, która zmniejszy stan środków pieniężnych i wyeliminuje
zobowiązanie. Należy zwrócić uwagę, że wielkość kapitału obrotowego nie ule-
gła zmianie, ponieważ zmniejszenie nastąpiło po obu stronach bilansu. Nastąpiło
zmniejszenie płynności spółki, ale prawdopodobnie również poprawa jej wypłacal-
ności, ponieważ spłaciła ona istniejący dług.
Wn (zmniejszenie) Zobowiązania 512
Ma (zmniejszenie) Środki pieniężne 512
(płatność za fakturę dotyczącą towarów lub usług)
4. Okres 2: Ponieważ rozliczenia międzyokresowe kosztów rzadko bywają oszaco-

wane na tyle dokładnie, by były równe wysokości zadłużenia wynikającego z fak-
tury, nieuchronnie na rachunku rozliczeń międzyokresowych pozostanie pewna
stanowiąca różnicę kwota. Ponieważ na ogół kwota ta nie jest istotna, zostaje ona
po prostu spisana w koszty, mimo iż w rzeczywistości odnosi się ona do Okresu 1.
(Alternatywą do dokonania bezpośredniego odpisu różnicy w koszty jest elimina-
cja korekt z końca okresu, która automatycznie prowadzi to tego samego rezultatu.)
Wn (zwiększenie) Koszty 12
Ma (zwiększenie) RMK 12
(różnica między zarachowaną, a rzeczywistą wartością transakcji)
Jakie
zobowiązania
istnieją na
koniec roku?
Bierne rozliczenia Okres Płatności gotówkowe następujące

międzyokresowe sprawozdawczy po rozdzieleniu okresów, lecz
wynikające z transakcji z okresu
kosztów poprzedniego
Czas
Koniec okresu = rozdzielenie okresów

48 Bilans (sprawozdanie z sytuacji majątkowej i finansowej)
Jak można od razu zauważyć na powyższym przykładzie, rachunkowość memoria-

łowa jest znacznie bardziej skomplikowana niż rachunkowość kasowa (cztery księ-
gowania zamiast jednego), przy czym wiążą się z nią błędne szacunki (tutaj różnica
wynosząca 12). Tym niemniej, korzyści płynące z poprawy rzetelności sprawozdań
z nawiązką wynagradzają te trudności i nieścisłości. W praktyce, tworzenie rozliczeń
międzyokresowych biernych na koniec okresu podlega kryterium istotności – drobne
pozycje księguje się w koszty, zamiast zadawać sobie trud osiągnięcia całkowitej
współmierności przychodów i kosztów.
Bilans (sprawozdanie z sytuacji majątkowej i finansowej) • Balance

•
Sheet/Statement of Financial Position Kluczowy składnik sprawozdania finan-
sowego, obrazujący stan aktywów, zobowiązań i kapitału własnego przedsiębiorstwa na
dany moment – zazwyczaj (co najmniej) na koniec roku. Bilans zawsze musi się bilan-
sować – z uwagi na tautologię zasady równowagi bilansowej. Części składowe bilansu
klasyfikowane są według kryteriów opartych na logice finansowej, takich jak płynność
(pozycje obrotowe lub trwałe), właściwości fizyczne (aktywa rzeczowe oraz wartości nie-
materialne i prawne), rodzaj działalności (aktywa finansowe i aktywa operacyjne) lub –
w przypadku zobowiązań – w oparciu o kolejność zaspokajania roszczeń (dług nadrzędny
(uprzywilejowany), akcje uprzywilejowane, akcje zwykłe). Choć spotyka się różne formy
bilansu, przeważnie wygląda on następująco:
Bilans: format przyjęty przez MSR oraz w USA

Środki pieniężne XX Krótkoterminowe kredyty YYY
bankowe
Papiery wartościowe XX Zobowiązania z tytułu dostaw YYY
przeznaczone do obrotu i usług
Należności XXX Rozliczenia międzyokresowe YY
bierne
Zapasy XX Suma zobowiązań YY
krótkoterminowych
Suma aktywów obrotowych VVV Pozostałe zobowiązania ZZZ
Pozostałe aktywa XX Długoterminowe kredyty YYY
bankowe i pożyczki
Aktywa trwałe XX Odroczone zobowiązania YY
podatkowe
Wartości niematerialne XX Kapitał własny i zysk z lat YY
i prawne ubiegłych
Suma aktywów XXXX Suma pasywów YYYY
Pozycje, na które wydatkowano środki Pozycje, które zostaną wypłacone w postaci
pieniężne pieniężnej
Bilans (sprawozdanie z sytuacji majątkowej i finansowej)
49
Bilans: wersja kontynentalna

Wartości niematerialne XX Kapitał własny i zysk z lat YY
i prawne ubiegłych
Rzeczowe aktywaą XX Odroczone zobowiązania YY
podatkowe
Pozostałe aktywa XX Długoterminowe kredyty YYY
bankowe i pożyczki
Suma aktywów obrotowych XX Suma zobowiązań YY
krótkoterminowych
Zapasy VVV Pozostałe zobowiązania ZZZ
Należności XX Rozliczenia międzyokresowe YY
bierne
Papiery wartościowe XXX Zobowiązania z tytułu dostaw YYY
przeznaczone do obrotu i usług
Środki pieniężne XXX Krótkoterminowe kredyty YYY
bankowe i pożyczki
Suma aktywów XXXX Suma pasywów YYYY
Pozycje, na które wydatkowano środki Pozycje, które zostaną wypłacone w postaci
pieniężne pieniężnej
Bilans: układ według źródeł finansowania

Środki pieniężne X Aktywa krótkoterminowe
Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu X minus krótkoterminowe
Należności XXX źródła finansowania
Zapasy XX
Suma aktywów obrotowych VVVV
Minus: zobowiązania krótkoterminowe
Krótkoterminowe kredyty bankowe - YYY
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług - YYY
Rozliczenia międzyokresowe bierne - YY
Aktywa obrotowe netto: VVV
Wartości niematerialne i prawne X Aktywa trwałe
Rzeczowe aktywa trwałe XXX minusdługoterminowe
Pozostałe aktywa X źródła finansowania
Minus: długoterminowe kredyty bankowe - YY
i pożyczki
Aktywa netto VVV
Źródła finansowania:
Odroczone zobowiązania podatkowe ZZ Własność aktywów netto
Kapitał własny i zysk z lat ubiegłych ZZZ łącznie (obrotowych
i trwałych)
Zgodnie z większością standardów rachunkowości, składniki bilansu tradycyjnie wycenia

się na podstawie ich kosztu historycznego. Wskazuje to, że podstawowym zadaniem bilansu
50 Bilans (sprawozdanie z sytuacji majątkowej i finansowej)
jest ewidencjonowanie minionych zdarzeń gospodarczych dla celów zarządzania powie-

rzonym majątkiem. Przy takim podejściu ważne jest przyjęcie obiektywnego pomiaru (tj.
kosztu transakcji), nie zaś wartości godziwej, która z ekonomicznego punktu widzenia jest
bardziej miarodajna, ale opiera się na mniej sprawdzalnych szacunkach. Tym niemniej,
bilans powinien również odzwierciedlać przybliżoną wartość ekonomiczną przedsiębior-
stwa. Aby temu sprostać, wykazywane w bilansie wartości historyczne są korygowane
(przez rezerwy, korekty do poziomu wartości rynkowej, aktualizację wyceny, pozycje akty-
wowane, umorzenie itd.), aby dać adekwatny obraz sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa,
zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny. Zakres stosowanych korekt jest jednak ograniczony
względami praktycznymi. Przykładowo, wiele wartości aktywów (takich jak wartość
marki; ekonomiczna wartość firmy; patenty uzyskane w drodze prac rozwojowych itp.)
uznaje się jedynie w przypadku ich nabycia. Również niektóre zobowiązania (zobowiąza-
nia warunkowe) ujawnia się jedynie w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego.
Niedostatkom tym próbuje zaradzić obserwowany obecnie trend w kierunku rachunkowo-
ści opartej na wartości godziwej. Z powyższymi zastrzeżeniami, bilans nadal stanowi jed-
nak źródło użytecznych informacji dla użytkowników sprawozdań finansowych:
Analityczne wykorzystania bilansu

Rodzaj informacji Wyjaśnienie
Produktywność Fizyczne moce produkcyjne i możliwości generowania
sprzedaży
Wypłacalność Poziom zadłużenia w stosunku do aktywów lub kapitału
własnego
Płynność Aktywa obrotowe w stosunku do zobowiązań
krótkoterminowych
Zabezpieczenia dla Jakość i charakter aktywów, na których można ustanowić
kredytodawców zabezpieczenie
Prognozy na przyszłość Potrzeba przyszłej wymiany aktywów i możliwości
generowania sprzedaży
Skorygowany kapitał Korekty dokonywane w celu dostosowania wykazanych
własny w bilansie wartości do konkretnych potrzeb użytkownika
stan na dany moment

w czasie nie ma być Zobowiązania
Aktywa oszacowaniem, ma być
obrotowe krótkoterminowe
zapisem zdarzeń
z przeszłości
równanie:
aktywa = zobowiązania + Zadłużenie
+ kapitał własny długoterminowe
Bilans Aktywa równanie:
trwałe kapitał własny =
= aktywa – zobowiązania Kapitał własny

Bilansować księgi
51
Z bilansem wiążą się pewne nieodłączne ograniczenia. Selektywne ujmowanie akty-

wów, kombinacja kosztu historycznego i wyceny rynkowej, stosowanie wycen szacun-
kowych oraz nieprecyzyjny moment uznawania zdarzeń sprawiają, że bilans odzwier-
ciedla rzeczywistość finansową w sposób niedokładny. Tym niemniej, wraz z załączaną
informacją dodatkową, stanowi on kluczowy element analizy finansowej, przeprowa-
dzanej w celu ustalenia wyników finansowych i wartości rynkowej przedsiębiorstwa.
Abstrakcja
Bilans i rachunek zysków i strat wydają się bardzo elementarnymi
pojęciami, wymagają jednak wysoce abstrakcyjnych form myślenia.
W bilansie księgowy w pewnym momencie kładzie żelazną rękę na
przedsiębiorstwie i oznajmia: „Oto wszystko, co przedsiębiorstwo
na dziś posiada, i wszystko, co musi zrobić”.
Spostrzeżenia Sir Henry’ego Craik’a w 50. rocznicę założenia
Stowarzyszenia Księgowych w Edynburgu w 1904
Richard Brown A History of Accounting and Accountants
(Historia księgowości i księgowych), 1905, s. 442
Bilansować księgi (żargon zawodowy) • Balance the Books (vernacular) •

W znaczeniu dosłownym – upewnić się, czy księgi rachunkowe są dokładne i rzetelne,
i czy wszystkie wpisy po stronie Debet i Credit znajdują się na właściwych miejscach.
Przy księgowaniu metodą podwójnego zapisu, księgi powinny bilansować się automa-
tycznie. Ponieważ jednak nie zawsze tak się składa, bilansujemy je wykonując następujące
cztery czynności (patrz też tabela poniżej):
1. Podliczamy (tj. sumujemy) każdą ze stron księgi i notujemy oba wyniki ołówkiem;
2. Wyższy z wyników będzie stanowił sumę po obu stronach – wpisujemy go;
3. Dopisujemy brakującą różnicę, tak aby sumy po obu stronach były równe (wyrównanie
salda); kwota ta nazywa się saldem końcowym (w skrócie „Sk.”);
4. Saldo końcowe wpisujemy następnie u góry w przeciwstawnej kolumnie; kwota ta
będzie punktem wyjścia do nowych wpisów, czyli zostaje przeniesiona na następny
okres rozrachunkowy. Na tym etapie nazywamy ją saldem początkowym (w skrócie
„Sp.”).
Konto środków pieniężnych: przykład bilansowania

Kapitał zakładowy 10 000 Zakup samochodu 5 000
Przychód 4 000 Zakup towarów 3 000
Płace 1 500
Saldo końcowe (Sk.) (3) 4 500
Suma (najwyższa (1 & 2) 14 000 Suma 14 000
kwota)
Saldo początkowe (Sp.) (4) 4 500
52 Bilansować księgi
W razie konieczności, księgi można zawsze doprowadzić do równowagi uciekając się

do tzw. łatania bilansu (czyli wstawienia kwot brakujących do zbilansowania się prze-
ciwstawnych pozycji). W takiej sytuacji bilansowanie nie jest już rzeczą samoistną, lecz
wymaga pewnego świadomego wysiłku. I faktycznie, bilansowanie ksiąg najczęściej
kojarzy się z aktywnym porządkowaniem spraw finansowych – w sensie dopasowywa-
nia wszystkich wpływów (pozycji po stronie Credit) do nakładów (pozycji po stronie
Debet). Przykładowo: „Jak pouczał [ekonomista], rząd powinien być ostateczną stroną
wydatkującą i pożyczającą pieniądze (…) zamiast bilansować księgi w okresie recesji,
powinien pożyczać bezproduktywne pieniądze i wydawać je (...)” – cytat z Keynesian
Economics (Ekonomii Keynesowskiej) zamieszczony w „British Greats”, 2000.
Jak widać, koncepcja bilansowania ksiąg wykracza poza bierność rachunkowości, sta-
jąc się aktywnym dążeniem do zrealizowania czegoś w rzeczywistości – przez ofen-
sywną sprzedaż lub przez ścisłą kontrolę kosztów.
Magia liczb
Studiowanie tego truizmu [zrównania wpływów i płatności] to stu-
diowanie księgowości, sztuki podwójnego zapisu, magii pozycji
zmiennych, a także zysków i strat, które siłą rzeczy każą księgom się
bilansować. Studiowanie ideału to przeprowadzenie analizy rów-
nowagi.
Księgowi najczęściej są mądrzy po szkodzie. Ale przedsiębiorcy
muszą być mądrzy przed szkodą, bo płatności trzeba pokryć zanim
przyjdą wpływy, a wpływy niekoniecznie muszą być równe płatno-
ściom – mogą być od nich wyższe, albo niższe, przynosząc przedsię-
biorcy nieoczekiwany zysk albo stratę.
Dzieła zebrane Bernarda Lonergana (t. 21), For a New Political Economy
(O nowej ekonomii politycznej), 1998, s. 142
Bilansowanie
53
Bilansowanie • Balance, To (verb) • Często niezwykle frustrująca czynność polega-

jąca na doprowadzaniu wstępnej wersji sprawozdania finansowego (lub jakiegokolwiek
wyliczenia księgowego) do osiągnięcia w sposób ścisły i logiczny równowagi bilansowej.
W przypadku zestawienia obrotów i sald, polega to na upewnieniu się, czy suma pozy-
cji po stronie Debet jest równa sumie pozycji po stronie Credit. Księgowi albo w ogóle
rzadko popełniają błędy, albo są dobrzy w wykrywaniu błędów, które popełnili. Oto
kilka wskazówek, co robić, gdy coś jest nie tak:
Nie bilansuje się

Rodzaj błędu Możliwe rozwiązanie
Różnica wynosząca np. 1100, 1000. Ponownie zsumować wartości na
kontach/w bilansie próbnym
Różnica podzielna przez 2 Szukać błędu polegającego na wpisaniu salda
w błędnej kolumnie
Różnica podzielna przez 9 Szukać „czeskiego błędu”, polegającego na
przestawieniu cyfr, np. 19 zamiast 91
Różnica niepodzielna przez 2 ani przez 9 Szukać brakującej pozycji o wartości różnicy
Urok systemu podwójnego zapisu polega na tym, że sprawozdanie finansowe zawsze

będzie się bilansować, pod warunkiem, że poszczególne zapisy zostały poprawnie
zaksięgowane. Słownik Postlethwayta z 1751 opisywał bilansowanie się jako „przy-
jemną satysfakcję”. Jest to jednak warunek „konieczny, lecz niewystarczający” dla
zapewnienia poprawności sprawozdania finansowego: jeżeli strony się nie bilansują
oznacza to, że gdzieś tkwi błąd; lecz nawet jeżeli bilansują się co do grosza, niestety nie
znaczy to jeszcze, że wszystko jest w porządku. Etymologia „bilansu” wiele mówi –
słowo to ma korzenie łacińskie, łącząc przyrostek „bi-„ (tzn. ‘dwa’) i „lanx” (tzn. ‘waga’)
= równowaga, którą się uzyskuje, gdy przeciwstawne strony są sobie równe.
54 Biuro (dział) rachunkowości
Biuro (dział) rachunkowości (archaizm) • Counting House (archaic) • Biuro

zajmujące się w przedsiębiorstwie księgowością lub rachunkowością. Dziś rozumie się
przez to załatwianie wszelkich spraw związanych z księgami rachunkowymi. Można
na przykład powiedzieć – w żartach lub z zabarwieniem pejoratywnym – że „firma
PricewaterhouseCoopers to tylko biuro rachunkowości”. Choć wypowiedź taka może mieć
intencję uwłaczającą, firma księgowa prawdopodobnie potraktowałaby ją jako komplement.
Czy wszystko zrobione?

Pan Ignacy od dwudziestu pięciu lat mieszkał w pokoiku przy skle-
pie. W ciągu tego czasu sklep zmieniał właścicieli i podłogę, szafy
i szyby w oknach, zakres swojej działalności i subiektów; ale pokój
pana Rzeckiego pozostał zawsze taki sam. (...) [Każdego dnia] robił
dzienny rachunek, sprawdzał kasę, układał plan czynności na jutro
i przypominał sobie: czy zrobiono wszystko, co wypadało na dziś?
Bolesław Prus Lalka (rozdział II Rządy starego subiekta), 1890
Biuro Usług Księgowych • Accounting Service Bureau • Firma świadcząca

usługi księgowe i usługi wypełniania deklaracji podatkowych na rzecz innych firm –
zazwyczaj małych spółek, których nie stać na własnego księgowego. Biuro usługowe jest
przykładem outsourcingu.
Błędne wyobrażenia o rachunkowości • Accounting Fallacies • Istnieje szereg

powszechnych błędnych wyobrażeń o sprawozdawczości finansowej, których ofiarą mogą
paść osoby spoza branży. Poniżej podajemy kilka najbardziej charakterystycznych:
Błędne wyobrażenie Prawda

„Rachunkowość jest nauką”. Rachunkowość jest narzędziem biznesu; sztuką,
która może służyć różnym celom.
„Bilans jest miarą wartości”. Bilans to zapis dokonanych transakcji,
odzwierciedlających gospodarowanie majątkiem.
„Sprawozdania finansowe są Rachunkowość jest pełna oszacowań opartych
precyzyjne”. na subiektywnej ocenie.
„Cały zysk jest ujęty w rachunku Niezrealizowane pozycje nie podlegające
wyników”. podziałowi są ujmowane bezpośrednio na kontach
kapitału własnego.
„Biegli rewidenci ustalają Za liczby zawarte sprawozdaniu odpowiedzialny
sprawozdanie finansowe”. jest zarząd spółki.
„Badanie sprawozdania wychwyci Istnieją nieodłączne ograniczenia możliwości
oszustwa”. biegłych rewidentów.
„Zbadane sprawozdanie finansowe Badanie potwierdza zapewnioną kontynuację
gwarantuje wypłacalność”. działalności firmy, ale nie może wyeliminować ryzyka.
„Zysk netto to ekwiwalent Należy go skorygować o pozycje niegotówkowe
przepływów pieniężnych”. i zmiany kapitału obrotowego.
Budżet
55
„Zyski nadzwyczajne są ważne”. Zwyczajne dochody lepiej mierzą trwałe trendy.

„Zysk nie ma znaczenia, liczy Jedynie zysk (nawet jako wartość szacunkowa)
się tylko przepływ środków mierzy tworzenie majątku.
pieniężnych”.
„Rachunkowość jest nudna”. Rachunkowość jest pełna dyskusji, napięć i treści.
Wiele błędnych wyobrażeń o rachunkowości wywodzi się z niedoceniania kosztów

zapewnienia lepszych informacji. I choć istnieją różni użytkownicy sprawozdań finan-
sowych (każdy patrzący z innego punktu widzenia), to bez wątpienia właściciele przed-
siębiorstwa i potencjalni inwestorzy są tutaj „primus inter pares”. To, co naprawdę jest
im potrzebne, to oszacowanie przyszłych dochodów i ryzyka związanego z przedsię-
biorstwem – a sprawozdania finansowe nie dadzą im na to bezpośredniej odpowiedzi.
Historia działalności i przedstawienie bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa może powie-
dzieć użytkownikom wiele, ale nie wszystko. Dlatego sprawozdania finansowe są „nie-
zbędnym, lecz niewystarczającym warunkiem” dla zrozumienia rzeczywistości finanso-
wej przesiębiorstwa.
Bonifikata ▶ Rabat.
Branża księgowa (w porównaniu z zawodem księgowego) • Accounting
Industry (vs. Profession) • Wszystkie różnorodne strony zaangażowane w usługi wspo-
magające sprawozdawczość finansową i zarządczą. Strony te obejmują w szczególności:
◆◆ Biura usług księgowych

◆◆ Usługodawców zewnętrznych
◆◆ Dostawców oprogramowania
◆◆ Doradców podatkowych i konsultantów finansowych
◆◆ Niezależnych biegłych rewidentów
◆◆ Organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości.
Branża księgowa to duży interes. Można porównać 68 milionów wyników w wyszu-
kiwarce Google dla hasła „accounting industry” ze 113 milionami dla „manufactu-
ring”, 1 miliardem dla „industry” i 3,2 miliarda dla „business”.
Budżet • Budget • Finansowy plan działania, powszechnie wykorzystywany w rachun-

kowości zarządczej do nakreślania zadań i koordynacji różnego rodzaju czynności,
a także dla potrzeb motywowania i oceny menedżerów. Optymalnie, budżet powinien
być planem realistycznie „napiętym”: zarząd musi się starać, aby osiągnąć założone
cele; ale wysiłek ten nie może być zbyt wielki, aby nie demotywował. Pomiar i analiza
odchyleń budżetowych (odchyleń wielkości rzeczywistych od planowanych) to podsta-
wowe narzędzia kontroli wewnętrznej, pomocne przy radzeniu sobie z nieprzewidzia-
nymi zdarzeniami. Porównaj z prognozowaniem, które jest bezstronnym przewidy-
waniem przyszłego rozwoju wydarzeń. (Źródłosłów: z łacińskiego „bulga” = ‘skórzana
torba’ lub ‘portfel’; słowo używane od XVIII wieku przez Ministra Skarbu na określe-
nie miejsca, gdzie przechowywane były dane liczbowe; obecne znaczenie z XIX wieku).
56 Budżet a aspekty behawioralne
Wybredny
Zgodziłby się na udział w przyszłym lewicowym rządzie, jeśli byłby
główną osobą odpowiedzialną za politykę gospodarczą rządu, a nie
tylko księgowym odpowiadającym za budżet.
Marek Belka, kandydat na Ministra Finansów za Reuters Polska,
cytat z „Warsaw Business Journal”, 17–23 września 2001, s. 1
Budżet a aspekty behawioralne • Budget Behaviour Issues • Ludzka strona

procesu budżetowania posiada wiele godnych uwzględnienia aspektów behawioralnych.
Założony poziom trudności powinien być tak ustawiony, by motywował, a nie zniechę-
cał. Idea budżetu realistycznie napiętego sugeruje, że w niektórych przypadkach odchy-
lenia ujemne można przyjąć za normę. Budżet bazujący na „oczekiwaniach” możne słu-
żyć do realizacji racjonalnie uzasadnionych oczekiwań; budżet bazujący na „aspiracjach”
może motywować do osiągnięcia lepszych wyników. Kolejną kwestią jest źródło budżetu:
czy jest on narzucony „z góry” (przez kierownictwo firmy), czy sporządzony „oddolnie”
(przez poszczególne ośrodki odpowiedzialności). Obie metody mają swoje wady i zalety.
Uczestnictwo „dołów” zapewnia zaangażowanie, z kolei narzucenie celu „z góry” eli-
minuje luz budżetowy – często więc budżetu musi być tworzony w procesie negocjacji.
Inne kwestie behawioralne obejmują motywację (zarządzanie przez wyznaczanie celów),
zapewnienie zbieżności celów (zapobieganie pogoni za realizacją własnego budżetu kosz-
tem reszty organizacji), zmęczenie kontrolą (poświęcanie zbyt dużo czasu i energii na
liczby, zamiast na prowadzenie firmy), asekurację budżetu (unikanie wyznaczania osią-
galnych, lecz zbyt pracochłonnych celów), niezdrowe postawy (np. typu „wydajmy pie-
niądze, bo przepadną”) i politykę (np. zawiązywanie sojuszy w celu ukrycia odchyleń
budżetowych).
Wyniki docelowe
„ŁATWO” POZIOM TRUDNOŚCI „CIĘŻKO”

ET
OCZEKIWANA UJEMNA ROZBIEŻNOŚĆ

DŻ
BU
Aspekty
BUDŻET REALISTYCZNIE NAPIĘTY
behawioralne
budżetu 
= OPTYMALNY
ZEROWA ROZBIEŻNOŚĆ
Wyniki osiągnięte
Budżet luźny
57
Nic dziwnego, że badania typujące umiejętności niezbędne dla specjalistów od rachun-

kowości zarządczej obejmują dużą dozę umiejętności komunikacyjnych i interpersonal-
nych (patrz Horngren i in.).
Niezdrowo
Proces budżetowania w większości firm musi być najmniej efektyw-
nym procesem w zarządzaniu. Wysysa z firmy energię, czas, przyjem-
ność i wielkie marzenia o organizacji. Ukrywa szanse i hamuje rozwój.
Jest źródłem nieproduktywnych zachowań, od postawy aseku-
ranckiej do godzenia się na mierne plany... Szkodliwe budżetowanie
działa podstępnie – wpełza wszędzie i instaluje się jako zinstytucjona-
lizowany proces.
Jack Welch Winning, 2005
Budżet kroczący • Continuous Budget • Rolling Budget • Budżet podlegający

systematycznej aktualizacji w miarę upływu czasu. Przykładowo, do 12-miesięcznego
budżetu kroczącego po upływie każdego miesiąca dodaje się jeden miesiąc. Podstawową
zaletą budżetu kroczącego jest jego przydatność, wynikająca z uwzględnienia najśwież-
szych informacji w horyzoncie czasowym budżetu. Wymaga to nieustannego planowa-
nia – od kierownictwa oczekuje się więc ciągłego spoglądania w przyszłość i dostosowy-
wania się do nowych warunków. Wadą budżetu kroczącego jest z kolei konieczność jego
sukcesywnego uaktualniania, w połączeniu z ludzką tendencją do przykładania mniej-
szej wagi do celów, które prawdopodobnie zostaną zmienione.
Budżet luźny (żargon zawodowy) • Slack Budget (vernacular) • Budżet celowo

zaniżający przewidywane przychody oraz/lub zawyżający przewidywane koszty. To
z kolei pozwala na osiągnięcie założonych celów bez wysiłku, nawet przez niekompe-
tentny zarząd. Budżet luźny jest jednym z najpowszechniejszych problemów zarządza-
nia (patrz budżet a aspekty behawioralne). Jest on sprzeczny z podstawowym celem
budżetu optymalnego, który powinien być planem realistycznie napiętym, tj. stawiają-
cym ambitne, ale osiągalne cele, motywujące do zaangażowania się w pracę. Patrz rów-
nież tendencyjność przy sporządzaniu budżetu.
58 Budżet łączny
Budżet łączny • Master Budget • Obszerny, syntetyczny budżet, obejmujący prognozo-

wany rachunek zysków i strat, przepływy środków pieniężnych i bilans zamknięcia. Budżet
łączny jest koncepcją z zakresu rachunkowości zarządczej, wykorzystywaną w celu uka-
zania pełnych implikacji wdrażanego planu działania. Przykładowo, prognozowany
rachunek zysków i strat w połączeniu z planem wydatków inwestycyjnych i harmonogra-
mem spłat zadłużenia, daje obraz dostępności środków pieniężnych i pokazuje niezbędny
stopień dźwigni.
Wpływy Prognozy dłu-

Financial Sprzedaż
Financial Financial
gotówkowe goterminowe
Statements Statements Statements
Rozchody Produkcja Nakłady

Financial
gotówkowe Financial Financial
inwestycyjne
Budżet ZADŁUŻENIE RYNKI
? ?
Koszty stałe
łączny BANK KRÓTKOTER Financial FINANSOWANIE
DŁUGOTERMINOWE? KAPITA-
MINOWE? Statements ŁOWE
Przepływ śr. Rachunek

Financial - Financial Bilans
Financial
pieniężnych zysków i strat
ZYSKI
ZATRZYMANE
Budżet nakładów inwestycyjnych, weryfikacja po zakończeniu projektu

• •
Post-Audit (Capital Budget) Weryfikacja efektywności poniesionych na pro-
jekt nakładów inwestycyjnych w celu oceny trafności prognoz i wyjaśnienia ewentu-
alnych rozbieżności. Czy wystąpiły poważne przekroczenia kosztów? Czy przepływy
środków pieniężnych okazały się współmierne do oczekiwanych? Choć nakłady inwe-
stycyjne mają charakter kosztów poniesionych nieodwołalnie (których nie można wyco-
fać), weryfikacja projektu po jego zakończeniu może być cenną lekcją na przyszłość.
Może np. wskazać konieczność zastosowania lepszych technik prognozowania (elimi-
nujących element subiektywny, tendencje do budowania zamków na piasku, faworyzo-
wanie czyichś „koników” i zwykłą naiwność). Może też ujawnić potrzebę lepszej oceny
rzeczywistego ryzyka (np. przez większe skupienie na analizie wrażliwości). Co więcej,
gdy menedżerowie wiedzą, że ich prognozy będą porównywane z faktycznymi wyni-
kami, automatycznie stają się bardziej skrupulatnymi prognostami (zob. odpowiedzial-
ność). Przy weryfikacji projektu nie należy jednak popadać w nadgorliwość – rzadko się
zdarza, by projekt przebiegał dokładnie zgodnie z planem; w realizacji często odgrywają
rolę czynniki zewnętrzne, a błędy stanowią nieodłączny element ryzyka. Tym niemniej,
staranna i wyważona weryfikacja zapewnia zdrową dyscyplinę w procesie budżetowa-
nia kapitału, ponieważ stanowi sprawdzian trafności podjętych przey realizacji projektu
decyzji.
Budżet realistycznie napięty
59
Budżet operacyjny • Operating/Operational Budget • Budżet skupiający się na

wydajności produkcyjnej w krótkim okresie. Wychodząc od oszacowania spodziewa-
nego poziomu sprzedaży, ustala się plany odnośnie zakupów, kosztów robocizny, kosztów
produkcji, marketingu, dystrybucji i ogólnych kosztów administracyjnych. Budżety ope-
racyjne wykorzystuje się przede wszystkim w działach sprzedaży i produkcji. Nie obej-
mują one transakcji dotyczących finansowania (czyli np. odsetek i rat kapitałowych od
zadłużenia), ani nakładów inwestycyjnych. Każdy budżet operacyjny umieszczony jest
w kontekście długoterminowego planu. Można go traktować jako swego rodzaju tak-
tykę przyjętą do realizacji wytyczonej strategii. Porównaj z budżetem łącznym i budżetem
środków pieniężnych.
Budżet przyrostowy • Incremental Budgeting • Budżet sporządzany na bazie

budżetu okresu poprzedniego przez wprowadzenie zmian uwzględniających nowe
warunki i okoliczności (porównaj z budżetem sporządzanym „od zera”, tj. każdorazowo
od podstaw). Oczywistą wadą budżetu przyrostowego jest powtarzanie starych błędów,
czyli tzw. luzu budżetowego. Z kolei niewątpliwą jego zaletą jest prostota sporządzania.
Ponieważ natura ludzka ma tendencje do traktowania budżetu jako „własności prywat-
nej”, okrojenie go bywa dość trudne. Podobnie jak w Keynesowskiej teorii sztywnych
płac, budżety przyrostowe są zazwyczaj odporne na cięcia.
Budżet realistycznie napięty • Achievable Stretch • Budżet stawiający cele, któ-

rych realizacja wymaga określonego wysiłku, wcześniejszego rozplanowania działań
oraz pewnej determinacji. Ponieważ zrealizowanie takiego budżetu jest faktycznie moż-
liwe, stanowi on wyzwanie motywujące do osiągnięcia założonych wyników. Postawienie
celów łatwiejszych, czyli luz budżetowy, nie mobilizuje pracowników; a z kolei nakreśle-
nie celów nieosiągalnych zniechęca do pracy. Budżety powinny być więc właśnie reali-
stycznie napięte. Stworzenie takiego budżetu wymaga odniesienia się do pewnych wzor-
ców („większość jest w stanie to osiągnąć”), wymiany zdań („ustalmy, co jest rozsądnym
celem”), negocjacji („spróbujmy osiągnąć kompromis”) oraz – co najważniejsze – zaanga-
żowania („dam z siebie wszystko”).
60 Budżet sporządzany z udziałem pracowników
Czerpanie korzyści z zasobów ludzkich

Wiodącą zasadą było ustalanie norm na poziomie trudnym, ale
możliwym do osiągnięcia – co według mnie pozwala na naj-
bardziej efektywne wykorzystanie inicjatywy, pomysło wości
i umiejętności pracowników operacyjnych.
Alfred P. Sloan Jr. Moje lata w General Motors, 1963
Budżet sporządzany z udziałem pracowników • Participative Budget •

„Bottom Up” Budget • Budżet opracowywany z udziałem osób, które będą następ-
nie go realizować. Budżety takie mają dwie podstawowe zalety: 1) pracownicy są lepiej
zmotywowani i zaangażowani w osiąganie celów, które sami pomogli ustalić, 2) pracow-
nicy niższego szczebla często orientują się w realiach rynkowych lepiej niż kierownic-
two szczebla wyższego. Opracowywanie budżetu z udziałem pracowników niesie jednak
również ryzyko, że poprzeczka zostanie ustawiona zbyt nisko – co jest charakterystyczne
dla budżetu luźnego. Większość budżetów stanowi efekt negocjacji między szczeblem
„wyższym” a „niższym”, w dążeniu do osiągnięcia optymalnego kompromisu na pozio-
mie budżetu realistycznie napiętego.
Budżet sporządzony „od zera” • Zero-based Budget • Budżet, który „od podstaw”
musi uzasadniać wielkość poprzedniego poziomu działalności oraz wszelkie jego przy-
szłe rozszerzenia. Budżet taki wymaga od sporządzającego go zespołu całkowitego odstą-
pienia od uprzednio stosowanych metod i postawienia pytania, dlaczego rzeczy robiono
w określony sposób. Budżety „od zera” uznawane były za rozwiązanie korzystne w przy-
padku agencji rządowych, znanych ze skłonności do tendencyjności przy sporządzaniu
budżetu. W szczególności, miały one zniwelować typowe w tych organizacjach podejście,
że jeżeli pieniędzy się nie wyda, to przepadną. Podejście to skłaniało do rozrzutności w imię
ochrony budżetu następnego okresu. Choć budżety „od zera” były dobrym pomysłem,
w praktyce okazały się trudne do zastosowania. Ponieważ natura ludzka ma swoje ograni-
czenia, nie jest łatwo przy każdorazowym sporządzaniu budżetu wprowadzać świeży tok
myślenia. Budżet „od zera” może również pochłaniać zbyt wiele energii na uzasadnianie
rzeczy oczywistych. Pod wieloma więc względami „przeszłość jest prologiem”.
Budżet środków pieniężnych
61
Budżet statyczny • •
Static Budget Budżet dla jednego poziomu produkcji.
Przeciwieństwo budżetu elastycznego, który uwzględnia kilka możliwych scenariuszy, oraz
budżetu skorygowanego, który jest przeliczany w oparciu o faktyczne poziomy produkcji.
Budżet środków pieniężnych • Projekcja przepływu środków pieniężnych •

• •
Cash Budget Cash Flow Projection Wyspecjalizowany rodzaj budżetu śle-
dzący salda pieniężne za dany okres czasu. Ponieważ sporządzenie budżetu środków pie-
niężnych opiera się na prognozie przyszłej sprzedaży i kosztów, budżet ten stanowi często
załącznik do budżetu operacyjnego i budżetu łącznego.
Przykładowy budżet środków pieniężnych

Transakcje/Okres I kw. II kw. III kw. IV kw.
Przepływ Wpływy pieniężne: należności z tytułu + 8 000 + 9 000 + 10 + 11
środków dostaw i usług 000 000
pieniężnych Rozchody pieniężne: zobowiązania - 7 000 - 7 000 - 11 000 - 9 000
w czasie z tytułu dostaw i usług
Środki pieniężne z działalności operacyjnej + 1 000 + 2 000 - 1 000 + 2 000
Nakłady inwestycyjne - 2 000 - 200
Zbycie środków trwałych + 200
Spłaty zadłużenia (-) / Środki z kredytów - 50 + 700 - 700
(+)
Odsetki - 15 - 15 - 15 - 15
Podatki dochodowe - 25 - 25 - 25 - 25
Wypłata dywidend - 60 - 60 - 60 - 60
Salda Saldo początkowe środków pieniężnych + 200 + 1 050 + 1 850 + 50
Saldo końcowe środków pieniężnych + 1 050 + 1 850 + 50 + 1 750
Uwaga: Wszystkie wartości sumują się. Jedyną mylącą pozycją może być zadłużenie, gdzie warto-
ści najlepiej jest poprzedzić odpowiednio minusem (-) lub plusem (+).
Ze względu na trudności z precyzyjnym przewidzeniem terminu realizacji przepływów

pieniężnych (zwłaszcza inkasa należności), budżety środków pieniężnych należy nie-
ustannie aktualizować w ramach budżetu kroczącego. Budżety środków pieniężnych pró-
bują określić niedobory środków pieniężnych, które mogłyby okazać się kłopotliwe lub
– co gorsza – stanowić zagrożenie dla wypłacalności. Są one szczególnie użyteczne dla
przedsiębiorstw znajdujących się w fazie szybkiego rozwoju. Środki pieniężne pochła-
niają zarówno zwiększenia kapitału obrotowego (konieczne do podtrzymania wyższego
poziomu sprzedaży), jak i nakłady inwestycyjne (wymagane do zwiększenia zdolności pro-
dukcyjnych) – co może naruszyć płynność przedsiębiorstw znajdujących się pod innymi
względami w dobrej kondycji. W przypadku przedsiębiorstw nie mających łatwego
dostępu do kredytu (patrz małe i średnie przedsiębiorstwa), niedobór środków pieniężnych
może być sygnałem przegrzania, które bez odpowiednich środków zaradczych może pro-
wadzić do poważniejszych trudności. Budżety środków pieniężnych są często wymagane
przez kredytodawców, jako element potwierdzający zdolność do spłaty kredytu.
62 Budżetowanie elastyczne
Budżetowanie elastyczne • Flexible Budgeting • Metoda kontroli kosztów porów-

nująca koszty rzeczywiste z kosztami budżetowanymi dla tego samego poziomu produk-
cji. Wymaga to z kolei podziału kosztów na stałe, względnie stałe, zmienne i względnie
zmienne – tak aby koszty budżetowane można było skorygować dla odzwierciedlenia rze-
czywistego poziomu produkcji (od którego uzależniony jest stopień rozłożenia kosztów sta-
łych). Logika budżetowania elastycznego bazuje na zasadzie odpowiedzialności za koszty
podlegające kontroli. Oryginalny budżet („to co mamy nadzieję wykonać”) opiera się na
przewidywanym poziomie produkcji. Planowany poziom produkcji musi jednak uwzględ-
niać wszelkie przewidywane zmiany sprzedaży. Ponieważ wielkość sprzedaży uzależniona
jest od sytuacji na konkurencyjnym rynku, siłą rzeczy nie da się jej dokładnie przewidzieć
(większość przedsiębiorstw to szeregowi gracze, a nie liderzy rynku). W związku z tym, fak-
tyczne poziomy produkcji dość powszechnie różnią się od zabudżetowanych. Jednak jed-
nostkowy koszt wkładu produkcyjnego niekoniecznie powinien ulec zmianie. Przy pomia-
rze efektywności kosztów („co powinniśmy byli zrobić”) należy uwzględnić każdą zmianę
poziomu produkcji (przynajmniej jeśli chodzi o koszty zmienne, które wahają się wraz
z produkcją), ale należy odnieść ją do pierwotnego jednostkowego kosztu wkładu produk-
cyjnego, aby zachować dyscyplinę budżetowania kosztów. W takiej sytuacji, odchylenie staje
się różnicą pomiędzy tym, co powinno zaistnieć, a tym co zaistniało, biorąc pod uwagę róż-
nice produkcji, ale nie kosztów na jednostkę. Odpowiedzialność za to odchylenie powinien
ponosić kierownik danego ośrodka kosztów.
Budżet elastyczny: Przykład

Opis Wynik Produkcja Materiały Materiały Koszt
wejściowe wejściowe
„to co mamy Budżet 10 000 X 2 kg/ X 1,50 USD/kg = 30 000 USD
nadzieję wykonać” planowany jednostkę
„to co powinniśmy Budżet 12 000 X 2 kg/ X 1,50 USD/kg = 36 000 USD
osiągnąć” elastyczny jednostkę
„wykonaliśmy” Faktyczne 12 000 X 1 kg/ X 2,00 USD/kg = 24 000 USD
wyniki jednostkę
Łączne odchylenie (korzystne) +12 000 USD
Termin „budżetowanie elastyczne” może wydawać się pewną sprzecznością, ponieważ

budżet powinien stanowić stały punkt odniesienia. Jednak w przypadku braku korekt
do budżetu oryginalnego, niemożliwe byłoby odróżnienie faktycznych odchyleń kosz-
tów od efektów zmian poziomu produkcji.
Budżetowanie według filozofii Kaizen (Japonia) • Kaizen Budgeting

•
(Japan) System nieprzerwanej, stopniowej poprawy (rzędu 1–5% rocznie) kosztów
ewidencyjnych (normatywnych), wyników lub jakości. Choć założeń takiej poprawy
nigdy nie da się w pełni zrealizować, narzucona przez nie presja zapewnia konkurencyj-
ność. Na bardzo konkurencyjnych rynkach, na których technologia często pozwala na
uzyskanie zysków z poprawy wydajności, duch Kaizen zapewnia zbadanie i wykorzysta-
nie wszystkich możliwości. Zob. także budżet sporządzony „od zera”.
Budżetowanie według filozofii Kaizen
63
Praktyka czyni mistrza

Choćbyś był nie wiem jak dobry, zawsze możesz być jeszcze lepszy.
Nazywamy to kaizen – filozofią wypracowaną przez firmę Toyota,
opartą na wyjątkowym duchu optymizmu, ciężkiej pracy, innowacyj-
nych technologiach oraz wspólnym dążeniu do bycia najlepszym.
Fragment z reklamy Toyota Motor Corporation,
„Fortune” (wydanie europejskie), t. 152, nr 9, s. 43
C
Cechy jakościowe sprawozdania finansowego • Qualitative Characteristics
•
(IAS) Cechy, które decydują o tym, że informacje zawarte w sprawozdaniu finanso-
wym są użyteczne dla ich odbiorców. Można wyróżnić cztery takie cechy:
Cechy jakościowe
Cecha Elementy składowe
Zrozumiałość ◆◆ prostota
Przydatność ◆◆ istotność
Wiarygodność ◆◆ wierne odzwierciedlenie rzeczywistości
◆◆ nadrzędność treści nad formą
◆◆ neutralność
◆◆ ostrożność
◆◆ kompletność informacji
Porównywalność ◆◆ standardowe formaty
◆◆ standardowe definicje
Cechy jakościowe stanowią istotny punkt odniesienia przy określaniu standardów
rachunkowości. Są one szczegółowo omówione w założeniach koncepcyjnych KMSR
oraz w MSR nr 1.
Cechy rachunkowości (po angielsku wszystkie na literę C) • C’s of Accounting

(English language mnemonic) • Cechy najbardziej charakterystyczne dla specjali-
stów od rachunkowości finansowej oraz biegłych rewidentów:
◆◆ careful – ostrożny
◆◆ cautious – rozważny
◆◆ conservative – konserwatywny
◆◆ consistent – konsekwentny
◆◆ correct – poprawny
◆◆ conscientious – skrupulatny
Cena nabycia
65
Jak widzimy, od księgowych nie oczekuje się ani błyskotliwego myślenia, ani zdolności
kombinatorskich.
Rozrywkowy facet
Według naszych ekspertów jesteś nieprzeciętnie nudny, pozbawiony
wyobraźni, zastraszony, bez inicjatywy, tchórzliwy, zdominowany,
bez poczucia humoru, ponury, uciążliwy i ogólnie okropny. I choć
w większości zawodów byłyby to wady, w księgowości są to dobro-
dziejstwa.
John Cleese i in. w brytyjskiej komedii
Now for Something Completely Different, 1971
Cegły i zaprawa (żargon) • Bricks and Mortar (slang) • Nieformalne określenie

środków trwałych w postaci nieruchomości. Bankowiec mógłby powiedzieć: „Nasza sieć
oddziałów to duża inwestycja w cegły i zaprawę.” Zwrot stał się popularny w epoce e-han-
dlu, który nie wymaga takich inwestycji.
Cena kalkulacyjna • Shadow Price • Prawdziwa ekonomiczna cena działalności:

koszt utraconych możliwości. Ceny kalkulacyjne można obliczać dla tych towarów i usług,
które nie posiadają ceny rynkowej, np. ponieważ ich ceny są ustalane przez rząd lub
stanowią wewnętrzne ceny transferowe. Ceny kalkulacyjne wykorzystywane są często
w analizie kosztów i korzyści, gdy analitycy chcą ocenić wszystkie zmienne grające rolę
w procesie decyzyjnym, nie zaś tylko te, dla których istnieją ceny rynkowe.
Cena nabycia ▶ Koszt historyczny.

66 Ceny transferowe
Ceny transferowe • Transfer Pricing • Ceny stosowane w obrębie grupy stron powią-
zanych (w zakresie udziałów w kapitale własnym lub w zakresie kontroli) przy wewnętrz-
nej wymianie towarów i usług. Stosowanie cen transferowych jest często konieczne
w celu stworzenia „wewnętrznego rynku” dla potrzeb wyodrębnionych w przedsiębior-
stwie ośrodków zysku. Na przykład przedsiębiorstwo międzynarodowe może posiadać
zakłady produkcyjne rozmieszczone w różnych miejscach i nawzajem się zaopatrujące
po cenach transferowych. Inny przykład to sieć oddziałów banku, która może wyko-
rzystywać ceny transferowe w wewnętrznych transakcjach kupna i sprzedaży fundu-
szy realizowanych pomiędzy oddziałem terenowym a centralnym działem skarbowym.
Dla zachowania ekonomicznej efektywności alokacji środków (tzn. aby uniknąć subsy-
diowania i marnotrawstwa), ceny transferowe powinny być równe lub zbliżone do cen
w transakcjach zawieranych na warunkach rynkowych (pod tym względem formą cen
transferowych mogą być koszty ewidencyjne). Jednak znalezienie odpowiedniego odnie-
sienia na rynku może przedstawiać trudności w przypadku produktów lub usług specy-
ficznych dla danego przedsiębiorstwa lub grupy kapitałowej. Ponieważ ceny transferowe
mają charakter arbitralny, stosowanie ich może być wykorzystywane do „zarządza-
nia” zyskiem transfer, co w wielu krajach jest praktyką nielegalną. W przypadku przed-
siębiorstw o zasięgu światowym, ceny transferowe podyktowane mogą być przyczy-
nami politycznymi, kontrolą przepływu walut i uwarunkowaniami podatkowymi.
Tak więc, w stopniu dopuszczalnym przez władze podatkowe, zyski można rozprowa-
dzić (rozłożyć) pomiędzy strony powiązane w sposób najbardziej opłacalny podatkowo.
Produkcja z państw o wysokich podatkach jest transferowana po niskich cenach, aby
zmniejszyć dochód do opodatkowania. Z drugiej strony podmiot kupujący w państwie
o niskich podatkach generuje wyższe zyski, ale jest stosunkowo łagodniej opodatko-
wany. W sumie firma może zmniejszyć swe globalne zobowiązania podatkowe. W celu
zapobieżenia takiemu zarządzaniu zobowiązaniami podatkowymi większość władz
podatkowych wymaga, by ceny transferowe były przynajmniej zbliżone do cen ryn-
Wysokie stawki
Blisko dwóm trzecim spółek zakwestionowano sposób ujęcia
wewnętrznych transakcji dla celów podatkowych [co odzwiercie-
dla] rosnące napięcie na punkcie cen transferowych pomiędzy wła-
dzami podatkowymi a przedsiębiorstwami międzynarodowymi.
[Obecnie] ceny transferowe są najważniejszym problemem podatko-
wym stojącym przed międzynarodowymi spółkami. W wyniku glo-
balizacji ceny transferowe zyskały na znaczeniu, ponieważ znacznie
wzrosła złożoność sieci dostaw, a przedsiębiorstwa międzynarodowe
mają możliwość wykorzystywania takich cen do zwiększania zysków.
[Jest to] nie tyle kwestia podporządkowania się przepisom, co bardziej
kwestia planowania ukierunkowanego na powiększanie majątku.
Tax authorities step up pressure on multi-national
(Władze podatkowe zwiększają nacisk na przedsiębiorstwa
międzynarodowe), „Financial Times”, 16 listopada 2005, s. 4
Credit
67
kowych. Jeżeli jednak nie ma autentycznie niezależnego rynku dającego możliwość

porównania cen transferowych, istnieje pole manewru przy ich ustalaniu. We współ-
czesnej globalnej gospodarce (w której ponad połowa handlu światowego realizowana
jest w obrębie przedsiębiorstw międzynarodowych – patrz artykuł z „Financial Times”
poniżej), gra idzie o ogromne stawki – zarówno dla władz podatkowych, jak i dla podat-
ników. By wyrównać konkurencyjne szanse przedsiębiorstw, Organizacja Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju określiła „Wytyczne w zakresie cen transferowych”, których
ścisłe zastosowanie przy ustalaniu cen transferowych powinno skutecznie ograni-
czyć ryzyko zakwestionowania ich przez władze podatkowe w krajach OECD. Więcej
informacji na ten temat znaleźć można na następującej stronie internetowej OECD:
www.oecd.org
CFO ▶ Dyrektor finansowy.

Chaos księgowy (żargon) • Accounting Noise (slang) • Niepotrzebne przełado-
wanie i złożoność sprawozdań finansowych przesłaniające – lub co gorsza zniekształ-
cające – faktyczne wyniki finansowe firmy. Informacja dodatkowa może na przykład
przytłoczyć czytelników enigmatycznymi technicznymi sformułowaniami lub samą
objętością. Chaos księgowy jest niezamierzoną konsekwencją złożoności standardów
rachunkowości, lecz może być również próbą zamaskowania faktycznej rzeczywisto-
ści finansowej przez zarząd. By inwestorzy mogli przebić się przez chaos księgowy do
sedna sprawy, często załącza się sprawozdanie zarządu. Zobacz także propagowanie
zrozumiałego języka.
Tyle drzew, że lasu nie widać

Sposobem na ukrycie drzewa jest umieszczenie go w lesie. Mamy
oto przed sobą przykład wyjątkowo złożonych sprawozdań
finansowych. Wcale nie musiały być sfałszowane. Wystarczyło,
by zaciemniły obraz sytuacji swą wyjątkową złożonością – choć
prawdopodobnie były też spreparowane.
John Dingell, przedstawiciel Kongresu USA komentujący upadek firmy
Enron cytowany w „Fortune”, 24 grudnia 2001, s. 54
Ciche rezerwy ▶ Ukryte rezerwy.

COGS ▶ Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów.
Credit • Ma (strona konta księgowego) • Credit (Accounting Entry) • Jedna ze
stron konta księgowego (druga to strona Debet, czyli Winien). Zgodnie z zasadą podwój-
nego zapisu, każda transakcja odnotowywana jest na dwóch kontach, z czego na jednym
po stronie Credit, a na drugim po stronie Debet. Po stronie Credit dokonywane są zapisy
odzwierciedlające następujące transakcje:
68 Cykl obrachunkowy
◆◆ zwiększenie zobowiązań
◆◆ zmniejszenie aktywów
◆◆ zwiększenie przychodów
◆◆ zmniejszenie kosztów.
Zapisy po stronie Credit nazywa się uznawaniem konta lub zapisywaniem na dobro
konta. Jeżeli suma zapisów po stronie Credit jest większa niż po stronie Debet, konto
ma saldo kredytowe. Termin Credit wywodzi się od łacińskiego słowa „credere”, ozna-
czającego „wierzy”: ludzie pokładający w danym przedsięwzięciu zaufanie pożyczali na
nie pieniądze lub inwestowali w nie (w tym przypadku należna im była kwota stano-
wiąca różnicę między przychodami a kosztami). W bilansie strona Credit jest tradycyj-
nie stroną prawą – czyli stroną, po której stawia się zaufanych przyjaciół.
Cykl obrachunkowy • Accounting Cycle • Ciąg regularnie powtarzanych czynności

księgowych koniecznych do sporządzenia sprawozdań finansowych. Niektóre z tych czyn-
ności (1–3) wykonuje się codziennie, inne (4–7) okresowo, a jeszcze inne (8 i 9) tylko na
koniec okresu obrotowego. Do czynności opcjonalnych należy eliminacja korekt z końca
okresu, natomiast storna są rzeczą powszechnie stosowaną, choć teoretycznie można ich
uniknąć. Patrz również arkusz roboczy.
1 Analiza transakcji
Eliminacja korekt z końca

okresu 2 Wpis do dziennika
Zestawienie obrotów Księgowanie w księdze

9 i sald po zamknięciu ksiąg 3 głównej
Cykl 8 Storna (wpisy korygujące)

obrachunkowy
Wpisy po zamknięciu Zestawienie obrotów
7 ksiąg 4 i sald
6 Skorygowane zestawienie
obrotów i sald 5 Korekty
(na koniec okresu)
= (Opcjonalnie)
Członek Stowarzyszenia Dyplomowanych Biegłych Rewidentów •

• •
Associate of Chartered Accountants ACA Członek rzeczywisty Instytutu
Dyplomowanych Biegłych Rewidentów Anglii i Walii. Patrz także kwalifikacje zawo-
dowych biegłych rewidentów, organizacja zawodowa zrzeszająca biegłych rewidentów
i Starszy Członek Instytutu Dyplomowanych Biegłych Rewidentów.
„Czysta” opinia z badania sprawozdania finansowego
69
Czynniki ryzyka (ujawnienia w sprawozdawczości finansowej) • Risk

•
Factors (Financial Reporting Disclosure) Pojawiająca się w publikowanych
raportach rocznych i prospektach emisyjnych pozycja ujawniająca wszystkie istotne
ryzyka, jakie mogą zagrażać rentowności spółki i/lub kontynuacji jej działalności:
Uwaga!
Obszar ryzyka Rodzaj zagrożenia
Przestarzałe ◆◆ Postęp technologiczny oddziałujący na konkurencyjność
technologie/zapasy
Sektor branżowy ◆◆ Nadmiar zdolności produkcyjnych w sektorze
Uregulowania prawne ◆◆ Wprowadzenie nowych restrykcji przez organy nadzorujące
Ochrona środowiska ◆◆ Wymóg oczyszczenia środowiska
Konkurencja ◆◆ Nowi lub groźniejsi konkurenci
Umowy ◆◆ Naruszenie warunków lub nieprzedłużenie umowy przez
drugą stronę
Strategia ◆◆ Niewłaściwa strategia w świetle analizy SWOT (mocnych
i słabych stron, możliwości i zagrożeń)
Klęski żywiołowe ◆◆ Zagrożenie działalności przez klęskę żywiołową (powódź itp.)
Spłata kredytów ◆◆ Niewywiązanie się z płatności skutkujące sankcjami ze strony
kredytodawcy
Ryzyko księgowe ◆◆ Zawyżone aktywa; zaniżone zobowiązania lub istnienie
zobowiązań ukrytych
Ustalenie poziomu ryzyka w przedsiębiorstwie jest głównym przedmiotem zaintere-

sowania inwestorów, ponieważ ryzyko – obok przyszłych przepływów pieniężnych
– należy do decydujących wyznaczników wyceny akcji. Zgodnie z powyższym, infor-
macje dotyczące rodzajów ryzyka w przedsiębiorstwie powinny być użyteczne dla
inwestorów. Tym niemniej, wymierne określenie poziomu ryzyka wymaga rozsąd-
nej oceny księgowej. Jeżeli ujawnienia dotyczące ryzyka zamienią się w wykaz wszel-
kich niekorzystnych ewentualności dla ochrony przed procesami sądowymi („przecież
o tym uprzedzaliśmy”), stracą wiarygodność i staną się pustymi gotowcami.
„Czysta” opinia z badania sprawozdania finansowego • „Clean” Audit

Opinion • Potoczne określenie opinii biegłego rewidenta bez zastrzeżeń. Patrz opinia
z badania sprawozdania finansowego bez zastrzeżeń.
D
Daty i bramki (żargon zawodowy) • Dates and Gates (vernacular) • Główne
etapy w budżecie operacyjnym, których celem jest wymuszenie działań w przypadku
nieosiągnięcia zabudżetowanych celów. Na przykład, roczny budżet sprzedaży może
być podzielony według regionów i miesięcy, z uwzględnieniem efektów sezonowości,
standardowych zachowań rynkowych, nowych produktów wprowadzanych na rynek.
Wyniki monitoruje się od początku roku, a wszelkie istotne rozbieżności powodują pod-
jęcie działań. Daty i bramki stanowią zasadnicze narzędzie kontroli. Gdy go zabraknie,
użytkownicy mogą liczyć na osiągnięcie zabudżetowanych celów tylko przez nadrobienie
opóźnień przed końcem roku.
Debet • Winien (strona konta księgowego) • Debit (Accounting Entry) • Jedna

ze stron konta księgowego (druga to strona Credit, czyli Ma). Zgodnie z zasadą podwój-
nego zapisu, każda transakcja odnotowywana jest na dwóch kontach, z czego na jednym
po stronie Credit, a na drugim po stronie Debet. Po stronie Debet dokonywane są zapisy
odzwierciedlające następujące transakcje:
◆◆ zwiększenie aktywów
◆◆ zmniejszenie zobowiązań
◆◆ zwiększenie kosztów
◆◆ zmniejszenie przychodów.
Z cytatów
Nigdy nie mów o księgowym,
że stanowi „dumę (ang. credit) swojej profesji”;
dobry księgowy to jej atut (ang. debit).
Charles J.C. Lyall (www.quoteworld.org)
Deficyt operacyjny
71
Zapisy po stronie Debet nazywa się obciążaniem konta lub księgowaniem w ciężar
konta. Jeżeli suma zapisów po stronie Debet jest większa niż po stronie Credit, konto
ma saldo debetowe. Termin Debet wywodzi się od łacińskiego słowa „debere”, ozna-
czającego dosłownie ‘winien’: odzwierciedla więc „rzeczy, które należały do ciebie”.
W bilansie strona debet jest tradycyjnie stroną lewą – czyli stroną, po której stawia się
osoby, na które trzeba „mieć oko” (w rodzaju Judasza itp.).
Decentralizacja/przekazanie uprawnień (a rachunkowość) • Decent

ralization/Delegation (& Accounting) • Przedsiębiorstwa zazwyczaj działają
efektywniej, jeżeli decyzje podejmują w nich pracownicy mający najlepszy kontakt
z rynkiem, klientami i przedsięwzięciami mającymi rozstrzygający wpływ na wyniki
– pod warunkiem, że pracownicy ci będą odpowiednio przygotowani pod względem
umiejętności, wiedzy, motywacji i dostępnych środków. Aby zwiększyć wydajność
należy więc dać pracownikom niższego szczebla pewną swobodę działania i upraw-
nienia decyzyjne. Oznacza to, że zarząd musi zrezygnować z kontrolowania pew-
nych decyzji, nie zrzekając się jednak odpowiedzialności za ogólne wyniki działalno-
ści. W sytuacji takiej niezwykle ważną rolę spełnia rachunkowość zarządcza i systemy
kontroli wewnętrznej, zapewniające przejrzystość dokonywanych pomiarów i umożli-
wiające „zarządzanie przez wyjątki” – czyli pełne zaufanie do pracowników, dopóki
nie wystąpią żadne istotne odchylenia od wyznaczonych im celów.
Decyzje o akceptacji i kontynuacji • Acceptance and Continuance Decisions

•Świadomy wybór biegłego rewidenta pomiędzy kontynuacją a zaniechaniem trudnego
badania, zwłaszcza w przypadku braku współpracy lub nieetycznej postawy zarządu
badanej spółki. Biegły rewident zawsze może zagrozić rezygnacją, nawet jeżeli oznacza-
łoby to utratę wynagrodzenia za badanie. Decyzja taka wyraźnie podkreśla fakt, że bada-
nie sprawozdania finansowego nie jest tylko jednostronnie świadczoną „usługą”. Biegły
rewident musi mieć wystarczającą pewność, że podstawy do przeprowadzenia badania są
na tyle rzetelne, by umożliwić mu poprawne wykonanie pracy.
Deficyt operacyjny • Strata operacyjna • Operating Deficit/Loss • Strata księ-

gowa (czyli ujemna wartość zysku) poniesiona w normalnym trybie działalności przed-
siębiorstwa. O ile straty takiej nie da się uzasadnić szczególnymi okolicznościami (jak
np. rozpoczęcie nowej działalności lub niekorzystne warunki ekonomiczne), zazwyczaj
sygnalizuje ona poważniejsze problemy. Przede wszystkim stawia pod znakiem zapy-
tania opłacalność działalności przedsiębiorstwa albo kompetencje jego zarządu. Patrz
również życie z kapitału.
Kącik humoru
Pytanie: Co zrobiłby rolnik, gdyby wygrał w totka?
Odpowiedź: Dalej prowadziłby gospodarstwo, aż do wyczerpania
pieniędzy.
72 Demaskatorzy
Demaskatorzy (żargon) • Whistle Blowers (slang) • Ludzie, którzy zwracają uwagę

na wykroczenia popełniane w przedsiębiorstwie, informując o nich swych przełożo-
nych lub nawet wychodząc poza firmę. Biorąc pod uwagę naturę ludzką, zachowanie
takie typowo jest odrzucane jako „donosicielstwo”. Co więcej, może ono być naduży-
wane przez urażonych pracowników przez zmyślanie zarzutów przeciwko pracodawcy.
Trzeba jednak pamiętać, że w istocie donoszenie takie może być czymś pozytywnym,
jeżeli jest motywowane wysokimi standardami etycznymi i rozpatrywane w sposób sys-
tematyczny i obiektywny. Jak powiedział Martin Luther King Jr.: „Nasze życie zaczyna
się kończyć w dniu, w którym zaczynamy przemilczać ważne tematy”. Działania dema-
skatorów mogą ujawnić wiele nadużyć, które w przeciwnym razie zostałyby „zmiecione
pod dywan”. Co więcej, mogą służyć ochronie publicznej reputacji firmy, gdyż pozwalają
zająć się nieprawidłowościami w obrębie przedsiębiorstwa, bez wynoszenia sprawy na
zewnątrz (np. gdy poinformowana zostanie komisja rewizyjna). Reagując na doniesienie,
firma musi zdecydować, czy chce nagradzać podporządkowanie się przełożonym, czy
uczciwość. Zbyt często zdarza się, że instynktownie „zabija się posłańca przynoszącego
złe wiadomości”. Niektóre postępowe firmy popierają działania demaskatorów jako część
kultury firmy, zachęcającą do zadawania pytań bez podrywania szacunku wobec przeło-
żonych (patrz broszura Addressing Employee Concerns at Work [Odpowiadanie na wąt-
pliwości pracowników w miejscu pracy], wydana przez Abbey National Bank w Wielkiej
Brytanii, przytoczona przez „The Economist” w Survey of Management, 9 marca 2002).
Patrz też: Enron.
Zabezpieczeni
Nasza kultura zdecydowanego przestrzegania przepisów wzmac-
nia naszą [uczciwość] wymagając, by pracownik zgłaszał wszel-
kie zastrzeżenia co do przestrzegania zasad i zakazując nakła-
dania jakichkolwiek kar za takie postępowanie. W celu ułatwienia
otwartej, szczerej komunikacji, w całej firmie zatrudniliśmy rzecz-
ników, którzy są niezależnymi odbiorcami informacji o nieuczci-
wym postępowaniu lub naruszaniu przepisów.
Management Discussion of Financial Responsibility (Omówienie
odpowiedzialności finansowej przez Zarząd),
Fragment ze Sprawozdania rocznego GE 2005, s. 42
Demokratyzacja informacji (jako pojęcie) • Democratized Information

•
(concept) Dostęp wszystkich zainteresowanych osób do informacji w sposób tani,
wygodny i solidny, zarówno jeśli chodzi o treść, jak i użyteczność. Rozwój technologii
informatycznych i internetu sprawia, że wizja ta staje się coraz bardziej realna dla wielu
konsumentów i inwestorów. Korzystanie z usług pośredników (w zakresie turystyki,
sprzedaży nieruchomości, działalności maklerskiej i bankowości) przestaje być koniecz-
nością, w miarę jak konsumenci coraz lepiej radzą sami sobie radzą w Sieci. W przypadku
usług finansowych, da się to szczególnie zauważyć obserwując rosnącą liczbę transakcji
obrotu papierami wartościowymi w internecie.
Dłużnik
73
Dlaczego rachunkowość nie jest nudna? (pytanie retoryczne) • Why

Accounting Is Not Boring? (Rhetorical Question)
Bez splendoru
Nikt nigdy nie marzył o tym, by zostać księgowym.
Ogłoszenie szkoły lotniczej z roku 2002 („Są marzyciele. I są piloci”)
źródło: www.airlinetraining.net
Dług nieskonsolidowany (termin brytyjski) • Unfunded Debt (British) •

Termin używany w rachunkowości na określenie zobowiązań krótkoterminowych płat-
nych w ciągu jednego roku. Porównaj z długiem skonsolidowanym. W sensie bardziej
ogólnym, „dług nieskonsolidowany” może być również rozumiany jako przyznana linia
kredytowa lub długoterminowa pożyczka, która nie została jeszcze wykorzystana.
Dług skonsolidowany (termin brytyjski) • Funded Debt (British) • 1) Termin

używany w rachunkowości na określenie zadłużenia terminowego, którego spłata przy-
pada po upływie roku; w innym kontekście termin ten oznacza również transakcję refi-
nansowania zadłużenia krótkoterminowego zadłużeniem długoterminowym (porównaj
z długiem nieskonsolidowanym); 2) ta część długu państwa, która nie posiada określonego
terminu spłaty.
Dłużnik • Debtor • Osoba, która jest coś winna lub ma zobowiązanie finansowe. W uję-
ciu zbiorowym, „dłużnicy” (czyli należności z tytułu dostaw i usług) to rezultat sprzedaży
na kredyt. Kwota przypadająca do zapłaty w rezultacie takiej sprzedaży wykazywana jest
w bilansie jako składnik aktywów obrotowych. Jeżeli istnieją wątpliwości co do jej ścią-
galności, konieczne jest utworzenie obniżającej ją rezerwy na należności. Salda należno-
ści wykazywane są w księgach również na subkontach (kontach analitycznych) będących
74 Dochód do opodatkowania
zestawieniem obrotów i sald (kontami analitycznymi) lub rejestrem należności. Salda

te odzwierciedlają kwoty sprzedaży na kredyt, pomniejszone o otrzymane płatności,
z uwzględnieniem udzielonych rabatów, zwrotów i ewentualnych odpisów.
Dochód do opodatkowania • Taxable Income • Kwota dochodu obliczona według

zasad podatkowych w celu ustalenia podatku należnego. Obliczenie tej kwoty wiąże się ze
skorygowaniem zysku księgowego, polegającym głównie na wyeliminowaniu kosztów nie
stanowiących (z punktu widzenia przepisów podatkowych) kosztu uzyskania przychodu
i na zastąpieniu ich odliczeniami dozwolonymi przez uregulowania podatkowe. Mimo
że większość wydatków ponoszonych w trakcie prowadzenia działalności kwalifikuje się
jako koszt uzyskania przychodu, zwykle dla obliczenia podstawy opodatkowania wyma-
gane są pewne korekty:
Kalkulacja dochodu podlegającego opodatkowaniu

Kategoria Wartość Komentarz
Zysk księgowy przed XXX Obliczony w oparciu o standardy
opodatkowaniem rachunkowości
Plus: koszty nie stanowiące „Ubruttowiające” dochód
kosztów uzyskania przychodu
Amortyzacja +Y Uznawana za zbyt subiektywną
Inne wydatki nie kwalifikujące +Y Na przykład wszelkie „wygórowane” koszty
się jako koszty uzyskania
przychodu
Minus: koszty uzyskania Zastępujące wymienione wyżej wydatki,
przychodu które nie kwalifikują się jako koszty uzyskania
przychodu
Amortyzacja podatkowa -Y Obliczana w oparciu o zasady i stawki określone
w przepisach podatkowych
Dozwolone odliczenia -Y Np. skapitalizowane odsetki
Podstawa opodatkowania ZZZ Podstawa do kalkulacji podatku do zapłaty
Jeżeli władze podatkowe wierzyłyby w przestrzeganie zasady prawidłowej i rzetelnej

prezentacji danych, mogłyby uznać kwotę dochodu księgowego za podstawę do obli-
czenia podatku dochodowego. Istnieje jednak kilka powodów, dla których zazwyczaj
konieczna jest odrębna kalkulacja podstawy opodatkowania (z wyjątkiem Niemiec,
gdzie opublikowane dane księgowe służą do obliczania wielkości podatków):
◆◆ konieczność wyeliminowania możliwości zaniżania zysku w celu zmniejszenia płat-

ności podatkowych
◆◆ konieczność wyeliminowania elementów z szacunkowych z definicji (a więc subiek-
tywnych) w wyliczeniu dochodu opartego na standardach rachunkowości (np. rezerw
na przewidywane straty, amortyzacji)
◆◆ konieczność wspierania polityki gospodarczej i egzekwowania przestrzegania prawa
(przez uniemożliwienie odliczania kosztów łapówek itp.)
Dokumentacja księgowa
75
Ustalanie podstawy opodatkowania jest być może jedyną dziedziną, w której zarządza-
nie zyskiem jest rzeczą uzasadnioną. Przedsiębiorstwa często dokonują transakcji w spo-
sób, który minimalizuje opodatkowanie. Należy jednak pamiętać, że granica między
uchylaniem się od opodatkowania (co jest nielegalne) a aktywnym zarządzaniem zobo-
wiązaniami podatkowymi (co nie narusza prawa) bywa niejednokrotnie nieostra.
Zdeprawowani
Podatek dochodowy jest wśród Amerykanów częstszym powo-
dem do kłamstw niż gra w golfa.
Will Rogers (1879–1935); The Illiterate Digest (1924),
Oxford Dictionary of Phrase, Saying, & Quotation
(Oksfordzki słownik zwrotów, wyrażeń i cytatów)
Dochód fikcyjny • Phantom Income • Zgłoszony do opodatkowania dochód, który

nie został zrealizowany w postaci środków pieniężnych, ani innych korzyści finanso-
wych. Choć zadeklarowanie takiego dochodu wydaje się nieco osobliwe (po co płacić
podatek od dochodu, którego nie ma?), może być motywowane chęcią zrobienia wraże-
nia „uczciwego podatnika” lub odwrócenia uwagi władz podatkowych od uchylania się
od zobowiązań podatkowych w innych obszarach.
Dochód zadeklarowany • Declared Income • Kwota wykazywana przez podatnika

jako osiągnięty dochód w systemach podatkowych pozostawiających obliczenie dochodu
podatnikowi. Przykładowo, wiele małych przedsiębiorstw i osób prowadzących własną
działalność gospodarczą ma obowiązek zadeklarowania swojego dochodu w oparciu
o system „wzajemnego zaufania”, ponieważ władze skarbowe nie mogą niezależnie skon-
trolować ich dochodu. Oczywiście istnieje tendencja do zaniżania dochodu, aby zmniej-
szyć koszty podatkowe (patrz szara strefa). W celu sprawdzenia, czy zadeklarowany
dochód jest wiarygodny, władze skarbowe zwykle stosują testy racjonalności.
Dochód zwolniony z opodatkowania • Tax Exempt (Income) • Dochód, który

nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Władze podatkowe mogą okre-
ślić rodzaje takich dochodów w ramach rządowej polityki podatkowej lub społecznej.
Na przykład organizacje charytatywne, kościoły i inne organizacje pożytku publicznego
zazwyczaj nie mają obowiązku płacenia podatków dochodowych. W wielu państwach do
grupy tej zalicza się gospodarstwa rolne.
Dokumentacja księgowa • Accounting Records • Szeroki termin oznaczający

wszelkie formy dokumentacji wewnętrznej wykorzystywane do prowadzenia rachun-
kowości. Dokumentacja taka obejmuje księgi rachunkowe, karty czasu pracy, instrukcje
i ewidencję rozrachunków z klientami itd., zarówno na papierze, jak i w formie elektro-
nicznej. Dokumentacja księgowa wykorzystywana jest zarówno na wewnętrzne potrzeby
rachunkowości zarządczej, jak i dla celów zewnętrznej sprawozdawczości finansowej.
76 Dokumentacja robocza (w badaniu sprawozdania finansowego) 
Nawet między przyjaciółmi

Ludzie nie zdają sobie sprawy, że nawet w najlepszej przyjaźni obowią-
zują te same zasady, co w zwykłych relacjach międzyludzkich. To trzy
zasadnicze reguły: nie podrywaj czyjegoś chłopaka – chyba, że wyraź-
nie cię do tego upoważniono; nie nalewaj sobie drinka, jeżeli cię o to
nie proszą; i skrupulatnie rozliczaj się w kwestiach finansowych.
W.H. Auden (1907–1973), anglo-amerykańska poetka,
źródło: The Columbia World of Quotations, 1996
Dokumentacja robocza (w badaniu sprawozdania finansowego) •

Working Papers (Audit) • Tworzone przez biegłego rewidenta wewnętrzne doku-
menty (dziś zazwyczaj w formie elektronicznej) uzasadniające wyniki badania spra-
wozdania finansowego. Dokumenty takie obejmują między innymi tzw. listy kontrolne,
wyszczególniające kolejne kroki podejmowane przez rewidentów w procesie uwierzy-
telniania sprawozdania finansowego. Dokumentacja robocza to nie tylko praktyczne
narzędzie pracy. Stanowi ona również zapis dowodów badania, który – w razie wątpliwo-
ści zgłoszonych przez osoby z zewnątrz – uzasadnia opinię biegłego rewidenta z badania
sprawozdania finansowego i potwierdza spełnienie ogólnie przyjętych standardów bada-
nia sprawozdań finansowych.
Dokumentacja z badania sprawozdania finansowego • Audit Documen

•
tation Biegły rewident musi być w stanie uzasadnić swoją opinię z badania sprawozda-
nia finansowego. Dokumentacja badania (określana jako „dokumenty robocze”) składa
się z zapisów wyszczególniających wykonane prace, zebrane dowody i wnioski z badania
(obecnie najczęściej w formie elektronicznej). Akta obejmują takie rzeczy, jak plan bada-
nia, dowody rzeczowe, weryfikację kontroli wewnętrznej, oświadczenie zarządu itp.
Dokumenty źródłowe (żargon księgowy) • Source Documents (vernacular) •

Pisemna dokumentacja transakcji i zdarzeń księgowych, na podstawie której wprowadza
się pozycje do dziennika. Typowym przykładem dokumentu źródłowego jest faktura za
nabyte lub sprzedane towary/usługi. W przypadku rozliczeń międzyokresowych, z natury
nie istnieją dokumenty transakcji na ich poparcie, choć obliczenie ich można oprzeć na
innych materiałach źródłowych, jak np. dokument przewozowy lub dokument odbioru
(w przypadku transakcji niezafakturowanych) lub arkusz kalkulacyjny (w przypadku
rozliczeń międzyokresowych dotyczących zużycia aktywów lub wygaśnięcia zobowią-
zań, jak np. amortyzacja itp.).
Domicyl • Domicile • Stała siedziba jednostki gospodarczej lub umiejscowienie konta

danego klienta. W przypadku przedsiębiorstw, przez domicyl zwykle rozumie się kraj,
w którym przedsiębiorstwo jest zarejestrowane. Ma on znaczenie przede wszystkim dla
określenia prawa spółek i prawa podatkowego, któremu dany podmiot podlega. Tym nie-
mniej, jeżeli istnieją przesłanki wskazujące, że wybór domicylu podyktowany był chęcią
Doradztwo a konsulting, rozróżnienie w zakresie konfliktu interesów
77
obejścia prawa lub uchylenia się od odpowiedzialności społecznej, władze w większości

systemów prawnych usiłują nie dać się zwieść podobnym pozorom. W bankowości, każdy
klient posiada swój domicyl w określonym oddziale banku, odpowiedzialnym za obsługę
jego rachunku.
Doradca podatkowy • Tax Advisor • Specjalizujący się w prawie podatkowym eks-

pert (zazwyczaj prawnik lub księgowy), służący klientom pomocą przy obliczaniu zobo-
wiązań podatkowych. Eksperci tacy są potrzebni ze względu na dużą złożoność większo-
ści przepisów podatkowych – szczególnie przepisów dotyczących określenia podstawy
opodatkowania. Doradcy podatkowi często służą również klientom w zarządzaniu zobo-
wiązaniami podatkowymi, czyli w minimalizacji podatków w oparciu o dozwolone pra-
wem środki. Generalnie polega to na takim rozplanowaniu działalności, aby zapłacić jak
najmniejszy podatek (co wymaga unikania lub dokonywania jednych transakcji oraz ści-
słego rozplanowania innych). Podstawowa zasada w doradztwie podatkowym mówi, że
minimalizacji podatków nie powinno się doprowadzać do przesady – zarówno z tego
względu, że łatwo jest przekroczyć granicę legalności (patrz uchylanie się od zobowią-
zań podatkowych), a także ponieważ bywa to po prostu nieekonomiczne. Wielu ludzi
odczuwa wręcz obsesyjną niechęć do płacenia podatków, nie potrafiąc zaakceptować ich
jako zwykłego kosztu ani zadowolić się finansowanymi z pieniędzy podatników świad-
czeniami. Z kolei z punktu widzenia gospodarki środki wydatkowane na doradztwo
podatkowe są obciążeniem niewydajnym (czyli spożytkowanym nieefektywnie). Jest to
jednym z powodów atrakcyjności podatku „liniowego”, przy którym każdy płaciłby jed-
nakowy odsetek od dochodów, a podstawa opodatkowania byłaby zdefiniowana w spo-
sób prostszy i pozostawiający mniej miejsca na różne interpretacje.
Doradztwo a konsulting, rozróżnienie w zakresie konfliktu interesów •

Advisory Services vs. Consulting, Conflict of Interest Distinctions • Choć
oba te pojęcia są dla większości osób synonimami, dla zawodowych biegłych rewidentów
posiadają one subtelne, lecz istotne rozróżnienie, zwłaszcza po reformach przeciwdziałają-
cych konfliktom interesów (takich jak Ustawa Sarbanes-Oxley). Doradztwo jest działalno-
ścią o charakterze nie stwarzającym presji, która mogłaby narazić na szwank niezależność
biegłego rewidenta. By zapobiec stworzeniu takiej presji, usługi doradcze muszą spełniać
następujące warunki (Patrz: PricewaterhouseCooper: 2005 Global Annual Review, s. 5):
78 Dotacje państwowe (rozliczanie w rachunkowości)
◆◆ Mała skala z niewielkim wpływem lub bez wpływu na wyniki finansowe całego
przedsiębiorstwa klienta
◆◆ W przypadku spółek publicznych, ograniczenie usług do klientów, którym nie świad-
czy się usług badania sprawozdań finansowych
◆◆ Dozwolone w odniesieniu do wszystkich firm prywatnych, które nie podlegają Usta-
wie Sarbanes-Oxley
◆◆ Ściśle związane z „podstawowym” zakresem kompetencji biegłego rewidenta, takim
jak podatki, ryzyko, analiza finansowa itp.
◆◆ Unikanie doradztwa strategicznego i projektów informatycznych.
Choć kryteria te pomagają uniknąć konfliktu interesów, zawsze istnieje niebezpieczeń-
stwo, że opinia publiczna i sceptycy nie będą przekonani (nawet jeżeli ich podejrzenia
nie będą zgodne z rzeczywistością). Tak więc nawet przestrzegając litery prawa, firmy
nadal trzymane są w ryzach ryzykiem utraty reputacji. Świadczenie doradztwa na bez-
pieczną skalę jest ważne nie tylko dla osiągania przychodów. Pomaga również przycią-
gnąć specjalistów wyjątkowego kalibru, którzy mogliby nie być zainteresowani pracą
ograniczoną do badania sprawozdań finansowych. Co więcej, wydaje się, że wiele
przedsiębiorstw byłoby zadowolonych, gdyby ich biegli rewidenci byli w stanie świad-
czyć więcej usług doradczych (Źródło: wyniki badań w „CFO Magazine”, marzec 2006).
Dotacje państwowe (rozliczanie w rachunkowości) • Government Grants

(Accounting for) • Dotacja państwowa (zwana też „pomocą” lub „subwencją” pań-
stwową) polega na przekazaniu jednostce gospodarczej środków (pieniężnych lub nie-
pieniężnych) w zamian za spełnienie przez nią w przeszłości lub przyszłości określonych
warunków związanych z jej działalnością operacyjną lub inwestycyjną. Dotacje przyj-
mować mogą różne formy. Mogą być dotacjami regularnymi w postaci ulg związanych
z wydatkami bieżącymi („dotacje do przychodu” lub „dotacje operacyjne”), albo wypłatami
jednorazowymi („dotacje kapitałowe”). Ta ostatnia pozycja obejmuje pomoc w nabyciu
aktywów, redukcję należnych zobowiązań, lub umarzalną pożyczkę (patrz również elimina-
cja aktywów finansowych z bilansu). Dotacje mogą również przyjmować formę pośrednią,
jak np. inwestycje w infrastrukturę, gwarancje lub świadczenie bezpłatnych usług. Ideą
dotacji państwowych jest wspieranie realizacji celów polityki publicznej, takich jak zwięk-
szenie zatrudnienia, rozwój przemysłu, wspieranie prac badawczych i rozwojowych. Należy
zauważyć, że świadczenia dostępne dla ogółu przedsiębiorstw (np. świadczone przez pań-
stwo usługi, wakacje podatkowe, ulgi inwestycyjne, przyśpieszone stawki amortyzacji podat-
kowej, zredukowane stopy podatkowe) nie są uznawane za dotacje. Za dotację nie uznaje się
również udziałów własnościowych państwa w jednostce gospodarczej (choć istotny pakiet
własnościowy wymaga ujawnienia w informacji dodatkowej do sprawozdań finansowych).
W rachunkowości z dotacjami państwowymi wiążą się dwie zasadnicze kwestie:
1. Przejrzystość: aby należycie ocenić efektywność zarządzania, jakość zysku i progno-

zowaną rentowności jednostki, akcjonariusze chcą widzieć wyodrębniony wpływ
udzielonej dotacji na wyniki finansowe przedsiębiorstwa. W przypadku przedsię-
biorstw państwowych, społeczeństwo powinno też wiedzieć, ile pieniędzy dana jed-
nostka pobiera z publicznego portfela.
Dowody badania
79
2. Ustalenie, czy dana jednostka w pełni spełniła warunki kwalifikujące ją do otrzy-

mania dotacji – tak kwestia jest przedmiotem zainteresowania zarówno państwa,
jak i akcjonariuszy; w przypadku niespełnienia odpowiednich warunków jednostka
może nie otrzymać dotacji, lub – co gorsza – zostać zmuszona do jej zwrotu.
Rozliczanie dotacji państwowych w rachunkowości sprowadza się do kwestii uznawa-

nia przychodu. Istnieją w tym zakresie trzy szerokie podejścia:
1. jednorazowe ujęcie w przychodzie – polega na uznaniu dotacji za przychód

w momencie jej otrzymania. Jest to metoda najprostsza, a przy tym dostarczająca –
z punktu widzenia rządu – największego bodźca do starania się o dotacje. Niemniej
jednak nie spełnia ona wymogów rachunkowości memoriałowej, w związku z czym
jest akceptowalna jedynie wówczas, gdy nie istnieje podstawa umożliwiająca aloko-
wanie dotacji na okresy inne niż okres, w którym została otrzymana.
2. ujęcie w kapitale własnym – polega na ujęciu dotacji bezpośrednio w udziałach
akcjonariuszy jako nadwyżki ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej,
z pominięciem rachunku zysków i strat. Dotacje, których zasadność uzależniona
jest od przyszłej działalności, mogą zostać odroczone i ujęte bezpośrednio w kapi-
tale własnym jednostki w momencie, gdy zakwalifikuje się ona do ich zatrzymania.
Podejście to ma tendencje do ukrywania wpływu dotacji na rentowność jednostki,
w oparciu o uzasadnienie, że przychód ten pochodzi z innego źródła niż konkuren-
cyjna działalność rynkowa.
3. ujęcie w przychodach z zapewnieniem współmierności przychodów i kosztów
– polega na systematycznym i racjonalnym ujmowaniu dotacji jako przychód za
okres zapewniający współmierność dotacji z kosztami, które ma ona kompenso-
wać. W przypadku dotacji operacyjnych, byłby to okres poniesienia kosztów, przy
czym dotację ujmuje się jako należną w rozliczeniach międzyokresowych kosztów.
W przypadku finansowania zakupu aktywa, koszt księgowy powinno się odpowied-
nio zredukować rozkładając i odzwierciedlając dotację w niższych stawkach amorty-
zacyjnych danego aktywa. Innym rozwiązaniem jest ujęcie dotacji po stronie credit
w pozycji przychody przyszłych okresów i amortyzowanie jej przez okres użytkowania
aktywa. Ujmowanie dotacji w przychodach z zapewnieniem współmierności przy-
chodów i kosztów jest podejściem wymaganym przez Międzynarodowe Standardy
Rachunkowości.
Dotacja bywa rzeczą złożoną, która potencjalnie może zniekształcić wyniki finansowe
jednostki. Prócz odpowiedniego rozliczenia dotacji, w informacji dodatkowej do spra-
wozdań finansowych należy również podać dotyczące jej szczegóły (cel, warunki, spo-
sób otrzymania, zobowiązania warunkowe itp.). Patrz: MSR nr 20 „Dotacje państwowe
oraz ujawnianie informacji na temat pomocy państwa” oraz MSR nr 39.
Dowody badania • Audit Evidence • Zgromadzone przez biegłego rewidenta i utrwa-

lone w dokumentach roboczych dowody uzasadniające opinię z badania sprawozdania
finansowego. Dowody takie będą miały zarówno charakter badania zgodności z usta-
lonymi normami, np. wyniki testów badających efektywność mechanizmów kontroli
80 Dowód kasowy
wewnętrznej, jak i charakter niezależnego potwierdzenia faktów (testy wiarygodno-

ści), np. zebrane z niezależnych źródeł informacje dotyczące sytuacji przedsiębiorstwa.
Dowody badania gromadzi się w drodze wglądu, obserwacji, zadawania pytań, a także
obliczeń i wyliczeń analitycznych. Dowody badania to odpowiedź biegłego rewidenta na
ewentualne żądanie uzasadnienia wyrażonej opinii.
Dowód kasowy • Kwit kasowy • Voucher • Pokwitowanie otrzymania/wypłaty

środków pieniężnych lub inny dokument stanowiący podstawę do dokonania wpisu
w księgach. Dowody kasowe są ważnym narzędziem kontroli wewnętrznej, zapewniają-
cym należyte autoryzowanie płatności oraz istnienie odpowiednich śladów rewizyjnych.
Patrz również dział zaopatrzenia.
Dowód kasowy
Kwota 1 300,00
Data 12/5/02
Wypłacono na rzecz: ◆◆ Nazwa dostawcy
Wyjaśnienie ◆◆ Zapłata za fakturę nr 87655
Nr zamówienia ◆◆ Zamówienie nr 3421
Otrzymano ◆◆ kwit składowy nr 5432
Czek nr 543218
Konto Zakupy; konto nr 543
Zainicjował płatność: James Disburser
Zatwierdził: Tomas Secondeye
Dozwolone podejście alternatywne • Allowed Alternative Treatment •

Zasada rachunkowości, która przed rokiem 2005 była dopuszczona, aczkolwiek nie
zalecana przez Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR). W większości przy-
Dyplomowany biegły rewident
81
padków, MSR opowiadały się za jednym podejściem wzorcowym (czyli „preferowaną”

metodą rachunkowości), choć tolerowały również pewne podejścia alternatywne.
Jednak dopuszczenie różnych podejść zmniejszało porównywalność sprawozdań i mogło
być bodźcem do łagodniejszych form upiększania wyników (ponieważ firmy mają ten-
dencję do wybierania zasad przedstawiających je w korzystniejszym świetle). Pewna
elastyczność podejścia miała niewątpliwie tę zaletę, że pozwalała na lepsze dopasowa-
nie zasad do specyficznej sytuacji firmy. W grę wchodziła również pewna doza politycz-
nego realizmu – czasem wprowadzanie nowych standardów rachunkowości spotyka się
z silną opozycją wpływowych grup interesów. Często w początkowej fazie dobrze jest
zastosować pewne środki dopingujące i perswazję moralną. Zabezpieczeniem przed nad-
użyciami wynikającymi z elastyczności zasad były ścisłe wymogi dotyczące ujawniania
i uzasadniania każdego przypadku odstąpienia od podejścia wzorcowego. MSR zostały
zastąpione Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF).
Począwszy od roku 2005, bardziej stanowcze organy ustanawiające standardy rachun-
kowości zaostrzyły podejście do kwestii elastyczności zasad. W miejsce rozróżnienia
pomiędzy podejściem „preferowanym”, a podejściami „tolerowanymi”, MSSF zawęziły
zakres dopuszczalnych rozwiązań, zrównując jednocześnie ich status jako jednakowo
akceptowalnych zasad. Porównaj z podejściem wzorcowym.
Druga opinia z badania sprawozdania finansowego • Second Audit

•
Opinion Dodatkowa opinia z badania sprawozdania finansowego sporządzona
przez drugiego biegłego rewidenta w celu podniesienia wartości audytu („co dwie
głowy to nie jedna”). Taki drugi biegły rewident powinien być bardziej niezależny
(zaangażowany przez komisję rewizyjną lub członków kierownictwa spoza zarządu),
lepiej wykwalifikowany (zapewniający wyłącznie doświadczony personel, a nie prakty-
kantów) i skupiający się na najbardziej wrażliwych obszarach (jak kompletność ujaw-
nień, jakość zysku itp.). Choć można twierdzić, że uzyskiwanie drugiej opinii jest tylko
zbędnym kosztem, praktyka ta jest odpowiedzią rynku na niepokoje użytkowników
sprawozdań finansowych wywołane skandalami księgowymi i spadkiem zaufania do
rzetelności tradycyjnej sprawozdawczości. Informacje na temat przykładowej firmy ofe-
rującej niezależne badanie sprawozdań finansowych można znaleźć na stronie interne-
towej www.independentaudit.com
Dyplomowany biegły rewident (Wielka Brytania i inne kraje) • Chartered

• •
Accountant (UK et al.) C.A. Członek organizacji zawodowej zrzeszającej bie-
głych rewidentów w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz w krajach Brytyjskiej
Wspólnoty Narodów. Określenie „dyplomowany” odnosi się do oficjalnego uznania
zawodu rewidenta przez koronę. Miało ono miejsce w XIX wieku i łączyło się z nada-
niem członkom zawodu określonych przywilejów, jak to było wówczas w zwyczaju rów-
nież w odniesieniu do innych profesji. Przykładowo, w niektórych krajach opinię z bada-
nia sprawozdania finansowego wyrazić może wyłącznie dyplomowany biegły rewident.
Angielskie określenie „chartered” (dyplomowany) jest odpowiednikiem terminów „cer-
tified” i „public” używanych w odniesieniu do biegłych rewidentów w USA i niektórych
innych krajach.
82 Dyplomowany biegły rewident
Pan W.I. Lenin, dyplomowany biegły rewident

Ze swym wysokim, podkreślonym łysiną czołem, schludnym wąsi-
kiem, skromnym, ciemnym garniturem i bródką bardzo w stylu
Van Dycka, wyglądał jak dyrektor firmy dyplomowanych bie-
głych rewidentów.
Opis Włodzimierza Iljicza Uljanowa (Lenina),
J.K. Galbraith The Age of Uncertainty (Wiek niepewności), 1977
Dyplomowany biegły rewident (USA) • Certified Public Accountant (USA)

• •
CPA Tytuł zawodowy używany w USA i niektórych innych krajach (np. w Izraelu)
jako odpowiednik terminu „chartered accountant” (również tłumaczonego jako dyplo-
mowany biegły rewident) funkcjonującego np. w Wielkiej Brytanii, Kanadzie (patrz
dyplomowany biegły rewident). Posiadacze tytułu CPA są członkami zrzeszenia zawodo-
wego AICPA (zwanego w skrócie „Amerykańskim Instytutem”), które jest uprawnione
przez organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości do badania spra-
wozdań finansowych. Z powodu wielkości i głębokości amerykańskich rynków kapita-
łowych, CPA odgrywają ważną rolę, zwłaszcza z uwagi na znaną skłonność amerykań-
skiego środowiska prawnego do wszczynania procesów sądowych. W efekcie głośnych
skandali księgowych, amerykańscy biegli rewidenci przechodzili ostatnio bardzo trudny
okres (co wykazał wydany w 2005 raport roczny AICPA w omówieniu lat 2001–2002).
Trudności te zaowocowały weryfikacją własnych postaw i wprowadzeniem odpowied-
nich reform. Zobacz Ustawa Sarbanes-Oxley.
Choroba
Amerykańska wersja japońskiego kryzysu bankowego skupia się na
biegłych rewidentach. Ponieważ nasz system finansowy jest zdomi-
nowany nie przez banki, lecz przez rynek papierów wartościowych,
racjonalne inwestycje kapitałowe zależą od publikowania przez
firmy rzetelnych sprawozdań finansowych – a rzetelność sprawoz-
dań zależy z kolei od twardych, niezależnych biegłych rewiden-
tów, którzy weryfikują wszystkie liczby. (…) W latach 1997–2000 aż
jedna na 10 spółek publicznych została zmuszona do skorygowania
swoich sprawozdań już po opublikowaniu ich nierzetelnej wersji.
Ujawnienie takich błędów spowodowało średni spadek rynkowych
cen akcji spółek o 18 procent, co kosztowało inwestorów miliardy
dolarów. (…) Czy [Prezydent, popierając interesy biegłych rewiden-
tów] naprawdę chce, żeby Ameryka poszła w ślady Japonii?
Po japońsku, „International Herald Tribune”,
25 października 2002, s. 8
Dyrektor finansowy
83
Dyplomowany księgowy • Certified Accounting Professional • CAP • Ogólny

tytuł zawodowy wydawany przez różne instytucje i stowarzyszenia kształcące księgo-
wych. Tytułem takim posługiwać się może zarówno „Dyplomowany Technik Księgowy”
(„Certified Accounting Technician”, CAT) wykształcony przez brytyjskie Stowarzyszenie
Dyplomowanych Biegłych Rewidentów (Association of Chartered Certified Accountants),
jak i „Dyplomowany Kontysta” („Certified Bookkeeper”, CB) wykształcony przez
Amerykański Instytut Zawodowych Księgowych (American Institute of Professional
Bookkeepers, AIPB). Skrótu CAP nie należy mylić z College of American Pathologists
(Wyższą Szkołą Amerykańskich Patologów), choć niektórzy doszukują się tu pewnych
zbieżności.
Dyrektor ds. informacji • Chief Information Officer • CIO • Sprawujący ważną

funkcję członek zarządu przedsiębiorstwa odpowiedzialny za informatykę i zarządzanie
informacją. Ponieważ wykorzystanie technologii informatycznych staje się coraz silniej-
szym bodźcem do wprowadzania zmian w dużych przedsiębiorstwach, rola dyrektora ds.
informacji nabiera coraz większego znaczenia. W swoich początkach informatyka stano-
wiła część działu rachunkowości, jednak obecnie posiada własne znaczenie strategiczne
i konkurencyjne. Dyrektorzy ds. informacji często zarządzają specjalnie wyodrębnionym
ośrodkiem zysku, który zaopatruje jednostki gospodarcze w informatyczny know-how.
Potrzebę umocnienia roli dyrektora ds. informacji zauważa się szczególnie w bankach,
które wykorzystują technologie informatyczne na szeroką skalę. Ma to niezwykle istotne
znaczenie zwłaszcza w przypadku łączenia się banków, które niesie ze sobą konieczność
integracji różnych systemów komputerowych. W miarę jak e-commerce staje się coraz
powszechniejszy, a technologia staje się nierozerwalną częścią działalności operacyjnej
i strategii, rola CIO ponownie nabiera znaczenia w ścisłym kierownictwie.
Dyrektor finansowy • Finance Director • FD • Chief Financial Officer •

•
CFO Sprawujący ważną funkcję członek zarządu odpowiedzialny za finanse przed-
siębiorstwa. Zakres obowiązków dyrektora finansowego obejmuje zwykle funkcje kon-
trolera i skarbnika.
Nie wstydzimy się podawać faktów

O wiele łatwiej przekazuje się rynkowi informacje pomyślne niż nie-
pomyślne. Dyrektor finansowy musi mieć silny charakter i dużą
odporność, aby być w stanie spokojnie podać złe wieści. (…) Liczby
nie kłamią. Trzeba się im przyjrzeć i nie wstydzić się z podaniem
wiadomości negatywnych, tak jak nie wstydzimy się z podaniem
pozytywnych. (…) Jako dyrektor finansowy musiałam przywyknąć
do podawania niepomyślnych informacji bez zakłopotania.
Sallie Krawcheck, dyrektor finansowy Citigroup,
cytowana w „Fortune” (wydanie europejskie), 4 września 2006
84 Dyrektor finansowy
Jest on również osobą „dogadującą się z rynkami kapitałowymi” – to on utrzy-

muje kontakty z bankami, agencjami ratingowymi, inwestorami instytucjonalnymi
i akcjonariuszami, czyli ze stronami zainteresowanymi wynikami przedsiębiorstwa
(w tym sprawozdawczością i rozliczaniem odpowiedzialności). CFO to określe-
nie amerykańskie; w Europie ta sama funkcja zwykle określana jest mianem FD.
Zobacz także efektywność finansów i rachunkowości.
Raportowanie
Rewizyjna
Biegli Dyrektor
rewidenci Generalny
Inna Inna
Dyrektor Audyt Dyrektor
kluczowa kluczowa
wewnętrzny Finansowy
finansowy funkcja funkcja
Zarządzanie
Kontroler Podatki Skarbnik ryzykiem
Relacje Planowanie
Zakres kontroli : rachunkowość i finanse

Dyrektywy Unii Europejskiej w zakresie rachunkowości
85
Numero Uno
Nacisk na szczegóły będzie na rękę dyrektorom finansowym, któ-
rzy odzyskają pozycję najważniejszej osoby w spółce… Międzyna-
rodowe Standardy Rachunkowości, nowe przepisy, surowsze stan-
dardy nadzoru właścicielskiego, jak również ogólna tendencja do
zabezpieczania się z wszystkich stron, to woda na młyn dyrektora
finansowego. Jest on jedyną osobą, która zna się na wszystkich tych
sprawach.
Źródło: The Next Little Thing, The World in 2006,
publikacja w „The Economist”, s. 122
Dyrektor operacyjny • Chief Operating Officer • COO • Jeden z najwyższych

rangą członków zarządu przedsiębiorstwa odpowiedzialny za codzienną działalność
gospodarczą przedsiębiorstwa. Do spraw podlegających dyrektorowi operacyjnemu
należą zwykle zamówienia, produkcja, dystrybucja oraz sprzedaż. Kwestie strategiczne
leżą w kompetencjach dyrektora generalnego.
VIII Dyrektywa Unii Europejskiej • European Union Directive VIII •

Unijny przepis ukierunkowany na określenie minimalnych standardów nadzoru właści-
cielskiego. Dyrektywa ta na wiele sposobów odpowiada amerykańskiej Ustawie Sarbanes-
Oxley o odpowiedzialności przedsiębiorstw.
Dyrektywy Unii Europejskiej w zakresie rachunkowości • European

•
Union Accounting Directives Opracowane przez Unię Europejską standardy
rachunkowości, regulujące zasady sprawozdawczości finansowej i mające na celu harmoni-
zację rachunkowości w krajach Unii. Dotychczas wydane zostały cztery takie dyrektywy:
Rachunkowość w Unii Europejskiej

Dyrektywa (data wydania/data wejścia w życie) Zakres
Dyrektywa Czwarta (prawo spółek) (1978) ◆◆ ogólne ramy pojęciowe rachunkowości
◆◆ metody wyceny
◆◆ ujawnianie danych
Dyrektywa Siódma (prawo spółek) (1983/1990) ◆◆ skonsolidowane sprawozdania
finansowe
Dyrektywa Jedenasta (prawo spółek) (1989) ◆◆ wymogi ujawniania informacji
dotyczących oddziałów spółki
Dyrektywa w zakresie rachunkowości ◆◆ rachunkowość banków
(1986/1989)
Dyrektywa w zakresie rachunkowości (1991) ◆◆ rachunkowość ubezpieczycieli
Harmonizacja rachunkowości w ramach Unii Europejskiej nie jest rzeczą łatwą, ze
względu na podstawowe różnice pomiędzy praktykowaną w Wielkiej Brytanii rachun-
kowością anglosaską, a rachunkowością w pozostałych państwach członkowskich.
86 Dywidenda
Istnieje prawdopodobieństwo, że konsensus w tej kwestii zostanie osiągnięty nie w dro-

dze stworzenia „europejskich ogólnie przyjętych zasad rachunkowości”, lecz poprzez
przyjęcie bardziej globalnych Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości
Finansowej (MSSF). Patrz również VIII Dyrektywa Unii Europejskiej.
Dywidenda • Dividend • 1) Kwota wypłacana akcjonariuszom w wyniku podziału zysku

spółki. Patrz również wskaźnik wypłaty dywidendy. 2) W przypadku niewypłacalności,
dywidenda oznacza kwotę wypłacaną wierzycielom z wpływów osiągniętych z likwidacji
nie zabezpieczonych aktywów.
Działalność kontynuowana • Continuing Operations • Część działalności

gospodarczej, którą przedsiębiorstwo planuje dalej prowadzić w przyszłości (w odróżnie-
niu od działalności, którą zamierza zakończyć, zlikwidować lub zbyć). Analiza finansowa
oczywiście skupia się na tej części działalności, która będzie kontynuowana. Patrz rów-
nież działalność zaniechana i działalność zaniechiwana.
Działalność rolnicza, rozliczanie w rachunkowości • Agricultural

•
Activity, Accounting for Zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunko-
wości, rolnictwo (zdefiniowane jako „biologiczne przetwarzanie aktywów biologicznych
na sprzedaż”) uzyskuje oddzielne traktowanie rachunkowe. Inwentarz żywy jest wyce-
niany według wartości godziwej (w przeciwieństwie do kosztu), z ujęciem jego przyro-
stu poprzez wzrost i z potrąceniem szacowanego kosztu dotarcia do punktu sprzedaży.
Mleko również wyceniane jest w podobny sposób.
Aktywa biologiczne
Bilans otwarcia na początek roku XX
Zakupy +X
Zysk (zmiany fizyczne wycenione po cenach podstawowych) +X
Zysk/strata (zmiany cen rynkowych a okres bazowy) +X
Szacunek kosztów dostarczenia aktywów do punktu sprzedaży -X
Sprzedaż -X
Bilans zamknięcia na koniec roku XX
Działalność zaniechana • Discontinued Operations • Część działalności przed-

siębiorstwa, która w danym okresie obrotowym została odsprzedana, sukcesywnie zlikwi-
dowana lub zaniechana – najczęściej na skutek jednego z poniższych względów:
◆◆ rynek dla tego rodzaju działalności był niewystarczający lub niepewny

◆◆ udział działalności w całkowitym zysku przedsiębiorstwa okazał się niezadowalający
(lub – co gorsza – przynosiła ona straty)
◆◆ działalność nie była zgodna z obranym przez przedsiębiorstwo kierunkiem strate-
gicznym
◆◆ pojawiła się możliwość odsprzedania jej z zyskiem.
Dziennik
87
Ponieważ bilans sporządzony na koniec okresu odzwierciedla sytuację po dokonaniu

zbycia, rozliczenie działalności zaniechanej skupia się w rachunku zysków i strat, który
ukazuje jej wyniki osiągnięte do momentu zbycia. Ponadto, wszelkie istotne szcze-
góły związane z zaniechaniem działalności muszą zostać podane w informacji dodat-
kowej do sprawozdania finansowego. Standardy rachunkowości dokonują rozróżnie-
nia między „działalnością” (zdefiniowaną jako zbiór aktywów posiadających wspólne
cechy pod względem fizycznym, operacyjnym i sprawozdawczym), a poszczególnymi
aktywami, z którymi nie wiąże się obowiązek obszernego ujawniania danych (tak więc
zyski lub straty ze sprzedaży poszczególnych aktywów mogą być po prostu zawarte
w pozycji „pozostałe przychody operacyjne”).
Działalność zaniechiwana • Discontinuing Operations • Część działalności

przedsiębiorstwa, co do której istnieje formalny plan lub zamiar sprzedaży, zbycia, bądź
zaniechania. W odróżnieniu od działalności zaniechanej, której zakończenie jest już fak-
tem dokonanym, w przypadku działalności zaniechiwanej standardy rachunkowości
wymagać mogą bezzwłocznego wykazania wszelkich bilansowych konsekwencji takiego
kroku (jak rezerwy na przewidywaną utratę wartości przez aktywa). Również w rachunku
zysków i strat działalność zaniechiwaną wyodrębnia się z działalności kontynuowanej,
a wszelkie jej implikacje opisuje się w informacji dodatkowej do sprawozdania finan-
sowego. Takie ujęcie pozwala lepiej zrozumieć wpływ planowanej zmiany na przyszłe
wyniki, co jest niezwykle użyteczne przy normalizacji zysku.
Dziennik • Journal • Ewidencja księgowa chronologicznie rejestrująca poszczególne

transakcje w ich pierwotnej postaci (stąd dzienniki zwane są „księgami pierwszego
zapisu”). Informacje zawarte w dziennikach są następnie ujmowane na kontach w księ-
gach rachunkowych. Dzienniki mają w rachunkowości trzy zastosowania:
◆◆ wykazują w jednym miejscu cały efekt danej transakcji;

◆◆ stanowią chronologiczny rejestr transakcji;
◆◆ są pomocne w zapobieganiu błędom, ponieważ łatwo można w nich porównać zapisy
po stronie Winien i Ma.
W przedsiębiorstwie istnieje szereg dzienników ewidencjonujących transakcje

o podobnym charakterze (sprzedaż, zakupy itp.). Dziennik główny, zawierający infor-
macje podstawowe, może wyglądać jak w tabeli (na następnej stronie).
Każdy zapis w dzienniku składa się z trzech elementów:
1) daty transakcji;
2) nazw kont, na których transakcja zostanie zaksięgowana po stronie Winien i Ma oraz
3) krótkiego wyjaśnienia transakcji (w dziennikach tematycznych, jak np. dziennik
sprzedaży, charakter transakcji jest oczywisty).
Kolumna „odsyłacza” pokazuje, na jakich kontach kwoty z dziennika zostały ujęte.

Patrz również księga kasowa.
88 Dziennik
Dziennik główny Dz1

Data Nazwa konta i objaśnienie Odsyłacz Winien Ma
01/1 Środki pieniężne ŚP 15 000
R. Patterson, Kapitał zakładowy KZ 15 000
(zainwestowany w działalność
gospodarczą)
01/15 Sprzęt komputerowy AT 7 000
Środki pieniężne (przedpłata gotówką ŚP 2 000
za zakupiony sprzęt)
Zobowiązania (kwota pozostała Z 5 000
do zapłaty w ratach)
E
EBIT ▶ Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem.
EBITDA ▶ Zysk przed odsetkami, opodatkowaniem i amortyzacją.
Efekt krzywej doświadczenia • Experience Curve Effect • Efekt doskonalenia
organizacji, który prócz zwiększenia wydajności siły roboczej (patrz krzywa uczenia się)
uwzględnia również korzyste zmiany w innych nośnikach kosztów. Generalnie, efekt
doświadczenia polega na tym, że im dłużej dane zadanie jest powtarzane, tym mniejsze
są związane z nim koszty jednostkowe. Zadaniem takim może być zarówno wytwarza-
nie dowolnych towarów, jak i świadczenie usług wchodzących w skład łańcucha wartości.
Efekt doświadczenia sugeruje, że przy każdorazowym podwojeniu poziomu produkcji,
koszty uzyskania wartości dodanej (w tym koszty administracji, marketingu, dys-
trybucji i produkcji) będą spadać o pewien stały, przewidywalny procent. Podczas
gdy krzywa uczenia się stanowi wyłącznie funkcję wzrostu wydajności siły roboczej,
krzywa doświadczenia odzwierciedla zmniejszanie się kosztów jednostkowych rów-
nież w wyniku korzyści skali, rabatów ilościowych, ograniczenia strat materiałowych,
poprawy dystrybucji, wymiany doświadczeń, postępu technologicznego itp.
Efektywna stopa podatkowa • Effective Tax Rate • Kwota należnych podatków

dochodowych obliczona jako procent dochodu przed opodatkowaniem metodami stoso-
wanymi dla celów sprawozdawczości finansowej (w odróżnieniu od podatkowej kalkula-
cji dochodu do opodatkowania). Generalnie, efektywna stopa podatkowa będzie zbliżona
do ustawowej stopy podatkowej (zazwyczaj mieszczącej się w przedziale od 20% do 40%)
w przypadku, gdy wyliczenia dochodu dla celów sprawozdania finansowego i deklaracji
podatkowych są podobne. Rozbieżności często spowodowane są różnicami czasowymi
w dokonywaniu dozwolonych odliczeń. Władze podatkowe zwykle nie przyjmują prawi-
dłowości standardów rachunkowości za pewnik i zastępują je wartościami narzuconymi –
np. umorzenie zastępuje amortyzacja podatkowa (lub ulga podatkowa dla spółek inwestu-
jących w środki trwałe itp.) Wprowadzenie podatków odroczonych ma na celu wyjaśnienie
tego rodzaju przejściowych różnic. Inne różnice mogą mieć charakter stały. Na przykład,
90 Efektywność finansów i rachunkowości
władze skarbowe mogą nie dopuszczać odliczenia określonych kosztów od dochodu do

opodatkowania. Z drugiej strony, mogą dopuszczać odliczenia, które w sprawozdaniu
finansowym traktuje się jako nakłady na aktywa (tj. koszty aktywowane). Generalnie,
użytkownicy sprawozdań finansowych chcą wiedzieć, czy podmiot przestrzega przepisów
podatkowych i nie jest narażony na warunkowe ryzyko przyszłych roszczeń podatkowych
lub, co gorsza, oskarżenie karne o uchylanie się od zobowiązań podatkowych. W związku
z tym, informacja dodatkowa do sprawozdania finansowego będzie zawierać uzgodnienie
istotnych różnic pomiędzy efektywną a ustawową stopą procentową.
Efektywność finansów i rachunkowości • Finance & Accounting (F&A)

Efficiency • Miara efektywności działu finansowego w dużym przedsiębiorstwie.
Efektywność taką można mierzyć na różne sposoby: udziałem w łącznych kosztach,
liczbą pracowników, wolumenem transakcji w przeliczeniu na etat, czasem sporządza-
nia budżetów lub sprawozdań finansowych itp. Uwzględnienie efektywności finansów
i rachunkowości jest związane z próbą zastosowania zasad „oszczędnej produkcji” (tj.
dążenia do eliminacji wszelkiego marnotrawstwa, powtarzania działań itp.) do funkcji
tradycyjnie pełnionej przez centralę, której nie dotyczyły problemy wydajności (zwłasz-
cza, że rachunkowość często ukierunkowana jest głównie na spełnienie wymogów praw-
nych). Innym problemem dotyczącym działu finansowego jest to, czy w ogóle powinien
on stanowić ośrodek kosztów. Działalność finansowa (w ramach obrotu i inwestowania)
często może zapewnić zysk, choć może pociągać za sobą zagrożenia przy podejmowaniu
nadmiernego ryzyka. Patrz również dyrektor finansowy i skarbnik.
Ekonomia (oddziaływanie na rachunkowość) • Economics (Impact on

•
Accounting) Rachunkowość i ekonomia określone zostały kiedyś jako „nie-
wdzięczne bliźnięta” (Boulding). Obie te dziedziny dążą do zmierzenia i zrozumienia
działalności gospodarczej, aczkolwiek przyjmując odmienne perspektywy. Obie też –
w głównej mierze niezależnie od siebie – rozwinęły wyspecjalizowane koncepcje i termi-
nologię. W miarę rozszerzania się kompetencji księgowych od ewidencjonowania trans-
akcji do podejmowania decyzji, oraz w miarę poszukiwania przez ekonomistów coraz
bardziej konkretnych źródeł informacji, rachunkowość i ekonomia zaczynają odzwier-
ciedlać zbieżne tendencje. Tradycyjnie, księgowi koncentrowali się przede wszystkim na
obiektywnym pomiarze zdarzeń gospodarczych, ponieważ ich zadaniem było skupie-
nie się na zarządzaniu powierzonym majątkiem. Zakres ich pracy był więc z konieczno-
ści dość wąski, a podejście czysto pragmatyczne – czyli skupione na przedstawieniu rze-
czy „takimi, jakie są”. Z kolei ekonomiści, próbując zrozumieć „dlaczego jest tak jak jest”
i przewidzieć „co z tego wyniknie”, tworzyli abstrakcyjne modele teoretyczne o wyso-
kim stopniu złożoności. Nic więc dziwnego, że ekonomia – opierając się na tak szerokiej
swobodzie myślowej – miała więcej sposobności wnieść wkład do rachunkowości, niż
rachunkowość do ekonomii. Poniższa lista przedstawia niektóre z koncepcji ekonomicz-
nych, które wzbogaciły rachunkowość:
◆◆ koncepcja zysku i wyceny (Canning) > pomiar zysku i wycena aktywów

◆◆ kształtowanie się kosztów w krótkim i długim okresie (Clark) > rozliczanie kosztów
ogólnych w rachunku kosztów
Ekonomia (oddziaływanie na rachunkowość)
91
◆◆ koszt alternatywny (Coase/Samuels) > ceny transferowe, ceny alternatywne

◆◆ teoria agencji i asymetrii informacji (Jensen/Meckling) > sprawozdawczość finansowa
/badanie sprawozdań finansowych
◆◆ wartość bieżąca netto (Fisher) > budżetowanie nakładów inwestycyjnych
◆◆ siła nabywcza (Fischer) > rachunkowość w warunkach inflacji
◆◆ definicje zysku (Hicks) > metoda wartości bieżącrj (rachunkowość według wartości
bieżącej; zasady rachunkowości)
◆◆ ekonometria (Johnson) > prognozowanie
◆◆ koszt kapitału (Hirshleifer) > struktura kapitałowa
◆◆ inwestycje (Modigiliani/Miller) > zadłużenie i opodatkowanie
◆◆ niepewność a dostępna informacja (Alexander) > pomiar zysku
◆◆ dywersyfikacja a ryzyko (Markowitz) > teoria portfela
◆◆ kapitałowy model wyceny papierów wartościowych (Sharpe) > wycena portfela
◆◆ ekonomia informacji (Beaver) > standardy rachunkowości.
Choć powyższe teorie mogą wywierać jedynie pośredni wpływ na codzienną praktykę
prowadzenia rachunkowości, są jednak na tyle istotne, że stanowią integralną część więk-
szości programów przygotowujących do zawodu dyplomowanego biegłego rewidenta.
Szczególnie w przypadku wątpliwości dotyczących nadrzędności treści ekonomicznej nad
formą prawną, księgowi mogą odnieść się do koncepcji ekonomicznych jako do wiary-
godnego kryterium oceniającego rzeczywistość finansową. Z drugiej strony, rachunko-
wość dostarcza ekonomistom sprawdzalnych danych niezbędnych do prowadzenia badań,
szczególnie w zakresie danych statystycznych w zakresie dochodu narodowego. Pojęcia
rachunkowe przenikają również do sposobu myślenia wielu ekonomistów. Na przykład
Irving Fisher, w swoich przełomowych teoriach na temat kapitału i pieniądza, opierał się
w znacznej mierze na rachunkowości. Jego opublikowana w 1906 książka pt. Nature of
Capital and Income (Istota kapitału i dochodów) była „pierwszym krokiem w kierunku sko-
ordynowania pracy ekonomistów i księgowych” (patrz: Schumpeter, History of Economic
Analysis [Historia analizy ekonomicznej], 1954, s. 945). Kolejnym krokiem w tym samym
kierunku była opublikowana w 1929 książka profesora J.B. Canninga zatytułowana The
Economics of Accountancy (Ekonomia rachunkowości). Należy przyznać, że dziedzictwo
intelektualne ekonomistów jest prawdopodobnie bogatsze. Zawodowi księgowi mogą jed-
nak krzepić się faktem, że więcej zarabiają i są bardziej poszukiwani na rynku pracy (jak to
ujęło znane pismo „The Economist”: „Większość przedsiębiorstw prędzej zasięgnie porady
astrologa, niż ekonomisty.”). Patrz również zysk ekonomiczny i wartość ekonomiczna.
Uwaga: aby szerzej poznać omawiane zagadnienie, patrz hasło „rachunkowość a ekono-
mia” w The New Palgrave Dictionary of Economics (Nowy Słownik Ekonomiczny Palgrave).
Kąsek
Rachunkowość to w istocie wzorcowa metafora ekonomii – jej naj-
bardziej wymierny kąsek.
Donald McCloskey
If You’re So Smart: The Narrative of Economic Expertise
(Skoro jesteś taki mądry: Opowieść o biegłości w zakresie ekonomii)
92 Ekonomiczna wartość firmy
Ekonomiczna wartość firmy ▶ Wartość firmy wygenerowana wewnętrznie.

Ekonomika firm księgowych • Accounting Practices, Economics of •
Większość profesjonalnych firm księgowych funkcjonuje w formie spółek komandy-
towych świadczących usługi atestacyjne oraz doradztwo finansowe i podatkowe. Jak
wygląda model działalności takich firm, tj. w jaki sposób zarabiają one pieniądze?
Podobnie jak w przypadku większości komercyjnych przedsiębiorstw działających na
konkurencyjnym rynku, istnieje szereg kluczowych wskaźników efektywności, według
których można ocenić sukces działalności:
◆◆ stawki pobierane od klienta za godzinę pracy („stawki zewnętrzne”);

◆◆ marża, tj. różnica między stawkami zewnętrznymi a wynagrodzeniem za godzinę
pracy pracowników generujących przychody;
◆◆ wykorzystanie czasu pracowników, tj. stosunek godzin zafakturowanych do godzin
pozostawania w dyspozycji;
◆◆ „realizacja”, czyli procent godzin naliczonych, które faktycznie zostały zafakturowane
i zapłacone;
◆◆ przychody z tytułu honorariów w przeliczeniu na pracowników generujących przy-
chody i w przeliczeniu na partnerów;
◆◆ koszty ogólne w przeliczeniu na pracownika generującego przychody.
By osiągnąć rynkowy sukces, firma musi mieć dobre wyniki w większości z wymienio-
nych wyżej obszarów. Gdybyśmy mogli zajrzeć do ksiąg firmy księgowej (które fakycz-
nie są poufne), moglibyśmy zobaczyć następującą strukturę przychodów (według hipo-
tezy opartej na wiedzy autora niniejszego Kompendium):
Rozliczanie firm księgowych

Kalkulacja Opis Szacunkowa
wielkość
Zafakturowane godziny x Stawka zewnętrzna = Przychody z tytułu 100%
x Realizacja honorariów
Liczba pracowników (nie wliczając = Koszty - 35%
partnerów) x pensja wynagrodzeń
Dzierżawa powierzchni biurowej i koszty = Koszty operacyjne - 20%
operacyjne
Płatności w ramach „sieci” (dot. dużych firm) = „Opłaty - 5%
franszyzowe”
Szkolenia i rozwój zawodowy = Zapewnianie - 8%
wysokiej jakości
Koszty ubezpieczeń = Ochrona - 2%
ubezpieczeniowa
Przychód spółki + 30%
Gdybyśmy z dochodów partnerów potrącili wartość rynkową wykonywanych przez nich

usług, partnerzy osiągaliby około 15–20% przychodów jako zwrot z zainwestowanego
Ekspertyza księgowa
93
kapitału. W przypadku usług badania sprawozdań finansowych, wyjątkowym składni-

kiem aktywów jest baza powtarzających się corocznie przychodów. Poza faktem, że bada-
nie sprawozdań finansowych jest obowiązkiem ustawowym, istnieją również uwarunko-
wania ograniczające klientom możliwość zmiany biegłych rewidentów. Uwarunkowania
te obejmują koszty krzywej doświadczenia u nowych rewidentów, a także piętno wynika-
jące ze zbyt częstej zmiany rewidentów (postrzeganej jako zły znak przez użytkowników
sprawozdań finansowych). Zapewnia to firmom księgowym stałą bazę powtarzalnych
przychodów, stanowiących niezawodne źródło pokrycia kosztów ogólnych i uzasadnia-
jących inwestycje w rozwój działalności. Jednocześnie jednak stała baza klientów może
okazać się kulą u nogi, jeżeli relacje z niektórymi klientami są nierentowne. Często ma tu
zastosowanie „reguła 80/20” – 80% problemów spowodowanych jest przez 20% klientów.
Klienci ci wymagają wysokiego poziomu zaangażowania, targują się o ceny i bynajmniej
nie śpieszą się z zapłatą. Ale wysokość faktur to nie wszystko. Innym kluczowym czyn-
nikiem sukcesu jest umiejętność zadowolenia klienta bez narażania na szwank zawo-
dowych standardów (czyli bez narażania firmy na ryzyko utraty reputacji). Problem ten
rozwiązuje się przez ścisłe „przypisanie” klientów określonym partnerom w spółce. By
efektywniej skupić działania, pracownicy tradycyjnie podejmują jedną z trzech ról: roz-
wijania sprzedaży połączonego z obsługą klientów, prac administracyjnych lub świad-
czenia usług. Układ taki określa się jako model „wyszukiwaczy, pilnowaczy i wyrobni-
ków”. Inną rolą mającą zastosowanie w dużych firmach jest rola specjalisty pomagającego
innym pracownikom w rozwiązywaniu skomplikowanych kwestii technicznych. Obok
wyników finansowych, istnieją również następujące niefinansowe kryteria wyników,
które większość firm księgowych stara się spełnić:
◆◆ satysfakcja klienta;
◆◆ wysokie kwalifikacje oraz motywacja pracowników i partnerów;
◆◆ szkolenia pracowników i partnerów;
◆◆ promowanie proaktywnego podejścia typu „to się da zrobić”;
◆◆ stały marketing, rozwój sprzedaży i budowanie listy potencjalnych klientów;
◆◆ fakturowanie odzwierciedlające wartość usług w oczach klienta, raczej niż wkład
czasu usługodawcy;
◆◆ inwestowanie w nowe oferty usługowe;
◆◆ struktura wynagrodzeń odzwierciedlająca faktyczny wkład pracowników w wypra-
cowanie przychodów.
Jak większość specjalistów w branżach o ograniczonym dostępie do zawodu i wysokich

profesjonalnych standardach, księgowi są sowicie wynagradzani. Jak sowicie, uzależ-
nione jest od ich umiejętności rzeczowego prowadzenia interesów w sposób maksy-
malizujący majątek właścicieli firmy. Więcej na ten temat przeczytać można w książce
Davida Meistera Managing the Professional Services Firm (Zarządzanie firmą świadczącą
specjalistyczne usługi).
Ekspertyza księgowa • Accountant’s Report • Sporządzany przez księgowego (zwy-

kle zawodowego biegłego rewidenta) specjalny raport zawierający gruntowną i udo-
kumentowaną analizę ekonomiczno-finansową, najczęściej dla potrzeb inwestora lub
94 Ekwiwalent środków pieniężnych
potencjalnego nabywcy przedsiębiorstwa. Zawartość takiej ekspertyzy może się róż-

nić w zależności od potrzeb informacyjnych zleceniodawcy. „Pełna wersja” (tzn. wersja
szczegółowa) obejmować może następujące informacje o spółce:
◆◆ Podsumowanie ustaleń dla kierownictwa

◆◆ Historię i opis przedsiębiorstwa
◆◆ Charakterystykę zarządu i pracowników
◆◆ Analizę wyników finansowych
◆◆ Charakterystykę systemu informowania kierownictwa i budżetowania
◆◆ Perspektywy działalności
◆◆ Aktywa
◆◆ Zobowiązania
◆◆ Informacje o opodatkowaniu dochodu
◆◆ Informacje o zobowiązaniach z tytułu świadczeń emerytalnych
◆◆ Potwierdzenie zgodności z odnośnymi przepisami
◆◆ Zasady wyceny.
Ekspertyza księgowa nie stanowi raportu z badania sprawozdania finansowego. Przy jej
sporządzaniu księgowy wykorzystuje zbadane (często przez innego biegłego rewidenta)
sprawozdania finansowe jako źródło informacji, a następnie informacje te opraco-
wuje, analizuje i rozwija, wyciągając odpowiednie wnioski. Jedną z funkcji ekspertyzy
jest dostosowanie ogólnego sprawozdania finansowego do potrzeb konkretnego użyt-
kownika – zazwyczaj inwestora, który jako potencjalny nabywca chce zabezpieczyć
się przed „wpadką”. Na ogół ekspertyzy zleca się przed podjęciem decyzji dotyczących
poważnych transakcji. Bywają też przeprowadzane na polecenie rady nadzorczej, która
– wypełniając swój obowiązek sprawowania nadzoru właścicielskiego nad działalnością
przedsiębiorstwa – w niektórych przypadkach wymaga niezależnego potwierdzenia
ważnych decyzji. Zakres oraz formę ekspertyzy księgowej definiują standardy rachun-
kowości oraz inne uregulowania.
Nieugięcie szczery
A ponieważ mają nieczyste sumienie, obawiają się, że chłodna dłoń
Księgowego działa jak matematyczny detektyw, odkrywający podłe
machinacje sprytnego złoczyńcy i ostatecznie doprowadzający
do jego zasłużonego ukarania. To część jego roli, za to mu płacą –
w takich sytuacjach zapomina o swej zwykłej powściągliwości. Jego
ekspertyza jest nieugięta, a działania zmierzają wyłącznie do należy-
tego wymierzenia sprawiedliwości.
W.S. Hill-Reid Listy z biura dyrektora banku, 1953
Ekwiwalent środków pieniężnych • Cash Equivalent • Inwestycje rynku pie-

niężnego na tyle zbliżone do środków pieniężnych pod względem płynności i zachowa-
nia wartości, że standardy rachunkowości pozwalają ująć je w bilansie w pozycji „środki
Eliminacja korekt z końca okresu
95
pieniężne”. Zazwyczaj są to inwestycje rynku pieniężnego o okresie do wykupu nie prze-

kraczającym trzech miesięcy – takie jak bony skarbowe, obligacje przedsiębiorstw oraz
rachunki dewizowe. Natomiast akcje, obligacje i notowane papiery wartościowe (nawet
jeżeli są łatwo zbywalne), generalnie nie kwalifikują się jako ekwiwalent środków pienięż-
nych. Patrz również równoważnik środków pieniężnych.
Ekwiwalentne (efektywne) jednostki produkcji • Equivalent (Effective)

•
Units Sposób postępowania z zapasami produkcji w toku w kalkulacji procesowej
kosztów. Ponieważ nie da się porównać fizycznych pozycji zapasów będących na różnym
etapie produkcji, przelicza się je na jednostki, które odzwierciedlają porównywalną war-
tość kosztów.
Wyliczenie jednostek ekwiwalentnych

Kategoria Stan fizyczny Jednostki ekwiwalentne
Saldo otwarcia zapasów ◆◆ Rozpoczęte X% Zakończone: 1 – X%
Rozpoczęte i zakończone ◆◆ Zakończone w 100% Takie same, jak fizyczne
Saldo zamknięcia ◆◆ Rozpoczęte Y% Y%
zapasów
Elektroniczny punkt sprzedaży • Electronic Point of Sale • EPOS •

Elektroniczny system, który monitoruje sprzedaż i poziomy zapasów w czasie rzeczywi-
stym (patrz również inwentaryzacja ciągła.) System może również dokonywać ponow-
nych zamówień zapasów i monitorować schematy zakupowe klientów na potrzeby decy-
zji marketingowych i decyzji w zakresie zaopatrzenia.
Eliminacja aktywów finansowych z bilansu, zaprzestanie ujmowania

aktywów finansowych • De-recognition of Financial Assets • Usunięcie
figurującego w bilansie składnika aktywów finansowych. Ponieważ aktywa finansowe
podlegają określonym warunkom umownym, sposoby ich wykorzystania i cele przezna-
czenia są szersze niż w przypadku aktywów rzeczowych (które mogą jedynie się zużyć,
zostać sprzedane, lub odpisane). Przykładowo, będąca składnikiem aktywów finanso-
wych opcja może wygasnąć. Zdarza się również, że zastawiony składnik majątku zostaje
przekazany wierzycielowi w ramach zaspokojenia jego roszczenia. Aktywa finansowe
mogą również utracić wartość na skutek zmiany wartości godziwej. Transakcje, takie jak
sekurytyzacja, umowa wypożyczenia papierów wartościowych lub uregulowanie zadłuże-
nia (poprzez zrównoważenie), bywają bardzo złożone. Wszelkie tego rodzaju przypadki
powinny być więc uważnie rozważane w świetle standardów rachunkowości, szczególnie
pod kątem nadrzędności treści ekonomicznej nad formą prawną.
Eliminacja korekt z końca okresu • Reversing Entries • Księgowania wprowa-

dzane do ksiąg na początku okresu obrotowego w celu wyeliminowania pewnych krótko-
terminowych, wynikających z upływu czasu biernych rozliczeń międzyokresowych kosz-
tów na koniec okresu, które stanowiły część korekt z poprzedniego okresu. Księgowania
te polegają na dokonaniu po stronach Debet i Credit wpisów będących dokładną
96 Emerytura skapitalizowana
odwrotnością korekt wprowadzonych na koniec roku. W ten sposób, nowy bilans roz-
poczyna się z „czystym kontem”, które odzwierciedla faktyczne transakcje. Rachunek
zysków i strat następnego okresu wyrówna różnice pomiędzy biernymi rozliczeniami
międzyokresowymi oszacowanymi na koniec poprzedniego okresu a faktycznymi trans-
akcjami w okresie następnym. Alternatywnym podejściem jest skompensowanie bier-
nych rozliczeń międzyokresowych ich faktycznymi kwotami (tj. Dt: Bierne rozliczenia
międzyokresowe kosztów; Ct: Zobowiązania z tytułu dostaw i usług) a następnie odpi-
sanie ewentualnej pozostałej różnicy w koszty w rachunku zysków i strat (w poniższym
przypadku 5 dolarów) w celu wyeliminowania nieprawidłowej części biernych rozliczeń
międzyokresowych nadal figurującej w bilansie. Eliminacja korekt z końca okresu osiąga
ten sam efekt w sposób bardziej „automatyczny”; ale jest ona w księgowości procedurą
opcjonalną, która niekoniecznie musi być stosowana w cyklu obrachunkowym.
Przykład eliminacji korekt z końca okresu

Opis Strona Konto USD
Bierne rozliczenia Dt Koszty (Okres 1: Rachunek zysków i strat) 100
międzyokresowe Ct Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów 100
kosztów na koniec (Bilans)
okresu
Rozdzielenie pozycji należących do różnych okresów
Księgowania Dt Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów 100
eliminujące korekty (Bilans)
z końca okresu Ct Koszty (Okres 2: Rachunek zysków i strat) 100
Księgowania transakcji Dt Koszty (Okres 2: Rachunek zysków i strat) 105
Ct Zobowiązania z tytułu dostaw i usług (Bilans) 105
Emerytura skapitalizowana • Funded Pension • Zobowiązania emerytalne, któ-

rych realizacja została zapewniona z wyprzedzeniem, przez wcześniejsze przekazywanie
odpowiednich środków i zaangażowanie ich w przynoszących zyski inwestycjach, z któ-
rych dokonywane będą przyszłe wypłaty. Przeciwieństwem jest system repartycyjny,
polegający na finansowaniu wypłat bieżących świadczeń emerytalnych ze środków osób
aktualnie pracujących i wnoszących składki do systemu.
Enron, wpływ na sprawozdawczość finansową • Enron, Impact on

•
Financial Reporting Przełomowe zdarzenie, przestroga na przyszłość i upoka-
rzające doświadczenie w ewolucji sprawozdawczości finansowej. W grudniu 2001 Enron
Corporation, siódma pod względem kapitalizacji rynkowej amerykańska firma, nagle
ogłosiła upadłość praktycznie bez żadnego ostrzeżenia. Akcjonariusze, pracownicy
(posiadający akcje w programach emerytalnych Enronu) i wierzyciele (w tym kontrahenci
posiadający kontrakty pochodne) ponieśli straty idące w miliardy dolarów. Analitycy
papierów wartościowych i eksperci branżowi, którzy nie zauważyli żadnych oznak pro-
blemów, zostali przyłapani na obijaniu się. Dramatyczny upadek Enronu był jak grecka
tragedia, w której nieposkromiona pycha (popularna książka o Enronie nosi tytuł The
Smartest Guys in the Room [Najmądrzejsi w okolicy]), chciwość i ambicja stworzyły
Enron, wpływ na sprawozdawczość finansową
97
„spisek głupców”. Przewinienia księgowe obejmowały nieujawnione zobowiązania poza-

bilansowe (patrz przedsięwzięcia pozabilansowe), rażące, a nawet oszukańcze zarządzanie
zyskiem, słabe mechanizmy kontroli wewnętrznej oraz nieskuteczny nadzór właścicielski
– a więc wszystko, co zdawało się wskazywać na winę biegłych rewidentów. Dodatkowo
wyszło na jaw, że banki obsługujące Enron ułatwiły spisek zapewniając firmie finanso-
wanie w wysokości 9 miliardów dolarów, które – przez zastosowanie skomplikowanych,
zamaskowanych transakcji „przedpłat” – umożliwiły przedstawienie zadłużenia jako
zysku z działalności operacyjnej. Jak na ironię, biorąc pod uwagę zwykle konserwatywne
nastawienie firmy, Enronowi udało się nawet nadużyć wyceny do wartości rynkowej przez
przedwczesne ujęcie zysków z aktualizacji wyceny. Enron stanowił największy w historii
skandal na Wall Street, który – jak oczekiwano – miał mieć szerokie i długotrwałe skutki.
(W 2006, w czasie procesu przeciwko zarządowi firmy, nakręcono film o Enronie – patrz
www.enronmovie.com). Nazwa firmy stała się synonimem zła korporacyjnej Ameryki
u progu wieku (w użyciu znalazło się nawet nowe słowo – „enron” oznaczające oszukiwa-
nie). Przed swoim upadkiem, Enron był wzorem dynamiki (stanowiąc – według pewnej
analizy – „siłę napędową Nowej Gospodarki”). Upadek firmy wystrychnął na dudka wiele
osób, które dały się nabrać na doskonale opracowany szum medialny i naiwnie kierowały
się instynktem stadnym. Ze względu na brak jakichkolwiek sygnałów ostrzegawczych,
powszechnie zadawano pytanie „Gdzie byli biegli rewidenci?!” Faktycznie, biegły rewi-
dent mógł dopuścić się zawodowego zaniedbania, skoro tak łatwo dał się nabrać (Enron
znany był ze swojej złożoności).
Enron
Bardziej obciążające było jednak to, że lukratywne umowy zawarte przez firmę Arthur
Andersen na świadczenie Enronowi doradztwa w zakresie zarządzania (opiewające na
52 miliony USD, czyli ponad połowę łącznych przychodów Andersena za 2000) suge-
rowały również konflikt interesów, który naraził na szwank niezależność biegłego rewi-
denta. Enron doprowadził ostatecznie do upadku firmy Arthur Andersen. W spra-
wozdawczości finansowej, trwałym następstwem tego bezprecedensowego skandalu
98 Etyka w sprawozdawczości finansowej
będą reformy organizacji zawodowych zrzeszających biegłych rewidentów, standardów

rachunkowości i standardów rewizji finansowej, a także bardziej rygorystyczne nasta-
wienie organów nadzorujących przestrzeganie standardów rachunkowości. W szczegól-
ności, Enron obnażył wady amerykańskich Ogólnie Przyjętych Zasad Rachunkowości
(opartych na drobiazgowych przepisach, którymi jednak można manipulować),
dzięki czemu Amerykanie stali się bardziej otwarci na Międzynarodowe Standardy
Rachunkowości. Patrz również ekonomiczna wartość dodana i Ustawa Sarbanes-Oxley.
Zniszczenia i straty cywilne

Sprawa Enronu wyrządziła szkodę prawie każdemu elemen-
towi liberalnej kapitalistycznej demokracji: zaufaniu do uczciwo-
ści zarządu, prywatnych funduszy emerytalnych, standardów
rachunkowości i rewizji finansowej, do przejrzystości i nieza-
wodności rynków kapitałowych, państwa prawa i rządu jako nieza-
leżnego arbitra całego systemu.
Bill Emmott 20:21 Vision 2003, s. 177
Etyka w sprawozdawczości finansowej • Ethics in Financial Reporting •

Etyka to zasady postępowania przedkładające służbę wyższemu dobru ponad dbałość
o własny interes (porównaj z biznes to biznes). Stosowanie się do takich zasad niewątpli-
wie wymaga czasem pewnych poświęceń. Istnieją dwa zasadnicze powody, dla których
księgowi powinni zachowywać wysokie standardy etyczne. Po pierwsze, ponieważ ich
zadaniem jest bezstronny pomiar sytuacji finansowej (tj. pomiar niezależny i stanowiący
obiektywny punkt odniesienia), muszą zapewnić użytkownikom sprawozdań finanso-
wych informacje, które będą miarodajne i bezstronne. Ponieważ informacje księgowe
wykorzystuje się dla celów podejmowania decyzji finansowych, błąd w pomiarze może
mieć niekorzystne konsekwencje. W sytuacjach krańcowych istnieje nawet możliwość
celowego zniekształcenia rzeczywistości finansowej. Przykładowo, sztuczne zawyżenie
zysków księgowych prowadzi do nieuzasadnionego zawyżenia cen akcji (jeżeli pomi-
niemy tzw. silną formę hipotezy rynku efektywnego, zgodnie z którą rynek nie da się oszu-
kać w taki sposób). Podstawową zasadą postępowania w rachunkowości jest po prostu
pełne przestrzeganie ustalonych reguł. Nie jest to tyle standard etyczny, co raczej zwykła
uczciwość. Po drugie i ważniejsze, przestrzeganie wysokich standardów etyki ma na celu
zapewnienie rzetelnej prezentacji, ze świadomym uwzględnieniem potrzeb użytkowni-
ków sprawozdań finansowych, a zwłaszcza problemu asymetrii informacji (tj. faktu, że
osoby z zewnątrz nie mogą wiedzieć o wszystkim, co dzieje się wewnątrz przedsiębior-
stwa). Te wysokie standardy etyki dotyczą szczególnie biegłych rewidentów, którzy jako
przedstawiciele organizacji zawodowej zrzeszającej biegłych rewidentów służą intere-
sowi publicznemu. Rynki kapitałowe mają świadomość, że sprawozdawczość finansowa
pozostawia pewną dowolność w zakresie oszacowań księgowych i ujawnień, co stwa-
rza pole dla „kombinacji” w prezentacji wyników. Rynki te zdają sobie również sprawę
z tego, że konflikt w stosunkach agencyjnych (tj. różnica interesów zarządu i akcjonariu-
Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej
99
szy) może kusić zarząd do przedstawienia się w lepszym świetle dzięki upiększaniu wyni-
ków. Wszystkie te uwarunkowania powodują, że biegły rewident musi pełnić funkcję
neutralnego eksperta, upoważnionego do egzekwowania uczciwej i rzetelnej sprawoz-
dawczości. Względy praktyczne wymagają jednak, aby to zarząd był odpowiedzialny
za sporządzenie sprawozdania finansowego. Ponadto, ponieważ rynek nagradza niższe
ryzyko księgowe niższym kosztem kapitału (a tym samym wyższą ceną akcji), spółki mają
stały bodziec do rzetelnego prowadzenia sprawozdawczości. Jaką rolę musi więc odgry-
wać biegły rewident? Przede wszystkim ma on pełnić funkcję nadzorującą (tj. zapewniać
niezależną opinię eksperta i dzięki swojej funkcji monitorującej motywować do uczciwej
sprawozdawczości). Może jednak wystąpić konieczność bardziej proaktywnego podej-
ścia do ochrony akcjonariuszy, niejednokrotnie poprzez walkę o ich interesy. Oznacza to
wykorzystanie sankcji odmowy wydania opinii bez zastrzeżeń w przypadku najmniej-
szego uchybienia rzetelności. Szczególnym sprawdzianem dla biegłego rewidenta jest
sytuacja sporna, w której zarząd wywiera na niego nacisk do pójścia na ustępstwa (łatwo
jest być „etycznym”, gdy nie wymaga to poświęceń). Słabym punktem w wypełnianiu
obowiązków powierniczych wobec akcjonariuszy są relacje biegłego rewidenta z zarzą-
dem. Mimo formalnego mianowania przez akcjonariuszy, biegłemu rewidentowi trudno
jest całkowicie zdystansować się od zarządu, który jest stroną będącą przedmiotem doko-
nywanej kontroli. Istnieje cały arsenał rozwiązań mających ograniczyć tę słabość: solidne
standardy rachunkowości i rewizji finansowej, sprzymierzeńcy w radzie nadzorczej, dobre
praktyki w zakresie nadzoru właścicielskiego, niezależność biegłego rewidenta, a także
konieczność ochrony dobrej reputacji w branży. Ponieważ jednak nieuczciwy zarząd
może wywierać presję na uczciwych biegłych rewidentów, potrzebna jest bazowa pod-
stawa w postaci wysokich standardów etycznych poszczególnych księgowych. [Autor
przeprasza za przydługie hasło do tego naprawdę ważnego zagadnienia.]
Największy spadek społecznego poważania

Wspólną cechą [serii skandali księgowych] jest to, że biegły rewident
zbyt zbliżył się do klienta. W efekcie, branża ma największe w histo-
rii obroty i największy w historii spadek społecznego poważania.
Księgowi rozprawiają o potrzebie zachowania wysokich standar-
dów etycznych, a następnie wracają do biur gotowi na kolejne
ustępstwa dla zadowolenia swoich klientów. Dostrzeżenie para-
doksu nie oznacza jego rozwiązania... [Konieczne jest] przywrócenie
etosu, który podupadł w miarę przeobrażania się księgowości z wol-
nego zawodu w konkurencyjny biznes.
Auditors Need to Escape the Prisoner’s Dilemma,
John Kay w „Financial Times” 16 maja 2006, s. 13
Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej •

European Financial Reporting Advisory Group EFRAG Zespół orga- • •
nizacji, obejmujący m.in. Europejską Federację Księgowych (European Accounting
100 Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej
Federation, FEE) i stowarzyszenie pracodawców (UNICE), które próbują wypracować

wspólne europejskie stanowisko w kwestiach sprawozdawczość finansowej. EFRAG
pracuje w ścisłej współpracy z krajowymi organami ustanawiającymi standardy
rachunkowości. Utworzył również Grupę Ekspertów Technicznych (Technical Expert
Group, TEG) współdziałającą z Radą Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
w zakresie przedstawiania formalnych opinii na temat dyskutowanych przedmiotów
i projektów standardów rachunkowości.
F
Faktura • Invoice • Dokument określający kwotę należną za otrzymane towary lub usługi.
Faktura potwierdza istnienie zobowiązania z tytułu dostaw i usług. „Faktura handlowa”
zawiera wyszczególnienie i określenie ilości towarów lub produktów, a także warunki
dostawy, ubezpieczenia i zapłaty, jak np. 2% 10/netto 30 (co oznacza, że nabywca ma
30 dni na zapłatę, z 2% dyskontem cenowym, jeżeli zapłaci w ciągu 10 dni). Zazwyczaj
faktura posiada status umowy, o ile nabywca tego nie zakwestionuje. Sprzedawca musi
wówczas udowodnić, że nabywca zamówił towar (dokumentując to złożonym zamówie-
niem), że towar został dostarczony w dobrym stanie (dokumentując to potwierdzeniem
odbioru) i że nabywca wciąż zalega z zapłatą. Ponieważ istnieje możliwość nieuczciwego
stworzenia wierzytelności przez jednostronne wystawienie faktury, po obu stronach
transakcji musi istnieć element zaufania. Większość transakcji wymiany handlowej dla
wygody opiera się na fakturach (przy czym w celu zapewnienia prawidłowej zapłaty, sto-
suje się narzędzia kontroli wewnętrznej). Jeżeli brak jest zaufania między stronami, można
skorzystać z weksla, przy użyciu którego odbiorca towarów lub usług z góry potwierdza
swoje zadłużenie. Patrz również nota uznaniowa (kredytowa), akredytywa dokumentowa,
dyskontowanie faktur, rachunek otwarty, należności i kredyt kupiecki.
Fakturowanie z góry • Advanced Billing • Wystawienie faktury za towary lub

usługi przed ich dostarczeniem lub zrealizowaniem. Oczywiście, zazwyczaj firmy płacą
za towary/usługi po ich otrzymaniu. Mogą jednak istnieć uzasadnione wyjątki od tej
reguły. Jednym z przykładów może być wpłata zaliczki lub depozytu, np. w przypadku
subskrypcji czasopisma. Mogą również istnieć mniej przejrzyste powody (np. planowa-
nie podatków, albo jakaś sztuczna transakcja, np. przesunięcie przychodów, na które
obie strony zgadzają się dla obustronnych korzyści). Niezależnie jednak od przyczyny,
powstaje kwestia ujęcia przychodu: wszelkie otrzymane płatności winny być początkowo
traktowane jako przychody przyszłych okresów (tzn. dt: środki pieniężne; ct: odroczone
zobowiązanie), a następnie uznane jako przychód w momencie, gdy zostanie wypraco-
wany (tzn. dt: odroczone zobowiązanie; ct: przychód).
102 Fałszować (preparować) księgi
Fałszować (preparować) księgi (żargon zawodowy) • Cook the Books (slang)

• Dokonać celowej manipulacji sprawozdaniem finansowym (czyli zapisami w księgach
rachunkowych) w celu zniekształcenia faktów (w angielskim wyrażeniu kojarzyć się to
może z „namieszaniem” w przepisie kulinarnym). Określenie to ma żartobliwe konotacje
sugerujące ingerencję w rzeczywistość finansową, na której zakres można patrzeć w kon-
tekście praktyk „dobrych” „złych” i „obrzydliwych”:
Kilka przepisów na preparowanie ksiąg

Przejrzystość Upiększanie wyników Nadużycia księgowe
Wysoka jakość Rachunkowość Wygładzanie wyników Zarządzanie zyskiem Oszustwo Defraudacja
zysku kreatywna
Dobre Złe Obrzydliwe
Można twierdzić, że większość jednostek sprawozdawczych trochę „preparuje”.

Pozwala na to pewna dowolność niektórych aspektów rachunkowości, tolerująca
subiektywną interpretację rzetelnej prezentacji. Jak to bywa w kuchni, szczypta przy-
praw zaostrza smak dania. Jeżeli jednak z nimi przesadzić – zwłaszcza gdy składniki
są podrobione – można potrawę zepsuć, a w skrajnych przypadkach doprowadzić do
zatrucia.
Fałszować wynik (żargon zawodowy) • Fudge the Numbers (slang) • Arbitralnie

sfabrykować odpowiedni wynik w sprawozdaniu finansowym – albo z braku rzetelnych
danych, albo w ramach manipulacji dla własnych celów. Etymologia słowa „fudge” (które
po angielsku oznacza również cukierek „krówkę”) może mieć coś wspólnego z nęcącą
pokusą dorwania się do słodyczy. Patrz również upiększanie wyników.
FIFO (pierwsze przyszło, pierwsze wyszło), zasada ceny najwcześniejszej
103
Czy dotarło?
Werdykt „winien” jest punktem zwrotnym dla spółek na amerykań-
skim rynku. I bardzo dobrze. Zasady są teraz jasne, a ryzyko kolejnej
afery typu Enron znacznie mniejsze. Płynie stąd nauka, że schodze-
nie z prostej drogi nie popłaca. Fałszowanie wyników, wchodze-
nie w szarą strefę, celowe ukrywanie faktycznej sytuacji przedsię-
biorstwa, nie tylko nie jest w porządku – to jest przestępstwo.
„Fortune” (wydanie europejskie), 12 lipca 2006, s. 12
FASB ▶ Amerykańska Rada Standardów Rachunkowości Finansowej.

FIFO (pierwsze przyszło, pierwsze wyszło), zasada ceny najwcześ
niejszej • FIFO (First In, First Out) • Metoda wyceny zapasów oparta na zało-
żeniu, że produkty i towary, które pierwsze zostały przyjęte na stan, zostaną sprzedane
w pierwszej kolejności. Stosując tę metodę zakłada się więc, że zapasy w magazynie
pochodzą z najświeższych dostaw. FIFO jest jedną z najpopularniejszych metod wyceny
zapasów, obok LIFO i średniej ważonej kosztu zapasów. (Zgodnie z MSR, metoda FIFO
i średniej ważonej kosztu uznawane są za podejścia wzorcowe; natomiast metoda LIFO
nie jest już dozwolona). Przy stałych cenach zapasów, każda z tych metod dałaby jed-
nakowy wynik. Jednak w warunkach zmian cen, wybór metody wyceny zapasów ma
wpływ na przedstawiony w sprawozdaniu wynik finansowy. Aby lepiej ocenić koncepcję
FIFO, porównajmy ją z innymi stosowanymi w rachunkowości metodami:
Porównanie metod wyceny zapasów

Rzeczywiste przepływy FIFO LIFO Średnia ważona
cena zapasów
Pozycja Okres Ilość zł/szt. Koszt zł/szt. Koszt zł/szt. Koszt
Zapasy BO + 100 9 + 900 9 + 900 9 + 900
Zakupy 1 + 100 10 + 1 000 10 +1 000 10 +1 000
2 + 100 11 + 1 100 11 + 1 100 11 + 1 100
3 + 100 12 + 1 200 12 + 1 200 12 + 1 200
4 + 100 13 + 1 300 13 + 1 300 13 + 1 300
Na sprzedaż + 500 + 5 500 + 5 500 + 5 500
Zapasy zamknięcie - 100 13 - 1 300 9 - 900 11 - 1 100
Koszty sprzedanych + 400 FIFO + 4 200 LIFO + 4 600 Średnia + 4 400
produktów, towarów
i materiałów
104 Finansowe aktywa trwałe
Największą zaletą metody FIFO jest to, że odzwierciedla najczęściej spotykany w rze-
czywistości przepływ towarów oraz typową logikę kupiecką, która mówi, że towar
w magazynie powinien być jak najświeższy. Z tych powodów metoda FIFO jest
w rachunkowości finansowej najbardziej popularną metodą wyceny zapasów. Należy
jednak pamiętać, że w okresach wzrostu cen (w tym inflacji) FIFO zaniża koszty sprze-
danych produktów, towarów i materiałów, tym samym zawyżając zyski.
Ponieważ zapasy wymieniane będą na nowe po wyższych cenach, ich koszty wykazy-
wane według metody FIFO nie są adekwatne. FIFO nie zawsze jest więc metodą odpo-
wiednią dla zapewnienia współmierności przychodów i kosztów – pod tym względem
bardziej adekwatna jest metoda LIFO. Patrz również FIST.
Finansowe aktywa trwałe • Long Term Investment • Bilansowa kategoria akty-

wów trwałych obejmująca m.in. udziały lub akcje przedsiębiorstw. Udziały/akcje mogą
być wyceniane przy użyciu następujących metod:
◆◆ metoda kosztowa (przy udziale wynoszącym od 0% do 20%)

◆◆ metoda praw własności (przy udziale wynoszącym od 20% do 50%)
Finansowe aktywa trwałe obejmują również akcje/udziały w jednostkach zależnych,
które nie są objęte konsolidacją. Podobnie jak w przypadku wszystkich aktywów trwa-
łych, standardy rachunkowości pozwalają na stosowanie powyższych metod wyceny
pod warunkiem, że nie nastąpiła trwała utrata wartości składnika aktywów trwałych.
FIST (pierwsze przyszło, nadal jest) • FIST (First In Still There) • Żartobliwe
określenie sposobu wyceny zapasów, które utknęły w magazynie i ze względu na zmniej-
szenie się ich wartości użytkowej lub handlowej lub ich kiepski stan fizyczny, prawdopo-
dobnie nie zostaną już wykorzystane. Zapasy takie powinno się odpisać i zlikwidować.
Porównaj z FIFO i LIFO.
Fundacja Rachunkowości
105
Formaty bilansu • Balance Sheet Formats • Formaty bilansu, zawierając te same

informacje, mogą różnić się w zależności od przyjętej konwencji i dozwolonych opcji.
W „formacie księgowym” uwaga jest skoncentrowana na pozycji finansowej jednostki
(stąd synonim „prezentacja pozycji finansowej”). „Format sprawozdawczy” koncentruje
się na pozycji właścicieli. Format księgowy jest najbardziej popularny w USA i w Europie,
a format sprawozdawczy jest popularny w Wielkiej Brytanii. W przypadku formatu księ-
gowego, bilans może być podany w malejącej (USA) lub rosnącej kolejności płynności.
Formaty bilansu (UE)

Format księgowy Format sprawozdawczy
Aktywa Środki własne Aktywa trwałe
+ aktywa bieżące
Środki własne
Aktywa trwałe – zobowiązania bieżące
Podsuma (aktywa bieżące netto)
Długoterminowe
Aktywa razem – bieżące
zobowiązania
zobowiązania
Aktywa bieżące
– zobowiązania długoterminowe
Zobowiązania bieżące
Aktywa netto = środki własne
Formularz 10K • Form 10K • Przedkładane co roku amerykańskiej Komisji Papierów

Wartościowych i Giełd sprawozdanie wyszczególniające i uzupełniające informacje
publikowane w raporcie rocznym spółek publicznych. Pracownicy Komisji Papierów
Wartościowych poddają Formularz 10K drobiazgowej analizie, sprawdzając jego zgod-
ność z przepisami dotyczącymi ujawniania informacji oraz z ogólnie przyjętymi zasa-
dami rachunkowości. Istnieje również śródroczny Formularz 10Q – składany co kwartał,
oraz Formularz 20F – składany przez spółki posiadające siedzibę poza granicami Stanów
Zjednoczonych.
Fundacja Rachunkowości (Wielka Brytania) • Accountancy Foundation

(UK) • Organ nadzorujący przestrzeganie standardów rachunkowości w Wielkiej
Brytanii, dawniej odpowiedzialny za niezależny nadzór brytyjskich księgowych. Do
późnych lat 90. XX wieku brytyjscy księgowi w zasadzie sami regulowali swoją dzia-
łalność. Jednak w odpowiedzi na społeczne oczekiwania bardziej rygorystycznego nad-
zoru, rząd brytyjski utworzył Fundację Rachunkowości jako niezależny, lecz nie usta-
wowy organ nadzorujący pewien zakres podstawowej działalności. Fundacja ta składała
się z kilku działów operacyjnych: Rady ds. Oceny Sprawozdawczości Finansowej; Rady
ds. Standardów Etycznych; Rady ds. Praktyk Rewizji Finansowej i Rady ds. Kontroli
i Dyscypliny. W 2004 proces reform poszedł jeszcze dalej i powstała wszechmocna Rada
ds. Sprawozdawczości Finansowej w ramach ruchu reformatorskiego w sprawozdawczości
finansowej.
106 Fundacja Standardów Rachunkowości Finansowej
Frustracja
Jako młody człowiek pragnął władzy i prestiżu – a przynajmniej
tak mu się wydawało. Nie udało mu się jednak osiągnąć ani jed-
nego, ani drugiego. Kierowanie kulejącą firmą prestiżu nie dawało,
niezależnie od jej wielkości, a i władza okazała się niewiele warta
w obliczu krytyki ze strony księgowych.
Ken Follett Papierowe pieniądze, rozdział 17
Fundacja Standardów Rachunkowości Finansowej (Japonia) • Financial

•
Accounting Standards Foundation (Japan) Organ ustanawiający standardy
rachunkowości dla sektora prywatnego, utworzony w 2001 roku w celu podniesienia
jakości sprawozdawczości finansowej w Japonii. Ta jedna z największych światowych
gospodarek, ze względu na słabe wyniki określana jest jako „zombie”. Częścią pro-
blemu są nieprzejrzyste zasady rachunkowości, umożliwiające spółkom maskowanie
ekonomicznej treści ich działalności. Poprzedniczka Fundacji, Rada ds. Rachunkowości
Przedsiębiorstw, „okazała się niezdolna do uchwalenia jakiegokolwiek standardu,
który mógłby zaszkodzić przechodzącej trudności gospodarce japońskiej” („The
Economist”, 2 maja 2002). FASF próbuje naprawić sytuację przez wprowadzenie reform,
jak np. rachunkowość oparta na wartości godziwej, zobowiązująca spółki japońskie do
wykazywania kapitałów własnych w wartości rynkowej.
Funt szterling (waluta brytyjska) • £.s.d. (British) • Skrót dla funtów, szylingów
i pensów używany jako synonim pieniędzy i majątku (od łacińskiego słowa „librae”,
„solidi”, „denarki”). Używany także żartobliwie: „L.S. Deism”, bóg pieniędzy. Zob. także
dolar.
G
G/L ▶ Księga główna.
G5 + 1 • G5+1 • Nieformalna grupa organów ustanawiających standardy rachunko-
wości w krajach o anglosaskiej tradycji księgowej (czyli w USA, Wielkiej Brytanii,
Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii), plus Komisja ds. Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości pełniąca funkcję obserwatora. (Jak na ironię – bo księgowi powinni
przecież umieć liczyć – grupa ta znana była jako „G4+1”). Choć organizacje członkowskie
grupy G5+1 prowadziły współpracę i wymianę opinii, zazwyczaj wspierały one harmoni-
zację uregulowań jedynie wśród własnych członków, a więc najczęściej prezentowały inne
rozwiązania niż MSR. Po przejściu Wielkiej Brytanii na Międzynarodowe Standardy
Sprawozdawczości Finansowej w 2005 roku, grupa G5+1 może być postrzegana jako klub
stawiający opór wobec całkowitej dominacji MSSR. Tym niemniej, aktywne zaangażo-
wanie amerykańskiej Rady Standardów Rachunkowości Finansowej w G5+1, uznaje się
za czynnik sprzyjający procesowi ujednolicania globalnych standardów.
Uwaga: Nie mylić z „Grupą Pięciu” największych uprzemysłowionych krajów (tj.
Francji, Niemiec, Japonii, Wielkiej Brytanii i USA).
GAAP ▶ Ogólnie przyjęte zasady rachunkowości.

Gadżet (żargon) • Widget (vernacular) • Określenie dowolnego przykładowego artykułu
używane w zastępstwie nazwy konkretnego produktu. Na wielu podstawowych kursach
ekonomii (przynajmniej w krajach anglosaskich) rynek gadżetów poddaje się gruntownej
analizie. Na ćwiczeniach wykładowca może przykładowo powiedzieć: „Funkcja podaży
produktów – nazwijmy je »gadżetami« – wyraża się następującym równaniem …”.
Nie daj się wkurzyć

W tej puszce znajduje się pływający wihajster, który może grzecho-
tać. Nie potrząsać przed otwarciem.
Napis na puszce piwa Extra Smooth z browaru John Smith
108 Galeria sław rachunkowości
Galeria sław rachunkowości • Accounting Hall of Fame (USA) • Znakomitości

i wybitne postacie świata rachunkowości. Galeria sław rachunkowości utworzona została
na Uniwersytecie Stanowym w Ohio w 1950 roku w celu uhonorowania przedstawi-
cieli zawodu, którzy mieli swój wkład w postęp rachunkowości od początku XX wieku.
Obejmuje sześćdziesięciu trzech czołowych działaczy na polu rachunkowości z USA
i innych krajów (Australii, Kanady, Anglii, Japonii i Meksyku). Zobacz także Luca
Pacioli, Arthur Andersen i Leonard Spacek.
Globalna Inicjatywa Sprawozdawcza • Global Reporting Initiative • GRI

• Ramowe zasady propagowane przez współpracę międzynarodową sektora prywat-
nego, sektora publicznego i Organizacji Narodów Zjednoczonych w zakresie zwiększe-
nia odpowiedzialności społecznej dużych korporacji międzynarodowych (patrz www.
globalreporting.org). Globalna Inicjatywa Sprawozdawcza sugeruje, że przedsiębiorstwa
globalne obok standardowej sprawozdawczości finansowej powinny przedstawiać swoją
wizję, strategię i niezależnie zweryfikowane wskaźniki efektywności (nie tylko w zakre-
sie celów komercyjnych, ale również ekonomicznych, społecznych i ochrony środowiska).
Powstały w ten sposób pakiet określa się jako sprawozdawczość w zakresie zrównoważo-
nego rozwoju (czyli w zakresie oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko naturalne,
sytuację społeczną i gospodarkę). Podczas gdy Globalna Inicjatywa Sprawozdawcza
określa godne pochwały wzorce, nie jest ona w stanie zagwarantować odpowiedzialności
społecznej przedsiębiorstw. Nawet Enron przed swoim upadkiem otrzymał wiele nagród
za działania na rzecz społeczeństwa. Patrz również sprawozdanie z działalności, rozsze-
rzona sprawozdawczość finansowa i ruch reformatorski w sprawozdawczości finansowej.
Główny Księgowy amerykańskiej Komisji Papierów Wartościow ych

i Giełd • Chief Accountant SEC (USA) • Władza księgowa w amerykań-
skiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC), instytucji nadzorującej największy
rynek kapitałowy na świecie. W celu należytego wywiązania się ze swojej misji, „Urząd
Głównego Księgowego” (bo tak brzmi jego formalna nazwa) podzielony jest na trzy
główne zespoły, które doradzają SEC w kwestiach rachunkowości i rewizji finansowej:
Główny Urząd Obrachunkowy
109
◆◆ Zespół ds. Rachunkowości („Accounting Group”), który skupia się na standardach

rachunkowości i praktykach sprawozdawczości finansowej, będąc jednocześnie płasz-
czyzną porozumienia pomiędzy organizacjami księgowymi z sektora prywatnego
(jak amerykańska Rada Standardów Rachunkowości Finansowej), spółkami giełdo-
wymi, biegłymi rewidentami oraz innymi organami regulacyjnymi działającymi
w ramach SEC;
◆◆ Zespół ds. Profesjonalnych Praktyk Księgowych („Professional Practice Group”),
który w ścisłej współpracy z Radą Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych pra-
cuje nad wdrażaniem zawodowych standardów postępowania w rewizji finansowej.
Zajmuje się on również badaniem i rozwiązywaniem zgłoszonych przypadków naru-
szenia norm etycznych przez biegłych rewidentów spółek zarejestrowanych w SEC;
◆◆ Zespół ds. Współpracy Międzynarodowej („International Affairs Group”), który
utrzymuje kontakty z międzynarodowymi organizacjami działającymi na polu
rachunkowości i rewizji finansowej, a także z organizacjami regulacyjnymi (w szcze-
gólności Międzynarodową Organizacją Komisji Papierów Wartościowych) w celu
wymiany doświadczeń, koordynowania inicjatyw globalnych i promowania najlep-
szych praktyk.
SEC wywiera pośredni, lecz bardzo silny wpływ na amerykańskie praktyki w zakre-
sie rachunkowości i rewizji finansowej. Podczas gdy amerykańska Rada Standardów
Rachunkowości Finansowej ustanawia Ogólnie Przyjęte Zasady Rachunkowości, a Rada
Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych kontroluje biegłych rewidentów, Główny
Księgowy SEC wywiera naciski dzięki pozycji organu regulującego sprawozdawczość
finansową spółek giełdowych. Od roku 2005 można zauważyć jego poparcie dla stan-
dardów rachunkowości opartych na bardziej ogólnych zasadach i dla zbliżenia stan-
dardów amerykańskich i międzynarodowych standardów rachunkowości. W latach
2003–2005 funkcję Głównego Księgowego SEC pełnił Donald Nicolaisen, dawniej
partner w PricewaterhouseCoopers.
Ciężar odpowiedzialności
Zdaję sobie sprawę, że urząd Głównego Księgowego posiada
ogromną władzę, z którą wiąże się ogromna odpowiedzialność.
Podstawowa kwestia, na której się skupiam, to ochrona interesów
inwestorów.
Donald Nicolaisen, Główny Księgowy SEC,
cytat z „Financial Times”, 3 listopada 2005, s. 9
Główny Urząd Obrachunkowy (USA) • General Accounting Office • GAO

• Urząd zajmujący się rachunkowością i rewizją finansową władz federalnych Stanów
Zjednoczonych. Jest to niezależna agencja pełniąca funkcję cerbera, odpowiedzialna za
weryfikację federalnych transakcji finansowych i podlegająca bezpośrednio Kongresowi.
W 2002 Ustawa Sarbanes-Oxley o odpowiedzialności przedsiębiorstw (w Artykule 701)
110 Gotowiec
poleciła Urzędowi zbadanie kwestii koncentracji amerykańskiej branży księgowej i jej

oddziaływania na rynek. W swoich ustaleniach opublikowanych w lipcu 2003, GAO stwier-
dził, że poziom koncentracji branży w Pozostałej Czwórce jest potencjalnie niezdrowy.
Gotowiec (potocznie) • Boilerplate (slang) • Standardowe sformułowania prawne

występujące w różnego rodzaju dokumentach, np. umowach czy sprawozdaniach finan-
sowych. Sformułowania te mają zazwyczaj jednakową formę, co ma zaoszczędzić czytel-
nikom cenny czas. Przykładowo, zwroty używane w każdym skróconym raporcie biegłego
rewidenta powtarzają się niemal słowo w słowo. W bankowości z kolei bardzo często spo-
tyka się standardowe warunki umów kredytowych. Czytelnik, raz takie sformułowania
zrozumiawszy, potem zwykle je omija, koncentrując się na informacjach wyróżniających
dany tekst. Jest to całkiem uzasadnione (po co tracić czas na rzeczy oczywiste?) – lecz
może okazać się zgubne, jeżeli wśród tych nieszkodliwie wyglądających formułek ukryte
są rzeczy o istotnym znaczeniu. Jest to jeden z powodów, aby czytać uważnie, a w przy-
padku dokumentów prawnych – korzystać z pomocy prawników.
Konsekwencje
Starszy partner przejrzał dwustronicowy formularz zgody i rzucił
okiem na drugi dokument z nagłówkiem „Ostateczny werdykt”. Było
jasne, że wyrok sądu oznaczał dla firmy stały zakaz wprowadzania
kogokolwiek w błąd w przyszłości. Wyglądało to na gotowiec. Pod-
pisał zgodę. Teraz firma audytorska została powiadomiona. Jeżeli jesz-
cze raz swobodnie potraktują przepisy, konsekwencje będą poważne.
Grupa kapitałowa
111
Gra w zyski (żargon) • The Earnings Game (vernacular) • Gra polega na tym, że
analitycy szacują krótkoterminowe zyski przedsiębiorstwa, kierownicy przedsiębiorstw
starają się wpłynąć na wyniki analiz i zwiększyć oczekiwania, a inwestorzy karzą przed-
siębiorstwa, które tych oczekiwań nie spełniają. I mimo że wykazywane zyski są mniej
istotne od innych miar dla poprawnej wyceny przedsiębiorstwa, mają one nieproporcjo-
nalnie duży wpływ na wycenę akcji. Jedynym sposobem na wyjście poza grę w zyski jest
dostarczanie rynkowi miarodajnych, dokładnych i terminowych informacji z częstotli-
wością równą częstotliwości otrzymywania tych informacji przez kierownictwo. Z uwagi
na to, że ceny rynkowe odzwierciedlałyby takie informacje w czasie rzeczywistym, zyski
kwartalne byłyby jedynie udokumentowaniem tego, o czym rynek już wie, tak więc „gra
w zyski” straciłaby radykalnie na znaczeniu. Wynikiem tego byłoby zmniejszenie fluktu-
acji rynkowych wywołanych nieistotnymi informacjami.
Grupa kapitałowa • Group (Business) • Jednostka dominująca wraz z jednostkami

zależnymi. Grupa kapitałowa bywa również określana mianem spółki holdingowej lub
„konglomeratu”. Sprawozdania finansowe takiej grupy przedstawiane są w postaci skon-
solidowanej, czyli tak, jakby stanowiła ona jeden podmiot gospodarczy.
H
Handel wymienny • Barter • Bezgotówkowa wymiana towarów i usług na inne towary
i usługi. Handel wymienny jest nieefektywny i kłopotliwy, ale często nieunikniony
w gospodarkach słabo rozwiniętych, nie posiadających infrastruktury prawnej lub nęka-
nych przez hiperinflację. Wyróżniamy dwa jego warianty:
◆◆ „Wymuszony” handel wymienny: doświadczający trudności finansowych kredyto-

biorca lub dłużnik, nie będąc w stanie zapłacić w formie pieniężnej, w ramach ure-
gulowania zobowiązania oferuje towary (zazwyczaj te, które w danym momencie
wytwarza). Z kolei wierzyciel, zdając sobie sprawę z czasochłonności i komplikacji
związanych z wykonywaniem praw wierzycielskich, niechętnie, ale jednak akceptuje
towary i usiłuje je sprzedać, zwykle ze stratą w porównaniu do wartości nominalnej
długu.
◆◆ „Dobrowolny” handel wymienny: w tym przypadku obie strony transakcji mają chęć
uczestniczyć w handlu wymiennym i świadomość tego, że zapłatę otrzymają w for-
mie towarów. Sprzedawcy posiadający możliwości sprzedaży hurtowej towarów, mogą
wliczyć koszty handlu wymiennego w swoją cenę, a nawet zarobić przy odsprzedaży
drugą marżę.
Patrz również rynki wschodzące i rynki znajdujące się w okresie przejściowym.
Harmonizacja standardów rachunkowości • Harmonisation (of

Accounting Standards) • Wysiłki zmierzające do opracowania powszechnej wer-
sji standardów rachunkowości, która znalazłaby zastosowanie na całym świecie. Poprawa
porównywalności wyników finansowych przedsiębiorstw przyczyniłaby się wówczas do
zwiększenia międzynarodowych przepływów kapitałowych. Instytucjonalnego wsparcia
idei harmonizacji udziela Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych
oraz Komitet ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, dążące do opraco-
wania Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, które zostałyby zaakcepto-
wane przez najważniejsze na świecie organy regulujące obrót papierami wartościowymi.
Historia księgowości
113
Harmonizacja wymaga osiągnięcia zbieżności na wielu płaszczyznach. W kwestii stan-

dardów istnieje istotny rozdźwięk między anglosaską tradycją księgową, kładącą nacisk
przede wszystkim na interesy inwestorów, a standardami bardziej ukierunkowanymi na
zaspokojenie potrzeb organów podatkowych i wierzycieli/kredytodawców. Największą
z przeszkód do pokonania jest być może rozbieżność między standardami międzynaro-
dowymi, a amerykańskimi ogólnie przyjętymi zasadami rachunkowości, które – biorąc
pod uwagę wielkość i dynamikę amerykańskiego rynku kapitałowego – są ogólnie uwa-
żane za najlepsze. Ponieważ na amerykańskim rynku papierów wartościowych notowa-
nych jest bardzo wiele spółek z całego świata (na ręce amerykańskiej Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd składa sprawozdania ponad 1000 spółek z ponad 50 krajów), zna-
lezienie możliwego do przyjęcia kompromisu z amerykańskimi standardami rachunko-
wości stanowi największe wyzwanie.
Blokada
Największym utrudnieniem na globalnym rynku kapitałowym
nie są niestabilne kursy walut, płochliwi inwestorzy, ani nawet
obecny kryzys w Azji. Chodzi o to, że firmy z jednego kraju nie
mogą sprzedawać swoich akcji w wielu innych krajach, w tym
przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. Przyczyną tego
stanu rzeczy jest niezdolność różnych krajów do ustalenia jed-
nego międzynarodowego standardu sprawozdawczości.
Niespodziewanymi sojusznikami [w walce z globalizacją] są
księgowi na całym świecie.
Hill of Beans w „The Economist”, 15 stycznia 1998
Historia księgowości • Accounting History • Chociaż przyjmuje się, że najbardziej

znamiennym wydarzeniem w historii księgowości jest powstanie systemu podwójnego
zapisu Pacioliego, oczywistym jest, że miały miejsce również inne ewolucyjne wydarze-
nia, które doprowadziły świat księgowości do tego, czym jest obecnie. Podwójny zapis
był rzeczywiście rewolucyjny i doprowadził do kolejnych doniosłych zmian. Jednak naj-
większy postęp w rozwoju księgowości wydaje się być reakcją na rozwój innych dziedzin
świata biznesu. W naszym Kompendium możemy jedynie spróbować wymienić najważ-
niejsze kamienie milowe w ewolucji sztuki księgowości (patrz tabela „Księgowość: histo-
ria w skrócie”).
Księgowość: historia w skrócie

Kamień milowy Co się wydarzyło
Kodeks Historię księgowości prawdopodobnie rozpoczyna wprowadzenie kodeksu
Hammurabiego prawnego nakładającego kary za niezarejestrowanie transakcji. Sławny
Pierwsza dynastia kodeks Hammurabiego wymagał, by agent sprzedający kupcowi towary
Babilonii podawał mu określoną i przypieczętowaną cenę, gdyż inaczej jego roszczenia
(2285–2242 p.n.e.) w przypadku sporu byłyby nieważne. Istnieje przekonanie, że większość
transakcji była rejestrowana za pomocą różnych drobnych przedmiotów.
114 Historia księgowości

Imperium Rzymskie Wśród rzymskich innowacji księgowych znajdujemy zastosowanie rocznego
odatki & Budżety budżetu w celu koordynacji różnorodnych inwestycji finansowych Imperium,
(500 p.n.e.–500 n.e.) ograniczenia wydatków do kwoty oszacowanych przychodów oraz ściągania
podatków, uwzględniających wypłacalność obywateli.
Wilhelm Zdobywca Zwycięskie siły normandzkiego najeźdźcy przejęły w posiadanie wszelką
Księga Katastralna własność należącą do pokonanego królestwa. Aby sporządzić listę nowo
(1086) zagrabionego bogactwa, przeprowadzono szeroko zakrojone oszacowanie
wartości nieruchomości w Anglii oraz jej bazy podatkowej. Niespotykana
wcześniej precyzja Księgi Katastralnej Wilhelma Zdobywcy sprawiła, że stała
się ona prawdopodobnie pierwszym na świecie spisem inwentaryzacyjnym.
Cyfry arabskie Wprowadzenie arabskiego systemu dziesiętnego było ogromnym
(XIV–XV w.) ułatwieniem w porównaniu z systemem rzymskim. Uprościł on śledzenie
transakcji gospodarczych w zapisach księgowych.
Handel Nowatorscy Włosi w żyjących z handlu miastach-państwach wznieśli go na nowe
w okresie renesansu wyżyny. Działalność gospodarcza pożegnała się ze średniowieczem i rozkwitła
(XV w.) dzięki zbieżności wielu szczęśliwych okoliczności: wprowadzeniu prawa
własności (chronionego prawem), kumulacji kapitału (oszczędności można było
inwestować w biznes), specjalizacji (odejściu od samowystarczalności na rzecz
wymiany), kredytowania (wspomagającego kapitał własny), piśmiennictwa
(trwałych zapisów w zrozumiałym języku) i pieniądza („wspólnego mianownika”
dla wymiany handlowej). Wszystkie powyższe warunki ogromnie zwiększyły
potrzebę rejestrowania transakcji i rozliczania tworzenia majątku.
Podwójny zapis Włoch, Benedetto Cotrugli, pisze O handlu i doskonałym handlowcu (Delia
księgowy (1460) Mercatura et del Mercante Perfetto), gdzie zawiera krótki rozdział opisujący
wiele cech podwójnego zapisu księgowego. Luca Pacioli, który przypisuje
wprowadzenie metody podwójnego zapisu Cotrugliemu, dalej udoskonala
i opisuje metodę w swoim słynnym traktacie w roku 1494.
Pierwszy księgowy (?) Thomas Stevens, wysoki rangą urzędnik w Brytyjskiej Kompanii
(1614) Wschodnioindyjskiej, został mianowany Generalnym Księgowym i być może
stał się pierwszą osobą noszącą oficjalny tytuł „księgowego”.
Uregulowania Francja wprowadziła pierwszy prawnie usankcjonowany kodeks księgowy
księgowe w 1673, by zapobiec upadłościom firm przez ograniczenie wypłaty
(1807–1870) dywidend do wartości wypracowanego zysku. Kodeks ten został następnie
wcielony do napoleońskiego Kodeksu Handlowego z 1807. Po zjednoczeniu
Niemiec w latach 70. XIX wieku pojawiło się dalsze prawodawstwo w tym
zakresie, ukierunkowane w szczególności na wycenę podatkową majątku.
Rewolucja przemysłowa Błyskawiczny rozwój technologii, produkcji masowej i transportu spowo-
(1780 i 1850) dował nagły wzrost wymiany handlowej na konkurencyjnych rynkach,
gdzie ceny i jakość mogły być porównywane. Zmusiło to producentów
do zwrócenia większej uwagi na rachunek kosztów. Uruchomienie ka-
pitału wymagało oceny jego produktywności oraz zysków z inwestycji,
a to doprowadziło do powstania sprawozdawczości finansowej o zyskach
właścicieli. Jednocześnie postępował rozwój anglosaskiego modelu księ-
gowości skupiającego się na potrzebach rynków kapitałowych.
Historia księgowości
115

Prawo upadłościowe Prawo upadłościowe określiło prawa niezabezpieczonych kredytodaw-
(lata 30. XIX w.) ców i zabezpieczyło kredytobiorców przed nękaniem. Okazało się nie-
zbędną zachętą do kredytowania i podejmowania przedsięwzięć zwią-
zanych z ryzykiem. W 1831 prawo w Wielkiej Brytanii wymagało, żeby
księgowi wyznaczani byli na Oficjalnych Syndyków. Wtedy to po raz
pierwszy oficjalne uznano rachunkowość za odrębną dziedzinę nauki.
Instytut zrzeszający Szkocki Instytut Dyplomowanych Biegłych Rewidentów stał się
zawodowych biegłych pierwszym zrzeszeniem zawodowym, utworzonym w 1854 na mocy
rewidentów Aktu Królewskiego wydanego przez królową Wiktorię (patrz ilustracja).
(1854) Jako pierwszy przyznawał on miano „Dyplomowanego Biegłego
Rewidenta” („Chartered Accountant”, w skrócie CA). Do dziś litery CA
przy nazwisku w Wielkiej Brytanii stanowią wyłączny przywilej członków
Szkockiego Instytutu.
Ograniczona Ograniczona odpowiedzialność została wprowadzona po raz pierwszy
Odpowiedzialność w Ameryce w roku 1811, a do Wielkiej Brytanii dotarła w 1854. Dzięki
(1811) & Spółka ustaleniu górnej granicy ryzyka, udziałowcy zaczęli chętniej inwestować
Akcyjna swoje oszczędności. Spółki akcyjne umożliwiły inwestowanie również
drobnym inwestorom, przez co liczba akcjonariuszy rosła, natomiast
malało ich zaangażowanie w zarządzanie. Ta bierna rola stworzyła z kolei
potrzebę profesjonalnego zarządzania i prowadzenia sprawozdawczości
finansowej dla nieuczestniczących w zarządzaniu akcjonariuszy.
Firmy księgowe W roku 1849 Samuel Lowell Price założył jednoosobową firmę księgową
(lata 60. XIX w.) w Londynie. Pięć lat później podobną firmę założył William Cooper.
Kiedy trzej bracia Coopera dołączyli do niego w 1861 roku, utworzono
Cooper Brothers & Co., jedną z pierwszych partnerskich spółek
księgowych. W 1865 Price dołączył do kolejnej spółki partnerskiej
znanej jako PriceWaterhouse. W międzyczasie w USA w roku 1898
powstała spółka partnerska Lybrand, Ross Brothers and Montgomery.
Głównym wspólnikiem w PW w USA był George O. May z Londynu.
Wraz z Robertem Montgomerym odegrał on znamienitą rolę
w kształtowaniu księgowych jako grupy zawodowej w Ameryce.
Rynek kredytowy Wczesny kredyt bankowy uzależniony był od aktywności depozytów
(1870 +) oraz zabezpieczenia dla krótkoterminowych pożyczek na żądanie.
Gdy kredytodawcy zaczęli udzielać więcej kredytów terminowych
na finansowanie aktywów trwałych, powstała potrzeba przedstawiania
sprawozdań finansowych w celu oceny zdolności kredytowej
i perspektyw kontynuacji działalności kredytobiorców.
Inwestycje zagraniczne W pełnym rozkwicie rewolucji przemysłowej ogromne ilości brytyjskiego
(1850–1900) kapitału migrowały do gwałtownie rozwijających się nowych rynków w obu
Amerykach, gdzie w szczególności inwestowano w rozwój kolejnictwa.
Szkoccy i brytyjscy księgowi byli często najmowani do przeprowadzania
audytu tych inwestycji w trosce o interesy nieobecnych inwestorów. W tym
samym czasie w USA agencje ratingowe (Moody’s i Standard & Poor) zaczęły
wymagać sprawozdań finansowych do oceny ryzyka kredytowego dłużników.
116 Historia księgowości

Podatek dochodowy To, co początkowo było zaplanowane jako „tymczasowy” środek na
od firm finansowanie zwiększonych wydatków rządowych w czasie wojny, szybko
(1900 +) przerodziło się w stały element rządowych finansów. Pobór podatków zwiększył
z kolei potrzebę usystematyzowanego mierzenia i rejestrowania dochodów.
Postęp technologiczny Narzędzia księgowe takie jak kalkulatory, maszyny do pisania, tabulatory
(1900–2000) i komputery radykalnie zmniejszyły koszty gromadzenia, przetwarzania
i rejestrowania informacji.
Zarządzanie (1920 +) Nowoczesne pomiary wyników i techniki budżetowania rozwinęły się w odpowiedzi
na potrzebę zarządzania dużymi i zdecentralizowanymi przedsiębiorstwami
przemysłowymi, takimi jak General Motors Alfreda P. Sloana. Przedsiębiorstwa te,
którymi inaczej trudno byłoby zarządzać, organizowane były w odrębne wewnętrzne
jednostki, posługujące się cenami transferowymi, odrębnym rozliczaniem
odpowiedzialności i zwrotem z wykorzystanego kapitału jako miarą wyników.
Międzynarodowe Postęp globalizacji (zarówno w handlu jak i przepływie kapitału),
Standardy w połączeniu z rozwojem technologii komunikacyjnych i rozprzestrzenieniem
Rachunkowości się języka angielskiego jako „lingua franca” biznesu doprowadziło do
(1973–2006) stworzenia jednolitych standardów rachunkowości akceptowanych na całym
świecie. Pierwszym rokiem sprawozdawczym według Międzynarodowych
Standardów Sprawozdawczości Finansowej był rok 2005.
Wybrana bibliografia i źródła: Timothy Gillis, Profesor w May Business School, Texas
A&M University, USA (patrz: http://web.acct.tamu.edu/giroux/history.html). Patrz
również: The History of Accounting (Historia rachunkowości) Association of Chartered
Accountants w USA (patrz: www.acaus.org).
Zawód obejmujący wszelkie sprawy rachunkowe

Zawód księgowego, który składający niniejszą petycję reprezentują,
cieszy się od dawna ogromnym szacunkiem, a w ostatnich latach
nabrał znaczącej wagi – praca księgowych, tak jak jest to prakty-
kowane w Edynburgu, ma zróżnicowany i szeroki zakres obejmu-
jący wszelkie sprawy rachunkowe. Wymaga więc odpowiedniego
wykształcenia, wykraczającego poza dziedziny wiedzy handlowej
będące kompetencją aktuariuszy, lecz obejmującego dokładne zapo-
znanie się z ogólnymi podstawami prawa, zwłaszcza prawa Szko-
cji, a w szczególności jego gałęzi związanych z prawem handlowym
i upadłościowym oraz wszelkimi prawami dotyczącymi majątku
i własności.
Wstęp do petycji przedłożonej w 1854 roku przez stowarzyszenie biegłych
rewidentów z Edynburga Jej Wysokości Królowej Wiktorii w sprawie
nadania Królewskiego Przywileju – fragment z A History of Accounting
and Accountants (Historia księgowości i księgowych)
Richarda Browna, 1905, s. 207
Honoraria warunkowe (za profesjonalne usługi)
117
Hollerite (brazylijski żargon) • Hollerite (Brazilian jargon) • Czek z wypłatą pobo-

rów nazwany tak od nazwy brytyjskiej firmy, która na początku XX wieku opracowała
popularny mechaniczny tabulator. Jest to przykład tego, jak nazwa własna może stać się
terminem ogólnym, podobnie jak Kleenex (chusteczka higieniczna), czy Xerox (foto-
kopia). Patrz: „The Economist”, Language Across Frontiers (Język pokonujący granice),
21 grudnia 2002.
Honoraria/dochody warunkowe, rozliczanie • Contingency Fees/

Contingent Income (Accounting for) • Honorarium warunkowe to właściwie
„prowizja od sukcesu”, płacona wyłącznie w przypadku osiągnięcia określonego pomyśl-
nego rezultatu. Płatność taka staje się wymagalna po spełnieniu uprzednio ustalonych
warunków – w związku z tym przy ujmowaniu przychodów należy przede wszystkim
stwierdzić, czy warunki te zostały spełnione.
Honoraria warunkowe (za profesjonalne usługi) • Contingency Fees (&

•
Professional Services) W przypadku niektórych zawodów, honorarium warun-
kowe (tzn. wynagrodzenie płacone wyłącznie po osiągnięciu określonego rezultatu, jak
na przykład wygrana w sądzie) może odgrywać istotną rolę. W przypadku zawodów
prawniczych, rozwiązanie takie stanowi zdrowy podział ryzyka, zapobiegając wszczyna-
niu spraw sądowych bez odpowiedniego przygotowania. Z drugiej strony, może skłaniać
prawników do wywierania na klientów presji do wszczynania nawet błahych procesów,
mnożąc w ten sposób nieraz trywialne spory sądowe. W przypadku biegłego rewidenta,
honorarium warunkowe (tj. opłata za badanie sprawozdania finansowego uzależniona
od wyników badania) w sposób oczywisty powodowałoby zagrażający bezstronności
konflikt interesów. W związku z tym, ani wysokość, ani moment wypłaty wynagrodze-
nia biegłego rewidenta nie może mieć charakteru warunkowego – biegli rewidenci nie
powinni mieć dużych niezapłaconych należności od swoich klientów.
I
IFAC ▶ Międzynarodowa Federacja Księgowych.
IFRIC ▶ Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej.
IFRS ▶ Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej.
Informacja dodatkowa • Notes (Financial Statement) • Załączona do sprawoz-
dania finansowego część opisowa, której celem jest omówienie i poszerzenie informacji
zawartych w sprawozdaniu finansowym. Najczęściej obejmuje ona:
◆◆ szczegółowy opis poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego, takich jak:

◊ aktywa trwałe
◊ zapasy
◊ należności
◊ warunki zadłużenia
◆◆ wykaz i opis zmian stanu aktywów
◆◆ uzupełnienie danych liczbowych o informacje jakościowe (jak np. opis stosowanej
polityki rachunkowości)
◆◆ pozycje pozabilansowe (np. zobowiązania warunkowe)
◆◆ opis zdarzeń po dacie bilansu.
Informacja dodatkowa stanowi integralną część sprawozdania finansowego, wymaganą
przez standardy rachunkowości i podlegającą badaniu przez biegłego rewidenta. Choć pełni
funkcję uzupełniającą, w myśl powiedzenia, że „diabeł tkwi w szczegółach”, często zawie-
rać może ważne informacje. Tym niemniej, informacje te mogą również stanowić źródło
chaosu księgowego. Niewiele osób, może z wyjątkiem najbardziej zapalonych czytelników
i zawodowych inwestorów, wczytuje się w tekst przypominający nieprzenikniony gąszcz
fachowych szczegółów. Z tego względu, jeżeli sprawozdania finansowe mają stanowić
skuteczne narzędzie komunikacji, niezbędne jest załączenie sprawozdania z działalności.
Informacje o działalności
119
Trzeba szukać dokładnie

Analitycy nie bardzo przyłożyli się do roboty. Nie zsumowali
wszystkich liczb, a postawiwszy trudne pytania (co rzadko się zda-
rza), zadowolili się nic nie mówiącymi odpowiedziami. „Nikt poza
bardzo bystrymi specjalistami od krótkiej sprzedaży nie zagłębił się
we wszystkie informacje dodatkowe, jakie mogły tam się znajdo-
wać”.
Komentarz inwestora z Wall Street na temat tego, czego nie zrobili
analitycy Enronu, zacytowany w „Fortune” (wydanie europejskie),
6 marca 2006, s. 19
Informacja dodatkowa/uzupełniająca (do sprawozdania finansowego) •

•
Footnotes (to Financial Statements) Termin równoważny „notes to the finan-
cial statements”, choć ściśle rzecz biorąc „footnotes” (dosłownie ‘przypisy’) zamieszcza się
w stopce, natomiast dodatkowe informacje – informację dodatkową – po części zawiera-
jącej dane liczbowe.
Informacje o działalności • Fact Books • Informacje finansowe i operacyjne sporzą-

dzane dla inwestorów przez niektóre spółki, w ramach uzupełnienia i rozszerzenia spra-
wozdawczości ustawowej. Przykładowo, mogą one zawierać dane techniczne dotyczące
produktów i innowacji, informacje prasowe, raporty analityków giełdowych oraz bada-
nia ekonomiczne.
120 Informacje ogólne (w sprawozdawczości finansowej)
Informacje ogólne (w sprawozdawczości finansowej) • General

Disclosures (Financial Reporting) • Zasady rachunkowości sugerują, że spra-
wozdanie finansowe powinno zawierać odpowiednie ujawnienia informacji finansowych
umożliwiające użytkownikom sprawozdań podejmowanie świadomych decyzji. Jaki jed-
nak powinien być wymagany poziom szczegółowości? Przy zbyt niskiej szczegółowo-
ści może dojść do pominięcia cennych informacji (czasem „diabeł tkwi w szczegółach”).
Z kolei nadmiar informacji zlewa się w chaos księgowy, który komplikuje, zamiast wyja-
śniać sytuację. Jednym z kryteriów decydujących o ujawnianiu informacji jest ich istot-
ność (każąca pomijać błahe szczegóły). Innym kryterium jest ocena księgowa (tj. posta-
wienie się w sytuacji czytelnika). Międzynarodowe standardy rachunkowości określają
wytyczne dotyczące kategorii informacji i sytuacji zasługujących na omówienie w infor-
macji dodatkowej do sprawozdania finansowego. Generalnie obszary wymagające szcze-
gółowego ujawnienia można podsumować następująco:
Wytyczne dotyczące ujawnień*

Wszystkie podmioty Sytuacje specjalne
◆◆ Korekta błędów na koniec roku
◆◆ Gospodarka w warunkach hiperinflacji
◆◆ Niepewność dotycząca kontynuacji działalności
◆◆ Odstępstwa od MSSF
◆◆ Zmiana końca roku
◆◆ Zasady rachunkowości ◆◆ Pośrednia spółka holdingowa
◆◆ Rachunek zysków i strat ◆◆ Płatności rozliczane w akcjach
◆◆ Bilans ◆◆ Pierwsze zastosowanie MSSF
◆◆ Rachunek przepływów pieniężnych Sytuacje specyficzne dla sektora
◆◆ Połączenia i zbycia innych jednostek ◆◆ Przedsiębiorstwa budowlane
◆◆ Instrumenty finansowe ◆◆ Rolnictwo
◆◆ Zaniechanie działalności ◆◆ Usługi wymagające koncesji publicznych
◆◆ Spółki leasingowe
Spółki notowane na giełdzie
◆◆ Sprawozdawczość sektorowa
◆◆ Zysk przypadający na jedną akcję
* przydatne, ale zwięzłe opisy istotnych faktów
Informacje prognostyczne • Sprawozdawczość prognostyczna • Forward

•
Looking Information/Statements Wszelkie ujawnione w sprawozdaniu finansowym
informacje oparte na oczekiwaniach, przekonaniach, założeniach, planach i ocenach doty-
czących przyszłości. W szczególności, informacje takie mogą być zawarte w sprawozdaniu
z działalności w części opisującej przyszłe plany i kierunek działalności przedsiębiorstwa.
Przyszłe perspektywy mogą zostać również opisane w prospekcie, którego sama nazwa suge-
ruje odniesienie do przyszłości. Czytelnicy oczywiście powinni wiedzieć, że informacje takie
obciążone są błędem prognozowania. Koncepcję informacji prognostycznych rozwinęły
amerykańskie przepisy dotyczące papierów wartościowych („Securities Litigation Reform
Act of 1995”), po pierwsze aby chronić inwestorów ostrzegając ich przed ryzykiem, a po
Informatyka
121
drugie, aby chronić emitentów papierów wartościowych przed roszczeniami inwestorów

w przypadku niespełnienia oczekiwań. W związku z tym, amerykańska sprawozdawczość
finansowa zwykle zawiera formalne standardowe ostrzeżenie przed zbyt dosłownym przyj-
mowaniem takich informacji. Porównaj z oszacowaniami księgowymi.
Przecież mówiliśmy...
Niniejszy dokument zawiera informacje prognostyczne – tj.
informacje dotyczące tylko przyszłości, a nie minionych zdarzeń…
Często przedmiotem tych informacji są oczekiwane wyniki opera-
cyjne i finansowe, i często zawierają one sformułowania w rodzaju
„oczekuje się”, „przewiduje”, „zamierza”, „planuje”, „istnieje prze-
konanie”, „będziemy dążyć” itp. Informacje prognostyczne z samej
swojej natury są niepewne, więc faktyczne wyniki mogą istotnie się
różnić od przedstawionych w nich oczekiwań.
Cytat z Caution concerning forward-looking statements
(Pouczenie dotyczące informacji prognostycznych),
Raport General Electric 2005, s. 112
Informacje uzupełniające • Supplementary (Accounting) Data • Dodatkowe,

uznaniowe, dane załączane do sprawozdania finansowego w celu poszerzenia jego war-
tości informacyjnej, a tym samym zwiększenia jego użyteczności dla użytkowników.
Zazwyczaj obejmują one następujące pozycje:
◆◆ analizę wskaźników finansowych;

◆◆ podanie fizycznych ilości, np. zapasów;
◆◆ kalkulację zdyskontowanych przepływów pieniężnych;
◆◆ efekty zmian cen;
◆◆ rozbicie danych na segmenty według lokalizacji terytorialnej lub rodzaju działalności;
◆◆ wyszczególnienie instrumentów finansowych oraz metod zabezpieczania się przed
ryzykiem;
◆◆ informacje typowe dla danej branży, np. struktura kapitałowa w przypadku banków.
Jak wynika z samej definicji, informacje uzupełniające wykraczają poza wymagane
ustawowo obowiązujące minimum i nie muszą być brane pod uwagę podczas badania
sprawozdania finansowego. Mogą zostać zawarte w informacji dodatkowej, w sprawozda-
niu zarządu lub w treści raportu rocznego.
Informatyka • Technologie informatyczne • Information Technology • IT •

Wykorzystanie maszyn i urządzeń do gromadzenia, przechowywania, rozpowszechniania
i przetwarzania danych. Zgodnie z tą definicją, informatyka mogłaby obejmować gęsie pióra,
ręcznie prowadzone księgi, liczydła, maszyny sumujące i ogromne maszyny liczące, wyko-
rzystujące karty perforowane używane w „dawnych czasach”. Obecnie jednak, informatykę
powszechnie kojarzy się z komputerami (PC) i elektronicznymi sieciami komunikacyjnymi,
122 Infrastruktura instytucjonalna (a rachunkowość)
takimi jak intranet i internet. Technika poczyniła ogromne postępy, zarówno w możliwo-
ściach przetwarzania danych, jak i w obniżaniu kosztów sprzętu. To z kolei doprowadziło
do rozpowszechnienia komputerów, których zastosowanie stopniowo rewolucjonizuje
świat. Wykorzystanie internetu w gospodarce dało początek nowej dziedzinie – e-handlowi.
Informacje stały się tak tanie i łatwo dostępne, że obecnie prawdziwym wyzwaniem jest ich
porządkowanie, tak aby uzyskiwać informacje przydatne w podejmowaniu decyzji i działań.
Patrz również demokratyzacja informacji, zarządzanie informacją, dyrektor ds. informacji,
pracownik przetwarzający informacje oraz bankowość elektroniczna.
Infrastruktura instytucjonalna (a rachunkowość) • Institutional Infra

•
structure (& Accounting) Niezbędne warunki polityczne, ekonomiczne, regu-
lacyjne, prawne, społeczne i kulturowe, umożliwiające efektywne funkcjonowanie
instytucji finansowych i rynków kapitałowych na gruncie gospodarki rynkowej. Do naj-
ważniejszych z nich należą:
◆◆ stabilna waluta
◆◆ system prawny respektujący prawa majątkowe (umowy, prawa wierzycielskie i prawa
akcjonariuszy)
◆◆ przejrzysta i rzetelna rachunkowość pełniąca m.in. funkcję rozliczania z odpowie-
dzialności
◆◆ ograniczona korupcja władz i administracji
◆◆ ustawowy nadzór oraz ochrona depozytariuszy
◆◆ odpowiednie ustawodawstwo dotyczące zabezpieczeń i upadłości
◆◆ źródła informacji rynkowej
◆◆ możliwe do zaakceptowania obciążenia podatkowe.
Infrastruktura instytucjonalna jest niewymiernym, ale kluczowym elementem niezbęd-
nym do prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Zbudowanie jej wymaga
czasu, jako że nawyki i wzorce postępowania w biznesie, a także zaufanie rodzą się i utrwa-
lają dzięki wielokrotnemu powtarzaniu pożądanych zachowań. Na wielu rynkach wscho-
dzących i rynkach w okresie przejściowym słabo rozwinięta infrastruktura instytucjonalna
jest powodem utrudnionego rozwoju gospodarczego.
Infrastruktura Międzynarodowych Standardów Rachunkowości •

•
International Accounting Standards Infrastructure Opracowywanie i ogła-
szanie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości dokonywane jest przez grono insty-
tucji, których wspólnym celem jest harmonizacja światowych standardów rachunkowości.
Jak każda inicjatywa na skalę światową, jest to ogromne przedsięwzięcie. By je zrealizować,
kierująca nim infrastruktura musi nie tylko posiadać fachowe kompetencje. Musi również
cieszyć się dostateczną wiarygodnością, by przezwyciężyć nieuniknione sprzeciwy krajo-
wych grup oporu, często utrudniających wypracowanie wspólnej płaszczyzny porozumie-
nia. Procesowi temu towarzyszy stała konieczność budowania politycznego konsensusu
i osiągania politycznych kompromisów. Bliższy opis poszczególnych instytucji wchodzących
w skład infrastruktury można znaleźć w hasłach: Rada ds. Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości (RMSR), Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR)
Insourcing usług księgowych
123
– założenia koncepcyjne, Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości

Finansowej (IFRIC), Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) oraz
Komisje Doradcze ds. Standardów.
Zarząd
Fundacja Finansowanie
KMSR
Infrastruktura MSR
Komisja Komitet ds.
Doradcza Rada MSR Interpretacji
MSR MSSF
Doradztwo Spory,
w zakresie MSSF osiąganie
MSSF konsensusu
= Ramy pojęciowe
Insourcing usług księgowych • „In-sourcing”, Accounting Services •

Świadczenie usług księgowych na podstawie tymczasowej umowy. Wiele spółek ma
zapotrzebowanie na takie usługi, ponieważ np. ich wielkość nie uzasadnia zatrudnienia
pełnoetatowego księgowego lub potrzebują dodatkowej pomocy w okresie wypełniania
zeznań podatkowych, obowiązkowych raportów, lub w czasie pracy nad dużą transakcją.
W USA szacuje się, że roczne przychody z tytułu insourcingu usług księgowych sięgają
5 miliardów dolarów, rozkładających się pomiędzy firmy Wielkiej Czwórki oraz inne
firmy księgowe, a także duże agencje dostarczające pracowników tymczasowych (patrz
poniższy cytat z „The Economist”).
Kogo weźmiemy?
Siegfried jest teraz po drugiej stronie wpaniałej koniunktury na
outsourcing – specjalizuje się w insourcingu. Klienci dzwonią
do niego – często spanikowani – bo gwałtownie potrzebny im
księgowy do czegoś nietypowego: połączenia z inną spółką, prze-
kształcenia firmy, lub rozwiązania jakichś nieprzewidzianych pro-
blemów (których jest mnóstwo). Siegfried może im wysłać kilku,
a w razie potrzeby nawet kilkuset księgowych.
Growth in Numbers (Wzrost liczebności) w „The Economist”,
17 czerwca 2006, s. 76
124 Inspekcja nadzoru bankowego
Inspekcja nadzoru bankowego • On-Site Bank Inspection/Examination •

Procedura monitorująca stosowana przez organy nadzoru bankowego w celu oceny
sytuacji finansowej badanego banku. Polega ona na przeprowadzeniu inspekcji przez
odpowiednio przeszkolonych pracowników, którzy odwiedzają bank i badają – w razie
potrzeby szczegółowo – dokumenty i akta, oraz przeprowadzają rozmowy z zarządem.
W tym sensie, jest to więc rodzaj prywatnie przeprowadzanego badania sprawozda-
nia finansowego. Inspekcja nadzoru bankowego weryfikuje i dokumentuje informacje
podane w obowiązkowych raportach składanych przez banki. Także bezpośrednia roz-
mowa z pracownikami i zarządem banku daje inspektorom lepszy (mimo iż subiek-
tywny) obraz sytuacji. Wynik inspekcji podsumowany jest w raporcie oceniającym solid-
ność banku i przedstawiającym rekomendacje decydentom wyższego szczebla.
Instrumenty finansowe, rozliczanie w rachunkowości • Financial

•
Instrument (Accounting For) Stosowane w rachunkowości sposoby rozliczania
instrumentów finansowych. Rachunkowość dokonuje zasadniczego rozróżnienia instru-
mentów finansowych w zależności od ich przeznaczenia. Niektóre aktywa (np. gotówka,
należności, pożyczki) typowo trzymane są do terminu płatności, a ich wartość zazwy-
czaj jest przewidywalna i stała. Aktywa te wykazuje się więc po koszcie, pomniejszonym
o ewentualną utratę wartości; natomiast trzymane do terminu płatności zobowiązania
wycenia się według wartości nominalnej. Inne instrumenty finansowe (np. zbywalne
papiery wartościowe) są typowo przeznaczone do obrotu. Istnieją również instrumenty
specyficzne (np. instrumenty pochodne), które nie będąc w obrocie podlegają wahaniom
wartości (mierzonej w kategoriach wartości bieżącej netto przewidywanych przepływów
pieniężnych) w zależności od relacji sytuacji rynkowej do ich warunków umownych.
Instrumenty te wycenia się z kolei według wartości godziwej, a zmiany z tytułu aktuali-
zacji wyceny do wartości rynkowej ujmowane są jako zysk. Rozliczanie instrumentów
finansowych można podsumować w następujący sposób:
Rozliczanie instrumentów finansowych w rachunkowości

Zagadnienie Ujęcie
Ujęcie po raz pierwszy ◆◆ według kosztu w bilansie
Kolejne pomiary ◆◆ zamortyzowany koszt w przypadku pożyczek, należności, obligacji,
wartości aktywa akcji uprzywilejowanych i instrumentów kapitałowych nie
przeznaczonych do obrotu
◆◆ wartość godziwa w przypadku instrumentów przeznaczonych
do obrotu
Kolejne pomiary ◆◆ pierwotny koszt pomniejszony o spłaty lub amortyzację
wartości zobowiązania ◆◆ wartość godziwa (wartość nominalna) w przypadku gwarancji
◆◆ wartość godziwa w przypadku instrumentów pochodnych
Ujmowanie przychodu ◆◆ instrumenty będące w obrocie: aktualizacja do wartości rynkowej
z tytułu zmian bezpośrednio w rachunku zysków i strat
wartości godziwej ◆◆ instrumenty trzymane do terminu wykupu/płatności: niezrealizowane
zyski lub straty wykazywane w kapitale własnym, a w momencie
realizacji w rachunku zysków i strat
Instrumenty pochodne, rozliczanie w rachunkowości
125
Transfery ◆◆ usunięcie aktywów z bilansu w przypadku utraty kontroli (tj. prawa

do zbycia lub ustanowienia zastawu), a także w przypadku utraty prawa
do ponownego nabycia aktywa
◆◆ usunięcie zobowiązania z bilansu w przypadku ustania prawnego
obowiązku spłaty zadłużenia
Rozliczanie transakcji ◆◆ w przypadku istnienia rzeczywistej korelacji między instrumentem
zabezpieczających zabezpieczającym a przedmiotem zabezpieczenia, stosuje się
specyficzne metody rozliczania
◆◆ określony instrument finansowy stanowiący zabezpieczenie rozliczany
jest w odniesieniu do konkretnego zabezpieczanego aktywa/
zobowiązania
Ujawnienia ◆◆ charakter instrumentów, cel i zasady ich wykorzystania
w informacji ◆◆ przyjęte zasady rachunkowości
dodatkowej ◆◆ stopień narażenia na ryzyko stopy procentowej (jeżeli dotyczy)
◆◆ stopień narażenia na ryzyko kredytowe (jeżeli dotyczy)
◆◆ wartość godziwa instrumentów finansowych, niezależnie od sposobu
ujęcia ich w księgach
Rozliczanie pozycji takich jak środki pienieżne, pożyczki, zobowiązania handlowe,

czy zadłużenie długoterminowe, jest oczywiste i proste. Bardziej specyficzne metody
rachunkowości pojawiają się w przypadku tak syntetycznych tworów, jak instrumenty
pochodne – które z samej swojej natury bywają niezwykle złożone. Zanim pojawiły
się konkretne standardy rachunkowości dotyczące instrumentów finansowych, wiele
instrumentów pochodnych ujmowano jako pozycje pozabilansowe.
Instrumenty pochodne, rozliczanie w rachunkowości • Derivatives

•
(Accounting for) Stosowane w rachunkowości sposoby wyceny i ujawniania wpływu
instrumentów pochodnych na wyniki przedsiębiorstwa. Choć z prawnego punktu widzenia
umowy o instrumenty pochodne mają charakter warunkowy, międzynarodowe standardy
rachunkowości nakazują wykazywanie ich w bilansie w wartości godziwej. Natomiast wszel-
kie zmiany wartości godziwej ujmowane są albo w kapitale rezerwowym, albo w rachunku
zysków i strat, w zależności od tego, czy dane instrumenty pochodne wykorzystywane są
jako zabezpieczenie, czy w celach spekulacyjnych. Rozwiązanie to jest sensowne pod tym
względem, że pozwala na podkreślenie i wymierne ustalenie finansowego znaczenia instru-
mentów pochodnych (co jest istotne, biorąc pod uwagę problemy z instrumentami pochod-
nymi, jakie wystąpiły np. w przypadku Enronu). Ze względu na charakter instrumentów
pochodnych, ich wycena bywa skomplikowana i trudna. W przypadku standardowych
instrumentów będących w aktywnym obrocie, istnieje łatwy dostęp do informacji o ich war-
tościach rynkowych. Z kolei instrumenty pochodne negocjowane prywatnie w obrocie poza-
giełdowym (stanowiące znaczną część instrumentów pochodnych) przedstawiają większe
trudności w kwestii pomiaru wartości. W niektórych przypadkach, gdy wielkość obrotu jest
relatywnie niewielka, notowania ceny większego pakietu instrumentów pochodnych mogą
być udostępnione przez stronę stwarzającą rynek na dany instrument. Jeżeli notowana cena
rynkowa nie jest dostępna, dopuszcza się techniki szacunkowe – pod warunkiem, że są one
dostatecznie wiarygodne. Na rynkach finansowych, do dobrze ustalonych technik w tym
zakresie należą odniesienia do bieżącej wartości rynkowej innego instrumentu o zasadniczo
126 Interes publiczny (a badanie sprawozdań finansowych)
analogicznym charakterze, analiza zdyskontowanych przepływów pieniężnych oraz modele

wyceny opcji. Stosując analizę zdyskontowanych przepływów pieniężnych, przedsiębior-
stwo powinno zastosować stopę dyskontową równą stopie zwrotu dla instrumentów finan-
sowych o zasadniczo takich samych warunkach i charakterystyce. Warunki te mogą obej-
mować wiarygodność kredytową dłużnika, okres, w którym umowna stopa procentowa
pozostaje stała, okres pozostający do spłaty kapitału, oraz walutę, w jakiej dokonywane są
płatności. Fakt, że wartości instrumentów pochodnych w portfelu są ze sobą wzajemnie sko-
relowane prowadzi do wykorzystania koncepcji wartości narażonej na ryzyko. Patrz również
rozliczanie transakcji zabezpieczających w rachunkowości.
Interes publiczny (a badanie sprawozdań finansowych) • Public Interest

•
(& Auditing) Jak szeroko rozciągają się obowiązki biegłego rewidenta? Inaczej mówiąc,
kto może dochodzić roszczeń w przypadku nieskuteczności audytu lub dopuszczenia się przez
rewidenta zaniedbania? Najwęższa definicja obowiązków ogranicza je do zakresu ustalonego
w umowie pomiędzy akcjonariuszami a biegłym rewidentem. Szersza definicja może rozcią-
gać się na strony, takie jak banki lub inwestorzy, które są w stanie udowodnić, że podejmu-
jąc decyzje opierali się zasadniczo na sprawozdaniach finansowych zatwierdzonych przez
biegłych rewidentów. Najszersza definicja obejmowałaby wszelkie strony trzecie – takie jak
dostawcy lub pracownicy – które mogłyby ponieść szkody w przypadku dopuszczenia się
przez biegłego rewidenta zaniedbania. Najpowszechniejszym powodem poniesienia takich
szkód jest nagła i nieoczekiwana upadłość przedsiębiorstwa, do której przyczyniła się, bądź
którą nawet spowodowała nierzetelna sprawozdawczość finansowa (zob. Enron). Zakres spo-
czywającej na biegłych rewidentach ogólnej odpowiedzialności społecznej różni się w różnych
systemach prawnych. Generalnie, w większości krajów prawo nakłada na biegłych rewiden-
tów odpowiedzialność społeczną w zamian za przyznanie im „szczególnego statusu” członka
organizacji zawodowej zrzeszającej biegłych rewidentów. A ponieważ funkcja ta niesie ze sobą
określone przywileje (w szczególności uprawnienia do badania sprawozdań finansowych),
pociąga za sobą również obowiązki, m.in. wymóg przestrzegania ustalonych standardów
etycznych. Standardy te są wyższe, niż zwyczajowe standardy etyki i kompetencji oczekiwane
w stosunkach gospodarczych na konkurencyjnym wolnym rynku (zob. „biznes to biznes”).
Chciwi jak wszyscy inni

Świat uważał księgowych za życzliwych i nieco nudnych obrońców
interesu publicznego. Tymczasem okazało się, że są tak samo chciwi,
jak wszyscy inni na Wall Street. Dotychczasowy wizerunek ich chronił,
ale w końcu przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd
postanowił wyciągnąć prawdę na jaw. Zarządził publiczne przesłucha-
nia, aby zmusić księgowych do grania w otwarte karty.
Internet (w badaniu sprawozdań finansowych) • Internet (& Auditing) •

Korzystanie z sieci WWW/internetu w rachunkowości i badaniu sprawozdań finanso-
wych. Ponieważ praca biegłych rewidentów wiąże się między innymi z gromadzeniem
Internet (w badaniu sprawozdań finansowych)
127
informacji, internet oferuje im znaczącą możliwość zwiększenia efektywności i wydajno-

ści pracy. Oto przykładowe strony WWW, które mogą okazać się użyteczne:
Przykładowe strony WWW w zakresie rachunkowości

Sponsor Informacje Strony www
PwC ◆◆ Usługi świadczone przez firmę należącą pwc.com
Wielkiej Czwórki
IFA ◆◆ Organizacja zrzeszająca księgowych Ifac.org
z różnych krajów
IASC ◆◆ Międzynarodowe Standardy Iasc.org
Rachunkowości
FASB ◆◆ Amerykańskie Ogólnie Przyjęte Zasady Fasb.org
Rachunkowości (GAAP)
AICPA ◆◆ Amerykańscy biegli rewidenci Aicpa.org
ICAEW ◆◆ Brytyjscy biegli rewidenci Icaew.co.uk
CICA ◆◆ Kanadyjscy biegli rewidenci Cica.ca
SEC ◆◆ Amerykański organ regulujący zasady Edgar-online.com
rachunkowości
Private co. ◆◆ Stosowane formaty sprawozdawczości Reportgallery.com
Private co. ◆◆ Informacje ogólne i odnośniki Prenticehall.ca/
accountingsgreatesthits
AuditNet ◆◆ Opracowywanie programów badania Auditnet.org
sprawozdań finansowych
NY Times ◆◆ Informacje o amerykańskim rynku Thestreet.com
papierów wartościowych
Private co. ◆◆ Profile biznesowe i finansowe Marketguide.com
Aetna ◆◆ Standaryzowane programy badania Aetna.com
sprawozdań finansowych
ACFE ◆◆ Stowarzyszenie rewidentów Tap.net
zajmujących się badaniem oszustw
Waterloo ◆◆ Zasady etyki w rachunkowości Arts.uwaterloo.ca/ACCT
AAA ◆◆ Amerykańskie Stowarzyszenie Księgowych Rutgers.edu/accounting
(American Accounting Association)
Thomson ◆◆ Czasopismo rachunkowe Electronicaccountant.com
Private co. ◆◆ Praca w rachunkowości Pro2Net.com
UBC ◆◆ Etyka w rachunkowości Ethics.ubc.ca
W przypadku badania sprawozdań finansowych, strony WWW można wykorzy-

stać w celu wyszukania praktycznych informacji, takich jak ceny akcji, kursy walut,
czy adresy konieczne do potwierdzenia sald. Sieć można wykorzystać również w szer-
szym zakresie – zaglądając na strony WWW biegły rewident może zapoznać się
z działalnością przedsiębiorstwa klienta i specyfiką jego branży, co jest elementem
ograniczającym ryzyko wyrażenia niewłaściwej opinii z badania.
128 Intranet
Intranet • Intranet • Wewnętrzna sieć internetowa przedsiębiorstwa, która korzysta z tej

samej technologii co internet (czyli z przeglądarek, hiperłączy, bannerów itd.). Intranet
wykorzystywany jest do zwiększenia efektywności komunikacji wewnętrznej i wyko-
rzystania baz danych. Ponieważ gromadzi on i rozprowadza informacje, zwykle prowa-
dzi do centralizacji danych na jednym serwerze, jednocześnie umożliwiając rozproszo-
nym użytkownikom pozostawanie ze sobą w kontakcie. Systemy intranetowe rozwijają
się gwałtownie wraz z postępem informatyki. Ma to ogromne znaczenie w zarządza-
niu przedsiębiorstwem oraz w rachunkowości zarządczej. W finansach, systemy
gospodarowania środkami pieniężnymi dla rozproszonych na dużym obszarze punktów
wpłat i wypłat mogą być oparte właśnie na intranecie.
Inwazja LIFO • LIFO Invasion/Liquidation • Zyski nietypowe powstające w momen-

cie, gdy przedsiębiorstwo wyceniające zapasy metodą LIFO zmniejsza ich normalny
poziom sprzedając zapasy „tańsze” (czyli nabyte po niższych cenach) z większą marżą.
Przedsiębiorstwa często obniżają poziom zapasów w przypadku spadku sprzedaży,
a „inwazja LIFO” zwykle łagodzi i maskuje negatywne skutki takiego spadku. W anali-
zie finansowej zyski powstałe z tego tytułu mogą zostać wyłączone z zysku podstawowego.
Inwentaryzacja ciągła • Perpetual Inventory System • Stosowany w rachunku

kosztów system monitorowania zapasów, który automatycznie uaktualnia się po każdej
transakcji zakupu i sprzedaży zapasów. W systemie takim, stan zapasów jest w każdym
momencie dokładnie znany (biorąc poprawkę na ewentualne błędy ewidencji i ubytki
zapasów), bez przeprowadzania spisu z natury. Inwentaryzacja ciągła wymaga możli-
wości monitorowania poszczególnych jednostek kosztów. Przy nowoczesnym zapleczu
komputerowym jest to wykonalne. Porównaj z inwentaryzacją okresową.
Inwentaryzacja okresowa • Periodic Inventory System • Obliczanie stanu zapa-

sów w bilansie oraz kosztów sprzedanych produktów, towarów i materiałów w rachunku
wyników metodą spisu z natury na zakończenie okresu obrotowego. Mimo, że niezbyt
częste inwentaryzacje okresowe są mniej rzetelną metodą śledzenia stanu zapasów, to
jednak pozwalają oszczędzić koszty i czas. Porównaj z inwentaryzacją ciągłą.
Inwestycje dostępne do sprzedaży • Available-for-Sale Investments •

Bilansowa klasyfikacja inwestycji w akcje zwykłe innej spółki w ilości nie przekraczają-
cej 20% jej kapitału. Aktywa takie niekoniecznie są w obrocie (kiedy to ich wartość pod-
legałaby aktualizacji wyceny do wartości rynkowej). Inwestycja nie jest również na tyle
duża, by uzasadnić konsolidację. Dlatego w bilansie wykazuje się ją po koszcie nabycia
pomniejszonym o ewentualne odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.
Inwestycje utrzymywane do terminu zapadalności • Held-to-Maturity

•
Investments Pozycja bilansowa obejmująca nie będące instrumentami pochodnymi
aktywa finansowe o określonym (lub możliwym do określenia) dochodzie i ustalonym termi-
nie zapadalności (np. obligacje). Są to aktywa, które posiadacz zamierza i jest w stanie utrzy-
mać do terminu zapadalności, w odróżnieniu od aktywów dostępnych do sprzedaży, będących
inwestycjami w aktywnym obrocie. Rozróżnienie tych kategorii jest konieczne ze względu
Istotność
129
na zmiany wartości rynkowych w miarę upływu czasu (lub wartości godziwych, jeżeli nie ist-
nieje aktywny rynek odniesienia). (Wartość rynkowa obligacji opartych o stały kupon odset-
kowy będzie się wahać w zależności od aktualnych rynkowych stóp procentowych). Wartość
bilansowa inwestycji będących w obrocie jest aktualizowana do wartości rynkowej w miarę
jak zmiany wartości rynkowej (tj. zyski/straty kapitałowe) ujmowane są w rachunku zysków
i strat. W przypadku inwestycji dostępnych do sprzedaży, niezrealizowane zmiany wartości
godziwej ujmuje się w kapitałach rezerwowych (a następnie, w momencie zbycia inwestycji,
w przychodach). Ponieważ zaś inwestycje utrzymywane do terminu zapadalności nie zostaną
sprzedane, wahania ich wartości rynkowej przed terminem zapadalności nie mają znaczenia.
Inwestycje takie wykazywane są po zamortyzowanym koszcie, a związane z nimi dochody
(zarówno otrzymane odsetki, jak i amortyzacja ewentualnego dyskonta lub premii) ujmo-
wane są w miarę ich powstawania. Jedynym wyjątkiem byłby przypadek utraty wartości (np.
gdy emitent nie dotrzymuje warunków umowy lub gdy jego klasyfikacja kredytowa istotnie się
obniżyła), kiedy to wartość aktywa zostaje trwale odpisana do wartości sprzedaży netto.
IOSCO ▶ Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych.

Istotność • Materiality • Znaczenie poszczególnych transakcji, zdarzeń gospodarczych
i sald w odniesieniu do sprawozdania finansowego. Za wartość istotną przyjmuje się wartość
na tyle znaczącą dla użytkowników sprawozdania finansowego, aby wymagała ona ujaw-
nienia. Kryterium istotności posiada w sprawozdawczości szereg praktycznych implikacji:
Co jest istotne?
Zagadnienie Implikacje
Błędy ◆◆ Nieistotnych błędów lub niedokładności nie warto poprawiać; powinno
się je pominąć
Rzetelność ◆◆ Nie warto podawać zbytecznych drobiazgów, które tylko zaciemniają
ogólny obraz działalności
Badanie sprawozdań ◆◆ Nie ma konieczności badania rzeczy o niewielkim znaczeniu; rewidenci
finansowych nie ponoszą odpowiedzialności za nieistotne błędy
Analiza finansowa ◆◆ Użytkowników interesuje samo sedno wyników finansowych (czyli przysło-
wiowy „wynik końcowy”), a nie analiza informacji bez istotnego znaczenia
Określenie istotności w kategoriach ilościowych jest kwestią subiektywną, zależną od

tego, jakie czynniki mogłyby wpłynąć na zmianę oceny rzeczywistości finansowej przez
użytkownika i na podejmowanie decyzji. Pod tym względem stopień istotności różni
się w zależności od wielkości i charakteru odnośnej kategorii w sprawozdaniu finanso-
wym. Na przykład, można go ująć procentowo – patrz tabela s. 130.
Kryterium istotności stanowi przykład celowej elastyczności standardów rachunkowo-
ści. Uznając fakt, że ze sprawozdawczością finansową nieodłącznie wiążą się pewne nie-
ścisłości, pozwala ono na odwołanie się do rynkowego zdrowego rozsądku w celu prak-
tycznego odzwierciedlenia sytuacji przedsiębiorstwa. Jednocześnie jednak koncepcja
istotności stanowi potencjalne pole do nadużyć – przykładowo, szereg „nieistotnych”
pojedynczych błędów łącznie stanowić może błąd istotny. Jeżeli błędy te popełniono
celowo, rzetelność całej ewidencji księgowej może zostać podważona (jak wiadomo,
130 Izba Biegłych Rewidentów
czasem „diabeł tkwi w szczegółach”). Szczególnie niskie progi istotności występują na

rynkach giełdowych, gdzie groszowa pomyłka w kwocie szacunkowego zysku na jedną
akcję może spowodować znaczne straty w kapitalizacji rynkowej. Podsumowując, istot-
ność nie jest kwestią ściśle określoną, lecz uzależnioną od oceny jej wpływu na interesy
inwestorów.
Progi istotności: przykłady

Ilość* Kategoria Uzasadnienie
0% Oszustwo lub działania Istotne dla utrzymania reputacji przedsiębiorstwa
niezgodne z prawem i zaufania inwestorów
0% Niewywiązywanie się ze spłaty Egzekwowanie praw przez kredytodawców może
zadłużenia być brzemienne w skutki
5% Sprzedaż w okresie Wysokie obroty
5% Zobowiązania warunkowe Mogą mieć szerokie implikacje
5% Wynagrodzenie zarządu Konflikt interesów/konflikt w stosunkach
agencyjnych
5% Suma aktywów Zmienność i niedokładność pomiaru wartości
aktywów jest ich nieodłączną cechą
10% Zysk netto Podstawowa miara wyników przedsiębiorstwa
20% Środki pieniężne Ważny element płynności
* Wielkość progowa, poniżej której dane ilości nie będą uznane za istotne, przedstawiona jako %
opisywanej kategorii (czyli przez wielkość progową równą 5% sprzedaży rozumie się błąd w wysokości
5% łącznej wartości sprzedaży)
Wszechświat
informacji
Istotność
„istotne” > ujawnić nieistotne
W SPRAWOZDAWCZOŚCI FINANSOWEJ UJAWNIA SIĘ TYLKO INFORMACJE ISTOTNE
Izba Biegłych Rewidentów (UE) • Chamber of Auditors (EU) • Nazwa

Europejskiego Trybunału Obrachunkowego przed rokiem 2002. „Izby biegłych rewiden-
tów” są częściej związane z różnymi krajowymi organizacjami zrzeszającymi biegłych
rewidentów sektora publicznego w UE.
J
Jakość aktywów • Asset Quality • Jakościowy wymiar aktywów, który w rachun-
kowości finansowej przekładany jest na kategorie ilościowe. W zależności od pełnionej
funkcji, aktywa „dobrej jakości” są płynne, produktywne i odporne na utratę wartości.
Pośrednio wynika stąd, że przyjmowane w rachunkowości różne oszacowania księgowe
(jak na przykład amortyzacja, rezerwa na należności) mogą zawyżać lub zaniżać fak-
tyczną wartość aktywów. Patrz również jakość zysku.
Jakość zysku (żargon) • Earnings Quality (vernacular) • Jakościowe cechy zysku

netto warunkujące jego miarodajność jako wyznacznika przewidywanych wyników
finansowych. Jakość zysku wywodzi się z dwóch różnych źródeł:
Jakość zysku
Źródło Cechy charakterystyczne
Rachunkowość Dokładność oraz rzetelność w odzwierciedlaniu rzeczywistych wyników
finansowych, nie skażona zniekształceniami spowodowanymi przez oszustwa/
defraudacje, upiększanie wyników, wygładzanie wyników czy rachunkowość
kreatywną.
Finanse Przy założeniu, że zysk został prawidłowo obliczony – możliwość utrzymania
go w przyszłości na tym samym poziomie, w obliczu potencjalnych zagrożeń ze
strony konkurencji, ogólnych warunków ekonomicznych i zaburzeń rynkowych.
Zakładając, że inne czynniki pozostają niezmienione, im mniejsze wahania
poziomu zysku, tym większa jest jego wartość.
W przypadku akcji będących w obrocie publicznym, wysoka jakość zysku znajduje

odzwierciedlenie w wyższym wskaźniku cena/zysk. Ogólnie rzecz biorąc, rynek skłonny
jest zapłacić wyższą cenę za przedsiębiorstwo wykazujące wysoką jakość zysku, ponie-
waż uważa się, że zysk ten jest nie tylko realny, ale możliwy do utrzymania w dłuższym
okresie.
132 Jakość zysku księgowego
Elementy nacisku Czynniki hamujące

Przepisy prawa Złożoność
Inne uregulowania Zbyt mała wielkość spółki
Biegli rewidenci Konflikt w stosunkach agencyjnych
Jakość Rada nadzorcza Analiza Żywotne interesy stron
zysku Standardy
pola
Upiększanie wyników
rachunkowości siłowego
Oczekiwania rynku w zakresie
Inwestorzy zysku na 1 akcję
instytucjonalni
Innowacje finansowe
Prasa finansowa
Względy komercyjne warunkujące
Akcjonariusze działalność biegłych rewidentów
Lukratywne kłamstwa
W ciągu ostatnich 20 lat chciwość inwestorów stała się obsesją i siłą,
z którą muszą walczyć prezesi zarządów i dyrektorzy firm. Spółki
publiczne są zmuszone do osiągania wyższych wyników w kolejnych
kwartałach, żeby nie wywołać buntu udziałowców. Nie całkiem
uczciwe raporty finansowe kuszą, gdy rynek karze za wyniki na sta-
łym poziomie i uczciwą rachunkowość. Wall Street wciąż wysyła
spójne sygnały, że wygodniej jej z lukratywnym kłamstwem.
Jon M. Huntsman Winners Never Cheat, s. 4
Jakość zysku księgowego (żargon) • Quality of Reported Earnings (vernacu-

lar) • Nieformalna, szacunkowa ocena wiarygodności księgowego zysku netto. Dobra
jakość zysku oznacza, że odzwierciedla on faktyczne wyniki przedsiębiorstwa i rzeczywi-
stość ekonomiczną. Na jakość tę składają się następujące czynniki:
◆◆ stosowanie najbardziej miarodajnej, odpowiedniej dla danego przedsiębiorstwa poli-

tyki rachunkowości
◆◆ realistyczna oraz zgodna z zasadą ostrożnej wyceny wielkość obciążeń na utrzymanie
kapitału
◆◆ pełne i otwarte ujawnianie istotnych informacji wymaganych do oszacowania zysków
◆◆ brak ukrytych rezerw i ukrytych strat w bilansie
Dobra jakość zysku wyklucza zarządzanie zyskiem, nie mówiąc już o tzw. rachunkowo-
ści kreatywnej, czy praktyce upiększania wyników. Na rynku giełdowym dobra jakość
zysku znajduje zazwyczaj odbicie w wyższym wskaźniku cena/zysk. Na marginesie
Jawne zarządzanie
133
należy dodać, że jakość zysku księgowego jest koncepcją węższą od ogólnej jakości
zysku, ponieważ odnosi się jedynie do rzetelności rachunkowości przedsiębiorstwa.
Gra
Niepokoi mnie to, że dążenie do spełnienia oczekiwań Wall Street
w zakresie wyników może zagłuszać zdroworozsądkowe praktyki
gospodarcze. Zbyt wielu dyrektorów spółek, biegłych rewidentów
i analityków gra w porozumiewawcze spojrzenia. Zamiast rzetel-
nej prezentacji wyników wygrywa prezentacja oparta na pobożnych
życzeniach. Obawiam się, że jesteśmy świadkami pogarszania się
jakości zysku, a co za tym idzie, jakości sprawozdawczości finanso-
wej. Zarządzanie może przegrywać z manipulacją. Rzetelność może
przegrywać ze sztuczkami księgowymi.
Wartościowych i Giełd, mowa wygłoszona w New York University, 1998.
Cytat z książki Kurta Eichenwalda Conspiracy of Fools
(Spisek głupców), 2005, s. 195
Jawne zarządzanie • Open Book Management • Otwarte dzielenie się z pracow-

nikami informacjami na temat wyników finansowych przedsiębiorstwa, mające umożli-
wić pracownikom zrozumienie wyników i przywiązywanie do nich wagi. W połączeniu
z programami akcji pracowniczych, jawne zarządzanie zmierza do wytworzenia w pra-
cownikach poczucia własności i zaangażowania w wyniki pracodawcy, co przełoży się
na zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstwa. Jawne zarządzanie jest także logicz-
nie powiązane z tworzeniem wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy. Jak można
Dla każdego będzie lepiej

Głęboko wierzymy w potencjał wiedzy. Jeżeli chodzi o działal-
ność gospodarczą, wierzymy przede wszystkim w potencjał wiedzy
finansowej i w inteligencję finansową niezbędną do zastosowania
tej wiedzy w praktyce. System informacji finansowej to układ ner-
wowy każdego przedsiębiorstwa. Zawiera on dane pokazujące jak
firma sobie radzi – gdzie są jej mocne i słabe strony, gdzie są moż-
liwości, a gdzie zagrożenia. O wiele za długo tylko niewielka grupa
osób w przedsiębiorstwie rozumiała sens informacji finansowych.
Naszym zdaniem powinno je rozumieć więcej osób – począw-
szy od menedżerów, a skończywszy na wszystkich pracownikach.
Pracownicy zyskają na zdobyciu takiej wiedzy, i podobnie zyska
również spółka.
Berman and Knight Inteligencja Finansowa,
Harvard University Press, 2005
134 Jednostka afiliowana (powiązana)
oczekiwać od pracowników dążenia do maksymalizacji wartości akcji, jeżeli nie mogą

ocenić jak taka wartość jest mierzona? Choć jawne zarządzanie to rzadkość (ponieważ
wymaga szerszej komunikacji i szkoleń, a ponadto może zachęcać do wysuwania żądań
płacowych), jest ono niewątpliwie atrybutem dobrze prowadzonego przedsiębiorstwa.
Jest bardziej powszechne w dużych spółkach, których działalność w publicznych dziedzi-
nach gospodarki już czyni je przejrzystymi. Zob. także strony materialnie zainteresowane
wynikami przedsiębiorstwa.
Jednostka afiliowana (powiązana) • Affiliate (Affiliated Company) • Ogólny

termin na określenie przedsiębiorstwa w jakiś sposób powiązanego z innym przedsiębior-
stwem – choćby jedynie przez posiadanie wspólnego właściciela lub inwestora. Niekiedy
(szczególnie w USA), termin ten jest również dość nieprecyzyjne używany w odniesieniu
do jednostek stowarzyszonych, jednostek zależnych i wspólnych przedsięwzięć. Ze względu
na samą etymologię słowa „affiliate” (pochodzącego od łacińskiego „filius”, czyli ‘syn’),
w sposób naturalny kojarzy się je z relacją między inwestorem, a przedmiotem inwestycji.
Niemniej jednak bardziej właściwe jest używanie tego terminu na oznaczenie wszelkich
rodzajów powiązań między dwiema jednostkami – w związku z czym o jednostkach afilio-
wanych należy myśleć nie tyle w kategoriach „potomstwa”, co raczej „krewnych i powino-
watych”. W niektórych systemach prawnych (np. w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej),
termin „affiliate” nie ma żadnego znaczenia prawnego. Porównaj z „Wykazem księgowych
synonimów i wyrazów bliskoznacznych w języku angielskim”. Porównaj z angielskim
słownikiem wyrazów bliskoznacznych Accounting Thesaurus.
Powiązania
Jednostka
dominująca
Jednostka
afiliowana
Jednostka Jednostka Jednostka
zależna zależna zależna
Jednostka Jednostka
zależna zależna
Jednostka generująca środki pieniężne • Cash Generating Unit • CGU •

Najmniejsza identyfikowalna grupa aktywów, która „samodzielnie” generuje przepływy
pieniężne w ramach ciągłej działalności. CGU może być wydziałem, linią produkcyjną,
fabryką, ośrodkiem zysku czy pionem operacyjnym. Zgodnie z międzynarodowymi
standardami rachunkowości, pojęcie jednostki generującej środki pieniężne wykorzy-
stuje się przy teście na utratę wartości przez aktywa. Często trudno jest ocenić utratę war-
tości jednego składnika aktywów, ponieważ może nie wiązać się z nim żaden konkretny
Jednostka stowarzyszona
135
przepływ pieniężny. Z drugiej strony, gdyby zebrać aktywa firmy posiadającej dodatnie
przepływy pieniężne, nie można byłoby wskazać konkretnych aktywów, które utraciły
wartość. Aby uniknąć odpisu z tytułu utraty wartości aktywów, wartość ekonomiczna
(odzyskiwalna) CGU (tj. cena sprzedaży netto nie niższa niż wartość użytkowa, która
z kolei równa się wartości bieżącej netto przyszłych przepływów pieniężnych) musi być
równa co najmniej wartości bilansowej CGU. Zobacz także utrata wartości firmy.
Jednostka, przedsiębiorstwo (w rachunkowości/sprawozdawczości) •

Entity (Accounting/Reporting) • Jednostka gospodarcza (którą może stanowić
osoba fizyczna, spółka osobowa, spółka z o.o., spółka akcyjna, organizacja charytatywna,
organizacja państwowa itp.) zobowiązana do przedstawiania swojej sytuacji finansowej
w sprawozdaniu finansowym. Rachunkowość wymaga precyzyjnego określenia granicy
pomiędzy tym, co powinno wchodzić do ewidencji, a tym co powinno być z niej wyłą-
czone. Granicę tę wyznacza wspólna kontrola nad inną jednostką (która bywa kryterium
trudnym do ustalenia – patrz podmiot specjalnego przeznaczenia). Jednostka w rachun-
kowości niekoniecznie jest tym samym, co podmiot prawny. Przykładowo, w przypadku
spółek osobowych o nieograniczonej odpowiedzialności, prawo nie rozróżnia pomię-
dzy prywatnymi aktywami właścicieli a aktywami spółki. Rachunkowość jednak wyod-
rębnia działalność gospodarczą spółki i rozlicza ją oddzielnie. Podobnie również, grupa
kapitałowa nie istnieje jako podmiot prawny obejmujący różne spółki, choć w rachunko-
wości wszystkie spółki wchodzące w skład holdingu konsolidowane są w jedną jednostkę.
Patrz również jednostki sporządzające sprawozdania finansowe i sporządzający.
Jednostka sprawozdawcza • Accounting/Reporting Entity • Podmiot skła-

dający sprawozdanie ze swoich wyników użytkownikom sprawozdań finansowych.
Więcej informacji w haśle jednostka. (W języku angielskim terminy „accounting entity”
i „reporting entity” są synonimami).
Jednostka stowarzyszona • Associated Company • Przedsiębiorstwo, na którego

działalność inne przedsiębiorstwo (inwestor) wywiera znaczny wpływ. „Znaczny wpływ”
oznacza zdolność do uczestniczenia w podejmowaniu decyzji dotyczących polityki opera-
cyjnej i finansowej jednostki (poprzez wykonywanie praw głosu w radzie nadzorczej lub na
walnym zgromadzeniu akcjonariuszy). W większości krajów, prawo spółek uznaje przed-
siębiorstwo za jednostkę stowarzyszoną, jeżeli inwestor posiada w nim co najmniej 20%
praw głosu. Istnieją jednak dodatkowe okoliczności warunkujące posiadanie (lub nieposia-
danie) znacznego wpływu. Jeżeli na przykład większe pakiety akcji znajdują się w rękach
pojedynczych inwestorów, inwestor posiadający 20% głosów może łatwo zostać przegło-
sowany. Zdarza się również, że inwestor posiadający tylko 10% praw głosu może wywie-
rać znaczny wpływ na działalność przedsiębiorstwa, jeżeli (dzięki dobrym koneksjom)
posiada jednego–dwóch przedstawicieli w radzie nadzorczej, a pozostałe akcje są rozpro-
szone między wielu drobnych, biernych inwestorów. Aby określić, czy wpływ danego inwe-
stora jest „znaczny”, należy więc dokonać oceny całej sytuacji – przy czym według standar-
dów rachunkowości posiadanie 20% praw głosu jest standardowym progiem, przy którym
inwestycję uznaje się za jednostkę stowarzyszoną. Należy zauważyć, że posiadanie ponad
50% praw głosu daje de facto kontrolę – co pozwala inwestorowi na ujęcie inwestycji jako
136 Jednostka zależna
jednostki zależnej (czyli podporządkowanej). Z kolei jednostki, w których inwestor posiada

mniej niż 20% praw głosu, klasyfikuje się jako inwestycje. Kwestia „znacznego wpływu” jest
o tyle istotna, że jeżeli inwestor go posiada, może – zgodnie z zasadami konsolidacji – wyce-
nić inwestycję w jednostce stowarzyszonej metodą praw własności. Wówczas inwestycja jest
wykazywana w sprawozdaniach inwestora w wartości innej, niż koszt historyczny nabytych
akcji. Patrz również jednostki afiliowane i wspólne przedsięwzięcia. Porównaj z MSR nr 28
„Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych”.
Jednostka zależna • Subsidiary • Jednostka gospodarcza kontrolowana przez inne

przedsiębiorstwo. Kontrola zdefiniowana jest jako zdolność do kierowania polityką
finansową i operacyjną przedsiębiorstwa, w tym do zmiany zarządu, w celu uzyskania
większych korzyści z jego działalności. Innymi słowy, oznacza więc zdolność do prze-
głosowania własnego stanowiska w obliczu opozycji. Zdolność taka wynika zazwyczaj
z posiadania co najmniej 50% akcji uprawnionych do głosowania. W niektórych jednak
przypadkach kontrolę można sprawować posiadając pakiet mniejszy niż 50%, co określa
się jako kontrolę mniejszościową. Jednostka zależna posiada własną, odrębną osobowość
prawną. Inaczej jest w przypadku filii lub oddziału, których aktywa i zobowiązania stano-
wią część jednostki dominującej. Z posiadaniem jednostki zależnej wiążą się pewne natu-
ralne niewydajności (wynikające z duplikacji zasobów, podziału kontroli wewnętrznej
i luki w systemie zarządzania) – niemniej jednak, rozwiązanie takie jest zazwyczaj uza-
sadnione konkretnymi powodami. Do powodów tych należeć może:
◆◆ istnienie odrębnego rynku (między innymi działalność za granicą)

◆◆ potrzeba lub chęć pozyskania współfinansowania lub podzielenia ryzyka między
innych właścicieli (akcjonariuszy mniejszościowych)
◆◆ chęć zabezpieczenia podmiotu dominującego przed ewentualnym regresem ze strony
kredytodawców spółki zależnej
◆◆ strategia dywersyfikacji decyzji zarządu
Rachunkowość koncentruje się na pomiarze wpływu działalności jednostki zależnej na
wyniki jednostki dominującej. Zgodnie z regułami dotyczącymi rozliczania różnych
form współdziałania przedsiębiorstw, sprawozdania finansowe większości jednostek
zależnych podlegają konsolidacji w sprawozdaniu finansowym jednostki dominującej,
co polega na przedstawieniu obu podmiotów jako jednej jednostki gospodarczej. Jeżeli
natomiast chodzi o finansowanie, nacisk kładzie się na inną kwestię. Kredytodawcy
jednostki dominującej chcą w sposób wymierny określić, jaki wpływ na jej przepływy
pieniężne mają dywidendy lub opłaty za zarządzanie pobierane od jednostki zależnej.
Akcje jednostki zależnej, w zakresie w jakim można je zbyć, przedstawiają dla jed-
nostki dominującej wartość aktywów. Tym niemniej, jest to jedynie potencjalne źró-
dło środków pieniężnych, ponieważ płynność takich akcji bywa czasem wątpliwa.
Kredytodawca może traktować oba podmioty jako jedną jednostkę jedynie w przy-
padku, gdy posiada gwarancje jednostki zależnej. Porównaj z jednostką afiliowaną, jed-
nostką stowarzyszoną i wspólnym przedsięwzięciem; patrz również spółka-sierota.
Język biznesu
137
Jednostka zależna nie objęta konsolidacją • Non-Consolidated Subsidiary

• Jednostka zależna, która wbrew normalnym procedurom konsolidacji w rachunkowo-
ści nie jest konsolidowana w sprawozdaniu finansowym jednostki dominującej (zamiast
tego wykazuje się ją jako inwestycję metodą praw własności). Większość standardów
rachunkowości i/lub uregulowań prawa spółek dopuszcza takie podejście na zasadzie
wyjątku, w następujących sytuacjach:
Wyłączenie z konsolidacji
Przypadek Przykład
Odrębny rodzaj działalności* ◆◆ Spółka finansowa należąca do przedsiębiorstwa

produkcyjnego
Ograniczenia w sprawowaniu kontroli ◆◆ Zagraniczna jednostka zależna podlegająca lokalnym

organom kontrolującym
Jednostka zależna przeznaczona ◆◆ Aktywa i zobowiązania takiej jednostki zostaną wkrótce

do zbycia zlikwidowane/sprzedane
Konsolidacja przeprowadzana ◆◆ Jednostka dominująca w stosunku do przedmiotowej
na wyższym poziomie jednostki dominującej dokona konsolidacji całej grupy
kapitałowej
Jednostka zależna nie ma istotnego ◆◆ Wielkość jednostki zależnej nie jest znacząca
znaczenia dla działalności w porównaniu z rozmiarami jednostki dominującej
przedsiębiorstwa
Uwarunkowania praktyczne ◆◆ Niewspółmierny koszt lub opóźnienie
Wyłączenia ◆◆ Małe przedsiębiorstwa podlegające odrębnym zasadom
* Wyłączenie z konsolidacji na tej podstawie nie jest dozwolone przez MSR
Wyłączenie z konsolidacji motywuje się nadrzędną zasadą rzetelnej prezentacji,

która mówi, że stosowane metody rachunkowości są uzasadnione jedynie wtedy,
gdy służą lepszemu odzwierciedleniu rzeczywistości finansowej.
Jednostkowe sprawozdanie finansowe jednostki dominującej • Parent

Company Financial Statements • Nieskonsolidowane sprawozdanie finansowe
jednostki sprawującej kontrolę nad inną spółką. Inwestycje jednostki dominującej
(spółki macierzystej) w inną spółkę ujmuje się w bilansie jako finansowe aktywa trwałe
(„inwestycje w jednostkach zależnych”). Generalnie, nieskonsolidowane sprawozdanie
finansowe spółki macierzystej nie jest uważane za odzwierciedlenie sytuacji finan-
sowej zgodne z zasadami rzetelnej prezentacji. Tym niemniej, w niektórych krajach
(np. w Wielkiej Brytanii) wymaga się jego załączenia jako uzupełnienia skonsolidowa-
nego sprawozdania finansowego.
Język biznesu (żargon) • Business Language • Language of Business (vernacu-

•
lar) Charakterystyczne słownictwo, zwroty i pojęcia używane przy opisywaniu dzia-
łalności gospodarczej. Język biznesu usiany jest różnorodnymi „fachowymi terminami”,
czyli słowami, których znaczenie ewoluowało w pewnym specyficznym kontekście (jak
138 Język biznesu
np. wynik końcowy – dosłownie ‘dolna linijka’). Spora część powszechnie używanego biz-
nesowego żargonu ma swoje źródło w rachunkowości.
Porozumienie
By stać się potęgą gospodarczą, Chiny potrzebują kapitału na sfinan-
sowanie wzrostu. Wielkim ułatwieniem będzie, jeśli chińskie spółki
zaczną posługiwać się tym samym językiem biznesu, co reszta
świata. Ponieważ państwo przyjęło właśnie taką politykę i wydat-
kuje na nią wiele środków, w końcu to nastąpi, choć nie będzie to
łatwe.
O wprowadzeniu Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości
Finansowej w Chinach, „The Wall Street Journal” (Europa),
12 lipca 2006, s. 20
K
Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa (w rachunku kosztów) • Job-
Costing • Rachunek kosztów dla konkretnych złożonych zamówień. Przykładowo,
wytwórca może wyprodukować określone komponenty na zamówienie danego klienta.
Ponieważ w takim przypadku koszty są specyficzne dla danego zlecenia, muszą one być
ustalone i zliczone odrębnie dla każdego z takich zleceń.
Kalkulacja kosztów materiałów bezpośrednich • Throughput Costing •

Stosowana w wewnętrznym rachunku kosztów metoda, według której w wartości zapa-
sów uwzględnia się tylko zmienne koszty materiałów bezpośrednich – co oznacza, że
bezpośrednia robocizna, zmienne koszty pośrednie i narzut stałych kosztów pośrednich
są pomijane i traktowane jako koszty obciążające bezpośrednio rachunek zysków i strat.
Metodę tę określa się czasem również jako kalkulację kosztów „super-zmiennych”. Na
rzecz takiej kalkulacji przemawia to, że koszty materiałów bezpośrednich są na krótką
metę jedynym prawdziwym kosztem zmiennym. Wszystkie pozostałe koszty, w tym
robocizna, są kosztami utrzymania mocy produkcyjnych. Przy stosowaniu kalkulacji
kosztów materiałów bezpośrednich w zasadzie nie ma bodźców do produkowania tylko
po to, by tworzyć zapasy, gdyż koszty stałe nie są w zapasach aktywowane. Kalkulacja ta
jest blisko związana z zarządzaniem zapasami w systemie „dokładnie na czas”. Porównaj
z rachunkiem kosztów działań.
Kalkulacja procesowa w rachunku kosztów • Process Costing • System

rachunku kosztów, w którym obiekt kosztów stanowi zbiór identycznych, homogenicz-
nych elementów. Przykładem może być tu cement, alkohol destylowany, produkty prze-
mysłu petrochemicznego. Kalkulacja procesowa zajmuje się trzema powszechnymi pro-
blemami w następujący sposób:
140 Kalkulacja produktów łącznych (w produkcji sprzężonej/skojarzonej)
Kalkulacja procesowa
Problem Podejście
Odpady ◆◆ Kapitalizacja (aktywowanie) normatywnych strat w wartości zapasów;
ujmowanie ponadnormatywnych strat/zysków w rachunku wyników
Produkcja w toku ◆◆ Przeliczenie półfabrykatów na równoważne im produkty gotowe
Produkty uboczne ◆◆ Alokacja łącznych kosztów po punkcie rozłączenia na poszczególne
produkty
Kalkulacja produktów łącznych (w produkcji sprzężonej/skojarzonej)

• Joint Costs/Joint Products • W niektórych procesach produkcyjnych, zwanych
produkcją sprzężoną (także łączną lub skojarzoną) z jednego surowca/surowców uzy-
skuje się kilka różnych produktów. Produkty te przetwarzane są razem do etapu produk-
cji zwanego „punktem rozłączenia” („split-off point”), w którym z masy przetwarzanych
surowców wyłaniają się odrębne produkty. Jako przykład może tu służyć mleko, z którego
wytwarza się śmietanę, ser, mleko odtłuszczone. W takiej sytuacji pojawia się problem,
w jaki sposób alokować na poszczególne produkty koszty poniesione na produkcję łącz-
nie. Istnieją dwa zasadnicze podejścia do rozwiązania tego problemu: alokacja kosztów
łącznych w oparciu o względne cechy fizyczne produktów (np. wagę lub ilość) lub alokacja
w oparciu o cechy rynkowe (np. wartość sprzedaży w punkcie rozłączenia, wartość sprze-
daży netto w docelowym punkcie sprzedaży lub stałą procentową marżę).
Koszty łączne Koszty rozdzielne
Koszty
PUNKT ROZŁĄCZENIA
Produkt A
łączne Surowce Produkcja
łączna
Produkt B
Kapitalizacja odsetek • Interest Capitalisation • Potraktowanie płatności z tytułu

odsetek uiszczonych na rzecz kredytodawcy jako wartości niematerialnych i prawnych
włączonych w koszt budowy aktywów trwałych.
Kapitał (fundusz) rezerwowy na ogólne ryzyko bankowe • General Risk

•
Reserve Specjalna kategoria wyodrębniona w kapitale własnym banku z zysków z lat
ubiegłych (które w innych przypadkach mogą zostać przeznaczone na wypłatę dywi-
dend), w celu zabezpieczenia się przed nieprzewidzianymi stratami z tytułu udzielonych
kredytów lub działalności handlowej. Istnienie takiego funduszu działa uspokajająco na
inwestorów i agencje ratingowe: ponieważ nie może on zostać przeznaczony na dywi-
dendy i chroni bank w razie wystąpienia nieprzewidzianych trudności. Tworzenie tego
rodzaju funduszy jest jednak w niektórych krajach niedozwolone (np. w USA).
Kapitał rezerwowy
141
Kapitał ludzki • Human Capital • Umiejętności, wykształcenie i wiedza pozwalające jed-

nostkom wytwarzać większy dochód. Młody student zastanawiając się, czy inwestować czas
i pieniądze w kształcenie się na księgowego, może patrzeć na swoje przyszłe zarobki w kate-
goriach „zwrotu z kapitału ludzkiego”. Koncepcja ta nie jest łatwa do zmierzenia, ale zachęca
do traktowania edukacji jako inwestycji, którą należy optymalizować – w odróżnieniu od
kosztu, który trzeba minimalizować. Podobną, choć bardziej abstrakcyjną ideą jest „kapi-
tał społeczny”, czyli powiązania i wspólne wartości pozwalające ludziom współpracować –
a tym samym poprawiać swoją sytuację materialną. Miary takie jak te skłaniają do rozwa-
żań nad związkiem między dobrobytem ekonomicznym a dobrym samopoczuciem. Czy
ludzie są szczęśliwsi dlatego, że są bogaci; czy też są zamożniejsi dzięki sprzyjającym warun-
kom społecznym (edukacji, opiece zdrowotnej, ubezpieczeniom społecznym itp.)?
USA
Kanada
Australia
Irlandia
Francja
Kapitał ludzki Holandia
Wydatki na wyższe
wykształcenie Niemcy
jako % PKB, 1997 Japonia
Wlk. Brytania
Włochy
%0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

Źródło: „The Economist”, 11lipca 2000
Kapitał obrotowy netto • Net Working Capital • Różnica między wartością akty-
wów bieżących i zobowiązań bieżących. Określenie „netto” często jest zbędne (używa
się go raczej dla podkreślenia różnicy), ponieważ dla większości ludzi kapitał obrotowy
z definicji oznacza wartość po potrąceniu zobowiązań bieżących.
Kapitał rezerwowy • Reserve (Capital) • Wydzielona część kapitału przedsiębiorstwa

nie przeznaczona do podziału w formie dywidend (termin ten spotyka się również w licz-
bie mnogiej, jako „kapitały rezerwowe”). Kapitał rezerwowy może powstać na skutek
trzech podstawowych zdarzeń:
◆◆ Utworzenia jako rezerwy celowe wymagane prawem (kapitał zapasowy) lub według
uznania przedsiębiorstwa (rezerwy uznaniowe);
◆◆ Zmian wartości składników bilansu (np. w wyniku aktualizacji wyceny aktywów,
zysków lub strat z tytułu różnic kursowych, czy korekt poprzedniego okresu), które nie
zasługują na ujęcie w pozycji zysków (kapitał rezerwowy z niezrealizowanych zysków);
142 Kapitał rezerwowy
◆◆ Jako wynik nadwyżki ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej, która nie
może zostać rozdzielona z mocy prawa.
Bilans
Zobowiązania
krótkoterminowe
Aktywa obrotowe Zadłużenie
długoterminowe
Kapitał Kapitał
Składnik
wartości netto
rezerwowy: rezerwowy przedsię-
biorstwa
lokalizacja Zysk z lat
Aktywa ubiegłych
trwałe
Kapitał
KAPITAŁ NIEPODLEGAJĄCY PODZIAŁOWI W FORMIE DYWIDENDY
Kapitały rezerwowe
Kapitał z emisji
Celowe kapitały Kapitał rezerwowy akcji powyżej
rezerwowe z niezrealizowanych ich wartości
zysków nominalnej
Kapitał  aktualizacja wyceny
rezerwowy:  pozycje niezrealizo-
źródła wane
 transakcje zabezpie- nadwyżka
uznaniowe czające
lub wpływów z emisji
obowiązkowe  efekty przeliczeń nad wartością
walutowych nominalną akcji
 aktywa dostępne
do sprzedaży
 dług zamienny
Rozliczanie kapitału rezerwowego często wydaje się dość skomplikowane, ponieważ

może on stanowić „śmietnik” dla wielu pojedynczych transakcji omijających rachu-
nek zysków i strat. Jednak jego zasadnicze znaczenie polega na tym, że odzwiercie-
dla on posiadany kapitał, którego z różnych powodów (np. braku pewności, niesta-
bilności, zasady ostrożnej wyceny) nie można jeszcze uznać za „trwały” lub „pewny”.
Unikając nadmiernie ostrożnościowego podejścia, spółka chce ująć zwiększenie kapi-
tału własnego, jednocześnie sygnalizując akcjonariuszom, że kapitał ten musi być
wyłączony od podziału w formie dywidendy. Z pojęciem kapitału rezerwowego wiąże
się również wiele nieporozumień. Nie stanowi on, na przykład, środków płynnych
(choć w bankowości istnieje taka rzecz jak rezerwy płynności). Kapitał rezerwowy
Kapitał rezerwowy z konsolidacji
143
nie jest też tym samym, co rezerwa na przewidywane straty, stanowiąca zabezpiecze-
nie przed stratami dotyczącymi konkretnych aktywów. Ponieważ kapitał rezerwowy
stanowi część wartości netto przedsiębiorstwa, z definicji nie może być następstwem
utraty wartości przez aktywa. Dawniej przedsiębiorstwa niejednokrotnie wykorzysty-
wały kapitał rezerwowy na pokrycie strat wynikających z utraty wartości aktywów,
unikając w ten sposób ewidencjonowania ich jako kosztu w rachunku zysków i strat –
praktyka ta jednak nie jest już dozwolona przez międzynarodowe standardy rachun-
kowości. Patrz również kapitał rezerwowy z konsolidacji, ukryte rezerwy i kapitał rezer-
wowy niepodlegający podziałowi.
Kapitał rezerwowy niepodlegający podziałowi • Undistributable

Reserves • Część kapitału własnego, która nie może zostać przeznaczona na wypłatę
dywidend ani wykup akcji. Ograniczenie takie może wynikać z przepisów prawa spółek
lub ze statutu przedsiębiorstwa. Jego celem jest zagwarantowanie, że w przedsiębior-
stwie pozostanie minimalna kwota kapitału dla ochrony wierzycieli. Również pewne
rodzaje kapitału (jak np. kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny lub z niezrealizowa-
nych zysków) uznaje się za zbyt niepewne źródło zysku, aby można je było traktować
jako źródło wypłat gotówkowych. Choć określenie „niepodlegający podziałowi” spo-
tyka się w praktyce, ma ono bardziej charakter akcentujący (niż klasyfikujący), ponie-
waż kapitał rezerwowy z definicji nie podlega podziałowi. Więcej na ten temat w haśle
kapitał rezerwowy.
Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny • Revaluation Reserve • Jeden ze

składników kapitału rezerwowego powstający w wyniku aktualizacji wyceny aktywów
trwałych. Odzwierciedla on wzrost wartości netto przedsiębiorstwa na skutek niezreali-
zowanych zysków z przeszacowania wartości majątku trwałego, które – ze względu na
swój charakter – nie mogą zostać ujęte w rachunku zysków i strat do momentu zrealizo-
wania pełnej wartości składnika aktywów w transakcji sprzedaży.
Kapitał rezerwowy z konsolidacji • Capital Reserve Arising on Consoli

dation • Powszechny sposób rozliczania ujemnej wartości firmy (czyli ujemnej róż-
nicy pomiędzy ceną nabycia jednostki zależnej zapłaconą przez jednostkę dominującą,
a wartością godziwą nabywanej jednostki) w trakcie konsolidacji. Aktywa nabytej firmy
są księgowane po wartości godziwej w księgach skonsolidowanej firmy. Aby odzwiercie-
dlić potencjalne niezrealizowane zyski (i w celu wyrównania salda), tworzy się kapitał
rezerwowy w ramach kont kapitału własnego. Pokazuje to poniższy przykład. Załóżmy,
że nabywca zapłacił 500 za 100% akcji firmy, której wartość księgowa netto wynosi 1000.
Dodatkowo załóżmy, że wartość godziwa aktywów wyceniona została na 1800, więc po
odjęciu zobowiązań wartość godziwa netto wynosi 1000.
Sposób księgowania ujemnej wartości firmy był przedmiotem szerokiej debaty.
Utworzenie kapitału rezerwowego w sposób pośredni uznaje potencjał realizacji
zysków, ale odracza tę realizację albo do sprzedaży, albo umorzenia. Zgodnie z mię-
dzynarodowymi standardami rachunkowości, preferowaną metodą jest ujęcie ujem-
nej wartości firmy w dochodach po potwierdzeniu, że wartości godziwe są prawidłowe
oraz że nie ma żadnych zobowiązań warunkowych.
144 Kapitał rezerwowy z niezrealizowanych zysków
Przykład: Ujemna wartość firmy jako odroczony dochód

Bilans Inwestor Spółka nabyta Korekta Konsolidacja
Aktywa
Inwestycja w nabytą spółkę 500 - -500 -

Pozostałe aktywa 4 000 1 800 0 5 800
Razem 4 500 1 800 -500 5 800
Zobowiązania i kapitał
Zobowiązania 1 400 800 0 2 200

Odroczony dochód - - + 500 500
Kapitały 3 100 1 000 -1000 3 100
Razem 4 500 1 800 -500 5 800
Kapitał rezerwowy z niezrealizowanych zysków • Earned Reserve Capital

• Rodzaj kapitału rezerwowego niepodlegającego podziałowi, który wynika z niezreali-
zowanych zysków lub zmian wyceny bilansowej. Jeśli obejmuje on wiele odrębnych ele-
mentów, określa się go również jako pozostałe kapitały rezerwowe. Standardy rachun-
kowości często dążą do ukazania zmiany wartości bilansowej, która niekoniecznie
zasługuje na ujęcie w rachunku zysków i strat jako przychód lub koszt, ponieważ zmiana
taka jest w pewnym stopniu niepewna lub tymczasowa. Przykładem zmiany tymczaso-
wej byłaby aktualizacja wartości nieruchomości po wycenie, a przykładem zmiany nie-
pewnej może być zmiana wartości rynkowej instrumentu pochodnego przed jego termi-
nem zapadalności. Kapitał rezerwowy z niezrealizowanych zysków faktycznie stanowi
„przechowalnię” dla pozycji dochodu, które zostaną rozliczone dopiero po jakimś cza-
sie. W momencie realizacji w postaci gotówkowej lub ostatecznego ustalenia ich warto-
ści, pozycje takie zostaną przeniesione do rachunku zysków i strat, trafiając na koniec do
zysków z lat ubiegłych. Wydzielając część kapitału jako kapitał rezerwowy z niezrealizo-
wanych zysków, spółka sygnalizuje trzy rzeczy: 1) niektóre zyski są realne, ale w pewnym
Kapitały rezerwowe
Kapitał rezerwowy
z niezrealizo- Kapitał z emisji
Kapitał Celowe kapitały wanych zysków akcji powyżej
rezerwowe ich wartości
rezerwowy  aktualizacja wyceny nominalnej
z niezreali-  pozycje
niezrealizowane
zowanych  transakcje
zysków zabezpieczające nadwyżka
wpływów
uznaniowe lub  efekty przeliczeń z emisji nad
obowiązkowe walutowych wartością
 aktywa dostępne nominalną
do sprzedaży akcji
 dług zamienny
Kapitał własny
145
stopniu niepewne; 2) niektóre zyski odzwierciedlają sztuczne wahania cen rynkowych,

które należy pominąć; oraz 3) do momentu potwierdzenia, zyski z kapitałów rezerwo-
wych nie zostaną przeznaczone na wypłatę dywidendy.
Kapitał własny • Equity • Udziały lub akcje właścicieli w przedsiębiorstwie, zwane rów-
nież „kapitałem” lub „wartością netto przedsiębiorstwa”. Wysokość kapitału własnego
ustala się na dwa sposoby: 1) jako różnicę między wykazanymi w bilansie aktywami,
a zobowiązaniami, stanowiącą kwotę pozostającą do dyspozycji właścicieli lub 2) jako
wykazany w rachunku zysków i strat wynik finansowy z lat ubiegłych, pomniejszony
o wypłacone dywidendy, dodany do kapitału początkowego. Pierwsza z tych metod jest
bardziej wiarygodna i niezawodna. Z finansowego punktu widzenia, kapitał własny nie
wiąże się z żadnymi zobowiązaniami umownymi, jak na przykład konieczność obsługi
zadłużenia. Właściciele mogą posiadać aktywa spółki, ale wierzyciele mają pierwszeń-
stwo, jeśli chodzi o roszczenia w stosunku do przepływu środków pieniężnych generowa-
nego przez te aktywa. Kapitału własnego nie należy mylić z płynnością, ponieważ inwe-
stycje akcjonariuszy mogą być „uwięzione” w aktywach długoterminowych. Kapitał to
„środki zaangażowane”, które mają pozostać w spółce.
Bilans
Zobowiązania
Kapitał własny Zadłużenie

Aktywa długoterminowe
Kapitał Udział
własny w aktywach
netto
Kapitał własny • Shareholders’ Equity • Wartość netto przedsiębiorstwa, na którą

składa się początkowy wkład kapitałowy, niezrealizowane zyski, różnego rodzaju kapitały
Bilans
Łączne
zobowiązania
Kapitał własny
Łączne aktywa
KAPITAŁ WŁASNY
146 Kapitał właścicieli
rezerwowe oraz zysk z lat ubiegłych. Wartość księgowa kapitału własnego w danym
momencie wykazywana jest w bilansie. Natomiast jego wartość rynkowa mierzona jest
wielkością kapitalizacji rynkowej akcji będących w obrocie. Zob. także wartość aktywów
netto.
Kapitał właścicieli • Owner’s Equity • Wartość aktywów netto, którym odpowiadają

prawa własności akcjonariuszy przedsiębiorstwa. Można ją zmierzyć na kilka sposobów.
Bilans, sporządzany w oparciu o zasadę kosztu historycznego, nie stanowi próby wyceny,
lecz raczej ewidencję tego, co działo się z początkowym wkładem kapitałowym w miarę
upływu czasu. Kapitał właścicieli można również zmierzyć na podstawie skumulowa-
nych sald netto kont kapitału własnego, wypłat właścicieli, przychodów oraz kosztów.
W przypadku akcji będących w obrocie, wycenę kapitału własnego w oparciu o jego war-
tość ekonomiczną stanowi kapitalizacja rynkowa akcji.
Kapitał wniesiony • Paid-Up Share Capital • Fully Paid Capital • Paid-In

•
Capital (USA) Konto bilansowe wykazujące łączną kwotę wkładów (w środkach
pieniężnych lub w postaci aportów rzeczowych), jakie akcjonariusze lub właściciele
pierwotnie zainwestowali w przedsiębiorstwo. Kwota ta składa się z wartości nominal-
nej i nadwyżki ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej. Obejmuje ona rów-
nież wartość odsprzedaży akcji własnych będących w posiadaniu emitenta. Inne rodzaje
kapitału to kapitał wypracowany w trakcie działalności gospodarczej, taki jak zysk z lat
ubiegłych oraz zyski niezrealizowane, często zwane kapitałem rezerwowym z aktualiza-
cji wyceny.
Kapitał wykorzystywany (zaangażowany) • Capital Employed • Kwota

stałego kapitału (długoterminowego kredytu lub środków własnych) zainwestowana
w środki trwałe i kapitał obrotowy przedsiębiorstwa lub wydziału. Wartość ta jest czę-
sto stosowana przy obliczaniu zwrotu z zaangażowanego kapitału, jako miary wyników
finansowych przed uwzględnieniem kosztów finansowania.
Kasa rejestrująca
147
Bilans
Zobowiązania
Aktywa krótkoterminowe
obrotowe
Zadłużenie
długoterminowe
Kapitał
wykorzystywany Aktywa Kapitał
trwałe własny
Kapitał wykorzystywany = aktywa trwałe + kapitał obrotowy
Kapitał zakładowy (statutowy) • Authorised Shares/Capital • Maksymalna

ilość akcji, jakie przedsiębiorstwo może wyemitować i wprowadzić do obrotu zgodnie
z postanowieniami swojego statutu lub umowy założycielskiej (zwana również kapita-
łem nominalnym lub kapitałem zarejestrowanym). Kapitał zakładowy musi być ujaw-
niony w sprawozdaniu finansowym, a każde jego podwyższenie wymaga zatwierdzenia
uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Akcjonariuszy interesują przede wszyst-
kim nie wyemitowane akcje stanowiące część kapitału zakładowego, ze względu na poten-
cjalne rozcieńczenie ich własności w przedsiębiorstwie. Akcje wyemitowane są nazywane
akcjami „w obrocie”. Kapitał zakładowy jest zwykle wyższy od kapitału w obrocie, aby
zapewnić firmie elastyczność w dokonywaniu kolejnych emisji w miarę rosnącego zapo-
trzebowania na kapitał.
Kapitał zapasowy, ustawowy • Legal Reserve • Kapitał rezerwowy, którego utwo-

rzenie wymagane jest przepisami prawa w celu ograniczenia wypłaty dywidend z zysków
niepodzielonych. Kapitał taki tworzy się zwykle ze względów ostrożnościowych, dla
zapewnienia ochrony wierzycieli dzięki posiadaniu pewnej rezerwy kapitału własnego.
Dla przykładu, w niektórych krajach UE, 5–10% zysku netto przeznacza się na kapitał
zapasowy do momentu, gdy jego wysokość nie osiągnie 10–20% kapitału zakładowego.
Patrz także rezerwa uznaniowa.
Kasa rejestrująca • Cash Register • Wynalezione w USA przez Charlesa Ketteringa

(1876–1958) urządzenie, rejestrujące sprzedaż gotówkową, wystawiające paragony oraz
zabezpieczające gotówkę. Po zakończeniu okresu sprawozdawczego (np. na koniec dnia
lub tygodnia) gotówka w kasie powinna być równa sumie stanu początkowego i zareje-
strowanej przez kasę sprzedaży. Odpowiedzialność pracowników wzrasta jeszcze bar-
dziej, jeżeli każdemu z nich przydzielona jest odrębna kasa. Kasy odgrywają istotną rolę
jako narzędzie kontroli wewnętrznej: ponieważ większość klientów domaga się paragonu
(na podstawie którego mogą np. zwrócić wadliwy towar), pracownicy zmuszeni są reje-
strować każdą sprzedaż. Zapobiega to najpowszechniejszej formie oszustwa, jaką jest
odprowadzenie uzyskanej ze sprzedaży gotówki do własnej kieszeni pracownika.
148 Kawały o księgowych
Samo życie
Życie przypomina kasę sklepową: każdy rachunek, każda myśl
i każdy czyn – podobnie jak każda sprzedaż – są rejestrowane i udo-
kumentowane.
Fulton John Sheen (1895–1979)
Kawały o księgowych • Jokes, Accounting • Wszystko wskazuje na to, że księgowi

są przedmiotem mnóstwa tematycznych dowcipów (karykaturujących ich jako nudzia-
rzy, tępaków, dusigroszy, pedantów itd.). Wystarczy wpisać w Google „accountant jokes”,
a od razu pojawia się cała seria stron wypełnionych tym tematem. Patrz również nagonka
na księgowych.
Chyba najstarszy na świecie dowcip o księgowym

Firma chciała zatrudnić księgowego. Trzem najlepszym kandyda-
tom zadano to samo pytanie: Ile jest 2 + 2? Pierwszy odpowiedział
„Każdy wie, że 4!” – i został odprawiony. Drugi odpowiedział „Zdaje
mi się, że 4, ale wolałbym sprawdzić na kalkulatorze.” – i też odszedł
z kwitkiem. Trzeci odpowiedział „Niesłychane ilu ludzi myśli, że to
4. Proszę mi powiedzieć, ile to powinno być?” – i został z miejsca
zatrudniony.
Klasyfikacja kosztów (w układzie funkcjonalnym lub układzie rodza-

jowym) • Expense Classification (Functional vs. Natural) • Koszty
w rachunku zysków i strat można klasyfikować na dwa sposoby. W klasyfikacji funkcjo-
nalnej, koszty grupowane są według działów lub działań (np. produkcja, sprzedaż, admi-
nistracja, dystrybucja). W klasyfikacji rodzajowej, koszty grupuje się według ich rodzaju
i charakteru (np. pracownicze, materiałów, amortyzacji). Obie klasyfikacje dają tę samą
wartość zysku. Prezentacja w układzie funkcjonalnym jest bardziej przydatna dla stron
zewnętrznych (w tym konkurencji), podczas gdy prezentacja w układzie rodzajowym
zapewnia lepszą porównywalność przedsiębiorstw. Układ rodzajowy jest rozpowszech-
niony w Europie, podczas gdy spółki amerykańskie zobowiązane są do stosowania układu
funkcjonalnego. Zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości, jeżeli
spółka prezentuje swoje koszty w układzie funkcjonalnym, musi również załączyć dodat-
kową informację o rodzaju tych kosztów w informacji dodatkowej do sprawozdania finan-
sowego. Informacja ta jest przydatna dla czytelników, którzy nie znają układu funkcjonal-
nego specyficznego dla danej firmy. Patrz również układ kosztów.
Klasyfikacja kredytów • Loan Classification • Stosowana w rachunkowości i przez

organy nadzorujące procedura segregująca portfel pożyczek/kredytów bankowych
według ogólnych kategorii stopnia ich ryzyka. Przykładowe ogólne kategorie przedstawia
poniższa tabela:
Klin podatkowy (obowiązkowe narzuty na płace)
149
Klasyfikacja kredytów
Kategoria Cechy Ujęcie w rachunkowości
Kredyt pracujący ◆◆ Wypłacalny kredytobiorca; nie ma naru- ◆◆ Naliczanie odsetek; brak
szenia warunków umowy kredytowej utraty wartości
Kredyt pod ◆◆ Niepewna sytuacja lub sygnały ◆◆ Naliczanie odsetek:
obserwacją ostrzegawcze rezerwa ogólna
Kredyt zagrożony ◆◆ Trudności finansowe; naruszenie ◆◆ Brak należnych wpływów
warunków umowy kredytowej z tytułu kredytu; rezerwa
na pokrycie strat
Kredyt utracony ◆◆ Realizacja zabezpieczenia ◆◆ Brak należnych wpływów
z tytułu kredytu; odpis do
wartości sprzedaży netto
W ramach powyższych kategorii, banki stosują zazwyczaj bardziej szczegółowe kla-

syfikacje oparte na określonym prawdopodobieństwie poniesienia straty (jest to jeden
z wymogów Nowej Umowy Kapitałowej (Basel II) w zakresie adekwatności kapitałowej).
Klasyfikacje te mogą być wykorzystywane w zarządzaniu ryzykiem oraz w tworzeniu
rezerw na kredyty nieściągalne. Kredyty bankowe są aktywami finansowymi, których
ostateczne odzyskanie zależy w dużym stopniu od ryzyka kredytowego. Oszacowanie
jakości aktywów poprzez system klasyfikacji kredytów jest szczególnie istotne przy
ocenie rzeczywistej pozycji finansowej.
Klin podatkowy (obowiązkowe narzuty na płace) • Tax Wedge (vernacu-

• •
lar) Tax Bite Różnica pomiędzy kosztem zatrudnienia ponoszonym przez praco-
dawcę (łącznie ze składkami ubezpieczeniowymi) a pensją wypłacaną pracownikowi „na
rękę” (po potrąceniu podatku dochodowego odprowadzanego przez pracodawcę). Klin
podatkowy określa łączny ciężar wszystkich podatków i innych obciążeń naliczanych od
pensji. Im większy klin podatkowy, tym więcej pieniędzy może zainkasować rząd, przy-
najmniej na krótką metę. Tym niemniej, ze względu na wypaczenia i bodźce zniechęcające
(patrz wysokość opodatkowania a wzrost gospodarczy) na dłuższą metę wpływy podatkowe
mogą być niższe od optymalnych. Średnia wartość klina podatkowego w krajach OECD
wynosi 27%. Źródło: Raport Employment Outlook (Perspektywy zatrudnienia), 2006.
Nadmierny ciężar
Nadmierne opodatkowanie pracy (tak jak w Polsce, gdzie stosu-
nek podatków i różnych „danin” do ponoszonego przez pracodawcę
kosztu pracy mieści się, w zależności od poziomu dochodów, w prze-
dziale od 31,5% do 47%), powoduje powstanie zbyt dużego klina
podatkowego, który zmniejsza zarówno popyt na siłę roboczą, jak
i jej podaż, a także prowadzi do wzrostu stopy bezrobocia i zmniejsze-
nia współczynnika aktywności zawodowej ludności.
Fragment artykułu Unemployment: Reasons and Solutions,
z „American Investor Magazine”, I/II 2006
150 Kluczowe oszacowania i oceny księgowe, ujawnianie
Kluczowe oszacowania i oceny księgowe, ujawnianie • Critical Account

•
ing Estimates and Judgements, Disclosure Międzynarodowe standardy
rachunkowości wymagają wyraźnego ujawnienia zarówno oszacowań księgowych, jak
i subiektywnych ocen księgowych o „kluczowym” charakterze (w ramach „podsumowa-
nia głównych zasad rachunkowości”) w informacji dodatkowej do sprawozdania finan-
sowego. Co oznacza termin „kluczowy”? Jednym z jego aspektów jest istotność – omó-
wienia wymaga każde oszacowanie, które będzie miało istotny ogólny wpływ na wyniki
finansowe. Innym zagadnieniem jest niepewność związana z odwołaniem się do przy-
szłości. Jeśli niepewność jest znaczna, należy ujawnić jej charakter (tj. konsekwencje nie-
pomyślnego lub pomyślnego rozwoju wydarzeń) oraz podstawy oszacowania („stwier-
dziliśmy tak z następującej przyczyny”). Kluczowe oszacowania i oceny księgowe
stanowią swego rodzaju „słabości” sprawozdawczości finansowej. Różne subiektywne
oceny (oparte na odmiennej perspektywie i nastawieniu do ryzyka) mogą doprowa-
dzić do uzasadnionych odmiennych wniosków. Podczas gdy użytkownicy sprawozdań
finansowych mogą przypuszczalnie zaufać ocenom zarządu, wyraźne ujawnienie klu-
czowych oszacowań stanowi cenną informację. Po pierwsze pomaga uznać subiektywne
oceny za „uczciwe”, rzucając światło na ich podstawy. Po drugie, umożliwia użytkowni-
kom sprawozdań finansowych wyciągnięcie własnych wniosków, jeśli uznają za słuszne
przyjąć odmienne podejście.
KMSR ▶ Komitet ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Kodeks Cadbury’ego w zakresie najlepszych praktyk (Wielka Brytania) •
•
Cadbury Code of Best Practice (UK) Kodeks zawierający preferowane, aczkol-
wiek nie obowiązujące, zasady postępowania członków rad nadzorczych przy sprawo-
waniu nadzoru właścicielskiego nad przedsiębiorstwem. Kodeks ten stworzony został
z myślą o dużych przedsiębiorstwach notowanych na giełdzie w Wielkiej Brytanii.
Jego nazwa pochodzi od nazwiska wybitnego biznesmena (z branży cukierniczej),
który w 1991 roku pełnił funkcję przewodniczącego wspólnej komisji stworzonej przez
przedstawicieli organizacji zawodowych zrzeszających biegłych rewidentów i świata biz-
nesu. Kodeks Cadbury’ego był odpowiedzią na rosnącą w Wielkiej Brytanii krytykę,
zarzucającą radom nadzorczym przedsiębiorstw niedbalstwo, a nawet brak należytej
staranności w wykonywaniu obowiązków. Chodziło w szczególności o to, że panu-
jące wśród członków brytyjskich rad nadzorczych przyjacielskie stosunki postrzegane
były jako element narażający na szwank zarządzanie powierzonym majątkiem. Kodeks
Cadbury’ego określa szereg „zalecanych praktyk” (np. podział obowiązków, wymóg
niezależności członków). Praktyki te wykraczają poza obowiązujące wymogi brytyj-
skiego prawa spółek, w celu stworzenia wyższych standardów w zakresie nadzoru wła-
ścicielskiego. Przedsiębiorstwa zachęcane są do deklarowania przestrzegania Kodeksu
w raporcie rocznym, choć nie jest to ich obowiązkiem. W nadziei twórców Kodeksu,
sam fakt ujawnienia takiej informacji miał przyczynić się do poprawy sytuacji. Od
czasów pana Cadbury’ego podejmowano inne próby reform, które zostały zebrane
w Skonsolidowanym Kodeksie Nadzoru Właścicielskiego. Patrz również cerber i prawa
akcjonariuszy.
Kodeksy etyczne (standardy postępowania) w zawodzie biegłego rewidenta
151
Kodeks etyki zawodowej (biegłych rewidentów) • Code of Professional

Conduct (Accountants’) • Nieformalne i niepisane zasady normujące relacje
pomiędzy biegłymi rewidentami w celu ochrony ich zawodowej reputacji. W myśl tych
zasad, praktyki takie jak krytykowanie pracy kolegów i oferowanie konkurencyjnych
usług są źle postrzegane. W latach 70. XX wieku amerykański urząd antymonopolowy
zmusił biegłych rewidentów do porzucenia zakazu konkurowania ceną i zabiegania na tej
podstawie o nowych klientów. Mogło to zachęcić do praktyk oferowania usług po zaniżo-
nych cenach.
Kodeksy etyczne (standardy postępowania) w zawodzie biegłego rewi-

denta • Ethical Codes (Standards of Conduct) in Public Accounting •
Formalne standardy etyki w sprawozdawczości finansowej, których przestrzegania ocze-
kuje się od zawodowych biegłych rewidentów, zwłaszcza podczas badania sprawozdań
finansowych. Ustalone standardy postępowania są konieczne z kilku przyczyn. Po pierw-
sze, istnieje potrzeba szczegółowego określenia pewnych norm. Choć w ostatecznym
rozrachunku etyka sprowadza się do „robienia tego, co należy” (według słów Samuela
DiPiazza, prezesa PwC, w Raporcie Rocznym za 2005), tym niemniej potrzebna jest kon-
kretna definicja tego, co właśnie „należy” robić. Po drugie, jeżeli usługi atestacyjne mają
być cenione przez użytkowników, biegli rewidenci muszą cieszyć się dużym szacunkiem
i zaufaniem. W interesie publicznym więc leży, by biegli rewidenci przestrzegali zasad
etyki i uczciwości zawodowej. Po trzecie i ostatnie, konieczne jest znalezienie metody
na przeciwdziałanie siłom konkurencji rynkowej w branży audytu. Choć konkurencję
uważa się za zjawisko zdrowe, jej nieuniknionym następstwem jest presja do godzenia się
na kompromisy. Jasne wytyczenie granic ma zapobiec sytuacjom, w których chęć „zado-
wolenia wymagającego klienta” mogłaby wiąć górę nad zasadami etyki. Biegli rewidenci
często wystawiani są na takie próby, bo mimo iż związani są obowiązkiem powierniczym
wobec akcjonariuszy, w swojej pracy mają głównie do czynienia z zarządem. Każdy kraj
ma własną definicję norm postępowania zawodowych biegłych rewidentów; możemy
jednak wymienić pewne kluczowe uniwersalne zasady:
◆◆ Uczciwość zawodowa (tj. zakaz składania fałszywych oświadczeń)

◆◆ Niezależność i unikanie konfliktu interesów
◆◆ Kwalifikacje i należyta staranność w uzasadnianiu opinii z badania oraz przestrzega-
nie standardów badania sprawozdań finansowych
◆◆ Gotowość poddania się ocenie środowiska zawodowego i – w razie konieczności –
sankcjom dyscyplinarnym
◆◆ Poszanowanie prawa i obowiązujących regulowań
◆◆ Powiadamianie odnośnych władz w przypadku podejrzenia przestępstwa
◆◆ Poszanowanie interesu publicznego, w szczególności interesu stron materialnie zain-
teresowanych wynikami badanych przedsiębiorstw
Standardy etyczne tradycyjnie narzucane były przez organizacje zawodowe zrzeszające

biegłych rewidentów, ponieważ w ich interesie leżało budowanie zaufania publicznego
do usług świadczonych przez przedstawicieli zawodu. Tym niemniej, seria głośnych
152 Komisja budżetowa
skandali księgowych pobudziła działania na rzecz wprowadzenia standardów ustalo-

nych przez organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości.
Uświęcony cel
W jednym zdaniu mówisz o „zarabianiu na życie” i „pracy dla dobra
świata”. Można oczywiście dobrze zarabiać na życie pracując w dobrym
zawodzie, ale praca dla dobra świata niekoniecznie idzie z tym
w parze… Jeśli twym uświęconym celem będzie ulepszanie świata,
będziesz po słusznej stronie, niezależnie czy zarobisz na życie, czy nie.
Ale jeśli nastawisz się na zarabianie na życie, najprawdopodobniej skoń-
czysz na samej pogoni za pieniądzem.
Rada udzielona uczniowi przez nauczyciela
fragment książki Toma Browna School Days, 1867
Komisja budżetowa • Budget Committee • Grupa członków kierownictwa wyż-

szego szczebla odpowiedzialna za nadzór, ocenę, zatwierdzanie i monitorowanie budże-
tów, w szczególności budżetów operacyjnych. Głównym celem takiego rozwiązania jest
powierzenie budżetowania jednej z głównych komórek przedsiębiorstwa, zamiast spro-
wadzania go do wyizolowanego, mechanicznego ćwiczenia księgowego, pozostającego
poza głównym nurtem zarządzania firmą.
Zbyt ważne, by zostawić to księgowym

Budżetowanie to funkcja zarządcza, a nie wyłącznie ćwiczenie księ-
gowe; jego sukces zależy w dużej mierze od wsparcia ze strony najwyż-
szego kierownictwa. Decyzje podejmuje zarząd, a nie księgowi.
John Sizer Wgląd w rachunkowość zarządczą, 1989
Komisja rewizyjna • Audit Committee • Istniejąca zazwyczaj w obrębie rady

nadzorczej spółki komisja, której zakres odpowiedzialności i uprawnienia skupiają się
na zagadnieniach jakości sprawozdawczości finansowej, ujawniania informacji oraz
relacjach z biegłymi rewidentami. Aby efektywnie spełniać funkcję cerbera, komisja
taka powinna optymalnie spełniać warunki opisane w tabeli s. 153.
Komisja rewizyjna ma świadomość, że biegli rewidenci niekiedy odczuwają pewną pre-
sję ze strony zarządu, który jest – nota bene – organem właśnie przez nich kontrolowa-
nym. Chroniąc rewidentów przed naciskami, aby tuszować niektóre fakty, komisja jest
ich sojusznikiem i ogniwem łączącym z radą nadzorczą. Równocześnie sprawuje nad
nimi nadzór; a będąc organem rekomendującym wybór, wynagrodzenie oraz odwo-
łanie biegłych rewidentów, ocenia ich niezależność. Ponieważ komisja stanowi istotne
narzędzie nadzoru właścicielskiego, w wielu krajach powołanie jej jest wymagane prze-
pisami prawa. Patrz konflikt w stosunkach agencyjnych i cerber.
Komisje Doradcze ds. Standardów
153
Raportowanie
rewizyjna
Biegli Dyrektor
rewidenci Generalny
Inna Inna
Komisja Audyt Dyrektor kluczowa kluczowa
wewnętrzny finansowy
rewizyjna funkcja funkcja
Polityka Zarządzanie
Kontroler Podatki ryzykiem
skarbowa
Relacje Planowanie
Zakres kontroli : rachunkowość i finanse
Czynniki zapewniające efektywność komisji rewizyjnej

Członkowie ◆◆ Osoby posiadające praktyczną wiedzę z zakresu finansów i rachunkowości
◆◆ Osoby spoza grona członków zarządu
Zaplecze ◆◆ Kontakt z własnymi doradcami (niekoniecznie będącymi biegłymi rewidentami
przedsiębiorstwa)
◆◆ Kontakt z pracownikami, łącznie z rewidentem (kontrolerem) wewnętrznym
Zakres ujawniania ◆◆ Sporządzanie dla rady nadzorczej regularnych raportów opisujących ustalenia
danych komisji
◆◆ W optymalnym przypadku: zamieszczanie uwag w raporcie rocznym
dla akcjonariuszy
Stopień ◆◆ Otwarte kontakty z biegłymi rewidentami przedsiębiorstwa (o czym wiecie?
zaangażowania co sądzicie?)
◆◆ Gotowość do zadawania kłopotliwych pytań biegłym rewidentom (jakieś
konflikty?) i zarządowi
Komisje Doradcze ds. Standardów • Standards Advisory Councils • SAC •

Jednostki konsultacyjne powołane w celu zapewnienia organom ustanawiającym stan-
dardy rachunkowości pomocy w lepszym zrozumienia aktualnej problematyki rachun-
kowości i finansów. Komisje Doradcze powoływane są zarówno przez FASB w USA,
jak i przez IASB (patrz Infrastruktura Międzynarodowych Standardów Rachunkowości).
Typowo zrzeszają one przedstawicieli reprezentujących wiele zróżnicowanych punktów
widzenia, z sektora przemysłowego i handlowego, firm księgowych, organizacji fachowych,
środowiska akademickiego i rynków kapitałowych, czyli z wszelkich środowisk żywotnie
zainteresowanych doskonaleniem sprawozdawczości finansowej. By cieszyć się odpowied-
nim autorytetem, członkowie powoływani są zazwyczaj z szeregów organizacji o wysokiej
154 Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
profesjonalnej pozycji i nienagannej reputacji. Choć Komisje Doradcze reprezentują nie-

jako opinie z „drugiej linii”, są one również „oknem na świat” i sondą zapewniającą system
wczesnego ostrzegania w kwestiach sprawozdawczości finansowej. Co ważniejsze, w przy-
padku osiągnięcia konsensusu, proces konsultacji z SAC dodaje wiarygodności i istotności
standardom rachunkowości zorientowanym na potrzeby rynku.
Zarząd =
Ramy
pojęciowe
Fundacja Finansowanie
KMSR
Komisje Doradcze
ds. Standardów
Komisje Rada Komitet
Doradcze ds. MSR ds. Interpretacji
Standardów MSSF
Doradztwo Spory;
w zakresie MSSF osiąganie
MSSF konsensusu
Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości

Finansowej • International Financial Reporting Interpretations
Committee • IFRIC • Komitet utworzony w ramach Rady Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości w 2001 w celu rozstrzygania kontrowersji związanych
z zastosowaniem Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF)
i założeń koncepcyjnych RMSR. Podobnie jak jego poprzednik SIC, IFRIC próbuje pełnić
funkcję arbitra w przypadkach rozbieżności opinii lub pojawienia się niedopuszczalnych
praktyk księgowych. Oferuje zdecydowane wytyczne, dążąc jednak do osiągnięcia kon-
sensus w ramach konstruktywnej debaty. IFRIC bazuje przede wszystkim na wiedzy spe-
cjalistów z firm księgowych. Jednak dla uwzględnienia różnorodnych punktów widzenia
i zwiększenia swojej wiarygodności, IFRIC ma w swoim składzie zarówno przedstawi-
cieli branży księgowej, jak i przedstawicieli organów regulacyjnych spoza branży. IFRIC
odgrywa rolę kontrolującą i korygującą w celu zapewnienia adekwatności MSSF, a tym
samym zapewnienia im większej wiarygodności i aprobaty. Porównaj z amerykańskim
odpowiednikiem Komitetu, Zespołem ds. Bieżących Kwestii Księgowych (USA).
Komitet ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości • KMSR

• International Accounting Standards Committee • IASC • Komitet, który
był odpowiedzialny za ogłaszanie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, zwanych
w skrócie MSR. KMSR utworzony został w 1973 roku przez dziewięć krajów, które pragnęły
Komitet ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
155
skodyfikowania ówcześnie stosowanych praktyk rachunkowości. Komitet uzyskał popar-

cie najbardziej uprzemysłowionych państw z grupy G7 oraz organizacji międzynarodowych
takich jak Bank Światowy, a także moralne wsparcie 143 organizacji zawodowych zrzeszają-
cych biegłych rewidentów. Poparcie to zapewniło mu wiodącą rolę w tworzeniu światowych
standardów ułatwiających rozwój coraz bardziej globalnego rynku kapitałowego. Niektóre
kraje, na przykład te należące do grupy G5+1, nie dołączyły jednak do państw posługują-
cych się MSR. Konkurencję dla MSR stanowiły w szczególności amerykańskie ogólnie przy-
jęte zasady rachunkowości (GAAP), które ze względu na dominację amerykańskiego rynku
kapitałowego miały bardzo silną pozycję. W obliczu tej „zdrowej konkurencji”, akceptacja
KMSR jako organu upoważnionego do ustanawiania globalnych standardów rachunkowo-
ści znacznie wzrosła w roku 2001, po częściowym zatwierdzeniu MSR przez Międzynarodową
Organizację Komisji Papierów Wartościowych. Akceptacja ta zwiększyła się jeszcze po zaak-
ceptowaniu MSR przez Unię Europejską na rynku podstawowym papierów wartościowych.
Ponieważ jednak KMSR utworzony został w anglosaskiej tradycji księgowej, zgod-
nie z którą to sami księgowi ustanawiali zasady rachunkowości, Komitet posiadał
pewne zasadnicze ograniczenia. Dla zwiększenia jego autorytetu, poszerzenia wpły-
wów i powiększenia zasobów, KMSR został w 2001 roku przekształcony w Radę
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, która ustanawia Międzynarodowe
Standardy Sprawozdawczości Finansowej będące następcami MSR.
Wizja przyszłości
Mamy wizję jednego, niezależnego organu ustanawiającego świa-
towe standardy. Organ ten musiałby zrzeszać odpowiednich człon-
ków, posiadać stosowne uprawnienia, mieć status międzynarodowy,
a także dysponować funduszami, personelem i zapleczem koniecz-
nym do tworzenia wysokiej jakości międzynarodowych standardów
rachunkowości, opartych na spójnych ramach pojęciowych i opra-
cowanych z należytą starannością. (...) Nasza wizja przedstawia usta-
nawiającą standardy niezależną radę, która nie byłaby bezpośrednio
związana z żadną organizacją zawodową, konkretnym krajem, ani
organem ustanawiającym standardy krajowe. Rada ta samodziel-
nie opracowywałaby plan swoich prac, w oparciu o postulaty użyt-
kowników sprawozdań finansowych, jednostek sporządzających
sprawozdania, biegłych rewidentów, organów nadzorujących prze-
strzeganie standardów, organów ustanawiających standardy kra-
jowe, a także innych organizacji. (...) Uważamy, że KMSR powinien
ściśle współpracować z organami ustanawiającymi standardy kra-
jowe w celu zbliżenia standardów krajowych do międzynarodowych
standardów rachunkowości.
List otwarty Amerykańskiego Instytutu Dyplomowanych Biegłych
Rewidentów (AICPA) o Komitetu ds. Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości, napisany przez Barry’ego C. Melancona, prezesa Rady
Nadzorczej AICPA, 21 kwietnia 1999
156 Komitet Organizacji Sponsorujących Komisję Treadway’a
Komitet Organizacji Sponsorujących Komisję Treadway’a (USA) •

Committee of Sponsoring Organisations (COSO) of the Treadway
Commission (USA) • Organizacja utworzona w 1985 jako niezależna inicja-
tywa sektora prywatnego powołana do badania oszustw w sprawozdawczości finan-
sowej. Komitet uzyskał posparcie pięciu głównych organizacji związanych z rachun-
kowością: American Accounting Association (Amerykańskiego Stowarzyszenia
Księgowych), American Institute of Certified Public Accountants (Amerykańskiego
Instytutu Dyplomowanych Biegłych Rewidentów), Financial Executives International
(Międzynarodowej Organizacji Dyrektorów Finansowych), The Institute of Internal
Auditors (Instytutu Rewidentów Wewnętrznych) oraz Institute of Management
Accountants (Instytutu Rachunkowości Zarządczej). Jego pierwszym przewodniczą-
cym był James Treadway, dawniej bankowiec inwestycyjny i urzędnik amerykańskiej
Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC). W celu realizacji swoich zadań, COSO
opracował i ogłosił „ramowe zasady” oceny efektywności kontroli wewnętrznej w przed-
siębiorstwach. Zasady te wymagają wprowadzenia mechanizmów kontroli wewnętrznej
w trzech odrębnych płaszczyznach działalności, z uwzględnieniem pięciu różnych aspek-
tów zarządzania. Zostały one uwzględnione w Arykule 404 Ustawy Sarbanes-Oxley.
Płaszczyzny działalności
Działalność Sprawozdawczość Przestrzeganie

operacyjna przepisów
Monitorowanie   
Zasady Informowanie   
ramowe
Apekty
Kontrola   
COSO Ocena ryzyka   
Środowisko   
EFEKTYWNOŚĆ KONTROLI WEWNĘTRZNEJ POLEGA NA WYWIĄZANIU SIĘ
Z ZADAŃ WE WSZYSTKICH WYMIENIONYCH ZAKRESACH
Kompendium • Compendium • Sam ten termin nie ma nic wspólnego z rachunkowo-

ścią czy finansami (choć ma pewien związek etymologiczny z ideą „zysku”), ale chyba
jest właściwym określeniem tego, co czytelnik trzyma w rękach. Kompendium jest zbio-
rem usystematyzowanych informacji z określonej dziedziny wiedzy. Różni się od słow-
nika (łac. „dictionarium”), będącego wykazem wyrazów z objaśnieniami, i glosariu-
sza (łac. „glossarium”) objaśniającego trudniejsze specjalistyczne terminy. Źródłosłów:
z łacińskiego „com” = ‘razem’ i „pendere” = ‘ważyć’; co następnie przekształciło się we
włoskie słowo oznaczające ‘zysk’ lub ‘oszczędności’ – może dzięki zastosowaniu jako źró-
dło odniesienia?
Kompleksowe doradztwo profesjonalne
157
Ziarno prawdy
Natknąłem się na książkę, której wcześniej nie zauważyłem, wolu-
min octavo w popękanej oprawie. Było to Kompendium Gravin-
sky’ego, używane na studiach najczęściej w charakterze zwyczajnego
bryku… Kompilator przekopał się przez wszystkie monografie, pro-
tokoły ekspedycji, prace urywkowe i tymczasowe doniesienia, nawet
wyjątki z przypadkowych komentarzy. Dał katalog przeładowany
lapidarnością sformułowań, przechodzących nieraz w trywialność,
zagubiwszy subtelną zawiłość myśli, jakie im patronowały... Całe
to rozstrzelone we wszystkich kierunkach bogactwo myślowe spra-
wiało wrażenie, że któraś z hipotez musi po prostu być słuszna, że
tysiące przywołanych hipotez muszą zawierać jakieś ziarno prawdy,
że niemożliwe jest, aby rzeczywistość była całkiem odmienna.
Stanisław Lem Solaris, 1961
Kompensowanie • Set-off • Wykazywanie należności i zobowiązań dotyczących

tego samego podmiotu w wartości netto. Jeżeli przedsiębiorstwo posiada jednocześnie
zobowiązanie w wysokości 100 000 PLN i należność w wysokości 50 000 PLN wobec
tego samego podmiotu, można przyjąć, że wartość netto jego zobowiązania wynosi
50 000 PLN. Kompensowanie stosowane jest często jako wygodny sposób uniknięcia
potrzeby dwukrotnego transferu środków pieniężnych. Należy ono również do prawnie
sankcjonowanych praw wierzyciela. Niemniej jednak, w rachunkowości wszelkie pozycje
wykazywane są zazwyczaj odrębnie, w celu zadośćuczynienia wymogowi jawności.
Kompleksowe doradztwo profesjonalne • Multi-Disciplinary Professional

•
Practice Spółka, na której działalność składają się usługi w zakresie badania spra-
wozdań finansowych, doradztwa podatkowego, doradztwa w zakresie zarządzania oraz,
o ile jest to dozwolone, doradztwa prawnego. W wielu krajach (zwłaszcza wywodzących
się z anglosaskiej tradycji księgowej) łączenie w jednej firmie usług badania sprawoz-
dań finansowych i doradztwa prawnego było niedozwolone z powodu potencjalnego
konfliktu interesów i zagrożenia niezależności badania. Jednak w dozwolonych praw-
nie ramach, korzyści skali i możliwości sprzedaży dodatkowych usług dotychczasowym
klientom były kuszące dla wielu firm oferujących kompleksowe doradztwo (zwłaszcza
w obrębie Wielkiej Piątki przed upadkiem Arthura Andersena). Pewnym hamulcem
dla kompleksowych usług był rozwój informatyki i e-commerce, stanowiących główny
bodziec do wyodrębnienia jednostek specjalizujących się w nowoczesnych technolo-
giach z pozostałej działalności konsultingowej. Polemikom związanym ze świadcze-
niem kompleksowych usług położyła kres afera w sprawie Enronu. Reformy wprowa-
dzone ustawą Sarbanes-Oxley zakazały firmom zajmującym się audytem prowadzić
jakąkolwiek działalność mogącą narazić na szwank niezależność badania sprawozdań.
Firmy świadczące kompleksowe doradztwo obecnie praktycznie wymarły. Patrz rów-
nież spółka komandytowa.
158 Koncepcja zachowania kapitału
PWC 
Ernst & Young
Deloitte & Touche
Kompleksowe
doradztwo KPMG
profesjonalne Arthur Andersen
Honoraria pobrane
0 1 2 3 4 5 6 7
w USA w 1999 roku
(w miliardach USD) audyt Doradztwo Doradztwo Inne
podatkowe w zakresie usługi
zarządzania
Źródło: „The Economist”, 12 sierpnia 2000  PricewaterhouseCoopers
%
UDZIAŁ RÓŻNYCH USŁUG W PRZYCHODACH WIELKIEJ PIĄTKI
60
KONSULTING
Kompleksowe
40
doradztwo
profesjonalne BADANIA (AUDYTY)
20
DORADZTWO PODATKOWE
93 94 95 96 97 98 99 Rok
Źródło: „Fortune Magazine”, 7 stycznia 2002, s. 56
Koncepcja zachowania kapitału • Capital Maintenance Concept • Koncep

cja, według której prawdziwym kryterium ujęcia zysku jest upewnienie się, czy pozostaje
on dodatni po odjęciu wszelkich reinwestycji koniecznych do zachowania kapitału (lub
zdolności produkcyjnych) na poziomie punktu wyjścia. Innymi słowy, przedsiębiorstwo
nie posuwa się do przodu, jeżeli nie jest w stanie zachować przynajmniej tego, od czego
wyszło. Zasada ta nabiera znaczenia przy określaniu stawek amortyzacji lub gdy pomiar
zysku obciążony jest zniekształceniami związanymi z wysoką stopą inflacji. Patrz rów-
nież rachunkowość według zachowania kapitału.
Koncepcje zysku • Earnings Concepts • Różnego rodzaju definicje powszechnie uży-

wane w odniesieniu do dochodu, zysku lub zwrotu. Definicje te mogą przybierać różne
formy – od koncepcji teoretycznych do metod praktycznych – ale każda z nich próbuje
odpowiedzieć na to samo podstawowe pytanie: kiedy przedsiębiorstwo posuwa się do
przodu? Choć z logicznego punktu widzenia koncepcja zysku ekonomicznego jest naj-
bardziej trafna, w praktyce zysk ekonomiczny najtrudniej jest zmierzyć. Z kolei naj-
łatwiej jest zmierzyć zysk wykazywany – będący wynikiem selektywnego uznawania
zarówno przepływu środków pieniężnych okresu bieżącego, jak i zmian wartości akty-
wów, które uwzględnia koncepcja zysku ekonomicznego.
Konflikt interesów
159
Rodzaje zysku
Koncepcja Charakterystyka
Zysk ◆◆ środki pieniężne netto plus zmiana wartości rynkowej aktywów netto
ekonomiczny ◆◆ obejmuje zysk z działalności operacyjnej oraz zyski z tytułu posiadania aktywów
◆◆ wartość rynkowa aktywów = wartość bieżąca netto przyszłego przepływu środków
pieniężnych, co do których zakłada się całkowitą pewność (przy czym przyjmuje się
stopę dyskonta wolną od ryzyka)
◆◆ jest to koncepcja teoretyczna, ponieważ wartości rynkowe obarczone są dużą dozą
niepewności
Zysk do ◆◆ kwota, która może zostać wypłacona w formie dywidendy, nie powodując zmiany
podziału wartości rynkowej istniejących aktywów
◆◆ koncepcja z 1946 roku, przypisywana ekonomiście Johnowi Hicksowi
Zysk możliwy ◆◆ poziom zysku, jaki można utrzymać w przyszłości przy obecnej wielkości
do utrzymania zainwestowanego kapitału i takiej samej dźwigni
◆◆ koncepcja ta może zostać powiązana z koncepcją realistycznego (możliwego do
utrzymania) tempa wzrostu
Zysk ◆◆ kwota normalnie wypracowywanego zysku, mierzonego zgodnie z zasadami rachunkowości
podstawowy/ ◆◆ zwykle równa się ona wartości rynkowej przedsiębiorstwa pomnożonej przez
bazowy wymaganą stopę zwrotu
◆◆ kwotę tę często wykorzystują analitycy finansowi w modelach wyceny
◆◆ koncepcja podobna do zysku znormalizowanego i faktycznych zdolności
przedsiębiorstwa do osiągania zysków
Wykazywany ◆◆ kwota zysku wykazywana w większości sprawozdań finansowych
zysk ◆◆ zasadnicze podstawy: zasada memoriałowa i inne podstawowe zasady rachunkowości
◆◆ kalkulacja tej kwoty jest ściśle określona przez różne standardy rachunkowości
◆◆ odzwierciedla zdolność przedsiębiorstwa do generowania przyszłego przepływu
środków pieniężnych
Z uwagi na konieczność weryfikowalności, wykazywany zysk skupia się zazwyczaj na

zmianach wartości wynikających z transakcji w oparciu o koszt historyczny. Z uwagi na
potrzeby użytkowników sprawozdań finansowych, jest on nastawiony na odzwierciedle-
nie bieżących wyników działalności operacyjnej. Faktycznie więc, zysk wykazywany
jest w stosunku do teoretycznych koncepcji zysku rodzajem praktycznego kompromisu.
Konflikt interesów • Conflict of Interest • Sprzeczna sytuacja powstająca w przy-

padku, gdy postępowaniem danej strony kierują co najmniej dwa motywy – zwłaszcza,
jeżeli jeden z tych motywów jest nieoczywisty lub ukryty. Prosty przypadek posiadania
dwóch pracodawców określić można najlepiej jako „konflikt lojalności”. Jak przypomina
Biblia, ponieważ w pełni lojalnym można być tylko wobec jednej osoby, trudno jest wie-
rzyć w szczerość i rzetelność pracownika dzielącego obowiązki między dwóch praco-
dawców. Jeżeli jednak konflikty tego typu są otwarcie ujawniane, przy podjęciu odpo-
wiednich środków można je przynajmniej kontrolować (patrz chińskie mury). W branży
zajmującej się badaniem sprawozdań finansowych problem konfliktu interesów pojawić
się może, gdy jedna firma ma jednocześnie pełnić funkcję bezstronnego biegłego rewi-
denta i doradcy w zakresie zarządzania. Choć funkcje te niekoniecznie są ze sobą w kon-
flikcie, względy komercyjne mogą stworzyć pozory potencjalnego konfliktu.
160 Koniec roku (obrotowego)
Marriott International
Konflikt
Sprint
interesów?...
Honoraria za Pitney Bowes
badanie sprawozdań Motorola
finansowych jako %
łącznych honorariów Gap
wypłacanych SBC Communications
biegłym rewidentom,
wg danych z wybranych %0 2 4 6 8
amerykańskich spółek
Źródło: „The Economist”, 7 lipca 2000
Koniec roku (obrotowego) • Year-End (Financial) • Data, na której najbardziej

skupia się cała sprawozdawczość finansowa. Ostatniego dnia rocznego cyklu obrachun-
kowego (który często, lecz nie zawsze pokrywa się z kalendarzowym końcem roku, czyli
31 grudnia) zamyka się bilans i sporządza rachunek zysków i strat za ostatnie 365 dni.
Sprawozdania finansowe dużych spółek publicznych przekazywane są do badania bie-
głym rewidentom, a po zbadaniu przedstawiane są akcjonariuszom w raporcie rocznym.
Sprawozdawczość finansowa na koniec roku wymagana jest zazwyczaj przepisami prawa
i zadowalająco spełnia potrzeby inwestorów niezaangażowanych w zarządzanie. Choć
w rzeczywistości cykl działalności przedsiębiorstwa może odbiegać od okresu rocznego,
użytkownicy sprawozdań finansowych zazwyczaj myślą o sprawozdawczości w kategoriach
„naturalnego” cyklu roku kalendarzowego. Fakt, że koniec roku obrotowego pokrywa
się u tak wielu klientów, znacznie utrudnia życie biegłym rewidentom, dla których jest to
gorączkowy „szczyt sezonu”. Koniec roku obrotowego nie musi być jednak końcem roku
kalendarzowego (przykładowo kanadyjskie banki sporządzają sprawozdania finansowe
31 października, co wynika z dawnej tradycji spłacania w tym okresie pożyczek zaciągnię-
tych na zbiory plonów). Na potrzeby wewnętrznej rachunkowości zarządczej, częstotliwość
dostarczania informacji finansowych musi być znacznie większa. Patrz również śródroczne
sprawozdania finansowe.
Za późno
Carnegie i jego podwładni ustawicznie poszukiwali coraz to nowych
sposobów oszczędzania pieniędzy. Dla Carnegie’go stało się to klu-
czem do prowadzenia całej działalności. Raz zdarzyło mu się zapy-
tać Franka Doubledaya, zaprzyjaźnionego nowojorskiego wydawcę,
ile wynosi jego miesięczny zysk. Doubleday nie był w stanie odpo-
wiedzieć; odrzekł tylko, że wydawcy generalnie sporządzają spra-
wozdania na koniec roku. „Wiesz, co bym zrobił, gdybym był
w takiej branży?” – spytał Carnegie. „No co?” zapytał Doubleday.
„Przeniósłbym się do innej” odrzekł Carnegie.
Przemyślenia największego XIX-wiecznego potentata amerykańskiego
przemysłu stalowego, Andrew Carnegie,
cytat z How the Scots Invented the Modern World
(Jak Szkoci wymyślili Nowy Świat) Arthura Hermana, 2001, s. 405
Konsolidacja (w rachunkowości)
161
Konsolidacja (w rachunkowości) • Consolidation (Accounting) • Przed

stawienie w sprawozdaniu finansowym odrębnych podmiotów prawnych tak, jak gdyby
stanowiły jedną jednostkę gospodarczą. W szczególności w przypadku spółki holdin-
gowej, jednostka dominująca i jednostki zależne zostają faktycznie połączone (w spra-
wozdaniu finansowym) w jedno przedsiębiorstwo. Księgowi ignorują kwestie dotyczące
sytuacji prawnej poszczególnych spółek, zgodnie z podstawową zasadą nadrzędności tre-
ści ekonomicznej nad formą prawną: ponieważ jednostka dominująca może kontrolować
jednostkę zależną, ich grupa jest w rachunkowości traktowana jako jedna spółka.
Przedsiębiorstwo nabywane
Wartość Wartość Wartość
Bilans
rynkowa księgowa rynkowa
70 000 Aktywa obrotowe 70 000 60 000 Zobowiązania
80 000 Aktywa trwałe 70 000 80 000 Kapitał własny 80 000 100 000
Ogółem 140 000 140 000 Ogółem
Inwestor
Aktywa Pasywa
Metoda Metoda Metoda K.p.* Metoda Metoda K.p.* Metoda
kosztowa praw kosztowa praw
własności własności
% akcji 15% 40% 90% 15% 40% 90% % akcji
Bilanse porównawcze
Aktywa obrotowe 70 000 60 000 Zobowiązania
Aktywa trwałe 80 000
Wartość firmy 4 000 10 000
Jednostka 36 000 nie dotyczy nie dotyczy 10 000 Udziały
stowarzyszona mniejszości
Inwestycje 15 000 nie dotyczy nie dotyczy 15 000 40 000 90 000 Kapitał własny
Ogółem 15 000 40 000 160 000 15 000 40 000 160 000 Ogółem
* K.p. = konsolidacja pełna (metodą pełną), konsolidacja „pozycja po pozycji”
Zobowiązania
Kapitał własny
Zobowiązania
Konsolidacja Aktywa
Kapitał własny
Aktywa
Kapitał
własny
Zobowiązania
Aktywa
Kapitał własny
162 Konsolidacja (w rachunkowości)
Konsolidację można przeprowadzać na różne sposoby, w zależności od odsetka akcji/

udziałów posiadanych w danym podmiocie:
Metody konsolidacji
Odsetek
posiadanych Typ Opis
akcji/udziałów
50–100% Rachunkowość grupy ◆◆ Stosowana w przypadku jednostek zależnych
kapitałowej ◆◆ Sumowanie kolejno wszystkich pozycji
Rozliczanie transakcji ◆◆ Eliminacja transakcji wewnątrz grupy
nabycia ◆◆ Występują udziały mniejszości, jeżeli odsetek
Konsolidacja pełna posiadanych akcji/udziałów jest mniejszy niż 100%
◆◆ Jeżeli koszt inwestycji jest wyższy niż odpowiadająca
mu wartość kapitału własnego jednostki zależnej,
występuje pozycja wartości firmy
20–50% Metoda praw własności ◆◆ Stosowana w przypadku jednostek stowarzyszonych
i wspólnych przedsięwzięć
◆◆ Pokazuje inwestycję jako jedną pozycję
◆◆ W bilansie wartość inwestycji wykazana w koszcie
nabycia, powiększonym o zyski z lat ubiegłych
◆◆ Dywidendy otrzymane pomniejszają wartość bilansową
inwestycji
◆◆ Zysk jednostki dominującej zawiera udział w zyskach
jednostki stowarzyszonej
0–20% Metoda kosztowa ◆◆ Stosowana w przypadku inwestycji długoterminowych
◆◆ W bilansie wartość inwestycji wykazana według
faktycznie poniesionego kosztu (ceny nabycia)
◆◆ Zysk stanowią tylko dywidendy otrzymane
Analiza skonsolidowanych wyników grupy podmiotów jest uzasadniona w przypadku,
gdy zależy nam na posiadaniu pełnego obrazu przy inwestowaniu w akcje przedsię-
biorstwa. Nie ma ona natomiast szczególnego znaczenia dla kredytodawców, ponieważ
prawa regresu oraz źródła spłaty kredytu są ściśle związane z podmiotami prawnymi,
które zaciągnęły zobowiązanie kredytowe. Patrz również skonsolidowane sprawozdanie
finansowe i niekonsolidowana jednostka zależna.
Z cytatów:
THATCHER. Dziś rano miałem okazję spojrzeć na twoje skonsoli-
dowane sprawozdanie, Charles. Nie sądzisz, że to dość nierozsądne
dalej ciągnąć ten dobroczynny interes? „The Inquirer” kosztuje cię
milion dolarów rocznie.
KANE. Ma pan rację. W zeszłym roku straciliśmy milion. W tym
roku spodziewamy się stracić następny milion. Wie pan, panie That-
cher, jak tak dalej pójdzie będziemy musieli zamknąć ten interes za
jakieś sześćdziesiąt lat.
Herman Mankiewicz i Orson Welles Obywatel Kane, 1940
Konta
163
Konsolidacja proporcjonalna • Proportional Consolidation • Rodzaj konso-

lidacji sprawozdania finansowego stosowany często w przypadku wspólnych przedsię-
wzięć, ukazujący w bilansie właściciela jedynie należący do niego udział w aktywach
i zobowiązaniach wspólnego przedsięwzięcia. Podejście to różni się od konsolidacji peł-
nej, która wymaga wykazania wszystkich aktywów i zobowiązań jednostki zależnej,
z uwzględnieniem udziałów mniejszościowych.
Konsolidacyjne sprawozdanie finansowe • Consolidating Accounts •

Sprawozdanie finansowe sporządzone dla grupy przedsiębiorstw, zawierające przedsta-
wienie każdego przedsiębiorstwa oddzielnie, transakcje wewnątrz grupy oraz sytuację po
konsolidacji. Jest ono użyteczne dla wierzycieli grupy, którym zależy na ocenie zdolności
kredytowej poszczególnych kredytobiorców, a także na zapoznaniu się z „pełnym obra-
zem” grupy.
Skonsolidowana grupa
Zadłużenie
Jednostka Przychody Koszty
Aktywa A
Kapitał
własny Zysk
Konsolidacyjne
sprawozdanie
finansowe
Zadłużenie
Jednostka Przychody Koszty
Aktywa
B
Kapitał
własny Zysk
= Transakcje w obrębie grupy
Konta • The Accounts • Łączne określenie wszystkich kont wykorzystywanych w księ-

gowości przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwie mogą istnieć tysiące różnych kont
odnoszących się do różnych dostawców i odbiorców, różnych kategorii aktywów
i pasywów itp. Przy sporządzaniu sprawozdań finansowych konta te są agrego-
wane i podsumowywane w oparciu o zasadę istotności (nadmierna szczegółowość
mogłaby utrudniać użytkownikom rozumienie). W języku angielskim, księgowi czę-
sto potocznie używają angielskiego terminu „accounts” na określenie „sprawozda-
nia finansowego”.
164 Konta bilansowe
Trzymając rękę na pulsie

Przed nim na stole leżała wielka księga, w której notował dochód,
a tuż nad jego głową wisiał pęk dyscyplin, przeznaczonych głów-
nie na sprzedaż. Starzec odbierał pieniądze, zdawał gościom resztę,
pisał w księdze, niekiedy drzemał, lecz, pomimo tylu zajęć, z niepo-
jętą uwagą czuwał nad biegiem handlu w całym sklepie.
Bolesław Prus Lalka (rozdział III Pamiętnik starego subiekta), 1890
Konta bilansowe • Permanent Accounts • Konta służące do rejestracji stanu oraz

zmian stanu składników bilansu, w odróżnieniu od kont wynikowych, odzwierciedlają-
cych operacje gospodarcze i zamykanych na koniec okresu obrotowego.
Konta przeciwstawne*/korygujące • Contra Accounts • Konta, których salda

podlegają kompensacie. Przykładowo saldo konta „rezerwa na utratę wartości przez
aktywa” koryguje na koniec okresu saldo konta aktywów – aktywa wykazywane są
w bilansie w wartości netto. Innym typowym przykładem kont przeciwstawnych są aktywa
trwałe i umorzenie, a także konta należności i zobowiązań dotyczących tej samej jednostki.
Z punktu widzenia podstawowych zasad rachunkowości, kompensowanie kont przeciw-
stawnych jest jak najbardziej sensowne; istnieją jednak przypadki, w których naraża ono
na szwank wymóg ujawniania informacji. W związku z tym w przypadkach, w których
nie istnieje „naturalny” związek między odnośnymi kontami lub wynikające z przepisów
prawo do ich kompensowania, lepiej jest wykazywać ich salda w kwotach brutto.
Konto • Account • Wyodrębniona ewidencja zapisów księgowych, dotycząca zwiększeń

i zmniejszeń salda określonej pozycji sprawozdania finansowego, np. składnika akty-
wów, zobowiązania, kapitału własnego, przychodu lub kosztu. Konto służy więc do reje-
strowania zmian w sytuacji finansowej przedsiębiorstwa – głównie zmian wartości, choć
mogą to być również zmiany ilościowe. W najprostszej formie, konto księgowe składa się
z trzech części: 1) nazwy; 2) strony lewej – zwanej stroną „Debet” (Winien) oraz 3) strony
prawej – zwanej stroną „Credit” (Ma). Saldo konta równe jest różnicy między obrotami
jednej i drugiej strony za dany odcinek czasu. Stanowi to sumę kwot dodatnich i ujem-
nych, co ilustruje tabela na s. 165.
Istnieje podstawowe rozróżnienie między kontami kontrahentów (rozrachunków),
a kontami księgi głównej. Patrz również konta i konto teowe.
* Termin konto przeciwstawne używany jest także dla określenia konta, na którym zgodnie z zasadą podwój-
nego zapisu rejestrowana jest operacja gospodarcza po stronie przeciwstawnej, tzw. konto korespondujące.
Konto podziału wyniku finansowego
165
Konto
Podsumowanie tabelaryczne Format konta księgowego
Środki pieniężne Debet Credit
15 000 Sp. 15 000 7 000
- 7 000 1 200 1 700
1 200 1 500 250
1 500 600 1 300
- 1 700 Sk. 8 050
250
600 18 300 18 300
- 1 300
8 050 Sp. 8 050 *
* salda początkowe i końcowe występują tylko na kontach aktywów, zobowiązań i kapitału
własnego.
Problemy z bilansowaniem
To, co przekracza moje możliwości, to suma zdarzeń, których nie
potrafię podliczyć, dziennik, którego nie umiem prowadzić, księgo-
wość wychodząca poza konta…
Archie Randolph Ammons (1926–2001), poeta amerykański
Źródło: Columbia World of Quotations
Konto kontrolne (techniczne) • Control Account • Konto, którego saldo jest równe
sumie oddzielnych ksiąg subkont. Na przykład, niezapłacone saldo rachunku klienta
zostanie zsumowane na koncie kontrolnym należności. Dzięki temu księgowania w księ-
dze głównej mogą ograniczać się do samej ewidencji transakcji, a konta kontrolne okre-
sowo bilansuje się z poszczególnymi subkontami.
Konto kwot do wyjaśnienia ▶ Konto przejściowe.

Konto memoriałowe • Memorandum Account • Konto nie będące częścią akty-
wów ani zobowiązań bilansowych, wykorzystywane w celu ewidencjonowania i kontro-
lowania stanu aktywów, zobowiązań lub przyszłych powinności – typowo pozycji poza-
bilansowych.
Konto podziału wyniku finansowego • Appropriation Account • Konto

określające cel, na jaki zysk netto ma zostać przeznaczony. Odpisy z zysku przeznaczane
są zwykle na:
◆◆ dywidendy
◆◆ podział zysku pomiędzy wspólników spółek osobowych
◆◆ kapitały rezerwowe
166 Konto przejściowe
Podział zysku nie stanowi dla przedsiębiorstwa kosztu; jest to raczej sposób rozdyspo-
nowania zysku z lat ubiegłych. Dość mylącym wyjątkiem od tej reguły są stosowane
w bankach rezerwy na należności (w niektórych krajach zwane również „odpisami na
stracone kredyty”).
Konto przejściowe • Konto kwot do wyjaśnienia • Suspense Account • Konto

wykorzystywane do tymczasowego ujmowania transakcji nie zakończonych lub o nie-
pewnym wyniku – do czasu, gdy po rozstrzygnięciu wątpliwości można je będzie osta-
tecznie zaksięgować. Choć konta przejściowe są w praktyce bardzo użyteczne (umożli-
wiając rejestrację nawet przejściowych pozycji w systemie podwójnego zapisu), niosą ze
sobą ryzyko ukrycia nie zatwierdzonych transakcji lub strat, i stanowią częste narzędzie
oszustwa. Banki stosują w związku z tym niezbędne środki kontroli wewnętrznej, regu-
larnie uzgadniając i rozliczając figurujące na kontach przejściowych salda.
Konto teowe • T-Account • Konto księgowe w kształcie litery T, na którym pod wspól-
nym nagłówkiem po lewej stronie rejestruje się pozycje Winien, a po prawej Ma. Konto
teowe może stanowić część ksiąg; najczęściej jednak wykorzystuje się je jako doraźne
przedstawienie zapisów księgowych.
Kontrakt ▶ Umowa.
Kontrola (nad inną jednostką) • Control (Over Another Entity) • Możliwość
sprawowania kontroli nad odrębną jednostką prawną ogólnie oznacza możliwość kie-
rowania jej strategią, działalnością operacyjną i wyborem kadry zarządzającej. Jest to
prawo o charakterze majątkowym, wynikające głównie (choć nie wyłącznie) z posiada-
nia akcji uprawniających do głosowania. Jeżeli akcje znajdują się w rękach wielu akcjo-
nariuszy, kontrola wyraża się poprzez przepisy prawa spółek, dające posiadaczom praw
głosu władzę proporcjonalną do wielkości ich udziału. Jeśli akcjonariusz posiada znaczny
udział (określany zwykle na poziomie 20–50%), przysługują mu prawa akcjonariuszy
mniejszościowych (np. prawo do reprezentacji w radzie nadzorczej). Jeśli akcjonariusz
posiada ponad 50% praw głosu, może sprawować nad spółką absolutną kontrolę, pod
warunkiem przestrzegania praw akcjonariuszy mniejszościowych. Zgodnie z zasadą
nadrzędności treści ekonomicznej nad formą prawną, kontrola sugeruje, że tak naprawdę
istnieje jedna jednostka gospodarcza, pomimo istniejących odrębności prawnych. Obie
jednostki powinny więc być konsolidowane, albo metodą praw własności (przy udziale
wynoszącym 20–50%), albo metodą „pozycja po pozycji” (przy udziale wynoszącym
ponad 50%). Choć w większości przypadków do ustalenia kontroli wystarcza samo kry-
terium posiadanych praw własności, międzynarodowe standardy rachunkowości roz-
szerzają definicję kontroli włączając do niej również prawa pośrednie. Takie prawa mogą
wynikać z warunków umownych (jak np. prawo do zarządzania działalnością opera-
cyjną, do powoływania władz spółki lub do występowania w roli pełnomocnka innych
akcjonariuszy), w tym warunków dotyczących podmiotów specjalnego przeznaczenia.
Rozszerzenie definicji kontroli spowodowane było tendencją do ukrywania pewnych
pozycji, w szczególności zobowiązań, w jednostkach prawnych nie podlegających konso-
lidacji z faktycznym właścicielem.
Kontrola wewnętrzna
167
Kontrola (ograniczenie) kosztów • Cost Control/Containment •

Podejmowane przez zarząd starania mające na celu ograniczenie kosztów operacyjnych
do niezbędnego minimum. Ponieważ koszty bezpośrednie często w mniejszym stop-
niu zależą od podejmowanych decyzji, ograniczanie kosztów skupia się przede wszyst-
kim na kosztach pośrednich, czyli kosztach ogólnych przedsiębiorstwa – obejmujących
wynagrodzenie kierownictwa wyższego szczebla, reklamę, szkolenia pracowników itp.
Ograniczenie tych kosztów na krótką metę nie ma wpływu na działalność operacyjną.
Jednak na dłuższą metę nadmierna oszczędność może mieć szkodliwe skutki, jeżeli
doprowadzi do zmniejszenia przychodów. Powiedzenie „oszczędza pensy, a traci funty”*
przypomina, że również w oszczędzaniu należy przyjąć odpowiednią perspektywę.
Kontrola podatkowa • Tax Audit • Kontrola prowadzona przez urzędy odpowie-

dzialne za podatek dochodowy lub VAT, rzekomo w celu sprawdzenia prawidłowości
wypełnienia deklaracji na podatek dochodowy. W rzeczywistości jest to raczej poszuki-
wanie niezadeklarowanego dochodu (lub kosztów nielegalnie odliczonych od przychodu)
u podmiotów podejrzewanych o uchylanie się od zobowiązań podatkowych. Ponieważ
pobór podatku odbywa się przede wszystkim „na słowo”, rządy muszą „trzymać podat-
ników w ryzach” za pomocą okresowych kontroli (jak to powiadał prezydent Reagan
o kontroli zbrojeń: „Ufaj, ale kontroluj”). Niestety, praktykowane przez niektórych kon-
trolerów podatkowych podejście „winny, dopóki nie udowodni niewinności” może –
w najlepszym wypadku – zmienić kontrolę w grę (jeśli jesteśmy niewinni), a w najgor-
szym – w makabryczne przeżycie (jeśli mamy coś na sumieniu). Patrz także szara strefa.
Kontrola wewnętrzna • Internal Controls • Podejmowane w różnych dziedzinach

działalności gospodarczej świadome i systematyczne działania mające na celu zapobieganie
błędom, łamaniu procedur, podejrzanym interesom oraz oszustwom. Metodyczne zmierza-
nie do osiągnięcia założonych celów jest istotne w każdej dziedzinie życia. Jak mówi nam
* ang. „penny wise but pound foolish” oznacza dosłownie ‘mądry, gdy idzie o grosze, a głupi, gdy idzie
o funty’ (przyp. tłum.).
168 Kontrola wewnętrzna
Biblia: „Miastem odkrytym, bez murów, jest człowiek nieopanowany*.” (Księga przysłów
25:28). Kontrola wewnętrzna obejmuje odpowiednie rozplanowanie schematu przedsię-
biorstwa oraz zastosowanie środków służących ochronie aktywów, weryfikacji rzetelno-
ści danych księgowych, promowaniu wydajności operacyjnej i zapewnianiu przestrzegania
polityki zarządu. Typowe mechanizmy kontroli wewnętrznej obejmują:
1. konsekwentne stosowanie jasnych, ściśle określonych pisemnych procedur
2. ewidencjonowanie wszystkich transakcji i prowadzenie pełnej, łatwo dostępnej
dokumentacji – czyli zapewnienie tzw. śladu rewizyjnego
3. podział obowiązków (zwłaszcza między obsługą transakcji, a ich księgowaniem, albo
oddzielenie funkcji obsługi klientów od zaplecza administracyjno-księgowego)
4. nadzór lub „powtórne sprawdzanie”; zatwierdzanie wszystkich większych transakcji
5. okresowa rotacja stanowisk (łącznie z obowiązkowymi urlopami) w celu uniknięcia
uzależnienia się od określonych pracowników
6. schemat organizacyjny z jasno określoną hierarchią i zakresem odpowiedzialności
7. uzyskiwanie od klientów niezależnego potwierdzenia transakcji
8. procedury bilansowania i uzgadniania stanu kont
9. korzystanie z działu audytu wewnętrznego w celu sprawdzania przestrzegania
mechanizmów kontrolnych.
W ramach ogólnie przyjętych standardów badania sprawozdań finansowych, biegli rewi-
denci oceniają efektywność mechanizmów kontroli wewnętrznej. Od stopnia pokła-
danego w niej zaufania zależy jak dokładnie weryfikowane będą transakcje przedsię-
biorstwa przy użyciu testów wiarygodności. Ponieważ należyta kontrola wewnętrzna
jest ściśle związana z rzetelnością sprawozdawczości finansowej, stanowi ona rów-
nież przedmiot zainteresowania organów nadzorujących przestrzeganie standardów
rachunkowości. Przykładowo, Ustawa Sarbanes-Oxley skupia się na zapewnieniu nale-
żytej kontroli wewnętrznej (patrz Artykuł 404).
Początki
Podobno poprzednikami księgowych byli skrybowie, którzy w sta-
rożytnym Egipcie prowadzili księgi faraonów. Rejestrowali oni za-
pasy zboża, złota i innych aktywów. Niestety, niektórzy skrybowie
ulegali pokusie kradzieży, podobnie zresztą jak inni słudzy fara-
ona. Rozwiązaniem było niezależne rejestrowanie każdej transak-
cji przez dwóch skrybów (co można uznać za pierwszy mechanizm
kontroli wewnętrznej). Jeśli sumy obu skrybów się zgadzały,
wszystko było w porządku. Jeśli jednak stwierdzono istotną różnicę,
skrybowie skazywani byli na śmierć – co okazało się ogromną za-
chętą do pieczołowitej weryfikacji wszystkich kwot i pilnowania, by
nikt nie kradł. W ten sposób, zapobieganie oszustwom i ich wykry-
wanie stało się głównym obowiązkiem księgowych władcy.
Wikipedia (fragment hasła „Rachunkowość”)
* Ang. „…one who lacks self-control”, tj. dosłownie „człowiek, któremu brakuje samokontroli”. W cytacie
przekład Biblii Tysiąclecia.
Kontysta
169
Kontroler (funkcja) • Controller Function (USA) • Comptroller Function

•
(Wielka Brytania) Funkcja, której zadaniem jest pomiar wyników działalno-
ści przedsiębiorstwa przy użyciu rachunkowości zarządczej i rachunkowości finansowej.
Hasłem przewodnim kontrolerów jest powiedzenie: „aby móc zarządzać, trzeba umieć
zmierzyć”. W dużych przedsiębiorstwach funkcja kontrolera stanowi odrębne stanowi-
sko; natomiast w małych i średnich przedsiębiorstwach musi ją sprawować osoba obcią-
żona również innymi obowiązkami. Kontrolerzy podlegają dyrektorowi finansowemu.
Patrz również efektywność finansów i rachunkowości oraz skarbnik.
Kontroler zewnętrzny • Off-Site Controller/Comptroller • Zewnętrzny usłu-

godawca, któremu przedsiębiorstwo powierzyło pełnienie nadrzędnej funkcji w dziale
rachunkowości. W wielu krajach funkcję kontrolera zewnętrznego pełnią profesjonalne
firmy księgowe, które poza badaniem sprawozdań finansowych świadczą dodatkowe
usługi. Choć wymóg niezależności nie pozwala kontrolerom zewnętrznym na jednocze-
sne pełnienie w danej firmie funkcji biegłego rewidenta, wiele drobnych i małych przedsię-
biorstw (którym niepotrzebne jest badanie sprawozdania finansowego) ceni sobie dostęp
do ekspertów w dziedzinie finansów i rachunkowości, których nie potrzebowałyby i nie
mogłyby ze względów finansowych zatrudnić na pełny etat.
Kontynuacja działalności • Going Concern • Możliwość stałego prowadzenia

przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej dzięki wykazywaniu rentowności
w długim okresie lub dostępowi do kapitału. Możliwość kontynuacji działalności ma dla
przedsiębiorstwa dwojakiego rodzaju istotne implikacje:
1. Finansowe: zapewniona jest ciągłość cyklu operacyjnego, co z kolei umożliwia

zatrudnianie pracowników i uzyskiwanie kredytu kupieckiego od dostawców, a także
motywuje dłużników do spłaty należności – jeżeli chcą w przyszłości dalej kupować
towary (ponieważ przedsiębiorstwo kontynuujące działalność zazwyczaj aktywnie
ściąga należności).
2. Księgowe: jeżeli można mieć uzasadnioną pewność co do kontynuacji działal-
ności, sprawozdanie finansowe może zostać sporządzone w oparciu o założenie
kontynuacji działalności, które z kolei uzasadnia wycenę przy założeniu konty-
nuacji działalności. W takiej sytuacji, podstawowe zasady rachunkowości pozwa-
lają na stosowanie zasady kosztu historycznego w stosunku do aktywów trwałych
(w przypadku zagrożenia kontynuacji działalności, należałoby stosować wartość
likwidacyjną).
Porównaj z hasłami: spółka pusta i przedsiębiorstwo niezdolne do kontynuacji działalności.
Kontysta • Bookkeeper • Księgowy odpowiedzialny za dokonywanie zapisów w księgach.

Zwykle praca ta wykonywana jest przez pracowników niższego szczebla, przy czym jej
opis bywa czasem dość lekceważący. Patrz również liczykrupa.
170 Kontysta, w księgowości
Kontysta, w księgowości (archaizm) • Clerk, Accounting (archaic) • Staromodne

określenie księgowego. Oryginalnie w staroangielskim słowo to brzmiało „clergyman”
(‘duchowny’), z łacińskiego „clericus”. W średniowieczu umiejętności „pisania najpierw
kojarzone były z Kościołem, następnie z uczonymi, a wreszcie z każdym „pisatym”, co
obejmowało księgowych i notariuszy.
Korekty (zapisy korygujące) • Adjusting Entries • Księgowania wprowadzane

do rozszerzonego zestawienia obrotów i sald na koniec okresu obrotowego, w celu zapew-
nienia zgodności sprawozdania finansowego z zasadami rachunkowości memoriało-
wej. Istnieją trzy zasadnicze rodzaje korekt. Korekty wynikające z samego upływu
czasu odzwierciedlają zaistniałe już zdarzenia gospodarcze. Przykładem mogą tu być
bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów na koniec okresu dotyczące np. odsetek lub
wyliczenie kosztu sprzedanych produktów, towarów i materiałów po zweryfikowaniu
stanu zapasów na dzień bilansowy. W kategorii tej mieszczą się również wszelkie niezre-
alizowane zyski lub straty z tytułu wyceny rynkowej przeznaczonych do obrotu aktywów
i instrumentów pochodnych. Kolejny rodzaj korekt odzwierciedla zmniejszenie wartości
aktywów lub zobowiązań. Przykładem może tu być amortyzacja lub zmniejszenie zobo-
wiązania po faktycznym wypracowaniu przychodu ujętego w pozycji przychodów przy-
szłych okresów. Trzeci rodzaj korekt to księgowania korygujące oszacowania księgowe.
Za przykład może tu posłużyć rezerwa na należności lub odpisy z tytułu utraty wartości
przez aktywa. Z punktu widzenia teorii, korekty różnią się od storn, które mają popra-
wiać błędy odkryte w księgach i które należy stosować niezwłocznie po odkryciu błędu.
W praktyce jednak różnica ta często się zaciera, ponieważ oszacowania księgowe są
w pewnej mierze kwestią własnego uznania księgującego. „Błędy” często dostrzega się na
koniec okresu, gdy przychodzi do zamknięcia ksiąg i podsumowania wyników. W imię
rzetelnej prezentacji, biegli rewidenci mogą nalegać na dokonanie korekt w przypadku
błędów istotnych. Korekty stanowią integralną część cyklu obrachunkowego. Po ich doko-
naniu zestawienie obrotów i sald można zamknąć i przystąpić do sporządzania rachunku
zysków i strat i bilansu.
Korekty eliminacyjne (przy konsolidacji)
171
Nie ujawnione
Andersen, nadal przekonany, że w księgach tkwi błąd, przeniósł
pozycję na arkusz korekt. Zgodnie z zasadami, jeżeli wartości na
tym arkuszu przekroczyłyby pewną wielkość, spółka musiałaby
je ujawnić. Jednak biegły rewident – przegrawszy debatę w kwestii
księgowej – twierdził, że kwota nie jest istotna, jeżeli spojrzeć na nią
z określonej perspektywy. Taki był werdykt biegłego rewidenta –
w kwestii, w której miał on znacznie więcej do powiedzenia. I jego
wersja zwyciężyła: kontrowersje pozostały nie ujawnione.
Korekty błędów księgowych • Error Adjustments • Księgowania wprowa-

dzane do rozszerzonego zestawienia obrotów i sald w celu poprawienia błędów odkry-
tych w księgach. Niektóre błędy łatwo wykryć (np. gdy zestawienie obrotów i sald się nie
bilansuje), lecz istnieją również błędy samobilansujące się. Generalnie rozróżniamy dwa
zasadnicze typy błędów:
1. W obrębie jednego ze składników sprawozdania – jest to nieprawidłowa klasyfika-

cja składnika aktywów/zobowiązań lub przychodów/kosztów. Choć poziom zysku
i aktywów netto będzie prawidłowy, sprawozdanie finansowe będzie zniekształcać
faktyczny obraz sytuacji;
2. Pomiędzy różnymi składnikami sprawozdania – jest to powszechniejszy błąd znie-
kształcający zarówno rachunek zysków i strat, jak i bilans. Sumy (np. zysku, czy akty-
wów netto) są błędne, a ich części składowe nieprawidłowo rozliczone. Przykładowo,
nieodnotowanie odsetek narosłych od zadłużenia zawyży zysk i zaniży zobowiązania.
Niektóre z błędów „pomiędzy” różnymi składnikami sprawozdania mają charakter

trwały (np. obciążenie kosztem konta kapitału wniesionego), podczas gdy wiele innych
samoistnie się eliminuje (np. krótkoterminowe bierne rozliczenia międzyokresowe
kosztów). Tym niemniej, ponieważ rachunkowość powinna odznaczać się rzetelnością,
błędy należy korygować niezwłocznie po ich wykryciu.
Korekty eliminacyjne (przy konsolidacji) • Elimination Entries (on

•
Consolidation) Korekty wymagane w celu eliminacji podwójnych zapisów w cza-
sie sporządzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego. Korekty eliminacyjne
nie pojawiają się w księgach inwestora ani przedmiotu inwestycji. Zamiast tego, aby uzy-
skać wartości skonsolidowane, sporządza się arkusze kalkulacyjne lub zapisy informa-
cyjne. Dla celów zilustrowania działania zasady, rozważymy prosty przypadek, gdy inwe-
stor nabył 100% akcji przedmiotu inwestycji w wartości księgowej (1000 USD). W czasie
konsolidacji poszczególnych pozycji, inwestycja inwestora musi zostać wyeliminowana,
ponieważ aktywa przedmiotu inwestycji uwzględniono bezpośrednio w wartościach
skonsolidowanych.
172 Korekty eliminacyjne (przy konsolidacji)
Przykład: korekty eliminacyjne w bilansie

Aktywa Inwestor Przedmiot Korekty Wartości
inwestycji eliminacyjne skonsolidowane
Inwestycja w przedmiocie inwestycji 1 000 - - 1 000 -
Pozostałe aktywa 4 000 1 800 0 5 800
Razem 5 000 1 800 - 1 000 5 800
Pasywa
Kapitał własny 3 600 1 000 - 1 000 3 600
Razem 5 000 1 800 -1 000 5 800
Z podobnych przyczyn, korekty eliminacyjne wymagane są również w skonsolidowa-

nym rachunku zysków i strat. Ponownie, możemy zilustrować je prostym przykładem.
Załóżmy, że inwestor zrealizował sprzedaż o wartości 320 USD na rzecz własnego
przedmiotu inwestycji. Kwota ta musi być wyeliminowana jako związana z transak-
cjami ze spółkami powiązanymi kapitałowo, które jeśli chodzi o podmiot objęty konso-
lidacją nie mogą być ujęte jako dochód, ponieważ nie wiążą się ze sprzedażą na warun-
kach rynkowych na rzecz strony trzeciej. Załóżmy, że przedmiot inwestycji wypłacił
swojemu właścicielowi dywidendę w kwocie 50 USD, a właściciel uznał tę dywidendę za
dochód z inwestycji. Jednocześnie, inwestor wypłacił dywidendę w wysokości 220 USD
swoim właścicielom. Dywidenda w kwocie 50 USD musi być również wyeliminowana,
ponieważ z perspektywy konsolidowanej grupy stanowi transakcję wewnętrzną.
Przykład: Korekty eliminacyjne w rachunku zysków i strat

Pozycja dochodu Inwestor Przedmiot Korekty Wartości
inwestycji eliminacyjne skonsolidowane
Przychody z działalności operacyjnej 6 600 3 000 - 320 9 280
Koszty działalności operacyjnej - 6 100 - 2 800 + 320 - 8 580
Dochód z działalności operacyjnej 500 200 0 700
Dochód z inwestycji 60 - - 60 0
Dochody ogółem 560 200 - 60 700
Dywidenda wypłacona -220 - 60 + 60 - 220
Nierozliczony dochód z lat ubiegłych 340 140 0 480
Istnieją inne korekty eliminacyjne, które również mają wyeliminować podwójne licze-
nie. Na koniec roku należy dokonać eliminacji skonsolidowanych należności i zobo-
wiązań (takich jak pożyczki i odsetki w ramach grupy kapitałowej). Należy wyelimino-
wać również wszelką sprzedaż aktywów trwałych w ramach grupy kapitałowej. Nasz
uproszczony przykład nie uwzględnia bardziej powszechnego przypadku ceny zakupu,
która odzwierciedla aktualizacje wyceny aktywów i zakup wartości firmy (tj. części ceny
zakupu, której nie można przypisać określonym aktywom), co wymagałoby również
dodatkowych korekt konsolidacyjnych (zwiększonego umorzenia i – w zależności od
sposobu postępowania z wartością firmy – umorzenia wartości firmy, a także zgodnie
z MSSF, odpisów z tytułu utraty wartości, jeśli uzasadniają je okoliczności).
Korekty poprzedniego okresu
173
Korekty poprzedniego okresu • Prior Period Adjustments • Skorygowanie

uprzednio sporządzonego sprawozdania finansowego na skutek wykrycia podstawowego
błędu lub wprowadzenia zmian w przyjętych przez przedsiębiorstwo zasadach rachun-
kowości. Korekty poprzedniego okresu są nieodzowne do „wyprostowania” uprzednich
zapisów księgowych. Można wierzyć lub nie, ale księgowi popełniają błędy, zwłaszcza
że sprawozdawczość finansowa opiera się na wielu oszacowaniach. Korekty są jednak
dla przedsiębiorstwa dość kłopotliwe i kosztowne, a czasem nawet kompromitujące.
Z powodu korekt użytkownicy sprawozdania finansowego muszą dostosować wycenę
akcji do nowego obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa – niejednokrotnie ze stratą
dla inwestorów. Innym wyjściem z sytuacji jest zastosowanie metody „nadrobienia zale-
głości”. Polega ono na ujęciu skumulowanych efektów podstawowych błędów w okre-
sie, w którym zostały one wykryte; a w przypadku zmian w polityce rachunkowości –
w okresie, w którym zmiany te zostały wprowadzone. Jest to rozwiązanie niewątpliwie
łatwiejsze, ale zniekształcające obraz sytuacji finansowej okresu bieżącego. Dozwolone
podejście alternatywne (patrz MSR 8) zezwala jednak na uwzględnienie kwoty korekty
przy ustalaniu zysku lub straty netto za bieżący okres obrotowy, przy czym dane porów-
nawcze należy zamieścić w informacji dodatkowej.
Korekty poprzedniego okresu (USA)• Restatement (USA) • Amerykański

odpowiednik terminu prior period adjustments (tłumaczonego tak samo, tj. jako ‘korekty
poprzedniego okresu’) oznaczającego wsteczne skorygowanie błędu. Z jednej strony,
korekty poprzedniego okresu są godne pochwały jako przejaw niezachwianego dążenia
do zapewnienia rzetelności sprawozdawczości finansowej. Ponadto, nie są one niczym
niezwykłym, ponieważ oszacowania księgowe zawsze są obciążone ryzykiem nieści-
słości. Co więcej, sprawozdawczość finansowa staje się coraz bardziej skomplikowana
i trudna (zob. cytat poniżej). Z drugiej strony, podobnie jak korekty wszelkich błędów,
korekty poprzedniego okresu są niemiłą niespodzianką, zwłaszcza gdy są to korekty na
niekorzyść (a zwykle tak jest). Na rynku giełdowym korekty rzadko robią dobre wraże-
nie. Dyrektor generalny pewnej spółki, który po dokonaniu korekt patrzył jak cena akcji
spółki w ciągu jednego dnia spada o 30%, przeżył „najgorszy dzień w swojej karierze”
(„Harvard Business Review”, lipiec–sierpień 2001, s. 129). Korekty najczęściej wynikają
z niewłaściwego ujęcia przychodów i zwykle zalecone są przez organy nadzorujące prze-
strzeganie standardów rachunkowości (po zbadaniu i zatwierdzeniu sprawozdania finan-
sowego przez biegłego rewidenta). Niepokojący jest fakt, że często stanowią one zły omen
zwiastujący najgorszy rozwój wypadków. Na przykład w listopadzie 2000 roku Enron
dokonał korekt swoich sprawozdań finansowych, zmniejszając zyski za cztery lata o 591
milionów dolarów i zwiększając zadłużenie o 628 milionów. Większość korekt doty-
czyła konsolidacji podmiotów specjalnego przeznaczenia. Zamiast jednak ograniczyć się
do zwykłego oczyszczenia bilansu, korekty Enronu były symptomem głębszych uchybień
w rachunkowości i preludium do jeszcze nieprzyjemniejszych niespodzianek. Powodem
zaniepokojenia w USA jest fakt, że korekty poprzedniego okresu zdarzają się zbyt czę-
sto i mogą wynikać z systematycznej słabości sprawozdawczości finansowej (być może
spowodowanej kreowaniem wyniku finansowego przez ambitnych dyrektorów lub lek-
ceważeniem obowiązków przez biegłych rewidentów?). Chyba najbardziej rażący przy-
kład korekt poprzedniego okresu dotyczył firmy naftowej Jukos (być może rosyjskiego
174 Korekty poprzedniego okresu
odpowiednika Enronu?). W 2007 roku jej biegły rewident (PwC) został zmuszony do
odwołania swoich opinii z badania sprawozdań firmy za ostatnie dziesięć lat, po wyjściu
na jaw wcześniej zatajonych przestępczych transakcji ze stronami powiązanymi (źródło:
„The Economist”, 30 czerwca 2007, s. 63). Zob. także podstawowe błędy.
Ujmowanie przychodu
Ujmowanie kosztu
Inne
Korekty Restrukturyzacja
poprzedniego Przejęcia/fuzje
okresu Papiery wartościowe
Przyczyny korekt
poprzedniego Reklasyfikacja
okresu w USA Prace bad.-rozw. w toku
w latach 1997–2002 Transakcje ze stronami powiązanymi
% całości 0 10 20 30 40
Źródło: US General Accounting Office/„The Economist”, 26 kwietnia 2003
2004
Korekty 2003
poprzedniego 2002
okresu 2001
Liczba spółek
giełdowych w USA 2000
korygujących wyniki
liczba 200 250 300 350 400 450
finansowe
Źródło: Huron Consulting Group/„The Economist”, 19 maja 2005
Przestarzała rachunkowość
Dlaczego tak wiele firm zmuszanych jest do korekty wyników,
i dlaczego ich księgowi nie uchwycą problemów zanim te wyjdą na
jaw? Przez całą historię działalności gospodarczej aż do niedawnej
przeszłości większość aktywów przedsiębiorstw stanowiły aktywa
rzeczowe – i to tymi aktywami miała zajmować się rachunkowość.
Oczywiście oszustwa i wtedy nie były rzadkością, lecz w końcu
zawsze można było udać się na skład i ustalić, czy wszystko jest na
miejscu. Dziś z kolei powodem wielu głośnych upadków przedsię-
biorstw były aktywa istniejące wyłącznie w postaci paru cyfr w księ-
gach – a liczby znacznie łatwiej ukryć, niż towary.
Tapping The Trust Fund (Wykorzystując fundusz powierniczy)
w „Fortune”, 29 kwietnia 2002, s. 25
Koszt
175
Korekty zdarzeń po dacie bilansowej • Adjusting Post Balance Sheet Events

• Z definicji zdarzenie po dacie bilansowej ma miejsce po zakończeniu okresu obroto-
wego i zwykle nie stanowi części sprawozdania finansowego poprzedniego okresu obra-
chunkowego (który ma wyraźnie określoną datę zakończenia). Ujęcie takiego zdarzenia
w sprawozdaniu finansowym jest bardziej kwestią ujawniania informacji. Tym niemniej,
jeżeli zdarzenie jest faktycznie dodatkowym dowodem dotyczącym warunków, jakie ist-
niały w dacie bilansu, można dokonać retrospektywnej zmiany w sprawozdaniu finanso-
wym. Przykłady korekt, które mogą mieć wpływ na bilans są następujące:
◆◆ zwiększenie pasywów (np. ujęcie nie uwzględnionej wcześniej rezerwy)

◆◆ zmniejszenie pasywów (np. zlikwidowanie utworzonej wcześniej rezerwy)
◆◆ zwiększenie aktywów (np. zmniejszenie ujętego wcześniej odpisu)
◆◆ zmniejszenie aktywów (np. z powodu utraty wartości).
Zdarzenia bilansowe, które nie mają widocznego związku przyczynowego z końcem
poprzedniego roku nie wymagają zmian we wcześniejszym sprawozdaniu finansowym
(zdarzenie zostanie ujęte w następnym okresie obrotowym). Należy zauważyć, że MSR
37 (SSF 12) wyraźnie zabrania ujmowania po dacie bilansu rezerw na zwolnienia pra-
cowników wynikających z restrukturyzacji przedsiębiorstwa.
Koszt • Cost • Rozchód środków pieniężnych lub innych zasobów w celu nabycia czegoś, na
przykład:
◆◆ produktów lub usług niezbędnych do prowadzenia działalności (co klasyfikuje się

jako koszt okresu lub koszt operacyjny)
◆◆ zakupu aktywów (co klasyfikuje się jako zakup w ramach cyklu operacyjnego lub
nakłady inwestycyjne)
◆◆ pozyskania kapitału, poprzez zapłatę odsetek od kredytu lub wypłatę dywidend od
kapitału własnego (koszt kapitału).
Podstawowym elementem w koncepcji kosztu jest założenie, że wymiana danej rzeczy

(zwykle, choć niekoniecznie, środków pieniężnych) na inną, odbywa się na warunkach
rynkowych, w środowisku gospodarki konkurencyjnej. Uzasadnia to wartość rzeczy
jako obiektywną, możliwą do weryfikacji i zgodną z logiką rynkową. Tak więc na pyta-
nie, ile dana rzecz jest warta, można po prostu odpowiedzieć, że tyle, ile kosztowała.
Termin „koszt” używany w tym kontekście jest pojęciem z zakresu wyceny. Porównaj
z kosztami.
Koszt • Expense • Celowe zużycie zasobów w celu uzyskania przychodów w określonym

okresie czasu. Koszty stanowią swego rodzaju bieżące zmniejszenie kapitału własnego,
nie związane z przyszłymi korzyściami. Według formalnych założeń rachunkowości,
koszt wykazany w rachunku zysków i strat może powstać w wyniku jednego z następują-
cych czterech zdarzeń:
1. wydatku pieniężnego poniesionego w celu osiągnięcia przychodów, np. płace

176 Koszt czasu przestoju
2. konwersji czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów lub zapasów, mającej na

celu uzyskanie przychodów, np. koszy sprzedanych produktów, towarów i materiałów
3. stopniowego spadku wartości składnika aktywów trwałych w całym okresie, w któ-
rym występują przychody, np. amortyzacja
4. nagłej utraty wartości przez składnik majątku, w wyniku niekorzystnych czynników
rynkowych, np. odpisanie zapasów w koszty.
Rachunek zysków i strat
Przychody ze sprzedaży
 Koszt własny sprzedaży
 Zysk brutto ze sprzedaży
 SG&A
Wykorzystanie
EBITDA zasobów
ekonomicznych
Amortyzacja do wypracowania
przychodów
EBIT
Koszty
Odsetki
Opodatkowanie
Zysk netto
Dywidendy
 = Koszt własny sprzedaży = koszty produkcyjne
 = Zysk brutto, czyli marża
 = Koszty sprzedaży i ogólnego zarządu
Kluczem do ujęcia kosztu jest zasada współmierności przychodów i kosztów: jeżeli korzyści
z danego kosztu czerpane będą w przyszłości, może on zostać umieszczony w bilansie jako
składnik aktywów, a w koszty rozliczony później. Wprowadza to element subiektywny do
decyzji, czy dany wydatek aktywować, czy zaliczyć do kosztów. W razie wątpliwości, należy
odwołać się do zasady ostrożnej wyceny, która radzi przypadki wątpliwe potraktować jako
koszt (nie można z tym jednak przesadzić, aby nie doprowadzić do niedoinwestowania).
Istotną funkcją zarządu jest kontrola kosztów, które muszą być niższe niż przychody, jeżeli
przedsiębiorstwo ma wypracować zysk i przyrost wartości netto przedsiębiorstwa.
Koszt czasu przestoju • Idle Time Cost • Koszt niewykorzystanego czasu pracy wyni-
kający z przerwy w działalności, spowodowanej np. brakiem zamówień, awarią maszyny,
niedostarczeniem surowców. Czas przestojów stanowi odchylenie kosztów robocizny
(tj. różnicę pomiędzy godzinami przepracowanymi a zapłaconymi według ewidencyjnej
(zabudżetowanej) stawki wynagrodzenia). W systemach rozliczania odpowiedzialności,
koszt taki ponosi ośrodek kosztów, który spowodował wystąpienie problemu.
Koszt ewidencyjny (normatywny)
177
Koszt czynnika produkcji • Factor Cost • Miara produkcji odzwierciedlająca koszty

wykorzystanych czynników produkcji (gruntu, robocizny i kapitału). Koszty czynników
produkcji mogą być stosowane zamiast cen rynkowych ze względu na zniekształcenia
wprowadzane przez opodatkowanie pośrednie i/lub dotacje.
Koszt do uniknięcia • Avoidable Cost • Koszt, który mógłby nie być poniesiony, gdyby
tak zadecydowało kierownictwo. Koszty do uniknięcia to typowo koszty istotne i koszty
zmienne. Ich przeciwieństwem są koszty nieodwołalnie poniesione i koszty zaangażowane
(do poniesienia których podjęto zobowiązanie). Porównaj z kosztem podlegającym kontroli.
Koszt ewidencyjny (normatywny) • Standard Cost • Koszt produktu lub usługi

planowany w oparciu o normy zużycia materiałów i robocizny oraz stałą alokację kosztów
pośrednich. Wzorcowym podejściem jest subiektywny wybór przez zarząd. Może to być
poziom wyników z lat ubiegłych, wartość możliwa do uzyskania, wartość konieczna do uzy-
skania w celu osiągnięcia celów działalności lub wartość uzyskiwania zwykle przez konku-
rencyjne firmy z branży. Jednostkowy koszt ewidencyjny pozostaje więc stały bez względu na
wydajność lub wielkość produkcji (która w innym przypadku powodowałaby zmianę kosztów
alokowanych na jednostkę). Koszt ewidencyjny wykorzystywany jest jako wygodne narzędzie
rachunkowości zarządczej do pomiaru wyników („czy jesteśmy dobrzy?”), kontroli („oto twój
cel”) i wyceny zapasów (np. w magazynie mamy 100 sztuk po koszcie standardowym XX zł za
sztukę), a także do wyznaczania ceny („ceny należy wyznaczyć tak, aby pokryły koszty ewi-
dencyjne” – patrz niżej). Rzeczywisty koszt produkcji zazwyczaj różni się od kosztu ewiden-
cyjnego, przy czym różnice (odchylenia) wykazywane są bezpośrednio w rachunku zysków
i strat, odpowiednio po stronie Winien lub Ma. Koszt ewidencyjny można również wykorzy-
stywać dla celów sprawozdawczości finansowej (w przypadku zapasów i kosztów sprzedanych
produktów, towarów i materiałów), o ile jest zbliżony do kosztu historycznego i jest zawsze niż-
szy od wartości sprzedaży netto. Patrz również wycena zapasów według kosztu ewidencyjnego.
Mądre zasady rachunkowości

Alternatywnym podejściem do stosowanej przez nas zasady „koszt
ewidencyjny-wolumen” byłoby ustalenie cen ściśle w oparciu o rze-
czywiste koszty jednostkowe i rzeczywisty poziom produkcji. Ponie-
waż nasze koszty stałe były bardzo wysokie, oznaczałoby to, że koszty
jednostkowe spadałyby w okresach wysokiego poziomu produkcji
a wzrastałaby w okresach jej spadku. Próba podniesienia cen w okre-
sach niskiej produkcji w celu odzyskania wyższych kosztów jednost-
kowych (nawet gdyby pozwalała na to konkurencja) mogłaby jeszcze
bardziej obniżyć poziom sprzedaży, czego wynikiem byłby jeszcze
niższy zysk, niższe zatrudnienie i ogólny efekt spadkowy. Ponieważ
działaliśmy w branży tak wysoce cyklicznej, zastosowanie metody
wyceny opartej na koszcie jednostkowym byłoby nierozsądne ze spo-
łecznego i ekonomicznego punktu widzenia.
178 Koszt historyczny
Koszt historyczny • Wartość początkowa • Cena nabycia • Historical/

•
Original Cost/Purchase Cost Wartość rynkowa danego składnika aktywów
w momencie jego nabycia. W środowisku konkurencyjnej gospodarki rynkowej, koszt
historyczny jest najbliższym odpowiednikiem wartości ekonomicznej. Wraz jednak ze
zmianą realiów rynkowych w miarę upływu czasu, koszt ten może coraz bardziej odbie-
gać od bieżącej wartości rynkowej. Jego niewątpliwą zaletą jest w każdym razie fakt, że
zawsze można go zweryfikować na podstawie faktury lub umowy. Koszt historyczny
używany jest w rachunkowości opartej na koszcie historycznym. Patrz również nakład
(wydatek).
Koszt odtworzenia • Replacement Cost • Koszt zastąpienia istniejącego skład-

nika aktywów w drodze nabycia jego odpowiednika po cenie rynkowej. Koszt odtwo-
rzenia to niejako uaktualniony koszt historyczny. Zwykle ma on mniej istotne znacze-
nie w rachunkowości finansowej, która opiera się przede wszystkim na zasadzie kosztu
historycznego. Zastąpienie składnika aktywów może również nie być istotne, jeżeli cho-
dzi o aktywa przestarzałe (patrz zużycie). Niemniej jednak koncepcja kosztu odtworze-
nia jest użyteczna w rachunkowości zarządczej, w przypadkach, gdy rzeczywiście trzeba
podjąć decyzję o wymianie niektórych aktywów na nowe (np. w przypadku uzupełnia-
nia zapasów).
Koszt prac badawczych i rozwojowych • Research and Development Costs •

Koszt opracowania i wprowadzenia na rynek nowych produktów, obejmujący wydatki
(nakłady) poniesione na wynagrodzenia pracowników, utrzymanie laboratoriów,
prowadzenie eksperymentów i nabycie patentów. W rachunkowości rozliczenie
takich wydatków wymaga podjęcia decyzji, czy je kapitalizować (aktywować), czy zali-
czyć w poczet kosztów. Zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny oraz wieloma standardami
rachunkowości (np. amerykańskie ogólnie przyjęte zasady rachunkowości), wydatki na
badania i rozwój powinno się zaliczać w poczet kosztów obciążających bezpośrednio
rachunek zysków i strat. Istnieją jednak standardy (np. MSR, standardy kanadyjskie i bry-
tyjskie), które dopuszczają pewne wyjątki od tej reguły. Przykładowo, Międzynarodowe
Standardy Rachunkowości generalnie wymagają zaliczenia wydatków na badania i roz-
wój w poczet kosztów, bezpośrednio po ich poniesieniu. Jeżeli jednak istnieje uzasad-
nione prawdopodobieństwo, że przedsiębiorstwo będzie z nich czerpać przyszłe korzyści,
koszty te można aktywować w bilansie, zaliczając je do wartości niematerialnych i praw-
nych i dokonując odpisów. Generalna reguła w tym zakresie mówi, że wydatki ponie-
sione na badania „podstawowe” lub „stosowane” uznaje się za spekulatywne i zazwyczaj
zalicza w poczet kosztów obciążających bezpośrednio rachunek zysków i strat; natomiast
koszty prac rozwojowych poniesione bezpośrednio przed rozpoczęciem produkcji pod-
legają aktywowaniu. W celu rozróżnienia prac badawczych od rozwojowych stosuje się
pewne uznane kryteria oceny. Ogólnie rzecz biorąc, wszelka działalność w sposób uza-
sadniony rokująca generowanie dodatniej wartości bieżącej netto, kwalifikuje się jako
prace rozwojowe. W nowej gospodarce, kładącej nacisk na zarządzanie wiedzą i informa-
tykę, koszty badań i rozwoju stanowić mogą bardzo istotny składnik majątku, wyma-
gający starannego ujęcia w rachunkowości. Patrz również prace badawcze i rozwojowe
w toku.
Koszt utraconych korzyści
179
Koszt restrukturyzacji • Restructuring Charge • Restructuring Cost •

Wykazany w księgach koszt nadzwyczajny, odzwierciedlający wydatki poniesione na
restrukturyzację przedsiębiorstwa. Choć restrukturyzacja ma na celu poprawę długofalo-
wych wyników przedsiębiorstwa, wiąże się ona z poniesieniem szeregu kosztów, takich jak:
◆◆ zatrudnienie nowego/lepszego zarządu lub doradców

◆◆ spisanie w straty przestarzałych zapasów lub oczyszczenie bilansu
◆◆ wypłata odpraw dla zwolnionych pracowników
◆◆ wyprzedaż zbędnych aktywów po cenie niższej niż ich wartość księgowa
◆◆ zapłata kar umownych za wycofanie się z nierentownych umów.
Koszty restrukturyzacji mogą być ujmowane w miarę ich ponoszenia lub (zgodnie
z zasadą ostrożnej wyceny) przed ich poniesieniem jako szacunkowe rezerwy na pokry-
cie strat. Związane nimi odpisy zawyżone mogą pośrednio przyczyniać się do znie-
kształcenia obrazu sytuacji finansowej (patrz upiększanie wyników) – tworzenie nad-
miernych rezerw na pokrycie strat (za które odpowiedzialność często można złożyć
na innych lub na karb połączenia z innym podmiotem) może być źródłem powstania
ukrytych rezerw. W związku z tym standardy rachunkowości (np. MSR 37) zazwyczaj
ściśle określają warunki, jakie muszą zostać spełnione przed poniesieniem kosztów
restrukturyzacji. Warunki te przykładowo mogą obejmować:
◆◆ przygotowanie formalnego planu restrukturyzacji, wyszczególniającego planowane

działania i ich koszty;
◆◆ publiczne ogłoszenie zobowiązań wynikających z planu restrukturyzacji;
◆◆ w przypadku zbywania aktywów – istnienie wiążącej umowy sprzedaży ze stroną
trzecią;
◆◆ zawarcie w rezerwie na restrukturyzację wyłącznie wydatków związanych bezpo-
średnio z restrukturyzacją – czyli korygowaniem błędów przeszłości. Rezerwa ta nie
powinna więc zawierać kosztów związanych z przyszłością, takich jak koszty prze-
kwalifikowania lub przeniesienia pracowników pozostających w przedsiębiorstwie,
koszty marketingu czy koszty inwestycji w nowe systemy i sieci dystrybucji.
Koszt rzeczywisty • Actual Cost • Koszt faktycznie poniesiony jako koszt historyczny,
w odróżnieniu od kwoty zabudżetowanej lub prognozowanej. Aby obliczyć odchylenie,
koszty rzeczywiste należy porównać z kosztami zabudżetowanymi, po skorygowaniu
budżetu o ewentualne zmiany w poziomie produkcji.
Koszt utraconych korzyści • Opportunity Cost • Koszt związany z wyborem jed-

nej z dwóch wykluczających się opcji, definiowany jako potencjalny zysk, z którego zre-
zygnowaliśmy na rzecz zysku związanego z drugą opcją. Przykładowo, jeżeli włożymy
cały swój kapitał w jedną inwestycję, nie będziemy już mieć możliwości osiągnięcia
zwrotu z innych inwestycji. Nie można mieć jednego i drugiego. W takim przypadku,
naszym „kosztem utraconych korzyści” byłby zwrot możliwy do osiągnięcia z inwestycji,
którą wybralibyśmy w drugiej kolejności. Koncepcja ta bazuje na ekonomicznym zało-
żeniu, że decyzje podejmuje się wybierając najkorzystniejsze rozwiązania. Poświęcamy
180 Koszt utraty
jedną korzyść, wybierając inną. Koszt utraconych korzyści jest kwestią spekulatywną:
w sprawozdawczości prowadzonej zgodnie z zasadą kosztu historycznego nie zostanie on
odnotowany. Tym niemniej, w praktyce rachunkowości zarządczej można go zmierzyć
i uwzględnić w analizie finansowej, analizie korzyści i kosztów oraz przy podejmowaniu
decyzji dotyczących wydatków inwestycyjnych. Wrażliwość rynku giełdowego na wyso-
kość stóp procentowych odzwierciedla koszt utraconych korzyści z inwestycji o stałym
oprocentowaniu. Jeżeli stopy procentowe pójdą w górę, popyt na akcje spadnie, ponieważ
koszt utraconych korzyści zwiększył się.
Produkt Y
WYBORY NIEOSIĄGALNE (OGRANICZENIA POWODOWANE NIEDOBORAMI)
GRANICA EFEKTYWNE
MOŻLIWOŚCI KOMPROMISY
PRODUKCYJNYCH =
OPTYMALE
Koszt utraconych RELACJE
korzyści
WYBORY OSIĄGALNE (PROBLEM ALOKACJI)
Produkt X
ZWIĘKSZENIE X LUB Y MOŻNA UZYSKAĆ TYLKO KOSZTEM DRUGIEGO PRODUKTU
Koszt utraty ▶ Wartość utraty.

Koszt własny sprzedanych produktów/usług • Prime Costs • Stosowana
w rachunku kosztów kategoria obejmująca koszt bezpośredniej siły roboczej i bezpośred-
nich materiałów wykorzystanych do wytworzenia produktu. Pozostałe koszty, nie wcho-
dzące do kategorii kosztu własnego, obejmują zmienne koszty pośrednie i stałe koszty
pośrednie przypisane do produktu.
Koszt wytworzenia produktu • Product/Unit Cost • Koszty, które można bezpo-

średnio powiązać z konkretnym produktem lub usługą. Koszty te mogą zostać zaliczone
do kosztu sprzedanych produktów, towarów i materiałów w danym okresie obrotowym
lub do aktywów bilansowych jako zapasy wyrobów gotowych. Proces ustalania kosztu
wytworzenia produktu skupia się przede wszystkim na dokonywaniu alokacji poszcze-
gólnych poniesionych kosztów. Wiele kosztów wiąże się z produktami w sposób pośredni
i niekoniecznie oczywisty. Tym niemniej, stanowią one część zasobów zużytych w proce-
sie produkcji (lub świadczenia usług) i muszą zostać odzwierciedlone w koszcie wytwo-
rzenia produktu. Jednak na określonym etapie alokacja kosztów do poszczególnych pro-
duktów staje się bezowocna. Koszty takie uznaje się za koszty obciążające bezpośrednio
rachunek zysków i strat. Jednostkowy koszt wytworzenia można opisać na przykładzie
działalności produkcyjnej – patrz tabela s. 181. W odróżnieniu od kosztów bezpośred-
nich, które w sposób oczywisty łączą się z poszczególnymi produktami, przypisanie
Koszty
181
kosztów pośrednich do produktów wymaga odwołania się do subiektywnej oceny. Samo

zdefiniowanie co stanowi koszt pośredni zależy również od celu podejmowanej decy-
zji. Przykładowo, koszt dzierżawy magazynu można uznać za koszt bezpośredni przy
porównywaniu kanałów dystrybucji, a za koszt pośredni dla celów wyceny zapasów.
Koszty wytworzenia produktu

Kategoria Wartość Opis/Przykład
Materiały bezpośrednie XX ◆◆ komponenty, części składowe i wykończenie
Płace bezpośrednie XX ◆◆ pracownicy linii produkcyjnej i operatorzy maszyn
Pozostałe koszty XX ◆◆ wydatki i usługi zużyte bezpośrednio w procesie produkcji,
bezpośrednie np. energia elektryczna
Jednostkowe koszty XXX ◆◆ Koszty wprost proporcjonalne do ilości wytworzonych
zmienne produktów; określane również jako koszty zmienne lub
krańcowe
Koszty ogólne YY ◆◆ Koszty, których nie da się przypisać do konkretnego
produkcji produktu, ponieważ są zużywane na potrzeby wielu
produktów; koszty te dotyczą czynności związanych
z partiami produktów (jak ustawienie oprzyrządowania),
a także obejmują koszty pomocnicze (jak koszty konserwacji
maszyn i koszty ogólnozakładowe – dzierżawa, amortyzacja,
zużycie energii itd.)
Koszt wytworzenia ZZZ ◆◆ Koszty poniesione w danym okresie muszą być rozliczone
ogółem na koszty danego okresu oraz koszty przenoszone na okres
następny w pozycji zapasy.
Dokładne oszacowanie kosztów wytworzenia produktu jest bardziej kwestią zarządza-

nia, wykorzystywaną na wewnętrzne potrzeby decyzyjne, jak ustalanie cen czy inwe-
stowanie. Wpływ kosztów wytworzenia produktów na sprawozdanie finansowe jest
mniej istotny: tak czy inaczej, koszty odzwierciedlone są w koszcie sprzedanych produk-
tów, towarów i materiałów albo w kosztach ogólnych. Jeżeli są aktywowane w zapasach,
które zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny wykazuje się po niższej z dwóch wartości:
koszcie wytworzenia albo wartości rynkowej. Dokładne oszacowanie kosztów wytwo-
rzenia produktu jest bardziej istotne dla celów prognozowania zysku niż dla pomiaru
zysku wypracowanego.
Koszty (żargon) • Costs (vernacular) • Różnorodne pozycje wydatków lub kosztów opera-
cyjnych występujące w rachunku zysków i strat. Należą do nich między innymi:
◆◆ koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów

◆◆ koszty bezpośrednie i pośrednie
◆◆ koszty stałe i zmienne
◆◆ koszty ogólne
◆◆ koszty sprzedaży i ogólnego zarządu
◆◆ koszty odsetkowe
◆◆ koszty nadzwyczajne.
182 Koszty bezpośrednie
Nie każdy poniesiony koszt musi stanowić koszt okresu. Bardzo często jednak koszty
okresu określa się potocznie mianem „kosztów”.
Koszty bezpośrednie • Direct Costs • Koszty, które można łatwo i jednoznacznie

powiązać z poszczególnymi produktami lub usługami. Jak wynika z definicji, koszty
te zmieniają się wprost proporcjonalnie do wielkości produkcji – stąd często określa się
je również jako koszty krańcowe lub zmienne*. Do najpowszechniejszych kosztów bez-
pośrednich należą materiały i robocizna (płace bezpośrednie) potrzebne do wytworze-
nia dodatkowej jednostki produktu. Przeciwieństwem kosztów bezpośrednich są koszty
ogólne, nie wiążące się z poszczególnymi produktami, lecz ponoszone przez przedsię-
biorstwo jako całość. Porównaj z kosztami pośrednimi.
Koszty częściowo zmienne • Semi-Variable Costs • Typ kosztów, w których

występuje zarówno element stały, jak i zmienny (patrz kształtowanie się kosztów). Jako
przykład można podać koszty rozmów telefonicznych i energii elektrycznej, gdzie
dostawca usług nalicza ryczałtową kwotę abonamentu, plus opłatę za faktycznie wyko-
rzystane usługi. Częściowa zmienność kosztów może być źródłem komplikacji, dlatego
rachunkowość zarządcza często dąży do wyodrębnienia elementu zmiennego dla zapew-
nienia lepszego budżetowania i analizy odchyleń.
Koszty całkowite [Y]
ΔX
ΔY
Koszty częściowo
zmienne b = ΔY
ΔX
a Stała składowa kosztów Y = a + bx
Poziom aktywności [X]
Koszty finansowe • Finance Costs • Kategoria w rachunku zysków i strat, która

skupia wszystkie koszty związane z finansowaniem zadłużenia długoterminowego
i krótkoterminowego, w tym akcji uprzywilejowanych i instrumentów hybrydowych.
Uszczegółowienie kosztów finansowych należy przedstawić w informacji dodatkowej do
sprawozdania finansowego. Do typowych kategorii tych kosztów należą:
◆◆ odsetki bankowe
◆◆ odsetki od obligacji
◆◆ dywidendy od akcji uprzywilejowanych
◆◆ zyski/straty z tytułu różnic kursowych
* Koszty bezpośrednie nie zawsze mogą być kosztami zmiennymi, np. w przypadku czasowego wstrzymania
produkcji, przedsiębiorstwo może zapłacić pracownikom produkcyjnym tyle samo, ile w trakcie produkcji.
Koszty krańcowe
183
◆◆ zmiany wartości godziwej instrumentów finansowych

◆◆ opłaty finansowe (od emisji, restrukturyzacji itp.).
Koszty finansowe nie obejmują dywidend wypłacanych od kapitału własnego ani odse-
tek skapitalizowanych w ramach projektów inwestycyjnych.
Koszty inkrementalne • Incremental Costs • Wzrost kosztów wynikający ze znacz-

nego skoku w poziomie działalności. W takiej sytuacji, jeśli produkcja wzrośnie o okre-
śloną kwotę, koszty również się zwiększą o określoną wielkość uzależnioną od sposobu
kształtowania się kosztów. Dla odróżnienia, koszty krańcowe to zwiększenie kosztu wyni-
kające ze wzrostu poziomu działalności o jedną jednostkę. (Pochodzenie słowa: od łaciń-
skiego „incrementum” = ‘wzrost’).
Koszty całkowite
Koszty KC WYSOKIE
inkrementalne
Koszt
i krańcowe inkrementalny
Koszt
krańcowy
KC NISKIE
Wzrost produkcji
Produkcja
Koszty interakcji • Interaction Costs • Koszty związane nie tylko z wymianą towa-
rów i usług (czyli kosztami transakcji), lecz również z wymianą pomysłów i informa-
cji. Koszty interakcji – takie jak wydatki na organizację zebrań, przygotowywaniem
memorandów i czasochłonnych raportów itp. – mogą w zarządzaniu przedsiębior-
stwem urosnąć do istotnego poziomu. Dokonując wyboru między prowadzeniem danej
działalności w obrębie lub poza obrębem firmy, przedsiębiorstwa zazwyczaj kierują się
dążeniem do minimalizacji ogólnych kosztów interakcji. Ograniczenie tych kosztów
dzięki technologiom informatycznym stopniowo zmienia zakres działań, jakie przed-
siębiorstwo może konkurencyjne przeprowadzać wewnętrznie. To z kolei podnosi kwe-
stię kluczowych kompetencji i strategicznych implikacji rozbijania przedsiębiorstw na
mniejsze jednostki.
Koszty krańcowe • Marginal Costs • Zmiana wielkości kosztów towarzysząca zmia-

nie wielkości produkcji. Koszty krańcowe obejmują koszty bezpośrednie oraz część kosztów
stałych. Koncepcja kosztu krańcowego znajduje zastosowanie przede wszystkim w analizie
ekonomicznej, gdzie zasada maksymalizacji zysku mówi, że produkcję opłaca się zwiększać
jedynie do momentu, w którym koszty krańcowe będą równe krańcowym przychodom.
184 Koszty likwidacji
Porównaj z kosztami poniesionymi nieodwołalnie, na które zmiana wielkości produkcji nie

ma wpływu. Patrz również rachunek kosztów zmiennych/bezpośrednich/krańcowych.
ŁĄCZNE KOSZTY/OKRES (W USD)
+10 000 Wielkość

B−E produkcji
B−E (Q)
0  
-10 000
Koszty KOSZT KRAŃCOWY X = USD 10 000 + USD 400Q - 2 USD Q
NA JEDNOSTKĘ (W USD)
krańcowe 400
300
200
Wielkość
100
produkcji
(Q)
KOSZT KRAŃCOWY = USD 400 - USD 4Q
Koszty likwidacji ▶ Koszty zaniechania.

Koszty obciążające bezpośrednio rachunek zysków i strat • Koszty
okresu • Period Costs • Koszty, które nie są ujmowane w zapasach ani koszcie
sprzedanych produktów, towarów i materiałów. Traktuje się je jako koszt w okresie, w któ-
rym zostały poniesione. Koszty obciążające bezpośrednio rachunek zysków i strat znaj-
dują uzasadnienie w zasadzie współmierności przychodów i kosztów: w związku ze swoim
charakterem nie są związane z żadnym konkretnym działaniem lub produktem, lecz
raczej z upływem czasu. Powszechnym przykładem kosztu okresu są odsetki lub koszty
ogólne przedsiębiorstwa (nazywane również kosztami sprzedaży i ogólnego zarządu).
Koszty ogólne przedsiębiorstwa, koszty ogólne zarządu • Overhead

•
Expenses Występująca w rachunku zysków i strat szeroka kategoria kosztów, które nie
wiążą się bezpośrednio z konkretnymi produktami lub usługami (patrz koszty sprzeda-
nych produktów, towarów i materiałów), ale ponoszone są w toku prowadzonej działalno-
ści. Koszty ogólne uważane są za „pośrednie koszty obciążające bezpośrednio rachunek
zysków i strat” (zwiększające koszty okresu, w którym zostały poniesione), w związku
z czym – na krótszą metę – są to zazwyczaj koszty stałe, niezależne od wielkości sprze-
daży. Za przykład mogą tu służyć koszty sprzedaży i administracyjne, koszty dzierżawy
lokalu, wynagrodzenie zarządu czy amortyzacja. Natomiast odsetki, mimo iż należą do
kosztów okresowych, zwyczajowo wykazywane są jako odrębna kategoria, dla pokre-
ślenia ich finansowego charakteru. Problemem alokacji kosztów ogólnych (np. kosztów
fabryki lub centrali) na poszczególne produkty, usługi lub wyodrębnione ośrodki zysku
zajmuje się rachunkowość zarządcza (por. rachunek kosztów pełnych i rachunek kosztów
zmiennych). Z operacyjnego punktu widzenia, sekret zarządzania przedsiębiorstwem
leży właśnie w decyzjach dotyczących ponoszenia lub nie ponoszenia pewnych kosztów
Koszty poniesione nieodwołalnie
185
ogólnych. Czy należy zwiększyć wydatki na reklamę? Czy zatrudnić nowych pracowni-
ków? Czy otworzyć nowy oddział? Aby znaleźć odpowiedź na te pytania, należy rozwa-
żyć wpływ, jaki miałyby przyjęte rozwiązania na marżę brutto i strategię przedsiębior-
stwa. Poniesienie każdego kosztu ogólnego wymaga dobrze przemyślanej decyzji. Koszt
taki, mimo iż nie da się go przypisać do konkretnego rodzaju działalności lub produktu,
może być wydatkiem uzasadnionym i opłacalnym. Niemniej jednak fakt, że wkład kosz-
tów ogólnych w wypracowanie zysku nie jest bezpośredni, zawsze podnosi kwestię ich
użyteczności dla przedsiębiorstwa. Stąd właśnie bierze się tendencja do radykalnego obci-
nania kosztów ogólnych przy restrukturyzacji przedsiębiorstwa, które stało się biurokra-
tyczne. Koszty ogólne powinno się zawsze uważnie kontrolować, aby zachować opty-
malną wydajność i uniknąć tzw. przerostów organizacyjnych.
Nawarstwienie
Na samej górze był dyrektor naczelny – nasz głównodowodzący
generał, a pod nim takie nawarstwienie biurokracji, że firma grzęzła.
Ludzie pisali do siebie nawzajem raporty. Zamiast się rozwijać, „zarzą-
dzaliśmy” wzrostem. Pomyślałem, że trzeba się pozbyć tego nawar-
stwienia – trzeba zlikwidować nadmiar kosztów ogólnych, jeżeli
firma ma być bardziej konkurencyjna.
Jack Welch, były dyrektor naczelny General Electric Co.,
cytowany w „Mclean’s Magazine”, 5 listopada 2001, s. 42
Koszty okresu ▶ Koszty obciążające bezpośrednio rachunek zysków i strat.

Koszty organizacji spółki • Organization Costs/Expenditures • Koszty utwo-
rzenia i rejestracji spółki poniesione przed rozpoczęciem przez nią działalności gospo-
darczej. Koszty te obejmują najczęściej wydatki na obsługę prawną, utworzenie strony
internetowej, uzyskanie licencji itd. Zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosz-
tów, koszty te powinny być aktywowane, a następne amortyzowane przez spodziewany
okres istnienia spółki.
Koszty podlegające kontroli • Controllable Cost • Koszty, których poniesienia

można uniknąć w ramach danego ośrodka odpowiedzialności. W ostatecznym rozra-
chunku, wszystkie koszty w długofalowym okresie podlegają czyjejś kontroli w przed-
siębiorstwie. Porównaj z kosztami uznaniowymi, które mogą być kontrolowane przez
kogoś w hierarchii w krótkim okresie (w przeciwieństwie do pewnych kosztów „sztyw-
nych”, co do których np. podjęto zobowiązania umowne lub które zostały już nieodwo-
łalnie poniesione).
Koszty poniesione nieodwołalnie • Sunk Cost • Wydatki (zaliczone do aktywów

lub do kosztów), które zostały już poniesione i które – z racjonalnego punktu widzenia
– nie powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu dalszych decyzji. Bez względu
na to, jakie będą nasze kolejne wybory, przeszłości nie da się już zmienić. Natura ludzka
186 Koszty pośrednie
ma jednak skłonność do kurczowego trzymania się przeszłości, co powoduje, że niepro-

duktywnie wydane pieniądze często traktuje się jako „inwestycje” w przyszłość, podczas
gdy faktycznie nie mają one żadnej wartości. Koszty historyczne również stanowią koszty
poniesione nieodwołalnie – w zakresie w jakim ich wartości nie da się zrealizować przez
odsprzedaż aktywów na rynku wtórnym. Koncepcja kosztów poniesionych nieodwołal-
nie wykorzystywana jest najczęściej w rachunkowości zarządczej, zwłaszcza przy podej-
mowaniu decyzji dotyczących planowania wydatków inwestycyjnych.
Koszty pośrednie • Indirect Costs • Koszty, których nie da się w łatwy sposób przy-
porządkować pojedynczym produktom czy usługom (typowym przykładem mogą
być koszty pośrednie produkcji). W rachunkowości, w stosunku do kosztów pośred-
nich należy wybrać określone rozwiązanie: albo rozliczać je na poszczególne produkty
w zapasach (patrz rachunek kosztów pełnych), albo traktować jako koszty okresu, w któ-
rym zostały poniesione. Zasada współmierności sugeruje, że koszty pośrednie powinny
być rozliczane na produkty, o ile można ustalić związek między kosztem pośrednim,
a produktem lub czynnością. Zobacz również koszty ogólne zarządu.
Koszty pośrednie produkcji • Factory Overhead • Koszty pośrednie ponoszone

w trakcie procesu produkcji. Jak wskazuje sama nazwa, koszty pośrednie nie obej-
mują wykorzystanych w produkcji materiałów i robocizny (z poziomu hali fabrycznej).
Składają się na nie natomiast między innymi:
◆◆ wynagrodzenie osób nadzorujących produkcję

◆◆ koszty dzierżawy fabryki i urządzeń
◆◆ amortyzacja maszyn i urządzeń
◆◆ usługi komunalne
◆◆ remonty i konserwacja urządzeń (zarówno materiały, jak i robocizna)
◆◆ koszty rozpoczęcia produkcji
◆◆ koszty kontroli jakości
◆◆ podatek od nieruchomości dotyczący części produkcyjnej przedsiębiorstwa
◆◆ koszty emerytur pracowników produkcyjnych.
W rachunkowości, z kosztami pośrednimi produkcji wiążą się dwa podstawowe pro-
blemy. Po pierwsze, koszty te wymagają rozliczania na poszczególne produkty i zapasy.
W przypadku kosztów rozkładających się na różne produkty z jednej linii produk-
cyjnej, konieczne może być dokonanie subiektywnej oceny. Po drugie, wiele kosztów
pośrednich produkcji ma charakter stały – ich wielkość rośnie wraz z upływem czasu,
a nie z wielkością produkcji. Wraz ze wzrostem produkcji, jednostkowe koszty stałe
zmniejszają się – co powoduje wahania w wysokości kosztów jednostkowych w zależ-
ności od poziomu produkcji. Większość standardów rachunkowości wymaga rozlicza-
nia kosztów pośrednich produkcji na zapasy, ponieważ koszty te stanowią nieodłączny
element wytworzenia zapasów (patrz rachunek kosztów pełnych). Problem polega jed-
nak na tym, że w zależności od przyjętych przez przedsiębiorstwo zasad rachunkowości,
występować mogą różnice przy odróżnianiu kosztów pośrednich produkcji od kosztów
ogólnych przedsiębiorstwa (obciążających bezpośrednio rachunek zysków i strat).
Koszty rosnące skokowo
187
Koszty pośrednie produkcji
Alokacja pierwotna
Wydział Wydział Wydział Wydział Wydział

produkcyjny produkcyjny produkcyjny pomocniczy pomocniczy
Koszty 
pośrednie Alokacja wtórna
produkcji
Stawka narzutu Produkt A Produkt B Produkt C

kosztów pośr.
Łączne koszty
wydziałowe
Łączne jednostki
klucza Narzut wg stawki narzutu x jednostki
podziałowego klucza/produkt
Koszty przyszłych okresów, aktywa odroczone • Deferred Asset •

• •
Deferred Expense Deferred Charges Deferred Debit Wydatki, które •
traktowane są jako aktywa do momentu zaliczenia ich w przyszłości w poczet kosztów.
Zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów, koszty powinny być ujmowane
w miarę jak przedsiębiorstwo czerpie z nich korzyści. W międzyczasie, przenosi się je
z bilansu do bilansu przez kolejne okresy obrotowe. Choć zgodnie z definicją do kate-
gorii kosztów przyszłych okresów (aktywów odroczonych) zaliczać się mogą zarówno
aktywa trwałe, jak i aktywa obrotowe (np. czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów),
zazwyczaj termin ten odnosi się do szczególnego składnika majątku, jakim są aktywa
z tytułu odroczonego podatku dochodowego (które można odliczyć od przyszłych
dochodów do opodatkowania). Porównaj z przychodami przyszłych okresów i zobowią-
zaniem odroczonym.
Koszty remontów kapitalnych a koszty remontów bieżących • Major

•
Repair/Extra-ordinary Repair vs. Ordinary Repair Rozróżnienie pomiędzy
różnymi kosztami ponoszonymi na utrzymanie środków trwałych. Gdy remont uznaje
się za „kapitalny”, wydatki poniesione na jego przeprowadzenie są aktywowane w warto-
ści księgowej składnika aktywów i podlegają amortyzacji. Natomiast wydatki na remonty
bieżące ujmuje się w kosztach w okresie ich poniesienia.
Koszty rosnące skokowo • Stepped Costs • Typ kosztów, które pozostają stałe przy
określonym poziomie produkcji („odnośny przedział”), lecz wzrastają do wyższego
poziomu po przekroczeniu pewnego progu. Taki progowy wzrost kosztów wiąże się czę-
sto z limitami wydajności, czyli tzw. wąskimi gardłami, które można pokonać jedynie
poprzez poniesienie dodatkowych nakładów na zwiększenie wydajności.
188 Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów
Całkowite koszty stałe [USD]

= próg wydajności
Koszty rosnące
skokowo
Poziom aktywności
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów • Cost of Goods

• • •
Sold COGS Cost of Sales Wykazany w rachunku zysków i strat koszt sprze-
danych zapasów. Zasada współmierności przychodów i kosztów wymaga dokonania roz-
różnienia pomiędzy kosztami produkcji poniesionymi w danym okresie, a innymi pozy-
cjami, które należy zaliczyć do kosztów. Różnica pomiędzy nimi jest funkcją zmiany
stanu zapasów. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów można wyli-
czać dwoma sposobami. W metodzie „pośredniej” łączne koszty produkcji koryguje się
o zmianę wartości zapasów w okresie rozliczeniowym. Prostsza metoda „bezpośred-
nia” wiąże się z wyliczeniem fizycznej sprzedaży i wycenie ilości sprzedanych zapasów
w oparciu o jednostkowy koszt standardowy. (Należy pamiętać, że wyniki obu metod są
takie same.)
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów

Wyliczenie pośrednie Wyliczenie bezpośrednie
(wycena po koszcie standardowym)
+ Saldo początkowe zapasów X
w cenie nabycia/koszcie
Łączne koszty produkcji: Koszty produkcji wyrobów
sprzedanych:
+ Materiały bezpośrednie Y + Materiały bezpośrednie Y
+ Robocizna bezpośrednia Y + Robocizna bezpośrednia Y
+ Zmienne koszty produkcji Y + Zmienne koszty produkcji Y
(pośrednie) (pośrednie)
+ Stałe koszty produkcji (pośrednie) Y + Stałe koszty produkcji (pośrednie) Y
Łączne koszty produkcji YYY
- Saldo zamknięcia zapasów Z
po cenie nabycia/koszcie
= Koszty sprzedanych produktów, COGS = Koszty sprzedanych produktów, COGS
towarów i materiałów za dany towarów i materiałów za dany
okres okres
Koszty stałe
189
Koszty nieprodukcyjne (np. koszty dystrybucji, sprzedaży, koszty ogólnego zarządu),

które nie są alokowane do zapasów, nie wchodzą w skład kosztów sprzedanych pro-
duktów, towarów i materiałów. Określa się je mianem „kosztów okresu” lub „kosztów
ogólnych”, i stanowią one koszt w okresie, w którym zostały poniesione. Podczas gdy
bezpośrednie koszty produkcji (np. materiały, robocizna, zmienne koszty produkcji)
niewątpliwie stanowią element zapasów, w przypadku pośrednich kosztów produkcji
dopuszczalna jest pewna uznaniowość. Na przykład, niektóre spółki mogą uznać koszt
wynagrodzenia osoby nadzorującej zakład za koszt produkcji, podczas gdy inne mogą
zaklasyfikować go jako koszt ogólnego zarządu. Zgodnie z międzynarodowymi stan-
dardami rachunkowości, alokacja pośrednich kosztów produkcji musi być po prostu
„zasadna” i spójna. Problem postępowania ze stałymi kosztami pośrednimi produk-
cji nie występuje, jeśli firma dla celów wewnętrznych stosuje rachunek kosztów krańco-
wych (dla celów sprawozdawczości zewnętrznej wymaga się rachunku kosztów pełnych).
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów są jedną z najbardziej istotnych
pozycji w rachunku zysków i strat. Patrz również rachunek kosztów, zysk brutto ze sprze-
daży, marża zysku i dział zaopatrzenia.
Koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu • Sales, General and

Administrative Expense • S, G&A • Wspólna kategoria kosztów ogólnych zwią-
zanych z organizacją i obsługą przedsiębiorstwa jako całości, wykazywana w rachunku
zysków i strat.
Koszty stałe • Fixed Costs • Koszty, których wysokość nie zależy od wielkości produkcji
i nie da się zmienić w krótkim okresie bez wprowadzenia radykalnych zmian w przedsię-
biorstwie. Oto kilka przykładów:
◆◆ amortyzacja budynków fabrycznych lub koszt ich dzierżawy

◆◆ wynagrodzenia pracowników
◆◆ koszty sprzedaży, ogólne i koszty ogólnego zarządu
◆◆ odsetki od zadłużenia.
Okres czasu, w trakcie którego przedsiębiorstwo pozostaje „skazane” na daną struk-
turę kosztów, różni się w zależności od charakteru kosztów. Można zwolnić pracow-
ników, choć w następnym miesiącu wciąż trzeba im zapłacić. Koszty odsetek można
wyeliminować przez całkowitą spłatę zadłużenia. Nawet ciężar kosztów poniesionych
nieodwołalnie może zostać zlikwidowany w drodze sprzedaży środków trwałych. Jeżeli
przyjąć perspektywę długiego okresu, okazuje się, że w zasadzie wszystkie koszty są
zmienne, ponieważ przedsiębiorstwo może dowolnie przeorganizować swoją dzia-
łalność. Niemniej jednak, z przyczyn praktycznych, większość kosztów uznaje się za
koszty stałe (z wyjątkiem kosztów sprzedanych produktów, towarów i materiałów oraz
kosztów ponoszonych uznaniowo, np. koszty reklamy). Fakt ten z kolei przyczynia się
do powstawania dźwigni operacyjnej i potrzeby osiągnięcia przychodów ze sprzedaży
na poziomie zapewniającym pokrycie kosztów stałych i zmiennych (patrz przychody ze
sprzedaży na poziomie progu rentowności). Patrz również analiza koszt-wolumen-zysk.
190 Koszty transakcji
Koszty transakcji • Transaction Costs • Koszty poniesione na zrealizowanie trans-

akcji, poza samą ceną przedmiotu transakcji. Koszty transakcji zniechęcają do wymiany
handlowej, a ich obniżenie poprawia sprawność funkcjonowania rynku.
Koszty uznaniowe/kontrolowane • Discretionary/Managed Costs • Koszty,

które nie mają bezpośredniego i natychmiastowego wpływu na generowanie przycho-
dów, w związku z czym do ich poniesienia można podchodzić z pewną elastyczno-
ścią. Przykładami takich wydatków mogą być koszty remontów i konserwacji, koszty
reklamy, koszty obsługi klienta, koszty szkoleń oraz koszty prac badawczych i rozwojo-
wych. „Uznaniowość” tych kosztów dotyczy głównie krótkiego okresu, ponieważ na dłuż-
szą metę mogą one mieć znaczący wpływ zarówno na wysokość zysku, jak i/lub rozwój
przedsiębiorstwa. Niektórzy twierdzą nawet, że powinno się je aktywować w bilansie,
w celu odzwierciedlenia ich wartości rozciągającej się na szereg okresów obrotowych. Patrz
koncepcja zachowania kapitału.
Koszty wynagrodzeń i świadczeń pracowniczych • Employee Compen

•
sation Costs Ogólna definicja wszystkich świadczeń, jakie podmiot przekazuje
w zamian za usługi swoich pracowników. Zobowiązanie do wypłaty świadczeń ma różne
podstawy: ustalenia umowne, wymagania przepisów prawnych, praktyka branżowa
i polityka spółki (patrz obowiązek zwyczajowy). Podmiot zwykle rozlicza świadczenia
pracownicze w formie płatności pieniężnych i świadczeń rzeczowych, takich jak towary
i usługi. Świadczenia pracownicze mogą być wypłacone w danym okresie lub w przyszło-
ści, tak jak dzieje się w przypadku świadczeń emerytalnych. W nowoczesnych gospodar-
kach postindustrialnych z dużym sektorem usługowym, świadczenia pracownicze stano-
wią istotne kwoty. Międzynarodowe standardy rachunkowości rozróżniają różne rodzaje
świadczeń pracowniczych, z których każdy wymaga odmiennego podejścia księgowego:
◆◆ świadczenia krótkoterminowe
◆◆ świadczenia emerytalne
◆◆ świadczenia długoterminowe
◆◆ świadczenia kapitałowe o charakterze wynagrodzenia
◆◆ świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy.
W większości podmiotów, najważniejszą kategorię stanowią świadczenia krótkotermi-
nowe, które obejmują pensje, składki na ubezpieczenie emerytalne i społeczne, płatny
urlop roczny i wychowawczy (określany terminem „płatna nieobecność”), płatne zwol-
nienie lekarskie, świadczenia w naturze (takie jak opieka medyczna, zakwaterowanie,
rozliczenie kosztów użytkowania samochodu), a także udział w zysku lub wypłatę pre-
mii w krótkim terminie po wyświadczeniu usługi przez pracownika. Ujęcie księgowe
takich świadczeń jest stosunkowo proste: należy naliczać je w miarę świadczenia usługi
przez pracownika. Inaczej jest w przypadku świadczeń emerytalnych, kiedy pomiar
zobowiązania lub kosztu może wymagać założeń aktuarialnych. Istnieją również inne,
niemateriale korzyści płynące z zatrudnienia (np. kwalifikacje zawodowe, szkolenia
w czasie pracy, zadowolenie z pracy, prestiż, kontakty społeczne), które nie są ujmo-
wane księgowo, nawet jeśli ich wartość – przynajmniej dla pracowników – jest istotna.
Koszty zobowiązań przeszłych
191
Koszty zaniechania • Koszty likwidacji • Abandonment/Decommissioning

Costs • Gdy wykorzystanie środków trwałych przestaje być opłacalne, a nie ma moż-
liwości ich sprzedania za wartość końcową, przedsiębiorstwo może chcieć po prostu
się ich pozbyć. Zazwyczaj jednak pozbycie takie wiąże się z kosztami, często wynikają-
cymi z przepisów w zakresie bezpieczeństwa lub ochrony środowiska, wymagającymi
np. przywrócenia terenu do wymaganego stanu. Przykładowo, w przypadku wydobycia
surowców producent powinien przywrócić miejsce wydobycia do stanu pierwotnego lub
co najmniej stanu bezpiecznego. Zgodnie z międzynarodowymi standardami rachun-
kowości, tego rodzaju koszty winny być naliczone z góry i aktywowane w wartości księ-
gowej aktywów. Zaniechanie działalności może okazać się kosztowne i kontrowersyjne.
W późnych latach 90. XX wieku Shell Oil chciał zatopić w Morzu Północnym nieuży-
waną platformę wiertniczą. Jednak naciski ze strony działaczy na rzecz ochrony środo-
wiska zmusiły go do rozmontowania platformy i złomowania jej na lądzie, co skutkowało
poniesieniem znacznych kosztów. Międzynarodowe standardy rachunkowości zawierają
również wytyczne dotyczące ujmowania przyszłych zobowiązań związanych z zaniecha-
niem działalności.
Koszty zmian asortymentu • Complexity-Related Costs • Typ kosztów, które

normalnie zachowują się jak koszty stałe (tj. nie reagują na zmiany poziomu produkcji),
lecz które mogą reagować na zmiany asortymentu w obrębie danego poziomu produkcji.
Tego rodzaju „koszty stałe” faktycznie mogą być kosztami zmiennymi, jeżeli porównać je
właśnie ze zmianami asortymentu, a nie – jak w tradycyjnym podejściu – ze zmianami
wielkości produkcji. Przykładami kosztów zmian asortymentu są koszty zmian projek-
towych, koszty rozruchu, przeniesienia zapasów, przeładunku nowych materiałów, czy
inspekcji. Rozszerzenie oferty produktowej często skutkuje wzrostem kosztów; wzrost
ten bywa jednak zrównoważony zwiększeniem sprzedaży pokrywającej popyt w okre-
ślonych niszach rynkowych. Koszty zmian asortymentu są ściśle powiązane z koncep-
cją rachunku kosztów działań, polegającą na rozliczaniu kosztów pośrednich produkcji
(w tym kosztów stałych) w oparciu o ich źródła.
[USD]
Ilustracja
Koszty zmian kształtowanie się Wzrost kosztów stałych
asortymentu kosztów stałych
przy stałym poziomie
przy zwiększamiu
asortymentu w obrębie
całkowitej produkcji każdego poziomu
produkcji
Zakres produkcji
Koszty zobowiązań przeszłych • Legacy Costs/Expenses • Są to bieżące

koszty wywiązywania się z podjętych w przeszłości zobowiązań, jak np. koszty świad-
czeń emerytalnych. Mimo iż pierwotnym celem ponoszenia takich kosztów mogło być
192 Krańcowa stopa podatkowa
zwiększenie produktywności, w przypadku pogorszenia sytuacji przedsiębiorstwa

kumulacja takich kosztów może stać się nieproduktywnym obciążeniem przyszłej
działalności. W USA, przykładem przedsiębiorstwa obciążonego kosztami zobowią-
zań przeszłych jest General Motors, w tym wypadku z tytułu podjęcia zobowiązania
do pokrywania kosztów świadczeń zdrowotnych na rzecz personelu i emerytowanych
pracowników.
Bałagan
Kolosalna szkoda dla konkurencyjności to nie jego wina. To raczej
spuścizna pozostawiona przez dyrektorów generalnych z poprzed-
nich dekad, którzy ograniczyli żądania płacowe związków zawodo-
wych (i zapewnili sobie spokój na czas własnej kadencji) przyznając
pracownikom świadczenia emerytalne. Świadczenia te nie pocią-
gały za sobą dużych bezpośrednich wydatków pieniężnych, ani też –
według ówczesnych zasad rachunkowości – nie wywierały istotnego
wpływu na zysk netto. Dzisiaj, przy gwałtownie rosnących kosztach
ochrony zdrowia i coraz surowszych zasadach rachunkowości, bała-
gan ten zaczyna się mścić.
The Tragedy of GM (Tragedia GM)
w „Fortune” (wydanie europejskie), 27 lutego 2006, s. 33
Krańcowa stopa podatkowa • Marginal Tax Rate • Wielkość procentowa

podatku zapłacona od ostatniego przyrostu dochodu do opodatkowania. W progresyw-
nym systemie podatkowym (stosowanym w większości krajów), krańcowe stopy podat-
kowe wzrastają wraz ze wzrostem dochodu do opodatkowania.
Krańcowy przepływ środków pieniężnych • Differential/Incremental/

•
Relevant Cash Flow Przepływ środków pieniężnych będący bezpośrednim skut-
kiem danej decyzji lub wyboru. Przepływ środków pieniężnych, na który dana decyzja
nie ma żadnego wpływu stanowi koszt poniesiony nieodwołalnie, którego nie powinno
się uwzględniać przy dokonywaniu jakichkolwiek przyszłych wyborów. Koncepcja ta
ma znaczenie w rachunkowości zarządczej, np. przy podejmowaniu decyzji dotyczących
nakładów inwestycyjnych.
Kredyt • Credit (Noun)* • Termin pochodzący od łacińskiego słowa „credito”, czyli

‘wiara’. Oznacza przyszłą możliwość dostępu do cudzej własności w zamian za przy-
rzeczenie spłaty kapitału i odsetek w okresie późniejszym. W odróżnieniu od pożyczki,
* Jest to jeden z terminów, których zakres różni się w użyciu polskim i angielskim. W Polsce kredyt oznacza
oddanie do dyspozycji środków pieniężnych przeznaczonych na ustalony cel. W odróżnieniu od pożyczek,
kredyty udzielane są tylko przez banki i podlegają przepisom ustawy Prawo Bankowe (przyp. tłum.).
Kredytować
193
która jest sfinalizowaną transakcją, kredyt jest opcjonalny * – kredytobiorca może

go wykorzystywać w zależności od potrzeb. Może on pochodzić z różnych źródeł,
przy czym w przypadku przedsiębiorstw komercyjnych najpowszechniejsze są kredyt
kupiecki i kredyty bankowe. Dostępność kredytu uzależniona jest głównie od umie-
jętności i chęci kredytobiorców i kredytodawców osiągnięcia porozumienia możli-
wego do realizacji z komercyjnego punktu widzenia. Z kolei makroekonomicznymi
elementami kształtującymi rynek kredytów są istnienie dostępnych oszczędności,
prawa majątkowe, prawa wierzycielskie i dostęp do informacji. Kredyt bardzo się przy-
czynia do rozwoju gospodarki. Dzięki niemu majątek, który w przeciwnym wypadku
leżałby odłogiem, znajduje wykorzystanie, zwiększając dostępne zasoby gospodarki
i jej potencjał dochodowy. Kredyt jest również źródłem dyscypliny finansowej przedsię-
biorstw, poprzez ustanowienie zobowiązania do spłaty i kar za naruszenie warunków
umowy.
Kredyt (udzielony) • Loan (A) • Składnik aktywów finansowych, który w momencie

spłaty zamienia się na środki pieniężne, a do momentu spłaty przynosi przychody z tytułu
odsetek. Zróżnicowany zbiór kredytów udzielonych różnym kredytobiorcom nazywany
jest portfelem kredytów. Wartość kredytu uzależniona jest od otrzymania przyszłych
wpłat odsetek oraz spłaty kwoty kapitału, a ponieważ żadnej z tych rzeczy nie da się nie-
zawodnie przewidzieć, z kredytami nieodłącznie wiąże się ryzyko kredytowe**.
Z cytatów:
POLONIUSZ:
Pożyczek nie bierz ani nie udzielaj,
Bo dług to zawsze strata – czy pieniędzy,
Czy przyjaciela; zresztą pożyczanie
Z gospodarnością nie bardzo się godzi.
Szekspir Hamlet, 1601
[tłum. Stanisław Barańczak]
Kredytować • Credit (verb) • Udostępnić czasowo swoje zasoby majątkowe w zamian

za przyrzeczenie pieniężnej spłaty w określonym dniu za cenę w postaci odsetek. Osoba
udostępniająca środki jest wierzycielem (kredytodawcą/pożyczkodawcą), a osoba
otrzymująca je jest dłużnikiem (kredytobiorcą/pożyczkobiorcą). Dla kredytodawcy
* W Polsce zarówno kredyt, jak i pożyczka to sfinalizowane transakcje. Różnica między nimi polega
przede wszystkim na tym, że kredyt udzielany jest tylko przez banki i tylko w środkach pieniężnych;
podczas gdy pożyczka może być udzielona przez każdego, zarówno w formie środków pieniężnych, jak
i rzeczy określonych co do gatunku. Kredyty podlegają w Polsce przepisom ustawy Prawo Bankowe,
a pożyczki uregulowaniom kodeksu cywilnego (przyp. tłum.).
** Zgodnie z ustawą o rachunkowości obowiązującą w Polsce, kredyty udzielone są ujmowane w bilansie
w kwocie wymagającej zapłaty.

194 Krzywa uczenia się
z udzieleniem kredytu nieodłącznie wiąże się ryzyko poniesienia straty, w przypadku

gdy kredytobiorca nie będzie w stanie lub nie będzie chciał spłacić zadłużenia. Z tego
względu przed udzieleniem kredytu zazwyczaj przeprowadza się wnikliwą analizę
kredytową, oceniającą zdolność kredytową potencjalnego kredytobiorcy. Kredyt zwy-
kle wiąże się ze spłatą pieniężną; w przypadku udostępnionych rzeczy można je tylko
oddać lub zastąpić innymi. Termin „kredytować” zwykle kojarzy się z takimi poję-
ciami jak zaufanie, wiara, uczciwość, wiarygodność, reputacja, honor, solidność i pozy-
cja finansowa.
Krzywa uczenia się • Learning Curve • Sposób kształtowania się kosztów polega-
jący na zmniejszaniu się kosztów robocizny przypadających na jednostkę produkcji
(patrz koszty zmienne). Zgodnie ze starym przysłowiem, że „praktyka czyni mistrza”,
doświadczenie nabywane przez pracowników skutkuje wzrostem wydajności pracy.
Efekt krzywej uczenia się ma istotne znaczenie w budżetowaniu kosztów złożonej pro-
dukcji przemysłowej, gdzie wymagane są duże nakłady siły roboczej (np. w produk-
cji samolotów). W produkcji takiej popełniane początkowo błędy prowadzą do mar-
notrawstwa materiału i nieefektywnego wykorzystania pracy, potem jednak następuje
przewidywalna poprawa, którą można uwzględnić w budżetowaniu. W przypadku
produkcji masowej, krzywa uczenia się może być pomocna w osiąganiu korzyści skali.
Termin ten odnosi się również do wszelkich nowych, niesprawdzonych sytuacji, co ade-
kwatnie obrazuje cytat „Odkąd objął stanowisko dyrektora generalnego, cały czas piął
się po krzywej uczenia się.”
Jednostkowe koszty zmienne
Mniejsze koszty jednostkowe

dzięki:
 lepszemu wykorzystaniu
materiałów
 efektywniejszemu
wykorzystaniu siły roboczej
 skróceniu przestojów
Krzywa uczenia się  usunięciu „wąskich gardeł”
Łączna wielkość produkcji
Księga • Ledger • Zbiór kont księgowych o podobnym charakterze. Tradycyjnie, każda

księga składała się z szeregu kart poświęconych poszczególnym kontom, które razem
określane były mianem „ksiąg”. Cechą charakterystyczną każdej księgi rachunkowej jest
po pierwsze jej elastyczność (tj. możliwość dopisywania nowych kont), a po drugie szcze-
gółowy system odsyłaczy (znany jako plan kont). We współczesnych czasach księgi to
zazwyczaj pliki komputerowe. Dzieli się je na różne kategorie:
Księga kasowa
195
Rodzaje ksiąg rachunkowych

Księgi główne Księgi indywidualne (dotyczące dostawców
i odbiorców)
Konta wynikowe Konta bilansowe Klienci / Dostawcy
Przychody / Koszty Aktywa trwałe Dłużnicy Wierzyciele
◆◆ Przychody ze ◆◆ Grunty ◆◆ Klient A ◆◆ Dostawca A
sprzedaży
◆◆ Koszty sprzedanych ◆◆ Budynki i budowle ◆◆ Klient B ◆◆ Dostawca B
produktów, towarów
i materiałów
◆◆ Rezerwa na należności ◆◆ Wyposażenie ◆◆ Klient C ◆◆ Dostawca C
◆◆ Zużycie energii ◆◆ Papiery wartościowe ◆◆ Klient D ◆◆ Dostawca D
◆◆ itd. ◆◆ itd. ◆◆ itd. ◆◆ itd.
Wpisy trafiają do poszczególnych ksiąg za pośrednictwem dziennika rejestrującego

wszystkie transakcje w porządku chronologicznym. Proces przenoszenia i sumowania
sald z poszczególnych ksiąg w celu sporządzenia sprawozdania finansowego nazywany
jest, bardzo stosownie, zamknięciem ksiąg. Patrz również ewidencja, plan kont, księgo-
wanie i zestawienie obrotów i sald.
Marzenia
[Spekulacja] podnosi kupca do poziomu swoistego błędnego ryce-
rza lub raczej komercyjnego Don Kichota... Siedząc z ołówkiem za
uchem i rozmyślając nad swoją księgą, jest jak bohater z La Manchy
pogrążony w marzeniach nad swą księgą rycerską.
Washington Irving (1783–1859), A Time of Unexampled Prosperity
Księga główna • General Ledger • G/L • Systematyczne zapisy księgowe przedsię-

biorstwa, na podstawie których regularnie sporządza się bilans oraz rachunek zysków
i strat. Księga główna – w skrócie księgi (rachunkowe) – uzupełniona jest przez szereg
dodatkowych ksiąg pomocniczych: dotyczących środków pieniężnych, zapasów, aktywów
trwałych itp. Sporządzanie sprawozdań finansowych polega na zamknięciu księgi głównej
na koniec okresu obrotowego, dokonaniu korekt o rozliczenia międzyokresowe i uzupeł-
nieniu całości częścią opisową, zwaną informacją dodatkową.
Księga kasowa • Cashbook • Dziennik chronologicznie ewidencjonujący transak-

cje gotówkowe, z wykazaniem sald na dany moment w czasie. Księga kasowa rejestruje
wpłaty i wypłaty z rachunku bankowego. W ramach procedur kontroli wewnętrznej,
powinno się ją okresowo uzgadniać z wyciągami bankowymi. Transakcje drobne, które
nie są rejestrowane w księdze kasowej, mogą być ewidencjonowane w księdze kasy pod-
ręcznej. Księga kasowa może stanowić podstawę prowadzenia rachunkowości systemem
pojedynczego zapisu (patrz systemy pojedynczego zapisu księgowego). W firmach szarej
196 Księgi podatkowe
strefy, wpływy gotówkowe nie są odzwierciedlane ani na rachunku bankowym, ani

w księdze kasowej.
Księgi podatkowe • Tax Books • Ewidenca księgowa wykorzystywana do udoku-

mentowania kalkulacji podatku dochodowego. Ponieważ standardy rachunkowości
generalnie nie służą do obliczania podstawy opodatkowania, przedsiębiorstwa muszą
w celu obliczenia płatności podatku dochodowego skorygować kwotę osiągniętego
zysku zgodnie z uregulowaniami podatkowymi. Zazwyczaj wymaga to sporządze-
nia (w formie notatek) odrębnych korekt zysku księgowego w deklaracji podatkowej.
Deklaracja podatkowa jest jednak oparta na ewidencji finansowej (takiej jak księga
główna), której zadaniem jest rzetelne odzwierciedlenie rzeczywistości finansowej.
W przypadkach szarej strefy, często tworzy się odrębny zestaw ewidencji księgowej,
mający udokumentować sprawozdania finansowe celowo zaniżające podlegający opo-
datkowaniu zysk. Jeżeli organy skarbowe zdecydują się na przeprowadzenie kontroli,
można im przedstawić wewnętrzną ewidencję, która uzasadnia osiągnięte wyniki.
Jednocześnie, przedsiębiorstwo prowadzi na własne potrzeby prywatny zestaw ksiąg,
które pozwalają mu ocenić faktyczne wyniki finansowe lub mogą posłużyć do uzyska-
nia kredytu w banku.
Podejrzana sprawa
Urzędy skarbowe często mają znacznie więcej informacji o firmie,
niż inwestor korzystający ze sprawozdania rocznego. Zyski podle-
gające opodatkowaniu różnią się od zysków księgowych, tak więc
obliczanie podatku ma na celu uzyskanie innego rodzaju odpo-
wiedzi. Jeżeli jednak stawka opodatkowania znacznie różni się
od stawki ustawowej, faktycznie oznacza to, że władze podatkowe
stwierdzają, iż ich pogląd na zysk podlegający opodatkowa-
niu w danej firmie jest inny, niż wynikałoby to z rachunkowości...
Niskie obciążenie podatkowe jest dobrym pretekstem do zadania
prowokującego pytania: dlaczego władze podatkowe uważają, że
zyski firmy są niższe?
Terry Smith Accounting for Growth
(Rachunkowość wzrostu przedsiębiorstwa), 1992, s. 195
Księgi rachunkowe (księgi) • Books of Account (the Books) • Wewnętrzna

dokumentacja księgowa, obejmująca dzienniki, zestawienia obrotów i sald oraz poszcze-
gólne księgi (rejestry), odzwierciedlająca aktywa, pasywa, przychody i koszty przedsiębior-
stwa. Po zarejestrowaniu wszystkich transakcji danego okresu i skorygowaniu zapisów
dla uwzględnienia standardów rachunkowości (tj. po „zamknięciu”), księgi stają się pod-
stawą do sporządzenia sprawozdania finansowego. Poprawne prowadzenie ksiąg rachun-
kowych jest zwykle wymagane na mocy przepisów prawa spółek. Patrz również prowa-
dzenie ksiąg rachunkowych i fałszować (preparować) księgi.
Księgowy
197
Księgowanie • Posting • Procedura księgowa polegająca na przeniesieniu pozycji z dzien-

nika na konta w księgach, w wyniku czego efekty transakcji zarejestrowanych w dzien-
niku gromadzone są na poszczególnych kontach. Kolumna odsyłacza w dzienniku
i w księdze zawiera odniesienia do źródła ewidencjonowanej informacji:
Dziennik główny Dz1

Data Nazwa konta i objaśnienie Odsyłacz. Winien Ma
01/1 Środki pieniężne 10 15 000
R. Patterson, Kapitał (zainwestowany w działalność 15 000
gospodarczą)
Środki pieniężne Nr 10
Data Objaśnienie Odsyłacz Winien Ma Saldo
01/1 Kapitał podstawowy: R. Patterson Dz1 15 000 15 000
Księgowanie to w istocie mechaniczna procedura kopiowania danych – musi jednak

być wykonywane z odpowiednią starannością, jeżeli salda w księgach mają się zgadzać.
Księgowanie transakcji według daty zawarcia lub daty rozliczenia •

Trade Date vs. Settlement Date Accounting • Decyzja dotycząca wyboru daty
stanowiącej podstawę do wyceny nabytych lub zbytych papierów wartościowych – może
to być data zawarcia transakcji lub data jej gotówkowego uregulowania. Ponieważ róż-
nica między tymi datami wynosi przeciętnie 2–3 dni, ceny rynkowe mogą się różnić.
Większość przedsiębiorstw za podstawę wyceny przyjmuje datę zawarcia transakcji,
nawet jeżeli wiąże się z tym wykazywanie w księgach zysków lub strat z tytułu przeceny
do wartości rynkowej.
Księgowy • Accountant • Osoba posiadająca umiejętności, zakres odpowiedzialności

oraz wiedzę specjalistyczną, pozwalające na prowadzenie ksiąg rachunkowych i sporzą-
dzanie sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa. Ze względu na swoją biegłość w ope-
rowaniu liczbami, księgowi mogą być również zaangażowani w rachunkowość zarząd-
czą, analizę finansową, proces budżetowania, a także decyzje dotyczące nakładów
inwestycyjnych i sposobów finansowania (niektórzy z nich zostają nawet bankowcami).
„Księgowymi” często nazywa się również biegłych rewidentów. Faktycznie, wiele z ich
umiejętności pokrywa się z umiejętnościami księgowych, ale z tytułu pełnionej funk-
cji ich kwalifikacje zawodowe muszą być publicznie uznane i potwierdzone członko-
stwem w odpowiedniej organizacji zawodowej zrzeszającej biegłych rewidentów (patrz:
Dyplomowany biegły rewident, Stowarzyszenie Dyplomowanych Biegłych Rewidentów,
Kwalifikacje CPA). Z kolei w przypadku księgowych, indywidualny poziom ich umiejęt-
ności może być bardzo zróżnicowany, a zakres obowiązków bardzo różny – począwszy
od prowadzenia ksiąg do funkcji dyrektora finansowego włącznie. Źródłosłów: „acunter”
w języku starofrancuskim oznaczało ‘rozliczać’, stąd imiesłów „acuntant”, czyli ‘rozlicza-
jący’. Zobacz także psychologia księgowego.
198 Księgowy referujący
Kim właściwie jest księgowy?

Przeczytałem właśnie definicję księgowego, która jest nie tylko pro-
zaiczna, ale i nieco infantylna, bo opisuje księgowego jako „osobę
wykwalifikowaną w prowadzeniu księgowości”. Definicja ta wydaje
mi się stanowczo zbyt jałowa… Gdybym to ja miał zdefiniować księ-
gowego, powiedziałbym raczej, że jest on czymś w rodzaju finanso-
wego sumienia.
Spostrzeżenia Lorda Rosebery w 50. rocznicę założenia
Stowarzyszenia Księgowych w Edynburgu w 1904,
Księgowy referujący (Wielka Brytania) • Reporting Accountant (UK) •

Księgowy, który zgodnie z brytyjską ustawą Prawo Bankowe z 1987 roku (Rozdział 39) regu-
larnie składa organom nadzoru bankowego raporty dotyczące sytuacji banku w zakresie:
◆◆ prawidłowości systemu kontroli wewnętrznej
◆◆ adekwatności systemów zarządzania ryzykiem
◆◆ dokładności raportów dla nadzoru bankowego.
Funkcję księgowego referującego pełni zazwyczaj biegły rewident banku. Ma on za zada-
nie być „oczami i uszami” nadzoru bankowego i uzupełniać jego okresowe inspekcje.
Kształtowanie się kosztów • Cost Behaviour • Relacja pomiędzy kosztami (na jed-
nostkę produkcji lub łącznie) i zmianami poziomu działalności. Najbardziej podstawowe
rozróżnienie to podział na koszty zmienne i koszty stałe, choć różne połączenia tych dwóch
kategorii mogą dać koszty częściowo zmienne i koszty rosnące skokowo. Zrozumienie
kształtowania się kosztów ma znaczenie w kontekście rachunku kosztów z dwóch przy-
czyn. Po pierwsze, jeśli budżetujemy lub prognozujemy przyszłe koszty, musimy wiedzieć,
Kultura maskowania
199
w jaki sposób będą one reagować na prognozowane zmiany poziomu produkcji. Po dru-
gie, podejmując decyzje w ramach analizy kosztów i korzyści konieczne jest ilościowe okre-
ślenie przyrostu kosztów w celu porównania go z przychodami. Jeśli koszty są na przy-
kład stałe, zostaną one poniesione nieodwołalnie: zmiany produkcji nie będą miały na nie
wpływu i można je pominąć, jako nieistotne dla celów podejmowania decyzji.
Suma kosztów Koszt/Jednostka
ji
Koszty zmienne
kc
odu
pr Stałe na jednostkę
do
alne
n
cjo
or
Kształtowanie się Prop Produkcja
kosztów
Roz
licz
Koszty stałe
Niezależne od produkcji one

kos
zty
sta
łe
Produkcja
MIN. EFEKTYWNA SKALA
MAKS. EFEKTYWNA SKALA
A
WY
EFEKT SKALI KCJ

ŃCO
U
ROD
KRA
YP
ZT
IT
KOS
KOW
Kształtowanie się
C AŁ
kosztów
ZT
Średni koszt
KOS
jednostkowy
i krańcowy koszt
jednostkowy
ODWROTNY EFEKT
SKALI
Produkcja
Kultura maskowania (żargon księgowy) • Culture of Concealment (vernacu-

•
lar) Występująca w większości organizacji tendencja do bagatelizowania, ignorowania
lub (co gorsza) ukrywania informacji niepomyślnych, przy jednoczesnym akcentowaniu
informacji korzystnych. Przy pomiarze konkurencyjności wyników, system sprawoz-
dawczy funkcjonujący w takim środowisku traci swą kontrolną rolę, która powinna pole-
gać na rozpoznawaniu, sygnalizowaniu i korygowaniu popełnionych błędów. Karmienie
się złudzeniami może również rozbudzić arogancję, niwecząc szanse na wyciągnię-
cie wniosków i uzdrowienie sytuacji. Choć mówi się, że podejście takie jest szczególnie
200 Kupowanie opinii
charakterystyczne dla kultury japońskiej, należy raczej przyjąć, że jest to po prostu nie-
odłączna cecha natury ludzkiej. Patrz również demaskatorzy.
Pod presją
[Istnieją podejrzenia, że] renomowane firmy japońskie w swoim
dążeniu do doskonałości rozwinęły swoistą „kulturę maskowa-
nia”, dzięki której próbują sprostać nieustannej presji kierownictwa
na osiągnięcie założonego poziomu sprzedaży i zysków.
„Financial Times”, 12 lipca 2006, s. 14
Kupowanie opinii • Opinion Shopping • Próba znalezienia biegłego rewidenta, który

podchodziłby „ze zrozumieniem”, „elastycznie” czy też „komercyjnie” do związanych ze
sprawozdawczością finansową kwestii spornych i do wystawienia „czystej” opinii z bada-
nia sprawozdania finansowego (czyli biegłego rewidenta, który współdziałałby z zarzą-
dem). Choć biegli rewidenci niewątpliwie pracują w sektorze usług, nie powinni jednak
iść na kompromis w kwestii standardów i norm zawodowych. Kupowanie opinii należy
do praktyk negatywnych, którym powinny przeciwdziałać następujące czynniki:
◆◆ profesjonalizm i niezależność biegłego rewidenta;
◆◆ obowiązujący biegłego rewidenta wymóg konsultacji z poprzednim biegłym rewiden-
tem przed przyjęciem zlecenia;
◆◆ podejrzliwość, jaką wzbudza wśród czytelników sprawozdania finansowego częsta
zmiana biegłego rewidenta;
◆◆ koszt znalezienia i zatrzymania nowych rewidentów;
◆◆ obawy biegłego rewidenta, że nie spełni obowiązku należytej staranności;
◆◆ nadzór ze strony dyrekcji i komisji rewizyjnej.
Ponieważ rola i wartość biegłego rewidenta polega na jego obiektywnym i krytycznym

podejściu do sprawozdania finansowego, kupowanie opinii jest praktyką, której należy
Kwit kasowy
201
się wystrzegać. Nie jest ona zresztą zbyt częsta – choćby z tego powodu, że bywa bardzo
oczywista. Jedynym uzasadnionym przypadkiem dla jej stosowania są sytuacje, w któ-
rych klient potrzebuje stanowczej, pewnej i pisemnej opinii w kwestii kontrowersyjnej –
np. dotyczącej sporu w sprawie podatku dochodowego. W takim przypadku, chęć naświe-
tlenia sprawy, która może nieść ze sobą ryzyko utraty reputacji, jest godna pochwały.
Kwalifikacje CPA (USA i inne kraje) • CPA (USA et al.) • Oznacza biegłego rewi-
denta w USA i niektórych innych krajach. Stanowi odpowiednik dyplomowanego bie-
głego rewidenta.
Kwalifikacje zawodowe biegłych rewidentów • Qualifications, Professional

•
Accountancy Designation W wielu krajach biegli rewidenci mówią o tym, kiedy
„uzyskali uprawnienia” tzn. uzyskali status dyplomowanego biegłego rewidenta. Jak
przystoi przedstawicielom każdego szanującego się zawodu, biegli rewidenci i księgowi
muszą spełniać określone minimalne normy kompetencji technicznych, know-how
i standardów etyki. Normy te mogą się różnić w zależności od kraju, lecz zazwyczaj obej-
mują następujące elementy:
◆◆ Formalne wykształcenie: Ukończone studia wyższe obejmujące zaliczenie przedmio-
tów zawodowych lub ukończony kurs rachunkowości. (Nie wszystkie organizacje zawo-
dowe zrzeszające biegłych rewidentów stawiają taki wymóg; niektóre (np. ICAEW i ACCA)
zezwalają na zastąpienie wyższego wykształcenia dłuższą praktyką w zawodzie);
◆◆ Praktyczne doświadczenie: Praktyka zawodowa odbyta w uznanej organizacji szko-
leniowej pod kierunkiem doświadczonych rewidentów. Okres takiej praktyki, nazy-
wany w niektórych krajach aplikacją, obejmować może prace w zakresie badania
sprawozdań finansowych, w zakresie finansów lub w zakresie rachunkowości. Okres
praktyki może trwać od dwóch do trzech lat;
◆◆ Egzamin: Standardowy proces egzaminacyjny weryfikujący podstawowe umie-
jętności kandydata w zakresie rachunkowości, finansów, badania sprawozdań
finansowych, podatków dochodowych itd. Testy egzaminacyjne są często bardzo
rygorystyczne (zalicza je np. 50% przystępujących kandydatów) i zwykle stanowią naj-
trudniejszą przeszkodę do pokonania;
◆◆ Uzyskanie uprawnień/wpisu na listę: Praktykujący rewidenci muszą należeć do
organizacji zawodowej i/lub być zarejestrowani przez organ państwowy. Organiza-
cje zawodowe z kolei ustalają własne wymogi w zakresie sposobu uprawiania zawodu,
standardów etyki, profesjonalnego kształcenia ustawicznego itd.
Cynicy mogą twierdzić, że wymogi te są po prostu barierami utrudniającymi dostęp

do zawodu w celu ograniczenia podaży i – co za tym idzie – zwiększenia cen usług.
Podobnie jak w przypadku innych zawodów, jest w tym zapewne nieco prawdy, choć
może to być raczej konsekwencją, niż celowym założeniem. Tym niemniej, aby biegli
rewidenci mogli pełnić swoje obowiązki na rzecz interesu publicznego, muszą cieszyć się
dużym zaufaniem opinii publicznej. Posiadanie odpowiednich kwalifikacji jest do tego
niezbędnym, choć niewystarczającym warunkiem – czyli stanowi dobry punkt wyjścia.
Kwit kasowy ▶ Dowód kasowy.

L
Leasing kapitałowy (finansowy) • Capital Lease (USA) • Leasing, który – zgod-
nie z ogólnie przyjętymi zasadami rachunkowości (GAAP) – traktowany jest jako równo-
ważny zakupowi składnika majątku finansowanego długoterminowym kredytem lub
pożyczką. Definicja leasingu kapitałowego, zwanego inaczej leasingiem finansowym, jest
bardzo precyzyjna: leasing, w przypadku którego spełnione jest którekolwiek z poniż-
szych kryteriów kwalifikuje się jako leasing kapitałowy:
◆◆ własność przenoszona jest na leasingobiorcę na koniec okresu leasingu, zwykle po

okazyjnej cenie
◆◆ leasingobiorca posiada możliwość wykupu przedmiotu leasingu lub wydzierżawienia
go za cenę nominalną na koniec okresu leasingu
◆◆ okres leasing obejmuje co najmniej 75% gospodarczo uzasadnionego okresu używa-
nia przedmiotu leasingu
◆◆ wartość bieżąca netto umownych przyszłych opłat leasingowych = 90% wartości
godziwej przedmiotu leasingu
W oparciu o zasadę nadrzędności treści ekonomicznej nad formą prawną, przedmiot

leasingu jest w przypadku leasingu kapitałowego ujęty w bilansie leasingobiorcy (według
rynkowej wartości godziwej), wraz ze związanym z nim zobowiązaniem (wycenionym
jako wartość bieżąca netto przyszłych opłat leasingowych).
Leasing, rozliczanie w rachunkowości • Leases, Accounting for • Leasing jest

umową, na mocy której właściciel składnika aktywów („leasingodawca”) przekazuje użyt-
kownikowi („leasingobiorcy”) prawo do posiadania i wykorzystywania danego składnika
aktywów przez określony czas i za określoną cenę. Jeżeli czas ten jest stosunkowo krótki
(w porównaniu z ekonomicznym okresem użytkowania danego składnika aktywów),
umowa jest równoznaczna z umową dzierżawy i w rachunkowości określa się ją mianem
„leasingu operacyjnego”. Jeżeli jednak okres trwania umowy jest zbliżony do ekonomicz-
nego okresu użytkowania składnika aktywów, a warunki umowy przyznają leasingobiorcy
prawa zbliżone do praw własności, umowę taką traktuje się w rachunkowości jako formę
Leasing, rozliczanie w rachunkowości
203
finansowania aktywów i określa mianem leasingu „kapitałowego” (w USA) lub „finanso-

wego” (w terminologii MSR). Leasing operacyjny, jako prosta umowa odpłatnego użytko-
wania, jest stosunkowo mało kontrowersyjny. W rachunkowości rozlicza się go następująco:
u leasingobiorcy – Debet na koncie „koszty leasingu” w rachunku zysków i strat, i Credit na
koncie środków pieniężnych w bilansie; u leasingodawcy – Debet na koncie środków pie-
niężnych i Credit na koncie „przychody z tytułu leasingu”. W przypadku zmiany harmo-
nogramu spłat (np. z racji zawieszenia wpłat na pewien okres), koszt leasingu powinno się
wykazywać na zasadzie liniowej, z odnotowaniem w bilansie zobowiązania odroczonego.
Zobowiązania z tytułu leasingu muszą ponadto być ujawniane w informacji dodatkowej
do sprawozdania finansowego. Leasing finansowy przedstawia więcej problemów, ponie-
waż rachunkowość musi odwołać się do zasady nadrzędności treści ekonomicznej nad formą
prawną, uznając w bilansie istnienie składnika aktywów i związanego z nim zobowiąza-
nia (mimo iż z punktu widzenia prawa właścicielem przedmiotu leasingu jest leasingo-
dawca). Międzynarodowe Standardy Rachunkowości określają kryteria definiujące leasing
jako finansowy w oparciu o to, kto faktycznie czerpie korzyści i ponosi ryzyko wynikające
z posiadania przedmiotu leasingu. Przedmiot ten ujmowany jest w bilansie albo według
wartości godziwej nie przekraczającej wartości bieżącej minimalnych przyszłych płatności
leasingowych. Następnie jest amortyzowany na zasadach normalnie stosowanych w przed-
siębiorstwie dla aktywów tej kategorii. Po stronie zobowiązań, wartość bieżącą płatności
leasingowych kapitalizuje się w zobowiązaniach długoterminowych jako „zobowiązanie
leasingowe”. W miarę upływu czasu, płatności na rzecz leasingodawcy są rozdzielane na
koszty odsetek związanych ze zobowiązaniem i zmniejszenie niespłaconego zobowiązania
leasingowego, przy zastosowaniu efektywnej stopy procentowej (patrz umorzenie dyskonta/
premii od zadłużenia długoterminowego).
Koszty
Koszty
Rozliczanie Koszty czasowego
Przychody leasingu użytkowania
leasingu przedmiotu
operacyjnego leasingu
Zysk
LEASING OPERACYJNY ZALICZA SIĘ DO KOSZTÓW DZIAŁALNOŚCI
Rachunkowość leasingodawcy powinna być odbiciem rachunkowości leasingobiorcy.

W przypadku leasingu finansowego, przychody leasingodawcy pochodzą ze sprze-
daży składnika aktywów. Uznawanie przychodu (ze sprzedaży przedmiotu leasingu
lub z tytułu działalności finansowej) uzależnione jest od klasyfikacji leasingu (czy jest
to leasing równoważny sprzedaży, bezpośredniemu finansowaniu, czy tzw. leasing
204 Lekkomyślność, kwalifikacja prawna
lewarowy). Rozliczanie leasingu finansowego w rachunkowości bywa bardzo złożone, bo

sama transakcja często obliczona jest na uzyskanie skomplikowanych celów w zakresie
finansowania i opodatkowania. Szczególnie trudne są zagadnienia takie jak opcja okazyj-
nego zakupu, warunkowe płatności leasingowe, transakcje sprzedaży i ponownego odda-
nia w leasing, czy umowy sub-leasingu. Powyższy opis podsumowuje jedynie zasadnicze
cechy większości umów leasingowych. Patrz również finansowanie leasingiem.
Bilans
Zobowiązania
krótkotermi-
Aktywa nowe
obrotowe
Pozostałe
Skapitalizo- zobowiązania
wana wartość Skapitalizo-
Rozliczanie przyszłych wana wartość
płatności Aktywa Zobowiązania
przyszłych
leasingu leasingowych leasingowe leasingowe
płatności
finansowego lub wartość leasingowych
godziwa
Aktywa Kapitał
trwałe własny
PRZEDMIOT LEASINGU FINANSOWEGO TRAKTUJE SIĘ JAKO SKŁADNIK AKTYWÓW/ZOBOWIĄZAŃ
Lekkomyślność, kwalifikacja prawna (USA) • Recklessness, Standard of

•
Conduct (USA) Definicja określająca maksimum lekkomyślności, jakiej może dopu-
ścić się zarząd bez narażania się na odpowiedzialność karną. Zgodnie z tą definicją, gdy
dokonana przez zarząd błędna ocena zostanie poczytana za wynik „lekkomyślności”, to
nawet jeżeli jej efekty kosztowałyby akcjonariuszy i wierzycieli krocie, nie mogą oni pozwać
zarządu do osobistej odpowiedzialności. Prawna definicja lekkomyślności jest konieczna
w celu zapewnienia ochrony menedżerom podejmujących racjonalne, wkalkulowane
ryzyko, ponieważ zawsze w takich przypadkach należy się liczyć z niekorzystnym obrotem
sytuacji. Zob. konflikt w stosunkach agencyjnych i zaniedbanie, kwalifikacja prawna.
Liczby (potocznie) • Figures, The (colloquial) • Nieformalne wyrażenie odnoszące się

do sprawozdań finansowych lub danych księgowych.
Nie ma automatycznych odpowiedzi

Liczby nie udzieliły automatycznych odpowiedzi na nasze pro-
blemy. Ujawniły tylko fakty, na podstawie których trzeba było doko-
nać oceny…
Liczykrupa
205
Liczydło • Abacus • Wynaleziony w czasach starożytnych mechaniczny przyrząd umoż-

liwiający operacje arytmetyczne. Liczydło było używane przez wiele wczesnych cywi-
lizacji. W starożytnym Rzymie liczydłem była woskowa tabliczka pokryta piaskiem,
tabliczka żłobiona lub zwykła tabliczka do pisania. Uproszczonej formy liczydła uży-
wano w średniowiecznej Anglii. Do dnia dzisiejszego liczydło jest używane w Chinach
i w Japonii. W zręcznych dłoniach liczydło potrafi szybko i dokładnie dodawać, mno-
żyć i dzielić. Choć w czasach elektroniki tradycyjna rama z prętami i przesuwanymi
koralikami jest już rzadkością, liczydło można jeszcze czasem zobaczyć u ulicznego
sprzedawcy. Ponieważ zaś liczydło wymaga umiejętności liczenia, często kojarzy się je
z rachunkowością. (Źródłosłów: z greckiego abax czyli ‘płyta’, ‘tablica do rysowania’,
obecne znaczenie z XVII wieku.) Patrz również liczykrupa.
Zmyślne urządzenie
Ciekawostką jest, że większość Rosjan – czy to kupców, bankowców,
czy księgowych – podsumowując kolumnę cyfr posługuje się liczy-
dłem. Robią to niewątpliwie z wielką wprawą, ale ponieważ przy
takim liczeniu liczby nie są spisane w tabeli, lecz porozrzucane po
różnych kolumnach, osobom nie zaznajomionym z tym zmyślnym
urządzeniem trudno jest sprawdzić ich rachunki.
Liczykrupa • Bean Counter • Humorystyczne, a czasami pejoratywne, określenie

księgowego lub każdej osoby opanowanej obsesją na punkcie liczb (źródłosłów z USA).
Nie należy go jednak uznawać za obrazę – jak powiedział kiedyś kanadyjski premier
206 LIFO (ostatnie przyszło, pierwsze wyszło)
Trudeau: „Nazywano mnie już gorzej” (usłyszawszy, że pewien amerykański urzędnik –

przy przypadkowo włączonym mikrofonie – określił premiera brzydkim słowem).
Mantra
Jego mantra to zyski ponad średnią rynkową i dodawanie przez
odejmowanie... Zrobił to, co zrobiłby dobry liczykrupa – poprawił
rachunkowość.
Charakterystyka prezesa banku inwestycyjnego,
który awansował z pozycji dyrektora finansowego,
cytat z „Fortune” (wydanie europejskie), 30 września 2002, s. 44
LIFO (ostatnie przyszło, pierwsze wyszło) • LIFO (Last-In, First-Out) •

Metoda wyceny zapasów oparta na założeniu, że znajdujące się w magazynie towary
i produkty pochodzą z najstarszych dostaw. Metoda ta jest sprzeczna z przepływem zapa-
sów najczęściej spotykanym w praktyce – większość bowiem przedsiębiorstw wyprze-
daje najpierw zapasy najstarsze. Tym niemniej, uważa się, że znajduje ona dobre zastoso-
wanie w okresach wzrastających cen (np. w warunkach inflacji). Obok FIFO i średniego
ważonego kosztu zapasów, LIFO jest jedną z najbardziej znanych metod wyceny zapasów.
Przy stałych cenach, każda z tych metod dałaby jednakowy wynik. Jednak w warun-
kach zmian cenowych wybór metody wyceny zapasów ma wpływ na przedstawione
w sprawozdaniach wyniki finansowe. Aby lepiej ocenić koncepcję LIFO, porównajmy ją
z innymi stosowanymi w rachunkowości metodami:
LIFO (ostatnie przyszło, pierwsze wyszło)
207

Rzeczywiste przepływy FIFO LIFO Średni ważony koszt zapasów
Pozycja Okres Ilość PLN/szt. Koszt PLN/szt. Koszt PLN/szt. Koszt
Zapasy Dzień +100 9 +900 9 +900 9 +900
otwarcia
Zakupy 1 +100 10 +1 000 10 +1 000 10 +1 000
2 +100 11 +1 100 11 +1 100 11 +1 100
3 +100 12 +1 200 12 +1 200 12 +1 200
4 +100 13 +1 300 13 +1 300 13 +1 300
Na sprzedaż +500 +5 500 +5 500 +5 500
Zapasy Dzień -100 13 -1 300 9 -900 11 = -1 100
zamknięcia (9+10+11+12+13)/5
Koszty +400 FIFO +4 200 LIFO +4 600 Średni ważony koszt +4 400
sprzedanych zapasów
produktów,
towarów
i materiałów
W porównaniu z innymi metodami, LIFO daje najniższy koszt zapasów na dzień

zamknięcia i najwyższe koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów.
W warunkach inflacji zapewnia to lepszą współmierność przychodów i kosztów, gdyż
zawyżone przez inflację przychody zestawione są z najświeższymi wielkościami kosz-
tów. Zysk netto jest niższy, ponieważ zyski z tytułu posiadania aktywów są elimi-
nowane. Z kolei zapasy, ewidencjonowane w bilansie według kosztu historycznego, są
wycenione bardziej konserwatywnie w stosunku do ich wartości rynkowej (patrz rezerwa
LIFO). W miarę jednak upływu czasu, zaniżona wartość zapasów wycenianych metodą
LIFO przerodzić się może w ukrytą rezerwę. Podsumowując, LIFO pozwala na lep-
sze zobrazowanie sytuacji przedsiębiorstwa w rachunku zysków i strat, podczas gdy
FIFO lepiej odzwierciedla sytuację bilansową. Zastosowanie metody LIFO oddziałuje
również na przepływ środków pieniężnych, ponieważ w okresach zwyżkujących cen
obniża zysk księgowy – a więc również podatek dochodowy. Jest to korzystne dla przed-
siębiorstw, ale źle widziane przez władze podatkowe – co w wielu systemach praw-
nych było wystarczającym powodem do obowiązkowego stosowania FIFO w standar-
dach rachunkowości. Wyjątkiem od tej reguły było dopuszczenie metody LIFO przez
amerykańskie władze podatkowe (pod naciskiem kapitalistycznego lobby), jednak
pod warunkiem, że przedsiębiorstwo stosowało tę metodę również w swojej spra-
wozdawczości finansowej. Także amerykańskie ogólnie przyjęte zasady rachunkowości
(US GAAP) dopuściły metodę LIFO jako jedną z dozwolonych zasad rachunkowości.
W rezultacie, duża część amerykańskich przedsiębiorstw wybrała tę metodę – przede
wszystkim by zaoszczędzić na podatkach dochodowych. Należy zaznaczyć, że z kolei
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w ogóle nie dopuszczają stosowania LIFO.
Patrz również inwazja LIFO i FIST.
208 List biegłego rewidenta do zarządu
List biegłego rewidenta do zarządu • Management Letter (Auditor’s) •

Skierowany przez biegłego rewidenta do zarządu list zawierający rekomendacje odnośnie
usprawnienia działalności operacyjnej. List taki sporządzany jest corocznie przy bada-
niu sprawozdania finansowego. Jako element badania, stanowi on rodzaj „bezpłatnego”
doradztwa i często opracowywany jest z myślą o udokumentowaniu wartości badania
lub zasług rewidentów. Choć list taki może poruszać dowolną dziedzinę działalności
wartą udzielenia produktywnej rady, zazwyczaj koncentruje się na rzeczach najbliższych
rewidentom – czyli na zagadnieniach rachunkowości, kontroli wewnętrznej, zarządzania
ryzykiem i nadzoru właścicielskiego. List taki nie urasta oczywiście do rangi doradztwa
w zakresie zarządzania (które nigdy nie bywa bezpłatne). Tym niemniej, może być źró-
dłem użytecznych wskazówek, ponieważ rewidenci mają dogłębny wgląd w działalność
przedsiębiorstwa. W zakresie w jakim list taki jest w stanie ograniczyć ryzyko wyrażenia
niewłaściwej opinii, może on również poprawić efektywność i wydajność procesu bada-
nia. Przez domniemanie, list jest pośrednio oceną efektywności zarządu i stąd może sta-
nowić przedmiot zainteresowania komisji rewizyjnej.
List gwarancyjny • Comfort Letter (Advisor’s) • Adresowana do potencjalnych inwe-

storów oficjalna, pisemna opinia, zawierająca zapewnienia dotyczące sytuacji przedsię-
biorstwa. Listy gwarancyjne sporządzane są zazwyczaj przez „obiektywne” osoby trzecie
(np. banki inwestycyjne, inne banki komercyjne, prawników lub księgowych), co ma zapo-
biec ewentualnym oskarżeniom o autotransakcje. W przypadku prospektu emisyjnego,
list gwarancyjny wykracza poza opinię z badania sprawozdania finansowego, ponieważ
zawiera ocenę treści sprawozdania i informacji znajdujących się w załączonym memoran-
dum informacyjnym.
Lista płac • Payroll • Ewidencja księgowa, w ramach której ujęte są płatności na rzecz
poszczególnych pracowników, zaliczki na podatek dochodowy itp. w ramach wynagro-
dzeń i świadczeń pracowniczych. Lista płac stanowi rodzaj dziennika: zapisuje się na niej
przepływy z pewnego okresu, a następnie sumuje je i przenosi na konta księgi głównej
(Winien: koszty wynagrodzeń; Ma: zobowiązania z tytułu wynagrodzeń lub rachunek
bankowy). Patrz również podatki od wynagrodzeń.
Z cytatów:
Zasługuje robotnik na swoją zapłatę.
Ewangelia według św. Łukasza, 10:7
Lista zapasów • Inventory List • Każdy rejestr zapasów wyszczególniający ich ilość,
rodzaj i wartość. Dla zwiększenia przydatności, lista zapasów powinna zwierać informa-
cje o rotacji zapasów według różnych kategorii. Dzięki temu można ustalić zapasy niewy-
korzystane (których prawdopodobnie nie sprzeda się za żadną cenę).
LOCOM ▶ Metoda wyceny zapasów po koszcie nie przekraczającym wartości rynkowej.

Luki w prawie podatkowym
209
Luka (ang. „gap”) w ogólnie przyjętych zasadach rachunkowości (ame-

rykańskie GAAP) • GAP in GAAP (USA) • Gra słów* odnosząca się do nie-
uzasadnionych oczekiwań opinii publicznej co do zdolności sprawozdań finansowych
lub biegłych rewidentów do przedstawienia obrazu rzeczywistości finansowej. Rewidenci
– w opinii z badania sprawozdania finansowego – starają się „domknąć lukę”, ograni-
czając swoją odpowiedzialność przy pomocy różnych zastrzeżeń (odpowiedzialność za
sporządzenie sprawozdań ponosi zarząd; nie jesteśmy w stanie wykryć przypadków
oszustwa; sprawozdanie nie zawiera istotnych błędów itp.). Nękani ze wszystkich stron
krytyką i procesami sądowymi, biegli rewidenci wykorzystują tego rodzaju zastrzeżenia
dla wskazania, że pewne rzeczy są niewykonalne. Choć nie można odmówić im pewnej
słuszności, dla większości użytkowników sprawozdań najważniejszą rzeczą jest rzetelna
prezentacja – koncepcja na tyle prosta, że nie powinna być aż tak wieloznaczna.
Bez gwarancji
Niektórzy twierdzą, że niezależne badanie sprawozdania finan-
sowego zdoła zapewnić akcjonariuszy i ogół inwestorów, że ich pie-
niądze są bezpieczne, a interesy w dobrych rękach. Tutaj powstaje
jednak pewien dylemat. Jeżeli przeprowadzający badanie biegły
rewident wie cokolwiek na temat działalności banku, wie to oczywi-
ście dzięki powiązaniom z zarządem – co powoduje, że jego badanie
nie jest niezależne. Jeżeli z kolei rewident nie wie o działalności nic,
musi się dowiedzieć przed badaniem, aby mógł je w zadowalający
sposób przeprowadzić. Doświadczony księgowy może podsumo-
wać wyniki w księgach i przeliczyć środki pieniężne – ale jak oceni
stan zdyskontowanych weksli, wartość papierów wartościowych, czy
wiarygodność klientów? (...) Oczywiście, przeprowadzenie badania
jest pożądane – każde dodatkowe zabezpieczenie jest zawsze cenne
– ale polegać na nim jako na jedynej gwarancji wypłacalności banku
byłoby nierozsądne, i od czasu do czasu musiałoby się skończyć roz-
czarowaniem.
Walter Bagehot Sound Banking (Zdrowa bankowość), 1856
Luki w prawie podatkowym (żargon zawodowy) • Loophole, Tax (vernac-

•
ular) Istniejące w prawie podatkowym „furtki” umożliwiające zaoszczędzenie lub
odroczenie dużych płatności z tytułu podatku dochodowego poprzez odpowiednie zarzą-
dzanie zobowiązaniami podatkowymi. Działania takie obejmować mogą wykorzystanie
schronień podatkowych, strat podatkowych z lat ubiegłych, uprzywilejowanych papierów
wartościowych trustów, a także opcji na akcje podlegających odliczeniu od podstawy
opodatkowania (tj. podlegających odliczeniu dla celów podatkowych, lecz nie ujętych
* Po angielsku GAAP (skrót oznaczający ‘ogólnie przyjęte zasady rachunkowości’) w wymowie niczym
nie różni się od słowa „gap”, oznaczającego ‘lukę’ (przyp. tłum.).
210 Luki w prawie podatkowym
w kosztach w sprawozdaniu finansowym). Zasadniczym celem wykorzystywania luk

podatkowych jest zmniejszenie podatku dochodowego jako procentowej części dekla-
rowanego dochodu. O ile działania takie są jak najbardziej zgodne z prawem, mogą one
niepokoić użytkowników sprawozdań finansowych (Czy kwalifikuje się to pod uchyla-
nie się od zobowiązań podatkowych? Czy płatności z tytułu podatków z czasem wzro-
sną? Czy istnieje zobowiązanie warunkowe z tytułu spornych podatków?). Także opinia
publiczna, nie wchodząc w zawiłości ordynacji podatkowej, może niechętnie patrzeć na
wykorzystywanie luk („Grube ryby nie płacą!”).
Etymologia słowa: luka oznaczała dziurę w murze w średniowiecznych fortecach; nie-
które z tych dziur były małe i służyły do obserwacji; niektóre były większe, aby mogły
się przez nie przedostać strzały łuczników; inne były na tyle duże, że pozwalały żoł-
nierzowi na ucieczkę w przypadku przegranej bitwy. Nowoczesne konotacje to „ucie-
kać” od płatności. Źródło: Now You Know (More) (Teraz wiesz [więcej]) autorstwa Doug
Lennox.
Hmmm…
Choć obowiązująca w USA stawka podatku dochodowego od osób
prawnych wynosi 35%, niektóre rentowne spółki korzystają z luk,
aby zmniejszyć wysokość płaconego podatku, albo by nie płacić go
wcale. Przykłady z kilku ostatnich złożonych deklaracji podatko-
wych obejmują:
Razem w milionach dolarów

(1996–2000)
Zysk przed Federalny Podatek

Spółka
opodatkowaniem Dochodowy
ENRON 1 785 -381

EL PASO ENERGY 1 638 -254
GOODYEAR 442 -23
COLGATE- PALMOLIVE 1 637 -21
NAVISTAR 1 368 28
GENERAL MOTORS 12 468 740
GENERAL ELECTRIC 50 865 5 846
Tax Dodging: Enron Isn’t Alone,

opublikowany w „BusinessWeek”, 4 marca 2002, s. 62
Luki w prawie podatkowym
211
Niekończąca się batalia

W systemie opartym na własności prywatnej każda odrobina
majątku, gdy tylko powstanie, natychmiast automatycznie przypada
komuś w prywatne posiadanie. Władze publiczne nie mają w zasa-
dzie żadnych własnych dochodów, w związku z czym muszą sięgać
po pieniądze swych obywateli, które ci z kolei uważają za swą pra-
wowitą własność. Efektem jest oczywiście niekończąca się batalia,
w której władze podatkowe i obywatele starają się nawzajem prze-
chytrzyć; batalia, w której bogaci – z pomocą wysoko opłacanych
ekspertów podatkowych – zazwyczaj radzą sobie znacznie lepiej niż
biedni. Dążenie do zlikwidowania luk sprawia, że przepisy podat-
kowe stają się coraz bardziej skomplikowane, co z kolei zwiększa
zapotrzebowanie na usługi doradców podatkowych (a zarazem pod-
nosi ich dochody). Ponieważ podatnicy czują, że zabiera im się ich
dorobek, nie tylko starają się skorzystać z każdej możliwości legal-
nego uniknięcia płacenia podatków (by nie wspomnieć o prakty-
kach nielegalnych), ale też nieprzerwanie domagają się zmniejszenia
wydatków publicznych.
E.F. Schumacher Small is Beautiful,
rozdział 19: New Patterns of Ownership
Ł
Łapówki, rozliczanie w rachunkowości • Bribery, Accounting for • Różne
sposoby, jakie bywają wykorzystywane w rachunkowości do zakamuflowania łapó-
wek, defraudacji i innych oszustw, przez nadanie im pozoru legalności. Większość
przypadków przekupstwa jest rezultatem braku konkurencyjnych warunków rynko-
wych, przejrzystości i rynkowości transakcji. Stąd najbardziej skłonni do przyjmowa-
nia łapówek są urzędnicy państwowi, posiadający monopol na udzielanie zezwoleń
i upoważnień oraz kontrolujący przestrzeganie uregulowań prawnych (na konkuren-
cyjnym rynku, jeżeli klient nie może uzyskać czegoś w jednym miejscu, uda się po pro-
stu gdzie indziej). Najprostszą formą łapówki jest przekazanie koperty z gotówką. Jeżeli
nie jest to kwota znacząca, można ją ukryć w kategorii wydatków osobistych lub „róż-
nych”. Jednak w przypadku większych kwot, strona dająca łapówki staje przed dylema-
tem, jak je oszacować, monitorować i kontrolować. Ponieważ najchętniej każdy ująłby
takie wydatki jako koszty uzyskania przychodów (które obniżą podstawę opodatko-
wania), aby je rozliczyć należy uciec się do bardziej wyszukanych i trudnych do zakwe-
stionowania metod. Jednym z powszechnych wybiegów jest np. zatrudnienie urzędnika
państwowego jako „konsultanta” na część etatu. Inną popularną metodą są transakcje
niepieniężne – przykładowo, produkty lub usługi dostarcza się za darmo, jednocześnie
wystawiając na nie fakturę. Choć łapówkarstwo jest niewątpliwie zjawiskiem globalnym,
jest ono szczególnie rozpowszechnione na rynkach wschodzących. Najbardziej cierpią
na tym obcokrajowcy, bogaci w porównaniu ze społecznością lokalną, niezaznajomieni
z miejscową kulturą i niepewni przysługujących im praw. Nie można jednak zapomi-
nać, że w łapówkarstwie zawsze biorą udział dwie strony: dający i przyjmujący łapówkę.
Międzynarodowi inwestorzy i międzynarodowe korporacje ponoszą więc część odpowie-
dzialności i winy za praktyki łapówkarskie. Z tego względu, organizacja „Transparency
International” (patrz: www.transparency.org) zamierza opublikować „Indeks płatników
łapówek”. (Źródłosłów: ze starofrancuskiego „briber” i „brimber” = ‘żebrać’, ‘rabować’,
‘wymuszać’; obecne znaczenie z XVI wieku.)
Łączenie udziałów
213
Napisano:
Burzy się dom przez zyski nieprawe,
żyć będzie, kto darów nie znosi.
Księga Przysłów 15:27
Łatanie bilansu (żargon) • Plug (slang) • Sztuczne bilansowanie zapisów księgowych

do stanu równowagi przez dowolne wstawienie wartości brakujących do zrównania ze
sobą przeciwstawnych pozycji. Przy księgowaniu metodą podwójnego zapisu wszystkie
pozycje powinny bilansować się w sposób automatyczny. Ponieważ jednak zdarzają się
wyjątki, „łatanie” stosuje się jako rozwiązanie doraźne – szczególnie jeżeli brakująca war-
tość nie jest istotna. Prawdziwi księgowi nigdy się do tego nie uciekają – zawsze znajdą
ukryty błąd, choćby z poczucia dumy zawodowej. Patrz również bilansowanie ksiąg.
Łączenie udziałów (USA) • Pooling of Interests (USA) • Technika stosowana

w rachunkowości fuzji jednostek gospodarczych, tzn. dobrowolnej integracji dwóch lub wię-
cej jednostek gospodarczych (w odróżnieniu od nabycia jednej jednostki przez drugą).
W przypadku fuzji nie ma przejścia aktywów do zewnętrznej jednostki; nie istnieje też
potrzeba dokonywania rozróżnienia pomiędzy sytuacją sprzed i po fuzji. Fuzja jednostek
gospodarczych implikuje, że nie miała miejsca transakcja kupna-sprzedaży. W związku
z tym, bilans w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym wykazuje łączne aktywa
według ich pierwotnych wartości księgowych netto, przy czym nie wylicza się pozycji war-
tości firmy, jak w rachunkowości nabycia przedsiębiorstwa. Co więcej, zyski z lat ubiegłych
są większe, ponieważ wszystkie dotychczasowe wyniki są przenoszone tak, jakby obie jed-
nostki zawsze stanowiły jedno przedsiębiorstwo. W rachunku wyników nie dochodzi koszt
wieloletniej amortyzacji wartości firmy, ponieważ pozycja ta nie istnieje. Na fali fuzji, która
rozpoczęła się w latach 60. XX wieku, łączenie udziałów było szczególnie popularne w USA
jako metoda rozliczania transakcji nabycia. Powodem był głównie fakt, że metoda ta auto-
matycznie zwiększa u nabywcy wartość zysku na jedną akcję. Tym niemniej, okazała się
214 Łączenie udziałów
ona podatna na nadużycia, ponieważ nie było jasne, jaką cenę nabycia płacą akcjonariu-
sze (w kategoriach wartości wymiany udziałów). W latach 70. nowe postanowienia ogólnie
przyjętych zasad rachunkowości (USA) zajęły się najbardziej rażącymi nadużyciami, lecz
łączenie udziałów nadal było popularne (w roku 1998 metodą tą rozliczono 30% transak-
cji nabycia. Źródło: Sutton, s. 450). Na przykład, głośna transakcja pomiędzy spółkami
Daimler i Chrysler rozliczona została w USA metodą łączenia udziałów, choć większość
obserwatorów uznała ją za transakcję nabycia. Ostatecznie, wzrost obaw o jakość zysków
oraz o wartość przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy, położyły kres tolerancji dla nadużyć
związanych z tą metodą. Jeszcze przed 2001 rokiem uregulowania FASB kategorycznie
zakazały stosowania łączenia udziałów; MSR zrobiły podobnie w 2004 roku.
Odrębne spółki Połączenie Połączona

jednostka
Spółka A Spółka A Spółka A
Własność A
Połączona Połączone
własność sprawozdanie
Łączenie udziałów udziałów
Własność B
Spółka B Spółka B Spółka B
Nie ma
premii ceny
nabycia
Łączenie udziałów (MSR) • Uniting of Interests (IAS) • Metoda rozliczania połą-

czenia jednostek gospodarczych, w którym akcjonariusze łączących się jednostek przejmują
wspólną kontrolę nad całością swoich aktywów netto i prowadzoną działalnością w celu
wspólnego dzielenia ryzyka i korzyści w dalszym ciągu działalności. W sytuacji takiej żad-
nej ze stron nie można uznać za jednostkę przejmującą (patrz również łączenie udziałów).
Choć metoda ta ma logiczne uzasadnienie w tych rzadkich transakcjach, w których nie da
się wyróżnić nabywcy, była ona przedmiotem wielu nadużyć. Jej wadą jest to, że ponoszony
faktycznie przez akcjonariuszy koszt nabycia nie jest uwidoczniony. To z kolei może stano-
wić dla zarządu pokusę podejmowania ekonomicznie nieopłacalnych decyzji (w ramach
„budowania imperium”) kosztem akcjonariuszy (patrz konflikt w stosunkach agencyjnych).
Za przykładem USA (gdzie metoda łączenia udziałów była szczególnie popularna i często
wykorzystywana do nadużyć), Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości zaka-
zała stosowania tej metody w roku 2004. Nowe uregulowania w zakresie rozliczania trans-
akcji nabycia przedsiębiorstwa pozwalają jednak na uniknięcie amortyzacji wartości firmy
(o ile tę wartość da się zachować), co łagodzi nieco efekt zniesienia sprzyjającej połączeniom
przedsiębiorstw metody łączenia udziałów. Patrz schemat powyżej.
M
Ma (strona konta księgowego) ▶ Credit.
Maksymalne ryzyko walutowe/księgowe • Translation, Accounting
•
Exposure Podatność wykazywanych wyników finansowych na straty z tytułu róż-
nic kursowych. Zaangażowanie walutowe generalnie odpowiada zobowiązaniom pie-
niężnym netto (różnicy pomiędzy zobowiązaniami a aktywami wyrażonymi w walutach
obcych), jakkolwiek wybór waluty funkcjonalnej oraz metody wyceny pozycji wyrażonych
w walutach obcych będzie miał wpływ na ujęcie w sprawozdaniu finansowym. Główną
sprawą jest to, że zaangażowanie walutowe wynika z zastosowania standardów rachun-
kowości. Niekoniecznie odzwierciedla ono faktyczną sytuację ekonomiczną. W szczegól-
ności, zmiany kursów walut mogą wpływać również na pozycje niepieniężne, które kom-
pensują straty. Patrz też sprawozdawczość finansowa w walucie obcej (problemy).
Małe i średnie firmy księgowe • Small to Medium Practice • SMP • Firmy

księgowe mniejsze zarówno od firm Wielkiej Czwórki, jak i większych firm księgowych
spoza Wielkiej Czwórki. Choć firmy takie mogą mieć kilku wspólników, większość
z nich jest własnością jednej osoby (posiadającej uprawnienia w zawodzie), która może
zatrudniać zespół pracowników, lecz zazwyczaj sama zarządza firmą. Małe i średnie
firmy księgowe ściśle współpracują ze swoimi odpowiednikami na rynku, tzn. małymi
i średnimi przedsiębiorstwami (MiŚP). Często we współpracy takiej pełnią funkcję
„doradcy finansowego na pół etatu”, ponieważ MiŚP niejednokrotnie nie stać na zatrud-
nienie dyrektora finansowego. Ma to miejsce zwłaszcza w krajach, w których mniejsze
spółki nie mają prawnego obowiązku przeprowadzania pełnego badania sprawozda-
nia (zob. przegląd księgowy). Według danych Stowarzyszenia Dyplomowanych Biegłych
Księgowych (jak podano w „ACCA Student Accountant”, kwiecień 2006) około 60% jego
członków pracuje w MiŚP lub małych i średnich firmach księgowych. Choć tym ostat-
nim być może brakuje prestiżu, mogą być one dobrym polem do nauki zawodu, ponie-
waż umożliwiają studentom rachunkowości uczestnictwo w szerokim zakresie zadań
w badaniu sprawozdań finansowych.
216 Manipulowanie wpływami kasowymi
Szeroki obraz
Pracownicy małych i średnich firm księgowych nabywają
umiejętności zawodowe w praktyce, zwłaszcza że do badania
małej spółki nie potrzeba tylu osób, co do badania międzynaro-
dowego przedsiębiorstwa. Nabywanie umiejętności zawodowych
w praktyce jest najlepszą metodą nauki – zwłaszcza w przypadku
badania sprawozdań finansowych – ponieważ praktykanci mają
możliwość ujrzenia całości obrazu, co znakomicie poszerza ich
zawodową wiedzę.
Wypowiedź studenta odbywającego praktykę w MŚFK przytoczona
w artykule Thinking Small(er) (Mniejsze firmy)
w „ACCA Student Accountant”, kwiecień 2006
Manipulowanie wpływami kasowymi • Teeming & Lading (UK) •

•
Lapping (USA) Oszustwo polegające na ukrywaniu niedoboru skradzionych środ-
ków pieniężnych przez opóźnione rejestrowanie kolejnych wpływów gotówkowych,
wykorzystywanych do tymczasowego uzupełnienia brakujących środków. Procedurę tę
powtarza się cyklicznie, tak aby nikt nie zorientował się, że bieżące wpływy gotówkowe
są systematycznie rejestrowane z opóźnieniem. Sprawca może próbować trwale ukryć
spowodowany niedobór lub nagle uciec z pieniędzmi. W banku tego rodzaju oszustwa
może dopuścić się kasjer, nie odnotowując wpłaty klienta i przywłaszczając sobie środki
pieniężne. Do chwili powiadomienia banku przez klienta (co następuje zwykle dopiero
po otrzymaniu wyciągu bankowego) niedobór środków pieniężnych nie jest odnotowany,
a stan kasy zgadza się. Zabezpieczenie przed tego rodzaju oszustwem stanowi sprawny
system kontroli wewnętrznej i starannie dobrany personel.
Marża na pokrycie kosztów stałych • Contribution Margin • Różnica mię-

dzy ceną sprzedaży produktu/usługi, a bezpośrednimi (zmiennymi) kosztami tego pro-
duktu/usługi (czyli ceną nabycia lub – w przypadku producenta – kosztami bezpośred-
nimi robocizny i materiałów). Kwota ta wykorzystywana jest na pokrycie stałych kosztów
ogólnych przedsiębiorstwa, które jako koszty okresu, są niezależne od wielkości produk-
cji. Marża na pokrycie kosztów stałych jest pojęciem bardzo podobnym do zysku brutto
ze sprzedaży, z tym że uwzględnia jedynie koszty zmienne; podczas gdy zysk brutto ze
sprzedaży uwzględniać może także rozliczaną część stałych kosztów ogólnych. Koncepcję
marży na pokrycie kosztów stałych wykorzystuje się przede wszystkim w rachunkowo-
ści zarządczej. Patrz również analiza progu rentowności i wyznaczanie ceny na podstawie
kosztów zmiennych.
Marża zysku brutto
217
Sprzedaż
Różnica
Koszt własny sprzedaży między
przychodami
Marża na pokrycie ze sprzedaży
kosztów stałych
a bezpośrednimi
Koszty ogólne kosztami
produkcji
EBITDA
Marża na pokrycie Amortyzacja
kosztów stałych
EBIT
Odsetki
Opodatkowanie
Zysk netto
Dywidendy
Marża zysku • Profit Margin • Wartość wypracowanego zysku jako procent przycho-
dów ze sprzedaży. Zysk definiuje się zazwyczaj jako zysk na sprzedaży poszczególnych
pozycji zapasów – w tym wypadku określa się go jako marżę brutto. W zależności od
kontekstu, marża zysku odnosić się może do procentowego udziału zysku netto w sprze-
daży – wówczas mówimy o „marży netto”. Marża zysku przedsiębiorstwa jest funkcją
kilku czynników:
Czynniki warunkujące marżę zysku

Czynnik Komentarz
Struktura ◆◆ Korzystanie z dźwigni operacyjnej prowadzi do podwyższania marży brutto,
kosztów jednocześnie przyczyniając się do wzrostu niestabilności marży netto
Presja ze strony ◆◆ Im większa jest liczba potencjalnych dostawców i im bardziej ich oferta jest
konkurencji konkurencyjna i przejrzysta, tym bardziej zyski kurczą się do minimalnej
wielkości progowej
Popyt ◆◆ W przypadku produktów powszechnego użytku, lojalność wobec marki nie
istnieje, a nadawanie produktom cech wyróżniających je od reszty oferty
rynkowej i żądanie za to wyższej ceny nie przynosi rezultatów
Obrót ◆◆ Wysoki wolumen sprzedaży może generować adekwatną rentowność
aktywów; patrz równanie Dupont’a
Obok obrotu aktywów i dźwigni, marża zysku jest kluczowym czynnikiem warunkują-
cym rentowność kapitału własnego. Patrz równanie Dupont’a.
Marża zysku brutto • Marża na sprzedaży • Marża procentowa/handlowa •

Marża sprzedaży • Gross Profit Margin • Gross Income Percentage • Selling
Margin • Sales Margin • Zysk brutto na sprzedaży mierzony jako procent sprzedaży.
Ten prosty i popularny wskaźnik finansowy jest dobrym miernikiem wyników firmy i jej
relatywnej konkurencyjności rynkowej, ponieważ odzwierciedla na ile kupujący cenią
218 Materiały i surowce
sobie oferowane przez nie produkty. Wśród konkurencyjnych przedsiębiorstw wyższa

marża na sprzedaży jest dowodem na to, że klienci postrzegają wyższą wartość produktu.
Wzór na wyliczenie marży zysku brutto

Przychody ze sprzedaży – Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów
Marża brutto = × 100
Przychody ze sprzedaży
To z kolei może być efektem nakładów na badania i rozwój, jakości usług, reklamy itp.
(patrz marka). Marża na sprzedaży różni się w zależności od branży, odzwierciedlając
sytuację na rynku i wielkość obrotów:
Różnice w wysokości marży (%): Przykłady
Rodzaj przedsiębiorstwa Marża brutto na sprzedaży
Supermarket spożywczy 3%
Profesjonalne usługi 50%
Sprzedaż detaliczna artykułów luksusowych/mody 100%
Marża na sprzedaży zmienia się również wraz ze wzrostem udziału w rynku (czyli
w sytuacji, gdy sprzedaż rośnie szybciej niż ogólny wzrost na rynku). Ponieważ krzywe
popytu nachylone są w dół (czyli aby zwiększyć sprzedaż trzeba obniżyć cenę), a krzywe
podaży zazwyczaj idą w górę (czyli wraz ze wzrostem sprzedaży koszty produkcji zwy-
kle też rosną), marża na sprzedaży zazwyczaj kurczy się wraz z agresywnym wzrostem
poziomu sprzedaży – co jest kluczową sprawą do uwzględnienia przy prognozowaniu.
Patrz również wyznaczanie ceny na podstawie kosztów zmiennych/marży na pokrycie kosz-
tów stałych i porównaj z narzutem.
t Podaż
Popy
Konkurencja na Nowi
Substytuty rynku wewnętrznym konkurenci
Analiza marży
zysku brutto Zysk brutto zależy od:
 konkurencji na rynku
 popytu
 podaży
 substytutów
 zagrożenia ze strony
nowych konkurentów
Źródło: Uproszczony model „pięciu sił” Portera
Materiały i surowce • Raw Material Inventory • Zapasy, które zostaną wyko-

rzystane w procesie produkcji. Przykładowo, w skład materiałów i surowców produ-
centa samochodów wchodzić może stal, szkło, części samochodowe i farba. Materiały
i surowce stanowią pierwszy etap w trzystopniowej klasyfikacji zapasów:
Metoda alokacji wzajemnej (kosztów wydziałów pomocniczych)
219
Zapasy
Kategoria Opis
◆◆ Konieczne do wykonania produkcji
◆◆ Możliwość wykorzystania rabatów przy zakupach i transporcie hurtowym
Materiały i surowce ◆◆ Składowane również jako zapas zabezpieczający i/lub dla celów spekulacyjnych
◆◆ Wielkość zapasów optymalizowana zgodnie z zasadą ekonomicznie
uzasadnionej wielkości zamówienia
◆◆ Składa się z produktów będących w trakcie produkcji
Produkcja w toku ◆◆ Uzależniona od technologii/procesu produkcji
◆◆ Ograniczana przez zarządzanie zapasami w systemie „dokładnie na czas”
◆◆ Produkty gotowe do sprzedaży na rynku
Wyroby gotowe ◆◆ Konieczne jest posiadanie odpowiedniej ich ilości w celu uniknięcia niedoborów
◆◆ W przypadku zakupów spontanicznych, zwiększają sprzedaż
Materiały i surowce są niezwykle istotne dla utrzymania ciągłości procesu produkcji.
Brak nawet jednej części składowej może spowodować zatrzymanie produkcji, co jest rze-
czą niezwykle kosztowną. Źródłem finansowania materiałów i surowców jest często kre-
dyt kupiecki udzielony przez dostawców. Dostawcy są skłonni „dołożyć się” do inwestycji
w aktywa bieżące swojego odbiorcy w celu utrzymania cyklu operacyjnego. W sytuacjach
podbramkowych, gdy w wyniku nadmiernych zakupów poziom materiałów i surowców
stał się zbyt wysoki, przedsiębiorstwo może – w celu przywrócenia równowagi – próbo-
wać zwrócić zakupione rzeczy dostawcom. Nie odnosi się to jednak do produkcji w toku,
ponieważ dostawca nie mógłby odsprzedać półproduktów. Konieczne jest finansowanie
ich z innych źródeł – najczęściej z kapitału obrotowego nabywcy.
Mechanizmy kontroli i równowagi • Checks and Balances • Zaczerpnięta

z konstytucji koncepcja polegająca na świadomym rozdzieleniu władzy pomiędzy wza-
jemnie kontrolujące się organy, co uniemożliwia któremukolwiek z nich podporządko-
wywanie sobie innych lub ich oszukiwanie. W przypadku przedsiębiorstw, mechanizmy
kontroli i równowagi są istotnym elementem kontroli wewnętrznej. Dzięki ich zastosowa-
niu decyzje podejmowane są po uwzględnieniu różnych opinii i (w miarę możliwości) po
osiągnięciu konsensusu, co z kolei zapewnia ich bezstronność.
Metoda aktualizacji skumulowanej • Cumulative Catch-Up Method •

Sposób rozliczania zmian w oszacowaniach księgowych. Łączny efekt wprowadzonych
zmian wykazuje się jako jednorazową pozycję nadzwyczajną w rachunku zysków i strat
w roku, w którym zmiany zostały wprowadzone. Od tego momentu stosuje się nowe
oszacowania. Metoda aktualizacji skumulowanej stanowi wygodne i stosunkowo proste
podejście alternatywne w porównaniu z podejściem wzorcowym, które zgodnie z między-
narodowymi standardami rachunkowości polega na retrospektywnym przekształcaniu
wartości za poprzedni rok. Należy zauważyć, że wszelkie zmiany w zasadach rachunko-
wości muszą być dokonywane z mocą wsteczną.
Metoda alokacji wzajemnej (kosztów wydziałów pomocniczych) •

Reciprocal Allocation Method (Service Departments) Alokacja (roz- •
liczanie) kosztów wydziałów pomocniczych na wydziały produkcyjne w sposób
220 Metoda analizy kont (w szacunku kosztów)
uwzględniający wzajemne świadczenie usług pomiędzy różnymi wydziałami pomoc-

niczymi. Przy rozliczaniu takim, koszty wydziałów usługowych podlegają wzajemnym
„realokacjom” (pomiędzy poszczególnymi wydziałami pomocniczymi), zanim w osta-
tecznym rozrachunku zostaną alokowane na wydziały produkcyjne. W zastosowaniu tej
metody można dokonywać ciągłej alokacji i realokacji kosztów lub oprzeć się na wylicze-
niach algebraicznych. Metoda alokacji wzajemnej jest bardziej skomplikowana niż inne
metody (metoda bezpośrednia i metoda sekwencyjna), lecz niewątpliwie zapewnia bar-
dziej miarodajny wynik. Tym niemniej, różnice pomiędzy wynikami różnych metod
często mają charakter nieistotny.
Alokacja pierwotna
Metoda
alokacji Wydział Wydział Wydział Wydział
produkcyjny produkcyjny produkcyjny pomocniczy
Wydział
pomocniczy
wzajemnej

Alokacja wtórna
Przed alokowaniem kosztów wydziałów pomocniczych na wy-

 działy produkcyjne, najpierw dokonuje się rozliczeń i wzajem-
nych realokacji kosztów pomiędzy wydziałami pomocniczymi.
Metoda analizy kont (w szacunku kosztów) • Account Analysis Method (of

•
Cost Estimation) System klasyfikacji kosztów, który w sposób nieformalny dzieli
koszty według ich kształtowania się – tzn. na zmienne, stałe lub częściowo zmienne (mie-
szane). Rozróżnienie typu kosztów opiera się na doświadczeniu i ocenie. Metoda analizy
kont jest bardzo rozpowszechniona ze względu na swoją stosunkową prostotę. Poświęca
precyzję na rzecz wygody, szybkości i oszczędności. Porównaj z innymi metodami, jak
rachunek kosztów działań, metoda uzgodnieniowa, metoda pomiaru prac inżynieryjno-
-technicznych, metoda szacowania kosztów według najwyższego i najniższego poziomu
działalności, metoda najmniejszych kwadratów i Kaizen.
Metoda bezpośrednia (obliczenia środków pieniężnych z działalno-

ści operacyjnej) • Direct Method (of Calculating Cash Flow from
Operations) • Obliczenie wartości środków pieniężnych z działalności operacyjnej
w oparciu o wewnętrzne zapisy księgowe przedsiębiorstwa (np. wpływy i rozchody pie-
niężne w księdze kasowej). Metoda bezpośrednia jest bardzo dokładna, ale jednocześnie
czasochłonna i pracochłonna, ponieważ wymaga wyodrębniania i odrzucania pozycji
odzwierciedlających transakcje kapitałowe. Ponadto, z metody tej nie mogą korzystać
osoby spoza przedsiębiorstwa, które nie mają dostępu do wewnętrznych zapisów księ-
gowych. Porównaj z metodą pośrednią.
Metoda czasowa (w przeliczaniu sprawozdań finansowych)
221
Metoda czasowa (w przeliczaniu sprawozdań finansowych) • Temporal

•
Method (Foreign Currency Translation) Jedna z metod stosowanych do prze-
liczania sprawozdań finansowych na inną walutę (patrz również przeliczanie pozycji
wyrażonych w walutach obcych), zazwyczaj zarówno w celu oceny wyników jednostki, jak
i dokonania jej konsolidacji w sporządzonym w innej walucie sprawozdaniu finansowym
jednostki dominującej. Metoda ta obejmuje następujące kroki:
◆◆ Przeliczenie aktywów i zobowiązań pieniężnych po kursie wymiany z końca roku

(czyli kursie zamknięcia);
◆◆ Przeliczenie aktywów niepieniężnych po historycznym kursie z dnia ich nabycia (nie
ma takiej rzeczy, jak zobowiązania niepieniężne);
◆◆ Przeliczenie wszystkich przychodów i kosztów po aktualnym kursie z dnia ujęcia
transakcji (w praktyce, w odniesieniu do działalności niesezonowej, jest to średni kurs
wymiany z danego roku). W przypadku kosztów sprzedanych produktów, towarów
i materiałów oraz amortyzacji, stosuje się kursy historyczne, podobnie jak w przy-
padku aktywów niepieniężnych;
◆◆ Ujęcie wynikłych zysków i strat netto z transakcji w pozycjach zysków lub strat
w rachunku wyników za każdy okres.
W porównaniu do metody kursu zamknięcia, metoda czasowa ma tę zaletę, że wykazuje

wpływ wahań kursowych na działalność jednostki. Tym niemniej, jest ona znacznie
bardziej skomplikowana. Jej działanie może zilustrować tabela:
Przeliczanie metodą czasową (przykład)

Kursy wymiany
USD GBP
Wyemitowane akcje/nabyte aktywa trwałe 0,67 1
Średni kurs z danego roku 0,70 1
Kurs po którym nabyto zapasy figurujące na koniec roku 0,72 1
Kurs zamknięcia (z 31 grudnia) 0,74 1
w tys. USD Kurs wymiany w tys.
GBP
Przychody 6 000 0,70 4 200
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów -4 200 patrz poniżej* -2 910
Amortyzacja -500 0,67 -335
Pozostałe koszty -700 0,70 -490
Zysk/strata z tytułu różnic kursowych - patrz poniżej** +33
Zysk netto 600 498
Dywidendy -200 0,74 -148
Zysk z lat ubiegłych 400 Patrz zysk z lat 350
ubiegłych
222 Metoda czasowa (w przeliczaniu sprawozdań finansowych)
Przeliczanie metodą czasową (przykład)

Bilans
Środki pieniężne i należności z tytułu dostaw i usług 1 700 0,74 1 258
Zapasy 1 500 0,72 1 080
Aktywa trwałe (netto) 1 800 0,67 1 206
RAZEM 5 000 3 544
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 1 000 0,74 740

Zadłużenie długoterminowe 600 0,74 444
Akcje zwykłe 3 000 0,67 2 010
Zysk z lat ubiegłych 400 Patrz rachunek 350
zysków i strat
RAZEM 5 000 3 544
Konta memoriałowe
* = kalkulacja kosztów sprzedanych produktów, towarów i materiałów
Zapasy na dzień otwarcia 0 0

Koszty produkcji (wartość wyprowadzona na podstawie 5 700 0,70 3 990
ewidencji)
Zapasy na dzień zamknięcia - 1 500 0,72 - 1 080
Koszty sprzedaży 4 200 2 910
** = kalkulacja zysku z tytułu różnic kursowych
Różnica pomiędzy
zastosowanym kursem
wymiany a kursem z końca
roku
Aktywa niepieniężne na dzień otwarcia 3 000 0,74 - 0,67 = +0,07 +210
Przychody 6 000 0,74 - 0,70 = +0,04 +210
Nabycie środków trwałych -2 300 0,74 - 0,67 = +0,07 -161
Nabycia wkładu do produkcji -5 700 0,74 - 0,70 = +0,04 -228
Pozostałe koszty operacyjne -700 0,74 - 0,70 = +0,04 -28
Dywidendy -200 0 0
Aktywa niepieniężne na dzień zamknięcia 100 +33
Ujęte w rachunku wyników zyski/straty z tytułu transakcji są skutkiem przeliczenia

pozycji wyrażonych w walutach obcych. Gdy spółka posiada aktywa pieniężne w walu-
cie o wzrastającej wartości, osiąga zysk z tytułu różnic kursowych. Uzasadnieniem
stosowania metody czasowej był fakt, że zagraniczna jednostka zależna może być –
w zależności od jej klasyfikacji – oddziałem stanowiącym „integralną część” jednostki
sporządzającej sprawozdanie finansowe. Aktywa i zobowiązania takiej jednostki są
faktycznie własnością jednostki dominującej (nawet jeżeli obie są odrębnymi podmio-
tami prawnymi).
Metoda degresywna (amortyzacji)
223
W takiej sytuacji jednostka dominująca powinna wykazać własności poszczególnych

pozycji w sprawozdaniu jednostki zależnej metodą „pozycja po pozycji”. Ponieważ
w przypadku braku odrębności gospodarczej aktywa i zobowiązania jednostki zależnej
mają ponoć bezpośredni wpływ na rachunek przepływów pieniężnych jednostki domi-
nującej, uzasadnione jest ujęcie niezrealizowanych zysków/strat z tytułu różnic kurso-
wych w rachunku wyników jednostki dominującej. Początkowo, zagraniczne jednostki
stanowiące integralną część spółki macierzystej, a także metoda czasowa, stanowiły
odzwierciedlenie doświadczeń amerykańskich – zagraniczna działalność amerykań-
skich spółek była zazwyczaj ściślej kontrolowana i zintegrowana ze spółkami macie-
rzystymi (w porównaniu z bardziej „kolonialnym” modelem europejskim). Jednak
po okresie wahań kursowych w latach 70. XX wieku, amerykańskie przedsiębiorstwa
zaczęły opowiadać się za metodą kursu zamknięcia. Ponieważ duże wahania kursowe
zniekształcały skonsolidowane wyniki finansowe jednostki dominującej, lepiej było
odraczać niezrealizowane zyski/straty z tytułu tych różnic. Ostatnia weryfikacja mię-
dzynarodowych standardów rachunkowości w roku 2005 całkowicie wyeliminowała
zastosowanie metody czasowej.
Metoda degresywna (amortyzacji) • Declining/Reducing Balance Method

•
(of Depreciation) Popularna metoda amortyzacji polegająca na potrącaniu stałej
stawki procentowej od wartości księgowej netto składników rzeczowego majątku trwa-
łego. W ten sposób, wyższe odpisy amortyzacyjne ponoszone są we wcześniejszych latach
okresu użytkowania danego składnika majątku. Rozważmy przykładowo amortyzację
maszyny zakupionej za 100 000, posiadającej 4-letni gospodarczo uzasadniony okres
używania i przewidywaną wartość końcową środka trwałego 9150:
Przykład amortyzacji metodą degresywną

Koszt maszyny 100 000 Odpisy amortyzacyjne
1. rok amortyzacji (45% x koszt) 45 000 45 000
Wartość księgowa netto 55 000
2. rok amortyzacji (45% x wartość księgowa 24 750 24 750
netto)
netto)
netto)
Umorzenie 90 850
Wartość końcowa środka trwałego 9 150 9 150
Odpisy amortyzacyjne + wartość końcowa środka trwałego 100 000
Roczną stawkę procentową wymaganą do zamortyzowania składnika majątku w ciągu

gospodarczo uzasadnionego okresu jego użytkowania do poziomu wartości końcowej
tego środka oblicza się w następujący sposób:
224 Metoda kosztowa (w konsolidacji)
Obliczenie stawki procentowej do amortyzacji metodą

degresywną
P= Wzór
P= 45% Procentowa stawka amortyzacji
N= 4 Gospodarczo uzasadniony okres używania składnika majątku (w latach)
R= 9 150 Wartość końcowa środka trwałego
C= 100 000 Koszt nabycia składnika majątku
Metoda degresywna jest szczególnie odpowiednia przy amortyzacji środków pro-

dukcji, podlegających zużyciu fizycznemu i moralnemu. Zapewnia ona adekwatne
odzwierciedlenie kosztów składnika majątku, przynoszącego w miarę zużycia coraz
mniej korzyści, a wymagającego coraz większych nakładów na konserwację w celu
utrzymania zdolności produkcyjnych. Porównaj z metodą liniową amortyzacji.
Metoda kosztowa (w konsolidacji) • Cost Method (of Consolidation) •

Metoda rozliczania długoterminowych inwestycji, według której udziały w przedmio-
cie inwestycji księgowane są po koszcie nabycia. Zyski z inwestycji odzwierciedlane
w rachunku zysków i strat ograniczają się do otrzymanych przez inwestora udziałów
w zyskach osiągniętych przez przedmiot inwestycji po dacie nabycia.
Metoda kursu zamknięcia (w przeliczaniu sprawozdań finansowych) •

Closing Rate Method (Foreign Currency Translation) • Metoda przeliczania
sprawozdań finansowych na inną walutę, zazwyczaj zarówno w celu oceny wyników, jak
również w celu konsolidacji spółki zależnej do sprawozdania spółki macierzystej. Metoda
ta obejmuje następujące kroki:
◆◆ Przeliczenie wszystkich aktywów i pasywów po kursie wymiany z końca roku (kursie

zamknięcia);
◆◆ Przeliczenie wszystkich przychodów i kosztów po kursie z dnia ujęcia transakcji
(w praktyce, w odniesieniu do działalności niesezonowej, jest to średni kurs wymiany
z danego roku);
◆◆ Ujęcie wszelkich zysków lub strat netto z transakcji jako bezpośredniej korekty kapi-
tałów własnych firmy.
W porównaniu do tradycyjnej alternatywy, czyli metody czasowej, zaletą metody kursu

zamknięcia jest prostota i ograniczenie efektów zmienności kursów wymiany (choć może
to mieć zarówno dobre, jak i złe skutki). Obecnie, metoda ta została w pełni zaakcepto-
wana po rewizji międzynarodowych standardów rachunkowości w 2005. Jej zastosowa-
nie ilustruje tabela na s. 15. Metoda kursu zamknięcia chroni rachunek wyników przed
wpływem zmian kursowych na przeliczenia (choć zyski/straty nadal występować będą
w przypadku transakcji w walutach obcych). Aby docenić zalety metody kursu zamknięcia,
należy zrozumieć jej logikę oraz pewne względy historyczne. Przy jej zastosowaniu, zagra-
niczna spółka zależna traktowana jest jako autonomiczna jednostka, stanowiąca inwesty-
cję spółki macierzystej na warunkach rynkowych. Jej aktywa netto na koniec roku przeli-
czane są po jednym kursie, ponieważ daje to spółce macierzystej ogólny pogląd na całość
Metoda kursu zamknięcia...
225
inwestycji. Wyniki spółki zależnej najlepiej jest oceniać w kontekście lokalnym (kluczowe
wskaźniki operacyjne, takie jak marża zysku pozostają bez zmian). Ponieważ z założe-
nia zmiany kursowe nie mają bezpośredniego wpływu na przepływy pieniężne spółki
macierzystej, uzasadnione jest nie uwzględnianie ich w jej rachunku wyników, lecz raczej
w kapitałach rezerwowych. Historycznie, podejście takie odzwierciedla relacje handlowe
powstałe w czasach kolonialnych, przed rozwinięciem nowoczesnych środków komuni-
kacji. Firmy europejskie, które jako pierwsze rozpoczęły ekspansję zagraniczną, trady-
cyjnie wspierały klasyfikację autonomiczną i metodę kursu zamknięcia. Później w tym
samym kierunku poszły firmy amerykańskie, gdy w wyniku niestabilności kursów walu-
towych (po wprowadzeniu płynnego kursu dolara w latach 70. XX wieku) preferowana
tam metoda czasowa skutkowała niestabilnością wyników w rachunku zysków i strat.
Przeliczenie według kursu zamknięcia: Ilustracja

Kursy wymiany
USD GBP
1 stycznia = kurs otwarcia 0,67 1
Kurs średni 0,70 1
31 grudnia = kurs zamknięcia 0,74 1
Rachunek wyników
w tys. USD Kurs w tys. GBP
wymiany
Przychody 6 000 0,7 4 200
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów -4 200 0,7 -2 940
Amortyzacja -500 0,7 -350
Pozostałe koszty -700 0,7 -490
Zysk netto 600 420
Dywidenda -200 0,74 -148
Niepodzielony zysk 400 Do zysku 272
niepodz.
Bilans
Środki pieniężne i należności 1 700 0,74 1 258
Zapasy 1 500 0,74 1 110
Aktywa trwałe (netto) 1 800 0,74 1 332
RAZEM 5 000 3 700
Zobowiązania (bieżące) 1 000 0,74 740

Zadłużenie długoterminowe 600 0,74 444
Akcje zwykłe 3 000 0,67 2 010
Niepodzielony zysk 400 Zob. rach. 272
wyników
Przeliczenie kapitału rezerwowego - Do bilansu 234
RAZEM 5 000 3 700
226 Metoda liniowa (amortyzacji)
Metoda liniowa (amortyzacji) • Straight-line Method (of Depreciation) •

Prosta i popularna metoda amortyzacji polegająca na równomiernym rozłożeniu rocz-
nych odpisów amortyzacyjnych (po potrąceniu ewentualnej wartości końcowej) na cały
okres użytkowania składnika aktywów. Rozważmy przykładowo amortyzację maszyny
zakupionej za 100 000, posiadającej 4-letni okres użytkowania i przewidywaną wartość
końcową 9150:
Przykład amortyzacji metodą liniową

Koszt maszyny 100 000 Odpisy
amortyzacyjne
1 rok amortyzacji 22 713 22 713
Umorzenie 90 850
Wartość końcowa 9 150 9 150
Odpisy amortyzacyjne + wartość końcowa 100 000
Roczną stawkę procentową wymaganą do zamortyzowania składnika aktywów

w ciągu okresu użytkowania do poziomu wartości końcowej oblicza się w następujący
sposób:
Amortyzacja metodą liniową

100 000 – 9 150 = 90 850
90 850
22 712,5
4
Metoda liniowa jest powszechnie stosowana do amortyzacji aktywów o w miarę sta-

łej produktywności w ciągu całego okresu użytkowania. Przykładowo, metodą liniową
amortyzuje się zazwyczaj budynki i maszyny o dużej trwałości. Patrz również rzeczowe
aktywa trwałe; porównaj z metodą degresywna (amortyzacji).
Metoda odraczania (ulg podatkowych) • Deferral Method (of Tax Credits)

• Obniżenie obciążenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego (dla celów
sprawozdawczości finansowej) przez amortyzację ulg podatkowych przez okres użytko-
wania składnika aktywów będącego podstawą danej ulgi. Patrz również ulga podatkowa
od składnika aktywów, ujęcie jednorazowe – gdzie cała kwota ulgi ujmowana jest w okre-
sie jej uzyskania. Należy pamiętać, że bez względu na zastosowaną metodę księgową,
podatnik uzyskuje korzyści z ulgi podatkowej od razu.
Metoda pośrednia...
227
Metoda odzyskania kosztów • Cost Recovery Method • Metoda ujmowania

przychodu, w której zysk wykazywany jest dopiero po całkowitym odzyskaniu kosztów.
Generalnie stosuje się ją tylko wówczas, gdy istnieje wysoka niepewność co do łącznej
kwoty wpływów. Termin ten dotyczy również metody amortyzacji aktywów trwałych dla
celów podatku dochodowego.
Metoda pomiaru prac inżynieryjno-technicznych (w szacunku kosz-

tów) • Industrial Engineering/Work Measurement Method (of Cost
Estimation) • System klasyfikacji kosztów, który obejmuje ich staranną identyfika-
cję na podstawie cech kształtowania się kosztów, grupującego koszty na zmienne, stałe
lub częściowo zmienne (mieszane). Pomiarów dokonuje się w oparciu o obserwację fak-
tycznej działalności („analizę czasu i ruchu”). Metoda ta jest czasochłonna, ale dokładna,
choć różne rodzaje działalności (np. prace badawczo-rozwojowe, reklama) są trudne
do zmierzenia. Porównaj z alternatywnymi metodami, jak rachunek kosztów działań,
metoda analizy kont, metoda uzgodnieniowa w szacunku kosztów, metoda szacowania
kosztów według najwyższego i najniższego poziomu działalności, metoda najmniejszych
kwadratów i Kaizen.
Metoda pośrednia (obliczenia środków pieniężnych netto z działalno-

ści operacyjnej) • Indirect Method (of Calculating Cash Flow from
•
Operations) Metoda obliczania środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej
w oparciu o rachunek zysków i strat i bilanse porównawcze. Rachunek zysków i strat sta-
nowi przybliżoną miarę przepływ środków pieniężnych, ponieważ sprzedaż pociąga za
sobą wpływy pieniężne, a koszty – rozchody. Dodatkowo należy jednak dokonać pew-
nych korekt, w celu odzwierciedlenia jak poszczególne składniki kapitału obrotowego
absorbują lub uwalniają środki pieniężne. Przykładowo, sprzedaż na kredyt powoduje
powstanie należności, które zostaną ściągnięte po upływie określonego czasu. W związku
z tym, aby ustalić faktyczne wpływy ze sprzedaży, należy do wartości sprzedaży dodać
saldo początkowe należności, a następnie odjąć saldo końcowe należności. Inną, prost-
szą metodą jest dodawanie lub odejmowanie zmian stanu różnych pozycji kapitału obro-
towego. Obliczenie środków pieniężnych z działalności operacyjnej metodą pośrednią
wygląda następująco:
Obliczenie środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej

metodą pośrednią
Punkt wyjścia Zysk operacyjny netto (przed odsetkami i opodatkowaniem)
+ Koszty niepieniężne: amortyzacja, odroczone zobowiązania podatkowe
= Przepływ funduszy z działalności operacyjnej
+/- Zmiana stanu zapasów: odjąć zwiększenia i dodać zwiększenia
+/- Zmiana stanu należności z tytułu dostaw i usług: odjąć zwiększenia i dodać zmniejszenia
+/- Zmiana stanu zobowiązań z tytułu dostaw i usług: dodać zwiększenia i odjąć
zmniejszenia
= Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej
228 Metoda praw własności (w konsolidacji)
Metoda pośrednia jest popularna, ponieważ umożliwia osobom spoza przedsiębior-

stwa – niemającym dostępu do wewnętrznych zapisów księgowych – oszacowanie
środków pieniężnych z działalności operacyjnej na podstawie sprawozdania finanso-
wego. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo sporządza również sprawozdanie ze źró-
deł i wykorzystania środków pieniężnych, uciekanie się do metody pośredniej nie jest
konieczne. Porównaj z metodą bezpośrednią.
Bezużyteczny
[Ze względu na pominięcie zmian kapitału obrotowego], każdy
wskaźnik przepływów pieniężnych oparty tylko na zysku i umo-
rzeniu jest faktycznie bezużyteczny.
Metoda praw własności (w konsolidacji) • Equity Method (of Consolidation)

• Podejście księgowe wykorzystywane do przedstawiania skonsolidowanych sprawozdań
finansowych jednostek posiadających „znaczący wpływ”, ale nie kontrolę, nad działal-
nością innego podmiotu (zwanego jednostką stowarzyszoną). Przedziałem, przy którym
stosuje się tę metodę, jest posiadanie udziału w wysokości od 20% do 50% głosów na wal-
nym zgromadzeniu akcjonariuszy: w tej sytuacji inwestor jest reprezentowany w radzie
nadzorczej, ale nie jest w stanie przegłosować jednomyślnej opozycji. Jeżeli udział jest
mniejszy niż 20%, traktuje się go jako długoterminowy składnik aktywów finansowych
i wykazuje w księgach właściciela po koszcie nabycia. W przypadku udziału dającego
ponad 50% praw głosu na walnym zgromadzeniu, podmioty konsolidowane są metodą
konsolidacji pełnej („pozycja po pozycji”), tak jakby były połączone (czyli stanowiły jeden
podmiot). Metoda praw własności ukazuje jednostkę stowarzyszoną w bilansie właści-
ciela po koszcie nabycia. Koszt ten jest następnie korygowany o późniejsze zmiany wiel-
kości udziału w aktywach netto tej jednostki (w szczególności o udział w zysku z lat
ubiegłych narosłym od daty nabycia). Natomiast udział właściciela w zyskach jednostki
stowarzyszonej wykazywany jest w rachunku zysków i strat.
Metoda procentowej realizacji (w rozliczaniu umów długoterminowych)

• •
Percentage-of-Completion Method Metoda rozliczania umów długotermi-
nowych, polegająca na ujmowaniu zysku lub straty proporcjonalnie do stopnia wykona-
nia umowy. W międzyczasie, wydatki aktywuje się w bilansie w pozycji „umowy w toku”
(w aktywach długoterminowych lub obrotowych, w zależności od okresu umowy). Faktury
za postęp robót (tzn. częściowe wpływy ze strony kontrahenta) kumulują się na koncie prze-
ciwstawnym do konta „umowy w toku”. Metoda procentowej realizacji polega na zapewnia-
niu współmierności ujmowanego przychodu do stopnia zaawansowania robót, ustalanego
na podstawie poniesionych kosztów. Jest to klasyczny przykład rachunkowości memoria-
łowej. Aby lepiej zrozumieć zastosowanie tej metody, weźmy przykład trzyletniej umowy
o wartości 600 000 USD, z zapłatą za postęp robót w latach 1, 2 i 3.
Metoda procentowej realizacji...
229
Metoda procentowej realizacji umowy (przykład)

„Umowa w toku” Rok 1 Rok 2 Rok 3
Dt Ct Dt Ct Dt Ct
Poniesione koszty
Umowa w toku według kosztu, bilans:
150 240 130
zwiększenie aktywów trwałych
Środki pieniężne, bilans: zmniejszenie
150 240 130
aktywów obrotowych
Poniesione koszty jako %
150/500 = 30% 390/520 = 75% 520/520 = 100%
przewidywanych łącznych kosztów
Zysk ([% x przewidywany zysk] –
30 30 20
poprzedni zysk)
Faktury za postęp robót
Należności, bilans: zwiększenie aktywów
100 200 300
obrotowych
Faktury za postęp robot, bilans:
100 200 300
zmniejszenie aktywów trwałych
Wypływy gotówkowe
Środki pieniężne, bilans: zwiększenie
100 200 300
aktywów obrotowych
Należności, bilans: zmniejszenie
100 200 300
aktywów obrotowych
Ujmowanie przychodów
Umowa w toku według wartości
godziwej, bilans: zwiększenie aktywów 180 270 130
trwałych
Przychód z umowy: rachunek wyników 180 270 130
Koszty realizacji umowy: rachunek
150 240 130
wyników
150 240 130
Eliminacja konta przeciwstawnego
Faktury za postęp robót, bilans:
600
Umowa w toku według wartości
godziwej, bilans: zmniejszenie aktywów 600
trwałych
Skumulowany wpływ na kapitał
30 60 80
własny
Według pierwotnych szacunków, koszt realizacji umowy miał wynieść 500 000 USD
w roku 1; jednak w roku 2 koszt ten wzrósł o 20 000 USD, ponieważ koszty faktycz-
nie poniesione w latach 1, 2 i 3 wyniosły odpowiednio 150 000 USD, 240 000 USD
i 130 000 USD. Metoda procentowej ralizacji umowy wykaże łączne zyski w wyso-
kości 80 000 USD (600 000 USD minus 520 000 USD) rozłożone na lata 1–3
230 Metoda przesunięć w sprawozdaniach finansowych
proporcjonalnie do poniesionych kosztów. Metoda procentowej realizacji umowy

była tradycyjnie preferowana w krajach o anglosaskiej tradycji księgowej (gdzie
wybór metody nie jest uwarunkowany względami odraczania podatku, ponie-
waż dochód do opodatkowania zwykle oblicza się na innej podstawie). Zgodnie
z międzynarodowymi standardami rachunkowości, jest to metoda preferowana
pod warunkiem, że możliwe jest wiarygodne oszacowanie wyników umowy.
(Zmodyfikowana wersja metody procentowej realizacji zaleca ujmowanie przycho-
dów proporcjonalnie do „odzyskiwalnych” kosztów). W przypadkach umów obcią-
żonych dużym ryzykiem, zaleca się stosowanie bardziej konserwatywnej metody
zrealizowanej umowy.
Metoda przesunięć w sprawozdaniach finansowych • Push Down

•
Accounting Sprawozdanie finansowe jednostki zależnej, które odzwierciedla
wyceny dokonane przez jednostkę dominującą, łącznie z korektami związanymi z warto-
ścią firmy, wynikającymi z zastosowania metody nabycia. Wartość firmy (czyli nadwyżka
ceny nabycia nad zaktualizowaną wartością aktywów) zostaje przy takim rozliczeniu
„przesunięta” z ksiąg nabywcy do ksiąg spółki nabytej, co zwiększa sumę bilansową tej
spółki, jednocześnie redukując jej zysk księgowy o amortyzację wartości firmy.
Nie ma to wpływu na przepływ środków pieniężnych (o ile decyzje dotyczące dywidend

i wydatków inwestycyjnych nie są podejmowane w oparciu o zysk księgowy netto).
Opisane wyżej rozwiązanie w sposób celowy zastępuje koszt historyczny warto-
ściami bieżącymi, choć wartości te oparte są o wycenę dokonaną przez tylko jedną
stronę – nabywcę. Wynikający z tego brak ciągłości w sprawozdaniach finansowych
może wprowadzać chaos przy dokonywaniu porównań na przestrzeni czasu lub
z innymi przedsiębiorstwami. Jest to jeden z powodów, dla których metoda ta jest
kontrowersyjna, choć zgodna z wymogami niektórych organów nadzorujących prze-
Metoda szacowania kosztów...
231
strzeganie standardów rachunkowości (przykładowo, amerykańska Komisja Papierów

Wartościowych i Giełd (SEC) wymaga stosowania tej metody w każdym przypadku
zmiany własności, w którym ponad 95% akcji trafia w ręce inwestorów giełdowych).
Metoda sekwencyjna (w rozliczaniu kosztów) • Step-Down Method, Cost

Apportionment • Stosowana w rachunku kosztów metoda rozliczania (tj. rozdzie-
lania) kosztów pośrednich wydziałów pomocniczych na wydziały produkcyjne, tak by
następnie łączne koszty mogły być alokowane na zapasy w procesie narzutu kosztów
pośrednich. Metoda sekwencyjna dzieli się na dwa etapy. W pierwszym, koszty jed-
nego wydziału pomocniczego dzielone są zarówno pomiędzy wydziały produkcyjne,
jak i pozostałe wydziały pomocnicze poprzez alokację wzajemną. Wybiera się wydział
pomocniczy, którego wkład jest największy spośród innych wydziałów pomocniczych.
Następnie wszelkie koszty pozostające w pozostałych wydziałach pomocniczych rozlicza
się bezpośrednio na wydziały produkcyjne. W ten sposób koszty wszystkich wydziałów
pomocniczych zostają całkowicie wyeliminowane i przeniesione na wydziały produk-
cyjne w systematyczny sposób.
Wydział pro- Wydział pro- Wydział usłu- Wydział usłu-

dukcyjny dukcyjny gowy gowy
Metoda 1 2
sekwencyjna
w rozliczaniu Tylko do wydz. produkcyjnych
kosztów
1 2
OHAR
= =
wzajemna bezpośrednie roz-
alokacja kosztów liczenie kosztów
wydz. usługowych wydz. usługowych
Metoda szacowania kosztów według najwyższego i najniższego poziomu

działalności • High-Low Method of Cost Estimation • Przybliżona, lecz
wygodna metoda określania jednostkowych kosztów stałych i kosztów zmiennych
w przypadku, gdy relacja między kosztami a poziomem działalności ma charakter czę-
ściowo stały (patrz kształtowanie się kosztów). Zakładamy, że koszty są funkcją liniową
opartą na równaniu Y = a + bx, gdzie Y = suma kosztów, a x = poziom działalności.
Następnie określamy wartości graniczne dla sumy kosztów lub poziomów działalno-
ści i wyliczamy przedziały pomiędzy tymi wartościami. Dzieląc zmianę sumy kosztów
przez zmianę poziomu działalności znajdujemy nieznaną wartość b = koszt zmienny
na jednostkę. Po wyliczeniu kosztu zmiennego, określamy nieznaną wartość a = koszt
stały, przez podstawienie do równania liniowego w dowolnym punkcie obserwacji.
232 Metoda szczegółowej identyfikacji (w wycenie zapasów)
Metoda szacowania kosztów według najwyższego i najniższego

poziomu działalności (przykład)
Miesiąc Najwyższy/ najniższy poziom Działalność Koszty – USD
1 4 500 33 750
2 Najniższy 3 500 30 500
3 5 100 34 130
4 Najwyższy 6 200 38 600
5 5 700 38 000
6 4 100 31 900
Różnica: Najwyższy w stosunku do najniższego 2 700 8 100
Zmiana produkcji o 2 700 spowodowała zmianę w kosztach o 8 100 USD. W związku
z tym, jednostkowa zmiana poziomu działalności wyniosła 3 USD na jednostkę
(8 100/2 700). Podstawiamy 3 USD do równania suma kosztów = koszty stałe + 3 USD/
produkcja. Rozwiązujemy równie, aby określić koszty stałe dla najwyższego lub najniż-
szego poziomu działalności, tj. 38 600 USD = koszty stałe + (3 x 6 200). Koszty stałe =
20 000 USD. Patrz również metoda analizy kont i metoda najmniejszych kwadratów.
Metoda szczegółowej identyfikacji (w wycenie zapasów) • Specific

Physical Flow (Specific Identification) Inventory Costing Method •
Metoda wyceny zapasów polegająca na przyporządkowaniu poszczególnym pozycjom
zapasów kosztów konkretnie z nimi związanych. Określa się ją również jako metodę
„kalkulacji doliczeniowej”. Dla zastosowania tak precyzyjnej metody każdy składnik
zapasów musi być oznaczony z wyszczególnieniem kosztu. W momencie sprzedaży danej
pozycji zapasów, jej koszt ujmowany jest w kosztach sprzedanych produktów, towarów
i materiałów. Ponieważ ceny zazwyczaj się różnią, metoda ta zapewnia lepszą współmier-
ność przychodów i kosztów. Jej zastosowanie jest możliwe w przypadkach, gdy zapasy
obejmują ograniczony wybór składników o wysokim koszcie, które można łatwo ziden-
tyfikować między datą zakupu, a datą sprzedaży (samochody, produkty na zamówienie,
drogie artykuły elektroniczne itp.). W przypadkach, gdy rozróżnienie poszczególnych
pozycji zapasów jest niemożliwe lub niepraktyczne, stosuje się metody zbiorcze, jak FIFO,
LIFO lub metodę średniej ważonej kosztu.
Metoda TTM (ostatnich 12 miesięcy) • Trailing Twelve Months • T.T.M. •

TTM • Rodzaj ciągłej sprawozdawczości obejmującej dane z ostatnich dwunastu mie-
sięcy, które co miesiąc automatycznie się aktualizują (koncepcja podobna do budżetu kro-
czącego).
Metoda uzgodnieniowa (w szacunku kosztów) • Conference Method

•
(of Cost Estimation) System klasyfikacji kosztów według sposobu ich kształtowa-
nia się, tj. na zmienne, stałe lub częściowo zmienne (mieszane), w oparciu o uzgodnienia
pomiędzy wydziałami lub ekspertami. Choć oszacowania przyjęte w ramach takich uzgod-
nień niekoniecznie są systematyczne, ich zaletą jest zachęcanie do wewnętrznej współpracy
i wykorzystanie wiedzy zbiorowej. Porównaj z innymi metodami, jak np. rachunek kosztów
Metoda wyceny zapasów po koszcie...
233
działań, metoda analizy kont, metoda pomiaru prac inżynieryjno-technicznych, metoda sza-
cowania kosztów według najwyższego i najniższego poziomu działalności, metoda najmniej-
szych kwadratów i Kaizen.
Metoda wyceny narosłych świadczeń emerytalnych • Accrued Pension

Benefit Valuation Method • Zasada współmierności przychodów i kosztów sugeruje,
że przedsiębiorstwo musi uznawać koszty przyszłych świadczeń emerytalnych w miarę
jak pracownicy „zarabiają” na te świadczenia w oparciu o umowne warunki planów eme-
rytalnych. Dlatego koszty takie należy ująć na długo przed faktyczną wypłatą – i na tym
polega właśnie problem rozliczania świadczeń emerytalnych. Narosłe koszty świadczeń
powinny w sposób oczywisty odzwierciedlać „zarobki” beneficjenta. Zazwyczaj zależy to
od liczby lat przepracowanych u wypłacającego emeryturę. Faktyczna metoda naliczania
będzie zależeć od rodzaju planu. W przypadku planów emerytalnych w systemie repar-
tycyjnym (nie finansowanych z funduszu), wypłaty będą zależały wyłącznie od warun-
ków umownych. W przypadku planów w systemie kapitałowym (opartych na gromadze-
niu składek w funduszu), przyszłe wypłaty będą także funkcją wyników inwestycyjnych
funduszu. W przypadku planu określonych świadczeń, naliczone świadczenia są często
kalkulowane w odniesieniu do wynagrodzenia pracownika, na przykład z ostatnich lat
przed przejściem na emeryturę. Niepewność zawarta w takich planach (w zakresie przy-
szłego wynagrodzenia) sprawia, że naliczanie jest trudniejsze. Jeżeli świadczenia oparte
są na planie określonych składek, wypłaty będą funkcją trzech elementów: 1) ile wniósł
pracownik; 2) ile wniósł pracodawca oraz 3) jakie wyniki osiągnął fundusz emerytalny.
Metoda wyceny zapasów po koszcie nie przekraczającym wartości

rynkowej • Lower-of-Cost-or-Market Valuation Method • LOCOM
Valuation Method • Wykazywanie aktywów w wartości bilansowej uwzględniają-
cej niezrealizowane zyski i straty z aktualizacji wyceny do wartości rynkowej pod warun-
kiem, że nie przekraczają one pierwotnej ceny nabycia (stanowiącej górny pułap wartości).
Niezrealizowane zyski i straty powyżej kosztów historycznych są pomijane. LOCOM jest
popularną metodą wyceny inwestycji utrzymywanych do terminu zapadalności. Patrz także
wartość bilansowa oparta na koszcie historycznym oraz wartość bilansowa oparta na warto-
ści godziwej.
Pierwotny koszt zakupu
Nie odnotowane
zmiany wartości
Wartość bilansowa Najwyższa wartość

według LOCOM
Odnotowane
zmiany wartości
Czas
234 Metoda zrealizowanej umowy...
Metoda zrealizowanej umowy (w rozliczaniu umów długotermino-

wych) • Completed Contract Method • Metoda rozliczania umów długotermi-
nowych, zgodnie z którą zysk lub strata ujmowane są dopiero po zrealizowaniu umowy.
W międzyczasie, wydatki aktywuje się w bilansie w aktywach trwałych, w pozycji
„umowy w toku”. Faktury za postęp robót (tzn. częściowe wpływy ze strony kontrahenta)
kumulują się na koncie przeciwstawnym do konta „umowy w toku”. Ponieważ omawiana
metoda nie ujmuje żadnych przychodów pomimo stopniowej realizacji umowy, uznaje
się ją za bardzo konserwatywną (tj. opartą na ostrożnych szacunkach). Jest to jednak
metoda odpowiednia w sytuacjach, w których występuje duży stopień niepewności co do
zakończenia umowy, otrzymania zapłaty lub rentowności projektu (jak np. w przypadku
projektów ze stałą ceną). Aby lepiej zrozumieć zastosowanie tej metody, weźmy przykład
trzyletniej umowy o wartości 600 000 USD, z zapłatą za postęp robót w latach 1., 2. i 3.
Według pierwotnych szacunków, koszt realizacji umowy miał wynieść 500 000 USD;
jednak w roku 2. koszt ten wzrósł o 20 000 USD, ponieważ koszty faktycznie ponie-
sione w latach 1, 2 i 3 wyniosły odpowiednio 150 000 USD, 240 000 USD i 130 000 USD.
Metoda zrealizowanej umowy odroczy uznanie zysku wynoszącego 80 000 USD
(600 000 USD minus 520 000 USD) do roku 3.:
Metoda rozliczania zrealizowanej umowy (przykład)

„Umowa w toku” Rok 1 Rok 2 Rok 3
Dt Ct Dt Ct Dt Ct
Poniesione koszty
150 240 130
Środki pieniężne, bilans: zmniejszenie
150 240 130
aktywów obrotowych
Faktury za postęp robót
Należności, bilans: zwiększenie aktywów
100 200 300
obrotowych
Faktury za postęp robot, bilans:
100 200 300
Wpływy gotówkowe
Środki pieniężne, bilans: zwiększenie
100 200 300
aktywów obrotowych
Należności, bilans: zmniejszenie aktywów
100 200 300
obrotowych
Ujmowanie przychodów
Faktury za postęp robót, bilans:
600
Przychód z umowy: rachunek wyników 600
Koszty realizacji umowy: rachunek
520
wyników
520
Skumulowany wpływ na kapitał własny 0 0 80
Metody rozliczania umów długoterminowych
235
Metoda zrealizowanej umowy tradycyjnie cieszyła się popularnością w krajach europej-

skich, w szczególności jako metoda odraczania podatku (przy założeniu, że na jej podsta-
wie obliczano dochód do opodatkowania). Zgodnie z międzynarodowymi standardami
rachunkowości, została ona zastąpiona metodą procentowej realizacji, stosowaną jednak
jedynie wówczas, gdy możliwe jest wiarygodne oszacowanie wyników umowy.
Metody rozliczania umów długoterminowych • Contract Accounting •

Różne sposoby ujmowania przychodów w przypadkach, gdy przedsiębiorstwo rozlicza
umowę długoterminową. Dostępne metody można podsumować w następujący sposób:
Porównanie metod rozliczania umów długoterminowych

Metoda Charakterystyka
◆◆ uznawanie przychodów w oparciu o wykonaną pracę
◆◆ wykonana praca mierzona jest według stopnia technicznego
zaawansowania robót lub według poniesionych kosztów
◆◆ przychody rozkładają się na cały okres trwania umowy; widać więc
postępy w wykonaniu umowy
◆◆ jeżeli wystąpi konieczność skorygowania przychodów, zmiany są
kumulowane
Metoda procentowej realizacji
◆◆ kwota zysku z wstępnych szacunków może okazać się zawyżona,
jeśli nastąpi przekroczenie kosztów
◆◆ jest to lepsza miara działalności operacyjnej
◆◆ lepiej odzwierciedla stan nie zakończonych umów
◆◆ przepływy środków pieniężnych są takie same jak przy rozliczaniu
metodą umowy zrealizowanej
◆◆ tradycyjnie metoda ta jest preferowana w USA
◆◆ przychody ujmowane są dopiero po zrealizowaniu umowy
◆◆ za zrealizowanie umowy uznaje się spełnienie wszystkich
określonych w niej warunków
◆◆ zysk wykazuje się na zakończenie realizacji umowy
◆◆ jednorazowe wykazanie zysku, w odróżnieniu od rozłożenia
w czasie
Metoda zrealizowanej umowy
◆◆ nie ma ryzyka przeliczenia się z kwotą zysku
◆◆ dla każdej umowy, przychód i zysk wykazują tendencje do wahań
◆◆ aktywa powiększają się o wielkość środków trwałych w budowie
◆◆ przepływy środków pieniężnych są takie same jak przy rozliczaniu
metodą stopnia zaawansowania prac
◆◆ tradycyjnie metoda ta jest preferowana w Europie i Japonii
Należy zauważyć, że wybór metody ujmowania przychodów nie jest uzależniony od

rozłożenia w czasie przepływu środków pieniężnych (na które składają się przewidziane
umową płatności częściowe). Pod większością względów, metoda procentowej realizacji
jest lepszym źródłem informacji o wykonaniu robót, ale wymaga dokładnego i możli-
wie pewnego oszacowania kosztów. Z kolei w przypadku, gdy przedsiębiorstwo wyko-
nuje jednocześnie dużą liczbę umów, stosowanie metody zrealizowanej umowy działa
na zasadzie portfela, w którym przychód ujmowany jest w sposób w miarę stały.
236 Metody wyceny zapasów
Metody wyceny zapasów • Inventory Cost Formulae • Różne sposoby rozlicza-

nia kosztów zapasów w kolejnych fazach cyklu operacyjnego. Istnieją cztery zasadnicze
metody wyceny, wśród których występują także różne warianty:
Metody wyceny zapasów

Nazwa skrócona Zasada działania Podsumowanie
FIFO Pierwsze przyszło-pierwsze wyszło Koszt jednostkowy zapasów w bilansie
jest oparty o ceny (koszty) zapasów
nabytych (wytworzonych) najpóźniej.
Koszt jednostkowy zapasów w pozycji
koszty sprzedanych produktów,
towarów i materiałów jest oparty
o ceny (koszty) zapasów nabytych
(wytworzonych) najwcześniej.
LIFO Ostatnie przyszło-pierwsze wyszło Koszt jednostkowy zapasów w bilansie
jest oparty o ceny (koszty) zapasów
nabytych (wytworzonych) najwcześniej.
towarów i materiałów jest oparty
o ceny (koszty) zapasów nabytych
(wytworzonych) najpóźniej.
WAC Cena średnia ważona Koszt jednostkowy zapasów w bilansie
= koszt jednostkowy zapasów w pozycji
towarów i materiałów.
towarów i materiałów = koszt
jednostkowy zapasów w bilansie.
– Szczegółowa identyfikacja Wyodrębnia się rzeczywiste ceny
sprzedanych składników zapasów (koszty) jednostkowe poszczególnych
i ustalenie ich kosztu składników zapasów.
Koszt jednostkowy w pozycji
towarów i materiałów ustalany jest
w drodze szczegółowej identyfikacji
rzeczywistych cen (kosztów)
poszczególnych składników
sprzedanych zapasów.
Konieczność przyjęcia metody wyceny zapasów wynika z faktu, że bilans odzwiercie-

dla stan zapasów na dany moment, podczas gdy w rzeczywistości stan ten ulega ciągłym
zmianom (podobnie jest ze wszystkimi pozycjami bilansowymi). Z kolei stan zapasów
uzależniony jest od dwóch czynników: zakupu (lub wytworzenia) zapasów i ich sprze-
daży na rynku (z którą wiążą się koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów).
Zależność między tymi dwoma czynnikami można przedstawić na dwa sposoby:
Metody wyceny zapasów
237
Zapasy a koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów

Koszty sprzedanych
Saldo
Saldo końcowe produktów,
= początkowe + Zakupy (nabycie) -
zapasów towarów
zapasów
i materiałów
lub
Koszty
sprzedanych
Saldo początkowe Zakupy Saldo końcowe
+ = produktów, +
zapasów (nabycie) zapasów
towarów
i materiałów
W dowolnym okresie obrotowym, przed sporządzeniem sprawozdania finansowego, lewe

strony równania są znane. Jednak konieczność dokonania rozliczenia kosztów między
koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, a zapasy na dzień bilansowy
wymaga poczynienia odpowiedniego założenia odnośnie przepływu kosztów. W okre-
sach, w których występują zmiany cen, założenie takie może mieć wpływ na wyniki
finansowe. Poniższa tabela przedstawia różnice między dwoma podstawowymi meto-
dami wyceny zapasów w okresie rosnących cen:
Wpływ metod wyceny zapasów na wybrane składniki sprawoz-

dania finansowego
Składnik sprawozdania finansowego LIFO FIFO
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów Wyższe Niższe
Zysk Niższy Wyższy
Podatek dochodowy Niższy Wyższy
Zysk netto Niższy Wyższy
Przepływ środków pieniężnych Wyższy Niższy
Zapasy Niższy Wyższy
Kapitał obrotowy Niższy Wyższy
41% FIFO
36% LIFO
Metody wycen 19%
zapasów ŚREDNIA
Na próbce 600 WAŻONA
największych spółek KOSZTU
amerykańskich 4% INNE
Źródło: Weygandt, Kieso & Kimmel: „Financial Accounting”, s. 384

238 Międzynarodowa Federacja Księgowych
Analiza finansowa może skupiać się między innymi na ilościowym określeniu wpływu
zastosowania danej metody wyceny zapasów na składniki sprawozdania finansowego
(w szczególności przy dokonywaniu porównań między przedsiębiorstwami o podob-
nych uwarunkowaniach). Istnieje jednak kilka praktycznych przyczyn, dla których
wiele kwestii związanych z metodami wyceny zapasów traci na znaczeniu. Ceny
(a przynajmniej stopy inflacji w uprzemysłowionych krajach Grupy G7) były w latach
90. XX wieku bardziej stabilne. Równocześnie poszerzył się usługowy sektor gospo-
darki, w którym (w odróżnieniu od sektora wytwarzającego produkty i sprzedającego
towary) zapasy nie występują. Ponadto, dzięki usprawnieniu zarządzania zapasami
(np. w systemie „dokładnie na czas”), udział zapasów w całkowitych aktywach bilanso-
wych wykazuje tendencję malejącą.
Międzynarodowa Federacja Księgowych • International Federation of

• •
Accountants IFAC Globalna instytucja z siedzibą w Nowym Jorku zrzeszająca
organizacje zawodowe biegłych rewidentów. IFAC współpracuje ze 163 organizacjami
członkowskimi w 120 krajach. Jej zadaniem jest ochrona interesu publicznego przez
działania na rzecz zapewnienia najwyższej jakości praktyk księgowych na całym świe-
cie. Federacja określiła globalne standardy w zakresie wartości zawodowych, etyki i nad-
zoru. W skład jej członków wchodzi 2,5 miliona księgowych zatrudnionych w sektorze
publicznym, przemyśle, handlu, instytucjach rządowych i placówkach akademickich.
Krajowe organizacje księgowe: globalne członkostwo
IFAC
Struktura IFAC Działania na rzecz interesu publicznego

(uproszczona)
Rewizja Rachunko-
Komisje finansowa wość
Edukacja Etyka
(różne) & Usługi sektora
atestacyjne publicznego
Nadzór
PIOB
Struktura i sposób zarządzania Federacją pozwalają jej reprezentować stanowiska róż-

nych grup członkowskich, a także współdziałać z zewnętrznymi stronami korzysta-
jącymi z usług księgowych lub mającymi wpływ na pracę księgowych. Jednym z naj-
ważniejszych aspektów działalności IFAC jest praca na rzecz interesu publicznego,
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości
239
jak tworzenie międzynarodowych standardów w zakresie edukacji księgowej (IAES),

w zakresie rewizji finansowej i usług atestacyjnych (IASAS), a także w zakresie etyki
(IES). W celu zapewnienia efektywności standardów oraz ich przestrzegania, działania
IFAC na rzecz interesu publicznego podlegają niezależnemu nadzorowi ze strony Rady
ds. Ochrony Interesu Publicznego.
Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych •

International Organisation of Securities Commissions • IOSCO •
Utworzona w roku 1987 organizacja zrzeszająca organy regulujące obrót papierami war-
tościowymi z ponad 65 krajów. Członkowie IOSCO regulują łącznie ponad 90% świa-
towych rynków papierów wartościowych, co czyni IOSCO „najważniejszym między-
narodowym forum dla organów regulujących obrót papierami wartościowymi” (patrz
„Historical background” na stronach internetowych IOSCO). Wysiłki IOSCO skupiają
się na koordynacji globalnej działalności komisji papierów wartościowych i zmierzają do
ustanowienia powszechnych, światowych standardów nadzoru nad obrotem papierami
wartościowymi. W miarę swoich możliwości, organizacja ta działa również na rzecz glo-
balizacji rynków kapitałowych. Od roku 1995 IOSCO współpracuje ściśle z Komitetem ds.
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w zakresie stworzenia wspólnego między-
narodowego „paszportu” w postaci sprawozdawczości finansowej akceptowanej na ryn-
kach wtórnych (w odróżnieniu od rynków podstawowych, opartych na lokalnych standar-
dach rachunkowości kraju siedziby spółki). Przed rokiem 2000 IOSCO zatwierdziło MSR,
choć z pewnymi zastrzeżeniami. Zarówno IOSCO, jak i MSR współzawodniczą o uzna-
nie i autorytet ze swoimi odpowiednikami działającymi w Stanach Zjednoczonych – czyli
amerykańską Komisją Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) oraz Radą ds. Standardów
Rachunkowości Finansowej (FASB). Ze względu na fakt, że rynek kapitałowy USA jest naj-
większym rynkiem na świecie, te dwie ostatnie organizacje są niezwykle wpływowe.
(Międzynarodowa) Rada ds. Ochrony Interesu Publicznego •

(International) Public Interest Oversight Board • PIOB • Organizacja
utworzona w roku 2005 w odpowiedzi na szereg głośnych skandali księgowych i przypad-
ków nieskutecznej rewizji finansowej, które podkopały zaufanie rynku kapitałowego do
sprawozdawczości finansowej. Utworzenie Rady odzwierciedla ogólne przekonanie, że
globalne środowisko księgowe należy poddać systematycznej reformie. PIOB ma wystę-
pować w roli rzecznika interesu publicznego, którego istotny wpływ zapewnia popar-
cie kilku największych światowych organów regulacyjnych (patrz Zespół Monitorujący).
Praca Rady polega na nadzorowaniu działalności na rzecz interesu publicznego pro-
wadzonej przez Międzynarodową Federację Księgowych. Najważniejszym jej celem jest
zwiększenie wiarygodności zbadanych sprawozdań finansowych wśród inwestorów na
rynkach kapitałowych, a także wśród innych stron zainteresowanych wynikami przed-
siębiorstw. Dążenie to PIOB realizuje poprzez działania na rzecz ogólnoświatowej akcep-
tacji „najlepszych praktyk” w zakresie standardów rewizji finansowej.
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości • MSR • International

• •
Accounting Standards IAS Międzynarodowe standardy rachunkowo-
ści opracowywane i ogłaszane przez Komitet ds. Międzynarodowych Standardów
240 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości
Poszczególne Międzynarodowe Standardy Rachunkowości

Lp. Dziedziny regulowane standardami MSR Lp. Dziedziny regulowane standardami MSR
1. Prezentacja sprawozdań finansowych 22. Zmieniony
2. Zapasy 23. Koszty finansowania zewnętrznego

3. Zmieniony 24. Informacje ujawniane na temat
podmiotów powiązanych
4. Zmieniony 25. Zmieniony
5. Zmieniony 26. Rachunkowość i sprawozdawczość
programów świadczeń emerytalnych
6. Zmieniony 27. Skonsolidowane sprawozdania
finansowe i inwestycje w jednostkach
zależnych
7. Rachunek przepływów pieniężnych 28. Inwestycje w jednostkach
stowarzyszonych
8. Zysk lub strata netto okresu 29. Sprawozdawczość finansowa
obrotowego, podstawowe błędy w warunkach hiperinflacji
i zmiany zasad rachunkowości
9. Zmieniony 30. Ujawnianie informacji w sprawozdaniach
finansowych banków i podobnych
instytucji finansowych
10. Zdarzenia warunkowe oraz zdarzenia 31. Sprawozdawczość finansowa
następujące po dniu bilansowym dotycząca udziałów we wspólnych
przedsięwzięciach
11. Umowy o budowę 32. I.F.* – ujawnianie i prezentacja
12. Podatek dochodowy 33. Zysk przypadający na jedną akcję
13. Zmieniony 34. Śródroczna sprawozdawczość finansowa

14. Sprawozdawczość finansowa 35. Zmieniony
w podziale na segmenty działalności
15. Zmieniony 36. Utrata wartości aktywów

16. Rzeczowy majątek trwały 37. Rezerwy, zobowiązania warunkowe
i aktywa warunkowe
17. Leasing 38. Wartości niematerialne
18. Przychody 39. I.F.* – ujmowanie i wycena

19. Koszty świadczeń emerytalnych 40. Inwestycje w nieruchomości (standard
zastępujący MSR 25)
20. Dotacje państwowe oraz ujawnianie 41. Rolnictwo
informacji na temat pomocy państwa
21. Skutki zmian kursów wymiany walut * I.F. = Instrumenty Finansowe
obcych
Międzynarodowe standardy rachunkowości...
241
Rachunkowości, organ ustanawiający standardy rachunkowości utworzony w 1973

roku. W miarę swojego rozwoju, MSR zyskały światową akceptację nie tylko jako
kompromis pomiędzy tradycjami amerykańskimi, brytyjskimi i Europy kontynen-
talnej, lecz również jako inicjatywa atrakcyjna sama w sobie. Nazwa MSR została
w 2001 roku zastąpiona terminem Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości
Finansowej (MSSF), przy czym zmiana ta była jedynie symbolicznym zasygnali-
zowaniem rozpoczęcia prac przez zrekonstytuowaną Radę Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości. Poszczególne MSR zostały przeniesione do MSSF
zachowując swoją dotychczasową treść (o ile nie zostały zastąpione nowymi MSSF).
W 2001 roku Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych
(IOSCO) zatwierdziła MSR na rynku wtórnym papierów wartościowych, a wkrótce
w ślad za nią poszła Unia Europejska zatwierdzając MSR na rynku pierwotnym.
Tak więc w większości krajów, zagraniczni emitenci papierów wartościowych mogą
zgodnie z prawem składać sprawozdania finansowe sporządzone zgodnie z MSR
i z ich następcą MSSF. Jednak na dzień dzisiejszy (czyli rok 2007) globalna har-
monizacja nie jest zakończona, ponieważ MSSF nie zostały jeszcze zaakceptowane
przez niektóre z kluczowych giełd papierów wartościowych (np. w USA, Japonii
i Kanadzie). Aby osiągnąć pożądany przez wszystkich cel światowej harmonizacji
rachunkowości, konieczny jest wzajemny dialog, kompromis i konsensus. Usterki
w ogólnie przyjętych zasadach rachunkowości (USA) obnażone w aferze z Enronem
przyczyniły się do zwiększenia wiarygodności MSR/MSSF, które oparte są na
wyborze najlepszych zasad i umożliwiają stosowanie oceny własnej w ramach ela-
stycznej struktury.
Kompromisy
W zakresie oceny, czy ujęcie księgowe zapewnia „rzetelną prezen-
tację” ekonomicznej treści transakcji, MSR bardziej polegają na
subiektywnej ocenie spółek i biegłych rewidentów. Skutkiem jest
większe zróżnicowanie podejść księgowych, które zależą od tupetu
spółki i surowości biegłego rewidenta. Ogólnie przyjęte zasady
rachunkowości (GAAP) są bardziej legalistyczne i pozostawiają
mniej miejsca na indywidualne subiektywne oceny. Są one jednak
tak nakazowe, że spółka chcąca poprawić swoje wyniki albo ukryć
zadłużenie może w legalny sposób łatwo je obejść.
„Fortune” (wydanie europejskie), 30 września 2002, s. 56
Międzynarodowe standardy rachunkowości (w znaczeniu ogólnym) •

International accounting standards (generic description) Jednolite stan- •
dardy rachunkowości, które byłyby powszechnie zaakceptowane przez światowych inwe-
storów, przedsiębiorstwa międzynarodowe, rynki kapitałowe i organy regulujące obrót
papierami wartościowymi. Argumentem za takimi powszechnie przyjętymi standar-
dami jest charakter dzisiejszej globalnej gospodarki:
242 Międzynarodowe standardy rachunkowości...
Po co nam globalne standardy rachunkowości?
Powód Uzasadnienie
◆◆ Lepsza porównywalność na globalnych rynkach kapitałowych zmniejsza poziom
Niższy koszt niepewności i ryzyka księgowego. W efekcie, związana z tymi czynnikami premia
kapitału za ryzyko, stanowiąca część kosztu kapitału, również się zmniejsza. Efekt jest
korzystny dla inwestycji, wzrostu gospodarczego i dobrobytu.
◆◆ Poczucie narodowej dumy oraz żywotne interesy są przeszkodą, by standardy
jednego kraju mogły zostać powszechnie zaakceptowane przez wszystkie inne
Neutralność kraje. Co więcej, nie istnieje jeden „najlepszy” zestaw standardów. Idealnym
rozwiązaniem byłyby standardy neutralne, które wybiorą z istniejących systemów
optymalne rozwiązania.
◆◆ Konkurencja pomiędzy różnymi gospodarkami, a także wpływy lokalnych
grup lobbingowych, często utrudniają podniesienie jakości sprawozdawczości.
Interes zbiorowy
Globalne standardy stojące ponad zaściankowymi interesami poszczególnych
krajów mają szansę być bardziej efektywne.
Międzynarodowe standardy rachunkowości byłyby szczególnie atrakcyjne dla glo-

balnych inwestorów z krajów rozwiniętych gospodarczo (ze względu na zapewnienie
porównywalności) i dla przedsiębiorstw międzynarodowych (ze względu na ogranicze-
nie kosztów sprawozdawczości).
Złoty standard
Nie można przecenić wagi wysokiej jakości standardów rachunko-
wości, które upewniają inwestorów, że publikowane sprawozdania
finansowe przedstawiają pełny i rzetelny obraz wyników i sytuacji
finansowej spółek. Celem RMSR jest dążenie do wprowadzenia jed-
nego zestawu wysokiej jakości globalnych standardów sprawozdaw-
czości finansowej, opracowanych w sektorze prywatnym zgodnie
z zasadami przejrzystości, otwartych spotkań i całej należytej pro-
cedury. Nie mamy zamiaru „rozcieńczać” standardów istniejących
w jakimkolwiek kraju. Planujemy zatomiast opracować zestaw stan-
dardów sprawozdawczości finansowej, który stanowić będzie „złoty
standard.” (...) Naszym celem jest wybranie najlepszych rozwiązań
ze standardów funkcjonujących na całym świecie, a następnie opra-
cowanie zbioru międzynarodowych standardów rachunkowo-
ści stanowiących „największy wspólny mianownik” sprawozdaw-
czości finansowej. Zadanie to określamy jako dążenie do punktu
zbieżności na najwyższym poziomie.
Sir David Tweedie, Przewodniczący RMSR
Oświadczenie przed Komisją ds. Bankowości,
Gospodarki Mieszkaniowej i Urbanistyki
(Committee on Banking, Housing and Urban Affairs)
w Senacie Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie,
Dystrykt Kolumbii, 14 lutego 2002
Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej
243
Byłyby również przydatne na rynkach wschodzących, których prawodawcy z różnych

względów nie stworzyli zrębów lokalnych systemów rachunkowości, a jednocześnie dążą
do szybkiej integracji z międzynarodowym środowiskiem gospodarczym. Pomimo jed-
nak tych korzyści, istnieje również wiele przeszkód. Żywotne interesy, chlubne tradycje
i autentyczne różnice opinii pomiędzy krajami sprzyjają opowiadaniu się za własną wer-
sją standardów rachunkowości. Co więcej, w kwestiach sprawozdawczości finansowej
najbardziej wpływową stroną rozstrzygającą jest inwestor. Biorąc pod uwagę wielkość
amerykańskiego rynku kapitałowego, z konieczności dawało to ogólnie przyjętym zasa-
dom rachunkowości (US GAAP) status standardów globalnych. Choć różne światowe
organizacje (np. ONZ, OECD, czy Międzynarodowa Federacja Księgowych) mogły spró-
bować stworzyć międzynarodowe standardy rachunkowości, rola ta od 1973 roku prze-
szła do utworzonego w Wielkiej Brytanii Komitetu ds. Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości, a od roku 2001 do jego następcy, Rady Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości. Inicjatywa ta zwyciężyła głównie dlatego, że sprzyjały jej trendy globa-
lizacyjne. Ponadto, skandale księgowe w USA nie przyczyniły się do umocnienia wia-
rygodności US GAAP. Choć każde standardy rachunkowości przed wprowadzeniem
muszą zostać zatwierdzone przez poszczególne kraje, poparcie ponadnarodowych orga-
nizacji, takich jak IOSCO i Unia Europejska stworzyły masę krytyczną dla osiągnięcia
konsensusu i nabrania rozmachu, dzięki czemu coraz więcej krajów opowiada się za tym
rozwiązaniem (patrz ujednolicanie globalnych standardów rachunkowości). Jeszcze przed
debiutem Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej w 2005 roku,
około 15 000 spółek notowanych na giełdach w UE, Rosji, Australii, Południowej Afryce
i Nowej Zelandii prowadziło sprawozdawczość zgodnie z MSSF; około tyle samo, co
liczba spółek prowadzących sprawozdawczość według US GAAP (źródło: IFRS 2005,
s. 1). Na świecie istnieją więc dwa powszechnie akceptowane systemy standardów, ale
obecny trend zmierza w kierunku wypracowania jednego rozwiązania. Gdy tylko uda
się uporać z pozostałymi jeszcze różnicami, zglobalizowany świat będzie mieć prawidzi-
wie zglobalizowaną rachunkowość.
Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej • International

Standards on Auditing • ISA • Obszerny zbiór wytycznych i standardów
dotyczących badania sprawozdań finansowych, wydany przez stały organ – Radę
Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Usług Atestacyjnych (IAASB) –
działającą przy Międzynarodowej Federacji Księgowych. Międzynarodowe Standardy
Rewizji Finansowej są jednym z wielu przejawów globalizacji rynków kapitałowych.
Trzeba myśleć!
Nie chcemy badania sprawozdań finansowych polegającego na „odha-
czaniu” punktów z listy, bo podstawą dobrego badania jest dokonanie
trafnej oceny. Musimy stworzyć Standardy Rewizji Finansowej
oparte całkowicie na zasadach, zmuszające do myślenia, napisane pro-
stym językiem i łatwe w powszechnym zastosowaniu.
David York, szef rewizji finansowej w ACCA,
cytat z „ACCA Student Accountant”, kwiecień 2006
244 Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej
Ich cel pokrywa się z celem Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, jakim jest
wspieranie międzynarodowej harmonizacji sprawozdań finansowych na poziomie naj-
lepszych z wypracowanych rozwiązań.
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej • MSSF •

• •
International Financial Reporting Standards IFRS Najbliższy istniejący
odpowiednik ogólnoświatowych międzynarodowych standardów rachunkowości. MSSF
ogłaszane są przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości – ponadna-
rodowy organ reprezentujący zbiorowy interes międzynarodowych uczestników ryn-
ków kapitałowych. Celem MSSF jest osiągnięcie porozumienia w zakresie jednolitych,
globalnie zaakceptowanych zasad rachunkowości. MSSF to zbiór następujących stan-
dardów, zawierający w swym składzie również dawne Międzynarodowe Standardy
Rachunkowości:
◆◆ Podstawy sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych

◆◆ MSR (standardy rachunkowości opublikowane przed 2001 rokiem)
◆◆ Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (standardy rachunkowo-
ści opublikowane w latach 2001–2006):
MSSF 1: Zastosowanie Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finan-
sowej po raz pierwszy
MSSF 2: Płatności dokonywane w oparciu o akcje
MSSF 3: Połączenia jednostek gospodarczych
MSSF 4: Umowy ubezpieczeniowe
MSSF 5: Aktywa trwałe przeznaczone do zbycia i zaniechanie działalności
MSSF 6: Poszukiwania i ocena złóż mineralnych
MSSF 7: Instrumenty finansowe – ujawnienia
◆◆ SIC (interpretacje standardów rachunkowości, szczegółowe wytyczne dotyczące kon-
trowersyjnych kwestii)
◆◆ IFRIC (nowsze interpretacje wydane po 2001 roku).
MSSF leżą u podstaw procesu ujednolicania światowych standardów, ukierunkowa-
nego na zapewnienie korzyści z powszechnie zaakceptowanych standardów sprawoz-
dawczości. Jak dotąd MSSF zaakceptowano w ponad 100 krajach, w tym – co najważ-
niejsze – w Unii Europejskiej (lista krajów dostępna na stronie www.iasplus.com/
country/useias). MSSF nie są jednak jeszcze standardem uniwersalnym, ponieważ
wiele kluczowych krajów (m. in. USA, Japonia i Chiny) prowadzi sprawozdawczość
według własnych standardów. Stany Zjednoczone, z głęboko zakorzenionymi ogólnie
przyjętymi zasadami rachunkowości (GAAP) i największym na świecie rynkiem kapitało-
wym, są jednym z głównych krajów opierających się zmianom. Tym niemniej, istnieje
wyraźny trend w kierunku ujednolicania standardów (patrz Umowa z Norwalk) który
prawdopodobnie zostanie uwieńczony zwycięstwem jakiejś wersji MSSF.
Uwaga: Dlaczego „standardy rachunkowości” zastąpiono „standardami sprawoz-
dawczości finansowej”? W roku 1990 brytyjski Komitet Standardów Rachunkowości
(Accounting Standards Committee, ASC) zastąpiony został przez Radę Standardów
Rachunkowości (Accounting Standards Board, ASB). Ustanowione przez ASC stan-
Minimalizacja podatków
245
dardy „rachunkowości” zostały utrzymane w mocy, podczas gdy nowe standardy ustano-
wione przez ACB nazwane zostały standardami „sprawozdawczości finansowej”. Brzmi
znajomo? Przewodniczącym brytyjskiego organu ustanawiającego standardy był wów-
czas David Tweedie (obecnie Sir David Tweedie), który objął stanowisko szefa RMSR.
Prawdopodobnie to on przeniósł brytyjską nomenklaturę to tej globalnej organizacji.
Międzynarodowe Standardy Wyceny • International Valuation Standards

• •
IVS Wytyczne w zakresie zasad wyceny aktywów wydane przez Komitet ds.
Międzynarodowych Standardów Wyceny. Komitet ten – utworzony w 1981 roku w celu
doskonalenia i światowej harmonizacji metod wyceny – zrzesza 50 stowarzyszeń ds.
wyceny z różnych krajów. Międzynarodowe Standardy Wyceny podają wytyczne
w zakresie ustalania wartości godziwej aktywów. Zgodnie z międzynarodowymi standar-
dami rachunkowości, wytyczne te należy stosować w przypadku aktualizacji wyceny dla
celów wartości bilansowej. Patrz również przyrosty z wyceny.
Ile to jest warte?

IVS 1 Wartość rynkowa jako podstawa wyceny
IVS 2 Wycena w oparciu o podstawy inne niż wartość rynkowa
IVS 3 Wycena dla celów sprawozdania finansowego i raportów powiązanych
IVS 4 Wycena dla celów zabezpieczeń kredytowych, kredytów hipotecznych i dłużnych
papierów wartościowych
APG 1 Koncepcja kontynuacji działalności w wycenie
APG 2 Uwzględnianie w wycenie substancji niebezpiecznych i toksycznych
APG 3 Wycena rzeczowego majątku trwałego
APG = Wytyczne dotyczące zastosowania i praktyki
Minimalizacja podatków • Tax Abolition • Koncepcja opowiadająca się za zdecy-

dowanym obniżeniem, jeżeli nie całkowitym zlikwidowaniem podatków. Rządy w więk-
szości współczesnych gospodarek mieszanych mają duży apetyt na wpływy podatkowe.
Nawet przy zredukowanych budżetach konieczne jest pewne minimalne opodatkowanie.
Tym niemniej, czasem wzrost netto wpływów do kasy państwowej można uzyskać przez
obniżenie obciążeń podatkowych, jeżeli przełoży się ono na większy wzrost gospodarczy
(patrz opodatkowanie a wzrost gospodarczy). Ponadto, na rynku globalnym gospodarki
mogą konkurować między sobą o inwestycje zagraniczne poprzez zmniejszanie obcią-
żeń podatkowych w pewnych kategoriach (np. dochodu z działalności gospodarczej).
Nie do pogodzenia
Równocześnie opodatkować i zadowolić, jest tak samo niemożliwe,
jak być zakochanym i zachować zdrowy rozsądek.
Edmund Burke (1729–1797); On American Taxation (1795),
246 MIS
Przykładowo, niektóre państwa przystępujące do UE próbują zwiększyć swą konkuren-

cyjność przez cięcia podatków.
MIS ▶ System informacji zarządczej.

Monitorowanie dziennika pożyczkobiorcy przez pożyczkodawcę •
•
Ledgering/Detailing Technika monitorująca, wykorzystywana przez pożyczko-
dawców posiadających zabezpieczenie na należnościach pożyczkobiorcy. Pożyczkobiorca
udostępnia pożyczkodawcy informacje dotyczące sprzedaży i ściągalności należności,
a pożyczkodawca przeksięgowuje te dane do prowadzonego na własne potrzeby dzien-
nika. Dziennik ten służy pożyczkodawcy do monitorowania niespłaconego zadłużenia,
w celu upewnienia się, że jego poziom nie narusza ustalonej w umowie formuły pokry-
cia należności. Okresowo, dziennik ten porównywany jest z dziennikiem prowadzonym
przez pożyczkobiorcę.
Mowa księgowych (żargon) • Accountantspeak (slang) • Nieformalny opis róż-

nych „terminów zawodowych” stosowanych przez gorliwych księgowych w pracy. Mowa
księgowych to słowa, który przeszły ewolucję w swoim wyjątkowym kontekście i mają
swoiste znaczenie głównie wśród księgowych. Komunikując się z innymi, księgowi często
muszą używać języka laików. Oto kilka przykładów takiego „tłumaczenia”:
Księgowy Laik
Standardy rachunkowości „Zasady sprawozdawczości”
Ujęcie „Policz to”
Dopasowanie „Wstaw to we właściwe miejsce”
Realizować „Zamienić na gotówkę”
Przyrost „Oszacowanie przyszłego zdarzenia”
Wolne środki pieniężne „Ile możemy wydać”
Odroczenie „Nazwijmy to późniejszym wydatkiem”
Poniesienie kosztów „Stało się”
Aktywowanie „Nazwijmy to aktywami”
Rozbieżność „Różnica”
Przezorność „Uważaj”
Ujawnienie „Powiedz tak, jak jest”
Zyski „Ile zarobiliśmy”
Prawo pierwszeństwa (przejazdu)

Księgowość to przede wszystkim porozumiewanie się. Jeśli chcesz
odnieść sukces w zawodzie finansisty, nie wystarczy tylko dobrze
liczyć i analizować, posiadać umiejętność porównywania oraz szyb-
kiej interpretacji. Musisz także posiąść umiejętność jasnego i zwię-
złego przekazywania wyników swojej pracy.
„ACCA Student Accountant”, maj 2006
MSSF
247
Mrówcza praca (żargon) • Pick and Shovel Work (slang) • Praca wymagająca
szczegółowej weryfikacji wszelkich danych i informacji – co typowo jest zadaniem księ-
gowych i prawników przy przeprowadzaniu gruntownej analizy ekonomiczno-finansowej
dużych transakcji. Żmudna i mozolna praca, ale ktoś ją musi wykonać.
MSR ▶ Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.

MSSF ▶ Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej.
N
Na minusie (dosłownie ‘czerwonym drukiem’) • Red Ink (Euphemism) •
Potoczne określenie wyników nierentownych. Wywodzi się ono z zamierzchłej już prak-
tyki stosowanej kiedyś przez księgowych, polegającej na dokonywaniu w księgach zapisów
po stronie Winien (dotyczących kosztów) kolorem czerwonym, a zapisów po stronie Ma
(dotyczących przychodów) kolorem czarnym. Patrz również na plusie.
Na papierze (żargon zawodowy) • On Paper (vernacular) • Odzwierciedlenie rze-

czywistości finansowej przy użyciu wyliczeń rachunkowych, takich jak sprawozdanie
finansowe lub prognoza. Możnaby np. powiedzieć: „Na papierze (tzn. według naszych
obliczeń lub szacunków) spółka posiada zdolność do obsługi zadłużenia”. Określenia
tego używa się dla zaznaczenia pewnego sceptycyzmu co do miarodajności wyliczeń.
Zob. także papierowy zysk.
Nabycie przedsiębiorstwa, rozliczanie w rachunkowości
249
Na plusie (dosłownie ‘czarnym drukiem’) • Black Ink (Euphemism) • Potoczne

określenie zysku osiągniętego przez przedsiębiorstwo. Wywodzi się ono ze stosowanej
niegdyś, a obecnie już zarzuconej praktyki, polegającej na dokonywaniu w księdze głów-
nej zapisów po stronie Credit (dotyczących przychodów) kolorem czarnym, a zapisów po
stronie Debet (dotyczących kosztów) kolorem czerwonym.
Nabycie przedsiębiorstwa, rozliczanie w rachunkowości • Acquisitions

•
(Corporate), Accounting for Przedsiębiorstwo może albo nabyć aktywa innego
przedsiębiorstwa (po potrąceniu odnośnych zobowiązań), albo jego akcje. Wybór czę-
sto sprowadza się do względów dotyczących akcjonariuszy mniejszościowych, zobowią-
zań warunkowych i opodatkowania. Duże przedsiębiorstwa zazwyczaj nabywają akcje,
ponieważ w ten sposób łatwiej można zachować wartość marki działającego przedsię-
biorstwa. Podobnie jak w przypadku nabycia innych aktywów, nabycie przedsiębiorstwa
wycenia się po koszcie historycznym nabywcy. Z kolei koszt nabywcy można podzielić na
trzy składniki:
Co nabywamy?
Składnik Wycena
Wartość księgowa ◆◆ Koszt historyczny nabywanych aktywów
netto
Aktywa możliwe ◆◆ Wartość godziwa z ponownej wyceny (ustalona przez nabywcę)
do zidentyfikowania
Nabyta wartość firmy ◆◆ Potencjał dochodowy aktywów, których nie da się
zidentyfikować i wyodrębnić
Aktywa możliwe do zidentyfikowania mogą mieć istniejącą wartość księgową netto,

lub być aktywami nieuwzględnionymi w księgach nabywanego przedsiębiorstwa,
250 Nabycie przedsiębiorstwa, rozliczanie w rachunkowości
które nabywca może jednak zidentyfikować i wycenić. I choć przy określaniu warto-
ści takich zidentyfikowanych aktywów istnieje pewien stopień uznaniowości („piękno
jest w oczach patrzącego”), międzynarodowe standardy rachunkowości wymagają, aby
wartości te były obiektywnie potwierdzone w drodze wyceny. W przyszłości, zidentyfi-
kowane aktywa są amortyzowane. Wartość firmy powstaje wtedy, gdy nabywca wycenił
firmę na kwotę wyższą, niż suma jej wszystkich zidentyfikowanych aktywów. Zazwyczaj
odzwierciedla to gotowość nabywcy do zapłacenia za potencjał dochodowy przedsię-
biorstwa przy założeniu, że będzie ono kontynuować działalność („całość jest większa
niż suma części”). Tradycyjnie, wartość firmy była umarzana przez dłuższy okres czasu
(czasem nawet 40 lat). Zgodnie z obecnymi międzynarodowymi standardami, wartość
firmy pozostaje nietknięta w bilansie jako składnik wartości niematerialnych i prawnych.
Tym niemniej, podlega ona okresowym sprawdzianom pod kątem zachowania warto-
ści (w formie trwałych przyszłych strumieni dochodów). Jeżeli wartość księgowa warto-
ści firmy przestaje być uzasadniona, należy bezzwłocznie ująć w księgach koszt z tytułu
utraty wartości. Test na utratę wartości komplikuje roczny proces badania sprawozdania
finansowego (ponieważ należy ocenić możliwości dochodowe spółki zależnej lub połą-
czonej jednostki). Tym niemniej, badanie sprawozdania zachęca zarządzających do
większej dyscypliny przy nabywaniu spółek, ponieważ przepłacanie (powszechny błąd
przy takich transakcjach) może spowodować duże odpisy aktualizacyjne. Transakcja
kupna-sprzedaży różni się od połączenia (fuzji) przedsiębiorstw, w którym dwie spółki
dobrowolnie łączą się w jedną jednostkę. Połączenie przedsiębiorstw rozlicza się metodą
łączenia udziałów (w terminologii MSR „uniting of interest”, w USA „pooling of intere-
sts”), a w Wielkiej Brytanii rachunkowością fuzji („merger accounting”).
Oferta kupna Przejęcie Połączenie
Jednostka
Oferujący Nabywca dominująca
Rozliczanie
nabycia
Kupować ? Kontrola
Skonsolidowane
sprawozdanie
finansowe
przedsiębiorstwa
Oferta
Jednostka
zależna
Nabywana Nabywana
spółka spółka
Wpływy ze Ujęcie nadwyżki
Kontrola sprzedaży ceny nabycia
Strona nad wartością
ustępująca aktywów
Właściciel
Inaczej niż w przypadku nabycia, nie dokonuje się ponownej wyceny aktywów i nie
powstaje wartość firmy. Autentyczne połączenia przedsiębiorstw są jednak rzadko-
ścią. Co więcej, wymienione metody ich rozliczania okazały się podatne na naduży-
cia, ponieważ akcjonariusze nie mieli jasnego obrazu, za co płacą. Obecnie większość
Nadużycie/Przestępstwo
251
standardów rachunkowości klasyfikuje więc połączenia jako transakcje nabycia i nie

zezwala na rozliczanie ich metodami stosowanymi dla połączeń jednostek. Patrz rów-
nież akcje i udziały w innych jednostkach, rozliczanie w rachunkowości.
Nad kreską (żargon zawodowy) • Above-the-line (vernacular) • W rachunkowości

jest to nieformalne określenie kwoty zysku stanowiącej podstawę do kalkulacji zysku na
jedną akcję. W zależności od podejścia, kwota ta może zawierać (lub nie) zyski nadzwy-
czajne i zyski wyjątkowe*. Obecnie, odkąd standardy rachunkowości bardziej klarownie
precyzują to zagadnienie, zarówno zyski nadzwyczajne, jak i zyski wyjątkowe wlicza się do
pozycji nad kreską, po czym oblicza się różne warianty zysku na jedną akcję. W innym
kontekście, określenie „nad kreską” odnosić się może również do aktywów obrotowych
lub zobowiązań krótkoterminowych. Porównaj z pod kreską.
Nadużycia księgowe • Accounting Irregularities • Celowe zniekształcenie spra-

wozdań finansowych (w szczególności kwoty zysku netto) w celu ukazania wyników
finansowych innymi, niż faktycznie są. Za działaniami takimi najczęściej kryje się nie-
uczciwy zarząd, który chce przedstawić się w korzystniejszym świetle i zaprezentować
lepsze wyniki rynkom kapitałowym, coraz bardziej koncentrującym się na prognozowa-
nej wartości zysku na jedną akcję. Nadużycia księgowe to łagodny eufemizm na określe-
nie oszustw, na które powinni być wyczuleni chroniący interesy akcjonariuszy biegli rewi-
denci, komisje rewizyjne i organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości.
Patrz również fałszować (preparować) księgi i upiększanie wyników.
Dobroduszni księgowi
Enron uświadomił mi fakt, że ten dobroduszny księgowy najpraw-
dopodobniej prowadził podwójne życie – życie tajemnicze, niebez-
pieczne i pełne intryg. Upadek potentata energetycznego z Houston
– największe bankructwo w historii USA – wywołał okrzyk sprze-
ciwu ze strony inwestorów, regulatorów i kongresmanów. Był to
jednogłośny protest przeciwko krętactwu księgowych, którzy za
pomocą „twórczych” rozwiązań pokonują wyzwania związane ze
swoim zawodem.
cytat z artykułu Upadek księgowych w „Maclean’s Magazine”,
1 kwietnia 2002, s. 60
Nadużycie/Przestępstwo (anglosaskie) • Malfeasance (Anglo-Saxon) •

Uchybienie obowiązkowi ochrony interesów akcjonariuszy i wierzycieli przez biegłych
rewidentów, innych specjalistów, członków rady nadzorczej lub członków zarządu.
Konsekwencją takiego uchybienia może być wytoczenie przez poszkodowanych procesu
sądowego. Najwyższa do tej pory kwota zapłacona w ramach ugody w takiej sprawie
* W praktyce polskiej rachunkowości pozycja taka nie występuje. Nie jest także uregulowana przez
Ustawę o rachunkowości.
252 Nadwyżka ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej
wyniosła 335 milionów USD. Zapłaciła ją firma Ernst & Young za fałszerstwo księgowe
przy badaniu CUC International w USA. Informacje na ten temat można uzyskać na
stronie: www.AccountingMalpractice.com. Patrz również nielegalne transakcje.
Nadwyżka ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej •

Premium on Capital Stock (USA) • Contributed Surplus • Nadwyżka wpła-
conego (wniesionego) kapitału nad łączną wartością nominalną akcji. W kategoriach rze-
czywistości finansowej żadna z tych wielkości nie ma istotnego znaczenia. Rozróżnienie
pomiędzy wartością nominalną/parytetową a premią/nadwyżką jest czysto formalne.
Nadzór • Oversight • Proces obserwacji działania innych, bez uciekania się do ingeren-
cji i przeciwdziałań, w celu upewnienia się o prawidłowości działania systemów kontroli
wewnętrznej. Przykładem może być zarząd banku, który mimo iż na co dzień nie wtrąca się
w decyzje kredytowe, z daleka obserwuje efektywność portfela kredytów, mając na wzglę-
dzie bezpieczeństwo banku. Organy nadzorujące mają za zadanie dopilnować, aby inni
wywiązywali się ze swoich obowiązków. Nadzór stanowi nieodłączną część mechanizmów
kontroli i równowagi, zapewniających poprawność i wiarygodność systemu kredytowego.
Nagonka na księgowych (żargon zawodowy) • Accountant Bashing (vernac-

•
ular) Przesadnie napastliwa i często niezasłużona krytyka księgowych i księgowości.
Wierzcie lub nie, ale są na świecie ludzie nie przepadający za księgowymi! Sceptycy twier-
dzą, że księgowi za bardzo wdają się w szczegóły, albo że mają obsesję na punkcie ślepego
podporządkowania się regułom. Stereotypowy księgowy to typ pozbawionego wyobraźni
nudziarza – ciągłe bilansowanie najwyraźniej może człowieka otępić. Niewykluczone, że
jest w tym trochę prawdy. Ostatecznie na tym właśnie polega praca księgowych (i ktoś to
musi robić!). Poza tym w świecie biznesu jest tyle tendencji do przesady, że zdrowa dawka
sprawdzonych faktów na pewno nikomu nie zaszkodzi. Księgowi zasługują na krytykę
prawdopodobnie jedynie wtedy, gdy ich enigmatyczne obliczenia zaczynają przesłaniać
rynkowy zdrowy rozsądek. Patrz również liczykrupa i nagonka na banki.
Jednostronny punkt widzenia

Nie podoba mi się budżetowanie ani zarządzanie wynikami.
Nie wydaje mi się, żeby wynikami dało się zarządzać. Jedyne, co
możemy zrobić, to stworzyć otoczenie i warunki konieczne do osią-
gnięcia dobrych wyników. Tradycyjne budżetowanie kosztów jest
jednostronnym postrzeganiem rzeczywistości (...). Poświęcali-
śmy zbyt wiele czasu na przetwarzanie zbyt wielu liczb – za bardzo
zaprzątały nas szczegóły (...). Nie robię tu nagonki na księgowych.
Trzeba orientować się w księgowości, żeby wiedzieć, dokąd się zmie-
rza. Ale księgowy powinien również lepiej orientować się w działal-
ności gospodarczej, żeby uczestniczyć w takiej rozmowie.
Budżetowanie to już w Statoil przeszłość, fragment artykułu Johna
Stokdyka zamieszczonego w „AccountingWeb”, 9 stycznia 2006
Należności z tytułu dostaw i usług, rozliczanie w rachunkowości
253
Nakład (wydatek) • Outlay • Wydatki pieniężne i źródła finansowania dowolnej inwe-

stycji. Jest to termin bardzo szeroki, który dotyczyć może zarówno aktywów trwałych, jak
i kapitału obrotowego.
Nakłady na aktywa trwałe (żargon zawodowy) • Spent on Fixed (vernacular)

• Nieformalne (przynajmniej po angielsku) określenie nakładów inwestycyjnych ponie-
sionych w celu zwiększenia wartości aktywów trwałych. Spółka może ustalić wielkość
nakładów na aktywa trwałe bezpośrednio przez odniesienie do dziennika środków pie-
niężnych. Zewnętrzni użytkownicy sprawozdań finansowych mogą w tym celu wykorzy-
stać rachunek przepływów pieniężnych lub zestawienie przepływów funduszy lub, w razie
potrzeby, wydedukować wielkość nakładów na aktywa trwałe w następujący sposób:
Nakłady na aktywa trwałe

Kalkulacja Przykładowa wartość
Aktywa trwałe: wartość księgowa netto w bilansie zamknięcia +100 000
Plus: Koszty umorzenia pomiędzy datami bilansów +25 000
Wartość księgowa netto pro forma w bilansie otwarcia (przy braku = 125 000
nakładów na aktywa trwałe)
Istniejące aktywa trwałe: wartość księgowa netto w bilansie otwarcia - 80 000
Wydedukowana wartość nakładów na aktywa trwałe (przy założeniu, = 45 000
że żadne aktywa nie zostały sprzedane)
Nakłady na podniesienie wartości nieruchomości • Betterment (Expen

•
ditures) Wydatki poniesione w celu zwiększenia wartości nieruchomości, które z tego
względu powinny być aktywowane jako nakłady inwestycyjne, a nie traktowane jako
koszty konserwacji i remontów.
Należności niewynikające z tytułu dostaw i usług ▶ Zobowiązania niewynika-

jące z tytułu dostaw i usług.
Należności z tytułu dostaw i usług, rozliczanie w rachunkowości •

Accounts Receivable (Trade Receivables), Accounting For Należności •
z tytułu dostaw i usług powstają, gdy dostawca oferuje odbiorcom kredyt, zazwyczaj na
rachunek otwarty, z płatnością należną np. w ciągu 30–60 dni. Są to niematerialne aktywa
finansowe, klasyfikowane łącznie jako aktywa obrotowe, przekształcające się w gotówkę
po skutecznym zainkasowaniu. Z należnościami wiążą się dwie kwestie księgowe: ich ist-
nienie i wycena. Istnienie należności jest ściśle powiązane z ujmowaniem przychodów.
Gdy towary lub usługi zostaną dostarczane klientowi i powstanie miarodajnie określona
korzyść ekonomiczna, można ująć przychód i odnośną należność. W większości przy-
padków, jest to prosta sytuacja dostawy towarów lub usług na podstawie zamówienia.
Wyceny należności nie dokonuje się według kosztu (bo nie można „kupić” należności),
lecz raczej według wartości sprzedaży netto (tj. oczekiwanej kwoty gotówki). Należności
muszą być więc korygowane o podatek od towarów i usług i ewentualne rabaty za wcze-
śniejszą płatność. Niekiedy należy również dokonać korekty o zwroty sprzedanych
254 Należności z tytułu leasingu
towarów i bony towarowe. Gdy inkaso należności stanie się mało prawdopodobne, należ-
ność taka traci na wartości, co musi zostać odzwierciedlone w rezerwie na pokrycie strat.
Istnieją różne rodzaje należności, które mogą wymagać różnego ujęcia księgowego.
W przypadku należności ratalnych przychód uznawany jest w miarę wpływu gotówki.
Należności wekslowe ujmowane są odrębnie, by zaznaczyć ich odmienny charakter.
Należności długoterminowe ujmuje się w bilansie po wartości bieżącej netto. Zobacz także
finansowanie należności.
Bilans
Zobowiązania
Należności z tytułu
dostaw i usług
Należności z tytułu
dostaw i usług
Często Kapitał własny
15–20%
aktywów
Należności z tytułu leasingu • Lease Receivable • Strumień przyszłych płatno-

ści, jakie leasingodawca otrzyma w ramach zapłaty za wydzierżawienie środka trwałego
na mocy umowy leasingowej. Większość standardów rachunkowości dokonuje zasadni-
czego rozróżnienia między leasingiem operacyjnym a leasingiem finansowym. Należności
z tytułu leasingu operacyjnego są składnikiem aktywów bieżących, równym wartości
opłat leasingowych za następny okres. Takie ujęcie odzwierciedla usługowy charakter
leasingu operacyjnego, który można zakończyć zwracając aktywa trwałe właścicielowi
(może to pociągać za sobą opłaty karne). Z kolei należności z tytułu leasingu finanso-
wego stanowią składnik aktywów długoterminowych, o wartości równej sumie warto-
ści bieżącej netto przyszłych opłat leasingowych i oszacowanej przyszłej wartości koń-
cowej przedmiotu leasingu, zdyskontowanych według odpowiedniej stopy procentowej
(np. kosztu kapitału lub rynkowych stóp procentowych dla zadłużenia długotermino-
wego). Należność leasingowa zastępowałaby więc wartość księgową netto środka trwałego
będącego przedmiotem leasingu, ponieważ leasing finansowy jest w swej istocie równo-
znaczny ze sprzedażą. Zarówno intencje obu stron, jak i ich zobowiązania umowne wska-
zują, że jest mało prawdopodobne, aby przedmiot leasingu kiedykolwiek wrócił do wła-
ściciela (choć leasingodawca zachowuje tytuł prawny do niego).
Etymologia słowa: od łacińskiego „laxare” = ‘uwalniać’, następnie – w języku starofran-
cuskim „lais” = ‘pozwalać’; po przeniknięciu do języka angielskiego przed rozpoczę-
ciem XVI-go stulecia używane w skojarzeniu z mieniem.
Należności, zobowiązania wekslowe • Notes Receivable/Payable • Kategoria

bilansowa obejmująca zadłużenie udokumentowane przy pomocy weksli własnych.
Generalnie przedsiębiorstwa rozliczają zobowiązania wekslowe w ten sam sposób, co
Negatywna opinia z badania sprawozdania finansowego
255
należności na rachunek otwarty. Tym niemniej, weksle są nieco inne i wymagają odręb-
nego potraktowania. W krajach, w których rachunek otwarty jest normą, używanie
weksli wykracza poza standardowe praktyki rynkowe. (Należy jednak zauważyć, że
zarówno kredyty bankowe, jak i zadłużenie długoterminowe [takie jak papiery dłużne lub
obligacje], są zwykle udokumentowane między innymi przy pomocy weksli własnych.)
Przykładem należności wekslowej może być należność o przedłużonym terminie zapłaty,
albo pożyczka udzielona pracownikowi. W zależności od spodziewanego terminu
spłaty, weksle powinno się klasyfikować w bilansie jako długoterminowe lub krótkoter-
minowe, przy czym dotyczące ich szczegóły powinny być podane w informacji dodatko-
wej. Dlaczego przedsiębiorstwa miałyby prosić o weksel własny jako dowód zadłużenia?
Po pierwsze, zadłużenie potwierdzone na piśmie znacznie trudniej jest kwestionować
w sądzie. Weksel może być sygnałem, że sprzedaż na otwarty rachunek budzi w danym
przypadku obawy, lub że dokonane zostały uzgodnienia w związku z przeterminowa-
nym zadłużeniem. Po drugie, jeżeli weksel jest zbywalny (tzn. można go sprzedać oso-
bie trzeciej) zapewnia on większą płynność. W rachunkowości pewne interesujące kwe-
stie pojawiają się w przypadku dyskonta weksli (zob. weksle, rozliczanie). Podobnie jak
w przypadku innych należności, jeżeli ściągalność należności wekslowej budzi istotne
wątpliwości, należy utworzyć odpowiednią rezerwę.
Narzut • Mark-up • Cost Mark-up • Kwota, o jaką podwyższa się koszty sprzedanych
produktów, towarów i materiałów, aby uzyskać cenę zbytu:
Wzór
Sprzedaż – Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów
Narzut = × 100
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów
Jako miara rentowności sprzedaży, narzut stanowi kontrast z marżą zysku (liczoną jako
zysk brutto na sprzedaży/sprzedaż). Ta ostatnia wykorzystywana jest w analizie finansowej
– ponieważ sprzedaż zawsze stanowi 100%, marża zysku znajduje lepsze zastosowanie
w porównaniach między różnymi przedsiębiorstwami. Narzut jest natomiast bardziej
powszechnie wykorzystywany w handlu detalicznym, jako prosta i dogodna wskazówka
dla potrzeb ustalania cen. Hipermarket spożywczy może np. narzucać narzut w wyso-
kości np. 1–2%, podczas gdy narzut jubilera wynosić może 100–200%. Narzut różni się
od marży na sprzedaży, z którą można go porównać w następujący sposób:
Formuła przeliczenia
Narzut %
Marża na sprzedaży =
Narzut % + 100%
Marża %
Narzut =
100% – Marża %
Negatywna opinia z badania sprawozdania finansowego • Adverse

Audit Opinion • Krańcowa wersja niestandardowej opinii z badania sprawozda-
nia finansowego, w której biegły rewident oświadcza, że sprawozdanie finansowe zawiera
256 Niebadane sprawozdanie finansowe
podstawowe błędy rzutujące na ich rzetelność i/lub zgodność ze standardami rachunko-

wości. Negatywna opinia z badania sprawozdania finansowego wyrażana jest niezwykle
rzadko, ponieważ na tyle podważa zawarte w sprawozdaniu informacje, że jednostka spo-
rządzająca sprawozdanie zwykle skłonna jest dokonać niezbędnych zmian, aby jej unik-
nąć. Porównaj z opinią biegłego rewidenta z zastrzeżeniami; patrz również zrzeczenie się
wyrażenia opinii o sprawozdaniu finansowym.
Niebadane sprawozdanie finansowe • Unaudited Numbers • Sprawozdanie

finansowe, które nie zostało zbadane przez biegłego rewidenta. Zazwyczaj dotyczy to
sprawozdań śródrocznych oraz sprawozdań sporządzonych na potrzeby osób prywat-
nych, czasem przed zakończeniem procedury badania (która trwać może 2–5 miesięcy
od zakończenia roku obrotowego).
Niedobory podatkowe (żargon) • Tax Gap (vernacular) • Szacunkowa różnica

pomiędzy sumą podatków, które powinny zostać zapłacone, a kwotą faktycznie wpła-
coną w terminie. Rządy stosują niezależne mierniki działalności gospodarczej do osza-
cowania przybliżonego poziomu wpływów podatkowych, a następnie porównują go
z wpływami rzeczywistymi. Choć powstanie części niedoborów można wyjaśnić uchyla-
niem się od zobowiązań podatkowych i zarządzaniem zobowiązaniami podatkowymi, to
jednak może ono być również skutkiem uzasadnionego odmiennego rozumienia zobo-
wiązań podatkowych przez podatników.
Zgubiono – znaleziono
Wielkość niedoborów podatkowych (345 miliardów USD
w 2001 roku) pokazuje, jak ważna jest rola egzekucji podatków dla
prawidłowego działania naszego systemu podatkowego.
Urzędnik amerykańskiego urzędu skarbowego (IRS)
cytowany w „ACCA Student Accountant”, kwiecień 2006
Niepełna dokumentacja księgowa, postępowanie
257
Ściągalność podatków zazwyczaj rośnie, gdy fundamentalna reforma podatkowa zde-

cydowanie upraszcza skomplikowany system podatkowy. Tymczasem władze podat-
kowe energicznie ścigają większość zalegających z podatkami, chcąc w ten sposób
wywrzeć zdrowy nacisk na podatników.
Niekwalifikowane plany odroczonego wynagrodzenia kierownic-

twa (USA) • Non-qualified Deferred Executive Compensation (USA) •
Uzupełniające plany emerytalne dla menedżerów wyższego szczebla, pomyślane jako
forma odroczonego wynagrodzenia. Zgodnie z prawem USA, plany te nie podlegają ame-
rykańskim przepisom dotyczącym świadczeń emerytalnych ani nie są ubezpieczone
przez Pension Benefits Guarantee Corp. – stąd też termin „niekwalifikowane”. Plany
te stanowią część „podwójnego systemu”, w którym menedżerowie wyższego szcze-
bla otrzymują inne świadczenia emerytalne, niż szeregowi pracownicy. Po zniesieniu
przez amerykański Kongres wszelkich ulg podatkowych od dochodów przekraczają-
cych 1 milion USD rocznie, większość spółek zaczęła przekierowywać wynagrodzenia
kierownictwa do świadczeń emerytalnych. Praktyka tworzenia funduszy powierniczych
mających finansować zobowiązania do świadczeń emerytalnych budzi kontrowersje.
Na przykład w przypadku postępowania upadłościowego, które szeregowym pracow-
nikom odbiera dochody (zob. koszty zobowiązań przeszłych), fundusze powiernicze są
zwolnione z wszelkich roszczeń wierzycieli przedsiębiorstwa. Dzięki temu menedżero-
wie mogą cieszyć się spokojną emeryturą, nawet jeśli ich zarządzanie przyczyniło się do
upadku spółki.
Niekwalifikowane 2005
plany odroczonego
2000
wynagrodzenia
kierownictwa 1990
Procent największych 1985
amerykańskich
1980
przedsiębiorstw stosujących
niekwalifikowane plany 0% 20% 40% 60% 80%
odroczonego wynagrodzenia
kierownictwa Źródło: „Wall Street Journal”, 16 stycznia 2006, s. 22/Clark Consulting
Niepełna dokumentacja księgowa, postępowanie • Incomplete Records,

Accounting for • Postępowanie w różnych sytuacjach, w których ewidencja nie
pozwala oprzeć się na księgowaniach metodą podwójnego zapisu. Mogą one dotyczyć
małych przedsiębiorstw, klubów, osób prywatnych lub zawsze przypadków zniszczenia
ksiąg. W takim przypadku należy odtworzyć sprawozdanie finansowe przez określe-
nie brakujących wielkości na podstawie równowagi bilansowej. Na przykład zysk netto
musi być różnicą – po odliczeniu wszelkich wpłat i wypłat – pomiędzy saldem otwar-
cia i saldem zamknięcia kapitału własnego. Inne techniki obejmują wykorzystanie ewi-
dencji wpływów i rozchodów pieniężnych, zestawień bankowych lub wskaźników (nie
ma uniwersalnej prawidłowej metody). Choć w praktyce konieczność radzenia sobie
258 Niepewność wyceny, ujawnianie
z niepełną dokumentacją księgową jest raczej rzadka, stanowi ona popularną tech-
nikę egzaminowania studentów rachunkowości. Patrz również rachunkowość prowi-
zoryczna.
Bilans otwarcia Rachunek Bilans zamknięcia

zysków i strat
Aktywa Aktywa Zobowią-
obrotowe Zobowią- obrotowe zania
zania Sprzedaż
Początko-
Niepełna wy kapitał
dokumentacja Aktywa
trwałe
Początko- Wydatki Aktywa
trwałe
własny
wy kapitał
księgowa własny
Zysk
? Zmiana
=
Zmiana kapitału własnego + wypłaty właściciela – dopłaty kapitału
Niepewność wyceny, ujawnianie • Measurement Uncertainty, Disclosure

• Wynikający z większości standardów rachunkowości wymóg ujawniania – w infor-
macji dodatkowej do sprawozdania finansowego – wszystkich ważnych źródeł nie-
pewności w oszacowaniach i ocenach księgowych. Ujawnienia takie, prócz samego ist-
nienia niepewności, powinny opisywać również jej charakter i sposób potraktowania
(tj. przyjęte założenia i ich logiczne podstawy). Dokonanie takich ujawnienień służy
dwóm celom. Po pierwsze, ostrzega czytelników o nieścisłościach, jakimi z koniecz-
ności obciążony jest wynik finansowy. Po drugie, umożliwia im samodzielne doko-
nanie korekt, gdyby chcieli (i byli w stanie) przyjąć inne założenia dla potrzeb własnej
analizy.
Nieprzejrzystość • Opacity • Warunki uniemożliwiające dostęp do rzetelnych, miaro-

dajnych i aktualnych informacji finansowych. Nieprzejrzystość przejawia się jako nie-
wiedza, dezinformacja i chaos ukrywające (lub nawet fałszujące) faktyczną rzeczywistość
finansową. Jest to przeciwieństwo przejrzystości.
Coś nie tak

„Wygląda na to, że coś ukrywacie – że dzieje się coś, czego nie widać
na pierwszy rzut oka... coś, co może wzbudzać wątpliwości.”
Rozmowa analityka z Wall Street z zarządem Enronu
nagrana w październiku 2001,
„Fortune” (wydanie europejskie), 6 marca 2006, s. 19
Nieskorygowane różnice
259
Indonezja
NAJGORZEJ
Chiny
Indie
Rosja
Turcja
Polska
Nieprzejrzystość, Francja
względny wskaźnik Japonia Ryzyko związane z:
 niejasnym systemem prawnym
USA
NAJLEPIEJ
 słabością kontroli
 złą polityką gospodarczą
Wlk. Brytania  nieskutecznością nadzoru
Finlandia  korupcją
0 10 20 30 40 50 60
Źódło: Kurtzman Group; Milken Institute; „The Economist”, 18 września 2004, s. 116
Nieruchomości inwestycyjne • Investment Properties/Income • Nie

ruchomości (jak budynki mieszkalne lub biurowe), których przeznaczeniem jest gene-
rowanie przychodów z tytułu czynszu lub dzierżawy (w odróżnieniu od nieruchomości
wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej – jak np. zakłady produk-
cyjne). Ponieważ wartość nieruchomości inwestycyjnych można łatwo ustalić (przez zdys-
kontowanie przepływów pieniężnych z tytułu dzierżawy lub przez dokonanie wyceny),
w rachunkowości traktowane są one w inny sposób niż większość aktywów trwałych:
◆◆ często nie są amortyzowane, ponieważ nie przewiduje się spadku wartości wraz
z upływem czasu (zakładając wzrost wartości ziemi i/lub odpowiednie utrzymanie
nieruchomości);
◆◆ mogą obejmować skapitalizowany koszt odsetek od zadłużenia zaciągniętego na sfi-
nansowanie ich budowy – w oparciu o założenie, że do momentu rozpoczęcia ich
użytkowania upływa znaczny okres czasu (przed rozpoczęciem użytkowania, nieru-
chomości te mogą figurować pod nazwą „nieruchomości w budowie”).
Nieruchomości inwestycyjne mogą być wykazywane według wartości zaktualizowa-

nych, odzwierciedlonych w pozycji kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny. W przy-
padku utraty wartości, strata z tego tytułu najpierw pomniejsza kapitał rezerwowy
z aktualizacji wyceny (jeśli był utworzony), a ewentualna pozostała kwota straty wyka-
zywana jest w rachunku zysków i strat.
Nieskorygowane różnice • Unadjusted Differences • Wykryte przez biegłego rewi-

denta błędy w rachunkowości, które jeszcze nie zostały skorygowane w księgach, ponieważ
albo są właśnie omawiane przez zarząd, albo nie są istotne. Może też się zdarzyć, że wszyst-
kie nieskorygowane istotne błędy kompensują się nawzajem i ich efekt netto jest nieistotny.
260 Nieskuteczność audytu
Nieskuteczność audytu (żargon) • Audit Failure (vernacular) • Niewykrycie przez

biegłego rewidenta istotnej nierzetelności w sprawozdaniu finansowym badanej spółki.
Nieskuteczność audytu zasadniczo wynika z dwóch powodów: nieodłącznego ryzyka księ-
gowego i/lub zaniedbania ze strony biegłego rewidenta. W pierwszym przypadku, ponieważ
badanie sprawozdań nieodłącznie obciążone jest pewnymi ograniczeniami, nie można go
uznawać za gwarancję rzetelności ksiąg. Przykładowo, niezwykle trudno jest wykryć oszu-
stwo sfingowane celowo przez zarząd. Choć w przypadku takim biegly rewident zapewne
utraciłby reputację, jest mało prawdopodobne, by został obarczony odpowiedzialnością.
Z kolei w przypadku zaniedbania, sąd może zażądać od rewidenta wypłaty odszkodowania
za spowodowane straty. Terminu „nieskuteczność audytu” używa się najczęściej w przy-
padku, gdy przedsiębiorstwo nagle straci zdolność do kontynuacji działalności. Choć użyt-
kownicy sprawozdań finansowych mogą nie traktować audytu jako absolutnej gwarancji
prawidłowości ksiąg, większość z nich spodziewa się jednak, że spółka przynajmniej nie
upadnie w najbliższej przyszłości. Jeżeli więc biegły rewident podpisuje się pod sprawozda-
niem finansowym spółki, która następnie staje się niewypłacalna, inwestorzy i wierzyciele
najprawdopodobniej poniosą straty, za które mogą szukać zadośćuczynienia w sądzie.
Nudne, ale niebezpieczne

Badanie sprawozdań finansowych to nudna robota. Ale jest ona też
niebezpieczna… Za niedopełnienie obowiązków [biegłemu rewi-
dentowi] grozi gniew i roszczenia prawne ze strony tysięcy pracow-
ników, akcjonariuszy i wierzycieli, którym upadłość [spółki] przy-
niesie miliardowe straty.
Who Fiddled What? (Kto to sknocił?),
„The Economist”, 22 grudnia 2001, s. 88
Niestandardowa opinia z badania sprawozdania finansowego • Modified

•
Audit Opinion Opinia odbiegająca od przyjętej za standard opinii bez zastrzeżeń
z badania sprawozdania finansowego (stwierdzającej – przede wszystkim – że sprawoz-
danie finansowe zostało sporządzone są w sposób prawidłowy i rzetelny oraz zgodny
z obowiązującymi standardami rachunkowości). Możemy wyróżnić następujące wersje
niestandardowej opinii z badania sprawozdania finansowego:
◆◆ Opinia biegłego rewidenta z podkreśleniem dyskusyjnych kwestii (nie stanowiących

zastrzeżeń do opinii)
◆◆ Opinia biegłego rewidenta z zastrzeżeniem
◆◆ Zrzeczenie się wyrażenia opinii o sprawozdaniu finansowym
◆◆ Negatywna opinia z badania sprawozdania finansowego
Opinie niestandardowe są z natury rzadkie, ponieważ celem badania sprawozdania
finansowego jest uzyskanie opinii bez zastrzeżeń, zapewniającej rynki kapitałowe o rze-
telności i dokładności przekazywanych im informacji. Tym niemniej, ewentualność
Niezależne potwierdzenie (w badaniu sprawozdań finansowych)
261
wystawienia opinii niestandardowej stanowi poważną sankcję, podkreślającą powagę

obowiązków pełnionych przez biegłego rewidenta.
Niezadeklarowany dochód • Undeclared Income • Najpowszechniejsza forma

uchylania się od zobowiązań podatkowych – sztuczne (i oczywiście niezgodne z prawem)
zmniejszenie dochodu do opodatkowania w celu zapłacenia mniejszego podatku (czyli tzw.
grzech pominięcia). Inną metodą jest zawyżenie kosztów uzyskania przychodu (tzw. grzech
popełnienia). W szczególności transakcje gotówkowe, jako niepozostawiające śladu rewi-
zyjnego, stwarzają pokusę pominięcia w zgłaszanych dochodach. O rety, zapomniałem!
Niezależne potwierdzenie (w badaniu sprawozdań finansowych) •

•
Confirmation (Audit) Stosowany w badaniu sprawozdań finansowych spraw-
dzian dokładności ewidencji księgowej, polegający na poproszeniu kontrahentów i ban-
ków o potwierdzenie sald wybranych transakcji z przedsiębiorstwem zarejestrowanych
w ich księgach.
Szanowni Państwo
Zgodnie z procedurą badania sprawozdań finansowych biegli rewidenci
z PricewaterhouseCoopers Sp. zo.o., uprzejmie proszą opotwierdzenie sald naszych
rozrachunków z odbiorcami i dostawcami na dzień 31 grudnia 2007 roku
bezpośrednio przez odbiorców i dostawców.
Zwracamy się z prośbą o przesłanie potwierdzenia bezpośrednio do osoby
kontaktowej w PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o. [PwC].
potwierdzenia salda naszych rozrachunków z Państwem, które według
naszych ksiąg wyniosło:
Niezależne Saldo należności [ ] zł.
potwierdzenie
Niezależne sald
Saldo zobowiązań [ ] zł.
[W załączeniu przedstawiamy zestawienie nie rozliczonych pozycji s
potwierdzenie w rozliczeniach kładających się na wyżej wymienione salda].
ze stronami
trzecimi Będziemy zobowiązani za niezwłoczne przesłanie podpisanego przez
Państwa potwierdzenia faxem do PricewaterhouseCoopers, a następnie
oryginału potwierdzenia, bezpośrednio do PricewaterhouseCoopers.
Jeżeli salda w Państwa księgach na wyżej wymieniony dzień różnią się
od naszych prosimy o wyczerpujące informacje dotyczące zaistniałych różnic.
Z góry dziękuję za Państwa współpracę w tej sprawie.
Z poważaniem,
Kwota wykazana powyżej zgadza się z naszą ewidencją na [xx.xx.xxx] roku.
Miejscowość i data Podpis Tytuł lub stanowisko
262 Niezależność (biegłego rewidenta)
Przykładowo, biegły rewident może poprosić dłużnika o potwierdzenie, że jest on

winien pewną (równą nie zapłaconym fakturom) kwotę, tym samym potwierdza-
jąc istnienie oraz wartość należności z tytułu dostaw i usług. Innym typowym przykła-
dem potwierdzenia jest sprawdzenie stanu środków pieniężnych na rachunku w banku.
Gromadzenie potwierdzeń określa się również mianem „rozsyłania próśb o potwier-
dzenie” (ang. circularization). Potwierdzenia są przydatne w przypadku aktywów
i zobowiązań umownych dotyczących osób trzecich. Bywają również pomocne w ujaw-
nianiu zobowiązań ukrytych lub warunkowych. Patrz również ogólnie przyjęte stan-
dardy badania sprawozdań finansowych.
Niezależność (biegłego rewidenta) • Independence (Auditors’) • Posta

nowienie biegłego rewidenta sporządzenia bezstronnej i obiektywnej opinii z badania
sprawozdania finansowego, bez względu na jakiekolwiek komercyjne lub osobiste powią-
zania z zarządem przedsiębiorstwa. Z prawnego punktu widzenia, biegli rewidenci dzia-
łają na rzecz akcjonariuszy, a ich zadaniem jest kontrolowanie sprawozdań finansowych
sporządzanych przez zarząd (patrz cerber). Z oczywistych więc względów, biegli rewi-
denci nie mogą być materialnie zainteresowani w prezentacji wyników w takiej czy innej
wysokości. Obok specjalistycznej wiedzy, niezależność jest rzeczą niezbędną dla nale-
żytego uwiarygodnienia zbadanego sprawozdania i zdobycia zaufania użytkowników.
Z tych powodów, prawo zazwyczaj zabrania biegłym rewidentom następujących powią-
zań z badanym przedsiębiorstwem:
◆◆ posiadania akcji (nawet w ilości nieistotnej w porównaniu z majątkiem osobistym

rewidenta),
◆◆ powiązań rodzinnych z właścicielami lub zarządem,
◆◆ statusu klienta przedsiębiorstwa, a w szczególności jego pożyczkobiorcy,
◆◆ uczestnictwa w działalności zarządu, a w szczególności przeprowadzania badania
własnej pracy.
W najlepszym razie, powyższe uregulowania pomagają stworzyć pozory popraw-

ności. Prawdziwa niezależność zależy w istocie od nastawienia biegłego rewidenta.
Poddawana jest próbie w przypadkach, gdy zachodzi konieczność ujawnienia niepo-
myślnych informacji lub gdy ktoś próbuje sfałszować (spreparować) księgi. W sytuacjach
takich niezależność oznacza odwagę niezgadzania się. Podstawowy problem polega
jednak na tym, że zarząd często posiada silną pozycję w tego rodzaju dyskusjach. Jeżeli
nadzór właścicielski jest słaby, zarząd może zastąpić rewidentów innymi, motywując
to „złą jakością usług”, „wygórowanymi stawkami” itp. Ponadto, jeżeli zakres usług
świadczonych przez firmę badającą sprawozdania obejmuje także doradztwo w zakresie
zarządzania, lub inne doradztwo finansowe, firma taka może ulec pokusie przymknię-
cia oczu na pewne niedociągnięcia, nie chcąc zrazić poważnego klienta. W miarę jak
rośnie poczucie lojalności w stosunku do zarządu, niezależność staje się coraz trud-
niejsza. Świadomość tych problemów stała się źródłem kilku następujących środków
zaradczych:
Niezależność (biegłego rewidenta)
263
Środki mające na celu zapewnienie niezależności biegłych rewidentów

Środki Oddziaływanie
Zaostrzenie rygorów prawnych i ich egzekwowania. Przykładowo, w USA
Organy nadzorujące pewne uregulowania Komisji Papierów Wartościowych (jak np. Rozdział 10A
przestrzeganie Regulacji Nr 34 SEC), wymagają od biegłych rewidentów bezpośredniego
standardów informowania Komisji o wszelkich nielegalnych praktykach; SEC może również
rachunkowości zakwestionować niezależność rewidentów, jeżeli świadczone przez nich usługi
niezwiązane z audytem wydają się narażać na szwank ich niezależność.
Rady nadzorcze i komisje rewizyjne dokładają starań w celu uchronienia
biegłych rewidentów przed komercyjną presją wywieraną przez zarząd, lub
Komisje rewizyjne wynikającą z delikatnej sytuacji. Jednocześnie monitorują one niezależność
rewidentów, sprawdzając, czy nie idą oni na ewentualne kompromisy
z zarządem.
Większość organizacji zawodowych zrzeszających biegłych rewidentów
narzuca wysokie wymagania odnośnie ich niezależności. Tym niemniej,
skuteczne egzekwowanie tych wymogów wśród kolegów z branży okazuje
Środki samoregulujące się czasem trudne. Aby zaradzić temu problemowi, w Stanach Zjednoczonych
powstała Rada ds. Standardów Niezależności (nadzorowana przez SEC
i składająca się również z członków spoza branży), mająca za zadanie
wzmocnienie niezależności biegłych rewidentów.
Niezależność biegłych rewidentów stanowi kluczowy element anglosaskiej tradycji księ-

gowej, która dopuszczając pewną dowolność w ramach obowiązujących standardów,
pozostawia nadzór bezstronnym organom zewnętrznym. W krajach o długiej trady-
cji zawodu księgowego, niezależność przychodzi rewidentom w sposób bardziej natu-
ralny, płynąc ze zdrowego poczucia zawodowej dumy i obowiązku ochrony interesów
akcjonariuszy. Elementem wzmacniającym niezależność jest również siła rynkowa
firm Wielkiej Czwórki, które nie są zbyt uzależnione od żadnego pojedynczego klienta,
nawet jeżeli jest nim duża międzynarodowa korporacja. Firmy te muszą dbać o swoje
dobre imię i unikać ryzyka utraty reputacji (patrz wartość marki). Publiczny szacunek,
jakim się cieszą, jest często na tyle silny, że pozwala im przekonać klientów do swojego
punktu widzenia w drodze perswazji moralnej.
Jakość audytu
Niezależność Nad-
Brak
biegłego wglądu mierne
interesy
rewidenta
Brak STOPIEŃ NIEZALEŻNOŚCI Całkowita
Źródło: „New York Times”/„International Herald Tribune,” 24 II 2006

264 Niezależny system sprawozdawczości a ujednolicony system sprawozdawczości
Kompromitacja
Starania przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych
i Giełd o zahamowanie zawyżania wartości w amerykańskich
przedsiębiorstwach poprowadziły go na pielgrzymkę do firm księ-
gowych, czyli niezależnego strażnika sektora prywatnego. Firmy
księgowe miały powstrzymywać takie gierki, ale gdzieś po dro-
dze straciły z oczu ten cel. Uzależniły się od swoich klientów płacą-
cych ogromne honoraria za doradztwo – pomagając w opracowa-
niu transakcji, przeglądach systemów i technologii. Doradztwo było
oczywiście honorową wymianą. Tylko przewodniczący uważał, że
nie należy łączyć go z księgowością. Jak firma otrzymująca miliony
za doradztwo strategiczne może toczyć z zarządem spory o nierze-
telną księgowość? Niezależność biegłych rewidentów poświę-
cono dla najgorszej z przyczyn: dla pieniędzy.
Kurt Eichenwald Conspiracy of Fools (Spisek głupców) 2005, s. 351
Niezależny system sprawozdawczości a ujednolicony system sprawoz-

dawczości • Separate Reporting vs. Uniform Reporting Accounting
•
Regimes Jaka jest relacja pomiędzy władzami państwowymi a standardami rachun-
kowości stosowanymi w sektorze prywatnym? W krajach opierających się na niezależnym
systemie sprawozdawczości, standardy rachunkowości opracowywane są niezależnie od
odgórnych decyzji władz państwowych. Są to typowo kraje bazujące na tradycji prawa
zwyczajowego, przykładającego najwyższą wagę do praw własności indywidualnej i wolnej
przedsiębiorczości. W krajach tych użytkownicy sprawozdań finansowych zazwyczaj trak-
tują wykazany w rachunkowości zysk jako adekwatną miarę powiększenia majątku akcjo-
nariuszy. Rząd z kolei – w celu zapewnienia ochrony interesu publicznego – pełni funkcję
kontrolującą jako organ nadzorujący przestrzeganie standardów rachunkowości i/lub jako
organ ustanawiający standardy rachunkowości. W krajach o „ujednoliconym systemie
sprawozdawczości”, standardy rachunkowości są narzucone bezpośrednio przez krajową
politykę księgową, albo pośrednio przez prawo podatkowe. Kraje takie należą typowo
do tradycji prawa skodyfikowanego, które kładzie nacisk na podporządkowanie się prze-
pisom i centralne planowanie. Ponieważ wykazany w sprawozdawczości zysk może być
zaniżony w celu minimalizacji podatków, użytkownicy sprawozdań finansowych zazwy-
czaj skupiają się na zamówieniach, sprzedaży i przepływie środków pieniężnych. Choć
w przeszłości rozróżnienie między niezależnym a ujednoliconym systemem sprawozdaw-
czości było bardzo wyraźne (patrz anglosaska tradycja księgowa), dzięki dążeniu do ujed-
nolicania globalnych standardów rachunkowości zaczyna się ono zacierać. Przykładem są
Dyrektywy UE dotyczące prawa spółek, które połączyły oba powyższe podejścia.
Niezrealizowane zyski/straty • Unrealised Gains/Losses • Zyski lub straty

z tytułu posiadania aktywów, które nie zostały zamienione na środki pieniężne w wyniku
sprzedaży lub zamknięcia pozycji (realizacji transakcji giełdowej). Przykładowo, jeżeli
Normalizacja (zysku księgowego)
265
ceny nieruchomości pójdą w górę, dla przedsiębiorstwa będącego właścicielem nierucho-

mości oznacza to zysk. Ponieważ jednak z realizacją tego zysku wiąże się pewien element
niepewności, aby odpowiednio go zakwalifikować należy odwołać się do zasad rachun-
kowości. Jeżeli rynek jest wystarczająco wiarygodny (tzn. płynny, stabilny i efektywny),
niezrealizowane zyski/straty można odnotować jako zysk/stratę. Przykładowo, wartość
portfela papierów wartościowych będących w aktywnym obrocie jest na bieżąco uaktu-
alniana do wartości rynkowej tych papierów. Z kolei zyski/straty o charakterze bardziej
wątpliwym (jak na przykład wzrost oszacowanej wartości nieruchomości) odnotowy-
wane są bezpośrednio na kontach kapitału własnego. Zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny,
niezrealizowane straty (np. z tytułu utraty wartości przez aktywa) można wykazywać
w rachunku zysków i strat, podczas gdy niezrealizowane zyski zazwyczaj zwiększają war-
tość kapitału własnego ujętą w bilansie.
Niska kapitalizacja (a przepisy podatkowe) • Thin Capitalisation (Tax

•
Regulations) Używanie skromnej lub nieadekwatnej kwoty kapitału własnego do
finansowania aktywów przedsiębiorstwa. Niedobór kapitału własnego w sposób natu-
ralny spotyka się z oporem kredytodawców, u których przedsiębiorstwo ubiega się o kre-
dyt, a także u dostawców udzielających przedsiębiorstwu kredytu kupieckiego – obie te
strony mogą nie być skłonne do zaakceptowania ryzyka związanego z nadmiernym
korzystaniem z dźwigni. Przedsiębiorstwo może jednak doskonale sobie radzić nawet
przy bardzo niskiej wartości kapitału własnego, jeżeli stanowi jednostkę zależną pod-
miotu silnego gospodarczo lub jeśli jego zadłużenie posiada gwarancje stron trzecich.
Tym niemniej, niska kapitalizacja często wzbudza podejrzenia organów podatkowych,
jeżeli głównym jej celem wydaje się być odliczenie wysokich kosztów odsetek od pod-
stawy opodatkowania. Często wydawane są w tym zakresie uregulowania – przykładowo
nie zezwalające przedsiębiorstwom, których stosunek zadłużenia do kapitału własnego
jest wyższy niż 3:1, na potrącenie odsetek przy kalkulacji podstawy opodatkowania.
Normalizacja (zysku księgowego) • Normalization (of Reported Income) •

Dokonywana przez analityków finansowych korekta zysku księgowego, mająca na celu
lepsze odzwierciedlenie przewidywanej przyszłej rentowności przedsiębiorstwa (która
ma lepsze zastosowanie w przypadku metod wyceny kapitalizujących przyszłe zyski).
Pierwszym krokiem przy dokonywaniu normalizacji jest odjęcie od zysku netto, lub
odpowiednie skorygowanie, wszelkich pozycji jednorazowych. Zdarza się jednak, że nie-
które pozycje „jednorazowe” są korektami wstecznymi odzwierciedlającymi poprawki
błędów księgowych lub nieadekwatność stosowanej polityki rachunkowości (np. mier-
nej jakości zysku lub, co gorsza, praktyki zarządzania zyskiem). Takie czynniki powinny
zostać z powrotem uwzględnione w zysku znormalizowanym przez przyjęcie średniej
z kilku lat. Aby ustalić prawdopodobną wysokość przyszłych zysków można również
uwzględnić szereg innych czynników:
◆◆ przyjęte metody rachunkowości w porównaniu z metodami stosowanymi przez inne

przedsiębiorstwa,
◆◆ standardy rachunkowości w porównaniu ze standardami stosowanymi w innych sys-
temach prawnych,
266 Nota debetowa
◆◆ oddziaływanie cyklu koniunkturalnego,

◆◆ efekty nabycia jednostek zależnych – przy porównywaniu trendów rentowności na
przestrzeni czasu,
◆◆ zyski lub straty z tytułu różnic kursowych, w przypadku, gdy przedsiębiorstwo osiąga
zyski również za granicą,
◆◆ zmiany prowadzonej polityki rachunkowości.
Zysk znormalizowany ma istotne znaczenie na rynku giełdowym, ponieważ ceny akcji
zazwyczaj odzwierciedlają zysk podstawowy przedsiębiorstwa emitenta. Warto go
więc obliczyć, aczkolwiek bywa to zadanie niełatwe i dość złożone, wymagające mię-
dzy innymi uwzględnienia przepływów pieniężnych i podatku dochodowego, a także
zastosowania subiektywnej oceny (w zależności od celu analizy, analityk może przyj-
mować różny punkt widzenia). Praktyka normalizowania zysku wynika z odmien-
nych potrzeb informacyjnych różnych użytkowników sprawozdania finansowego – same
bowiem sprawozdanie stanowi z konieczności kompromis między zróżnicowanymi
potrzebami wielu stron materialnie zainteresowanych wynikami przedsiębiorstwa. Patrz
również zysk całkowity.
Nota debetowa • Debit Note • Dokument wystawiony dostawcy przez nabywcę w miej-
sce płatności, w przypadku zaistnienia sporu dotyczącego faktury. Stanowi przeciwień-
stwo noty uznaniowej (kredytowej) wystawionej przez sprzedającego w celu obniżenia
kwoty faktury. Akceptowalność not debetowych zależy od praktyki branżowej. Mimo
że jednostronne wystawianie not debetowych daje pole do nadużyć, ich zaletą jest moż-
liwość dokonania częściowej płatności z tytułu faktury i późniejszego wyjaśnienia sporu
(w odróżnieniu od wstrzymania płatności z tytułu całej faktury do momentu rozstrzy-
gnięcia sporu). Do wyjaśnienia nierozliczonych not debetowych konieczne są procedury
uzgodnienia.
Nota uznaniowa (kredytowa) • Credit Note • Wystawione przez wierzyciela

pisemne zawiadomienie informujące dłużnika o umorzeniu określonego długu (należno-
ści). Najczęściej wystawia się je w przypadku, gdy nastąpił zwrot towarów lub gdy został
udzielony rabat cenowy. Noty uznaniowe są niejako odwrotnością faktury. Ponieważ są
równoznaczne z wydatkiem, powinny istnieć mechanizmy kontroli wewnętrznej nadzo-
rujące ich wystawianie (jak np. nadawanie im numerów kolejnych i/lub kontrasygnaty).
Patrz również nota debetowa.
O
Obciążenie (amerykański żargon zawodowy) • Burden (USA vernacular) •
Rozliczenie stałych kosztów ogólnych przedsiębiorstwa na ośrodki kosztów lub zysków.
W stosunku do własnych kosztów bezpośrednich, koszty rozliczane mają charakter
„zewnętrzny”. Tym niemniej, poszczególne ośrodki zysków wymagają takich kosztów –
nawet jeżeli dzieje się to pośrednio. Działalność fabryki w pewien sposób czerpie korzy-
ści z kosztów materiałów biurowych ponoszonych w centrali. To z kolei oznacza, że zysk
osiągnięty przez fabrykę musi zostać obciążony godziwą, a przynajmniej logiczną, częścią
kosztów ogólnych całego przedsiębiorstwa. Choć ośrodki zysku skupiają się na możliwych
do kontroli kosztach krańcowych, uwzględnienie „obciążenia” stanowi próbę stworzenia
wewnętrznego rynku na zużywane zasoby za pośrednictwem rachunkowości zarządczej.
Każdy koszt ma swoje miejsce

Nasza jednolita praktyka księgowa umożliwiła nam rozliczanie
na każdy wydział fabryki pośrednich kosztów produkcji, zwanych
obciążeniem... Taka klasyfikacja kosztów produkcji pozwala na
wydzielenie obszarów, w których koszty mogą być kontrolowane.
Obciążenie wyniku finansowego z tytułu odroczonego podatku docho-

dowego • Odroczony podatek dochodowy • Deferred Income Tax
•
Expense Teoretyczne zobowiązanie powstające, gdy przedsiębiorstwo płaci poda-
tek dochodowy w oparciu o amortyzację podatkową, która jest wyższa od stawki amor-
tyzacji stosowanej dla celów sprawozdawczości finansowej. W przyszłości, po wyczer-
paniu możliwości amortyzacji podatkowej, podatek dochodowy będzie proporcjonalnie
wyższy, niż wynikałoby to z zysku obliczonego według zasad rachunkowości. Można
powiedzieć, że odroczony podatek dochodowy jest wytworem rachunkowości – w tym
268 Obciążenie wyniku finansowego...
sensie, że rzeczywiste zobowiązania podatkowe, naliczane przez organy skarbowe, są

płatne niezwłocznie po wykazaniu dochodu do opodatkowania. Aby jednak zobowiąza-
nia podatkowe wykazywane były jako stały odsetek wyniku finansowego, musi zostać
utworzone zobowiązanie odroczone, ponieważ kwota podatku wyliczonego według stan-
dardów rachunkowości rzadko będzie równa faktycznej płatności pieniężnej. Powoduje to
powstanie różnicy przejściowej, którą można opisać w następujący sposób:
Obliczenie odroczonego podatku dochodowego (przykład)

Zysk brutto (liczony według standardów rachunkowości) 100 000
Plus: amortyzacja (w celu wyeliminowania zmniejszenia, które nie jest dozwolone) + 20 000
Minus: odpis podatkowy (standardowe stawki dozwolone przez organy podatkowe) - 40 000
Dochód do opodatkowania/Podstawa opodatkowania (w oparciu o definicję 80 000
dochodu według prawa podatkowego)
a) Podatek do zapłaty według stawki 40% x podstawa opodatkowania 32 000
b) Obciążenie wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego według 40 000
stawki 40% x zysk brutto
Podatek odroczony = b) – a) = kwota, o którą obciążenie wyniku finansowego 8 000
z tytułu podatku dochodowego przewyższa podatek faktycznie zapłacony
Sprawdzenie: 40% x (amortyzacja według standardów rachunkowości minus 8 000
amortyzacja podatkowa), czyli 40% x (40 000 – 20 000 = 20 000)
Podatek odroczony jest rezultatem konsekwentnego stosowania zasady współmierności

przychodów i kosztów: bieżące zyski „zużyją” amortyzację podatkową, a po jej wyczer-
paniu – rzeczywiste pieniężne płatności podatku dochodowego automatycznie wzrosną.
Jednak w przypadku przedsiębiorstw, które się rozwijają i ponoszą stale nakłady inwesty-
cyjne (co niesie ze sobą nowe aktywa amortyzowane według stawek podatkowych), fak-
tyczna zapłata podatku odroczonego może być odsunięta na czas nieokreślony. W tym
sensie, podatek odroczony może stanowić jedynie „pseudo-zobowiązanie”.
Bilans
Zobowiązania
krótkoterminowe
Bieżące zobowiązania
Aktywa podatkowe
Odroczony Zadłużenie
podatek długoterminowe
dochodowy Podatki
odroczone
Aktywa
podlegające
amortyzacji:
stawka podatkowa
> stawka księgowa Kapitał własny
Obiekt kosztów
269
Fakt ten jest powodem, dla którego wiele osób opowiada się za zniesieniem koncep-
cji podatku odroczonego, lub co najmniej jej zmodyfikowaniem, pozwalającym na
odzwierciedlanie rzeczywistych kwot płatności podatkowych. Odroczone podatki
dochodowe można ujmować również w oparciu o „metodę odraczania” (obecnie nie
stosowaną) lub „metodę zobowiązań” (obowiązująca praktyka zgodnie z MSR). Ta
ostatnia metoda jest ukierunkowana na bilans: jej celem jest możliwie najdokładniej-
sze ustalenie zobowiązań podatkowych w oparciu o przewidywany wpływ przyszłego
odwrócenia różnic przejściowych. Zmiany przyszłego przewidywanego zobowiązania
stają się obciążeniem lub zwiększeniem wyniku finansowego z tytułu podatku odro-
czonego w rachunku zysków i strat.
Obiekt kosztów • Cost Objects • Dowolna działalność w obszarze przedsiębiorstwa,

dla której dział rachunkowości zarządczej dokonuje pomiaru kosztów. Wyodrębnienie
obiektu kosztów uzależnione jest od celu gromadzenia o nim informacji. Najczęściej
obiekty kosztów mieszczą się w następujących szerokich kategoriach:
Różne sposoby postrzegania kosztów

Obiekt Wykorzystanie Metody
◆◆ Zastosowanie MSR 2 ◆◆ Koszty okresu (obciążające bezpośrednio
◆◆ Ustalanie cen rach. zysków i strat) a koszty wytworzenia
◆◆ Zamówienia produktu
Wycena ◆◆ Zarządzanie zapasami ◆◆ Koszty przetworzenia: robocizna, materiały
zapasów w systemie „dokładnie na czas” i koszty ogólne zarządu
◆◆ Koszt wykonania zlecenia lub partii; koszty
procesu
◆◆ FIFO, LIFO, średnia ważona
◆◆ Ustalanie cen ◆◆ Kształtowanie się kosztów
◆◆ Miary wyników ◆◆ Rachunek kosztów krańcowych a rachunek
◆◆ Maksymalizacja zysku kosztów pełnych
Podejmowanie
◆◆ Analiza kosztów i korzyści ◆◆ Koszty istotne i nieistotne
decyzji
◆◆ Analiza progu rentowności ◆◆ Koszty opcjonalne i nieuniknione
◆◆ Wytwarzanie wewnątrzzakłado- ◆◆ Koszty nieodzyskiwalne a przyszłe koszty
we czy outsourcing krańcowe
◆◆ Rentowność według klientów ◆◆ Koszt utraconych korzyści
◆◆ Nakłady inwestycyjne ◆◆ Przychody krańcowe a koszty krańcowe
◆◆ Koordynacja ◆◆ Rozliczanie obszarów odpowiedzialności:
◆◆ Komunikacja ośrodki kosztów, ośrodki zysków
Planowanie ◆◆ Przydzielenie obszarów ◆◆ Koszty kontrolowalne a niekontrolowalne
i kontrola odpowiedzialności ◆◆ Schematy kosztów: zmienne czy stałe
◆◆ Motywacja ◆◆ Budżety i budżety „napięte”
◆◆ Ocena ◆◆ Analiza odchyleń
Informacje o kosztach są najpierw gromadzone i klasyfikowane według kategorii kosz-

tów, po czym poszczególne koszty przypisuje się do określonych obiektów. Zmiany
w obiektach kosztów mogą pociągać za sobą zmiany w sposobie rozliczania kosz-
tów. Przykładowo, przy wycenie zapasów jedynie koszty produkcji wchodzą do kosztu
270 Obliczenia
wytworzenia produktu. Koszty magazynowania, dystrybucji i sprzedaży nie należą do

kosztów wytworzenia produktu i zaliczane są do kosztów obciążających bezpośrednio
rachunek zysków i strat. Tym niemniej, koszty te mogą zostać uwzględnione dla celów
pomiaru wyników, ustalenia cen lub analizy rentowności według klientów. Obiekty
kosztów są pryzmatem, przez który specjaliści od rachunkowości zarządczej postrze-
gają prowadzenie działalności.
Obliczenia (żargon) • Number Crunching (dosłownie ‘przemiał liczb’; slang) •

Nudne lub powtarzające się wyliczenia, które zostały w dużej mierze wyeliminowane
przez pojawienie się komputerowych arkuszy kalkulacyjnych (jak np. Microsoft Excel).
Nie tylko liczby

Firmy księgowe twierdzą, że upadek Enronu i Arthura Andersena
nie zniechęcił kandydatów do pracy w branży – uświadomił im
natomiast, że rachunkowość to nie tylko obliczenia, ale również
ocena moralna.
Artykuł In search of the ideal employer (W poszukiwaniu idealnego
pracodawcy) zamieszczony w „The Economist”, 20 sierpnia 2005, s. 45
Obliczenie ▶ Rachunek.
Obowiązek zwyczajowy • Constructive Obligation • Nieformalne zobowiązanie
wynikające ze stałej polityki lub zwyczajów przyjętych w przedsiębiorstwie. Choć zwy-
czaje takie rodzą oczekiwania stron zainteresowanych, niekoniecznie muszą stanowić
prawnie wiążące zobowiązanie. Przykładowo, pracodawca może przyznawać nagrody
(przysłowiowe złote zegarki itp.) pracownikom odchodzącym po długoletniej pracy na
Obowiązkowe raporty spółek publicznych...
271
emeryturę. Spółka nie jest do tego absolutnie zobowiązana – może to być gest podykto-
wany czystą, bezinteresowną życzliwością. Ale może to być również wyrafinowana forma
budowania morale – a w takim przypadku powinno się ją zaliczyć do kosztów działalno-
ści. Patrz również świadczenia pracownicze.
Obowiązkowe raporty składane przez banki • Regulatory Returns

•
(Banks) Raporty przekazywane przez banki bezpośrednio do zwierzchnich władz
bankowych w celu umożliwienia sprawowania zewnętrznego nadzoru. Zwykle raporty te
składane są w okresach miesięcznych lub kwartalnych i obejmują:
◆◆ informacje dotyczące wymaganej kwoty kapitału ustawowego oraz aktywów ważo-

nych ryzykiem i wartości narażonej na ryzyko,
◆◆ bilans oraz pozycje pozabilansowe,
◆◆ analizę portfela według kategorii ryzyka,
◆◆ wybrane sumaryczne informacje dotyczące rachunku zysków i strat.
Obowiązkowe raporty spełniają dwie podstawowe funkcje. Po pierwsze – i najważ-
niejsze – dostarczają wczesnych sygnałów ostrzegawczych, sygnalizujących organom
nadzorującym potencjalne problemy. W przypadku dostrzeżenia takich problemów
organy regulujące mogą przeprowadzić dokładniejszą i bardziej obiektywną inspek-
cję w siedzibie banku. Raporty takie często wykorzystuje się do sklasyfikowania banku
według kategorii ryzyka. Ponadto, mając obowiązek składania powyższych raportów,
banki zmuszone są posiadać dobrze funkcjonujący system księgowy. Ponieważ spra-
wozdawczość wewnętrzna ma pewne ograniczenia, organy nadzorujące muszą rów-
nież przeprowadzać regularne inspekcje lub kontrole w siedzibie banku, aby osobiście
przekonać się o jego sytuacji.
Obowiązkowe raporty spółek publicznych (wymagane przez amerykań-

ską KPWiG) • Corporate Filings (SEC) • Raporty, jakie zgodnie z wymo-
gami amerykańskiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd obowiązkowo muszą
składać wszystkie spółki publiczne notowane na giełdach w Stanach Zjednoczonych.
Obowiązkowe raporty spółek publicznych

Typ raportu Treść
◆◆ Opis działalności gospodarczej
◆◆ Wyszczególnienie majątku
◆◆ Postępowania sądowe
◆◆ Sprawozdanie zarządu
Roczny raport 10-K ◆◆ Korekty biegłych rewidentów i wyrażone przez nich zastrzeżenia
◆◆ Roczne sprawozdanie finansowe wraz z informacją dodatkową
◆◆ Sprawozdania finansowe jednostki dominującej i/lub jednostek,
w których spółka posiada inwestycje
◆◆ Załączniki (różne)
Kwartalny raport 10-Q
◆◆ Kwartalne sprawozdania finansowe
◆◆ Sprawozdanie zarządu
272 Obrót (sprzedaż)
Obowiązkowe raporty spółek publicznych

Typ raportu Treść
◆◆ Zmiany w zakresie kontroli nad spółką
Raport bieżący 8-K
◆◆ Nabycie/zbycie jednostek zależnych
(składany w razie potrzeby)
◆◆ Upadłość
◆◆ Zmiana biegłych rewidentów
◆◆ Rezygnacje członków rady nadzorczej
Roczny raport 20-F ◆◆ Analogiczny do raportu 10-K, składany przez spółki zagraniczne
Raport bieżący 6-K ◆◆ Analogiczny do raportu 8-K, składany przez spółki zagraniczne
Informacje zawarte w obowiązkowych raportach składanych Komisji Papierów

Wartościowych i Giełd są często obszerniejsze, niż informacje podawane akcjonariu-
szom w raportach rocznych. Są one podawane do wiadomości publicznej przez system
internetowy zwany EDGAR.
Obrót (sprzedaż) • Turnover (Sales) • W terminologii brytyjskiej pojęcie obrotu uży-

wane jest jako synonim sprzedaży i przychodów.
Ocena działalności (UE) • Business Review (EU) • Nazwa sprawozdania z dzia-

łalności wymaganego przez prawo Unii Europejskiej (tzw. Dyrektywę o rachunkowo-
ści). Ocena działalności posiada ustaloną zawartość informacyjną oraz format. Musi ona
opisywać główne trendy i czynniki, które mogą mieć wpływ na przyszły rozwój, wyniki
oraz pozycję firmy, łącznie z informacjami na temat pracowników, stosunków społecz-
nych, relacji ze społecznością lokalną i oddziaływania firmy na środowisko. Biegły rewi-
dent wydaje komentarz w zakresie zgodności tej oceny z treścią sprawozdania rocznego.
Firmy są zwolnione z obowiązku ujawniania informacji, których upublicznienie mogłoby
w sposób istotny zaszkodzić ich interesom.
Oceny księgowe • Accounting Judgements • Dokonywany przez kierownictwo osąd

w zakresie ogólnej klasyfikacji aktywów i pasywów. Ocena taka przykładowo może doty-
czyć zakwalifikowania aktywów jako przeznaczonych do obrotu, lub utrzymywanych do
terminu zapadłości.
Sam wybierz sobie truciznę

W zakresie oceny, czy ujęcie księgowe zapewnia „rzetelną prezen-
tację” ekonomicznej treści transakcji, MSR bardziej polegają na
subiektywnej ocenie spółek i biegłych rewidentów. Skutkiem jest
większe zróżnicowanie podejść księgowych, które zależą od tupetu
spółki i surowości biegłego rewidenta. Ogólnie przyjęte zasady
rachunkowości (GAAP) są bardziej legalistyczne i pozostawiają
mniej miejsca na indywidualne subiektywne oceny. Są one jednak
tak nakazowe, że spółka chcąca poprawić swoje wyniki albo ukryć
zadłużenie może w legalny sposób łatwo je obejść.
Oczyścić bilans
273
Kolejnym przykładem jest ustalenie utraty wartości przez aktywa. Aktywa mogą być
przydatne lub nie do wykorzystania w dalszej działalności, w zależności od inten-
cji kierownictwa. „Ocena” to coś innego niż oszacowanie księgowe – w tym sensie,
że uwzględnia większą ilość czynników, w tym plany firmy. Jeżeli ocena ma istotny
wpływ na sprawozdanie finansowe, jest uważana za „kluczową”, a jej uzasadnienie
musi zostać ujawnione w informacji dodatkowej. Zobacz także kluczowe oszacowania
i oceny księgowe, ujawnianie.
Oczyścić bilans (żargon księgowy) • Clean Up the Balance Sheet (accoun-

tant’s slang) • Wyeliminować z bilansu wszelkie wątpliwe wartości aktywów, stosując
odpisy (zmniejszenia) do ich realnej wartości. Operacja taka jest zgodna z zasadą ostroż-
nej wyceny, a jej rezultatem jest poniesienie jednorazowego kosztu. Powodem czyszczenia
bilansu może być wprowadzenie nowych zasad rachunkowości, mających celu likwidację
narosłych efektów upiększania wyników, lub po prostu zastosowanie bardziej konserwa-
tywnych zasad rachunkowości. W krańcowych jednak przypadkach, samo czyszczenie
bilansu może stanowić formę zniekształcania wyników (patrz zawyżony odpis), będąc
narzędziem tworzenia ukrytych rezerw (które w okresach ponoszenia strat mogą posłu-
żyć do sztucznego wygładzania wyników).
Zbyt łatwo
Skoro firma bez trudności mogła pozyskać aż tyle funduszy, na
czym polegał problem? Z pewnością mogłaby to powtórzyć, gdyby
tylko jej przyszła ochota. Pomysły o jakiejkolwiek zorganizowanej
akcji czyszczenia bilansu odłożono na półkę. Zamiast tego Enron
wyruszył na swoje największe zakupy.
274 Od początku roku
Od początku roku • Year-To-Date • Y.T.D. • YTD • Określenie odnoszące się

do dowolnych wartości podawanych narastająco od początku roku do dnia bieżącego.
Możemy więc mówić o obrotach z „trzech miesięcy od początku roku”, co oznacza
obroty z pierwszych trzech miesięcy roku obrotowego. Patrz także śródroczne sprawoz-
dania finansowe.
Odchylenia kosztów stałych • Fixed Cost Variances • Jedno z trudniejszych do

obliczenia odchyleń pojawiające się w rachunku zysków i strat sporządzonym na bazie
rachunku kosztów pełnych. Z definicji, koszty stałe (jak amortyzacja zakładów i urzą-
dzeń przemysłowych, wynagrodzenia nadzoru produkcji, koszty działów usługowych
itp.) nie ulegają zmianom wraz ze zmianami wielkości produkcji. Stanowią one raczej
koszt nieodwołalnie poniesiony w celu utrzymania określonego poziomu mocy produk-
cyjnych. Porównanie wielkości założonej w budżecie z kosztem faktycznie poniesionym
daje nam bezpośrednią wartość odchylenia. Wartość ta jest faktycznie jedynym odchyle-
niem, które może wymagać podjęcia działań (w celu rozwiązania problemów, nagrodze-
nia pracowników, lub dokonania zmian w budżecie). W przypadku rachunku kosztów
krańcowych, o nic innego nie musimy się martwić. Sprawa jednak komplikuje się nieco
przy rachunku kosztów pełnych. Za każdym razem, gdy poziom produkcji odbiega od
zabudżetowanego, koszty produkcji „absorbują” albo za dużo, albo za mało kosztów sta-
łych. Problem ten rozwiązuje się poprzez korektę o „nad-absorpcję” (pozycja po stronie
Credit) lub „pod-absorpcję” (pozycja po stronie Debet) wprowadzaną bezpośrednio do
rachunku zysków i strat. Korektę taką często nazywa się „odchyleniem wolumenu pro-
dukcji”. Ściśle rzecz biorąc, nie jest to odchylenie w sensie wyniku, który da się poprawić
(chyba że chcemy wylać księgowego, który bilansował księgi). Odchylenie kosztów należy
więc skorygować o odchylenie wolumenu produkcji, a wartość netto stanowić będzie
„łączne odchylenie kosztów stałych”.
Faktyczne [USD]
Niezależne od poziomu produkcji 

Odchylenie kosztów
Absorbowane

Wolumen
Odchylenia
kosztów stałych Zabudżetowane 
Zabudżetowane
Faktyczne
Wolumen produkcji
NB Odchylenie „wolumenu” = pod/nad absorpcją

Odchylenia sprzedaży
275
W odchyleniu wolumenu produkcji możemy z kolei wyróżnić dwa elementy składowe

(sub-odchylenia). Jeżeli za klucz rozliczeniowy kosztów przyjmiemy roboczogodziny,
pojawia się „odchylenie wydajności” (odzwierciedlające wpływ różnicy pomiędzy fak-
tycznie przepracowanymi a zabudżetowanymi roboczogodzinami na obciążające pro-
dukcję koszty pośrednie) i „odchylenie zdolności produkcyjnych” (odzwierciedlające
wpływ różnicy między roboczogodzinami dostępnymi według budżetu a roboczogo-
dzinami faktycznie wykorzystanymi na obciążające produkcję koszty pośrednie). Oba
te elementy odchylenia mają wątpliwą rzeczywistą istotność. Opisane wyżej odchyle-
nie wydajności nie jest niczym więcej, jak odchyleniem wydajności obliczonym już dla
kosztów robocizny (pomnożonym przez stawkę narzutu kosztów pośrednich). Co więcej,
koszty stałe są kosztami nieodwołalnie poniesionymi, a więc generalnie kosztami nie-
istotnymi. Lepszą miarą znaczenia wymienionych „sub-odchyleń” byłaby utrata marży
na pokrycie kosztów stałych spowodowana albo nieefektywną pracą, albo niewykorzy-
staniem pełnych mocy produkcyjnych (zgodnie z koncepcją kosztu utraconych korzy-
ści). Jedynym walorem tych dwóch skomplikowanych obliczeń jest stawianie godnego
wyzwania studentom na egzaminach z rachunkowości.
Koszty stałe [USD]
Absorbowane
wg standardu
Wydajność
Absorbowane
wg faktycznego
poziomu
Wolumen
Zdolności
prod.
„Sub-odchylenie”
kosztów stałych Zabudżetowane
Zabudżetowane
Faktyczne
Elasyczne
Roboczogodziny
NB Pozycje wyrównujące sub-odchylenia

w porównaniu z miarami ekonomicznymi
Odchylenia sprzedaży • Sales Variances • Różnice pomiędzy zabudżetowanymi,

a faktycznie zrealizowanymi wielkościami przychodu, uwarunkowane cenami, ilo-
ściami i asortymentem wyrobów (w przypadku różnych marż dla różnych wyrobów).
W ramach procesu kontroli budżetu, można wskazać następujące odchylenia:
Odchylenia sprzedaży
Cena ◆◆ Faktyczna ilość x (różnica w cenie)
Ilość ◆◆ Budżetowana marża x (różnica w ilości)
Asortyment ◆◆ Faktyczna ilość x budżetowane marże x (różnica w asortymencie)
„różnica” = różnica pomiędzy wartością zabudżetowaną a zrealizowaną
276 Odchylenie
Inaczej niż odchylenia kosztów produkcji, odchylenia sprzedaży nie opierają się
o budżet elastyczny (czyli kalkulację zabudżetowanych kosztów skorygowaną o fak-
tyczne poziomy produkcji). Odchylenia sprzedaży są raczej wynikiem „błędów plano-
wania”, czyli nietrafności prognoz dotyczących rynkowego popytu. Ponieważ dyna-
mika konkurencji uniemożliwia sterowanie rynkiem, odchylenia sprzedaży podlegają
kontroli w mniejszym stopniu, niż koszty wewnętrzne, w związku z czym są przedmio-
tem mniejszej uwagi.
Odchylenie • Variance • Różnica pomiędzy wielkościami założonymi w budżecie według

nakładów po kosztach ewidencyjnych (skorygowanymi dla odzwierciedlenia rzeczywistych
poziomów produkcji) a rzeczywistymi wynikami. Warto podkreślić, że odchylenie kosz-
tów nie jest różnicą pomiędzy wartościami założonymi w pierwotnym budżecie, a fak-
tycznymi wynikami. Odchylenia kosztów należy zawsze ustalać po uwzględnieniu róż-
nicy pomiędzy pierwotnie planowanym, a faktycznie zrealizowanym poziomem produkcji.
W ten sposób można wyodrębnić różnice zużycia zasobów na jednostkę produkcji i ustalić
koszt jednostki produkcji. Całkowite odchylenie kosztów można rozbić na elementy skła-
dowe wynikające z nakładów materiałowych, robocizny, zmiennych kosztów pośrednich
i stałych kosztów pośrednich. Nakłady materiałowe można dalej rozbić na kolejne elementy
(jak zużycie, cena itd.). To właśnie na poziomie tych elementów składowych można podjąć
działania zaradcze. Choć nikt nie spodziewa się po budżecie, że będzie wypełniony co do
joty, stosunkowo duże odchylenia sygnalizują, że albo zdarzyło się coś nieprzewidzianego,
albo że dane użyte do sporządzenia budżetu były nieprawidłowe. Odchylenia mogą być też
spowodowane błędem losowym, gdyż rzadko zdarza się, by budżet był w całości dokładny.
Identyfikacja i analiza odchyleń jest jednym z podstawowych zadań rachunkowości zarząd-
czej, bazującym w tym przypadku na stosowaniu zasady wyjątków.
Całkowite odchylenia kosztów
Odchylenie Odchylenie Odchylenie Odchylenie

materiałów robocizny zmiennych stałych
bez- bez- kosztów kosztów
pośrednich pośredniej pośrednich pośrednich
Odchylenie
Cena Płace Stawka Nakłady
Zużycie Przestój Wydajność

Wielkość
Wydajność
Asortyment Wydajność
za duża/za mała
Uzysk absorpcja
Odchylenie wydziałowych kosztów stałych
277
Odchylenie kosztów pośrednich produkcji • Over-Absorbed/Under-

•
Absorbed Manufacturing Overhead Różnica pomiędzy faktycznymi kosz-
tami pośrednimi ex post a kosztami pośrednimi zabudżetowanymi ex ante. Na początku
okresu obrotowego ustala się w budżecie stawkę narzutu kosztów pośrednich produkcji.
Pozwala to na ustalenie jednostkowych kosztów stałych w ramach rachunku kosztów peł-
nych. W miarę postępu faktycznej produkcji, koszty pośrednie są „rozliczane” na pro-
dukty według z góry ustalonej stawki narzutu. Wszelkie występujące na koniec okresu
różnice (które mogą wynikać z odchyleń wydatków lub odchyleń poziomu produkcji)
odpisuje się jako koszt obciążający bezpośrednio rachunek zysków i strat (jeżeli nie wszyst-
kie koszty zostały rozliczone, tj. przy zbyt niskiej stawce narzutu) lub storno kosztów
w rachunku wyników (przy zbyt wysokiej stawce). Patrz również odchylenie wydziało-
wych kosztów stałych.
Wzór
faktyczne jednostki „klucza podziałowego”
odchylenie kosztów rzeczywiste
= X minus
pośrednich produkcji koszty pośrednie
zabudżetowana stawka narzutu
Odchylenie wydatków na pokrycie kosztów stałych • Fixed Cost Expen

•
diture Variance Różnica pomiędzy kosztami stałymi wskazanymi w budżecie a fak-
tycznymi kosztami stałymi w okresie obrotowym, niezależnie od alokacji tych kosztów na
produkcję (jak w przypadku rachunku kosztów pełnych):
Odchylenie wydatków na pokrycie kosztów stałych

Zabudżetowane koszty stałe = $$$$$$$
Faktyczne koszty stałe = $$$$$$$
Odchylenie Różnica
Odchylenie wydatków na pokrycie kosztów stałych stanowi jedyne prawdziwe odchy-

lenie kosztów stałych w przypadku budżetu według kosztów ewidencyjnych. Oznacza
ono, że zabudżetowana kwota była nieprawidłowa, lub że kontrola nad kosztami była
słaba. W obu przypadkach podejmuje się działania zaradcze (np. korektę budżetu i/lub
zastosowanie ściślejszej kontroli wydatków). Odchylenie wydatków na pokrycie kosz-
tów stałych różni się od odchylenia wydziałowych kosztów stałych, które stanowi tylko
wartość arytmetyczną.
Odchylenie wydziałowych kosztów stałych • Fixed Overhead Manu

•
facturing Variance „Odchylenie” w budżecie według kosztów ewidencyjnych
powstające przy zastosowaniu rachunku kosztów pełnych na skutek różnicy pomiędzy
faktyczną a zabudżetowaną produkcją wycenioną według jednostkowej zabudżetowanej
stawki narzutu kosztów pośrednich:
278 Odliczenie/obciążenie wyrównawcze
Odchylenie wielkości produkcji

Produkcja zabudżetowana X OHAR* = $$$$$$$
Produkcja rzeczywista X OHAR* = $$$$$$$
Do rachunku zysków i strat jako absorpcja zawyżona/zaniżona Różnica
* OHAR = zabudżetowana stawka narzutu kosztów pośrednich
Określenie powyższej kwoty jako odchylenia jest, ściśle mówiąc, nieporozumieniem,

ponieważ jest to raczej korekta zawyżonej/zaniżonej absorpcji kosztów wydziałowych
w rachunku zysków i strat, która wynika wyłącznie z procesu przeliczania na jednostki,
w którym koszty stałe zamieniane są na koszty zmienne dla celów alokacji. Jest to
kwota wyrównująca saldo, a nie faktyczne odchylenie wymagające działań zaradczych
(chyba że chcemy zwolnić księgowego odpowiedzialnego za rozliczanie kosztów!).
Porównaj z odchyleniem wydatków na pokrycie kosztów stałych.
Odliczenie/obciążenie wyrównawcze • Balancing Allowance/Charge •

Korekty amortyzacji podatkowej (tzn. odpowiednika amortyzacji środków trwałych
uwzględnianego przy kalkulacji podatku dochodowego) dokonywane w celu odzwier-
ciedlenia faktycznego „kosztu inwestycji” w aktywa, czyli zmniejszenia wartości akty-
wów w okresie, gdy pozostawały one w posiadaniu podatnika. Ponieważ koszt ten staje
się znany dopiero w momencie zbycia danego środka, poprzednie odliczenia dla celów
podatkowych należy skorygować. Po dokonaniu korekt wyrównawczych, skumulowana
wartość odliczonej amortyzacji podatkowej będzie równa faktycznemu kosztowi inwe-
stycji w dany składnik aktywów, czyli faktycznemu spadkowi wartości takiego składnika
w okresie jego ekonomicznego użytkowania:
Przykład wyrównania w księgach podatkowych

Zeznanie podatkowe Rachunkowość finansowa
Wartość składnika aktywów (koszt początkowy) 100 000 100 Koszt początkowy
000
Minus: skumulowana odliczona amortyzacja podatkowa - 75 000 - 60 Skumulowana
000 amortyzacja
Równa się: nieodliczona amortyzacja podatkowa 25 000 40 000 Wartość księgowa netto
w momencie sprzedaży
Wartość końcowa netto uzyskana ze sprzedaży 35 000 35 000 Wartość sprzedaży
Odliczenie (+) /Obciążenie (-) wyrównawcze - 10 000 5 000 Strata na sprzedaży
składnika aktywów
Początkowa odliczona amortyzacja podatkowa 75 000 60 000 Odliczona amortyzacja
Skorygowana amortyzacja podatkowa po 65 000 65 000 Koszt inwestycji
zbilansowaniu
„Odliczenie” wyrównawcze powstaje wówczas, gdy odliczona amortyzacja podatkowa

okazała się niewystarczająca – w takim przypadku przedsiębiorstwu przysługuje dal-
sza „tarcza podatkowa”. Z kolei „obciążenie” wyrównawcze stosuje się, gdy odliczono
Odpis bezpośredni (w koszty)
279
zbyt dużą kwotę amortyzacji podatkowej – wówczas przedsiębiorstwo albo traci „tar-
czę podatkową” przysługującą mu z innego tytułu, albo musi zapłacić dodatkowy
podatek.
Odpis a rezerwa (rozróżnienie) • Allowance vs. Provision (Distinction) •

Ludzie interesu często używają obu tych terminów jako synonimów, mówiąc o „odpi-
sie na należności” lub „rezerwie na należności”. Mowa księgowych dokonuje jednak sub-
telnego, lecz istotnego rozróżnienia. „Odpis” jest kontem przeciwstawnym do składnika
aktywów zmniejszającym jego wartość netto. „Rezerwa” jest natomiast naliczonym zobo-
wiązaniem mającym na celu oszacowanie przyszłej straty nieokreślonej co do kwoty i ter-
minu poniesienia.
Odpis aktualizacyjny • Write-down • Zmniejszenie wartości księgowej netto skład-

nika aktywów, dokonywane w celu odzwierciedlenia utraty wartości. W przypadku akty-
wów bieżących, odpis częściowy polega na aktualizacji wyceny do wartości rynkowej
sprzedaży (patrz wycena rynkowa), a w przypadku braku aktywnego rynku dla danego
składnika aktywów do wartości godziwej. Z kolei wartość aktywów trwałych, które nie są
przeznaczone na sprzedaż, redukuje się do ich wartości użytkowej. Odpis częściowy nie
jest więc niczym innym, jak aktualizacją wartości danego składnika aktywów. Ma on
wpływ zarówno na bilans, jak i na rachunek zysków i strat:
Dt/zwiększenie koszt w rachunku zysków i strat

Cr/zwiększenie rezerwa na pokrycie strat lub konto przeciwstawne/
korygujące do danego składnika aktywów
lub
Cr/zmniejszenie wartość składnika aktywów
Odpisy aktualizacyjne są odzwierciedleniem zastosowania zasady ostrożnej wyceny.

Jeżeli w związku z danym składnikiem aktywów przewiduje się możliwość wystąpienia
strat, a jednocześnie istnieje uzasadniona szansa odzyskania lub wzrostu jego wartości,
tworzy się do niego konto przeciwstawne/korygujące. Gdy stopień utraty wartości stanie
się wymierny, wartość odpisuje się (częściowo lub całkowicie) na koncie przeciwstaw-
nym/korygującym. W przypadkach nie podlegającej wątpliwości trwałej utraty warto-
ści wartość danego składnika aktywów redukuje się bezpośrednio.
Odpis bezpośredni (w koszty) • Direct Write-Off • Odpisanie w koszty składnika

aktywów w przypadku, gdy nastąpiła realizacja utraty wartości, albo utrata wartości stała
się oczywista. (Zapis księgowy takiej operacji wyglądałby następująco: Koszty – Wn, dany
składnik aktywów – Ma). W sytuacji idealnej, aby zadośćuczynić zasadzie współmierności
przychodów i kosztów oraz zasadzie ostrożnej wyceny, przed faktycznym uznaniem straty
powinno się wcześniej utworzyć odpowiednią rezerwę. Odpis bezpośredni powinien być
stosowany jedynie wówczas, gdy utrata wartości jest dla przedsiębiorstwa zaskoczeniem.
W wielu systemach prawnych organy podatkowe zezwalają na zaliczanie do kosztów uzy-
skania przychodów wyłącznie bezpośrednich odpisów. Patrz również odpis w koszty.
280 Odpis w koszty
Odpis w koszty • Charge-Off • Księgowanie, które uznaje, że nastąpiła trwała utrata

wartości przez składnik aktywów, który wobec tego musi zostać usunięty z bilansu.
Zgodnie z zasadą podwójnego zapisu, księgowanie przeciwstawne stanowić będzie albo
rozwiązanie utworzonej wcześniej rezerwy na przewidywane straty, albo bezpośrednie
obciążenie rachunku zysków i strat. Przykładowo, rozważmy występujący w bankowości
przypadek kredytu zagrożonego. Przewidując prawdopodobne poniesienie straty (przy-
kładowo w wysokości 60% kwoty kapitału), bank zawczasu tworzy rezerwę na spodzie-
wany spadek wartości, odnotowując ją jako koszt. Załóżmy dalej, że po przeprowadzeniu
procesu windykacyjnego okazało się, że – niestety – nastąpiła nieodwołalna utrata 100%
wartości udzielonego kredytu. Zapisy księgowe będą więc wyglądały następująco:
Dt – 60% bilans: „rezerwa na należności” (istniejące konto korygujące)

Dt – 40% rachunek zysków i strat: „utworzenie rezerwy na należności”
(patrz również bezpośredni odpis w koszty)
Ct – 100% bilans: „należności nieściągalne” = odpis w koszty
W języku angielskim, termin „charge-off” jest zwykle używany zamiennie z „write-

-off”. Jeżeli istnieje jakakolwiek różnica między tymi dwoma terminami, polegałaby
ona na tym, że pierwszy z nich („charge-off”) oznacza eliminację składnika majątku
i odpowiadającego mu zapisu na koncie korygującym w bilansie (o ile takie istnieje).
Z kolei drugi termin („write-off”) oznacza wykazanie kosztu w rachunku zysków i strat.
Odpis w koszty • Write-off • Z punktu widzenia rachunkowości (i z racjonalnego punktu

widzenia), jest to formalne przyznanie, że nastąpiła całkowita i trwała utrata wartości przez
składnik aktywów, który w związku z tym zostaje spisany w ciężar kosztów. Odpis w koszty
łączy się zazwyczaj nie tylko z doprowadzeniem wartości składnika aktywów do zera, ale
również z fizycznym usunięciem go z ksiąg, po wcześniejszym zezłomowaniu, likwidacji
lub sprzedaży. Odpis w koszty odzwierciedla rzeczywistość ekonomiczną i w przypadkach
uzasadnionych nie powinno się go unikać. Patrz również tworzenie rezerw.
Odpowiedzialność • Accountability • Ponoszenie odpowiedzialności za podejmo-

wane działania lub wyniki – z czym nieodłącznie wiąże się kwestia pomiaru wyników,
a więc rachunkowość. W świecie biznesu, podobnie jak w życiu, każdego powinno się
móc rozliczyć. Z wewnętrznego punktu widzenia, w każdej zdrowej jednostce władzę
(tzn. władzę podejmowania decyzji lub działań) powinna równoważyć odpowiedzialność
(„Ufamy ci, szanujemy cię, płacimy ci, ale tylko pod warunkiem, że wykonujesz swoją
pracę”). W ramach zewnętrznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, zarząd odpowiada
za swoje działania przed akcjonariuszami, podlegając nadzorowi właścicielskiemu. Warto
jednak pamiętać, że zasada odpowiedzialności może się nie sprawdzać. Wyniki pomia-
rów bywają błędne. Na przykład, skoncentrowana na liczbach rachunkowość finansowa
powoduje, że pomija się niematerialne i trudno mierzalne czynniki powiększające war-
tość przedsiębiorstwa – jak morale pracowników, intelektualną kreatywność, czy satys-
fakcję klientów (patrz rachunkowość toksyczna). Bywa również, że zakres uprawnień
decyzyjnych jest zbyt zawężony („mikro-zarządzanie”), co zmusza ekspertów do uza-
sadniania podejmowanych decyzji w sposób zrozumiały dla szerszych grup odbiorców.
Odpowiedzialność zarządu za sprawozdawczość finansową
281
W konsekwencji, niejednokrotnie rezygnuje się z trafnych decyzji opartych na nie dają-

cych się wyartykułować przesłankach intuicyjnych, zamiast tego opierając się na dostęp-
nych wszystkim standardowych danych i procesach decyzyjnych. W ten sposób przy-
wiązywanie nadmiernej wagi do budżetowania i rozliczania z podejmowanych decyzji
i wyników często zmusza ekspertów do zachowywania się, jakby byli nowicjuszami.
Napisano:
Cóż to słyszę o tobie? Zdaj sprawę z twego zarządu...
Obrotny rządca, Ewangelia według św. Łukasza 16:2
Odpowiedzialność proporcjonalna, roszczenia przeciwko biegłym

rewidentom • Proportionate Liability, Claims Against Auditors •
Podział roszczeń z tytułu zaniedbania pomiędzy strony ponoszące odpowiedzialność
zbiorową. Zapobiega to sytuacji, w której osoba poszkodowana dochodzi roszczeń od
strony ponoszącej jedynie częściową odpowiedzialność tylko dlatego, że strona ta ma
pieniądze. Biegli rewidenci niejednokrotnie są pozywani do sądu w sprawach, w których
współodpowiedzialne są inne strony (kierownictwo, zarząd, organy regulacyjne itd.).
W roku 2005 brytyjskie Ministerstwo Przemysłu i Handlu zapowiedziało, że wniesie do
ustawy prawo spółek zmiany wprowadzające koncepcję odpowiedzialności proporcjo-
nalnej biegłych rewidentów w zawieranych przez nich umowach z klientami.
Odpowiedzialność zarządu za sprawozdawczość finansową • Mana

gement’s Responsibility for Financial Reporting • Kto powinien ponosić osta-
teczną odpowiedzialność za sprawozdawczość finansową firmy? Pytanie to domaga się
odpowiedzi, ponieważ w grę wchodzą żywotne interesy bardzo wielu stron. Czy powinni
to być akcjonariusze, którzy jako właściciele firmy mają prawo wymagać rzetelnej sprawoz-
dawczości? Czy rada nadzorcza (i komisja rewizyjna), którym z tytułu sprawowania nad-
zoru przysługuje prawo do działania w imieniu akcjonariuszy? Czy zewnętrzni biegli rewi-
denci, którzy jako profesjonaliści zaangażowani do wykonania swojej pracy są najbardziej
niezależni i obiektywni? Czy organ nadzorujący przestrzeganie standardów rachunkowo-
ści, który dbając o interesy stron materialnie zainteresowanych wynikami przedsiębiorstwa
jest najbardziej upoważniony do ochrony interesu publicznego? Czy może zarząd, który
mimo iż jest kierownictwem „najemnym”, jest najbardziej zaznajomiony z codzienną
działalnością i wewnętrznymi szczegółami dotyczącymi spraw finansowych spółki? Choć
każda z wymienionych stron spełnia ważną funkcję, podstawowe zasady rachunkowości
i przepisy w większości krajów pozostawiają główną odpowiedzialność za sprawozdaw-
czość finansową zarządowi. Złożenie tej odpowiedzialności na barki zarządu ma w dużej
mierze uzasadnienie pragmatyczne: po prostu powierzenie tego obowiązku komuś
innemu byłoby zbyt kosztownym marnotrawstwem. W przypadku jednak, gdy zarząd nie
ma udziałów w firmie, pojawia się problem konfliktu w stosunkach agencyjnych. Problem
ten powoduje, że zarządowi nie można w ciemno powierzyć oceny wyników finansowych,
zwłaszcza, jeżeli wyniki te decydują o jego wynagrodzeniu. Z tej przyczyny sprawozdaw-
czość finansowa posiada infrastrukturę instytucjonalną obejmującą „mechanizmy kontroli
282 Odroczenie płatności podatku
i równowagi” zapewniające przestrzeganie zasad rzetelnej sprawozdawczości. Ponieważ

jednak „gdy wszyscy są odpowiedzialni, nikt nie jest odpowiedzialny”, główny ciężar
odpowiedzialności złożony jest na zarząd. Odpowiedzialność ta jest formalnie potwier-
dzana w raporcie rocznym zarówno w omówieniu i analizie zarządu, jak i w opinii biegłego
rewidenta. Ponadto, niektóre spółki załączają w swoich raportach rocznych odrębny roz-
dział zatytułowany Omówienie odpowiedzialności finansowej zarządu.
Nie mam pojęcia

Były dyrektor generalny otrzymał 100 milionów USD wynagrodze-
nia. Jednak z tego co mówił, nie kosztowało go to wiele pracy. [W tra-
cie rozprawy, ten] posiadający dyplom MBA z Harvardu [dyrektor],
zeznał, że niewiele zna się na rachunkowości i nigdy nie zwracał
uwagi na sposób wyliczania zysku (…). Poproszony o opisanie funk-
cji pełnionej przez siebie w spółce, odpowiedział, że był wizjonerem
wyznaczającym strategię spółki i wprowadzającym ją w transakcje
połączenia umożliwiające wzrost. Nawet jednak przy tej działalno-
ści – jak zeznał – unikał wgłębiania się w szczegóły (…). Podpisywał
sprawozdania finansowe, które okazały się sfałszowane, ale oświad-
czył, że ani ich nie sporządzał, ani nie czytał.
Jak dyrektor generalny uniknął odpowiedzialności karnej w artykule
Waltera Forbe’a Koniec pościgu (Retrial is Ended) w „International
Herald Tribune”, 10 lutego 2006, s. 16
Odroczenie płatności podatku • Tax Deferral • Odsunięcie terminu płatności

podatków dochodowych. W okresie takiego odroczenia narastają przyszłe zobowiązania
podatkowe, które powinny być ujęte w bilansie. Ze względu na wartość pieniądza w cza-
sie, odroczenie płatności może przekładać się również na oszczędności podatkowe. Patrz
też podatkowo opłacalny.
Odroczony podatek dochodowy ▶ Obciążenie wyniku finansowego z tytułu odro-

czonego podatku dochodowego.
Odsetki • Interest • Cena, jaką trzeba zapłacić za korzystanie z cudzych środków pienięż-
nych. Oblicza się ją w następujący sposób:
Cena korzystania z cudzych pieniędzy

T
Odsetki = x stopa procentowa x należna kwota kapitału
rok
gdzie:
T = ilość dni pozostałych do spłaty
Rok = 365 dni kalendarzowych dla USD lub 360 dni kalendarzowych dla GBP
Odwrócenie odpisu aktualizacyjnego
283
Odsetki są ceną za udostępnienie środków pieniężnych oraz za ryzyko finansowe pono-

szone przez stronę udostępniającą te środki.
Odsetki przypisane (według przepisów podatkowych) • Imputed

Interest (Tax Regulations) • Hipotetyczny dochód określony przez władze skar-
bowe dla celów wyliczenia podatku dochodowego. Na przykład cena emisyjna instru-
mentu dłużnego może być niższa od jego ceny wykupu, co daje zysk kapitałowy w termi-
nie zapadalności. Władze skarbowe mogą jednak uznać, że jest to sposób zarządzania
zobowiązaniami podatkowymi (polegający na przeliczaniu dochodu odsetkowego na
zysk kapitałowy i odroczaniu zobowiązania podatkowego) i w związku z tym, opodatko-
wać transakcję tak, jakby odsetki wypłacane były co roku.
Odwrócenie dyskonta (także koszt przyrostu dyskonta) • Unwinding

•
of a Discount (Discount Accretion Expense) Uznanie niezrealizowanego
kosztu wynikającego z przyrostu w czasie wartości bieżącej netto zdyskontowanej kwoty
zobowiązania. Międzynarodowe standardy rachunkowości wymagają, by zobowiąza-
nie bezodsetkowe było wnoszone do bilansu według jego wartości zdyskontowanej (tj.
pomniejszonej o rzeczywisty, przyszły odpływ środków pieniężnych). Wartość bieżąca
netto zobowiązania będzie więc wzrastać z upływem czasu, w miarę zbliżania się terminu
płatności. W tym czasie każdy okresowy wzrost jest ujmowany jako koszt domniemany,
równy kosztom odsetkowym. Na przykład, dany podmiot może mieć nierozstrzygnięty
spór sądowy. Z ekspertyzy prawnej wynika, że należy spodziewać się poniesienia kosztu
1200 USD w ciągu dwóch lat. W tej sytuacji na potrzeby przyszłych zobowiązań tworzy
się rezerwę na bazie dyskontowej (powiedzmy, 10% rocznie, co odzwierciedla wartość pie-
niądza w czasie). Początkowa rezerwa na chwilę bieżącą (tj. w momencie 0) będzie więc
wynosić 991 USD, co jest obecną wartością 1200 USD zdyskontowaną według stopy 10%
za okres 2 lat. Na koniec pierwszego roku rezerwa wzrośnie do 1090 USD, gdyż przy-
szły wydatek środków pieniężnych został zdyskontowany za okres jednego roku, a nie
dwóch. Wzrost o 99 USD należy w sprawozdaniu finansowym uznać za koszt finanso-
wania zewnętrznego. Analogicznie, w drugim roku rezerwa wzrośnie o 110 USD, tak by
wyrównać kwotę, i również będzie traktowana jak koszt. Efekt netto jest taki, że przykła-
dowy podmiot przedstawił zmiany wartości bieżącej netto jako koszt domniemany.
„Odwrócenie” dyskonta (przykład)

Rok Stopa dyskontowa:10% Bilans Przepływ środków pieniężnych Domniemany koszt
0 0,826 991 0 0
1 0,909 1 090 0 99
2 1,000 1 200 1200 110
Odwrócenie odpisu aktualizacyjnego • Write-Up • Odwrócenie dokonanego

uprzednio odpisu aktualizacyjnego w sytuacji, gdy stan utraty wartości przez aktywa
samoczynnie się poprawi. Na przykład wydarzenia na rynku zewnętrznym mogą spra-
wić, że firma obniży wartość księgową netto historycznego kosztu składnika aktywów
do wartości użytkowej. Jeżeli jednak nastąpi poprawa koniunktury, wartość użytkowa
284 Odzyskanie odliczeń podatkowych...
może wzrosnąć i dać uzasadnienie dla podwyższenia wartości bilansowej tego skład-
nika aktywów. Trzeba jednak pamiętać, że zgodnie z międzynarodowymi zasadami
rachunkowości, pierwotna księgowa wartość netto jest zarazem górnym pułapem war-
tości bilansowej.
Odzyskanie odliczeń podatkowych (z tytułu odpisów amortyzacyjnych)

• •
Recapture/Recovery (Tax Deduction) Odwrócenie odliczeń podatkowych
z tytułu amortyzacji aktywów trwałych i wliczenie ich do podstawy opodatkowania.
Logika mówi, że jeśli w wyniku sprzedaży składnika aktywów okaże się, że dokonane
odpisy amortyzacyjne nie były konieczne (bo wartość składnika aktywów przewyższała
koszty umorzenia), podatnik musi „zwrócić” dokonane odliczenia. Rozważmy przy-
kład składnika środków trwałych o wartości 100 000, od którego łączna kwota odliczeń
z tytułu amortyzacji podatkowej wyniosła 65 000. Wartość podatkowa tego środka trwa-
łego, tj. nieodliczona amortyzacja podatkowa, wynosi 35 000. Co się stanie w przypadku
sprzedaży takiego środka trwałego? Zależy to od wysokości ceny sprzedaży:
Obliczenie zwrotu
Zmienne A B C D
Cena sprzedaży 25 000 35 000 75 000 120 000
Zwrot* - 10 000 0 40 000 65 000
Zysk kapitałowy 0 0 0 20 000
* ujemny wynik zwrotu skutkuje większym odliczeniem podatkowym w roku
W przypadku A, cena sprzedaży wskazuje, że dokonane odpisy amortyzacyjne były

faktycznie za małe. Organy podatkowe mogą w takiej sytuacji zezwolić na odlicze-
nie dalszych 10 000 od dochodu do opodatkowania za dany rok. W przypadku B nie
będzie zwrotu, ponieważ cena sprzedaży jest równa wartości środka trwałego w ewi-
dencji podatkowej. W przypadkach C i D mamy do czynienia ze zwrotami odliczeń,
które muszą zostać dodane do dochodu do opodatkowania. W przypadku D pojawia
się również zysk kapitałowy, który podlegać będzie opodatkowaniu (być może według
innej stawki). Przepisy dotyczące zwrotu odliczeń należy uwzględnić w kalkulacji skut-
ków podatkowych transakcji nabycia lub zbycia aktywów.
Oferta świadczenia usług za niską cenę (żargon) • Low-Balling (slang) •

Oferowanie w przetargu ceny tak niskiej, że pozwala ona na osiągniecie jedynie mini-
malnego zysku, lub wręcz oznacza stratę. Praktyka ta stosowana jest w nadziei nawiąza-
nia z drugą stroną trwałej współpracy, umożliwiającej w przyszłości dochodową sprze-
daż innych, dodatkowych produktów lub usług (cross selling). W działalności handlowej,
może się ona przejawiać organizowaniem atrakcyjnej sprzedaży promocyjnej, która
przyciągnie klientów i przy okazji być może zwiększy sprzedaż również innych towa-
rów. W przypadku usług badania sprawozdań finansowych bodźcem do stosowania tej
taktyki jest potencjalna możliwość późniejszej sprzedaży innych usług – jak doradztwo
w zakresie zarządzania i doradztwo podatkowe. Istnieje jednak ryzyko, że tanie bada-
nie sprawozdania finansowego nie będzie tak dokładne i efektywne jak badanie droższe.
Ogólne mechanizmy kontroli
285
Ogłosić wynik finansowy (żargon) • Post a Profit (vernacular) • Ogłosić

publicznie wysokość zysku na rynkach kapitałowych. Wyrażenie to wzięło się ze skoja-
rzenia z księgowaniem (ang. posting) zysku w księgach rachunkowych.
Ogólne mechanizmy kontroli • High Level Controls • Mechanizmy kon-

troli wewnętrznej pozostające do dyspozycji organów najwyższego szczebla – takich jak
zarząd i rada nadzorcza – w celu monitorowania, czy przedsiębiorstwo przestrzega usta-
lonych standardów przezornościowych. Kontrola tego rodzaju jest niezbędna w orga-
nizacjach dużych i o złożonej strukturze – szczególnie w bankach, gdzie obowiązek
sprawowania nadzoru właścicielskiego wymaga od członków rady nadzorczej przyjęcia
odpowiedzialności za ogólne ryzyko związane z działalnością banku. Typowym przykła-
dem organu sprawującego ogólną kontrolę jest komisja rewizyjna. Patrz również GARP.
286 Ogólnie przyjęte standardy badania sprawozdań finansowych
Ogólnie przyjęte standardy badania sprawozdań finansowych •

Generally Accepted Auditing Standards • GAAS • Standardy określające
jakie warunki muszą zostać spełnione dla prawidłowego przeprowadzenia badania spra-
wozdania finansowego, ustanowione w Stanach Zjednoczonych przez biegłych rewiden-
tów. Spełnienie warunków GAAS potwierdzane jest w opinii z badania sprawozdania
finansowego, co ma zapewnić użytkowników o prawidłowym przeprowadzeniu badania
oraz uchronić rewidentów przed ewentualnymi zarzutami odnośnie zaniedbania obo-
wiązków. Należy tu zwrócić uwagę na subtelne przeniesienie akcentu: zamiast określić,
jakie faktycznie jest zbadane sprawozdanie finansowe (tj. czy jest rzetelne), rewidenci
stwierdzają, że przy jego badaniu spełnili wymogi określone w standardach. W przy-
padku ewentualnego procesu sądowego, standardy badania sprawozdań finansowych
stanowią ochronę przed zarzutem niespełnienia oczekiwań użytkowników. Patrz luka
w ogólnie przyjętych zasadach rachunkowości.
Ogólnie przyjęte zasady rachunkowości • Generally Accepted Accounting

• •
Principles GAAP Amerykański termin na określenie tego, co w innych krajach
nazywa się standardami rachunkowości. GAAP stosowany jest również w innych krajach
wywodzących się z anglosaskiej tradycji księgowej. W USA reguły GAAP ogłaszane są
przez Radę ds. Standardów Rachunkowości Finansowej (FASB), zaś moc prawną nadaje
im Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która jest organem nadzorującym przestrze-
ganie standardów rachunkowości. Ze względu na uniwersalny charakter podstawowych
zasad rachunkowości, amerykańskie GAAP nie różnią się w sposób radykalny od stan-
dardów obowiązujących w innych krajach lub MSR – przy czym obecnie można zauwa-
żyć rosnącą tendencję do harmonizacji (upodobniania się) obu tych systemów.
Wypróbowane i dobre
Standardy rachunkowości w Stanach Zjednoczonych mają długą,
ponad siedemdziesięcioletnią historię. W ciągu tych wszystkich lat
amerykańskie ogólnie przyjęte zasady rachunkowości (U.S.
GAAP) były sprawdzane i udoskonalane w miarę wzrostu i roz-
woju rynku. U.S. GAAP stosuje obecnie ponad połowa światowych
emitentów z różnych sektorów. Dobrze znamy ich zalety i wady.
Z naszego doświadczenia wynika, że zaufanie inwestorów do stan-
dardów sprawozdawczości finansowej i rynków kapitałowych
jest wyższe, jeśli standardy rachunkowości podlegają odpowied-
niej weryfikacji, prowadzonej przez osoby najlepiej zorientowane
i praktycznie doświadczone w odnośnych zagadnieniach. Poza tym,
dobry standard musi cieszyć się powszechną praktyczną akceptacją
wśród emitentów, inwestorów, biegłych rewidentów i innych uczest-
ników rynku.
Przemówienie 13 marca 2006, rzecznik Komisji Papierów Wartościowych
i Giełd (SEC) Annette Nazareth na Corocznej Konferencji w Institute for
International Bankers, Waszyngton, Dystrykt Kolumbii
Ograniczanie ryzyka (a rachunkowość)
287
Pewne znaczące różnice odróżniające GAAP od MSR dotyczą ujawniania informacji

oraz traktowania pewnych pozycji przez GAAP. Ogólnie rzecz biorąc, amerykańskie
ogólnie przyjęte zasady rachunkowości są bardziej ukierunkowane na ochronę intere-
sów akcjonariuszy. Są one również w istotnym stopniu oparte na szczegółowych przepi-
sach (patrz sformalizowane (oparte na szczegółowych przepisach) standardy rachunkowo-
ści), pozostawiając mniejszą przestrzeń na zastosowanie oceny własnej. Ze względu na
wielkość amerykańskiego rynku kapitałowego oraz obecność amerykańskich korpora-
cji międzynarodowych na całym świecie, wpływ GAAP sięga poza granice USA. Biorąc
pod uwagę skandale księgowe dotyczące Enronu i innych firm, sztywność przepisów
GAAP coraz częściej uznaje się za wymagającą korekty wadę (ze względu na nadużycia
zgodne z literą, ale nie z duchem standardów).
Ograniczanie ryzyka (a rachunkowość) • Risk Mitigation (& Account

•
ing)  Ponieważ ryzyko w dużej mierze wiąże się z elementem zaskoczenia lub braku
miarodajnych informacji, w ograniczaniu ryzyka istotne znaczenie ma rzetelność, aktu-
alność i przejrzystość danych księgowych ma. „Prawda cię wyzwoli”, a także uchroni.
Przykładowo, użytkownik sprawozdań finansowych, który jasno widzi rentowność i efekt
dźwigni, będzie w stanie lepiej ocenić ryzyko zagrożenia kontynuacji działalności. Wiele
z zasad rachunkowości (np. zasada współmierności przychodów i kosztów, zasada reali-
zacji przychodów i zasada ostrożnej wyceny) ma na celu właśnie ograniczanie ryzyka.
Zakładając, że przyjęte miary są wiarygodne, przedsiębiorstwa osiągające dobre wyniki
są zazwyczaj mniej narażone na ryzyko. Tym niemniej, związek między wynikami księ-
gowymi a stopniem narażenia na ryzyko może być zachwiany w przypadku jakości
aktywów, ponieważ rachunkowość oparta na koszcie historycznym ma tendencję do chro-
nienia wartości bilansowych przed zmianami wartości godziwych. Innym słabym punk-
tem są zobowiązania umowne o charakterze warunkowym. Na ukryte ryzyko mogą
inwestorów narażać niezrealizowane zyski i straty z tytułu zmian wartości rynkowych
między datą transakcji, a datą sprawozdawczą.
Rozliczanie ryzyka w rachunkowości

Organ Wydane publikacje/uregulowania Data
Komitet ds. ◆◆ MSR 30: Ujawnianie informacji w sprawozdaniach 1990
Międzynarodowych finansowych banków i podobnych instytucji finansowych
Standardów ◆◆ MSR 32: Instrumenty finansowe – ujawnianie i prezentacja 1995
Rachunkowości ◆◆ MSR 39: Instrumenty finansowe – uznawanie i pomiar 1998
wartości
Komitet Bazylejski* ◆◆ Dobre praktyki rozliczania i ujawniania informacji 1999
dotyczących pożyczek
Komitet Bazylejski /IOSCO ◆◆ Obrót instrumentami pochodnymi w bankach i firmach 1999
zajmujących się obrotem papierami wartościowymi
Komitet Bazylejski ◆◆ Podnoszenie przejrzystości w działalności bankowej 1998
Komitet Bazylejski ◆◆ Kluczowe zasady efektywnego nadzoru bankowego 1997
G-30 ◆◆ Instytucje globalne, nadzór krajowy i ryzyko systematyczne 1997
* Grupa robocza Banku Rozliczeń Międzynarodowych zajmująca się zasadami solidności finansowej
288 Okres obrotowy (sprawozdawczy)
To w naturalny sposób zwraca uwagę na ryzyko ponoszone przez instytucje finansowe

zajmujące się obrotem i przechowywaniem instrumentów finansowych. W sektorze tym
przykłada się obecnie szczególną uwagę do adekwatności sprawozdawczości finan-
sowej jako środka pomagającego zrozumieć i kontrolować ryzyko. Kwestia ta jest tak
istotna, że uregulowania w tym zakresie opracowywane są nie tylko przez organy nad-
zorujące przestrzeganie standardów rachunkowości. Przykładowo, głównym elemen-
tem uregulowań w zakresie bankowości opracowanych w Nowej Umowie Kapitałowej
(Basel II) jest dążenie do zapewnienia lepszego ujawniania informacji rzucających wię-
cej światła na prawdziwy charakter i zakres ryzyka banku.
Okres obrotowy (sprawozdawczy) • Accounting Period • Okres czasu, w któ-

rym rachunkowość dokonuje pomiaru działalności przedsiębiorstwa. W sprawozdawczo-
ści prowadzonej na potrzeby odbiorców zewnętrznych, okres ten to zwykle rok kalen-
darzowy (stąd raport roczny), a także okresy półroczne i kwartalne (odzwierciedlane
w sprawozdaniach śródrocznych). W rachunkowości zarządczej, która kładzie szczególny
nacisk na istotność i aktualność danych, okresy sprawozdawcze mogą być znacznie krót-
sze (nawet dzienne). Zasady ujmowania przychodów oraz zapewniania współmierności
przychodów i kosztów starają się przyporządkować wyniki pomiarów właściwym okre-
som sprawozdawczym. Patrz również MSBSF, MSR i rozdzielanie pozycji należących do
różnych okresów.
Określenie jednostkowych stałych kosztów produkcji • Unitising Fixed

Costs • Podział kosztów stałych na kwoty, które można z góry przyporządkować
poszczególnym produktom, dzięki czemu koszty stałe wyrażone są w odniesieniu do jed-
nostek produkcji. Z konieczności, określenie kosztów jednostkowych musi być przepro-
wadzane dla określonego poziomu produkcji (przy wyższej produkcji, stałe koszty jed-
nostkowe „rozkładają się” bardziej i są coraz mniejsze). Choć metoda ta jest stosowana do
wyceny zapasów na potrzeby rachunku kosztów pełnych, to jednak nie odzwierciedla ona
kształtowania się kosztów, ponieważ koszty stałe są niezależne od zmian poziomu pro-
dukcji. Jeżeli przewidziane w budżecie wielkości produkcji okażą się inne niż wielkości
rzeczywiste, jednostkowa stawka kosztów stałych okaże się za wysoka lub za niska.
Koszty stałe na jednostkę prod. [USD]
KSZTAŁTOW. SIĘ KOSZTÓW

Koszty całk.
„STAŁE”
Określenie Produkcja
jednostkowych
stałych kosztów
produkcji KOSZT STAŁY JEDNOSTKOWY
OKREŚLA SIĘ DLA WIELKOŚCI
PRODUKCJI USTALONEJ
W BUDŻECIE
Produkcja przewidziana w budżecie [szt.]

Omówienie i analiza zarządu
289
Okrojony rachunek kosztów (żargon) • Backflush Costing (vernacular) •

Rachunek kosztów, który pomija niektóre lub wszystkie figurujące w dziennikach księ-
gowania w cyklu pomiędzy zakupem surowców a sprzedażą wyrobów gotowych. Jest to
sposób upraszczania wyceny zapasów w zarządzaniu zapasami systemem dokładnie-na-
-czas, w którym szybkie przetwarzanie surowców eliminuje zapasy pośrednie. Zamiast
śledzić koszty krok po kroku (koszt surowców – produkcji w toku – wyrobów gotowych
– sprzedanych towarów), system działa wstecz „okrawając” z cyklu te koszty, które nie
zostały zaksięgowane w dziennikach. W szczególności umożliwia to uniknięcie kompli-
kacji związanych z wyceną produkcji w toku.
Omówienie i analiza zarządu • Management Discussion & Analysis (USA)

• Amerykańska wersja sprawozdania z działalności, zgodnie z wymogami Komisji
Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) załączana do składanego corocznie Formularza
10K. Minimalny wymóg w zakresie ujawniania informacji w tym dokumencie to wyja-
śnienie wszelkich istotnych zmian w wynikach finansowych, rachunkowości i działalności
przedsiębiorstwa, a w szczególności pozycji jednorazowych. Większość idących z duchem
czasu spółek wychodzi poza wymagane przepisami minimum, załączając bardziej „przy-
jazną użytkownikom” i szerszą wersję do raportu rocznego dla akcjonariuszy. Omówienie
i analiza zarządu uznawana jest za integralną część sprawozdania finansowego i jako
taka podlega badaniu przez biegłego rewidenta*. W innych krajach, odpowiednikiem tego
dokumentu jest sprawozdanie zarządu (UE) lub Analiza Operacyjna i Finansowa (Wielka
Brytania).
Nie chować się za liczbami

Obowiązek prawny podmiotu sporządzającego sprawozdanie finan-
sowe obejmuje nie tylko przedstawienie rzetelnych danych liczbo-
wych, lecz również innych informacji, m.in. o charakterze jakościo-
wym. (…) Sprawozdanie finansowe spółki i załączona informacja
dodatkowa mogą nie być dla inwestora wystarczającą podstawą dla
oceny jakości zysku oraz prawdopodobieństwa, że osiągane dotych-
czas wyniki będą wyznacznikiem wyników przyszłych (…).
Omówienie i analiza zarządu ma na celu umożliwić inwestorowi
spojrzenie na spółkę oczami zarządu, zapoznając go z analizą dzia-
łalności spółki w perspektywie krótko- i długoterminowej.
Wyjątki z uregulowań wydanych przez amerykańską Komisję Papierów
Wartościowych i Giełd, cytowane w związku z podjętą przez Sony
Corporation próbą zatuszowania w skonsolidowanych sprawozdaniach
finansowych za lata 1994–1995 strat poniesionych
w związku z dużą inwestycją.
Cases from the SEC Files (Akta Komisji Papierów Wartościowych
i Giełd), Cullinan and Wright, 2003, s. 137
* W Polsce zgodnie z ustawą o rachunkowości zarządy spółek sporządzają sprawozdanie z działalności

jednostki, które nie jest elementem sprawozdania finansowego, ale jest do niego dołączone.
290 Opcje na akcje, rozliczanie w rachunkowości
Opcje na akcje, rozliczanie w rachunkowości • Stock Options, Accounting

•
for Praktyki księgowe w zakresie rozliczania opcji na akcje wzbudzają wiele kontro-
wersji (patrz Kompendium Finansów, opcje na akcje, polemiki). Pierwsze zasady w tym
zakresie zostały sformułowane w USA, gdzie opcje na akcje są najpowszechniejszą formą
płatności rozliczanych w akcjach (zwłaszcza w środowiskach przedsiębiorczych ukierun-
kowanych na wyniki, jak np. Dolina Krzemowa). Plany opcji na akcje typowo wymagają,
by pracownicy odpracowali w firmie ustalony okres czasu, zanim ich prawa do wyko-
nania opcji staną się bezwarunkowe. Po upływie tego okresu, pracownicy mogą wyko-
nać opcje po cenie odzwierciedlającej korzystne dyskonto w stosunku do ceny rynkowej.
Przez wiele lat, amerykańskie ogólnie przyjęte zasady rachunkowości (GAAP) zaliczały
do kosztów jedynie „wartość wewnętrzną” opcji (tj. różnicę między ceną rynkową a ceną
wykonania opcji), która podlegała amortyzacji przez „okres nabywania uprawnień” (tj.
okres pomiędzy przyznaniem opcji, a nabyciem praw do jej wykonania). Koszt ujęty
w rachunku wyników (dt.) równoważony jest przez utworzoną w obrębie kapitałów wła-
snych rezerwę (Ct.). W momencie wykonania opcji, firma otrzymuje środki pieniężne
w kwocie równej cenie wykonania opcji, lecz faktycznie wyemitowała akcje po wyższej
cenie rynkowej. Wpływy pieniężne z tytułu wykonania opcji są kompensowane z saldem
kredytowym na wydzielonym koncie rezerwy. Różnica pomiędzy wpływami pienięż-
nymi a ceną rynkową w dacie przyznania opcji (Dt.) jest kompensowana z saldem kredy-
towym na koncie rezerwy. By to zilustrować, wyobraźmy sobie podlegające wykonaniu
opcje „in the money”* umożliwiające zakup 20 000 akcji, których cena rynkowa wynosi
10 USD, po cenie 7 USD przez okres 3 lat:
Księgowanie opcji na akcje

Dt Ct
Ujęcie kosztu rocznego: lata 1 i 2
Koszty pracownicze 30 000
Rezerwa na opcje na akcje 30 000
Wykonanie opcji
Środki pieniężne (wpływy netto ze sprzedaży akcji) 140 000
Rezerwa (odwrócenie skumulowanych kwot) 60 000
Kapitał zakładowy (środki pieniężne i kompensata) 200 000
Żadne z powyższych księgowań nie miałoby jednak miejsca, gdyby (jak to zwykle ma
miejsce) opcja przyznana była po cenie wykonania przewyższającej cenę rynkową. Przy
braku wartości wewnętrznej w chwili przyznania, pewna logika sugeruje, że opcja „nie
posiada kosztu”, tj. nie ma wpływu na rachunek zysków i strat. Tym niemniej, niezależnie
od wartości wewnętrznej, opcja posiada wartość czasową (tj. wartość odzwierciedlającą
prawdopodobieństwo zaistnienia wartości wewnętrznej przed datą wygaśnięcia opcji).
Wartość bieżącą przyszłej możliwości zrealizowania zysku oblicza się przy pomocy mate-
matycznych wzorów, z których najbardziej znany jest model wyceny opcji Blacka-Scholesa.
* W przypadku opcji kupna określenie „in-the-money” oznacza, że cena wykonania opcji (strike price)
jest niższa od kursu instrumentu bazowego (przyp. tłum.).
Opcje na akcje, rozliczanie w rachunkowości
291
Przyznanie Nabycie praw Wygaśnięcie
Okres
Okres nabywa- wykonania
nia uprawnień opcji
Koszt zerowy [USD]

Cena wykonania USD
Opcje na akcje:
ujęcie księgowe
D
nkowa US
Cena ry
Poziom aktywności
= (wycena
Wartość wewnętrzna:
metodą +
Wartość czasowa
Wartość nadwyżka ceny rynkowej
godziwa Black-Scholesa) nad ceną wykonania opcji
W miarę zbliżania się daty wygaśnięcia opcji, jej wartość czasowa zmierza do zera.
Wartość czasowa oraz wartość wewnętrzna składają się razem na wartość godziwą
opcji. Z punktu widzenia akcjonariuszy – ponieważ przyznanie opcji powoduje „roz-
cieńczenie” i obniżenie wartości akcji – właśnie ta wartość stanowi faktyczny koszt
opcji. Pierwotnie, amerykańskie GAAP zachęcały (choć nie wymagały), by spółki
ujmowały koszt przyznania opcji w oparciu o wartość godziwą, w którym to przy-
padku w rachunku wyników zawsze pojawia się koszt odpowiadający wartości cza-
sowej opcji. Jeżeli spółka nie chciała stosować takiego ujęcia (co często miało miej-
sce), miała obowiązek ujawnienia wpływu ujęcia wartości godziwej opcji w kosztach
w rachunku wyników pro forma (wchodzącym w skład informacji dodatkowej do spra-
wozdania finansowego). Z kolei MSSF od początku opowiadały się za podejściem opar-
tym na wartości godziwej (RMSR nie była wystawiona na lobbying amerykańskiego
sektora przedsiębiorstw). W 2005 roku, częściowo w wyniku głośnych skandali księgo-
wych w USA, a częściowo na skutek wzmożonego ruchu reformatorskiego w sprawoz-
dawczości finansowej, amerykańskie standardy rachunkowości przeszły na system
oparty na wartości godziwej.
Robimy to cały czas

Dokonywanie trudnych oszacowań jest rzeczą, z którą w księgowo-
ści mamy do czynienia na codzień. Umorzenie oprogramowania
i wyposażenia zakładów. Świadczenia emerytalne. Wyceny nieru-
chomości. Z wielu różnych przyczyn, dokonanie dokładnych osza-
cowań przedstawia trudności. Nikt jednak nie mówi, żeby dlatego
ich nie robić. Mówi się tak tylko przy opcjach na akcje.
Robert C. Merton, laureat Nagrody Nobla,
cytat z „International Herald Tribune”, 11–12 czerwca 2005, s. 16
292 Opinia biegłego rewidenta z badania sprawozdania...
Cała debata tocząca się wokół rozliczania opcji na akcje jest odzwierciedleniem teo-
rii behawiorystycznych w rachunkowości. Choć rzeczywistość finansowa niewątpliwie
wskazuje, że opcje na akcje mają pewien ukryty koszt – fakt, że sprzyjają one zbieżności
celów zarządu i akcjonariuszy skłania do bagatelizowania tego kosztu.
Opinia biegłego rewidenta z badania sprawozdania finansowego z klau-

zulą zawierającą objaśnienie • Emphasis of the Matter Paragraph •
Niestandardowa opinia z badania sprawozdania finansowego, umożliwiająca biegłemu
rewidentowi naświetlenie pewnego aspektu sprawozdania finansowego bez naruszenia
istoty całej opinii. Klauzula zawierająca objaśnienie może się znaleźć zarówno w opi-
nii bez zastrzeżeń, jak i z zastrzeżeniami. Zazwyczaj naświetla ona zawarte w informa-
cji dodatkowej istotne zagadnienie, które w przeciwnym razie mogłoby umknąć uwadze
czytelników. W przypadku „czystej” opinii z badania, podkreślenie dyskusyjnej kwestii
sprowadza się do stwierdzenia: „Zbadane sprawozdanie finansowe jest rzetelne pod każ-
dym względem, ale zważając na okoliczności [tu wyszczególnienie], zwracamy uwagę
czytelników na następujący punkt informacji dodatkowej, z którym radzimy uważnie się
zapoznać.” Klauzula zawierająca objaśnienie w opinii z badania sprawozdania finanso-
wego ma chronić przed sytuacjami, w których wymogi dotyczące ujawniania informacji
wypełniane są zgodnie z literą, ale nie z duchem standardów rachunkowości. Istotne jest
jednak, aby zarówno biegli rewidenci, jak i użytkownicy sprawozdań finansowych nie
traktowali takiej klauzuli jako domniemanej, czy „łagodnej” formy wyrażenia zastrze-
żeń. Jeśli biegli rewidenci mają zastrzeżenia co do rzetelności sprawozdania, wydadzą po
prostu opinię z zastrzeżeniami.
Opinia biegłego rewidenta z zastrzeżeniem • Qualified Audit Opinion •

Wystawiona przez biegłego rewidenta opinia, wyrażająca zastrzeżenia co do niektórych
istotnych aspektów sprawozdania finansowego. Zastrzeżenia te dotyczyć mogą rzetelnej pre-
zentacji, ciągłości stosowanych metod, należytego ujawniania informacji lub przestrzega-
nia standardów rachunkowości. Opinia z zastrzeżeniem wyraża określone obiekcje wobec
sprawozdania finansowego, które pod innymi względami uznano za poprawne. W przy-
padku natomiast poważniejszych wątpliwości, biegły rewident może zrzec się wydania opi-
nii lub wydać negatywną opinię. Zastrzeżenia do opinii pojawić się mogą w dwóch następu-
jących przypadkach:
◆◆ W przypadku, gdy istnieje możliwe do przyjęcia ograniczenie zakresu przeprowadzo-

nego przez biegłego rewidenta badania (jeżeli ograniczenie to jest szersze, biegły rewi-
dent zrzeka się wydania opinii).
◆◆ W przypadku, gdy między biegłym rewidentem a zarządem występuje różnica zdań
odnośnie do stosowanych zasad rachunkowości, prezentacji sprawozdania finanso-
wego lub ujawniania informacji (gdyby konflikt był bardziej znaczący, rezultatem
byłoby wydanie negatywnej opinii z badania).
Opinie z zastrzeżeniem są stosunkowo rzadkie, ponieważ celem badania sprawozdania

finansowego jest uzyskanie opinii „czystej”, zapewniającej rynki kapitałowe o rzetelno-
ści przekazywanych im informacji. Wystawienie opinii z zastrzeżeniem jest jedną z naj-
Opinia z badania sprawozdania finansowego
293
ostrzejszych sankcji wobec zarządu, jeżeli ten stara się „upiększyć rzeczywistość” znie-
kształcając faktyczne wyniki przedsiębiorstwa (patrz upiększanie wyników).
Opinia z badania sprawozdania finansowego • Audit Opinion • Formalne

oświadczenie biegłego rewidenta na temat rzetelności sprawozdania finansowego, jego
zgodności ze standardami rachunkowości oraz spójności w stosunku do lat ubiegłych.
Jako dodatek do samej opinii, biegły rewident opisze także, co zostało wykonane (stan-
dardy badania) i przypomni czytelnikom o pewnych nieodłącznych ograniczeniach (tj.
że ostateczna odpowiedzialność za rzetelność sprawozdania spoczywa na zarządzie; że
badanie niekoniecznie wykryje oszustwo; i że jego dokładność ograniczona jest do war-
tości istotnych). Opinia z badania jest końcowym wynikiem pracy poświęconej przez bie-
głego rewidenta na weryfikację i potwierdzenie poprawności sprawozdawczości; stanowi
również podstawę opłaty za badanie. W większości krajów prawo spółek określa pewien
próg wielkości, po przekroczeniu którego spółka ma ustawowy obowiązek badania spra-
wozdań. Może się wydawać, że opinia biegłego rewidenta stwierdza rzeczy oczywiste,
potwierdzając tylko to, co zostało zaprezentowane przez jednostkę sprawozdawczą (bo
czy ktokolwiek świadomie publikowałby „nierzetelne” sprawozdanie?). Co więcej, opi-
nia zawiera wiele zastrzeżeń sygnalizujących, że daleko jej do świadectwa niezawod-
ności. Gdzie więc powstaje jej ekonomiczna wartość dodana, o ile taka w ogóle istnieje?
Efektywność rynków kapitałowych jest ściśle powiązana z poziomem zaufania użyt-
kowników sprawozdwczości do wiarygodności zawartych w niej informacji. To z kolei
przekłada się na łatwiejszy dostęp do kapitału i jednocześnie zmniejszenie kosztu kapi-
tału. Biorąc pod uwagę problem konfliktu w stosunkach agencyjnych i asymetrię informa-
cji, największa wartość dodana opinii z badania sprawozdania musi ostatecznie wyni-
kać z wiarygodności i reputacji samego biegłego rewidenta. „Czysta” opinia z badania
sprawozdania stanowi tak silne oczekiwanie odbiorców, że uważa się ją za rzecz oczy-
wistą (patrz gotowiec). Jej brak byłby poważnym sygnałem ostrzegawczym – „czer-
woną flagą” dla użytkowników sprawozdań. I choć opinia bez zastrzeżeń rzeczywiście
Raport biegłego rewidenta
 Zbadaliśmy [wymienione
sprawozdanie finansowe]
 Zastosowaliśmy się do
standardów rewizji finansowej
=
Zakres
 Odpowiedzialność za
wykonana praca sprawozdanie ponosi zarząd
Opinia z badania  Badanie ogranicza się tylko do
sprawozdania aspektów istotnych, nie wykryto
oszustw
finansowego
 Rzetelność
=
Opinia  Zgodność ze standardami
ocena sprawozdania rachunkowości
 Spójność z latami poprzednimi
Niezależny biegły rewident

294 Opinia z badania sprawozdania finansowego bez zastrzeżeń
stanowi normę, możliwe są również inne wersje: „opinia z zastrzeżeniami” (stwierdza-

jąca ogólną rzetelność, spójność i zgodność z MSSF, z zaznaczeniem wyjątków i istot-
nych ograniczeń zakresu gwarancji biegłego rewidenta), „opinia negatywna” (stwier-
dzająca nierzetelność sprawozdania) i „brak opinii” (spowodowany niemożnością
wyciągnięcia wniosków).
Opinia z badania sprawozdania finansowego bez zastrzeżeń • Unqua

•
lified (Audit) Opinion Opinia biegłego rewidenta poświadczająca bez zastrzeżeń,
że sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa w sposób dokładny i rzetelny przedstawia
jego sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy. Aby opinia taka mogła zostać
wydana, przedsiębiorstwo musi spełnić cztery następujące kryteria:
1. sprawozdanie finansowe musi być sporządzone zgodnie z zasadą ciągłości (aby ich
odbiorcy nie zostali wprowadzeni w błąd przez fałszywe porównania);
2. księgi muszą być prowadzone zgodnie z obowiązującymi standardami rachunkowości;
3. wszystkie istotne transakcje muszą być w pełni ujawnione;
4. sprawozdanie finansowe powinno przedstawiać „prawidłowy i rzetelny” obraz
przedsiębiorstwa, odzwierciedlający istotę jego działalności gospodarczej.
Większość sprawozdań finansowych uzyskuje opinie bez zastrzeżeń. Ponieważ podsta-

wowym celem ich badania jest upewnienie użytkowników (banków i inwestorów) o ich
rzetelności, zarząd generalnie stosuje się do zaleceń biegłego rewidenta, mimo pokus
do kamuflowania niekorzystnych faktów. Porównaj z opinią z badania sprawozdania
finansowego z zastrzeżeniem.
Opłata od wartości • Ad Valorem Duty • Opłata skarbowa od instrumentów praw-

nych i papierów wartościowych, obliczana jako pewien procent ich wartości.
Opłata skarbowa • Stamp Duty • Podatek od transakcji, którego uiszczenie udo-

kumentowane jest przez ostemplowanie dokumentu lub naklejenie na nim znaczka.
Powszechnym przykładem transakcji, którym towarzyszy opłata skarbowa są prze-
niesienia własności nieruchomości lub transakcji obrotu papierami wartościowymi.
Zwykle duże transakcje kapitałowe wiążą się z opłatą skarbową. W przeciwieństwie
do podatku dochodowego, który zabiera część nadwyżki ekonomicznej, opłata skar-
bowa jest potencjalną przeszkodą ekonomiczną, ponieważ nie pozwala na swobodną
wymianę dóbr. Uzasadnionym celem tego rodzaju opodatkowania jest pokrycie
kosztów administracyjnych notarialnego potwierdzenia lub zarejestrowania oficjal-
nych dokumentów (choć można by oczekiwać, że powinna to być bezpłatna usługa
państwowa). Mniej szlachetnym celem wydaje się być uszczknięcie z sektora prywat-
nego w celu pozyskania środków do skarbca podatkowego. Z tej przyczyny opłaty
skarbowe są coraz rzadsze w nowoczesnych gospodarkach rynkowych. Rozliczanie
opłaty podatkowej polega bądź to na obciążeniu nią rachunku zysków i strat w przy-
padku transakcji operacyjnych, bądź na jej kapitalizacji w przypadku transakcji kapi-
tałowych.
Opodatkowanie a wzrost gospodarczy
295
Opłata za badanie sprawozdania finansowego • Audit Fees • Roczny koszt

zaangażowania biegłych rewidentów i opłacenia ich pracy, obejmującej ocenę proce-
dur kontroli wewnętrznej, zebranie dowodów badania, wydanie opinii z badania itp.
Koszt badania może być zróżnicowany w zależności od wielkości firmy, jej złożono-
ści i ryzyka wyrażenia niewłaściwej opinii. Przybliżoną wielkością odniesienia może
być np. 1/2% wartości sprzedaży/aktywów. Ponieważ badanie sprawozdań finanso-
wych jest obowiązkiem narzuconym przez prawo spółek i prawo papierów warto-
ściowych, koszt badania wydaje się nieproduktywnym, choć nieuniknionym obcią-
żeniem. Tym niemniej, badanie sprawozdań może mieć również wartość dodaną,
polegającą na zwiększeniu zaufania do sprawozdawczości finansowej, które przełoży
się na zwiększenie ceny akcji i zmniejszenie kosztu kapitału. Jak każde wynagrodze-
nie za profesjonalne usługi, opłaty za badanie sprawozdania nie są pozbawione kon-
trowersji. W USA wymóg uzyskania opinii biegłego rewidenta w zakresie przestrze-
gania Artykułu 404 Ustawy Sarbanes-Oxley (dot. kontroli wewnętrznej) znacznie
podniosło opłaty ponoszone przez podlegające Ustawie spółki. Ogólnie można rów-
nież stwierdzić, że w miarę wzrostu złożoności sprawozdawczości finansowej, opłaty
za badanie sprawozdań mają również tendencje rosnące. W przypadku małych
spółek, opłaty za badanie mogą być prawdziwym ciężarem, zwłaszcza jeżeli wzorują
się na opłatach za badanie dużych przedsiębiorstw. Zgodnie z wymogami sprawoz-
dawczymi Komisji Papierów Wartościowych i Gied (SEC), w USA opłaty takie pod-
legają ocenie społecznej, w związku z czym można do nich dotrzeć i je porównywać
(patrz: www.auditanalytics.com). Obliczenie opłat za badanie i porównanie ich z war-
tością sprzedaży może być sygnałem ostrzegawczym dla analityków finansowych,
interesujących się ryzykiem księgowym. Nagły skok tego współczynnika, lub opłata
przekraczająca standardowe kwoty płacone przez porównywalne spółki, może wska-
zywać na problemy w księgach.
Opłata za badanie
Współczynnik =
Wartość sprzedaży
Opodatkowanie a wzrost gospodarczy • Taxation (& Economic Growth) •

We wczesnej gospodarce wolnorynkowej, działającej zgodnie z zasadami leseferyzmu,
rola sektora państwowego w naturalny sposób była ograniczona do zapewnienia „dobór
społecznych”, takich jak ład i porządek publiczny, odpowiednie warunki sanitarne
i infrastruktura. „Klin podatkowy”, który pochłaniał od 15% do 25% PNB, był więc
umiarkowany. Władze podatkowe widziały, że próby opodatkowania nieruchomości
lub kapitału przynosiły efekty przeciwne do zamierzonych, odbijając się niekorzystnie
na poziomie oszczędności. Nauczyły się też z rozwagą nakładać podatki. Okrzykiem
wojennym Rewolucji Amerykańskiej było „Nie ma opodatkowania bez reprezenta-
cji”. Rządy skłaniały się ku opodatkowywaniu łatwych do nadzorowania transakcji,
wykorzystując opłaty skarbowe i cła do pozyskiwania funduszy. Rozwój wolnego han-
dlu (który wyeliminował cła) w połączeniu z wydatkami wojennymi, dały początek
opodatkowaniu dochodów osobistych i dochodów przedsiębiorstw. Opodatkowanie
dochodów było stosunkowo łagodne (tzn. podatki te miały „neutralny” wpływ na
alokację zasobów), ponieważ państwo pobierało część nadwyżek gospodarczych,
296 Opodatkowanie a wzrost gospodarczy
a w stosunku do pewnej ich części mogło zasadnie twierdzić, że samo je wytworzyło.

Skutkiem ubocznym było pobudzenie sprawozdawczości finansowej, jako że istotnego
znaczenia nabrał pomiar dochodów. Z kolei dwie koncepcje ekonomiczne doprowa-
dziły do wprowadzenia podatków progresywnych, zwiększających stawki podatku
w miarę wzrostu dochodu do opodatkowania. Teoria „malejącej użyteczności krańco-
wej” zakładała, że bogaci odczuwają podatki – przynajmniej w kategoriach użytecz-
ności pieniędzy – słabiej niż biedni. Klasyczny angielski ekonomista Thomas Malthus
obawiał się również spadku popytu na skutek nadmiernego gromadzenia oszczędności
przez bogatych. Po drugiej wojnie światowej rola rządu w ekonomii keynesowskiej oraz
finansowanie państwa opiekuńczego wymagały, by baza podatkowa była szersza (tzn.
by więcej było podatników) i głębsza (tzn. by na podatnika przypadał większy podatek).
W uprzemysłowionych państwach w okresie powojennym nierzadko krańcowa stawka
podatku dochodowego przekraczała 50%. W Europie podatki od towarów i usług pozy-
skiwały dalsze fundusze z sektora komercyjnego. Wpłaty na ubezpieczenia społeczne
były finansowane z podatków od wynagrodzeń. Co więcej, finansowanie deficytu pań-
stwowego często było przyczyną inflacji, która w praktyce stanowiła „podatek nałożony
na pieniądze”. Nic więc dziwnego, że uchylanie się od zobowiązań podatkowych, szara
strefa i bodźce zniechęcające do pracy, inwestowania i podejmowania ryzyka handlo-
wego często powodowały zaburzenia szkodliwe dla gospodarki. Wiele rządów zdało
sobie sprawę z tego, że kąsa karmiące je ręce. W latach 80. XX wieku teorie ekonomii
podaży rozpowszechniły ideę głoszącą, że podatki są poważnym, ukrytym hamulcem
długoterminowego wzrostu gospodarczego. Zdyscyplinowane rządy mogłyby w grun-
cie rzeczy uzyskać większe wpływy z podatków poprzez obniżenie stawek podatko-
wych, gdyby gospodarka zareagowała na to ożywieniem koniunktury. Większość
postępowych rządów, dodatkowo mających wsparcie w globalnym politycznym kursie
w prawo (tzn. ku wolnemu rynkowi), zaczęło likwidować deficyty budżetowe i obniżać
obciążenia podatkowe.
Szwecja
Francja
Norwegia
Włochy
Wielka Brytania
Przychody
podatkowe Hiszpania
Przychody podatkowe Szwajcaria
jako % PNB (2001)
USA 
Japonia
% 0 10 20 30 40 50 60
 2000
Żródło: OECD/„The Economist”, 14 czerwca 2003, Survey, s. 11
Opór przed płaceniem podatków
297
Opóźniony rozwój
Nóż podatkowy jest bardzo ważnym narzędziem. Dzięki niemu
państwo robotnicze będzie mogło przycinać młody krzew kapitali-
zmu tak, by nadmiernie się nie rozwinął.
Koncepcja Trockiego, na wypadek gdyby Nowa Ekonomiczna Polityka,
wprowadzona w Rosji w latach 20. XX wieku, powiodła się zbyt dobrze
z punktu widzenia ideologii marksistowskiej
Opodatkowanie bezpośrednie • Direct Taxation • Podatek nałożony bezpo-

średnio na dochód lub majątek osoby fizycznej lub spółki. Porównaj z opodatkowa-
niem pośrednim. Podatek bezpośredni zmniejsza rentowność kapitału i dochody
z pracy. W efekcie, może zachęcać spółki do przenoszenia się do krajów o niższych
stawkach opodatkowania, lub zniechęcać ludzi do pracy (z drugiej strony, ludzie
mogą pracować więcej, aby zrekompensować sobie utracony dochód). Wśród ekono-
mistów nie ma zgodnej opinii, które rozwiązanie jest lepsze – podatki bezpośrednie,
czy pośrednie – w kontekście minimalizacji zakłóceń efektywnej alokacji zasobów
w gospodarce.
Opodatkowanie pośrednie • Indirect Taxation • Podatki nakładane na podsta-

wie kryteriów innych, niż dochód do opodatkowania. Powszechne przykłady to poda-
tek konsumpcyjny, akcyza, podatek od majątku i podatek od towarów i usług. Podatki
pośrednie mogą być atrakcyjne dla władz, ponieważ są mniej zauważalne i trudniej
uniknąć ich płacenia. Porównaj z opodatkowaniem bezpośrednim, takim jak podatek
dochodowy.
Opodatkowanie progresywne ▶ Progresywny system podatkowy.

Opór przed płaceniem podatków • Tax Resistance • Niechęć do płacenia
podatku dochodowego. Przy pewnej krańcowej stawce opodatkowania podatnicy wyra-
żają sprzeciw przeciw płaceniu wyższych podatków – na drodze politycznej lub poprzez
uchylanie się od zobowiązań podatkowych. Może do tego dojść nawet w państwach opie-
kuńczych, gdzie ludzie są odbiorcami zasiłków socjalnych (tj. gdzie pieniądze są redystry-
buowane przez państwo z powrotem do podatników).
Sztuka
Żadnej sztuki jeden rząd nie uczy się od drugiego tak szybko, jak
sztuki wyciągania pieniędzy z kieszeni obywateli.
Adam Smith (1723–1790); Wealth of Nations (1776),
298 Oprogramowanie do analizy finansowej
Oprogramowanie do analizy finansowej • Financial Analytics Software •

Programy komputerowe wykorzystywane w celu udoskonalenia rachunkowości, spra-
wozdawczości, kontrolingu i podejmowania decyzji w dużych przedsiębiorstwach.
Programy te, często oparte na technologii www, integrują zewnętrzną sprawozdawczość
ustawową i wewnętrzną rachunkowość zarządczą. Patrz również internet i oprogramowa-
nie do rachunkowości finansowo-zarządczej. Przykładowe oprogramowania do analizy
finansowej znaleźć można na stronie: www SAP.
Oprogramowanie do prowadzenia rachunkowości finansowo-zarząd-

czej • Financial Management Accounting (FMA) Software • Komputerowe
systemy księgowe umożliwiające zagranicznym jednostkom zależnym przestrzeganie
zarówno lokalnie obowiązujących standardów rachunkowości finansowej, jak i zasad
rachunkowości spółki macierzystej (nawet jeżeli oparte są one na różnych podstawach).
Systemy te umożliwiają również generowanie w ramach rachunkowości zarządczej infor-
macji, które mogą być pomocne do podejmowania decyzji w zakresie międzynarodo-
wym. Ogólnie rzecz biorąc, pakiety oprogramowania do prowadzenia rachunkowości
finansowo-zarządczej ułatwiają prowadzenie działalności na międzynarodową skalę,
szczególnie na rynkach wschodzących, gdzie uregulowania prawne oparte na miejsco-
wych normach bywają skomplikowane, trudne do zgłębienia i uciążliwe. Pomagają one
również przezwyciężyć tradycyjną słabość małych i średnich przedsiębiorstw – ich ten-
dencję do słabych systemów księgowych, wynikającą z braku wykwalifikowanego per-
sonelu.
Oprogramowanie do wykrywania nadużyć gospodarczych • Fraud

•
Detection Software Analityczne programy komputerowe mogą służyć do ostrze-
gania biegłych rewidentów o ryzyku oszustwa w sprawozdawczości finansowej. Wyniki
finansowe analizuje się po kątem niespójności i nieprawidłowości, badając również przy-
padki nielogicznych wskaźników finansowych. Przykładowo, szybki wzrost sprzedaży
i zwiększanie marży zysku brutto na rynku w stanie zastoju będzie niewiarygodne, chyba
że istnieje jakieś szczególne wytłumaczenie (np. wprowadzenie nowego, bardzo konku-
rencyjnego produktu).
Oprogramowanie rewizyjne • Audit Software • Narzędzia informatyczne wyko-

rzystywane dla ułatwienia biegłym rewidentom ich pracy. Programy komputerowe mogą
być zaprojektowane w sposób umożliwiający dostęp do elektronicznie prowadzonej
księgi głównej i zapisów księgowych przedsiębiorstwa, co pozwala na selekcję transakcji
do badania metodą losową, testowanie mechanizmów kontroli wewnętrznej, sporządza-
nie arkuszy kalkulacyjnych dla potrzeb dokumentów roboczych i śledzenie śladów rewi-
zyjnych. Patrz również internet a rachunkowość.
Opust ▶ Rabat.
Organizacja działająca nie dla zysku (not-for-profit) • Not-for-Profit
•
Organisation Każda organizacja prowadząca działalność w celu innym, niż mak-
symalizacja zysków wspólników. Przykładem może być organizacja rządowa, pozarzą-
Organizacja zawodowa zrzeszająca biegłych rewidentów
299
dowa, uniwersytet, szpital, organizacja dobroczynna. Ponieważ w przypadku takich

organizacji nie mają zastosowania finansowe miary oceny wyników, ich działalność oce-
nia się na podstawie następujących kryteriów:
◆◆ Efektywność: zakres wywiązania się z realizacji zadań.

◆◆ Gospodarność: minimalizowanie wykorzystywanych zasobów.
◆◆ Wydajność: uzyskiwanie optymalnych wyników jak najmniejszym kosztem.
Przedsiębiorstwa państwowe mają ponoć motywację do osiągania zysku. Jednak
powszechny wśród nich brak konkurencyjnego zacięcia stanowi częste uzasadnienie
prywatyzacji. Zob. też rachunkowość funduszy.
Organizacja Rachunkowości i Audytu dla Islamskich Instytucji

Finansowych • Accounting and Auditing Organisation for Islamic
• •
Financial Institutions AAOFI Ponadnarodowe islamskie ciało regulacyjne
zajmujące się operacjami bankowymi i przestrzegające norm prawa religijnego „sharia”.
Patrz także modaraba i murabaha.
Organizacja samoregulacyjna • Self-Regulatory Organisation • SRO • Jedna

z działających w brytyjskim sektorze usług finansowych organizacji (o charakterze spo-
łecznym lub ustawowym) podlegających własnemu nadzorowi. Pięć głównych takich
organizacji obejmuje:
◆◆ Związek Papierów Wartościowych (Securities Association)

◆◆ Organizację ds. Regulacji Zarządzania Inwestycjami (Investment Management Regu-
latory Organisation)
◆◆ Związek Brokerów Kontraktów Terminowych Futures (Associate of Futures Brokers
Dealers)
◆◆ Związek Pośredników Finansowych (Financial Intermediaries)
◆◆ Organizacja ds. Regulacji Działalności Menedżerów i Brokerów (Managers and Bro-
kers Regulatory Organisation)
Podstawą logiczną samoregulacji jest fakt, iż ludzie są w stanie narzucić sobie odpowied-
nią dyscyplinę, ponieważ mają najlepszą wiedzę w przedmiotowym temacie i żywotny
interes w utrzymaniu reputacji. Tym niemniej, istnieje również konflikt interesów, u któ-
rego podstaw leży instynkt samozachowawczy. Ponieważ oczekiwania społeczne doma-
gają się bardziej rygorystycznego, bezstronnego i niezależnego nadzoru, organizacje
samoregulacyjne tracą na znaczeniu.
Organizacja zawodowa zrzeszająca biegłych rewidentów • Public

Accountancy Profession • Zorganizowane zrzeszenie biegłych rewidentów w danym
kraju, wymagające od swoich członków wysokich standardów profesjonalnych umie-
jętności i przestrzegania etyki zawodowej. Zrzeszenie takie zwykle jako jedyne może peł-
nić funkcję eksperta (biegłego) w kwestiach rachunkowości. Zgodnie z prawem, badanie
sprawozdań finansowych zazwyczaj może być przeprowadzane wyłącznie przez zrzeszo-
300 Organizacja zawodowa zrzeszająca biegłych rewidentów
nych biegłych rewidentów. Z perspektywy historycznej i biorąc pod uwagę liczbę rewi-
dentów przypadających na jednego mieszkańca, najwięcej entuzjazmu dla tego zawodu
przejawia Wielka Brytania. W połączeniu z krajami Brytyjskiej Wspólnoty Narodów
i gospodarką Stanów Zjednoczonych (które są największym rynkiem kapitałowym na
świecie), dało to początek anglosaskiej tradycji księgowej, w której standardy rachunkowo-
ści obowiązujące w poszczególnych krajach ustanawiają przedstawiciele zawodu biegłego
rewidenta. Inne kraje (jak np. Niemcy) również posiadają ekspertów od rachunkowości
podatkowej oraz wykwalifikowanych księgowych (którym nie wolno prowadzić publicz-
nej praktyki). Na przykład przyjrzyjmy się zrzeszeniom zawodowych biegłych rewiden-
tów w krajach uprzemysłowionych grupy G7:
Organizacja zawodowa zrzeszająca biegłych rewidentów w krajach

grupy G7
Kraj Nazwa organizacji Rok Liczba
założenia członków
Wielka Institute(s) of Chartered Accountants* 1854+ 380 000
Brytania
USA American Institute of Certified Public Accountants 1887 200 000
Kanada Canadian Institute of Chartered Accountants 1880 40 000
Francja Ordre des Experts Comptables et Comptables Agrees 1942 10 000
Japonia Japanese Institute of Certified Public Accountants 1947 5 000
Niemcy Institut der Wirtschftsprufer 1932 5 000
Włochy Consiglio Nazionale** 1931 5 000
* odrębne Instytuty dla Anglii i Walii (1870); Szkocji (1854); Irlandii (1888)
** Consiglio Nazionale dei Reagionieri Commercialisti ed Economisti d’impresa
Przedstawiciele zawodu biegłego rewidenta cieszą się przywilejem wyłączności na

świadczenie usług wymaganych przez prawo. W zamian za to, mają obowiązek zacho-
wania niezależności i narażeni są na procesy sądowe w przypadku nie zachowania nale-
żytej staranności.
Patrząc sobie nawzajem na ręce

Jeżeli zastanawiasz się, komu zlecić badanie swoich ksiąg rachunko-
wych i doradztwo, możesz równie dobrze zdecydować się na członka
tej uczonej organizacji. Jest ona bardzo zazdrosna o swe dobre imię
i ma po temu powody… Dyscyplina stosowana przez Towarzystwo
Prawnicze oraz Królewskie Towarzystwo Medyczne zaszczepia
w umysłach ich członków stałą czujność wobec wykroczeń popeł-
nianych przez pozostałych członków i bez wątpienia, gdy pojawia się
pokusa, kieruje ich działaniami w sposób zgodny z zamierzonym.
Organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości
301
Organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości •

•
Accounting Regulators Organy, których zadaniem jest nadzorowanie przestrze-
gania obowiązujących standardów rachunkowości przez spółki publiczne. Jak to zwy-
kle bywa z wszelkimi normami i przepisami prawnymi, sam fakt ich „istnienia na
papierze” nie stanowi jeszcze gwarancji stosowania ich w praktyce. Muszą więc ist-
nieć mechanizmy skłaniające do przestrzegania zasad sporządzania publikowanych
sprawozdań finansowych, a także odpowiednie mechanizmy korygujące. W dużej
mierze zadania tych mechanizmów spełniają biegli rewidenci, którzy w przypadku
stwierdzenia jakichkolwiek odstępstw od prawa spółek lub naruszenia zasady rzetel-
nej prezentacji, mogą wydać niestandardową opinię z badania sprawozdania finanso-
wego (opinię z zastrzeżeniami, opinię negatywną, zrzeczenie się wyrażenia opinii lub
opinię z klauzulą zawierającą objaśnienie). Zazwyczaj reakcja, a nawet przewidywana
reakcja, akcjonariuszy lub rynków kapitałowych na zastosowanie takiej sankcji roz-
wiązuje problem, ale nie jest to bezwzględną regułą. Ryzyko wyrażenia niewłaściwej
opinii – czyli ewentualność, że biegły rewident nie wywiąże się prawidłowo ze swojego
zadania – jest całkiem realne. Techniki określane mianem rachunkowości kreatywnej
– stosujące się do litery prawa, ale sprzeczne z jego duchem – mogą oszukać każdego.
Ponadto, akcjonariusze i rynki kapitałowe często nie dysponują wystarczającymi
zbiorowymi lub realnymi środkami wyrażenia zastrzeżeń i wymuszenia lepszego
prowadzenia rachunkowości. Z powyższych względów, w wielu krajach powołane
zostały niezależne organy publiczne, których zadaniem jest egzekwowanie przestrze-
gania ogólnie przyjętych zasad rachunkowości. W Stanach Zjednoczonych Komisja
Papierów Wartościowych i Giełd (SEC), z racji tego, że jest organem regulującym
publiczny obrót papierami wartościowymi, ma możliwość korygowania nieprawidło-
wości dostrzeżonych w rachunkowości przez wprowadzenie zakazu obrotu papierami
wartościowymi danej spółki. W Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej nadzór nad
sprawozdawczością finansową spółek sprawuje Zespół ds. Kontroli Sprawozdawczości
Finansowej (ang. Financial Reporting Review Panel), składający się z szanowanych
przedstawicieli sektora prywatnego. Zespół ten egzekwuje rzetelne prowadzenie
rachunkowości albo przez stosowanie perswazji moralnej, albo przez podjęcie działań
prawnych, które mogą wymusić zmiany w sprawozdaniu finansowym. Wiele innych
krajów w kwestii nadzorowania rachunkowości polega głównie na organach państwo-
wych. Największym problemem dla wszelkich organów nadzorujących jest wykrycie
i stwierdzenie nieprawidłowości. Ograniczone środki wymagają stosowania taktyki
reakcyjnej w odpowiedzi na problemy zasygnalizowane przez demaskatorów. Jednak
przypadki niepełnego ujawniania informacji (z naturalnych względów), a także
rachunkowości kreatywnej (z powodu celowego zniekształcenia obrazu) są trudne do
wyśledzenia. W rezultacie, większość organów regulacyjnych jest poniekąd zmuszona
do zabawy w kotka i myszkę. Tym niemniej ich działalność, szczególnie w przypadku
wykrycia nieprawidłowości i przykładnego ukarania sprawców, działa jako środek
przeciwdziałający rażącym nadużyciom.
302 Organy ustanawiające standardy rachunkowości
Gra
Widzi pan – dla mnie to rodzaj gry. Jej celem jest udowodnić, że dwa
plus dwa równa się cztery. To całkiem sensowne, lecz zdziwiłby się
pan ilu ludzi próbuje naciągnąć wynik do pięciu.
Refleksja na temat nadużyć w rachunkowości,
kwestia z filmu The Remarkable Andrew z 1941
źródło: The Columbia World of Quotations, 1996
Organy ustanawiające standardy rachunkowości • (Accounting) Standard-

setters • Organy oficjalnie powołane do opracowywania standardów rachunkowości,
które będą obowiązywać w danym systemie prawnym. W niektórych krajach standardy
rachunkowości narzucane są odgórnie przez organy rządowe. Jednak w większości gospo-
darek wolnorynkowych, organy ustanawiające standardy rachunkowości „ogłaszają”
standardy (tj. przedstawiają swoje rekomendacje na ich temat) w imieniu zbiorowego
interesu sektora prywatnego. Następnie rządowy organ nadzorujący przestrzeganie stan-
dardów rachunkowości (jak np. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd w USA) lub
prawo spółek (w przypadku krajów takich jak Wielka Brytania, Kanada itp.) zatwierdza
przestawione rekomendacje nadając im status obowiązującego prawa. Choć zatwierdze-
nie to jest zazwyczaj formalnością, możliwość nieuzyskania go stwarza pewną „zdrową
niepewność” narzucającą twórcom standardów niezbędną dyscyplinę. Pod względem
zakresu wpływów, najważniejszymi organami ustanawiającymi standardy rachunkowo-
ści są Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR) i Rada Standardów
Rachunkowości Finansowej (FASB) w USA. Rola twórców standardów rachunkowości jest
absolutnie kluczowa. Standardy są zasadniczym wyznacznikiem funkcjonowania i wyni-
ków rynków kapitałowych (patrz rachunkowość a rynki kapitałowe) i często bywają kon-
trowersyjne ze względu na autentyczne różnice opinii lub żywotnych interesów komer-
cyjnych. Aby cieszyć się zasłużonym autorytetem, organy ustanawiające standardy muszą
być zarówno bezstronne, jak i wiarygodne. By to osiągnąć muszą być wiodącym spe-
cjalistą w swojej dziedzinie, niezależnym od interesów komercyjnych, zorientowanym
w potrzeby użytkowników sprawozdań finansowych i mającym wizję wspólnego dobra
stron zainteresowanych. Wiarygodność twórców standardów jest zarówno kwestią pro-
cesu (w jaki sposób podejmują decyzje), jak i wyniku końcowego (czy ich decyzje są fak-
tycznie bezstronne?). Proces budowania wiarygodności obejmuje więc osiąganie kon-
sensusu w zakresie „najlepszych praktyk” pomiędzy przedsiębiorstwami, organizacjami
zrzeszającymi biegłych rewidentów, rynkami kapitałowymi i organami nadzorującymi
przestrzeganie standardów rachunkowości. By lepiej zrozumieć potrzeby przyszłych
użytkowników standardów, często tworzy się specjalne komisje doradcze ds. standardów.
Dążenie do osiągnięcia konsensusu ma pozytywne znaczenie ze względu na konstruk-
tywną debatę, uwzględniającą istotne opinie i doświadczenia zainteresowanych stron.
Tym niemniej, proces ten bywa zagmatwany i czasochłonny. Przedsiębiorstwa są podatne
na pokusę wyszukiwania nowych dróg omijania przepisów, co może przekształcić misję
twórców standardów w niekończące się „łatanie dziur”. Również grupy interesów mogą
za kulisami wywierać silną presję na organy ustanawiające standardy, niewykluczone że
Oszacowania księgowe
303
z poparciem członków Wielkiej Czwórki firm księgowych. Rażącym przykładem politycz-

nej ingerencji w ustanawianie standardów był nacisk amerykańskiego Kongresu na FASB
w kwestii zaliczania opcji na akcje w koszty pod koniec lat 90. XX wieku. Podatność twór-
ców standardów na zewnętrzne presje zależy od ich statusu prawnego, charakterystycznej
dla danego kraju tendencji do wywierania nacisku przez przedsiębiorstwa, i oczywiście od
niezależności środków finansowania. W tym ostatnim przypadku daje się zaobserwować
trend w kierunku finansowania niezależnego, w razie konieczności pochodzącego ze środ-
ków rządowych, w celu zagwarantowania możliwie niepodważalnego autorytetu RMSR.
Ostrzeżenie dotyczące wyników • Profit Warnings • Podane do wiadomości

publicznej ostrzeżenie, że wyniki kwartalne prawdopodobnie będą gorsze od oczekiwa-
nych, np. ze względu na istotny nieprzewidziany trend, trudne warunki rynkowe, czy wzra-
stające koszty. Zazwyczaj na wieść taką ceny akcji idą w dół. Procedury i wymogi zwią-
zane z ostrzeżeniami dotyczącymi wyników są ściśle regulowane przez organy nadzorujące
rynek giełdowy, tak by ostrzeżenia nie stały się narzędziem manipulacji cenami akcji.
Rozdźwięk
Ostrzeżenia dotyczące wyników wyskakują z ciemnej otchłani,
w której optymistyczne oczekiwania i twarda rzeczywistość raczej
się nie spotykają.
LEX Column, „Financial Times”, 10 kwietnia 2006
Oszacowania księgowe • Szacunki księgowe • Accounting Estimates • Wyceny

wartości przyszłych zdarzeń księgowych dokonane na podstawie posiadanych informa-
cji, lecz przy braku faktycznej transakcji lub bezpośrednio weryfikowalnych danych.
Oszacowania księgowe są nieodłączną częścią rachunkowości memoriałowej, która dla
zapewnienia współmierności przychodów i kosztów nie zawsze może czekać na ziszczenie
się konkretnego zdarzenia. W międzyczasie najlepszym rozwiązaniem jest przyjęcie naj-
bardziej prawdopodobnej hipotezy co do dalszego rozwoju wypadków. Załóżmy na przy-
kład, że dostarczono nam nie zafakturowane jeszcze towary, w związku z czym formalnie
nie mamy należności z tytułu dostaw i usług. Tym niemniej, aby należycie odzwierciedlić
zaistniałą sytuację, trzeba oszacować przypuszczalną wartość płatności i zaksięgować ją
w biernych rozliczeniach międzyokresowych kosztów. Innym klasycznym przykładem osza-
cowania księgowego jest amortyzacja. Zamiast czekać, aż zużyją nam się środki trwałe,
z góry oszacowujemy okres ich ekonomicznego użytkowania i przewidywaną wartość
końcową. Choć oszacowania księgowe muszą być należycie uzasadnione, rzadko co do
joty pokrywają się z późniejszymi faktycznymi wartościami. Jednak korzyści płynące
z rachunkowości memoriałowej zazwyczaj przewyższają koszty wynikające z jej nieści-
słości. Rachunkowość kasowa, mimo iż nie wymaga dokonywania oszacowań, właśnie
z tego względu jest mniej użyteczna. Jak to ujął sławny ekonomista J.M. Keynes: „Lepiej
mieć rację nawet w przybliżeniu, niż tkwić w bardzo ścisłym błędzie.” By zapobiec efektom
nadmiernego optymizmu lub naiwności oszacowań, należy stosować się do zasady ostroż-
nej wyceny, która w przypadku wątpliwości nakazuje konsekwentne przyjmowanie wersji
304 Oszacowania księgowe
mniej optymistycznej. W sprawozdaniach finansowych istnieje wiele pozycji opierających

się na oszacowaniach księgowych. Poniższa tabela wymienia najistotniejsze z nich:
Niektóre z powszechnie spotykanych oszacowań księgowych

Pozycja Element niepewności
Rozliczenia bierne ◆◆ zmiany wartości umownych?
Amortyzacja ◆◆ gospodarczo uzasadniony okres
użytkowania aktywów?
◆◆ wartość końcowa środka trwałego?
Rezerwy na należności ◆◆ ilu klientów nie zapłaci?
◆◆ koszty windykacji należności?
Zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego ◆◆ akceptacja ze strony organów podatkowych?
Zapasy ◆◆ rezerwa na bezużyteczne składniki zapasów?
Zobowiązania z tytułu gwarancji ◆◆ rezerwa na roszczenia klientów?
Niedokapitalizowane plany określonych ◆◆ przeciętna długość życia?
świadczeń emerytalnych ◆◆ wyniki funduszy inwestycyjnych?
[USD]
USTALENIE WARTOŚCI UMORZENIA

WYMAGA KSIĘGOWEGO OSZACOWANIA
EKONOMICZNEGO OKRESU UŻYTKOWANIA
ORAZ WARTOŚCI KOŃCOWEJ
Oszacowania
księgowe RÓWNIE PRAWDOPODOBNE
ALTERNATYWNE OSZACOWANIE
KOSZT EKONOMICZNY OKRES WARTOŚĆ

UŻYTKOWANIA KOŃCOWA USD
Czas
Co jednak z nieuniknionymi błędami wynikającymi z nieścisłości oszacowań? Po

prostu się je toleruje, bez wstecznego korygowania zapisów księgowych. Działalność
gospodarcza zawsze zawiera w sobie element niepewności – również z rachunkowo-
ści nie da się go wyeliminować. Jeżeli oszacowania trzeba zmienić w wyniku pojawie-
nia się nowych informacji, zdobycia nowych doświadczeń, czy zajścia określonych zda-
rzeń, dokonuje się tego w kolejnych okresach (wyjątek stanowi jednak trwała utrata
wartości przez aktywa, którą należy traktować jako stratę za dany okres.) Aby nie dopu-
ścić do rażących nadużyć (jak np. celowe zawyżanie zysku przez zmniejszenie odpisów
amortyzacyjnych), międzynarodowe standardy rachunkowości wymagają dodatko-
wego ujawniania pewnych krytycznych oszacowań księgowych w informacji dodatkowej
do sprawozdania finansowego. Należy pamiętać, że sprawozdanie finansowe jest tylko
pozornie precyzyjne i „bilansujące się do co grosza”. Każde sprawozdanie opiera się na
tak wielu szacunkach, że sama kwota zysku jest również w pewnym sensie wartością
szacunkową, a nie niepodważalną i namacalną wielkością.
Oszustwa księgowe
305
Prawdopodobieństwo [%]
ZAWYŻENIE ZANIŻENIE
WYKAZANY ZYSK
PROBLEM KONFLIKTU STANDARDY RACHUNKOWOŚCI:
W STOSUNKACH AGENCYJNYCH:  ZASADA OSTROŻNEJ WYCENY
 OPTYMIZM  ZASADA KOSZTU
 ŻYWOTNE INTERESY HISTORYCZNEGO
Oszacowania
księgowe
Zysk ekonomiczny
OBA TENDENCYJNE NASTAWIENIA DO WYKAZYWANIA ZYSKU RÓWNOWAŻĄ SIĘ

WZAJEMNIE, DAJĄC W PRZYBLIŻENIU WARTOŚĆ ZYSKU EKONOMICZNEGO
Choć fakt ten może wydawać się niepokojący, zysk wyliczony na zasadzie memoriało-
wej (nawet z nieuniknionymi nieścisłościami) daje nam lepszy obraz sytuacji przedsię-
biorstwa, niż zysk wyliczony metodą kasową (patrz przepływy pieniężne a zysk księgowy,
polemiki). Również trend bazowania na wartościach godziwych w rachunkowości może
spowodować więcej nieścisłości w sprawozdaniach finansowych, ponieważ w wielu
przypadkach trudno jest ustalić wartość godziwą aktywów. Tym niemniej, wynikające
stąd błędy trzeba będzie tolerować, bo rachunkowość oparta na wartościach godziwych
ma i tak znacznie lepszą wartość informacyjną.
Spróbuj zgadnąć...
Nigdy nie wypytuj pieniędzy wydanych
Jakie ich właściciel miał co do nich plany.
Nikt zgadnąć nie umie, ani nie pamięta
Gdzie i na co przepuścił każdego centa.
Robert Frost A Further Range (Dalszy zakres), 1936
Oszustwa księgowe • Przekręty księgowe • Accounting Fraud/Scams • Każde

celowe działania zmierzające do zmylenia użytkowników sprawozdań finansowych przez
sfałszowanie sprawozdawczości. Oszustwa księgowe mają zazwyczaj na celu wprowa-
dzenie w błąd kredytodawców lub inwestorów dla pozyskania kapitału. Często są to to
rozpaczliwe próby powstrzymania zagrażającej niewypłacalności. Oszustwo księgowe
jest przestępstwem. Ostatnie szeroko nagłośnione przykłady to Enron (USA), Parmalat
(Włochy) i WorldCom (USA) – patrz skandal księgowy. Ten ostatni dzierży wątpliwy
zaszczyt największego w historii: w 2002 zyski zostały zawyżone o 3,8 miliarda USD
poprzez aktywowanie opłat na rzecz miejscowych firm telekomunikacyjnych jako nakła-
dów inwestycyjnych. Oszustwa księgowe są kosztowne w kategoriach niszczenia war-
tości przedsiębiorstwa. Oszacowano, że inwestorzy stracili ponad 900 milionów USD
306 Oszustwo karuzelowe
w 30 wielkich przekrętach w latach 1997–2004 („The Economist”, 28 lipca 2005). W sposób

oczywisty oszustwa takie kierują uwagę na biegłych rewidentów, którzy ich nie wykryli.
Przeznaczenie wypełnione
Za ten upadek nie był odpowiedzialny jeden człowiek – to nie byłoby
możliwe. Złożyły się nań uchybienia kilku członków kierownictwa,
a także całego środowiska bankowców, prawników i księgowych
chętnych do zarobienia na spółce pieniędzy. Do tego dołożył się rząd
utrzymujący absurdalnie pobłażliwe prawo, a także inwestorzy, bar-
dziej zainteresowani szybkim zyskiem niż długoterminowym zwro-
tem. Biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki, spółka skazana była
na nieuchronny upadek.
Kurt Eichenwald Conspiracy of Fools (Spisek głupców, 2005), s. 11
Tym niemniej, biegli rewidenci jako tacy nie mogą być odpowiedzialni za wykrywanie
oszustw, jako że wykracza to poza ich normalne obowiązki. Zobacz Ustawa Sarbanes-
Oxley, rachunkowość sądowa, Arthur Andersen.
Oszustwo karuzelowe • Carousel Fraud • Powszechne w UE oszustwo w zakre-

sie podatku od towarów i usług, formalnie określane terminem „Missing Trader Intra-
Community VAT Fraud” (czyli oszustwem w obrocie wewnątrzwspólnotowym popeł-
nionym przez „znikającego” przedsiębiorcę). Oszust nabywa towary od dostawcy
w innym kraju unijnym, a następnie znika bez zapłaty należnego podatku VAT, tym
samym stając się „brakującym ogniwem”. Problem ten wynika z faktu istnienia odręb-
nych narodowych systemów VAT bez możliwości wymiany informacji. Łączne straty
w wyniku wszystkich oszustw związanych z podatkiem VAT w UE szacuje się na
100 miliardów euro rocznie, z czego oszustwo karuzelowe jest najbardziej powszechne
(„The Economist”, 13 maja 2006, s. 79).
Oświadczenie/List Przewodniczącego Rady Nadzorczej
307
Oszustwo przy zwrocie (żargon zawodowy) • Return Fraud (vernacular) •

Technika oszustwa przy sprzedaży detalicznej, polegająca na tym, że klient kupuje
rzecz o wysokiej wartości (np. z elektroniki) i za okazaniem paragonu żąda zwrotu
pieniędzy lub wymiany towaru przedstawiając inny towar wzięty ze sklepu. W ten
sposób, zamiast kraść ze sklepu, oszust po prostu zdejmuje towar z półki i zanosi do
punktu obsługi klienta. Najczęstszym zabezpieczeniem przed takiem procederem jest
umieszczanie punktów obsługi klienta poza terenem sklepu. Jednak w wielu przypad-
kach może się to okazać niewykonalne. Innym środkiem zaradczym jest używanie
numerów seryjnych lub innych oznaczeń identyfikujących towary. Zob. także ubytki
zapasów.
Ośrodek kosztów • Cost Centre • Wyodrębniona jednostka organizacyjna przedsię-

biorstwa, której koszty podlegają odrębnej analizie, a uzyskane informacje wykorzystuje
się na potrzeby decyzyjne zarządzania. Ośrodki kosztów mają za zadanie służyć określo-
nym potrzebom przedsiębiorstwa i mogą być wydzielone w oparciu o działy, rodzaj dzia-
łalności, lokalizację itp. Znajdują one powszechne zastosowanie w systemach rachunko-
wości ośrodków odpowiedzialności, gdzie menedżerowie ponoszą odpowiedzialność za
poniesione koszty okresu i/lub realizację budżetu, nad którym mają kontrolę.
Oświadczenia zawarte w sprawozdaniu finansowym • Financial

Statement Assertions • Formalne pisemne oświadczenia złożone biegłemu rewiden-
towi przez zarząd, że zgodnie z najlepszą wiedzą zarządu przedstawione do badania spra-
wozdanie finansowe nie zawiera istotnych zniekształceń (patrz oświadczenie zarządu).
W szczególności, zarząd proszony jest o potwierdzenie następujących głównych kwestii:
◆◆ Istnienie składników bilansu i dokonanie transakcji: aktywa i zobowiązania istnieją

w danej dacie, a ujęte transakcje miały miejsce w danym okresie;
◆◆ Kompletność: wszystkie transakcje i zdarzenia, które powinny być ujęte w sprawoz-
daniu finansowym zostały w nim ujęte;
◆◆ Wycena i alokacja: aktywa, zobowiązania, kapitał własny, przychody i koszty ujęto
w sprawozdaniu finansowym w odpowiednich kwotach;
◆◆ Prawa i obowiązki: aktywa odzwierciedlają prawa spółki, a zobowiązania jej obo-
wiązki w danej dacie;
◆◆ Prezentacja i ujawnienia: poszczególne elementy sprawozdania finansowego zostały
właściwie zaklasyfikowane, opisane i ujawnione.
Choć zadawanie takich pytań badanej stronie może wydawać się bezcelowe, należy
pamiętać, że to zarząd ponosi ostateczną odpowiedzialność za sprawozdanie finansowe
– w związku z czym jego oświadczenia są warunkiem „koniecznym, choć niewystar-
czającym” do wydania opinii bez zastrzeżeń.
Oświadczenie/List Przewodniczącego Rady Nadzorczej • Chairperson’s

Statement/Letter • Krótki rozdział we wstępie do raportu rocznego, w którym prze-
wodniczący rady nadzorczej wypowiada się na temat pozycji rynkowej firmy, jej strate-
gii, wyników, perspektyw itp. Zazwyczaj list taki jest „krótki i słodki”. Jeżeli towarzyszy
308 Oświadczenie zarządu
mu fotografia, przypomina także czytelnikom, kim przewodniczący faktycznie jest – co

bywa pomocne, jeżeli należy on do znakomitości świata biznesu.
Superlatywy
Jeśli zaczynasz czytać raport roczny od początku, najczęściej znaj-
dziesz elegancką okładkę, oświadczenie przewodniczącego rady
nadzorczej itp., nie wspominając o serii błyszczących fotografii –
dopiero potem dochodzisz do sedna sprawy, czyli sprawozdania
finansowego. Unikaj tego zewnętrznego „blichtru”. Kiedy to ostatni
raz widziałeś, żeby oświadczenie przewodniczącego rady nie
opisywało wyników działalności w samych superlatywach?
Oświadczenie przewodniczącego na ogół sprowadza się do kreowania wizerunku

firmy (okraszonego kolorowymi zdjęciami eleganckich produktów, szczęśliwych klien-
tów, zadowolonych pracowników itp.). Nie stanowi ono części bardziej obszernego
i konkretniejszego sprawozdania z działalności przygotowanego przez zarząd. Ze swej
natury, oświadczenie takie jest raczej formalnością, która według cyników ma tenden-
cje do płycizn i matczynej czułostkowości. W wielu firmach albo się go nie umieszcza,
albo w jakiś sposób uatrakcyjnia.
Oświadczenie zarządu • Management Representation Letter • Ważne źródło

dowodów badania dające biegłemu rewidentowi potwierdzenie określonych informacji,
które w braku niezależnych i wiarygodnych zewnętrznych źródeł, może dostarczyć tylko
zarząd. Na przykład, biegły rewident może poprosić zarząd o formalne oświadczenie
dotyczące transakcji ze stronami powiązanymi, adekwatności przyjętych zasad rachun-
kowości oraz prawdopodobieństwa wystąpienia zobowiązań warunkowych (by wymienić
tylko kilka kluczowych pozycji). Ponieważ rola biegłego rewidenta w dużej mierze polega
na kontrolowaniu zarządu, wiarygodność takich oświadczeń ma oczywiście swoje ogra-
niczenia. Tym niemniej, oświadczenia takie są przyjmowane, choćby po to, by umożliwić
zarządowi oficjalne i wyraźne podanie informacji posiadanych na dany temat.
P
Pacioli, Luca (1447–1517) • Pacioli, Luca (1447–1517) • Matematyk, franciszka-
nin, przyjaciel Leonarda da Vinci i wybitny profesor z Florencji, którego dzisiaj uważa się
za „ojca rachunkowości”. Jako pierwszy opisał – w swoim napisanym w 1494 dziele zaty-
tułowanym Particularis de Computis et Scripturis (O szczegółach rachunkowości i ksiąg)
– system podwójnego zapisu. To, co zwykło się nazywać „metodą wenecką” zostało tak
naprawdę rozwinięte po skodyfikowaniu przez Pacioliego. Jego system, zawierający
memorandum (czyli księgę klienta), dziennik i księgę główną, był zapowiedzią nowocze-
snych metod księgowości. Transakcje można było katalogować, sumować i zamykać w celu
wyliczenia kapitału właściciela. Przez następne stulecie pomysły na prowadzenie ksiąg
rachunkowych opracowane przez Paciolego rozprzestrzeniły się szybko w całej Europie.
Zob. także galeria sław rachunkowości.
Prozaiczna historia
„Metoda wenecka” księgowania – systemem podwójnego zapisu
wyrosła w miastach włoskich na długo zanim Pacioli ją opisał.
Metoda ta opierała się na trzech księgach – memorandum, dzien-
niku oraz księdze głównej. W memorandum na bieżąco odnotowy-
wano wszystkie dokonane transakcje. Na podstawie memorandum
prowadzono dziennik, w którym sumowano transakcje z danego
dnia. W lewej kolumnie księgowano zobowiązania, in dare, a w pra-
wej należności, in havere. Księga poświęcała po jednej stronie dla
każdego z kont firmy i zawierała spis bieżących sald wraz z katalo-
giem kont. Przy zamykaniu każdego konta, saldo zysków lub strat
księgowano na głównym koncie kapitału, gdzie uwidoczniony był
łączny dochód właściciela... Historycy często nie przywiązują wagi
do takich rzeczy, ale nawet najbardziej prozaiczne zawody mają
swoją historię. I te prozaiczne zawody coraz częściej rządzą kapita-
listycznym światem, również światem akademickim i naukowym.
Norman Davies Computio, [w:] Europe: A History, s. 401
310 Pakiet kontrolny
Pakiet kontrolny • Controlling Interest • Pakiet akcji zapewniający jego właścicie-

lowi decydujący głos w zakresie działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Inwestor
będący właścicielem pakietu kontrolnego może według własnego uznania:
◆◆ powoływać członków rady nadzorczej,

◆◆ wybierać członków zarządu,
◆◆ wprowadzać zmiany w strategii przedsiębiorstwa i jego bieżącej działalności.
◆◆ wywierać wpływ na politykę finansową.
Z przyczyn praktycznych, powyższe uprawnienia nie zawsze są wykonywane (przed-
siębiorstwo może być na przykład bardzo dobrze zarządzane bez żadnych ingerencji).
Całkowitą pewność, że nie zostanie się przegłosowanym przez opozycyjnie nastawio-
nych akcjonariuszy, daje posiadanie ponad 50% praw głosu na walnym zgromadzeniu.
Jednak czasem wiele z wymienionych uprawnień można uzyskać posiadając mniej niż
większość udziałów, jeżeli występuje duże rozproszenie pozostałych akcji, a inte-
resy reszty akcjonariuszy nie są koordynowane. Inwestor sprawujący kontrolę musi
respektować prawa udziałowców mniejszościowych – pewne podstawowe interesy
rynkowe nawet stron przegłosowanych powinny być szanowane. Sprawozdania finan-
sowe posiadającego kontrolę inwestora są konsolidowane ze sprawozdaniami jed-
nostki będącej przedmiotem inwestycji, ukazując oba podmioty jako jedną jednostkę
gospodarczą.
Panel doradczy ds. przestrzegania uregulowań IFAC • Compliance

• •
Advisory Panel CAP Organ wchodzący w skład Międzynarodowej Federacji
Księgowych (IFAC), zajmujący się nadzorowaniem przestrzegania uregulowań IFAC
przez jej członków. Nie mylić ze skrótem CAP oznaczającym dyplomowanego księgowego
(ang. certified accounting professional).
Papierowy zysk (żargon) • Paper Profits (slang) • Zysk rachunkowy wynikający

np. z korekty bilansu lub aktualizacji wyceny aktywów, lecz nie mający istotnego związku
z generowaniem środków pieniężnych. Przykładowo, odpis księgowej wartości firmy
(np. z powodu uprzedniego zawyżenia wartości aktywów w transakcji niezbyt przyja-
znego nabycia) znacznie zmniejszy kapitał własny przedsiębiorstwa, nie mając przy tym
wpływu na poziom środków pieniężnych. Takie rozumowanie skłoniło Jozefa Strausa,
dyrektora generalnego JDS Uniphase Corp, do skomentowania rekordowej kwartal-
nej straty jego spółki wynoszącej 40 miliardów USD, jako „straty papierowej” (cytat
z „McLean’s Magazine”, 6 sierpnia 2001).
Zyskiem papierowym może być również niezrealizowany zysk kapitałowy lub przy-
rost wartości aktywów finansowych, co do realizacji którego nie ma całkowitej pew-
ności. Przykładowo, można powiedzieć: „Na papierze, przedsiębiorstwo odnotowało
zysk w wysokości XXX zł, w wyniku zwyżki wartości akcji o Y%”. Patrz również
jakość zysku.
Parmalat SpA.
311
Parmalat SpA. • Parmalat SpA. • Europejska wersja skandalu Enronu. Parmalat zaczął
działalność jako firma rodzinna prowadzona we Włoszech w sektorze przetwórstwa mlecz-
nego. W ciągu swojej 30-letniej historii, Parmalatowi udało się osiągnąć coś, co wydawało
się godnym podziwu przykładem sukcesu. Do roku 2002 spółka stała się podmiotem dzia-
łającym w skali globalnej, ze sprzedażą w wysokości 7 miliardów euro i zyskiem w wyso-
kości 250 milionów euro przy rynkowej kapitalizacji akcji przekraczającej 3 miliardy euro.
Jednak z dnia na dzień spółka znalazła się w stanie upadłości, gdy jej wierzyciele – mając
wątpliwości co do faktycznej sytuacji firmy – nagle wycofali z niej wsparcie finansowe.
Gdy kierownictwo zaangażowało PricewaterhouseCoopers do ponownego zbadania ksiąg
rachunkowych, dopatrzono się zawyżeń wartości przychodów i przepływów środków
pieniężnych. Znacznie bardziej negatywne w skutkach było zaniżenie wartości zadłuże-
nia: zamiast 1,8 miliarda euro, faktyczne zadłużenie Parmalatu osiągnęło zawrotną kwotę
12,5 miliarda, głównie dlatego, że ekwiwalenty środków pieniężnych mające równoważyć
zadłużenie faktycznie nie istniały. Ponieważ Parmalat nie zaprzestał prowadzenia dzia-
łalności, wierzyciele prawdopodobnie poniosą straty w wysokości wielu miliardów euro.
Wygląda na to, że spółka ponosiła straty przez wiele lat, wykorzystując kredyty na finanso-
wanie następujących po sobie deficytów operacyjnych. Oskarżenia wynikające z przepisów
prawa cywilnego i karnego koncentrowały się na „pierwszych podejrzanych”, czyli w przy-
padku oszustwa księgowego, na zarządzie spółki, jej radzie nadzorczej i biegłych rewiden-
tach (należącej do Wielkiej Czwórki firmie Deloitte & Touche oraz firmie Grant Thornton).
Ucierpiała jednak również reputacja innych stron: organów regulacyjnych włoskiego rynku
kapitałowego i bankowości (które nie wykazały należytej czujności), międzynarodowych
banków (które mogły być współwinne przestępstwa) oraz agencji ratingowych (które prze-
oczyły sygnały ostrzegawcze). Parmalat wzbudza wiele wątpliwości podważających zaufa-
nie inwestorów – zwłaszcza w kwestii nadzoru właścicielskiego, adekwatności przepisów
oraz badania sprawozdań finansowych. Konsekwencje tak poważnego skandalu księgo-
wego będą najprawdopodobniej dalego idące. Kwestią o kluczowym znaczeniu dla biegłych
rewidentów jest to, czy linia obrony – bazująca na oszustwie popełnionym przez zarząd –
ochroni ich przed odpowiedzialnością związaną z zaniedbaniem obowiązków zawodowych.
Źródło: „European Business Forum”, wiosna 2005.
312 Pieniądz jako miara
Pieniądz jako miara (koncepcja księgowa) • Money Measurement (Accounting

•
Concept) Prosta, lecz często zapominana prawda, że pomiary księgowe dokonywane
są przy pomocy jednej tylko miary: pieniądza. W rachunkowości opartej na koszcie histo-
rycznym, pomiary te są dodatkowo (znacznie) ograniczone do transakcji wymiany towa-
rów i usług na warunkach rynkowych. Oczywiście pieniądz to nie wszystko. Ale księ-
gowi, nawet mając tego świadomość, wciąż karmią nas swoimi danymi księgowymi (na
myśl przychodzi mądre polskie przysłowie, że „lepsze jest wrogiem dobrego”). Koncepcja
pomiaru pieniądzem opiera się na przekonaniu, że w dłuższym okresie wymiana mierzy
większość, choć może nie wszystkie, aspekty rzeczywistości finansowej w konkurencyjnej
gospodarce wolnorynkowej. Choć liczą się również inne rzeczy, pomiar pieniądzem jest
najlepszym punktem wyjścia, nawet jeżeli na tym świat się nie kończy. Patrz również zrów-
noważony system oceny wyników i wartość subiektywna.
Monomania
Społeczeństwo burżuazyjne cierpi na monomanię: obsesję przeli-
czania. A liczą się dla niego tylko te rzeczy, które da się przeliczyć
na pieniądze. Nigdy nie waha się poświęcić ludzkiego życia dla
ładnie prezentujących się liczb – jak finanse publiczne, czy bilans
przemysłowy.
Simone Weil (1909–1943)
Piramida rachunkowości (żargon Autora) • Accounting Pyramid (Author’s

•
vernacular) Przemiana ogólnych idei ekonomicznych na coraz bardziej szczegółowe
wyznaczniki sprawdzań finansowych przedsiębiorstwa. Uniwersalne zasady odnoszą się
do konkretnych przypadków. W ten sposób, indywidualne sprawozdania są oparte na
spójnych fundamentach, nawet jeśli szczególne okoliczności mogłyby zasługiwać na spe-
cjalne potraktowanie.
Lo
y
firm
gik
a
Zasady
ka
ek
cyfi
on
om
 Spe
icz
Piramida
n
Standardy
a
rachunkowości
iśc
W
wo
ym
ko
un
Zasady
og
h
ip
rac
raw
ik a
ne
 Log
Koncepcje
Plan kont
313
Plan badania sprawozdań finansowych • Audit Programmes • Standardowe

zadania i metodologie stosowane przez biegłych rewidentów do rozplanowania, pro-
wadzenia i udokumentowania swojej pracy. Znormalizowane i konsekwentne podej-
ście do badania sprzyja dokładności i dyscyplinie. Jednak z drugiej strony, wygodna
rutyna planu badania może uśpić czujność rewidenta na aspekty ryzyka nieujęte w pla-
nie. Mechaniczne podejście należy więc równoważyć rynkowym zdrowym rozsądkiem,
dobrym zrozumieniem kluczowych motorów działalności firmy, intelektualną cieka-
wością, a nawet kreatywnością.
Plan kont • Chart of Accounts* • Szczegółowa, standaryzowana lista kont księgowych,

ustalająca porządek poszczególnych kont w księdze. Ilość kont księgowych przedsię-
biorstwa uzależniona jest od jego wielkości, stopnia złożoności i rodzaju prowadzonej
działalności (poniższy przykład przedstawia niewielką firmę konsultingową). Między
numerycznymi oznaczeniami kolejnych kont pozostawia się zwykle luki, umożliwiające
wstawianie nowych kont w miarę rozwoju przedsiębiorstwa.
Plan kont
Aktywa Kapitał własny
1 Środki pieniężne 40 R. Patterson, kapitał własny
5 Należności 41 R. Patterson, zmniejszenie kapitału
w drodze wypłaty pieniężnej
8 Rozliczenia międzyokresowe 49 Zysk
kosztów – czynne
10 Wyposażenie Przychody
12 Środki transportu 50 Przychody ze sprzedaży usług
16 Umorzenie Koszty
Zobowiązania 60 Wynagrodzenia
25 Zobowiązania wekslowe 61 Dzierżawa powierzchni biurowej
26 Zobowiązania odsetkowe 62 Ubezpieczenie
28 Zobowiązania z tytułu podatku 63 Odsetki
dochodowego
Plan kont jest wewnętrznym narzędziem księgowym, dostosowanym do szczegól-

nych potrzeb i preferencji przedsiębiorstwa. Zdarza się jednak również, że jego wybór
narzucony jest uwarunkowaniami zewnętrznymi. Z reguły układ planu kont jest
dość sztywny, co ma tę zaletę, że pozwala na dokonywanie porównań między róż-
nymi przedsiębiorstwami. Jest to niezwykle istotne dla spółek holdingowych posiadają-
cych szereg jednostek zależnych, dla działalności regulowanej odrębnymi przepisami
(np. banków), a także dla urzędów statystycznych i organów podatkowych. Plany kont
* Zgodnie z obowiązującą w Polsce Ustawą o rachunkowości pojęcie „plan kont” ma szersze znaczenie.
Plan kont oprócz wykazu kont księgi głównej (kont syntetycznych) obejmuje także przyjęte zasady księ-
gowania operacji gospodarczych oraz zasady wyceny aktywów i pasywów, a ponadto zasady prowadze-
nia kont ksiąg pomocniczych (kont analitycznych) i ich powiązania z kontami księgi głównej.
314 Planowanie i kontrola
określone przez przepisy są szczególnie popularne w Niemczech i we Francji. W anglo-

saskiej tradycji księgowej wybór odpowiedniej klasyfikacji kont pozostawia się zazwy-
czaj do własnego uznania przedsiębiorstwa, o ile organy regulujące nie postanowią
inaczej. Bez względu jednak na to, jakie nazwy nadawane są kontom księgi głównej,
sporządzone na ich podstawie sprawozdania finansowe muszą być zgodne ze standar-
dami rachunkowości lub ogólnie przyjętymi zasadami rachunkowości.
Planowanie i kontrola • Planning & Control • Etapy podejmowania decyzji

w procesie realizacji celu. Istotą zarządzania jest osiąganie zamierzonych rezultatów.
Pociąga to za sobą konieczność planowania przyszłości oraz działania w teraźniej-
szości. Planowanie jest procesem polegającym na wytyczaniu celów i opracowywaniu
budżetów dla zapewnienia ich realizacji. Etap kontroli składa się z dwóch odrębnych
aspektów. W trakcie wykonywania planu zarząd podejmuje działania mające na celu
doprowadzenie realizacji do końca – postępy są na bieżąco monitorowane, a w razie
potrzeby podejmuje się działania zaradcze. Na koniec okresu dokonuje się z kolei oceny
osiągniętych wyników. Efektem takiej oceny może być obranie nowych środków do
osiągnięcia celu („następnym razem pójdzie nam lepiej”), albo zmiana samego planu
(„nie ma sensu gonić za nieosiągalnym”). Planowanie i kontrola powinny zawsze iść
w parze. Tak jak kajak i wiosło, są sobie niezbędnym uzupełnieniem. Plany rzadko
realizują się bez świadomego wysiłku, a kontrola jest bezużyteczna, jeśli nie zostały
wyznaczone żadne cele. Planowanie i kontrola działające w ramach „sprzężenia
zwrotnego” zakorzeniają w przedsiębiorstwie proces uczenia się na doświadczeniach.
Ponieważ na każdym etapie podejmowania decyzji należy oprzeć się na miarodajnych
danych, w procesie planowania i kontroli istotną rolę odgrywa rachunkowość zarząd-
cza. Zob. także analiza odchyleń.
Etap decyzji Rachunkowość
Planowanie Kwantyfikacja Budżetowanie

Financial
Statements
Sprzężenie zwrotne
 Księgowanie
Planowanie  Klasyfikowanie
i kontrola Realizacja Wyniki Financial
 Podsumowywanie
Statements
 Sprawozdawczość
Ocena Odchylenia Analiza wyników

Financial
Statements
Kontrola
Planowanie zasobów przedsiębiorstwa • Enterprise Resource Planning •

ERP • Pakiet oprogramowania komputerowego wspierający w szerokim zakresie
działalność przedsiębiorstwa – zaopatrzenie, produkcję, finanse, logistykę i zasoby
Płatności rozliczane w akcjach
315
ludzkie. Te skomplikowane systemy opracowywane są przez producentów oprogramo-

wania takich jak SAP, Oracle, PeopleSoft czy Baan. Istotną ich cechą jest korzystanie
z baz danych, umożliwiające integrację różnych funkcji w celu usprawnienia procesów
i osiągnięcia optymalnej efektywności działania. Wpływ zastosowania ERP na finanse
przedsiębiorstwa jest zróżnicowany: duża inwestycja w moc obliczeniową oraz war-
tości niematerialne (oprogramowanie wraz z jego zainstalowaniem) przynoszą zwrot
w postaci zwiększonej marży zysku i zredukowanego zapotrzebowania kapitałowego.
Jednym z przykładów możliwości zastosowania systemu ERP jest zarządzanie zapa-
sami w systemie „dokładnie na czas”. Obecnie znaczącą konkurencją dla ERP są tań-
sze, internetowe systemy komputerowe, które zastępują złożone i kosztowne aplikacje
klasy PC standardowymi przeglądarkami umożliwiającymi przetwarzanie danych na
serwerach.
Płatności jubileuszowe • Jubilee Payments • Zryczałtowane płatności lub inne

świadczenia (np. z okazji 25. rocznicy zatrudnienia) wypłacane pracownikom przez pra-
codawcę po osiągnięciu określonego stażu pracy w przedsiębiorstwie. W rachunkowości
wydatki takie księguje się jako koszt okresu, którego dotyczą, nawet przed ich poniesie-
niem (lub jeżeli kwota jest nieistotna, po prostu zalicza się ją w koszty w momencie ponie-
sienia). Zob. także świadczenia emerytalne.
Płatności rozliczane w akcjach • Share-based Compensation • Każdy program

wynagrodzenia polegający na przyznaniu pracownikom pewnego udziału w majątku
spółki. Zwykle jest to wynagrodzenie dodatkowe obok wypłaty w gotówce (która jest
ludziom niezbędna do utrzymania). Typowym powodem jego przyznania jest stworzenie
dodatkowej zachęty do osiągania wyników. Inną przyczyną może być niedobór gotówki
w firmie rozpoczynającej działalność, gdzie w duchu przedsiębiorczości kluczowym
pracownikom-założycielom oferuje się udziały zamiast gotówki. Płatności rozliczane
w akcjach są bardziej nagrodą za wyjątkowe wyniki, niż zwykłą zapłatą za świadcze-
nie pracy. Główną ich zaletą jest sprzyjanie zbieżności celów poprzez oferowanie pra-
cownikom wymiernych udziałów w wynikach przedsiębiorstwa. Płatności rozliczane
w akcjach mogą przybierać różne formy, choć w ostatecznym rozrachunku wszystkie
wiążą się z udziałem w przyszłych korzyściach:
Płatności rozliczane w akcjach: rodzaje

Rodzaj Opis
Opcje na akcje ◆◆ Opcja zakupu akcji na ryku po ustalonej cenie
Prawo do wypłat z tytułu ◆◆ Uprawnienie do otrzymania określonych przyrostów
wzrostu wartości akcji wartości akcji; bez obowiązku zakupu
Akcje o ograniczonych ◆◆ Przyznanie akcji, z których prawa przysługują z chwilą
prawach spełnienia określonych warunków
Akcje fantomowe ◆◆ Wirtualne akcje w nienotowanym pakiecie, z których
beneficjent może pobierać ustalone wypłaty
Program akcji ◆◆ Program oferujący nabycie akcji po korzystnej cenie
pracowniczych i wykorzystanie ulg podatkowych w przypadku akcji
przechowywanych w funduszu
316 Płatność w naturze
Wśród kierownictwa wyższego szczebla najbardziej popularne są opcje na akcje

(forma ta jest rozpowszechniona zwłaszcza w USA). Z płatnościami rozliczanymi
w akcjach wiążą się dwie kwestie. Pierwsza to zasadność umożliwiania osobom na
wysokim szczeblu czerpania pokaźnych korzyści. Czy może to być bodźcem do mani-
pulacji lub oszustwa? Czy jest to uczciwe? Czy zasłużone? Czy będzie wywoływać
zazdrość? Po drugie, niezależnie od zalet tego rozwiązania, powstaje kwestia jak roz-
liczyć się wobec akcjonariuszy spółki z kosztów takich programów wynagrodzenia.
Zob. opcje na akcje, rozliczanie w rachunkowości.
Płatność w naturze • In-kind Payment • Rozliczenie transakcji w aktywach innych,

niż środki pieniężne. Przykładowo, zamiast gotówkowej inwestycji w nową spółkę, można
wnieść do niej aport w postaci aktywów (np. nieruchomości lub urządzenia) w zamian
za prawo własności akcji. Zobowiązania pomiędzy tymi samymi stronami mogą być
skompensowane, co skutkuje rozliczeniem zadłużenia obu stron. Choć płatności w natu-
rze mają sens z komercyjnego punktu widzenia (np. przez oszczędność kosztów transak-
cyjnych związanych z zamianą aktywów na gotówkę) wiążą się z nimi pewne problemy
w zakresie wyceny. Ponieważ nie ma w ich przypadku kosztu historycznego, płatności
w naturze należy ujmować w wartości godziwej. W przypadku większości transakcji na
warunkach rynkowych, płatności w naturze są raczej rzadkie, ponieważ strony trzecie
zwykle wolą rozliczać się w gotówce.
Płynność aktywów • Liquidity (Asset) • Możliwość zamiany aktywów na środki pie-

niężne, zwykle przez sprzedaż według wartości rynkowej na rynku o wysokich obrotach,
na bieżąco regulującym ceny w odpowiedzi na zmiany popytu i podaży. Aby można było
mówić o płynności, musi istnieć możliwość przeprowadzenia takiej sprzedaży bez zbęd-
nej zwłoki i przy możliwie niskich kosztach transakcji. Najbardziej płynne są na ogół
aktywa rynku pieniężnego, ponieważ charakteryzujące się on dużymi i szybkimi obro-
tami. Z drugiej strony, aktywa takie jak nieruchomości mają na ogół małą płynność,
gdyż obroty nimi są niewielkie, koszty sprzedaży wysokie (wycena, prowizja agenta itd.),
a wartość niepewna.
Poborca podatkowy (archaizm) • Publican (archaic) • Poborca podatków (wystę-

pujący w Biblii w częstej kolokacji „poborcy podatkowi* i grzesznicy”). Etymologia słowa:
od łacińskiego publicum = ‘przychody publiczne’; słowo ewoluowało i w XVIII wieku
przeniknęło do Anglii, oznaczając osobę prowadzącą bar lub pub.
Pod kreską (żargon zawodowy) • Below the Line (vernacular) • Używane

w rachunkowości nieformalne wyrażenie oznaczające a) podział zysku netto w rachunku
zysków i strat; można np. powiedzieć: „w ramach podziału zysku pod kreską wypłacono
dywidendę w wysokości 35%”; patrz również wynik końcowy (ang. bottom line); albo –
w innym kontekście – b) granicę pomiędzy pozycjami krótko- i długoterminowymi
w bilansie – na przykład: „wpływ pozycji spod kreski na kapitał obrotowy wynikał z emi-
* Biblia Tysiąclecia używa słowa „celnicy”; w słowniku biblijnym są to „poborcy cła i podatków na rzecz
znienawidzonych w Palestynie Rzymian, słynący z żądzy zysku i nieuczciwości” (przyp. tłum.).
Podatek liniowy
317
sji długoterminowych instrumentów dłużnych (zwiększenie kapitału obrotowego) lub

z zakupu środków trwałych (zmniejszenie).”
Sprzedaż 100%
Koszt własny
sprzedaży
Marża na pokrycie
kosztów stałych
Koszty ogólne
EBITDA
Pod kreską Amortyzacja
EBIT
Odsetki
Opodatkowanie
Zysk netto 5% nad kreską
Dywidendy pod kreską
Podatek liniowy • Flat Tax • Podatek dochodowy obliczany według stałej stopy pro-
centowej naliczanej od podstawy opodatkowania. Podatek taki jest przeciwieństwem
podatku progresywnego, którego stopa procentowa wzrasta wraz z przekraczaniem przez
dochód kolejnych „progów” podatkowych. Choć podatek liniowy można uznać za nie-
sprawiedliwy (bo zarówno biedni, jak i bogaci odprowadzają ten sam procent docho-
dów), jego niewątpliwą zaletą jest prostota i zapewnianie silnego bodźca do osiągania
dochodów (i być może mniejszego bodźca do uchylania się od podatku). W przypadku
wielu gospodarek wschodzących, podatek liniowy jest atrakcyjnym sposobem przyspie-
szenia wzrostu gospodarczego. Patrz również podatek zryczałtowany.
Krańcowa stopa podatku [%]
100
KONFISKATA
75
Liniowy podatek
50
dochodowy
25
MAKSYMALNY POZIOM PODATKU 
0
Dochód podlegący opodatkowaniu [USD]
318 Podatek od majątku
Podatek od majątku • Wealth Tax • Szeroka kategoria podatków pobieranych od

wartości majątku lub wartości netto. Konkretnymi przykładami mogą tu być podatki
od nieruchomości, zwane czasem „podatkami komunalnymi”, a także podatek spad-
kowy. Podatek od majątku może też być związany z podatkiem od aktywów netto osób
posiadających duże zasoby finansowe. Ekonomiści w gospodarkach wolnorynkowych
generalnie mają negatywny stosunek do podatku od majątku. Po pierwsze, skoro opo-
datkowany jest już dochód, to podatek od majątku staje się formą podwójnego opodat-
kowania (jeżeli majątek pochodzi ze środków opodatkowanych). Po drugie, podatek
taki zniechęca do gromadzenia majątku, oszczędzania i przedsiębiorczości. Ponadto,
podatek ten narusza prawo własności, gdyż jest nakładany na własność prywatną.
Niezależnie od tego, podatek od majątku może z przyczyn politycznych być popu-
larny w krajach o dużych nierównościach społecznych, z dziedzicznymi przywilejami,
w których występuje zawiść społeczna, na przykład z powodu cynicznego podejścia
do efektywności systemu gospodarczego. Ponadto, ponieważ większość majątku czę-
sto jest skoncentrowana, możliwe jest uzyskanie znacznych wpływów od stosunkowo
nielicznej grupy ludzi, dzięki czemu obciążenia podatkowe większości populacji mogą
być utrzymane na niskim poziomie. Wreszcie, podatek od majątku może być kuszą-
cym rozwiązaniem, gdyż łatwo oszacować i opodatkować kapitał, w przeciwieństwie
do rozłożonego w czasie strumienia dochodów. Dzięki temu można osiągnąć sprawie-
dliwość pionową (polegającą na tym, że ludzie dysponujący podobnymi środkami płacą
tyle samo, a ludzie zamożniejsi płacą więcej), w sposób niemożliwy do osiągnięcia przy
podatkach dochodowych. Należy jednak pamiętać, że ludzie najbogatsi są często naj-
bieglejsi w zarządzaniu zobowiązaniami podatkowymi, choćby dlatego, że mogą sobie
pozwolić na najlepszych doradców podatkowych. Biorąc pod uwagę wszystkie te trzy
czynniki, podatek od majątku jest stosunkowo mało powszechny. Przeciętnie, w pań-
stwach OECD podatki od majątku przynoszą poniżej 2% wszystkich wpływów podat-
kowych (www.oecd.org).
Bogaty czy biedny?

Byłam biedna i byłam bogata. Lepiej być bogatą.
Sophie Tucker (1884–1966), Oxford Dictionary of Phrase, Saying, &
Quotation (Oksfordzki słownik zwrotów, wyrażeń i cytatów)
Podatek od towarów i usług • Podatek od wartości dodanej • Value Added

Tax • VAT • Jak sama nazwa wskazuje, VAT jest podatkiem naliczanym od warto-
ści dodanej, czyli od różnicy pomiędzy wartością sprzedaży a wartością zakupów (co
oznacza, że jest to rodzaj zmodyfikowanego podatku dochodowego opartego na przy-
chodach i kosztach, które są podobne, choć nie równoznaczne ze sprzedażą i zakupami).
Z punktu widzenia końcowego konsumenta, który ponosi ostateczne obciążenie tym
podatkiem, VAT działa na zasadzie podatku obrotowego od towarów i usług. Niemniej
jednak, pośrednicy poprzedzający końcowego nabywcę otrzymują zwrot VAT od swo-
ich zakupów. Ten system zwrotów daje pożądany efekt netto w postaci opodatkowania
wartości dodawanej na każdym etapie „łańcucha wartości”. W systemach podatkowych
Podatek od towarów i usług
319
wykorzystujących VAT sprzedaż towarów i usług opodatkowana jest tym podatkiem

wyrażonym jako procent ceny na fakturze (zazwyczaj od 0% w wypadku towarów i usług
zwolnionych, do 25%). „Podatek należny” (od sprzedaży) pomniejszony o „podatek nali-
czony” (od zakupów) musi być odprowadzony do urzędu skarbowego, niezależnie czy
został ściągnięty od klienta. Ponieważ podatek VAT płaci kupujący, nie jest on obcią-
żeniem dla sprzedawcy (który jest po prostu „przekaźnikiem” wpływów z tytułu VAT).
Równocześnie sprzedawca płaci „podatek naliczony” od zakupionych towarów i usług
(ale nie od wynagrodzeń). Niemniej to także nie jest obciążeniem podatkowym, gdyż
system VAT pozwala na „refundację” podatku naliczonego poprzez potrącenie go od
kwoty podatku należnego. W rezultacie takiej kompensaty, podatek należny od sprze-
daży, pomniejszony o zwrot podatku naliczonego od zakupów, daje podatek od warto-
ści dodanej. Przepływy pieniężne z tytułu VAT muszą być w księgach rachunkowych
prawidłowo rozliczone i oddzielone od wykazywanych przez podmiot wyników finan-
sowych. Podmiot sprzedający jest więc w efekcie poborcą podatkowym działającym na
rzecz urzędu skarbowego. Przepływy podatkowe, zarówno wchodzące, jak i wychodzące
z przedsiębiorstwa, nie są częścią jego dochodów i kosztów. Jedyny wpływ VAT na spra-
wozdanie finansowe pojawia się w bilansie, w pozycji „nierozliczone kwoty należne”.
Dla zilustrowania załóżmy, że dany podmiot sprzedaje produkt za 1000 euro plus 15%
podatku VAT, z drugiej zaś strony kupuje produkt za 600 euro plus 15% VAT. Choć na
fakturach figuruje podatek VAT, w pozycji przychodów i kosztów ujęte będą tylko kwoty
netto.
Księgowania związane z VAT (przykład):

Sprzedaż: bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów – „podatek należny”
DT. Należności z tytułu dostaw i usług 1 150
Ct. Przychody ze sprzedaży (bez podatku VAT) 1 000
Ct. Zobowiązanie z tytułu VAT: 15% x 1 000 150
Zakupy: należności – „podatek naliczony”
Dt. Zapasy (późniejszy koszt sprzedanych produktów, towarów 600
i materiałów, bez podatku VAT)
Ct. Należność z tytułu VAT: 15% x 900 90
Ct. Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 690
Podatek przekazany do urzędu skarbowego
Dt. Zobowiązanie z tytułu VAT (150 podatek należny – 90 60
podatek naliczony)
Ct. Rachunek bankowy (uregulowanie należnego VAT) 60
Zobowiązanie wobec urzędu skarbowego będzie więc równe różnicy pomiędzy kwotą
należną (150 euro pobranych z tytułu VAT), a kwotą, którą można odliczyć (90 euro
VAT od towarów zakupionych). Faktycznie, władze podatkowe mówią: „Jesteście
nam winni pieniądze pobrane od waszych klientów, ale pozwolimy wam wykorzystać
część pieniędzy klientów do skompensowania sobie podatku zapłaconego przy zaku-
pach; zapłaćcie nam różnicę”. Różnica netto zalicza się w bilansie albo do biernych
rozliczeń międzyokresowych kosztów (zobowiązanie), albo do aktywów (należność).
320 Podatek od zysków nadzwyczajnych
Przepływy VAT wchodzą w skład zobowiązań i należności, ale nie zapasów maga-
zynowych. Tak oto (poza kilkoma wyjątkami wynikającymi z rzadko występujących
przyczyn technicznych), VAT jest podatkiem „neutralnym” – w tym sensie, że nie ma
wpływu ani na uzyskany dochód, ani na podatki dochodowe. VAT jest podatkiem
popularnym w UE (rzadziej występuje w innych państwach; w Ameryce Północnej
stosuje się podatki obrotowe). Stawki podatku różnią się w różnych państwach UE,
a ponadto są różne dla różnych produktów bądź typów działalności (np. sprzedaż
eksportowa zazwyczaj podlega stawce zerowej). Możliwe jest też, że przedsiębiorstwu
przysługuje większy zwrot VAT niż wynosi jego zobowiązanie z tytułu VAT, a tym
samym może mieć ono należność z tytułu VAT. Podatek VAT jest ważny w działalno-
ści gospodarczej z dwóch względów:
1. Każda transakcja kupna-sprzedaży pociąga za sobą konsekwencje podatkowe (co

nie zawsze ma miejsce w przypadku podatku dochodowego); w rezultacie powstały
szczegółowe uregulowania wymagające prowadzenia skrupulatnej ewidencji każdej
transakcji kupna i sprzedaży.
2. Jeżeli płatności z tytułu podatku VAT mają być przekazane do urzędu skarbowego
przed zainkasowaniem odpowiadających im należności z tytułu dostaw i usług, na
przedsiębiorstwo spada dodatkowe obciążenie fiskalne, wynikające z konieczności
finansowania niezapłaconej kwoty VAT. W przypadku, gdy dana należność zosta-
nie odpisana w koszty, wpłata VAT powinna zostać zwrócona, co jednak wymaga
sporo czasu i zachodu (i bardzo często jest trudne do przeprowadzenia ze względu na
konieczność spełnienia szeregu ścisłych wymogów).
Koncepcja leżąca u podłoża VAT jest teoretycznie logiczna: ostateczne obciążenie

podatkowe przechodzi na konsumentów końcowych, a strony pośredniczące uzy-
skują ulgi podatkowe – co pozwala uniknąć niewydolności ekonomicznej i wypaczeń
powstających przy płaceniu podatku od podatku. Okazuje się jednak, że „diabeł tkwi
w szczegółach”. Ponieważ zwrot VAT jest faktycznie wydatkowaniem środków rządo-
wych, władze odpowiedzialne za VAT zazwyczaj są bardzo wymagające i mają bzika
na punkcie dokumentacji oraz spełniania wymogów. W wielu systemach podatko-
wych na przedsiębiorstwach spoczywa uciążliwy ciężar administracyjny i podatkowy,
który – choć nie sposób go zmierzyć – z pewnością przekłada się na koszty. To obcią-
żenie administracyjne może być szczególnie uciążliwe dla małych i średnich przedsię-
biorstw. Ponadto, podatek VAT może wypaczać decyzje handlowe, stwarzając bodźce
do wydatków przynoszących zwrot VAT (jak np. zakup samochodu). W przypadku
UE brak jednolitego systemu VAT prowadzi do komplikacji eksportowych na rynku,
który z założenia powinien być jednolity. Ponadto prowadzi to do oszustw na skalę
międzynarodową (patrz oszustwo karuzelowe) – straty spowodowane w UE wyłudze-
niami podatku VAT szacuje się na 100 mld euro rocznie („The Economist”, 13 maja
2006, s. 79).
Podatek od zysków nadzwyczajnych • Windfall Profits Tax • Dodatkowy

podatek nakładany na zyski nadzwyczajne. Ponieważ okrojenie takiego zysku nie
powinno osłabić bodźców do maksymalizacji przyszłych zysków, opodatkowanie ich
Podatek pobierany u źródła
321
uważa się za nieszkodliwe. Ponadto, w przypadku towarów, do których społeczeństwo

przywiązuje wielką wagę (jak np. ropa naftowa, żywność, mieszkania na wynajem),
popularne pod względem politycznym może być pozbawienie producenta zysków uzy-
skiwanych kosztem konsumenta. Podatek od zysków nadzwyczajnych niesie ze sobą
dwojakie problemy. Po pierwsze, w dłuższej perspektywie zmniejsza bodźce zachęca-
jące do dostarczania deficytowych towarów i w efekcie prowadzi do utrzymywania się
wysokich, niekorzystnych dla konsumenta cen. Po drugie, zyski nadzwyczajne często
są odwrotną stroną złych lat i są potrzebne do uśrednienia zysków w perspektywie dłu-
goterminowej.
Kazachstan
Norwegia
Algeria
Podatek
od zysków Egipt
nadzwyczajnych Indonezja
Procent całkowitego
zysku w cyklu Nigeria
rozliczeniowym
USA
przy wysokich cenach
ropy Wlk. Brytania
% 0 20 40 60 80 100
Źrodło: Thomson Datastream; „Financial Times”, 2 listopada 2005
Za karę
W sytuacji, gdy firmy energetyczne zgarniają miliardowe zyski,
a konsumenci z wysiłkiem płacą wysokie rachunki za ogrzewa-
nie i benzynę, rządy USA i Wielkiej Brytanii zmieniają stosunek do
pomysłu wprowadzenia podatku od zysków nadzwyczajnych...
Mimo wszystko, środki brane [przez nie] pod uwagę są znacznie
mniej uciążliwe niż te, które już wprowadzono w firmach naftowych
mniej przyjaznych dla inwestorów.
„Financial Times”, 3 listopada 2005, s. 4
Podatek pobierany u źródła • Withheld Income Tax • Withholding Tax

• Podatek liniowy pobierany u źródła jego uzyskiwania, potrącany od przekazywa-
nego właścicielowi dochodu, a następnie przekazywany władzom podatkowym. Na
koniec okresu podatkowego jego płatnik oblicza kwotę całkowitego podatku należnego
322 Podatek spadkowy
i zgłasza podatek pobrany u źródła jako zaliczkę na poczet tej kwoty. Podatek pobie-
rany u źródła jest powszechnie stosowany w odniesieniu do wynagrodzeń pracowni-
czych i odsetek bankowych. W rezultacie władze podatkowe wykorzystują płatnika jako
poborcę podatku.
Podatek spadkowy • Estate Tax • Podatek od podlegającej odpodatkowaniu wartości

spadku po zmarłym, zwykle określanej jako wartość netto spadku pomniejszona o okre-
ślone dopuszczalne potrącenia, takie jak koszty pogrzebu i koszty administracyjne.
Odpowiedni moment
Śmierć to najdogodniejszy moment do opodatkowania bogaczy.
Lloyd George (1863–1945), Pamiętniki, 1933,
Podatek stały (w jednakowej kwocie) • Lump-Sum • Flat Tax • Podatek

w jednakowej wysokości dla wszystkich podatników, niezależnie od ich dochodów i sta-
tusu majątkowego. Ustalona kwota płatności nie ma powiązania z dochodem, wartością
aktywów, czy wielkością sprzedaży. Przykładem może być opodatkowanie obywateli
o określonej pozycji społecznej, w określonym wieku, mieszkających w określonej loka-
lizacji. Choć podatek taki może wydawać się arbitralny, daje on jednak szereg korzyści.
Ponieważ nie da się go uniknąć, nie ma wpływu na postępowanie podatników. W tym
sensie jest bardziej „neutralny”, ponieważ nie oddziałuje na decyzje o alokacji zasobów.
Za podatkiem stałym opowiada się „teoria równych szans”, która wykazuje, że podatek
ten jest najefektywniejszym sposobem rozwiązania nieuczciwych nierówności w gospo-
darce wolnorynkowej. Co więcej, ponieważ podatnicy wiedzą, że niezależnie od ich dzia-
łań podatek zawsze wyniesie tyle samo, bodziec do uchylania się od zobowiązań podat-
kowych może być słabszy. Istotne jest również, że wymiar podatku stałego jest bardzo
prosty, bo nie wymaga skomplikowanego pomiaru dochodu ani aktywów. Tym niemniej,
ponieważ zarówno bogaci, jak i biedni płacą tyle samo, nie ma sprawiedliwości pionowej
– dlatego sprawiedliwość rozwiązanie to jest zawsze przedmiotem gorącej debaty, mimo
zapewnień, że dąży on do zmniejszenia nierówności.
Podatek wsteczny (zaległy) • Back Taxes • Podatek dochodowy wstecznie odnie-

siony do dochodów z ubiegłych okresów. Może się tak zdarzyć w przypadku wykrycia,
że firma zaniżała dochód do opodatkowania – wówczas musi ona zapłacić podatek od
ponownie przeliczonego dochodu. Innym przykładem jest sytuacja, w której firma prze-
gra z władzami podatkowymi spór o interpretację przepisów podatkowych, a następnie
musi zapłacić dodatkowy podatek celem „nadrobienia” zaległości. Władze podatkowe
często nakładają odsetki karne od niezapłaconych kwot. Podatki wsteczne stanowią nie-
przyjemną niespodziankę i również dlatego należy dokładnie obliczać zobowiązania
podatkowe.
Podatki dochodowe od osób prawnych
323
Podatki dochodowe • Income Taxes • Podatki naliczane od zysku księgowego, zazwy-

czaj w oparciu o ustaloną metodę obliczania (patrz dochód do opodatkowania). Płatnikami
podatków dochodowych są przedsiębiorstwa (podatek dochodowy od osób prawnych)
oraz osoby fizyczne (podatek dochodowy od osób fizycznych). Podatki dochodowe po
raz pierwszy wprowadzono w Wielkiej Brytanii jako „doraźny” środek wspierający finan-
sowanie wojen napoleońskich. Premier William Pitt w 1798 roku stwierdził, że podatek
jest „sprzeczny ze zwyczajami i duchem narodu”. Wkrótce podatki stały się jednak sta-
łym i uniwersalnym elementem finansów publicznych, często wymuszanym przez wojny.
W porównaniu z innymi formami opodatkowania, podatki dochodowe są najbardziej
skomplikowane i najtrudniejsze do ściągnięcia. Tym niemniej, ponieważ osiągnięty dochód
stanowi pewną „nadwyżkę”, wykorzystanie podatków dochodowych do podzielenia tej
nadwyżki z rządem, który (z założenia) zapewnia warunki do jej wypracowania, uznaje się
za słuszne. Ponadto, podatki dochodowe są elementem najmniej zniekształcającym ogólną
wydajność alokacji zasobów w gospodarce. Patrz również zobowiązanie z tytułu podatku
dochodowego, uchylanie się od zobowiązań podatkowych i zarządzanie zobowiązaniami
podatkowymi.
Podatki dochodowe od osób prawnych • Corporate Income Taxes •

Większość systemów podatkowych nakłada podatek na dochód z działalności gospodarczej,
w tym zyski spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Można spierać się, że dochód taki
powinien podlegać opodatkowaniu tylko w momencie wypłacenia go wspólnikom w for-
mie dywidendy, bo w przeciwnym przypadku – jeśli dywidendy podlegają opodatkowaniu
jako dochód wspólników – następuje podwójne opodatkowanie. Mimo tych argumentów,
dochody spółek będących osobami prawnymi zwykle podlegają opodatkowaniu według
ustalonej stawki, wynoszącej zazwyczaj od 20% do 40%. Większość rządów nie chce jednak
„zarzynać kury znoszącej złote jajka” przez nadmierne opodatkowanie sektora przedsię-
biorstw, ponieważ ma on największy udział w inwestycjach i tworzeniu majątku (patrz opo-
datkowanie a wzrost gospodarczy). W większości gospodarek rynkowych, wpływy z podatku
dochodowego od osób prawnych stanowią 10% do 15% łącznych wpływów publicznych.
Kombinatorzy podatkowi
„Kultura korporacyjna sprzyjająca rachunkowości kreatywnej i nad-
użyciom sprawozdawczym osłabia naszą gospodarkę, umożliwiając
niektórym uchylanie się od płacenia należnej części podatków na
pokrycie ubezpieczeń społecznych, a tym samym zwiększając podatki
płacone przez uczciwych Amerykanów.” (z wypowiedzi kongres-
mena Doggetta) „Jednocześnie udział podatków federalnych płaco-
nych [w USA] przez osoby prawne od 1996 roku corocznie spada. Do
2001 roku udział podatków dochodowych od osób prawnych spadł
do zaledwie 8,7% łącznych wpływów publicznych (…). Niektórzy eks-
perci podatkowi utrzymują, że spadek ten jest wynikiem cyklicznego
skoku spowodowanego latami wzrostu, który skoryguje się w momen-
cie spowolnienia wzrostu gospodarczego i spadku cen akcji.”
Cytaty z Profits and Taxes Don’t Add Up,
w „International Herald Tribune”, 11 października 2002, s. 15
324 Podatki od wynagrodzeń
Podatki od wynagrodzeń • Payroll Taxes • Są to podatki naliczane od łącznej

kwoty wypłacanych przez przedsiębiorstwo wynagrodzeń. W większości krajów podatki
te zasilają fundusze ubezpieczeń społecznych (chorobowych, od inwalidztwa, emerytal-
nych itp.) – w oparciu o założenie, że pracownicy i pracodawcy powinni łożyć na usługi,
z których będą w przyszłości korzystać. Również rządy są zwolennikami podatków od
wynagrodzeń, ponieważ łatwo je ściągnąć (brak skomplikowanych kalkulacji i odliczeń
u źródła eliminuje wiele związanych ze ściągalnością problemów). Podatki od wynagro-
dzeń mają jednak ten ekonomiczny skutek, że zniechęcają pracodawców do zatrudniania
pracowników i płacenia wysokich wynagrodzeń. Jeżeli podatki te są krańcowo wysokie
(powyżej 10–20%), powodują uaktywnienie się szarej strefy.
Podatkowo opłacalny • Tax Efficient • Elegancki eufemizm na określenie wszelkich

transakcji skonstruowanych celowo z myślą o zminimalizowaniu należnego podatku
dochodowego, przy jednoczesnym zachowaniu zgodności co najmniej z literą prawa. Nikt
nie powinien płacić podatków, o ile nie musi. Patrz także zarządzanie zobowiązaniami
podatkowymi (które jest legalne) i uchylanie się od zobowiązań podatkowych (nielegalne).
Podejście preferowane • Preferred Treatment • Podejście stosowane w Między

narodowych Standardach Rachunkowości przed zmianami wprowadzonymi
w 2005 roku, aktualnie zaniechane. Zobacz również podejście wzorcowe i dozwolone
podejście alternatywne.
Podejście wzorcowe/preferowane (MSR) • Benchmark/Preferred

Treatment (IAS) • Podejście zalecane lub preferowane przez Komitet ds. Między
narodowych Standardów Rachunkowości w przypadkach, w których dopuszczalna była
(przed rokiem 2005) dowolność wyboru określonej zasady rachunkowości. Sama kon-
cepcja zasad rachunkowości zakłada pewną swobodę wyboru stosowanych metod, tak
aby przedsiębiorstwo mogło spośród dozwolonych rozwiązań wybrać to, które jest naj-
bardziej adekwatne do jego sytuacji. Dlatego dopuszczalne podejście alternatywne było
tolerowane, aczkolwiek niezalecane. Z drugiej jednak strony, dla zapewnienia porówny-
walności sprawozdań różnych przedsiębiorstw, najlepiej byłoby, aby wszyscy stosowali
jednakowe podejście. Podejście wzorcowe było przykładem pewnego rodzaju perswa-
zji moralnej ze strony KMSR, mającej zachęcić (choć nie zmusić) do stosowania rozwią-
zań preferowanych. Było to również narzędzie służące harmonizacji Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości, przy jednoczesnym uwzględnieniu interesów różnych
wpływowych grup. W roku 2001 KMSR rozpoczął udoskonalanie MSR i do roku 2004
udało mu się zawęzić wybór dopuszczalnych zasad rachunkowości. Po roku 2005 roz-
różnienie pomiędzy podejściem wzorcowym a dopuszczalnymi podejściami alterna-
tywnymi zostało zarzucone na rzecz wprowadzenia jednolitych standardów. Choć nadal
w ramach danego standardu dopuszcza się pewne alternatywne podejścia, żadne z nich
nie jest obecnie traktowane jako preferowane.
Podmiot o zmiennych udziałach • Variable Interest Entity • VIE • Formalny

termin na określenie podmiotu specjalnego przeznaczenia, którego zobowiązania zabez-
pieczone są jedynie aktywami tego podmiotu (bez regresu), i w którym inwestorzy mają
Podmiot specjalnego przeznaczenia
325
udziały zmieniające się w zależności od efektów przedsięwzięcia. Minimalna inwestycja

inwestorów musi zawsze wynosić 10% aktywów podmiotu. Tym niemniej, biegli rewidenci
VIE mają obowiązek ocenić, czy jest to poziom wystarczający dla kontynuacji działalności
przez podmiot, oraz czy aktywowana będzie gwarancja zewnętrznego sponsora. Gwarancje
takie skonstruowane są w sposób uzależniony od statusu finansowego VIE. W przypadku
uruchomienia gwarancji, VIE traci status bez regresu i jego zadłużenie musi zostać skonso-
lidowane z zadłużeniem sponsora. Równocześnie należy dokonać ujawnienia maksymalnej
potencjalnej straty, jaką może ponieść VIE. Podmioty o zmiennych udziałach są efektem
Ustawy Sarbannes-Oxley, stworzonym z myślą o wyeliminowaniu nadużyć polegających na
wyłączeniu podmiotów specjalnego przeznaczenia z konsolidacji, w celu ukrycia w pozy-
cjach pozabilansowych zadłużenia dającego faktycznie prawo regresu wobec sponsora.
Podmiot o zmiennych
udziałach Sponsor
Zadłużenie
Zadłużenie
Podmiot
Aktywa
? Aktywa
o zmiennych Kapitał
udziałach własny
10% +
= zadłużenie pozostaje w VIE pod warunkiem spełniania

kryteriów do statusu „bez regresu”
= nieskonsolidowana inwestycja sponsora w VIE

= minimum 10%
= „wyrównanie” inwestycji przez sponsora w celu uniknięcia

konsolidacji zadłużenia
Podmiot specjalnego przeznaczenia • Spółka celowa • Special Purpose

• • • •
Entity SPE Special Purpose Vehicle SPV Podmiot prawny zarejestro-
wany w celu spełnienia określonego, konkretnego zadania, którym zazwyczaj jest nabycie
i posiadanie pewnych aktywów. Powszechnym przykładem jest spółka wykorzystywana
w procesie sekurytyzacji w celu posiadania puli aktywów należących uprzednio do sprze-
dającego. W zależności od spełnianych warunków, podmioty specjalnego przeznaczenia
podlegają lub nie podlegają konsolidacji w księgach właściciela. Przykładowo, MSSF 27
wymaga konsolidacji w każdej sytuacji, w której występuje kontrola (niezależnie od statusu
w zakresie własności). Kluczowym testem dla potraktowania pozabilansowego jest brak
prawa regresu do właścicieli z tytułu obsługi zadłużenia. Podmioty specjalnego przezna-
czenia pomyślane są jako środek do osiągnięcia jasnego i uzasadnionego celu: wyizolowa-
nia i ograniczenia ryzyka finansowego. Typowo są więc one wykorzystywane np. w finan-
sowaniu projektów w celu wydzielenia związanych z projektem aktywów i zadłużenia.
Podmioty specjalnego przeznaczenia ułatwiają ochronę zarówno sponsora projektu, jak
326 Podmiot specjalnego przeznaczenia
i jego kredytodawców. Dzięki ograniczeniu prawa regresu do takiego podmiotu, sponsor

jest chroniony przed ryzykiem związanym z projektem; z drugiej zaś strony, ewentualne
problemy sponsora nie mają żadnego wpływu na taki podmiot. Tym niemniej, ponie-
waż w podmiotach specjalnego przeznaczenia można ukryć zadłużenie, są one potencjal-
nym polem do nadużyć w postaci upiększania wyników – co wyszło na jaw na przykładzie
Enronu. W nadużyciu tym uczestniczyli inwestorzy zewnętrzni, których wkład kapitałowy
był niewielki (np. 3% aktywów podmiotu) w celu uniknięcia konsolidacji z Enronem, jego
prawdziwym właścicielem w sensie posiadania pośredniego udziału gospodarczego, i jed-
nocześnie gwaranta zadłużenia SPE. Zob. także przedsięwzięcia pozabilansowe, spółka
pusta i spółka Stanu Delaware. Porównaj z podmiotem o zmiennych udziałach.
SPE/V Podmiot główny
Bez prawa regresu

Zadłużenie
Aktywa Zadłużenie
Podmiot
specjalnego Aktywa
przeznaczenia
Kontrola
(SPV) przez osoby Kapitał
trzecie Własność własny
MSSF NR 27: BEZ KONSOLIDACJI, PRZENIESIENIE UDZIAŁÓW PO KOSZCIE NABYCIA
U podmiot K
inwestorzy specjalnego bank
$ przeznaczenia $
Wykorzystanie O O
rating
podmiotów O = opłata
specjalnego
przeznaczenia agencja
ratingowa
bank
inwestycyjny $ = gotówka
w sekurytyzacji
K = kredyty
G = gwarancja
PORTFEL KREDYTÓW JEST UMIESZCZONY

U = udziały
W PODMIOCIE SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA
BĘDĄCYM WŁASNOŚCIĄ INWESTORÓW = doradztwo
Podstawowe zasady/koncepcje rachunkowości
327
Podstawa opodatkowania • Tax Base • Wycena składnika aktywów lub zobowią-

zań dla potrzeb podatku dochodowego. Wartość podstawy opodatkowania określa się
przy pomocy zasad administracyjnych ustanowionych przez władze podatkowe. Będzie
ona zwykle podobna, ale nie identyczna z wartością ze sprawozdawczości finansowej.
Standardowym przykładem są aktywa trwałe, które dla potrzeb sprawozdawczości finan-
sowej są wykazywane w wartości księgowej netto, która równa jest skapitalizowanemu
kosztowi pomniejszonemu o umorzenie, natomiast podstawa opodatkowania będzie
równa kosztom uzyskania przychodu pomniejszonym o amortyzację podatkową, odej-
mowaną dla potrzeb podatkowych.
Podstawa podatku dochodowego • Income Tax Basis • 1) W wyliczeniu

dochodu do opodatkowania, koncepcja podstawy określa odpowiednią kwotę zysku
kapitałowego, jaką należy wykazać w momencie sprzedaży składnika aktywów. Podstawę
generalnie stanowi koszt poniesiony na nabycie składnika aktywów, ewentualnie
powiększony o koszty poniesione na podniesienie jego wartości, a następnie pomniej-
szony o odliczenia takie jak np. amortyzacja podatkowa. 2) Dla celów sprawozdawczości
finansowej, jest to kwota dochodu wyliczona przy zastosowaniu księgowych zasad podat-
kowych, w miejsce standardów rachunkowości. Małe przedsiębiorstwa często chcą „upiec
dwie pieczenie na jednym ogniu” przedstawiając te same informacje finansowe władzom
skarbowym i bankom, chociaż kryteria sukcesu są tu różne.
Podstawowe błędy (w rachunkowości) • Fundamental (Accounting) Errors

• Wykryte w bieżącym okresie błędy w rachunkowości, o charakterze tak istotnym, że
sprawozdania finansowe za jeden lub więcej okresów poprzednich nie mogą być uznane
za rzetelne na dzień ich sporządzenia. Większość sprawozdań finansowych zawiera
pewne niedokładności wynikające z potrzeby przyjmowania w oszacowań księgowych.
Odbiorcy sprawozdań akceptują te nieścisłości jako nieodłączną cechę rachunkowości
memoriałowej. Zmiany uprzednio przyjętych oszacowań na podstawie nowych informa-
cji można w prosty sposób ująć jako korekty szacunków przyszłych. Z kolei błędy podsta-
wowe – jak sama nazwa wskazuje – są rzeczą znacznie poważniejszą. Ponieważ mogą one
radykalnie zmienić ocenę osiągniętych przez przedsiębiorstwo wyników, nie można ich
zwyczajnie zignorować. Błędy podstawowe mogą być następstwem wykrycia oszustwa
powodującego ukryte straty materialne, lub usterek w relacjach umownych skutkujących
utratą wartości aktywów. Odkrycie błędów podstawowych oznacza kłopotliwą koniecz-
ność dokonania korekt poprzedniego okresu. W należycie zbadanych sprawozdaniach
finansowych błędy takie powinny należeć do rzadkości. Typowym powodem ich wystę-
powania jest załamanie kontroli wewnętrznej w systemie księgowym. W praktyce, błędy
podstawowe nie dają dobrego świadectwa o kondycji przedsiębiorstwa – ich występowa-
nie wpływa na ocenę jakości zysku i ryzyka księgowego.
Podstawowe zasady/koncepcje rachunkowości • Accounting Principles/

Concepts • Podstawowe idee oraz ekonomiczna logika stojąca za standardami
rachunkowości. W stopniu, w jakim występuje zbieżność rozwiązań, zwłaszcza w sys-
temach konkurencyjnej gospodarki wolnorynkowej, są one zwykle w pewnej formie
powszechnie akceptowane. Do podstawowych, nienaruszalnych zasad należą:
328 Podstawowe zasady/koncepcje rachunkowości
Podstawowe zasady rachunkowości

Zasada Zwięzły opis
Zasada ciągłości ◆◆ jednakowe zasady należy stosować z okresu na okres
i w odniesieniu do podobnych transakcji
Założenie kontynuacji ◆◆ dla uzasadnienia stosowania wartości użytkowej potrzebna
działalności jest zadowalająca gwarancja, że przedsiębiorstwo będzie
kontynuować w przyszłości działalność
Zasada współmierności ◆◆ ujmowanie transakcji w momencie powiązanym z ich wartością
przychodów i kosztów/ ekonomiczną, a nie realizacją pieniężną
zasada memoriału
Zasada ostrożnej wyceny ◆◆ przy dokonywaniu oszacowań dotyczących przyszłości, nie
należy przedwcześnie ujmować przychodów i zysków
Zasada istotności ◆◆ dane należy przedstawiać w formie zagregowanej, nie
zaciemniając obrazu nieistotnymi informacjami
Zasada nadrzędności ◆◆ dla ukazania rzeczywistości gospodarczej nie należy
treści ekonomicznej nad poprzestawać na formie prawnej transakcji
formą prawną
Podłożem dla podstawowych zasad rachunkowości są jeszcze bardziej abstrakcyjne

ramy pojęciowe rachunkowości. Należy podkreślić, że podstawowe zasady rachunkowo-
ści są szerokie i pozostawiają sporo miejsca na indywidualną interpretację. Występują
pomiędzy nimi również pewne nieuchronne, wymagające kompromisu, sprzeczności
– jak na przykład pomiędzy zasadą współmierności przychodów i kosztów, a zasadą
ostrożnej wyceny.
 Rachunkowość memoriałowa/kasowa
 Kontynuacja działalności
 Współmierność przychodów i kosztów
Zasady  Zasada ostrożnej wyceny
rachunkowości  Ujawnianie informacji
 Istotność
 Nadrzędność treści nad formą
 Rzetelna prezentacja
Podobnie też różne kraje – posiadające własne tradycje, system prawny oraz struk-
turę przemysłu – opierają się na odrębnych standardach rachunkowości przy tworze-
niu swoich praw. (Należy zwrócić szczególną uwagę na mylący fakt, że w Stanach
Zjednoczonych termin ogólnie przyjęte zasady rachunkowości – ang. generally accepted
accounting principles – odnosi się do konwencji i wymogów prawa, czyli do tego, co
w innych krajach nazywa się standardami rachunkowości.)
Podwójny zapis
329
Podwójne badanie sprawozdania finansowego • Dual Audit • Zaangażowanie

do badania sprawozdania finansowego dwóch odrębnych biegłych rewidentów. Choć
podwójne badanie jest droższe i bardziej czasochłonne, uznaje się, że jest ono bardziej
gruntowne i szczegółowe („co dwie głowy to nie jedna”), co z kolei może podnieść jakość
sprawozdawczości i zwiększyć zaufanie akcjonariuszy. Podwójne badanie wiąże się rów-
nież z potencjalnymi korzyściami operacyjnymi. Biegli rewidenci pracujący jako zespół
mogą np. podzielić obowiązki i skoncentrować się na racjonalizacji techniki badania.
Dwóch rewidentów może również utworzyć sojusz w celu obrony swojej pozycji w zakresie
ujawnień przed ewentualnymi sprzeciwami zarządu. Dwie firmy mają tendencję do wza-
jemnego pilnowania swojej uczciwości w zdrowej formie świadczenia konkurencyjnych
usług. Poza tym, system taki umożliwia dopuszczenie do badania mniejszych spółkek
regionalnych, które niekoniecznie należą do Wielkiej Czwórki. Zainteresowanie podwój-
nym badaniem w dużym stopniu wynika z wątpliwości związanych z ryzykiem wyrażenia
niewłaściwej opinii w czasach po aferze z Enronem. Podwójne badania wymagane są we
Francji (w przypadku spółkek notowanych na giełdzie) i w Kanadzie (w przypadku ban-
ków ustanowionych aktem rządowym). Porównaj ze zmianą biegłego rewidenta.
Podwójne opodatkowanie • Double Taxation • Opodatkowanie tego samego stru-

mienia dochodów przechodzącego przez różnych właścicieli. Powszechnym przykładem
są zyski z lat ubiegłych, które kumuluje się po opodatkowaniu. W przypadku ich wypłaty
w formie dywidendy, stanowią one podlegający opodatkowaniu dochód wspólników.
Innym przykładem jest opodatkowanie inwestycji zagranicznych w kraju pochodze-
nia i następnie ponownie po przekazaniu do własnego kraju, choć wiele krajów podpi-
sało umowy zapobiegające takiemu podwójnemu opodatkowaniu. Podwójne opodatko-
wanie jest ekonomicznie nieefektywne i prowadzi do obciążenia kapitału. Jest jednak
powszechne w praktyce, ponieważ władze skarbowe często chcą uniknąć komplikacji
związanych z jego eliminacją.
Podwójny zapis • Double Entry • Tradycyjna metoda księgowania, której główną

zaletą jest autokorekta – zapisy dotyczące każdej transakcji lub rozliczenia międzyokre-
sowego muszą się bilansować. Jak powiedział jej twórca: „wszystkie zapisy w księdze
muszą być podwójne, tzn. jeśli zaksięgowujesz składnik pasywów, musisz również zaksię-
gować składnik aktywów”. Logika podwójnego zapisu opiera się na pojęciu „świadcze-
nia wzajemnego” w gospodarce opartej na wymianie: nic się nie dzieje za darmo albo
bez jakichś konsekwencji; w każdej wymianie biorą udział dwie strony. Jakie to strony,
wynika z równowagi bilansowej.
Przykłady możliwych kombinacji pozycji księgowych (dowolny

zapis Wn z dowolnym zapisem Ma)
Pozycja Wn Ma
Konto bilansowe Zwiększenie Zmniejszenie Zwiększenie Zmniejszenie
aktywów zobowiązań zobowiązań aktywów
Konto wynikowe Zwiększenie Zmniejszenie Zwiększenie Zmniejszenie
kosztów przychodów przychodów kosztów
Patrz również bilansowanie i arkusze kalkulacyjne.

330 Podział obowiązków
Siła napędowa
Praktyka kapitalistyczna zamienia jednostkę pieniężną w narzę-
dzie racjonalnej kalkulacji kosztów i zysków – czego najbardziej
wymownym przejawem jest księgowa metoda podwójnego zapisu.
(...) kalkulacja kosztów i zysków jest z kolei reakcją na racjonalizm
ekonomiczny; a krystalizując i określając liczbowo ekonomiczną
rzeczywistość, staje się siłą napędową działań podejmowanych przez
przedsiębiorstwo.
Joseph Schumpeter Capitalism, Socialism and Democracy
(Kapitalizm, socjalizm i demokracja), 1942
Podział obowiązków • Segregation of Duties • Separation of Duties • Ważna

zasada kontroli wewnętrznej zakładająca podział funkcji o istotnym znaczeniu na ele-
menty składowe w celu zapewnienia ich niezależnej weryfikacji. Choć może się to wiązać
z kosztami wynikającymi z z dublowania nakładów pracy, zmniejsza jednak możliwość
wystąpienia błędów lub oszustwa. Przykładowo, rola inicjatora transakcji i osoby reje-
strującej transakcję są często rozdzielone pomiędzy dwie różne strony. Zob. także zasada
„czworga oczu”.
Podział zysków (żargon zawodowy) • Gain-sharing (vernacular) • Rozdzielenie

między pracowników zysków finansowych osiągniętych dzięki zwiększonej wydajności
pracy, najczęściej na podstawie systemu motywacyjnego powiązanego z propozycjami
racjonalizacji (tj. nagradzania za dobre pomysły przedstawione z własnej inicjatywy).
Rozwiązanie takie zachęca do poprawy efektywności i motywuje pracowników do „pra-
cowania mądrzej; niekoniecznie ciężej”.
Pogłoski o wynikach (żargon zawodowy) • Whisper Numbers (vernacular)

• Nieoficjalne przecieki informacji dotyczące głównie przewidywanych zysków, roz-
powszechniane przez brokerów i analityków giełdowych wśród wybranych inwestorów.
Ponieważ obrót na podstawie informacji niejawnych jest nielegalny, pogłoski takie okre-
ślane są mianem „zawodowego przeczucia” lub wyników „gruntownej analizy”. Mają
one szczególne znaczenie w odniesieniu do akcji o szybkim tempie wzrostu, a zwłaszcza
do akcji spółek, w których kluczowe znaczenie odgrywa technologia. W obu tych przy-
padkach na obrocie akcjami można osiągnąć zysk wielokrotnie przekraczający zainwe-
stowany kapitał. Tempo zmian w zakresie technologii zmusza inwestorów do bacznego
śledzenia również sprawozdań kwartalnych, nie badanych przez biegłego rewidenta.
Ponieważ przewidywane wyniki są z definicji pewną spekulacją na temat przyszłości,
można powiedzieć, że pogłoski o wynikach są niejako „spekulacją na temat spekulacji”.
Budzą one zaniepokojenie z kilku następujących powodów:
◆◆ dodają element jeszcze większej niepewności i spekulacji do i tak niestabilnych cen akcji;
◆◆ zwiększają możliwość manipulacji cenami akcji przez puszczanie w obieg niepotwier-
dzonych informacji (zauważmy, jaki zysk może osiągnąć strona dokonująca sprzedaży
Połączenia (jednostek gospodarczych i podmiotów prawnych)
331
krótkiej, w przypadku gdy rozbudzone oczekiwania inwestorów nie zostaną speł-

nione);
◆◆ dyskryminują drobnych inwestorów indywidualnych, którzy nie mają takiego
dostępu do pogłosek o wynikach jak więksi inwestorzy instytucjonalni;
◆◆ koncentrują uwagę na wynikach krótkoterminowych, zamiast skupiać ją na jakości
zysku.
Jednym ze źródeł powstawania niepotwierdzonych pogłosek o wynikach jest wpływ

technologii informatycznych na rynek kapitałowy. Internet potrafi wychwycić nawet naj-
bardziej niezrozumiałe informacje (przykłady można znaleźć na stronach WWW
EarningsWhisper.com; StreetIQ.com lub WhisperNumber.com). Inną przyczyną tego zja-
wiska jest rosnący obrót papierami wartościowymi w internecie, co stwarza dla tradycyj-
nych brokerów presję do dostarczania klientom „wartości dodanej” polegającej na oferowa-
niu im poufnych, nie potwierdzonych informacji.
Połączenia (jednostek gospodarczych i podmiotów prawnych) •

Combinations • Różnorodne sposoby łączenia się odrębnych przedsiębiorstw
w jedno, w wyniku uzyskania przez jedno przedsiębiorstwo („jednostkę dominującą”)
kontroli nad drugim przedsiębiorstwem („jednostką zależną”). Po uzyskaniu kontroli,
połączenie zrealizować można na dwa sposoby:
◆◆ jako połączenie jednostek gospodarczych (z zachowaniem odrębności praw-

nej): przedsiębiorstwa mogą pozostać odrębnymi podmiotami prawnymi, lecz
prowadzić działalność jako jedna grupa. Z tytułu kontroli posiadanej przez jed-
nostkę dominującą, całą grupę przedstawia się jako jedną jednostkę gospodar-
czą dokonując konsolidacji. Spółka zależna nadal sporządza swoje odrębne spra-
wozdania finansowe (o ile nie jest wymagane zastosowanie metody przesunięcia)
według wartości bilansowych sprzed daty nabycia. Spółka dominująca utrzy-
muje „konta memoriałowe” w celu wykorzystania zwiększeń/zmniejszeń akty-
wów i zobowiązań dla odzwierciedlenia wartości godziwych w dacie nabycia oraz
ewentualnych korekt (o wartość firmy itd.) po tej dacie. Choć może się to wydawać
kłopotliwe, często takie podejście księgowe wymagane jest ze względów praktycz-
nych lub prawnych (np. gdy spółka zależna działa w innym systemie prawnym).
332 Połączenie jednostek gospodarczych
◆◆ jako połączenie w jeden podmiot prawny: aktywa i zobowiązania jednostki zależnej

przechodzą do jednostki dominującej, która przejmuje tytuł własności. W większości
krajów prawo spółek (w zakresie dotyczącym sprzedaży hurtowej) przewiduje, że wie-
rzycieli nabywanej jednostki trzeba albo spłacić, albo uzyskać ich zgodę na przejście
zobowiązań na jednostkę dominującą. Następnie jednostka zależna przestaje istnieć,
a wartości jej aktywów przejętych przez jednostkę dominującą odzwierciedlają zapła-
coną za nie cenę. Połączenia w jeden podmiot prawny dokonywane są ze względów
operacyjnych, w celu przeniesienia aktywów do jednostki posiadającej pewne pożą-
dane cechy (np. markę, licencję). Patrz również przejęcie odwrotne.
Warto zauważyć, że ujęcie księgowe połączeń przedsiębiorstw jest takie samo, nie-
zależnie czy jednostki złączyły się w jeden podmiot prawny, czy też nie. Jest to prze-
jawem zastosowania zasady nadrzędności treści ekonomicznej nad formą prawną,
która w sprawozdawczości finansowej pomija odrębność prawną poszczególnych
jednostek. Należy jednak pamiętać, że z punktu widzenia transakcji finansowych,
to struktura prawna decyduje o prawie regresu w stosunku do majątku dłużnika
(patrz jednostki zależne, finansowanie).
Skonsolidowane Jedn. złączone w jeden

sprawozdanie fin. podmiot prawny
Jednostka
dominująca
Połączenia
jednostek Połączone
Kontrola jednostki
gospodarczych
i podmiotów
prawnych
Jednostka
zależna
= odrębny podmiot prawny
Połączenie jednostek gospodarczych • Amalgamation • Połączenie dwóch lub

więcej przedsiębiorstw w jedną jednostkę gospodarczą. Operacja taka może zostać prze-
prowadzona w drodze nabycia, po którym dochodzi do połączenia działalności (czyli
do prawnej i operacyjnej integracji przedsiębiorstw), łączenia udziałów, lub rozwiązania
i likwidacji działalności jednego z przedsiębiorstw. Struktura jednostki gospodarczej po
dokonaniu takiego połączenia różni się od struktury spółki holdingowej (zwanej również
konglomeratem), w której celowo zachowuje się odrębność prawną i operacyjną, prawdo-
podobnie w imię dywersyfikacji.
Pominięcie standardów rachunkowości (w imię prawidłowej i rzetelnej

prezentacji) • Override (Fair Presentation/True & Fair) • Świadome
Poręczyć
333
i otwarcie ujawnione odejście od obowiązujących standardów rachunkowości,

spowodowane nieadekwatnością konwencjonalnych uregulowań do szczególnej
sytuacji przedsiębiorstwa. Do pominięcia standardów można uciec się w przypadkach,
gdy ich bezkrytyczne zastosowanie doprowadziłoby do zniekształcenia faktycznego
obrazu rzeczywistości finansowej. Prezentację sprawozdania finansowego można więc
zmodyfikować w imię rzetelnej prezentacji, która uważana jest za cel nadrzędny
w stosunku do przestrzegania standardów rachunkowości. Pominięcie standardów
musi być jednak stosowane z dużą rozwagą, w przeciwnym bowiem wypadku ucierpi
porównywalność sprawozdań. Podstawę pominięcia musi stanowić zasada nadrzędności
treści nad formą, przy czym dopuszczalność pominięcia standardów jest większa
w anglosaskiej tradycji księgowej, gdzie przedsiębiorstwa cieszą się większą swobodą
w prowadzeniu rachunkowości. Każdorazowe pominięcie standardów należy ujawnić
w informacji dodatkowej oraz w raporcie biegłego rewidenta (wraz z oceną, czy było ono
uzasadnione). Należy dodać, że przyjęte w USA sformalizowane (oparte na szczegółowych
przepisach) standardy rachunkowości nie dopuszczają jakichkolwiek odstępstw.
Ponadnormatywne zyski/straty w kalkulacji procesowej rachunku

kosztów • Abnormal Losses/Gains, in Process Costing • Rachunek kosz-
tów procesów masowych dokonuje rozróżnienia pomiędzy normatywnymi (czyli spo-
dziewanymi) stratami lub zyskami a stratami lub zyskami ponadnormatywnymi. Te
pierwsze są włączane do wartości zapasów, a te drugie ujmowane w rachunku wyni-
ków. Rozliczenie ich rozpoczyna się od obliczenia kosztu jednostkowego z włączeniem
normatywnej straty do wartości zapasów:
Formuła kosztu jednostkowego (skorygowana o normatywne straty)

Łączne poniesione koszty – (wartość końcowa × normalne straty)
Koszt jednostkowy =
Spodziewana produkcja (wkład × (1 – normalna strata %)
Następnie, ponadnormatywne straty lub zyski mierzy się porównując produkcję spo-
dziewaną z produkcją rzeczywistą. Fizyczną ilość produktów odzwierciedlających
taką różnicę (tj. stanowiących ponadnormatywne straty lub zyski) wycenia się po
koszcie jednostkowym pomniejszonym o możliwą do odzyskania wartość końcową.
Wynikające stąd straty lub zyski odpowiednio zmniejszają lub zwiększają wynik finan-
sowy.
Poniesienie kosztu • Cost Incurrence • Termin z mowy księgowych oznaczający zuży-

cie zasobu (lub utratę korzyści) dla osiągnięcia określonego celu. Koszt może powstać
albo w wyniku obniżenia salda środków pieniężnych, albo zwiększenia zobowiązania.
Poręczyć • Udzielić gwarancji • Guarantee (To) • Inaczej obiecać spłacenie

cudzego długu, jeżeli sam dłużnik nie wywiąże się z jego spłaty. Zazwyczaj wiąże się to
z zastosowaniem formalnych mechanizmów wezwania do zapłaty. Motywem udzie-
lenia poręczenia może być obustronna korzyść (patrz spółka holdingowa), dochód
z opłat, altruizm (patrz fundusz gwarancji kredytowych) lub prawo własności (patrz
poręczenie osobiste). Poręczycielom (osobom udzielającym gwarancji) przysługują
334 Porównywalność
pewne prawa – jak na przykład prawo do informacji o umowach zawieranych przez

dłużnika, oczekiwanie od dłużnika odpowiedzialnego zachowania, oraz prawo do
zatwierdzania wszelkich istotnych zmian gwarantowanego zobowiązania. Prawa te
różnią się w zależności od systemu prawnego; banki muszą zatem zlecać przygoto-
wywanie gwarancji doświadczonym prawnikom, aby zapewnić przestrzeganie ich
warunków i zabezpieczyć swoje prawa wierzycielskie. Patrz również subrogacja.
Napisano
Kto za drugiego ręczy, w zło wpadnie.
Księga Przysłów 11:15
Porównywalność • Comparability • Możliwość dokonywania porównań wyników

finansowych różnych przedsiębiorstw, lub tego samego przedsiębiorstwa w różnych okre-
sach, na podstawie sprawozdań finansowych. Zapewnienie porównywalności jest jedną
z najważniejszych kwestii ujętych w ramach pojęciowych rachunkowości, a także kluczo-
wym elementem stanowiącym o użyteczności sprawozdań. Inwestorzy na rynkach kapi-
tałowych wciąż poszukują porównań. Wyniki w kategoriach absolutnych (pokazujące
jak sobie radzi dana firma) mają przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych znaczenie
drugorzędne, w stosunku do wyników porównawczych (pokazujących kto ma lepsze
rezultaty). Podstawową formą porównywalności jest zestawianie informacji o wynikach
i pozycji finansowej przedsiębiorstwa na przestrzeni czasu – stąd dane z poprzedniego
okresu stanowią integralną część sprawozdania finansowego. Jeżeli w zasadach rachun-
kowości nastąpiły zmiany, w celu zachowania porównywalności dokonywane są korekty
poprzedniego okresu, a wystawiona przez biegłych rewidentów opinia z badania z zastrze-
żeniami sygnalizuje ten fakt użytkownikom. Porównywalność ograniczają również róż-
nice w standardach rachunkowości, do których zniwelowania zmierza proces harmoni-
zacji standardów. Jedna z fundamentalnych debat w rachunkowości toczy się między
zwolennikami ujednolicenia standardów (co ma ułatwić porównywalność), a zwolenni-
kami dopuszczenia pewnej elastyczności (która może umożliwić bardziej rzetelną pre-
zentację w sytuacjach zasługujących na szczególne traktowanie). Anglosaska tradycja księ-
gowa skłania się w tej kwestii ku większej elastyczności. Ograniczenia porównywalności
są jednym z powodów, dla których analiza finansowa skupia się na tym zagadnieniu.
Portfel inwestycji/papierów wartościowych (klasyfikacja księgowa) •

Investment/Securities Portfolio (Accounting Classifications) Portfel •
papierów wartościowych i instrumentów finansowych wykazywany jako składnik akty-
wów w bilansie. Portfel klasyfikowany jest w zależności od związanych z nim zamia-
rów, co wpływa na ujęcie księgowe. W banku komercyjnym, wielkość i struktura portfela
inwestycyjnego to decyzja z zakresu zarządzania aktywami i pasywami. Ze względu na
wyższą rentowność portfeli kredytów i konieczność dopasowania charakterystyki akty-
wów do depozytów, ustala się limit dla portfela. Typowym uzasadnieniem posiadania
portfela inwestycji przeznaczonych do obrotu jest zarządzanie płynnością.
£.s.d.
335
Rachunkowość portfeli inwestycyjnych

Kategoria Ujęcie
Przeznaczone ◆◆ zaklasyfikowane jako aktywa płynne; wycena do wartości rynkowej,
do obrotu zyski (tylko banki)/straty ujmowane w rachunku zysków i strat
Długoterminowe ◆◆ zaklasyfikowane jako finansowe aktywa trwałe; jeśli nie mają ceny
przetrzymywane wykupu ani daty, wykazuje się je w cenie nabycia nieprzekraczającej
do terminu wartości zaktualizowanej, przy czym straty ujmuje się w rachunku
zapadalności zysku i strat; w przypadku ustalonej ceny i daty wykupu, wymagana
amortyzacja premii/dyskonta przez odsetki w rachunku zysków i strat
Zabezpieczające ◆◆ klasyfikacja zgodnie z zabezpieczonym składnikiem aktywów; zyski/
straty kompensowane z zyskami/stratami pozycji zabezpieczanej
Postępowanie sądowe związane z odpowiedzialnością za produkt, roz-

liczanie w rachunkowości • Product Liability Litigation, Accounting
for • Firmy zawsze narażone są na roszczenia z tytułu wadliwości produktów lub
usług, a jeżeli wadliwość taka zostanie stwierdzona przez sąd, często zmuszone są zapła-
cić grzywnę lub odszkodowanie poszkodowanej stronie. Obowiązek taki może powstać
nawet w przypadku, gdy firma nie oferuje żadnych gwarancji rzetelnego wykonania.
Wszelkie potencjalne straty (jakie mogą wyniknąć np. w wyniku procesu sądowego)
należy najpierw ujawnić jako zobowiązanie warunkowe w informacji dodatkowej do spra-
wozdania finansowego. Jeżeli firma przegra sprawę w sądzie, zobowiązanie ujmuje się
w bilansie w wysokości zasądzonego odszkodowania. Postępowanie sądowe w związku
z odpowiedzialnością za produkt może mieć przykre konsekwencje, zwłaszcza w krajach,
w których wszczynanie procesów sądowych jest na porządku dziennym. Przykładowo
w USA roszczenia o odszkodowania za zatrucia azbestem wyniosły łącznie ponad 100
miliardów USD i doprowadziły do bankructwa ponad 70 firm („International Herald
Tribune”, 10 lutego 2006, s. 16).
Odpowiedzialność za zatrucia azbestem w USA

Spółka Roszczenie*
Ford Motor Company 1 700
Federal-Mogul** 1 580
USG** 1 060
Asia Brown Bovery 940
Owens-Illinois 800
Halliburton 704
* Z danych Komisji Papierów Wartościowych i Giełd; w milionach USD
** Złożone na podstawie ochrony przewidzianej Rozdziałem 11
Źródło: „BusinessWeek”, 4 marca 2002, s. 21.
£.s.d. ▶ Funt szterling.

336 Pozostała Czwórka
Pozostała Czwórka • Final Four • Cztery firmy księgowe pozostałe w Wielkiej Czwórce
po upadku Andersena w wyniku skandalu z Enronem. Są to Deloitte, Ernst & Young,
KPMG i PricewaterhouseCoopers. Kwestią polityczną dotyczącą Pozostałej Czwórki
jest potencjalny wpływ, jaki mogłaby mieć na konkurencję ewentualna likwidacja któ-
rejś z tych firm na skutek poważnego procesu sądowego lub utraty reputacji. W takiej
sytuacji, Pozostałą Czwórkę ocaliłaby prawdopodobnie doktryna „zbyt duży by upaść”
(Too Big Too Fail) sprawdzająca się w przypadku niektórych banków. Do zachowania
zawodowej uczciwości Pozostałą Czwórkę dopingują różne mniejsze firmy z drugiej ligi,
np. Grant Thornton, Moore Stephens, McGladrey & Pullen (USA) i BDO Siedman.
PricewaterhouseCoopers 34%
Pozostała Czwórka Deloitte & Touche 24%
Amerykański rynek
rewizji finansowej Ernst & Young 23%
spółek publicznych. KPMG 18%
Procent całkowitych
obrotów objętych 1 Inne
audytem (2002)
Źródło: Who Audits America
BMW
PricewaterhouseCoopers
Ernst & Young
Boeing
Johnson & Johnson
Deloitte
Wybrany
pracodawca Coca-Cola
Pozostała Czwórka
= studentów
studiów Microsoft
licencjackich CIA
2005 roku
FBI
Merrill Lynch
IBM
Apple Computer
KPMG
J.P. Morgan Chase
Źródło: Universum Communications & „The Economist”, 20 sierpnia 2005
Pozostałe kapitały rezerwowe (klasyfikacja) • Other Reserves (Classi

•
fication)  Ogólna nazwa wszystkich kapitałów rezerwowych z niezrealizowanych
zysków wchodzących w skład kapitału rezerwowego. Z uwagi na to, że kapitał rezerwowy
z niezrealizowanych zysków zawiera wiele różnych elementów (np. niezrealizowane zyski
z wyceny nieruchomości, z różnic kursowych, instrumentów pochodnych), często okre-
śla się je łącznie jako „pozostałe” kapitały rezerwowe (czyli „przechowalnię różnych dro-
biazgów”).
Pozycja pozabilansowa
337
Pozostałe koszty • Other Expense • Wszelkie wydatki wykraczające poza główną,

codzienną działalność operacyjną przedsiębiorstwa. Na przykład, w pozostałych kosz-
tach może zostać ujęta strata na sprzedaży składnika aktywów trwałych, w celu zasygna-
lizowania, że jest to pozycja wyjątkowa.
Pozostałe przychody • Other Revenue • Wszelkie przychody wykraczające poza

główną, codzienną działalność operacyjną przedsiębiorstwa. Na przykład, w pozostałych
przychodach może zostać ujęty zysk na sprzedaży składnika aktywów trwałych, w celu
zasygnalizowania, że jest to pozycja wyjątkowa.
Pozycja pozabilansowa • Off-Balance Sheet Item • Pozycja aktywów lub zobowiązań

nie figurująca w bilansie, ale której istnienie (o ile wymaga tego odnośny standard rachun-
kowości) powinno być ujawnione w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego.
Bilans
obrotowe
Zobow
ią
Pozycje zania -
pozabil
pozabilansowe Aktywan- an
a
pozabile sowe -
Kapitał
sow Aktywa własny
trwałe
Banki komercyjne w USA (2000)
Pozycje poza- Zobowiązania warunkowe

bilansowe udzielone i otrzymane
=  Udzielone kredyty
100%  Kontrakty „forward”
 Kontrakty na opcje
Pozycje
 Kontrakty walutowe
pozabilansowe: 46 bilionów USD
 Akredytywa rezerwowa
Banki
 Akcepty
Pozycje  Pożyczone papiery
bilansowe wartościowe
=  Swap procentowy
 Prawo regresu: sprzedaż
13% aktywów
Źródło: Financial Institutions Mgt (Saunders)/US FDIC

338 Pozycja syntetyczna
Warunkowość pozycji pozabilansowych oznacza, że na ich rezultat mają wpływ

czynniki znane, aczkolwiek jeszcze niepewne. Pozycje te mogą więc zostać opisane,
ale nie można ich wycenić i określić jako debet lub credit. Dla banku typowym przy-
kładem pozycji pozabilansowej jest gwarancja lub otwarta linia kredytowa; dla przed-
siębiorstwa – podlegające odwołaniu zobowiązania leasingowe lub nierozstrzygnięta
sprawa sądowa. Pozycje pozabilansowe są przedmiotem zainteresowania analityków,
ponieważ ich przyszłe oddziaływanie na strumień środków pieniężnych może być
istotne. Obecnie w międzynarodowych standardach rachunkowości istnieje trend
szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń warunkowych i umieszcza-
nia ich spodziewanej wartości w bilansie. Na przykład instrumenty pochodne, do
niedawna traktowane jako pozycje pozabilansowe, obecnie mieszczą się w definicji
aktywów i zobowiązań bilansowych – w związku z czym wyceniane są według war-
tości godziwej. Patrz również aktywa warunkowe, zapłata warunkowa i zobowiązanie
warunkowe.
Pozycja syntetyczna (żargon) • Line Item (vernacular) • Odrębna kategoria wystę-

pująca jako jedna pozycja w sprawozdaniu finansowym. Na przykład, figurujące w księ-
dze głównej salda różnych środków trwałych przedsiębiorstwa mogą być zsumowane
jako jedna pozycja w bilansie. W języku angielskim wyrażenie „line item” jest określe-
niem żargonowym.
Pozycje jednorazowe* • Non-recurring Items • Zyski lub straty o charakterze przej-

ściowym, co do których nie przewiduje się, że będą regularnie powtarzały się w przy-
szłości. W celu odróżnienia ich od faktycznych zdolności przedsiębiorstwa do osiąga-
nia zysków, pozycje jednorazowe wykazywane są w rachunku zysków i strat oddzielnie.
W zależności od tego, jak zostaną sklasyfikowane, mogą zostać ujęte przed opodatko-
waniem, jako część zysku z działalności kontynuowanej lub jako odrębna pozycja po
opodatkowaniu.
Pozycje jednorazowe mogą, ale nie muszą być przykładami normalnego zakresu dzia-
łalności przedsiębiorstwa. Choć stojący za tym tok rozumowania bywa czasem nieja-
sny, pozycje jednorazowe, które „mogą się powtórzyć”, są zazwyczaj wykazywane jako
część działalności gospodarczej pod nazwą pozycji „wyjątkowych” lub „nietypowych”.
Takie ujęcie wskazuje, że na dłuższą metę stanowią one część „zysku podstawowego”,
przy czym w danej chwili zasługują na szczególną uwagę. Oto kilka powszechnych
przykładów jednorazowych pozycji nietypowych:
◆◆ koszty restrukturyzacji (tj. koszty likwidacji działalności i odprawy pracowników),

◆◆ odpisy związane z utratą wartości przez aktywa,
* Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą o rachunkowości, pozycje jednorazowe ujmowane są oddziel-
nie w rachunku zysków i strat jedynie, jeżeli powstają one poza zwykłą działalnością jednostki (zali-
czane są wtedy do zysków lub strat nadzwyczajnych). W przypadku, gdy pozycje (zdarzenia) jednora-
zowe dotyczą zwykłej działalności jednostki, nie są one oddzielnie wykazywane w rachunku zysków
i strat, lecz razem z innymi pozycjami zaliczane do: Przychodów (kosztów) działalności operacyjnej,
Pozostałych przychodów (kosztów) operacyjnych lub Przychodów (kosztów) finansowych.
Pozycje jednorazowe
339
◆◆ zrealizowane zyski lub straty kapitałowe z tytułu sprzedaży środków trwałych, inwe-
stycji lub części segmentu działalności,
◆◆ zyski lub straty z tytułu odkupu zadłużenia,
◆◆ katastrofy,
◆◆ strajki pracownicze,
◆◆ straty wynikające z procesów sądowych.
Pozycja jednorazowa Klasyfikacja Przykład Kategoria w rachunku zysków i strat
XXXX Zysk operacyjny lub zysk
z działalności gospodarczej
Pozycja wyjątkowa/ Nad kreską; +/- XX „Pozycja nietypowa nie wykraczająca
nietypowa przed opodatko- poza normalny zakres działalności
waniem przedsiębiorstwa”
XXX Zysk z działalności gospodarczej
przed opodatkowaniem
- XX Rezerwa na podatek dochodowy
XXX Zysk netto z działalności gospodarczej
Pozycja nadzwyczajna Pod kreską; po +/- Y „Pozycja nietypowa wykraczająca
Działalność zaniechana opodatkowaniu* +/- Y poza normalny zakres działalności
przedsiębiorstwa”
+/- Y
Zmiany zasad
rachunkowości
ZZZ Zysk netto/Zysk po opodatkowaniu
* W zależności od charakteru, zysk nadzwyczajny może być opodatkowany podatkiem od
zysków kapitałowych
Pozycje pod kreską są powszechnie uznawane za przypadki pojedyncze. Nie uwzględ-

nia się ich, przykładowo, przy kalkulacji zysku na jedną akcję i ogólnie przyjmuje się, że
nie są brane pod uwagę przez analityków finansowych. Natomiast jednorazowe pozycje
nietypowe są mniej jednoznaczne. Przede wszystkim, mogą one być uznane za powta-
rzające się i ujęte w kosztach lub w pozycji „pozostałe przychody”. Dowolność klasy-
fikacji często umożliwia zarządowi umieszczenie „dobrej nowiny” nad kreską, a „złej
wieści” pod kreską. Często należy więc szczegółowo zbadać informację dodatkową oraz
sprawozdanie zarządu, aby zorientować się, jaka jest faktyczna sytuacja. Ponadto, nie
ma żadnych wyraźnych definicji odnoszących się do pozycji jednorazowych (pozycje
określane jako „nietypowe” mogą być również uznane za „nadzwyczajne”). Ponieważ
pozycje nietypowe mają tendencję do podważania wiarygodności zysku księgo-
wego oraz jakości zysku jako wyznaczników przyszłych wyników przedsiębiorstwa,
ich zasadność jest sprawą kontrowersyjną. Za ich uznaniem przemawia rzeczywistość
finansowa, która pokazuje, że wiele zdarzeń mieszczących się w ramach „normalnego
zakresu działalności” jest w istocie nieprzewidywalnych. Tym niemniej, przeciętnie,
pozycje nietypowe często zawierają w sobie element powtarzalności. Co więcej, sto-
sowanie zasady ostrożnej wyceny w sposób naturalny prowadzi do powstawania okre-
sowych kosztów pomniejszających zysk (jeżeli jednak będzie ich zbyt wiele, inwe-
storzy mogą uznać, że przedsiębiorstwo „ma pecha” i zaczną mieć wątpliwości co do
340 Prace badawcze i rozwojowe w toku
trwałości jego rentowności). Z kolei pozycje takie jak odpis zawyżony wzbudzają podej-
rzenia, że zarząd – zwłaszcza jeśli jest to zarząd nowy – pracuje nad stworzeniem sobie
warunków do pokazania się później w korzystniejszym świetle (szczególnie jeżeli pre-
mie członków zarządu uzależnione są od wielkości zysku podstawowego). Fakt, że
w ramach standardów rachunkowości istnieją możliwości manipulowania kwotą zysku
według własnego uznania, prowadzić może do nadużyć w rodzaju zarządzania zyskiem.
Być może kluczem do rozwiania wszelkich wątpliwości jest wyczerpujące ujawnianie
informacji. W zależności od punktu widzenia, analitycy finansowi mogą – dla wła-
snych potrzeb – przeprowadzić normalizację zysku księgowego.
Pierwsze kroki prawnika

Wydaliśmy pięćset dolarów na czynsz, czterysta na materiały biurowe
i wizytówki, około pięćdziesiąt pięć na podłączenie mediów i kau-
cje, osiemset na dzierżawę instalacji telefonicznej i rachunek za pierw-
szy miesiąc, trzysta na pierwszą ratę za meble kupione od właściciela
budynku, dwieście na opłaty adwokackie, trzysta na różne drobne
wydatki, siedemdziesiąt pięć na faks, czterysta na rozruch i pierwszą
opłatę za leasing taniego komputera, i pięćdziesiąt na reklamę w miej-
scowym przewodniku po restauracjach... Wydaliśmy łącznie cztery
tysiące dwieście pięćdziesiąt dolarów, z czego większość, dzięki Bogu,
to jednorazowe wydatki początkowe. Deck wyliczył wszystko co do
centa. Przewiduje, że po rozpoczęciu działalności miesięczne koszty
ogólne będą się wahać w granicach tysiąca dziewięciuset dolarów.
Udaje, że jest wniebowzięty widząc jak wszystko idzie do przodu.
John Grisham The Rainmaker, s. 298
Prace badawcze i rozwojowe w toku • In-process Research and Deve

• •
lopment IPR&D Technologia, która została nabyta w wyniku połączenia
z innym podmiotem i będzie wykorzystywana w pracach badawczych i rozwojowych
nowo powstałego przedsiębiorstwa. Zgodnie z zasadami rozliczania połączenia przedsię-
biorstw, technologia taka należy do wartości niematerialnych i prawnych, i może zostać
natychmiast odpisana przez nabywcę. Wyceny wartości prac badawczych i rozwojo-
wych w toku dokonuje nabywca, co sprawia, że jest to subiektywne oszacowanie. W USA
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd czujnie obserwuje przypadki ujmowania prac
badawczych i rozwojowych w toku, aby zapobiegać nadużyciom (patrz upiększanie wyni-
ków). Wyceniając prace badawcze i rozwojowe w toku zbyt wysoko, nabywca może doko-
nać zawyżonego odpisu, a przez to stworzyć ukryte rezerwy na dalsze lata działalności.
Prawa biegłych rewidentów • Auditor’s Power • By wywiązać się ze swych obo-

wiązków wobec akcjonariuszy i inwestorów, biegli rewidenci muszą być w stanie przefor-
sować swoje stanowisko, zwłaszcza jeżeli ich opinia o rzetelności sprawozdań finansowych
jest sprzeczna ze zdaniem zarządu. Perswazję można rozpocząć na gruncie „przewagi
moralnej”, czyli na gruncie wiarygodności biegłego rewidenta jako niezależnego eksperta.
Prawa biegłych rewidentów
341
Bardziej stanowczym środkiem nacisku jest odmowa wystawienia „czystej” opinii z bada-
nia sprawozdania finansowego lub, co gorsza, wystawienie negatywnej opinii.
Trochę humoru
Kilka czynników ryzyka, o zacytowanie których w prospekcie
emisyjnym mogłaby się pokusić niejedna spółka:
◆◆ „Jesteśmy zdani na łaskę niezależnego biegłego rewidenta, który
w każdej chwili może zmienić zdanie co do rzetelności naszych prak-
tyk księgowych, a odpowiedzialność zrzucić na nas.”
◆◆ „Jesteśmy zmuszeni skorygować nasze poprzednie sprawozdanie
finansowe, bo biegły rewident stwierdził, że nieprawidłowo rozlicza-
liśmy [tu wstawić dowolną kwestię]. Istnieje ryzyko, że inne praktyki
księgowe, które rewident przez całe lata weryfikował i akceptował,
też nagle staną się niedopuszczalne.”
◆◆ „Istnieje znaczące ryzyko, że nasz biegły rewident wyprze się wszel-
kiej wiedzy o naszej działalności, naszych praktykach księgowych
i naszym istnieniu do czasu złożenia przez nas wniosku ujawniają-
cego, że jego wcześniejsze stwierdzenia były błędne. Może też doma-
gać się usunięcia z naszych dokumentów wszelkich wzmianek
o naszych dotychczasowych relacjach.”
◆◆ „Biegły rewident może kazać nam opisać powszechnie przyjętą
w naszej branży interpretację ogólnie przyjętych praktyk rachunko-
wości (którą określa jako nieprawidłową), jako istotną słabość kon-
troli wewnętrznej naszej sprawozdawczości finansowej.”
◆◆ „Nawet jeżeli ustąpimy wobec wszystkich wymagań biegłego rewidenta,
i tak możemy nie wyrobić się ze składaniem raportów do Komisji Papie-
rów Wartościowych i Giełd, bo wszystko co robi lokalny rewident musi
być zatwierdzone przez naszego faceta z centrali. A facet z centrali jest
bardzo zajęty i może nie mieć czasu do nas oddzwonić.”
Floyd Norris, wybrane fragmenty z kolumny An auditor walks into
a bar… (Wchodzi rewident do baru...), „International Herald Tribune”,
Ostateczną sankcją jest rezygnacja z badania i zerwanie wszelkich kontaktów z klien-

tem. Ponieważ rynki kapitałowe źle postrzegają częstą zmianę biegłych rewidentów,
firmy nie mogą sobie na nią często pozwolić. Po aferze z Enronem uprawnienia bie-
głych rewidentów istotnie wzrosły, zwłaszcza w USA, gdzie przepisy ustawy Sarbanes-
Oxley (w szczególności wymogi Paragrafu 404) celowo umocniły ich pozycję. Dziś
biegli rewidenci niechętnie udzielają porad w zakresie rachunowości, obawiając się
narazić na szwank swoją niezależność. Z drugiej strony obserwujemy protesty nie-
których spółek, narzekających na wysokie koszty audytu i nadgorliwość rewiden-
tów (swoją irytację najczęściej kierują do firm Wielkiej Czwórki, Rady Nadzoru
342 Prawdziwy i rzetelny obraz
Rachunkowości Spółek Publicznych i amerykańskiej Komisji Papierów Wartościowych

i Giełd). Choć niewykluczone, że istnieje potrzeba lepszego wyważenia uregulowań
(w 2007 amerykański Kongres może rozpatrzyć złagodzenie niektórych przepisów
ustawy Sarbanes-Oxley), użytkownicy sprawozdań finansowych nie mają powodów do
narzekań. Zadaniem biegłych rewidentów nie jest zabiegać popularność, lecz raczej
o szacunek i zaufanie.
Prawdziwy i rzetelny obraz • True & Fair Presentation • Brytyjski termin

odpowiadający idei rzetelnej prezentacji. Różnica pomiędzy określeniem „prawdziwy”
a „rzetelny” jest subtelna, niemniej faktycznie istnieje. „Prawdziwy obraz” opiera się na
faktach i można go skwantyfikować. „Rzetelność” ma charakter bardziej subiektywny
i odnosi się do ogólnego wydźwięku sprawozdania finansowego w jego konkretnym
kontekście.
Obiektywizm
Dobra Dobra
Neutralna
Rzeczywistość Historia
Zła Zła
Zła Dobra
Prawdziwy
i rzetelny obraz
? Interpretacja
?
Neutralna
Bad
Dobra
Dobra Zła
Neu-
tralna
Wspa-
niała!!!
Zła
Prawo księgowych/biegłych rewidentów do nieujawniania informacji

• Professional Privilege & Accountants • Przysługujące księgowemu, biegłemu
rewidentowi lub doradcy podatkowemu prawo do nieujawniania organom państwo-
wym lub sądowym informacji dotyczących klienta. Tradycyjnie przywilej ten przysługi-
wał prawnikom w celu ochrony dóbr osobistych klienta (w przeciwnym przypadku sąd
mógłby zmusić prawników do ujawnienia wszystkich znanych im na temat klienta infor-
macji). W przypadku biegłych rewidentów prawo to może zostać niekiedy uchylone ze
względu na obowiązek doniesienia o działalności przestępczej, jak np. pranie pieniędzy,
Prezentacja powiązana
343
czy – w przypadku banków – złożenia bezpośrednich raportów do urzędu nadzoru ban-

kowego. Patrz księgowy referujący.
Premia za nadgodziny, rozliczanie • Overtime Premium, Accounting for •

W sytuacji, gdy pracownicy produkcji pracują dłużej, niż wynika to z warunków ich zatrud-
nienia, otrzymują dodatkowe wynagrodzenie, czyli premię. Zwykle premia ta jest pochodną
normalnej stawki wynagrodzenia (wynosząc np. półtorej stawki). Wypłata premii, która
w istocie stanowi odchylenie kosztów produkcji, rodzi pytanie w kwestii alokacji: gdzie należy
koszt premii przypisać? Alokacja kosztów uzależniona jest zazwyczaj od okoliczności:
Rozliczenie kosztów nadgodzin

Sytuacja Rozwiązanie
Pilne zamówienie od klienta ◆◆ Przypisanie do konkretnego zamówienia, czyli
odzwierciedlenie premii w wyższej cenie
Nadrobienie zaległości ◆◆ Przypisanie do wydziału, który spowodował opóźnienie
Ograniczenia wydajności ◆◆ Wliczenie do kosztów pośrednich produkcji, alokowanych
następnie na produkty według zabudżetowanej stawki
narzutu kosztów pośrednich (OHAR)
Zdarzenie nadzwyczajne ◆◆Ujęcie bezpośrednio w rachunku wyników jako koszt okresu
Wymienione rozwiązania pokazują, że rachunek kosztów przypisuje koszty do odpo-
wiednich ośrodków odpowiedzialności w oparciu o podstawową przyczynę ich powsta-
nia. Zob. także czas przestoju.
Prezentacja powiązana • Linked Presentation • Wykazywanie w bilansie danego

składnika aktywów po potrąceniu związanego z nim źródła finansowania (w odróż-
nieniu od normalnie stosowanej zasady rachunkowości, zgodnie z którą aktywa i zobo-
wiązania nie powinny być ze sobą kompensowane). Kompensata aktywów i związanego
z nimi źródła finansowania jest jednym ze standardów rachunkowości (np. w Wielkiej
Brytanii, Standard Rachunkowości Finansowej nr 5), które można stosować w przy-
padku aktywów sekurytyzowanych. Typowy przykład wyglądać może następująco:
Prezentacja powiązana
Pozycje pozabilansowe Wartość w bilansie
Pozycja ujawniona w informacji dodatkowej Przykładowa wartość Aktywa sekurytyzowane
Aktywa pozabilansowe 12 000 000
Zadłużenie niepodlegające prawu regresu 11 500 000
Wartość netto 500 000 500 000
Sekurytyzacja wymaga przeniesienia aktywów, wraz ze związanym z nimi zadłuże-

niem nie podlegającym prawu regresu, do specjalnie utworzonych jednostek zależnych
lub tzw. spółek-sierot. Ponieważ przedsiębiorstwo nie ma kontroli nad sekurytyzowa-
nymi aktywami, ani nie ciąży na nim zobowiązanie do obsługi związanego z nimi
zadłużenia, konsolidacja nie jest w takim przypadku odpowiednim rozwiązaniem.
Sekurytyzowane aktywa mogą w sposób uzasadniony zostać wyłączone z bilansu.
344 Prezentacja sprawozdania finansowego
Jednocześnie jednak wymóg rzetelnej prezentacji wymaga ujawnienia wartości końco-

wej inwestycji (czego zazwyczaj wymagają wierzyciele przedsiębiorstwa jako zabezpie-
czenia kapitałowego). Kompensata aktywów i związanego z nimi finansowania stanowi
więc kompromis mający na celu odzwierciedlenie ekonomicznej istoty sytuacji, czyli
wartości końcowej aktywów, które zostały usunięte z bilansu.
Prezentacja sprawozdania finansowego • Financial Statement Presentation

• Sposób przedstawienia rzeczywistości finansowej przedsiębiorstwa użytkownikom
sprawozdań finansowych. Wiele z zasad dotyczących prezentacji sprawozdań narzucają
obowiązujące przepisy. Nieodparta logika zasad rachunkowości sprawia natomiast, że
bilans, rachunek zysków i strat, informacja dodatkowa itp., są niemal uniwersalnymi czę-
ściami sprawozdań finansowych. Dodatkowo, aby zwiększyć porównywalność, większość
standardów rachunkowości nakłada określone wymogi w zakresie sposobu ujawniania
informacji (odnośnie treści, układu, zakresu informacji itp.). Jednak w obrębie tych obo-
wiązkowych wymogów, przedsiębiorstwa mają zwykle pozostawioną pewną dowolność
w zakresie sposobu przedstawiania swojej działalności. Za wskazówki mogą im służyć
pewne ustalone konwencje (np. bilans typu anglosaskiego lub kontynentalnego), praktyki
przyjęte w danej branży, sposób postrzegania potrzeb użytkowników oraz własna dba-
łość o dobrą jakość sprawozdawczości.
Prezentacja sprawozdania finansowego ukazująca relację między

zyskiem księgowym a podstawą opodatkowania • Tax Linked
Model • Opracowana w Szwecji metoda prezentacji sprawozdań finansowych, ukazu-
jąca relację między zyskiem obliczonym w oparciu o standardy rachunkowości, a docho-
dem stanowiącym podstawę do naliczenia podatku dochodowego. Skumulowane kwoty
wykazywane są w bilansie jako „opodatkowany i nieopodatkowany kapitał własny”.
Produkcja w toku
345
PricewaterhouseCoopers • PwC • Największa na świecie firma księgowa wchodząca

w skład Wielkiej Czwórki (której przychody za 2005 rok przekroczyły 20 miliardów USD);
sponsor niniejszego Kompendium. Firma PwC narodziła się w 1998 roku w wyniku mega-
-połaczenia Price Waterhouse i Coopers & Lybrand. Obie te firmy od dawna cieszyły się
dobrze ugruntowaną pozycją na światowym rynku firm księgowych, posiadając zaszczytne
tradycje i solidne korzenie historyczne (patrz historia rachunkowości). Nowopowstała firma,
PricewaterhouseCoopers, wyróżnia się między innymi jedną z najdłuższych nazw w świecie
biznesu. W 2005 roku PwC posiadało 775 oddziałów w 148 krajach na całym świecie, zapew-
niając klientom usługi w trzech podstawowych zakresach: usługi atestacyjne, doradztwo podat-
kowe oraz konsulting. Po upadku byłego lidera branży, Arthura Andersena, firma PwC wcho-
dzi w skład Pozostałej Czwórki, obok konkurencyjnych firm Deloitte, Ernst & Young i KPMG.
Autor niniejszego Kompendium jest dumny ze swych korzeni w obu firmach będących histo-
rycznymi poprzednikami PwC, najpierw w Toronto (PW), a potem w Warszawie (C&L).
Powiedziano
Lepsze jest imię dobre, niż wielkie bogactwo.
Biblia, Księga Przysłów 22:1
Produkcja w toku • Work-in-Progress (Inventory) • Kategoria zapasów obejmu-

jąca niedokończone produkty lub usługi, które w trakcie cyklu operacyjnego przekształcą
się w wyroby gotowe lub usługi. Produkcja w toku to inwestycja nie zakończona: włożone
w nią pieniądze są zamrożone na „ziemi niczyjej”, gdzieś między materiałami i surow-
cami, a wyrobami gotowymi:
Zapasy
Kategoria Opis
Materiały ◆◆ Konieczne do wykonania produkcji
i surowce ◆◆ Możliwość wykorzystania rabatów przy zakupach i transporcie hurtowym
◆◆ Składowane również jako zapas zabezpieczający i/lub dla celów spekulacyjnych
◆◆ Wielkość zapasów optymalizowana zgodnie z zasadą ekonomicznie
uzasadnionej wielkości zamówienia
Produkcja ◆◆ Składa się z produktów będących w trakcie produkcji
w toku ◆◆ Uzależniona od technologii/procesu produkcji
◆◆ Ograniczana przez zarządzanie zapasami w systemie „dokładnie na czas”
Wyroby ◆◆ Produkty gotowe do sprzedaży na rynku
gotowe ◆◆ Konieczne jest posiadanie odpowiedniej ich ilości w celu uniknięcia niedoborów
Z punktu widzenia kredytodawcy, produkcja w toku przedstawia najmniej pożądaną
formę zapasów. Materiały i surowce można zwrócić dostawcy lub sprzedać hurtem,
wyroby gotowe zbyć na rynku; podczas gdy produkcja w toku nie ma dla nikogo istot-
nej wartości. W przypadku likwidacji przynosi ona najmniej środków pieniężnych,
w związku z czym zazwyczaj musi być finansowana z własnych zasobów kapitału obro-
towego przedsiębiorstwa.
346 Produkty uboczne, rozliczanie w rachunkowości
Produkty uboczne, rozliczanie w rachunkowości • By-products (Account

•
ing for) Produkt uboczny jest dodatkowym wynikiem procesu produkcji. Można
go sprzedać, lecz jego cena w porównaniu z wartością sprzedaży produktu głównego
będzie stosunkowo niska. Ponieważ wchodzące w grę kwoty są nieistotne, zwykle nie
warto przypisywać kosztów do produktów ubocznych. Nawet wycena zapasów pro-
duktów ubocznych może nie być warta zachodu. Inaczej jest w przypadku pruduktów
łącznych, gdzie podejmuje się próby rozliczenia kosztów wspólnych na produkty po ich
rozłączeniu na odrębnych etapach produkcji. Produkty uboczne mogą być albo wyce-
niane według ich wartości sprzedaży netto w produkcji (wówczas ujmuje się je w zapa-
sach) lub ujmowane w momencie sprzedaży (wówczas nie ujmuje się ich w zapasach). Ta
druga metoda jest bardziej odpowiednia, gdy wartość takich produktów jest nieznana
lub minimalna.
Profesjonalne kształcenie ustawiczne (biegłych rewidentów) •

Continuing Professional Education (Auditors) • Praktyka uzupełniania wie-
dzy w celu nadążenia za zmianami. Choć praktyka ta jest pożądana w każdym zawo-
dzie, jest ona szczególnie istotna w rachunkowości – w związku z czym obecnie została
sformalizowana w wielu zawodowych organizacjach zrzeszających księgowych i biegłych
rewidentów (przykładowo członkowie AICPA muszą rocznie poświęcać 150 godzin na
dokształcanie).
Program określonych składek (emerytalnych) • Defined Contribution

(Pension) Plan • Program emerytalny, który określa kwotę oszczędności, jaka
będzie inwestowana w fundusz emerytalny. Programy takie zwykle uzależnione są
od poziomu zarobków i mogą obejmować wspólne składki płacone przez pracodawcę
i pracownika. Określa się je również jako „programy zakupu pieniędzy”. Programy
określonych składek nie zobowiązują do wypłaty określonego świadczenia emerytal-
nego (dzięki czemu są bezpieczniejsze dla pracodawców). Z definicji, programy okre-
ślonych składek oparte są o fundusze emerytalne, a świadczenia emerytalne zależą od
zysków wypracowanych przez fundusz. Porównaj z programem określonych świadczeń
emerytalnych.
Program określonych świadczeń (emerytalnych) • Defined Benefit

(Pension) Plan • Program emerytalny, który zapewnia wypłatę określonej emery-
tury. Program taki jest zwykle oparty na wzorze uwzględniającym zarobki w ostat-
nim roku przed przejściem na emeryturę i liczbę przepracowanych lat. Niektóre
programy mogą również umożliwiać lub wymagać wnoszenia składek przez bene-
ficjenta. Programy takie czasem określa się również jako programy „ostatniej pen-
sji”. Programy określonych świadczeń mogą, ale nie muszą łączyć się z udziałem
funduszu. Niezależnie od tego, pracodawca zobowiązuje się do dokonania wypłaty
w oparciu o ustalony wzór, którego wynik jest jednak niepewny. W związku z tym,
programy określonych świadczeń wiążą się z ryzykiem dla płatników, jak również –
w przypadku programów bez udziału funduszu – dla beneficjentów, którzy liczą na
przyszłą wypłacalność płatnika. Porównaj z programem określonych składek emery-
talnych.
Progresywny podatek dochodowy
347
Programy akcji pracowniczych • Employee Share Ownership Plans (USA) •

•
Employee Stock Option Plan ESOP Formalne programy przydzielające pra- •
cownikom akcje przedsiębiorstwa lub umożliwiające im ich wykupienie. Program taki
daje pracodawcy szansę wynagrodzenia pracowników w formie niepieniężnej, a co waż-
niejsze – posiadanie udziału w kapitale w „swojej” firmie motywuje pracowników do lep-
szej pracy. Akcje wykupywane są zazwyczaj na rynku publicznym (aby uniknąć rozcień-
czenia) i przechowywane w funduszu powierniczym do czasu, gdy pracownicy spełnią
określone kryteria uprawniające do ich otrzymania (wyniki pracy lub staż). Pracodawca
może również subsydiować zakup akcji lub administrację funduszu. Jeżeli fundusz jest
od pracodawcy faktycznie niezależny, nie powinien być uwzględniany w jego sprawoz-
daniach finansowych. Jeżeli jednak pracodawca kontroluje fundusz, zasada nadrzędno-
ści treści ekonomicznej nad formą prawną nakazuje wykazać aktywa i pasywa funduszu
w bilansie pracodawcy, a niejednorazowe koszty związane z programem akcjonariatu
pracowniczego zaliczyć do kosztów wynagrodzeń. Patrz również opcje na akcje.
Programy wyrozumiałości podatkowej (żargon) • Tax Leniency Programmes

(vernacular) • Programy polegające na tym, że władze podatkowe rezygnują ze wszczę-
cia postępowania karnego, jeżeli doradcy podatkowi dobrowolnie ujawnią swą wiedzę
o budzących wątpliwości wykorzystaniach schronień podatkowych i o praktykujących je
klientach. Władze podatkowe mają nadzieję, że w ten sposób odzyskają wpływy utracone
na skutek nielegalnego korzystania ze schronień podatkowych. Występuje tu domnie-
mane założenie, że niektóre przypadki uchylania się od zobowiązań podatkowych są
w istocie usprawiedliwione, gdyż doszło do nich na skutek pomyłek lub nieporozumień.
Progresywny podatek dochodowy • Progressive Income Taxes • System

podatku dochodowego od osób fizycznych stopniowo zwiększający krańcowe stawki
opodatkowania (tj. podatek do zapłaty) w miarę wzrostu dochodu do opodatkowania.
Choć cynicy nazywają to „zdzieraniem z bogatych”, założenia podatku progresywnego
opierają się na ekonomicznej logice malejącej użyteczności krańcowej: im więcej cze-
goś mamy, tym mniejszą przedstawia to dla nas wartość (co tyczy się również dochodu).
Jeżeli przyjmiemy prawdziwość tego założenia, opodatkowanie dochodu krańcowego
wyższą stawką powinno być mniej „bolesne”.
Krańcowa stawka podatku [%]
100 KONFISKATA
Progresywny
podatek
75 MAKSYMALNY „KLIN PODATKOWY” 
dochodowy 50
DOCHÓD
MINIMALNY
Dochód podlegający opodatkowaniu [USD]

348 Progresywny system podatkowy
2003
Progresywny 2000
podatek 1990
dochodowy
1980
Zobowiązania z tytułu
podatku dochodowego % 0 20 40 60 80 100
amerykańskich
gospodarstw
domowych w rozbiciu Dolne 60% Następne 39% Górne 1%
na przedziały dochodu
Żródło: US Congresional Budget Office/„The Economist”, 15 kwietnia 2006
Progresywny system podatkowy • Opodatkowanie progresywne • Pro

•
gressive Taxation System podatkowy zakładający wzrost krańcowych stawek podat-
kowych wraz ze wzrostem dochodu do opodatkowania. Przyjmując, że bogaci powinni
płacić więcej nie tylko w kwotach bezwzględnych, ale także w relacji do swojego dochodu,
rozwiązanie to zapewnia to tzw. sprawiedliwość pionową.
Projekt standardu rachunkowości • Exposure Draft • Koncepcja nowego stan-

dardu rachunkowości, która przed wprowadzeniem w życie poddawana jest publicz-
nej analizie i debacie. Jest to praktyka szczególnie popularna w krajach uprawiających
rachunkowość anglosaską, w których instytucje takie jak amerykańska Komisja Papierów
Wartościowych i Giełd (SEC) oraz Rada ds. Standardów Rachunkowości Finansowej
dążą do osiągnięcia powszechnego konsensusu w kwestii obowiązujących w rachun-
kowości reguł. Również w procesie ustanawiania Międzynarodowych Standardów
Sprawozdawczości Finansowej prowadzi się debatę nad projektami nowych standardów.
Projekty standardów rachunkowości pełnią dwie funkcje. Debata na otwartym forum,
prowadzona przez szerokie grono użytkowników rachunkowości i zakończona osiągnię-
ciem kompromisu, daje nowym lub zmienianym standardom rachunkowości większą
wiarygodność i akceptację.
Prowadzenie ksiąg rachunkowych
349
Dzięki niej unika się zawężenia uwagi do spraw głównie specjalistycznych – co zda-
rza się, jeżeli standardy rachunkowości opracowywane są wyłącznie przez księgowych
i organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości. Publiczna debata ma
również tę zaletę, że zawczasu informuje jednostki sprawozdawcze o planowanych
zmianach w rachunkowości – tym samym pozwalając im lepiej się do nich przygoto-
wać. Projekt standardu rachunkowości może być poprzedzony „szkicem do dyskusji”,
w ramach jeszcze bardziej wstępnego sondażu opinii. Z kolei po analizie projektu może
rozpocząć się proces publicznej konsultacji, obejmujący np. dyskusje przy okrągłym
stole lub testowanie projektu „w terenie” w celu jego optymalnego dopracowania.
Propagowanie zrozumiałego języka • Plain Language Movement • Ruch

zmierzający do zapewnienia lepszej zrozumiałości sprawozdań finansowych i prospek-
tów emisyjnych. Środki mające prowadzić do tego celu to unikanie żargonu technicz-
nego i skomplikowanych sformułowań (patrz gotowiec) na rzecz języka prostego, jasnego
i spójnego – w miarę możliwości urozmaiconego ilustracjami. Wraz z umacnianiem się
rynków kapitałowych, coraz bardziej istotne staje się wychodzenie naprzeciw potrze-
bom zwykłych inwestorów, którzy niekiedy dysponują ograniczoną wiedzą w dziedzi-
nie finansów. Propagowanie zrozumiałego języka dąży do upowszechniania „zwykłej
angielszczyzny” w odpowiedzi na rosnącą ilość i złożoność informacji związanych z tech-
nologią informatyczną. Duchem ruchu jest nie tylko bardziej przystępny sposób for-
mułowania tekstów pisanych, lecz przede wszystkim zwiększenie ich komunikatywno-
ści. Nazbyt często język zaciemnia proste prawdy – dlatego mam nadzieję, że niniejsza
książka jest przykładem tendencji, o której mowa powyżej.
Jasne?
Kiedy czytam raport roczny spółki i go nie rozumiem, znaczy to, że
widocznie mam go nie rozumieć.
Warren Buffett, dyrektor generalny Berkshire Hathaway – komentarz na
temat złożoności sprawozdań finansowych w „Fortune”, 18 lutego 2002, s. 25
Protokół (posiedzenia rady nadzorczej lub zarządu) • Minutes (Board) •

Pisemny dokument relacjonujący przebieg dyskusji i decyzje podjęte na posiedzeniu rady
nadzorczej lub innego formalnego zgromadzenia. Protokoły takie są przeglądane przez
biegłego rewidenta w celu prześledzenia decyzji podejmowanych przez przedsiębior-
stwo i sprawdzenia, czy omawiane w nim zdarzenia księgowe znajdują odzwierciedlenie
w sprawozdaniu finansowym.
Prowadzenie ksiąg rachunkowych • Book Keeping • Codzienne rejestrowa-

nie transakcji w księgach rachunkowych, zwykle przy użyciu systemu podwójnego zapisu.
Kojarzone zwykle z mechanicznym aspektem rachunkowości. Większość czynności zwią-
zanych z prowadzeniem ksiąg polega na dokonywaniu zapisów po stronie Debet i Credit,
w następującej kolejności. Patrz również cykl obrachunkowy.
350 Prowizje, rozliczanie
Proces księgowania transakcji

Analiza każdej transakcji pod Zarejestrowanie Przeniesienie informacji
względem kont, na których transakcji w dzienniku z dziennika na konta
powinna zostać zarejestrowana księgi głównej
Sumy to kwestia dyskusyjna

Od ostatnich czterech miesięcy cały swój czas poświęcam niemal
wyłącznie sztuce prowadzenia ksiąg rachunkowych metodą
podwójnego zapisu, która w teorii jest miła i prosta, lecz w prak-
tyce upiornie męcząca. Nadal podtrzymuję twierdzenie, że sumy to
kwestia dyskusyjna, lecz moi przełożeni zupełnie nie pojmują teorii
przypadkowości. Wciąż próbują udowodnić, że liczby skłaniają się
ku pewnemu określonemu wynikowi, co według mnie jest bzdurą,
bo wynik zawsze wychodzi mi inny.
Alistair Buchan The Spare Chancellor: The Life of Walter Bagehot
(Zapasowy Minister: życie Waltera Bagehota), s. 72
Prowizje, rozliczanie • Commissions (Accounting for) • Prowizja to dochód

uzależniony od realizacji określonej transakcji – jej klasycznym przykładem jest prowi-
zja od dokonanej sprzedaży. Rozwiązanie takie wynika częściowo ze względów moty-
wacyjnych („jeśli chcesz zarobić, to sprzedawaj”), a częściowo z pobudek finansowych
(„będziemy mogli zapłacić, jak sami zarobimy.”). Kwestią księgową związaną z rozlicza-
niem prowizji jest sposób i moment ujmowania przychodu, wiążący się z ustaleniem, czy
sprzedaż faktycznie miała miejsce. Strona pobierająca prowizję może ulec pokusie zawy-
żenia sprzedaży przez tzw. zapychanie kanałów lub rozluźnienie warunków kredytowych
(dlatego wypłatę prowizji można uzależnić od wpływu gotówki za daną transakcję).
Innym problemem księgowym związanym z rozliczaniem prowisji jest przypadek, gdy
jest to faktycznie ukryta łapówka. Zobacz także Schmiergelder.
Przedsięwzięcia pozabilansowe • Off-the-books Partnerships • Off-

•
balance Sheet Partnership Rodzaj działalności zbliżonej charakterem do pod-
miotu specjalnego przeznaczenia, lecz mającej formę partnerskiej współpracy, którą
zgodnie ze standardami rachunkowości można wyłączyć z konsolidacji. Przedsięwzięcia
takie są powszechne w transakcjach sekurytyzacji oraz w obrocie instrumentami
pochodnymi, gdzie strony działają na zasadzie współpracy. Jeżeli udział w przedsię-
wzięciu nie przekracza progowych wymogów (które w amerykańskich ogólnie przyję-
tych zasadach rachunkowości (GAAP) ustalone były jako udział w kapitale wynoszący
3% łącznych aktywów, a po Enronie na poziomie 10%) i nie wiążą się z nimi żadne
gwarancje chroniące uczestników przedsięwzięcia przed stratami, zarówno aktywa,
jak i zobowiązania przedsięwzięć pozabilansowych nie są uznawane za część odrębnej
spółki.
Przedsięwzięcia zagraniczne, klasyfikacja
351
Podmiot specjalnego Udziałowiec A

przeznaczenia
Zadłu-
żenie
Aktywa
Zadłu- Kapitał
żenie własny
Aktywa
Przedsięwzięcia Udziałowiec B
pozabilansowe
Kapitał Zadłu-
własny żenie
Aktywa
Kapitał
= inwestycja w kapitał
podmiotu
własny
= zadłużenie pozostaje w podmiocie

specjalnego przeznaczenia
Przedsięwzięcia zagraniczne, klasyfikacja • Foreign Operations, Classi

•
fication Przedsięwzięcia zagraniczne większości przedsiębiorstw międzynarodo-
wych to bezpośrednie inwestycje zagraniczne w innych krajach. Działalność prowadzona
w innej walucie typowo musi być w tej walucie wykazywana (choćby dla spełnienia prze-
pisów lokalnych), po czym przelicza się ją na walutę sprawozdawczą (walutę prezentacji)
holdingu i konsoliduje z globalnymi wynikami holdingu. Do 2005 roku spółki zależne
klasyfikowano w oparciu o stopień ich autonomii, by dokonać na tej podstawie wyboru
jednej z dwóch dostępnych alternatyw: przeliczenia metodą kursu zamknięcia lub metodą
czasową.
Klasyfikacja podmiotów zagranicznych

Klasyfikacja Metoda Postępowanie z różnicami netto z przeliczenia
Autonomiczna Kursu zamknięcia Akumulowane w kapitale rezerwowym
niepodlegającym podziałowi
Integralna Czasowa Ujęcie w rachunku zysków i strat w momencie
zaistnienia
Klasyfikacja zagranicznych spółek zależnych w oparciu o stopień ich autonomii pole-

gała na dokonaniu oceny księgowej na podstawie następujących kryteriów:
◆◆ wartość udziału lokalnego

◆◆ udział w zakupach i sprzedaży pomiędzy spółkami powiązanymi kapitałowo
◆◆ udział w sprzedaży na rynku lokalnym
◆◆ uzależnienie od lokalnych źródeł finansowania
W praktyce rozróżnienie pomiędzy jednostką autonomiczną a integralną było trudne.
Spółki zależne często działały w kontinuum i wykazywały takie same cechy. Z tej
352 Przegląd księgowy
i z innych przyczyn, międzynarodowe standardy rachunkowości w 2005 roku prze-

szły na mniej uznaniową metodę, która po prostu wymaga obowiązkowego stosowania
metody kursu zamknięcia.
Przegląd księgowy • Przegląd ksiąg przez biegłego rewidenta • Accountant’s

Review • Świadczona przez biegłych rewidentów ograniczona forma uwiarygodniania
sprawozdawczości finansowej, która – chociaż nie jest badaniem sprawozdania finan-
sowego – niemniej jednak oferuje pewne potwierdzenie ich wiarygodności dla potrzeb
użytkowników. Przy dokonywaniu przeglądu księgowego biegli rewidenci mogą zasto-
sować niektóre z testów i procedur wykorzystywanych w badaniu sprawozdań finan-
sowych, jednak ich wnioski opierają się przede wszystkim na procesie zwanym „prze-
glądem analitycznym”, polegającym na zadawaniu (wyrywkowych) pytań i ocenie
wiarygodności uzyskanych odpowiedzi. W efekcie można więc przyjąć, że przegląd
księgowy stanowi częściowe (niepełne) badanie sprawozdań finansowych. Jest on uży-
teczny w sytuacjach, w których przeprowadzenie pełnego badania sprawozdań nie ma
ekonomicznego uzasadnienia, jak to ma często miejsce w przypadku małych i średnich
przedsiębiorstw. Mimo iż kredytodawcy często woleliby oprzeć się na pełnym badaniu
sprawozdań finansowych, to jednak zgodnie z zasadą, że „lepsze jest wrogiem [wystar-
czająco] dobrego”, również dla nich przegląd księgowy może okazać się użyteczny. Patrz
również Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej.
Przejęcie odwrotne, rozliczanie w rachunkowości • Reverse Merger,

Accounting for • Subsidiary Merger, Accounting for • Sytuacja, w której
nabywca staje się jednostką zależną nabywanego podmiotu (w odróżnieniu od bardziej
typowej sytuacji, w której staje się jednostką dominującą). Transakcja polega na tym, że
nabywca emituje nowe udziały/akcje, które zostają wymienione na udziały/akcje nabywa-
nego podmiotu. W wyniku wymiany, podmiot nabywany staje się udziałowcem większo-
ściowym i zyskuje kontrolę nad połączoną jednostką. (Przejęcia odwrotne wykorzystuje
się ze względu na uwarunkowania regulacyjne, lub w celu przeniesienia na nabywcę pożą-
danych atrybutów przejmowanej spółki – np. nazwy marki, licencji.) Według dawnych
zasad, transakcję taką rozliczało się metodą łączenia udziałów. Jednak zgodnie z obec-
nymi międzynarodowymi standardami rachunkowości traktuje się ją jako transakcję
nabycia, w której podmiot posiadający kontrolę nad połączoną jednostką uznawany jest za
nabywcę.
Przejrzystość • Transparency • Jasne i otwarte przedstawianie informacji dotyczących

transakcji i wyników przedsiębiorstwa w jego sprawozdaniu finansowym. Przestrzeganie
zasad przejrzystości rodzi zaufanie osób z zewnątrz, którym zależy na zapoznaniu się
z obrazem sytuacji przedsiębiorstwa nie zniekształconym manipulacjami (patrz upięk-
szanie wyników). Przejrzystość jest również niezwykle istotna dla kredytodawców,
ponieważ decyzje kredytowe muszą być oparte na analizie rzetelnych informacji. Także
rynki kapitałowe muszą działać w oparciu o zasadę przejrzystości z trzech następujących
powodów:
Przejrzystość kosztów/zaopatrzenia
353
Korzyści z działania w oparciu o zasadę przejrzystości
Decyzje przy szerokim dostępie do informacji, opinie zbiorowe (zazwyczaj
bardziej wpływowe niż opinie indywidualne) mogą często zaważyć na
kształtowaniu decyzji; jednocześnie można również testować rozwiązania
niekonwencjonalne, które czasem okazują się najbardziej trafne
Uczciwość przejrzystość zmusza ludzi do uczciwości, ponieważ sygnalizuje, że
konsekwencje ich postępowania zostaną ujawnione szerokiej publiczności
Kontrola nazywając rzeczy po imieniu, przejrzystość ogranicza ryzyko stopniowego
pogrążania się w problemach, ponieważ nie dopuszcza do utrzymywania
fałszywych pozorów sukcesu
Przejrzystość informacji na wolnych rynkach jest tym samym, co wolność prasy w kra-
jach demokratycznych. Jest ona również kluczowym czynnikiem warunkującym ade-
kwatność hipotezy rynku efektywnego. Patrz również biegli rewidenci.
Napisano
I poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli.
Ewangelia według św. Jana 8:32
Przejrzystość kosztów/zaopatrzenia • Cost/Purchasing Transparency •

Zdolność nabywców do wyraźniejszego postrzegania związku pomiędzy kosztami
a ceną, dzięki dostępowi do informacji porównawczych o jakości produktów, ofercie
usług i solidności dostawców. W efekcie następuje intensyfikacja konkurencji, utrudnia-
jąca sprzedawcom narzucanie wyższej marży, nawet za nazwę marki.
Miejcie się na baczności

Możliwości związane z e-handlem budzą obecnie euforię w wielu
kręgach. Klienci dostrzegają niższe ceny i łatwość zakupów, inwe-
storzy wyobrażają sobie pieniądze pozyskane w pierwszych ofer-
tach publicznych przez internet, a nowe firmy mają nadzieję, że ich
modele działalności zrewolucjonizują branżę. Za całą tą euforią stoi
jednak gorzka rzeczywistość: internet stanowi największe jak dotąd
zagrożenie dla możliwości wykorzystania marki produktów spółki,
uzyskania premii cenowych od nabywców i generowania wyso-
kiej marży zysku (…). Realne zagrożenie stanowi to, co ekonomi-
ści nazywają przejrzystością kosztów, wynikającą z zapewnio-
nej przez internet ogromnej ilości bezpłatnych i łatwo dostępnych
informacji.
Indrajit Sinha Cost Transparency: The Net’s Real Threat to Prices
and Brands (Przejrzystość kosztów: realne zagrożenie, jakie internet
stanowi dla markowych produktów i ich cen)
w „Harvard Business Review”, marzec–kwiecień 2000, s. 43
354 Przekręty księgowe
Większość konsumentów, ze względu na ograniczenia czasowe, brak rozeznania i brak

możliwości porównań, normalnie gotowa jest zapłacić cenę odzwierciedlającą postrze-
ganą „wartość”. To z kolei umożliwia sprzedawcom czerpanie zysków przez wykorzy-
stanie marki i sprzedaży relacyjnej. Przejrzystość kosztów szczególnie ułatwia e-handel,
który umożliwia bezpośrednie i niedrogie przetwarzanie informacji i transakcji. Możne
on radykalnie zmienić relacje pomiędzy nabywcami a sprzedawcami – nabywcy mogą
zacząć odnosić wartość produktu do kosztów sprzedającego, nawet jeżeli opierają się
tylko na porównaniu konkurencyjnych ofert. Przejrzystość kosztów jest dla dostawców
silnym bodźcem do innowacji, ponieważ nabywcy są skłonni zapłacić więcej za nowe
i wyróżniające się produkty.
Przekręty księgowe ▶ Oszustwa księgowe.

Przekroje (żargon rewidentów) • Walkthroughs (auditing vernacular) • Sto
sowana w badaniu sprawozdań finansowych procedura, w której śledzi się przebieg trans-
akcji na całej drodze księgowania, począwszy od jej zainicjowania, przez etapy przetwa-
rzania informacji, do momentu ujęcia w sprawozdaniu finansowym. Na tę szczegółową
procedurę składają się rozmowy z pracownikami, którzy faktycznie dokonywali wpisów,
obserwacja tych pracowników, badanie wykorzystanych i sporządzonych dokumentów,
analiza transakcji oraz porównanie dokumentacji pomocniczej z dokumentacją księ-
gową. Takie przekrojowe badania pozwalają rewidentom potwierdzić istnienie i skutecz-
ność kontroli wewnętrznej. Choć pochłaniają one sporo czasu, są też jedną z najdokład-
niejszych procedur badania dokumentacji finansowej.
Przeliczenie transakcji i pozycji walutowych w rachunkowości • Foreign

•
Currency Translation, Accounting for Przeliczenie aktywów i zobowiązań uję-
tych w walucie obcej na walutę krajową, tak aby użytkownicy sprawozdań finansowych
mogli je lepiej rozumieć (ponieważ inwestorzy europejscy naturalnie myślą w euro, inwe-
storzy amerykańscy w dolarach itd.) Przeliczenie to jedynie czynność pomiarowo-spra-
wozdawcza, w odróżnieniu od faktycznej transakcji walutowej (patrz transakcje walu-
towe, rozliczanie w rachunkowości). Rzeczą stanowiącą główną komplikację jest fakt,
Przepływ funduszy
355
że płynne kursy walutowe rzadko są stabilne – jednostka pomiaru ulega więc ciągłym
zmianom. Różne wersje standardów rachunkowości i systemów księgowych przez lata
próbowały określić najlepszą metodę przeliczenia. (Do najpopularniejszych metod nale-
żała metoda „kursu bieżącego”, „pieniężna/niepieniężna”, „bezpośrednia” i „inwestycji
netto”). Jednak żadna z tych metod nie mogła rozwiązać wszystkich problemów sprawoz-
dawczych (patrz sprawozdawczość finansowa w walucie obcej). Co więcej, mnogość stoso-
wanych metod dezorientuje użytkowników sprawozdań finansowych. Międzynarodowe
standardy rachunkowości obecnie przyjęły więc jedno podejście: metodę kursu zamknię-
cia (zwaną również metodą „kursu bieżącego”). Nawet jeżeli nie jest to podejście idealne,
rozwiązuje ono problem nadmiaru metod. Patrz również sprawozdawczość finansowa
w walucie obcej (problemy).
Przepisy przejściowe (do nowych standardów rachunkowości) •

Transitional Provisions, for New Accounting Standards • W celu ułatwie-
nia przedsiębiorstwom dostosowania się do nowych standardów rachunkowości, cza-
sem wprowadza się tzw. okres przejściowy umożliwiający firmom „łagodne przejście”
na nowe wymogi sprawozdawcze. W szczególności, przedsiębiorstwa nie muszą wów-
czas dokonywać zmian retrospektywnych w poprzednich okresach sprawozdawczych,
które mają tendencje do rodzenia komplikacji. Takie ułatwienie jest szczególnie ważne
ze względu na globalne ujednolicanie standardów sprawozdawczości pod egidą MSSF.
Wpływ i charakter postanowień przejściowych muszą być ujawnione w informacji
dodatkowej do sprawozdania finansowego. Patrz również zmiany stosowanych zasad
rachunkowości.
Przepływ funduszy • Funds Flow • Kapitał obrotowy wygenerowany w trakcie okresu

obrotowego w ramach zwykłej działalności operacyjnej (tzn. z wyłączeniem transakcji
kapitałowych, dotyczących finansowania lub zmiany stanu aktywów trwałych).
Określenie „fundusze” odnosi się do kapitału obrotowego netto, na który składają się
(głównie) należności i zapasy, pomniejszone o zobowiązania z tytułu dostaw i usług.
Korzystając z tak zwanej „metody pośredniej”, przepływ funduszy można obliczyć
w następujący sposób. Kalkulacja przepływu funduszy jest bardzo prosta, ponieważ
potrzebne do niej dane znajdują się w rachunku zysków i strat i są łatwo dostępne,
również dla użytkowników zewnętrznych. Z tego względu przepływ funduszy sta-
nowi popularny odpowiednik przepływu środków pieniężnych z działalności opera-
cyjnej (który można obliczyć stosując metodę bezpośrednią lub dokonując korekt
uwzględniających zmiany stanu kapitału obrotowego). Jeżeli kapitał obrotowy nie
zmienił się w trakcie danego okresu obrotowego, przepływ funduszy równy będzie
wartości środków pieniężnych wygenerowanych w ramach działalności operacyj-
nej (czyli zwiększeniu środków na rachunku bankowym przed dokonaniem transak-
cji dotyczących zadłużenia, kapitału własnego lub nakładów inwestycyjnych). Jeżeli
natomiast różnica w wielkości kapitału obrotowego będzie istotna (z powodu dużej
zmiany w wielkości sprzedaży lub wielkości obrotów na kontach kapitału obroto-
wego), przepływ funduszy nie będzie adekwatnym odpowiednikiem przepływu
środków pieniężnych.
356 Przepływy pieniężne
Przepływ funduszy wyliczony metodą pośrednią

Pozycja Wyjaśnienie
Zysk netto po opodatkowaniu 100 000 ◆◆ Różnica między kwotą naliczonych
z rachunku zysków i strat przychodów, a kwotą naliczonych
kosztów
+ amortyzacja + 45 000 ◆◆ Koszt niepieniężny; figurujący
jedynie jako pozycja w księgach
+ obciążenie wyniku finansowego + 15 000 ◆◆ Koszt niepieniężny; figurujący
z tytułu odroczonego podatku jedynie jako pozycja w księgach
dochodowego
+ inne koszty niepieniężne* + 5 000 ◆◆ Koszt niepieniężny; figurujący
jedynie jako pozycja w księgach
Przepływ funduszy 165 000 Użyteczny odpowiednik przepływu
środków pieniężnych
Zmiana stanu kapitału obrotowego** - 35 000 ◆◆ Różnica za dany okres obrotowy
Przepływ środków pieniężnych 130 000 ◆◆ Faktyczna zmiana stanu środków
z działalności operacyjnej pieniężnych na rachunku bankowym
* Wszelkie koszty niepieniężne, jak rezerwy na przewidywane straty lub dyskonto procentowe
obligacji
** Zwiększenia kapitału obrotowego odejmuje się od przepływu funduszy, ponieważ kapitał
obrotowy do momentu zakończenia cyklu pieniężnego przejściowo pochłania zasoby
gotówkowe; zmniejszenia kapitału obrotowego dodaje się z kolei do przepływu funduszy
w miarę jak kapitał obrotowy uwalnia środki pieniężne.
Przepływy pieniężne (definicja przedsiębiorcy) • Cash Flow (Business Per

•
son’s Definition) Szeroki ogólny termin, który w zależności od kontekstu może
oznaczać szereg różnych rzeczy. Na przykład, może odnosić się do wpływów z inkasa
należności („musimy przyspieszyć nasze przepływy/wpływy pieniężne”). Może rów-
nież oznaczać płynne środki wygenerowane w ramach rentownej działalności („nasze
przepływy pieniężne z działalności operacyjnej były dobre w tym miesiącu”). Może też
oznaczać zmiany sald na rachunkach bankowych za dany okres czasu („wpłaty były
wyższe od wypłat od kwotę USD”). Nieprecyzyjność terminu „przepływy pieniężne”
jest skutkiem różnych metod ich liczenia. Klasycznym błędem jest przyjęcie, że same
zyski wygenerują odpowiadające im kwoty przypływów pieniężnych. Ponieważ konta
kapitału obrotowego albo angażują, albo uwalniają gotówkę, przepływ funduszy wyge-
nerowanych w ramach rentownej działalności niekoniecznie odpowiada przepływowi
środków pieniężnych. Przedsiębiorstwom w fazie gwałtownego wzrostu chronicznie
brakuje gotówki. Najbardziej typowym znaczeniem terminu „przepływy pieniężne”
jest pozycja, którą księgowi kalkulują jako przepływy środków pieniężnych z działal-
ności operacyjnej. Z właściwą sobie precyzją, księgowi rozpatrują przepływy pieniężne
w kontekście rachunku przepływów pieniężnych, który wyodrębnia przepływy pieniężne
z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Patrz również przepływy środków
pieniężnych a zysk księgowy, polemiki.
Przepływy pieniężne a zysk księgowy, polemiki
357
Skupia umysł
Fiksacja na punkcie przepływów pieniężnych odróżnia inwestorów
w spółkach prywatnych od inwestorów na rynku spółek publicz-
nych. Ponieważ ci pierwsi stają się coraz liczniejsi i coraz bardziej
widoczni, argumenty za tropieniem gotówki zyskały szerszą uwagę.
„Ze względu na fakt, że transakcje [wykupu] w 60–80% finansowane
są kredytem bankowym, grupy inwestujące w spółki prywatne kon-
centrują się na gotówce, która jest im potrzebna do spłaty zadłuże-
nia. Jest to motywacja doskonale skupiająca umysł.”
Wypowiedź eksperta ds. finansów przedsiębiorstw zamieszczona
w „Financial Times”, 10–11 czerwca 2006, s. 41
Przepływy pieniężne a zysk księgowy, polemiki • Cash Flow vs. Accounting

Profit Debate • Wyjaśnienie relacji pomiędzy przepływem środków pieniężnych
przechodzących przez przedsiębiorstwo, a kalkulacją zysku dla celów sprawozdaw-
czości finansowej, stanowi część tajemnej sztuki księgowych. Istnieje szereg wyzwań
odnoszących się do samych obliczeń, ich znaczenia oraz wagi. Sprawozdawczość finan-
sowa na potrzeby akcjonariuszy i rynków kapitałowych koncentruje się na wartości
zysku. Tymczasem rachunkowość zarządcza, prowadzona na wewnętrzne potrzeby
decyzyjne, zupełnie pomija zysk, skupiając się wyłącznie na przyszłych przepływach
pieniężnych.
Na której wartości mamy się więc koncentrować? Powinniśmy zacząć od zrozumienia
sposobu, w jaki zostały one obliczone. Relacje pomiędzy poszczególnymi pozycjami
w rachunku wyników oraz ich relacje z różnymi pozycjami w przepływach pienięż-
nych przedstawiono w tabeli na s. 148. Na którym sposobie pomiaru powinni się sku-
pić użytkownicy sprawozdań finansowych? Ponieważ celem gry na konkurencyjnych
rynkach jest powiększanie majątku akcjonariuszy, najlepszą miarą wyników finan-
sowych – przynajmniej z punktu widzenia właścicieli i kierownictwa przedsiębior-
stwa – powinien być zysk księgowy. Problem polega jednak na tym, że przy obliczaniu
zysku księgowego przyjmuje się szereg oszacowań i ocen księgowych. To z kolei prowa-
dzi nie tylko do ryzyka księgowego, ale także do potencjalnych zniekształceń wynika-
jących z celowych nadużyć (patrz rachunkowość kreatywna). Co więcej, nawet najle-
piej zastosowany model rachunkowości opartej na koszcie historycznym nie rości sobie
pretensji do dokonywania wyceny ekonomicznej (tj. wartości bieżącej netto przy-
szłych przepływów pieniężnych). Jego głównym zadaniem jest raczej śledzenie prze-
szłych wyników dla celów kontroli zarządzania. Te wewnętrzne ograniczenia stają
się szczególnie widoczne przy okazji skandali księgowych. Wielu użytkowników spra-
wozdań finansowych, zwłaszcza spośród analityków papierów wartościowych i kredy-
todawców, zareagowało na te niedociągnięcia propagując zwracanie większej uwagi
na przepływy pieniężne jednostki. Zwolennicy rozwiązań ekstremalnych opowiadają
się nawet za całkowitym pominięciem zysku księgowego. Rozsądniejszym rozwią-
zaniem jest przywiązywanie wagi do obu tych pozycji. Choć zysk księgowy może nie
358 Przepływy pieniężne a zysk księgowy, polemiki
być w pełni miarodajny, jego ograniczenia wynikają z problemów z pomiarem, a nie

z samej koncepcji. Teoria przedsiębiorstwa przypomina nam, że dążeniem akcjonariu-
szy jest powiększanie majątku, a niekoniecznie gotówki (która jest raczej „środkiem
do celu”). Ponadto, standardy rachunkowości zareagowały na wątpliwości co do uży-
teczności zysku księgowego poprzez włączenie rachunku przepływów pieniężnych do
standardowego sprawozdania finansowego. Autor podejrzewa, że debaty w tym zakre-
sie są niejako zaaranżowane – aczkolwiek miło jest widzieć, jak świat rachunkowości
od czasu do czasu pobudza się jakąś kontrowersją.
Zysk księgowy a przepływy pieniężne

Pozycja Komentarz
Przychody ◆◆ W przychodach ujęte są zarówno pozycje
gotówkowe, jak i niegotówkowe
- koszty operacyjne ◆◆ Zasada współmierności przychodów i kosztów
także powoduje powstanie niegotówkowych
rozliczeń międzyokresowych
= EBITDA ◆◆ Koncepcyjnie: „przepływ funduszy z aktywów”
- amortyzacja/umorzenie ◆◆ Koszt niegotówkowy odzwierciedlający
zmniejszanie się wartości aktywów
= EBIT, czyli „zyski/dochody ◆◆ Mierzy wyniki przed uwzględnieniem kosztów
operacyjne” obsługi zadłużenia i podatków
- odsetki/podatek dochodowy ◆◆ Niezbędne dla kontynuowania działalności koszty
finansowania i opodatkowania
= Zysk netto po opodatkowaniu ◆◆ Kluczowa miara przyrostu wartości dla akcjonariuszy
+ Koszty niegotówkowe ◆◆ Amortyzacja, umorzenie, podatki odroczone itp.
= Przepływ funduszy z działalności ◆◆ Wygodna „zastępcza” miara środków pieniężnych
operacyjnej
+ zmiany kapitału obrotowego ◆◆ Gotówka jest wchłaniana lub uwalniana z kapitału
obrotowego
= przepływ środków pieniężnych ◆◆ Pozycja w rachunku przepływów pieniężnych
z działalności operacyjnej odzwierciedlająca przepływy w ramach normalnej
działalności gospodarczej
Obowiązkowe nakłady inwestycyjne ◆◆ Wydatki gotówkowe, które muszą być poniesione
Zaplanowane spłaty zadłużenia w celu utrzymania istniejącego poziomu produkcji
Wymagane korekty kapitału i sprzedaży, dotrzymania warunków umów
obrotowego i zaradzenia ewentualnym problemom z kapitałem
obrotowym
= wolne środki pieniężne ◆◆ Ilość dostępnej gotówki do zagospodarowania
w ramach zarządzania finansowego
Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
359
Primus Inter Pares

Wiadomo już, że zyski można sfabrykować za pomocą kreatywnej
księgowości, ale stworzenie przepływów pieniężnych jest niemoż-
liwe. Co więcej, zyski to kwestia czyjejś opinii (albo „rzetelnej prezen-
tacji”), podczas gdy gotówka jest faktem. Gotówka jest ważniejsza od
zysku: to gotówką wypłaca się dywidendę, i to brak gotówki – a nie
brak zysku – jest powodem upadku przedsiębiorstw.
Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej • Cash Flow

• •
from Operations CFO Środki pieniężne wygenerowane w ramach prowadzo-
nej przez przedsiębiorstwo regularnej działalności kupna i sprzedaży. Od działalności
tej oddzielona jest działalność inwestycyjna (nabywanie i sprzedaż aktywów trwałych)
i działalność finansowa (pozyskiwanie i spłata kapitału). CFO to ważna miara wyni-
ków finansowych. Dobre przepływy z działalności operacyjnej generują nadwyżkę środ-
ków pieniężnych, którą można produktywnie wykorzystać. Przepływy te otrzymuje się
(zarówno w sensie finansowym, jak i kalkulacyjnym) z wypracowanego zysku. Tym nie-
mniej, nie są one tym samym, co zysk – o czym czasem zapominają zarządzający, nieraz
z przykrymi konsekwencjami. Przykładowo, rentowne przedsiębiorstwo w fazie wzrostu
może mieć ujemne CFO, ponieważ inwestycje w kapitał obrotowy pochłaniają gotówkę.
Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej1

Metoda pośrednia2 Metoda bezpośrednia3
Zysk netto po opodatkowaniu XXX Inkaso należności + AAA
Koszty niegotówkowe + YY Zapłata zobowiązań4 - BBB
(amortyzacja/umorzenie itp.)
Zmiany w kapitale obrotowym5 -/+ ZZ Wypłaty gotówkowe4 - CC
Przepływy pieniężne CFO Przepływy pieniężne CFO
z działalności operacyjnej z działalności operacyjnej
Uwagi:
1. W oparciu o założenie, że odsetki i podatek dochodowy stanowią integralną część działalności
operacyjnej.
2. Popularna metoda, ponieważ umożliwia zewnętrznym użytkownikom sprawozdań
finansowych obliczenie CFO na podstawie zysku netto.
3. Wymaga dostępu do danych wewnętrznych, tj. dziennika wpływów i rozchodów środków
pieniężnych.
4. Dotyczy wyłącznie kosztów operacyjnych, tj. pomija nakłady inwestycyjne, spłaty kapitałowe
i dywidendy.
5. Zwiększenie netto kapitału obrotowego pochłania środki pieniężne (-), podczas gdy
zmniejszenie je uwalnia (+).
360 Przewodniczący rady nadzorczej
Istnieje subtelna różnica pomiędzy „przepływami pieniężnymi z działalności ope-

racyjnej” (ang. „cash flow from operations”) a „środkami pieniężnymi z działalno-
ści operacyjnej” (ang. „operating cash flow”). Ta pierwsza pozycja, zdefiniowana
w niniejszym haśle, zazwyczaj stanowi część rachunku przepływów pieniężnych.
W większości przypadków, zawarte w niej liczby podawane są po potrąceniu kosz-
tów odsetkowych i podatków (choć podejście alternatywne klasyfikuje je w „działal-
ności finansowej”). Z kolei „środki pieniężne z działalności operacyjnej” to termin
ogólniejszy, który – podobnie jak bliska mu koncepcja zysku operacyjnego – nigdy
nie uwzględnia kosztów odsetkowych i podatków. Jednym z praktycznych powo-
dów oparcia CFO na zysku netto po opodatkowaniu jest fakt, że wówczas kalkulacja
jest łatwiejsza dla osób z zewnątrz. Stosując metodę pośrednią, CFO można wyliczyć
na podstawie rachunku wyników (który sporządzają wszystkie przedsiębiorstwa).
Potrącenie w CFO kosztów odsetkowych i podatków ma również inne nieodparte
uzasadnienie. Odsetki i podatki to koszty o wysokim priorytecie, ponoszone równo-
legle z działalnością przedsiębiorstwa i niezbędne do kontynuacji tej działalności. To
sprawia, że można je uznać za składnik „działalności operacyjnej”.
Przewodniczący rady nadzorczej • Chairperson of Board • Osoba, która prze-

wodniczy radzie nadzorczej spółki akcyjnej. Rola przewodniczącego powinna polegać
przede wszystkim na zarządzaniu radą, której zadaniem jest ochrona praw akcjonariuszy.
Choć często jest to funkcja honorowa, a czasem jedynie symboliczna, silny nadzór właści-
cielski opowiada się za przewodniczącymi posiadającymi rzeczywistą władzę. Warunkiem
niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania rady nadzorczej jest jej przedsiębiorczość,
autorytet w społeczności biznesowej i niezależność od zarządu. Pułapką jest sytuacja,
w której dyrektor naczelny przedsiębiorstwa jest jednocześnie przewodniczącym rady nad-
zorczej* – wówczas w skład rady wchodzą zazwyczaj koledzy szefa. Sytuacja taka narusza
mechanizmy kontroli i równowagi, niezbędne do efektywnego sprawowania nadzoru. Patrz
Oświadczenie/List Przewodniczącego Rady Nadzorczej, cerber.
Przychody przyszłych okresów • Deferred Income • Deferred Revenue •

Deferred Credit • Pozycja zobowiązań bilansowych odzwierciedlająca otrzymany
z góry wpływ pieniężny, który faktycznie nie został jeszcze wypracowany. Ponieważ
towary lub usługi, za które zapłacono, muszą zostać przekazane odbiorcy, przedsiębior-
stwo posiada wobec niego zobowiązanie. Z chwilą wywiązania się z tego zobowiązania,
przychód ujmowany jest w rachunku zysków i strat. Za przykłady służyć mogą: zapła-
cona z góry prenumerata gazety, przedpłaty w kontrakcie budowlanym i podmiotowe
dotacje. Patrz również obciążenie wyniku finansowego z tytułu odroczonego podatku
dochodowego.
Przychody przyszłych okresów • Zaliczki otrzymane na poczet dostaw •

• •
Unearned Revenues Customer Advances Pozycja w biernych rozliczeniach
międzyokresowych kosztów powstająca w przypadku, gdy przedsiębiorstwo otrzymuje
* W Polsce, zgodnie z Kodeksem spółek handlowych, członkowie zarządu spółki nie mogą być jednocze-
śnie członkami rady nadzorczej.
Przyrost (proces narastania)
361
wpłatę przed dostarczeniem odbiorcy towarów lub usług. Wpłata taka może być zaliczką
zabezpieczającą realizację transakcji lub mającą pomóc w jej sfinansowaniu. Kryteria
uznawania przychodów nie pozwalają zakwalifikować takiej wpłaty jako przychód do
momentu wywiązania się przez przedsiębiorstwo z obowiązków wynikających z umowy
(w którym to momencie księgujemy Dt: Przychody przyszłych okresów w bilansie; Ct:
Przychody w rachunku zysków i strat). Klasycznym przykładem przychodu przyszłych
okresów jest opłacona z góry prenumerata czasopisma. Patrz również korekty i przychody
przyszłych okresów.
Przychody z opłat • Fee Income • Przychód wypracowany przez przedsiębiorstwo

w ramach pobierania opłat za usługi. Opłaty mogą być wykazywane jako przychód
w momencie ich zapłaty lub – zgodnie z zasadą współmierności – uznawane za wypra-
cowane w przeciągu okresu świadczenia usługi. W międzyczasie, ta część przychodu
z opłat, która nie została jeszcze wypracowana, wykazywana jest w bilansie jako przy-
chody przyszłych okresów.
Przychód • Revenue • Kwota środków otrzymanych przez przedsiębiorstwo w danym

okresie, zarówno w gotówce, jak i w postaci należności. Przychód wykazywany jest
w rachunku zysków i strat. Choć często jest on utożsamiany ze sprzedażą, ma jednak szer-
sze znaczenie i może obejmować zarówno wpływy z działalności operacyjnej, jak rów-
nież z tytułu odsetek, zbycia aktywów itp. Ponadto przychód przedstawiany jest zawsze
w kategoriach finansowych (tj. cena x ilość), podczas gdy sprzedaż odnosić się może rów-
nież do fizycznej ilości towarów lub usług. Przychód typowo wykazuje się po potrące-
niu podatków związanych ze sprzedażą, takich jak VAT. Z kolei od momentu jego ujęcia
zależy określenie odpowiadających mu kosztów (zgodnie z zasadą współmierności przy-
chodów i kosztów). Patrz również obrót i zysk.
Przypisywanie kosztów • Assignment, Cost • Ogólny termin stosowany w rachunku

kosztów na określenie procesu przypisywania narosłych kosztów bezpośrednich oraz
kosztów pośrednich do odpowiednich obiektów kosztów (np. zapasów).
Przyrost (proces narastania) • Accretion/Accretive • Ogólne określenie dowol-

nego procesu stopniowego, zewnętrznie napędzanego wzrostu. W przypadku procesu
tworzenia wartości opartego na naturalnym wzroście, przyrost generuje przychody.
Przykładem może być wartość upraw rolniczych dojrzewających w polu, lub wartość
żywego inwentarza przybierającego na wadze i zyskującego na wartości rynkowej. Sytuacja
przyrostu przychodów pociąga za sobą pytanie w kwestii ujmowania przychodów: czy
w okresie trwania przyrostu powinno się wykazywać przychód? Takie podejście byłoby
równoznaczne z postawieniem znaku równości pomiędzy sprzedażą a produkcją, lub
pomiędzy sprzedażą a upływem czasu. O ile istnieje aktywny rynek dysponujący gotową,
rynkową ceną odniesienia, standardy rachunkowości generalnie uznają niezrealizowane
zyski z tytułu przyrostu jako przychód (patrz działalność rolnicza, rozliczanie w rachunko-
wości). Przyrost może być również źródłem kosztów w przypadku zobowiązań rosnących
z upływem czasu (patrz koszt przyrostu dyskonta). W myśl zasady ostrożnej wyceny, tego
rodzaju przyrost jest zazwyczaj ujmowany bezpośrednio w kosztach.
362 Przyrosty z wyceny
Przyrosty z wyceny • Appraisal Increments • Ujęcie w bilansie niezrealizowanych

zysków z aktywów trwałych, gdy wartość z wyceny tych aktywów przekracza ich wcze-
śniejszą wartość księgową. W przypadku aktywów, które normalnie wycenia się w bilan-
sie po koszcie historycznym, przyrost taki ujmuje się w kapitale rezerwowym, a następ-
nie – jeżeli zostanie zrealizowany w drodze sprzedaży – przenosi się go do zysku z lat
ubiegłych (pomijając rachunek zysków i strat, ponieważ zysk nie został „wypraco-
wany”). W przypadku aktywów trwałych wykazywanych normalnie według wartości
godziwej (jak np. nieruchomości inwestycyjne), przyrosty z wyceny będą ujmowane jako
zyski w rachunku wyników, ponieważ stanowią integralną część bieżącej działalności.
Przyrost z wyceny nie działa wyłącznie w jedną stronę (skutkując tylko wzrostem war-
tości). By odzwierciedlić wyższą wartość księgową aktywów, koszty amortyzacji w przy-
szłości muszą wzrosnąć. Ponadto, w przypadku zmniejszeń wartości z wyceny, zmniej-
szenie w obu sytuacjach „uderza” bezpośrednio w rachunek wyników (może nie jest to
spójne, ale zgodne z zasadą ostrożnej wyceny). Przyrosty z wyceny stanowią część ewolu-
cyjnego ruchu w kierunku rachunkowości opartej na wartościach godziwych. W praktyce,
ponieważ formalne wyceny są kosztowne, zwykle ograniczają się one do nieruchomości
na rynkach charakteryzujących się albo wysoką inflacją, albo rosnącymi wartościami
nieruchomości. Nieruchomości posiadają jeszcze tę zaletę, że nie wywołują przyrostu
przyszłych kosztów (ponieważ nieruchomości nie są amortyzowane). Międzynarodowe
standardy rachunkowości generalnie (z wyjątkiem nieruchomości inwestycyjnych)
nie pozwalają na ujmowanie zysków z wyceny w rachunku zysków i strat, nawet jeżeli
zostaną one zrealizowane w wyniku sprzedaży. Logika polega na tym, że takie tworze-
nie wartości nie ma nic wspólnego z konkurencyjnymi wynikami przedsiębiorstwa. Tym
niemniej, użytkownicy sprawozdań finansowych powinni wiedzieć, że firma posiada
aktywa o wartości znacznie przekraczającej ich pierwotny koszt. W sytuacjach ekstre-
malnych, firma może mieć wyższą wartość w przypadku likwidacji, niż kontynuacji
działalności. Rosnąca wartość aktywów cieszy również wierzycieli, którzy najczęściej
skupiają uwagę na testach bilansu w zakresie wypłacalności.
Bilans Bilans
Zobowią- Zobowią-
zania zania
Aktywa Aktywa

wg WKN wg WKN Kapitał

Przyrosty Kapitał rezerwowy
z wyceny:
Zysk z lat Kapitał
Ujęcie ubiegłych
Zysk z lat
Wartość ubiegłych
 oszacowanie wartości godziwej aktywów trwałych
WKN = wartość księgowa netto

Psychologia księgowych
363
Bilans Bilans
Zobowią- Zobowią-
zania zania
Aktywa

Przyrosty wg WKN Kapitał Aktywa Kapitał
rezerwowy wg WKN
z wyceny:
Realizacja Kapitał
Zysk z lat
Zysk z lat ubiegłych
Wartość ubiegłych
 sprzedaż aktywów trwałych po cenie rynkowej
Podbudowane
[Według analityka inwestycyjnego] jakość dochodów przedsiębiorstw
pogarsza się wtedy, gdy firmy z branży zaczynają podbudowywać
swoje wyniki za pomocą wyceny aktywów „zamiast żywej gotówki”.
„Financial Times”, 16 marca 2006, s. 30
Psychologia księgowych • Psychology, Accountant’s • Rachunkowość, podob-

nie jak większość innych zawodów, przyciąga określony typ ludzi, których osobowość
i zainteresowania odpowiadają charakterowi tej pracy. Rzeczywiście, księgowi – tak jak
większość finansistów – zdają się przystawać do pewnego wzorca zachowań i osobowo-
ści. Stereotyp księgowego jako osoby starannej, dokładnej i powściągliwej istotnie znaj-
duje potwierdzenie w rzeczywistości. Choć osoba taka bywa obiektem wielu żartów,
chyba nie chcielibyśmy księgowego o innym charakterze? Testy kliniczne pokazują, że
istotnie istnieją określone cechy osobowości predystynujące nas do różnych zawodów.
Na przykład, najbardziej znana miara osobowości, wyznacznik typów Myers-Briggs,
charakteryzuje „księgowego” w następujący sposób:
Osobowość księgowego
Introwertyk Ekstrawertyk
Intuicyjny Odbierający zmysłami
Myśliciel Czujący
Spostrzegawczy Oceniający
364 Publikacja zysków
Dobry materiał na księgowego

Jeżeli mój bratanek jest spokojny i rozważny, lubi siedzący tryb życia
i ciche zajęcia, a przy tym ma zacięcie do zaawansowanych dziedzin
matematyki – nie ma dla niego lepszego zajęcia, niż zawód księgo-
wego. Jest to zawód wielce szanowany, w którym przy odpowiednich
staraniach i umiejętnościach (tudzież możliwościach jakie mógłbym
mu zapewnić) z pewnością osiągnąłby sukces... Jeżeli jednak chłopak
zdecydowanie lubi ruch i przygody, ma żywy temperament, a nie ma
cierpliwości do długiej i nieciekawej pracy (co mogłoby wynikać ze
spędzenia całego życia w obozie i koszarach), nie łudź się, drogi bracie
– nigdy nie zrobisz z niego księgowego; nigdy nie przerobisz takiego
miecza na lemiesz tylko dlatego, że lemiesz ci bardziej odpowiada.
Sir Walter Scott pisząc w 1820 do brata odnośnie odpowiedniej kariery dla
swojego bratanka; cytat z książki Richarda Browna
A History of Accounting and Accountants
Publikacja zysków • Earnings Releases • Ujawnienie prasie ogólnej i finansowej

głównych wyników finansowych spółki (sprzedaż, zysk netto, zysk na jedną akcję) wraz
z udostępnieniem raportów finansowych.
R
Rabat • Opust • Bonifikata • Discount (Price) • Obniżka ustalonej ceny katalogowej
lub detalicznej. Może ona być uwarunkowana siłą nabywczą kupującego (rabat ilościowy)
lub oferowaniem lepszych warunków cenowych przy dokonywaniu płatności gotówką
(w porównaniu z warunkami oferowanymi nabywcom korzystającym z kredytu kupiec-
kiego). Zdarza się również, że sprzedawca udziela rabatu chcąc przyspieszyć obrót zapa-
sów. Udzielone rabaty wykazywane są w księgach sprzedawcy albo jako zmniejszenie
kwoty przychodów, albo jako koszt w pozycji „rabaty udzielone”. Z kolei nabywca może
obliczyć kwotę potencjalnych rabatów, z których nie skorzystał i wykazać ją jako koszt
w pozycji „rabaty nie wykorzystane” (co zwraca uwagę na ewentualne niedociągnięcia
w gospodarce pieniężnej).
Rabat za wcześniejszą płatność (rabat gotówkowy), rozliczanie w rachun-

kowości • Early Payment Discount, Accounting for • Cash Discounts,
Accounting for • Dostawcy mogą oferować obniżenie ceny w zamian za wcześniejsze
uregulowanie zapłaty za fakturę (patrz 2% 10/netto 30).
Dni: 0 10 20 30
2% 10/netto 30 98 USD 100 USD
Dr. Środki pieniężne 98

Metoda brutto Dr. Rabat 2
Rabat za Cr. Należności 100
wcześniejszą
płatność
Dr. Środki pieniężne 100

Metoda netto Cr. Zysk 2
Cr. Należności 98
366 Rabaty za ilość, rozliczanie w rachunkowości
W sytuacji takiej pojawiają się wątpliwości, w jakiej wartości zaksięgować należność

dostawcy i zobowiązanie nabywcy. W „metodzie brutto” zobowiązanie wykazuje się
w pełnej kwocie, a rabat ujmuje się w momencie jego wykorzystania (przy uiszczeniu
wcześniejszej zapłaty) – wówczas staje się on pozycją kosztów dostawcy i pozycją dochodu
nabywcy. Alternatywną, lecz mniej rozpowszechnioną metodą jest „metoda netto”,
w której rabat traktuje się jako koszt lub dochód odpowiednio dostawcy i nabywcy.
Korzyścią metody netto jest podkreślenie korzyści i kosztów z tytułu niewykorzystanych
rabatów (w przeciwieństwie do rabatów wykorzystanych). Patrz również rabaty za ilość.
Rabaty za ilość, rozliczanie w rachunkowości • Volume Discounts,

•
Accounting for Dostawca może retrospektywnie przyznać klientowi procen-
tową obniżkę standardowej ceny sprzedaży, jeżeli klient kupi w określonym cza-
sie określoną ilość produktów. W takiej sytuacji dostawca skoryguje tylko saldo na
koncie danego klienta w momencie przekroczenia ustalonej ilości minimalnej (tzn.
bez wcześniejszego naliczania przewidywanych rabatów). Można to zrobić zarówno
poprzez skorygowanie ostatniej faktury, jak i przez wystawienie noty kredytowej.
Skorygowany musi też zostać podatek VAT.
Rachunek • Obliczenie (żargon) • Reckoning (vernacular) • Nieformalny termin

oznaczający szacunkową wycenę lub kalkulację. Często używa się go równoznacznie
z rozliczaniem w sensie rachunkowości (co pośrednio implikuje rolę oszacowań księgo-
wych). W niektórych rejonach, jak np. na południu USA, termin ten używany bywa rów-
nież w sensie „myśleć” lub „uważać”, jak w wyrażeniu „I reckon you’re right” („myślę, że
masz rację”).
Bilans ciągły
Sporządzenie bilansu nie oznacza zamknięcia kont aktywów i pasy-
wów. Oznacza jedynie obliczenie sald na tych kontach na określony
moment w czasie.
Tim Sutton Corporate Financial Accounting and Reporting
(Rachunkowość finansowa i sprawozdawczość przedsiębiorstw),
2003, s. 23
Rachunek bankowy • Bank Account • Prowadzony przez bank komercyjny rachunek,

odzwierciedlający zasoby pieniężne, które bank zobowiązany jest wypłacić klientowi (wła-
ścicielowi rachunku) w prawnych środkach płatniczych. Wszelkie dokonywane wpłaty
i wypłaty wykazywane są na wyciągu bankowym, który pokazuje również aktualne saldo
rachunku. Saldo po stronie Ma oznacza zobowiązanie banku, a dla właściciela rachunku
składnik aktywów; odwrotnie jest z saldem po stronie Winien. Rachunki bankowe klasy-
fikowane są według przeznaczenia: jako oszczędnościowe (przynoszące odsetki), osobiste
(czekowe, dla klientów indywidualnych), lub bieżące (obsługujące transakcje gospodar-
cze). Patrz również uzgodnienie rachunku bankowego, przepływ środków pieniężnych, spra-
wozdanie finansowe sporządzone metodą dedukcji i kredyt w rachunku bieżącym.
Rachunek cyklu rozwojowego produktu
367
Usługi księgowe
Pan Crofton, sprytnie zawiadując swoimi pieniędzmi – tzn. prze-
puszczając cały dochód przez konto bankowe i płacąc za wszystko
czekiem – robi z pana [bankowca] swojego prywatnego skarbnika
i księgowego.
Z książki George’a Rae The Country Banker,
fragment Jak korzystać z usług banku, 1899
Rachunek bieżący • Current Account • Tradycyjnie wykorzystywany przez przed-

siębiorstwa rachunek bankowy, pozwalający na dokonywanie bieżących wypłat oraz
– po uzgodnieniu z bankiem – na przekraczanie salda posiadanych środków (patrz
kredyt w rachunku bieżącym). Rachunki bieżące służą do obsługi dużej ilości transak-
cji wpłat i wypłat, jakie zazwyczaj wiążą się z działalnością gospodarczą przedsiębior-
stwa. Tradycyjnie banki nie ceniły ich jako źródła finansowania (jakim są np. rachunki
oszczędnościowe), lecz raczej traktowały je jako źródło zysku z opłat pobieranych za ich
obsługę. Prowadzenie rachunku bieżącego przedsiębiorstwa daje bankowi możliwość
oferowania właścicielowi rachunku dodatkowych produktów i usług, w szczególności
kredytów i pożyczek.
Rachunek cyklu rozwojowego produktu • Life Cycle Costing • System rachun-

kowości zarządczej służący do śledzenia i zliczania kosztów i przychodów przypisanych do
danego produktu od momentu jego powstania do momentu wycofania (lub do momentu
sporządzania kalkulacji, tj. do chwili obecnej). W przypadku produktów lub usług mają-
cych za sobą długą historię, wiele kosztów wchodzi do kategorii nieodwołalnie poniesio-
nych i z biegiem czasu „ginie w pomroce dziejów”. Tradycyjne metody akumulacji kosztów
w oparciu o rok obrotowy wykazują tendencję do koncentrowania się na kosztach poniesio-
nych w krótkim okresie. O ile idea krańcowych przepływów pieniężnych wskazuje, że pomi-
nięcie kosztów już poniesionych ma sens przy podejmowaniu decyzji, to prześledzenie całej
historii kosztów może być cenną lekcją dla dogłębnego zrozumienia produktu.
PRZYCHÓD
Rachunek cyklu +
rozwojowego KOSZT
–
Wprowadzenie
na rynek Akceptacja przez
Prace badawczo- i penetracja rynek i dojrzałość
rozwojowe rynku produktu
Cykl rozwoju produktu

368 Rachunek kosztów
Rachunek cyklu rozwojowego przydaje się także przy podejmowaniu decyzji cenowych,
zwłaszcza w branżach wymagających poniesienia dużych kosztów z góry (np. na opra-
cowywanie nowego modelu samochodu, produktu farmaceutycznego, oprogramowa-
nia komputerowego), ponieważ koszty te muszą być następnie odzyskane z marży na
pokrycie kosztów stałych. Zamiast odpisywać nakłady na działalność badawczo-roz-
wojową w koszty okresu (obciążając nimi niejako istniejące produkty), dzięki rachun-
kowi cyklu rozwojowego możemy śledzić te koszty i mieć lepszy obraz rentowności
poszczególnych produktów. Wiedza na ten temat jest niezbędna szczególnie w bran-
żach, w których opracowywanie nowych produktów jest ważnym źródłem przewagi
konkurencyjnej. Rachunek cyklu rozwojowego wykorzystuje się również w rachunku
kosztów docelowych dla osiągnięcia pożądanych rezultatów przez opracowywanie pro-
jektów z wyprzedzeniem.
Rachunek kosztów • Cost Accounting • Proces gromadzenia informacji o ponie-

sionych kosztach okresu, które są następnie rozliczane na koszty sprzedanych produk-
tów, towarów i materiałów (jako koszt) i na zapasy (jako składnik aktywów bilansowych).
Rachunek kosztów jest nieodłącznie związany z zapewnianiem współmierności przycho-
dów i kosztów. Pierwotnie, w zakresie w jakim służył do ustalania wyceny na potrzeby
sprawozdań finansowych, rachunek kosztów podporządkowany był rachunkowości finan-
sowej. W miarę jednak jak kwestia kosztów nabierała coraz większego znaczenia w podej-
mowaniu wewnętrznych decyzji (szczególnie dotyczących cen), rachunek kosztów roz-
winął się w szerszą dziedzinę, zwaną rachunkowością zarządczą (termin „rachunkowość
zarządcza” bywa często używany zamiennie z „rachunkiem kosztów”).
Ośrodek Ośrodek Ośrodek Ośrodek

kosztów kosztów kosztów kosztów
Rachunek kosztów
A
 B
C
Stawka narzutu Koszty
kosztów pośrednich wytworzenia
na roboczogodzinę produktu
Rachunek kosztów docelowych • Target Costing • Wykorzystywana w rachun-

kowości zarządczej technika, polegająca na ograniczeniu kosztów cyklu rozwoju produktu
Rachunek kosztów istotnych
369
do określonego poziomu pozwalającego na ustalenie konkurencyjnej ceny. Proces ten

zaczyna się od odjęcia pożądanej marży zysku od konkurencyjnej ceny rynkowej, ustalo-
nej w oparciu o to, ile klienci są skłonni zapłacić za pewne cechy lub parametry produktu.
Wynikiem jest koszt docelowy, w granicach którego należy się zmieścić. Ponieważ jed-
nak szacunkowe koszty rzeczywiste są zwykle wyższe, powstaje „luka w kosztach”, którą
należy wyeliminować przez podjęcie zawczasu przemyślanych kroków. Kroki te obejmo-
wać mogą:
◆◆ Zmniejszenie liczby komponentów lub użycie komponentów znormalizowanych.

◆◆ Użycie innego rodzaju wkładu do produkcji (materiałów i pracowników).
◆◆ Inwestycje w technologię podnoszącą efektywność.
◆◆ Przyuczenie pracowników do stosowania efektywniejszych technik pracy.
◆◆ Ograniczenie działań nie tworzących wartości dodanej.
Rachunek kosztów docelowych jest ściśle związany z rachunkiem cyklu rozwojowego
produktu, ponieważ „luki w kosztach” można wyeliminować jedynie przez przyjęcie
odpowiedniej taktyki już w fazie opracowywania produktu. Inżynierowie i projek-
tanci muszą skupić się działaniach ograniczających koszty już od pierwszych chwil swej
pracy. Technika taka jest szczególnie popularna w branży motoryzacyjnej (zwłaszcza
w firmach japońskich – patrz Kaizen), gdzie wprowadzeniu nowych modeli towarzyszy
powstanie wielu cykli rozwojowych produktów.
Rachunek kosztów działań • Activity Based Costing • Stosowana w rachunko-

wości zarządczej metoda rozliczania kosztów pośrednich na poszczególne produkty lub
usługi w celu ustalenia ich kosztów jednostkowych. Metoda ta uznaje, że w długim okre-
sie większość kosztów produkcji nie jest kosztami stałymi i że koszty wydziałowe przed-
siębiorstwa zmieniają się wraz z upływem czasu. Podejście to skłania do skupienia się na
tzw. nośnikach kosztów, czyli zdarzeniach i czynnikach kształtujących wielkość kosztów
(do których należeć mogą zarówno czynniki wewnętrzne, jak i oczekiwania klientów).
Rachunek kosztów istotnych • Relevant Costing • Metoda wyceny zapasów

poszukująca sensownego kompromisu pomiędzy rachunkiem kosztów pełnych, który alo-
kuje koszty pośrednie produkcji na zapasy, a rachunkiem kosztów zmiennych, który zalicza
je do kosztów obciążających bezpośrednio rachunek zysków i strat. Obie metody mają
swoje zalety i wady. Rachunku kosztów pełnych broni „koncepcja generowania przycho-
dów”, zgodnie z którą wszelkie koszty poniesione w celu generowania przyszłych przy-
chodów (w tym koszty utrzymania stałej produktywności) należy przenosić naprzód
w czasie. Zgodnie z tym rozumowaniem, koszty pośrednie produkcji zasługują na uję-
cie w koszcie zapasów. Dla porównania, „koncepcja eliminacji kosztów” sugeruje, że
aktywa posiadają wartość jedynie w stopniu, w jakim przyczyniają się do oszczędności
przyszłych kosztów. Ponieważ zaś stałe koszty pośrednie są niezależne od poziomu pro-
dukcji, jest mniej powodów by uznać je za odzwierciedlające przyszłą wartość. Rachunek
kosztów istotnych sugeruje, że zastosowanie rachunku kosztów pełnych jest uzasad-
nione, jeżeli przyszły poziom sprzedaży wykraczałby poza zdolności produkcyjne (tj.
gdyby potencjalne możliwości sprzedaży zostały utracone, jeśli produkt nie zostałby
370 Rachunek kosztów pełnych
w poprzednim okresie wytworzony przy wykorzystaniu zdolności produkcyjnych).

Podsumowując, rachunek kosztów istotnych zakłada, że wybór pomiędzy rachunkiem
kosztów pełnych a rachunkiem kosztów zmiennych uzależniony jest od sytuacji i że
żadna z tych metod nie jest jednoznacznie lepsza od drugiej.
Rachunek kosztów pełnych • Absorption Costing • Metoda wyceny zapasów

polegająca na rozliczaniu na produkty pewnych kosztów okresu, będących kosztami
pośrednimi produkcji (w żadnym jednak wypadku nie mogą to być koszty nie związane
z produkcją). W rezultacie, część wartości bilansowej zapasów stanowią koszty amorty-
zacji urządzeń produkcyjnych. Rozliczanie kosztów pośrednich na produkty następuje
stosownie do takich miar produkcji jak planowany wolumen produkcji, koszty bezpo-
średnie lub koszty standardowe. Oznacza to, że wykazywany zysk jest funkcją zarówno
sprzedaży, jak i produkcji (w przypadku gdy wolumen produkcji jest wyższy niż wolu-
men sprzedaży, stałe koszty pośrednie produkcji rozkładają się na większą liczbę pro-
duktów, a koszt jednostkowy jest niższy). Logika rachunku kosztów pełnych opiera się
na założeniu, że zdolności produkcyjne przedsiębiorstwa niosą ze sobą korzyści ekono-
miczne przedstawiające określoną wartość. Wartość ta powinna być ujmowana w bilan-
sie jako część wartości zapasów. Metoda ta może sprzyjać podejmowaniu lepszych decy-
zji co do cen sprzedaży, ma bowiem tę zaletę, że podkreśla potrzebę pokrywania kosztów
stałych w długim okresie. Przeciwieństwem rachunku kosztów pełnych jest rachunek
kosztów zmiennych (zwany również rachunkiem kosztów „bezpośrednich” lub „krańco-
wych”). Tutaj z kolei przy wycenie zapasów uwzględnia się jedynie bezpośrednie koszty
materiałów i robocizny. W takim wypadku, wykazywany zysk jest funkcją wyłącznie
sprzedaży, a wartość bilansowa zapasów jest również niższa. Próbę połączenia odnośnych
zalet rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych (których znaczenie uza-
leżnione jest od konkretnej sytuacji) stanowi rachunek kosztów istotnych. Patrz również
rachunkowość zarządcza.
Zmienne koszty Zapasy

produkcji bilansowe
Koszty
wytworzenia
produktu
Stałe koszty
Rachunek kosztów produkcji
Koszty Koszty
pełnych sprzedanych obciążające
produktów bezpośrednio
Koszty rachunek
sprzedaży zysków i strat
(koszty okresu)
STAŁE KOSZTY PRODUKCJI ZALICZA SIĘ DO KOSZTÓW WYTWORZENIA PRODUKTU
Rachunek kosztów zmiennych/bezpośrednich • Variable/Direct/Margi

nal Costing • Metoda wyceny zapasów i pomiaru kosztów sprzedanych produktów,
Rachunek operacyjny
371
towarów i materiałów, uwzględniająca jedynie koszty zmienne, takie jak materiały i robo-
cizna. Poza prostotą w księgowaniu, podstawową jej zaletą jest odzwierciedlenie ekono-
micznej prawdy, mówiącej, że koszty stałe to koszty poniesione nieodwołalnie, a kosztów
poniesionych nieodwołalnie nie powinno się brać pod uwagę. Tym samym rachunek
kosztów zmiennych zazwyczaj jest lepszą metodą wewnętrznej rachunkowości zarząd-
czej, zwłaszcza dlatego, że zmiany wartości zapasów – jeżeli mierzone są z dużą często-
tliwością – mogą zniekształcać wyniki finansowe. Ponadto rachunek kosztów zmien-
nych pozwala uniknąć aktywowania kosztów stałych w niezbywalnych zapasach, które
powinny zostać odpisane w koszty. W rachunku kosztów zmiennych zysk księgowy
jest funkcją wyłącznie sprzedaży, a wartości księgowe zapasów są stosunkowo niższe.
Porównaj z rachunkiem kosztów pełnych.
Zmienne Zapasy
koszty bilansowe
produkcji Koszt
wytworzenia
produktu
Stałe koszty
Rachunek kosztów produkcji
Koszty
zmiennych sprzedanych
produktów
Koszty okresu
Koszty w rach. zysków
sprzedaży i strat
STAŁE KOSZTY PRODUKCJI TRAKTUJE SIĘ JAKO KOSZTY OBCIĄŻAJĄCE

BEZPOŚREDNIO RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT
Rachunek operacyjny (Wielka Brytania) • Trading Account (UK) • Wydzielona

część rachunku zysków i strat poświęcona „działalności handlowej” – czyli transak-
cjom kupna i sprzedaży towarów lub usług oferowanych w normalnym trybie działal-
ności przedsiębiorstwa. Termin ten jest najpowszechniej stosowany w Wielkiej Brytanii;
w innych krajach nie wyodrębnia działalności handlowej od reszty rachunku zysków
i strat.
Rachunek operacyjny
Rachunek Sprzedaż + AAAA
operacyjny Minus: Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów - BBB
Zysk brutto na sprzedaży CC
Rachunek Przychody z tytułu odsetek od inwestycji +W
zysków i strat Razem przychody XX
Minus: koszty ogólne -Y
Minus: odsetki i podatki -Y
Zysk netto ZZ
372 Rachunek przepływów pieniężnych
Rachunek przepływów pieniężnych • Zestawienie źródeł i wykorzystania

środków pieniężnych • Cash Flow Statement • Statement of Sources and
Uses of Cash • Składnik sprawozdania finansowego ukazujący przepływ środków pie-
niężnych w obrębie przedsiębiorstwia w ciągu danego okresu sprawozdawczego. Rzadziej
stosowana nazwa „zestawienie źródeł i wykorzystania środków pieniężnych” chyba lepiej
obrazuje treść rachunku przepływów pieniężnych, czyli skąd pochodzą pieniądze i na co
zostały wydane. I choć w gruncie rzeczy chodzi po prostu o wynik netto łącznych wpły-
wów i wydatków, międzynarodowe standardy rachunkowości sugerują bardziej infor-
macyjny format, który klasyfikuje przepływy środków pieniężnych według ich operacyj-
nego znaczenia:
Rachunek przepływów pieniężnych

Początek: Środki pieniężne na
początek okresu
Kategoria Opis Szczegóły Oddziaływanie na
środki pieniężne
Źródła Działalność ◆◆ Wpływy z działalności operacyjnej
operacyjna ◆◆ Niezrealizowane zyski/straty +/-
◆◆ Zmiany kapitału obrotowego
Działalność ◆◆ Sprzedaż środków trwałych
finansowa ◆◆ Uzyskane kredyty +
◆◆ Emisje akcji
Wykorzystanie ◆◆ Spłaty zadłużenia długoterminowego -
◆◆ Dywidendy
Działalność ◆◆ Nakłady inwestycyjne -
inwesty- ◆◆ Zwiększenie inwestycji -
cyjna długoterminowych
◆◆ Nabycia przedsiębiorstw -
◆◆ Zbycie aktywów trwałych +
Koniec: Środki pieniężne na
koniec okresu
Rachunek przepływów pieniężnych można stworzyć na podstawie dwóch bilansów

powiązanych ze sobą rachunkiem wyników. Pierwszym krokiem jest obliczenie przepły-
wów pieniężnych z działalności operacyjnej za pomocą metody bezpośredniej lub pośred-
niej. Następnie należy oszacować wpływ zmian w długoterminowych pozycjach bilanso-
wych na przepływy pieniężne. Nieco dodatkowego wysiłku wymaga obliczenie nakładów
na aktywa trwałe. Salda otwarcia i zamknięcia pozycji pieniężnych muszą się zgadzać.
Rachunek przepływów pieniężnych jest mniej popularną miarą wyników w porównaniu
z zyskiem wykazanym w rachunku zysków i strat. Gotówka jest przecież tylko środkiem
do celu, a celem jest powiększanie majątku akcjonariuszy. Co to oznacza dla czytelnika?
Tradycyjnie, informacjami zawartymi w rachunku przepływów pieniężnych w pierw-
szej kolejności interesował się zarząd. Prognoza takiego rachunku jest szczególnie uży-
teczna przy ustalaniu planów finansowych i zarządzaniu płynnością. Jednak również dla
zewnętrznych użytkowników rachunek przepływów pieniężnych jest cennym źródłem
informacji. Dla kredytodawców, rzuca on światło na płynność i zdolność obsługi zadłużenia.
Rachunek przepływów pieniężnych
373
Działalność Działalność Działalność

operacyjna inwestycyjna finansowa
 Wpływy pieniężne  Sprzedaż aktywów  Emisja papierów
są większe niż trwałych wartościowych
rozchody  Sprzedaż aktywów – kapitałowych
finansowych lub dłużnych
Rachunek
przepływów Pula gotówki
pieniężnych
Działalność Działalność Działalność
operacyjna inwestycyjna finansowa
 Rozchody są  Zakup papierów  Wypłata
większe niż wartościowych dywidend
wpływy pieniężne  Zakup aktywów  Spłata
trwałych zadłużenia
Otwarcie
Bilans
Przepływy
z działalności Rachunek
operacyjnej zysków i strat
Zobowią-
zania
Rachunek Działalność
inwestycyjna Przychody
przepływów Działalność Aktywa
pieniężnych finansowa
Kapitał
Zamknięcie własny
Koszty
FORMALNIE: „ZESTAWIENIE ŹRÓDEŁ Zysk netto po

I WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH” opodatkowaniu
Istota rzeczy
Bilans – i jego mniej znany kuzyn, rachunek przepływów pie-
niężnych – pokazałyby inwestorom, czy Enron miał dość pienię-
dzy na sfinansowanie rozwoju. Mogłyby wykazać, ile zysku Enronu
pochodzi z kreatywnej księgowości, a nie z prawdziwego generowa-
nia gotówki.
374 Rachunek wyników według marży na pokrycie kosztów stałych
Inwestorzy na jego podstawie szacują wolne środki pieniężne, wycenę przedsiębiorstwa

i jakość zysku (zwłaszcza ponieważ przepływy środków pieniężnych z działalności ope-
racyjnej pomijają rozliczenia międzyokresowe i oszacowania księgowe). Patrz także
środki pieniężne a zysk księgowy, polemiki. Porównaj ze zestawieniem przepływów fundu-
szy. Patrz także rachunkowość kasowa.
Rachunek wyników według marży na pokrycie kosztów stałych •

Rachunek wyników według kosztów krańcowych • Rachunek wyników
według kosztów zmiennych • Contribution Income Statement • Marginal
Cost Income Statement • Variable Cost Income Statement • Format
rachunku wyników grupujący koszty na zmienne i stałe w celu ukazania dochodu kon-
trolowanego w krótkim okresie. Zgodnie z międzynarodowymi standardami rachun-
kowości, format ten nie jest dozwolony w sprawozdawczości zewnętrznej. Wykorzystuje
się go raczej na wewnętrzne potrzeby rachunkowości zarządczej, by móc dokonać oceny
wyników skupiając się na kosztach istotnych. Co ważne, ponieważ stałe koszty pośrednie
nie są aktywowane w koszcie zapasów, zysk nie staje się funkcją sprzedaży i produkcji, jak
w przypadku rachunku wyników bazującym na rachunku kosztów pełnych. Zobacz także
analiza koszt-wolumen-zysk.
Wzorzec: Rachunek wyników według marży na pokrycie

kosztów stałych
Przychody 100 000
Zmienne koszty produkcji –25 000
„Marża z produkcji” 75 000
Zmienne koszty nieprodukcyjne –20 000
„Marża z działalności operacyjnej” 55 000
Koszty stałe:
Produkcyjne –30 000
Nieprodukcyjne –10 000
„Zysk operacyjny” 15 000
Rachunek zysków i strat • Income Statement (USA) • Jedna z części sprawozda-

nia finansowego, obrazująca wzrost lub spadek wartości netto (kapitału własnego) przedsię-
biorstwa (przed wypłatą dywidend), wypracowanej w ramach działalności gospodarczej
w pewnym okresie, zwykle rocznym lub kwartalnym. Inną nazwą rachunku zysków i strat
w języku angielskim jest „profit and loss statement”. Istotą rachunku zysków i strat jest zesta-
wienie przychodów i kosztów. Choć w zależności od przedsiębiorstwa układ tego sprawozda-
nia może się różnić, zwykle spotykany wzorzec dla przedsiębiorstw produkcyjnych wygląda
następująco. Pod wieloma względami, sam fakt osiągania zysku jest znacznie istotniejszy
od sposobu jego osiągania. Tym niemniej, analiza części składowych rachunku zysków
i strat pozwala użytkownikowi na wyciągnięcie cennych wniosków na podstawie:
375

+/-/= Składnik Komentarz
+ Przychody ze sprzedaży ◆◆ Funkcja wolumenu i ceny sprzedaży
◆◆ Odzwierciedla popyt rynkowy
◆◆ Wielkość uwarunkowana siłami konkurencyjnymi
- Koszty sprzedanych produk- ◆◆ Koszty zmienne/bezpośrednie
tów, towarów i materiałów ◆◆ Koszt zapasów
- Koszty ogólne ◆◆ Koszty pośrednie/stałe
◆◆ Często określane jako koszty sprzedaży i ogólnego
zarządu
◆◆ Klasyfikacja do pewnego stopnia uznaniowa
= Zysk na działalności opera- ◆◆ Zysk niezależny od struktury kapitałowej
cyjnej
+ Pozostałe zyski ◆◆ Zyski nieosiągnięte z działalności gospodarczej
◆◆ Mogą odzwierciedlać pozycje wyjątkowe
= Przepływ funduszy z działal- ◆◆ EBITDA
ności operacyjnej ◆◆ Przybliżenie przepływu środków pieniężnych z dzia-
łalności operacyjnej
- Amortyzacja ◆◆ Koszty niepieniężne
= Zysk z działalności ◆◆ EBIT
kontynuowanej ◆◆ Określany również jako „zysk na działalności operacyjnej”
- Koszty finansowe ◆◆ Koszty odsetek od zadłużenia
◆◆ Mogą być skompensowane z przychodami z tytułu
odsetek
= Zysk podstawowy (powta- ◆◆ Zysk powtarzający się, o charakterze stałym
rzalny)
+/- Pozycje wyjątkowe ◆◆ Pozycje jednorazowe
◆◆ Zdarzenie normalne, ale o ponadprzeciętnej skali
= Zysk brutto (podstawowy) ◆◆ Zysk zależny od przedsiębiorstwa
- Obciążenie wyniku finanso- ◆◆ Zarówno podatek do zapłacenia (bieżący), jak
wego z tytułu podatku docho- i odroczony (przyszły)
dowego
= Zysk netto z działalności ◆◆ Pozycja kluczowa, stanowiąca podstawę do wylicze-
kontynuowanej nia zysku na jedną akcję
+/- Zysk netto z działalności ◆◆ Pozycja jednorazowa
zaniechanej ◆◆ Dotyczy części działalności przeznaczonej do zbycia/
zaniechania
+/- Pozycje nadzwyczajne (po ◆◆ Pozycje jednorazowe
opodatkowaniu) ◆◆ Zdarzenia sporadyczne i wykraczające poza zwykły
zakres działalności przedsiębiorstwa
+/- Zmiany w stosowanych za- ◆◆ Pozycja jednorazowa
sadach rachunkowości (po ◆◆ Wynika z wprowadzenia zmian w standardach rachunko-
opodatkowaniu) wości lub w zasadach rachunkowości przedsiębiorstwa
= Zysk netto ◆◆ tzw. wynik końcowy
EBITDA = Zysk przed odsetkami, podatkiem dochodowym i amortyzacją
EBIT = Zysk przed odsetkami i podatkiem dochodowym
376 Rachunek zysków i strat
◆◆ analizy sposobu osiągania zysku, tzn. struktury przychodów i kosztów,

◆◆ rozpoznania efektu dźwigni,
◆◆ porównania wypracowanego zysku z zyskami za inne okresy oraz z zyskami innych przed-
siębiorstw (w celu zaobserwowania trendów i oceny konkurencyjności),
◆◆ oceny jakości zysku,
◆◆ potraktowania analizy jako etapu wyjściowego do kalkulacji przepływu środków pie-
niężnych netto z działalności operacyjnej.
Ponieważ kalkulacja zysku łączy się z szacunkami dotyczącymi przyszłości (np. stawek
amortyzacyjnych, rezerw na przewidywane straty, biernych rozliczeń międzyokresowych
kosztów), rachunek zysków i strat jest z natury obarczony pewnym marginesem nie-
pewności. Patrz również zysk całkowity, wygładzanie zysków, zyski, rentowność i window
dressing (upiększanie wyników).
Rachunek zysków i strat • Profit and Loss Statement • P&L • Brytyjska nazwa rachun
ku zysków i strat; według MSR i w USA używa się powszechnie terminu income statement.
Sprzedaż
Koszt własny
sprzedaży
Marża na pokrycie
kosztów stałych
Koszty ogólne
EBITDA
Rachunek zysków Amortyzacja
i strat EBIT
Odsetki
Opodatkowanie
Pozycje nadzwyczajne
Zysk netto
Dywidendy
Zagadkowe
Bilans i rachunek zysków i strat wydają się bardzo elementarnymi poję-
ciami, wymagają jednak wysoce abstrakcyjnych form myślenia. (…)
Rachunek zysków i strat ma na celu ujęcie zdarzeń zachodzących
w normalnym trybie działalności, a także rozstrzyganie tych niezmier-
nie zagadkowych kwestii, co odliczyć od zysku, co zaliczyć do przy-
chodu, co ująć w kapitale – kwestii, które wykraczają poza samą księgo-
wość i rachunkowość, wkraczając faktycznie niemal na pole ekonomii.
Spostrzeżenia Sir Henry’ego Craik’a w 50. rocznicę założenia
Stowarzyszenia Księgowych w Edynburgu w 1904, Richard Brown
A History of Accounting and Accountants
Rachunkowość
377
Rachunek zysków i strat w formacie kalkulacyjnym • Multiple-Step

•
Income Statement Rachunek zysków i strat pokazujący poszczególne kroki prowa-
dzące do obliczenia zysku netto. W szczególności, format ten dokonuje rozróżnienia mię-
dzy kosztami zmiennymi i stałymi, a także pozycjami operacyjnymi i nieoperacyjnymi.
Format kalkulacyjny rachunku zysków i strat dostarcza czytelnikom więcej informacji,
czasem jednak ze szkodą dla prostoty. Porównaj z rachunkiem zysków i strat w formacie
uproszczonym.
Rachunek zysków i strat w formacie kalkulacyjnym

Kategoria Przykładowa wartość
Przychody ze sprzedaży 100 000
Koszt sprzedanych produktów 65 000
Zysk brutto 35 000
Koszty ogólne 25 000
Zysk operacyjny 10 000
Pozostałe przychody 10 000
Pozostałe koszty - 5 000
Zysk netto 15 000
Rachunek zysków i strat w formacie uproszczonym • Single-Step Income

•
Statement Rachunek zysków i strat, w którym od łącznej kwoty przychodów odejmo-
wana jest łączna kwota kosztów, dając zysk lub stratę. Istnieją dwa powody sporządza-
nia rachunku w formacie uproszczonym: łatwo się go czyta, a przy tym jasno widać, że
przedsiębiorstwo nie osiąga zysku dopóty, dopóki łączne zyski nie przekroczą łącznych
kosztów. Porównaj z rachunkiem zysków i strat w formacie kalkulacyjnym.
Rachunek zysków i strat w formacie uproszczonym

Kategoria Przykładowa wartość
Łączne przychody 100 000
Łączne koszty 85 000
Zysk netto 15 000
Rachunkowość • Accounting • Wyrażona liczbowo miara sytuacji finansowej i dzia-

łalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Jak sama nazwa wskazuje, rachunkowość to sfor-
malizowanie „liczenie” (czy „rachowanie”). Mówiąc szerzej, jest to język wykorzystywany
do przekazywania informacji handlowych i ekonomicznych osobom zainteresowanym
działalnością danej jednostki sprawozdawczej. W przypadku przedsiębiorstwa komer-
cyjnego osobami takimi są właściciele, zarząd, akcjonariusze, inwestorzy, kredytodawcy/
wierzyciele, pracownicy i organy państwa, czyli strony materialnie zainteresowane wyni-
kami przedsiębiorstwa (stakeholders). Rachunkowość obejmuje cały zbiór technik, metod,
nazewnictwa i zasad, których celem jest nadanie jej spójnego znaczenia i użyteczności.
Istnieje zasadnicze rozróżnienie pomiędzy rachunkowością finansową – przeznaczoną dla
378 Rachunkowość
użytkowników zewnętrznych, a rachunkowością zarządczą – na potrzeby użytkowników

wewnętrznych. Rachunkowość prowadzi się z następujących powodów:
1. Wymogi prawne: państwo wymaga prowadzenia rachunkowości w celu ustalenia

podatków dochodowych, podatku od towarów i usług (VAT) oraz składek na ubez-
pieczenie społeczne. Wymogi prawne zazwyczaj nakładają na podatnika obowią-
zek składania terminowych, rzetelnych raportów, dostosowanych do szczególnych
potrzeb odnośnych organów. Niezastosowanie się do tych wymogów często podlega
karze. Koszty związane z przestrzeganiem wymogów prawnych są jednym z powo-
dów istnienia tzw. szarej strefy.
2. Konieczność podejmowania wewnętrznych decyzji: zarząd przedsiębiorstwa potrze-
buje informacji, na których mógłby się oprzeć przy podejmowaniu decyzji i okre-
ślonych działań. W szczególności, musi znać odpowiedzi na pytania: jaka dzia-
łalność jest rentowna? jak maksymalizować sprzedaż? w jaki sposób kontrolować
koszty? jakie będą konsekwencje danej decyzji? Cechą charakterystyczną informacji
wewnętrznych jest to, że dotyczą one poziomu „mikro” i aby były użyteczne muszą
być aktualne.
3. Zewnętrzna ocena wyników finansowych i zarządzania powierzonym majątkiem:
właściciele przedsiębiorstwa chcą dokonać pomiaru wartości swojej inwestycji oraz
stwierdzić, czy przedsiębiorstwo znajduje się w dobrych rękach. Informacje potrzebne
do dokonania takiej oceny są informacjami podsumowującymi, natury „makro”.
Dostarczane są po upływie okresu czasu koniecznego dla uwidocznienia wyników
działalności. Kluczowymi wymaganiami co do tego rodzaju informacji jest rzetelność
(wiarygodność) i porównywalność z danymi dotyczącymi innych inwestycji.
Prawdziwym celem prowadzenia rachunkowości nie jest po prostu okresowe spo-

rządzanie raportów finansowych. Jej ostatecznym celem jest raczej przekazywanie
decydentom niezbędnych informacji mających pomóc w podejmowaniu miarodaj-
nych decyzji. To właśnie stanowi o jej wartości. Biorąc pod uwagę koszt prowadze-
nia rachunkowości, dochodzimy do wniosku, że istnieje pewien optymalny poziom
informacji uzyskiwanych dzięki jej prowadzeniu:
Co planujemy Co osiągnęliśmy!
Rachunkowość Rachunkowość
zarządcza finansowa
Rachunkowość:
Zagadnienia
Zarządzanie
By maksymalizować finansami By pozyskać
wartość, kapitał,
firma musi firma musi
podejmować rozliczyć się
decyzje Co powinniśmy przed
gospodarcze zrobić? akcjonariuszami
Rachunkowość (jako zawód)
379
Wartość informacji
Opłacalność uzyskania Koszty
informacji ma granice
Wartość
Rachunkowość maksimum
optimum
Ilość informacji
Sztuka księgowości
Był to słynny i szybki wynalazek,
Który uczynił Wenecję, Genuę i Florencję bogatymi,
Ówczesne Niderlandy (pod każdym względem),
A teraz z księgowości korzystają szlachetni i potężni Holendrzy,
Jakże wspaniała jest to sztuka, gdy stosujemy ją w naszych sklepach,
Następny wiek będzie ją podziwiać i oddawać jej cześć.
Wiersz dedykowany Sztuce księgowości i recytowany w Edynburgu
w 1904 podczas obchodów 50. rocznicy założenia Stowarzyszenia
Księgowych, Richard Brown A History of Accounting and Accountants
(Historia księgowości i księgowych), s. 418
Stosowanie i rozwój rachunkowości powinny wynikać z maksymalizacji jej wartości

jako narzędzia podejmowania decyzji. Patrz również odpowiedzialność, księgowi, pod-
stawowe zasady rachunkowości, ryzyko księgowe, standardy rachunkowości oraz biegli
rewidenci.
Rachunkowość (jako zawód) • Accountancy • Sztuka i praktyka uprawiania zawodu

księgowego, polegająca na badaniu i weryfikowaniu prawidłowości ksiąg rachunkowych
różnych podmiotów, w szczególności przedsiębiorstw komercyjnych. W języku angielskim,
słowo „accountancy” (w odróżenieniu od jego synonimu „accounting”) wytwarza swo-
istą aurę profesjonalizmu, którą można zaobserwować w następującym cytacie: „Zdolności
matematyczne i zamiłowanie do porządku pchnęły go w kierunku kariery w rachunkowo-
ści.” „Accountancy” jest określeniem najbardziej popularnym w Wielkiej Brytanii, zaś rela-
tywnie rzadkim w USA. (By prześledzić dość ożywioną dyskusję na temat prawidłowego
znaczenia i użycia tego słowa, wystarczy zajrzeć na stronę dyskusyjną Wikipedii pod hasło
„accountancy”.)
380 Rachunkowość etyczna
Rachunkowość etyczna • Ethical Accounting • Rachunkowość próbująca zmie-

rzyć zakres, w jakim przedsiębiorstwo przestrzega ustalonych (zazwyczaj we własnym
zakresie) zasad etyki w działalności gospodarczej. Z przestrzeganiem etyki w świecie biz-
nesu tradycyjnie wiążą się dwa podstawowe problemy. Po pierwsze, w przypadku gdy
etyka naraża na szwank rentowność, trzymanie się jej zasad może być ceną zbyt wygóro-
waną. Po drugie (co bywa najbardziej problematyczne), moralność przedsiębiorstwa jest
rzeczą bardzo trudną do zmierzenia. Rachunkowość etyczna próbuje rozwiązać ten pro-
blem monitorując działania przedsiębiorstwa pod kątem ogólnych zasad przyzwoitości.
Przykłady rachunkowości etycznej mogą obejmować następujące zagadnienia:
Badanie etyki przedsiębiorstwa

Problem Przykład
Zanieczyszczenie ◆◆ audyt w zakresie ochrony środowiska
środowiska
Korupcja ◆◆ systemy rejestrujące upominki otrzymywane i ofiarowywane
◆◆ kontrola wewnętrzna w dziale zaopatrzenia
◆◆ zakaz praktyk łapówkarskich
Poszanowanie ◆◆ sprawozdawczość w zakresie statystyki zatrudnienia
praw człowieka (mniejszości)
◆◆ pomiar i ujawnianie wielkości płacy wystarczającej na
utrzymanie
◆◆ stosowanie odpowiednich punktów odniesienia przy
ustalaniu wynagrodzeń w krajach trzeciego świata
Relacje ze społecznością ◆◆ przedstawianie akcjonariuszom formalnych raportów
lokalną z „audytów etycznych”
Rachunkowość etyczna opiera się zazwyczaj na gotowości przedsiębiorstwa do pod-

dania się badaniu i ocenie w zakresie etyki. Kwestie etyczne są przeważnie zbyt nie-
uchwytne, by je prześledzić bez dobrowolnego współdziałania przedsiębiorstwa.
Bodźce skłaniające przedsiębiorstwa do prowadzenia rachunkowości etycznej wyni-
kają po części z wyrachowania: systematyczne potwierdzanie zgodności z zasadami
etyki stanowi skuteczną obronę przed atakami ze strony krytyków i sceptyków. Wraz
z postępującą globalizacją gospodarki, rosnącymi rozmiarami przedsiębiorstw oraz
wzrostem znaczenia marek, rachunkowość etyczna nabiera coraz większego znaczenia.
Przekonać się o tym można zaglądając na dwie interesujące strony internetowe poświę-
cone temu tematowi: www.arts.uwaterloo.ca/ACCT i www.ethics.ubc.ca
Rachunkowość finansowa • Financial Accounting • Rachunkowość prowadzona

głównie na potrzeby osób trzecich, takich jak akcjonariusze, kredytodawcy oraz organy
nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości. Aby być użyteczną dla osób
spoza przedsiębiorstwa, rachunkowość finansowa musi być prowadzona według zro-
zumiałych zasad i skupiać się na ujawnianiu kluczowych danych finansowych, zawar-
tych w bilansie i rachunku zysków i strat. Najistotniejszym jej zadaniem jest wspoma-
ganie zarządzania powierzonym majątkiem i dążenie do zapewnienia przejrzystości
ujawnianych informacji. W celu zapewnienia bezstronności i rzetelności, rachunkowość
Rachunkowość franchisingu
381
finansowa musi być prowadzona zgodnie ze standardami rachunkowości, co jest zazwy-

czaj weryfikowane przez biegłych rewidentów. Porównaj z rachunkowością zarządczą,
skupiającą się na gromadzeniu informacji na wewnętrzne potrzeby decyzyjne.
zarządcza
na potrzeby wewnętrzne na potrzeby zewnętrzne

ukierunkowanie na przyszłość skupienie na przeszłości
Rachunkowość koszty istotne koszty historyczne
finansowa wpływ krańcowy wartości średnie
szczegółowość uproszczenie
terminowość (bieżąca) przesunięcie w czasie
rzeczywistość handlowa konwencjonalna
ukierunkowanie na potrzeby ukierunkowanie na kontrolę
decyzyjne zarządzania
zarządcza
Rachunkowość Istotność Zgodność z prawem

finansowa: istota Gospodarność Przejrzystość
Przydatność Porównywalność
Funkcjonalność Rzetelność
Rachunkowość franchisingu • Franchise Accounting • Franchising to przede

wszystkim schemat finansowania i zarządzania. Franchisingobiorca zwykle inwestuje
własny kapitał w prowadzenie niezależnej działalności, ale w ramach uzgodnionego
umownie sposobu. W zamian za korzystanie z nazwy marki, wejście do sieci i uzyskanie
dostępu do zastrzeżonej wiedzy lub produktów, franchisingobiorca wnosi opłatę płatną
z góry, albo rozłożoną w czasie. Z drugiej strony, franchisingodawca generuje przychody
z opłat wnoszonych przez franchisingobiorcę lub z wyłącznego prawa do dostaw towarów
i usług, co z kolei przekłada się na zysk. Złożoność rachunkowości w przypadku franchi-
singu dotyczy ujęcia przychodu, w szczególności opłaty wstępnej. Czy należy traktować
ją jako przychód wypracowany bezpośrednio przed rozpoczęciem działalności, czy jako
opłatę za przyszłe usługi? (W takim przypadku opłatę należałoby ująć w przychodach
przyszłych okresów do momentu zrealizowania związanych z nią usług.) Pochodzenie
słowa: ze starofrancuskiego „franc” = ‘wolny’, następnie w XVIII wieku znaczenie słowa
ewoluowało do wolności głosu, a następnie w XIX wieku do zezwolenia na prowadzenie
działalności gospodarczej.
382 Rachunkowość funduszy
Rachunkowość funduszy • Fund Accounting • Metoda rachunkowości i prezenta-

cji sprawozdania finansowego, zgodnie z którą aktywa i zobowiązania grupuje się w opar-
ciu o cel, na jaki mają być przeznaczone. Rachunkowość funduszy jest generalnie stoso-
wana przez podmioty państwowe i organizacje działające nie dla zysku. Przykładowo,
instytucja dobroczynna może odkładać środki na określony cel („fundusz celowy”).
Rachunkowość fuzji (połączenia przedsiębiorstw) • Mergers Accounting •

Metody rachunkowości stosowane do przedstawiania dwóch lub więcej przedsiębiorstw,
które dobrowolnie połączyły siły we wspólnym prowadzeniu działalności gospodarczej.
Metody te różnią się od metod wykorzystywanych do rozliczania nabycia jednego przed-
siębiorstwa przez drugie. W tym ostatnim przypadku, przyjmuje się, że nabycie przedsię-
biorstwa nie różni się niczym od nabycia innego aktywa, tzn. wycenia się je na podstawie
kosztu nabycia, zakładając, że jest on równy wartości godziwej. Z kolei przy rozliczaniu
połączenia przedsiębiorstw nie można odwołać się do ceny nabycia, ponieważ nie miała
miejsca transakcja kupna-sprzedaży. W takim przypadku sprawozdanie finansowe przed-
stawia oba przedsiębiorstwa tak, jakby zawsze tworzyły one jedną jednostkę gospodar-
czą. Wartości księgowe korygowane są jedynie w celu ujednolicenia stosowanej polityki
rachunkowości; nie stosuje się natomiast korekt aktualizujących je do wartości rynko-
wych, nie uwzględnia się wartości firmy, a transakcje między połączonymi podmiotami
są eliminowane. Ponieważ połączenia przedsiębiorstw są (w porównaniu z transakcjami
nabycia) niezbyt częste, rachunkowość połączenia przedsiębiorstw stosuje się dość rzadko.
Z każdym przypadkiem fuzji wiąże się szereg następujących podstawowych kwestii:
Rachunkowość fuzji
Metoda Charakterystyka Efekty stosowania
Metoda ◆◆ Stosowana w przypadku, gdy jeden podmiot na- Koszty historyczne
nabycia bywa udziały/akcje innego podmiotu za środki aktywów zostają za-
pieniężne lub udziały/akcje stąpione wartościami
◆◆ Aktywa wyceniane są według ich wartości rynko- zaktualizowanymi, co
wej w momencie nabycia uzasadnia się „świeżo-
◆◆ Różnica między ceną nabycia a wartością aktywów ścią” transakcji
stanowi wartość firmy, podlegającą amortyzacji
w przyszłych okresach obrotowych
Metoda ◆◆ Stosowana w przypadku wymiany udziałów/akcji Koszty historyczne pozo-
łączenia ◆◆ Aktywa wyceniane są według istniejących histo- stają bez zmian; połączo-
udziałów rycznych wartości księgowych ne podmioty traktuje się
◆◆ Nie występuje pozycja wartości firmy tak, jakby zawsze były jed-
nym przedsiębiorstwem
Brak ◆◆ Przedstawienie połączonych przedsiębiorstw jako Jednostka zależna trak-
konsolidacji odrębnych podmiotów prawnych, a nie jako jednej towana jest jako część
jednostki gospodarczej aktywów finansowych
◆◆ Jednostka macierzysta wykazuje udziały/akcje posia- jednostki macierzystej
dane w jednostce zależnej po koszcie nabycia
◆◆ Sytuacja jednostki zależnej ujawniana jest w od-
rębnym sprawozdaniu finansowym
Rachunkowość generacyjna
383
Rachunkowość fuzji jest terminem brytyjskim. W USA używa się terminu łączenie
udziałów. Kluczowym czynnikiem decydującym, którą metodę należy zastosować, jest
ustalenie, czy przedsiębiorstwa rzeczywiście połączyły siły we wspólnym działaniu,
czy też faktycznie nastąpiło przejęcie jednego z nich przez drugie. Ponieważ nie zawsze
bywa to oczywiste, ani jasno określone (ze względu na wrażliwość opinii publicznej),
dla ustalenia czy dana transakcja była faktycznym połączeniem stosuje się następujący
test*:
Kryteria fuzji
A Nabycie Nie ma cech wrogiego przejęcia
M Zarządzanie Konsensus między zespołami zarządzającymi
E Kapitał własny Głównie wymiana udziałów/akcji
S Wielkość Łączą się podmioty o podobnej wielkości
S Sprzedaż aktywów Aktywa obu podmiotów pozostają w połączonym
(nieznaczna) przedsiębiorstwie
Ponieważ najczęściej występującą formą połączenia jest nabycie innego przedsiębior-

stwa (niejednokrotnie wrogie), najpowszechniejszą metodą odzwierciedlającą połącze-
nie jednostek w rachunkowości jest metoda nabycia.
Rachunkowość generacyjna • Generational Accounting • Międzyczasowe pań-

stwowe zestawienia rachunkowe. Rachunkowość generacyjna mierzy łączną wartość
netto podatków, jakie obywatele urodzeni w danym roku będą musieli zapłacić, przyjmu-
jąc obecne stopy podatkowe i potrącając płatności z tytułu świadczeń, jakie otrzymają.
Irlandia
Kanada
NIemcy
Rachunkowość Włochy
generacyjna
USA
Zwiększenie rocznych
podatków dla Japonia
uzyskania „równowagi
generacyjnej” Austria
Finlandia
%0 10 20
Źródło: „The Cash Nexus”, s. 216
* Humorystyczny akronim „a mess” utworzony w tabeli z pierwszych liter angielskich wyrazów odpowia-
dających wymienionym kryteriom (acquisition, management, equity, size, sale-offs), oznacza po angiel-
sku ‘kłopotliwe położenie’ lub po prostu ‘rozgardiasz’ (przyp. tłum.).
384 Rachunkowość kasowa (metody)
Różnica stanowi kwotę, jaką obywatele ci pozostawią w spadku przyszłym pokole-

niom – w formie nadwyżki lub w postaci długów. Rachunkowość generacyjna naświe-
tla konwencjonalne miary kondycji finansowej danego państwa z zupełnie innej per-
spektywy. Przykładowo, wiele krajów uprzemysłowionych, których sytuacja finansowa
przedstawia się dobrze z punktu widzenia bieżących wydatków, faktycznie obciąża
swoją przyszłość hipotekami. Następne pokolenia będą musiały płacić wyższe podatki
lub korzystać z niższych świadczeń, jeżeli zadłużenie (czyli narosła kwota świadczeń,
które uprzedni podatnicy otrzymali od przyszłych podatników) zostanie kiedykolwiek
obsłużone, nie mówiąc nawet o jego spłaceniu.
Rachunkowość kasowa (metody) • Cash Accounting Methods • Ujmowanie

zdarzeń księgowych w księgach i sprawozdaniach finansowych wyłącznie na podstawie
transakcji pieniężnych. Dana pozycja jest więc księgowana tylko w przypadku wpływu
lub rozchodu środków pieniężnych. Rachunkowość kasowa jest powszechnie stosowana
przez osoby fizyczne i małe przedsiębiorstwa. Niewątpliwie ma ona swoje dobre strony:
◆◆ prostota: w przypadku braku systemu finansowo-ksiegowego i umiejętności typo-

wych dla księgowego (czyli w przypadku prowadzenia „rachunkowości prowizorycz-
nej”), ujęcie kasowe jest wygodnym sposobem dokumentowania działalności
◆◆ możliwość weryfikacji: w przypadku transakcji przechodzących przez rachunek ban-
kowy, wyciągi bankowe stanowią ich stały, zewnętrzny rejestr; natomiast transakcje
opłacane w banknotach muszą być ewidencjonowane
◆◆ obiektywizm: nie istnieje tu potrzeba stosowania subiektywnej oceny lub szacunków
◆◆ ostrożność: w przypadku przychodów nie ma wątpliwości co do ich faktycznego
wpływu (osiągnięcia)
Z wyżej wymienionych powodów, różne formy rachunkowości kasowej są często sto-

sowane przez organy podatkowe. Jednakże mimo swoich zalet, rachunkowość kasowa
posiada także poważne wady z punktu widzenia podstawowych pojęć rachunkowości:
◆◆ nie ma oparcia w żadnej ekonomicznej podstawie teoretycznej, ani w rzeczywistości

finansowej
◆◆ skupia się na środkach pieniężnych, podczas gdy istnieje wiele innych aktywów
i pasywów posiadających wartość
◆◆ przyczynia się do podejmowania tendencyjnych decyzji, ponieważ akcjonariusze
docelowo dążą do maksymalizacji swojego majątku lub kapitału, na który składa się
wiele innych rzeczy poza środkami pieniężnymi
◆◆ zaniża wartość zobowiązań, które przedsiębiorstwo prawnie zaciągnęło, lecz które
zostaną spłacone w przyszłości
Biorąc pod uwagę argumenty za i przeciw, podstawowe zasady rachunkowości zwykle

przychylają się do rachunkowości memoriałowej. Mimo to istnieją przypadki, w któ-
rych ujęcie kasowe jest zarówno użyteczne, jak i uzasadnione. Patrz budżety środków
pieniężnych.
Rachunkowość kreatywna
385
Działalność
operacyjna
Inwestycje
Finansowanie i obsługa
zadłużenia
Saldo gotówkowe
Rachunkowość
Zarządzanie
kasowa płynnością
Opodatkowanie
Wypłacone Nakłady
dywidendy inwestycyjne
= Zwykły kierunek przepływów
Rachunkowość kreatywna (oksymoron) • Creative Accounting (Oxy

•
moron)  Stosowanie standardów rachunkowości w celu przedstawienia wyników
finansowych w jak najkorzystniejszym świetle (lub w świetle niekorzystnym – jeżeli
odpowiada to interesom zarządu). Działanie takie jest co prawda zgodne z literą
prawa, ale niekoniecznie z jego duchem. Często polega ono na „kreatywnym prze-
strzeganiu przepisów”, czyli wykorzystywaniu luk, niedociągnięć i elastyczności
standardów rachunkowości w celu „upiększenia prawdy”. Najczęściej spotykanym
przejawem takich praktyk jest przenoszenie zobowiązań do pozycji pozabilanso-
wych i tzw. wygładzanie wyników. Ze względu na zgodność z przepisami, przypadki
rachunkowości kreatywnej bardzo rzadko bywają powodem zastrzeżenia opinii
z badania sprawozdania finansowego. Biegli rewidenci, jako eksperci w rachunkowo-
ści, mogą nawet zostać poproszeni o podsunięcie pewnych rozwiązań. Choć rachun-
kowość kreatywna niekoniecznie jest rzeczą z gruntu złą, na pewno nie jest też rze-
czą dobrą. Można ją określić jako łagodną formę „fałszowania (preparowania) ksiąg”,
która może jednak przerodzić się w groźniejsze nadużycia, podważając jakość zysku.
Stąd potrzeba odwoływania się przez biegłych rewidentów, komisje rewizyjne oraz
organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości do pojęcia rzetel-
nej prezentacji i, w razie potrzeby, do pominięcia standardów rachunkowości w imię
prawidłowej i rzetelnej prezentacji. „Kreatywną rachunkowość” hamować powinno
przede wszystkim odwoływanie się do zasady nadrzędności treści ekonomicznej nad
formą prawną, w celu wiernego przedstawiania odnośnej rzeczywistości finansowej.
Porównaj z upiększaniem wyników i oszustwem (zatajaniem prawdy lub umyślnym
przekręceniem faktów).
386 Rachunkowość memoriałowa
Przyczynek do sprawy
Akcje UGE stały na absolutnie rekordowym poziomie; zyski –
odzwierciedlające korzystny wpływ konsolidacji, późniejszej aktu-
alizacji wyceny inwestycji w spółkach powiązanych, a także innych
zaawansowanych praktyk księgowych – przyniosły pozytywny
wynik za szesnasty rok z rzędu. Rachunkowość, jak wykazano, sta-
nowiła działalność twórczą. (W późniejszych latach, metodom
stosowanym przez księgowych UGE bliżej przyjrzała się Komisja
Papierów Wartościowych i Giełd, a także prywatni analitycy. Oka-
zało się, że przyczyniały się one do wyników równie skutecznie jak
techniki zarządzania, którymi słusznie szczyciła się spółka.)
J.K. Galbraith The Big Corporation (Wielkie przedsiębiorstwo),
[w:] The Age of Uncertainty (Wiek niepewności), s. 264
Rachunkowość memoriałowa • Accrual (Basis of) Accounting • Ujmowanie

zdarzeń księgowych zarówno w oparciu o transakcje, jak i przesłanki wynikające z umów
i warunków ekonomicznych. Przychody uznawane są więc z chwilą, gdy zostaną praw-
nie osiągnięte (a nie otrzymane w formie pieniężnej), a koszty przypisywane są do zwią-
zanych z nimi przychodów (czyli nie zawsze ujmowane są z chwilą zapłaty pieniężnej
– patrz zasada współmierności przychodów i kosztów). W rezultacie bilans zawiera osza-
cowane kwoty przyszłych wpływów pieniężnych (np. należności) i przyszłych rozchodów
(np. zobowiązania). Z kolei rachunek zysków i strat mierzy zmiany w wartości netto przed-
siębiorstwa. Rachunkowość memoriałowa jest przeciwieństwem rachunkowości kasowej,
według której zdarzenie może zostać uznane wyłącznie wówczas, gdy związany z nim
przepływ środków pieniężnych faktycznie nastąpił. Ze względu na swoją racjonalną pod-
budowę pojęciową, rachunkowość memoriałowa stanowi integralną część podstawowych
zasad rachunkowości skupiających się na pomnażaniu majątku zgodnie z teorią przedsię-
biorstwa. Niemniej jednak, z jej stosowaniem wiążą się również pewne niedogodności:
◆◆ złożoność: księgi rachunkowe, prócz transakcji pieniężnych, muszą obejmować wiele

innych zdarzeń; duże ułatwienie stanowi tu zasada podwójnego zapisu;
◆◆ niepewność: rachunkowość memoriałowa wymaga przewidywania przyszłości.
Pozycje dotyczące przyszłości bliższej (np. bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów
na koniec okresu) przedstawiają stosunkowo mało problemów z oszacowaniem; trud-
niejsze jest jednak dokładne oszacowanie pozycji odnoszących się do dalszej przyszło-
ści (jak np. amortyzacja). Konieczność dokonywania oszacowań księgowych i oceny
księgowej wprowadza pewien element niepewności (skutkiem czego zysk staje się rów-
nież „wartością szacunkową”, a nie niepodważalnym wynikiem). Jednak dzięki zasa-
dzie ostrożnej wyceny ewentualne niespodzianki powinny być raczej miłe;
◆◆ pole do manipulacji: ponieważ oszacowania i oceny księgowe z konieczności są
subiektywne, mogą być również tendencyjne lub, co gorsza, celowo zniekształcone. To
właśnie z tego powodu konieczne jest badanie sprawozdań finansowych przez nieza-
leżnego biegłego rewidenta.
Rachunkowość oparta na koszcie historycznym
387
Pomimo wymienionych niedogodności, rachunkowość memoriałowa jest najrozsąd-

niejszym kompromisem ze względu na swoje walory w zakresie odzwierciedlania rze-
czywistości finansowej. Istotą tego kompromisu jest fakt, że użytkownicy sprawozdań
finansowych wolą miarę mniej ścisłą, lecz wiarygodną, niż miarę bardziej ścisłą, lecz
błędną. Patrz również korekty.
Rachunkowość oddziałów przedsiębiorstwa • Branch Accounting •

System rachunkowości umożliwiający rozliczanie przychodów i kosztów na poszcze-
gólne oddziały przedsiębiorstwa, tak aby mogły one funkcjonować jako ośrodki zysku.
Traktowanie oddziałów, jak gdyby stanowiły odrębne przedsiębiorstwa, przyczynia się do
podejmowania trafniejszych decyzji gospodarczych (odnośnie wypłaty premii, otworze-
nia nowego oddziału, likwidacji itp.). Jednoczesne silne mechanizmy kontroli wewnętrz-
nej, standaryzacja procedur oraz centralne zarządzanie ryzykiem łagodzą niebezpieczeń-
stwa, jakie niesie ze sobą decentralizacja. Rachunkowość oddziałów znajduje szczególnie
dobre zastosowanie w przypadku banków komercyjnych posiadających sieć oddziałów.
Mechanizmy cen transferowych stwarzają „wewnętrzny rynek” dla funduszy pozostają-
cych w rękach banku. Oznacza to, że rentowność poszczególnych oddziałów może opie-
rać się albo na udzielaniu kredytów, albo na przyjmowaniu depozytów. Sztuczna presja
na koncentrowania się na jednym bądź drugim zostaje zredukowana, a taktyki rozwoju
mogą zostać dostosowane do rynków lokalnych. Zbiorcza rentowność wszystkich oddzia-
łów, skorygowana o transakcje wewnętrzne, składa się na łączną rentowność całego banku.
Rachunkowość oparta na chomikowaniu rezerw (żargon) • Cookie Jar

•
Accounting (slang) Praktyka tworzenia sztucznie zawyżonych rezerw, a następnie
uwalnianie ich w celu wygładzania zysków.
Rachunkowość oparta na koszcie historycznym • Historical Cost

Accounting • HCA • Ujmowanie wartości transakcji finansowych w księgach
w wysokości kosztu historycznego/wartości początkowej. Rachunkowość oparta na kosz-
cie historycznym wymaga więc wykazywania transakcji pieniężnych na warunkach ryn-
kowych. Zasada kosztu historycznego jest preferowana przez podstawowe zasady rachun-
kowości ze względu na swoją wartość dla zarządzania powierzonym majątkiem – gdzie
388 Rachunkowość oparta na wartości godziwej
kluczowe znaczenie ma odpowiedzialność, a nie wycena. Użytkownicy sprawozdań finan-

sowych chcą mieć jasny i niezniekształcony przez aktualizacje wyceny obraz tego, jak
przedsiębiorstwo wydatkowało i zarobiło pieniądze. Istnieją jednak trzy godne uwagi
przypadki, w których odbiega się od zasady kosztu historycznego:
1. zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów, sprawozdania finansowe

mogą być korygowane o rozliczenia międzyokresowe kosztów, amortyzację, i pozy-
cje odroczone;
2. ponieważ aktywa obrotowe przeznaczone są na sprzedaż, rachunkowość oparta na
koszcie historycznym odwołuje się do zasady ostrożnej wyceny w celu dokonania ich
korekty do poziomu wartości rynkowej, czyli wartości sprzedaży netto, jeżeli jest ona
niższa niż koszt;
3. jeżeli istnieją przesłanki wskazujące, że w dającej się przewidzieć przyszłości kontynu-
acja działalności jest mało prawdopodobna, wartości wykazywane w ramach rachun-
kowości opartej na koszcie historycznym zamienia się na wartości likwidacyjne,
nawet w przypadku aktywów trwałych, których przedsiębiorstwo nie zamierza zbyć.
Można twierdzić, że rachunkowość oparta na koszcie historycznym przyjmuje metodę

uproszczoną, czy wręcz prymitywną, która może odbiegać od rzeczywistości finanso-
wej i w rezultacie może być mniej istotna przy podejmowaniu decyzji. Niemniej jednak
posiada ona kilka praktycznych zalet:
◆◆ jest obiektywna,
◆◆ nie wymaga skomplikowanych i kosztownych korekt,
◆◆ można ją weryfikować w drodze badania sprawozdania finansowego dzięki istnieniu
zewnętrznych dowodów, np. faktur,
◆◆ utrudnia manipulacje i praktykę window dressing (upiększania wyników),
◆◆ w transakcjach zawieranych na warunkach rynkowych, wartości wykazywane zgod-
nie z zasadą kosztu historycznego są dobrym przybliżeniem wartości rynkowej,
◆◆ jej konsekwentne stosowanie zapewnia porównywalność danych finansowych doty-
czących różnych transakcji, różnych okresów sprawozdawczych, czy różnych jedno-
stek gospodarczych.
Z powyższych przyczyn, rachunkowość oparta na koszcie historycznym jest powszech-

nie stosowana na całym świecie. Zawodzi ona przede wszystkim w warunkach wysokiej
inflacji, gdy koszt historyczny może mieć niewiele wspólnego z wartością ekonomiczną.
W takich przypadkach następuje zawyżenie zysków i zaniżenie wartości aktywów, gdyż
wartość nominalna nie odzwierciedla rzeczywistej siły nabywczej pieniądza. Porównaj
z rachunkowością według kosztów bieżących i rachunkowością opartą na wartości rynkowej.
Rachunkowość oparta na wartości godziwej • Fair Value Accounting •

Całkowite odejście od tradycyjnego modelu rachunkowości w celu ujęcia wszystkich
pozycji bilansowych w wartości godziwej. Podejście to stanowi przeciwieństwo tradycyj-
nej konwencji kosztu historycznego, która stosuje wartości bilansowe oparte na wartości
godziwej tylko w stosunkowo ograniczonych sytuacjach. Rachunkowość oparta na war-
Rachunkowość oparta na wartości godziwej
389
tości godziwej jest przykładem ruchu reformatorskiego w sprawozdawczości finansowej.

Choć tradycyjne modele księgowe są przydatne dla użytkowników, nie są one pozba-
wione ograniczeń. Uznaje się, że rachunkowość oparta na wartości godziwej będzie bar-
dziej przydatna dla użytkowników sprawozdań finansowych, ponieważ często są oni zain-
teresowani wartościami bilansowymi odzwierciedlającymi wartość rynkową. Poza tym,
dzięki uproszczeniu księgowości, system ten ograniczyłby możliwości manipulowania
wynikami przez tworzenie struktur transakcji ukierunkowanych na określone cele spra-
wozdawcze. Rachunkowość oparta na wartości godziwej jest jednak nieodłącznie zwią-
zana z większą niestabilnością zysków (ponieważ zmiany wartości rynkowej są formą
zysku niezrealizowanego). Takie odzwierciedlenie rzeczywistości finansowej niekoniecz-
nie jest złe, ale niektórym (np. bankom) może wydawać się przerażające. Inną wadą jest
to, że przyrosty wartości godziwej zaksięgowane jako dochód są tylko pośrednio zwią-
zane z przepływami pieniężnymi. Kolejną trudnością są problemy z samym ustaleniem
wartości godziwej. Jeśli istnieje cena rynkowa mogąca służyć za punkt odniesienia, war-
tość godziwą łatwo jest określić. Jednak w przypadku braku takiej ceny, konieczne może
być zastosowanie innych, mniej wiarygodnych metod z hierarchii wyceny:
Hierarchia wyceny wartości godziwej

Wiarygodność Metoda Przykład
Pewna ◆◆ ceny rynkowe na głębokich, ◆◆ posiadające klasyfikację kredytową
płynnych i aktywnych rynkach zadłużenie przedsiębiorstwa
Zasadna ◆◆wyceny oparte na modelach ◆◆ opcje na akcje
i danych rynkowych
Niepewna ◆◆ prognozy i oceny zarządu ◆◆ zobowiązania warunkowe
Obecnie daje się zauważyć wyraźny trend w kierunku rachunkowości opartej na warto-
ści godziwej. Trend ten spowodowany jest głównie pojawieniem się praktycznych moż-
liwości jej wprowadzenia dzięki większej przejrzystości rynków. W dużej mierze sta-
nowi on również reakcję na ostatnie głośne skandale księgowe. Generalnie wydaje się, że
lepsza zawartość informacyjna ma większe znaczenie niż dokładne szacunki księgowe.
W takim systemie rachunkowości, biegli rewidenci będą jeszcze bardziej zobowiązani
do zachowania rygorystycznej niezależności i zawodowego sceptycyzmu w kontaktach
z zarządem. Patrz również weryfikacja trafności oszacowań księgowych, ujawnianie.
Klucz do szacunków
Nie chodzi o to, że powinniśmy całkowicie pozbyć się systemu księ-
gowego w istotnym stopniu opartego na szacunkach. Należy jednak
zauważyć, że istnieje pilna potrzeba zwiększenia wiarygodności sza-
cunków księgowych – szczególnie biorąc pod uwagę przejście w kie-
runku wartości godziwej.
Baruch Lev, Stern School of Business, Nowy Jork
The Ones That Get Away (O tych, którzy nie ponoszą konsekwencji),
„The Economist”, 28 lipca 2005
390 Rachunkowość oparta na wartości rynkowej
Rachunkowość oparta na wartości rynkowej • Market Value Accounting •

•
MVA Metoda prowadzenia rachunkowości polegająca na wykazywaniu aktywów
i pasywów według ich aktualnej wartości rynkowej.
Rygory
Członkowie kierownictwa znali już rygory wyceny rynkowej
uprawianej przez Enron. Nazywali ją „kołowrotem”, który z każ-
dym rokiem zataczał coraz szersze kręgi. Niezależnie od wyników
działu, gdy przychodził styczeń, kasa była pusta. Cała gotówka, jaka
miała w następnych dekadach wpłynąć z umów na dostawę energii,
została już przepuszczona, po zaksięgowaniu jako zyski bieżące.
Zysk według tej metody definiowany jest jako zmiana wartości przedsiębiorstwa netto
w kolejnych okresach obrachunkowych, skorygowana o transakcje przeprowadzone
z akcjonariuszami (takie jak wypłata dywidend lub emisja nowych akcji). Podstawową
zaletą rachunkowości opartej na wartości rynkowej jest rzetelne odzwierciedlanie
rzeczywistości ekonomicznej. Nie wymaga ona również dokonywania alokacji, jakie
konieczne są dla zapewnienia współmierności przychodów i kosztów przy stosowaniu
zasady kosztu historycznego. Natomiast wadą są koszty i problemy związane z pomia-
rem wartości rynkowych, a także – przy ocenie efektywności zarządzania przedsię-
biorstwem – rozróżnienie zysków kapitałowych (na które zarządzanie nie ma wpływu)
od zysków wypracowanych w ramach działalności operacyjnej. Patrz również zysk
całkowity.
Rachunkowość ośrodków odpowiedzialności • Responsibility Accounting

• Wyodrębnienie w przedsiębiorstwie obszarów indywidualnej odpowiedzialności, czę-
sto wiążące się z nagradzaniem za osiągnięte wyniki. Informacje dotyczące działalno-
ści poszczególnych obszarów odpowiedzialności (zwanych „ośrodkami odpowiedzial-
ności”) są gromadzone i przedstawiane w formie raportów przez wewnętrzny system
rachunkowości zarządczej:
Ośrodki odpowiedzialności
Typ ośrodka Zakres odpowiedzialności
odpowiedzialności
Ośrodek kosztów ◆◆ Kontrola kosztów pod względem ich zgodności z budżetem
Ośrodek zysku ◆◆ Kontrola przychodów i kosztów w celu osiągnięcia planowanej
kwoty zysku
Ośrodek inwestycji ◆◆ Kontrola zysku oraz wydatków inwestycyjnych w celu osiągnięcia
planowanej stopy zwrotu z kapitału zainwestowanego
Rachunkowość rynków wschodzących...
391
Koncepcja ośrodka odpowiedzialności opiera się na dwóch założeniach: 1) jeżeli odpo-

wiedzialność ponoszą wszyscy, w efekcie końcowym nikt nie jest odpowiedzialny,
2) aby móc efektywnie zarządzać, należy dysponować odpowiednimi narzędziami
pomiaru. Do osiągnięcia wyznaczonych celów nie wystarczy sam fakt, że nam na nich
zależy; musimy jeszcze być w stanie ocenić postępy w ich realizacji. Uzbrojeni w bodźce
ekonomiczne i odpowiednie informacje, dobrze zapoznani z sytuacją pracownicy
podejmują lepsze i szybsze decyzje niż osoby posiadające nawet szersze uprawnienia
i stojące wyżej w hierarchii. Jest również faktem, że pracownicy, którym powierzono
szerszy zakres kompetencji i odpowiedzialności, mają zazwyczaj lepszą motywację.
Przy rozliczaniu ośrodków odpowiedzialności uznaje się jednak argument, że nikogo
nie można pociągnąć do odpowiedzialności za rzeczy, na które nie ma wpływu z uwagi
na ograniczenia czasu, środków i zakresu kompetencji.
Rachunkowość prowizoryczna (dosłownie ‘rachunkowość w pudełku na

buty’; żargon zawodowy) • Shoebox Accounting (vernacular) • Bardzo nie-
formalne i niedbałe metody księgowe stosowane czasem przez bardzo małe przedsię-
biorstwa, o których mówi się, że dokumentację księgową przechowują w pudełkach na
buty. Na koniec okresu obrotowego dowody księgowe (pokwitowania, wyciągi bankowe
itd.) przekazywane są księgowemu lub zewnętrznemu biuru usług księgowych w celu ich
posegregowania i przerobienia na sprawozdanie finansowe. Z nastaniem doby przyja-
znego dla użytkownika oprogramowania księgowego, rachunkowość prowizoryczna jest
coraz mniej spotykana.
Rachunkowość rynków wschodzących i rynków w fazie przejścio-

wej • Emerging/Transition Market Accounting • Standardy rachunkowości
uwzględniające specyfikę i potrzeby rynków wschodzących i/lub znajdujących się w fazie
przejściowej. Warunki panujące na tych rynkach często nie sprzyjają metodom rachun-
kowości stosowanym na rynkach kapitałowych w dobrze rozwiniętych gospodarkach
rynkowych. Przykładowo, może brakować godnej zaufania infrastruktury prawnej i eko-
nomicznej; mogą istnieć ukryte zobowiązania wynikające z nieodpowiednich, niejasnych
392 Rachunkowość sądowa
lub skorumpowanych uregulowań; może brakować organizacji zawodowych zrzeszają-

cych biegłych rewidentów oraz odpowiednich mechanizmów nadzoru właścicielskiego.
Organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości mogą nie dysponować
odpowiednimi uprawnieniami i środkami, a w przypadkach krańcowych, szara strefa
może działać na niekorzyść przejrzystości w rachunkowości. Z biegiem czasu i przy
odpowiednich staraniach, presja rynku zwykle zmusza rynki wschodzące i rynki w fazie
przejściowej do rozwinięcia rachunkowości. Zanim to jednak nastąpi, jako rozwiąza-
nie doraźne można przyjąć Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej,
które stają się coraz powszechniej stosowaną światową normą. Tymczasem jednak
ryzyko księgowe na takich rynkach jest podwyższone.
Rachunkowość sądowa • Forensic Accounting • Wyspecjalizowany rodzaj rachun-

kowości zajmujący się badaniem przypadków oszustwa, przestępstw gospodarczych
i sporów prawnych. Ta niemal detektywistyczna praca wykorzystywana jest przykła-
dowo w celu wykrywania prania brudnych pieniędzy lub oszustów wśród pracowników.
(Pochodzenie słowa: od łacińskiego „forensis” = ‘w otwartym sądzie’; w XVII w. nastąpiła
ewolucja znaczenia do koncepcji dochodzenia.)
Rachunkowość toksyczna (żartobliwe) • Toxic Accounting (humour) •

Określenie odnoszące się do wszelkich zaburzeń w stosowaniu rachunkowości, które
przynoszą efekty przeciwne do zamierzonych (patrz również rachunkowość behawiory-
styczna). W węższym kontekście, jest to na wpół żartobliwa idea, według której zastoso-
wanie konwencjonalnych zasad rachunkowości do pomiaru wyników przedsiębiorstwa
ma negatywny wpływ na morale oraz pracowników. Dzieje się tak ponieważ rachunko-
wość traktuje ludzi bardziej w kategoriach kosztów, którymi trzeba zarządzać niż zaso-
bów, w które trzeba inwestować i które należy rozwijać. Nie jest to wina tyle rachunko-
wości, ile raczej menadżerów o ograniczonych horyzontach, których koncentrowanie się
na wynikach krótkoterminowych może zaszkodzić rentowności długofalowej.
Rachunkowość w wartości bieżącej
393
Mania rozliczania
Istniejący w Rosji nacisk na „rozliczanie i nadzór” nie był bynaj-
mniej wynalazkiem Bolszewików, lecz spuścizną dawnej admini-
stracji carskiej. Tym niemniej, to teorie Lenina doprowadziły do
niebywałego przerostu obu tych zjawisk. Jawna i tajna inwigilacja
rozkwitła na ogromną skalę. Faktem jest, że w owym czasie biuro-
kracje wszystkich krajów uprzemysłowionych gromadziły coraz
więcej informacji o swoich społeczeństwach, lecz w ZSRR trend ten
przybrał niespotykane rozmiary. Przeprowadzano szeroko zakro-
jone sondaże na temat życia gospodarczego i społecznego… „Bada-
cze” mieli prawo wstępu do każdej instytucji rządowej w celu prze-
pytania funkcjonariuszy i zrewidowania ksiąg rachunkowych…
Wszystko to prowadziło jednak tylko do coraz większego zakłama-
nia, mnożącego różnego rodzaju machlojki i szwindle.
Robert Service A History of Modern Russia (Historia
współczesnej Rosji), 1998, s. 147–149
Często eliminuje się etaty w tak ważnych działach jak rekrutacja czy szkolenia, ponie-
waż traktuje się je jako część kosztów ogólnych – podczas gdy w rzeczywistości stanowią
one inwestycje w przyszłość, które można by kapitalizować, gdyby nie wzgląd na zasadę
ostrożnej wyceny. Znaczenie zagadnienia toksycznej rachunkowości rośnie, w miarę jak
coraz większego znaczenia nabierają pracownicy umysłowi.
Rachunkowość w wartości bieżącej • Current Value Accounting • CVA •

Technika rachunkowości według zachowania kapitału stosowana do pomiaru zysków
realnych w okresie inflacji. Aby skorygować bilans, wartości aktywów rzeczowych kory-
guje się przy zastosowaniu odpowiedniego wskaźnika cen. Aktywa pieniężne (np. środki
pieniężne i należności) oraz zobowiązania pieniężne nie są indeksowane, ponieważ sta-
nowią pozycje umowne nie podlegające wpływowi inflacji. Wartość kapitału własnego
to po prostu kwota pozostała, odzwierciedlająca wyższą wartość aktywów trwałych.
Końcowym efektem korekt bilansowych ma być zwiększenie kapitału własnego dla
odzwierciedlenia wyższych wartości bilansowych, po odliczeniu stałych zobowiązań.
W krótkim okresie, istnienie aktywów i zobowiązań pieniężnych nie ma żadnego bez-
pośredniego wpływu na kapitał własny. W miarę upływu czasu, przedsiębiorstwo będzie
jednak osiągać zysk na zobowiązaniach pieniężnych, ponieważ będzie dokonywać płat-
ności umownych z tytułu odsetek i kapitału w „tańszej” walucie. Rachunek zysków
i strat w rachunkowości w wartości bieżącej jest znacznie bardziej skomplikowany.
Podobnie jak każdy rachunek zysków i strat, musi on zapewnić uzgodnienie kapitału
własnego otwarcia i zamknięcia. W tym celu można zastosować dwa odmienne podej-
ścia. Wariant amerykański pozwala na ujęcie zysków nominalnych na aktywach trwa-
łych w zysku netto. Dla kontrastu, w wariancie brytyjskim zyski z takich aktywów nie
wchodzą do zysku netto, więc podejście to bardziej rygorystycznie weryfikuje zachowa-
nie kapitału. Oba warianty redukują zysk netto wykazany w rachunkowości opartej na
394 Rachunkowość w warunkach hiperinflacji
koszcie historycznym na podstawie ogólnego ustalenia, że inflacja obniża rentowność.

Rachunkowość w wartości bieżącej jest skomplikowana, a ponadto brakuje powszech-
nego konsensusu odnośnie do sposobu wyliczeń. Zazwyczaj ogranicza się ją do doko-
nania odpowiedniego ujawnienia w informacji dodatkowej do sprawozdania. Ponieważ
w najbardziej uprzemysłowionych krajach inflacja została opanowana, rachunkowość
w wartości bieżącej przestała być powszechnie stosowana.
Rachunkowość w warunkach hiperinflacji • Hyperinflation (Accounting

•
for) Radykalne odstępstwa od metody kosztu historycznego, których poczynienie jest
konieczne w przypadku walut o bardzo wysokiej stopie inflacji. Większość walut, łącz-
nie z tzw. twardymi walutami, w pewnym stopniu podlega inflacji. Kiedy więc przekra-
cza się granicę oznaczającą „hiperinflację”? Standardy rachunkowości nie określają kon-
kretnej wielkości progowej – kwestia ta jest raczej pozostawiona do samodzielnej oceny.
Za typowy punkt odniesienia zwykło się przyjmować inflację sięgającą 25% rocznie lub
100% w ciągu trzech lat. MSR nr 29 (Sprawozdawczość finansowa w warunkach hiper-
inflacji) sugeruje odwołanie się do następujących kryteriów charakteryzujących gospo-
darkę hiperinflacyjną:
a) ogół społeczeństwa preferuje lokowanie posiadanego majątku w aktywa niepie-

niężne lub relatywnie stabilne waluty obce. Walutę lokalną inwestuje się niezwłocz-
nie w celu utrzymania siły nabywczej;
b) ogół społeczeństwa rozważa wartości pieniężne nie w kategoriach waluty lokalnej,
lecz relatywnie stabilnej waluty obcej. W walucie tej mogą być podawane ceny;
c) kupno i sprzedaż na kredyt odbywa się po cenach mających skompensować oczekiwane
obniżenie siły nabywczej pieniądza w okresie kredytowania (nawet jeżeli jest on krótki);
d) stopy procentowe, wynagrodzenia i ceny powiązane są z indeksem cenowym;
e) skumulowana wysokość inflacji w ciągu trzech lat przybliża się lub przekracza 100%.
Bilans
Zyski (ale
skompen-
Zobowią-
zania sowane wyż-
Straty Aktywa
pieniężne szymi od-
setkami)
Rachunkowość
w warunkach Rzeczowy Kapitał
majątek Zmiennie
hiperinflacji trwały
własny zyski i straty
Zyski
WPŁYW INFLACJI NA BILANS
W odróżnieniu od rachunkowości w warunkach inflacji, zadowalającej się podaniem odpo-

wiedniej informacji uzupełniającej, rachunkowość w warunkach hiperinflacji dokonuje
przeredagowania sprawozdań finansowych w celu zapewnienia porównywalności mię-
Rachunkowość wartości wbudowanej
395
dzy okresami. Proces ten polega typowo na indeksacji sprawozdań za rok poprzedni.
Rachunkowość w warunkach hiperinflacji często idzie w parze z konsolidacją sprawozdań
finansowych jednostek działających w różnych krajach – zazwyczaj jednostki dominującej
prowadzącej sprawozdawczość w twardej walucie i jednostki zależnej z obszaru waluty sła-
bej. To właśnie inflacja w obszarze waluty słabej powoduje dewaluację tej waluty w stosunku
do bardziej stabilnych walut twardych. Przeliczenie pozycji wykazywanych w walucie sła-
bej na walutę mocną skutkuje w takiej sytuacji gwałtownym spadkiem wartości aktywów.
Wartości realne aktywów niepieniężnych nie są jednak nadszarpnięte przez inflację – war-
tość zapasów i środków trwałych wzrasta, wyrównując efekt działania inflacji. W sprawoz-
dawczości finansowej problem hiperinflacji może zostać rozwiązany na dwa sposoby:
◆◆ jednostka dominująca wykazuje działalność prowadzoną za granicą w twardej walu-

cie własnego kraju, wówczas ani zmiany kursu walut, ani zmiany cen w walucie lokal-
nej, nie mają wpływu na wartości księgowe – zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami
rachunkowości (GAAP)/SFAS* nr 52;
◆◆ majątek rzeczowy jednostki zależnej jest indeksowany do lokalnej inflacji, po czym sko-
rygowane kwoty przelicza się na twardą walutę jednostki dominującej – w takiej sytuacji
zyski kapitałowe zwykle eliminują straty z tytułu różnic kursowych – MSR nr 21.
Wszystkie wyżej wymienione okoliczności znacznie komplikują i zaciemniają wyniki

analizy finansowej – co jest jednym z powodów, dla których inflacja jest wrogiem efek-
tywnych rynków finansowych.
Rachunkowość wartości wbudowanej • Embedded Value Accounting

• Wszelkie metody księgowości wykazujące ekonomiczną wartość firmy w wysokości
* SFAS, angielski skrót od Statement of Financial Accounting Standards, oznaczający ‘stanowiska w spra-
wie Standardów Rachunkowości Finansowej’.
396 Rachunkowość według bieżącej siły nabywczej pieniądza
aktywowanej nadwyżki wartości bieżącej netto przyszłych zysków, nad wartością księ-
gową pozycji w bilansie. Choć praktyka ta jest sprzeczna z zasadą ostrożnej wyceny,
bywa tolerowana w pewnych okolicznościach. Przykładowo, niektóre standardy rachun-
kowości dopuszczają ją w przypadku ubezpieczycieli na życie, posiadających port-
fel ubezpieczeń emerytalnych lub polis ubezpieczeniowych na życie. Ponieważ metody
aktuarialne pozwalają na wiarygodne oszacowanie przyszłych zysków, niektórzy argu-
mentują, że rzetelny obraz firmy ubezpieczeniowej powinien takie zyski odzwierciedlać
– bowiem ze względu na ich umowny charakter, można co do ich osiągnięcia mieć zado-
walającą pewność.
Rachunkowość według bieżącej siły nabywczej pieniądza • Current

Purchasing Power Accounting • Rachunkowość mająca na celu zniwelowanie
zniekształceń pomiaru wynikających ze zmniejszania się relatywnej wartość pieniądza
w czasie w warunkach inflacji. Konwencja kosztu historycznego opiera się na założe-
niu, że siła nabywcza pieniądza mimo upływu czasu pozostaje w miarę porównywalna.
Tymczasem używanie jako miary pieniądza, którego wartość z upływem czasu ulega
znacznym zmianom, jest warte mniej więcej tyle samo, co pomieszanie dwóch różnych
walut. W celu rozwiązania tego problemu, rachunkowość według bieżącej siły nabyw-
czej pieniądza dokonuje indeksacji wartości przyjętych według kosztu historycznego,
tak aby sprawozdania finansowe odzwierciedlały siłę nabywczą (czyli rzeczywistą war-
tość) pieniądza. Patrz również rachunkowość według kosztów bieżących i rachunkowość
w warunkach hiperinflacji.
Rachunkowość według kosztów (cen) bieżących • Current Cost Account

•
ing  Konwencja rachunkowości dokonująca wyceny aktywów i pomiaru kosztów w opar-
ciu o bieżącą wartość rynkową. Ma ona za zadanie zniwelować zniekształcenia powsta-
jące w wyniku stosowania zasady kosztu historycznego w warunkach wysokiej inflacji.
Rachunkowość według kosztów bieżących koryguje konwencję kosztu historycznego na
wiele różnych sposobów, z których najważniejszymi są:
◆◆ korygowanie wyceny aktywów w celu odzwierciedlenia ich faktycznej wartości użyt-

kowej lub wartości utraty;
◆◆ skupienie uwagi na utrzymaniu potencjału operacyjnego przedsiębiorstwa, poprzez
należyte odzwierciedlenie w stawkach amortyzacji potrzeby zachowania majątku na
poziomie wartości odtworzeniowej lub wartości ekonomicznej;
◆◆ oddzielenie zysków kapitałowych od zysków operacyjnych, mające na celu zapewnie-
nie, że sztuczne zyski – jeśli przeliczyć je na faktyczną wartość kapitału przedsiębior-
stwa – nie są dzielone między akcjonariuszy;
◆◆ korygowanie zysków wynikających ze spłaty nominalnej kwoty zadłużenia.
Pomimo iż wysoka inflacja (rzędu 25% lub więcej rocznie) wymaga zastosowania
rachunkowości według kosztów bieżących, w praktyce okazuje się to dość kłopotliwe –
zwłaszcza ze względu na fakt, że badanie sporządzonych na jej podstawie sprawozdań
finansowych jest skomplikowane i kosztowne. Zobacz także rachunkowość według bieżą-
cej siły nabywczej pieniądza i rachunkowość w warunkach hiperinflacji.
Rachunkowość według zachowania kapitału
397
Rachunkowość według zachowania kapitału • Capital Maintenance

Accounting • Różne techniki rachunkowości skupiające się na definicji zysku jako
nadwyżki uzyskanej przy jednoczesnym utrzymaniu pierwotnie zainwestowanego
kapitału. Koncepcja zachowania kapitału jest przy pomiarze zysku rzeczą kluczową.
Przedsiębiorstwo nie posuwa się naprzód, jeżeli nie zdołało utrzymać poziomu kapi-
tału z pozycji wyjściowej. Zysk można również zdefiniować jako kwotę, którą można
zużyć bez nadszarpnięcia potencjału przedsiębiorstwa (tj. bez uszczuplenia jego kapi-
tału). Trudno jest jednak zmierzyć zużycie fizyczne i moralne aktywów, zwłaszcza
w dynamicznych warunkach rynkowych i przy zmieniających się cenach. Z powyższych
względów, najbardziej adekwatną definicją zachowania kapitału jest utrzymanie warto-
ści bieżącej netto przedsiębiorstwa na tym samym poziomie. Rachunkowość oparta na
koszcie historycznym ma w odniesieniu do tej koncepcji pewne naturalne ograniczenia.
Szczególnie w okresach wysokiej inflacji księgowi muszą zwracać baczniejszą uwagę na
kwestię zachowania kapitału – w tym celu rachunkowość według kosztu historycznego
można zmodyfikować na kilka sposobów:
Metody pomiaru zachowania kapitału

Rachunkowość ◆◆ Przeredagowanie sprawozdań finansowych przez zastosowanie ogólnych indeksów
według bieżą- cenowych do wartości historycznych
cej lub stałej siły ◆◆ Zmiana jednostki pomiaru, ale nie samego aktywa
nabywczej ◆◆ Brak rozróżnienia zmian cenowych dla poszczególnych rodzajów aktywów
◆◆ Korekta zysku przez podwyższenie kosztu amortyzacji, kosztu własnego sprzedaży
i wartości pozycji gotówkowych netto
◆◆ Pierwsze zastosowanie – w Niemczech w czasie hiperinflacji w latach 20. XX wieku
◆◆ Ponieważ indeksy cenowe mierzone są statystycznie, metoda oparta na bieżącej sile
nabywczej jest „obiektywna”
◆◆ Wykazuje zachowanie kapitału finansowego w kategoriach siły nabywczej
Rachunkowość ◆◆ Przeszacowanie wartości aktywów według ich wartości dla przedsiębiorstwa, zwanej
według kosz- też wartością (kosztem) utraty
tów bieżących ◆◆ Wycena według kosztu odtworzenia nie przekraczającego wartości możliwej do odzy-
skania (obejmującej wartość bieżącą netto przyszłych przepływów pieniężnych)
◆◆ Skoncentrowanie na zmianach cen konkretnych produktów
◆◆ Definiowanie „zysku” jako nadwyżki pozostałej po zapewnieniu utrzymania fizycznych
zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa; korekta zysku o amortyzację i koszt własny
sprzedaży
◆◆ Pytanie: czy rządy preferują rachunkowość według kosztów bieżących, ponieważ in-
deksy określające bieżącą siłę nabywczą nasilają inflację?
Rachunkowość ◆◆ Zastosowanie w stosunku do aktywów zarówno kosztów bieżących, jak i indeksów
według warto- ogólnych
ści realnych ◆◆ Wyodrębnienie zysków „realnych”: wartość bieżąca minus wartości indeksowane
◆◆ Przed uznaniem jakichkolwiek zysków z tytułu posiadania aktywów, należy się upew-
nić, że poziom kapitału – w kategoriach realnej siły został zachowany
◆◆ Kwestia sporna: aktywa, które fizycznie pozostały takie same, a będą musiały być zastą-
pione aktywami o wyższym koszcie, nie powinny być źródłem zysku z tytułu wzrostu ich
realnej ceny
398 Rachunkowość zarządcza
Różnice w powyższych podejściach wynikają z odmiennych definicji „kapitału”.

Podejście oparte na bieżącej sile nabywczej skupia się na sile nabywczej akcjonariu-
szy (inwestorów) w gospodarce ogółem. Rachunkowość według kosztów bieżących
koncentruje się z kolei na sile nabywczej przedsiębiorstwa w stosunku do produktów
niezbędnych do kontynuacji jego działalności. Natomiast system wartości realnych
bierze pod uwagę obie te kwestie. Dopóki inflacja trzymana jest w rozsądnych ryzach
(powiedzmy, w granicach 10% rocznie), nie ma sensu zagłębiać się w komplikacje
związane z rachunkowością według zachowania kapitału. Rachunkowość ta jest jed-
nak istotna na niektórych rynkach wschodzących i w krajach rozwijających się, gdzie
inflacja wciąż nie jest opanowana. Patrz również rachunkowość w warunkach hiperin-
flacji.
Rachunkowość zarządcza • Management Accounting • Rachunkowość pro-

wadzona na wewnętrzne potrzeby przedsiębiorstwa w celu usprawnienia działalności
i maksymalizacji zysków. Jak wiadomo, aby skutecznie zarządzać, trzeba dysponować
odpowiednimi narzędziami pomiaru. Zadaniem rachunkowości zarządczej jest więc
dostarczanie informacji niezbędnych do podejmowania trafnych decyzji. Informacje te
wykorzystywane są przez zarząd do określania planów na przyszłość, monitorowania
działalności bieżącej i wynagradzania za osiągnięte wyniki. O ich istotności decyduje
przede wszystkim aktualność i użyteczność. Rachunkowość zarządcza koncentruje się
w szczególności na źródłach oraz trendach przychodów i kosztów, dążąc do odzwiercie-
dlenia ekonomicznej rzeczywistości przedsiębiorstwa. Odmienne zadanie ma rachunko-
wość finansowa, ewidencjonująca wyniki dla potrzeb sprawowania nadzoru. Z koniecz-
ności musi się ona opierać na ściśle określonych uregulowaniach (aby mogli ją zrozumieć
użytkownicy sprawozdań), oraz odpowiadać określonym standardom (dla zapewnie-
nia porównywalności między sprawozdawczością różnych przedsiębiorstw). Patrz rów-
nież rachunek kosztów, rachunkowość zarządcza a rachunkowość finansowa, porównanie,
budżet i system informacji zarządczej.
Ważny jest cel

W najszerszym znaczeniu, cała rachunkowość ma charakter zarząd-
czy, ponieważ wszystkie ujęte w niej informacje finansowe i kosz-
towe są przedmiotem zainteresowania kadry zarządzającej. W prak-
tyce jednak, rachunkowość zarządcza różni się od rachunkowości
finansowej, rachunku kosztów, kontroli budżetu i planowania finan-
sowego tym, że przywiązuje wagę do celu, a nie do techniki. Celem
tym jest dostarczanie informacji zapewniających wsparcie na każ-
dym poziomie zarządzania: w procesie planowania, podejmowania
decyzji oraz kontroli działań przedsiębiorstwa.
John Sizer An Insight into Management Accounting
(Wgląd w rachunkowość zarządczą), 1991, s. 1
Rachunkowość zarządcza a rachunkowość finansowa, porównanie
399
Rachunkowość zarządcza a rachunkowość finansowa, porównanie •

•
Management vs. Financial Accounting Compared Rachunkowość zarządcza
ma na celu zapewnienie efektywnego zarządzania, ukierunkowanego na maksymaliza-
cję wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy. Dostarcza ona danych do podejmowania
decyzji w zakresie kierunku działania („co powinniśmy zrobić?”), oraz w zakresie opra-
cowania planu działania („jak powinniśmy to zrobić?”). Z kolei rachunkowość finansowa
zajmuje się badaniem przeszłych wyników dla celów kontroli zarządzania. Daje więc
odpowiedź na pytanie, jak zarząd wywiązał się ze swoich zadań (tj. przedstawia spra-
wozdanie mające służyć do niezależnej oceny wyników zarządzania przedsiębiorstwem).
Z konieczności, rachunkowość finansowa musi opierać się na określonych zasadach (aby
była zrozumiała dla użytkowników sprawozdań finansowych), musi być znormalizowana
(aby zapewnić porównywalność) i musi być zorientowana na przestrzeganie standar-
dów (aby narzucić dyscyplinę osobom podlegającym ocenie). Pomiędzy rachunkowością
zarządczą a finansową nie istnieje żaden wewnętrzny konflikt, lecz raczej różnica per-
spektyw – pierwsza ukierunkowana jest na przyszłość, a druga na przeszłość. Tym nie-
mniej, menedżerowie powinni zawsze pamiętać o konsekwencjach tej różnicy. Typową
pułapką jest odwoływanie się do rachunkowości finansowej przy podejmowaniu decy-
zji na przyszłość (np. uwzględnianie kosztów poniesionych nieodwołalnie, choć dla celów
decyzyjnych są one nieistotne). Teoria przedsiębiorstwa (według której celem przedsię-
biorstwa ma być maksymalizacja wartości dla akcjonariuszy) w połączeniu z hipotezą
rynku efektywnego (według której cena akcji na rynkach kapitałowych odzwierciedla
wiele informacji z różnych źródeł) sugerują, że w wyznaczaniu kierunku działań należy
opierać się na rachunkowości zarządczej. Rachunkowość finansowa powinna być po pro-
stu bezstronnym odzwierciedleniem wyników, nie uwarunkowanym potrzebą zarządza-
nia wynikami. Można powiedzieć, że poświęcanie rachunkowości finansowej zbyt wiele
uwagi jest przejawem konfliktu w stosunkach agencyjnych (gdy zarząd zajmuje się raczej
„dobrym przedstawieniem” wyników, niż osiągnięciem dobrych wyników). Podejście
takie może hamować wzrost efektywności przedsiębiorstwa oraz wzrost wartości przed-
siębiorstwa dla akcjonariuszy.
 na potrzeby wewnętrzne  na potrzeby zewnętrzne
 ukierunkowanie  skupienie na przeszłości
na przyszłość
 koszty historyczne
Rachunkowość  koszty istotne
 wartości średnie
zarządcza  wpływ krańcowy
 szczegółowość  uproszczenie
 terminowość (bieżąca)  przesunięcie w czasie

 rzeczywistość handlowa  konwencjonalna
 ukierunkowanie  ukierunkowanie
na potrzeby decyzyjne na kontrolę zarządzania
400 Rachunkowość zarządcza ochrony środowiska
 Istotność  Zgodność z prawem
Rachunkowość
zarządcza: istota  Gospodarność  Przejrzystość
 Przydatność  Porównywalność
 Funkcjonalność  Rzetelność
Upadek
Rachunkowość zarządcza została wyparta przez umacniającą się
rachunkowość finansową (…). Tworzenie systemów księgowych ma
jednak zbyt dużą wagę, by pozostawić je w rękach księgowych (…).
W tej kwestii niezbędne jest aktywne zaangażowanie inżynierów
i menedżerów ds. operacyjnych.
Robert S. Kaplan i H. Thomas Johnson Relevance Lost: The Rise and
Fall of Management Accounting (Utracone znaczenie: wzlot i upadek
rachunkowości zarządczej), 1991
Rachunkowość zarządcza ochrony środowiska • Environmental Manage

• •
ment Accounting EMA Wewnętrzna sprawozdawczość i analiza zagadnień zwią-
zanych z ochroną środowiska, obejmująca np. analizę kosztów i korzyści płynących z czystej
technologii, zgodności z przepisami w zakresie ochrony środowiska, analizy wpływu na
środowisko na ocenę projektu. Patrz również analiza przestrzegania uregulowań w zakresie
ochrony środowiska, sprawozdawczość w zakresie ochrony środowiska i zielony audyt.
Racjonalne podejmowanie decyzji (a informacje rachunkowe) • Rational

Decision-Making (& Accounting Information) • Prawie wszystkie logicznie
podejmowane decyzje (za wyjątkiem przełomowych idei) można sprowadzić do czte-
rech odrębnych etapów rozumowania (źródło: model racjonalnego menedżera według
Kepner-Tregoe). Po pierwsze, musimy pozyskać fakty w celu ustalenia, co się dzieje („ocena
sytuacji”); następnie, wyposażeni w odpowiednie informacje, identyfikujemy problem
lub potencjalną możliwość („analiza problemu”); w kolejnym kroku szukamy rozwią-
zania rozważając dostępne opcje („analiza decyzji”) i w końcu, zgodnie z powiedzeniem
„pomyśl dwa razy, zanim coś zrobisz”, rozważamy przyszłe implikacje decyzji („analiza
potencjalnych problemów”). Każdy z tych etapów wymaga świadomej dyscypliny – błędne
decyzje są zwykle wynikiem pominięcia lub nienależytego przemyślenia któregoś z nich.
Jeżeli informacje rachunkowe mają być przydatne, muszą służyć pomocą w podejmowa-
niu racjonalnych decyzji. Oto kilka sposobów, w jakie rachunkowość stara się spełnić to
zadanie: sprawozdawczość finansowa i analiza wskaźników (ocena sytuacji); porównania
z równorzędnymi przedsiębiorstwami, analiza porównawcza i analiza odchyleń (analiza
problemu); analiza kosztów i korzyści i analiza progu rentowności (analiza decyzji) oraz pro-
gnozowanie (analiza potencjalnych problemów) – by wymienić tylko niektóre z nich.
Rada Dyrektorów
401
? = Niepewność
Ocena  Zebranie faktów i ustalenie, co się dzieje

1 sytuacji  Ocena wiarygodności informacji
 Identyfikacja problemu – niezadowalające

Analiza
2 problemów
wyniki
 Znalezienie źródłowej przyczyny problemu
 Wskazanie alternatywnych rozwiązań

Analiza
Racjonalne 3 decyzji
i ich efektów
 Wstępne wybranie najlepszego wariantu
podejmowanie
 „Test” wybranego wyniku; jeżeli OK
decyzji: etapy Analiza – zaakceptować!
4 potencjalnych
 Ochrona decyzji poprzez przewidzenie
problemów
trudności
! = Działanie
WSZYSTKIE ISTOTNE DECYZJE POWINNY PRZEJŚĆ PRZEZ 4 ETAPY
Źródło: „Rational Manager” by Kepner-Tregoe
Racjonalnie uzasadnione zapewnienie według Ustawy Sarbanes-Oxley

▶ Wystarczające zapewnienie według Ustawy Sarbanes-Oxley.
Rada ds. Standardów Niezależności • Independence Standards Board •
ISB • Amerykański organ nadzorujący przestrzeganie standardów rachunkowości, zało-
żony w 1998 roku w celu monitorowania i – w razie potrzeby – egzekwowania odpo-
wiednich standardów niezależności biegłych rewidentów. Powołanie Rady miało zapo-
biegać oczywistym przypadkom konfliktu interesów w sytuacjach, gdy biegli rewidenci
byli jednocześnie posiadaczami akcji badanych spółek. Poważniejszą kwestią były obawy,
że firmy zajmujące się kompleksowym doradztwem profesjonalnym mogą nie oprzeć się
pokusie poświęcenia rygorystycznych standardów badania sprawozdań finansowych
na rzecz konkurującego interesu ekonomicznego. Pod koniec lat 90., przy zwyżkującym
rynku giełdowym, nadzorująca Radę amerykańska Komisja Papierów Wartościowych
i Giełd ze szczególną uwagą skupiała się na niezależności biegłych rewidentów. W efekcie,
działając poprzez Radę, Komisja zarządziła rozbicie firm zajmujących się kompleksowym
doradztwem profesjonalnym.
Rada ds. Standardów Rachunkowości (Wielka Brytania) • Accounting

•
Standards Board (UK) Organ ustanawiający standardy rachunkowości w Wielkiej
Brytanii (Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej), będący odpowiednikiem amerykańskiej
Rady Standardów Rachunkowości Finansowej. Patrz także anglosaska tradycja księgowa.
Rada Dyrektorów (anglosaskie) • Board of Directors (Anglo-Saxon) •

Funkcjonujący w krajach anglosaskich (USA, Wielka Brytania, Kanada i in.) przybliżony
402 Rada Międzynarodowych Standardów Etycznych dla Księgowych
odpowiednik europejskiej rady nadzorczej, tj. organu sprawującego nadzór w imieniu

akcjonariuszy. W odróżnieniu od europejskich rad nadzorczych, anglosaska rada dyrek-
torów może mieć w swym składzie również członków zarządu spółki. Należy zaznaczyć,
że w krajach anglosaskich nadzór właścicielski skupia się bardziej na interesach samych
akcjonariuszy, niż na interesach innych stron materialnie zainteresowanych działalnością
przedsiębiorstwa.
Rada Międzynarodowych Standardów Etycznych dla Księgowych •

The International Ethical Standards Board for Accountants • IESBA •
Funkcjonująca w ramach Międzynarodowej Federacji Księgowych jednostka opracowująca
standardy etyczne dla zawodowych księgowych, a także wytyczne w zakresie ich stosowa-
nia. Standardy te mają mieć zasięg ogólnoświatowy w ramach trendu do zapewniania glo-
balnej spójności. IESBA wspiera również międzynarodową debatę na temat problemów
etycznych, w obliczu których stają księgowi. Organem zarządzającym Radą jest Rada ds.
Ochrony Interesu Publicznego.
Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości • RMSR •

•
International Accounting Standards Board IASB Niezależny organ •
ustanawiający standardy rachunkowości, będący następcą stosunkowo nieformal-
nego Komitetu ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Od 2001 roku,
RMSR zajmuje czołową pozycję w świecie rachunkowości, obok amerykańskiej Rady
Standardów Rachunkowości Finansowej. RMSR uchwala Międzynarodowe Standardy
Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) i odgrywa główną rolę w dążeniu do ogól-
noświatowego ujednolicenia rachunkowości. Rada – złożona z czternastu uznanych
przedstawicieli świata biznesu, rachunkowości i nauki – nadzoruje stałych pracowni-
ków badawczych zatrudnionych w Londynie. RMSR jest kluczową instytucją w infra-
strukturze międzynarodowych standardów rachunkowości, posiadając wyłączne
uprawnienia do ustanawiania międzynarodowych standardów rachunkowości.
RMSR podlega z kolei kontroli Fundacji Międzynarodowego Komitetu Standardów
Rachunkowości (KMSR), organizacji non-profit utworzonej w stanie Delaware w USA.
Choć rozróżnienie pomiędzy Komitetem a Radą może nie być oczywiste, istnieją
pomiędzy nimi istotne różnice. KMSR funkcjonował zgodnie z anglosaską tradyją
księgową jako autonomiczna (a więc potencjalnie służąca własnym interesom) grupa
księgowych. Powodem przekształcenia KMSR w RMSR było wzmocnienie pozycji
instytucjonalnej w zakresie zapewnienia finansowania i innych niezbędnych środków,
a także rozszerzenia wpływów i zwiększenia wiarygodności. Autorytet RMSR musi
w ostatecznym rozrachunku wynikać z jej pozycji jako rzecznika międzynarodowego
środowiska gospodarczego. Aby taki autorytet zapewnić, Fundacja ma w swoim skła-
dzie dziewiętnastu czołowych reprezentantów szeroko zróżnicowanych środowisk.
Różne kraje nadal posiadają własne organy nadzorujące przestrzeganie standardów
rachunkowości i obowiązującego prawa (w Wielkiej Brytanii działa Rada Standardów
Rachunkowości, w Stanach Zjednoczonych – Rada Standardów Rachunkowości
Finansowej). Zasadność działań RMSR opiera się na jej wiarygodności i dobrowol-
nej akceptacji ustanowionych przez nią standardów. Rada uzyskała szerokie poparcie
w ponad 100 krajach, w tym w Unii Europejskiej.
Rada Międzynarodowych Standardów Rewizji...
403
Uniwersalność
Dążeniem przewodniczącego [RMSR] jest uczynienie z MSR zło-
tego standardu rachunkowości.
Accounting’s White Knight, cytat z „Fortune” (wydanie europejskie),
30 września 2002, s. 56
Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR) –

założenia koncepcyjne • International Accounting Standards Board
• •
Framework IASB Framework Założenia koncepcyjne RMSR to koncep-
cyjne zasady rachunkowości, które stanowią podstawę MSR oraz będących ich następcą
Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Zostały one zatwier-
dzone w 1989 przez RMSR i przyjęte w roku 2001.
Rada Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Usług

Atestacyjnych • International Auditing and Assurance Standards
• •
Board IAASB Ponadnarodowy organ sponsorowany przez Międzynarodową
Federację Księgowych, którego zadaniem jest rozpowszechnianie wysokiej jakości
standardów usług atestacyjnych, w tym dążenie do ujednolicenia standardów rewizji
finansowej przez wprowadzenie opartej na „najlepszych praktykach” globalnej normy.
IAASB uchwala międzynarodowe standardy w następujących zakresach:
◆◆ Rewizja finansowa (Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej, ISA)

◆◆ Kontrola jakości (Międzynarodowe Standardy Kontroli Jakości – International Stan-
dards on Quality Control, ISQC)
◆◆ Usługi atestacyjne (Międzynarodowe Standardy Świadczenia Usług Atestacyjnych –
International Standards on Assurance Engagement, ISAE)
◆◆ Przeglądy księgowe (Międzynarodowe Standardy Przeglądów Księgowych – Interna-
tional Standards on Review Engagement, ISRE)
◆◆ Usługi Powiązane (Międzynarodowe Standardy Świadczenia Usług Powiązanych –
International Standards on Related Services, ISRS)
W dążeniu do osiągnięcia ogólnoświatowej harmonizacji, IAASB ściśle współpracuje

z organizacjami będącymi jej odpowiednikami w różnych krajach. Korzysta również
z doradztwa Panelu doradczego ds. przestrzegania uregulowań IFAC (CAP), reprezentu-
jącego szerokie spektrum stron żywotnie zainteresowanych kwestiami sprawozdaw-
czości finansowej. Ponieważ działania Rady mają stanowić wiarygodną odpowiedź
na potrzeby interesu publicznego, IAASB podlega niezależnemu nadzorowi ze strony
Rady ds. Ochrony Interesu Publicznego. Nadzór ten ma uzasadnione powody. Wiele
głośnych skandali księgowych podkopało zaufanie inwestorów do biegłych rewiden-
tów. Ponieważ sprawozdania przedsiębiorstw międzynarodowych badane są zazwy-
czaj przez globalne firmy Wielkiej Czwórki, kompromitacja w jednym kraju odbija
się echem po całym świecie. Mając na względzie wagę rzetelnej sprawozdawczości
finansowej dla światowej gospodarki, IAASB jest jedną z najważniejszych organizacji
404 Rada Nadzorcza
w ramach IFAC. Jej wysiłki zmierzające do harmonizacji i poprawy jakości rewizji

finansowej są porównywalne do pracy nad opracowaniem międzynarodowych standar-
dów rachunkowości.
Rada Nadzorcza (UE) • Supervisory Board (EU) • Europejska nazwa odpowia-

dająca anglosaskiemu terminowi rada dyrektorów, oznaczającemu organ sprawujący
nadzór nad działalnością spółki w imieniu akcjonariuszy. Wśród członków rad nadzor-
czych mogą znajdować się osoby spoza grona akcjonariuszy, jak przedstawiciele związ-
ków zawodowych i banków, co ma miejsce np. w Niemczech. W odróżnieniu jednak od
anglosaskiej rady dyrektorów, w ich skład nie mogą wchodzić członkowie zarządu.
Rada Nadzoru Publicznego (USA) • Public Oversight Board (USA) •

Samoregulacyjny organ utworzony w 1997 roku przez amerykańskich biegłych rewi-
dentów w celu sprawowania nadzoru i dyscypliny nad wykonywaniem zawodu.
Działalność Rady Nadzoru Publicznego okazała się niewystarczająca w świetle serii
poważnych przypadków nieskuteczności audytu. W roku 2003 zastąpiła ją bardziej
niezależna i posiadająca szersze uprawnienia Rada Nadzoru Rachunkowości Spółek
Publicznych.
Bezużyteczna
Rada Nadzoru Publicznego, utworzona w 1997 w odpowie-
dzi na oburzenie społeczne związane z nieskutecznością audytów,
była kontrolowana przez lobby biegłych rewidentów. Dlatego wpro-
wadzona latem reforma przepisów wzywała do utworzenia innego
organu nadzorującego, na czele którego stałaby osoba zdecydowanie
zaangażowana w ochronę interesu publicznego i posiadająca wie-
dzę w zakresie rewizji finansowej. [Istnieje jednak] niebezpieczeń-
stwo, że również wytypowanie takiej osoby nie wymknie się spod
wpływów lobby biegłych rewidentów. W efekcie może dojść do tra-
gicznego powtórzenia doświadczeń z bezużyteczną Radą Nadzoru
Publicznego. Są strony, w których żywotnym interesie leży przedłu-
żanie chorej sytuacji w systemie alokacji kapitału.
The Japanese Way (Po japońsku), „International Herald Tribune”,
Rada Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych (USA) • Public

Company Accounting Oversight Board (USA) PCAOB Organ nadzo- • •
rujący przestrzeganie standardów rachunkowości utworzony przez władze amerykańskie
w roku 2003 w odpowiedzi na skandale księgowe w sprawie Enronu i WorldCom. Rada
Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych zastąpiła swoją poprzedniczkę Radę Nadzoru
Publicznego, która pokazała, że wewnętrzne sprawowanie nadzoru nie spełniło swego zada-
nia. Rada była jedną z inicjatyw Ustawy Sarbanes-Oxley, mającej na celu ochronę ame-
rykańskich inwestorów giełdowych i wspieranie rzetelnej sprawozdawczości finansowej.
Rada Sprawozdawczości Finansowej
405
Rada – posiadająca przydomek „Peekabo”* – zatrudnia ponad 400 osób (dane z roku 2005)
i ma siedzibę w Nowym Jorku. Jej ogromne uprawnienia obejmują możliwość interwenio-
wania w formuły ustalania wynagrodzenia biegłych rewidentów (w celu przeciwdziała-
nia zagrażającym niezależności biegłego rewidenta praktykom świadczenia dodatkowych
usług obok audytu), prawo do uzupełniania analiz wewnętrznych w drodze niezależnej
oceny praktyki rewizji finansowej danej firmy (z możliwością nakładania kar pieniężnych
i skreślania firm wykazujących niedociągnięcia z listy biegłych rewidentów) oraz prawo do
ustalania standardów zawodowego postępowania. Od czasu swego powstania Rada gor-
liwie wypełnia zadanie wspierania biegłych rewidentów w dążeniu do „przywrócenia im
reputacji i ocalenia ich dusz” (według słów przewodniczącego PCAOB – „Financial Times”,
1 grudnia 2005, s. 12). Zob. także nadzór, Artykuł 404 i cerber.
Rada Profesjonalnego Nadzoru (Wielka Brytania) • Professional Oversight

•
Board (UK) Niezależny organ regulacyjny sprawujący nadzór nad wykonywaniem
zawodu biegłego rewidenta i przeprowadzaniem rewizji finansowej w Wielkiej Brytanii.
Począwszy od 2006, Rada Profesjonalnego Nadzoru nadzoruje także zawód aktuariu-
sza. Kluczowym atrybutem Rady Kontroli Profesjonalnej jest jej niezależność od środo-
wisk zawodowych, które historycznie podlegały samoregulacji. Tak jak wojna była „zbyt
ważka, by zostawić ją generałom” (słowa brytyjskiego premiera Lloyda George’a), nad-
zór jest rzeczą zbyt istotną, by sprawować go wewnętrznie w ramach środowiska zawo-
dowego. Rada Profesjonalnego Nadzoru jest częścią Rady Sprawozdawczości Finansowej.
Rada Sprawozdawczości Finansowej (Wielka Brytania) • Financial

• •
Reporting Council (UK) FRC FRC to niezależny organ nadzorujący przestrze-
ganie standardów rachunkowości w Wielkiej Brytanii, zajmujący się sprawozdawczością
finansową, badaniem sprawozdań finansowych i nadzorem właścicielskim. Historia FRC
sięga 1990 roku. W roku 2004, w wyniku reform, Rada przejęła funkcje pełnione poprzednio
przez Fundację Rachunkowości. Jej szerokie uprawnienia oparte są na przekonaniu o potrze-
bie spójnych działań wynikającej z nieodłącznych powiązań pomiędzy zagadnieniami spra-
wozdawczości finansowej, badania sprawozdań finansowych, nadzoru właścicielskiego i kom-
petencji księgowych. Organ podległy FRC – Rada Profesjonalnego Nadzoru, koncentruje się
na badaniu sprawozdań finansowych. Patrz również Ustawa Sarbanes-Oxley.
Tworzenie majątku
Celem FRC jest działanie na rzecz zwiększenia zaufania do sprawoz-
dawczości i nadzoru przedsiębiorstw w Wielkiej Brytanii. Wierzymy
w tworzenie majątku. Jesteśmy przekonani, że nasza rola w zwiększa-
niu zaufania do sprawozdawczości i nadzoru przedsiębiorstw może
zaowocować zwiększeniem możliwości tworzenia majątku.
Paul Boyce, przewodniczący brytyjskiej Rady Sprawozdawczości Finansowej,
fragment wypowiedzi przed Kongresem Stanów Zjednoczonych, 9 września 2004
* ang. „peekaboo” odpowiada polskiemu ‘a kuku’ używanemu w zabawach z dziećmi; sam czasownik
„peek” znaczy ‘zaglądać’ lub ‘zerkać’ (przyp. tłum.).
406 Raje podatkowe
Raje podatkowe • Tax Havens • Państwa, które świadomie starają się przyciągnąć
zagraniczne fundusze poprzez stosowanie bardzo korzystnego (na tle innych) sytemu
naliczania podatku dochodowego. Przykładowo na wyspie Man (która jest jednym
z rajów podatkowych), standardowa stawka podatku dochodowego od wynagrodzeń za
pracę wynosi 10%. W rzeczywistości jednak raje podatkowe chcą przyciągnąć nie ludzi,
lecz pieniądze. Zazwyczaj, w celu przyciągnięcia inwestycji i depozytów, opodatkowa-
niem w ogóle nie są objęte dochody z tytułu odsetek, dywidend i zysków kapitałowych.
Raje podatkowe zazwyczaj graniczą z państwami OECD (bogatymi, uprzemysłowio-
nymi krajami) i są siedzibą dużych, międzynarodowych banków o znanych i budzących
zaufanie markach. Raje podatkowe rozwinęły się wraz z postępami w zakresie łączności,
globalizacji i międzynarodowych rynków kapitałowych. Ich istota polega na tym, że pie-
niądze można trzymać w odległym miejscu, a zarazem mieć do nich pełny dostęp dzięki
nowoczesnym technologiom (telefonii, kartom debetowym, bankowości elektronicznej
itp.). Raje podatkowe to świetny interes. MFW szacuje, że znajduje się w nich 5 bilionów
USD („International Herald Tribune”, 10 maja 2002, s. 6). Niemniej jednak budzą one
także kontrowersje. Najważniejszym wobec nich zarzutem jest to, że ułatwiają uchylanie
się od zobowiązań podatkowych, a nawet zachęcają do takich działań. Jedną rzeczą jest
stosowanie strategii niskiego opodatkowania lokalnie wypracowanych dochodów w celu
przyciągnięcia inwestorów i tworzenia miejsc pracy w sektorze usług finansowych; jednak
zupełnie czym innym jest stwarzanie możliwości ukrycia w raju podatkowym dochodów
wypracowanych w innym miejscu. Po drugie, raje podatkowe mogą wypaczyć międzyna-
rodowe przepływy kapitałowe poprzez posiadanie nieuczciwej przewagi nad systemami
wymagającymi podstawy opodatkowania. Wszystkie te powody sprawiają, że raje podat-
kowe stają się coraz większym problemem dla rządów państw OECD, zwłaszcza tych,
które chcą opodatkowywać dochody uzyskiwane ze źródeł ogólnoświatowych. Z drugiej
jednak strony, raje podatkowe uzasadniają swe istnienie przytaczając argumenty wol-
ności jednostki, prywatności i globalnej konkurencji. Raje podatkowe przekraczają gra-
nice tolerancji wytyczone przez OECD, gdy zachęcają do uchylania się od zobowiązań
podatkowych, prania pieniędzy i działalności przestępczej, lub gdy choćby tolerują takie
działania. Niektóre raje podatkowe (np. Andora, Lichtenstein, Liberia, Monako, Wyspy
Marshalla, Naura i Vanuatu) znalazły się na czarnej liście OECD.
Ramy pojęciowe rachunkowości
407
W przeciwieństwie do nich, raje podatkowe w większym stopniu dostosowane

do wymagań globalnych mają surowe uregulowania (jak np. zasada znajomości
klienta), dbają o przejrzystość (co obejmuje także gotowość do przekazywania infor-
macji na potrzeby zewnętrznych dochodzeń podatkowych) i stosują skuteczne prze-
pisy bankowe.
Pewność
Na tym świecie niczego nie można być pewnym, z wyjątkiem
śmierci i podatków.
Benjamin Franklin (1706–1790); Letters, 1789,
Ramy pojęciowe rachunkowości • Conceptual/IASC Framework • Podstawowe

koncepcje i idee stanowiące podłoże podstawowych zasad rachunkowości – które z kolei
wpływają na kształtowanie bardziej szczegółowych standardów rachunkowości. Ramy
pojęciowe (po raz pierwszy zdefiniowane przez amerykańską Radę ds. Standardów
Rachunkowości Finansowej, a wykorzystywane także przez Komisję ds. Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości), są podstawą, na której opierają się stosowane w rachunkowo-
ści reguły. Choć są może abstrakcyjne i teoretyczne, dają jednak podstawy logiczne stano-
wiące bazę dla toku rozumowania, rozstrzygania wątpliwości i tworzenia nowych standar-
dów rachunkowości.
Decydenci
Wymagania ekonomiczne Korzyści > Koszty
Wymagania użytkowników Klarowność prezentacji
Potrzeby użytkowników Użyteczność
Właściwości kluczowe Istotność Rzetelność
Ramy pojęciowe
Cechy pierwszorzędne
rachunkowości Aktualność Dokładność
Wartość prognozująca Informacja zwrotna Weryfikowalność
Cechy drugorzędne Porównywalność Neutralność
Kryteria ewidencjonowania Istotność (wartości)
Źródło: White, Sondhi & Fried, s. 10

408 Rankingi jakości ujawnień
Jedną z rzeczy, które ramy pojęciowe rachunkowości uwidoczniają, jest fakt, że

pewne kompromisy w obrębie standardów rachunkowości są nieuniknione. Trudno
jest na przykład jednocześnie zadośćuczynić wymogom rzetelności i przydatności.
Szczegółowe badanie sprawozdania finansowego pod kątem jego rzetelności jest cza-
sochłonne – a spowodowane tym opóźnienie prezentacji sprawozdań zmniejsza przy-
datność zawartych w nim informacji. Wartość rynkowa jest niezwykle przydatna, ale
trudno ją zweryfikować. Z drugiej strony, koszt historyczny jest bardzo wiarygodny
(rzetelny), lecz jego przydatność bywa nikła. Sprowadza się to ostatecznie do wyboru
pomiędzy „zapewnieniem rzetelności w przybliżeniu” lub tkwieniem w „bardzo ści-
słym błędzie.”
Rankingi jakości ujawnień • Quality of Disclosure Rankings • Agencje ratin-

gowe, w odpowiedzi na obawy rynków kapitałowych co do przejrzystości sprawozdaw-
czości finansowej, opracowują oceny przedsiębiorstw nie tylko w zakresie ich zdolności
kredytowej, lecz także jakości ujawnianych informacji. Rankingi te opierają się na nastę-
pujących kryteriach:
◆◆ niezależność rady nadzorczej,

◆◆ traktowanie akcjonariuszy mniejszościowych,
◆◆ nadzór właścicielski,
◆◆ jakość zysków,
◆◆ ujawnianie informacji.
Ponieważ agencjom ratingowym nie udało się przewidzieć upadku Enronu w 2001,
obecnie są one pod presją inwestorów, ustawodawców oraz organów regulacyjnych, by
lepiej wywiązywały się z zadania dostarczania użytecznych informacji.
Raport biegłego rewidenta z badania sprawozdania finansowego • Long

•
Form (Audit) Report Sporządzony przez biegłego rewidenta szczegółowy raport
omawiający i dokumentujący wyniki badania sprawozdania finansowego. Szczegóły
ujęte w tym raporcie nie stanowią przedmiotu zainteresowania akcjonariuszy, któ-
rych zazwyczaj satysfakcjonuje standardowa opinia biegłego rewidenta skupiająca się
na kwestiach rzetelnej prezentacji i zgodności ze standardami rachunkowości. Są one
natomiast użyteczne dla organów nadzorujących przestrzeganie standardów rachun-
kowości oraz komisji rewizyjnych. Mogą być nimi zainteresowani również dociekliwi
inwestorzy, którym udostępnia się raport biegłego rewidenta. Wymogi dotyczące
składania raportu biegłego rewidenta różnią się w zależności od przepisów obowią-
zujących w danym kraju. Przykładowo w USA nie jest on wymagany, podczas gdy
w wielu innych krajach jest obowiązkowy. Patrz również list biegłego rewidenta do
zarządu.
Raport roczny (dla akcjonariuszy)
409
Raport biegłego rewidenta z przeprowadzenia uzgodnionych proce-

dur • Procedures and Findings Report, Accountant’s • Raport z wykona-
nego przez biegłego rewidenta zlecenia w zakresie weryfikacji konkretnego, ograniczo-
nego aspektu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, jak np. istnienie i wartość aktywów
trwałych, zapasów lub należności (wśród najbardziej powszechnych przykładów). Raport
taki jest bardzo konkretny i rzeczowy, tzn. „zrobiliśmy to, i stwierdziliśmy to”, w odróż-
nieniu od składania szerokich zapewnień bazujących na zawodowej ocenie (w zakresie
prawidłowości, zgodności ze standardami rachunkowości, spójności z latami ubiegłymi
itd.). Raport z przeprowadzenia uzgodnionych procedur jest bardzo daleki od badania
sprawozdania finansowego, czy nawet przeglądu księgowego. Tym niemniej, spełnia on
swoje zadanie w przypadku zapotrzebowania na weryfikację konkretnego, ograniczo-
nego obszaru. Zapotrzebowanie takie może mieć np. bank zainteresowany warunkami
zabezpieczenia, albo potencjalny nabywca przedsiębiorstwa przeprowadzający weryfika-
cję w ramach analizy ekonomiczno-finansowej.
Raport roczny (dla akcjonariuszy) • Annual Report (to Shareholders) •

Oficjalny raport rozliczający i opisujący działalność przedsiębiorstwa w minionym roku,
przekazywany akcjonariuszom i podawany do wiadomości publicznej. Zazwyczaj raport
taki zawiera:
◆◆ sprawozdanie finansowe (lub jego fragmenty),

◆◆ opinię biegłych rewidentów z badania sprawozdań finansowych,
◆◆ sprawozdanie zarządu (sprawozdanie z działalności jednostki w roku obrotowym lub
odpowiednik),
◆◆ informacje dodatkowe (opis produktów, rynków, pracowników itd.).
W przypadku spółek notowanych na publicznych giełdach papierów wartościo-
wych, informacje publikowane w raporcie rocznym podlegają wymogom organów
410 Raporty dla nadzoru bankowego
regulacyjnych, takich jak Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Patrz również

Formularz 10K (ang. Form 10K). Mniejsze spółki (patrz sprawozdawczość małych przed-
siębiorstw) są zazwyczaj zwolnione z obowiązku ogłaszania pełnej wersji raportu
rocznego, chociaż mogą być zobowiązane do składania sprawozdań finansowych
w publicznym organie rejestracyjnym. Przedsiębiorstwa podlegające odrębnym prze-
pisom – jak na przykład banki – często mają obowiązek składania raportów rocznych
w specjalnie określonej formie. Z kolei raporty przedsiębiorstw postępowych oraz tych,
których wyniki są pilnie śledzone przez rynek giełdowy, często wykraczają poza okre-
ślone przepisami minimum, ponieważ są podstawowym narzędziem porozumiewania
się z inwestorami, pozwalającym zademonstrować jak dane przedsiębiorstwo realizuje
zadanie powiększania wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy.
Nieco nudy
W tych bezbarwnych sprawozdaniach dostarczanych przez przedsię-
biorstwo akcjonariuszom kryją się informacje o ogromnej wartości.
Merryle Stanley Rukeyser The Common Sense of Money and Investments
(Zdrowy rozsądek w podejściu do pieniędzy i inwestowaniu), 1924
Raporty dla nadzoru bankowego • Prudential Returns • Wewnętrzne raporty

księgowe sporządzane przez banki dla potrzeb organów nadzoru bankowego. Raporty te
wykorzystywane są do kontroli przestrzegania uregulowań obowiązujących sektor ban-
kowy, w szczególności dotyczących adekwatności kapitałowej, zarządzania ryzykiem i płyn-
ności. Choć nie są one weryfikowane przez strony niezależne, są bardziej aktualnym i skon-
densowanym źródłem informacji niż podawane do wiadomości publicznej sprawozdania
finansowe i klasyfikacje kredytowe.
Realizacja (w rachunkowości) • Realization (Accounting) • Moment, w którym

przychody i koszty zostają ujęte w sprawozdaniu finansowym. W myśl zasad rachunkowo-
ści realizacja ma miejsce w momencie dokonania transakcji na warunkach rynkowych.
Inaczej jest w przypadku zmian z tytułu aktualizacji wyceny (które rejestrowane są wcze-
śniej) oraz w przypadku bazowania na metodzie kasowej (która rejestruje zdarzenia sto-
sunkowo później). Przykładowo, sprzedaż na kredyt zostaje zrealizowana, gdy w wyniku
dostawy towarów lub usług powstanie należność (nie zaś z chwilą zamówienia towarów
lub w momencie wpływu środków pieniężnych). Realizacja następuje więc z chwilą, gdy
strony transakcji zostaną prawnie zobowiązane do podjęcia określonego działania. To
z kolei prowadzi do stosowania następujących trzech kryteriów:
◆◆ Czynności niezbędne do wygenerowania przychodów są zasadniczo kompletne.

◆◆ Kwotę wygenerowanych przychodów można obiektywnie ustalić.
◆◆ Istnieje zadowalająca pewność, że nastąpi realizacja należnych kwot.
Zgodnie z zasadą kosztu historycznego zmiany wartości rynkowej aktywów i zobowią-
zań nie są uznawane za zrealizowane do momentu sprzedaży tych aktywów lub uregu-
Reforma sprawozdawczości przedsiębiorstw
411
lowania zobowiązań. Wyjątek od tej reguły stanowią przypadki utraty wartości przez
aktywa, ujmowane w sprawozdaniu finansowym wcześniej, przez wzgląd na zasadę
ostrożnej wyceny.
Realizować się (krystalizować) • Crystallize • Sytuacja, w której zobowiązanie

warunkowe lub potencjalne prawo przybiera konkretnie określoną formę. Pojęcie to znaj-
duje zastosowanie przede wszystkim w bankowości, a zilustrować je można następują-
cymi przykładami:
◆◆ cesjonariusz realizuje prawo do bezpośredniego zwrotu płatności z tytułu należności

otrzymanych w drodze cesji,
◆◆ zabezpieczenie ustanowione na całości majątku przedsiębiorstwa przeradza się
w momencie likwidacji w zabezpieczenie obciążające określony przedmiot,
◆◆ gwarancja, będąca uprzednio zobowiązaniem warunkowym, staje się wymagalna.
Przed krystalizacją istnieją prawa umowne, których jednak nie można dochodzić do
momentu wystąpienia pewnego zdarzenia (np. niedotrzymania warunków umowy).
Recykling – przeniesienie zrealizowanej nadwyżki z aktualizacji

wyceny do zysku z lat ubiegłych (żargon) • Recycling (vernacu-
•
lar)  Wykazanie w rachunku zysków i strat zrealizowanych zysków z tytułu sprze-
daży aktywów, których wartość była uprzednio aktualizowana do wartości godziwej.
Niezrealizowane zyski z tytułu aktualizacji wyceny aktywów wykazywane są na koncie
kapitału własnego. Pozycja ta ma charakter wyrównawczy, równoważy bowiem wzrost
wartości aktywów – jednocześnie wyodrębniając ten niepewny zysk od zysku przezna-
czanego na dywidendy. Gdy w wyniku sprzedaży wartość danego aktywa zostaje uwia-
rygodniona, a zysk zrealizowany, kwotę uprzedniej nadwyżki wykorzystuje się ponow-
nie w rachunku zysków i strat, przenosząc ją do zysku z lat ubiegłych (przez obciążenie
konta kapitału własnego i uznanie konta zysku). Nie wszystkie nadwyżki z aktualizacji
wyceny można „recyklingować”. Przykładowo, zgodnie z MSR 16, nadwyżka z aktu-
alizacji wyceny może zostać uznana za zysk dopiero po potrąceniu ewentualnego defi-
cytu z aktualizacji wyceny tego samego składnika aktywów, wykazanego uprzednio
jako koszt.
Reforma sprawozdawczości przedsiębiorstw • Corporate Reporting

•
Reform Sprawozdawczość finansowa ewoluuje w miarę upływu czasu, równole-
gle ze zmianami na rynku. Ze względu na głośne skandale księgowe, które przyniosły
inwestorom ogromne straty i osłabiły ich zaufanie do sprawozdawczości, wiele stron
materialnie zainteresowanych wynikami przedsiębiorstw popiera potrzebę reform.
W Stanach Zjednoczonych, Ustawa Sarbanes-Oxley koncentruje się na usprawnie-
niu nadzoru właścicielskiego. Inni wzywają przedsiębiorstwa do ulepszenia spra-
wozdawczości finansowej w ramach zwiększania wiarygodności i efektywności ryn-
ków kapitałowych (które potrzebują miarodajnych informacji). Pod uwagę bierze się
różne koncepcje, ale większość z nich koncentruje się na następujących reformach
księgowych:
412 Rejestr zabezpieczeń przed ryzykiem
◆◆ prostsza, bardziej przejrzysta i przyjazna użytkownikom zawartość informacyjna;

◆◆ dążenie do ujednolicenia globalnych standardów rachunkowości;
◆◆ rozszerzona zawartość, lepiej przedstawiająca dotychczasowe wyniki finansowe i przy-
szłe perspektywy;
◆◆ lepsze metody przekazu, umożliwiające lepszą terminowość, opłacalność i przydatność.
500
Zgłoszone zyski operacyjne
400 spółek z grupy S&P

300
Reforma 
sprawozdawczości 200
przedsiębiorstw Zyski całej gospodarki
100  z rachunków narodowych
1987 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002
Źródła: Dresdner Kleinwort Wasserstein; Thomson Data Stream/„The Economist”
Potrzeba więcej pracy

Przetrwamy jako profesja jedynie pod warunkiem, że nadal
będziemy zapewniać wartość [która będzie] postrzegana i doce-
niana przez inwestorów i inne zainteresowane strony, w szczegól-
ności poprzez ich zaufanie do sprawozdawczości przedsię-
biorstw… Mimo znacznych postępów, potrzeba więcej pracy, aby
utrzymać żywotność i zdolność przetrwania naszego zawodu.
PricewaterhouseCoopers, 2005 Global Annual Review, s. 7
Z reformą sprawozdawczości przedsiębiorstw wiąże się potrzeba usprawnień

w infrastrukturze instytucjonalnej wspierającej sprawozdawczość finansową.
Przykładowo, organizacje zawodowe zrzeszające biegłych rewidentów powinny pozy-
skiwać, rozwijać i motywować dobrze wykwalifikowanych specjalistów. Pożądane
byłyby również reformy prawne (szczególnie w USA) w celu ograniczenia uciążli-
wych i niesprawiedliwych procesów wytaczanych przeciwko biegłym rewidentom.
Ponadto, istnieje zapotrzebowanie na edukację w zakresie finansów, tak by użyt-
kownicy sprawozdań fiansowych byli w stanie lepiej zrozumieć implikacje sprawoz-
dawczości finansowej.
Rejestr zabezpieczeń przed ryzykiem • Hedge Book • Ewidencja księgowa zaj-

mująca się śledzeniem wartości rynkowej instrumentów pochodnych będących przedmio-
tem niewygasłych jeszcze umów. Każdy instrument pochodny ma w każdym dowol-
nym momencie określoną wartość pieniężną, uzależnioną od określonych w umowie
warunków dotyczących marży. Wartość taka może stanowić albo zobowiązanie, albo
Rezerwa LIFO
413
nadwyżkę. W przypadku posiadania większej ilości instrumentów pochodnych, łączna

wartość netto wszystkich związanych z nimi umów określa ryzyko maksymalne, na jakie
przedsiębiorstwo jest w związku z nimi narażone (lub – w sytuacji odwrotnej – poten-
cjalny zysk z ich tytułu). Termin „rejestr zabezpieczeń przed ryzykiem” może odnosić się
również do portfela instrumentów finansowych.
Rekordowe zyski (żargon) • Record Profits (vernacular) • Wysokie, niespoty-

kane dotychczas zyski opublikowane w sprawozdaniu finansowym dużej spółki giełdo-
wej będącej w centrum publicznego zainteresowania. Jeżeli spółka działa we wrażliwym
sektorze, zyski takie mogą przysporzyć jej więcej krytyki, niż poklasku – przynajmniej ze
strony konsumentów. Przykładowo, nagły skok cen ropy naftowej w 2006 roku spowodo-
wał osiągnięcie rekordowych zysków przez wiele spółek z branży energetycznej (amery-
kański Exxon Mobil zarobił wówczas 36 miliardów USD).
Niekochane
Osobliwa klątwa rekordowych zysków i problemów z ich uzasad-
nieniem nie ogranicza się do sektora naftowego. Wiele międzyna-
rodowych przedsiębiorstw nauczyło się powściągliwości w chwa-
leniu się finansowymi sukcesami, znajdując sposoby bronienia się
przed żądłem krytyki. Największe sektory na linii ognia – czyli
bankowość, sektor naftowy i sektor farmaceutyczny – mają pewne
wspólne znamienne cechy: klienci postrzegają ich produkty i usługi
za niezbędne, lecz nie napawające radością.
„Financial Times”, 10–11 czerwca 2006, s. 42
Remonty bieżące • Ordinary Repair • Wydatki ponoszone w celu utrzymania ist-

niejącego stanu aktywów trwałych. Ponieważ wydatki te nie przyczyniają się do
zwiększenia produktywności aktywów, nie są aktywowane, lecz traktowane jako koszt
obciążający bezpośrednio rachunek zysków i strat. Zob. także koncepcja zachowania
kapitału.
Rezerwa LIFO • LIFO Reserve • Różnica między bilansową wartością zapasów

skalkulowaną według metody LIFO, a analogiczną wartością skalkulowaną według
metody FIFO. Choć metoda LIFO zapewnia lepszą współmierność przychodów i kosztów,
zestawiając przychody z najświeższymi wielkościami wartości sprzedanych towarów
i produktów w rachunku zysków i strat, jednocześnie powoduje ona kumulowanie się
starych kosztów zapasów w bilansie. W okresach utrzymujących się zwyżek cenowych,
wykazywane w bilansie wartości zapasów mają nikły związek z ich bieżącymi kosztami.
W rezultacie zarówno kapitał obrotowy, jak i wartość netto przedsiębiorstwa są zani-
żone. Rezerwy LIFO uwzględnia się w analizie finansowej przy dokonywaniu porów-
nań z przedsiębiorstwami stosującymi metodę FIFO. Zazwyczaj rezerwy te ujawniane są
w informacji dodatkowej lub w treści bilansu.
414 Rezerwa na należności
Rezerwa na należności* • Allowance for Doubtful Accounts (USA) • Konto

korygujące zmniejszające bilansową wartość brutto należności z tytułu dostaw i usług
do kwoty, co do ściągnięcia której można mieć zadowalającą pewność. Tworzenie takiej
rezerwy odzwierciedla dwie podstawowe zasady rachunkowości: 1) zasadę przyjmowa-
nia niższej z dwóch wartości: kosztu lub wartości sprzedaży netto, oraz 2) zasadę ostroż-
nej wyceny. Wysokość rezerwy określa się np. na podstawie szacunkowej oceny struktury
czasowej należności (im dłużej należności pozostają nieściągnięte, tym bardziej prawdo-
podobna jest ich utrata), oraz danych z lat poprzednich (określona część przychodów ze
sprzedaży mogła w przeszłości okazać się nieściągalna).
Warte jest to tyle, ile możesz odzyskać

Konto Przykład
Wartość księgowa należności z tytułu dostaw i usług (zgodnie 457 800
z zestawieniem obrotów i sald)
Minus: rezerwa na należności –35 000
(czyli szacunkowa kwota należności nieściągalnych)
Wartość księgowa netto (oczekiwane wpływy pieniężne) 422 800
W rachunku zysków i strat utworzona rezerwa stanowi koszt. Można ją wyksięgować

za pośrednictwem rachunku zysków i strat, gdy nie jest już potrzebna (tj. gdy wątpliwa
należność została pomyślnie ściągnięta) lub wykorzystać dla pomniejszenia należno-
ści odpisanej w straty. Termin „rezerwa na należności” jest odpowiednikiem rezerwy na
przewidywane straty (z tytułu należności).
Rezerwa na należności • Bad Debts Expense • Koszt, jaki dla przedsiębiorstwa

stanowią należności, których dłużnicy nie chcą lub nie mogą spłacić; najczęściej doty-
czy to należności z tytułu dostaw i usług. W rachunkowości należności takie zaliczane
są w poczet kosztów w rachunku zysków i strat z chwilą, gdy poniesienie straty staje się
prawdopodobne (na co zazwyczaj wskazuje struktura czasowa należności). W takim
przypadku do konta należności tworzy się konto korygujące, na którym ujmuje się kwotę
zagrożonej należności. Jeżeli starania o jej odzyskanie zawiodą, należność taka zostaje
odpisana zarówno z konta należności, jak i z konta korygującego. Powstawanie nie-
ściągalnych należności jest zwykle nieuniknione w przypadku sprzedaży na rachu-
nek otwarty (bez zabezpieczenia). W ograniczonych ilościach można je tolerować, pod
warunkiem, że przedsiębiorstwo ma wystarczająco wysoką marżę zysku. Aby jednak
straty z tego tytułu ograniczyć do możliwego do przyjęcia poziomu, konieczne jest odpo-
wiednie zarządzanie sprzedażą kredytową. Ponieważ większość należności z tytułu
dostaw i usług nie posiada zabezpieczenia, jedyną sankcją prawną dostępną sprzedają-
cemu jest domaganie się ogłoszenia upadłości dłużnika. Bardziej wskazane jest jednak
stosowanie środków zapobiegawczych – a więc uważne śledzenie terminów regulowa-
nia płatności, a w przypadkach wzbudzających wątpliwości – żądanie zapłaty gotówką
w momencie dostawy.
* W Polsce na należności wątpliwe tworzy się rezerwy, według regulacji międzynarodowych jest to obni-
żenie wartości należności, inaczej utrata wartości należności.
Rezerwa ogólna (w bankowości)
415
Estonia 3,4 NAJWYŻSZE
Polska 2,8
Niemcy 2,4
Rezerwy na należności
Utracone płatności  1,9 ŚREDNIA DLA 18 PAŃSTW
(należności) w stosunku
do obrotów spółek Francja 1,2
w wybranych państwach UE Włochy 0,9
Szwecja 0,7 NAJNIŻSZE

 = Wielka Brytania, Szwajcaria, Norwegia i Austria
Źródło: Intrum Justitas
Z cytatów:
Nie ufa się żadnemu obcemu, który nie potrafi udowodnić swo-
jej przeszłości, a stare niespłacone długi trzymają się człowieka jak
rzepy.
Kevin Patterson The Waters in Between
Rezerwa na pokrycie strat • Provision (for Loss) • Konto bilansowe tworzone

w ramach tworzenia rezerw (będące kontem przeciwstawnym/korygującym dany skład-
nik aktywów lub kontem rezerw na przewidywane straty w zobowiązaniach).
Rezerwa na przewidywane straty • Loss Reserve • Konto bilansowe tworzone w celu

zabezpieczenia się przed przewidywanymi, choć niekoniecznie pewnymi czy wymiernymi
stratami. Rezerwa taka może stanowić konto przeciwstawne/korygujące, kompensujące się
z wartością składnika aktywów, w stosunku do którego przewiduje się trwałą utratę warto-
ści; lub też stanowić swego rodzaju zobowiązanie – w przypadku zobowiązania warunkowego,
które prawdopodobnie zostanie zrealizowane. Rezerwa na pokrycie strat bywa mylona z kapi-
tałem rezerwowym, który sam w sobie nie stanowi straty, lecz raczej część zysków niepodzie-
lonych przeznaczoną na określony cel. Tym niemniej, przedsiębiorstwo może spożytkować
kapitał rezerwowy na pokrycie poniesionych strat, unikając w ten sposób ujawniania ich jako
kosztu w rachunku zysków i strat*. Patrz również ukryte rezerwy.
Rezerwa ogólna (w bankowości) • General Provision (Banking) • W rachun

kowości bankowej jest to ogólna rezerwa na należności, nieodnosząca się do żadnego
określonego kredytu, lecz do całego ich portfela. Tworzenie rezerw ogólnych podyktowane
* Rozwiązanie to nie jest dopuszczalne w Polsce, co wynika m.in. z zakazu kompensaty. Przeznaczenie kapi-
tału rezerwowego na pokrycie strat może nastąpić dopiero po ich wykazaniu w rachunku zysków i strat.
416 Rezerwa, sporne definicje
jest ostrożnością: zarząd – nie potrafiąc precyzyjnie przewidzieć, na którym z udzielo-

nych kredytów może ponieść straty – jednocześnie ma świadomość, że istnieje możliwość
poniesienia strat w wyniku niekorzystnej zmiany koniunktury gospodarczej lub po pro-
stu braku precyzyjnej informacji na temat poszczególnych kredytów w dużym portfelu.
Rezerwa ogólna często tworzona jest w oparciu o doświadczenia z lat poprzednich, wska-
zujące na obecność ukrytego ryzyka, którego nie obejmują rezerwy celowe. Przykładowo,
niektóre organy regulujące działalność banków w USA zobowiązują banki do tworzenia
rezerwy ogólnej w wysokości 1% wartości portfela kredytów.
Rezerwa, sporne definicje • Provision, Controversy Over • Istnieją dwie kon-

kurujące ze sobą definicje rezerwy. Z punktu widzenia bilansu, rezerwa jest oszacowa-
nym zobowiązaniem o niepewnej wartości i niepewnym terminie realizacji. Z punktu
widzenia rachunku zysków i strat, rezerwa odzwierciedla naliczone koszty niekoniecznie
będące zobowiązaniami przedsiębiorstwa, lecz raczej kosztami, które zgodnie z zasadą
współmierności przychodów i kosztów należy odliczyć od przychodów. Wiele krajów Unii
Europejskiej skłania się ku temu drugiemu podejściu (patrz IV Dyrektywa UE). Choć
tworzenie rezerw jest niewątpliwie zgodne z zasadą ostrożnej wyceny, bywa ono przed-
miotem nadużyć w postaci tworzenia ukrytych rezerw i/lub tzw. wygładzania zysków.
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości opowiadają się za przyjęciem punktu
widzenia bilansu (patrz MSR nr 37). Patrz również tworzenie rezerw.
Rezerwa uznaniowa • Discretionary Reserve • Kapitał rezerwowy utworzony

przez zarząd w celu zapewnienia zgodności ze statutem spółki lub z przyczyn ostroż-
nościowych, by ograniczyć wypłaty dywidendy (np. gdy spółka chce zachować środki
na realizację dużego programu inwestycyjnego). Tworząc rezerwę uznaniową, spółka
sygnalizuje swoim udziałowcom, że nie ma możliwości wypłaty całości zysków zatrzy-
manych. Porównaj z kapitałem zapasowym.
Rezerwa wyrównawcza (na wyrównanie szkodowości/ryzyka) •

Equalisation Reserve • Kwoty wydzielane na pokrycie wysokich, aczkolwiek nie-
znanych i nieprzewidywalnych strat, jakie mogą zostać poniesione w przyszłości.
Rezerwa wyrównawcza wykracza poza normalny zakres rezerw wymaganych na pokry-
cie przewidywanych strat. Nie stanowi ona jednak źródła płynnych środków, lecz jest
swego rodzaju obciążeniem zmniejszającym zysk. W przypadku nagłego poniesienia
dużej straty, odpowiednie konto zobowiązań będzie obciążone wcześniej, niż pojawi się
jakikolwiek koszt. Rezerwy wyrównawcze stanowią klasyczny przykład techniki wygła-
dzania wyników. Na ogół nie są one uzasadnione żadnymi podstawowymi zasadami
rachunkowości, ponieważ zobowiązanie z definicji jest równoznaczne z obowiązkiem
przekazania środków. Tym niemniej, w niektórych krajach (np. w Niemczech) standardy
rachunkowości dopuszczają rezerwy na wyrównanie szkodowości, jako środek przezor-
nościowy w przypadku firm prowadzących ubezpieczenia majątkowe. Jest to uzasad-
nione faktem, że ws przypadku firm ubezpieczeniowych poniesienie w pewnym momen-
cie nieprzewidzianych wysokich strat jest właściwie pewnością, stanowiącą ryzyko
i koszt nieodłącznie związany z tą branżą. Porównaj z rezerwą ogólną w bankowości.
Rozcieńczenie
417
RMSR ▶ Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Rok finansowy (obrotowy) • Fiscal Year • Dowolny 12-miesięczny/52-tygodniowy
okres, wyznaczony dla celów sprawozdawczości jako roczny okres obrotowy danej jed-
nostki sprawozdawczej. W sytuacji idealnej, rok finansowy powinien pokrywać się z rocz-
nym cyklem operacyjnym, tak aby zapewnione były przychody, a kapitał obrotowy był albo
niski (co ułatwiłoby jego inwentaryzację), albo płynny (co polepszyłoby wskaźniki finan-
sowe). Przykładowo, wiele banków komercyjnych w Kanadzie kończy rok finansowy wraz
z końcem października, co wynika z zapoczątkowanej jeszcze w XIX wieku tradycji peł-
nej spłaty w tym okresie pożyczek zaciągniętych na zbiory plonów. Niestety, ku niezado-
woleniu biegłych rewidentów w „pełni sezonu”, rok finansowy większości przedsiębiorstw
upływa z dniem 31 grudnia. Patrz również śródroczne sprawozdania finansowe.
Roszczenia o zwrot kosztów służbowych • Employee Expense Claims •

Pracownicy muszą otrzymać zwrot wydatków bieżących poniesionych w imieniu swojego
pracodawcy, na przykład w czasie podróży służbowej. Sprawa ta powinna być prosta: „aby
otrzymać zwrot, należy przedstawić potwierdzenie poniesienia kosztów kwalifikowanych.”
Niestety, rozliczenie jest często obciążone ryzykiem nadużycia, marnotrawstwa energii,
a nawet napięć. Mogą istnieć uzasadnione spory dotyczące tego, co kwalifikuje się do zwrotu.
Poza tym, niektórzy pracownicy mogą uciekać się do nadużyć (patrz zawyżanie kosztów).
System kontroli wewnętrznej sugeruje ustanowienie wymogu zatwierdzenia kosztów przez
osobę uprawnioną. Również władze podatkowe muszą mieć potwierdzenie, że wypłata środ-
ków pieniężnych nie stanowi dochodu do opodatkowania. Jako ktoś, kto składał i zatwierdzał
roszczenia o zwrot kosztów, wasz autor stwierdza, że jest to test fair play dla wszystkich.
Pilnować ich!
Spółki są dziś skłonne wydawać 100 000 dolarów rocznie na liczy-
krupę, który będzie sprawdzać, czy do jajecznicy na śniadanie
nie zamówiłeś sobie bekonu za 3,55 w czasie służbowego pobytu
w hotelu w Sheboygan. I dobrze! Hura! A jednak – choć nie wypada
oponować przeciw takiej sumienności – czy nie ma czegoś takiego
jak uzasadniony koszt służbowy, który na pierwszy rzut oka
wydaje się przekraczać granice łatwowierności?
Expense This! (Wrzuć to w koszty!)
w „Fortune” (wydanie europejskie), 6 marca 2006
Rozchód środków pieniężnych • Disbursement • Wydatkowanie środków pie-

niężnych na dowolny ogólny cel.
Rozcieńczenie • Dilution • Wpływ, jaki emisja nowych akcji ma na dotychczasowych

akcjonariuszy spółki w wyniku rozłożenia całkowitej wartości kapitału na większą liczbę
akcjonariuszy. W jej wyniku wartość każdej akcji maleje. Rozcieńczenie wartości kapitału
występuje wówczas, gdy akcje emitowane są po cenie niższej, niż wartość księgowa netto:
418 Rozdzielenie pozycji należących do różnych okresów
Obliczenie rozcieńczenia
Wzór Przykład Wartość
przypadająca na 1
akcję
Wartość kapitału (wartość księgowa netto)/ 120 000 10 zł (wartość
Liczba wyemitowanych akcji 12 000 księgowa netto na
1 akcję)
Wartość kapitału + wpływy z emisji (gdy cena emisyjna = 120 000 + 8 000 9,85 zł na 1 akcję
8 zł za 1 akcję )/ 12 000 + 1 000
Liczba akcji z poprzednich emisji + liczba akcji nowo
wyemitowanych
Rozcieńczenie zysku na jedną akcję może nastąpić nawet w przypadku, gdy cena emi-
syjna akcji jest równa lub wyższa od wartości księgowej netto – ponieważ wpływy
z nowej emisji zwykle nie są w stanie wygenerować wyższych zysków. Z tych powodów
przedsiębiorstwa mogą niechętnie odnosić się do emisji nowych akcji, chyba że istnieje
ku temu nagląca potrzeba (np. konieczność zaradzenia trudnościom finansowym lub
potrzeba sfinansowania nakładów inwestycyjnych).
Rozdzielenie pozycji należących do różnych okresów • Cut-off (Period

End) • Data oznaczająca koniec okresu obrotowego. Przed zamknięciem ksiąg szcze-
gólną uwagę zwraca się na uwzględnienie wszelkich zdarzeń księgowych należących
do danego okresu, w razie potrzeby stosując – zgodnie z zasadą memoriałową – rozli-
czenia międzyokresowe. Jednocześnie należy dopilnować, by transakcje następujące po
końcu okresu nie zostały uwzględnione w okresie poprzednim. Przenoszenie poszcze-
gólnych transakcji z jednego okresu do drugiego jest jednym ze sposobów upiększania
wyników.
Przykładowo, manipulując ujmowaniem przychodu w ramach rozdzialania pozycji
z różnych okresów można zwiększyć kwotę zysku. Przykłady znaleźć można w aktach
amerykańskiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (Cases from the SEC Files),
autorzy Cullinan i Wright (2003, s. 62–63):
Zabawy z rozdzielaniem pozycji należących do różnych

okresów
Rodzaj manipulacji Opis manipulacji
Wysyłki poza okresem ◆◆ antydatowanie rejestrów wysyłki w następnym okresie
Wysyłki magazynowe ◆◆ wysyłka do własnego magazynu, traktowana jak wysył-
ka do strony trzeciej
Wysyłki spowolnione ◆◆ wcześniejsza wysyłka z prośbą o opóźnienie wysyłki
przez przewoźnika
Wysyłki FOB (franco statek – ◆◆ ujęcie przychodu przed dotarciem towarów do nabywcy
oznaczony punkt załadunku)
Rozliczanie w rachunkowości
419
Rozliczenia międzyokresowe kosztów, czynne • Prepaid Expenses •

• •
Prepayments Prepaids Koszty, które zostały poniesione z góry – przed momen-
tem, w którym są współmierne do przychodów. W międzyczasie wykazuje się je w bilan-
sie, zazwyczaj w kategorii aktywów bieżących. Przykładami takich kosztów mogą być
artykuły biurowe (kupione w większej ilości i dostarczane przez sprzedawcę w miarę
potrzeb) i polisy ubezpieczeniowe (wyceniane na podstawie opłaconych z góry składek).
Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów stanowią w pewnym sensie koszty „skła-
dowane”, czyli odłożone na półkę do momentu wykorzystania ich w razie potrzeby. Aby
zredukować koszty transakcji, często wygodniej i taniej jest kupować hurtem, zaopatru-
jąc się z góry w rzeczy, które zostaną wykorzystane później.
Rozliczanie kosztów • Apportionment, Cost • Dokonywane w ramach rachunku

kosztów przeniesienie pośrednich kosztów produkcji z wydziałów usługowych na
wydziały produkcyjne. Następnie, koszty są agregowane na poziomie wydziału pro-
dukcyjnego w celu obliczenia stawki narzutu kosztów pośrednich. Jeśli wydziały
usługowe świadczą sobie wzajemnie usługi, można zastosować proces „powtórnego
rozliczenia” w celu uwzględnienia wzajemności w podziale kosztów. Rozliczanie
kosztów określa się czasem również jako alokację kosztów (patrz alokacja a rozlicza-
nie kosztów).
Rozliczanie w rachunkowości • Allocations (Accounting) • Stosowane w rachun-

kowości memoriałowej reklasyfikacje transakcji pieniężnych, dotyczące w szczególności
momentu zaliczenia poniesionego wydatku w poczet kosztów. Jakkolwiek sam moment
wpływu lub rozchodu środków pieniężnych pozostawia niewiele miejsca na interpre-
tacje, rachunkowość memoriałowa opiera się na celowym zaliczaniu poszczególnych
transakcji do kategorii przychodów, kosztów, aktywów lub zobowiązań. Przychody
oraz koszty mogą być więc uznawane zarówno przed, jak i po ich pieniężnej reali-
zacji. Właściwe dokonanie rozliczenia jest podstawą sporządzenia rachunku zysków
420 Rozliczanie w rachunkowości
i strat oraz bilansu, które w sposób rzetelny odzwierciedlałyby rzeczywistość finan-

sową. Rozliczanie przychodów (czyli ujmowanie przychodów) jest prostsze, ponieważ
przychód zazwyczaj podlega uwarunkowaniom zewnętrznym, określonym w umo-
wie. Z kolei rozliczanie kosztów zależy od czynników wewnętrznych, więc często nie
ma obiektywnego punktu odniesienia, co pozwala na większą dowolność. W każdym
przypadku należy jednak pamiętać, że zgodnie z zasadą współmierności przychodów
i kosztów, koszty powinny być w sposób logiczny powiązane z wypracowanym przy-
chodem. Rozliczanie dokonywane w rachunkowości dzieli się na kilka podstawowych
rodzajów:
Rozliczanie w rachunkowości
Rodzaj Charakterystyka
Rozliczanie w czasie ◆◆ Rozłożenie kosztów na szereg okresów obrotowych w celu
odzwierciedlenia postępującego wraz z upływem czasu zu-
życia składnika majątku. Przykładem może być amortyzacja,
polegająca na rozliczaniu kosztu na wiele okresów.
Rozliczanie kosztów ◆◆ Podział kosztów pośrednich na koszty okresu i koszty pro-
na produkty duktów wykazywane w bilansie jako zapasy; jest to decyzja
podobna do aktywowania pozycji aktywów trwałych
Rozliczanie zakupu ◆◆ Zaliczanie poniesionych wydatków albo w poczet kosztów,
środków trwałych albo do aktywów trwałych. Aktywa posiadają przyszłą war-
tość, która powinna być ujęta na bilansie, podczas gdy koszty
powinny od razu zmniejszyć zysk.
Rozliczanie kosztów ◆◆ Rozłożenie łącznych kosztów ogólnych przedsiębiorstwa
ogólnych między jego poszczególne jednostki (np. wydziały, oddziały,
ośrodki kosztów, ośrodki zysku) w celu dokonania pomiaru
wyników wydzielonych ośrodków odpowiedzialności
Rozliczanie podatku ◆◆ Określenie kwoty podatku dochodowego przypadającej na
dochodowego poszczególne transakcje lub jednostki przedsiębiorstwa; tak-
że rozłożenie kwoty podatku dochodowego na poszczególne
okresy obrotowe, wynikające z różnic przejściowych pomię-
dzy podstawą opodatkowania, a wykazywanym zyskiem.
Rozliczanie z natury wymaga odwoływania się do oszacowań i subiektywnej oceny,

przy czym trudniejsze decyzje w tej kwestii nazywa się „problemami rozliczeniowymi”.
Brak precyzji rekompensuje użyteczność systematycznych, wygodnych i praktycz-
nych rozwiązań rozliczeniowych. Przykładowo, amortyzację środka trwałego można
by obliczać bardziej precyzyjnie porównując zmiany jego wartości rynkowej na prze-
strzeni poszczególnych okresów obrotowych. Jednak koszt takiej metody byłby wysoki,
a jej wartość ograniczona. Rozliczanie często stanowi przedmiot zainteresowania ana-
lizy finansowej. Aby lepiej sprostać potrzebom informacyjnym konkretnych użytkow-
ników sprawozdań finansowych, oblicza się tzw. skorygowany kapitał własny, zmie-
niając rozliczenia dokonane w rachunkowości. (Źródłosłów: z łacińskiego „allocatio”
i „locare” = ‘umieścić’; obecne znaczenie z XVII wieku.) Patrz również aktywowanie czy
zaliczanie wydatków w koszty.
Rozszerzone/skorygowane zestawienie obrotów i sald
421
Rozliczanie według czystej nadwyżki (żargon) • Clean Surplus Accounting

(vernacular) • Ujmowanie wszystkich przychodów i kosztów – zrealizowanych lub nie
– w rachunku wyników, bez ujmowania niczego w kapitałe rezerwowym. Choć rachun-
kowość według czystej nadwyżki nie jest dozwolona w większości standardów rachunko-
wości, odbiera się ją jako innowację w ramach analizy finansowej, która stara się znorma-
lizować obliczenia kapitałów własnych dla ułatwienia porównań wydajności operacyjnej
różnych firm (na podstawie wskaźników finansowych, jak np. ROE). Pozycje nadzwy-
czajne eliminuje się z kont kapitałów firmy, tak więc zysk niepodzielony ogranicza się do
normalnej działalności operacyjnej.
Rozszerzalny język sprawozdawczości finansowej • Extendible Business

• •
Reporting Language XBRL Język komputerowy otwartego protokołu inter-
netowego, którzy znacznie ułatwi wykorzystanie informacji finansowych. Zamiast
traktować informacje finansowe jako blok tekstu – tak jak standardową stronę inter-
netową lub drukowany dokument, XBRL zapewnia komputerowi czytelne możliwe
do identyfikacji tagi w formie kodów paskowych dla każdej indywidualnej pozy-
cji danych. Załączone dane kontekstowe, takie jak źródło danych, rok, waluta, defi-
nicja, zastosowany standard rachunkowości, obliczenia bazowe itp. wędrują razem
z danymi. Dzięki temu komputery mogą inteligentnie podejść do danych w XBRL:
wyszukiwać je, analizować, przechowywać, wymieniać z innymi komputerami
i automatycznie przedstawiać na różne sposoby użytkownikom sprawozdań finan-
sowych. Na przykład plik zawierający sprawozdanie finansowe mógłby być załado-
wany bezpośrednio z internetu do programu zawierającego arkusze kalkulacyjne.
W ten sposób można byłoby uniknąć kosztownej, czasochłonnej i podatnej na błędy
pracy ręcznej. Podobnie zmniejszyłoby się zapotrzebowanie na usługi konsolidato-
rów danych finansowych. Rozwojem XBRL zajmuje się międzynarodowe konsorcjum
dużych spółek, organizacji i agencji rządowych (np. amerykańska Komisja Papierów
Wartościowych i Giełd), które nie działają w celu uzyskania zysku. Jest to standard
otwarty i dlatego może obsługiwać dane w różnych językach i standardach rachunko-
wości (patrz www.xbrl.org).
Rozszerzona sprawozdawczość przedsiębiorstw • Enhanced Business

•
Reporting (USA) Ruch reformatorski w sprawozdawczości finansowej ukierun-
kowany na udoskonalenie konwencjonalnej sprawozdawczości finansowej w celu
zwiększenia jej przydatności dla użytkowników sprawozdań finansowych. Nacisk
kładzie się na bardziej wnikliwe ujawnienia i sprawozdania z działalności jednostki.
Inicjatywy obejmują również sprawozdawczość prognostyczną i informacje w więk-
szym stopniu uwzględniające potrzeby stron materialnie zainteresowanych wynikami
przedsiębiorstwa.
Rozszerzone/skorygowane zestawienie obrotów i sald • Extended/Adjusted

•
Trial Balance Zestawienie obrotów i sald wyszczególniające w dodatkowych kolum-
nach korekty o bierne i czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów, korekty wynikające
z inwentaryzacji na koniec okresu, i w razie potrzeby korekty błędów księgowych:
422 Równowaga bilansowa
Usługi konsultingowe Boba: Rozszerzone zestawienie obrotów i sald

Zestawienie obrotów Rozliczenia Rozszerzone zesta-
31.12.2006 i sald międzyokresowe wienie obrotów i sald
Debet Credit Debet Credit Debet Credit
Środki pieniężne 750 750
Należności z tytułu dostaw i usług 6 000 (1) 500 5 500
Materiały i urządzenia biurowe 450 (4) 100 350
Wyposażenie 7 500 (6) 1 000 6 500
Pojazdy 15 000 (2) 3 000 12 000
Kredyty bankowe 4 500 (3) 75 4 575
Przychody przyszłych okresów 2 500 (5) 1 000 1 500
Zobowiązania z tytułu dostaw 1 500 (7) 1 200 2 700
i usług
Kapitał podstawowy 26 000 26 000
Wypłaty właściciela 5 000 5 000
Sprzedaż usług 17 000 (5) 1 000 18 000
Wynagrodzenia 7 800 7 800
Dzierżawa powierzchni biurowej 9 000 (7) 1 200 10 200
Amortyzacja (2) 3 000 3 000
Pozostałe koszty (1) 500 1 675
(3) 75
(4) 100
(6) 1 000
SUMA 51 500 51 500 6 875 6 875 52 775 52 775
Objaśnienia:
1. Utworzenie rezerwy na należności (nieściągalna należność)
2. Amortyzacja samochodu służbowego
3. Odsetki narosłe od kredytu
4. Zużycie materiałów i urządzeń biurowych
5. Honorarium za pozostawanie w dyspozycji
6. Uznanie utraty wartości przez składnik aktywów (po upuszczeniu drukarki na podłogę)
7. Narosły czynsz za dzierżawę powierzchni biurowej
W oparciu o końcowe zestawienie obrotów i sald, można dokonać zamknięcia ksiąg

i sporządzenia sprawozdania finansowego.
Równowaga bilansowa • Równanie bilansowe • Accounting Equation •

Podstawowa zasada stanowiąca, że w każdym bilansie aktywa muszą być równe pasy-
wom, czyli: „aktywa = zobowiązania + kapitał własny”. Jest to tautologia (zdanie zawsze
prawdziwe) oznaczająca, że ktoś musi mieć roszczenie w stosunku do aktywów przedsię-
biorstwa. Jeżeli w prosty sposób przekształcimy równanie bilansowe, otrzymamy nieco
inne spojrzenie:
Różnica trwała
423
Równania bilansowe
Kapitał własny = Aktywa - Zobowiązania
Aktywa = Zobowiązania + Kapitał własny
Ujęcie takie przypomina nam, że kapitał własny stanowi „różnicę”, czyli zmienną zależną:
zawsze umożliwia on bilansowi pozostawać w równowadze, ponieważ tak jest zdefinio-
wany. Wobec tego, roszczenia akcjonariuszy w stosunku do majątku przedsiębiorstwa
rosną lub maleją wraz ze zmianami stanu aktywów i zobowiązań. Zauważmy, że z praw-
nego punktu widzenia, akcjonariusze nie posiadają aktywów, lecz akcje stanowiące rosz-
czenia w stosunku do aktywów pomniejszonych o zobowiązania. W odróżnieniu od nich,
wierzyciele, nawet nie zabezpieczeni w ramach postępowania upadłościowego, dysponują
bezpośrednim roszczeniem w stosunku do aktywów, na mocy swoich praw wierzyciel-
skich. Tak więc ogólnie rzecz biorąc własność akcjonariuszy dotyczy aktywów pomniej-
szonych o zobowiązania. Logika tego wywodu sprawia, że księgowi definiują wartość
netto (kapitał własny) jako różnicę pomiędzy aktywami, a zobowiązaniami, a nie jako
odrębnie wymierną rzeczywistość finansową. Zob. również podwójny zapis.
Roszczenia wobec
Aktywa = aktywów
= Roszczenia + Roszczenia
Aktywa wierzycieli właścicieli
Równanie
bilansowe Aktywa Aktywa Kapitał
płynne
+ trwałe
= Zadłużenie + własny
Aktywa + Aktywa – = Kapitał

Zadłużenie
płynne trwałe własny
Różnica przejściowa • Timing Difference • Różnica pomiędzy zyskiem księgowym

a dochodem do opodatkowania spowodowana przez ujmowanie tych samych wartości
kosztów i przychodów w różnych okresach. Jeden z najbardziej standardowych przykła-
dów dotyczy amortyzowanych aktywów trwałych. Władze podatkowe pozwolą na odli-
czenie całego kosztu aktywów trwałych dla potrzeb podatkowych (z zastosowaniem sta-
wek amortyzacji podatkowej), ale przez inny okres niż w przypadku sprawozdawczości
finansowej (stosującej inne stawki amortyzacji). Z czasem różnica się zniweluje, ponieważ
pełna wartość kosztu zostanie odpisana. Rozliczenie potencjalnego wpływu różnic przej-
ściowych daje w wyniku rezerwę na podatek odroczony. Patrz również różnice trwałe i róż-
nice przejściowe.
Różnica trwała • Permanent (Timing) Difference • Trwała różnica między kwotą

zysku wykazaną w sprawozdawczości finansowej a kwotą zysku podlegającą opodatko-
waniu. Zazwyczaj ma ona swoje źródło w fakcie, że władze podatkowe nie zezwalają na
odliczanie od podstawy opodatkowania pewnych kosztów (np. przekraczających limit
wydatków na fundusz reprezentacyjny). Porównaj z różnicą przejściową.
424 Różnice przejściowe
Różnice przejściowe • Temporary (Timing) Differences • Różnice pomiędzy

wartością księgową aktywów lub zobowiązań a podstawą opodatkowania tych aktywów
i zobowiązań. Zostaną one wyeliminowane wraz z upływem czasu przez bieżące wyli-
czanie przyszłego dochodu do opodatkowania. W konsekwencji zobowiązania z tytułu
podatku dochodowego dotyczące różnicy pomiędzy podstawą opodatkowania a warto-
ścią księgową zostaną spowodowane przez:
◆◆ Zwiększenia z tytułu wzrostu dochodu do opodatkowania.

◆◆ Zmniejszenia z tytułu odliczeń od dochodu do opodatkowania.
Pojęcie różnic przejściowych (ang. temporary differences) jest powiązane z różnicami
przejściowymi (ang. timing differences), ponieważ wszystkie timing differences są przej-
ściowe, ale temporary differences obejmują niektóre różnice trwałe, zdefiniowane
w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości 12 „Podatki dochodowe”.
Ruch reformatorski w sprawozdawczości finansowej • Reform Movement,

•
Financial Reporting Działania na rzecz całkowitej transformacji i modernizacji
tradycyjnego modelu sprawozdawczości finansowej, opowiadające się nawet za odejściem
od rachunkowości opartej na koszcie historycznym. Istnieje szereg powodów przema-
wiających za tak radykalnymi zmianami. Środowisko gospodarcze znacznie się zmie-
niło w efekcie globalizacji rynków kapitałowych, aktywności akcjonariuszy, technologii
informatycznych itd. Model, którego korzenie sięgają rewolucji przemysłowej, staje się już
przestarzały. W dobie nawału informacji, użytkownikom sprawozdawczości mogą być
potrzebne wskazówki i wsparcie propagowane przez zwolenników rozszerzonej sprawoz-
dawczości przedsiębiorstw.
Reformy w sprawozdawczości finansowej

Punkt skupienia Uzasadnienie reform
Użyteczność ◆◆ Większe ukierunkowanie na wartość godziwą i przyszłe wyniki
Oparcie na podsta- ◆◆ Rygorystyczne przepisy są łatwiejsze do obejścia i manipulacji; po-
wowych zasadach trzebna jest większa doza oceny księgowej
Ujednolicanie glo- ◆◆ Globalne rynki kapitałowe potrzebują jednego, uniwersalnego ze-
balnych standardów stawu standardów
Wartość godziwa ◆◆ Koszty historyczne są mniej istotne dla użytkowników i bardziej po-
datne na manipulację
Odpowiedzialność ◆◆ Przedsiębiorstwa potrzebują lepszego nadzoru właścicielskiego;
należy chronić interesy akcjonariuszy i stron materialnie zaintereso-
wanych wynikami przedsiębiorstwa
Zakres wyników ◆◆ Przestawienie kilku opcji wyników w oparciu o najbardziej prawdopo-
dobne scenariusze, zamiast podawania tylko jednej szacunkowej war-
tości zysku
Podawanie ◆◆ Więcej informacji dotyczących kwestii operacyjnych i rynkowych,
informacji jako uzupełnienie informacji finansowych
Usługi atestacyjne ◆◆ Biegli rewidenci muszą być faktycznie niezależni i muszą oferować
rozsądny poziom zapewnienia wiarygodności sprawozdawczości
Rynki kapitałowe (a rachunkowość)
425
Co więcej, wiele szokujących przykładów (skandale księgowe, upadek Enronu, przypadki

nieskuteczności audytu i zaburzenia rynku giełdowego) wskazuje, że coś jest zasadniczo
nie w porządku. Duża grupa postępowych zwolenników reform uważa, że nie wystar-
czy „łatanie” istniejącego systemu. Lepiej go zreformować od podstaw. Ogólny kierunek
postulowanych reform został podsumowany w tabeli na s. 214.
Wiele z tych idei jest przekonujących choćby dlatego, że wzmacniają najlepsze aspekty
istniejących norm sprawozdawczości. Z drugiej strony, dotychczasowa sprawozdaw-
czość finansowa może być trochę jak religia – „dobra idea; szkoda tylko, że nikt jej
naprawdę nie stosuje.” Innymi słowy, może obecna sprawozdawczość spełniałaby
swoją funkcję, gdyby ją prawidłowo stosować? Dodać należy, że większość z postulo-
wanych zmian skutkować będzie większą niestabilnością wyników, wzrostem złożo-
ności i zwiększeniem kosztów pomiaru. Ponadto, użytkownicy sprawozdań finansowych
będą prawdopodobnie musieli stać się lepszymi ekspertami (zob. licencjonowany anali-
tyk finansowy). Zob. także Sarbanes-Oxley, rachunkowość oparta na wartości godziwej fair
oraz nadzór właścicielski.
Rynek walutowy • Foreign Exchange Market • Ogólnoświatowy rynek, na któ-

rym odbywa się handel walutami będącymi w międzynarodowym obrocie. Ceny na
rynku walutowym wyznaczane są przez prawa podaży i popytu, a działania rynkowe
obejmują:
◆◆ handel na rachunek bieżący,

◆◆ inwestowanie na rachunek inwestycyjny,
◆◆ ustalanie stóp procentowych,
◆◆ spekulację.
Główni uczestnicy, czyli animatorzy rynku, to międzynarodowe banki dokonujące
transakcji na rynkach spot, terminowych oraz rynkach opcji/futures. Transakcje, zdomi-
nowane przez USD, przeprowadzane są telefonicznie i zwykle koncentrują się w ośrod-
kach rynku pieniężnego.
Rynki kapitałowe (a rachunkowość) • Capital Markets (& Accounting) •

Finansowa funkcja rynków kapitałowych polega na kierowaniu zasobów gospodarki tam,
gdzie zostaną one najbardziej „produktywnie” wykorzystane – przy czym na konkuren-
cyjnym wolnym rynku miarą produktywności jest tworzenie majątku, mierzonego war-
tością bieżącą netto przyszłych przepływów pieniężnych. W dążeniu do realizacji tego
celu, rynki kapitałowe muszą z kolei polegać na informacjach z zakresu rachunkowości,
które powinny być rzetelne, aktualne i gromadzone przy możliwie najniższych kosz-
tach. Choć wyniki poprzednich okresów nie są głównym przedmiotem zainteresowania
rynku, w połączeniu z oceną sytuacji bieżącej są one zwykle (choć nie zawsze) dobrym
wyznacznikiem wyników przyszłych. Aby sprawozdawczość finansowa spełniała swoje
zadanie i sprzyjała efektywności rynków kapitałowych, musi opierać się na szeregu
następujących czynników:
426 Ryzyko księgowe – rachunkowe
Czynniki zapewniające efektywność rachunkowości
Czynnik Środki Charakterystyka
Użyteczność Ujawnianie ◆◆ informacje wspomagające podejmowane decyzje
informacji ◆◆ wystarczająco godne zaufania, aby były wiarygodne
Wspólny język Standardy ◆◆ Zapewnienie porównywalności sprawozdań
rachunkowości sporządzonych przez różne przedsiębiorstwa
◆◆ Umożliwienie rzetelnej prezentacji faktów
Bodźce Prawa ◆◆ Nadzór właścicielski
behawiorystyczne akcjonariuszy ◆◆ Środki zaradcze mające na celu złagodzenie
konfliktu w stosunkach agencyjnych
Sankcje zapew- Infrastruktura ◆◆ Status prawny określony w przepisach prawa
niające przestrze- prawna spółek
ganie ustalonych ◆◆ Nadzór sprawowany przez organy nadzorujące
zasad przestrzeganie standardów rachunkowości
Kontrola jakości Uwierzytelnienie ◆◆ Funkcja niezależnych biegłych rewidentów
◆◆ Organizacje zawodowe zrzeszające biegłych
rewidentów
Rynki wymagają zarówno odpowiedniej „ilości”, jak i „jakości” informacji finansowych.

Przy niedostatecznej ilości informacji, rynek nie będzie wiedział, gdzie skierować kapitał.
Według teorii ekonomicznych, najwięcej kapitału powinno się przeznaczać na inwesty-
cje i przedsiębiorstwa oferujące najwyższą stopę zwrotu; inwestycje o niższej stopie zwrotu
powinny również dostawać kapitał, ale jedynie pod warunkiem, że oferowany z nich
zwrot nie jest niższy niż koszt kapitału. Każde zdolne do funkcjonowania przedsiębiorstwo
powinno więc otrzymywać kapitał proporcjonalnie do swojej rentowności. Rynek kapita-
łowy wymaga również odpowiedniej „jakości” informacji. Użytkownicy sprawozdań finan-
sowych muszą pokładać w nich zaufanie, jeżeli mają na ich podstawie podejmować decyzje.
Ryzyko księgowe może to zaufanie podważyć, zmuszając inwestorów do żądania dodatko-
wej premii za ryzyko, która z kolei podniesie koszt kapitału. Rachunkowość jest więc klu-
czowym elementem infrastruktury dobrze funkcjonującej gospodarki rynkowej.
Rynki kapitałowe
idy- cie
a rachunkowość Przew ść Poczu ści Więce
j
Jakość walno w Zaufan
ie
zysku ó pewnorów kapita
łu
wynik inwesto
Ryzyko księgowe – rachunkowe (żargon) • Accounting Risk (vernacular) •

Możliwość, że sprawozdanie finansowe w istotny sposób odbiega od rzetelnego obrazu
rzeczywistości gospodarczej przedsiębiorstwa – co z kolei prowadzi do podejmowania
błędnych decyzji przez kredytodawców i inwestorów. W najgorszym przypadku mogą
Ryzyko wyrażenia niewłaściwej opinii
427
występować zniekształcenia wynikające z fałszowania (preparowania) ksiąg. Tak rażą-

cym nadużyciom przeciwdziała nadzór właścicielski, biegli rewidenci i organy nadzoru-
jące przestrzeganie standardów rachunkowości. Z uwagi na to, że rachunkowość memo-
riałowa wymaga stosowania oszacowań i przewidywań, pewna doza takiego ryzyka jest
nieodłączną cechą większości sprawozdań finansowych. Oto kilka przykładowych kwe-
stii, co do których trudno jest mieć całkowitą pewność:
◆◆ określenie wartości istotnej dla użytkowników sprawozdań finansowych,

◆◆ uznawanie strat z tytułu utraty wartości przez aktywa,
◆◆ szacowanie zużycia moralnego lub gospodarczo uzasadnionego okresu używania
aktywów operacyjnych,
◆◆ ustalenie czy aktywować poniesione wydatki, czy zaliczyć je do kosztów okresu,
◆◆ określanie wartości zobowiązań warunkowych.
Wątpliwości tego rodzaju wymagają stosowania zasady ostrożnej wyceny. Błędy popeł-
nione w rachunkowości, podobnie jak wszystkie przypadkowe zdarzenia, często rów-
noważą się wzajemnie. Natomiast sprawą powodującą szkodliwe ryzyko księgowe jest
jednostronna tendencyjność, która wynikać może np. z konfliktu w stosunkach agen-
cyjnych. Najlepszym lekarstwem na ryzyko księgowe jest ujawnianie informacji (tzn.
prezentacja założeń i ostrzeżenie czytelników). W niektórych systemach prawnych
wymaga się formalnego naświetlenia każdej wątpliwej kwestii (patrz wydane przez
AIPCA Stanowisko nr 6: „Ujawnianie pewnych przypadków istotnego ryzyka i wąt-
pliwości”). Największe ryzyko księgowe występuje na rynkach wschodzących oraz na
rynkach znajdujących się w okresie przejściowym, gdzie infrastruktura instytucjonalna
dopiero się rozwija.
Ryzyko wyrażenia niewłaściwej opinii • Audit Risk • Ryzyko, że badanie spra-

wozdania finansowego nie wykryje istotnych błędów – a co za tym idzie, że opinia z bada-
nia sprawozdania wprowadzi w błąd użytkowników. Ryzyko wyrażenie niewłaściwej opi-
nii składa się z trzech elementów:
1. Ryzyko nieefektywnej kontroli: funkcjonujące w przedsiębiorstwie mechanizmy

kontroli wewnętrznej są zbyt słabe, aby zapobiec błędom lub je wykryć.
2. Ryzyko niewykrycia: testy szczegółowe nie wykryją istniejących błędów.
428 Ryzyko wyrażenia niewłaściwej opinii
3. Ryzyko nieodłączne: pewne konta są bardziej podatne na błędy lub manipulacje niż
inne.
Konkretniej rzecz biorąc, rewidenci obawiają się, czy sprawozdanie finansowe rzetelnie
przekazuje takie rzeczy jak:
◆◆ istnienie = czy sprawozdanie odzwierciedla rzeczywiste, faktycznie istniejące aktywa?

◆◆ kompletność = czy wszystkie transakcje, a zwłaszcza zobowiązania, zostały ujęte?
◆◆ dokładność = czy salda transakcji są sklasyfikowane i opisane w sposób realistyczny?
◆◆ rozdzielenie pozycji należących do różnych okresów = czy przychody/koszty zostały
przypisane do właściwych okresów?
◆◆ wycena = według kosztu historycznego czy też, jeżeli jest to zasadne, według cen
sprzedaży netto?
Jakkolwiek ryzyko wyrażenie niewłaściwej opinii towarzyszy wszelkim czynnościom

rewizyjnym, istnieją również czynniki zewnętrzne, które mogą zwiększyć możliwość
popełnienia błędów. Czynniki te obejmują między innymi:
◆◆ Zagrożenie niezależności biegłych rewidentów, spowodowane np. świadczeniem rów-

nież innych usług, jak doradztwo w zakresie zarządzania.
◆◆ Presja, pod jaką znajdować się może przedsiębiorstwo w wyniku np. zagrożenia nie-
wypłacalnością lub wysokich oczekiwań akcjonariuszy odnośnie zysku.
◆◆ Rodzaj i charakter działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo (stopień złożono-
ści, poziom ryzyka, rozproszenie geograficzne itp.).
◆◆ Uczciwość zarządu lub właścicieli.
Nieudane posunięcia inwestycyjne lub kredytowe oznaczają, że największy ciężar ryzyka
wyrażenia niewłaściwej opinii spoczywa najpierw na ich użytkownikach. Tym niemniej,
w zależności od sytuacji prawnej, poniesione straty można często odzyskać pozywając
biegłych rewidentów do sądu za zaniedbanie obowiązków. W Stanach Zjednoczonych na
przykład, wartość roszczeń w takich procesach może sięgać miliardów dolarów rocznie.
Z tego względu firmy audytorskie ubezpieczają się od następstw podobnych przypadków
lub prowadzą działalność w formie spółek komandytowych. Jedną z niewątpliwych zalet
firm Wielkiej Czwórki jest to, że są one w stanie wziąć na siebie i opanować ryzyko wyra-
żenia niewłaściwej opinii. Jednocześnie jednak są one bardziej narażone na różne rosz-
czenia, ze względu na swoją wielkość oraz reputację, którą muszą chronić.
Z cytatów:
Stało się jasne, że postrzegana wartość badania sprawozdań finanso-
wych jest narażona na ryzyko.
Wartościowych i Giełd (SEC) 1993–2001, cytowany przez
„The Economist”, 28 października 2000, s. 100
Rzeczywistość finansowa
429
Rzecznik, funkcja w spółce • Ombudsperson, Corporate • Quasi-niezależny

członek personelu odpowiedzialny za badanie zgłaszanych przez pracowników spraw
w zakresie naruszenia przepisów prawa, innych uregulowań, polityki spółki lub zasad
etyki. Funkcja ta musi być pełniona w kontekście ustalonego planu gwarantującego ano-
nimowość i podejmującego działania zaradcze (często przez powiadomienie komisji
rewizyjnej). W efekcie, funkcja rzecznika jest formalnym usankcjonowaniem działalno-
ści demaskatorów ujawniających nieprawidłowości w firmie. Ponieważ jednak z jej peł-
nieniem wiążą się koszty, zazwyczaj ogranicza się ona do dużych przedsiębiorstw.
Rzeczywistość finansowa (żargon księgowy) • Financial Reality (vernacu-

•
lar) Ocena sytuacji przedsiębiorstwa w kategoriach jego wyników i konkurencyjno-
ści na rynku. Rzeczywistość finansowa obejmuje szereg zagadnień: w jaki sposób przed-
siębiorstwo osiągnęło obecną pozycję. jaka jest istota tej pozycji, kim są konkurenci,
jak przedsiębiorstwo wypada na ich tle, jaki jest kierunek strategiczny na przyszłość –
czyli generalnie wszystkie kwestie, które próbuje zgłębić analiza finansowa. W celu ich
naświetlenia należy znaleźć odpowiedzi na pewne zasadnicze pytania:
◆◆ jakie aktywa posiada przedsiębiorstwo i jaka jest ich wartość?

◆◆ jak przedstawiają się zobowiązania i czy przedsiębiorstwo jest w stanie regulować je na
bieżąco?
◆◆ jaka była dotychczasowa rentowność przedsiębiorstwa?
◆◆ jaka jest jego wycena?
◆◆ jak przedstawiają się perspektywy na przyszłość?
...
....................
......................................................... Sprawozdanie
... .......... .... ..
........................................
finansowe
............................................................. =
............ ...........
.. . Obraz
rzeczywistości
Rzeczywistość
finansowa Ograniczenia kosztowe
Nieścisłe szacunki
„Filtry”
informacji
Brak obiektywności
Pomyłki i błędy
wyniki poprzednich okresów,

Rzeczywistość
finansowa = obecna rentowność i poziom kapi-
tału, perspektywy na przyszłość
430 Rzetelna prezentacja (prawidłowy i rzetelny obraz)
Rzeczywistość finansowa przedsiębiorstw jest przedmiotem żywego zainteresowania

instytucji finansowych i rynków kapitałowych. Informacje jej dotyczące pochodzą przede
wszystkim (choć nie wyłącznie) z pomiarów dokonanych w rachunkowości opartej
na zasadach rzetelnej prezentacji, należytego ujawniania informacji i dbania o wysoką
jakość zysku. Patrz również biznes plan, rynkowy zdrowy rozsądek, fałszować (preparo-
wać) księgi i rzeczywistość rynkowa.
Bez związku
Argumenty [zarządu] to kpiny ze zdrowego rozsądku. Wszystko
wskazuje na to, że firma to jedno wielkie oszustwo. Manipulacje
księgowe w szarej strefie spowodowały, że sprawozdania finansowe
nie miały żadnego związku z rzeczywistością finansową.
Corporate Scandal: Now Its Skilling’s Turn
(Skandal Enronu: Teraz kolej na Skillinga) w „Fortune”, 8 marca 2004, s. 16
Rzetelna prezentacja (prawidłowy i rzetelny obraz) • Fair Presentation

• •
(USA) True and Fair View (UK) Najwyższy poziom jakości informacji, jaki
może osiągnąć sprawozdanie finansowe: rzetelny, zrównoważony, racjonalny i sensowny
obraz rzeczywistości finansowej (z punktu widzenia użytkownika informacji). Innymi
słowy, sprawozdanie finansowe powinno być „uczciwe” i zaspokajać potrzeby konsump-
cyjne użytkowników. Przedsiębiorstwa są z mocy prawa spółek zobowiązane do prze-
strzegania obowiązujących standardów rachunkowości; jednak w ramach tych stan-
dardów pozostaje miejsce na pewną dowolność. Rzetelność to wyższy poziom jakości
informacji, który nie ogranicza się jedynie do mechanicznego przestrzegania określonych
norm, lecz wychodzi naprzeciw potrzebom informacyjnym użytkowników. Choć „rze-
telność” trudno jest precyzyjnie zdefiniować, zazwyczaj kojarzy się ją z następującymi
cechami:
Czynniki decydujące o rzetelności prezentacji

Zasady rachunkowości Wybór zasad rachunkowości najbardziej odpowiednich
dla danej branży i konkretnego przedsiębiorstwa
Ujawnianie informacji Podawanie wszelkich istotnych informacji, łącznie
z informacjami niepomyślnymi
Przydatność Podawanie wystarczającej ilości szczegółów dla umożliwienia
użytkownikom samodzielnego podejmowania decyzji
Szczególny nacisk na potrzebę rzetelnej prezentacji kładzie anglosaska tradycja księ-

gowa. Należy zauważyć, że stosowanie się do standardów rachunkowości jest dla rzetel-
nej prezentacji warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym – określa ono jedynie
obowiązujące minimum. Istnieją nawet (dość rzadkie) przypadki, w których zastoso-
wanie normatywnych reguł określonych w standardach byłoby niewłaściwe – wów-
czas usprawiedliwione jest ich pominięcie na rzecz rzetelnej prezentacji. Weryfikacja
rzetelności wymaga często odwołania się do subiektywnej oceny i rynkowego zdrowego
Rzetelna prezentacja (prawidłowy i rzetelny obraz)
431
rozsądku. Wyrażenie opinii na jej temat jest jednym z kluczowych zadań biegłych rewi-
dentów. Pewne ograniczenie dla rzetelnej prezentacji stanowią zróżnicowane potrzeby
użytkowników sprawozdań, z konieczności wymuszające kompromis w postaci tzw.
ogólnej rzetelności. Patrz również fałszować (preparować) księgi, rachunkowość kre-
atywna, wysoka jakość zysku i upiększanie wyników.
Co powiedziałaby babcia?
Coś, co jest naprawdę rzetelne, musi być na tyle jasne, proste
i logiczne, żeby można to było wytłumaczyć własnej babci.
Autor nieznany
S
Saldo • Balance (noun) • Kwota wykazywana w dowolnym momencie na danym koncie –
odzwierciedlająca kwotę netto wszystkich obrotów danego konta po stronie Winien i Ma
na dany moment.
Schronienia podatkowe • Tax Shelters • Wszelkie dopuszczalne metody zmniej-

szenia dochodu do opodatkowania poprzez inwestowanie w pewne określone rodzaje
działalności. Schronienia podatkowe są zazwyczaj tworzone przez rząd w ramach poli-
tyki podatkowej, w celu zapewnienia bodźca do pewnych inwestycji. Na przykład osoby
fizyczne odkładające pieniądze w funduszach emerytalnych często mają prawo do odli-
czenia części wpłacanych kwot od dochodu podlegającego opodatkowaniu. Patrz też luki
w prawie podatkowym.
Seks (i księgowi) • Sex (& Accountants) • Oto najlepsza z nasuwających się definicji:
księgowi dokonują wielu penetracji, z czego większości w księgach.
Sformalizowane (oparte na szczegółowych przepisach) standardy rachunkowości
433
Z cytatów:
[Po księgowych] spodziewamy się wysokich standardów etyki zawo-
dowej – zazwyczaj zresztą nie bezpodstawnie, rzadko bowiem
prasa donosi nam o upadku któregoś z adeptów tej sztuki (czy może
nauki?). Kto wie – może to właśnie dlatego księgowi pozostają poza
zasięgiem romantycznych przeżyć!
Sezon zysków (żargon z Wall Street) • Earnings Season (Wall Street vernac-
ular) • Okres, w którym duże spółki publiczne ogłaszają swoje kwartalne i roczne
wyniki, z podaniem wartości zysku na jedną akcję. Choć wyniki zazwyczaj nie są
dużym zaskoczeniem (patrz ujawnianie wybranych informacji analitykom giełdowym)
i zwykle już wcześniej odzwierciedlone są w cenie akcji (patrz hipoteza rynku efektyw-
nego), sezon zysków jest nadal okresem z niecierpliwością oczekiwanym na rynkach
kapitałowych.
Sformalizowane (oparte na szczegółowych przepisach) standardy

rachunkowości • Bright-line (Rules Based) Accounting Standards
• Standardy rachunkowości charakteryzujące się jasnymi, wyraźnymi i szczegóło-
wymi przepisami, w przeciwieństwie do standardów opartych na bardziej podstawo-
wych zasadach, pozostawiających pewien stopień elastyczności lub pole do interpreta-
cji. Rachunkowość sformalizowana wydaje się być faworyzowana przez amerykańskie
ogólnie przyjęte zasady rachunkowości (gdzie rynek kapitałowy jest dobrze rozwinięty
i gdzie istnieje tendencja do zabezpieczania się przed procesami sądowymi), a także
w wielu krajach europejskich (w których księgowość wywodzi się z tradycji „praw spo-
łecznych”, w przeciwieństwie do indywidualistycznej anglosaskiej tradycji księgowej).
434 SIC
Duża formalizacja standardów rachunkowości ma swoje zalety, ale i wady. Szczegółowe

przepisy sprzyjają spójności i porównywalności sprawozdawczości. Można jednak zna-
leźć sprytne sposoby na formalne dostosowanie się do przepisów, przy jednoczesnym
działaniu wbrew ich zamierzonym intencjom. To z kolei może narazić na szwank rze-
telną prezentację informacji finansowych. Elementem dyskusji na temat szczegółowo-
ści lub ogólności standardów jest właściwa rola biegłych rewidentów. Sformalizowane
standardy rachunkowości wydają się zwalniać biegłych rewidentów z odpowiedzial-
ności. Jeżeli wyeliminujemy z rachunkowości oceny księgowe, biegły rewident nie musi
wykazywać się zawodowym autorytetem, lecz tylko pilnować, by księgowość była pro-
wadzona „zgodnie z przepisami”. Trudne nauki wyciągnięto z wielkich skandali księ-
gowych, jak Enron i Worldcom. Obecnie szeroko kwestionuje się skuteczność sformali-
zowanych standardów, jak również rolę biegłych rewidentów. Zgodnie z tym duchem,
Ustawa Sarbanes-Oxley formalnie zwróciła się do Komisji Papierów Wartościowych
i Giełd o przeanalizowanie korzyści ewentualnego przekształcenia amerykańskich
ogólnie przyjętych zasad rachunkowości w system oparty na bardziej podstawowych
zasadach.
Zgodnie z literą, czy z duchem prawa?

Główną obawą wynikającą z niedawnych skandali jest to, że ame-
rykańskie standardy rachunkowości stały się zbyt sformalizowane
– że przepełnione są drobiazgowymi przepisami próbującymi od-
nieść się do jak największej liczby różnych ewentualności. W efek-
cie standardy stały się dłuższe i bardziej złożone, a jednocześnie
powstały arbitralne kryteria ujęcia księgowego, które umożliwiają
firmom konstruowanie transakcji przedstawiających ich sprawoz-
dawczość w lepszym świetle. Co więcej, dążenie do sformalizowa-
nia standardów rachunkowości zmieniło funkcję oceny księgo-
wej: zamiast poszukiwać najlepszego ujęcia księgowego, skupia się
ona na przestrzeganiu litery prawa – a jak wiadomo, to co zgodne
z literą prawa, niekoniecznie musi być zgodne z jego duchem.
Definiowanie standardów rachunkowości w oparciu o ogólne zasady,
„The CPA Journal”, sierpień 2004
SIC ▶ Stały Komitet ds. Interpretacji.

Sk. (skrót księgowy) • c/fwd or c/f (Bookkeeping symbols) • Saldo końcowe, czyli
ustalona w trakcie zamknięcia ksiąg różnica między obrotami obu stron konta (angiel-
ski skrót „c/fwd” jest równoznaczny z określeniem „do przeniesienia”). Patrz bilansować
księgi.
Skandal księgowy • Accounting Scandal • Szeroko nagłośnione oszustwo lub

rażące zaniedbanie w rachunkowości wielkich przedsiębiorstw, typowo prowadzące do
Skandal księgowy
435
niespodziewanej upadłości firmy lub poniesienia znacznych strat przez jej wierzycieli
i akcjonariuszy. Z uwagi na swoje szerokie następstwa, skandale księgowe często są pod-
noszone do rangi spraw publicznych. Poniższa lista cytuje tylko niektóre głośne przy-
padki z ostatnich kilkunastu lat:
Galeria łajdaków
Northland Bank (Kanada, 1985) Global Crossing (USA, 2001)
BCCI (Wielka Brytania, 1987) Enron (USA, 2001)
Polly Peck (Wielka Brytania, 1990) Worldcom (USA, 2002)
Maxwell (Wielka Brytania, 1991) Tyco (USA, 2002)
Cendant (USA, 1997) Ahold (Holandia, 2002)
Xerox (USA, 1998) Parmalat (Włochy, 2003)
Waste Management (USA, 2000) Refco (USA, 2005)
Skandale będące wynikiem celowego, zakonspirowanego oszustwa, można uznać za

odizolowane przejawy ryzyka księgowego. Z kolei planowe i daleko idące uchybienia
prowadzić mogą do utraty zaufania rynków kapitałowych i do potrzeby przeprowa-
dzenia głębszych reform. Najgłośniejszym skandalem ostatnich lat była słynna afera
w sprawie Enronu, która doprowadziła upadku firmy Arthur Andersen i uchwalenia
ustawy Scarbanes-Oxley. Długofalowe konsekwencje takich afer obejmować mogą
zmiany w standardach rachunkowości (np. konieczność ujmowania w księgowości
opcji na akcje), zwiększenie odpowiedzialności prawnej przedsiębiorstw (np. karal-
ność za nadużycie zaufania) i zwiększenie inicjatywy w kwestii egzekwowania praw
akcjonariuszy. Ponieważ krętactwa i zachłanności zarządu nie da się całkowicie
wyeliminować (patrz konflikt w stosunkach agencyjnych), najlepsze rozwiązania leżą
w sferze nadzoru właścicielskiego, niezależności biegłych rewidentów oraz organów
nadzorujących przestrzeganie standardów rachunkowości. Patrz również skandal na
Wall Street.
Komary na plaży nudystów

W ubiegłym tygodniu Refco, firma handlująca kontraktami futures,
złożyła wniosek o upadłość ujawniając 430 milionów dolarów dłu-
gów i pozostawiając bez odpowiedzi kilka milionów pytań. Po tym
upadku każdy, komu zależy na rzetelności informacji finanso-
wych czuje się jak komar na plaży nudystów – mając tak wiele celów,
nie wiadomo, gdzie się wgryźć najpierw... Upadek Refco potwierdza
po raz kolejny, że wartość przedsiębiorstwa – w szczególności bazu-
jącego na niepewnej kombinacji łatwo zastępowalnych usług, repu-
tacji publicznej, nadmiernych oczekiwań i kapitału spekulacyjnego
– może być tak złudna, jak zeszłotygodniowa randka w ciemno.
Fragment z artykułu Jima Petersona Bilans,
„International Herald Tribune”, 22–23 października 2005, s. 15
436 Skapitalizowane koszty odsetek (w bilansie kredytobiorcy)
Skapitalizowane koszty odsetek (w bilansie kredytobiorcy) • Capi

•
talised Interest Expense (Borrower’s) Odsetki zapłacone i ujęte w bilan-
sie jako wartości niematerialne i prawne, zamiast zaliczenia ich w poczet kosztów
w rachunku zysków i strat. Przy rozliczaniu kosztów, koszty finansowania (związane
z upływem czasu) traktuje się zazwyczaj jako koszty okresu. Standardy rachunkowo-
ści dopuszczają jednak wyjątki od tej reguły, jeżeli pozwalają na to szczególne oko-
liczności. Przykładowo, wartość bilansowa nieruchomości inwestycyjnych może zawie-
rać odsetki, ponieważ z wybudowaniem nieruchomości nieodłącznie wiążą się koszty
finansowania*. Ustalenie kwoty odsetek związanych z daną nieruchomością zazwy-
czaj nie nastręcza problemów, ponieważ kredytodawcy często stosują metodę finan-
sowania przedsięwzięcia, ustanawiając zabezpieczenie bezpośrednio na finansowa-
nej nieruchomości. Inny wyjątek stanowią urządzenia lub pomieszczenia operacyjne
wybudowane własnymi siłami przedsiębiorstwa, bez korzystania z usług osób trze-
cich. Odsetki związane z finansowaniem takiej budowy mogą zostać skapitalizowane,
składając się wraz z innymi wydatkami na cenę nabycia przedmiotowego składnika
majątku. Rozwiązanie takie uzasadnia się faktem, że odsetki niczym nie różnią się od
innych wartości niematerialnych i prawnych zwiększających wartość inwestycji (jak
np. honoraria architekta i konstruktorów). Po zakończeniu inwestycji, odsetki podle-
gają amortyzacji przez gospodarczo uzasadniony okres używania nowego składnika
majątku. Kapitalizacja odsetek stosowana jest dla lepszego odzwierciedlenia współ-
mierności przychodów i kosztów, w przypadkach gdy finansowanie stanowi istotną
i integralną część inwestycji. Ponieważ jednak zniekształca ona normalną relację mię-
dzy zyskiem a przepływem środków pieniężnych, dodając do aktywów wartość niemate-
rialną i prawną o niepewnej wartości, musi być rozważona w analizie finansowej, która
może potraktować tego typu odsetki w odmienny sposób.
Składniki sprawozdania finansowego • Elements (of Financial Statements)

• Podstawowe kategorie występujące w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstw.
Należą do nich:
◆◆ aktywa
◆◆ zobowiązania
◆◆ kapitał własny
◆◆ przychody
◆◆ koszty
◆◆ przepływy środków pieniężnych
Podstawowe zasady rachunkowości odwołują się do dwóch kryteriów przy ocenie, czy
należy daną transakcję ująć w sprawozdaniu finansowym jako jego składnik, czy też
nie: jej oddziaływanie ekonomiczne i wiarygodność pomiaru.
* Przyjęte w Polsce rozwiązanie nakazuje ujmowanie odsetek naliczonych od kredytów inwestycyjnych

w trakcie realizacji inwestycji na koncie „inwestycje rozpoczęte” (zwiększają one wartość inwestycji).
Natomiast odsetki od tych kredytów naliczone po zakończeniu inwestycji stanowią koszty okresu.
Skrócone (skondensowane) sprawozdanie finansowe
437
Rachunek
zysków i strat Info
doda rmacja
Sprzedaż .... tkow
.... .......... a..
Koszt własny ...............................
Sprawozdanie .... ...... ....
finansowe sprzedaży ..............................
........ ....
..... .
Marża na pokrycie
kosztów stałych
Koszty ogólne Rachunek
Składniki Bilans EBITDA
przepływów
pieniężnych
sprawozdania
Amortyzacja
finansowego Zobowią-
Źródła
zania EBIT
Zadłużenie Odsetki
Aktywa długo- Wykorzy-
terminowe stania
Opodatkowanie
Kapitał Środki
Zysk netto pieniężne
własny
+/-
Dywidendy
Zysk zatrzymany
Skonsolidowany Kodeks Nadzoru Właścicielskiego (Wielka Brytania) •

Combined Code on Corporate Governance (UK) Wykaz rekomendacji •
w zakresie nadzoru właścicielskiego łączący zalecenia zawarte w poprzednich uregu-
lowaniach (Kodeks Cadbury’ego, 1992, Raport Greenbury’ego, 1995 i Raport Hampela,
1996). Celem Skonsolidowanego Kodeksu jest definiowanie i propagowanie najlepszych
praktyk, szczególnie w zakresie podziału władzy, niezależności członków rady dyrek-
torów (anglosaskiej rady nadzorczej) i powiększania majątku akcjonariuszy (patrz kon-
flikt w stosunkach agencyjnych). Kodeks jest obowiązujący dla spółek notowanych na
londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, przy czym dopuszcza odstępstwa od
określonych w nim reguł, pod warunkiem podania wyraźnie uzasadnionych powodów.
W 2003 Raport Higgsa dokonał rewizji Skonsolidowanego Kodeksu, kładąc jeszcze więk-
szy nacisk na rolę członków rady dyrektorów nie wchodzących w skład zarządu. Kodeks
obejmuje również tzw. Wytyczne Turnbulla wydane przez Instytut Dyplomowanych
Biegłych Rewidentów Anglii i Walii w zakresie wdrażania bardziej złożonych wymo-
gów dotyczących kontroli wewnętrznej (patrz także Artykuł 404 ustawy Sarbanes-Oxley).
Skonsolidowany Kodeks jest pewną odmianą amerykańskiej Ustawy Sarbanes-Oxley,
przy czym firmy nie są bezwzględnie zobowiązane, lecz raczej zachęcane do jego stoso-
wania.
Skrócone (skondensowane) sprawozdanie finansowe • Condensed

Financial Statements • Sprawozdanie finansowe stanowiące streszczenie pełnej
wersji sprawozdania. Patrz również śródroczne sprawozdania finansowe.
438 Skrócone sprawozdania finansowe
Skrócone sprawozdania finansowe (Wielka Brytania) • Abbreviated

•
Financial Reports (UK) Sprawozdawczość małych i średnich przedsiębiorstw
(SME) praktykowana przez firmy kwalifikujące się do jej stosowania na mocy brytyj-
skiego prawa spółek. Biegli rewidenci badający skrócone sprawozdanie sporządzają spe-
cjalny raport stwierdzający, że badana spółka ma prawo takie sprawozdanie sporządzać
i że zostało ono sporządzone w sposób prawidłowy.
Skrócony raport biegłego rewidenta • Short Form Report • Standardowa

opinia z badania sprawozdania finansowego sporządzona w formacie zatwierdzo-
nym przez organizację zawodową zrzeszającą biegłych rewidentów. Treść takiej opinii
(w formie dla uproszczenia sparafrazowanej) brzmi następująco:
Treść opinii z badania sprawozdania finansowego

◆◆ Przeprowadziliśmy badanie sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa XYZ, sporządzone-
go na dzień aa/bb/cccc
◆◆ Odpowiedzialność za sporządzenie sprawozdania finansowego ponosi zarząd
przedsiębiorstwa
◆◆ Naszym zadaniem jest wydanie opinii z przeprowadzonego badania
◆◆ Badanie przeprowadzone zostało zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami badania spra-
wozdań finansowych
◆◆ Naszym zdaniem sprawozdanie finansowe we wszystkich istotnych aspektach w sposób rze-

telny przedstawia sytuację majątkową i finansową jednostki, wynik finansowy oraz przepły-
wy środków pieniężnych, zgodnie z (określone standardy rachunkowości)
◆◆ Zastrzeżenia (ewentualnie), np. z wyjątkiem (wyszczególnienie), sprawozdanie finansowe
w sposób rzetelny przedstawia itd.
Wielu użytkowników sprawozdań finansowych traktuje skrócony raport biegłego

rewidenta jako szablonową formułę (patrz gotowiec). Wynika to z jej standardowego
sformułowania, a także z tendencji do zakładania, że opinia z badania sprawozdania
finansowego będzie „czysta” (patrz czysta opinia z badania sprawozdania finansowego).
Patrz również zaświadczenie biegłego rewidenta. Porównaj z raportem biegłego rewi-
denta z badania sprawozdania finansowego.
Skumulowana amortyzacja/umorzenie • Accumulated Depreciation/

Amortisation • Amortyzacja/umorzenie, naliczone od konkretnego składnika
aktywów do danego momentu. Wartość ta ujmowna jest na koncie przeciwstawnym do
danego składnika aktywów, a po jej odjęciu od pierwotnego kosztu tego składnika uzy-
skuje się wartość księgową netto.
Sp. (skrót księgowy) • b/fwd & b/d (Bookkeeping symbols) • Saldo początkowe,
czyli saldo przeniesione z poprzedniego okresu rozrachunkowego jako różnica mię-
dzy obrotami obu stron konta na koniec okresu (angielski skrót „b/fwd” jest równo-
znaczny z określeniem „z przeniesienia”). Patrz bilansować księgi.
Sporządzenie zestawienia obrotów i sald (Obrotówki)
439
Spacek, Leonard (1908–2000) • Spacek, Leonard (1908–2000) • Od 1947 do 1963

szef należącej wówczas do Wielkiej Piątki firmy Arthur Andersen, który trwale zapisał
się w galerii sław rachunkowości. Jako zdeklarowany zwolennik reform dążących do udo-
skonalenia księgowości i standardów rachunkowości, był silnym liderem w amerykań-
skiej organizacji zawodowej zrzeszającej biegłych rewidentów. Jego wizja biegłych rewiden-
tów jako obrońców interesu publicznego uczyniła z niego prawdziwego męża stanu. Po
upadku Enronu społeczeństwo amerykańskie odczuło dotkliwy brak wartości, których
Spacek bronił.
Brakuje...
Nie ma więcej Leonardów Spacek’ów.
Arthur Levitt, były przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych
i Giełd, cytat z Accounting in Crisis (Kryzys w rachunkowości),
„Fortune”, 7 stycznia 2002, s. 56
Spekulacja • Profiteering • Zbijanie ogromnych zysków w czasie deficytu lub kryzysu,

zwłaszcza w okresie wojny lub ogólnokrajowej katastrofy. Po raz pierwszy termin ten
został użyty podczas pierwszej wojny światowej. Rządy często próbują zniechęcić do spe-
kulacji przez nałożenie „podatku od zysków ponadnormatywnych”. Angielskie słowo
„profiteer”* przywodzi na myśl słowo „privateer” – uzbrojony prywatny statek upoważ-
niony przez państwo do prowadzenia wojny morskiej ze statkami wrogiego państwa (co
często zamieniało się w zalegalizowane piractwo).
Spekulacja informacją • Information Arbitrage • Zbieranie informacji z różnych

rynków i późniejsze wykorzystanie ich w handlu. Realizujemy zysk, ponieważ wiemy wię-
cej niż rynek. Patrz hipoteza rynku efektywnego i wykorzystywanie informacji poufnych.
Spis z natury • Physical Count of Inventory • Weryfikacja fizycznego istnienia

i stanu zapasów, stanowiąca niezbędną część inwentaryzacji okresowej. Koszt sprzeda-
nych w danym okresie produktów, towarów i materiałów jest bezpośrednią funkcją stanu
zapasów na koniec okresu. Spis z natury wymagany jest również, aczkolwiek rzadziej,
w celu potwierdzenia rzetelności inwentaryzacji ciągłej. Jest to również istotna procedura
gromadzenia dowodów rzeczowych w ramach badania sprawozdania finansowego.
Sporządzający (żargon księgowy) • Preparers (vernacular) • Jednostki sprawoz-

dawcze przygotowujące sprawozdania finansowe (zwane również „jednostkami sporzą-
dzającymi sprawozdania finansowe”).
Sporządzenie zestawienia obrotów i sald (Obrotówki) • Trial Balance (To)

• Przygotowanie listy wszystkich figurujących na kontach sald debetowych i kredytowych
po przeniesieniu ich z poszczególnych ksiąg. Metoda podwójnego zapisu wymaga, aby
* Statek korsarski (przyp. tłum.).

440 Sporządzić sprawozdanie finansowe
suma sald debetowych równa była sumie sald kredytowych. Zestawienie obrotów i sald
sprawdza więc arytmetycznie zbilansowanie pozycji po stronie Winien z pozycjami po
stronie Ma (jeżeli nie ma takiej równowagi, należy szukać błędu, polegającego najczęściej
na pominięciu lub błędnym wprowadzeniu jakiejś pozycji). Uproszczone zestawienie
obrotów i sald wyglądać może następująco:
Zestawienie obrotów i sald: Usługi konsultingowe Boba

Salda w księgach 31.12.2006 Winien Kredyt
Środki pieniężne 750
Materiały i urządzenia biurowe 450
Wyposażenie 7 500
Pojazdy 15 000
Zobowiązania wekslowe 4 500
Przychody przyszłych okresów 2 500
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 1 500
R. Patterson, Kapitał podstawowy 20 000
R. Patterson, Wypłaty właściciela 5 000
Sprzedaż usług 17 000
Wynagrodzenia 7 800
Dzierżawa powierzchni biurowej 9 000
RAZEM 45 500 45 500
Sporządzenie zestawienia obrotów i sald jest istotnym krokiem przy zamykaniu ksiąg
w celu sporządzenia sprawozdania finansowego. Nie daje ono jednak gwarancji, że zare-
jestrowano wszystkie transakcje, ani że księgi są prowadzone poprawnie (na przykład,
w powyższym przykładzie Bob zapomniał utworzyć konto amortyzacji). Patrz również
rozszerzone zestawienie obrotów i sald.
Wierszyk
Cóż, że sumy się zgadzają,
Gdy i tak nie zapewniają,
Że księgi błędów nie mają!
Sporządzić sprawozdanie finansowe (w żargonie ‘narysować sprawozda-

• •
nie’) Draw Up the Accounts (vernacular) Przygotować sprawozdanie
finansowe na potrzeby zewnętrznych użytkowników na podstawie istniejących zapi-
sów księgowych. Proces ten obejmuje zamknięcie ksiąg, czyli sporządzenie wstępnego
zestawienia obrotów i sald (obrotówki), wprowadzenie korekt, sporządzenie rozsze-
rzonego zestawienia obrotów i sald, a następnie podsumowanie sald w sprawozdaniu
Spółka holdingowa
441
finansowym (patrz cykl obrachunkowy). Idea „rysowania” kont (ang. „draw up” oznacza
‘rysowanie’/‘szkicowanie’) oddaje aspekt „portretowania” sytuacji finansowej, niewy-
kluczone że z pewnym elementem kreatywnym.
Bilanse
Sporządzenie bilansu nie oznacza zamknięcia kont aktywów
i pasywów. Oznacza jedynie obliczenie sald na tych kontach w pew-
nej określonej dacie.
Tim Sutton Corporate Financial Accounting and Reporting
(Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa przedsiębiorstw), 2000, s. 23
Spółka celowa ▶ Podmiot specjalnego przeznaczenia.

Spółka holdingowa • Holding Company • Przedsiębiorstwo (zwane jednostką
dominującą), której aktywa składają się w głównej mierze z udziałów w innych spółkach
(zwanych jednostkami zależnymi). Racją bytu spółek holdingowych jest dywersyfika-
cja: pojedyncza spółka może być właścicielem i prowadzić działalność w ramach różnych
przedsiębiorstw. W myśl podstawowych zasad rachunkowości, wszystkie kontrolowane
spółki muszą być konsolidowane, tak jak gdyby stanowiły jeden podmiot gospodarczy.
Bilans jednostki dominującej
Aktywa
Zobowią-
Kapitał zania
własny 1
Kapitał
Spółka własny 2 Kapitał
holdingowa Kapitał
własny
własny 3
Bilans jednostki zależnej 1 Bilans jednostki zależnej 2 Bilans jednostki zależnej 3

Zobowią- Zobowią-
zania zania
Aktywa Zobowią-
Aktywa Kapitał zania
Kapitał własny 2 Aktywa
własny 1
Kapitał
własny 3
Z prawnego punktu widzenia, spółki te stanowią jednak odrębne podmioty prawne,

ponieważ zgodnie z prawem gospodarczym, dostęp jednostki dominującej do środków
finansowych jednostki zależnej może nastąpić wyłącznie poprzez wypłatę dywidendy
lub udzielenie pożyczki; do żadnej jednak z wymienionych transakcji jednostka domi-
442 Spółka kapitałowa
nująca nie może jednostronnie jednostki zależnej zmusić. Udzielanie kredytów spółce
holdingowej jest dość skomplikowane i nieco zwodnicze. Z pozoru kredytobiorca jest
dużym, zdywersyfikowanym przedsiębiorstwem. Jednak w przypadku regresu wobec
spółki holdingowej – o ile wierzyciel nie posiada poręczenia lub pewności, że któraś
z jednostek zależnych zapewni mu wsparcie finansowe – jego dłużnik jest w istocie
pojedynczą spółką. Wierzyciele spółki holdingowej mogą mieć dostęp do majątku jed-
nostek zależnych tylko pod warunkiem wcześniejszego zaspokojenia roszczeń wierzy-
cieli/kredytodawców tych spółek.
Spółka kapitałowa • Company • Osoba prawna stanowiąca przedsiębiorstwo. Spółki

są podmiotami odrębnymi od ich właścicieli. Dzięki koncepcji ograniczonej odpowie-
dzialności, odpowiedzialność właścicieli za zobowiązania spółki zredukowana jest do
wysokości kapitału zakładowego.
Skrócone nazwy spółek

Kraj Prywatna Akcyjna
Austria GmbH A.G.
Belgia SPRL lub BVBA S.A. lub N.V.
Dania ApS A/S
Finlandia OY OYJ
Francja Sarl S.A.
Grecja EPE A.E.
Hiszpania SRL lub SL S.A.
Holandia B.V. N.V.
Irlandia Ltd Plc
Luksemburg Sarl S.A.
Niemcy GmbH A.G.
Polska Sp. z o.o., S.A. S.A.
Portugalia Lda S.A.
Stany Zjednoczone Inc, Ltd., Corp.
Szwecja AB ABP
Wielka Brytania Ltd Plc
Włochy SrL Sp.A.
Spółki osobowe, będące własnością zamkniętej grupy wspólników to zwykle małe i śred-
nie przedsiębiorstwa. Z uwagi na potrzebę dostępu do rynków kapitałowych, większe spółki
są zazwyczaj spółkami publicznymi, tj. notowanymi na publicznej giełdzie papierów war-
tościowych. Choć każda spółka stanowi jednostkę sprawozdawczą, nie każda jednostka
sprawozdawcza musi być spółką w znaczeniu prawnym. Na przykład grupa kapitałowa,
będącą jedną jednostką sprawozdawczą w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym,
nie istnieje jako jeden podmiot prawny. Patrz również odrębna osobowość prawna, spółka
holdingowa, spółka pusta, prawo spółek i urząd nadzoru bankowości przedsiębiorstw.
Sprawozdanie finansowe
443
Spółka komandytowa • Limited Liability Partnership • LLP • Spółka, w której

przynajmniej jeden ze wspólników (zwany komplementariuszem) odpowiada za zobo-
wiązania spółki całym swoim majątkiem, a indywidualna odpowiedzialność pozosta-
łych wspólników (zwanych komandytariuszami) ogranicza się do wysokości wniesio-
nych przez nich wkładów. Spółki komandytowe stanowią częstą formę prawną firm
świadczących usługi w zakresie badania sprawozdań finansowych, które narażone są na
procesy sądowe o brak należytej staranności. Bez spółki komandytowej, biegły rewident
odpowiadałby za błędy swoich kolegów z pracy, co nie jest zbyt zachęcającą perspektywą
– zwłaszcza dla firm Wielkiej Czwórki, prowadzących działalność szeroko rozproszoną
po całym świecie.
Czekając na plony
Prawo wzbrania się przed użyciem gnuśnego określenia „wspólnik
«śpiący»”, w swej mądrości i ścisłości preferując termin „koman-
dytariusz” (ang. „limited partner” – dosłownie ‘wspólnik ogra-
niczony’). W pewnym sensie przypomina on wspólnika w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością – złożywszy bowiem na dobre
i złe swoje pieniądze w ręce Fortuny, z gracją spoczywa na laurach
w oczekiwaniu na doroczny udział w zyskach.
Spółka-sierota (żargon) • Orphan Subsidiary (vernacular) • Spółka, która w isto-

cie rzeczy stanowi jednostkę zależną, ale z powodu luk w przepisach prawa spółek nie
musi być konsolidowana. Przykładowo, jednostka dominująca może posiadać w niej
49% akcji zwykłych, w powiązaniu z dodatkowymi 2% znajdującymi się w „zaprzyjaź-
nionych rękach” i udziałami mniejszościowymi uprzywilejowanymi co do prawa głosu.
Sytuacja taka może zostać stworzona w celu obejścia określonej w przepisach definicji
jednostki zależnej, która często przewiduje posiadanie udziału przekraczającego 50%
akcji i kontrolę w zarządzie. Jest to jedna z metod rachunkowości kreatywnej, wykorzy-
stywana w celu uniknięcia wykazywania aktywów i zobowiązań spółki-sieroty w bilan-
sie jednostki dominującej. Od czasu jednak zamknięcia pewnych luk w przepisach przez
zastosowanie pojęć wszechobejmujących (jak np. „dominujący wpływ”; patrz Dyrektywa
Siódma Unii Europejskiej), spółki-sieroty występują coraz rzadziej. Albo jest się właści-
cielem spółki, albo nie; jeżeli tak – należy dokonywać konsolidacji. Patrz również prezen-
tacja powiązana.
Sprawiedliwość pozioma • Horizontal Equity • Jedno z kryteriów uczci-

wości opodatkowania: podatnicy o takiej samej zdolności do płacenia podatków
powinni płacić tę samą kwotę. Patrz również sprawiedliwość pionowa.
Sprawozdanie finansowe • Financial Statements • Prezentacja wyników finanso-

wych osiągniętych przez przedsiębiorstwo w przeszłości, jego bieżącej sytuacji i (w nie-
444 Sprawozdanie finansowe
których przypadkach) perspektyw na przyszłość. Choć sprawozdania finansowe mogą

składać się jedynie z przybliżonych obliczeń sporządzonych na bazie „wyciągniętych
z szuflady” rachunków i dokumentów, przy tworzeniu prawdziwego sprawozdania finan-
sowego należy przestrzegać pewnych stałych procedur, określonych w standardach
rachunkowości. W przypadku przedsiębiorstw komercyjnych, na sprawozdanie finan-
sowe składa się dziewięć rodzajów informacji*:
1. omówienie działalności przez zarząd (sprawozdanie zarządu, sprawozdanie z dzia-

łalności jednostki),
2. raport biegłego rewidenta,
3. bilans,
4. rachunek zysków i strat,
5. sprawozdanie ze źródeł i wykorzystania środków pieniężnych lub rachunek przepły-
wów pieniężnych,
6. informacja dodatkowa do sprawozdania finansowego, wyszczególniająca pozycje
pozabilansowe i zobowiązania warunkowe,
7. sprawozdanie z zysku całkowitego (USA),
8. zestawienie zmian w kapitale własnym,
9. prognozy.
Aby użytkownicy mogli wykorzystywać sprawozdanie finansowe przy podejmowaniu

decyzji, sprawozdanie te powinno być:
1. przydatne dla potrzeb podejmowania decyzji,

2. aktualne,
3. wiarygodne,
4. rzetelne,
5. porównywalne z okresami poprzedzającymi,
6. zgodne z zasadą ciągłości,
7. zgodne z zasadą ostrożnej wyceny.
Standardy rachunkowości starają się spełniać te potrzeby. Jednak aby temu zadość-
uczynić, muszą być stosowane przez w pełni obiektywnych księgowych, dysponujących
fachową wiedzą i zdolnością oceny – stąd tak istotna jest weryfikująca rola niezależ-
nych biegłych rewidentów.
* Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą o rachunkowości sprawozdanie finansowe składa się co naj-
mniej z bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Ponadto niektóre jednostki zobo-
wiązane są do umieszczenia w sprawozdaniu finansowym rachunku przepływów pieniężnych. Do spra-
wozdania finansowego dołącza się sprawozdanie z działalności jednostki, jeżeli przepisy nakładają na
jednostkę taki obowiązek. Opinia z badania sprawozdania finansowego wraz z raportem biegłego rewi-
denta nie są elementami sprawozdania finansowego, lecz są obowiązkowe w przypadku niektórych jed-
nostek i powinny być udostępnione akcjonariuszom (wspólnikom) wraz z rocznym sprawozdaniem
finansowym.
Sprawozdanie finansowe pro forma
445
Rachunek Stan na dany moment w czasie

przepływów
pieniężnych
Saldo Bilans
otwarcia
Przepływy Środki
z działalności pieniężne Zobowią- Rachunek
operacyjnej zania zysków i strat
Sprawozdanie Działalność
finansowe inwestycyjna
Kapitał Przychody
Aktywa własny
Działalność
Saldo Zysk z lat

zamknięcia ubiegłych Koszty
Zysk netto
Przepływy w ciągu okresu (-podatek)
W skrócie
Głównym celem sprawozdania finansowego jest prezentacja
podstawowych wyników ekonomicznych spółki. Bilans odzwiercie-
dla stan aktywów, zobowiązań i kapitału przedsiębiorstwa na dany
moment w czasie, a rachunek zysków i strat przedstawia różnicę
łącznych przychodów i sumy kosztów. Biegli rewidenci gwarantują,
że sprawozdanie finansowe jest wiarygodne, uznając subiektywny
charakter pewnych mierników stanowiących podstawę rachunko-
wości. Niezależność biegłych rewidentów gwarantuje – teoretycznie
– że stwierdzenie „rzetelności” znajduje odzwierciedlenie w rzeczy-
wistości.
Company Accounts: Badly in Need of Repair,
cytat z „The Economist”, 2 maja 2002
Sprawozdanie finansowe pro forma • Pro-forma Financial Statements •

Sprawozdanie finansowe zorientowane na przyszłość, lecz sporządzone głównie na
bazie dotychczasowych wyników. Ponieważ termin „pro forma” ma kilka zastosowań,
dla uniknięcia nieporozumień należy je wyjaśnić. W zależności od kontekstu, wyróż-
nić możemy cztery zbliżone do siebie, lecz odrębne znaczenia:
1. Format: W najbardziej podstawowym znaczeniu, termin „pro-forma” oznacza zale-

cany układ i podział sprawozdania finansowego, jak np. w sformułowaniu „bilans
pro-forma po lewej stronie szereguje aktywa, a po prawej zobowiązania według ich
płynności”.
446 Sprawozdanie finansowe pro forma
2. Modelowanie/analiza scenariuszy: Sprawozdanie finansowe pro forma może poka-

zywać prawdopodobne następstwa istotnych, lecz jeszcze nie zrealizowanych trans-
akcji. Sporządza się je, by przedstawić użytkownikom sprawozdania finansowego
spodziewane oddziaływanie przyszłego zdarzenia. Przykładem jest bilans pro forma
pokazujący skutki określonego finansowania lub określonych nakładów inwestycyj-
nych na poziom dźwigni, płynność. Bilans taki odpowiada na pytanie: „Jak przed-
stawiać się będzie sytuacja firmy, jeśli to przeprowadzimy?” Ten typ sprawozdania
pro forma jest wewnętrznym narzędziem analitycznym i planistycznym.
3. Projekcja dotychczasowych wyników na najbliższą przyszłość: Sprawozdanie pro

forma może być również oszacowaniem przyszłych wyników w oparciu o uzasadnione
przewidywania przebiegu działalności do zakończenia okresu obrotowego. Przykładowo,
rachunek zysków i strat pro forma można sporządzić poprzez ekstrapolację dotychcza-
sowych wyników (np. z 10–11 miesięcy roku) z uwzględnieniem wszystkich spodziewa-
nych zdarzeń gospodarczych. Takie sprawozdanie pro forma jest zbliżone od prognozy
lub projekcji, przy czym zakłada się, że ma ono wyższy stopień wiarygodności, ponieważ
przedsiębiorstwo jest na najlepszej drodze do osiągnięcia przewidywanych wyników. Ten
typ sprawozdania wykorzystywany jest przy ujawnianiu wybranych informacji anality-
kom giełdowym i dotyczy głównie przewidywanej wartości zysku na jedną akcję.
4. Alternatywna (przychylniejsza) prezentacja: Sprawozdanie pro forma może być

również sporządzone przez spółkę publiczną w formie publikacji zysku, zanim pojawi
się sprawozdanie finansowe zbadane przez biegłego rewidenta. Praktyka ta ma na
celu ujawnienie zysku medialnego nie uwzględniającego pozycji jednorazowych, które
z założenia są mniej godne uwagi i mniej prawdopodobne (patrz: ujawnianie wybra-
nych informacji analitykom giełdowym). Kwestia ta budzi jednak pewne kontrower-
sje. Faktem jest, że coraz popularniejsza rachunkowość oparta na wartości godziwej
ma tendencje do zaśmiecania wyników finansowych fluktuacjami nie mającymi nic
wspólnego z efektami zarządzania. Trudno się dziwić, że rynki kapitałowe mogą
sobie cenić uproszczoną koncepcję zysku medialnego. Niestety jednak, pozycje jed-
norazowe (zwłaszcza ujemne) często są właśnie wynikiem badania sprawozdania.
W dążeniu do zapewnienia prawidłowego i rzetelnego obrazu, wyniki poddawane są
gruntownej weryfikacji. Jeżeli zbadane sprawozdanie istotnie odbiega od sprawoz-
dania pro forma, powstają drażliwe kwestie. Może straty nadzwyczajne były auten-
tyczną niespodzianką? („O rany, ale ci rewidenci twardzi! Kto by przewidział, że
nasze aktywa tak spadną na wartości?”). Tym niemniej, rozbieżność może być fak-
tycznie wynikiem ujawnienia selektywnego (tj. celowego tuszowania negatywnych
informacji), co ma dać do zrozumienia: „Nie jest tak źle; straciliśmy pieniądze, ale
tylko przez ten jednorazowy odpis.” Podanie optymistycznych informacji bywa rów-
nież próbą trafienia na nagłówki gazet i podbicia cen akcji, zanim rynek zdąży prze-
trawić bardziej szczegółowe i złożone dane. W teorii, rynki kapitałowe nie powinny
dać się oszukać takim wybiegom (patrz hipoteza rynku efektywnego). Jednak w prak-
tyce, publikacje zysku pro forma umożliwiają spółkom czasowe zmylenie inwesto-
rów. Analityk giełdowy może zachwalać kupującym „świetne” wyniki pro forma,
a potem tuszować „szczegóły”, gdy kilkanaście tygodni później pojawi się zbadane
Sprawozdanie finansowe sporządzone metodą dedukcji
447
sprawozdanie. Możliwości nadużyć są największe przy wysokich wskaźnikach cena/

zysk na rynku zwyżkującym. Przykładowo, w 2001 roku spółki z indeksu giełdowego
Nasdaq 100 (tj. z sektora nowych technologii) w sprawozdaniach pro forma wyka-
zały zyski w wysokości 19 miliardów dolarów; jednak wkrótce potem zyski te oka-
zały się stratami w wysokości 82 miliardów dolarów – więc rozbieżność wyniosła
ponad 100 miliardów dolarów („The Economist”, 21 lutego 2002, s. 83). Jak wynika
z powyższych rozważań, wyniki pro forma należy traktować – według sformułowa-
nia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd – z pewną dozą „zdrowego sceptycy-
zmu”. Nadużyciom przeciwdziała czujność organów nadzorujących przestrzeganie
standardów rachunkowości, jak również procesy sądowe wytaczane przez wprowa-
dzonych w błąd i zawiedzionych inwestorów.
Oracle
Cisco
Intel
Wyniki pro forma
w mld USD za dziewięć
miesięcy 2001 roku Microsoft
(styczeń–wrzesień)
-4 -2 0 2 4 6 8
= Zyski wg GAAP = Zyski pro forma
Źródło: „The Economist”, 23 lutego 2002/SmartInvestor.com
Jasność
Rynki są wdzięczne spółkom za publikowanie wyników pro forma.
Wyniki dające jasny obraz sytuacji firmy są potrzebne. Można jed-
nak popaść w uzależnienie. Roztropność nakazuje zachować pewną
dozę sceptycyzmu.
Szef wydziału badawczego ds. rachunkowości i wyceny w jednym
z londyńskich banków cytowany z „Financial Times”,
10–11 czerwca 2006, s. 40
Sprawozdanie finansowe sporządzone metodą dedukcji • Constructed

•
Financial Statements Sprawozdanie finansowe sporządzone szacunkowo na bazie
wniosków wyciągniętych z obserwacji, dyskusji i analizy, a nie na podstawie ksiąg rachun-
kowych. Przykładowo, analiza operacji na rachunku bankowym prowadzić może do
następujących wniosków odnośnie zysku:
448 Sprawozdanie finansowe sporządzone zgodnie z przepisami podatkowymi
Tworzenie od podstaw szacunkowego rachunku zysków i strat

Dostępne informacje Wielkości
Zapisy po stronie Credit na rachunku bankowym (wpływy na rachunek bankowy) XXXX
Środki pieniężne otrzymane, lecz nie wpłacone na rachunek XXX
Łączne wpływy środków pieniężnych XXXX
Minus: udzielone pożyczki/dopłaty kapitału -YY
Minus: sprzedaż środków trwałych -Y
Minus: stan należności na początek okresu -YY
Plus: stan należności na koniec okresu +YY
Przybliżona kwota przychodów ZZZZZ
Zapisy po stronie Debet na rachunku bankowym (rozchody z rachunku bankowego) AAA
Pieniężne wydatki bieżące AA
Łączne rozchody pieniężne AAAA
Minus: zakup środków trwałych -BB
Minus: spłaty pożyczki/dywidendy -BB
Minus: stan zobowiązań na początek okresu -BB
Plus: stan zobowiązań na koniec okresu +BB
Zapasy: zwiększenie = – ; zmniejszenie = + +/-BB
Przybliżona wielkość kosztów CCCC
Szacunkowa kwota amortyzacji DD
Szacunkowy zysk netto ????
Poprawka na rozliczenia międzyokresowe, przeoczenia, ewentualne drobne +/-15%
oszustwa itp.
Przybliżony zysk netto !!!!!!!
W podobny sposób można skonstruować bilans, opierając się na obserwacji („przyj-

rzyjmy się zapasom...”) i zadając sondujące pytania („jakie jest wasze zadłużenie wobec
dostawców?”). Ponieważ „aktywa nie kłamią”, wydedukowany rachunek zysków
i strat powinien być zgodny w sytuacją bilansową. Jeżeli zysk jest rzeczywiście wysoki,
dowody tego powinny być łatwo zauważalne – zwykle w postaci zapasów lub innych
składników aktywów. Sprawozdania finansowe stworzone na podstawie deduk-
cji wykorzystuje się jedynie wtedy, gdy nie ma dostępu do prawdziwych sprawozdań.
Przykładowo, może skorzystać z nich bank przy ocenie małych i średnich przedsię-
biorstw działających w obrębie szarej strefy, jeżeli pod innymi względami ma zaufanie
do ich zdolności kredytowej. Zobacz także niekompletna ewidencja.
Sprawozdanie finansowe sporządzone zgodnie z przepisami podatko-

wymi • Tax Integrated Model • Sprawozdanie finansowe wykorzystywane jed-
nocześnie dla potrzeb akcjonariuszy i organów podatkowych. Ich niewątpliwą zaletą jest
prostota i poręczność; jednak potrzeby użytkowników sprawozdania finansowego i orga-
nów podatkowych są tak różne, że trudno jest je pogodzić. Właściciele przedsiębiorstwa
Sprawozdanie z działalności/Sprawozdanie zarządu
449
domagają się miary wyników, która minimalizowałaby podatki, podczas gdy organy
podatkowe dążą do ich maksymalizacji. Potrzeby akcjonariuszy i organów podatkowych
mogłyby być jednakowe tylko w idealnym świecie.
Sprawozdanie Zarządu (w krajach anglosaskich) • Directors’ Report (Anglo-

•
Saxon) Ogólny termin używany w raportach rocznych w krajach anglosaskich na
określenie komentarza rady dyrektorów (odpowiadającej funkcją europejskiej radzie nad-
zorczej).
Sprawozdanie z działalności/Sprawozdanie zarządu • Management

•
Commentary/Narrative Reporting Ogólne określenie różnych form zwiększania
analitycznej przydatności sprawozdań finansowych poprzez dostarczanie użytkownikom
dodatkowych informacji i komentarzy objaśniających. O ile raporty roczne zazwyczaj spo-
rządzane są w formie „przyjaznej dla użytkownika” (zawierając sprawozdanie rady nad-
zorczej, elementy graficzne, zdjęcia itd.), sprawozdanie z działalności ma charakter bardziej
analityczny, ponieważ powiązuje wyniki z ich szerszym kontekstem. Organy nadzorujące
przestrzeganie standardów rachunkowości zwykle określają minimalny poziom ujawnień
wymaganych w takim sprawozdaniu (np. potrzebę wyjaśnienia przyczyn istotnych zmian
w wynikach finansowych). Obecnie sprawozdanie takie może przyjmować różne formy
w zależności od kraju (patrz omówienie i analiza zarządu (USA), sprawozdanie zarządu (UE)
oraz analiza operacyjna i finansowa). Podejmuje się jednak próby zharmonizowania mini-
malnych ogólnoświatowych wymogów dotyczących zawartości informacyjnej. W myśl
zasad przejrzystości, odpowiedzialności i najlepszych praktyk nadzoru właścicielskiego, przed-
siębiorstwa mogą oczywiście wykraczać poza wymagane minimum informacji. By lepiej
zapoznać akcjonariuszy z uwarunkowaniami osiągniętych wyników, obecnej sytuacji i pro-
gnoz na przyszłość, sprawozdanie z działalności może zawierać:
Sprawozdanie z działalności: przykładowa zawartość informacyjna

◆◆ Kluczowe wizje strategiczne i źródła konkurencyjnej przewagi
◆◆ Duże transakcje, takie jak połączenia, nabycia, zbycia, wspólne przedsięwzięcia itd.
◆◆ Cele operacyjne i finansowe oraz zakres ich realizacji
◆◆ Ocena i interpretacja bieżącej sytuacji finansowej
◆◆ Informacje pozafinansowe, takie jak kluczowe wskaźniki efektywności (innowacje, udział w rynku itd.)
◆◆ Odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa wobec społeczności lokalnej, środowiska naturalnego itd.
◆◆ Charakter ryzyka związanego z działalnością gospodarczą i konkurencyjną, a także środki zabezpiecza-
jące przed ryzykiem
◆◆ (Powściągliwy) przegląd planów na przyszłość oraz przewidywanych wyników
Sprawozdanie z działalności generalnie zmierza do nabierania bardziej informacyjnego

charakteru, ponieważ kierowane jest do odbiorców walczącym z brakiem czasu i nadmia-
rem informacji. Tradycyjne sprawozdania finansowe, o raczej legalistycznym charakterze,
stają się coraz bardziej złożone. Rozproszenie akcji poszerza krąg odbiorców, obejmując
swoim zasięgiem również laików. Technologie informatyczne oraz internet zalewają nas
rozpraszającymi uwagę informacjami. Wielu inwestorów potrzebuje pomocy w dotarciu
do sedna sytuacji spółki. Tym niemniej, istnieją pewne trudności w spełnieniu ich oczeki-
450 Sprawozdanie z łącznych ujętych zysków i strat
wań. Jedną z nich jest konieczność utrzymania pewnych informacji w tajemnicy przed kon-
kurencją. Inną jest unikanie subiektywnej, a tym samym stronniczej interpretacji faktów,
które czytelnicy powinni ocenić sami. Ponieważ zarząd faktycznie komentuje swoje wła-
sne wyniki, trudno mu być obiektywnym, wiarygodnym i bezinteresownym. Zbyt otwarte
omawianie perspektyw może doprowadzić do procesów sądowych („Wprowadziliście nas
w błąd!”). Inną pułapką jest bezbarwna powierzchowność (niewiele lepsza niż gotowiec),
albo tuszowanie faktycznych i potencjalnych problemów („grzech zaniechania”). W naj-
gorszym przypadku, sprawozdanie z działalności próbuje nadać polor kiepskiej sytuacji,
lub odwrócić uwagę czytelników przez spiętrzenie liczb. W najlepszym przypadku, spra-
wozdanie takie jest samym sednem sprawozdawczości, łącząc istotne informacje finan-
sowe i analityczne w spójne źródło wiadomości o rynku. Znalezienie sposobu do osiągnię-
cia tego celu jest jednym z celów ruchu reformatorskiego w sprawozdawczości finansowej.
Patrz także rozszerzona sprawozdawczość przedsiębiorstw (USA), Globalna Inicjatywa
Sprawozdawcza oraz sprawozdawczość w zakresie zrównoważonego rozwoju.
Kontekst
[Prawdziwe] niebezpieczeństwo stanowi fakt, że sprawozdania
finansowe stają się coraz bardziej skomplikowane i trudne do zrozu-
mienia. [Potrzebujemy] możliwości przedstawienia sytuacji spółki
w wyważony sposób, przez osadzenie sprawozdania finansowego
w kontekście. Dużym problemem są zawarte [w sprawozdaniu
z działalności] przewidywane przyszłe perspektywy. Parametry
w sprawozdaniu są stałe, lecz w prognozach pozostaje dużo miejsca
dla uznaniowości i subiektywnej oceny.
David Loweth, członek zespołu projektowego w RMSR, Other ways to
inform investors (Inne sposoby informowania inwestorów),
„Financial Times”, 10 listopada 2005, s. 9
Sprawozdanie z łącznych ujętych zysków i strat • Statement of Total

•
Recognised Gains and Losses Wykorzystywany w Wielkiej Brytanii dodat-
kowy raport, uzupełniający tradycyjny rachunek zysków i strat o miarę zysku całkowi-
tego (zgodnie ze Standardem Sprawozdawczości nr 3, dotyczącym składania raportów
o wynikach finansowych). Sprawozdanie to wykazuje wszystkie zyski i straty, niezależnie
od tego, czy zostały one ujęte w rachunku zysków i strat.
Sprawozdanie z sytuacji jednostki • Statement of Condition • Jedno z okre-

śleń bilansu.
Sprawozdanie z sytuacji majątkowej i finansowej jednostki • Statement

of Financial Position • Bardziej opisowe określenie bilansu.
Sprawozdanie z wartości dodanej • Value Added Statement • VAS •
Tradycyjny rachunek zysków i strat przegrupowany w celu pokazania różnych źródeł
Sprawozdanie Zarządu
451
„wartości dodanej”, czyli wkładu wniesionego przez strony materialnie zainteresowane

wynikami przedsiębiorstwa. Wartość dodaną definiuje się jako koszt dla przedsiębiorstwa.
Sprawozdanie z wartości dodanej

Składnik Przykład
Sprzedaż 150
Minus: nabyte materiały i usługi 90
Wartość dodana 60
Zastosowanie
Pracownicy:
Płace, emerytury i świadczenia pracownicze 28
Strony użyczające kapitału:
Odsetki od zadłużenia 3
Dywidendy dla akcjonariuszy 6
Płatności na rzecz rządu:
Podatek dochodowy od osób prawnych 5
Utrzymanie i rozszerzenie poziomu aktywów:
Amortyzacja 6
Zysk z lat ubiegłych 12
RAZEM zastosowanie = Wartość dodana 60
Sprawozdania z wartości dodanej stały się przedmiotem zainteresowania w latach 70.

w Wielkiej Brytanii, po opublikowaniu przez organizację zawodową zrzeszającą bie-
głych rewidentów The Corporate Report (Raportu o przedsiębiorstwach opracowany przez
Komitet ds. Standardów Rachunkowości, 1975). Pierwotnym celem tych sprawozdań
była poprawa relacji między pracownikami, menedżerami i akcjonariuszami w okresie
inflacji, obfitującym w spory. Liczono na to, że przedstawienie pracowników jako części
zespołu (a nie jako kosztów) poprawi lojalność personelu. Ze sprawozdaniami z warto-
ści dodanej wiąże się jednak szereg problemów, z których najbardziej podstawowym jest
kwestia klasyfikacji pozycji. Wadą znacznie poważniejszą, która zdecydowanie ograni-
czyła początkową popularność tych sprawozdań, było deprecjonowanie roli rachunko-
wości finansowej. Zamiast skupiać się na rozliczaniu z odpowiedzialności, sprawozdania
z wartości dodanej stawały się wprawkami w kształtowaniu pozytywnego wizerunku
publicznego. W gospodarkach konkurencyjnych osoby zaangażowane w działalność
przedsiębiorstwa niekoniecznie muszą reprezentować te same interesy, aby tworzyć
zgrany zespół. Z perspektywy właścicieli konkurują one ze sobą w grze o zerowej sumie
wyników. Konkurencja taka jest zdrowa, i jako taka powinna być jawnie uznana.
Sprawozdanie Zarządu (UE) • Directors’ Report (EU) • Używane w krajach Unii

Europejskiej określenie sprawozdania z działalności odpowiadające amerykańskiemu
omówieniu i analizie zarządu i dawnej brytyjskiej analizie operacyjnej i finansowej (która
452 Sprawozdawczość (finansowa)
w 2006 została zastąpiona terminem UE). Sprawozdanie zarządu w UE obejmuje zwy-
kle ocenę działalności zawierającą zdefiniowany zakres informacji. W nomenklaturze
europejskiej dyrektor (ang. „director”) oznacza członka zarządu, podczas gdy w krajach
anglosaskich jest to członek rady nadzorczej (w Europie: supervisory board, w krajach
anglosaskich: board of directors).
Sprawozdawczość (finansowa) • Reporting (Financial) • Rozliczanie wyni-

ków finansowych oraz dokonań poszczególnych ośrodków odpowiedzialności przed ich
zwierzchnikami. Zakres sprawozdawczości może być bardzo różny. Przedsiębiorstwo
jako całość składa raport swoim właścicielom i stronom materialnie zainteresowanym
wynikami przedsiębiorstwa w postaci zbadanego sprawozdania finansowego. W obrębie
przedsiębiorstwa istnieją z kolei wewnętrzne poziomy sprawozdawcze (np. sprawozdaw-
czość jednostek zależnych, działów, ośrodków zysku) służące potrzebom rachunkowości
zarządczej. Dwie kluczowe zasady, jakie powinny być przestrzegane w sprawozdawczo-
ści, to: 1) wiarygodność oraz 2) uwzględnianie potrzeb informacyjnych odbiorców.
Sprawozdawczość finansowa • Financial Reporting • Szeroki ogólny termin

oznaczający proces formalnego podawania wyników finansowych przedsiębiorstwa jego
właścicielom, kierownictwu, organom nadzorującym i innym zainteresowanym stro-
nom. Różnica pomiędzy sprawozdawczością finansową a rachunkowością polega na
tym, że sprawozdawczość musi być sporządzona w formie formalnego raportu (typowo
raportu rocznego) spełniającego wymogi obowiązujących przepisów i uregulowań. Wiąże
się to z ideą rozliczania odpowiedzialności na podstawie formalnego sprawozdania. Patrz
również sprawozdawczość finansowa spółek giełdowych.
Sprawozdawczość finansowa spółek publicznych • Corporate/Financial

Reporting • Prowadzony przez spółki publiczne stały proces przekazywania pełnego
pakietu istotnych informacji akcjonariuszom, stronom materialnie zainteresowanym
wynikami przedsiębiorstwa i potencjalnym inwestorom. Większość spółek notowanych
na giełdzie dostarcza rynkom kapitałowym następujące informacje:
◆◆ Sprawozdania finansowe (roczne i kwartalne) zbadane przez biegłego rewidenta;

◆◆ Raport roczny dla akcjonariuszy;
◆◆ Obowiązkowe dokumenty wymagane przez organy nadzorujące przestrzeganie stan-
dardów rachunkowości oraz przez giełdy papierów wartościowych;
◆◆ Publikacje zysków i ujawnianie wybranych informacji analitykom giełdowym;
◆◆ Publikacje w ramach relacji inwestorskich, przygotowywane np. na dni inwestorskie.
Sprawozdawczość spółek giełdowych jest bardzo obszerna i wykracza poza samą
sprawozdawczość finansową. Tym niemniej, jeśli ma być pomocna użytkownikom,
musi w ostatecznym rozrachunku skupiać się na informacjach wyznaczających
cenę akcji (jak np. przyszła zdolność przedsiębiorstwa do powiększania majątku).
Sprawozdawczość spółek publicznych bywa kosztowna (biorąc pod uwagę nawet sam
koszt wydrukowania i rozprowadzenia eleganckich raportów rocznych). Musi również
być ściśle zgodna z prawem i innymi uregulowaniami, w szczególności ze standardami
Sprawozdawczość finansowa w walucie obcej (problemy)
453
rachunkowości. Spełnianie tych wymogów leży we własnym interesie większości

publicznych spółek. Większa przejrzystość i mniejsze ryzyko księgowe podnoszą zaufa-
nie publiczne do jakości zysku i przyciągają więcej inwestorów. To z kolei przekłada się
na zmniejszenie kosztu kapitału i pozwala spółce powiększyć wartość przedsiębiorstwa
dla akcjonariuszy. Patrz również reforma sprawozdawczości przedsiębiorstw i sprawoz-
dawczość w zakresie wartości przedsiębiorstwa (value reporting).
Sprawozdawczość finansowa w internecie • On-Line Financial Reporting •

Przekazywanie informacji finansowych przy wykorzystaniu sieci World Wide Web. Pod
pewnymi względami publikowanie sprawozdań finansowych i raportów rocznych w inter-
necie nie jest niczym więcej, jak tylko wykorzystaniem innego niż zwykły papier środka
przekazu (często zresztą wygodniejszego i tańszego). Towarzyszący przekazowi dźwięk
i obraz nie mogą zmienić podstawowej treści przekazywanych informacji. Tym niemniej,
ponieważ sam środek przekazu zawiera w sobie pewną informację, niewykluczone, że
mamy do czynienia z subtelnymi, aczkolwiek znaczącymi zmianami. Na przykład linki
do innych stron WWW mogą zacierać granice informacji. Użytkownicy funkcji księgo-
wych i sprawozdawczych zaczynają korzystać z inteligentnego oprogramowania, które
wyszukuje, analizuje, a nawet dostosowuje raporty do indywidualnych potrzeb użytkow-
nika. Sprawozdawczość prowadzona na bieżąco w trybie ciągłym i umożliwiająca inte-
rakcję (tj. dialog między sporządzającymi raporty, a ich użytkownikami) może stać się
rzeczywistością. Podobnie jak w przypadku większości zmian wynikających z postępu
technologii informatycznych, trudno będzie przewidzieć konsekwencje.
Sprawozdawczość finansowa w walucie obcej (problemy) • Foreign

•
Currency Financial Reporting (Issues) W dzisiejszej gospodarce globalnej han-
del i inwestycje międzynarodowe to zjawiska powszechne. Brak globalnej waluty powo-
duje jednak komplikacje, koszty i ryzyko wynikające z zawierania transakcji w różnych
walutach. (Jednym z powodów, dla których utworzenie wspólnej strefy walutowej, takiej
jak euro, może przyczynić się do zwiększenia wzrostu gospodarczego, jest właśnie elimi-
nacja tych problemów – z czym wiąże się jednak konieczność posiadania wspólnej poli-
tyki pieniężnej). Najbardziej powszechne transakcje zagraniczne to handel pomiędzy róż-
nymi strefami walutowymi. Nie wiąże się z nim wiele kwestii księgowych (patrz transakcje
walutowe), ponieważ proces „zamykania” nierozliczonych sald ustala je na określonym
poziomie. W stosunku do własnej waluty osiąga się zysk lub stratę. Portfel inwestycji finan-
sowych w zagraniczne papiery wartościowe również nie jest szczególnym problemem księ-
gowym, ponieważ często możliwa jest wycena do wartości rynkowej. Zawsze wiadomo, na
czym się stoi we własnej walucie. Złożoność ujęcia księgowego działalności zagranicznej
powodują dopiero stałe inwestycje zagraniczne realizowane przez przedsiębiorstwa mię-
dzynarodowe. W ich przypadku powstaje problem wyceny, ponieważ inwestycje nigdy
nie mogą być całkowicie przekazane z powrotem do kraju pochodzenia. W międzyczasie
należy znaleźć sposoby monitorowania ich wartości i wyników (patrz przeliczenie trans-
akcji i pozycji walutowych). Wiążą się z tym trzy problemy. Po pierwsze, należy oddzielić
wpływ wahań kursów walutowych (będących czynnikiem niezależnym) od wyników dzia-
łalności operacyjnej, odzwierciedlających wyniki finansowe inwestycji zagranicznej. Drugi
problem polega na tym, że wahania kursów walutowch zwykle uwarunkowane są innymi
454 Sprawozdawczość finansowa wymagana prawem
siłami ekonomicznymi, jak inflacja, stopy procentowe i poziom zaufania do gospodarki.

Wiele z tych oddziaływań „rozmywa się” ze względu na arbitraż pomiędzy efektywnymi
rynkami. Na przykład osłabienie waluty obcej może spowodować ujawnienie i ujęcie strat
z tytułu transakcji. Jeżeli jednak waluta traci na wartości, dzieje się tak prawdopodobnie ze
względu na różnice względnych stóp inflacji i nominalnych stóp procentowych. W związku
z tym, na rynku słabszej waluty na wartości zyskają – zgodnie ze stopą inflacji – aktywa rze-
czowe, co będzie miało tendencje do równoważenia strat z tytułu transakcji. Ponieważ jed-
nak rachunkowość oparta na koszcie historycznym nie ujmuje wzrostu wartości aktywów
jako zysku, wyrównanie to może pozostać niezauważone. Niedogodność ta istnieje również
w rozliczeniach w walucie krajowej, lecz staje się większym utrudnieniem w rozliczeniach
w walutach obcych. Trzecim problemem związanym z działalnością zagraniczną jest okre-
ślenie poziomu ryzyka. Działalność zagraniczna generalnie zwiększa ryzyko (z powodu
trudności językowych, nieznajomości kultury, rynku i systemu politycznego, a także ponie-
waż niektóre kraje po prostu nie są dobrym środowiskiem dla działalności gospodar-
czej). Dywersyfikacja międzynarodowa może jednak faktycznie ograniczyć ogólne ryzyko
przedsiębiorstw działających w skali globalnej. Poza tym, ryzyko można ograniczyć przy
pomocy transakcji zabezpieczających, chociaż zwiększają one złożoność działalności.
Sprawozdawczość finansowa wymagana prawem • Public Financial

•
Reporting Szczególny rodzaj sprawozdawczości w zakresie przestrzegania przepisów
i uregulowań wymagany przepisami obowiązującego w danym kraju prawa spółek, które
określa zakres i formę sprawozdawczości finansowej wymaganej od różnego rodzaju
podmiotów. Wymogi te mogą się różnić w zależności od kraju, przy czym generalnie
obejmują one:
◆◆ odpowiednie prowadzenie ewidencji księgowej,

◆◆ sporządzanie i składanie sprawozdań finansowych w określonych terminach,
◆◆ stosowanie określonej formy i treści sprawozdań finansowych,
◆◆ przestrzeganie określonych standardów rachunkowości,
◆◆ w zależności od wielkości spółki, badanie sprawozdań finansowych przez biegłych
rewidentów,
◆◆ korygowanie nieprawidłowości.
Ponieważ – zgodnie z większością przepisów – zarząd spółki ponosi osobistą odpowie-
dzialność za przestrzeganie ustalonych prawem wymogów w zakresie sprawozdawczo-
ści finansowej, przepisy te należy traktować poważnie.
Sprawozdawczość małych przedsiębiorstw • Small Business Enterprise

•
Reporting Standardy rachunkowości dostosowane do potrzeb sprawozdawczo-
ści małych i średnich przedsiębiorstw. Specyfika tych potrzeb wynika przede wszystkim
z odmiennej grupy odbiorców sprawozdawczości: w przypadku małych i średnich przed-
siębiorstw użytkownikami sprawozdań finansowych są głównie banki i organy skarbowe,
a nie inwestorzy na rynkach kapitałowych (zainteresowani zwrotem z inwestycji), czy akcjo-
nariusze spółek publicznych (zainteresowani efektywnością nadzoru nad działalnością
przedsiębiorstwa). Niektóre standardy rachunkowości, odpowiednie dla przedsiębiorstw
Sprawozdawczość podatkowa a sprawozdawczość finansowa
455
dużych, są dla przedsiębiorstw małych i średnich nie tylko nieadekwatne, ale również zbyt
kosztowne w zastosowaniu. Jeżeli udałoby się to zmienić, istnieje szansa, że więcej małych
i średnich przedsiębiorstw decydowałoby się na badanie sprawozdania finansowego. W nie-
których krajach (na przykład w Kanadzie), organy ds. rachunkowości badają zalety tzw.
zróżnicowanych ogólnie przyjętych zasad rachunkowości. Zróżnicowanie miałoby polegać
na tym, że małe i średnie przedsiębiorstwa stosowałyby te same standardy rachunkowości,
za wyjątkiem przypadków, w których standardy te byłyby nieodpowiednie w stosunku do
ich potrzeb – szczególnie w zakresie ujawniania i prezentacji danych.
[%]
Procent małych przedsiębiorstw przekonanych,
że duże firmy audytorskie reagują na potrzeby
30
małych przedsiębiorstw.
25
20
Sprawozdawczość 15
małych
przedsiębiorstw 10
0
1991 1993 1995 1997 1999 2001
Źródło: Cicco Associates/„Wall Street Journal” (Europe), 13 lutego 2002
Na samym początku
Mieliśmy na ścianie półeczki na papiery i wpływy gotówkowe z każ-
dego sklepu. Dla każdego sklepu miałem założony niebieski segrega-
tor. Jeśli doszedł nam nowy sklep, dodawaliśmy półeczkę. Tak funk-
cjonowaliśmy co najmniej do dwudziestu sklepów. Raz w miesiącu
razem z księgowym wprowadzaliśmy sprzedaż, gotówkę i bilanso-
waliśmy wszystko.
Wczesny system rachunkowości w Walmart Corporation,
obecnie największym detaliście na świecie.
Sam Walton Made in America, 1992, s. 53
Sprawozdawczość podatkowa a sprawozdawczość finansowa • Tax

Reporting, Separate vs. Uniform • Państwa z tradycją prawa skodyfikowanego
(np. w Europie kontynentalnej i in.) często wymagają jednolitości deklaracji podatko-
wych i publikowanych sprawozdań finansowych. W takiej sytuacji zazwyczaj wystę-
puje tendencja do minimalizacji zobowiązań podatkowych. Inwestorzy przeważnie kładą
mniejszy nacisk na wykazywany zysk, a bardziej skupiają się na zamówieniach, sprze-
daży i przepływie środków pieniężnych. W państwach o anglosaskiej tradycji księgo-
456 Sprawozdawczość prognostyczna
wej deklaracje podatkowe są sporządzanie niezależnie od sprawozdań finansowych.

Nacisk kładzie się na ustalenie rzeczywistej rentowności jako miernika konkurencyjno-
ści. Rozprzestrzenianie się tendencji do ujednolicania ogólnoświatowych standardów
rachunkowości sprawia, że w ramach MSSF różnice te zanikają.
Sprawozdawczość prognostyczna ▶ Informacje prognostyczne.

Sprawozdawczość segmentów • Segmented Reporting • Business Segments
• Zawarte w informacji dodatkowej rozbicie wybranych sumarycznych danych na
odrębne części, według lokalizacji geograficznej, rodzaju działalności lub sposobu zarzą-
dzania jednostką. Zwykle standardy rachunkowości wymagają podziału na segmenty
informacji dotyczących przychodu, zysku z działalności operacyjnej oraz sumy aktywów.
Ponieważ dany segment może nie posiadać odrębnej osobowości prawnej, jego zdefinio-
wanie (jako jednostki zależnej, wydziału, jednostki sprawozdawczej, ośrodka zysku, grupy
klientów itp.) wymaga dokonania indywidualnej oceny w oparciu o pewne wskazówki
(procent całkowitej sprzedaży, aktywów itp.). W skrajnych przypadkach sprawozdaw-
czość segmentów może wyodrębniać dane o poszczególnych aktywach, co zamiast rozja-
śniać obraz, wprowadza chaos. Segment powinien być więc wyodrębniony według swo-
jego znaczenia ekonomicznego (w odróżnieniu od koncepcji „działalności”, określanej
dla potrzeb działalności zaniechanej według kryteriów fizycznych, operacyjnych i spra-
wozdawczych). Sprawozdawczość segmentów jest niezwykle istotna w analizie finan-
sowej przedsiębiorstw prowadzących zróżnicowaną działalność gospodarczą na wielu
różnych rynkach. Ukazując związek wyników finansowych z poszczególnymi rynkami,
sprawozdawczość segmentów daje obraz przedsiębiorstwa jako sumy poszczególnych
jego części. Jest ona także istotnym narzędziem wykorzystywanym do oceny ryzyka,
jakości zysku oraz przyszłych trendów. Patrz również działalność zaniechana.
Sprawozdawczość ustawowa • Statutory Reporting • Wymagane na mocy prawa

spółek ujawnianie danych finansowych, którego najbardziej typową formą jest obowiązek
przedstawiania zbadanego sprawozdania finansowego. W odniesieniu do banków spra-
wozdawczość ustawowa obejmuje również zestawienia informacji przekazywane orga-
nom nadzoru bankowego.
Sprawozdawczość w zakresie ochrony środowiska • Environmental

•
Reporting Podawane w raporcie rocznym informacje referujące, jak przedsiębior-
stwo wywiązuje się ze zobowiązań w zakresie ochrony środowiska. Sprawom środo-
wiska często poświęca się wyodrębnioną część sprawozdania z działalności jednostki.
Sprawozdawczość w tym zakresie nie jest obowiązkowa, jednak jeśli występuje, zwykle
skupia się na następujących zagadnieniach:
◆◆ Najważniejsze problemy ochrony środowiska dotyczące danego przedsiębiorstwa;

◆◆ Planowane środki zaradcze i prewencyjne w zakresie ochrony środowiska;
◆◆ Poziom wydatków na ochronę środowiska (narastająco i za rok bieżący);
◆◆ Prawne i inne zobowiązania w zakresie ochrony środowiska;
◆◆ Porównanie osiągniętych wyników z celami założonymi odnośnie ochrony środowiska.
Sprawozdawczość w zakresie przestrzegania przepisów i uregulowań
457
Ponieważ kwestie ochrony środowiska mogą pociągać za sobą konsekwencje finan-

sowe, można je również spotkać w innych częściach raportu rocznego:
Informacje ujawniane na temat ochrony środowiska

Dziedzina Przykład
Raport dyrektora ◆◆ Polityka przedsiębiorstwa w zakresie ochrony środowiska
naczelnego ◆◆ Przełomowe wydarzenia w zakresie ochrony środowiska
Zasady rachunkowości ◆◆ Rezerwy i zdarzenia warunkowe
◆◆ Utrata wartości przez aktywa w wyniku zanieczyszczenia śro-
dowiska
◆◆ Metody amortyzacji odzwierciedlające koszty
◆◆ Aktywowanie kosztów działań prewencyjnych
Rachunek zysków i strat ◆◆ Koszty wyjątkowe
◆◆ Koszty przestrzegania uregulowań w zakresie ochrony środowiska
Bilans ◆◆ Rezerwy na przewidywane koszty środków zaradczych
◆◆ Aktywowane koszty związane z ochroną środowiska
◆◆ Przewidywana wartość mienia z odzysku
Informacja dodatkowa ◆◆ Warunkowe roszczenia z tytułu szkód
do sprawozdania
finansowego
Sprawozdawczość w zakresie ochrony środowiska prowadzona jest często przez duże między-
narodowe korporacje, dbające o swoją reputację i dobry wizerunek publiczny. Odpowiedzialność
w tym zakresie jest przedmiotem szczególnej uwagi przedsiębiorstw działających w sek-
torach szkodliwych dla środowiska (np. w branży chemicznej, przemyśle wydobywczym).
Choć sceptycy traktują sprawozdawczość w tym zakresie jako potencjalną manipulację nasta-
wioną na kreowanie pozytywnego wizerunku, ogólny trend w tej dziedzinie idzie w kierunku
zaostrzania obowiązujących wymogów. Patrz również audyt w zakresie ochrony środowiska/
zielony audyt, analiza przestrzegania uregulowań w zakresie ochrony środowiska.
Sprawozdawczość w zakresie przestrzegania przepisów i uregulowań •

Compliance Reporting • Sprawozdawczość weryfikująca przestrzeganie przez dany
podmiot pewnych ogólnie przyjętych lub obowiązujących norm. Sprawozdawczość taka
narzucona jest przez zewnętrzne uregulowania (jak wymogi prawa, organów regulacyj-
nych, postanowień umownych itp.). W działalności gospodarczej istnieje wiele dziedzin,
w których należy stosować się do określonych reguł:
Rodzaje wymagających przestrzegania uregulowań

Dziedzina Przykłady
Prawo spółek ◆◆ Ustawowe badania sprawozdań finansowych
Inne przepisy ◆◆ Uregulowania dotyczące obrotu papierami wartościowymi
i uregulowania ustanowione przez Komisję Papierów Wartościowych
◆◆ Przepisy podatkowe
◆◆ Uregulowania w przedmiocie ochrony środowiska
Umowy ◆◆ Warunki umowy kredytowej
Kontrola wewnętrzna ◆◆ Polityka kredytowa i procedury wewnątrzbankowe
458 Sprawozdawczość w zakresie zrównoważonego rozwoju
Sprawozdawczość w zakresie przestrzegania przepisów i uregulowań służy do wery-

fikacji, czy działalność przedsiębiorstwa, jego wyniki, bądź transakcje, spełniają okre-
ślone wymogi. W bankowości na przykład, typowym narzędziem wykorzystywa-
nym w monitorowaniu kredytów jest oświadczenie o przestrzeganiu warunków (umowy
kredytowej), w którym kredytobiorca oficjalnie oświadcza, że przestrzega zobowiązań
określonych w umowie. Stosowanie się do ustanowionych w przedsiębiorstwie proce-
dur lub określonych zasad polityki wewnętrznej może również kontrolować rewident
wewnętrzny. Sprawozdawczość w zakresie przestrzegania przepisów i uregulowań jest
ważnym elementem zarządzania ryzykiem. Zobacz także sprawozdawczość finansowa
wymagana prawem.
Sprawozdawczość w zakresie zrównoważonego rozwoju • Sustainability

Reporting • Prowadzony przez duże międzynarodowe korporacje typ sprawozdawczo-
ści, która wykracza poza tradycyjną sprawozdawczość finansową, by ująć również ocenę
wpływu działalności, produktów i usług przedsiębiorstwa na środowisko naturalne,
sytuację społeczną oraz gospodarkę. Koncepcja „zrównoważonego rozwoju” polega na
osiąganiu bieżących wyników bez narażania na szwank przyszłego rozwoju przedsię-
biorstwa i interesów stron trzecich. Sprawozdawczość w tym zakresie opiera się na zało-
żeniu, że odpowiedzialność przedsiębiorstw o zasięgu globalnym wykracza poza obowią-
zek nadzoru właścicielskiego i dbania o interesy akcjonariuszy. Jest ona wspierana przez
Global Reporting Initiative (Inicjatywę ds. Sprawozdawczości Globalnej; patrz www.
globalreporting.org) – międzynarodowe zrzeszenie przedstawicieli sektora prywatnego
i publicznego oraz organizacje o charakterze niezarobkowym, takie jak Organizacja
Narodów Zjednoczonych. Patrz również Inicjatywa ds. Sprawozdawczości Globalnej,
ryzyko utraty reputacji.
Budowanie zaufania
Mamy do czynienia z trudnym do zlekceważenia kryzysem zaufania
do przedsiębiorstw. Przeprowadzone ostatnio w 20 krajach badanie
wykazało, że najmniejszym zaufaniem cieszą się przedsiębiorstwa glo-
balne. Niezadowolenie z globalizacji, przesunięcie odpowiedzialności za
sprawy społeczne z kościoła na państwo i na przedsiębiorstwa, a także
szersza i bardziej wrażliwa baza inwestorów – wszystko to przyczynia
się do głośniejszych żądań o zwiększenie odpowiedzialności społecznej
przedsiębiorstw. Żądania te obejmują więcej, niż tylko odpowiedzial-
ność finansową. Od spółek wymaga się również otwartego przedstawie-
nia zagadnień zrównoważonego rozwoju. Prawa człowieka, upraw-
nienia pracownicze oraz oddziaływanie na środowisko naturalne są
tylko niektórymi z szerszych aspektów działalności spółek, które przy-
ciągają dziś uwagę opinii publicznej.
Fragment strony internetowej Accountability and Reporting
(Odpowiedzialność i sprawozdawczość) z World Business Council for
Sustainable Development website (www.wbcsd.org)
Sprzedaż fikcyjna
459
Sprzedaż • Sales • Przekazanie towarów lub usług w zamian za zapłatę gotówkową lub
przyrzeczenie zapłaty (tj. powstanie należności). Zgodnie z tą definicją sprzedaż nie jest
więc jednoznaczna z wpływem gotówkowym. Choć często utożsamia się ją z przychodem,
sprzedaż – w odróżnieniu od przychodu – typowo odzwierciedla wyłącznie podstawową
działalność operacyjną przedsiębiorstwa. Może się ona również odnosić się do fizycznej
ilości sprzedanych towarów lub usług w ujęciu jednostkowym. W znaczeniu ekonomicz-
nym sprzedaż jest miarą popytu rynku na ofertę przedsiębiorstwa. Graficznie, zależność
wielkości sprzedaży od oferowanej ceny obrazuje krzywa popytu:
Cena
Krzywa popytu
P
Przychody
ze sprzedaży
Q Poziom sprzedaży
Q poziom sprzedaży po cenie P
Poziom sprzedaży i jej trend (zwyżkujący lub malejący) to kluczowe wyznaczniki kon-
kurencyjności przedsiębiorstwa. Należy jednak pamiętać, że sprzedaż jest warun-
kiem koniecznym, lecz niewystarczającym dla zapewnienia opłacalności działalności
i dobrych wyników finansowych. Pod tym względem większe znaczenie ma wysokość
zysku i stabilność kontynuacji działalności. Patrz również analiza koszt-wolumen-zysk.
Sprzedaż* (żargon) • Top Line (vernacular) • Sprzedaż: „Odkryliśmy, że aby zwięk-

szyć zysk netto (bottom line) nie można koncentrować się jedynie na sprzedaży (top line)”
(„Financial Times”, 16 października 1999).
Sprzedaż fikcyjna • Fictitious Sales • Oszustwo mające na celu zwiększenie zysku

przez zawyżenie przychodów. Możne obejmować wysyłkę towarów do nieistniejących
klientów lub wysyłkę do faktycznych klientów, którzy nie złożyli zamówienia (i następnie
zwrócą towary). Błędy związane z rozdzieleniem pozycji należących do różnych okresów
mogą również doprowadzić do przeniesienia przychodu na wcześniejszy okres. Fikcyjną
sprzedaż wykrywa się na podstawie braku zamówień zakupu, wpływów środków pie-
niężnych i braku lub niekompletności otrzymanych potwierdzeń sald. Patrz również fak-
turowanie z góry.
* Po angielsku określenie „top line” oznaczające ‘sprzedaż’ (dosłownie ‘górną linię’ – w domyśle:
w rachunku zysków i strat) jest przeciwieństwem określenia „bottom line” oznaczającego ‘zysk netto’
(dosłownie ‘dolną linię’ w rachunku zysków i strat [przyp. tłum.]).
460 Sprzeniewierzenie
Sprzeniewierzenie • Defalcation • Raczej wyszukane słowo oznaczające niewłaściwe

wykorzystanie lub defraudację środków. Nawiązuje ono do ukartowanego, ukrytego spi-
sku. Patrz oszustwo i rachunkowość sądowa.
Sprzeniewierzenie • Embezzlement • Oszustwo na dużą skalę polegające na kra-

dzieży pieniędzy przez osoby, którym zostały one powierzone.
SQL (Structured Q uery L anguage oznacza ‘strukturalny język zapytań’) • SQL •

Standardowy i przyjazny dla użytkownika język komputerowy służący uzyskiwa-
niu dostępu do baz danych oraz przetwarzanie danych. Jako pierwszy wprowadził go
na rynek w 1981 roku IBM. Obecnie istnieje wiele wersji oraz konkurujących ze sobą
dostawców oprogramowania opartego na oryginalnym standardzie ANSI SQL. SQL jest
przede wszystkim narzędziem dla specjalistów w zakresie technologii informatycznej
(np. projektantów oprogramowania, programistów oraz administratorów systemów baz
danych). Jednak język ten zdobywa popularność także wśród użytkowników końcowych
strategicznej rachunkowości zarządczej, którzy pragną uzyskiwać informacje bezpośred-
nio z baz danych. Na przykład, język ten może służyć jako narzędzie do analizy dużych
ilości danych w rejestrach o klientach m.in. przy przeprowadzaniu analizy rentowności
klienta. [Z podziękowaniami dla pana Marka Sinicy za wskazówki.]
Stały Komitet ds. Interpretacji • Standing Interpretations Committee • SIC

• Komitet powołany w 1997 roku przez Komitet ds. Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości w celu udzielania miarodajnych wytycznych w kwestiach będących
przedmiotem sporów lub rozbieżnych interpretacji MSR. SIC cieszył się uznaną wiary-
godnością, skupiając w swoim składzie przedstawicieli organizacji zawodowych zrze-
szających biegłych rewidentów oraz przedstawicieli świata gospodarki z różnych kra-
jów. IOSCO i Unia Europejska miały w stosunku do niego status obserwatorów. SIC
jest w kwestiach interpretacji MSR rozstrzygającym arbitrem. Świadczy o tym paragraf
11 MSR 1 („Prezentacja sprawozdań finansowych”, aktualizowany w 1997), mówiący,
że sprawozdań finansowych nie można opisywać jako zgodnych z Międzynarodowymi
Standardami Rachunkowości, o ile nie spełniają wszystkich wymagań zawartych
w odpowiednich MSR oraz wynikających z wyjaśnień zawartych w interpretacjach SIC.
W roku 2001 SIC został przekształcony w Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej
Sprawozdawczości Finansowej (IFRIC).
Standardy badania sprawozdań finansowych • Standardy rewizji

finansowej • Auditing Standards • Wymagania w zakresie należytego przepro-
wadzenia badania sprawozdań finansowych i wydawania opinii o ich spójności, rzetelno-
ści i zgodności ze standardami rachunkowości. Choć wymagania te są obszerne i szcze-
gółowe, najważniejsze ich elementy można streścić w następujących podpunktach:
◆◆ Niezależność i obiektywność biegłego rewidenta;

◆◆ Odpowiednia wiedza o przedsiębiorstwie;
◆◆ Ocena kontroli wewnętrznej;
◆◆ Wyraźne uwzględnienie nieodłącznych obszarów ryzyka księgowego;
Standardy rachunkowości
461
◆◆ Zebranie wystarczających dowodów rzeczowych;

◆◆ Udokumentowanie wniosków.
W zależności od kraju, standardy rewizji finansowej ustalane są przez organizacje
zawodowe zrzeszające biegłych rewidentów i/lub organy nadzorujące przestrzeganie stan-
dardów rachunkowości. Poszczególne firmy mogą także rozwijać własne standardy na
bazie minimalnych wymaganych standardów badania. Podobnie jak w przypadku
standardów rachunkowości, istnieje trend do harmonizacji światowych standardów
rewizji finansowej. Zobacz także ogólnie przyjęte standardy badania sprawozdań finan-
sowych i Rada Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Usług Atestacyjnych.
Bez zapewnienia
Inwestorzy są zdani na siebie. Żadna z opisanych technik księgo-
wych nie narusza brytyjskich standardów rachunkowości, więc
rewidenci cię przed nimi nie ostrzegą. Zważywszy na dotychcza-
sowe doświadczenia, inwestorzy wierzący w zaostrzenie standar-
dów rewizji finansowej jako lekarstwo na „kreatywną rachun-
kowość”, upadłość firm i wynikające z niej straty, najwyraźniej są
w grubym błędzie!
Terry Smith Accounting for Growth (Rachunkowość wzrostu
przedsiębiorstwa), 1992, s. 205
Standardy rachunkowości • Accounting Standards • Obowiązujące w różnych

systemach prawnych (bez pardonu!) zasady regulujące sposoby pomiaru, wyceny, prezen-
tacji i ujawniania informacji w sprawozdawczości finansowej. Standardy rachunkowości
to „zasady gry (sprawozdawczej)” ustanowione przez uprawnione do tego organy (patrz
organy ustanawiające standardy rachunkowości). Bez wspólnych norm regulujących spo-
rządzanie sprawozdań finansowych, każde przedsiębiorstwo byłoby przy relacjonowaniu
działalności zdane na własną kreatywność. W rezultacie, w raportach panowałby chaos,
a zapewnienie porównywalności i rzetelnej prezentacji danych byłoby niezwykle trudne.
Standardy rachunkowości są pojęciem ogólnym, które może występować pod różnymi
nazwami w zależności od systemu, w którym funkcjonuje. Oto kilka przykładów:
◆◆ Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (International Accounting Standards;

ogólnoświatowe);
◆◆ Ogólnie Przyjęte Zasady Rachunkowości (Generally Accepted Accounting Principles;
USA, Kanada);
◆◆ Standardy Rachunkowości (Accounting Standards; Wielka Brytania);
◆◆ Ustawa o rachunkowości (Polska).
Należy zwrócić uwagę na rozróżnienie między podstawowymi zasadami rachunkowości,
a standardami rachunkowości. Podstawowe zasady rachunkowości są dla standardów
fundamentem pojęciowym. Z kolei standardy są konkretnymi i ściśle określonymi uregu-
462 Standardy rachunkowości oparte na podstawowych zasadach rachunkowości
lowaniami, których należy przestrzegać (choć w praktyce północnoamerykańskiej są one

raczej myląco nazywane „principles”, czyli zasadami). Przestrzeganie standardów może
być wymagane bezpośrednio przepisami prawa, lub pośrednio poprzez narzuconą dys-
cyplinę rynkową. Dyscyplina taka nakazuje przedsiębiorstwom przestrzeganie standar-
dów rachunkowości w celu uzyskania czystej opinii z badania (tj. opinii bez zastrzeżeń).
W krajach o anglosaskiej tradycji księgowej, standardy rachunkowości opracowywane są
przez prywatny sektor gospodarki, po czym ich status prawny i moc wiążąca są praw-
nie usankcjonowane. W innych krajach standardy rachunkowości osadzone są bezpo-
średnio w przepisach prawnych. Przedsiębiorstwa, których działalność podlega szczegól-
nym regulacjom prawnym – takie jak banki, firmy ubezpieczeniowe lub przedsiębiorstwa
komunalne – zwykle podlegają odrębnym wersjom standardów rachunkowości. W miarę
rozwoju globalizacji, istnieje tendencja do ujednolicania stosowanych na świecie standar-
dów. Porównaj z zasadami rachunkowości (stosowanymi/przyjętymi przez przedsiębiorstwo),
czyli możliwymi do wyboru rozwiązaniami w ramach standardów rachunkowości.
W centrum uwagi
Przewodniczący amerykańskiej Komisji Papierów Wartościow ych
i Giełd spojrzał na dwa komputerowe ekrany na szafce za swoim
biurkiem. Coś było nie tak – znajomy wygaszacz zniknął, a zamiast
niego po ekranach skakały jakieś słowa. Przysunął się bliżej, zmru-
żył oczy i przeczytał. A potem szeroko się uśmiechnął.
RACHUNKOWOŚĆ. RACHUNKOWOŚĆ. RACHUNKOWOŚĆ.
Pracownicy znów zaczęli lobbing. Weź się za rachunkowość, posuń
sprawę do przodu – naglili. Kto wie, ile firm zmierza w tej chwili do
upadku, bo zawiodły standardy rachunkowości.
Standardy rachunkowości oparte na podstawowych zasadach rachun

kowości • Principles-based Accounting Standards • Standardy rachunkowo-
ści oparte na szerokich, pojęciowych wytycznych, w odróżnieniu od szczegółowych,
konkretnych przepisów. Wyrazem nadrzędności treści ekonomicznej nad formą prawną
jest to, że standardy te formułują kluczowe cele rzetelnej sprawozdawczości, a następ-
nie przedstawiają ogólne wytyczne wyjaśniające te cele i odnoszące je do powszechych
przykładów. Stosowanie takich standardów w praktyce jest uzależnione od wymo-
gów sytuacji i nosi w sobie znamię pewnej uznaniowości. Formułując Międzynarodowe
Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), Rada Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości (RMSR) zmierza do faworyzowania podejścia opartego na podstawo-
wych zasadach. Jest to przeciwieństwo podejścia opartego na sformalizowanych (opar-
tych na szczegółowych przepisach) standardów rachunkowości, preferowanego przez
inne organy, w szczególności przez amerykańską Radę Standardów Rachunkowości
Finansowej (FASB). Aby zilustrować różnice pomiędzy tymi podejściami na przykła-
dzie, możemy porównać standardy rachunkowości dla leasingu. RMSR wydała sześć
Starszy Członek Instytutu Dyplomowanych Biegłych Rewidentów
463
oświadczeń i jedną interpretację na temat leasingu. Dla kontrastu, amerykańskie ogól-

nie przyjęte zasady rachunkowości (GAAP) odniosły się do rachunkowości dotyczą-
cej leasingu w „20 Oświadczeniach FASB, 9 Interpretacjach FASB, 10 Biuletynach
Technicznych oraz 39 Przeglądach EITF” (źródło: „The CPA Journal”, sierpień 2004).
Jak widać, standardy oparte na podstawowych zasadach są prostsze do sformułowania,
lecz być może trudniejsze do stosowania. Nacisk kładzie się na stosowanie „racjonal-
nie przemyślanego osądu” w celu zapewnienia rzetelnej prezentacji rzeczywistości finan-
sowej. Z kolei standardy sformalizowane kładą nacisk na wynikającą z trzymania się
przepisów porównywalność i konsekwencję – obok rzetelności dwa kluczowe cele spra-
wozdawczości finansowej. W USA, z uwagi na znaną skłonność amerykańskiego środo-
wiska prawnego do wszczynania procesów sądowych, popiera się bazowanie na ścisłych
przepisach. Podejście takie zapewnia biegłym rewidentom lepszą ochronę w przypadku
pozwania do sądu, gdzie mogą udowodnić, że postępowali zgodnie z „literą prawa”. Po
aferze z Enronem, coraz więcej głosów (w tym urząd głównego księgowego w amerykań-
skiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd) opowiada się za przyjęciem bardziej kry-
tycznego podejścia, uwzględniającego również „ducha prawa” i zaspokajającego potrzeby
użytkowników sprawozdań finansowych. Elementem dyskusji na temat szczegółowości
lub ogólności standardów jest zasadność stosowania oceny księgowej oraz rola biegłych
rewidentów w weryfikacji prawidłowości takiej oceny. Standardy oparte na podstawo-
wych zasadach wymagają silnych i niezależnych biegłych rewidentów, posiadających
prawo decydowania, autorytet i – co należy dodać – współmierne wynagrodzenie.
Użytkownicy sprawozdań finansowych muszą być przekonani, że rzetelność i solidność
rewizji finansowej nie jest zagrożona przez subiektywne nastawienie biegłego rewidenta,
czy naruszenie wymogów w zakresie niezależności. Sformalizowane standardy rachun-
kowości pokładają większą wiarę w mechanizmy działania zdrowych rynków kapitało-
wych, które potrafią ocenić co jest „fair” (zob. hipoteza rynku efektywnego).
Rzetelny osąd a mechaniczne odhaczanie

System oparty na podstawowych zasadach wymaga, by osoby
sporządzające sprawozdanie finansowe dokonały racjonalnej zawo-
dowej oceny. Podejście to zakłada odpowiedzialność zawodowych
księgowych za podejęte decyzje, czego nie robi podejście polegające
na mechanicznym odhaczaniu zgodności z przepisami.
A Misguided Quest (Na manowcach),
„Financial Times”, 3 maja 2006, s. 12
Starszy Członek Instytutu Dyplomowanych Biegłych Rewidentów •

Fellow, Chartered Accountant • FCA • Starszy biegły rewident, będący od
co najmniej dziesięciu lat aktywnym członkiem Instytutu Dyplomowanych Biegłych
Rewidentów Anglii i Walii. Tytuł ten mówi po prostu, że jego posiadacz pracował
wytrwale i bez większych wpadek (tak samo, jak tytuł magistra w Oksfordzie „wypra-
cowuje się” płacąc po 5 funtów rocznie przez pięć lat po otrzymaniu dyplomu licencjac-
kiego). W innych organizacjach zrzeszających biegłych rewidentów (np. w Kanadzie), jest
464 Stawka narzutu kosztów pośrednich, zabudżetowana
to raczej honorowy tytuł przyznawany za „wykraczający poza obowiązki” wkład na rzecz

zawodu. Patrz również kwalifikacje zawodowych biegłych rewidentów i Członek Instytutu
Dyplomowanych Biegłych Rewidentów (ACA).
Stawka narzutu kosztów pośrednich, zabudżetowana • Overhead

•
Absorption Rate, Budgeted Wykorzystywana w rachunku kosztów stawka
odzwierciedlająca wycenę kosztu jednostkowego produkcji w rachunku kosztów peł-
nych (por. z rachunkiem kosztów krańcowych). Koszty pośrednie produkcji trudno jest
przypisać do poszczególnych wyprodukowanych wyrobów, ponieważ ich poniesienie
wiąże się z różnymi działaniami i produktami. Międzynarodowe standardy rachunko-
wości wymagają, by alokacja kosztów na produkty dokonywana była „w sposób racjo-
nalny i konsekwentny”. By spełnić ten wymóg, koszty pośrednie produkcji (takie jak
amortyzacja, nadzór produkcji, ogrzewanie, oświetlenie, energia elektryczna itd.) alokuje
się na jednostki „klucza podziałowego” będącego główną miarą poziomu aktywności
w danym wydziale produkcyjnym (czyli np. roboczogodziny, maszynogodziny, sztuki).
Otrzymaną w ten sposób stawkę narzutu kosztów pośrednich (OHAR) alokuje się na
produkty według jednostek „klucza podziałowego” zabudżetowanych na produkty.
Wzór
Stawka narzutu kosztów pośrednich Zabudżetowane pośrednie koszty produkcji
=
(OHAR) Zabudżetowane jednostki „klucza podziałowego”
Zastosowanie stawki narzutu kosztów pośrednich jest racjonalną i wygodną metodą

kalkulacji kosztów dla celów sprawozdawczości finansowej. Nie jest to jednak najlepsza
podstawa do podejmowania decyzji cenowych, jeżeli koszty pośrednie produkcji zawie-
rają istotne ilości kosztów stałych. Ponadto, jeżeli koszty pośrednie mają duży udział
w koszcie produktu, odpowiedniejszą metodą ich alokacji mógłby być rachunek kosz-
tów działań. Patrz również odchylenie kosztów pośrednich produkcji.
Alokacja pierwotna

Narzut
kosztów
Alokacja wtórna
pośrednich
OHAR
Produkt A Produkt B Produkt C
Łączne koszty
wydziałowe
Łączne
jednostki
klucza
podziałowego Narzut wg OHAR x jednostki klucza/produkt
Strata
465
Storna (zapisy korygujące) • Correcting Entries • Wpisy wprowadzane do

ksiąg w trakcie (lub na koniec) cyklu obrachunkowego w celu poprawienia błędów
odkrytych w księgach. Na storno składają się dwie czynności: 1) wprowadzenie do
ksiąg zapisu po stronie Debet i Credit będącego odwrotnością odkrytego błędnego
zapisu, 2) poprawne wprowadzenie pozycji. Błędy możemy podzielić na dwie katego-
rie: błędy w obrębie jednego składnika sprawozdania (wynikające zazwyczaj z błędnej
klasyfikacji pozycji) i błędy „pomiędzy” składnikami sprawozdania (które zniekształ-
cają zarówno bilans, jak i rachunek zysków i strat). Te ostatnie mają poważniejszy cha-
rakter, ale z czasem często korygują się same. W razie odkrycia błędu, storna wprowa-
dza się do dziennika i księguje w odnośnej księdze. Jeżeli błąd zostanie odkryty przy
zamykaniu ksiąg, eliminuje się go przez wprowadzenie korekty. Patrz też eliminacja
korekt z końca okresu.
Ukryty spór
Andersen, wciąż przekonany, że problem został spowodowany błę-
dami w księgowaniu, zapisał tę liczbę na tak zwanej liście korekt.
Zgodnie z regułami, jeśli liczby na liście korekt były dostatecznie
duże, firma miała obowiązek zamieścić je w raporcie. Jednak jego
współpracownik odpowiedzialny za audyt, nie doceniwszy aspektu
księgowego problemu, był zdania, że liczba była bez znaczenia, jeśli
by potraktować ją w pewien szczególny sposób. Była to decyzja
uznaniowa w ramach audytu, a w tym zakresie miał on więcej do
powiedzenia. Opinia audytora wzięła górę – sporu nie ujawniono.
Stowarzyszenie Dyplomowanych Biegłych Rewidentów • Association

• •
of Chartered Certified Accountants ACCA Światowa organizacja z sie-
dzibą w Wielkiej Brytanii zrzeszająca zawodowych rewidentów. Posiadając ponad
300 000 członków w ponad 100 krajach, ACCA może twierdzić, że jest jedynym „glo-
balnym” źródłem kwalifikacji biegłego rewidenta. ACCA jest również najszybciej roz-
wijającą się światową organizacją zrzeszającą biegłych rewidentów (według raportu
z 2006 sporządzonego przez Financial Reporting Council w Wielkiej Brytanii, przyrost
członków ACCA w ciągu pięciu lat pomiędzy 1999–2004 wyniósł 46%, w porównaniu
do 8% przyrostu członkostwa Instytutu Dyplomowanych Biegłych Rewidentów Anglii
i Walii).
Strata • Loss • Kwota, o jaką koszty pojedynczej transakcji, lub też szeregu transakcji
w danym okresie, przewyższają odpowiadające im przychody. W rachunku zysków i strat
strata jest po prostu „zyskiem ujemnym”. Należy zauważyć, że w przypadku gdy wielkość
straty nie przekracza kosztów amortyzacji, obniży ona jedynie wartość netto aktywów.
Natomiast straty wyższe niż koszty niepieniężne, obniżają zarówno wartość netto akty-
wów przedsiębiorstwa, jak i jego płynność.
466 Strata na sprzedaży środków trwałych
2002 JDS ✱ 40
1992 GM 21
Straty 2001 Nortel ✱ 19
Największe w historii IBM ✱
1992 8
straty kwartalne
w miliardach USD 1983 AT&T 5
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Źródło: „McLean’s Magazine”, 6 sierpnia 2001 ✱
Strata na sprzedaży środków trwałych • Loss on Sale of Fixed Assets •

Ujemna różnica między wartością księgową netto a wartością sprzedaży netto środka
trwałego, zbytego na koniec okresu użytkowania. Jeżeli gotówkowa wartość końcowa jest
niższa niż wartość księgowa netto środka trwałego, efektem jest strata. Strata taka sta-
nowi w istocie korektę amortyzacji, odzwierciedlającą zaniżenie stawek amortyzacyjnych
w okresie użytkowania środka trwałego.
Obliczenie straty ze sprzedaży środków trwałych

Koszt historyczny środka trwałego 100 000
Umorzenie - 85 000
Wartość księgowa netto w momencie zbycia 15 000
Wartość końcowa - 10 000
Strata ze sprzedaży środka trwałego 5 000
Strata (lub przeciwnie – zysk ze sprzedaży środka trwałego) jest rzeczą praktycznie nie-
uniknioną w przypadku większości środków trwałych, ponieważ ich wartość końcowa
jest niepewna, a musi zostać ustalona przed określeniem rocznych odpisów amorty-
zacyjnych. Strata taka może zostać po prostu dodana do kosztu amortyzacji za okres,
w którym powstała; jeżeli jednak jej wielkość jest istotna, wykazuje się ją jako pozycję
nadzwyczajną w rachunku zysków i strat.
Strata operacyjna ▶ Deficyt operacyjny.

Strata podatkowa z lat ubiegłych • Tax Loss Carry Forward • Obniżka kwoty
podatku dochodowego płatnego w przyszłych okresach, wynikająca z osiągnięcia straty
podatkowej (ujemnej podstawy opodatkowania) w okresie minionym. Niektóre (choć
nie wszystkie) systemy podatkowe zezwalają na odliczenie poniesionych w minionym
okresie strat od przyszłej podstawy opodatkowania, redukując w ten sposób kwotę przy-
padającego do zapłaty podatku – pod warunkiem jednak, że przedsiębiorstwu uda się
odzyskać rentowność. Możliwość dokonania takiego odliczenia podlega różnym ure-
gulowaniom (obejmując np. straty do pięciu lat wstecz i umożliwiając odliczanie ich od
dochodu przez np. nie dłużej niż trzy lata). Może ona stanowić cenny składnik aktywów
Sygnał ostrzegawczy (dla biegłego rewidenta)
467
w rękach nabywcy nierentownej jednostki, o ile będzie on w stanie przywrócić jej rentow-
ność. Patrz też luki w prawie podatkowym.
Strategiczna rachunkowość zarządcza • Strategic Management Account

•
ing Wyższy poziom rachunkowości zarządczej, wykraczający poza wewnętrzne infor-
macje i podejmujący próbę uwzględnienia zewnętrznych informacji w analizach i rapor-
tach. Podejście takie ma na celu umożliwić porównywanie wyników przedsiębiorstwa
(jego kosztów, udziału w rynku, stopy wzrostu, oferty produktów, cyklu produkcji itp.)
z wynikami konkurencji. Wartości bezwzględne uzupełnia się wartościami relatywnymi,
uzyskanymi w wyniku porównania z podobnymi przedsiębiorstwami z branży, albo
z wzorcami. Dzięki ukierunkowaniu na zewnątrz, strategiczna rachunkowość zarząd-
cza znajduje praktyczne zastosowanie w podejmowaniu poważnych, ramowych decyzji
w warunkach konkurencji rynkowej.
Struktura kosztów • Cost Structure • Ogólny termin opisujący charakter kosz-

tów operacyjnych przedsiębiorstwa. Struktura kosztów obejmować może ich podział
np. na stałe i zmienne, uznaniowe i nieuznaniowe, a także wyszczególniać koszty według
rodzaju (np. robocizna, materiały i surowce, marketing).
Sumy (termin stosowany w Wielkiej Brytanii) • Footings (British) • Raczej sta-

romodne określenie używane przez księgowych w odniesieniu do sumy aktywów lub
pasywów. Jego pochodzenie wiąże się z podsumowywaniem kolejnych liczb w kolum-
nie, a zastosowanie zilustrować można w następującym użyciu: „First Commercial Bank
wykazuje sumy w wysokości 50 mld USD” (co oznacza, że jego suma aktywów wynosi
50 mld USD).
Sygnał ostrzegawczy (dla biegłego rewidenta) • Red Flag (Auditor’s) •

Każda pośrednia, lecz oczywista wskazówka sygnalizująca prawdopodobny błąd rachun-
kowy. Niektóre przykłady:
◆◆ znaczny wzrost zysku przy stałych przychodach,

◆◆ zarząd posiadający potencjalny majątek w opcjach na akcje uzależnionych od wyni-
ków za następny kwartał,
◆◆ charyzmatyczny dyrektor naczelny znany z przebiegłości w interesach,
◆◆ anonimowe zarzuty lub plotki sugerujące oszustwo.
Hmmmmm
Sygnały ostrzegawcze. Tak właśnie nazywają je księgowi – rze-
czy, które powinny wywołać zmarszczenie czoła i uniesienie brwi.
Widząc taki sygnał powinniśmy jeszcze raz sprawdzić obliczenia,
zażądać innej faktury, zadać trudne pytania.
Angst & Young, „Fortune” (wydanie europejskie), 26 maja 2003, s. 38
468 Symbol (numer) konta
Niemożność lub niechęć do reagowania na sygnały ostrzegawcze często prowadzi do

nieskuteczności badania. Co gorsza, ponieważ sygnały ostrzegawcze często są oczy-
wiste z perspektywy czasu, nierzadko są powodem oskarżenia biegłych rewidentów
o dopuszczenie się zaniedbania.
Symbol (numer) konta • Account Code • Numeryczne lub alfanumeryczne ozna-

czenie przypisane każdemu z poszczególnych kont. Oznaczenie takie odzwierciedla typ
danego konta, np. rodzaj wykazywanych na nim aktywów, ich lokalizację, dział. Patrz
również plan kont.
System informacji zarządczej • Management Information Systems • MIS

• Systematyczne generowanie, gromadzenie i analizowanie na potrzeby decyzyjne
wszelkich informacji z zakresu rachunkowości wewnętrznej i informacji rynkowej.
W odróżnieniu od systemów sprawozdawczych, MIS ma za zadanie służyć kierownic-
twu do zarządzania przedsiębiorstwem. Kojarzy się go zwykle z wykorzystaniem kom-
puterów i technologii informatycznych do gromadzenia informacji, które w przeciwnym
razie byłyby poza zasięgiem z uwagi na koszty ich uzyskania lub ograniczenia czasowe.
Zgodnie ze stwierdzeniem, że „aby zarządzać, trzeba dysponować odpowiednimi narzę-
dziami pomiaru”, uważa się, że MIS jest kluczowym składnikiem każdej działalności
gospodarczej. Systemy informacji zarządczej w różnych przedsiębiorstwach mogą róż-
nić się między sobą, ale generalnie skupiają się na kluczowych czynnikach decydujących
o powodzeniu danego przedsiębiorstwa. Oto niektóre z typowych narzędzi MIS:
◆◆ budżety wyznaczające cele dla menedżerów i docelowe koszty, a następnie raporty

o odchyleniach i wyjątkach pokazujące aktualną sytuację przedsiębiorstwa w porów-
naniu z zatwierdzonym budżetem – co pozwala na podjęcie środków zaradczych
w celu osiągnięcia założeń budżetowych;
◆◆ pomiar wyników ośrodków odpowiedzialności, umożliwiający rozliczenie pracowni-
ków z powierzonych im zadań;
◆◆ mierniki rentowności produktów, ośrodków zysku i rynków, wskazujące gdzie i w jaki
sposób przedsiębiorstwo osiąga zyski – co pozwala na skoncentrowanie posiadanych
środków tam, gdzie przyniosą one największy zwrot;
◆◆ mierniki wyników operacyjnych przedsiębiorstwa, jak np. wysokość obrotów, okres
przetwarzania, czas reakcji, określające zmienne inne niż finansowe;
◆◆ dane określające stopień zadowolenia klientów – na przykład jakość produktów
i usług, liczba stałych klientów, liczba powtórnych zakupów, reklamacje itd. – pozwa-
lające zrozumieć i zaspokoić potrzeby rynku.
Zakres informacji generowanych przez MIS jest z natury bardzo szeroki – obejmuje
bowiem wszelkie wiadomości i dane mogące mieć wpływ na wydajność i konkurencyj-
ność przedsiębiorstwa. Porównaj z systemem informowania zarządu i rachunkowością
zarządczą. Patrz również Planowanie zasobów przedsiębiorstwa.
System informowania zarządu • Executive Information Systems • EIS

• Podzbiór systemu informacji zarządczej, który dostarcza zagregowane informacje
Szacowane zyski
469
zajętym członkom zarządu, umożliwiając im w ten sposób bieżące monitorowanie wyni-

ków przedsiębiorstwa. System taki często gromadzi informacje o odstępstwach od ocze-
kiwanych wyników, sygnalizując jedynie problemy oraz zdarzenia niecodzienne lub
niespodziewane. Ma on za zadanie unikać przeciążania zarządu nawałem informacji,
które ograniczyłyby jego efektywność – z drugiej jednak strony istnieje niebezpieczeń-
stwo, że pominięte zostaną detale o decydującym znaczeniu (czasem przecież diabeł tkwi
w szczegółach), lub że niepomyślne informacje zostaną celowo ukryte. Patrz rada nad-
zorcza i nadzór właścicielski.
System zaliczkowy • Imprest System • Mechanizm kontroli wewnętrznej kasy pod-

ręcznej, w ramach którego środki pieniężne lub bony muszą zawsze odpowiadać pierwot-
nej kwocie powierzonej danej osobie. W ten sposób, pracownik może podejmować decy-
zje dotyczące wydatkowania pieniędzy, ale zawsze musi rozliczyć się z ich wykorzystania.
Systemy pojedynczego zapisu księgowego • Single Entry Accounting

Systems • „Write-Once” Accounting Systems • Wykorzystywany przez
małe przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe uproszczony system księgowania, który
wymaga tylko jednego zapisu dla każdego zdarzenia (w przeciwieństwie do bardziej
skomplikowanego systemu podwójnego zapisu). Choś system ten przypomina rachunko-
wość kasową, tworzy on konta bilansowe motodą klasyfikowana pojedynczych zapisów.
Wiele komputerowych programów księgowych umożliwia użytkownikom dokonywa-
nie pojedynczego zapisu dla transakcji, po czym program generuje drugi zapis – w takim
przypadku system podwójnego zapisu działa, lecz „za kulisami” (zob. www.quicken.com).
Płatności gotówkowe
Koszty
Płace Materiały i urzą- Usługi komu- Dzierżawa po- Pozostałe
dzenia biurowe nalne wierzchni biurowej
1 czerwca 634 850 850
2 czerwca 635 118 118
2 czerwca 636 1 245 1 245
• • •
Szacowane zyski • Earnings Estimates • Obliczona przez analityków finansowych

szacunkowa kwota przyszłych zysków. Ponieważ zysk na jedną akcję oraz stopa wzro-
stu są kluczowymi wyznacznikami cen akcji (patrz model wzrostu dywidendy), przewi-
dywanie przyszłych zysków jest dla inwestorów rzeczą niezwykle istotną. Obecnie, gdy
informacje o szacowanych wynikach notowanych przedsiębiorstw mnożą się jak grzyby
po deszczu, konsensus często wyłania się z „ulicy” i ma duże szanse sprawdzenia się
w rzeczywistości. Koncentracja uwagi rynku na szacowanych wynikach jest tak wielka,
że niektóre agencje świadczące usługi dla inwestorów (jak na przykład First Call i IBES
International w Ameryce Północnej) nie zajmują się niczym innym poza śledzeniem,
jak faktyczne zyski danego przedsiębiorstwa mają się do wcześniejszych przewidywań.
470 Szacunki księgowe
Szacowanie wyników jest nieodłącznie związane z funkcjonowaniem rynków kapitało-

wych i stanowi odzwierciedlenie hipotezy rynku efektywnego. Niesie ono jednak ze sobą
pewne niebezpieczeństwo: ze względu na presję w kierunku osiągnięcia przewidywanego
poziomu zysku, pojawia się bodziec do zarządzania zyskiem – czyli manipulacji prezen-
tacją wyników finansowych, tak by kwota osiągniętego zysku zgadzała się z uprzednimi
szacunkami (szczególnie dotyczy to zysków prezentowanych w sprawozdaniach kwar-
talnych, nie badanych przez biegłych rewidentów). Patrz również kreacja wyniku finanso-
wego i pogłoski o wynikach.
Szacunki księgowe ▶ Oszacowania księgowe.

Szamańska rachunkowość (żargon) • Voodoo Accounting (slang) • Sztuczne
zawyżenie rentowności przez użycie sztuczek księgowych. O ile zawyżenie takie zosta-
nie sprostowane, np. przez korekty poprzedniego okresu, okazuje się, że dawne zyski zni-
kają jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Do krętactw takich wykorzystuje się
np. zawyżone odpisy, rachunkowość opartą na chomikowaniu rezerw i nieprawidłowe
ujmowanie przychodów.
Księgowi są szamanami współczesnego świata i bardzo chętnie

wykorzystują wszelkiego rodzaju sztuczki.
Lord Justice Harman (1894–1970) Oxford Dictionary of Phrase, Saying,
& Quotation (Oksfordzki słownik zwrotów, wyrażeń i cytatów)
Ś
Ślad na papierze • Paper Trail • Ewidencjonujący transakcję zapis (w formie papiero-
wej lub elektronicznej), dzięki któremu można ją zweryfikować. Termin ten ma znaczenie
podobne do śladu rewizyjnego. Patrz również szara strefa, hawala, pranie brudnych pie-
niędzy i uchylanie się od zobowiązań podatkowych.
Ślad rewizyjny • Audit Trail • Zdolność prześledzenia, na podstawie dokumentacji,

wszystkich zapisów dotyczących danej transakcji aż do początkowego salda lub źródła.
Umożliwiając stwierdzenie w jaki sposób powstały obecne salda, ścieżka rewizyjna sta-
nowi podstawowy element kontroli wewnętrznej.
472 Średni ważony koszt wytworzenia zapasów
Średni ważony koszt wytworzenia zapasów • Weighted-Average Cost

•
Inventory Metoda wyceny zapasów, przy zastosowaniu której wartości (koszty jed-
nostkowe) zapasów na dzień zamknięcia są identyczne, jak wartości przyjęte w koszcie
własnym sprzedaży. Jest to możliwe dzięki skalkulowaniu średniego ważonego kosztu
zapasów (czyli pomnożeniu ich ilości przez cenę, a następnie uśrednieniu). Metoda ta
nie odzwierciedla faktycznego sposobu ponoszenia kosztów, ponieważ większość przed-
siębiorstw zazwyczaj najpierw wyprzedaje zapasy stare, zatrzymując zapasy „świeższe”.
Odzwierciedla jednak fakt, że wchodzące w skład zapasów aktywa wymienne groma-
dzone są w jedną pulę. Średni ważony koszt zapasów stanowi pewien kompromis między
konkurującymi ze sobą metodami FIFO i LIFO. Jeżeli ceny zapasów pozostawałyby stałe,
każda z tych metod dałaby jednakowy wynik. Jednak w warunkach zmian cenowych
wybór metody wyceny zapasów ma wpływ na przedstawione w sprawozdaniach wyniki
finansowe. Aby lepiej ocenić koncepcję średniego ważonego kosztu zapasów, porów-
najmy ją z innymi metodami (dla uproszczenia przyjmując jednakową średnią ważoną
dla każdego okresu):

Porównanie metod wyceny zapasów Porównanie metod Porównanie metod Porównanie metod
wyceny zapasów wyceny zapasów wyceny zapasów
Pozycja Okres Ilość PLN/szt. Koszt Pln/szt. Koszt PLN/szt. Koszt
Zapasy Dzień + 100 9 + 900 9 + 900 9 + 900
otwarcia
Zakupy 1 + 100 10 + 1 000 10 +1 000 10 +1 000
2 + 100 11 + 1 100 11 + 1 100 11 + 1 100
3 + 100 12 + 1 200 12 + 1 200 12 + 1 200
4 + 100 13 + 1 300 9+10+11+12+13
13 + 1 300 13 + 1 300
Do sprzedaży + 500 + 5 500 5+ 5 500 + 5 500
Zapasy Dzień - 100 13 - 1 300 9 - 900 11 - 1 100
zamknięcia
Koszty + 400 FIFO + 4 200 LIFO + 4 600 Średni + 4 400
sprzedanych ważony
produktów, koszt
towarów zapasów
i materiałów
Należy zwrócić uwagę, że przy zastosowaniu metody średniego ważonego kosztu

wytworzenia zapasów, wartość przypadająca na jednostkę zapasu na dzień zamknięcia
odpowiada wartościom jednostkowym przyjętym w koszcie sprzedanych produktów,
towarów i materiałów. W porównaniu z LIFO i FIFO, metoda ta daje pośrednią wartość
zapasów na dzień zamknięcia i pośrednią wartość kosztów sprzedanych produktów,
towarów i materiałów. Można więc uznać, że stanowi odpowiednie (aczkolwiek niedo-
skonałe) rozwiązanie dla rachunku zysków i strat oraz uzasadnioną (aczkolwiek niedo-
skonałą) metodę wyceny dla potrzeb bilansu.
Środki pieniężne z działalności operacyjnej
473
Środki pieniężne • Cash • Wszelkie zasoby pieniężne (jak monety, banknoty, depo-
zyty bankowe, zbywalne papiery wartościowe, waluty obce), które są powszechnie akcep-
towane przez osoby trzecie, a więc mogą zostać wykorzystane jako zapłata za towary
i usługi. Środki pieniężne porównuje się do krwioobiegu gospodarki, ponieważ są uniwer-
salne (występują we wszystkich księgowaniach, z wyjątkiem tych, które dotyczą biernych
rozliczeń międzyokresowych kosztów, amortyzacji i reklasyfikacji), łatwo wymienialne na
zbliżone aktywa, oraz płynne. Tym niemniej, środki pieniężne same w sobie są bezpro-
duktywnym składnikiem majątku, tzn. nie przynoszą zysku, jeżeli nie zostaną zainwesto-
wane. Dla osiągnięcia sukcesu, odpowiednia kwota środków pieniężnych jest więc warun-
kiem „koniecznym, ale niewystarczającym” – patrz gospodarka pieniężna. Zlikwidowanie,
lub przynajmniej zminimalizowanie, ciężaru posiadania bezproduktywnych środków
pieniężnych jest jednym z zadań banku, realizowanym poprzez udzielanie kredytów
w oparciu o zaufanie. Patrz również dźwignia. (Źródłosłów: z łacińskiego „capsa” = ‘szka-
tułka na pieniądze’; później włoskie „casse” i francuskie „caisse”.)
Z cytatów:
Dzień wczorajszy to anulowany czek; dzień jutrzejszy – weksel;
dzień dzisiejszy to jedyna gotówka jaką masz – więc spożytkuj go
rozsądnie.
Kay Lyons, źródło: www.quoteworld.com
Środki pieniężne z działalności operacyjnej • Operating Cash Flow • OCF

• Jedna z kilku różnych definicji przepływów środków pieniężnych, odnosząca się do środ-
ków pieniężnych generowanych przez przedsiębiorstwo w ramach zwykłej działalności
operacyjnej w danym okresie. Na środki pieniężne z działalności operacyjnej składają
się gotówkowe wpływy ze sprzedaży i ściągnięcia należności, pomniejszone o rozchody
na pokrycie kosztów i płatności, przy czym nie uwzględnia się płatności z tytułu odse-
tek i podatku dochodowego. Kalkulację środków pieniężnych z działalności operacyjnej
można przeprowadzać dość często (co miesiąc, co tydzień, lub nawet codziennie) ponie-
waż nie wymaga ona odwoływania się do rachunku zysków i strat, lecz raczej wymaga zro-
zumienia przepływów w obrębie kont kapitału obrotowego. Praktycznym i powszechnie
wykorzystywanym odpowiednikiem środków pieniężnych z działalności operacyjnej jest
wykazywana w rachunku zysków i strat wartość EBITDA (Zysk na działalności operacyj-
nej przed amortyzacją). Faktycznie odzwierciedla ona jednak nie tyle przepływ środków
pieniężnych, co przepływ funduszy lub kapitału obrotowego, ponieważ rachunek zysków
i strat sporządzany jest na bazie zasady memoriałowej. Stosunek środków pieniężnych
z działalności operacyjnej do EBITDA wygląda następująco:
Środki pieniężne z działalności operacyjnej = EBITDA + Zmiany w kapitale obrotowym
Środki pieniężne z działalności operacyjnej stanowią podstawę dla kontynuacji działal-

ności gospodarczej. Jeżeli kwota ta nie jest dodatnia, prędzej czy później nastąpi przerwa-
nie cyklu operacyjnego, ponieważ dostawcy, którym przedsiębiorstwo zalega z zapłatą,
474 Środki pieniężne z działalności operacyjnej
zaprzestaną dostarczać towary lub usługi. W przypadku trudności finansowych, dopóki

wartość środków pieniężnych z działalności operacyjnej pozostaje dodatnia, kontynu-
acja działalności może nadal być uzasadniona z ekonomicznego punktu widzenia. Może
tak być nawet w przypadku niewywiązania się ze zobowiązań wobec wierzycieli, o ile
uznają oni udzielone przedsiębiorstwu kredytu za koszty poniesione nieodwołalnie. Jeżeli
jednak wartość środków pieniężnych z działalności operacyjnej jest ujemna, oznacza to,
że przedsiębiorstwo traci środki pieniężne i najprawdopodobniej będzie musiało zakoń-
czyć działalność – chyba że znajdzie się źródło finansowania niedoboru środków pie-
niężnych. Porównaj z przepływem środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej,
miarą zbliżoną, lecz uwzględniającą płatności z tytułu odsetek i zobowiązań podatko-
wych. Zob. także przepływy pieniężne a zysk księgowy, polemiki.
Metoda pośrednia Metoda bezpośrednia
Sprzedaż
Koszt własny
sprzedaży
Marża na pokrycie
kosztów stałych
Koszty ogólne
EBITDA + w/c ∆
 Rozchody

Wpływy
Środki pieniężne Amortyzacja
z działalności EBIT
operacyjnej (OCF)
Odsetki
Opodatkowanie =
Zysk netto
OCF
Dywidendy
 bez odsetek, podatków i kosztów nieoperacyjnych

 zmiany w kapitale obrotowym
Czuły punkt
Przepływ środków pieniężnych. Zawsze była to pięta achillesowa En-
ronu. Mimo wszystkich zysków posklecanych z aktualizacji wyceny,
nie był w stanie wyczarować gotówki. Jasne, pożyczył mnóstwo pie-
niędzy w ramach skomplikowanych transakcji znanych jako „przed-
płaty” i zaksięgował te miliardy dolarów jako środki pieniężne
z działalności operacyjnej. Jednak podwyższyło to tylko wysokość
zadłużenia, nie rozwiązując problemu faktycznych niedoborów.
Śródroczne sprawozdania finansowe
475
Środki trwałe • Property, Plant and Equipment • PPE • Bilansowa kategoria

rzeczowych aktywów trwałych, odzwierciedlająca zdolności produkcyjne przedsię-
biorstwa. Należące do tej kategorii składniki majątkowe zwykle wyceniane są w opar-
ciu o koszt historyczny. Aktywa, które ulegają zużyciu lub stają się przestarzałe (jak
np. urządzenia i wyposażenie techniczne) są amortyzowane w celu odzwierciedlenia,
jak w miarę wykorzystania w produkcji zmniejsza się ich wartość. W pewnych przy-
padkach wartość nieruchomości może zostać zaktualizowana do bieżącej wartości
rynkowej. Porównaj z aktywami bieżącymi i wartościami niematerialnymi i prawnymi.
Środki trwałe • Tangible Assets • Fizycznie istniejące aktywa przedsiębiorstwa, takie

jak zapasy, urządzenia, wyposażenie techniczne, pojazdy, nieruchomości itp. W bilan-
sie wykazuje się je po koszcie historycznym pomniejszonym o skumulowane umorzenie.
Porównaj z wartościami niematerialnymi i prawnymi.
Środki trwałe w budowie • Construction-in-Progress • Bilansowa kategoria

aktywów trwałych ewidencjonująca nieruchomości będące w trakcie budowy. Pozycja
taka sygnalizuje użytkownikom sprawozdań finansowych, że zdolności produkcyjne nie
są jeszcze w pełni dostępne. Może ona obejmować skapitalizowane odsetki, jeżeli środki
na budowę pochodzą ze źródeł finansowania bezpośredniego, a nieruchomość kwalifi-
kuje się jako nieruchomość inwestycyjna. Zgodnie z zasadą współmierności przychodów
i kosztów, dopóki nieruchomość nie zostanie przekazana do używania, nie dokonuje się
odpisów amortyzacyjnych.
Śródroczne sprawozdania finansowe • Interim Financial Statements •

Sprawozdania finansowe sporządzane w trakcie rocznych okresów obrotowych, zazwy-
czaj co kwartał lub co pół roku. Wyniki śródroczne pokazują użytkownikom spra-
wozdań postęp przedsiębiorstwa. Ich wartość polega raczej na aktualności danych,
niż na ich dokładności. Sprawozdania śródroczne przedstawiane są często w formie
skróconej. Dla zaoszczędzenia czasu i kosztów, rzadko poddaje się je badaniu przez
biegłych rewidentów. Tym niemniej, powinny one być logicznie powiązane z wyni-
kami prezentowanymi na koniec roku (z uwzględnieniem elementów sezonowości)
– w przeciwnym bowiem razie użytkownicy mogą być później zaskoczeni. Wyniki
śródroczne w sposób konsekwentny harmonizujące z wynikami rocznymi są oznaką
wysokiej jakości zysku. Prócz względów kosztowych, argumentem przemawiającym
przeciwko sprawozdawczości śródrocznej jest tworzona przez nią presja na krótko-
terminowe wyniki (która może odbić się niekorzystnie na wynikach długofalowych).
Spółki publiczne, o ile nie wymagają tego przepisy giełdowe, zazwyczaj oszczędzają
sobie kosztów i kłopotów związanych z przygotowaniem sprawozdań śródrocznych.
Amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) wymaga jednak skła-
dania takich sprawozdań, podczas gdy Giełda Londyńska nie stawia tego wymogu.
Uznając zalety sprawozdań śródrocznych, spodziewana w 2007 roku nowa dyrektywa
UE w sprawie przejrzystości (zwana też dyrektywą w sprawie obowiązków informacyj-
nych), będzie wymagać jakiejś formy sprawozdawczości śródrocznej.
476 Świadczenia pracownicze, dodatkowe
Trzymać ich w karbach

Amerykański model działalności propaguje maksymalizację warto-
ści przedsiębiorstwa (…). Mimo wszystkich swoich wad, sprawoz-
dawczość kwartalna daje inwestorom przejrzysty obraz celów
przedsiębiorstwa, strategii ich osiągnięcia i skuteczności działań.
Dominick Salvatore The American Business Model (Amerykański
model działalności) cytat z Managerial Economics, 2006, s. 62
Świadczenia pracownicze, dodatkowe • Employee Benefits, Supplemental •

Dodatkowe wynagrodzenie zapewniane pracownikom przez pracodawców jako uzupeł-
nienie pensji. Świadczenia takie są często połączone w pakiet lub „program”. Niektóre
popularne świadczenia obejmują grupowe okresowe ubezpieczenie na życie, ubezpiecze-
nie medyczne i programy emerytalne. Inne mogą obejmować określone korzyści, takie jak
samochód służbowy (popularny w Europie) lub program udziału w zyskach. Świadczenia
pracownicze są często korzystnie traktowane przez przepisy regulujące podatek docho-
dowy i tym samym są bardziej podatkowo opłacalnym sposobem wynagradzania pra-
cowników. Celem świadczeń pracowniczych jest przyciągnięcie dobrych pracowników,
zwiększenie lojalności wobec pracodawcy i zapewnienie motywacji. Poza tym, spółki
mogą często dokonywać zakupów hurtowych po cenach niższych niż osoby indywidu-
alne. Świadczenia pracownicze mogą mieć istotny wpływ na łączne koszty pracy i prowa-
dzić do obniżenia konkurencyjności. Generalnie, spółki powinny ujmować koszt świad-
czeń pracowniczych w miarę uzyskiwania praw do świadczeń przez pracowników (nie zaś
w momencie faktycznej wypłaty) i wyceniać ich koszt w wartości godziwej. W niektórych
przypadkach, gdy płatność jest odroczona lub uwarunkowana niepewnymi przyszłymi
zdarzeniami, pomiar wartości godziwej jest trudny.
Świadczenia pracownicze po okresie zatrudnienia, rozliczanie

w rachunkowości • Post-employment Benefits, Accounting for •
Świadczenia otrzymywane przez pracownika po zakończeniu zatrudnienia (jak wypłaty
emerytur, ubezpieczenia zdrowotne, ubezpieczenia na życie itp.) w trybie regularnym
lub jednorazowo z chwilą przejścia na emeryturę. Stanowią one wynagrodzenie odro-
czone, które należy ujmować jako koszt i naliczać w zobowiązaniach w miarę, jak pra-
cownicy nabywają prawo do przyszłych wypłat przez okres swojego zatrudnienia (zob.
zobowiązania do świadczeń emerytalnych). Programy emerytalne mogą się opierać o sys-
tem kapitałowy (finansowany z funduszy) lub repartycyjny (nie finansowany), w zależ-
ności od wyboru płatnika i przepisów prawa. Programy te mogą również być sklasyfiko-
wane jako programy określonych składek lub programy określonych świadczeń. Ponieważ
programy określonych składek nie gwarantują wysokości przyszłych wypłat, naliczane
koszty mają ściśle ustaloną wysokość (na poziomie składek). W przypadku programów
określonych świadczeń istnieją dwa źródła złożoności, pociągające za sobą konieczność
dokonania oceny księgowej. Po pierwsze, wysokość wypłat emerytury będzie funkcją
poziomu przyszłego wynagrodzenia pracownika, założeń aktuarialnych i (w przypadku
emerytur w systemie skapitalizowanym), wyników funduszu emerytalnego. Po drugie,
Świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy
477
nawet jeżeli ustalimy wysokość przyszłych wypłat, w jaki sposób rozłożyć je na cały okres
zatrudnienia pracownika? W przypadku programów zdefiniowanych świadczeń eme-
rytalnych w systemie kapitałowym, istnieją jeszcze dwie odrębne trudności: określenie
kosztów świadczeń emerytalnych z tytułu przyszłych wypłat oraz określenie zobowią-
zań z tytułu świadczeń emerytalnych. Przy ustalaniu tego drugiego należy pomniejszyć
zobowiązania z tytułu świadczeń emerytalnych o kwoty zgromadzone w funduszu inwe-
stycyjnym. W efekcie może to prowadzić do zawyżenia lub zaniżenia wartości tych zobo-
wiązań, a w niektórych krajach (np. USA) do konieczności ujęcia dochodu z tytułu świad-
czeń emerytalnych.
Świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy • Severance Payments •

Termination Payments (or Benefits) • Płatności dokonywane na rzecz pracow-
ników odchodzących z przedsiębiorstwa pracodawcy przed uzyskaniem, lub z chwilą
uzyskania, uprawnień emerytalnych (w którym to przypadku nabywają prawo do
otrzymywania emerytury). Dlaczego płacić pracownikowi odchodzącemu wcześniej
z pracy? Powody można podzielić na pozytywne i negatywne. Świadczenia mogą
być nagrodą za dobre wywiązywanie się z obowiązków, być może określoną w pla-
nie premii motywacyjnych. W przypadku prezesów zarządu, których praca przy-
czyniła się do znacznej zwyżki cen akcji, mamy do czynienia ze słusznym podzia-
łem wkładu w tworzenie wartości. W przypadku redukcji etatów w przedsiębiorstwie,
wypłaca się świadczenia z tytułu zwolnień pracowniczych, zwane również odpra-
wami. Przyczyna zwolnienia (którą może być naruszenie regulaminu, wyniki pracy,
uwarunkowania ekonomiczne, dobrowolne rozwiązanie umowy o pracę, bądź inne
motywy) ma wpływ na przewidywalność oraz wysokość wypłat. W przypadku kie-
rownictwa wyższego szczebla zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, odprawy
są ekwiwalentem kary za naruszenie umowy przez pracodawcę. Świadczenia z tytułu
rozwiązania stosunku pracy zazwyczaj nie są wypłacane, gdy pracownik okaże się
niekompetentny lub zostanie zwolniony z konkretnej przyczyny (np. nieuczciwości,
złamania istotnych zasad). Wypłaty świadczeń rodzą kwestię ich ujęcia w rachunko-
wości. Najpowszechniejszym sposobem ich rozliczania jest ujęcie kosztu i zobowią-
zania w momencie ich zaistnienia, czyli z chwilą złożenia pracownikowi wypowie-
dzenia. Podejście alternatywne polega natomiast na potraktowaniu takich świadczeń
(analogicznie do świadczeń emerytalnych) jako integralnej części kosztów wynagro-
dzeń i księgowaniu ich jako kosztów okresów przyszłych. Podejście takie nie polega na
rozliczaniu świadczeń konkretnych pracowników, lecz kosztów świadczeń zbiorowo
(spodziewając się zwolnienia np. 5% pracowników, przedsiębiorstwo może z góry
wykazać koszt przewidywanych wypłat świadczeń). Patrz również koszty restruk-
turyzacji i zawyżony odpis. Świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy rodzą
również kwestie w zakresie etyki i sprawiedliwości. Zbyt skąpe świadczenia odbie-
rane są jako zostawienie pracowników „na lodzie” po latach lojalnej pracy. Z kolei
zbyt wysokie świadczenia, zwłaszcza dla osób na wysokim szczeblu, wydają się nie
na miejscu w sytuacji, gdy inne osoby są poszkodowane. Przykładowo w 2002 roku
wyszło na jaw, że Percy Barnevik, były prezes zarządu szwajcarsko-szwedzkiego kon-
cernu ABB, w roku 1996 otrzymał nieujawnioną odprawę określoną jako „premia
za wyniki” w wysokości 78 milionów dolarów („BusinessWeek Magazine”, 4 marca
478 Świadczenia z tytułu zwolnień pracowniczych (odprawy), rozliczanie w rachunkowości
2002, s. 20–21). Fakt nieujawnienia tej premii oraz jej wysokość (zwłaszcza w świetle
kiepskich wyników ABB na giełdzie po odejściu Barnevika) spowodowały duże poru-
szenie oraz naciski do zwrócenia tej kwoty.
Świadczenia z tytułu zwolnień pracowniczych (odprawy), rozliczanie

w rachunkowości • Redundancy Payments, Accounting for • Kategoria
świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy odnosząca się do zwolnień pracowni-
czych z powodów ekonomicznych, czyli z przyczyn nie leżących po stronie pracowników.
Zwolnienia są częstym skutkiem restrukturyzacji przedsiębiorstwa, połączenia przedsię-
biorstw, lub po prostu postępu technologicznego. Istnieją różne prawne i etyczne uwa-
runkowania, które mogą wymagać wypłaty sowitych odpraw (nawet do równowarto-
ści rocznego wynagrodzenia). Samo współczucie wymaga zapewnienia odchodzącym
pracownikom kwoty wystarczającej na przetrwanie do czasu znalezienia nowej pracy.
Również w przypadku zwolnień motywowanych dążeniem do powiększenia majątku
akcjonariuszy, sprawiedliwość wymaga zapewnienia ludziom udziału w korzyściach
poprzez godziwą zapłatę. Podejście księgowe skupia się na naliczeniu kosztów takich
świadczeń, gdy tylko ich przyszła wypłata stanie się prawdopodobna.
Światowe Stowarzyszenie Organizacji Księgowych • Global Accounting

• •
Alliance GAA Stowarzyszenie skupiające dziewięć głównych światowych orga-
nizacji zawodowych zrzeszających biegłych rewidentów z krajów uprzemysłowionych. Od
2005 roku współpracę w jego ramach prowadzą:
I. American Institute of Certified Public Accountants (AICPA, Amerykański

Instytut Dyplomowanych Biegłych Rewidentów)
II. Canadian Institute of Chartered Accountants (CICA, Kanadyjski Instytut
Dyplomowanych Biegłych Rewidentów)
III. Hong Kong Institute of Certified Public Accountants (HKICPA, Instytut
Dyplomowanych Biegłych Rewidentów z Hongkongu)
IV. Institute of Chartered Accountants in Australia (ICAA, Instytut Dyplomowanych
Biegłych Rewidentów Australii)
V. Institute of Chartered Accountants in England and Wales (ICAEW, Instytut
Dyplomowanych Biegłych Rewidentów Anglii i Walii)
VI. Institute of Chartered Accountants in Ireland (ICAI, Instytut Dyplomowanych
Biegłych Rewidentów Irlandii)
VII. Institute of Chartered Accountants of Scotland (ICAS, Instytut Dyplomowanych
Biegłych Rewidentów Szkocji)
VIII. New Zealand Institute of Chartered Accountants (NZICA, Nowozelandzki
Instytut Dyplomowanych Biegłych Rewidentów)
IX. South African Institute of Chartered Accountants (SAICA, Południowoamer y
kański Instytut Dyplomowanych Biegłych Rewidentów)
Według danych GAA, stowarzyszenie posiada 700 000 indywidualnych członków.

Ponieważ wszystkie wchodzące w jego skład organizacje należą do anglosaskiej trady-
cji księgowej, ich współpraca częściowo da się wyjaśnić przysłowiem „ciągnie swój do
Światowy Kongres Księgowy
479
swego”. Współpraca w ramach GAA ma szanse zrodzić wiele inicjatyw. Wśród swo-
ich najważniejszych celów GAA wymienia prowadzenie wspólnego lobbingu (dzie-
więć głosów przemawia silniej niż jeden) i działanie na rzecz wzajemnego honorowa-
nia tytułów nadanych przez poszczególne organizacje członkowskie. Patrz również
Międzynarodowa Federacja Księgowych.
Światowy Kongres Księgowy • World Congress of Accountants • Odbywane

co cztery lata posiedzenie przedstawicieli zawodu księgowego z całego świata (ostatni
kongres odbył się w 2006 roku w Stambule).
T
Techniki Audytu Wspomagane Komputerowo • Computer Assisted Audit
• •
Techniques CAAT Różne narzędzia komputerowe stosowane przez biegłych
rewidentów przy badaniu sprawozdań finansowych. Oto kilka najpopularnieszych przy-
kładów:
◆◆ Oprogramowanie do przeprowadzania audytu – programy komputerowe wykorzy-

stywane do badania plików komputerowych przedsiębiorstwa.
◆◆ Dane testowe – dane stosowane przez biegłych rewidentów w celu testowania działa-
nia programów komputerowych przedsiębiorstwa. Ogólna nazwa takiego testowania
to audytowe programy badawcze.
◆◆ Pozostałe – głównie szczegółowe przeglądy programów lub modyfikacja oprogramo-
wania klienta w celu włączenia testów wykorzystywanych w badaniu.
CAAT są niezbędne w związku ze skomputeryzowaniem większości nowoczesnych

systemów księgowych. Są bardzo ważnym sposobem poprawy wydajności audytu
i utrzymania jego kosztów w rozsądnych granicach.
Technologie informatyczne ▶ Informatyka.

Tendencyjność przy sporządzaniu budżetu • Budget Bias • Wpływ osobi-
stych interesów osób sporządzających budżet na w teorii bezstronne wyliczenia budże-
towe. Najpowszechniejszym bodźcem skłaniającym ludzi do tendencyjnego sporzą-
dzenia budżetu jest perspektywa premii, jeżeli jest ona uzależniona od osiągnięcia
planowanych wyników. Przyczyną bywa również brak wiary w swoje możliwości (patrz
budżet luźny) lub po prostu norma postępowania przyjęta w danym przedsiębiorstwie
(„każdy to robi”). Tendencyjność przy sporządzaniu budżetu jest typowym przykła-
dem na to, w jaki sposób natura ludzka może skomplikować proces, który w przeciwnym
razie byłby racjonalny. Spójrzmy przykładowo na zewnętrzny wydźwięk budżetu: budżet
konserwatywny może w pierwszej chwili nie robić najlepszego wrażenia, ale łatwiej go
Teorie behawiorystyczne w rachunkowości
481
zrealizować; z kolei budżet agresywny robi wrażenie na początku, ale później może roz-
czarować. Patrz również budżet a aspekty behawioralne, zbieżność celów i budżet reali-
stycznie napięty.
Teoria rachunkowości finansowej • Financial Accounting Theory • Nauka

badająca wpływ rachunkowości, a szczególnie sprawozdawczości finansowej, na uczciwe
i efektywne działanie gospodarki. Rachunkowość finansową można postrzegać jako „eko-
nomikę informacji”. Próbuje ona stworzyć spójne ramy koncepcyjne („dlaczego robić
to w taki sposób?”) w oparciu o podstawowe zasady ekonomii, finansów i teorii ryzyka.
Teoria rachunkowości finansowej bywa skomplikowana i trudna w odbiorze. Poniżej
przedstawiono krótki opis ważniejszych koncepcji będących w centrum jej uwagi:
Wybrane koncepcje teorii rachunkowości

Koncepcja Krótki opis
Asymetria informacji ◆◆ Niektóre strony mają przewagę informacyjną nad innymi
Negatywna selekcja ◆◆ Osoby posiadające informacje dodatkowe mogą wykorzystać
asymetrię informacji
Ryzyko nadużyć ◆◆ Słabości kontroli zarządzania cudzymi pieniędzmi
Uregulowania ◆◆ Mimo kosztów, potrzeba zasad chroniących inwestorów
Warunki idealne ◆◆ Poziom odniesienia odzwierciedlający działanie rynku doskona-
łego
Racjonalność inwestora ◆◆ W jaki sposób podejmować decyzje, aby zmaksymalizować prze-
widywany majątek
Efektywność rynku ◆◆ Inwestorzy posiadający informacje mogą dokonywać racjonalnej
wyceny papierów wartościowych
Teorie behawiorystycz- ◆◆ W jaki sposób rachunkowość wpływa na zachowania i sprawoz-
ne rachunkowości dawczość
Podczas gdy rachunkowość finansowa ma skłonność do zamykania się w świecie

naukowców i teoretyków (patrz ekonomia i rachunkowość), posiada ona ważne prak-
tyczne zastosowania. W miarę rosnącej złożoności środowiska księgowego i pojawiania
się różnych grup interesów, księgowi potrzebują silniejszych podstaw uzasadniających
ich wybory. Koncepcje opracowane przez teorię rachunkowości finansowej ostatecznie
znajdą odzwierciedlenie w zasadach rachunkowości, a następnie w standardach rachun-
kowości.
Teorie behawiorystyczne w rachunkowości • Positive Accounting Theories

• Oparte na badaniach empirycznych teorie, zajmujące się wpływem rachunkowości na
działalność i wyniki przedsiębiorstw. Podobnie jak w ekonomii, mamy tu rozróżnienie
między wyjaśnianiem i przewidywaniem zjawisk, a zalecaniem określonych rozwią-
zań (będącym domeną tzw. teorii „normatywnych”). Teorie behawiorystyczne zwracają
uwagę na oczywistą ewentualność, że rachunkowość nie jest jedynie neutralnym narzę-
dziem pomiarowym opisującym rzeczywistość finansową, ale że może również stwa-
rzać własną rzeczywistość. Oto przykłady niektórych kwestii podnoszonych przez teorie
behawiorystyczne w rachunkowości:
482 Termin zyski/straty w porównaniu z zyskiem wypracowanym
Wybrane ekonomiczne konsekwencje zastosowania

określonych metod rachunkowości
Teoria Krótka charakterystyka
Teoria stosunków ◆◆ Interesy zarządu nie pokrywają się z interesami właścicieli
agencyjnych przedsiębiorstwa. Jeżeli działalność zarządu nie będzie monitorowana,
może się on pokusić o nadużycie swojej władzy
Teoria premii ◆◆ Ponieważ wynagrodzenie zarządu uzależnione jest od wyników
finansowych przedsiębiorstwa, zarząd ma tendencje do wybierania
takiej polityki rachunkowości, która przedstawi wyniki jego
działalności w jak najlepszym świetle
Teoria warunków ◆◆ Ponieważ niedotrzymanie warunków zadłużenia powoduje kłopoty
zadłużenia finansowe, zarząd skłania się ku metodom rachunkowości, które
ułatwią przestrzeganie tych warunków
Teoria ujawniania ◆◆ Przedsiębiorstwa – zamiast kierować się potrzebami użytkowników
informacji sprawozdania finansowego – ujawniają informacje jedynie w zakresie,
w jakim korzyści z ich ujawnienia przeważają nad kosztami
Teoria zarządzania ◆◆ Decyzje z zakresu zarządzania opierają się na wynikach księgowych,
a nie na racjonalnej ocenie sytuacji ekonomicznej – ogranicza się np.
wydatki na badania i rozwój, jeżeli zalicza się je w poczet kosztów,
a nie kapitalizuje (aktywuje)
Teoria efektu ◆◆ Dobre wyniki księgowe podnoszą cenę akcji. Z kolei wyższe ceny akcji
majątku dają inwestorom poczucie majętności, skłaniając ich do wydawania
większej ilości pieniędzy – co powoduje wzrost sprzedaży i zysków
Teoria kosztów ◆◆ Przedsiębiorstwa, na które zwrócona jest szczególna uwaga władz
politycznych publicznych (np. firmy z sektora farmaceutycznego, naftowego
i bankowości), w okresach niestabilności politycznej skłaniają się ku
metodom rachunkowości redukującym zyski
Formalne badania w zakresie teorii behawiorystycznych w rachunkowości prowadzone

są na razie na poziomie akademickim, głównie przez amerykańskie szkoły biznesu.
Rynkowy zdrowy rozsądek podpowiada jednak, że rachunkowość ma znaczenie, i to
istotniejsze niż same wyniki finansowe.
Termin zyski/straty w porównaniu z zyskiem wypracowanym • Gains/

Losses Terminology vs. Earnings • Terminy „zysk” i „strata” (ang. „gain” i „loss”),
choć posiadają znaczenie podobne do terminów „profit” i „earnings” (obu tłumaczonych
na polski jako „zysk”), mają jednak odmienne konotacje. Zrealizowane zyski lub straty
(dalej w całym haśle oznaczające „gains” lub „losses”) odnoszą się do traksakcji wykra-
czających poza normalną działalność operacyjną firmy. Terminologii tej można użyć
np. w odniesieniu do zysku lub straty hurtownika z tytułu transakcji sprzedaży maga-
zynu. Jeżeli uzyskana kwota jest istotna, wykazuje się ją oddzielnie, dla odróżnienia od
wyników bieżącej działalności operacyjnej. Zysk lub strata może być również wynikiem
zweryfikowania nieścisłego oszacowania księgowego. Przykładowo, amortyzacja akty-
wów może przebiegać szybciej, niż faktyczny spadek ich wartości rynkowej. Inną formą
zysków i strat są niezrealizowane zmiany w wartości bilansowej aktywów i zobowią-
zań, czego przykładem może być przyrost z wyceny nieruchomości. Zyski i straty mogą
Testy racjonalności
483
również oznaczać pozycje wynikłe jako „szczęśliwy lub pechowy traf”, tj. pozycje, które
nie zostały wypracowane w ramach normalnej działalności godpodarczej przedsiębior-
stwa. Władze skarbowe stosują również koncepcję zysku kapitałowego (straty kapitało-
wej) w odniesieniu do podlegających opodatkowaniu zysków ze sprzedaży aktywów.
Terminal POS • Point of Sale Terminal • Elektroniczne urządzenie spełniające funk-

cję kasy rejestrującej wpływy ze sprzedaży, a także posiadające dodatkowe funkcje, jak
aktualizacja stanu zapasów i analiza zakupów klientów.
Test na utratę wartości firmy • Goodwill Impairment Test • Wartość firmy

to niemożliwa do wydzielenia wartość niematerialna i prawna, której wartość bilan-
sowa wiąże się ze stosunkowo dużym ryzykiem zawyżenia i/lub wątpliwościami odno-
śnie wysokości. Podatność wartości firmy na te ryzyka może wynikać z ofert nabycia po
zawyżonej cenie lub z niespełnienia oczekiwań w zakresie wyników po przejęciu jed-
nostki. Biorąc pod uwagę liczne analizy wskazujące, że przejęcie często skutkuje spad-
kiem wartości dla akcjonariuszy, jest to dość prawdopodobne. W związku z tym,
księgowa wartość firmy wymaga starannej weryfikacji w ramach okresowych testów usta-
lających potencjalną utratę wartości. Zgodnie z MSSF, testy te obejmują podzielenie naby-
tej spółki na jednostki generujące przepływy pieniężne, a następnie alokację całej wartości
firmy na te jednostki. Wartość ekonomiczna (odzyskiwalna) jednostek generujących prze-
pływy pieniężne (mierzona wartością bieżącą ich przyszłych przepływów pieniężnych)
jest następnie porównywana z wartością bilansową aktywów, w tym alokowanej wartości
firmy, w ramach każdej jednostki. Odpisy w koszty tworzy się w takim zakresie, w jakim
wartość bilansowa przewyższa wartość odzyskiwalną, co oznacza, że wartość odzyski-
walna jednostek generujących przepływy pieniężne stanowi pułap wartości ich aktywów.
Odpisy w jednostkach generujących przepływy pieniężne w pierwszej kolejności dotyczą
alokowanej wartości firmy, a następnie proporcjonalnie poszczególnych aktywów. Testy
utraty wartości firmy to dobre ćwiczenie dla zarządu: przez ujęcie niespodziewanego
i znacznego odpisu w koszty, zarząd musi „wypić piwo, którego sam sobie nawarzył” nie-
przemyślanym i źle przeprowadzonym przejęciem.
Testy racjonalności • Reasonableness Check • Powszechne i skuteczne narzędzie

analityczne służące do kontroli prawdopodobieństwa i wiarygodności danych liczbo-
wych i statystyk finansowych. Zamiast martwić się o dokładne wyliczenia (dokładając
wszelkich należytych starań i poświęcając czas) należy po prostu przeliczyć wszystko
w oparciu o liczby zaokrąglone i przybliżone szacunki. Lub np. porównać wyliczenia
z przybliżonym punktem odniesienia. Wynik będący mniej więcej równowartością ocze-
kiwanego rezultatu (tj. wynik w granicach rozsądku) sugeruje, że możemy się oprzeć na
naszych wyliczeniach. I choć wynik ten może nie być prawidłowy, przynajmniej „mie-
ści się w widełkach” o zmniejszonym prawdopodobieństwie błędu. Z drugiej strony,
jeżeli wynik nie mieści się w granicach rozsądku, możemy go zakwestionować i drążyć
dalej. W ten sposób skupiamy wysiłki na weryfikacji wyników stanowiących podejrzane
odchylenia, a czas i wysiłek analityczny są efektywniej wykorzystane. Testy racjonalno-
ści są powszechnym narzędziem badania sprawozdań finansowych. Mogą być również
wykorzystywane przy analizie prognoz i budżetowaniu. Według słów słynnego ekono-
484 Testy szczegółowe w badaniu sprawozdania finansowego
misty, J.M. Keynesa „Lepiej mieć rację nawet w przybliżeniu, niż tkwić w bardzo ścisłym
błędzie.”
Testy szczegółowe w badaniu sprawozdania finansowego • Substantive

•
Audit Test Stosowana podczas badania sprawozdania finansowego procedura,
mająca na celu znalezienie namacalnych dowodów potwierdzających rzetelność ksiąg.
Potwierdzenie takie uzyskać można przeprowadzając spis z natury, dokonując oględzin
fizycznego stanu aktywów, otrzymując potwierdzenie stron trzecich lub porównując
pozycje w księgach z dokumentami źródłowymi – jak listy przewozowe lub faktury. Testy
szczegółowe różnią się od testów kontroli wewnętrznej, które stanowią jedynie weryfika-
cję pośrednią, sprawdzającą czy system księgowy działa poprawnie na zasadzie systema-
tycznej. Przeprowadzenie testów szczegółowych jest niezbędne przy gromadzeniu kon-
kretnych dowodów w procesie badania sprawozdania finansowego, zgodnie z wymogami
ogólnie przyjętych standardów badania sprawozdań finansowych.
Tobashi (Japonia) • Tobashi (Japan) • Praktyka polegająca na ukrywaniu strat z dzia-

łalności handlowej przed biegłymi rewidentami, organami nadzorującymi przestrzeganie
standardów rachunkowości i wpływowymi klientami. Istnieje na to wiele sposobów, ale
zazwyczaj wiążą się one z „parkowaniem” strat z tytułu przeceny do wartości rynkowej
na ukrytym koncie, często przez zastosowanie specjalnie wymyślonej transakcji. Tobashi
jest rodzajem praktyki window dressing, a w przypadkach ekstremalnych – gdy fałszuje
się zapisy księgowe – oszustwa. Środek ten podejmowany jest w celu uniknięcia krępują-
cych sytuacji – do których Japończycy mają szczególną awersję – często w przypadkach,
gdy maklerzy namówili klienta do zajęcia pozycji, która okazała się niekorzystna. Patrz
również przejrzystość.
Towary konsygnowane • Consignment • Pozostawione u sprzedawcy towary, które

albo zostaną sprzedane, albo zwrócone właścicielowi (tj. dostawcy). Ryzyko związane
z własnością towarów ciąży w takiej sytuacji na dostawcy. W międzyczasie, strona będąca
fizycznie w posiadaniu towarów jest zobowiązana do dbania o nie, powiadomienia
dostawcy w przypadku sprzedaży, lub zwrócenia towarów, jeśli nie znajdzie się nabywca.
Umowy konsygnacyjne są popularne w sytuacjach, gdy sprzedawca nie jest pewien, czy
produkt się sprzeda, lub gdy nie stać go na zapłatę nawet przy oferowanym kredycie han-
dlowym (wiele księgarni będzie np. sprzedawać tę książkę na zasadzie konsygnacji).
Jednocześnie właściciel chce wprowadzić towar do dystrybucji („spróbujmy to wstawić
na półki i zobaczymy, jak się sprzeda”), albo ufa sprzedawcy („jeśli towar się nie sprzeda,
wiem, że mi go zwrócisz”). Księgowi i biegli rewidenci muszą upewnić się, że towary kon-
sygnowane zostały policzone w zapasach odpowiedniej firmy (tj. tej, która ma tytuł wła-
sności; nie zaś tej, która jest w posiadaniu towarów). Pojawia się też kwestia ujmowania
przychodu: sam fakt wysłania towarów sprzedawcy nie oznacza, że zostały one sprze-
dane. Aby móc ująć przychód, dostawca czeka na otrzymanie od odbiorcy zawiadomie-
nia, że towary zostały sprzedane, a kwota z faktury stała się należna.
Transakcja • Transaction • Zdarzenie gospodarcze, którego wpływ na przedsiębiorstwo

da się zmierzyć i określić w kategoriach ilościowych i czasowych. Transakcje mogą mieć
Transakcje fikcyjne
485
charakter zewnętrzny (jak np. zakup czy sprzedaż zapasów lub usług), albo wewnętrzny
(jak przetworzenie surowców na wyroby gotowe). Zadaniem rachunkowości jest pomiar,
ewidencjonowanie i przetwarzanie danych związanych z poszczególnymi transakcjami,
a następnie przedstawianie ich w formie sprawozdania finansowego. Warto pamiętać, że
nie wszystkie czynniki mające wpływ na przedsiębiorstwo znajdują odzwierciedlenie
w transakcjach. Transakcje to jedynie zdarzenia gospodarcze, które księgowy może zmie-
rzyć i ująć w systemie podwójnego zapisu.
Transakcja wieloelementowa • Multiple-Element Transaction • Seria powią-

zanych transakcji stanowiących część jednego kontraktu lub przedsięwzięcia (np. gdy
na wykonanie umowy składa się wiele elementów). Transakcje wieloelementowe mogą
przedstawiać istotne kontrowersje w kwestii ujmowania przychodu. Najbezpieczniejszą
metodą ich księgowania jest wstrzymanie ujęcia przychodu do momentu zakończe-
nia wszystkich części transakcji. Jednak podejście takie może zniekształcać prawdziwy
obraz sytuacji (patrz metody rozliczania umów długoterminowych). Odwrotnym i rów-
nie bezsensownym błędem byłoby przedwczesne ujęcie przychodów. Jaskrawy przy-
kład takiego błędu dała w roku 2000 firma Lucent Technology. Firma ta sprzedała
klientowi oprogramowanie komputerowe warte 125 mln USD w zamian za „osłodę”
w postaci kredytów i rabatów cenowych od przyszłych zakupów na kwotę 100 mln USD.
Mimo iż wartość netto transakcji wyniosła 25 mln USD, Lucent zaksięgował przychód
w wysokości 125 mln USD, nie ujmując w ogóle równoważącego zobowiązania w kwo-
cie 100 mln USD (a tym samym zawyżając swój zysk netto). Źródło: „Fortune” (wydanie
europejskie), 7 lipca 2003, s. 45.
Transakcje anulujące się (żargon) • Wash, A (vernacular) • Transakcja lub seria

transakcji, które wzajemnie się kompensują lub anulują.
Transakcje domniemane (przy ustalaniu podatku dochodowego) •

Deemed Transactions (Income Taxes) • Ponieważ większość władz skarbowych
wykazuje ograniczoną tolerancję dla systemów zarządzania zobowiązaniami podatko-
wymi, mogą one przypisać transakcję, bez względu na to, czy miała ona faktycznie miej-
sce. Na przykład, w odniesieniu do cen transferowych, władze mogą zignorować zasto-
sowane ceny i zastąpić je cenami bardziej zbliżonymi do wartości rynkowych. Innym
przykładem są duże odliczenia odsetek w spółkach ze sztucznie zawyżoną dźwignią
finansową. W tym przypadku władze skarbowe mogą również odrzucić pewne odli-
czenia odsetek, uznając część zadłużenia za faktyczny kapitał własny. Władze skarbowe
zwykle uciekają się do przypisania transakcji domniemanych, jeśli podejrzewają podat-
nika o rażące nadużycia. Patrz również odsetki przypisane.
Transakcje fikcyjne (żargon zawodowy) • Phantom Transactions (vernacular)

• Określenie odnoszące się do wszelkich sztucznie sprokurowanych transakcji (np. poży-
czek, czy transakcji kupna/sprzedaży) mających na celu stworzenie fałszywego obrazu
sytuacji. Typowym przykładem są transakcje powodujące poniesienie strat podlegają-
cych odliczeniu od podstawy opodatkowania. Na przykład, w przypadku zaksięgowania
pożyczki, z której wpływy obciążone są zastawem w ramach zabezpieczenia spłaty (zob.
486 Transakcje kapitałowe
kompensata), można naliczać koszty odsetkowe niezależnie od tego, że „pożyczkobiorca”

nie ma dostępu do środków pieniężnych i że środki te nie są narażone na żadne ryzyko.
Zob. także upiększanie wyników.
Transakcje kapitałowe • Capital Transactions • Transakcje dotyczące aktywów

i zobowiązań, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w bilansie. Oto kilka typowych
przykładów:
◆◆ nabycie lub sprzedaż aktywów trwałych,

◆◆ zaciągnięcie lub spłata zadłużenia długoterminowego,
◆◆ podwyższenie kapitału; wypłata dywidend.
Przeciwieństwem transakcji kapitałowych są transakcje operacyjne, które powinny
znaleźć odzwierciedlenie w rachunku zysków i strat. Często jednak różnica między
tymi kategoriami jest nieostra. Przykładowo, czy wynikające z działalności opera-
cyjnej zmiany w obrębie kapitału obrotowego są pozycją kapitałową, czy operacyjną?
Przedsiębiorstwo może też zaciągnąć dodatkowe krótkoterminowe kredyty bankowe
i pożyczki, aby sfinansować zwiększone należności lub (o ile bank wyrazi na to zgodę)
nakłady inwestycyjne na aktywa trwałe. Poza tymi nie do końca jasnymi przypadkami,
rozróżnienie pomiędzy transakcjami kapitałowymi, a operacyjnymi jest użytecznym
pojęcie. Patrz również zestawienie zmian w kapitale własnym.
Transakcje operacyjne • Operating Transactions • Transakcje odzwierciedla-

jące normalny zakres działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, obejmujące przede
wszystkim:
◆◆ przychody z działalności operacyjnej,

◆◆ koszty ponoszone w celu uzyskania przychodu.
Przeciwieństwem transakcji operacyjnych są wiążące się z aktywami i pasywami
transakcje kapitałowe, których efekty ujmowane są w bilansie. Podstawową kwestią
w rachunkowości jest właściwe sklasyfikowanie tych dwóch typów transakcji. Choć
zdarza się, że zazębiają się one w obrębie kont kapitału obrotowego, ich rozróżnienie
jest użyteczną koncepcją. Patrz również rachunek przepływów pieniężnych i zestawienie
zmian w kapitale własnym.
Transakcje walutowe, rozliczanie w rachunkowości • Foreign Currency

•
Transactions, Accounting for Przy każdej transakcji zakupu lub sprzedaży
w walucie obcej istnieje prawodpodobieństwo wystąpienia zysku lub straty z tytułu
różnic kursowych, jeżeli między zawarciem transakcji a datą płatności upływa pewien
czas (w którym transakcja jest „otwarta”). Komplikacje księgowe dotyczą właśnie ujęcia
takiego wynikłego zysku lub straty. Międzynarodowe standardy rachunkowości rozróż-
niają dwie podstawowe sytuacje: transakcje niezabezpieczone i transakcje zabezpieczone.
Poza tym, w przypadku księgowania transakcji niezabezpieczonych istnieje opcja odro-
czenia ujęcia zysków/strat do momentu ich realizacji.
Transakcje walutowe, rozliczanie w rachunkowości
487
A. Transakcje niezabezpieczone
Spółka po prostu może zaakceptować swoje ryzyko i ująć zysk lub stratę w momen-
cie zamknięcia transakcji, w zależności od zmiany kursu waluty. Jeśli spółka podej-
mie decyzję o zastosowaniu tej metody, transakcje denominowane w walutach obcych
należy ująć w następujący sposób:
◆◆ Ująć transakcję według obowiązującego kursu wymiany w dacie jej zawarcia.

◆◆ Ująć zrealizowane różnice kursowe w miesiącu zamknięcia/rozliczenia transakcji.
◆◆ Przeliczyć pozycje pieniężne („transakcje otwarte”) według kursu zamknięcia (tj. kursu
obowiązującego w dacie bilansowej), aby określić niezrealizowane różnice kursowe.
◆◆ Wykazać zrealizowane i niezrealizowane różnice kursowe w rachunku zysków i strat.
Z powyższego wynika, że spółka posiadająca pozycje otwarte faktycznie spekuluje na
wahaniach kursu walutowego (tj. akceptuje „ryzyko walutowe”). W związku z tym,
wszelkie straty lub zyski powinny być bezzwłocznie uwzględnione w rachunku zysków
i strat, nawet jeśli nie są zrealizowane.
Przykład: Firma ze strefy euro zawiera kontrakt na zakup urządzeń o wartości 1 mln USD
od dostawcy amerykańskiego dnia 1 grudnia, gdy kurs wymiany EUR/USD wynosi 0,78
(przykładowo). Zgodnie z warunkami transakcji, płatność wymagana jest w ciągu 60 dni.
31 grudnia, na koniec roku, kurs wymiany EUR/USD wynosi 0,75 (tj. euro się umacnia).
Do 31 stycznia następnego roku, euro osłabiło się jednak i kurs wymiany wynosi 0,76.
Transakcja walutowa: Przykład – transakcja niezabezpieczona (w tys. EUR)

Data transakcji – Rok 1
Wn Urządzenia (aktywa +) 780
Ma Zobowiązania (zobowiązania +) 780
Data bilansu – Rok 1
Wn Zobowiązania (zobowiązania +) 30
Ma Niezrealizowane zyski kursowe (rachunek zysków i strat +) 30
Data płatności – Rok 2
Wn Zrealizowane zyski kursowe (rachunek zysków i strat -) 10
Ma Środki pieniężne (aktywa -) tj. 1 mln x 0,76 760
Wn Niezrealizowane zyski kursowe (odwrócenie) 30
Ma Zrealizowane zyski kursowe 30
Należy zauważyć, że zmiany kursu nie wpływają na wartość księgową urządzenia.

Różnica pomiędzy kosztem historycznym składnika aktywów i jego ceną zakupu to zysk
na poziomie 20 tys. EUR (różnica pomiędzy początkowym niezrealizowanym zyskiem
w wysokości 30 tys. EUR i zrealizowaną przy zapłacie stratą w wysokości 10 tys. EUR).
Inne rodzaje transakcji pieniężnych (np. pożyczki i należności) traktowane są podobnie.
488 Transakcje walutowe, rozliczanie w rachunkowości
B. Transakcje zabezpieczone
Transakcje walutowe mogą być zabezpieczone na różne sposoby (np. przez zastosowa-
nie lokat lub kredytów w walucie obcej, walutowych kontraktów terminowych, swapów
i opcji). Międzynarodowe standardy rachunkowości wprowadzają szereg warunków
definiujących „zabezpieczenie księgowe” (tj. zabezpieczenie mające na celu elimina-
cję stwierdzonej niestabilności przez skompensowanie ryzyka pozycji zabezpieczonej
instrumentem zabezpieczającym):
◆◆ Instrument finansowy spełnia funkcję zabezpieczenia od samego początku,

◆◆ Pozycja zabezpieczona została wskazana w tym samym momencie,
◆◆ Oczekuje się, że zabezpieczenie będzie „skuteczne” tj. pomiędzy pozycją zabezpie-
czaną i instrumentem istnieć będzie silna korelacja odwrotna).
Międzynarodowe standardy rachunkowości typowo wymagają wykazywania zabez-

pieczeń w wartości godziwej, z uwzględnieniem zmian w rachunku zysków i strat.
W przypadku pozycji zabezpieczanych, które wykazuje się po koszcie, zabezpieczenie
księgowe pozwala by zmiany wartości godziwej obeszły rachunek zysków i strat i trafiły
do kapitału rezerwowego.
Przykład: Powszechnym sposobem zabezpieczania transakcji walutowych jest wyko-

rzystanie walutowego rynku terminowego. Firma może zamknąć swój kurs walutowy
z góry, zawierając kontrakt na przykład z bankiem. Kurs terminowy wykorzystuje się
do pomiaru i rejestracji waluty zakontraktowanej z góry. Wszelkie różnice pomiędzy
kursem natychmiastowym a terminowym ujmuje się w dochodzie lub koszcie odset-
kowym w okresie obowiązywania kontraktu. Załóżmy, że sytuacja jest taka sama jak
powyżej, ale aby uchronić się przed spadkiem wartości euro, nabywca zawarł z ban-
kiem kontrakt na nabycie 1 mln USD od banku, według dwumiesięcznego kursu ter-
minowego EUR/USD na poziomie 0,79 (przykładowo).
Transakcja walutowa: Przykład – transakcja walutowa (w tys. EUR)

Data transakcji – Rok 1
Wn Premia odroczona +) 10
Ma Zobowiązania (+) 790
Wn Koszty odsetek (rachunek zysków i strat -) 5
Ma Premia odroczona (+) 5
Wn Zobowiązania (zobowiązania -) 790
Ma Środki pieniężne (aktywa -), tj. 1 mln × 0,79 790
Wn Koszty odsetek (rachunek zysków i strat -) 5
Ma Premia odroczona (aktywa +) 5
Transakcje zabezpieczające, rozliczanie w rachunkowości
489
W tabeli poniżej przedstawiono zapisy sumaryczne. W ramach kontraktu termino-

wego z bankiem, firma wykazuje zarówno zobowiązanie w kwocie 790 tys. EUR, jak
i należność w wysokości 1 mln USD (ujęte w formie wzmianki w jej księgach). Zysków
ani strat kursowych nie ma z dwóch przyczyn. Po pierwsze, dokonując terminowego
zakupu USD, nabywca skutecznie zamknął pozycję otwartą. Po drugie, biorąc pod
uwagę kurs natychmiastowy na 31 stycznia wynoszący 0,760, strata 30 tys. EUR na
należnościach dolarowych od banku zostanie skompensowana zyskiem w wysokości
30 tys. EUR na zobowiązaniach firmy.
C. Ujęcie odroczone
Odmianą ujęcia transakcji niezabezpieczonej jest odroczenie niezrealizowanych

zysków lub strat do momentu rozliczenia płatności, i ujęcie w tym momencie osta-
tecznego zysku lub straty netto w rachunku zysków i strat. W międzyczasie, rachunku
zysków i strat nie zaśmiecają żadne pozycje, które mogą w każdej chwili ulec odwróce-
niu. Metoda ta jest niezgodna z międzynarodowymi standardami rachunkowości, ale
firmy czasem ją stosują.
Transakcja walutowa: Przykład – ujęcie odroczone (w tys. EUR)
Data transakcji – rok 1
Ma Zobowiązania (+) 780
Ma Odroczony zysk kursowy (rezerwa w kapitale własnym +) 30
Wn Odroczony zysk kursowy (rezerwa w kapitale własnym -) 30
Ma Środki pieniężne (aktywa -), tj. 1 mln x 0,76 760
Ma Zysk kursowy (rachunek zysków i strat +) 20
Z definicji, pozycje niepieniężne (takie jak aktywa trwałe), które nie wiążą się z prze-
pływami środków pieniężnych, nie są „transakcjami”. W związku z tym, ich wartość
bilansowa w walucie krajowej jest wartością uzyskaną z przeliczenia ceny zakupu (tj.
kosztu historycznego) w dacie zakupu po kursie historycznym. W przypadku sprze-
daży takich aktywów, zyski lub straty kursowe zostaną ujęte jako część rozliczenia
transakcji sprzedaży składnika aktywów.
Transakcje zabezpieczające, rozliczanie w rachunkowości • Hedge

•
(Accounting) Zasady uznawania, pomiaru i ujawniania transakcji zabezpiecza-
jących określone przez standardy rachunkowości. Księgowe ujęcie transakcji zabezpie-
czających jest próbą odzwierciedlenia ich ekonomicznego celu. W konsekwencji, roz-
liczanie instrumentu finansowego stanowiącego zabezpieczenie musi być powiązane
z rozliczaniem przedmiotu zabezpieczenia. Normalne zasady dotyczące instrumentów
490 Transakcje ze spółkami powiązanymi kapitałowo
finansowych (wykazywanych zwykle według wartości godziwej) podlegają więc modyfi-

kacji, jeżeli instrumenty te wykorzystywane są jako zabezpieczenie. W przeciwnym razie,
stosowanie transakcji zabezpieczających mogłoby zniekształcić sprawozdania finan-
sowe. Klasyczny przykład to aktualizacja do wartości rynkowej w przypadku instru-
mentu finansowego zabezpieczającego pozycję wykazywaną po koszcie historycznym.
Choć zabezpieczenie to mogłoby być jak najbardziej racjonalne, rachunkowość odzwier-
ciedliłaby zwiększone wahania kwoty zysku. (Z tego powodu specyficzne rozliczanie
transakcji zabezpieczających jest mniej konieczne, im więcej w bilansie wartości godzi-
wych). W przypadku, gdy przedmiotem zabezpieczenia jest pozycja bilansowa (zabez-
pieczenie wartości godziwej), zasady dotyczące transakcji zabezpieczających nakazują
odraczać uznawanie w rachunku zysków i strat wszelkich niezrealizowanych zysków lub
strat związanych z zabezpieczającym instrumentem finansowym. Wartości te przeno-
szone są w czasie jako pozycje bilansowe, a następnie ujęte jako korekty wartości przed-
miotu zabezpieczenia w momencie realizacji w rachunku zysków i strat. W podobny
sposób traktuje się zabezpieczenia transakcji, czyli przepływu środków pieniężnych.
Przykładowo, płatności dokonywane i otrzymywane na podstawie swapu procento-
wego traktowane są jako korekty do pozycji odsetki (a więc przepływ środków pienięż-
nych związany z instrumentem finansowym nie jest wykazywany jako odrębna pozy-
cja). Choć cele transakcji zabezpieczających są same w sobie jest nieszkodliwe, rezultaty
ich stosowania mogą być dla użytkowników sprawozdań finansowych mylące (dlaczego
wyniki przedsiębiorstwa odbiegają od przeciętnych wyników rynkowych?) lub nawet
alarmujące (czy nie kryje się za tym spekulacja?!). W przypadku zabezpieczania się przy
pomocy instrumentów finansowych, użytkownicy sprawozdań powinni widzieć zwią-
zek między instrumentami wykazanymi w pozycjach pozabilansowych, a odpowiada-
jącymi im przedmiotami (pozycjami) zabezpieczenia w bilansie lub rachunku zysków
i strat. Powstaje więc pytanie, czy zyski lub straty związane z korzystaniem z instrumen-
tów finansowych powinny zostać wyodrębnione (co sygnalizowałoby ich istnienie), czy
też powinny zawierać się w wartości przedmiotu zabezpieczenia (co byłoby zgodne z fak-
tycznym ekonomicznym celem zabezpieczenia). Z problemem zabezpieczania się przed
ryzykiem wiąże się szereg innych zagadnień – jak wycena instrumentów finansowych,
ujawnianie związanych z nimi warunków umownych i oszacowanie ryzyka kredyto-
wego. Kwestią istotną jest także istnienie w przedsiębiorstwie odpowiedniego systemu
kontroli wewnętrznej, który w sposób racjonalny zarządzałby stosowaniem zabezpieczeń.
Rozliczanie transakcji zabezpieczających jest rzeczą złożoną (ujawnianie zabezpieczeń
w informacji dodatkowej może być niezwykle obszerne). Bywa ono również kontrower-
syjne (za przykład podać można amerykańskie Standardy Rachunkowości Finansowej
nr 133 i nr 138 (któremu nr 133 jest podporządkowany!) w porównaniu z MSR nr 32 i 39).
Kontrowersje takie są typowym odzwierciedleniem próby nadążenia rachunkowości za
innowacjami finansowymi. Obecnie, z powodu szeregu przypadków dotkliwych strat
poniesionych przez przedsiębiorstwa na handlu instrumentami pochodnymi, problemy
związane z księgowym ujęciem metod zabezpieczania się przed ryzykiem są przedmio-
tem szczególnej uwagi.
Transakcje ze spółkami powiązanymi kapitałowo • Inter-company/Inter-

corporate/Intra-company Transactions • Transakcje zawierane w ramach spółki
Transakcje ze stronami powiązanymi
491
holdingowej, wewnątrz grupy, pomiędzy dwoma podmiotami mającymi wspólnych wła-

ścicieli, lub pomiędzy inwestorem a przedmiotem inwestycji. Tak jak relacje rodzinne
rodzą czasem komplikacje, podobnie powiązania kapitałowe wiążą się z różnymi proble-
mami księgowymi. W przypadku sprawozdań nieskonsolidowanych, salda nierozliczone
na koniec roku i zawarte w ciągu roku transakcje z podmiotami powiązanymi muszą być
ujawnione oddzielnie, ponieważ transakcje te nie zostały zawarte na warunkach ryn-
kowych i tym samym nie odzwierciedlają wymiany prawdziwych wartości rynkowych.
W przypadku sprawozdań skonsolidowanych, wymaga się eliminacji, jak również ujaw-
nienia sald i transakcji ze spółkami powiązanymi kapitałowo (patrz korekty eliminacyjne),
ponieważ zgodnie z koncepcją realizacji, zyski można ująć wyłącznie przy sprzedaży stro-
nie zewnętrznej. Jeśli transakcja wiąże się z wymianą walut, eliminacja dotyczy sald, ale
nie prawdopodobnych zysków lub strat kursowych mogących wystąpić w momencie płat-
ności. Implikacje podatkowe mają również ceny transferowe i podatek odroczony (ponie-
waż nierozliczone zyski spółki zależnej zwykle nie podlegają opodatkowaniu do momentu
wypłaty w formie dywidendy). W większości krajów prawo spółek nakłada ograniczenia
prawne na pożyczki w ramach grupy kapitałowej. W szczególności, zwykle konieczne jest
zapewnienie wynagrodzenia za pożyczkę (np. w postaci środków pieniężnych, lub płatno-
ści w naturze odzwierciedlającej wartość godziwą), aby potwierdzić, że pożyczka nie jest de
facto dywidendą.
Fundusze
Kredyty wewnątrz
grupy
Zapłata
Transakcje ze stronami powiązanymi • Related Party Transactions •

Transakcje z podmiotami, w których osoba podejmująca decyzję o transakcji posiada
pewne powiązania, mogące mieć wpływ na ustalone w umowie warunki oraz cenę.
Sytuacja taka jest przeciwieństwem transakcji na warunkach rynkowych, gdzie bez-
osobowy rynek zapewnia bezstronność stosunków handlowych. Z uwagi na problem
konfliktu w stosunkach agencyjnych, transakcje ze stronami powiązanymi rodzą nie-
bezpieczeństwo, że powiększanie majątku akcjonariuszy może zostać zastąpione dąże-
niem do zapewnienia komuś niezasłużonych korzyści. Same w sobie transakcje takie
mogą nie stanowić problemu – przykładowo, w obrębie jednostki dominującej różne
jednostki zależne mogą prowadzić między sobą obrót po ustalonych cenach transfero-
wych. Niebezpieczeństwo polega jednak na tym, że transakcje ze stronami powiązanymi
zaciemniają obraz działalności przedsiębiorstwa, w związku z czym większość standar-
dów rachunkowości wymaga pełnego i rzetelnego ich ujawnienia w informacji dodatkowej.
492 Trybunał Obrachunkowy
Gierki
Nie wystarczy rozpoznać marionetkę – trzeba wiedzieć, kto pociąga
za sznurki.
Anonim
Trybunał Obrachunkowy (UE) • Court of Auditors (EU) • Rewident sek-

tora publicznego Unii Europejskiej (dawniej Izba Biegłych Rewidentów). Określenie
„trybunał” odzwierciedla mandat do rozpatrywania wszelkich przypadków łama-
nia prawa lub rażąco niewłaściwego zarządzania (nie zaś do uwierzytelniania unijnej
sprawozdawczości finansowej). Ponadnarodowe relacje Trybunału z izbami biegłych
rewidentów w poszczególnych państwach członkowskich wymagają jeszcze pełnego
uporządkowania. (Trybunał zatrudnia niespełna 1000 pracowników, czyli niewiele
w porównaniu z tysiącami biegłych rewidentów sektora publicznego zatrudnionych łącz-
nie w krajach UE.) Uprawnienia Trybunału Obrachunkowego nie są wystarczająco sze-
rokie, aby umożliwić mu kwestionowanie fundamentalnych polityk unijnych. Podobne
organy w niektórych krajach podejmują tę samą rolę pytając, czy ich rządy dobrze zago-
spodarowały powierzone im środki. Biorąc pod uwagę wielkość wydatków unijnych oraz
ich charakter (szerokie udzielanie dotacji), Unii Europejskiej niewątpliwie potrzebne jest
takie „finansowe sumienie”.
Potrzebny
Można przypuszczać, że Unia Europejska potrzebuje [Trybunału
Obrachunkowego]: pomyślcie o wszystkich środkach, jakie Unia
przepuszcza na dotacje dla rolników lub o skandalach dotyczących
pomocy dla Europy Wschodniej (…). Trybunał ma tu do opowie-
dzenia ciekawą historię. Jego zdecydowane raporty roczne stają się
sławne. Irytuje on ludzi z Komisji Europejskiej, której relacje z Try-
bunałem do niedawna charakteryzowały się już pewną nerwowo-
ścią.
Auditing the Auditors, „The Economist”, 15 maja 1997
Trzy kryteria oceny przedsiębiorstw • Triple Bottom Line • Wyższy stopień

odpowiedzialności, mający zastosowanie w przypadku podmiotów o zasięgu świato-
wym. Strony materialnie zainteresowane działalnością takich przedsiębiorstw, oczekują
satysfakcjonujących wyników w trzech następujących dziedzinach:
1. wyniki finansowe,
2. odpowiedzialność w zakresie ochrony środowiska naturalnego,
3. odpowiedzialność społeczna/etyczna.
Tworzenie rezerw
493
Dla wielu przedsiębiorstw przyjęcie tych kryteriów stanowić może głównie kwestię
kreowania publicznego wizerunku. Istnieją jednak również firmy, dla których spełnia-
nie powinności nie tylko wobec akcjonariuszy, ale także wobec społeczności i środowi-
ska, jest rzeczą naprawdę istotną. Przedsiębiorstwa traktujące te zagadnienia najpoważ-
niej poddają powyższe trzy kryteria oceny badaniu, co ma służyć umacnianiu reputacji.
Choć z pozoru wydaje się to godne pochwały, trzy kryteria oceny mogą rozmydlić cele
przedsiębiorstwa w sposób analogiczny, jak rozdźwięk pomiędzy modelem skupiają-
cym się na interesach akcjonariuszy, a modelem uwzględniającym interesy stron mate-
rialnie zainteresowanych działalnością przedsiębiorstwa.
Zasłyszane
Zamiast koncentrować się wyłącznie na kwocie zysku, dążenie do
długofalowego rozwoju wymaga odwołania się do trzech kryteriów
oceny, które w sposób zintegrowany mierzą wyniki finansowe, odpo-
wiedzialność społeczną i odpowiedzialność wobec środowiska.
Michael O’Brien, dyrektor finansowy w Suncor Energy Inc.,
cytowany przez „MacLeans’s Magazine”, 21 maja 2000
Tweedie, Sir David • Tweedie, Sir David • Przewodniczący Rady Międzynarodo-

wych Standardów Rachunkowości. Jako urodzony w Szkocji obywatel Wielkiej Brytanii,
Tweedie kieruje się długą tradycją zakorzenionej w szkockim narodzie pasji dla sztuki
rachunkowości (obok bankowości – patrz Szkocka tradycja bankowości). Na dzień dzisiej-
szy, jest on największą osobistością świata rachunkowości, dzięki swojej wizji i przywód-
czej roli w działaniach na rzecz międzynarodowych standardów rachunkowości.
Pasja
Doprowadza mnie to do pasji. To nie w porządku. Dlaczego ludziom
uchodzą takie rzeczy na sucho? Inni tracą przez to pieniądze –
i to właśnie mnie irytuje. Tak nie powinno być. Dlaczego kilka osób
ma się wzbogacać kosztem tych wszystkich innych? Jeżeli coś da się
w tej sprawie zrobić, trzeba się za to zabrać. Chyba odzywają się we
mnie moje kalwińskie korzenie.
Sir David Tweedie, przewodniczący RMSR cytat z artykułu
Kalwin bierze się za czystkę, „Guardian Newspaper”, 29 czerwca 2002
Tworzenie rezerw • Provisioning • Wykazywanie w rachunku zysków i strat kosztu

z tytułu przewidywanych strat lub utraty wartości przez aktywa, połączone z równo-
czesnym zapisem w bilansie na koncie przeciwstawnym/korygującym* lub na koncie
* Konto przeciwstawne/korygujące tworzone jest w przypadku, gdy aktywa, na które utworzono rezerwę
wykazywane są w bilansie w wartości netto, np. należności pomniejszone o należności wątpliwe, na
które utworzono rezerwę.
494 Tworzenie rezerw
rezerw na przewidywane straty. Zapisy na tych kontach utrzymywane są do czasu fak-

tycznego poniesienia straty lub do momentu zniknięcia zagrożenia. Ponieważ tworze-
nie rezerw wiąże się z przewidywaniem przyszłości, jest jednym z przykładów oszaco-
wań księgowych. Z natury jest to czynność subiektywna, aczkolwiek uzasadniona zasadą
ostrożnej wyceny oraz zasadą współmierności przychodów i kosztów. (Należy zauważyć, że
zasady rachunkowości nie zezwalają na przewidywanie przyszłych przychodów). Zgodnie
z zasadą podwójnego zapisu, tworzenie rezerw przebiega w następujący sposób:
Dt rachunek zysków i strat – zwiększenie kosztów: w zależności od okoliczności:
◆◆ rezerwa na pokrycie strat,

◆◆ rezerwa na przewidywane straty,
◆◆ utrata wartości przez aktywa,
◆◆ aktualizacja wartości,
◆◆ odpis w koszty,
◆◆ amortyzacja.
Cr bilans – zwiększenie na koncie przeciwstawnym/korygującym: „rezerwa na utratę
wartości przez aktywa”
lub
Cr bilans – zwiększenie zobowiązań: „rezerwa na przewidywane straty”.
Rezerwy powinno się tworzyć w każdym przypadku, gdy transakcje gotówkowe nie
odzwierciedlają zmniejszenia wartości przez aktywa lub zwiększenia poziomu zobo-
wiązań. Oto kilka standardowych przykładów:
◆◆ nieściągalne należności,
◆◆ przestarzałe zapasy,
◆◆ utrata wartości przez aktywa,
◆◆ naprawy gwarancyjne,
◆◆ amortyzacja środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych.
Istnieją pewne kontrowersje odnośnie faktycznej natury rezerw (patrz rezerwy, sporne
definicje). Należy zauważyć, że sam proces amortyzacji w istocie stanowi tworzenie
rezerwy. Tym niemniej tworzenie rezerw zwyczajowo kojarzone jest z wystąpieniem
strat o charakterze nagłym lub nadzwyczajnym. Rezerwę powinno się utworzyć jedy-
nie w przypadku zaistnienia następujących okoliczności: 1) pojawiło się wynikające
z przeszłego zdarzenia zobowiązanie, 2) jest prawdopodobne, że z uregulowaniem tego
zobowiązania wiązać się będzie odpływ korzyści ekonomicznych, 3) wysokość zobo-
wiązania można oszacować w sposób miarodajny. Należy zauważyć, że generalnie nie
tworzy się rezerw na przyszłe straty operacyjne. Wyjątkiem od tej reguły są rezerwy na
restrukturyzację, a także rezerwy na straty z tytułu realizacji skazanych na niepowodze-
nie kontraktów. W przypadku określonych zobowiązań lub aktywów warunkowych
niewykazywanych w sprawozdaniu finansowym, wymagane jest ich odrębne ujaw-
nienie. Patrz MSR nr 37 – „Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe”.
U
Ubezpieczenie od błędów i przeoczeń • Errors and Omissions (E&O)
Insurance • Ochrona ubezpieczeniowa pokrywająca finansowe ryzyko, na jakie
mogą być narażeni biegli rewidenci (i inni specjaliści) w wyniku procesów sądowych lub
roszczeń odszkodowawczych związanych z popełnieniem błędu w zawodowej ocenie.
Porównaj z ubezpieczeniem sprawozdań finansowych.
Ubezpieczenie sprawozdania finansowego • Financial Statement

Insurance • System dodatkowego uwiarygadniania sprawozdawczości, polegający
na zapewnieniu użytkownikom sprawozdania finansowego ochrony ubezpieczenio-
wej na wypadek poniesienia przez nich strat w wyniku nierzetelności sprawozdania.
Kwota ubezpieczenia, jak i naliczona składka są upubliczniane i tym samym stają się
wskaźnikiem ryzyka księgowego – co stanowi silny bodziec do dbania o wysoką jakość
sprawozdań. W takim układzie, biegli rewidenci wykonują swoją funkcję atestacyjną
na zlecenie firm ubezpieczeniowych. Ubezpieczenie sprawozdania finansowego ma na
celu eliminację potencjalnego konfliktu interesów w relacji biegły rewident – klient,
a także zwiększenie zaufania publicznego do sprawozdawczości finansowej. Jest ono
jednym z bardziej radykalnych przykładów ruchu reformatorskiego w sprawozdaw-
czości finansowej. Porównaj z ubezpieczeniem od błędów i przeoczeń. Źródło: doku-
ment zatytułowany „Financial Statement Insurance”, autor Dontah i in., Institute for
Excellence in Corporate Governance przy School of Management, University of Texas
(Dallas, USA).
Ubruttowienie • Gross-Up • Korekta wynagrodzenia zapewniająca określoną pensję

netto po podatkach dochodowych i płatnościach na ubezpieczenie społeczne. Praktyka
na różnych rynkach jest różna, w zależności od obciążeń podatkowych i siły negocja-
cyjnej stron. Na większości rynków pracy, normą jest prezentacja pensji przed opodat-
kowaniem i ubezpieczeniem społecznym. Jeśli po tych odliczeniach wynagrodzenie na
rękę nie jest wystarczające, pracownik będzie próbował wynegocjować podwyżkę. Na
innych rynkach, pracownicy zaczynają od docelowego wynagrodzenia na rękę i pró-
496 Ubytki zapasów
bują sami dojść do kwoty brutto. Ubruttowienie może również dotyczyć rentowności
papierów wartościowych. Patrz równoważna podstawa podatkowa.
Ubytki zapasów (żargon) • Shrinkage of Inventory (vernacular) •

Nierozliczone fizyczne zmniejszenie stanu zapasów spowodowane kradzieżą, zniszcze-
niem, zaginięciem lub niedbałym prowadzeniem ewidencji. Ubytki zapasów wycho-
dzą na jaw, gdy wyniki spisu z natury nie odpowiadają danym figurującym w ewidencji
księgowej (zob. inwentaryzacja ciągła). Wyrażenie „ubytki” jest często używane w sek-
torze sprzedaży detalicznej jako eufemizm na kradzież (również kradzież wewnętrzną).
W USA ubytki zapasów sięgają przeciętnie 1–2% wartości rocznej sprzedaży, co w roku
2001 przełożyło się na straty w wysokości 25 miliardów dolarów (źródło: „Krajowy
przegląd na temat bezpieczeństwa w sektorze sprzedaży detalicznej” opublikowany
w „Financial Times”, 3 kwietnia 2002, s. 13). Szacuje się, że połowa tych przypadków
to skutek nieuczciwości pracowników. Gotowość sprzedawców detalicznych do przy-
jęcia zwrotu towarów i oddania klientowi pieniędzy, może prowadzić do powstania
rynku gotówkowego na towary, które w innym wypadku byłyby niepotrzebne lub nie-
chciane. Ubytki zapasów są problemem zwłaszcza w sektorze sprzedaży detalicznej,
gdzie marże zysku są zwykle niskie. Istnieje szereg środków na zaradzenie temu proble-
mowi: staranny dobór pracowników, jasna polityka w zakresie zwolnień dyscyplinar-
nych, wprowadzanie zabezpieczeń (strażników lub nadzoru elektronicznego) i systemy
motywacyjne (premie za ograniczenie ubytków). Choć powyższe środki mogą być sku-
teczne, koszt ich zastosowania może być niewspółmierny do oszczędności z tytułu
zmniejszenia strat na ubytkach. Optymalnym sposobem jest raczej porównywanie
wielkości ubytków z oczekiwanymi wielkościami progowymi, a następnie podejmo-
wanie działań na zasadzie zarządzania poprzez wyjątki (tj. jedynie w przypadku istot-
nych odstępstw od normy). Statystyki pokazują, że poziom ubytków zapasów różni się
w zależności od rynku.
Wielka Brytania
Grecja
Francja
Hiszpania
Włochy
Ubytki zapasów
Belgia
Ubytki jako %
sprzedaży w 2002 Irlandia
Dania
Niemcy
Szwajcaria
% 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8
Źródło: Centre for Retail Research/„The Economist”, wrzesień 2002
Udział mniejszościowy
497
Uchylanie się od zobowiązań podatkowych • Tax Evasion • Naruszenie

prawa podatkowego, polegające na odmowie zapłaty należnych podatków lub zaniżeniu
deklarowanej podstawy opodatkowania. Uchylanie się od zobowiązań podatkowych jest
przestępstwem, a w opinii kościoła katolickiego – również grzechem. Biorąc jednak pod
uwagę naturę ludzką, granica między legalnym zarządzaniem zobowiązaniami podatko-
wymi a uchylaniem się od podatków może łatwo ulec zatarciu. Pokusie uchylania się od
podatków łatwo jest ulec z dwóch powodów: po pierwsze, podatnik najczęściej sam obli-
cza swoją podstawę opodatkowania; a po drugie, świadczenia otrzymywane w zamian
za podatki (czyli usługi administracji państwowej) mają zwykle dla podatnika znikomą
wartość. Niektórzy – postrzegając rząd jako instytucję o charakterze socjalistycznym lub
trwoniącą pieniądze – sami przed sobą racjonalizują w ten sposób zasadność uchylania
się od podatków. Patrz również szara strefa.
Z cytatów:
Oddawajcie więc, co jest cesarskiego – cesarzowi, a co Bożego –
Bogu.
Ewangelia według św. Mateusza 22: 21
Udział mniejszościowy • Minority Interest • Część kapitału własnego w pełni skon-

solidowanej jednostki zależnej, która należy do zewnętrznych udziałowców mniejszościo-
wych. Udział mniejszościowy musi zostać uwzględniony w bilansie jednostki posiadają-
cej kontrolę (dominującej), jako odzwierciedlenie praw własności do danego składnika
aktywów finansowych przysługujących udziałowcom mniejszościowym. Udział mniej-
szościowy może być więc traktowany jako wydzielona część wartości aktywów netto
skonsolidowanej jednostki gospodarczej.
498 Udział w zyskach/pożytkach
Skonsolidiwany bilans Grupy B

Grupa P
ZOBOW
ZANIA
Spółka P =
Spółka P
AKTYWA +
= 100% z S1
+
Spółka P 100% z S2
+
Udział S2
(80%) 100% z S1 AKCJE
S1
mniejszościowy (100%) +
ZWYKŁE
=
=
100% z S2 20% z S2
+
Udział Kapitał
mniejszościowy własny P
S1 = sp. zależna nr 1 (w 100% posiadana przez P, tj. sp. dominującą)
S2 = sp. zależna nr 2 (w 80% posiadana przez P, tj. sp. dominującą)
Udział w zyskach/pożytkach (żargon) • Carried Interest (vernacular) • Prawo do

stałej części procentowej przyszłego przepływu środków pieniężnych z tytułu nierucho-
mości, projektu lub inwestycji, niezależne od nakładów, jakie inni inwestorzy muszą
ponieść na ich utrzymanie lub rozwój. Prawo takie zapewnia stały udział procentowy
w płynących z przedsięwzięcia korzyściach, bez ciężarów finansowych związanych z pra-
wem własności, które ponoszą inni. Oto kilka przykładów takiego rozwiązania:
◆◆ jednostka zarządzająca prywatnym funduszem kapitałowym otrzymuje w ramach

wynagrodzenia udział w funduszu (zamiast wynagrodzenia w formie pieniężnej), co
ma stanowić bodziec do korzystnego inwestowania;
◆◆ właściciel gruntu może wnieść posiadany teren jako wkład w przedsiębiorstwo
budowlane, które zabuduje teren, a następnie będzie dzierżawić lokale;
◆◆ właściciel nie eksploatowanych zasobów naturalnych może wnieść swoje prawa do zaso-
bów jako wkład do spółki, która w zamian będzie te zasoby eksploatować.
Udział w zyskach często oferowany jest stronom, które nie posiadają zasobów finan-
sowych lub nie są zainteresowane inwestowaniem w dany projekt, jednocześnie będąc
w posiadaniu kluczowego elementu zapewniającego powodzenie przedsięwzięcia
(np. praw własności, szczególnych umiejętności lub talentów). Udział w zyskach sta-
nowi warunkowy składnik majątku, który może przedstawiać trudności przy wycenie.
Udzielić gwarancji ▶ Poręczyć.

Ujawnianie informacji finansowych • Disclosure (Financial) • Podawanie
informacji dotyczących sytuacji przedsiębiorstwa do wiadomości użytkowników sprawoz-
dań finansowych. Odpowiednie ujawnianie jest ważne z dwóch powodów. Po pierwsze,
Ujawnianie informacji finansowych
499
użytkownicy sprawozdań finansowych potrzebują odpowiednich informacji do podejmo-

wania decyzji. Po drugie, ujawnianie informacji finansowych sprzyja zachowaniu uczci-
wości przez osoby, na których ciąży obowiązek powierniczy (tj. zarząd i radę nadzorczą).
Jak stwierdził Louis Brandeis z amerykańskiego Sądu Najwyższego: „Światło dzienne jest
najlepszym środkiem odkażającym.” Minimalny zakres informacji określają standardy
rachunkowości. Zgodnie z nimi, sprawozdanie finansowe zawierać musi bilans, rachunek
zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych oraz część opisową składającą się z infor-
macji dodatkowej i sprawozdania z działalności. Podawanie innych, uzupełniających
informacji, zależy w dużej mierze od przedsiębiorstwa. Zakres i sposób ujawniania danych
wymaga podejmowania decyzji: zbytnia drobiazgowość może nie tylko obciążyć czytelni-
ków zbędnymi szczegółami (patrz chaos księgowy), ale również zdradzić konkurencyjne
informacje; z kolei nadmierne okrojenie może pomijać informacje istotne dla rzetelnej pre-
zentacji rzeczywistości finansowej. Podawane informacje powinny być więc wyważone,
bezstronne, jasne i użyteczne do podejmowania decyzji przez strony materialnie zaintere-
sowane wynikami przedsiębiorstwa. Nadużycia związane z ujawnianiem informacji pole-
gać mogą na zniekształcaniu lub – co jest znacznie bardziej rozpowszechnione – przemil-
czaniu pewnych faktów. Patrz również fałszować (preparować) księgi i przejrzystość.
Ujawnianie informacji
powinno być zgodne
z potrzebami
użytkowników
Ujawnianie
informacji
 uprościć
finansowych  uporządkować
 zorganizować
SPRAWOZDANIA FINANSOWE MUSZĄ PRZEDSTAWIAĆ RZECZYWISTOŚĆ FINANSOWĄ W SPOSÓB

PROSTY, USYSTEMATYZOWANY I ZORGANIZOWANY. GŁÓWNY PROBLEM W UJAWNIANIU
INFORMACJI TO USTALENIE POZIOMU SZCZEGÓŁOWOŚCI.
Do przemyślenia
Ujawnienie nie stanowi ujawnienia, jeśli nie przekazuje infor-
macji.
Arthur Levitt, były przewodniczący amerykańskiej
Komisji Papierów Wartościowych i Giełd
500 Ujawnianie wybranych informacji (w zakresie wyników) analitykom giełdowym
Ujawnianie wybranych informacji (w zakresie wyników) analitykom

giełdowym • Guidance (Earnings) • Spotykana na rynku giełdowym prak-
tyka, polegająca na ujawnianiu przez przedsiębiorstwa wybranych informacji anality-
kom papierów wartościowych. Głównym celem takiego postępowania jest ułatwienie
analitykom oszacowania przewidywanych wyników przedsiębiorstwa i adekwatnego
doradztwa odnośnie obrotu jego akcjami. By uniknąć posądzeń o przekazywanie
informacji niejawnych, przedsiębiorstwo musi ograniczać się do informacji nieprecy-
zyjnych i niepotwierdzonych. Z kolektywnych opinii analityków wyłania się następ-
nie konsensus odnośnie przewidywanego zysku przedsiębiorstwa, który z kolei kształ-
tuje cenę akcji. Podawanie orientacyjnych informacji analitykom giełdowym stanowi
pewną formę relacji z akcjonariuszami. Przedsiębiorstwa stosują ją, aby nie łamiąc
uregulowań dotyczących obrotu papierami wartościowymi, jednocześnie umożliwić
rynkowi lepsze zrozumienie swoich wyników. W USA, ujawnianie informacji anali-
tykom giełdowym nabrało konkretności i rozmachu na początku lat 90. XX wieku,
gdy Kongres uchwalił ustawę chroniącą przedsiębiorstwa przed odpowiedzialnością
prawną za publikowane prognozy. W rezultacie liczba spółek podających przewidy-
wany zysk na jedną akcję w formacie pro forma wzrosła z 92 w 1994 do 1200 w 2001
(źródło: The sound of silence, „The Economist”, 29 kwietnia 2006, s. 79). Bodźcem do
skupienia ujawnień tylko na wartości zysku medialnego w przeliczeniu na jedną akcję
był wprowadzony w 2000 roku przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd prze-
pis dotyczący rzetelności ujawnień, który zabronił wszelkich ujawnień innych niż
podawane do szerokiej wiadomości publicznej. Po jego wprowadzeniu publikowa-
nie przewidywanego zysku na jedną akcję stało się jednym z nielicznych legalnych
sposobów komunikowania się przedsiębiorstw z rynkami kapitałowymi. Główną
zaletą ujawniania informacji o wynikach jest zredukowanie elementu niepewności,
co w rezultacie powoduje obniżenie kosztu kapitału. Praktyka ta jest również zgodna
Ujawnienia selektywne (w sprawozdawczości finansowej)
501
z ideą zarządzania powierzonym majątkiem, ponieważ skupia uwagę na decyzjach

i kompetencjach zarządu, zamiast trwonić czas na wytwory chaosu księgowego, takie
jak wahania wartości godziwych. Tym niemniej, entuzjazm związany z podawaniem
informacji o wynikach może stopniowo maleć. Istnieją obawy, że przywiązywanie
nadmiernej uwagi do kwartalnych wartości zysku na akcję sprzyja skupianiu się na
perspektywie krótkoterminowej i może zachęcać do manipulacji wynikami. Niepokój
budzi również fakt, że zysk na jedną akcję „zagłusza rozumowanie i zamienia to, co
powinno stanowić złożony komunikat w (zbyt uproszczoną) jedną liczbę” (wypowiedź
analityka branżowego cytowanego we wspomnianym wyżej artykule).
Oddzielić ziarno od plew

Gdy sprawozdanie finansowe dochodzi do 500 stron, można stwier-
dzić, że zasypaliśmy akcjonariuszy tyloma faktami, że przestają
one być zrozumiałe. Jestem za tym, by sprawozdawczość skupiała
się na obszarach odpowiedzialności zarządu – pokazując i dobre,
i złe aspekty, i oddzielając niezrealizowane skutki przeszacowań od
całej reszty.
John Coombe, były dyrektor finansowy GlaxoSmithKline,
cytat z „Financial Times”, 10–11 czerwca 2006, s. 40
Ujawnienia dotyczące zmiany biegłego rewidenta • Reportable Events

•
(Re: Auditor Changes) Informacje podawane przez firmę w przypadku zmiany
biegłego rewidenta, w celu potwierdzenia, że zmiana nie była spowodowana kwestiami
sprawozdawczości finansowej, lecz raczej konkurencyjnością lub ceną usług. Informacje
podawane w ramach takich ujawnień obejmować mogą różnice zdań, nierozstrzygnięte
kwestie oraz konsultacje. Ponieważ zmiana biegłego rewidenta może być sygnałem
ostrzegawczym, użytkownicy sprawozdań finansowych chcą znać jej powody.
Ujawnienia selektywne (w sprawozdawczości finansowej) • Selective

Disclosure (Financial Reporting) • Zauważalna w sprawozdaniach finansowych
(naturalna) tendencja do podkreślania aspektów pozytywnych i tuszowania aspektów
negatywnych działalności. Tendencja ta sprowadza się zasadniczo do „uwypuklania naj-
mocniejszych stron” przedsiębiorstwa. Przykładowo, sprawozdanie zarządu może poda-
wać tylko dobre wskaźniki finansowe i zdarzenia przedstawiające spółkę w korzystnym
świetle. Badania naukowe (zob. White, Sondhi & Fried, Analiza i wykorzystanie spra-
wozdań finansowych, s. 195–196) sugerują, że jest to powszechnie stosowana praktyka.
Jeżeli jednak zajdzie za daleko, może narazić na szwank rzetelność ujawniania informa-
cji (co jednak – miejmy nadzieję – powinni wychwycić biegli rewidenci lub organy regu-
lacyjne). Trzeba przyznać, że zawsze istnieje pewien „margines swobody”, w obrębie któ-
rego spółki mogą sobie pozwolić na pewną uzasadnioną dozę ujawniania selektywnego.
Od odbiorcy zależy, czy będzie potrafił zachować zdrowe poczucie równowagi i perspek-
tywy. Zob. także ujawnienia selektywne (na rynku giełdowym).
502 Ujawnienia w trybie ciągłym
Ujawnienia w trybie ciągłym • Continuous Public Disclosure • Ujawnianie

i publikacja informacji o wszelkich istotnych zdarzeniach mających miejsce pomię-
dzy terminami sprawozdawczymi. Ujawnienia takie mogą obejmować zmiany prognoz,
zmiany przepisów, zdarzenia na rynku itp., tzn. wszelkie informacje, jakie mogą mieć
wpływ na decyzje inwestorów. Oczywiście należy przyjąć pewien próg istotności, ina-
czej bowiem rynek zostałby zalany nadmiarem danych. Ciągłość ujawniania informa-
cji znacznie ułatwił internet, dzięki niewielkim kosztom i niekłopotliwości przekazu.
Należy jednak dodać, że ze względu na ścisłą kontrolę ze strony organów regulacyjnych,
obowiązek terminowego ujawniania wymaganych informacji często stawia firmy przed
dylematem: „Za dużo ujawnień?” „Za mało?”.
Ujednolicanie globalnych standardów rachunkowości • Convergence

of Global Accounting Standards • Łączenie różnych światowych standardów
rachunkowości w jedną powszechnie akceptowaną i stosowaną normę. Ze względu na
wzajemne powiązania światowych gospodarek i rynków kapitałowych, istnieje wiele
argumentów za ujednoliceniem standardów. Byłoby to wielkim uproszczeniem dla użyt-
kowników sprawozdań finansowych, którym wystarczyłoby zrozumienie tylko jednego
zestawu standardów. Międzynarodowe przedsiębiorstwa oszczędziłyby na kosztach pro-
wadzenia oddzielnej sprawozdawczości w różnych krajach. Łatwiejsze do zrozumienia
i tańsze do sporządzenia sprawozdania zredukowałyby koszty transakcyjne i zwiększyły
przepływy kapitału. Okazuje się jednak, że w praktyce ujednolicanie standardów rachun-
kowości nie jest wcale proste. Po pierwsze powstaje pytanie, które standardy przyjąć za
docelowe? Możliwe, że najłatwiejsze byłoby powszechne przyjęcie Międzynarodowych
Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Jednak pewne aspekty MSSF wciąż
budzą zastrzeżenia, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie stosuje się pewne zasad-
niczo odmienne podejścia do rachunkowości (patrz standardy rachunkowości zorien-
towane na podstawowe cele/zasady rachunkowości). Ze względu na wielkość i zakres
oddziaływania amerykańskich rynków kapitałowych, wiele osób obawia się, że kompro-
mis oparty na standardach w stylu amerykańskim wiązałby się „prawdopodobnie ze zbyt
skomplikowanymi i nakazowymi” standardami („Financial Times”, 3 maja 2006, s. 17).
GAAP
(USA)
Rada Standardów
Rachunkowości
(Wlk. Brytania) Międzynarodowe
Standardy
Ujednolicanie Sprawozdawczości
Finansowej
standardów
Inne kraje:
Europa Japonia
Jeden Chiny
standard Kanada
Rosja
itp.
Ujednolicanie sprawozdań finansowych
503
Po drugie, ponieważ gospodarki różnią się od siebie, ujednolicone podejście może nie
leżeć w najlepszym interesie wszystkich. Toczą się również dyskusje na temat samego
procesu wprowadzania zmian: czy wybrać opcję „jednorazowego przejścia” na nowe
standardy, czy wieloletni proces przekształceń w podziale na etapy? Bez względu jed-
nak na tempo i metody, ujednolicenie standardów jest raczej pewne, najprawdopodob-
niej w oparciu o przyjęcie pewnej wynegocjowanej wersji MSSF.
Wizja
Mamy wspólną wizję jednego kanonu standardów rachunkowo-
ści stosowanych przez rynki kapitałowe na całym świecie. Jesteśmy
przekonani, że standardy te powienien opracować niezależny organ
ustanawiający standardy w ramach planowego procesu i niezależ-
nie od wpływów politycznych. W tym względzie, w pełni popieramy
prace Rady ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.
Paul Boyce, przewodniczący brytyjskiej Rady Sprawozdawczości
Finansowej, oświadczenie przed Kongresem Stanów Zjednoczonych,
9 września 2004
Ujednolicanie sprawozdań finansowych (żargon zawodowy) • Spreading

•
Financial Statements (vernacular) Sprowadzanie sprawozdań finansowych róż-
nych przedsiębiorstw do jednolitego, standardowego formatu, mające na celu:
◆◆ stworzenie przejrzystego i jednolitego modelu, który będzie bardziej czytelny dla ana-
lityków;
◆◆ zmodyfikowanie sposobu prezentacji (np. skorygowany kapitał własny) i ujawnienia
informacji dla konkretnych potrzeb analityka;
504 Ujednolicone systemy sprawozdawczości
◆◆ wprowadzenie danych do programu komputerowego w celu obliczenia wskaźników

finansowych i ustalenia planów (szacunków) na przyszłość;
◆◆ zachęcenie analityków do analizy znaczenia i treści sprawozdania finansowego.
Ujednolicanie sprawozdań finansowych jest czynnością powszechnie stosowaną przez
bankowców w analizie kredytowej. Jest ono szczególnie użyteczne, gdy kredytobiorcy
przedstawiają bankowi informacje w różnych, wymagających ujednolicenia formatach.
Należy jednak pamiętać, że ujednolicanie sprawozdań może stać się bezproduktywne,
jeśli przerodzi się w czynność rutynową i powierzchowną, zastępując głębszą i bardziej
gruntowną analizę (którą zawsze można przeprowadzić na sprawozdaniach nie prze-
kształconych). Najlepiej traktować tę technikę jako użyteczne narzędzie, ułatwiające
analitykowi pracę nad konkretnym zagadnieniem.
Ujednolicone systemy sprawozdawczości • Uniform Reporting Account

•
ing Regimes Systemy sprawozdawczości występujące w krajach kultywujących
tradycję prawa skodyfikowanego, gdzie standardy rachunkowości ustalane są zazwy-
czaj ustawami o rachunkowości i/lub przepisami podatkowymi. Patrz: niezależny sys-
tem sprawozdawczości a ujednolicony system sprawozdawczości oraz anglosaska tradycja
księgowa.
Ujemna wartość firmy • Negative Goodwill • Sytuacja powstająca w rachunkowo-

ści w przypadku, gdy cena nabycia aktywów netto jednostki gospodarczej jest niższa
od wartości godziwej tych aktywów. Podczas dokonywania konsolidacji w sprawozda-
niach nabywcy powstaje saldo po stronie credit, mające wypełnić lukę między wyż-
szymi wartościami aktywów figurującymi w księgach jednostki dominującej, a ich
łącznie niższym kosztem nabycia. W porównaniu ze zwyczajnie dodatnią wartością
firmy, wartość ujemna występuje stosunkowo rzadko. Istnieje po temu szereg powo-
dów. Zasada ostrożnej wyceny powoduje, że wartości księgowe są zazwyczaj niższe od
wartości rynkowych. W okresach inflacji wartości rynkowe zazwyczaj urastają powyżej
kosztów historycznych. Istnieje również potrzeba zachęcenia akcjonariuszy do sprze-
daży, przez zaoferowanie atrakcyjnej ceny nabycia. Wszystkie te czynniki sprawiają,
że cena płacona za działające przedsiębiorstwo typowo przewyższa zarówno wartości
księgowe, jak i godziwe wartości rynkowe jego poszczególnych aktywów. Z kolei przy-
padek ujemnej wartości firmy podnosi w rachunkowości kilka interesujących kwe-
stii. Może kupujący nabył spółkę po okazyjnej cenie, a nadwyżka wartości godziwej
powinna zostać niezwłocznie ujęta jako dochód? Skoro aktywa są więcej warte osobno,
niż razem wzięte, można byłoby z korzyścią je wyprzedać – może w takim przy-
padku powinno się ująć przychód po sprzedaży aktywów po ich wartości godziwej?
Zakładając, że nabywca i sprzedawca osiągnęli racjonalne porozumienie w warunkach
rynkowych (tj. że nie była to faktycznie transakcja okazyjna), może nadwyżka godziwej
wartości jest iluzoryczna – co wskazywałoby, że wartości godziwe są nieprawidłowe
lub że istnieją zobowiązania warunkowe. Taka sytuacja sugerowałaby niezwłoczne
dokonanie odpisu wartości godziwej w celu wyeliminowania ujemnej wartości firmy.
Przedstawiamy przykład:
Ujemna wartość firmy
505
Ujemna wartość firmy: różne metody rozliczania

Wycena aktywów netto „Skromna przecena” „Duża przecena”
Nabyty majątek Wartość Korekta Księgi jednostki Korekta Księgi jednostki
godziwa (-20%) (1) nabytej (-100%) (1) nabytej
Środki trwałe 30 -6 24 - 30 0
Zapasy 10 -2 8 - 10 0
Należności 102 0 102 0 102
Minus: - 34 0 - 34 0 - 34
Płatności
OGÓŁEM 108 -8 100 - 40 68
Cena nabycia „skromna przecena” „duża przecena”
= 100 = 50
Ujemna wartość firmy w księgach nabywcy 0 - 18 (2)
Przykłady: nabycie aktywów netto o wartości godziwej wynoszącej 108 USD po cenie 100 (nadwyżka
wartości godziwej (3) wynosi 8 USD – „skromna przecena”) i po cenie 50 USD (nadwyżka wartości godziwej
(3) wynosi 58 USD – „duża przecena”)
Odnośniki do powyższych pozycji:

1. Odpis wartości godziwej: Środki trwałe (w odróżnieniu od aktywów umownych,
posiadających pewniejszą wartość) są niezwłocznie proporcjonalnie odpisane, odpo-
wiednio o 20% i 100%, w celu wyeliminowania dyskonta od ceny nabycia. W przy-
padku skromnej przeceny, redukcja wartości aktywów w księgach nabytej jednostki
powoduje jednoczesne wyeliminowanie ujemnej wartości firmy. Jeżeli wartości
godziwe są rzeczywiście miarodajne, zyski zrealizowane będą później, w momencie
zbycia aktywów.
2. Odpis godziwej wartości + przychód przyszłych okresów: W przypadku naby-
cia po dużej przecenie, ujemna wartość firmy powstaje przy konsolidacji między
nabywcą (płacącym 50) a jednostką nabytą (wykazującą aktywa netto po wartości
68, po dokonaniu maksymalnego odpisu środków trwałych); kwota ta odzwierciedla
potencjalną górną wartość okazyjnej ceny nabycia; jednostka dominująca wykazuje
ją w skonsolidowanym bilansie jako przychód przyszłych okresów, uznając ten przy-
chód w miarę jak wartość aktywów netto będzie realizowana.
3. Przychód przyszłych okresów: Podejście alternatywne polega na skonsolidowaniu
wszelkich nadwyżek wartości godziwej (8 w przypadku skromnej przeceny lub 58
w przypadku dużej przeceny) w celu stworzenia kapitału rezerwowego w księgach
nabywcy; powstały w ten sposób kapitał rezerwowy amortyzuje się w czasie (odpo-
wiednio do realizacji zysków), stopniowo uznając okazyjność ceny nabycia (tj. fakt,
że była ona niższa od wartości godziwej).
Po pewnych debatach, międzynarodowe standardy rachunkowości wymagają obec-

nie, by w pierwszej kolejności dokładnie zweryfikować prawidłowość wartości godzi-
wych i upewnić się, czy nie istnieją żadne ukryte zobowiązania. Dopiero potem,
jeżeli ujemna wartość firmy nadal występuje, należy ją wykazać w rachunku wyni-
ków jako zysk (z tytułu ubicia dobrego interesu). Termin „ujemna wartość firmy”
506 Ujemny podatek dochodowy
został zastąpiony ponoć bardziej zrozumiałym, lecz zdecydowanie bardziej zawiłym

terminem „nadwyżka wartości godziwej netto możliwych do zidentyfikowania akty-
wów nabytej jednostki pomniejszonych o zobowiązania i zobowiązania warunkowe
nad kosztem nabycia”. Brr!
Ujemny podatek dochodowy • Negative Income Tax • System pomocy społecz-

nej łączący zasiłki dla ubogich z systemem podatkowym. Osoby uzyskujące dochody na
granicy ustalonego minimum socjalnego, nie płacą podatku dochodowego. Gdy kwota
ich dochodu spadnie poniżej tego minimum, zaczynają otrzymywać progresywnie
rosnący zasiłek (stanowiący dofinansowanie do określonego poziomu egzystencji). Osoby
uzyskujące dochody powyżej minimum socjalnego płacą podatki dochodowe według
skali progresywnej. Według danych z 2006 roku, 20% najbiedniejszych gospodarstw
domowych w USA opodatkowanych było średnią stawką podatkową wynoszącą -10%
minimalnego dochodu („The Economist”, 15 kwietnia 2006, s. 49). Podstawą logiczną
systemu ujemnego podatku dochodowego jest zapewnienie stałego bodźca do wypraco-
wywania większego dochodu, niezależnie od poziomu dochodu już posiadanego. System
ten zapobiega sytuacji, w której osoby pobierające zasiłek nie są zainteresowane znalezie-
niem pracy, ponieważ przyrost dochodu spowoduje jednoczesną utratę zasiłku.
Ujmowanie przychodów z tytułu odsetek • Interest Method (of Income

•
Recognition) W przypadku kredytodawcy, odsetki od udzielonych kredytów sta-
nowią źródło przychodów. Przychody te uznaje się w oparciu o roczną stopę procentową
liczoną od wartości udzielonego kredytu (czyli kwoty kapitału kredytu) za dany okres
czasu. Metoda ta zakłada, że wszelkie niezapłacone odsetki i kwoty kapitału zostaną
w przyszłości w całości odzyskane – przedstawia więc odsetki naliczone jako rzeczy-
wistą nadwyżkę. W przypadku wątpliwości co do odzyskania kwoty kapitału kredytu,
odsetki uznaje się – zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny – po otrzymaniu pełnej spłaty
kwoty kapitału. Patrz kredyt zagrożony.
Ujmowanie przychodu • Uznawanie przychodu • Revenue Recognition •

Decyzja, w którym momencie i jaką wielkość przychodu należy zaksięgować W rachun-
kowości memoriałowej wpływ środków pieniężnych niekoniecznie jest równoznaczny
z przychodem. Przychód może zostać ujęty w momencie podpisania umowy lub otrzy-
mania zamówienia, w momencie dostarczenia produktu lub usługi, w momencie
wysłania faktury, lub w momencie otrzymania zapłaty. Ogólnie rzecz biorąc, ujęcie
przychodu zależy od tego, czy proces jego wypracowywania został zakończony i czy
istnieje uzasadniona pewność, że nabywca zapłaci. W oparciu o to kryterium, naj-
powszechniej przyjętym momentem uznawania przychodu jest dostawa towarów lub
usług, z chwilą której nabywca wchodzi w ich posiadanie. Istnieje jednak kilka innych
metod, z których najbardziej powszechne są przedstawione w tabeli na s. 80. Dla więk-
szości przedsiębiorstw o typowym wzorcu działalności, ujmowanie przychodu
jest kwestią dość jednoznaczną. Kwestia ta może jednak stać się bardziej złożona
w zależności od charakteru działalności. Należy pamiętać, że ujmowanie przychodu
jest jednym z kluczowych pomiarów w rachunkowości, ponieważ od niego z kolei
zależy ujmowanie kosztów (zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów),
Ujmowanie przychodu
507
a w rezultacie wysokość zysku. Nadużycia związane z ujmowaniem przychodu są

jedną z najpowszechniejszych form upiększania wyników.
Metody uznawania przychodu

Sposób wypracowania Zastosowanie i charakterystyka
Dostawa ◆◆ Towary i usługi dostarczone nabywcy
do nabywcy ◆◆ Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów mogą zostać
ustalone bez żadnych wątpliwości
◆◆ Istnieją prawa umowne wynikające z zamówienia, umowy kupna-
sprzedaży, faktury itp.
◆◆ Nabywca czerpie korzyści i ponosi ryzyko związane z prawem
własności
◆◆ Istnieje uzasadniona pewność, że zapłata zostanie uiszczona
◆◆ Przykład: najpowszechniej spotykane przypadki sprzedaży towarów
i usług
Produkcja ◆◆ Towary i artykuły handlowe posiadające pewny i płynny rynek zbytu
◆◆ Istnieje uzasadniona pewność znalezienia nabywcy
◆◆ Przykład: towary takie jak np. ropa naftowa lub produkty rolne
Subskrypcja/ ◆◆ Zapłata dokonywana jest przed transakcją sprzedaży
najem ◆◆ Usługi/towary dostarczane są później, przez ustalony okres
◆◆ Klient może odstąpić od subskrypcji/dzierżawy
◆◆ Przykłady: subskrypcja czasopism, opłaty za karty kredytowe,
leasing
Realizacja umów ◆◆ Działalność produkcyjna w ramach wywiązywania się ze
długoterminowych zobowiązań umownych
◆◆ Metoda procentowego wykonania umowy lub metoda
zrealizowanej umowy
◆◆ Przykład: budownictwo okrętowe
Sprzedaż ratalna ◆◆ Nie ma pewności co do ściągalności należności z tytułu sprzedaży
na kredyt
◆◆ Przychód uznawany jest proporcjonalnie do ściągniętej środków
pieniężnych
◆◆ Przykład: sprzedaż aktywów trwałych
Zwrot kosztów ◆◆ Zakończenie sprzedaży uzależnione jest od przyszłych wydatków
◆◆ Nie ma pewności co do przyszłych kosztów oraz ściągnięcia
należności
◆◆ Wszelkie wpływy gotówkowe traktowane są jako odzyskanie
kosztów
◆◆ Przychód/zysk uznawany jest wyłącznie po opłaceniu kosztów
◆◆ Przykład: przychody z tytułu umowy franszyzowej lub z tytułu
nieruchomości
Komis ◆◆ Nabywca zastrzega sobie prawo do zwrotu niesprzedanych
towarów
◆◆ Sprzedawca ponosi ryzyko oraz czerpie korzyści wynikające z prawa
własności
◆◆ Przykład: powierzenie aktywów trwałych pośrednikowi; sprzedaż
czasopism hurtownikom lub kolporterom
508 Układ kosztów (poziomy i pionowy)
Układ kosztów (poziomy i pionowy) • Expense Layouts (Horizontal vs.

•
Vertical) Rachunek zysków i strat jest typowo przedstawiany w postaci jednej
kolumny (układ „pionowy”). Niektóre kraje UE (np. Hiszpania) stosują alternatywny
format „poziomy”, w którym koszty, jako zapisy po stronie winien, znajdują się po stro-
nie lewej, a przychody, jako zapisy po stronie ma – po stronie prawej, podczas gdy kwota
zysku lub straty bilansuje obie kolumny.
Układ kosztów
Poziomy Pionowy
Koszty Przychody Przychody XXX
YYY XXX Koszty YYY
ZZ Zysk Zysk/Strata ZZ
Ukryte rezerwy • Ciche rezerwy • Hidden Reserves • Secret Reserves

• Zaniżenie wartości bilansowej aktywów przez utworzenie rezerw na pokrycie
strat w wysokości przekraczającej możliwe przyszłe straty z tytułu utraty wartości.
Typowymi kandydatami do zaniżenia wartości są należności z tytułu dostaw i usług,
zapasy i, w przypadku banków, portfele kredytów – czyli aktywa wyceniane po koszcie
nie przekraczającym wartości sprzedaży netto. W rezultacie, zaniżone są zarówno war-
tości aktywów, przez skorygowanie ich o utratę wartości wykazaną na kontach prze-
ciwstawnych, jak i kapitał własny przedsiębiorstwa. Ukryte rezerwy nie są tworzone ze
względów ostrożnościowych. Wykorzystuje się je raczej do powiększenia niezbyt impo-
nującego zysku, lub do wyrównania strat w roku dla przedsiębiorstwa niekorzystnym
(czyli do tzw. wygładzania wyników).
Bilans
Zobowiązania
Aktywa
Zaniżenie
Ukryte Kapitał
wartości
własny
rezerwy
Zawyżone
odpisy z tytułu Konto Ukryte
przeciwstawne Equity
rezerwy
utraty
wartości
Do
wykorzystania
w gorszych
latach
Ulgi podatkowe
509
Ukryte rezerwy można „odwrócić” poprzez tworzenie zaniżonych rezerw w przy-

szłości (tj. wykazywanie zaniżonych kosztów utraty wartości aktywów w następ-
nych okresach obrachunkowych). Taktyką ukrytych rezerw posługują się szczegól-
nie przedsiębiorstwa koniunkturalne, których rynki/inwestorzy preferują rentowność
utrzymywaną na stałym poziomie. Dzięki ograniczeniu wahań zysku, obraz sytu-
acji finansowej przedsiębiorstwa wygląda na bardziej stabilny i wiarygodny, niż jest
w rzeczywistości. W przeszłości ukrytymi rezerwami tradycyjnie posługiwały się
banki, które kreowały swój stabilny wizerunek tworząc nadmierne rezerwy na należ-
ności. W roku korzystnym finansowo, rezerwy takie – dzięki prawidłowym działa-
niom windykacyjnym lub realizacji zabezpieczeń – mogą okazać się wyższe od rze-
czywistych strat. Nadwyżki rezerw nie muszą być wówczas zlikwidowane, lecz mogą
zostać przeniesione na następny okres i użyte w przypadku, gdy rzeczywiste straty
okażą się wyższe od przewidywanych. Choć zaletą ukrytych rezerw jest ostrożne
ujmowanie wyników przedsiębiorstwa, niemniej jednak są one nie do pogodzenia
z zasadą przejrzystości, a w skrajnych przypadkach mogą zostać uznane nawet za
formę oszustwa. Patrz również zawyżony odpis i upiększanie wyników.
Ulga • Abatement • Całkowite zwolnienie przez władze administracyjne z należnego zobowiąza-

nia, zazwyczaj odnoszące się do zobowiązania z tytułu podatku dochodowego. Patrz także ure-
gulowanie zadłużenia (poprzez jego zrównoważenie; ang. defeasance).
Ulga podatkowa • Tax credit • Potrącenie lub zmniejszenie przypadającego do zapłaty

podatku, przysługujące zwykle podatnikowi w zamian za spełnienie określonych wymo-
gów. W Stanach Zjednoczonych najbardziej typową ulgą podatkową była ulga inwesty-
cyjna: w celu zapewnienia bodźca dla inwestycji kapitałowych (uważanych za korzystne
dla gospodarki) przedsiębiorstwom wolno było odliczać od przypadającego do zapłaty
podatku dochodowego pewną część spełniających określone wymogi wydatków inwesty-
cyjnych. Korzyści z tego tytułu mogły zostać uznane w okresie, w którym wykorzystano
ulgę, lub mogły być amortyzowane przez okres użytkowania środka trwałego, na który ją
wykorzystano. Inna powszechna ulga podatkowa dotyczy podatku zapłaconego w innym
kraju.
Ulga podatkowa od składnika aktywów (ujęcie jednorazowe) • Flow

•
Through Method (Tax Credits) Obniżenie zobowiązania z tytułu podatku
dochodowego (dla celów sprawozdawczości finansowej) o pełną kwotę ulgi podatkowej
w okresie, w którym została ona wykorzystana. Porównaj z metodą odraczania, w której
ulga podatkowa podlega amortyzacji przez cały okres użytkowania składnika aktywów
stanowiącego podstawę jej wykorzystania. Należy pamiętać, że bez względu na zastoso-
waną metodę księgową, podatnik uzyskuje korzyści z ulgi podatkowej od razu.
Ulgi podatkowe (żargon) • Odliczenia podatkowe • Tax Breaks (vernacular) •

Pomniejszenia płatności podatku dochodowego, czy to dzięki odliczeniom obniżającym
dochód do opodatkowania (i tym samym wymiar podatku), czy to dzięki ulgom podat-
kowym. Ulgi i odliczenia podatkowe (w odróżnieniu od luk w systemie podatkowym)
są wynikiem świadomych działań rządu zmierzających do osiągnięcia pewnego pożą-
510 Umacnianie reputacji
danego celu społecznego (np. rozwoju edukacji) lub stworzenia korzystnych warunków
dla pewnego preferowanego sektora lub lobby. Choć są one prawomocnym narzędziem
rządowej polityki podatkowej, zmniejszają jednak „neutralność opodatkowania” i mogą
komplikować obliczanie podatku.
Odlicz sobie
[Rząd federalny USA] stosuje kodeks podatkowy jako narzędzie
polityki i sposób sprawowania patronatu, forsując niekończące się
zachęty podatkowe dla faworyzowanych sektorów lub typów dzia-
łalności. Obecnie istnieje 16 odrębnych odliczeń od podatku
z tytułu kosztów edukacji.
„The Economist”, 15 kwietnia 2006, s. 48
Umacnianie reputacji • Reputation Assurance • Świadome działania zmierza-

jące do utrzymania dobrej reputacji przedsiębiorstwa wśród stron materialnie zain-
teresowanych jego działalnością. Działania te wiążą się z zastosowaniem skodyfiko-
wanej struktury metod oceniających (pod wieloma względami zbliżonej do badania
sprawozdania finansowego) oraz z wykorzystaniem przedsiębiorstw o podobnej pozy-
cji jako wzorców w analizie porównawczej. Umacnianie reputacji aktywnie prowadzą
przedsiębiorstwa o zasięgu światowym, gdy widzą potrzebę ochrony swoich cennych
wartości niematerialnych i prawnych – w szczególności mocnej marki i bazy lojalnych
klientów. Tego rodzaju wartości niematerialne są szczególnie wrażliwe na „wpadki”,
których rzecznicy prasowi i kampanie reklamowe często nie są w stanie naprawić.
Uznanie rynkowe opiera się nie tylko na dokonaniach finansowych, ale także na wiary-
godności nadzoru właścicielskiego, zachowaniu wysokiej etyki oraz spełnianiu powin-
ności względem społeczności i środowiska naturalnego. Patrz również rachunkowość
etyczna.
Z dnia na dzień
Zaufanie i reputacja mogą zniknąć z dnia na dzień. Fabryka nie
zniknie.
Alan Greenspan, prezes amerykańskiego banku centralnego, komentarz
na temat Enronu, „Time Magazine”, 11 marca 2002, s. 9
Umorzenie • Depreciation • Accumulated Depreciation • Allowance for

•
Depreciation Konto przeciwstawne (korygujące), którego saldo pomniejsza war-
tość początkową (koszt historyczny) do poziomu wartości księgowej netto o łączną war-
tość dotychczasowej amortyzacji (umorzenia). Umorzenie to rodzaj rezerwy odzwier-
ciedlającej zmniejszającą się w miarę upływu czasu i zużycia przyszłą zdolność
produkcyjną danego składnika majątku. Na przykład:
Umowa
511
Przykład: środek trwały zakupiony za 1000 zł, o przewidywanym
okresie używania równym 3 lata, po którym wartość końcowa
tego środka wynosić będzie 100 zł; metoda liniowa
Rachunek zysków Bilans
i strat
Okres obrotowy Roczny odpis Wartość Umorzenie Wartość księgowa
amortyzacyjny początkowa netto
1 300 1 000 - 300 + 700
2 300 1 000 - 600 + 400
3 300 1 000 - 900 + 100
4 0 - 1 000 + 900 0
Należy zauważyć, że wynikająca z odpisów amortyzacyjnych wartość księgowa netto

środków trwałych nie ma stanowić ich wyceny, chociaż często wartość ta może zastę-
pować wartość ekonomiczną. Ze względu na swoją trwałość, grunty nie podlegają
amortyzacji. W przypadku nieruchomości inwestycyjnych, zasada rzetelnej prezentacji
może sprawiać, że rozciąga się to również na nie, w tym na budynki. Umorzenie nie jest
„funduszem” przeznaczonym na wymianę środków trwałych.
Umowa • Kontrakt • Contract • Prawnie wiążące porozumienie. Umowy zawierane

są zazwyczaj w formie pisemnej, choć nie jest to nienaruszalną regułą. Aby ustalić, czy
zawarcie umowy faktycznie nastąpiło, i czy w związku z tym można egzekwować jej
wykonanie, stosuje się kilka podstawowych kryteriów:
Kryteria świadczące o istnieniu umowy

Kryterium Charakterystyka
Oferta ◆◆ Określono stanowiące przedmiot umowy towary lub
usługi, wraz z ceną i warunkami dostawy
Akceptacja oferty ◆◆ Druga strona przyjęła ofertę
Zapłata (świadczenie ◆◆ Określony został sposób zapłaty za towary lub usługi
wzajemne)
Sankcje ◆◆ Ustalono kary umowne za niewywiązanie się z wykonania
umowy
Zdolność prawna ◆◆ Wszystkie strony umowy posiadają odpowiednią
zdolność prawną
Przestrzeganie przepisów ◆◆ Umowa nie może naruszać obowiązujących przepisów
prawa
Można powiedzieć, że umowa to w istocie przyszła transakcja, której przeprowadzenie

gwarantowane jest przez zamiar stron. Z tego powodu, w rachunkowości memoriało-
wej kwalifikuje się ją jako zdarzenie księgowe. Umowa ma wartość o tyle, o ile możliwe
jest wyegzekwowanie jej wykonania – w drodze perswazji moralnej, odwołując się do
wzajemnych korzyści, lub na drodze sądowej. Patrz również weksel, warunki umowne,
metody rozliczania umów długoterminowych, niedotrzymanie warunków, siła wyższa,
faktura, umowa kredytowa, weksel własny i oświadczenia i zapewnienia.
512 Umowa z Norwalk
Umowa z Norwalk • Norwalk Agreement • Umowa podpisana w 2002 w Norwalk

w stanie Connecticut (USA), na podstawie której amerykańska Rada ds. Standardów Ra-
chunkowości Finansowej (FASB) oraz Rada Międzynarodowych Standardów Rachunko-
wości zobowiązały się dołożyć wszelkich starań w dążeniu do ujednolicenia zasad ra-
chunkowości w jeden globalnie przyjęty zestaw powszechnych standardów.
Wypróbowane i dobre
Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR)
oraz Amerykańska Rada Standardów Rachunkowości Finanso-
wej podjęły wysiłki w celu opracowania jednolitych standardów,
które stopniowo zmniejszają różnice pomiędzy Międzynarodo-
wymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej a ogólnie przy-
jętymi zasadami rachunkowości w USA. Praca ta polega częściowo
na wyborze lepszego standardu w przypadkach gdzie istnieją róż-
nice, a częściowo na wspólnym opracowywaniu nowych standar-
dów. Jestem przekonana, że proces ujednolicania standardów
wymaga wprowadzenia zmian zarówno przez RMSR, jak i Amery-
kańską Radę Standardów Rachunkowości Finansowej. Obie te nie-
zależne instytucje powinny przedstawić kwestie o charakterze prio-
rytetowym oraz proponowane rozwiązania.
Przemówienie z 13 marca 2006, rzecznik amerykańskiej Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd Annette Nazareth na corocznej konferencji
w Institute for International Bankers, Waszyngton, Dystrykt Kolumbii
Upiększanie sprawozdań finansowych (żargon) • Dress Up the Financial

•
Statements (slang) Stosowanie różnych technik upiększania wyników w celu przed-
stawienia sprawozdań finansowych w korzystniejszym świetle („żeby ładnie wyglądały”).
Upiększanie wyników (żargon zawodowy) • Window Dressing (vernacular) •

Wszelkie działania zmierzające do celowego zatuszowania lub zniekształcenia obrazu
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, w rezultacie których sprawozdania finansowe tracą
na przejrzystości. Przejawem takich działań może być prowadzenie ksiąg sprzecznie
z duchem standardów rachunkowości (w szczególności w zakresie zasady nadrzędności
treści nad formą i zasady ostrożnej wyceny) lub zarządzanie zyskiem w celu zrobienia lep-
szego wrażenia na inwestorach. Typowe techniki wykorzystywane przy zniekształcaniu
rzeczywistości finansowej prezentuje tabela na s. 86. Wartością najbardziej narażoną na
różnego rodzaju manipulacje jest kwota zysku, będąca przedmiotem największej uwagi
rynku. Ponieważ jej kalkulacja wymaga subiektywnej oceny i uwzględnienia warto-
ści szacunkowych, stosunkowo łatwo jest nią manipulować, nie naruszając pozorów
poprawności. Upiększanie wyników nie może być zbyt jawne, w przeciwnym bowiem
razie przedsiębiorstwo straciłoby wiarygodność. U podstaw tej praktyki leży kon-
flikt w stosunkach agencyjnych i podyktowane własnym interesem dążenie zarządu do
przedstawienia się w jak najkorzystniejszym świetle.
513
Zakres oddziaływania Technika
Płynność ◆◆ Wykorzystywanie dostępnych linii kredytowych w celu
zwiększenia płynności
◆◆ Naciskanie na dłużników, aby regulowali należności na koniec
roku
Wartość aktywów ◆◆ Zwlekanie z uznawaniem utraty wartości przez aktywa
◆◆ Zaniechanie korekt z tytułu aktualizacji wartości do ceny rynkowej
Zobowiązania ◆◆ Niewykazywanie zadłużenia w bilansie
◆◆ Zaniechanie tworzenia rezerw na przewidywane przyszłe koszty
Sprzedaż ◆◆ Wykazywanie przychodu zanim zostanie wypracowany
◆◆ Wysyłanie niechcianych towarów, które później zostaną zwrócone
◆◆ Manipulowanie pozycjami z końca roku, przez zaliczanie ich
do minionego lub następnego okresu
Marża brutto ◆◆ Zawyżanie wartości zapasów i zaniżanie wartości sprzedanych
towarów i produktów
Koszty ◆◆ „Zbieranie plonów” przez obcinanie obowiązkowych kosztów
Koszty ◆◆ Korzystanie z ukrytych rezerw
Zysk ◆◆ Wyszukiwanie pozycji wyjątkowych
Ujawnianie informacji ◆◆ Zaniechanie ujawniania niepomyślnych informacji w informacji
dodatkowej
Główną linię obrony przed tego rodzaju manipulacjami stanowią mechanizmy nad-
zoru właścicielskiego (w szczególności komisje rewizyjne), których zadaniem jest
ochrona praw akcjonariuszy i informowanie ich o ewentualnych nieprawidłowościach.
Dodatkową linię obrony zapewniają biegli rewidenci, którzy z jednej strony weryfikują
przestrzeganie standardów rachunkowości, a z drugiej wymagają stosowania się do
zasad rzetelnej prezentacji.
Przed Technika Po
Bilans  zawyżanie Bilans
wartości
Środki  opóźnianie
pieniężne Środki
utraty wartości pieniężne Zobowią-
Zobowią-  zaniechanie zania
Upiększanie zania tworzenia
rezerw
wyników:  niewykazywa-
bilans nie zadłużenia
Aktywa Aktywa
 manipulowanie Kapitał
Kapitał pozycjami własny
własny  ukryte rezerwy
POPRAWA WYPŁACALNOŚCI PRZEZ MANIPULACJE KSIĘGOWE

514 Upiększanie wyników
Również organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości w miarę swoich

możliwości dokładają starań, by wykorzenić tę praktykę. Porównaj z rachunkowością
kreatywną (techniką, która nie stara się niczego ukryć, lecz polega na twórczej interpre-
tacji standardów rachunkowości), oszustwem (stanowiącym wyrachowane wprowadze-
nie użytkowników w błąd) i jakością zysku (dążeniem do zapewnienia jawności i rze-
telności w sprawozdawczości finansowej). Patrz również fałszować (preparować) księgi.
Przed Technika Po
 wykazywanie
przychodu
Zysk brutto  szacowanie kosztów
 zapasy Zysk
 nieściągalne
Upiększanie należności
wyników: Koszty  zyski nadzwyczajne
zysk  korzystanie z
Koszty
ukrytych rezerw
 manipulowanie
Zysk pozycjami
 inne Zysk
ZYSK POPRAWIONY PRZEZ MANIPULACJE KSIĘGOWE
Przed Technika Po
Środki  zmniejszenie
pieniężne kapitału obrotowego
z działalności Środki
 sprzedaż pieniężne
operacyjnej wierzytelności z działalności
 handel papierami operacyjnej
Upiększanie Działalność
wartościowymi
 sprzedaż produktów
wyników: inwestycyjna
finansowych
przepływ środków Działalność
pieniężnych inwestycyjna
Działalność
finansowa
Działalność
finansowa
PRZEPŁYW ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH POPRAWIONY PRZEZ MANIPULACJE KSIĘGOWE

Urząd Nadzoru Usług Finansowych
515
Uregulowania dotyczące rzetelnego ujawniania informacji • Regulation

• •
Fair Disclosure Regulation FD Reformatorska inicjatywa podjęta w 2000 roku
przez amerykańską Komisję Papierów Wartościowych i Giełd w celu poprawy przejrzysto-
ści i efektywności rynku. Zgodnie z jej ustaleniami przedsiębiorstwa muszą ujawniać
istotne informacje profesjonalnym firmom z branży oceny papierów wartościowych i jed-
nocześnie podawać je publicznie. Ma to za zadanie promować trzy cele:
1. Zapewnienie publicznego wsparcia dla rynków papierów wartościowych.

2. Zwiększenie zwrotu dla inwestorów.
3. Zmniejszenie kosztu kapitału dla przedsiębiorstw.
Choć są to cele absolutnie podstawowe, wprowadzenie ich w życie nie jest pro-
ste. Żywotne interesy i ustalone praktyki na Wall Street zdecydowanie skłaniają się
ku selektywnemu ujawnianiu wewnętrznych informacji. Aby przedsiębiorstwa ujaw-
niały informacje nie tylko zgodnie z literą, ale również z duchem nowych uregulo-
wań, konieczny będzie silny organ nadzorujący przestrzeganie standardów rachunkowo-
ści. Zob. także ujawnianie wybranych informacji analitykom giełdowym i sprawozdania
finansowe pro forma.
Urząd Nadzoru Usług Finansowych (Wielka Brytania) • Financial Services

•
Authority (UK) Utworzony w 2001 urząd posiadający szerokie uprawnienia
w zakresie nadzorowania całego brytyjskiego sektora usług finansowych. Przejąwszy
funkcję nadzorczą tradycyjnie pełnioną przez Bank of England, ten „super-regulator”
łączy dziewięć dawnych organów regulacyjnych i samorządowych, sprawując pieczę
m.in. nad bankowością, ubezpieczeniami, rynkami papierów wartościowych i zarządza-
niem inwestycjami. Moloch ten zatrudnia ponad 2500 pracowników (2005), a jego rozle-
głe uprawnienia obejmują m.in. prawo do publicznego ujawniania, piętnowania i karania
specjalistów finansowych za szkody, jakie wyrządzili swoim firmom. W 2004 nało-
516 Usługi atestacyjne
żone przezeń kary sięgnęły 30 milionów funtów, osiągając najwyższy poziom wśród kar
nałożonych przez organy regulacyjne w Europie (źródło: „European Business Forum”,
wydanie 21, s. 84). Uprawnienia FSA wykonuje quasi-niezależny Komitet ds. Decyzji
Regulacyjnych. Logika działania FSA opiera się na deregulacji skłaniającej się ku łącze-
niu działalności w zakresie usług finansowych, co z kolei wymaga scentralizowanego
nadzoru, aby nic „nie prześliznęło się bokiem”. Poza tym Urząd opowiada się za nad-
zorem regulacyjnym opartym na obszarach ryzyka (a nie na zasadach) i za korygowa-
niem istotnych nadużyć poprzez procedury administracyjne, unikając w ten sposób roli
organu wykonawczego ciągnącego żmudne postępowania sądowe. Struktura FSA ma
swoje zalety, ale realizacja tak rozległego zadania jest prawdziwym wyzwaniem. Organy
regulacyjne w innych krajach obserwują działania FSA, by przekonać się, czy struktura
Urzędu będzie miała charakter przełomowy. Innym wyzwaniem dla FSA jest zachowa-
nie „sprawności podejścia” (tj. szybkości i trafności reakcji, w odróznieniu od instytucjo-
nalnej „ociężałości”), które tradycyjnie było źródłem sukcesu City jako międzynarodo-
wego ośrodka finansowego.
Urząd 2004
Nadzoru Usług 2003

Finansowych (UK) 2002
Grzywny za pranie
pieniędzy 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0
w milionach GBP
Źródło: „European Business Forum”, Issue 21, s. 85/FSA
Usługi atestacyjne • Assurance Services • Ogólne określenie każdej działalności

uwierzytelniającej, typowo odnoszące się do usług badania sprawozdań finansowych.
Termin „usługi atestacyjne” jest często używany przez profesjonalne firmy usługowe
dla zasugerowania, że ich oferta jest szersza, niż standardowy audyt. (Angielskiego ter-
minu „assurance” nie należy mylić z „insurance”. Źródłosłów: z łacińskiego „ad” = ‘do’
+ „securus” = ‘bezpieczny’; obecne znaczenie ze starofrancuskiego czasownika określają-
cego zaufanie do własnych umiejętności; także synonim ubezpieczenia).
Ustalanie ceny metodą rozsądnej marży („koszt plus”) • Cost-Plus

•
Pricing Ustalanie ceny produktu lub usługi na poziomie gwarantującym pokry-
cie kosztów dostawcy, co daje pewność wypracowania określonej marży zysku. Metoda
ta może być stosowana w przypadku umowy o wykonanie projektu lub w przypadku
świadczenia specjalistycznych usług – czyli wówczas, gdy ani nabywca, ani dostawca nie
są w stanie oszacować wymaganego nakładu pracy (nabywca musi mieć jednak wystar-
czające zaufanie do uczciwości dostawcy i zaakceptować ryzyko, że ostateczna faktura
będzie wysoka). Wyznaczanie ceny metodą rozsądnej marży stosuje się również w przy-
padku produktów niestandardowych, gdzie nabywca nie ma innego wyjścia, jak tylko
zdać się na cenę określoną przez sprzedawcę. Kluczowym elementem niezbędnym przy
stosowaniu tej metody jest rachunek kosztów, rzetelnie odzwierciedlający faktyczne
koszty danego produktu lub usługi.
Ustawa Sarbanes-Oxley o odpowiedzialności przedsiębiorstw
517
Ustawa Sarbanes-Oxley o odpowiedzialności przedsiębiorstw (USA) •

•
Sarbanes-Oxley Corporate Responsibility Act (USA) Przełomowa amery-
kańska ustawa uchwalona w roku 2002 w ramach reformy przepisów dotyczących nad-
zoru nad rachunkowością przedsiębiorstw. Uchwała, nazwana od nazwisk jej wnio-
skodawców, miała na celu przywrócenie nadszarpniętego zaufania do amerykańskich
rynków kapitałowych. Jej uchwalenie było bezpośrednią odpowiedzią na głośne skan-
dale na Wall Street i poważne oszustwa zakończone upadłością szeregu przedsiębiorstw
(w szczególności Enronu i WorldCom). Przepisy Ustawy Sarbanes-Oxley (zwanej
w skrócie SOX) egzekwowane są za pośrednictwem amerykańskiej Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd (SEC). Cele ustawy są ambitne: ma ona być fundamentalną
reformą „kapitalistycznej Ameryki” poruszającą zagadnienia nadzoru właścicielskiego,
zawodu biegłego rewidenta, analizy rynku papierów wartościowych oraz wielu aspektów
dotyczących sprawozdawczości finansowej. Jak wskazuje tytuł ustawy, jej podstawowym
zadaniem jest zastąpienie bazującego na przepisach legalistycznego podejścia zasadami
mającymi większe oparcie w standardach etyki i odpowiedzialności indywidualnej. Jej
kluczowe przepisy obejmują:
◆◆ utworzenie nowego organu nadzorującego przestrzeganie standardów rachunkowo-

ści, Rady Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych;
◆◆ zakazanie firmom badającym sprawozdania finansowe wykonywania na rzecz swoich
klientów prac o innym charakterze;
◆◆ funkcjonowanie w spółkach niezależnych komisji rewizyjnych, mających w swoim
składzie odpowiednio wykwalifikowanych ekspertów finansowych;
◆◆ obowiązkowe poświadczenie mechanizmów kontroli wewnętrznej zarówno przez
zarząd, jak i biegłego rewidenta (Artykuł 404);
◆◆ bardziej rygorystyczne wymogi w zakresie konsolidacji zadłużenia pozabilansowego;
◆◆ wytyczne dotyczące wyników pro forma, zakwalifikowanie publikacji mylących
wyników jako działania podlegającego pod odpowiedzialność karną;
◆◆ nałożenie na zarząd odpowiedzialności karnej za umyślne fałszowanie sprawozdań
finansowych;
◆◆ obowiązkowe posiadanie komórki audytu wewnętrznego przez spółki notowane na
giełdzie;
◆◆ zapewnienie, by wszelkie ograniczenia dotyczące akcji spółek w programach eme-
rytalnych stosowały się jednakowo do akcji posiadanych przez pracowników, jak
i przez zarząd;
◆◆ ochronę dla demaskatorów;
◆◆ współodpowiedzialność banków w przypadku użycia przez klientów instrumentów
finansowych lub transakcji do dokonania oszustwa.
Ustawa Sarbanes-Oxley została określona jako „jeden z najdonioślejszych i najbar-

dziej kontrowersyjnych aktów prawnych, jakie kiedykolwiek weszły do dzienników
ustaw” („The Economist”, 19 maja 2005). Biorąc pod uwagę wielkość i wagę amery-
kańskich rynków kapitałowych, gra idzie o olbrzymie stawki. Już wcześniej istniały
rzeczywiste obawy, że do środowiska amerykańskich przedsiębiorstw wkradła się
systematyczna słabość. Uwidoczniło się to zwłaszcza w roku 2001, po nagłym kra-
518 Uśrednianie kosztów
chu w sektorze zaawansowanych technologii, który uszczuplił kapitalizację giełdową

o biliony dolarów. Jednak podjęte reformy nie są wolne od kontrowersji. Po pierwsze,
wprowadzenie ich w życie kosztuje. Dużym obciążeniem dla przedsiębiorstw, przy-
najmniej na początku, jest zwłaszcza zastosowanie się do Artykułu 404. Inne kon-
sekwencje to ochłodzenie stosunków pomiędzy biegłymi rewidentami a ich „klien-
tami” (co niewątpliwie było jednym z celów ustawy), a także rygor dostosowania się
do przepisów, który może tłumić przedsiębiorczość i nieodłącznie z nią związane
podejmowanie ryzyka. Mówiąc słowami jednego z wnioskodawców ustawy, wszyst-
kie te elementy to „inwestycja w przyszłość.” Być może główna kwestia to nie koszty,
lecz pytanie, czy Ustawa Sarbanes-Oxley jest w stanie wyeliminować głęboko zako-
rzenione wady tkwiące w wysoce rozwiniętych i dynamicznych amerykańskich
rynkach kapitałowych. Przykładowo, inne dziedziny mogące wymagać działań
naprawczych to giełdy papierów wartościowych (NYSE & Nasdaq), prawa akcjona-
riuszy, a także zasady rewizji finansowej, które być może będą potrzebować jeszcze
głębszych reform. Skuteczność Ustawy Sarbane-Oxley zostanie potwierdzona lub
zakwestionowana z chwilą pojawienia się kolejnego mega-oszustwa. Należy dodać,
że również przez Europę przeszła fala reform w odpowiedzi na problemy podobne
do amerykańskich, dotyczyła m.in. Tabaksblat (Holandia), Komisji Europejskiej,
Higgs&Smith (Wielka Brytania), Aldama (Hiszpania), Bouton (Francja) i Cromme
(Niemcy), które razem wzięte doprowadziły do przyjęcia VIII Dyrektywy Unii
Europejskiej.
Przełom
Niewątpliwie Ustawa Sarbanes-Oxley stanowi najważniejszy
akt prawny w zakresie nadzoru właścicielskiego, ujawniania infor-
macji finansowych i wykonywania zawodu biegłego rewidenta, od
czasu uchwalenia w USA prawa papierów wartościowych w latach
trzydziestych ubiegłego stulecia. Nie ulega wątpliwości, że spółki
publiczne i biegli rewidenci poczynili ogromne postępy w przestrze-
ganiu rygorystycznych wymogów tej ustawy.
PricewaterhouseCoopers,
strona internetowa Sarbanes-Oxley: www.pwc.com
Uśrednianie kosztów (żargon) • Cost Smoothing (vernacular) • Każda metoda

rachunku kosztów, która wykorzystuje ogólne średnie wartości do równomiernego przy-
pisania kosztów do poszczególnych obiektów kosztów (np. ośrodków kosztów, produk-
tów lub usług), chociaż koszty faktycznie ponoszone są w sposób niejednolity. Choć
podejście takie może spowodować wzajemne subsydiowanie ośrodków kosztów, jest ono
stosowane ze względów praktycznych, dla uproszczenia pomiaru kosztów. Porównaj
z rachunkiem kosztów działań, który zapewnia dokładniejszy pomiar faktycznego zuży-
cia zasobów. Patrz również wygładzanie kosztów.
Utrata wartości aktywów
519
Utopić pieniądze (żargon) • Take a Bath (vernacular) • Ponieść dotkliwą stratę

w wyniku nieudanej inwestycji lub w zwykłym trybie prowadzenia działalności
gospodarczej. Patrz również sfałszować (preparować) księgi i spisanie w straty.
Utrata wartości aktywów • Utrata wartości przez aktywa • Impairment

•
(Asset Value) Nagła utrata wartości bilansowej przez składnik aktywów trwałych.
Jest to zdarzenie księgowe uznawane albo przez dokonanie od razu odpisu aktualizu-
jącego, albo przez utworzenie rezerwy na przyszłe straty, jeżeli przewiduje się koniecz-
ność dokonania odpisu w przyszłości, zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny. W większości
przedsiębiorstw, dopóki zapewniona jest kontynuacja działalności, nagłe zmniejszenie
wartości majątku występuje rzadko. Rachunkowość oparta na koszcie historycznego nie
kwestionuje wartości składnika aktywów trwałych porównując ją z ceną odsprzedaży lub
wartością ekonomiczną. Aktywa takie przeznaczone są do stopniowego wykorzystywa-
nia, zamiast do natychmiastowej sprzedaży. Dopóki spełniają swoje przeznaczenie, war-
tość księgowa netto aktywów trwałych nie jest kwestionowana, a umorzenie zazwyczaj
wystarczająco odzwierciedla ich stopniowe zużywanie się w miarę upływu czasu. Nawet
wynikające z postępu technicznego zużycie moralne nie ma znaczenia, dopóki przedmio-
towe środki wykorzystywane są w prowadzeniu działalności. Jest to uzasadnione faktem,
że funkcją bilansu jest głównie odzwierciedlanie minionych zdarzeń księgowych, nie zaś
precyzyjna wycena majątku (choć zakłada się, że przyjęta w bilansie wartość aktywów
jest mniej więcej zbliżona do ich wartości ekonomicznej). Nagłe pojawienie się istotnych
czynników zagrażających użyteczności majątku podważa to założenie. Przykładowo,
niespodziewane pogorszenie sytuacji rynkowej może spowodować trwały przestój,
zaniechanie działalności sprawiające, że aktywa stają się bezużyteczne, bądź problemy
operacyjne (np. wycofanie samolotu z użytkowania ze względu na wymogi bezpieczeń-
stwa). W przypadkach takich, wartość księgowa składnika aktywów powinna zostać zre-
dukowana do jego szacunkowej przyszłej wartości użytkowej (przy zastosowaniu bar-
520 Uzgodnić
dziej ostrożnej wyceny) do wartości odsprzedaży. Powyższe kryteria wyceny różnią się
od kryteriów stosowanych w odniesieniu do aktywów obrotowych, przeznaczonych do
sprzedaży lub do likwidacji. W ich przypadku przyjmuje się albo wartość rynkową, albo
wartość sprzedaży netto, ponieważ (w odróżnieniu od aktywów trwałych) nie wiążą się
z nimi żadne długofalowe cele. Wszelkie korekty do poziomu wartości rynkowej mogą
zostać uznane za rodzaj szybkiego odpisu z tytułu utraty wartości przez aktywa bieżące.
Uzgodnić • Reconcile • Wyjaśnić różnice między zapisem w księgach a informacją

zewnętrzną, w przypadkach gdy różnice takie nie powinny występować (za wyjątkiem
pozycji nieuregulowanych). Potrzeba uzgadniania jest szczególnie oczywista w przy-
padku transakcji „w drodze”, czyli jeszcze nie wprowadzonych do systemu księgowego.
W bankach sytuacja taka zdarza się często w przypadku rachunków nostro, kontraktów
giełdowych w obrocie papierami wartościowymi, rachunków rozliczeniowych, rachun-
ków kontrolnych i sald międzyzakładowych. W celu uzyskania maksymalnej efektywno-
ści, uzgodnienia powinny być:
◆◆ dokonywane bezzwłocznie, celem jak najszybszego sprostowania błędów w księgach;

◆◆ dokonywane w formacie standardowym, tak aby związane z nimi wyjaśnienia (nie-
jednokrotnie bardzo złożone) były czytelne;
◆◆ zakończone rozliczeniem wyjaśnionych różnic;
◆◆ weryfikowane przez wykwalifikowanych pracowników, niezależnych od osób przygo-
towujących uzgodnienia.
Uzgadnianie sald stanowi ważne narzędzie kontroli wewnętrznej, wykorzystywane do

wykrywania zarówno niezawinionych błędów, jak i przypadków oszustwa (ponieważ
luki w uzgodnieniach są w rachunkowości strefą „ziemi niczyjej”, mogącą kryć celowe
fałszerstwa). Patrz również uzgodnienie rachunku bankowego i uzgodnienie rachunku
depozytowego/sprawozdania finansowego.
Uzgodnienie rachunku bankowego
521
Kosztowny bałagan
Podstawowa rzecz, jaką chcę powiedzieć o uzgadnianiu, to że per-
sonel albo z niego korzysta, albo się go boi. Stwierdziłem, że w tym
przedmiocie kobiety często są znacznie bardziej dokładne i rzetelne
od mężczyzn. Gdy praca ta jest wykonywana niedbale, nie trzeba
długo czekać, aż księgi zamienią się w dżunglę. Firma, która do tego
dopuści będzie następnie musiała poświęcić dużo czasu i pieniędzy
na realokację faktur i środków. Niestety, jeśli nie dołoży się starań
przy planowaniu systemu, odpisy często bywają ogromne.
Martin Posner Successful Credit Control
(Skuteczna kontrola kredytowa), 1998, s. 125
Uzgodnienie rachunku bankowego • Bank (Account) Reconciliation •

Uzgodnienie sald figurujących na rachunku bankowym według ewidencji bankowej
(zgodnie z wyciągiem bankowym) z saldami figurującymi w księgach klienta, a w szcze-
gólności z rejestrem czeków. Saldo bankowe może się różnić od salda w księgach klienta
z powodu opóźnień w wykazywaniu wpływów i rozchodów środków pieniężnych.
Uzgodnienie rachunku bankowego przygotowywane przez klienta wygląda następu-
jąco:
Uzgodnienie rachunku bankowego

Kolejne czynności Przykład
Saldo na rachunku bankowym na dany dzień, zgodnie z wyciągiem bankowym $$$$
Minus: wypłaty nie odnotowane przez bank (nie rozliczone czeki, które nie -XX
dotarły jeszcze do banku)
Plus: wpłaty, które jeszcze nie dotarły do banku +XX
Saldo na rachunku bankowym na dany dzień, według ksiąg rachunkowych YYY
właściciela rachunku
Minus: opłaty bankowe (obciążenia rachunku bankowego) pobrane przez bank -Z
bez powiadamiania klienta
Plus: zapisy na dobro rachunku dokonane przez bank bez powiadamiania klienta +Z
Saldo na rachunku bankowym na dany dzień, po korekcie ksiąg rachunkowych $$$$
klienta (konto „środki pieniężne na rachunku bankowym”)
Regularne uzgadnianie rachunku bankowego jest konieczne z kilku powodów.

Wymaga tego zarządzanie środkami pieniężnymi, szczególnie w celu uniknięcia kło-
potów związanych z niewykonaniem zapłaty przez bank. Ponieważ większość trans-
akcji przechodzi ostatecznie przez rachunek bankowy, uzgadnianie rachunku jest rów-
nież ważnym narzędziem kontroli wewnętrznej, potwierdzającym dokładność ksiąg
i chroniącym przed nie zatwierdzonymi wypłatami (patrz czeki bez pokrycia). Ponadto,
również bankowi może zdarzyć się popełnienie błędu, który zostanie wykryty w trak-
cie uzgadniania rachunku.
522 Uzgodnienie sprawozdania finansowego z rachunkiem bankowym
Uzgodnienie sprawozdania finansowego z rachunkiem bankowym •

Deposit Account/Financial Statement, Reconciliation Uzgodnienie przy- •
chodów i kosztów wykazanych w sprawozdaniu finansowym przedsiębiorstwa z wpłatami
i wypłatami z jego rachunku bankowego.
Uzgodnienie wpływów na rachunek bankowy z przychodami

Procedura Wartość
Suma pozycji po stronie Credit na rachunku bankowym za dany okres obrotowy XXX
(np. 12 miesięcy):
Minus: wpływy na rachunek bankowy nie należące do przychodów za dany okres:
◆◆ Wykorzystany kredyt zdeponowany na rachunku (transakcja kapitałowa) (XX)
◆◆ Dopłaty do kapitału (transakcja kapitałowa) (XX)
◆◆ Saldo początkowe należności z tytułu dostaw i usług (należności z tytułu (XX)
sprzedaży za okres poprzedni ściągnięte w bieżącym okresie)
Plus: pozycje przychodów, które jeszcze nie przeszły przez rachunek bankowy: +XX
◆◆ Saldo końcowe należności z tytułu dostaw i usług (należności z tytułu sprzedaży
za okres bieżący, które będą ściągnięte w okresie następnym)
„Przychody” za dany okres obrotowy według sprawozdania finansowego XXX
(w przybliżeniu)
Uzgodnienie wpływów na rachunek bankowy z przychodami jest użyteczne nie

tylko w celu potwierdzenia, że wartość przychodów nie jest zawyżona, ale również
w celu sprawdzenia, czy przedsiębiorstwo posiada wszystkie swoje konta bankowe
w danym banku (co jest jednym z częstych warunków umowy przy udzielaniu kredytu
obrotowego). Opierając się na centralnej roli pozycji pieniężnych w księgach, można
w podobny sposób (aczkolwiek z większym wysiłkiem) dokonać uzgodnienia między
wypłatami z rachunku bankowego a kosztami, w celu zweryfikowania poprawności
kalkulacji środków pieniężnych z działalności operacyjnej:
Uzgodnienie wypłat z rachunku bankowego z kosztami

Procedura Wartość
Suma pozycji po stronie Debet na rachunku bankowym za dany okres obrotowy XXX
(np. 12 miesięcy):
Minus: wypłaty z rachunku bankowego nie należące do kosztów za dany okres
◆◆ Spłaty rat kapitałowych zadłużenia / wypłata dywidend (transakcje kapitałowe) (XX)
◆◆ Pożyczki udzielone osobom trzecim /inwestycje krótkoterminowe (transakcje (XX)
kapitałowe)
◆◆ Nakłady inwestycyjne (transakcja kapitałowa) (XX)
◆◆ Saldo początkowe zobowiązań z tytułu dostaw i usług (zobowiązania za okres (XX)
poprzedni zapłacone w bieżącym okresie)
Plus: pozycje kosztów, które nie przeszły jeszcze przez rachunek bankowy
◆◆ Saldo końcowe zobowiązań z tytułu dostaw i usług (zobowiązania za okres +XX
bieżący, które będą zapłacone w następnym okresie)
„Koszty” (bez amortyzacji) za dany okres obrotowy według sprawozdania XXX
finansowego:
Użytkownicy zewnętrzni (sprawozdań finansowych)
523
Choć powyższe uzgodnienia rzadko zgadzają się co do grosza, wynik w granicach

5–10% błędu uznaje się za zadowalający. Procedura uzgadniania nie ma istotnego
zastosowania w przypadku przedsiębiorstw dużych, posiadających wiele rachunków
bankowych. Banki udzielające kredytów stosują ją natomiast w ramach analizy ekono-
miczno-finansowej przedsiębiorstw małych, zwłaszcza jeżeli ich sprawozdania finan-
sowe nie są badane. Nawet samo wyjaśnienie istotnych różnic między pozycjami na
rachunku bankowym, a pozycjami w sprawozdaniu finansowym może być rzeczą bar-
dzo cenną w analizie kredytowej. Patrz również uzgodnienie rachunku bankowego.
Uznawanie przychodu ▶ Ujmowanie przychodu.

Użytkownicy zewnętrzni (sprawozdań finansowych) • Accounting Users/
•
Financial Statement (External) Users Wszelkie osoby spoza przedsiębiorstwa
wykorzystujące jego sprawozdania finansowe do podejmowania decyzji. Zrozumienie
kim są te osoby, oraz jakie są ich potrzeby, jest niezwykle istotne przy ustalaniu stan-
dardów rachunkowości i zakresu ujawniania informacji, a także przy ocenie rzetelności
i istotności podawanych informacji. Choć informacje finansowe służą przede wszystkim
do podejmowania decyzji o inwestycji lub udzieleniu kredytu, istnieje również szereg
innych potrzeb informacyjnych:
Zewnętrzni użytkownicy sprawozdań finansowych

Rodzaj użytkownika Charakterystyka i potrzeby
Kredytodawcy/ ◆◆ Banki, dostawcy, posiadacze obligacji przedsiębiorstwa, kontrahenci
wierzyciele ◆◆ Płynność, przepływ środków pieniężnych, zdolność do spłaty zobowiązań
◆◆ Wypłacalność, stabilność i ryzyko niewywiązania się ze zobowiązań
Inwestorzy ◆◆ Inwestorzy giełdowi, inwestorzy instytucjonalni, inwestorzy strategiczni
◆◆ Wycena akcji: jakość zysku, stopa wzrostu, dywidendy
◆◆ Wahania poziomu zysku: ryzyko, przyszłe wyniki
Właściciele* ◆◆ Akcjonariusze, rada nadzorcza i zarząd
◆◆ Efektywność działań zarządu, strategia zarządu oraz wynagrodzenie
jego członków
◆◆ Sprawowanie pieczy nad powierzonymi zasobami
Organy ◆◆ Organy podatkowe, organy nadzorujące przestrzeganie standardów
państwowe rachunkowości oraz organy kształtujące politykę publiczną
◆◆ Przestrzeganie przepisów prawa i innych uregulowań
◆◆ Efektywność ekonomiczna i społeczna
Instytucje ◆◆ Grupy interesu, pracownicy, związki zawodowe, zrzeszenia
publiczne konsumentów
◆◆ Organizacje branżowe
◆◆ Możliwości współdziałania
* Choć można twierdzić, że właściciele przedsiębiorstwa są „wewnętrznymi użytkownikami”
informacji, niekoniecznie mają oni pełny i łatwy dostęp do informacji finansowo-księgowych.
W przypadku spółek dużych i o złożonej strukturze, nawet użytkownicy wewnętrzni opierają
się na sprawozdaniach finansowych podawanych do wiadomości publicznej. Potrzeby
informacyjne właścicieli przedsiębiorstw są zbliżone do potrzeb informacyjnych inwestorów.
524 Użytkownicy zewnętrzni (sprawozdań finansowych)
Uwzględnianie potrzeb informacyjnych użytkowników zewnętrznych jest niezwy-

kle istotne z punktu widzenia użyteczności rachunkowości. Bez uwzględnienia tych
potrzeb, rachunkowość straciłaby kontakt ze swoimi „klientami” i stałaby się mniej
społecznie przydatnym działaniem. Jej użyteczność najlepiej potwierdza waga, jaką
do wyników przedstawianych w sprawozdaniach finansowych przykładają rynki kapi-
tałowe. Hipoteza rynku efektywnego, według której cena akcji odzwierciedla nie tylko
dane księgowe, ale również szereg innych informacji, zmniejsza nieco znaczenie ogła-
szanych publicznie sprawozdań finansowych, ograniczając je do przewidywania rodza-
jów ryzyka.
Wierzyciele Inwestorzy
krótkoterminowi Rewidenci
Płynność Wartość
Uczciwość
Kredytodawcy
Wypłacalność
Użytkownicy
Zarządzanie
Właściciele
terminowi
długo-
Sprawozdania
sprawozdań Financial
finansowe
finansowych: Statements
interesy
Przestrzeganie
przepisów
Inkasowanie Wyniki
Organa Organa Zarząd

podatkowe nadzorujące
W centrum uwagi
Sprawozdawczość przedsiębiorstw powinna koncentrować się
na informacjach istotnych, [co oznacza] konieczność eliminowa-
nia informacji mało ważnych. Obecnie jednak chęć zabezpieczenia
się przed odpowiedzialnością prawną skłania kierownictwa wielu
przedsiębiorstw do zalewania rynku lawiną danych. Sprawozdaw-
czość powinna jednak skupiać się na przedstawianiu klarownych
informacji podstawowym odbiorcom, czyli inwestorom i użytkow-
nikom sprawozdań finansowych.
Samuel DiPiazza, prezes PricewaterhouseCoopers, Raport Roczny 2005
V
VAT ▶ Podatek od towarów i usług.
W
Waluta funkcjonalna • Functional Currency • Waluta podstawowego środowiska
gospodarczego, w którym działa podmiot. Nie jest to koniecznie waluta kraju, w któ-
rym znajduje się przedsiębiorstwo, ani waluta wykorzystywana dla celów (lokalnej, usta-
wowej) sprawozdawczości finansowej. Zwykle jest to raczej waluta, w której podmiot
generuje i wydaje większość swoich środków pieniężnych. Często ustalenie takiej waluty
nie jest sprawą oczywistą i wymaga dokonania oceny księgowej. Oceny takiej należy się
następnie trzymać dopóki uzasadniające ją okoliczności pozostają aktualne. Koncepcja
waluty funkcjonalnej stanowi podstawę do zrozumienia przeliczenia transakcji i pozy-
cji walutowych w sprawozdaniu finansowym zgodnie z międzynarodowymi standar-
dami rachunkowości. Aby lepiej zrozumieć koncepcję waluty funkcjonalnej, rozważmy
przykład spółki zależnej brytyjskiej firmy naftowej działającej w Europie. Załóżmy, że
firma brytyjska posiada brytyjskich inwestorów zainteresowanych wynikami swoich
inwestycji w GBP. Możemy również założyć (przykładowo), że spółka zależna prowa-
dzi import i eksport towarów energetycznych, denominowany w dolarach amerykań-
skich. Rozróżnienie walut i ich ujęcie przedstawiono w tabeli na s. 100. Znaczenie wska-
zania waluty funkcjonalnej polega na tym, że określa ona sposób przeliczenia. Zgodnie
z międzynarodowymi standardami rachunkowości, transakcje wykazywane w walu-
tach obcych należy najpierw ująć w walucie funkcjonalnej stosując kurs waluty obcej
(euro) do waluty funkcjonalnej obowiązujący w dacie transakcji. W większości przy-
padków, podmiot będzie sporządzać sprowadzenie w swojej walucie funkcjonalnej,
chociaż możliwe jest również zastosowanie odmiennej prezentacji lub waluty „spra-
wozdawczej”, tak jak w powyższym przykładzie (rzadkim). Przeliczenie z waluty funk-
cjonalnej na walutę prezentacji odbywa się zgodnie z takimi samymi zasadami, jak
przeliczenie z lokalnej (obcej) waluty na walutę funkcjonalną.
Wartość aktywów netto
527
Waluty księgowe
Waluta Opis Uwagi
EUR Waluta „lokalna” ◆◆ Spółka zależna może być zobowiązana do sporządzenia
lub „obca” sprawozdania w euro w ramach przestrzegania krajowych
przepisów podatkowych i prawa spółek; oddzielne rejestry
prowadzone będą wyłącznie dla celów sprawozdawczości
lokalnej, ale nie będą one wykorzystywane dla celów własnej
rachunkowości podmiotu
USD Waluta ◆◆ Zakładając, że większość przepływów pieniężnych odbywa
„funkcjonalna” się w USD lub w kwotach denominowanych w USD, wszystkie
transakcje, aktywa i zobowiązania w walutach innych niż USD
zostaną przeliczone na USD zgodnie z zasadami MSR
GBP Waluta ◆◆ Zakładając, że spółka holdingowa sporządza sprawozdanie
„prezentacji” finansowe w GBP, podmiot dokona następnie przeliczenia swojej
waluty funkcjonalnej (USD) na walutę sprawozdawczą (GBP) przez
konsolidację dla celów sprawozdawczości finansowej
Wartości niematerialne i prawne • Intangible Assets • Nierzeczowe aktywa

długoterminowe takie jak wartość firmy, znaki towarowe, posiadane marki, patenty itp.
Wartości niematerialne i prawne nie istnieją w „namacalny”, fizyczny sposób, ale często
posiadają podstawy umowne i tym samym mogą być zweryfikowane (za wyjątkiem war-
tości firmy). Pod wieloma względami, aktywa te traktuje się tak samo, jak środki trwałe:
wykazuje po koszcie historycznym pomniejszonym o umorzenie, wszelką utratę warto-
ści natychmiast odpisuje się w koszty, a zyski lub straty ujmuje się w momencie zbycia.
Ze względu jednak na niepewność zarówno ich wyceny, jak i samego istnienia, zasady
księgowe dotyczące wartości niematerialnych i prawnych są surowsze. Zasada ostroż-
nej wyceny opowiada się za odpisem wartości niematerialnych i prawnych w koszty,
w przeciwieństwie do aktywowania ich w bilansie. Samo ujęcie księgowe wartości nie-
materialnych i prawnych jest problematyczne. W dzisiejszej gospodarce, w której głów-
nym czynnikiem produktywności i wzrostu jest wiedza, wiele wartości niematerial-
nych i prawnych (jak reklama, szkolenia, opatentowane know-how, badania itp.) posiada
istotną wartość. Wartość ta jest jednak trudna do zmierzenia i często niezwiązana z kosz-
tami (np. w przypadku wygenerowanej wewnętrznie wartości firmy, na którą składa się
lojalność klientów, reputacja, know-how). Międzynarodowe standardy rachunkowości
wymagają, by wartości niematerialne i prawne posiadały dwie podstawowe cechy: usta-
lone istnienie i udokumentowane przyszłe korzyści ekonomiczne. W przeciwnym przy-
padku, poniesione wydatki (jak koszty szkoleń, reklamy, prac badawczych itp.) należy
ująć w kosztach. Porównaj z aktywami trwałymi.
Wartość aktywów netto • Net Asset Value • NAV • Łączna wartość aktywów
przedsiębiorstwa pomniejszona o odpowiadające im łączne zobowiązania. Jest to syno-
nim wartości netto przedsiębiorstwa, kapitału własnego i wartości księgowej netto.
528 Wartość bilansowa
Rozbieżność
Ponieważ inwestorzy przywiązują wielką wagę do wartości zysku
na jedną akcję, spółki mają tendencję do stosowania technik zwięk-
szających zysk kosztem bilansu, co niesie ze sobą potencjalne nie-
bezpieczeństwa (…). Dobrą metodą sprawdzenia tych sztuczek jest
prześledzenie wartości aktywów netto z ostatnich dziesięciu lat.
Jeżeli wartość ta jest stała lub malejąca przy jednoczesnym dyna-
micznym wzroście zysku, prawdopodobnie zastosowano pewne
techniki [manipulacji księgowej]. Należy je wyśledzić.
Wartość bilansowa • Carrying Value • Figurująca w bilansie wartość poszczegól-

nych aktywów i zobowiązań. W przypadku przedsiębiorstw komercyjnych, teoria przed-
siębiorstwa sugeruje, że akcjonariusze i inwestorzy są najbardziej zainteresowani „war-
tościami ekonomicznymi”, odzwierciedlającymi faktyczną rzeczywistość finansową.
Rzeczywistość taką stara się odzwierciedlać rynek giełdowy. Jednak ze względu na prak-
tyczne trudności z pomiarem oraz względność oceny, trudno w rachunkowości zebrać
informacje o wartości ekonomicznej przy małym nakładzie kosztów. Księgowi posiłkują
się więc różnymi wartościami zastępczymi, z których najpowszechniejsze są wymienione
w poniższej tabeli.
Wartość bilansowa
Metoda Krótki opis
Koszt historyczny („Koszt”) ◆◆ Pierwotna cena zakupu
Wartość księgowa netto ◆◆ Koszt minus skumulowana amortyzacja/umorzenie
Wartość rynkowa ◆◆ Cena sprzedaży na aktywnym rynku
Wartość godziwa (ekonomiczna) ◆◆ Cena, jaką chce zapłacić zainteresowany niezależny
nabywca
Koszt lub wartość rynkowa, ◆◆ Przyjęcie mniej optymistycznej wyceny
w zależności która z tych
wartości jest niższa
Wartość sprzedaży netto ◆◆ Cena sprzedaży rynkowej pomniejszona o koszty transakcji
Wartość ekonomiczna ◆◆ Patrz wartość sprzedaży netto
(odzyskiwalna)
Wartość likwidacyjna ◆◆ Patrz wartość sprzedaży netto
(liquidation value)
Wartość likwidacyjna ◆◆ Wartość upłynnienia poszczególnych aktywów
(break-up value) w działającej firmie
Aktywa do zbycia ◆◆ Patrz wartość sprzedaży netto
Aktywa dostępne do sprzedaży ◆◆ Szacowana wartość godziwa
Wartość bilansowa oparta na koszcie historycznym
529
Wartość bilansowa
Metoda Krótki opis
Wartość po potrąceniu odpisów ◆◆ Wartość księgowa netto minus odpis z tytułu utraty
z tytułu utraty wartości wartości
Wartość z wyceny ◆◆ Z braku oferty nabywcy, wycena wartości rynkowej
przez rzeczoznawcę
Konsolidacja metodą praw ◆◆ Część aktywów netto właściciela po wartości bilansowej
własności nabytej spółki
Wartość oszacowana ◆◆ Wartość ustalona przez uprawnioną do tego jednostkę
Koszt odtworzenia ◆◆ Aktualna cena zakupu
Wartość bieżąca netto ◆◆ Przyszłe strumienie pieniężne zdyskontowane
z uwzględnieniem wartości pieniądza w czasie
Wartość użytkowa ◆◆ Wartość bieżąca netto gotówki wygenerowanej przez
aktywa + wartość końcowa
Wartość umowna ◆◆ Wartość określona w prawnie wiążącej umowie
Przyjęcie wartości bilansowej wpływa nie tylko na bilans. W przypadku zmian war-
tości bilansowej, kwoty przyrostu muszą zostać odzwierciedlone albo w kapitale rezer-
wowym, albo w rachunku wyników. Najbardziej tradycyjną i konwencjonalną metodą
rachunkowości jest rachunkowość oparta na koszcie historycznym, gdzie wartość bilan-
sowa jest zazwyczaj wartością księgową netto, z pewnymi określonymi wyjątkami.
Wyjątki te obejmują m.in. zastosowanie wartości sprzedaży netto w przypadku utraty
wartości przez zapasy, odpis wartości w przypadku nieproduktywnych aktywów trwa-
łych, czy zastosowanie wartości z wyceny w przypadku niektórych nieruchomości (by
wymienić tylko najpowszechniejsze wyjątki). W sprawozdawczości finansowej wiele
uwagi poświęca się kwestii przypisania poszczególnym pozycjom odpowiednich war-
tości bilansowych. W miarę rozwoju sprawozdawczości, można zauważyć trend w kie-
runku rachunkowości opartej wartościach godziwych, gdzie wszystkie pozycje bilansowe
wykazuje się w wartościach godziwych, z bardzo nielicznymi wyjątkami.
Wartość bilansowa oparta na koszcie historycznym • Historical Cost

Carrying Amount • Bilansowa wartość składnika aktywów wynikająca z zasto-
sowania metody kosztu historycznego. Wartość ta odpowiada pierwotnej cenie naby-
cia, bez względu na przejściowe zmiany wartości, ale ulega obniżeniu w razie trwałej
utraty wartości. Wartość po odpisie odzwierciedlać będzie kwotę możliwą do odzy-
skania z danego składnika aktywów. W przypadku zapasów, będzie ona odpowiadać
wartości sprzedaży netto. W przypadku aktywów trwałych, będzie to wartość bieżąca
netto przyszłych oczekiwanych przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej,
lub wartość likwidacyjna. Zastosowanie kosztu historycznego w wycenie aktywów jest
najbardziej sensowne w przypadku tych aktywów, które ze względu na przeznacze-
nie wycenia się głównie na podstawie ich wkładu w produktywną działalność, a nie na
podstawie wartości odsprzedaży (która jest nieistotna dopóki aktywa te posiadają war-
tość użytkową).
530 Wartość bilansowa oparta na wartości godziwej
Pierwotny koszt zakupu [USD]

Tymczasowe,
nie odnotowane,
zmiany wartości
Najwyższa
wartość
Wartość bilansowa
oparta na koszcie
historycznym Trwałe, odnotowane
obniżenie wartości
Czas
Wartość bilansowa oparta na wartości godziwej • Fair Value Carrying

•
Amount Aktywa wykazane w wartości godziwej na koniec okresu w bilansie opar-
tym na koszcie historycznym. Wartość godziwa i rynkowa są często używane zamiennie.
Pierwotny koszt zakupu [USD]
ZMIANY UJĘTEJ
WARTOŚCI
Wartość bilansowa WARTOŚĆ ODNIESIENIA

oparta na wartości
godziwej [USD]
ZMIANY UJĘTEJ
WARTOŚCI
Czas
W przypadku istnienia aktywnego rynku aktywów, te dwie wartości będą identyczne.

W innym przypadku, wartość należy oszacować z zastosowaniem przyjętej tech-
niki wyceny (np. dyskontowania przewidywanych przyszłych przepływów pienięż-
nych m.in. w przypadku nienotowanych akcji). Podczas gdy sprawozdanie finansowe
oparte na koszcie historycznym generalnie nie uwzględnia wartości godziwej, jest wiele
powszechnych wyjątków od tej konwencji:
◆◆ Rzeczowe aktywa trwałe, które wykazują przyrosty z wyceny.

◆◆ W przypadku aktywów finansowych znajdujących się w aktywnym obrocie
(zarówno na rynku, jak i przez podmiot), rachunkowość oparta na wycenie rynkowej
wymaga ujęcia zysków lub strat (zarówno zrealizowanych, jak i niezrealizowanych)
w rachunku zysków i strat.
Wartość firmy (księgowa wartość firmy)
531
◆◆ Instrumenty pochodne ujmuje się w wartości godziwej, przy czym niezrealizowane

zmiany ich wartości zostają uwzględnione w rachunku zysków i strat (w przypadku
transakcji spekulacyjnych) lub w kapitale rezerwowym (w przypadku transakcji
zabezpieczających).
◆◆ W przypadku aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży zyski i straty zwykle
wykazuje się w kapitale rezerwowym do momentu ich realizacji, gdy przechodzą do
rachunku zysków i strat.
Ponieważ sprawozdawczość finansowa ewoluuje w kierunku pełnej rachunkowo-

ści opartej na wartości godziwej, wartość godziwa stanie się zasadą a nie wyjątkiem.
Porównaj z metodą wyceny zapasów po koszcie nie przekraczającym wartości rynkowej.
Wartość ekonomiczna • Economic Value • Zasadnicza wartość składnika akty-

wów jako źródła generowania zysku, przy założeniu, że wykorzystuje się go w sposób
najbardziej produktywny. Na efektywnych i konkurencyjnych rynkach wartość ekono-
miczna stanowi odpowiednik wartości rynkowej – czyli ceny, za jaką dany składnik akty-
wów można sprzedać lub kupić. Z kolei wartość rynkowa równa jest wartości bieżącej
netto gotówki, jaką można z danego składnika aktywów osiągnąć w drodze sprzedaży,
lub przez wykorzystanie go do generowania przychodów gotówkowych. Wartość ekono-
miczna (która być może powinna nosić nazwę „wartości handlowej”) różni się od przyj-
mowanej w rachunkowości wartości księgowej, opartej na koszcie historycznym. Choć
wartość ekonomiczna jest przy podejmowaniu decyzji gospodarczych najistotniejsza,
trudno ją z góry ściśle określić. Jakie jest najbardziej produktywne wykorzystanie? Co
przyniesie przyszłość? Jakie jest oddziaływanie ryzyka? Jaką stopę dyskontową powinno
się przyjąć? Nawet wycena potwierdzona transakcją rynkową może okazać się błędna,
jeżeli rynek pomyli się w ocenie. Wartość ekonomiczna jest więc raczej koncepcją teore-
tyczną, niż czymś, co można zmierzyć. Jej użyteczność polega przede wszystkim na tym,
że przypomina, iż wartość (podobnie jak uroda) zależy od punktu widzenia. Patrz rów-
nież wartość godziwa i wartość subiektywna.
Wartość firmy (księgowa wartość firmy) • Goodwill (Accounting

Goodwill) • Wartość firmy ujmowana jest wyłącznie przy konsolidacji. „Różnica
konsolidacyjna” pojawia się, ponieważ cena nabycia kapitału własnego jest zwykle wyż-
sza od wartości bilansowej aktywów netto, wykazanej w księgach przejętej spółki. (Przy
braku konsolidacji, akcje spółki przejmowanej byłyby po prostu wykazywane po cenie
nabycia jako inwestycja długoterminowa). Luka pomiędzy ceną nabycia a wartością księ-
gową wynika z różnych przyczyn. Z perspektywy spółki przejmowanej, wartości wyka-
zane w bilansie opartym na koszcie historycznym, który z założenia jest konserwatywny,
nie mają odzwierciedlać wartości rynkowej (w najlepszym przypadku wykazuje się
pewne wartości godziwe, ale większość aktywów prezentuje się po koszcie historycz-
nym). Rachunkowość oparta na koszcie historycznym jest raczej skłonna do zaliczania
w koszty, a nie aktywowania wielu wartościowych aktywów (w szczególności wartości
niematerialnych i prawnych). Podobnie inflacja powoduje, że wartości kosztów są niższe
od wartości odtworzeniowych. Z perspektywy nabywcy, zapłacona cena często musi być
wyższa od wartości księgowej, jeśli transakcja nabycia ma być zrealizowana. Po pierwsze,
532 Wartość firmy (księgowa wartość firmy)
nabywca musi być gotów zapłacić cenę odzwierciedlającą postrzeganą przez sprzedają-
cego wartość rynkową spółki. Zazwyczaj wartość taka odpowiada co najmniej warto-
ści godziwej jej aktywów, a nawet ekonomicznej wartości firmy, w przypadku znacznego
potencjału dochodowego firmy. Po drugie, nabywca może być gotów zapłacić premię
cenową dla osiągnięcia efektu synergii spodziewanego po fuzji. Przejęcie kontroli będzie
wymagało przekonania najbardziej zaangażowanych akcjonariuszy przejmowanej spółki
do dokonania sprzedaży. Poza tym, nabywca może dać porwać się gorączce transakcji
i ostatecznie zapłacić wyższą premię cenową tylko w wyniku nacisków konkurencyj-
nych (i emocjonalnych). Ujęcie księgowe wartości firmy obejmuje zapisy korygujące,
wymagane do sporządzenia skonsolidowanego sprawozdania finansowego. Można
zilustrować je poniższym przykładem:
Przykład: zapisy korygujące z tytułu wartości firmy

Sytuacja: Inwestor zapłacił 2 000 za akcje nabywanej spółki, których wartość księgowa netto wynosi 1 000.
Premię cenową w stosunku do wartości księgowej można częściowo przypisać określonym
aktywom, których wartość jest o 500 wyższa od ich wartości bieżącej netto, podczas gdy 500 wynika
z nieokreślonego potencjału dochodowego.
Pozycja bilansowa Inwestor Nabywana Korekty Uwaga Wartości
spółka skonsolidowane
Aktywa
Inwestycja w nabywaną spółkę 2 000 - - 2 000 1 -
Pozostałe aktywa po koszcie 4 000 1 800 0 5 800
Przyrost wartości godziwej + 500 2 + 500
Wartość firmy + 500 3 + 500
Razem 6 000 1 800 - 1 000 6 800
Pasywa
Kapitał własny 4 600 1 000 - 2 000 1 4 600
+ 1 000 2/3
Razem 6 000 1 800 -1 000 6 800
Uwagi:
1. Zapis eliminacyjny w celu skorygowania podwójnego zliczenia aktywów nabywanej spółki
i inwestycji inwestora.
2. W celu ujęcia zwiększenia wartości kosztów możliwych do wydzielenia aktywów nabywanej spółki
do ich wartości godziwych.
3. Ujęcie wartości firmy = nieokreślonej premii cenowej, aby ująć nabywaną spółkę w sprawozdaniu
skonsolidowanym.
Po pierwotnym ujęciu w sprawozdaniu skonsolidowanym, rachunkowość warto-

ści firmy łączy się następnie z decyzjami dotyczącymi jej aktywowania lub zalicze-
nia w koszty. Obie te alternatywy budzą często intensywne polemiki. Wielu twierdzi,
że brak możliwości określenia wartości godziwej poszczególnych aktywów powo-
duje, że wycena wartości firmy nie ma uzasadnienia, i że ze względów ostrożnościo-
wych wartość firmy należy po nabyciu bezpośrednio odpisać w koszty. Największym
Wartość firmy wygenerowana wewnętrznie
533
problemem jest to, że wartości firmy nie można niezależnie ani łatwo zweryfikować.
Ponadto, słabe wyniki tworzenia wartości po przejęciach również przemawiają za zali-
czeniem wartości firmy w koszty. Inni mogą twierdzić, że wartość firmy ma charak-
ter bona fide. Po prostu odzwierciedla ona ukrytą wartość aktywów nieujętą przez
system księgowy (np. nazwy marek, lojalność klientów, wartość reputacji) lub „efekt
synergiczny aktywów”, który odzwierciedla bardzo realną ekonomiczną wartość firmy.
Ta szkoła opowiada się za umorzeniem wartości firmy w czasie (przez na przykład
20–40 lat) w miarę jej stopniowego zużywania. Międzynarodowe standardy rachun-
kowości przyjęły podejście kompromisowe: dopuszcza się, aby wartość firmy stano-
wiła stały składnik aktywów. Jego wartość bilansową należy jednak ciągle poddawać
rygorystycznym testom, opartym na faktach i odnoszącym się do wyników nabytego
przedsiębiorstwa (patrz test na utratę wartości firmy). Jeśli wartość firmy przestaje być
uzasadniona, należy dokonać odpisu aktualizacyjnego w najszerszym wymaganym
zakresie. Patrz również kapitał rezerwowy z konsolidacji i ujemna wartość firmy.
Wartość firmy wygenerowana wewnętrznie • Ekonomiczna wartość firmy

• •
Internally Generated Goodwill Economic Goodwill Wydatki na dzia- •
łania zwiększające wartość przedsiębiorstwa, ujęte dla celów księgowych w kosztach
(w odróżnieniu od wydatków aktywowanych w bilansie). Przykładem mogą być bada-
nia rynkowe, szkolenia pracowników, reklama, wsparcie marki i reputacji. Wydatki
poniesione na takie cele nie spełniają warunków do ujęcia w wartościach niematerial-
nych i prawnych, ponieważ istnieją problemy z pomiarem i weryfikacją płynących z nich
korzyści ekonomicznych (nawet jeśli jest prawdopodobne, że korzyści te czerpane będą
dłużej niż w bezpośredniej przyszłości). Ponoszone przez pewien okres czasu, nakłady
takie mogą zapewnić ponadprzeciętne zyski i skumulować się w formie ekonomicznej
wartości firmy. Podczas gdy zaletą ujmowania takich wydatków w kosztach jest ostrożna
wycena, podejście takie zniechęca do przeznaczania środków na komercyjnie opłacalne
działania. W długim okresie ucierpi na tym konkurencyjność i zdolność do innowacji.
Poza tym, istnieje tu niespójność logiczna, ponieważ ujęcie ekonomicznej wartości firmy
jest możliwe tylko w przypadku pozyskania jej w transakcji nabycia spółki. W związku
z tym, w branżach ukierunkowanych na innowację nie jest niczym niezwykłym, że ana-
litycy finansowi opracowują wyniki proforma w oparciu o aktywowanie wygenerowanej
wewnętrznie wartości firmy. Patrz również księgowa wartość firmy i rachunkowość tok-
syczna.
Duże dęby rosną z małych żołędzi

Wykorzystujemy naszą przewagę technologiczną, aby wygrać.
Nasza wiodąca pozycja [w silnikach odrzutowych] ma swoje źródło
w ryzyku, jakie podjęliśmy 15 lat temu, stawiając na kompozytowe
łopatki wirników opracowane w naszym ośrodku badawczym. Było
to innowacyjne podejście, które zapewniło nam wiodącą pozycję na
całe dekady.
General Electronic Raport roczny 2005, s. 9
534 Wartość firmy (znaczenie finansowe)
Wartość firmy (znaczenie finansowe) • Goodwill (Financial Significance) •

Księgowa wartość firmy, należąca do bilansowych wartości niematerialnych i praw-
nych, powstaje w momencie konsolidacji jednostki zależnej nabytej za cenę przekracza-
jącą łączną wartość godziwą jej aktywów. Jest ona wartością rezydualną w tym sensie,
że stanowi pozostałość ceny nabycia nie dającą się przypisać do określonych aktywów.
W pierwszym kroku konsolidacji, wartości bilansowe poszczególnych aktywów należą-
cych do nabytej spółki aktualizuje się do wartości godziwej (w oparciu o różne obiektywne
kryteria). Kwota ceny nabycia przekraczająca sumę tych wartości godziwych odzwiercie-
dla „wartość łączną”, której nie da się przypisać do określonych aktywów. Mimo braku
powiązania z konkretnymi aktywami, zakłada się, że wartość firmy jest realna (choć nie-
materialna), ponieważ została potwierdzona transakcją zawartą na warunkach rynko-
wych. Dla wyjaśnienia, można przedstawić ją w następujący sposób:
Źródło księgowej wartości firmy

Wartość firmy (w rachunkowości) Nieprzypisana cena nabycia
Cena nabycia akcji/udziałów Przyrost wartości godziwej Cena nabycia przypisana

= poszczególnym aktywom
Wartość rynkowa aktywów ogółem Dotychczasowa wartość księgowa
nabytych aktywów
Pod pewnymi względami, księgowa wartość firmy to uzupełnienie wymagane po pro-

stu do zbilansowania skonsolidowanego sprawozdania finansowego. Co zobaczymy,
jeśli spojrzymy na znaczenie finansowe wartości firmy wykraczające poza aspekt bilan-
sowania? Możemy dostrzec cztery implikacje:
1. Wartość firmy mierzy po prostu to, czego nie może lub nie chce ująć model księ-
gowy. Na przykład, marki i inne wartości niematerialne i prawne mogą posiadać war-
tość komercyjną, nawet jeśli nie zostały w pełni ujęte w bilansie opartym na kosz-
cie historycznym. Transakcja nabycia umożliwia ujęcie takich ukrytych wartości
w postaci wartości firmy.
2. Podmiot zdolny do kontynuacji działalności ma zwykle wartość większą niż suma
jego części (tj. poszczególne aktywa). Wartość firmy można czasem uznać za pre-
mię z tytułu zwiększenia wartości poszczególnych możliwych do zidentyfikowa-
nia aktywów.
3. Ekonomiczna wartość firmy może wynikać z wyjątkowego potencjału aktywów do
generowania zysków pod kierownictwem sprawnego zarządu i/lub w wyjątkowo
korzystnych warunkach rynkowych. Podczas gdy rachunkowość oparta na koszcie
historycznym nie ujmuje wartości firmy wygenerowanej wewnętrznie, musi być ona
ujęta, jeśli istnieje strona trzecia zainteresowana nabyciem.
4. Nabywca może uzyskać w nabytej spółce potencjalny efekt synergii i tym samym
zwiększyć łączną wartość jej aktywów. Faktycznie, zakładając, że istniejący zarząd
już zmaksymalizował wartość dla akcjonariuszy, jedynym sposobem dalszego
zwiększenia wartości jest wniesienie do przedsiębiorstwa czegoś ekstra.
Wartość godziwa (wersja księgowego)
535
Wartość firmy tradycyjnie stawiała przed księgowymi wyzwania związane z różnorod-

nością stosowanych podejść. Wiele krajów preferuje bezpośredni odpis wartości firmy
w koszty, podczas gdy inne aktywują wartość firmy i umarzają ją przez różne okresy
(od 5 do 40 lat). Patrz wartość firmy, rozliczanie w rachunkowości.
Wartość firmy
Notariusz wrócił żwawym krokiem, gdy Huysmanns pakował właśnie
pieniądze do kieszeni. „Możemy kontynuować?” zapytał. Nastąpiło
podpisywanie dokumentów, po czym notariusz przypieczętował
wszystko na wosku i poświadczył zamaszystym podpisem.
„Przepraszam – wtrącił Stein – chciałbym się jeszcze upewnić, że
firma ma kontynuować działalność pod nazwą Huysmanns. Muszę
mieć pewność, że wartość firmy nie straci w oczach dotychczaso-
wych klientów.”
Gdy notariusz przeglądał papiery, Huysmanns wlepiał w niego nie-
dowierzający wzrok. Wartość firmy? Jego tępa twarz z zaczerwienio-
nymi policzkami przywodziła na myśl flamandzkie portrety woj-
skowych. Notariusz odnalazł przedmiotowy artykuł. Obaj klienci
przeczytali go wodząc palcami po linijkach i pochrząkując potwier-
dzili zawarcie umowy.
Alan Furst Polski oficer (The Polish Officer), 1995, s. 197
Wartość godziwa (wersja księgowego) • Fair Value (Accountant’s Version) •

Oszacowana przez księgowych wartość rynkowa, zwykle – choć niekoniecznie – odpo-
wiadająca cenie rynkowej. Wobec faktu, że logikę rynku trudno jest podważyć, można
zapytać dlaczego wartość godziwa nie może być po prostu równa cenie rynkowej. Otóż
dlatego, że w rachunkowości wartość „godziwa” znaczy nie tyle „taka, jaka jest”, co
raczej „rozsądna”, czy „użyteczna” w kontekście potrzeb informacyjnych użytkowników
rachunkowości. (Dla nieksięgowych, określenie „godziwa” wydaje się mieć jakieś konota-
cje etyczne.) Zgodnie z tą zasadą, wartość godziwa może opierać się na cenie rynkowej,
ale nie przyjmuje jej na ślepo jako wyznacznika rynkowej wartości. Przy ustalaniu war-
tości godziwej nie uwzględnia się na przykład cen rynkowych z transakcji wymuszonych,
przymusowej likwidacji lub wyprzedaży aktywów. W przypadku rynku nieaktywnego
lub nieefektywnego, wartość godziwą można zastąpić innymi, pośrednimi miernikami
– jak wartość użytkowa, wartość wyceny, wartość odtworzenia lub wartość bieżąca netto.
Wartość godziwą definiuje się więc jako „kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby
zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane, w formie transakcji przeprowadzonej
na warunkach rynkowych pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi stro-
nami”. Model rachunkowości opartej na koszcie historycznym generalnie nie uwzględ-
nia wartości godziwej, z wyłączeniem pewnych sytuacji, w których wartość godziwa
zapewnia o wiele więcej informacji, niż pierwotny koszt. Poniżej przedstawiono kilka
powszechnych przykładów zastosowania wartości godziwej w bilansie:
536 Wartość końcowa (wyjściowa)
◆◆ W przypadku transakcji nabycia – przy alokacji kosztów na określone aktywa w prze-

jętej jednostce;
◆◆ Przy ustalaniu górnej granicy wartości księgowej instrumentów finansowych;
◆◆ Przy aktualizacji wyceny nieruchomości i aktywów finansowych.
Ciekawe spostrzeżenie można poczynić porównując koncepcję wartości godziwej
z koncepcją rzetelnej prezentacji omawianą w opinii z badania sprawozdań finansowych*.
Ponieważ rzetelność prezentacji opiera się na sprawozdaniach finansowych wykorzystu-
jących koszt historyczny, księgowi wydają się implikować, że wartością „rzetelną” jest
koszt. Czy nie jest to sprzeczność? Koszt historyczny może znacząco odbiegać od war-
tości rynkowej, lecz jego domniemana „rzetelność” wynika raczej z faktu, że można go
w dowolnej chwili wiarygodnie zmierzyć. Tak więc rzetelna prezentacja opiera się nie
tyle na rzetelnych wartościach godziwych, co na wartościach możliwych do przyjęcia
w danych okolicznościach. Patrz również rachunkowość oparta na wartości godziwej.
Wartość końcowa (wyjściowa) • Exit Value • Wartość danego składnika majątku

w momencie jego sprzedaży na rynku, zwana także wartością zrealizowaną netto (warto-
ścią sprzedaży netto).
Wartość księgowa • Book Value • Zgodnie z nazwą, jest to figurująca w księgach jed-
nostki wartość bilansowa aktywów i pasywów, która następnie jest odzwierciedlana
w sprawozdaniu finansowym. Choć wartość bilansowa może opierać się na wielu meto-
dach wyceny, „wartość księgowa” zazwyczaj oznacza koszt historyczny, tzn. pierwotną
cenę zakupu pomniejszoną o umorzenie. O wartości księgowej często mówi się w kon-
tekście porównywania jej z wartością rynkowa – stąd powszechnie spotykany wskaźnik
wartości księgowej do rynkowej.
Wartość księgowa netto • Net Book Value • NBV • Wartość bilansowa różnych
określonych pozycji w bilansie, zazwyczaj (choć nie zawsze) oparta na koszcie historycz-
nym. W przypadku aktywów obrotowych, jest to wartość sprzedaży netto. W przypadku
aktywów trwałych, jest to koszt historyczny pomniejszony o skumulowane umorzenie.
„Wartość księgowa netto kapitału własnego” to po prostu wartość księgowa netto wszyst-
kich aktywów pomniejszona o wartość wszystkich zobowiązań. Ponieważ wartości
bilansowe mogą być wyceniane różnymi metodami (np. według wartości rynkowej, war-
tości godziwej, wartości z wyceny), wartość księgowa netto może odzwierciedlać te różne
metody wyceny. Tym niemniej, zazwyczaj przez wartość księgową netto rozumie się war-
tość historyczną. Zob. także wartość aktywów netto (synonim wartości księgowej netto
kapitału własnego) oraz kapitał własny.
* Po angielsku w obu sformułowaniach występuje słowo „fair”, czyli ‘rzetelny/uczciwy/godziwy’; podczas

gdy w polskim nazewnictwie przyjęło się tłumaczyć „fair value” jako ‘wartość godziwą’, a „fair presenta-
tion” jako ‘rzetelną prezentację’ (przyp. tłum.).
Wartość marki
537
Bilans
Łączne
zobowiązania
Wartość
Wartość księgowa
księgowa netto Koszt
aktywów aktywów Kapitał własny
netto wg wartości
księgowej netto
Umorzenie
Wartość likwidacyjna • Liquidation Value • Gotówkowy przychód ze sprzedaży

aktywa na istniejącym rynku, po uwzględnieniu kosztów związanych z doprowadzeniem
do transakcji sprzedaży (takich jak koszt demontażu, transportu, dystrybucji, reklamy,
ubezpieczenia, opłaty i prowizje agencyjne itp.). Wartość likwidacyjna jest więc wartością
rynkową pomniejszoną o koszty sprzedaży i ewentualne upusty od ceny rynkowej udzie-
lone w celu sfinalizowania sprzedaży w ograniczonym przedziale czasu. Wartość likwi-
dacyjna środków trwałych ma znaczenie jedynie w przypadku zagrożenia kontynuacji
działalności – stąd jest często przedmiotem zainteresowania pożyczkodawców w odnie-
sieniu do posiadanego przez nich zabezpieczenia. Koncepcja wartości likwidacyjnej bywa
również (choć rzadziej) używana w odniesieniu do zobowiązań – wówczas rozumie się
przez nią gotówkową kwotę wymaganą do spłaty lub umorzenia długu. W przypadku
instrumentów finansowych kwotę taką określa się jako koszt likwidacji instrumentu
finansowego lub koszt odtworzenia. Patrz również wartość likwidacyjna (break-up value)
i rachunkowość według wartości rynkowych.
Wartość marki • Brand Value • Komercyjna wartość uznanej marki produktu, cieszą-
cej się nie tylko szeroką rozpoznawalnością, ale także kupowanej przez klientów chęt-
niej niż inne marki. Wartość taka jest realizowana albo w postaci ponadprzeciętnych
zysków ze sprzedaży markowych produktów (zobacz ekonomiczna wartość firmy), albo
w postaci zysku z odsprzedaży marki stronie trzeciej. Zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny,
wartość marki jako składnika wartości niematerialnych i prawnych, uznawana jest jedy-
nie przy rozliczaniu transakcji nabycia (czyli jeżeli istnieje potencjalny kupiec). Z kolei
w analizie finansowej, marki uwzględnia się przy dokonywaniu wyceny wartości ryn-
kowej przedsiębiorstwa. W dzisiejszej gospodarce globalnej, marki są bardzo istotnym
elementem konkurencji, zwłaszcza w branżach konsumpcyjnych. W przypadku mię-
dzynarodowych korporacji, nie jest rzeczą niezwykłą, że ich kapitalizacja rynkowa jest
w głównej mierze rezultatem wartości posiadanych marek. Obliczenie wartości marki
jest operacją złożoną. Prognozowane zyski netto ze sprzedaży markowych produktów
pomniejsza się o koszty utrzymania marki i o zyski niezależne od marki, a następnie
dyskontuje do wartości bieżącej. Więcej szczegółów w zakresie wyceny marek na stronie
www.interbrand.
538 Wartość netto przedsiębiorstwa
10 największych globalnych marek*
Ranga Firma Branża Wartość w mld USD
1 Coca-Cola Napoje 67
2 Microsoft Oprogramowanie 59
3 IBM Komputery 53
4 General Electric Różne 47
5 Intel Komputery 36
6 Nokia Telefony komórkowe 26
7 Disney Rozrywka 26
8 McDonalds Fast food 26
9 Toyota Samochody 25
10 Marlboro Papierosy 21
* „BusinessWeek”, 1 sierpnia 2005
Wartość netto przedsiębiorstwa • Net Worth • Łączna wartość aktywów pomniej-

szona o wartość zobowiązań. Wartość netto przedsiębiorstwa rozumie się zazwyczaj jako
synonim wartości aktywów netto, kapitału własnego lub wartości księgowej netto. Jeżeli
istnieje różnica, kryć się może ona w niuansie znaczenia słowa „worth”*: wartość nieko-
niecznie ogranicza się do wartości księgowych.
Bilans
Łączne
zobowązania
Wartość netto
przedsiębiorstwa Łączne
aktywa
Wartość netto
przedsiębiorstwa
Wartość nominalna (żargon zawodowy) • Face/Nominal/Par Value (ver

•
nacular) Umowna kwota zobowiązania lub wartość nominalna papieru wartościo-
wego. W przypadku instrumentów dłużnych, jak obligacje lub weksle własne, kwota ta
określa sumę, jaka będzie płatna w momencie wykupu. Do wartości nominalnej wliczana
jest również stopa procentowa kuponów. Natomiast w przypadku akcji, których wartość
ustala rynek, wartość nominalna to wartość ustalona arbitralnie w momencie ich emi-
* Ang. worth tłumaczy się na polski jako „wartość”, tak samo jak value. Choć worth i value funkcjonują
w angielskim jako synonimy, worth kojarzy się z również z wartością w sensie użyteczności i przydatności.
Wartość początkowa
539
sji. Posiada ona jedynie takie znaczenie, że określa minimalną kwotę, jaką akcjonariu-
sze zobowiązani są zapłacić za obejmowane akcje (w przypadku niedopłaty, prawo spółek
wymaga wyrównania brakującej różnicy).
Wartość odtworzenia (w rachunkowości) • Replacement Value (in

•
Accounting) Stosowana w rachunkowości metoda wyceny, polegająca na wykazy-
waniu aktywów w bilansie według bieżącej ceny rynkowej, jaką należałoby zapłacić za
ich nabycie (w odróżnieniu od bardziej konwencjonalnej metody kosztu historycznego).
Wynikające z zastosowania tej metody różnice zmniejszające lub zwiększające wartość
bilansową aktywów przenoszone są do pozycji „kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny”.
Wartość odzyskiwalna • Recoverable Amount • Wycena składnika aktywów, któ-

rej podstawę stanowi albo wartość godziwa pomniejszona o koszt sprzedaży, albo war-
tość użytkowa – w zależności od tego, która z nich jest wyższa. Wartość odzyskiwalna
jest istotnym kryterium przy ustalaniu ewentualnej utraty wartości przez składnik akty-
wów – wszelkie nadwyżki wartości bilansowej ponad wartość odzyskiwalną muszą zostać
odpisane. W przypadku jednostek generujących środki pieniężne, ich wartość użytkowa
jest z kolei równa wartości bieżącej netto przepływów pieniężnych (zdyskontowanych
według kosztu kapitału jednostki). Wartość odzyskiwalna jest również odpowiednią
wartością bilansową, w której powinny być wykazywane aktywa do zbycia.
Wartość optymistyczna (żargon) • Hope Value (slang) • Wycena aktywów

w oparciu o optymistyczne założenia dotyczące stabilizacji rynku, kontynuacji działalno-
ści, trendu wyników itd. Porównaj z zasadą ostrożnej wyceny i przedsiębiorstwem niezdol-
nym do kontynuacji działalności.
Wartość początkowa ▶ Koszt historyczny.

540 Wartość podatkowa
Wartość podatkowa • Tax Value • Wartość danego składnika aktywów dla celów
podatku dochodowego lub majątkowego, ustalona zgodnie z wymogami odnośnych władz
podatkowych. W przypadku podatku majątkowego wartość podatkowa jest zazwyczaj
wartością z wyceny (wymiarem). Wartości aktywów mogą być również istotne dla celów
podatku dochodowego. Przykładowo, wartość księgowa netto środków trwałych amor-
tyzowanych według standardów rachunkowości, może różnić się od niewykorzystanej
amortyzacji podatkowej, czyli kwoty, jaka pozostaje jeszcze do odpisania według uregu-
lowań podatkowych.
Wartość potwierdzająca (w sprawozdawczości finansowej) • Reassur

•
ance Value (in Financial Reporting) Postawione przez hipotezę rynku efek-
tywnego założenie, że sprawozdawczość finansowa stanie się w zasadzie niepotrzebna,
ponieważ rynki kapitałowe same uwzględnią w cenie akcji wszelkie dostępne informacje
(z komunikatów publicznych, informacji ujawnionych analitykom giełdowym, przecie-
ków informacji poufnych itd.). Prawdopodobieństwo zmiany cen akcji po opublikowaniu
raportów rocznych jest znikome, o ile raporty te nie zawierają „niespodzianek”. Skoro zaś
cena akcji jest wiarygodna na podstawie publicznie dostępnych informacji, inwestorzy
będą przykładać niewielką wagę do kwartalnych i rocznych raportów. Rola sprawozdaw-
czości sprowadza się więc w zasadzie do potwierdzania poczynionych przez inwestorów
założeń i zmniejszania elementu niepewności.
Wartość rynkowa • Market Value • Cena rynkowa w warunkach stabilnej równowagi

między popytem a podażą na rynku efektywnym – czyli takim, gdzie nie występują nad-
wyżki ani niedobory. Na rynkach aktywnych i efektywnych, wartość rynkowa jest rów-
noważna z ceną rynkową. Wartość rynkowa może być ceną kupna lub sprzedaży. Cena
kupna stanowi koszt nabycia danego aktywa; podczas gdy cena sprzedaży jest wartością
sprzedaży netto z uwzględnieniem kosztów transakcji. Zgodnie z zasadami rachunkowo-
ści, w przypadku przedsiębiorstwa o zapewnionej kontynuacji działalności wartość ryn-
kowa jest zwykle istotna jedynie dla aktywów bieżących. Wartość aktywów przeznaczo-
nych do szybkiej sprzedaży wykazywana jest po koszcie nie przekraczającym wartości
sprzedaży netto, lub – w przypadku aktywów będących w aktywnym obrocie – na bie-
żąco aktualizowana do wartości rynkowej, przy czym niezrealizowane zyski lub straty
ujmuje się w rachunku zysków i strat. Porównaj z wartością godziwą i wartość subiek-
tywna. Patrz również Komitet ds. Międzynarodowych Standardów Wyceny.
Wartość sprzedaży netto • Net Realizable Value • Wartość środków pieniężnych

uzyskana ze sprzedaży składnika aktywów do wykorzystania zgodnie z jego przeznacze-
niem, po odjęciu wszelkich kosztów związanych z doprowadzeniem do transakcji sprze-
daży. Przykładowo, wartość sprzedaży netto zapasów z produkcji w toku równałaby się ich
wartości rynkowej jako wyrobów gotowych (w odróżnieniu od wartości końcowej), pomniej-
szonej o koszty wykończenia i dostarczenia do nabywcy. W przypadku środka trwałego,
wartość sprzedaży netto równałaby się jego wartości rynkowej pomniejszonej o koszty
sprzedaży, rozmontowania, dostawy itp. Zasada ostrożnej wyceny nakazuje wykazywanie
wszelkich aktywów przeznaczonych do odsprzedaży lub likwidacji po niższej z dwóch war-
tości: kosztu historycznego lub wartości sprzedaży netto. Patrz również wartość godziwa.
Wartość utraty
541
Wartość subiektywna • Value (Personal/Subjective) • Cena odzwierciedla-

jąca użyteczność krańcową towarów i usług, tj. przydatność dodatkowego artykułu dla
indywidualnego konsumenta. Jeżeli dany artykuł jest w aktywnym obrocie na efektyw-
nym rynku, wartość subiektywna zbliżona jest do wartości rynkowej. Musimy jednak
pamiętać, że cena rynkowa kształtuje się w oparciu o równowagę między podażą a popy-
tem wśród dużej grupy uczestników rynku. Upodobania konsumentów mają charakter
subiektywny. Ludzie zazwyczaj postrzegają wartość rzeczy – w kategoriach indywidual-
nej przydatności – odmiennie niż rynek. Jeżeli wartość subiektywna jest niższa od ceny
rynkowej, klient danej rzeczy nie kupi. Jeżeli natomiast wartość subiektywna przewyższa
cenę rynkową, klient kupi daną rzecz uznając to za „okazję”.
Cena
Ż
DA
PO
KORZYŚCI DLA
KONSUMENTÓW 
RÓWNOWAGA
Wartość
Pm  RYNKOWA
subiektywna
POP
YT
Qm Ilość
 korzyści płynące dla konsumentów z faktu, że cena

rynkowa jest niższa od wartości subiektywnej
Wartość utraty • Koszt utraty • Deprival Value • Jedna z metod wyceny aktywów,
polegająca na ustaleniu rozsądnej ceny, jaką przedsiębiorstwo byłoby skłonne zapłacić,
aby uniknąć utraty danego składnika majątku. Koncepcja ta pierwotnie wykorzystywana
była w branży ubezpieczeniowej do zaspokajania roszczeń. Stosuje się ją przede wszyst-
kim w przypadkach, gdy nie można się oprzeć na częściej stosowanych wartościach, jak
np. koszt historyczny. Aby oszacować wartość utraty, należy najpierw ustalić trzy inne
wartości: wartość sprzedaży netto, wartość odtworzeniową i wartość ekonomiczną.
Koszt utraty
wartość niższa
Koszt utraty
Koszt odtworzenia Wartość odzyskiwalna
wartość wyższa
Wartość sprzedaży netto Wartość ekonomiczna

542 Wartość użytkowa
Za wartość utraty przyjmuje się następnie niższą z dwóch wartości: wartości odtwo-
rzeniowej i wartości odzyskiwalnej; przy czym wartość odzyskiwalna zdefiniowana
jest z kolei jako wyższa z dwóch: wartości sprzedaży netto i wartości ekonomicznej.
Koncepcja wartości utraty wykorzystywana jest w rachunkowości według kosztów bie-
żących. Patrz również wartość użytkowa.
Wartość użytkowa • Value-in-Use • Wartość środka produkcji ustalona na pod-

stawie jego zdolności produkcyjnych lub pośredniego wkładu do osiąganych docho-
dów. Wartość użytkowa różni się od wartości możliwej do uzyskania ze sprzedaży.
Specjalistyczna maszyna, której wartość przy sprzedaży na złom byłaby znikoma, może
mieć znaczną wartość użytkową dzięki zdolności wytwarzania produktów, które można
sprzedać na rynku. Aby można było mówić o wartości użytkowej aktywów, muszą one
odgrywać jakąś rolę w produkcji, wyznaczaną nie tylko przez zakres, lecz również war-
tość produkcji. Koncepcja wartości użytkowej jest bardzo zbliżona do wartości utraty
(kosztu utraty), choć nastawiona jest nie tyle na ścisłe określenie wartości danego skład-
nika aktywów, co raczej na uzasadnienie jego wartości bilansowej wyrażonej jako koszt
historyczny pomniejszony o umorzenie. Patrz także wartość bilansowa oparta na koszcie
historycznym i wartość odzyskiwalna.
Wartość użytkowa
wartość niższa
Wartość użytkowa
Koszt odtworzenia Wartość odzyskiwalna
wartość wyższa
Wartość sprzedaży netto Wartość ekonomiczna
Wartość wyceny • Appraised Value • Szacowana wartość rynkowa niehandlowych

aktywów ustalona w formalnej opinii rzeczoznawcy. W efekcie, jest to stwierdzenie, że
składnik aktywów ma określonoą wartość, ponieważ tak mówi fachowiec. Aby być god-
nym zaufania, rzeczoznawca powinien być doświadczony, wykwalifikowany i niezależny.
Wycena musi być sporządzona na piśmie, a ustalone w niej wartości odpowiednio uza-
sadnione. Najlepiej byłoby, gdyby wycena taka opierała się na metodologiach zaakcepto-
wanych przez Międzynarodowe Standardy Wyceny. Niemal z definicji, wyceny na ogół
nie są potrzebne, jeżeli można odnieść się do ceny rynkowej. Nie ma potrzeby wyceniać
np. obligacji firmy Shell Oil, bo ich notowania łatwo znaleźć na rynku obligacji. Wyceny
potrzebne są raczej w przypadkach, gdy dla danych aktywów nie ma aktywnego rynku.
Należy wówczas oszacować, jaką kwotę można by uzyskać za dany składnik aktywów
sprzedając go na rynku, gdzie istnieją zainteresowani kupcy (tj. kupcy cierpliwi, dobrze
poinformowani i nie zdesperowani). Przykładowo, wartość rynkową nieruchomości
Warunki rynkowe
543
o nietypowej lokalizacji i specjalnym przeznaczeniu można miarodajnie ustalić jedynie

w drodze sprzedaży. Jeżeli jednak przedsiębiorstwo nie chce jej sprzedać, może zlecić
dokonanie wyceny rzeczoznawcy, który ustali ją w oparciu o wiedzę o porównywalnych
transakcjach na rynku, innych punktach odniesienia, kosztach odtworzenia itp. Wartość
wyceny z zasady należy przyjmować z zachowaniem ostrożnych szacunków, ponieważ
może być obarczona błędem, nie uwzględnia kosztów sprzedaży, podatków od transak-
cji itp., a ponadto fluktuacje rynkowe mogą spowodować zarówno wzrost, jak i spadek
cen. Teoretycznie każdy składnik aktywów można poddać wycenie; w praktyce jednak
wyceny ogranicza się do nieruchomości, czyli klasy aktywów, których wartość zazwyczaj
łatwiej jest ustalić. Zobacz także przyrosty z wyceny.
Wartość wyceny (wymiar) • Assessed Value • Wartość składnika aktywów usta-

lona przez organ zewnętrzny dla własnych celów tego organu. Najpopularniejszym jej
przykładem jest wartość nieruchomości stanowiąca podstawę do naliczenia podatku od
nieruchomości. Ustawowo określony podatek od nieruchomości może być naliczany od
wartości wyceny, która z kolei ustalana jest przy użyciu określonego wzoru (uwzględnia-
jącego powierzchnię nieruchomości, jej lokalizację, wysokość, koszt początkowy, wartość
rynkową itp.). Praktykę wyceny wartości uważa się za konieczną, w przeciwnym bowiem
razie podatnicy mogliby zaniżać wartość nieruchomości w celu zmniejszenia zobowią-
zań podatkowych.
Warunki rynkowe • Arm’s Length • Niezależne, rynkowe stosunki handlowe, na

które nie mają wpływu powiązania rodzinne, towarzyskie, naciski polityczne lub ukryte
motywy i interesy nie mające związku z daną transakcją. Za wartość rynkową uznaje się
wartość uzyskaną w wyniku transakcji opartej na relacjach rynkowych między sprzeda-
jącym i kupującym, gdzie cena towarów lub usług ustalona jest w wyniku niezakłóco-
nego procesu przetargowego odzwierciedlającego czyste siły popytu i podaży. Porównaj
z jednostką powiązaną.
544 Wcześniejsza spłata zadłużenia długoterminowego, rozliczanie w rachunkowości
Wcześniejsza spłata zadłużenia długoterminowego, rozliczanie

w rachunkowości • Early Retirement of Long Term Debt (Prepayment),
•
Accounting for Kredytobiorca może podjąć decyzję o wcześniejszej spłacie zadłuże-
nia długoterminowego. Decyzja taka bywa uzasadniona chęcią obniżenia dźwigni finan-
sowej, wykorzystania nadwyżki środków pieniężnych lub korzyściami związanymi z opro-
centowaniem. Wcześniejszą spłatę można zrealizować przez bezpośrednie negocjacje
z posiadaczami obligacji, ich nabycie na rynku wtórnym lub wykonanie prawa wezwania
do wykupu. Jeśli wartość rynkowa zadłużenia różni się od jego wartości bilansowej (war-
tości nominalnej skorygowanej o dyskonto lub premię niepodlegającą amortyzacji), wcze-
śniejsza spłata zadłużenia długoterminowego będzie wiązać się z zyskiem/stratą. Sytuacja
ta jest podobna do zysku/straty, który może pojawić się w przypadku sprzedaży aktywów
trwałych. Dla celów księgowych, rozważmy przykład obligacji zastosowany w wyliczeniu
amortyzacji premii/dyskonta. Załóżmy, że w drugim roku obligacji o wartości 1000 USD
i rentowności 9% następuje spadek rynkowych stóp procentowych. W efekcie, obligacje
o wartości 889,48 USD będą osiągać wyższe ceny (na przykład, 950 USD). Kredytobiorca
podejmuje decyzję o umorzeniu obligacji przez nabycie ich na rynku otwartym:
PRZYKŁAD: Zapisy księgowe przy umorzeniu obligacji

Konto Wn Ma
Zobowiązania z tytułu obligacji 1 000,00
Strata z tytułu wcześniejszego umorzenia 60,52
Środki pieniężne 950,00
Dyskonto z tytułu obligacji 110,52
Zysk lub stratę z tytułu wcześniejszej spłaty wykazuje się jako dochód z działalności
finansowej lub, jeśli kwota jest wysoka, jako pozycję wyjątkową. Należy zauważyć, że
chociaż wartość rynkowa obligacji może ulec zmianie przed wcześniejszym umorze-
niem, niezrealizowane zyski lub straty z tego tytułu nie są ujmowane w rachunkowości
opartej na koszcie historycznym (w rachunkowości opartej na wartości godziwej byłyby
one ujęte). W powyższym przykładzie pominięto koszty transakcji. W przypadku refi-
nansowania uzasadnionego korzystniejszą stopą procentową, kredytodawcy często
nakładają karę z tytułu wcześniejszej spłaty.
Weksle, rozliczanie • Bills of Exchange, Accounting for • Przez weksel (lub

„tratę”) rozumie się weksel własny w formie zlecenia zapłaty, który spełnia wymagania
przepisów o instrumentach zbywalnych. Pierwotnie weksle były bardzo rozpowszech-
nione we wczesnym anglosaskim handlu i bankowości. Obecnie w Europie weksle są
nadal powszechne w Grecji, we Włoszech i w Hiszpanii, ale coraz mniej w gospodarkach,
gdzie dostępne jest wygodniejsze i tańsze finansowanie bankowe. Dostawca sprzedający
towary lub usługi na kredyt „przedstawia” weksel nabywcy, który z kolej „akceptuje”
weksel do przyszłej zapłaty (np. za 30–60 dni). W ten sposób weksel staje się dowodem
zadłużenia i nie podlega sporom (chyba, że można udowodnić oszustwo). Weksel może
być zatrzymany do terminu wymagalności lub „zdyskontowany” na rzecz strony trze-
ciej i w ten sposób natychmiast zamieniony na gotówkę. Jeżeli istnieje rynek na weksel,
Weryfikacja trafności oszacowań księgowych, ujawnianie
545
dyskontujący może weksel „redyskontować” i również otrzymać gotówkę. Proces taki

może być kontynuowany pomiędzy zainteresowanymi stronami, przy czym ostatni
posiadacz weksla nazywa się „posiadaczem ostatecznym”. W odpowiednim terminie,
posiadacz ostateczny inkasuje płatność od nabywcy (czyli wystawcy weksla). W przy-
padku braku zapłaty i niedotrzymania warunków, posiadacz może zwrócić się z rosz-
czeniem do dowolnego wcześniejszego „indosanta” (tzn. strony, która redyskontowała
weksel i gwarantowała płatność). W przypadku dyskonta weksli powstają pewne kompli-
kacje księgowe. Dyskonto „bez regresu” (tj. w przypadku, gdy posiadacz nie może wnieść
roszczenia wobec pierwotnego beneficjenta) może być traktowane jako prosta sprzedaż.
Mniej jednoznaczne jest dyskonto „z regresem”. Transakcja taka może być potraktowana
jako sprzedaż z ujawnieniem odnośnego warunkowego zobowiązania pozabilansowego.
Treść transakcji może również zostać uznana za pożyczkę z wekslem własnym w charak-
terze zabezpieczenia. Zobacz także należnościz tytułu dostaw i usług.
Wystawienie Zdyskontowanie Termin płatności
 
Dostawca  Bank  Posiadacz

 

3 5
Zdyskontowanie Indos
Weksel, 4 6
Pożyczka Redyskontowanie
rozliczanie
 7
Kupujący  Płatność
w terminie
1 zapadalności
Przedłożenie 8
Regres z powodu
2 niedokonania
Akceptacja zapłaty
Uwaga: Legalny posiadacz dokumentu zbywalnego może wnosić roszczenie wobec

dowolnego indosanta
Weryfikacja jakości badania (wewnętrzna) • Audit Quality Reviews

(Internal) • Forma regulacji wewnętrznej, zgodnie z którą biegli rewidenci oceniają
pracę swoich kolegów w celu wykrycia niedociągnięć, przedstawienia sugestii, czy po pro-
stu potwierdzenia zgodności z planem badania. Dzięki zawodowemu poczuciu honoru,
ocena dokonywana przez kolegów może być silnym bodźcem do dobrego wywiązania się
z obowiązków. Tym niemniej, ponieważ kolega jest na tej samej „łódce”, może występo-
wać tendencja do wielkoduszności. Zobacz także analiza wewnętrzna.
Weryfikacja trafności oszacowań księgowych, ujawnianie • True Up

• Okresowe ujawnianie, w jakim stopniu oszacowania księgowe okazały się z upływem
546 Wewnętrzne generowanie środków pieniężnych
czasu trafne. Ponieważ ujawnianie takie zapewnia przejrzystość osiągnięć kierownictwa,

jest ono dla kierownictwa bodźcem do większej staranności w dokonywaniu oszacowań.
Weryfikacja trafności oszacowań jest skutkiem reform związanych z rachunkowością opartą
na wartości godziwej, która w znacznym stopniu bazuje na oszacowaniach księgowych.
Wewnętrzne generowanie środków pieniężnych • Internal Cash Gene

ration • Kwota środków pieniężnych, jaką przedsiębiorstwo może uzyskać z własnych
zasobów w określonym czasie. Środki takie pochodzić mogą ze środków pieniężnych
netto z działalności operacyjnej, sprzedaży aktywów (w tym likwidacji kapitału obroto-
wego) i ewentualnych zysków nadzwyczajnych. Zapotrzebowanie na środki pieniężne
w kwocie przekraczającej sumy pozyskane z zasobów wewnętrznych musi być pokryte ze
źródeł zewnętrznych – takich jak kredyty, rynek akcji lub rynek papierów dłużnych. Patrz
również sprawozdanie ze źródeł i wykorzystania środków pieniężnych.
Wiarygodność • Reliability • Jedno z podstawowych założeń rachunkowości, pozwala-

jące odbiorcom sprawozdania finansowego polegać na miarodajności sprawozdania finan-
sowego i wykorzystywać zawarte w nim informacje na potrzeby decyzyjne. Wiarygodność
sprawozdania finansowego w dużej mierze zależy od uczciwości i sumienności osób odpo-
wiedzialnych za sprawozdawczość. Ujmując rzecz bardziej formalnie, można powiedzieć,
że na wiarygodność składa się kilka następujących czynników:
Wiarygodność*
Cecha Opis
Wierny opis stanu ◆◆ Przedstawione informacje odzwierciedlają rzeczywistość
faktycznego finansową
Nadrzędność treści nad formą ◆◆ Przedstawienie istoty sytuacji, bez zbędnych informacji
zaciemniających obraz
Neutralność ◆◆ Obiektywizm w przedstawianiu faktów; bezstronność
sprawozdawców
Ostrożność ◆◆ Bazowanie na faktach, a nie na elementach spekulatywnych
Kompletność ◆◆ Ujawnienie pełnego obrazu, bez pomijania informacji
* Według amerykańskiej Rady ds. Standardów Rachunkowości Finansowej, Zasada
Rachunkowości nr 2.
Zasadniczą funkcją badania sprawozdania finansowego jest właśnie zapewnienie oraz

(co byłoby optymalne) podniesienie jego wiarygodności.
Wielka Czwórka firm księgowych • Big Four Accounting/Audit Firms •

Cztery największe międzynarodowe firmy księgowe, zajmujące się przede wszystkim
badaniem sprawozdań finansowych dużych przedsiębiorstw. Firmy te to:
◆◆ PricewaterhouseCoopers,
◆◆ Deloitte & Touche,
◆◆ Ernst & Young,
◆◆ KPMG.
Wielka Czwórka firm księgowych
547
Firmy Wielkiej Czwórki posiadają ugruntowaną reputację, dziesiątki tysięcy pracow-

ników, przychody w miliardach USD oraz światowy zasięg, dający ich marce szeroką
rozpoznawalność (co ma istotne znaczenie dla użytkowników opinii z badania spra-
wozdań finansowych). Generalnie, obsługują one zazwyczaj duże przedsiębiorstwa,
a w ramach innej, nieformalnej roli, występują jako przedstawiciele i rzecznicy orga-
nizacji zawodowych zrzeszających biegłych rewidentów. Przed rokiem 2002 Wielka
Czwórka była „Wielką Piątką”, mając w swym składzie również firmę Arthur Andersen.
Firmy te postrzegały swoją działalność jako świadczenie kompleksowych usług, obej-
mujących badanie sprawozdań finansowych, doradztwo w zakresie zarządzania, a także
doradztwo podatkowe, finansowe i prawne. Seria skandali księgowych oraz przeprowa-
dzone w ich następstwie reformy radykalnie zmieniły sposób ich działania. Pojawiły się
również dwie społeczne obawy związane z Wielką Czwórką. Pierwsza z nich to brak
wyboru – zgodnie z badaniem przeprowadzonym w Wielkiej Brytanii, jedna trzecia
prezesów komisji rewizyjnych z grupy firm FTSE 350 uważa, że ich firmy nie mają
wystarczającego wyboru biegłego rewidenta („Financial Times”, 12 kwietnia 2006).
Druga to odmiana doktryny „zbyt duży, by zawieść” – zagrożenie moralne, jakie może
powstać w wyniku nadmiernego uzależenienia od Wielkiej Czwórki. Zważywszy na
to, że kolejne odejście w stylu Andersena mogłoby poważnie zachwiać równowagą na
rynkach kapitałowych, organy nadzorujące przestrzeganie standardów rachunkowości
mogą mieć obawy przed zajęciem twardego stanowiska. Zobacz także Enron.
PWC
Ernst & Young
Wielka Czwórka: Andersen UPADŁA!

USA Deloitte & Touche
Audytorzy KPMG
największych
firm w USA Other
25 50 75 100 125 150
Źródło: „The Economist”, 7 lipca 2001, s. 72
PWC
Ernst & Young
Andersen UPADŁA!
Wielka Czwórka:
Deloitte & Touche
UE
Audytorzy KPMG
największych Other
firm europejskich
5 10 15 20 25 30
Źródło: „The Economist”, 7 lipca 2001, s. 72

548 Wierzyciel
Wierzyciel • Kredytodawca • Creditor • Strona udzielająca kredytu* (strona posiada-

jąca zadłużenie to z kolei dłużnik). Choć termin „kredytodawca” bywa używany zamien-
nie z pożyczkodawcą, istnieje między nimi subtelna różnica**. Pożyczkodawca udzielił już
pożyczki; kredytodawca natomiast albo udzielił kredytu, albo gotów jest udzielać kredy-
tów w przyszłości, jak np. w ramach bankowej linii kredytowej. Stąd termin „wierzyciel/
kredytodawca” jest pojęciem szerszym niż „pożyczkodawca”.
Odwrotność
Egzaminując młodego aspiranta do galerii sław zawodowych, zada-
łem mu zwykłe wstępne pytanie: „Proszę zdefiniować terminy
dłużnik i wierzyciel.” Odpowiedział: „Dłużnik to ktoś, kto jest
coś komuś winien.” – nadzwyczaj zadowalająca odpowiedź. Mając
metodyczny i matematyczny umysł, mój aspirant doszedł następnie
do wniosku, że jeden musi być dokładną odwrotnością drugiego.
W związku z tym odwrócił swą poprzednią odpowiedź, z nastę-
pującym zabawnym rezultatem: „Wierzyciel to nikt, kto nie jest
nikomu nic winien.”
Anegdota przewodniczącego Stowarzyszenia Księgowych w Edynburgu
przytoczona w 50. rocznicę założenia Stowarzyszenia w 1904, Richard
Brown A History of Accounting and Accountants (Historia księgowości
i księgowych), 1905, s. 417
Winien (strona konta księgowego) ▶ Debet.

Wiszące saldo debetowe (żargon zawodowy) • Dangling Debit (vernacular)
• Odpisanie pozycji wartości firmy, stanowiącej w bilansie składnik wartości niemate-
rialnych i prawnych, bezpośrednio w ciężar kapitału rezerwowego (czyli w obręb kont
kapitału własnego). Podejście takie jest przeciwieństwem bardziej powszechnej praktyki
zaliczania wartości firmy w poczet kosztów w rachunku zysków i strat. Tak czy inaczej,
w wyniku wyeliminowania tej pozycji wartość kapitału własnego zmniejsza się. Należy
zauważyć, że zgodnie z międzynarodowymi zasadami rachunkowości wartość firmy
definitywnie odpisuje się w koszty w rachunku zysków i strat w przypadku, gdy nastąpi
trwała utrata jej wartości.
* Jest to tłumaczenie tekstu angielskiego, które niestety nie przystaje do polskiej terminologii, ponieważ
różnica między angielskim credit i loan nie pokrywa się z różnicą między kredytem a pożyczką w języku
polskim (przyp. tłum.).
** Różnica ta odnosi się do angielskiego użycia creditor i lender, i wynika bezpośrednio z różnicy między
angielskim znaczeniem terminu credit (tłumaczonego na polski jako ‘kredyt’) i loan (tłumaczonego na
polski jako ‘pożyczka’). Patrz przypis do hasła kredyt (przyp. tłum.).
Wskaźnik uzupełniania rezerw zasobów…
549
Wskaźnik poziomu odpowiedzialności społecznej • Accountability

Index • Chroniony prawami patentowymi wskaźnik opracowany przez organizacje
zajmujące się badaniem odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw – londyńską grupę
doradczą AccountAbility i firmę konsultingową CSRnetwork. Wskaźnik ten mierzy,
w jakim zakresie badane firmy włączają w swoją działalność odpowiedzialne społecznie
praktyki i jak rozliczają się ze swoich działań przed stronami materialnie zainteresowa-
nymi wynikami przedsiębiorstwa. Maksymalna wartość wskaźnika wynosi 100 punk-
tów, a badane aspekty obejmują szereg pożądanych praktyk w zakresie zarządzania, jak
zaangażowanie w relacje ze stronami zainteresowanymi, nadzór właścicielski, strategię,
zarządzanie wydajnością, informowanie opinii publicznej, czy ubezpieczenia. Wskaźnik
opiera się na informacjach ogólnodostępnych, pochodzących przede wszystkim z rapor-
tów rocznych i publikowanych przez duże przedsiębiorstwa oświadczeń w zakresie prze-
strzegania zasad odpowiedzialności społecznej. Od momentu pierwszego zastosowania
wskaźnika (które nastąpiło w 2004), najlepsze wyniki zazwyczaj przypadały w udziale
spółkom europejskim.
Wskaźnik poziomu odpowiedzialności społecznej: Pierwsza

Dziesiątka (2006)
Pozycja Spółka (region) Wynik Branża
1. Vodafone (Europa) 72 Komputery i elektronika
2. BP (Europa) 71 Rafineria ropy naftowej
3. Royal Dutch Shell (Europa) 69 Rafineria ropy naftowej
4. Electricite de France (Europa) 61 Energetyka i usługi komunalne
5. Suez (Europa) 58 Energetyka i usługi komunalne
6. Enel (Europa) 56 Energetyka i usługi komunalne
7. HSBC Holdings (Europa) 56 Finanse
8. Veolia Environment (Europa) 55 Energetyka i usługi komunalne
9. HBOS (Europa) 53 Finanse
10. Carrefour (Europa) 50 Handel i wymiana towarowa
Źródło: „Fortune” (wydanie europejskie), 30 października 2006, s. 51.
Wskaźnik uzupełniania rezerw zasobów (w firmach eksploatujących

zasoby naturalne) • Reserve-replacement Ratio (Natural Resource
•
Firms) Istotna pozafinansowa miara wyników przedsiębiorstw zajmujących się eks-
ploatacją zasobów naturalnych (jak ropa naftowa, gaz ziemny, czy inne paliwa kopalne).
Wskaźnik ten jest stosunkiem wielkości fizycznego uszczuplenia zasobów do wielko-
ści potwierdzonych pozyskanych rezerw zasobów za za ten sam okres. Stosunek ten
pokazuje, czy rezerwy są utrzymywane na jednakowym poziomie (100%), uszczuplone
(<100%) lub zwiększone (100%+). Gdy fizyczna wielkość nowych rezerw zostanie porów-
nana z kosztami poszukiwania zasobów (zob. rachunek kosztów pełnych oraz aktywowa-
nie kosztów efektywnych poszukiwań zasobów naturalnych), „koszt odtworzenia” rezerw
można porównać z cenami istniejących rezerw jako dalszą miarę wartości dodanej pły-
550 Wskaźnik wartości księgowej do rynkowej
nącej z poszukiwań zasobów. Ponieważ rezerwy zasobów są istotnym wyznacznikiem

wartości przedsiębiorstw eksploatujących zasoby naturalne, stanowią ważny element
informacji ujawnianych w raportach rocznych. Fizyczne wielkości rezerw ustalane są
zarówno poprzez niezależnie zweryfikowane badania geologicznie, jak i względy finan-
sowe (czy wydobycie będzie się opłacać). W USA, Komisja Papierów Wartościowych
i Giełd (SEC) formułuje dokładne zasady obliczania i klasyfikacji rezerw (np. rezerwy
„potwierdzone produkcyjne”, „potwierdzone nieprodukcyjne” i „prawdopodobne”).
Nawet jednak wówczas mogą pojawiać się komplikacje. Wielkość rezerw można zwięk-
szyć przez ich nabycie („odwierty w kanionach Wall Street”), podwyższanie obecnie sza-
cowanych poziomów wydobycia dzięki postępowi technicznemu, lub dzięki odkryciu
nowych niezagospodarowanych zasobów (najlepsza miara zdolności poszukiwawczych).
Ponieważ przyszłe przepływy pieniężne są nierozerwalnie związane z wielkością rezerw,
rezerwy te mogą być nawet ważniejsze niż wyniki finansowe. W roku 2002, kiedy Shell
Oil przyznał się do popełnienia istotnych błędów w wyliczeniach wielkości rezerw, ucier-
piała na tym zarówno jego reputacja jak i cena akcji.
2005
Uzupełnianie 2004
rezerw 2003
Wskaźnik uzupełniania
2002
rezerw zasobów
przez główne firmy 2001
w sektorze naftowym
2000
(bez uwzględniania
rezerw dokupionych) % 70 80 90 100 110 120 130
Źródło: Sanford C. Bernstein/„The Economist”, 15 kwietnia 2006, s. 67
Wskaźnik wartości księgowej do rynkowej • Book to Market Value •

Powszechny wskaźnik finansowy porównujący wartość księgową netto majątku przed-
siębiorstwa do jego wartości rynkowej (tj. kapitalizacji rynkowej) na rynku giełdo-
wym. Wartość księgowa bazująca na koszcie historycznym ma jedynie luźny związek
z ukierunkowaną na przyszłość wartością rynkową. Sprawozdawczość finansowa ma
na celu nie tyle określenie wartości majątku, co ewidencjonowanie osiągniętych wyni-
ków dla potrzeb kontroli zarządzania. Wiele źródeł wartości (np. ekonomiczna war-
tość firmy, wartość marki, prace badawcze) nie są nawet ujmowane w rachunkowości
finansowej. Spółki o ugruntowanej pozycji, dobrej rentowności i nowatorskich rozwią-
zaniach mają zazwyczaj wartość rynkową powyżej wartości księgowej (mówi się wów-
czas, że cena ich akcji zawiera „premię” nad wartością księgową). Z kolei akcje spółek
o niesprawdzonych lub nieregularnych wynikach, rozdmuchanej wartości aktywów
lub zagrożonej kontynuacji działalności sprzedają się z „dyskontem” w stosunku do
wartości księgowej.
Wspólne przedsięwzięcie o równych udziałach
551
Wskaźnik wartości UBS 802

księgowej do rynkowej: Bank of Tokyo 794
banki
Ranking według księgowej wartości Citibank 700
aktywów: mld USD (1998) Deutsche Bank 699
Societe Generale 559
Sumitomo 555
Ranking krajów
Japonia 3 Credit Suisse 553
Szwajcaria 2 ABN AMRO 538
Niemcy 2
USA 1 Hypo Vereinsbank 519
Holandia 1 Dai Ichi Kango 497
Źródło: „The Economist”, 6 maja 1999
Wskaźnik wartości Bank of America 113

księgowej do rynkowej: Citibank 111
banki
Ranking według wartości LloydsTSB 79
rynkowej: mld USD (1998) UBS 63
Wells Fargo 63
First Union 63
Ranking krajów Bank One 63

USA 6 Chase Manhattan 56
W. Brytania 2
Szwajcaria 1 Bank of Tokyo 48
Japonia 1 HSBC 48
Źródło: „The Economist, ”6 maja 1999
Wspólne przedsięwzięcie o równych udziałach • Deadlocked Joint Venture •

Wspólne przedsięwzięcie, nad którym żadna ze stron nie posiada absolutnej kontroli z uwagi
na to, że każda z nich posiada w nim 50% udziałów. W sytuacji takiej decyzje operacyjne
podejmowane są na zasadach ustalonych wcześniej w umowie. Zgodnie ze poprzednio obo-
wiązującymi standardami rachunkowości, sprawozdania finansowe tego rodzaju wspólnego
przedsięwzięcia nie podlegały konsolidacji w księgach właściciela, o ile uznawało się, że nie sta-
nowi ono w istocie jednostki zależnej. To z kolei zależało od tego, czy któryś z właścicieli posia-
dał de facto kontrolę i czerpał bezpośrednie korzyści z aktywów wspólnego przedsięwzięcia.
Wspólne przedsięwzięcia o równych udziałach były powszechnie wykorzystywane w ramach
rachunkowości kreatywnej do usuwania pewnych pozycji z bilansu (przez przedsiębiorstwa
znajdujące przemyślne sposoby pośredniego sprawowania kontroli). Zgodnie z obecnie obo-
wiązującymi międzynarodowymi standardami rachunkowości, przedsięwzięcia takie muszą
być wykazywane w bilansie metodą proporcjonalną lub metodą praw własności.
552 Współczynnik beta
Współczynnik beta • Accounting Beta • Stopień, w jakim zysk przedsiębiorstwa

zmienia się na skutek wahań ogólnych warunków gospodarczych. Wyższy stopień
zmienności odzwierciedla wyższy poziom tzw. ryzyka systematycznego: przedsiębior-
stwo jest wrażliwe na zmiany koniunktury w gospodarce. Klasycznym tego przykładem
może być sytuacja na rynku środków produkcji, której zmiany uzależnione są od popytu,
czyli poziomu nakładów inwestycyjnych podmiotów gospodarczych. Współczynnik beta
mierzy się w następujący sposób:
E (t) = A* + B[ME(t)]**
Zysk (za dany okres) = Zysk podstawowy + Beta (indeks wyników rynkowych)
* Poziom zysku wynikający z długoterminowych możliwości rynkowych firmy, konkurencji
i umiejętności kierownictwa w normalnych warunkach gospodarczych.

** Nietypowy poziom zysku (zbyt wysoki lub zbyt niski) spowodowany przez zmiany ogólnych
warunków gospodarczych, tzn. odchylenia od warunków normalnych
Za indeks wyników rynkowych posłużyć może dowolna statystyczna miara ogólnej

aktywności gospodarczej (np. indeks giełdowy). Współczynnik beta danego przedsię-
biorstwa jest ściśle związany z elastycznością popytu na jego produkty, a także z cał-
kowitym efektem dźwigni. W analizie finansowej oznacza to, że przy ocenie przyszłych
perspektyw różnych przedsiębiorstw, ogólne warunki ekonomiczne na rynku należy
uwzględniać w różnym stopniu, w zależności od konkretnej sytuacji.
Wszystko się zgadza (powiedzenie) • Everything Adds Up (saying) • Często błędne

przeświadczenie o poprawności, gdy w rachunkach wszystko się zgadza. Przeświadczenie
takie może dotyczyć prognozy lub sprawozdania finansowego bilansującego się „co do gro-
sza”. Choć z pewnością dobrze jest wiedzieć, że wyliczenie jest zgodne z wewnętrzną logiką,
nie można wykluczyć ukrytych błędów (jak np. nieprawidłowe założenia). Poprawność
rachunków jest warunkiem „koniecznym, ale niewystarczającym” dla rzetelności.
Niepewność
Gdy ma się wzór i komputer, istnieje ogromna pokusa, aby przedstawić
obraz przyszłości przekonujący przez swoją precyzję i pozory prawdzi-
wości (…). Osoba korzystająca z prognoz może jednak nie mieć poję-
cia, że cała ta konstrukcja często opiera się na jednym, niemożliwym do
zweryfikowania założeniu. Jest pod wrażeniem szczegółowości wyko-
nanej pracy, faktu, że wszystko wydaje się „zgadzać” i tak dalej.
Gdyby prognozy prezentowane były bez całej tej oprawy, po prostu na
zwykłej kartce, ich użytkownik miałby większe szanse zrozumieć ich
niepewny charakter i zdać sobie sprawę z faktu, że bez względu na pro-
gnozy ktoś musi podjąć śmiałą decyzję dotyczącą nieznanej przyszłości.
E.F. Schumacher Small is Beautiful
(Małe jest piękne), rozdział 15 A Machine to Forecast the Future?
(Maszyna do przepowiadania przyszłości?)
Wycena zapasów od ceny detalicznej
553
Wycena przy założeniu kontynuacji działalności • Going Concern

•
Valuation Wycena aktywów dokonywana przy założeniu, że przedsiębiorstwo kon-
tynuować będzie działalność w dającej się przewidzieć przyszłości. W znaczeniu operacyj-
nym, założenie takie można poczynić, gdy przedsiębiorstwo nie ma trudności ze zbytem
ani kupnem towarów, i nie musi uciekać się do desperackich i nieekonomicznych posu-
nięć. Wycena przy założeniu kontynuacji działalności jest istotna dla wszystkich przed-
siębiorstw – ma ona jednak szczególne znaczenie dla tych, których baza rzeczowych akty-
wów trwałych jest niewielka, w połączeniu z wysokimi oczekiwaniami co do przyszłego
przepływu środków pieniężnych (co jest charakterystyczne dla branży usługowej). Zgodnie
z podstawowymi zasadami rachunkowości, założenie kontynuacji działalności pozwala
na wycenę aktywów trwałych według ich kosztu historycznego. Uzasadnia to nieuwzględ-
nianie wartości rynkowej czy wartości likwidacyjnej aktywów trwałych, ponieważ są one
istotne jedynie w przypadku zaprzestania działalności. Wartość aktywów trwałych dla
przedsiębiorstwa opiera się na ułatwianiu przez nie przebiegu cyklu operacyjnego. Patrz
również zastrzeżenie z uwagi na niezdolność do kontynuacji działalności.
Wycena rynkowa, aktualizacja wyceny do wartości rynkowej • Mark-to-

•
Market Value Adjustments Dostosowanie wartości księgowej aktywów lub zobo-
wiązań (także instrumentów pochodnych) do ich aktualnej wartości godziwej. Zyski lub
straty z tego tytułu odnotowywane są od razu w rachunku zysków i strat, albo na koncie
kapitału własnego (po czym uznaje się je w rachunku zysków i strat w momencie zbycia
przedmiotu wyceny). Za powszechny przykład służyć może portfel notowanych i będą-
cych w aktywnym obrocie papierów wartościowych – kapitałowych lub dłużnych. Wyceny
rynkowej dokonuje się dla celów uznawania przychodu, przy czym działa ona w dwie
strony: wartość aktywa może pójść zarówno w górę, jak i w dół. Inaczej, bo tylko w jedną
stronę, działa zasada przyjmowania niższej z dwóch wartości: kosztu (ceny nabycia) lub
wartości rynkowej, stosowana w stosunku do aktywów bieżących z zachowaniem zasady
ostrożnej wyceny. Ponieważ aktywa długoterminowe z definicji nie są przeznaczone do
obrotu, w stosunku do nich zwykle stosuje się zasadę kosztu historycznego. Wyjątki sta-
nowią odpisy dokonywane w przypadku istotnej utraty wartości i aktualizacja wyceny
w przypadku nieruchomości. Działania te nie służą jednak wycenie rynkowej, lecz są
raczej korektami dokonywanymi w celu zapewnienia rzetelnej prezentacji. Interesującym
wyjątkiem od tej zasady są aktywa finansowe, takie jak zagrożone pożyczki bankowe na
które rozwinął się rynek wtórny. Choć bank może zechcieć trzymać takie pożyczki do ter-
minu zapadalności, niektórzy twierdzą, że powinny one odzwierciedlać wartość rynkową,
nawet jeżeli skutkować to będzie zwiększeniem wahań zysku.
Wycena zapasów od ceny detalicznej • Retail Inventory Valuation Method

• Metoda wyceny zapasów, polegająca na wychodzeniu od ceny sprzedaży i dochodze-
niu do kosztu przez odjęcie marży brutto odpowiednio dla poszczególnych kategorii pro-
duktów. Ze względu na jej wygodę, wycena zapasów od ceny detalicznej jest często sto-
sowana przez sprzedawców detalicznych i hurtowników. Jest ona szczególnie praktyczna
w przypadku dużych ilości szybko zmieniających się towarów o podobnej marży. Metoda
ta jest dozwolona dla potrzeb sprawozdawczości finansowej (patrz MSR 2), o ile jej wynik
jest zbliżony do wyceny FIFO, a wartości z wyceny są niższe od ceny sprzedaży netto.
554 Wycena zapasów według kosztu ewidencyjnego
Wycena zapasów według kosztu ewidencyjnego • Standard Cost Inventory

•
Valuation Wycena zapasów w bilansie według budżetowanego, z góry określonego
kosztu ewidencyjnego (opartego na rachunku kosztów pełnych, który ujmuje w koszcie
zapasów alokowane koszty pośrednie produkcji). Wycena tą metodą wyklucza wszelkie
proporcjonalne odchylenia, które są ujmowane w rachunku wyników. Metoda wyceny
zapasów według kosztu ewidencyjnego wykorzystywana jest z kilku powodów:
◆◆ Planowanie i kontrola: sprawozdawczość finansowa nie wstrzymuje wewnętrznych

zadań związanych z budżetowaniem.
◆◆ Wygoda: zapasy są po prostu wyceniane poprzez spis z natury i pomnożenie ich ilości
przez koszty ewidencyjne.
◆◆ Spójność: wycena zapasów nie wykazuje wahań w zależności od wykorzystania zdol-
ności produkcyjnych.
◆◆ Punkt skupienia: wszystkie odchylenia ujmowane są w rachunku wyników, tym
samym zwracając na siebie większą uwagę.
Wycena zapasów według kosztu ewidencyjnego narusza, w nieznacznym stopniu, zasadę

współmierności przychodów i kosztów (część faktycznie poniesionych kosztów powinna być
ujęta w koszcie zapasów, a nie bezpośrednio w rachunku zysków i strat). Tym niemniej,
korzyści płynące z takiej wyceny przewyższają związane z nią problemy, pod warunkiem
że koszty ewidencyjne są regularnie aktualizowane i wystarczająco zbliżone do kosz-
tów rzeczywistych. Co więcej, w kwestiach praktycznych, skupienie odchyleń w jednym
miejscu nie zniekształca nadmiernie wyników finansowych. Międzynarodowe standardy
rachunkowości zezwalają na stosowanie kosztów ewidencyjnych przy wycenie zapasów,
pod warunkiem, że koszty te są wystarczająco miarodajne, o ile nie ściśle dokładne.
Całkowite, rzeczywiste
koszty produkcji
Rachunek
zysków Zasada współmierności Bilans
Wycena zapasów i strat
według kosztu
ewidencyjnego Koszt własny
sprzedaży wg kosztu Zapasy wg kosztu
ewidencyjnego ewidencyjnego
+
Odchylenia kosztów Bez jakichkolwiek
produkcji odchyleń
Wyciąg bankowy • Bank Statement • Sporządzane przez bank w regularnych odstę-

pach czasu pisemne zestawienie transakcji i sald na rachunku bankowym danego klienta.
Wyciąg bankowy jest podstawowym dokumentem przedstawiającym stan zadłużenia.
Jeżeli rachunek ma saldo Ma, bank posiada zobowiązanie wobec klienta; jeżeli zaś saldo
Wydatki
555
Wn – klient posiada zobowiązanie wobec banku (patrz kredyt w rachunku bieżącym).

Jednocześnie bank przyjmuje stanowisko, że jego ewidencja jest miarodajna, o ile wła-
ściciel rachunku bankowego nie zgłosi co do tego zastrzeżeń. Patrz również uzgodnienie
rachunku bankowego.
Wyczerpywanie się zasobów naturalnych, rozliczanie w rachunkowości

• •
Depletion Accounting Sposób odzwierciedlania w rachunkowości stopniowego
uszczuplania stanu zasobów naturalnych w wyniku ich eksploatacji lub naturalnych
ubytków. Koszt wyczerpywania zasobów stanowi w przypadku przemysłu wydobyw-
czego odpowiednik kosztu amortyzacji. Za przykład mogą tu służyć złoża ropy naftowej
wyczerpywane w miarę ich wydobywania. Zgodnie z zasadą współmierności przychodów
i kosztów, w przypadkach takich wartość bilansowa przedmiotowego składnika akty-
wów powinna zostać zmniejszona przez odnotowanie kosztu w rachunku zysków i strat.
Stopień wyczerpania zasobów jest zazwyczaj proporcjonalny do zmian w fizycznym
rozmiarze złoża (co może komplikować sprawę, jeżeli wielkość pozostałego zapasu nie
jest znana). Inna kwestią jest łączna kwota kosztu wyczerpywania się zasobów w czasie.
„Rozliczanie wyczerpywania się zasobów naturalnych” odnosi w koszty wydatki bieżące,
obejmujące wydatki na rozpoznawania potencjalnych złóż zasobów naturalnych, które
po zbadaniu okazały się puste. Wyczerpywanie się „wartości odkrycia” pomniejsza war-
tość rynkową kapitałów rezerwowych w momencie odkrycia (dla zachowania spójności,
w oparciu o aktualizację wyceny nieruchomości wykazaną w bilansie).
Wydatki • Expenditure • Ogólny termin obejmujący wszelkie przypadki wydatkowa-

nia środków pieniężnych na towary lub usługi. W ramach rachunkowości memoriałowej,
wydatki mogą również obejmować zakupy na kredyt, które w istocie stanowią zakup za
gotówkę z odroczonym terminem płatności. Wydatków nie powinno się utożsamiać
z kosztami, które – obok nakładów inwestycyjnych, czynnych rozliczeń międzyokresowych
kosztów i zwiększenia stanu zapasów – stanowią kategorie, do jakich wydatki mogą zostać
zaklasyfikowane w księgach. Funkcją rachunkowości jest właśnie określanie, do której
kategorii należy dany wydatek. Należy zauważyć, że spłata zadłużenia – będąca jednym
z powszechnych celów przeznaczenia środków pieniężnych – nie zalicza się do wydatków.
Nakłady
inwestycyjne
Wydane
Alokacja Zobowiązania lub
środki
Koszty w rachunku
kapitał własny zysków i strat
wydatków pieniężne
Zapasy/Czynne
rozliczenia między-
okresowe kosztów
556 Wydatki bieżące
Wydatki bieżące • Out-of-pocket Costs/Expenses • Bardzo obrazowe* określenie

dodatkowych wydatków pieniężnych ponoszonych w związku z realizacją danej inwe-
stycji, działalności lub decyzji. Wydatki takie w szczególności nie uwzględniają kosztu
utraconych korzyści. Termin ten używany jest najczęściej w kontekście zwrotu kosztów
poniesionych na pewne uzasadnione cele, np. „Pracownicy otrzymują zwrot wydatków
bieżących poniesionych w czasie podróży służbowej.”
Wydziały pomocnicze, rozliczanie kosztów • Service Department,

•
Apportionment of Costs Wydziały pomocnicze w fabrykach zajmują się świad-
czeniem takich usług jak naprawy i konserwacje, prowadzenie stołówki, obsługa listy
płac, zapewnianie dozoru itd. Choć działalność tych wydziałów wnosi bezpośredni
wkład do ogólnego funkcjonowania fabryki, nie ma ona bezpośredniego ani oczywistego
związku z kosztami produktów. Ponieważ jednak ma ona logiczny związek z wydzia-
łami produkcyjnymi, koszty wydziałów pomocniczych są alokowane lub rozliczane na
poszczególne wydziały produkcyjne za pomocą różnych metod (np. metody bezpośred-
niej, metody sekwencyjnej lub alokacji wzajemnej; patrz również alokacja a rozliczanie
kosztów). Następnie są one dodawane do łącznych kosztów każdego wydziału i uwzględ-
niane w stawce narzutu kosztów pośrednich. W ten sposób koszty wydziałów pomocni-
czych stają się częścią kosztów produktów.
* Ang. „out-of-pocket” dosłownie oznacza ‘z kieszeni’.

Wygładzanie zysków
557
Alokacja pierwotna

Wydział
pomocniczy
Alokacja wtórna
OHAR Produkt A Produkt B Produkt C

Łączne koszty
wydziałowe
Łączne
jednostki klucza
podziałowego Narzut wg OHAR x jednostki klucza/produkt
Wygładzanie kosztów (żargon) • Peanut-butter Costing (slang) • Nieformalny

termin oznaczający uśrednianie kosztów – tak jak rozprowadza się masło na kanapce
(ang. „peanut butter” to dosłownie ‘masło orzechowe’).
Wygładzanie zysków • Income Smoothing • Świadome działania zmierzające

do sztucznego ograniczenia wahań wykazywanego wyniku finansowego. Choć głów-
nym dążeniem przedsiębiorstwa jest długofalowa rentowność, realizacja tego dążenia
wymaga podejmowania bieżących działań. Ponieważ łatwiej jest prognozować wyniki
przedsiębiorstwa osiągającego zyski stabilne na przestrzeni czasu, większa przewidy-
walność wyników zmniejsza wymaganą przez inwestorów premię za ryzyko. To z kolei
558 Wyjątki od ogólnie przyjętych zasad rachunkowości
podnosi wartość przedsiębiorstwa, jeżeli rynek giełdowy bierze pod uwagę jakość zysku.
Wygładzanie zysków polega na manipulacji momentem ujmowania przychodów i kosz-
tów w taki sposób, aby wyniki sprawiały wrażenie stabilnie rosnących. Można to osią-
gnąć kilkoma sposobami – patrz poniższa tabela. Należy przyznać, że rachunkowość
memoriałowa w pewnym sensie pociąga za sobą łagodną formę wygładzania zysków,
która jest jednak całkowicie uzasadniona chęcią zapewnienia współmierności przycho-
dów i kosztów. Również w zakresie, w jakim podejmowane decyzje mają wpływ na
moment wykazywania zysków, zarząd może w sposób naturalny manipulować wyni-
kami dla własnych celów. Tym niemniej, jeżeli z „wygładzaniem zysków” się przesadzi,
może się ono przerodzić w „nadmuchiwanie” wyników – czyli zarządzanie zyskiem lub
(jeszcze gorzej) w praktykę window dressing (upiększania wyników).
Niektóre metody wygładzania zysków

Rezerwy Tworzenie (zwiększanie) i rozwiązywanie (zmniejszanie)
rezerw w bilansie
Ujmowanie zdarzeń
Manipulowanie datą zaksięgowania przychodów/
w odpowiednich okresach
kosztów na przełomie okresu obrotowego
obrotowych
Sprzedaż aktywów Realizowanie zysków w latach „chudych”; ponoszenie
strat w latach „tłustych”
„Żniwa” Obcinanie wydatków uznaniowych w latach „chudych”;
zwiększanie ich w latach „tłustych”
Ukryte rezerwy Zwiększanie kosztów w latach „tłustych”, ograniczanie
kosztów w latach „chudych”
Aby poznać prawdziwą wartość przedsiębiorstwa, inwestorzy domagają się przejrzysto-

ści, która w sposób bezstronny i rzetelny odzwierciedla faktyczną sytuację danej jed-
nostki. Ponieważ praktyki w rodzaju „wygładzania zysków” zagłuszają sygnały ostrze-
gawcze zapowiadające potencjalne kłopoty, nie są one przez inwestorów mile widziane.
Patrz również fałszować (preparować) księgi i robić swoje wyniki.
Prawda i tylko prawda

Po co cokolwiek wygładzać? To powoduje tylko zafałszowanie obrazu.
W ostatecznym rozrachunku prawda zawsze wyjdzie na jaw. Naszym
zadaniem jako księgowych jest powiedzenie „Proszę, oto fakty”.
Sir David Tweedie, przewodniczący RMSR komentujący MSSF 32,
Wyjątki od ogólnie przyjętych zasad rachunkowości (USA) • Exceptions

to GAAP (USA) • Różne dozwolone odstępstwa od obowiązujących w USA standar-
dów rachunkowości, dopuszczone w celu zapewnienia niezbędnego stopnia elastyczności
w sprawozdawczości finansowej. Wyjątki te dzielą się na trzy kategorie:
Wykrywanie nadużyć gospodarczych przez rewidentów
559
◆◆ Dopuszczenie stosowania uprzednio obowiązujących standardów po wprowadzeniu

nowego standardu;
◆◆ Wyjątki dopuszczone w okresie przejściowym w celu ograniczenia wpływu przejścia
na nowy standard;
◆◆ Wyjątki dopuszczone w celu uzyskania pożądanego efektu księgowego.
Drobiazgowość obowiązujących w USA sformalizowanych (opartych na ściśle określo-
nych przepisach) standardów rachunkowości wynika w przeważającej mierze z wymie-
nionych wyjątków. Ich ograniczenie znacznie obniżyłoby poziom szczegółowości i zło-
żoności amerykańskich standarów i – wraz z przejściem na standardy rachunkowości
oparte na ogólnych zasadach – mogłoby zapewnić lepsze odzwierciedlenie rzeczywisto-
ści finansowej.
Wykrywanie nadużyć gospodarczych przez rewidentów • Fraud

Detection by Auditors • Ponieważ przestępstwa i oszustwa gospodarcze mogą mieć
istotny wpływ na sprawozdanie finansowe, zapobieganie i wykrywanie ich pozostaje jed-
nakowo w obszarze zainteresowania akcjonariuszy i biegłych rewidentów. Problemem
jest to, że oszustwo może być wyjątkowo trudne do wykrycia przez strony zewnętrzne.
Zmowa pomiędzy osobami wewnątrz firmy („spisek wewnętrzny”) może wiązać się
z obejściem mechanizmów kontroli wewnętrznej. Dokumentacja, którą biegli rewidenci
często muszą traktować jako wiarygodny zewnętrzny dowód badania, może być sfałszo-
wana. Sprawę utrudnia dodatkowo sam charakter działalności gospodarczej w dzisiej-
szych czasach. Konkurencja na wolnym rynku skutkuje większym naciskiem na wyniki
finansowe. Pracodawcy są mniej paternalistyczni, a pracownicy z kolei mniej lojalni.
Globalizacja łączy się z decentralizacją i coraz bardziej złożonymi transakcjami zawie-
ranymi w wielu jurysdykcjach. Postęp technologiczny doprowadził do znacznego wyeli-
minowania „papierowych dokumentów”. Ponieważ oszustwo to „działanie wewnętrzne”,
zapobieganie mu z konieczności stanowi podstawowy obowiązek zarządu. Zapobieganie
oszustwom i błędom nie może stanowić podstawowej funkcji biegłego rewidenta; biegły
rewident może być jednak czynnikiem powstrzymującym od popełniania nadużyć. Co
więcej, biegły rewident musi być wyczulony na przypadki oszustwa – zgodnie z większo-
ścią standardów rewizji finansowej jest on zobowiązany do uwzględnienia potencjalnego
nadużycia jako ryzyka badania. W tym wszystkim mamy przykład „zdrowej wieloznacz-
ności”. Podział winy często zależy od stopnia przyczynienia się do nadużycia. W wyjąt-
kowych przypadkach (patrz Enron), biegłym rewidentom zdarza się dopuścić zaniedba-
nia. Podstawowym elementem zdefiniowania odpowiedzialności biegłych rewidentów
są dwa terminy „zasadne oczekiwanie” i „istotne zniekształcenie”. Decyzję w tej spra-
wie często może podjąć tylko sąd. W zależności od rodzaju nadużycia gospodarczego
(np. pranie brudnych pieniędzy w sektorze bankowym), biegły rewident może również
posiadać ustawowy obowiązek zgłoszenia wykrytego nadużycia sektorowemu organowi
nadzoru lub prokuraturze. Poza ustawowym badaniem sprawozdań finansowych, biegli
rewidenci mogą być również zaangażowani w dochodzenia dotyczące nadużyć, jako spe-
cjaliści w zakresie rachunkowości sądowej. Źródła: Międzynarodowy Standard Rewizji
Finansowej Nr 240 – Nadużycie gospodarcze; USA: Standard rewizji finansowej Nr 82 –
Uwzględnienie nadużycia gospodarczego w badaniu sprawozdania finansowego.
560 Wyliczenie zadłużenia
Sparzony
John Q Public sparzył się i spytał: „Gdzie była rada nadzorcza i bie-
gli rewidenci?” Zaufanie zostało nadszarpnięte.
Dennis Nally, prezes zarządu PricewaterhouseCoopers, USA,
cytat z „International Herald Tribune”, 9 grudnia 2005, s. 13
Wyliczenie zadłużenia (przestarzałe) • Tally (archaic) • Księgowy wykaz

kwot zobowiązań przeciwstawiony należnościom i dający w efekcie stan zadłużenia.
Angielskie słowo „tally” pochodzi od łacińskiego wyrazu „talea”, oznaczającego laskę.
Dawniej stan zadłużenia wykazywało się na długiej karbowanej lasce, zwanej „karbow-
nicą”. Dzieliła się ona na dwie części, z których jedna przeznaczona była dla dłużnika,
a druga dla wierzyciela. Części te zestawione razem stanowiły dowód stanu zadłużenia.
Wynagrodzenia (rady nadzorczej) • Emoluments (Directors’) • wszelkie

wynagrodzenia finansowe za wykonane usługi lub zajmowane stanowisko. W przy-
padku członków rady nadzorczej przedsiębiorstwa, oznacza to honoraria, udziały
w zyskach, opcje giełdowe i różne inne warunki wstępne.
Pokusy
W bankowości akcyjnej jedynym sposobem na spełnienie ostat-
niego z naszych warunków [aby przyciągnąć doświadczonych biz-
nesmenów] jest zapewnienie dyrektorom – przynajmniej tym naj-
aktywniejszym i najlepiej zarządzającym – powiedzmy zarządowi,
wysokiego wynagrodzenia. Dopóki tak się nie stanie, będzie istniała
pokusa wytworzenia nieplanowanych zysków, albo przez zaciąganie
zbyt wysokich pożyczek bankowych, albo przez nadmierne udziela-
nie kredytów przyjaciołom.
Walter Bagehot Sound Banking, 1856
Wynagrodzenia zarządu, ujawnianie • Executive Compensation, Disclo

•
sure Kwota wynagrodzenia zarządu (w tym pensje, premie, świadczenia dodatkowe,
wypracowane świadczenia emerytalne i płatności rozliczane w akcjach) jest przedmiotem
zainteresowania stron materialnie zainteresowanych wynikami przedsiębiorstwa i zwykle
ujawnia się ją w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego. Międzynarodowe
standardy rachunkowości uznają kierownictwo przedsiębiostwa za stronę powiązaną i na
tej podstawie wymagają odpowiednich ujawnień. Szczegółowość tych ujawnień może
się różnić w poszczególnych krajach. W Stanach Zjednoczonych, amerykańska Komisja
Papierów Wartościowych i Giełd wymaga indywidualnego ujawnienia pakietów wyna-
grodzeń pięciu czołowych członków kadry kierowniczej (prezesa zarządu i najwyżej
opłacanych menedżerów). W krajach UE przykłada się większą uwagę do poufności oraz
Wynik końcowy
561
prawa do zachowania prywatności. Ujawnień indywidualnych wymaga Giełda Papierów

Wartościowych w Londynie, podczas gdy wiele krajów Europy kontynentalnej nakłada
obowiązek ujawniania łącznego pakietu wynagrodzeń zespołu zarządzającego.
Wynagrodzenie na rękę • Take-home Pay • Kwota, jaką pracownik otrzymuje fak-

tycznie w gotówce po odliczeniu u źródła wszelkich potrąceń na podatek dochodowy,
ubezpieczenie społeczne i programy oszczędnościowe. Różnica w stosunku do kwoty
brutto jest główną zachętą do przechodzenia do „szarej strefy”.
Oszacowanie dochodu do opodatkowania

Cechą wielkiego formatu jest brak dokładności – wielki biznes
zawsze będzie szedł w parze ze znacznymi nadużyciami.
Edmund Burke (1729–1797); On American Taxation (Opodatkowanie
w Ameryce), 1795, Oxford Dictionary of Phrase, Saying, & Quotation
Wynagrodzenie w akcjach (USA) • Non-cash Stock Compensation (USA) •

Używany w USA termin odpowiadający płatnościom rozliczanym w akcjach (które naj-
częściej mają postać opcji na akcje).
Wynik końcowy (dosłownie ‘ostatnia linijka w wierszu’; żargon zawodowy) •

Bottom Line (slang) • Nieformalne wyrażenie używane w rachunkowości na okre-
ślenie ostatecznej kwoty zysku „netto, netto” (po odliczeniu wszelkich pozycji nadzwy-
czajnych i podatku dochodowego), wykorzystywanej do kalkulacji zysku na jedną akcję.
Potocznie zwrot ten jest również stosowany w odniesieniu do ostatecznego – lub przynaj-
mniej finansowego – rezultatu danej decyzji lub działania. Porównaj z nad kreską.
562 Wyniki finansowe
Wyniki finansowe • Financial Results • Dość szeroki termin odnoszący się do finan-
sowych rezultatów działalności przedsiębiorstwa za dany okres obrotowy. W odróżnieniu
od danych operacyjnych, obejmujących wielkość produkcji, statystykę klientów, liczbę
zatrudnionych pracowników itp., wyniki finansowe skupiają się na szczegółach dotyczą-
cych sprzedaży, zysku, aktywów i wartości netto przedsiębiorstwa (koncentrując się przede
wszystkim na kwocie zysku).
Przestarzały
[Nasz] system opiera się na technologii, która ma 67 lat. W 1934
[roku założenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd] nie mie-
liśmy komputerów ani internetu. Większość obecnie ujawnianych
danych to dane nieistotne, zdezaktualizowane lub niezrozumiałe.
Inwestorzy powinni mieć możliwość zajrzenia do sprawozdania
finansowego i zrozumienia jaka jest faktyczna sytuacja spółki.
Harvey Pitt, przewodniczący amerykańskiej Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd, cytat z „BusinessWeek”, 25 marca 2002, s. 66
Wypłaty właściciela • Drawings • Podjęcie przez właściciela pieniędzy lub wycofanie

aktywów z jednoosobowej firmy lub spółki osobowej. Wypłaty właściciela odnotowuje
się po stronie Debet na koncie kapitału właściciela, co odzwierciedla zmniejszenie kapi-
tału własnego. Często użyteczne jest utworzenie dla wypłat właścicieli odrębnego konta,
aby łatwiej było ustalić łączną wartość wypłat za dany okres obrotowy. Patrz również
dywidendy.
Wyroby gotowe • Finished Goods Inventory • Kategoria zapasów obejmująca

wyroby gotowe do sprzedaży na rynku. Wyroby gotowe stanowią końcowy etap w trój-
stopniowym procesie produkcji:
Zapasy
Kategoria Charakterystyka
Materiały i surowce ◆◆ Konieczne do wykonania harmonogramu produkcji
◆◆ Można je transportować w ilościach masowych i uzyskiwać rabaty
przy zakupie
◆◆ Składowane również jako zapas bezpieczeństwa i/lub dla celów
spekulacyjnych
Produkty w toku ◆◆ Składają się z wyrobów będących w trakcie produkcji
◆◆ Uzależnione od technologii procesu produkcji
◆◆ Redukowane przez zarządzanie zapasami w systemie „dokładnie
na czas”
Wyroby gotowe ◆◆ Wyroby gotowe do sprzedaży na rynku
◆◆ Aby uniknąć niedoborów, konieczne jest posiadanie odpowiedniej ich
ilości
Wyszukiwanie danych
563
Wyroby gotowe są najłatwiej zbywalną (a więc najbardziej płynną) kategorią zapa-

sów. W trakcie cyklu operacyjnego, w momencie sprzedaży, zamieniają się w należ-
ności z tytułu dostaw i usług. Wyroby gotowe wycenia się według kosztu historycz-
nego, z uwzględnieniem rozliczonej na nie części kosztów ogólnych produkcji. Obrót
nimi powinien być zharmonizowany z popytem rynkowym. Jeżeli zbyt długo pozo-
stają na składzie, jest to sygnał pogorszenia ich zbywalności, co może być spowodo-
wane zmniejszeniem się ich wartości użytkowej lub handlowej, pogorszeniem stanu
lub słabością rynku. Aby zbyć takie wyroby konieczny jest zwiększony wysiłek działu
sprzedaży lub obniżenie ceny. W takich przypadkach, zgodnie z zasadą ostrożnej
wyceny, ich wartość powinna zostać odpisana do poziomu wartości rynkowej – czyli
zwykle do poziomu wartości sprzedaży netto. Wyroby gotowe mogą być finansowane
kapitałem obrotowym lub (jeżeli są wystarczająco płynne) zadłużeniem bankowym.
Wyrównanie salda (żargon księgowy) • Strike a Balance (vernacular) •

Kalkulacja księgowa mająca na celu wpisanie kwoty brakującej do zbilansowania się
konta. Patrz bilansowanie ksiąg.
Wystarczająca pewność (biegłego rewidenta) • Reasonable Assurance

(Auditor’s) • Kluczowe oświadczenie stanowiące część zakresu gwarancji biegłego
rewidenta i określające stopień, w jakim użytkownicy sprawozdania finansowego mogą
traktować zbadane sprawozdanie finansowe jako rzetelne. Sformułowanie „wystarcza-
jąca pewność” nie jest jednoznaczne, ale jego ogólnikowość jest całkowicie zamierzona.
Oznacza ona, że czytelnik nie może wymagać gwarancji stuprocentowej pewności, choć
może założyć „wysoki stopień dokładności” badania i brak istotnych błędów w sprawoz-
daniu finansowym. Co z kolei oznacza „wysoki stopień dokładności”? Ostatecznym
i jedynym sposobem rozstrzygnięcia wątpliwości w konkretnych sytuacjach jest skiero-
wanie sprawy do sądu.
Wystarczające zapewnienie według Ustawy Sarbanes-Oxley (USA) •

Racjonalnie uzasadnione zapewnienie według Ustawy Sarbanes-Oxley
(USA) • Reasonable Assurance – Sarbanes-Oxley Act (USA) • Norma
rzetelności, jaką zgodnie z Artykułem 404 Ustawy Sarbanes-Oxley musi spełnić zarząd
w zakresie oceny skuteczności kontroli wewnętrznej nad sprawozdawczością finansową.
Normę tę interpretuje się jako poziom rzetelności, przy którym istnieje jedynie zni-
koma możliwość, że kontrola wewnętrzna odpowiednio wcześnie nie zapobiegnie lub
nie wykryje istotnych nieprawidłowości w sprawozdawczości. Tak wysokie wymagania
zmusiły wiele spółek do zaangażowania biegłych rewidentów w celu ustalenia warunków
ich przestrzegania.
Wyszukiwanie danych (żargon zawodowy) • Wyszukiwanie informacji •

• •
Drill Down (vernacular) Information Retrieval Wykorzystanie skompu-
teryzowanych baz danych i połączeń intranetowych w celu wyłowienia z systemu księ-
gowego określonych danych na potrzeby systemu informacji zarządczej. Przykładowo,
dyrektor finansowy zażądać może informacji na temat sprzedaży produktu XYZ w okre-
sie ABC na terenie RST. Wyszukiwanie danych może również służyć uzyskiwaniu
564 Wzrost wartości aktywów
dostępu do plików klientów oddalonych geograficznie, w celu scentralizowania obsługi

klientów i monitorowania sytuacji w całej spółce. Technologia informatyczna umożliwia-
jąca wyszukiwanie danych jest w stanie skompletować żądane informacje i wyświetlić je
na ekranie komputera.
Wzrost wartości aktywów • Appreciation • Wzrost wartości rynkowej aktywów

spowodowany inflacją lub wzrostem popytu rynkowego. Rachunkowość oparta na kosz-
cie historycznym najczęściej w ogóle nie uwzględnia tego rodzaju wzrostu, z następują-
cych powodów:
◆◆ zadaniem bilansu nie jest przede wszystkim wycena aktywów;

◆◆ wartość rynkową trudno jest zmierzyć w sposób dokładny, obiektywny i jednocześnie
niekłopotliwy;
◆◆ wartość rynkowa aktywów trwałych w przedsiębiorstwie o zapewnionej kontynuacji
działalności nie jest szczególnie istotna;
◆◆ zasada ostrożnej wyceny nakazuje ostrożność w stosunku do nie zrealizowanych zysków.
Istnieją jednak trzy wyjątki, w których aktualizacja wyceny aktywów jest przez stan-
dardy rachunkowości dozwolona. Wyjątki te dotyczą:
1. przeznaczonych do obrotu aktywów finansowych, których wartość może być aktu-

alizowana do wartości rynkowej, zarówno w górę, jak i w dół;
2. nieruchomości, których wzrost wartości potwierdzony został przeprowadzoną wyceną;
3. uwzględniania w rachunkowości wpływu inflacji.
Nie zrealizowany przyrost wartości składnika aktywów zwykle nie jest ujmowany
w rachunku zysków i strat. Rozlicza się go przez bezpośrednie zwiększenie kapitału
własnego (kapitału rezerwowego nie podlegającego podziałowi). Należy zauważyć, że gdy
wzrost wartości rynkowej danego składnika majątku zostanie zrealizowany w momencie
jego sprzedaży, jest on ujmowany jako zysk nadzwyczajny. Patrz również recykling.
X
X (żargon amerykański) • X (USA slang) • Banknot dziesięciodolarowy.
X-int (skrót z giełdy papierów wartościowych) • X-int (stock exchange abbrevia-
tion) • Obligacja bez kuponu odsetkowego.
X-pr (skrót z giełdy papierów wartościowych) • X-pr (stock exchange abbrevia-
tion) • Dowolny instrument finansowy bez swych normalnych przywilejów.
XC (skrót z giełdy papierów wartościowych) • XC (stock exchange abbrevia-
tion) • Obligacja bez kuponu odsetkowego.
XCL (skrót stosowany w branży ubezpieczeniowej) • XCL (insurance abbrevia-
tion) • Nadmiar zobowiązań krótkoterminowych.
XD (skrót z giełdy papierów wartościowych) • XD (stock exchange abbrevia-
tion) • Udział bez dywidendy.
XR (skrót z giełdy papierów wartościowych) • XR (stock exchange abbrevia-
tion) • Udział (akcja) bez przypisanych do niego praw.
Z
Zadłużenie bankowe • Bank Debt • Zobowiązanie wobec banku. Najczęściej zali-
czane do zobowiązań krótkoterminowych, ponieważ większość banków udziela kredy-
tów krótkoterminowych (odpowiadających terminom wymagalności swoich zobowiązań
z tytułu depozytów). Ponadto, gdy przedsiębiorstwo wykorzystuje bank w celu finanso-
wania aktywów obrotowych w ramach cyklu operacyjnego, samolikwidujące się kredyty
na konwersję aktywów są z natury krótkoterminowe. Banki mogą również udzielać kre-
dytów o terminarzu spłaty wykraczającym poza 1 rok. W takim wypadku, część kredytu
można wykazywać jako zadłużenie długoterminowe, jednak pod warunkiem przestrze-
gania warunków umowy kredytowej. Okres pozostały do upływu terminu zapadalno-
ści reguluje ostatecznie umowa kredytowa lub weksel własny. Z uwagi na to, że banki
mają duże prawa wierzycielskie, wzmocnione często zabezpieczeniami, kredytobiorcy
muszą odnosić się do nich z respektem. W razie naruszenia warunków umowy kredy-
towej, kredyt staje się zwykle płatny „na żądanie”, tj. postawiony w stan natychmiasto-
wej wymagalności. Wezwanie do zapłaty całej należnej kwoty może poważnie zagrozić
kontynuacji działalności.
Bilans
Krótkoterminowe
kredyty bankowe
Zobow. z tyt. dostaw i usług
Aktywa obrotowe
Zadłużenie Bierne rozliczenia
międzyokr. kosztów
bankowe:
klasyfikacja Zadłużenie długoterminowe
Aktywa trwałe
Kapitał własny
Zakres gwarancji (biegłego rewidenta)
567
Z tego względu, biegli rewidenci starannie sprawdzają sytuację kredytową przedsiębior-

stwa (przez wysyłanie do banków próśb o niezależne potwierdzenie salda) przed podpi-
saniem „czystej” opinii z badania. Powiązane zobowiązanie, które może powiększyć
kwotę zobowiązania kredytowego, stanowią naliczone, nie zapłacone odsetki.
Zadłużenie długoterminowe • Long Term Debt • Zadłużenie o dłuższym okre-

sie spłaty (w odróżnieniu od kredytu na żądanie lub spłacanego w ciągu jednego roku).
Istnieją dwie definicje określające okres spłaty:
1. Księgowa klasyfikacja zadłużenia bilansowego, która odnosi się do kredytów z termi-

nem spłaty przekraczającym 12 miesięcy.
2. Klasyfikacja finansowa kredytu z terminem zapadalności przekraczającym 7–10 lat;
porównaj z zadłużeniem krótkoterminowym (do 1 roku) i zadłużeniem średniotermi-
nowym (od 1 roku do 7–10 lat).
Zadłużenie długoterminowe w okresie spłaty • Current Portion Long

Term Debt • Kwota główna zadłużenia długoterminowego przypadająca do zapłaty
w ciągu roku od końca okresu obrotowego. Choć wszystkie takie kwoty wykazywane
są w bilansie jako zobowiązania krótkoterminowe, płatność przypadająca do spłaty
w następnym miesiącu jest oczywiście bardziej nagląca niż płatność przypadająca za
11 miesięcy. Kredytobiorca musi dokonywać spłat w terminie, jeżeli nie chce by kontynu-
acja jego działalności została zagrożona przez realizację przysługujących kredytodawcy
praw wierzycielskich. Niedotrzymanie terminu spłaty krótkoterminowej części zadłuże-
nia powoduje zwykle przyspieszenie wymagalności całości długu (łącznie z kwotami
przypadającymi do spłaty po upływie 1 roku), a może także wywołać realizację zabez-
pieczenia. Środki na spłatę zadłużenia pochodzić mogą z zasobów pieniężnych, funduszu
amortyzacyjnego, innego źródła zadłużenia długoterminowego lub (jeżeli istnieje taka
możliwość) kredytów/pożyczek krótkoterminowych.
Zakres gwarancji (biegłego rewidenta) • Scope of Assurance (Auditors’) •

Określony w opinii z badania sprawozdania finansowego zakres gwarancji, jakiej może
udzielić biegły rewident użytkownikom badanego sprawozdania finansowego. O ile
prawo nie stanowi inaczej, w większości krajów użytkownicy sprawozdania finanso-
wego otrzymują następujące (lub zbliżone) zapewnienia. Paragraf wyszczególniający
zakres zapewnień zawiera zarówno stwierdzenie faktów, jak i deklaracje biegłego rewi-
denta. Deklaracje takie mogą przykładowo obejmować zapewnienia o niezależności –
składane często w przypadku, gdy firma przeprowadzająca badanie świadczy również
inne usługi. Należy przyznać, że wielu czytelników traktuje wymienione w zapewnie-
niach ograniczenia odpowiedzialności jedynie jako standardowe sformułowania prawne.
Czytelnicy tacy wolą opierać się na uznanej nazwie firmy (szczególnie jeżeli należy ona
do Wielkiej Czwórki), ponieważ wiedzą, że światowa renoma daje większą gwarancję
pewności niż formalność pisemnej opinii. Od pewnego czasu obserwuje się rosnącą ten-
dencję do wyrażania zapewnień raczej w formie zastrzeżeń, co wynika z chęci zabezpie-
czenia się rewidentów przed ewentualnymi procesami sądowymi, a także odzwierciedla
realistyczne podejście do osiągalnych możliwości badania.
568 Zaksięgować
Dobre samopoczucie audytora

Zapewnienia Implikacje
Biegli rewidenci są niezależni od ◆◆ Biegli rewidenci przyjmują obiektywny,
zarządu bezstronny punkt widzenia
◆◆ Zarząd nie może wywierać wpływu na biegłego
rewidenta
Przy przeprowadzaniu badania ◆◆ Rewidenci stosują zdefiniowane, standardowe
rewidenci stosują się do ogólnie procedury i testy
przyjętych standardów badania ◆◆ Przy opracowywaniu procedur testujących
sprawozdań finansowych uwzględnia się ryzyko
◆◆ Istnieje wystarczająca pewność, że sprawozdanie
finansowe nie zawiera istotnych błędów
◆◆ Tym niemniej, nie ma absolutnej gwarancji, że nie
popełnia się żadnych błędów
◆◆ Nie ma również gwarancji, że nie dopuszczono się
oszustwa
Sprawozdanie finansowe ◆◆ Biegli rewidenci nie mają zastrzeżeń do zasad
jest sporządzane zgodnie rachunkowości przyjętych przy sporządzaniu
z obowiązującymi standardami sprawozdania finansowego
rachunkowości ◆◆ Przyjęte kwoty szacunkowe są zasadne
Zaksięgować • Post (To) • Nanieść zapis dotyczący danego zdarzenia do ksiąg. Można
np. powiedzieć, że: „faktury zostały zaksięgowane w rejestrze zakupów”. Zaksięgowanie
może polegać również na wewnętrznym przeksięgowaniu informacji (np. salda Winien
lub Ma) z dziennika do księgi.
Zakumulowane straty podatkowe i ulgi podatkowe • Tax Pools • Straty

operacyjne i podlegające odliczeniu nakłady inwestycyjne, które można odliczyć od przy-
szłego dochodu do opodatkowania, by zmniejszyć zobowiązania podatkowe rentow-
nego przedsiębiorstwa. Firmy z problemami finansowymi często akumulują duże straty
podatkowe, dzięki czemu mogą stać się atrakcyjne dla prowadzących rentowną działal-
ność nabywców, którzy mogą wykorzystać takie zakumulowane straty podatkowe do
zmniejszenia swojego podatku dochodowego od osób prawnych.
Zaliczki otrzymane na poczet dostaw • Customer Advances • Środki pie-

niężne otrzymane od odbiorców z góry, przed dostawą towarów lub usług. Zgodnie
z zasadą współmierności przychodów i kosztów, środki takie stanowią przychód jesz-
cze nie wypracowany, który powinien zostać rozłożony na cały przyszły okres realizacji
umowy. Typowym przykładem zaliczek otrzymanych na poczet dostaw mogą być opła-
cone z góry subskrypcje czasopism lub wpływy ze sprzedaży praw do rozpowszechnia-
nia filmów. Zaliczki nie stanowią zadłużenia, ponieważ (o ile nie przysługuje ich zwrot)
nie wiążą się z nimi żadne przyszłe płatności, a roszczenia z nich wynikające zaspoka-
jane są przez dostawę towarów lub usług. Należy je więc traktować raczej jako wskaźnik
przyszłego poziomu sprzedaży, niż jako przyszły rozchód pieniężny. Analitycy finansowi,
zainteresowani bilansem według wartości rynkowej, mogą po uwzględnieniu zaliczek
odpowiednio korygować zobowiązania.
Założenia rachunkowości
569
Założenia aktuarialne • Actuarial Assumptions • Oszacowania prawdopodob-

nych przyszłych zdarzeń w celu wyliczenia przyszłych wypłat. W przypadku ubezpiecze-
nia, dokonanie założeń aktuarialnych jest konieczne w celu ustalenia wartości bieżącej
ryzyka finansowego (np. Ile będzie w przyszłym roku huraganów? Ile wyniosą szkody?).
To z kolei wyznaczy pobieraną składkę oraz kwotę, jaką firma ubezpieczeniowa zarezer-
wuje w formie łatwo dostępnej gotówki lub płynnych papierów wartościowych. Również
w przypadku programów określonych świadczeń emerytalnych konieczne są założenia
aktuarialne, ponieważ instytucja wypłacająca emerytury gwarantuje ustalone przyszłe
wypłaty. Podstawowe założenia aktuarialne w przypadku takich programów obejmują:
◆◆ oczekiwany czas trwania życia emerytów,

◆◆ zwrot z inwestycji aktywów funduszu emerytalnego,
◆◆ stopę dyskonta do obliczania wartości bieżącej netto,
◆◆ kwotę emerytury (np. jako % wynagrodzenia).
Ponieważ założenia są w dużej mierze kwestią uznaniową, koszty i zobowiązania
z tytułu świadczeń emerytalnych mogą podlegać zmianom, w zależności od trafności
pierwotnego osądu. Jest to główna przyczyna złożoności rozliczania świadczeń emery-
talnych. Poza weryfikacją przez biegłych rewidentów, w miarę potrzeb wspomaganych
przez doświadczonych aktuariuszy, kolejnym testem racjonalności jest ujawnienie klu-
czowych założeń w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego.
Założenia rachunkowości • Accounting Assumptions • Podstawowe i często

niepisane założenia, wykorzystywane przy sporządzaniu sprawozdań finansowych i sta-
nowiące podzbiór szerszej kategorii podstawowych zasad rachunkowości. Najważniejsze
założenia są zamieszczone w tabeli na s. 143. Ponieważ założenia te uznawane są za oczy-
wiste, użytkownicy sprawozdań finansowych przyjmują je za pewnik. Załączana do
sprawozdań finansowych informacja dodatkowa nie omawia ich, aby zachować zwię-
złość i nie powtarzać rzeczy ogólnie wiadomych. Wymienione założenia rachunkowo-
ści są w zasadzie uniwersalne, jakkolwiek standardy rachunkowości mogą różnić się mię-
dzy sobą. Przykładowo, amerykańskie ogólnie przyjęte zasady rachunkowości (GAAP)
i Międzynarodowe Standardy Rachunkowości często przyjmują różne założenia w sto-
sunku do transakcji o podobnym charakterze. Założenia rachunkowości stanowią
przedmiot zainteresowania użytkowników sprawozdań głównie w przypadkach, gdy
któreś z nich zostanie zawieszone lub musi ustąpić pierwszeństwa innemu. Może się to
zdarzyć, gdy uzasadniają to szczególne okoliczności – przykładowo, założenie ciągło-
ści można naruszyć w celu zapewnienia rzetelniejszej prezentacji sprawozdań lub jeżeli
wymaga tego nowy standard rachunkowości. Kluczową rzeczą w przypadku wszelkich
tego rodzaju odstępstw jest wyraźne ich ujawnienie i odpowiednie naświetlenie użyt-
kownikom.
570 Założenie kontynuacji działalności
Co użytkownicy sprawozdań finansowych mogą z góry założyć:

Założenie Co oznacza
Kontynuacja ◆◆ W dającej się przewidzieć przyszłości przedsiębiorstwo będzie konty-
działalności nuowało działalność gospodarczą. Jeżeli nie dojdzie do nieregulowa-
nia zobowiązań lub niewypłacalności, nie nastąpi likwidacja ani upa-
dłość przedsiębiorstwa. Prawdopodobieństwa ewentualnej upadłości
oczywiście nie da się całkowicie wykluczyć – założenie kontynuacji
działalności ma za zadanie ograniczyć wątpliwości do przypadków
oczywistych
Koszt historyczny ◆◆ Wartość aktywów trwałych opiera się na ich długoterminowej produk-
tywności. Dopóki założenie kontynuacji działalności pozwala wierzyć
w zdolność przedsiębiorstwa do jej kontynuacji, aktywa trwałe wyce-
nia się po koszcie nabycia – w przeciwnym wypadku, zasada ostrożnej
wyceny nakazuje wyceniać je według wartości likwidacyjnej, czyli war-
tości sprzedaży netto, jeżeli ta ostatnia jest niższa niż wartość księgowa
Rachunkowość ◆◆ Skutki transakcji i innych zdarzeń ujmuje się w momencie ich wystą-
memoriałowa pienia, a nie z chwilą ich realizacji pieniężnej. Transakcje ewidencjo-
nuje się w księgach i wykazuje w sprawozdaniu finansowym za okres,
którego dotyczą
Ciągłość ◆◆ Prezentacja i klasyfikacja pozycji w sprawozdaniach finansowych po-
winna być konsekwentna w kolejnych okresach obrotowych
Istotność ◆◆ Pozycje istotne powinny zostać wyodrębnione w sprawozdaniu fi-
nansowym; inne pozycje mogą być zagregowane według rodzaju.
Kryterium decydującym o „istotności” danej pozycji są potrzeby użyt-
kowników
Ostrożna wycena ◆◆ Przy dokonywaniu oszacowań należy przyjmować podejście realistycz-
ne z gospodarczego punktu widzenia. Nie należy pomijać kosztów, ani
przedwcześnie ujmować przychodów
Pojęcie jednostki ◆◆ Jednostka gospodarcza ma w ściśle określone granice księgowe –
gospodarczej w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstwa ewidencjonuje
się wyłącznie transakcje, w których przedsiębiorstwo to jest stroną.
W szczególności, ze sprawozdań należy wyłączać wszelkie transakcje,
których stroną są właściciele przedsiębiorstwa
Pojęcie okresu ◆◆ Sprawozdania finansowe sporządzane są w regularnych odstępach
obrotowego czasu – zazwyczaj raz na rok (choć sprawozdania na potrzeby zarządu
są sporządzane znacznie częściej)
Kompensowanie ◆◆ Generalnie, nie powinno się kompensować aktywów i zobowiązań,
z wyjątkiem przypadków, gdy jest to dozwolone lub wymagane przez
dany standard rachunkowości, lub gdy kompensowane kwoty nie
mają istotnej wartości
Pomiar pieniężny ◆◆ Rachunkowość finansowa może dotyczyć wyłącznie tych pozycji, które
można wyrazić w postaci pieniężnej
Założenie kontynuacji działalności • Going Concern Assumption • Oparte

na odpowiednich wynikach działalności przedsiębiorstwa założenie, że będzie
ono kontynuować działalność gospodarczą w najbliższej dającej się przewidzieć
Zamknięcie ksiąg
571
przyszłości. Założenie takie można poczynić, jeżeli przedsiębiorstwo sprawia wraże-

nie wypłacalnego i niezagrożonego upadłością. Sprawozdanie finansowe może wów-
czas zostać sporządzone na bazie wyceny przy założeniu kontynuacji działalności,
która pozwala na przyjęcie w bilansie kosztu historycznego w stosunku do aktywów
trwałych. Biorąc jednak pod uwagę charakter konkurencyjnego rynku, zawsze ist-
nieje pewne ryzyko potencjalnego upadku przedsiębiorstwa. Jeżeli założenie kon-
tynuacji działalności okaże się bezpodstawne, rola osób zaangażowanych w spra-
wozdawczość finansową – a zwłaszcza biegłych rewidentów – staje się przedmiotem
lustracji, a nawet procesów sądowych. Patrz również zastrzeżenie z uwagi na zagroże-
nie dla kontynuacji działalności.
Bilans
Zobow.
krótkotermi-
Terminowe
Aktywa nowe
spłaty
obrotowe
Zadłużenie
długotermi-
Założenie nowe
kontynuacji Przecena Kontynuuje
Wartość
działalności księgowa czy nie
Kapitał
netto kontynuuje?
Wartość własny
likwidacyjna
AKTYWA TRWAŁE WYCENIA SIĘ WEDŁUG WARTOŚCI

KSIĘGOWEJ NETTO, DOPÓKI NIE MUSZĄ ZOSTAĆ SPRZEDANE
DLA ZASPOKOJENIA ROSZCZEŃ WIERZYCIELI
Sprzeczność
W ciągu niespełna sześciu miesięcy spółka Polly Peck, z wykazu-
jącego rekordowe zyski giełdowego ulubieńca o kapitale własnym
wynoszącym niemal miliard GBP i wartości rynkowej sięgającej
miesiąc wcześniej rekordowego poziomu 1,75 miliarda GBP – nagle
stała się niewypłacalna, prawdopodobnie całkowicie wyzerowując
inwestycje swoich akcjonariuszy. Tego rodzaju sprzeczności, unie-
możliwiające inwestorom zrozumienie, co się stało, są prawdziwą
kompromitacją dla rachunkowości i rynku giełdowego.
Zamknięcie ksiąg (żargon) • Closing the Books (vernacular) • W przenośni ozna-

cza to zatrzaśnięcie okładek ksiąg rachunkowych, a w praktyce – zaprzestanie wpisów do
572 Zamknięcie ksiąg
ksiąg, podsumowanie figurujących na każdym koncie wartości netto i sporządzenie spra-

wozdania finansowego za dany okres obrotowy na podstawie otrzymanych sald (przez
zsumowanie i uporządkowanie danych według spójnego wzoru). Konta wynikowe, które
z natury mają charakter „niestały”, zamyka się na koncie kapitału zakładowego w obrę-
bie stałych kont bilansowych. Zgodnie z zasadami rachunkowości memoriałowej, proces
zamykania ksiąg wymaga także dokonania szeregu księgowań zwanych korektami. Patrz
również cykl obrachunkowy. Zamknięcie ksiąg rozpoczyna się sporządzeniem rozsze-
rzonego zestawienia obrotów i sald. Dodajemy nowe konto bilansowe o nazwie „zysk za
rok”. Następnie wyzerowujemy konta wynikowe w następujący sposób: konta przycho-
dów obciążamy kwotą równą ich saldu kredytowemu, a saldo kredytowe przenosimy
do nowoutworzonego konta „zysk za rok” (analogicznie postępujemy z kontami kosz-
tów: uznajemy je kwotą równą ich saldu debetowemu, a saldo debetowe przenosimy
na konto „zysk za rok”). Zamknięcie ksiąg ma dwa istotne następstwa. Po pierwsze,
salda wszystkich kont po stronie przychodów i kosztów zostają wyzerowane. Wpisy
w następnym roku obrotowym rozpoczyna się od zera; zdarzenia ujęte w przycho-
dach i kosztach zostają trwale przydzielone do konkretnego okresu. Po drugie, saldo
w rachunku zysków i strat wykazuje, czy przedsiębiorstwo wypracowało zysk, czy
poniosło stratę.
Usługi konsultingowe Boba:

Zestawienie obrotów i sald po zamknięciu ksiąg
Salda w księgach 31.12.2006 Rozszerzone zestawie- Zapisy zamykające Salda końcowe
nie obrotów i sald
Debet Credit Debet Credit Debet Credit
Środki pieniężne 10 750 10 750
Należności z tytułu dostaw i usług 5 500 5 500
Materiały i urządzenia biurowe 350 350
Wyposażenie 6 500 6 500
Pojazdy 12 000 12 000
Kredyty bankowe 4 575 4 575
Przychody przyszłych okresów 1 500 1 500
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 2 700 2 700
Kapitał podstawowy 26 000 26 000
Wypłaty właściciela 5 000 5 000
Sprzedaż usług 28 000 28 000 0
Wynagrodzenia 7 800 7 800 0
Dzierżawa powierzchni biurowej 10 200 10 200 0
Amortyzacja 3 000 3 000 0
Pozostałe koszty 1 675 1 675 0
Zysk za rok 5 325 5 325
RAZEM 62 775 62 775 28 000 28 000 40 100 40 100
Zaniedbanie, kwalifikacja prawna
573
Zaniedbanie • Negligence • Nieodpowiedzialność przejawiająca się popełnieniem

błędu lub niedopatrzeniem skutkującym poniesieniem szkód przez osoby trzecie.
Zaniedbania w wykonywaniu zawodu i prowadzeniu działalności gospodarczej to
przede wszystkim skutki przeoczeń, bezmyślności i niedbalstwa. Poważniejszym przy-
padkiem jest zaniedbanie popełnione z premedytacją, które jest karane sądownie.
Zaniedbanie sprowadza się do popełnienia karygodnego błędu; jak jednak odróżnić
taki błąd od „nieumyślnej” omyłki, skoro ocena sytuacji finansowej z natury obcią-
żona jest pewną dozą subiektywności? Nie istnieje żadna definicja dokonująca jasnego
rozróżnienia, stąd częsta potrzeba występowania na drogę sądową. Oczywiście istotne
znaczenie ma tutaj zakres spowodowanych szkód. Innym kryterium jest oczekiwana
norma staranności, sformułowana na podstawie ustalenia, co „rozsądna” lub „roz-
ważna” osoba uczyniłaby w danych okolicznościach. Zaniedbanie jest kwestią szcze-
gólnie kontrowersyjną w pracy przedstawicieli wolnych zawodów oraz osób, na których
ciąży obowiązek powierniczy. Biegli rewidenci często muszą bronić się przed zarzutami
popełnienia zaniedbania w przypadkach nieskuteczności audytu. Patrz także: zasada
współwinnego i współsprawcy; zaniedbanie, kwalifikacja prawna i lekkomyślność, kwa-
lifikacja prawna.
Poczucie proporcji
Stanowczo popieramy reformy światowych norm prawnych, które
grożą tak niewspółmiernymi i potencjalnie katastrofalnymi konse-
kwencjami, że nawet największe firmy księgowe nie miałyby środ-
ków na ich pokrycie. Chciałbym wyraźnie zaznaczyć: nie opowia-
damy się za zniesieniem odpowiedzialności za uchybienia, czy to
popełnione przez przedsiębiorstwo w sprawozdawczości finanso-
wej, czy też przez biegłego rewidenta w przeprowadzaniu badania.
Nieustannie dążymy do istotnej poprawy jakości audytu i ograni-
czenia przypadków zaniedbań, współpracując jednocześnie z orga-
nami regulacyjnymi nad ulepszeniem standardów rachunkowo-
ści na całym świecie. Jednak ryzyko poniesienia odpowiedzialności
musi być wyważone i sprawiedliwe, a obecnie prawo w tym zakresie
wyraźnie utraciło poczucie proporcji.
Samuel DiPiazza, prezes PricewaterhouseCoopers, Raport Roczny 2005
Zaniedbanie, kwalifikacja prawna (USA) • Negligence, Standard of

•
Conduct (USA) Definicja określająca cechy kwalifikujące dany przypadek zanie-
dbania pod odpowiedzialność karną. Jeżeli np. dokonana przez zarząd błędna ocena była
wynikiem zaniedbania, w wyniku którego strony materialnie zainteresowane wynikami
przedsiębiorstwa poniosły szkody, członkowie zarządu mogą zostać pozwani do sądu.
Prawna definicja zaniedbania jest konieczna dla zmotywowania decydentów do działa-
nia w sposób odpowiedzialny i zgodny z prawem. Zob. konflikty w stosunkach agencyj-
nych oraz lekkomyślność, kwalifikacja prawna.
574 Zaniedbanie wspólne
Zaniedbanie wspólne • Contributory Negligence • Istniejąca w wielu systemach

prawnych koncepcja, zgodnie z którą strona może być uznana za częściowo odpowie-
dzialną za zaniedbanie i w rezultacie może ponosić częściowy ciężar winy i kary. W przy-
padku biegłego rewidenta, sąd może stwierdzić, że nieskuteczność audytu przyczyniła się
częściowo, choć nie całkowicie, do poniesienia strat finansowych przez poszkodowanych.
Zobacz także zasada współwinnego i współsprawcy.
Zapasy niewykorzystane (dosłownie ‘martwe zapasy’; żargon zawodowy) •

Dead Stock (slang) • Zapasy przestarzałe lub zbędne, które nie wykazują ruchu,
a tym samym są martwe i powinny być odpisane.
Zapłata jako procent zysku • Earn Out • Pieniężna zapłata ceny zakupu, której
wysokość uzależniona jest od kwoty przyszłego zysku danego przedsiębiorstwa. Praktyka
ta znajduje zastosowanie w finansowaniu przez sprzedawcę, w przypadkach, gdy cena
nabycia uzależniona jest od wyników przedsiębiorstwa, lub gdy nabywca musi sfinanso-
wać zakup z przyszłych zysków.
Zapłata (świadczenie wzajemne) • Consideration • Nie jest to kwestia kurtu-

acji, lecz ważny z punktu widzenia prawa akt przekazania drugiej stronie określonej
rzeczy w ramach uregulowania zobowiązania. Zapłata przypomina nam, że stosunki
handlowe opierają się na regule wzajemności, czyli „quid pro quo” – za każdą otrzy-
maną rzecz trzeba dać coś w zamian. Ma to istotne znaczenie w przypadku zobowią-
zań: jeżeli zobowiązanie ma być egzekwowalne, należy dowieść, że dokonana zostanie
za nie zapłata. Zapłatę czasem myli się z ceną. Różnica między nimi polega na tym, że
zapłata stanowi akt uregulowania zobowiązania powstałego na skutek wymiany; pod-
czas gdy cena jest wyrażoną w pieniądzach wartością takiej wymiany. Patrz również
umowa.
Zarachowane przychody z tytułu odsetek (w bilansie kredytodawcy)
575
Zapłata warunkowa • Contingent Consideration • Cena zakupu, której wyso-

kość uzależniona jest od określonych przyszłych okoliczności. Przykładowo, umowa
nabycia spółki może przewidywać, że sprzedawca otrzyma część zysków wypracowa-
nych w przyszłości przez sprzedaną jednostkę. Umowa taka ułatwia transakcję sprze-
daży w warunkach niepewnych, gdy trudno jest ustalić cenę zadowalającą obie strony
(w efekcie, nabywca deklaruje więc, że „zapłaci, kiedy okaże się ile nabywana firma jest
faktycznie warta”). Innym przykładem zapłaty warunkowej może być cena uzależniona
od wyceny przeprowadzonej przez stronę trzecią („zapłacimy tyle, ile ekspert uzna za
wartość godziwą”). Wszelkie tego typu umowy znacznie komplikują kwestię ujmowa-
nia kosztów (w rachunkowości nabywcy) i przychodów (w rachunkowości sprzedawcy).
Zgodnie z generalną zasadą, ewentualne przyszłe korekty powinno się rozliczyć, gdy
staną się prawdopodobne i gdy ich wartość da się miarodajnie ustalić. Nabywca może
w cenie nabycia ująć szacunkową wartość bieżącą netto przyszłych płatności (korygując
ją w miarę upływu czasu), lub może płatności te dodawać do ceny nabycia, gdy powstaje
obowiązek ich zapłaty. Skorygowana cena nabycia (niezależnie od tego, czy zostanie
przyjęta szacunkowo z góry, czy będzie powiększana w miarę upływu czasu) wejdzie do
pozycji wartości firmy. Przykładowo, jeżeli wartość firmy amortyzowana jest na prze-
strzeni dziesięciu lat, a korekta dokonana zostanie dwa lata po dacie nabycia, skorygo-
waną kwotę powinno się amortyzować przez lat osiem. Należy zauważyć, że w wyniku
uiszczenia dodatkowej zapłaty koszt nabycia może przekroczyć wartość godziwą naby-
tych aktywów netto, co zmieni ujemną wartość firmy na dodatnią; a z kolei wszelkie
korekty zmniejszające cenę nabycia mogą zamienić dodatnią wartość firmy na ujemną.
Zapory (żargon) • Moats (slang) • Wartości niematerialne i prawne, w szczególności

nazwy marek, mające na celu ochronę spółek przed zaciekłą konkurencją rynkową (stąd
analogia do zapory). Pojawia się pytanie natury księgowej: czy korzyści te da się zmierzyć,
a ich wartość ująć w sprawozdaniu finansowym.
Miejsce w świadomości
Niewiele przedsiębiorstw ma zapory nie do przeskoczenia. Na
pewno ma je Coca Cola – począwszy już od opakowania. Ile innych
produktów da się rozpoznać z zamkniętymi oczami? Cola ma nie
tylko udział w rynku, ale też ogromny udział w świadomości konsu-
mentów. Ludzie kojarzą Colę z czymś dobrym. Za dziesięć lat zapora
bazująca na tej świadomości będzie jeszcze większa.
Warren Buffett, dyrektor generalny Berkshire Hathaway,
wypowiedź na walnym zgromadzeniu w 1999
Zarachowane przychody z tytułu odsetek (w bilansie kredytodawcy) •

•
Capitalised Interest Revenue (Lender’s) Wykazywane w bilansie kredyto-
dawcy odsetki należne, jeszcze nie uzyskane. Należności z tytułu odsetek, które nie są
jeszcze wymagalne, ale zostały naliczone, stanowią część rozliczeń międzyokresowych na
koniec okresu. Do kwoty głównej (kapitału) udzielonego kredytu mogą zostać dodane
576 Zarządzanie informacją
również odsetki wymagalne – w tych dość rzadkich przypadkach, gdy ich niezapłacenie
nie stanowi niedotrzymania zobowiązania (czyli gdy np. istnieje okres karencji w finan-
sowaniu przedsięwzięcia) i gdy zdolność spłaty narastającej kwoty jest zapewniona
(np. przez odpowiednie zabezpieczenie). W przypadku kredytu operacyjnego, krótkoter-
minowego kredytu odnawialnego lub kredytu obrotowego, odsetki mogą być kapitalizo-
wane pośrednio, w miarę jak kredytobiorca wykorzystuje środki z przyznanego kredytu
na spłatę odsetek od linii kredytowej. Praktyka taka może być jednak ryzykowna, ponie-
waż kredytobiorca w efekcie wykorzystuje środki dostarczone przez bank do obsługi
zadłużenia. Bywa to uzasadnione w przypadku, gdy kredytobiorca uzyskuje taką marżę,
która zapewnia pokrycie z przyszłej konwersji aktywów.
Zarządzanie informacją • Information Management • Świadomy wysiłek przed-

siębiorstw zmierzający do wykorzystania informacji jako źródła przewagi konkuren-
cyjnej. Oznacza to konieczność inwestowania w systemy umożliwiające przetwarzanie
nieuporządkowanych danych (generowanych zarówno w samych przedsiębiorstwach,
jak i poza nimi) w zorganizowany zestaw informacji użyteczny dla potrzeb decyzyj-
nych. System informacji zarządczej od dawna zajmuje się produktywnym wykorzy-
stywaniem informacji księgowych. Informatyka zwiększa jednak złożoność, szczegó-
łowość, zakres, szybkość przetwarzania oraz ilość dostępnych informacji – czasem
tworząc nadmiar informacji. Zarządzanie informacją jest odpowiedzią zarówno na
zagrożenia, jak i nowe możliwości wynikające z zastosowania nowoczesnych systemów
informatycznych. Obecnie, jednym z największych wyzwań jest problem wyselekcjo-
nowania informacji faktycznie potrzebnych pracownikom przetwarzającym informa-
cje, aby byli efektywni. Przykładowo, przetwarzając nieuporządkowane dane w spójny
system informacji na potrzeby decyzyjne, przedsiębiorstwo może skupiać się na nastę-
pujących kwestiach:
Zarządzanie informacją
Zdarzenie Podnoszone kwestie
Zdarzenie kluczowe ◆◆ Jakie czynniki uwzględniane są przy definiowaniu wyników?
Zdarzenie wyjątkowe ◆◆ Czy wahania wykraczają poza wcześniej określone prognozy?
Zdarzenie progowe ◆◆ W jakim natężeniu dane zjawisko nabiera istotnego znaczenia?
Przykładem zarządzania informacją może być gromadzenie danych odnośnie transak-

cji (w banku lub sklepie spożywczym) w celu lepszego zrozumienia zachowań, zwycza-
jów i preferencji konsumentów. Znając nawyki klientów w zakresie nabywania produk-
tów, przedsiębiorstwo może indywidualizować swoje relacje z nimi. Patrz dyrektor ds.
informacji i reorganizacja procesów gospodarczych.
Zarządzanie kosztami • Cost Management • Starania kierownictwa, aby zmini

malizować koszty i tym samym obniżyć ceny lub zwiększyć marżę zysku. Starania te
zwykle koncentrują się na budżetowaniu, a w szczególności na działaniach w zakre-
sie planowania i kontroli. Patrz kaizen i analiza odchyleń.
Zarządzanie zobowiązaniami podatkowymi
577
Tak trzymać
Kosztami trzeba skrupulatnie zarządzać, ale kluczem jest konse-
kwencja. Spółka nie powinna postępować w jeden sposób przy dobrej
passie, a w inny przy złej. Przy takim podejściu pracownicy, dostawcy
i inni kontrahenci stracą do niej zaufanie, a w rezultacie spadnie
morale, jakość współpracy i wydajność.
Darrell Rigby Moving Upward in a Downturn,
w „Harvard Business Review”, czerwiec 2001, s. 102
Zarządzanie ograniczeniami • Theory of Constraints • TOC • Sposób

zarządzania produkcją, w którym nacisk kładzie się na szybkie przejście od materia-
łów i kosztów pośrednich do etapu sprzedaży, poprzez minimalizację wąskich gardeł
hamujących produkcję. Skupienie się na wąskich gardłach ma zapewnić, by ewentualne
wstrzymanie produkcji mogło nastąpić jedynie z powodu naprawdę „wiążących”, a nie
możliwych do uniknięcia, ograniczeń. Jedyny zapas surowców, jaki firma stara się utrzy-
mywać, to zapas buforowy przed wąskim gardłem. Celem zarządzania ograniczeniami
jest maksymalizacja przepustowości przy jednoczesnym utrzymaniu minimalnych kosz-
tów konwersji (pośredni koszt operacyjny) i kosztów magazynowania. Koncepcja ta jest
blisko związana z zarządzaniem zapasami w systemie dokładnie na czas.
Zarządzanie zobowiązaniami podatkowymi • Tax Avoidance • Działania

zmierzające do minimalizacji zobowiązań podatkowych w oparciu o wszelkie legalne
środki. W pierwszym rzędzie działania takie skupiają się na uwzględnieniu w księ-
gach podatkowych, obok wszystkich dochodów podlegających opodatkowaniu, rów-
nież wszystkich mających zastosowanie ulg i odliczeń. Poza tym obejmują również tzw.
planowanie zobowiązań podatkowych (czyli takie rozplanowywanie transakcji, które
zmniejszy podatki) oraz wykorzystywanie wszelkich luk w prawie podatkowym umoż-
liwiających dalsze odliczenia. W świetle prawa, zarządzanie zobowiązaniami podatko-
wymi jest jak najbardziej legalne. Tym niemniej, zamykanie istniejących luk prawnych
jest dla organów podatkowych nieustającą batalią w celu ograniczenia uchylania się od
zobowiązań podatkowych. Przedsiębiorstwo ma prawo dążyć do minimalizacji podat-
ków, podobnie jak innych kosztów swojej działalności – dlatego działalność profesjo-
nalnych doradców podatkowych (z których wielu współpracuje z firmami audytorskimi)
ma jak najlepszą reputację. Zarządzanie zobowiązaniami podatkowymi należy jednak
odróżnić od uchylania się od zobowiązań podatkowych, które polega na zaniżeniu dekla-
rowanej podstawy opodatkowania (lub nienależytym odliczeniu pewnych kosztów od
przychodu) i jest nielegalne. Choć jest to różnica bardzo istotna, zbyt gorliwe zarządza-
nie zobowiązaniami podatkowymi może łatwo doprowadzić do przekroczenia granicy
legalności. Konsekwencją takiej nadgorliwości może być również ryzyko, że nie zadekla-
rowane podatki zamienią się w zobowiązania warunkowe w wyniku weryfikacji dokona-
nej przez władze podatkowe.
578 Zarządzanie zyskiem
Daje do myślenia
Świnie najpierw się tuczy, a potem ubija.
Motto zarządzania zobowiązaniami podatkowymi
Zarządzanie zyskiem (żargon) • Earnings Management (vernacular) •

Manipulacja prezentacją wyników przedstawionych w sprawozdaniach finansowych,
w celu podniesienia ceny akcji lub wynagrodzenia zarządu. Analogia golfowa brzmia-
łaby: „Lepiej manipulować tablicą wyników niż ćwiczyć uderzenie.” Zarządzanie
zyskiem jest łagodniejszą formą praktyki upiększania wyników, mieszczącą się w ramach
standardów rachunkowości. W razie jego nadużywania, biegli rewidenci reagowaliby,
miejmy nadzieję, zakwestionowaniem rzetelności sprawozdania. Przykładem zarządza-
nia zyskiem może być zaksięgowanie strat wyższych, niż faktycznie poniesione, i utwo-
rzenie w ten sposób ukrytych rezerw – dzięki którym przyszłe zyski będą wyglądały
bardziej imponująco. Technika zawyżonego odpisu jest szczególnie powszechna w przy-
padku restrukturyzacji przedsiębiorstwa. Zarządzanie zyskiem usprawiedliwia się często
wychodząc z dość niebezpiecznego założenia, że skoro rynek papierów wartościowych
sumiennie kapitalizuje zysk przypadający na jedną akcję, fabrykowanie „zysku na papie-
rze” jest uczciwą formą wynagradzania akcjonariuszy. Porównaj z wysoką jakością zysku
i przejrzystością.
Nie grają uczciwie

Wiele wiodących spółek nadal przestrzega zasad uczciwej gry; jed-
nak znacząca i wciąż rosnąca liczba skądinąd wartościowych mene-
dżerów – czyli takich, których chętnie widzielibyśmy w roli współ-
małżonków naszych dzieci lub wykonawców naszego testamentu
– nie widzi nic złego w manipulowaniu zyskiem w celu sprosta-
nia oczekiwaniom Wall Street. Zdaniem wielu dyrektorów general-
nych, manipulacja taka jest nie tylko w porządku, ale jest ich obo-
wiązkiem.
Warren Buffett, amerykański guru od inwestycji i dyrektor generalny
Birkshire Hathaway, fragment raportu rocznego dla akcjonariuszy spółki
Birkshire Hathawaym, 1998
Zasada bezpiecznego portu (amerykański żargon prawniczy) • Safe Harbour

•
Rule (USA legal vernacular) Występująca w amerykańskim prawie spółek kon-
cepcja, zgodnie z którą strona spełniająca określone wymogi jest chroniona przed nie-
korzystnymi sankcjami prawnymi. Zasadę bezpiecznego portu stosuje się często w sytu-
acjach pewnej niejednoznaczności wymogów prawnych, która niesie ryzyko nałożenia
sankcji za popełnienie nieumyślnego naruszenia. W kwestiach związanych z oceną sytu-
acji przedsiębiorstwa w sprawozdaniu zarządu (np. w zakresie przyszłych możliwości
i czynników ryzyka) zasada bezpiecznego portu może być niezbędna w celu ochrony
Zasada eksperta finansowego – Ustawa Sarbanes-Oxley
579
członków zarządu przed sankcjami prawnymi – pod warunkiem, że będą w stanie wyka-
zać, że działali w dobrej wierze.
Zasada ciągłości (stosowanych zasad) – podstawowa zasada rachunko-

wości • Consistency (Accounting Principle) • Jedna z podstawowych zasad
rachunkowości, zgodnie z którą pozycje o podobnym charakterze powinny być ujmo-
wane w sposób jednolity – nie tylko w trakcie jednego okresu obrotowego, ale również
w okresach kolejnych. Oznacza to, że przyjęte zasady rachunkowości powinno się sto-
sować konsekwentnie. Zasada ciągłości umożliwia dokonywanie logicznych porównań
na przestrzeni czasu. Wszelkie odstępstwa mogą stanowić przyczynę zastrzeżenia opinii
z badania sprawozdania finansowego i muszą zostać ujawnione.
Zasada „czworga oczu” • „Four Eyes” Rule • Podstawowa zasada kontroli

wewnętrznej: dwie niezależne osoby zawsze powinny sprawdzić każdą ważną transak-
cję, aby zapewnić pełną zgodność z procedurami i przepisami. Opiera się ona na zasadzie
podziału obowiązków.
Zasada eksperta finansowego – Ustawa Sarbanes-Oxley (USA) • Financial

Expert Rule – Sarbanes-Oxley Act (USA) • Wprowadzony przez Ustawę
Sarbanes-Oxley wymóg, by w skład komisji rewizyjnej wchodziła przynajmniej jedna
osoba posiadająca wymagane kwalifikacje finansowe. Tradycyjnie byłby to biegły rewi-
dent lub księgowy. Ustawa dopuszcza jednak również inne kwalifikacje (np. specjalistów
bankowości, MBA), przy czym wymaga podania informacji o ekspercie i jego kwali-
fikacjach (lub uzasadnienia braku takich kwalifikacji). Zasada eksperta finansowego
ma na celu zapewnienie, by w skład komisji rewizyjnej wchodziły osoby posiadające
wystarczającą wiedzę techniczną do należytego wywiązywania się ze swoich zadań.
580 Zasada nadrzędności treści ekonomicznej nad formą prawną
Co to jest zapis po stronie winien?

Na seminarium dotyczącym nadzoru właścicielskiego sponsoro-
wanym przez podyplomową Szkołę Biznesu przy Uniwersytecie
Chicago, w którym wzięli udział doświadczeni przedstawiciele
świata biznesu, 70% z 500 uczestników nie zdało testu z podstawo-
wych zasad rachunkowości.
Governance has mixed results, „Wall Street Journal” (Europa),
22 lipca 2003, s. M5
Zasada nadrzędności treści ekonomicznej nad formą prawną • Substance

•
Over Form (Accounting) Principle Podstawowa zasada rachunkowości, zgod-
nie z którą rzetelnie sporządzone sprawozdanie finansowe powinno odzwierciedlać
istotę rzeczywistości ekonomicznej, a nie jedynie status prawny. Zasada ta wymaga
od księgowych odwoływania się do rynkowego zdrowego rozsądku i oceny ewidencjo-
nowanych zdarzeń, w przeciwieństwie do mechanicznego stosowania reguł. Za przy-
kład może tu posłużyć księgowanie leasingu finansowego: mimo iż z prawnego punktu
widzenia właścicielem przedmiotu leasingu jest leasingodawca, w księgach leasin-
gobiorcy transakcja zostanie przedstawiona zgodnie z jej istotą ekonomiczną – czyli
jako zakup składnika aktywów finansowany przez sprzedawcę. Zgodnie z tym uję-
ciem, przedmiot leasingu wykazany zostanie w bilansie nabywcy po stronie aktywów,
a związane z nim zobowiązanie w wysokości wartości bieżącej netto przyszłych opłat
leasingowych ujęte zostanie po stronie zobowiązań. Głównym problemem związa-
nym z zasadą nadrzędności treści nad formą jest samo jej zastosowanie w praktyce.
Zgodność z przepisami prawa jest częstym argumentem, na który powołują się tech-
niki tzw. rachunkowości kreatywnej.
Sedno sprawy
RMSR uważa, że zbiór szczegółowych wytycznych (zwany czasem
jasno określonymi standardami) sprzyja formalistycznej mentalności
typu „nigdzie nie pisze, że tego nie wolno.” Naszym zdaniem przynosi
to efekt przeciwny do zamierzonego, pomagając raczej tym, którzy
chcą obejść standardy, niż tym, którzy chcą ich przestrzegać i zapew-
niać rynkowi użyteczne informacje. Mówiąc po prostu, dodawa-
nie szczegółowych wytycznych może przesłonić, zamiast podkreślić
podstawowe zasady. Nacisk kładzie się wówczas na raczej na zgod-
ność z literą, niż z duchem standardów rachunkowości.
Sir David Tweedie, przewodniczący RMSR, oświadczenie
przed Komisją ds. Bankowości, Gospodarki Mieszkaniowej i Urbanistyki
w Senacie Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie, Dystrykt Kolumbii,
14 lutego 2002
Zasada podwójnego aspektu
581
W przypadku wniesienia sprawy do sądu, sąd może interpretować przepisy formalnie lub
rzeczowo (patrz sformalizowane [oparte na szczegółowych przepisach] standardy rachunko-
wości.). Z kolei trudno jest dojść do porozumienia w kwestii, co stanowi „istotę” ekono-
miczną danej transakcji, jeżeli każda ze stron prezentuje własną subiektywną interpreta-
cję. Z powyższych względów, stosowanie zasady nadrzędności treści nad formą wymaga
odwołania się do wiarygodnego autorytetu, jakim jest niezależny biegły rewident. Patrz
również standardy rachunkowości oparte na podstawowych zasadach rachunkowości.
Zasada obiektywizmu • Objectivity Convention • Zasada rachunkowości wymaga-

jąca, by sprawozdanie finansowe było (na ile to możliwe) sporządzone w oparciu o obiek-
tywną i możliwą do zweryfikowania dokumentację, a nie subiektywne opinie. Wraz
z założeniem kontynuacji działalności, zasada obiektywizmu stanowi uzasadnienie dla
przyjęcia wartości historycznych. Tym niemniej, obiektywizm bywa sprzeczny z innymi
zasadami – np. z zasadą ostrożnej wyceny, która wiąże się z dokonywaniem subiektywnej
oceny w celu określenia realistycznych wartości. Jak to często zdarza się w rachunkowości,
konieczne jest znalezienie kompromisu adekwatnego do potrzeb użytkowników sprawoz-
dania finansowego.
Zasada ostrożnej wyceny (dosłownie: ‘zasada przezorności’) • Prudence

•
(Accounting Principle) Zasada rachunkowości, zgodnie z którą sprawozdania finan-
sowe powinny odzwierciedlać stosowanie ostrożnego i wyważonego osądu, szczególnie odno-
śnie subiektywnych oszacowań księgowych (jednakże bez popadania w skrajności, które
mogłyby zniekształcić obraz rzeczywistości finansowej). Słowo „przezorność” stosowane jest
w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości w miejsce amerykańskiego „konserwaty-
zmu” – być może w celu uniknięcia ewentualnych skojarzeń z ideologią polityczną (?).
Zasada ostrożnej wyceny (w rachunkowości) • Conservatism (USA) •

Prudence (IAS) • Przyjęta w rachunkowości reguła, zgodnie z którą w przypadkach,
gdy wymagana jest subiektywna interpretacja, sprawozdania finansowe powinny kon-
sekwentnie przyjmować wersję mniej optymistyczną. W szczególności, nie powinno się
zawyżać spodziewanych przychodów, ani zaniżać spodziewanych kosztów. W odniesie-
niu do bilansu, zasada ta nakazuje ujmować utratę wartości przez aktywa oraz stosować
odpisy (zmniejszenia) do poziomu wartości rynkowej z chwilą, gdy poniesienie straty sta-
nie się pewne. Celem zasady ostrożnej wyceny jest dostarczenie księgowym konsekwent-
nych wskazówek w sytuacjach, gdy istnieje możliwość wyboru rozwiązania. Niektórzy
dodają również, że zasada ta jest konieczna jako przeciwwaga dla naturalnego optymi-
zmu przedsiębiorców, a także w celu zwalczania problemu konfliktu w stosunkach agen-
cyjnych z zatrudnionym zarządem. Zasada ostrożnej wyceny musi być z kolei równowa-
żona przez zasadę rzetelnej przezentacji i zasadę nadrzędności treści ekonomicznej nad
formą prawną, ponieważ nadmierny pesymizm również prowadzi do zniekształcenia
wyników. W związku z tym, zasady tej nie można jej przywoływać dla uzasadnienia two-
rzenia ukrytych lub arbitralnych rezerw.
Zasada podwójnego aspektu • Dual Aspect Convention • Podstawowa zasada

rachunkowości, według której każda transakcja posiada co najmniej dwa aspekty wymagające
582 Zasada współmierności przychodów i kosztów
odzwierciedlenia w bilansie. Zgodnie z tą zasadą, bilans (jak sama nazwa wskazuje) zawsze
musi się bilansować. Zasada podwójnego aspektu stanowi podstawę podwójnego zapisu.
Kapitał
Aktywa Zobowiązania własny
Inkaso należności dr cr
Zakup na kredyt dr cr
Spłata zadłużenia cr dr
Podwójny Refinansowanie cr dr
aspekt
Przychody dr cr
Wpłaty od klientów dr cr
Koszty gotówkowe cr dr
Rozliczenia m/okr. cr dr
Kapitał rezerwowy dr cr
Zasada współmierności przychodów i kosztów • Matching (Accounting

•
Principle) Jedna z podstawowych zasad rachunkowości, zgodnie z którą przychody
oraz koszty powinny być ujmowane nie w momencie przekazania środków pieniężnych,
lecz w okresie obrachunkowym, w którym odnośne zdarzenie gospodarcze miało miej-
sce. Istotą zasady memoriałowej jest więc ustalenie momentu realizacji transakcji oraz
rozróżnienie zdarzeń wykazywanych w rachunku zysków i strat od zdarzeń wykazywa-
nych w bilansie. Na przykład, zgodnie z tą zasadą:
◆◆ sprzedaż wykazywana jest w momencie wysłania towarów lub wykonania usługi,

a nie w momencie wpływu należności;
◆◆ koszty wykazywane są w momencie prawnego zaciągnięcia zobowiązania, a nie
w momencie jego zapłaty;
◆◆ wydatki, które spożytkowane zostaną w przyszłym okresie, wykazywane są jako
wydatki kapitałowe (inwestycyjne), a nie jako koszty;
◆◆ amortyzacja wykazywana jest jako stopniowe zmniejszanie wartości środków trwa-
łych w miarę ich zużycia w działalności gospodarczej.
Gdyby nie stosować zasady memoriałowej, sprawozdanie finansowe byłoby po prostu

rachunkiem przepływów pieniężnych. Jedyną, lecz tolerowaną, wadą tej zasady jest zwią-
zana z nią konieczność przewidywania przyszłości. Choć może ona zmniejszyć obiek-
tywność pomiarów, lepiej jest być bliższym rzeczywistości nawet w przybliżeniu niż
opierać się na ścisłej, lecz niemiarodajnej ewidencji.
Zasada wyjątków (w budżetowaniu) • Principle of Exceptions (Budgeting) •

Zasada mówiąca, jak reagować na odchylenia, tzn. różnice pomiędzy faktycznymi wynikami
a wynikami założonymi w budżecie. Zasada sugeruje symetryczne traktowanie korzystnych
i niekorzystnych odchyleń budżetowych oraz dokonanie oceny, czy da się je kontrolować (tj. czy
Zasady rachunkowości/metody księgowości…
583
warto podejmować działania), czy też nie (tj. czy należy je pominąć). Małe, nieistotne i przypad-
kowe odchylenia nie zasługują na uwagę. Jeżeli jednak widzimy utrzymujący się w czasie stały
trend, nawet najskromniejsze odchylenia należy zbadać, zanim ich skutki staną się znaczące.
Poza tym, w przypadku utrzymującego się jednostronnego odchylenia, należy zbadać, czy
przyjęte założenia i normy budżetowania są prawidłowe. W przypadku księgowych i biegłych
rewidentów, zasada wyjątków stanowi część szerszej reguły „zarządzania w drodze wyjątków”,
tj. zajmowania się przede wszystkim sprawami, które stanowią odstępstwo od normy.
wynik rzeczywisty
0 Cel budżetowy
Zasada wyjątków
–
Znaczne Odchylenie
Losowe Trend wskazujące błędne
odchylenie
założenia
Pominąć Przewidzieć Zbadać budżet
Zasada zrozumiałości • Understandability • Jedna z zasad rachunkowości, zgodnie

z którą sprawozdanie finansowe powinno być na tyle jasne i proste, aby mogła je zrozumieć
większość użytkowników. Cel ten jest rzeczą dość oczywistą, ponieważ użyteczność sprawoz-
dania finansowego zależy od tego, czy są one zrozumiałe dla przeciętnego czytelnika. W prak-
tyce często się o tym zapomina, szczególnie jeżeli w grę wchodzi duża złożoność, a do spra-
wozdań wkradnie się żargon techniczny. Patrz również propagowanie zrozumiałego języka.
Zasady rachunkowości/metody księgowości (stosowane/przyjęte przez

przedsiębiorstwo) • Accounting Policies/Methods • Stosowane przez
przedsiębiorstwo metody i praktyka prowadzenia rachunkowości, wybrane spośród rozwią-
zań dozwolonych przez standardy rachunkowości. Jakkolwiek stosowanie większości zasad
rachunkowości jest w sposób ogólny wymagane, jednak w niektórych kwestiach szczegól-
nych dopuszcza się pewną dowolność. Przykładowo, aktywa trwałe mogą być amortyzo-
wane na różne sposoby (metodą liniową, degresywną itd.). Wyceny zapasów można doko-
nywać różnymi metodami: FIFO, LIFO (przynajmniej w USA), szczegółowej identyfikacji
sprzedanych składników zapasów, średniej ważonej ceny nabycia itp. Można też przyjmo-
wać różne podstawy wyceny (koszt historyczny, koszt bieżący, wartość sprzedaży netto lub
wartość bieżącą netto). Przedsiębiorstwu często wolno jest wybrać metodę księgowości,
która najbardziej mu odpowiada, gdzie „najbardziej” oznacza zgodność z rzeczywistością
finansową – pod warunkiem jednak, że stosowane przezeń zasady rachunkowości będą:
◆◆ odpowiednie i właściwe dla przedsiębiorstwa, jego branży i sytuacji,

◆◆ stosowane konsekwentnie z roku na rok, zgodnie z zasadą ciągłości (w przeciwnym
razie opinia z badania sprawozdania finansowego może zawierać zastrzeżenia),
584 Zastrzeżenie z uwagi na zagrożenie dla kontynuacji działalności
◆◆ ujawniane w informacji dodatkowej do sprawozdań finansowych,

◆◆ zgodne z zasadą rzetelnej prezentacji, (co może być (jakkolwiek rzadko) ważniejsze niż
zastosowanie konkretnego standardu rachunkowości).
Dopuszczenie pewnej dowolności w sprawozdawczości finansowej to jedna z cech, które

wyróżniają anglosaską tradycję księgową, opierającą się na niezależnych i posiadających
szerokie uprawnienia rewidentach, którzy mają przeciwdziałać nadużyciom wynikają-
cym z zupełnej dowolności w tym zakresie. Z punktu widzenia potrzeb użytkowników,
należy pamiętać, że ścisłe reguły zniekształciłyby obraz sytuacji wielu spółek, zaś zbyt-
nia dowolność ogranicza porównywalność danych. Informacje o stosowanych zasadach
rachunkowości należy ujawniać w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego.
Użytkownicy sprawozdań finansowych powinni koncentrować się na trzech kwestiach:
1. zrozumienie logiki dokonanego wyboru metod księgowości,

2. w przypadku istnienia alternatywnych rozwiązań, czy istnieje racjonalne uzasadnie-
nie dokonanego wyboru?
3. jak znaczny jest wpływ wybranej metody na wynik finansowy?
Jakkolwiek oczywiste jest, że przedsiębiorstwo wybierze taką zasadę rachunkowości,

która ukaże je w jak najlepszym świetle, kryterium wyboru powinna być rzetelna pre-
zentacja informacji w sprawozdaniu finansowym. Obecnie Międzynarodowe Standardy
Rachunkowości dążą do zawężenia możliwości wyboru w celu harmonizacji światowej spra-
wozdawczości i zapewnienia lepszej porównywalności sprawozdań. Patrz również dopusz-
czalne podejście alternatywne, podejście wzorcowe, fałszować (preparować) księgi i jakość zysku.
 Amortyzacja: liniowa czy degresywna?
 Zapasy: FIFO, LIFO czy średnia ważona?
 Rachunek kosztów: bezpośrednich czy pełnych?
 Koszt produktu: rzeczywisty lub ewidencyjny?

Zasady  Zaliczenie w koszty czy aktywowanie?
rachunkowości
 Ujawnianie informacji finansowych?
 Rezerwy na pokrycie strat?
W GRANICACH STANDARDÓW RACHUNKOWOŚCI FIRMY MAJĄ PRAWO

SWOBODNEGO WYBORU ZASAD, POD WARUNKIEM ZACHOWANIA
SPÓJNOŚCI I RZETELNEJ PREZENTACJI
Zastrzeżenie z uwagi na zagrożenie dla kontynuacji działalności • Going

•
Concern Qualification Opinia z badania sprawozdania finansowego wyraża-
jąca wątpliwości co do zasadności założenia kontynuacji działalności – a zatem podda-
jąca również w wątpliwość zasadność wyceny przy założeniu kontynuacji działalności.
Zatrudniać martwe dusze
585
W przypadku trudności finansowych, kontynuacja działalności to delikatny stan równo-

wagi, który może zostać nagle zakłócony w przypadku spadku zaufania rynku i pojawie-
nia się możliwości upadłości (a co za tym idzie, realizacji zabezpieczeń) – następuje wów-
czas stan zwany niezdolnością do kontynuacji działalności. Aby określić, czy założenie
kontynuacji działalności jest zasadne, biegli rewidenci polegać muszą na własnej ocenie.
Milcząco zakłada się zdolność do kontynuacji działalności, o ile opinia z badania spra-
wozdania finansowego wyraźnie nie stwierdza, że jest ona zagrożona.
Zaświadczenie biegłego rewidenta (żargon zawodowy) • Auditor’s Certifi

•
cate (vernacular) Nieoficjalne i niezbyt już często używane określenie opinii z bada-
nia sprawozdania finansowego. Zaświadczenie kojarzy się z przystawieniem pieczęci, która
zapewnia o rzetelności, aczkolwiek w pełni jej nie gwarantuje. Większość rewidentów
wzdrygnęłaby się na takie sformułowanie – podobnie jak „formaliści”, którzy zauważyliby,
że raport skrócony wyraźnie przestrzega przed pokładaniem ślepej wiary w opinii z bada-
nia sprawozdania finansowego. Sama opinia zawiera zresztą szereg uwag przypominają-
cych użytkownikom o jej ograniczeniach (jak stwierdzenie, że za sprawozdanie odpowiada
zarząd; zapewnienie o przeprowadzeniu badania zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami
rewizji finansowej; zastrzeżenie, że sprawozdanie nie zawiera jedynie istotnych błędów itp.).
Choć niektóre z tych zastrzeżeń są uczciwą próbą zasygnalizowania ograniczeń badania,
można podejrzewać, że wiele z nich ma za zadanie chronić rewidentów przed ewentual-
nymi sprawami sądowymi. Oczywiście rewidenci mają prawo bronić się przed niereali-
stycznymi oczekiwaniami użytkowników sprawozdań; koncepcja „zaświadczenia” poka-
zuje jednak wyraźnie czego chce rynek – prostego i jasnego uwierzytelnienia sprawozdań.
Patrz również luka w ogólnie przyjętych zasadach rachunkowości.
Zatrudniać martwe dusze (żargon) • Horses on the Payroll (slang) • Niefor

malne określenie oszustwa polegającego na wpisaniu nieistniejących pracowników na
listę płac i inkasowaniu ich wynagrodzeń przez sprawców. Angielskie wyrażenie oznacza
dosłownie ‘konie na liście płac’ – co wynika z powszechnej praktyki nadawania koniom
ludzkich imion (szczurom raczej nikt imion nie nadaje).
586 Zatrzymanie zapłaty
Zatrzymanie zapłaty • Hold Back/Retention Money • Zatrzymanie ostatecznej

zapłaty z tytułu realizacji kontraktu budowlanego, do czasu stwierdzenia, że wyko-
nawca w pełni wywiązał się z obowiązków określonych w kontrakcie. Praktyka ta,
zwykle polegająca na zatrzymaniu 10–15% wynagrodzenia wykonawcy (czyli zazwy-
czaj kwoty jego przewidywanego zysku), zabezpiecza nabywcę przed dwoma rodzajami
ryzyka:
1. ryzykiem, co do jakości technicznego wykonania kontraktu;

2. ryzykiem, że wynajęci podwykonawcy mogą ustanowić na nieruchomości swego
rodzaju zastaw (nie przekazując jej wykonawcy), co może rzucić cień na bezsporny
tytuł własności do nieruchomości; ponieważ generalnemu wykonawcy może
zabraknąć kapitału do zakończenia projektu bez korzystania z kredytu kupieckiego,
lub może on nie zapłacić podwykonawcom za określone prace, status powiązań han-
dlowych generalnego wykonawcy nie jest bez znaczenia dla odbiorcy robót.
Ostatecznej zapłaty za wykonanie kontraktu dokonuje się zazwyczaj po przeprowadze-

niu przez niezależną osobę trzecią (w przypadku budynku – np. architekta) procedury
potwierdzającej rzetelne wykonanie robót. Z problemem zatrzymanej zapłaty wiążą
się dwojakiego rodzaju komplikacje. Przy rozliczaniu kontraktów wykonawca musi
uwzględnić ewentualność niepełnego ściągnięcia zapłaty, co stawiałoby pod znakiem
zapytania jego zysk z kontraktu. W przypadku, gdy nabywca finansuje wykonanie pro-
jektu kredytem zabezpieczonym, kredytodawca – którego zabezpieczeniem jest hipoteka
na nieruchomości – będzie żądał potwierdzenia, że w stosunku do nieruchomości nie
istnieją żadne konkurencyjne roszczenia, mogące zredukować jej wartość jako zabez-
pieczenia. Tak więc bank wstrzyma się z udostępnieniem ostatniej transzy kredytu,
która zostanie udostępniona dopiero wtedy, gdy wykazany zostanie bezsporny tytuł
kredytobiorcy do wybudowanej nieruchomości.
Zawodowy sceptycyzm biegłych rewidentów • Professional Scepticism

Auditor’s • Standard postępowania wymagający od biegłego rewidenta zawodowej
czujności, przejawiającej się w dociekliwości oraz krytycznej ocenie dowodów bada-
nia. Innymi słowy, trzeba nie być frajerem. Ma to zastosowanie zwłaszcza w przypadku
pojawienia się sygnałów ostrzegawczych, na które rewident powinien zareagować nie-
zwłocznie i stanowczo, starając się dotrzeć do sedna sprawy. Zob. także intelektualna
ciekawość.
Zawyżanie kosztów (żargon) • Pad an Expense Account (vernacular) • Jeden

behawioralnych aspektów budżetowania, polegający na celowym zawarciu przez
ośrodek odpowiedzialności pewnych luzów w budżecie, co pozwala na „osiągnięcie”
korzystnych odchyleń przy realizacji. Wyrażenie to odnosi się również do twórczego
umieszczania naciąganych pozycji w rozliczeniu kosztów. Autor spotkał kiedyś ban-
kowca, który zażądał zwrotu kosztów za „wyprowadzanie psa” w rozliczeniu kosztów
szkolenia.
Zawyżony odpis
587
Zawyżanie zysków (żargon zawodowy) • Inflate Earnings (vernacular) • Każda

sztuczna manipulacja księgowa zawyżająca wykazany w sprawozdawczości zysk powy-
żej jego realistycznego poziomu. Choć wiadomo jest, że na wartość zysku składa się sze-
reg oszacowań księgowych, powinny one być neutralne i/lub zgodne z zasadą ostrożnej
wyceny (tj. przyjmujące wartości mniej optymistyczne). Zawyżanie zysków to świadome
wprowadzenie użytkowników sprawozdań finansowych w błąd, poprzez przedstawienie
wyników finansowych w lepszym świetle. Patrz również oszustwa księgowe, upiększanie
wyników i fałszować (preparować) księgi.
Kłamstwo to kradzież
Fałszywa prezentacja sytuacji spółki, sztuczne zawyżanie zysków,
celowe ukrywanie strat i inne podobne działania zmierzające do
zawyżenia ceny akcji, to nic innego jak kradzież.
Oświadczenie przed sądem Andy Fastowa, byłego dyrektora finansowego
Enronu, „Fortune” (wydanie europejskie), 3 kwietnia 2006, s. 21
Zawyżony odpis • „Big Bath” Write-down • Celowe zawyżenie kosztów poniesio-

nych w danym okresie, tak aby w okresie następnym (lub w okresach następnych) móc
je zredukować, a tym samym podnieść rentowność. Środkami wykorzystywanymi do
zawyżania odpisów są zazwyczaj pozycje ustalane w oparciu o pewną dowolność – szcze-
gólnie wszelkie pozycje jednorazowe (wyjątkowe), jak koszt restrukturyzacji lub rezerwa
na utratę wartości przez aktywa. Przykładowo, częstą pokusą dla nowych zespołów
zarządzających, pracujących nad uzdrowieniem przedsiębiorstwa, jest wyolbrzymia-
nie faktycznych problemów. Rynek giełdowy – i tak oczekując najgorszego – gotów jest
zacząć wszystko od zera. Cena akcji może już pójść tylko w górę. Dla zarządu jest to więc
588 Zbycie aktywów
świetna okazja stworzenia sobie warunków do pokazania się później w korzystniejszym

świetle (co może zaowocować premią). W obronie odpisów zawyżonych argumentować
można, że rachunkowość ma za zadanie stosować zasadę ostrożnej wyceny, szczególnie
w przypadku trudności finansowych. Niejednokrotnie zdarza się, że odpis wyglądający
na zawyżony okazuje się jak najbardziej adekwatny, jeżeli problemy okażą się poważniej-
sze, niż przewidywano. Przedsiębiorstwo, które po jednym odpisie musi dokonać następ-
nych, łatwo traci wiarygodność. Z tego względu, wielkość znaczącego odpisu jest kwestią
osądu i znalezienia odpowiedniej równowagi. Porównaj z wygładzaniem wyników.
Zbycie aktywów • Asset Disposal • Pozbycie się aktywów trwałych po zakończeniu

okresu ich ekonomicznego użytkowania. W zależności od sytuacji, aktywa mogą zostać
sprzedane lub oddane na złom; w niektórych przypadkach może wystąpić też koniecz-
ność przywrócenia terenu do pierwotnego stanu (co zazwyczaj pociąga za sobą koszty
oczyszczenia środowiska – patrz koszty zaniechania/likwidacji). Wpływy ze zbycia,
z uwzględnieniem podatkowych konsekwencji sprzedaży, winny być uwzględnione jako
odnośny strumień pieniężny w ewentualnej analizie wartości bieżącej netto.
Zdarzenia księgowe • Accounting Events • Wszelkie operacje i zdarzenia o charak-

terze ekonomicznym, których pomiar i ewidencja jest zadaniem sprawozdawczości finan-
sowej. Większość zdarzeń księgowych ujmowanych w księgach to transakcje wymiany –
raczej oczywiste i łatwo zauważalne. Jednak rachunkowość memoriałowa, opierająca się na
współmierności przychodów i kosztów, wymaga również uwzględniania wielu innych istot-
nych zdarzeń księgowych, niekoniecznie związanych z transakcjami wymiany. Zdarzenia
te wymagają więcej namysłu i to właśnie w związku z nimi można mówić o sztuce rachun-
kowości. Warto pamiętać, co nie jest zdarzeniem księgowym. Wiele zdarzeń gospodar-
czych, które mogą mieć ogromne znaczenie dla właścicieli przedsiębiorstwa, inwestorów
Zdarzenie po dacie bilansu
589
i wierzycieli/kredytodawców, nie znajduje odzwierciedlenia w sprawozdaniach finan-

sowych przedsiębiorstw. Przykładem może być pojawienie się nowej technologii, która
może wywrzeć znaczący wpływ na losy przedsiębiorstwa. Zakres zdarzeń, jakie system
rachunkowości jest w stanie zmierzyć, ograniczają względy praktyczne – takie jak koszt
i obiektywność pomiaru oraz możliwość ich weryfikacji.
Zdarzenia księgowe
Rodzaj zdarzenia Przykład
Transakcja wymiany ◆◆ Płatności pieniężne
◆◆ Zobowiązania umowne otrzymane lub udzielone
◆◆ Handel wymienny lub kompensata aktywów z pasywami
Upływ czasu ◆◆ Zarachowanie odsetek
Skorzystanie z usługi ◆◆ Ubezpieczenie
Zużycie aktywów ◆◆ Amortyzacja
Oszacowanie utraty ◆◆ Tworzenie rezerw na należności
wartości przez aktywa ◆◆ Ustalanie utraty wartości przez aktywa trwałe
Oszacowanie wartości ◆◆ Zarachowane koszty rękojmi i gwarancji
zobowiązania
Zmiana wartości ◆◆ Aktualizacja wyceny do wartości rynkowej
rynkowej
Zobowiązania wynikające ◆◆ Leasing kapitałowy (finansowy) i ujawnianie informacji
z zawartych umów o przyszłych zobowiązaniach
Utrata zaufania przez wie- ◆◆ Zastrzeżenie biegłego rewidenta dotyczące zagrożenia
rzycieli/ Niedotrzymanie zdolności do kontynuacji działalności
warunków umowy
Z cytatów:
Nie wszystko, co liczy się w życiu, da się policzyć; z kolei nie
wszystko, co da się policzyć, liczy się w życiu.
Albert Einstein
Zdarzenie po dacie bilansu • Post (Subsequent) Balance Sheet Event •

Zdarzenie księgowe, które miało miejsce po dacie bilansu (czyli po zamknięciu ksiąg
rachunkowych), ale przed formalnym opublikowaniem sprawozdania finansowego.
Ściśle rzecz biorąc, zdarzenie takie nie ma nic wspólnego z minionym okresem obroto-
wym (zostanie zarejestrowane w następnym okresie). Niemniej jednak, obowiązująca
w rachunkowości zasada rzetelnej prezentacji wymaga, by odbiorcy sprawozdania finan-
sowego mieli pełny obraz sytuacji przedsiębiorstwa. Jeżeli nowe informacje wskazują, że
uprzednio przyjęte szacunki w sposób istotny odbiegają od rzeczywistości (np. w przy-
padku utraty wartości przez wykazywane w bilansie aktywa), w księgach okresu poprzed-
niego dokonuje się wstecznych korekt. Jeżeli natomiast zdarzenie nie jest powiązane
z bilansem sporządzonym na koniec minionego okresu, ale ma istotne znaczenie dla
590 Zero Wzrostu Kosztów Ogólnych
odbiorców (jak np. oferta przejęcia), powinno zostać ujawnione w informacji dodatkowej,
jako zdarzenie nie wymagające korekty sprawozdania finansowego.
Zero Wzrostu Kosztów Ogólnych • Zero Overhead Growth • ZOG •

System ograniczania kosztów, którego zabawną nazwę przypisuje się Jamesowi Kiltsowi
z amerykańskiej firmy Gillette. Pod koniec lat 90. XX wieku ta renomowana firma wpa-
dła w szał nabywania innych spółek. Choć jej sprzedaż w efekcie faktycznie wzrosła, nie-
stety ucierpiała rentowność jako funkcja zainwestowanego kapitału. Był to klasyczny
przykład zagrożeń związanych z nabyciami przedsiębiorstw (patrz nabycia spółek w stra-
tegii przedsiębiorstwa). Skutki nie dały na siebie długo czekać – dawny faworyt Wall
Street został przez rynek giełdowy srodze ukarany – cena akcji spadła z 64 do 25 dola-
rów. Tak drastyczne pomniejszenie majątku akcjonariuszy wymagało przyjęcia strate-
gii uzdrowienia, skupiającej się bazowych kompetencjach i bardziej zdyscyplinowanym
zarządzaniu – zwłaszcza w zakresie kosztów ogólnych przedsiębiorstwa. Wprowadzona
przez Kiltsa mantra zerowej tolerancji wzrostu kosztów była konieczna do zmiany zako-
rzenionej w firmie tradycji, kładącej główny nacisk na udział w rynku i wzrost sprzedaży.
ZOG stał się obowiązującym wszystkich odgórnym rozkazem. I zdał egzamin – nie-
które jednostki w grupie odnotowały nawet NOG („Negative Overhead Growth”, czyli
„Ujemny Wzrost Kosztów Ogólnych”). W 2005 roku, po powrocie do dawnej formy,
Gillette zostało kupione przez Procter & Gamble. Porównaj z kaizen, który jest jeszcze
bardziej rygorystycznym systemem systematycznego ograniczania kosztów. (Źródło:
pan Alex Schneck, Dyrektor Finansowy Procter & Gamble Polska i gość na wykładach
w Szkole Biznesu Politechniki Warszawskiej).
Zespół ds. Bieżących Kwestii Księgowych (USA) • Emerging Issues Task

• •
Force (USA) EITF EITF to quasi-niezależne odgałęzienie Rady Standardów
Rachunkowości Finansowej. Jego rolą jest podejmowanie szybkich działań w odpowie-
dzi na pojawiające się nowe zagadnienia księgowe. EITF utworzono w 1984 w składzie
Zespół Monitorujący (Rady ds. Ochrony Interesu Publicznego)
591
obejmującym przedstawicieli branży i zawodu księgowego. Podczas gdy kluczową czę-

ścią misji FASB jest pełnienie funkcji organu nadzorującego przestrzeganie standardów
rachunkowości służącego interesom publicznym, EITF nie ma jasno określonych obo-
wiązków wobec udziałowców ani społeczeństwa. Jego faktyczną rolą jest raczej służe-
nie jako „bufor” dla FASB, szczególnie w przypadku kontrowersyjnych zagadnień księ-
gowych. Wielu reformatorów wyraża przekonanie, że EITF powinien posiadać wyraźny
mandat wspierania misji FASB. Pod wieloma względami EITF odgrywa rolę analogiczną
do Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej (IFRIC).
Zespół ds. Profesjonalnych Praktyk Księgowych (amerykańskiej

Komisji Papierów Wartościowych i Giełd) • Professional Practice
•
Group (SEC) Organ amerykańskiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd nadzo-
rujący badanie sprawozdań finansowych w ramach pełnionej przez siebie funkcji organu
nadzorującego przestrzeganie standardów rachunkowości. Dział praktyk odpowiada
za kontrolę jakości oraz analizę błędów popełnianych w toku rewizji finansowej, na
potrzeby swoich 1300 członków zajmujących się badaniem sprawozdań spółek publicz-
nych. Zob. także Rada Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych.
Miejsce dla ulepszeń

Nadzór nad badaniem sprawozdań finansowych [w USA] i uregulo-
wania w tym zakresie można nazwać jedynie zawiłymi, nieskutecz-
nymi i niepełnymi.
Dirty Numbers (Podejrzane wyniki), „Fortune”, 18 lutego 2002, s. 25
Zespół Monitorujący (Rady ds. Ochrony Interesu Publicznego) • (The)

Monitoring Group (of Public Interest Oversight Board) Zespół złożony •
z organizacji regulacyjnych i instytucji międzynarodowych, w których wspólnym intere-
sie leży poprawa sprawozdawczości i rewizji finansowej. Cel ten ma ogromną wagę, ponie-
waż rzetelna sprawozdawczość – zwłaszcza nie sprawiająca przykrych „niespodzianek” –
jest niezbędna dla zapewnienia efektywności i stabilności rynków finansowych. W skład
Zespołu Monitorującego wchodzą następujące wpływowe organizacje:
◆◆ Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego,

◆◆ Forum Stabilizacji Finansowej,
◆◆ Międzynarodowe Stowarzyszenie Nadzorów Ubezpieczeń,
◆◆ Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych,
◆◆ Bank Światowy.
Zespół Monitorujący nadzoruje i wspiera działania Rady ds. Ochrony Interesu
Publicznego, niezależnego organu powołanego przez Międzynarodową Federację
Księgowych w ramach dążenia do zreformowania światowego środowiska księgowych
i biegłych rewidentów.
592 Zestawienie informacji finasowych (przez firmy księgowe)
Zestawienie informacji finasowych (przez firmy księgowe) • Compilation

•
(Accountant’s) Świadczona na rzecz małych przedsiębiorstw usługa polegająca na
sporządzeniu lub ocenie sprawozdania finansowego, często dla celów podatkowych.
Usługa taka, wykonana przez księgowego z firmy badającej sprawozdania finansowe lub
z biura usług księgowych, jest pewnym uwiarygodnieniem sprawozdawczości. Tym nie-
mniej, nie gwarantuje ona rzetelności sprawozdania, ani jego zgodności ze standardami
rachunkowości, o czym zazwyczaj uprzedza się czytelników. Zestawienie informacji
finansowych jest jeszcze mniej godne zaufania, niż przegląd księgowy (któremu z kolei
daleko do badania sprawodzania przez biegłego rewidenta). Jednak w porównaniu do
braku zaangażowania żadnej strony trzeciej, pokrzepiające jest wiedzieć, że zawodowiec
chociaż spojrzał na liczby (jest to tzw. pociecha przez skojarzenie). Zestawienia infor-
macji finansowych są popularne w krajach o anglosaskiej tradycji księgowej, gdzie rewi-
dentom pozostawia się więcej do własnego uznania. Są one atrakcyjne dla klientów ze
względu na niższą cenę – lecz użytkownicy powinni pamiętać, że „tyle się dostaje, za ile
się zapłaciło.”
Zestawienie obrotów i sald (Obrotówka) • Trial Balance (A) • Wykaz zawie-

rający podsumowanie sald (lub obrotów) poszczególnych kont (takich jak konta należ-
ności lub zobowiązań), sporządzany w celach bilansowych. Zestawienia obrotów i sald są
niejako „roboczymi księgami”, kontrolującymi poprawność informacji finansowych reje-
strowanych w trakcie prowadzenia działalności. W przypadku należności lub zobowią-
zań można sporządzić analizę terminową kont, aby ocenić stopień ich obrotowości.
Zestawienie przepływów funduszy • Zestawienie źródeł i wykorzysta-

nia funduszy • Funds Flow Statement • Statement of Sources and Uses
of Funds • Element sprawozdania finansowego, który przedstawia przepływy kapi-
tału obrotowego netto („funduszy”) przez podmiot w okresie rozliczeniowym. Mniej
powszechne określenie „zestawienie źródeł i wykorzystania funduszy” prawdopodob-
nie lepiej oddaje koncepcję zawartości informacyjnej zestawienia: skąd pochodzą fundu-
sze i na co zostały wydane. Zestawienie przepływów funduszy jest bardzo podobne do
rachunku przepływów pieniężnych, z tym, że wyjaśnia ono zmiany kapitału obrotowego.
Zestawienie przepływów funduszy można opracować na podstawie dwóch bilansów
połączonych rachunkiem zysków i strat. Po pierwsze należy wyliczyć przepływ funduszy
z działalności operacyjnej metodą pośrednią. Następnie należy określić wpływ zmian
długoterminowych pozycji skategoryzowanych (tj. kapitału nieobrotowego) na prze-
pływ funduszy. Dodatkowych działań wymaga wyliczenie nakładów na środki trwałe.
Zestawienie przepływów funduszy bilansuje się, gdy następuje uzgodnienie salda otwar-
cia i zamknięcia kapitału obrotowego. Zestawienie przepływów funduszy przedsta-
wia się rzadziej niż bardziej szczegółowy rachunek przepływów pieniężnych. Ma ono
jednak swoje zalety. Po pierwsze, jest prostsze i mniej złożone. Ponadto, zmiany kapi-
tału obrotowego są bardziej istotne niż zmiany środków pieniężnych (ponieważ kapitał
obrotowy wykorzystywany jest do finansowania działalności). Co więcej, jeżeli użyt-
kownicy sprawozdania finansowego nie mają do dyspozycji rachunku przepływów pie-
niężnych (ponieważ podmiot stosuje rachunkowość dla małych przedsiębiorstw), łatwiej
jest opracować zestawienie przepływu funduszy.
Zestawienie zmian w kapitale własnym
593
Zestawienie przepływów funduszy

Początek: Saldo otwarcia
kapitału obrotowego
Kategoria Opis Charakterystyka Wpływ na kapitał
obrotowy
Działalność ◆◆ Przepływy pieniężne z działalności +
operacyjna operacyjnej
Źródła ◆◆ Niezrealizowane zyski i straty +/-
w dochodzie
Działalność ◆◆ Sprzedaż aktywów trwałych +
finansowa ◆◆ Pożyczki otrzymane
◆◆ Emisje kapitału własnego
◆◆ Spłata zadłużenia -
długoterminowego
Wykorzystanie ◆◆ Dywidendy
Działalność ◆◆ Nakłady inwestycyjne -
inwestycyjna ◆◆ Zwiększenia inwestycji
długoterminowych
◆◆ Nabycia
Saldo zamknięcia
Koniec
kapitału obrotowego
Bilans otwarcia Bilans zamknięcia

Zadłużenie Zadłużenie
Aktywa Aktywa krótkoter-
obrotowe krótkoter- obrotowe
?
minowe minowe
Fundusze Zadłużenie
Fundusze długoter-
minowe
Zestawienie
przepływów
Aktywa
funduszy trwałe
Kapitał  działalność
operacyjna Aktywa
Kapitał
własny własny
trwałe
 działalność
inwestycyjna
 działalność
finansowa
Fundusze = kapitał obrotowy
Zestawienie zmian w kapitale własnym • Statement of Changes in

•
Owner’s/Stockholder’s Equity Jeden z elementów sprawozdania finansowego,
wyszczególniający źródła pochodzenia kapitału własnego oraz wszelkie zmiany w jego
594 Zestawienie źródeł i wykorzystania funduszy
wysokości w danym okresie obrotowym. Sprawozdanie takie może zawierać następu-

jące składniki:
Co się stało z naszym majątkiem?

Kategorie Składniki kapitału Zwiększenia Zmniejszenia
Akcje uprzywilejowane Emisje Umorzenia
Akcje zwykłe: Tylko memorandum
Docelowy kapitał zakładowy Zwiększenie kapitału Zmniejszenie kapitału
Kapitał objęty w wartości nominalnej zakładowego zakładowego
Wyemitowany kapitał zakładowy Emisje Umorzenia
w wartości nominalnej
Agio emisyjne Emisje Umorzenia
Kapitał zapasowy Zwiększenie kapitału Zmniejszenie kapitału
zapasowego zapasowego
Przyznane opcje na akcje Przyznanie Wykonanie
Kapitały Kapitał rezerwowy z przeliczeń Zmiany kursów Zmiany kursów
rezerwowe walutowych walutowych walutowych
(Akcje własne w posiadaniu spółki) Nabycia Emisje
Kapitał rezerwowy z aktualizacji Niezrealizowane zyski Niezrealizowane straty
wyceny
Udziały Udziały mniejszościowe Zwiększenie udziałów Zmniejszenie udziałów
mniejszościowe mniejszościowych mniejszościowych
Zysk reinwestowany Zysk z lat ubiegłych Zyski Dywidendy
KAPITAŁ ŁĄCZNIE Zmiana netto
Kwestią stale dyskutowaną w rachunkowości jest problem sprecyzowania, które trans-

akcje powinny być odnotowywane w rachunku zysków i strat. Zestawienie zmian
w kapitale własnym ma na celu uchwycenie transakcji kapitałowych, które nie odzwier-
ciedlają zysku, ale które niemniej jednak powiększają zainwestowany kapitał. Porównaj
z zyskiem całkowitym, obejmującym szereg pozycji, które w innym przypadku musia-
łyby zostać ujęte bezpośrednio na kontach kapitałowych.
Zestawienie źródeł i wykorzystania funduszy ▶ Zestawienie przepływów fun-

duszy.
Zestawienie źródeł i wykorzystania środków pieniężnych ▶ Rachunek prze-

pływów pieniężnych.
Zielony audyt ▶ Audyt w zakresie ochrony środowiska.

Złożenie sprawozdań finansowych (żargon zawodowy) • Filing of Financial
•
Statements (vernacular) Złożenie sprawozdań finansowych organom nadzo-
rującym przestrzeganie standardów rachunkowości lub innym właściwym władzom,
Zmiana stanu
595
w ramach przestrzegania obowiązujących przepisów. Określenie „złożenie” sugeruje

fizyczne umieszczenie sprawozdań w segregatorze na dokumenty.
Zmęczenie kontrolą • Control Fatigue • Wynikająca z natury ludzkiej tenden-

cja do ignorowania, nieszanowania lub nawet „podkopywania” mechanizmów kontroli
wewnętrznej. Powodem takiego postępowania może być uznanie systemów kontroli za
niepotrzebny kłopot, dążenie do wydajności operacyjnej kosztem bezpieczeństwa lub,
w najgorszym przypadku, niezrozumienie zasad działania mechanizmów kontrolnych.
Zmęczenie kontrolą jest szczególnie kuszące w przypadku systemów komputerowych,
ponieważ ludzie nie chcą być niewolnikami bezosobowych sił. Porównaj z kulturą kon-
troli.
Zmiana biegłego rewidenta • Auditor Rotation • Okresowa zmiana biegłego rewi-

denta po ustalonym okresie np. 5 lat, w celu zapobieżenia wytworzeniu się nadmiernej
zażyłości pomiędzy stronami i ewentualnej utracie niezależności. W niektórych krajach
(np. w przypadku banków w Kanadzie) procedura taka jest obowiązkowa. I choć sama
idea ma swoje dobre strony (jak „świeże spojrzenie”, zmniejszenie zagrożenia dla nieza-
leżności rewidenta itp.), istnieją również gorsze strony (wyższe opłaty za badanie spra-
wozdań i wyższe ryzyko wyrażenia niewłaściwej opinii, ponieważ nowy rewident musi od
początku zapoznawać się z firmą). Co więcej, osoby z zewnątrz mogą postrzegać zmianę
biegłego rewidenta jako znak ostrzegawczy, sygnalizujący, że coś jest nie tak. Jak okazało
się w przypadku firmy Parmalat, która zgodnie z włoskim prawem zmieniała biegłego
rewidenta „maksimum po 3 latach lub trzech kolejnych badaniach”, zmiana taka nieko-
niecznie eliminuje ryzyko nieskuteczności audytu.
Zmiana stanu • Movements • Zamieszczane w informacji dodatkowej zestawienie

uzgadniające salda otwarcia i zamknięcia różnych pozycji bilansowych i obrazujące czy-
telnikowi, w jaki sposób powstały zmiany na danym koncie. Najczęściej zestawienia
zmian stanu dotyczą aktywów trwałych:
596 Zmiany cenowe a rachunkowość według kosztu historycznego
Przykład zmian w aktywach trwałych

Saldo otwarcia XXX
Zwiększenia:
Wydatki inwestycyjne +XX
Przeniesienia z pozycji inwestycje w toku +X
Zmniejszenia:
Sprzedaż aktywów -YY
Likwidacja -YY
Odpisy -YY
Saldo zamknięcia ZZZ
Zestawienia zmian są narzędziem pomocnym w ujawnianiu informacji, ponieważ figu-

rujące na kontach wartości netto są często skumulowanym wynikiem szeregu znaczą-
cych zmian.
Zmiany cenowe a rachunkowość według kosztu historycznego •

•
Changing Prices & Historical Cost Accounting Rachunkowość w okre-
sach zmian cenowych porównuje się do pomiarów przy pomocy gumowej miarki. Jak ela-
styczny materiał, który kurczy się lub rozciąga, ceny mogą zmieniać się w obu kierunkach.
Spadające ceny w okresach deflacji są wynikiem kryzysów ekonomicznych lub przedłużo-
nego wzrostu podaży (nadwyżki produktów rolnych w okresie Wielkiej Depresji w latach
1873–1896 spowodowały najdłuższy okres deflacji w dziejach). Ze względów instytucjonal-
nych, zjawiskiem znacznie powszechniejszym jest jednak wzrost cen towarzyszący infla-
cji. Presje polityczne sprawiają, że rządy niejednokrotnie ulegają pokusie dyskrecjonalnego
zwiększenia podaży pieniądza w celu sfinansowania wydatków państwa. Jeżeli zaś wzrost
podaży pieniądza przewyższa przyrost realnych towarów i usług, siła nabywcza pieniądza
automatycznie maleje (bo jak każdy inny towar, pieniądz podlega prawu podaży i popytu,
i traci na wartości przy nadwyżce podaży). Przy niskim poziomie inflacji, rachunkowość
oparta na koszcie historycznym (mająca za cel nie tyle wycenę przedsiębiorstwa, co umoż-
liwienie kontroli zarządzania na podstawie weryfikowalnych pomiarów) stanowi wystar-
czająco miarodajny odpowiednik wartości ekonomicznej. W takiej sytuacji, ograniczenia
nieodłącznie związane z metodą kosztu historycznego nie wpływają negatywnie na decyzje
o alokacji zasobów. Zalety tej metody (prostota, obiektywność i weryfikowalność) sprawiają,
że – wspomagana przez aktualizacje wyceny i wartości sprzedaży netto – jest metodą prak-
tyczną i uniwersalną. Jeżeli jednak utrzymująca się wysoka inflacja znacząco zwiększy róż-
nicę między wartościami księgowymi a wartościami ekonomicznymi, ma to ujemny wpływ
na podejmowanie racjonalnych ekonomicznie decyzji. Dzieje się tak, ponieważ stosowanie
metody kosztu historycznego powoduje w warunkach inflacji trzy rodzaje zniekształceń:
1. Zawyżenie zysków: Inflacja (ogólna lub dotycząca konkretnej grupy dóbr) powięk-
sza koszt aktywa w okresie między jego nabyciem a wykorzystaniem lub sprze-
dażą. Jeżeli należycie zastosować zasadę współmierności przychodów i kosztów,
zwiększenie kosztów powinno zostać odzwierciedlone w kwocie zysku. Rozważmy
Zmiany cenowe a rachunkowość według kosztu historycznego
597
uproszczony przykład porównujący zysk księgowy przy zastosowaniu metody

kosztu historycznego w trzech różnych sytuacjach:
Przykład: porównawcze miary zysku w warunkach inflacji

Zmiany cenowe: Bez inflacji Inflacja 10% Wzrost kosztu o 15%
Ilość jed- Cena Rachunek Cena Rachunek Cena Rachunek

nostek zysków zysków zysków
i strat i strat i strat
Przychody 20 100 2 000 100 2 000 100 2 000
Koszt własny sprzedaży 20 80 1 600 88 1 760 92 1 840
Miara zysku 400 240 160
Metoda rachunkowości #1 #2 #3
Metody rachunkowości
#1: dostosowanie kwoty przychodów do kosztów historycznych
#2: dostosowanie kwoty przychodów do pieniężnego odpowiednika kosztów historycznych
#3: dostosowanie kwoty przychodów do kosztów odtworzenia poszczególnych aktywów w momencie
ich sprzedaży
W efekcie zastąpienia kosztu historycznego zapasów kosztem wyrażonym w stałej sile

nabywczej lub kosztem odtworzenia, kwota zysku zmniejsza się. Rozbieżność między
kosztem nabycia aktywa a jego wartością w trakcie użytkowania da się zauważyć szcze-
gólnie w przypadku aktywów trwałych. Należy zauważyć, że zawyżenie kwoty zysku
można wyeliminować, jeżeli przedsiębiorstwo podniesie ceny swoich produktów, tym
samym „przenosząc” ciążar wzrostu kosztów na swoich odbiorców.
2. Niedoszacowanie pozycji finansowej: Metoda kosztu historycznego ma tendencje do

zaniżania wartości bilansowej aktywów i zawyżania wartości zobowiązań. Oznacza
to z kolei, że wartość kapitału własnego jest zaniżona. Dzieje się tak, ponieważ metoda
kosztu historycznego nie uznaje zysków kapitałowych wynikających z inflacji, nie
uwzględniając również zmniejszonego ciężaru zadłużenia (wynikającego z faktu, że
przedsiębiorstwo spłaca zobowiązania w „tańszej” walucie – tzw. efekt finansowania).
Bilans na bazie kosztów historycznych: ukryte oddziaływanie inflacji

Aktywa Zobowiązania i kapitał własny
Aktywa pieniężne 1 000 500 Krótkoterminowe zobowiązania pieniężne
Środki trwałe – koszt historyczny 3 000 2 000 Długoterminowe zobowiązania pieniężne
Środki trwałe – wartość rynkowa* 500 (250) Wartość bieżąca netto efekt finansowania*
1 500 Wartość księgowa kapitału własnego
750 Wartość ukryta*
Aktywa łącznie 4 500 4 500 Zobowiązania i kapitał własny łącznie
* Nie uwzględnione w pomiarach opartych na metodzie kosztu historycznego
598 Zmiany cenowe a rachunkowość według kosztu historycznego
Należy znów zaznaczyć, że zaniżanie wartości jest jedynie tendencją. Można argu-
mentować, że niezrealizowane zyski z tytułu posiadania aktywów nie powiększają
wartości kapitału własnego, jeżeli przedsiębiorstwo będzie musiało w końcu wymie-
nić aktywa po wyższym koszcie. Ponadto, efekt finansowania może być tylko pozorny,
jeśli rynki kapitałowe są w stanie zrekompensować zmniejszenie wartości spłat kapita-
łowych przez podniesienie stóp procentowych.
3. Topnienie bazy kapitałowej: Ten rodzaj oddziaływania inflacji ma charakter beha-

wioralny – jest to tendencja do uszczuplania bazy kapitałowej przez nadmierne
wypłaty dywidend lub opodatkowanie. Przykładowo, w powyższym uproszczonym
przykładzie, przedsiębiorstwo nie mogło wypłacić pełnej wartości gotówkowego
zysku i utrzymać kapitału na dotychczasowym poziomie. W efekcie, część „zysku”
księgowego (400) wykazywanego w oparciu o koszty historyczne stanowi faktycz-
nie rezerwy niezbędne do zrównoważenia wyższych kosztów odtworzenia (160)
i zmniejszonej wartości pieniądza (80):
Bilans: skorygowany dla uwzględnienia zysków realnych

Aktywa Kapitał własny
Saldo gotówkowe 2 000 1 600 Kapitał początkowy
Przychody (20 + 2 000 160 Rezerwa na wzrost kosztów odtworzenia
jednostek po
wartości 100)
Zapasy (20 jednostek - 1 600 80 Rezerwa na zmniejszenie wartości
po wartości 80) pieniądza
Zyski (20 jednostek - 400 160 Zyski zatrzymane: do podziału
po wartości 100 – 80)
Aktywa 2 000 2 000 Kapitał własny
Istnieją różne techniki próbujące eliminować zniekształcenia wynikające z inflacji.

Obejmują one rachunkowość według zachowania kapitału i rachunkowość według warto-
ści bieżących – metody korygujące sprawozdawczość sporządzoną na podstawie kosz-
tów historycznych. Rachunkowość w warunkach inflacji jest rzeczą zarówno złożoną,
jak kontrowersyjną. W głównych gospodarkach rynkowych znalazła ona szersze zasto-
sowanie jedynie w latach 70. XX wieku, gdy poziom inflacji przekroczył tolerowalny
próg 15–20% – głównie z powodu zaburzeń w przemyśle naftowym, a także społecz-
nych i wojennych presji na państwowe budżety. Standardy rachunkowości miały zwy-
czaj traktować metody stosowane w warunkach inflacji jako uzupełnienie metody
kosztu historycznego, zakładając – a przynajmniej mając nadzieję – że inflacja będzie
rzadkim odstępstwem od normy. Faktycznie, oddziaływanie inflacji na efektywność
gospodarki i ład społeczny okazało się tak szkodliwe, że doprowadziło do wzmożenia
nacisków politycznych mających na celu jej zdławienie. Według słów kanadyjskiego
premiera, zadaniem rządów stało się „rozłożenie inflacji na łopatki”. Udało się to osią-
gnąć pod koniec lat 80. – przynajmniej w rozwiniętych krajach uprzemysłowionych
posiadających odpowiedzialne rządy. Rynki rozwijające się i wschodzące to zupełnie
inna historia – patrz rachunkowość w warunkach hiperinflacji. Konsensus odnośnie jed-
Zmiany retrospektywne w sprawozdaniach finansowych
599
nej metody rachunkowości w warunkach inflacji nie został w międzyczasie osiągnięty.

W efekcie, zalecany, lecz nieobowiązujący MSR 15 („Informacje odzwierciedlające
skutki zmian cen”) został w 2005 roku usunięty w związku z nikłym zastosowaniem.
Z cytatów:
Pieniądz zawsze powinien być pieniądzem. Dolar, który niezmien-
nie składa się ze 100 centów, jest tak niezbędny jak funt składający
się stale z 16 uncji i jard złożony z 36 cali.
Henry Ford My Life and Work (Moje życie i praca), 1922
Zmiany oszacowań księgowych/stosowanych zasad rachunkowości,

ujawnianie • Changes in Accounting Estimates/Policy, Disclosure •
W ramach istniejących standardów rachunkowości, firmy mają pewien zakres swobody
w wyborze najlepszych dla nich zasad rachunkowości spośród dozwolonych opcji. Ponadto,
w ramach wybranych zasad rachunkowości istnieje również pewna dowolność w przyjmo-
waniu oszacowań księgowych (np. szacowania okresu ekonomicznego użytkowania akty-
wów trwałych; metod tworzenia rezerw na należności). Taka swoboda wyboru ma na celu
uniknięcie nadmiernych ograniczeń. W ostatecznym rozrachunku, leży ona również w inte-
resie użytkowników sprawozdawczości, którzy chcą mieć dokładny i rzetelny obraz firmy.
Jeżeli jednak firma wybrała już określone zasady, to czy powinna mieć prawo do ich zmiany?
Jeżeli wymaga tego nowy standard rachunkowości, zmianę oczywiście należy wprowadzić.
Ale co zrobić z uznaniowymi lub dobrowolnymi zmianami? Jeżeli mają one rzeczywiście na
celu poprawę sprawozdawczości finansowej (tj. zapewnienie bardziej rzetelnej, adekwatnej
czy przejrzystej prezentacji), sensowne jest ich dopuszczenie, a nawet popieranie. Problem
polega jednak na tym, że istnieje oczywisty potencjał do nadużywania takiej swobody. Firma
mogłaby zmienić swoje wyniki finansowe poprzez wprowadzenie niezauważalnych, korzyst-
nych dla siebie zmian księgowych. Dlatego międzynarodowe standardy rachunkowości prze-
widują szereg zabezpieczeń mających zapobiegać „manipulowaniu wynikami”. Po pierwsze,
informacja dodatkowa do sprawozdania musi zawierać pełne wyjaśnienie przyczyn zmian
oraz liczbowe określenie ich oddziaływania na sprawozdanie (brak takiego ujawnienia
powoduje wydanie przez biegłego rewidenta opinii z zastrzeżeniami). Ponadto, w większości
przypadków istnieje wymóg wprowadzenia retrospektywnych zmian w poprzednich spra-
wozdaniach, w celu umożliwienia spójnego porównywania wyników. Wyjątki od zasady
wprowadzania retrospektywnych zmian występują wówczas, gdy nowy standard rachunko-
wości przewiduje inne rozwiązanie (patrz przepisy przejściowe) lub w tych rzadkich przypad-
kach, gdy jest to „niepraktyczne” z powodu problemów z pomiarem. Ogólnie rzecz biorąc,
choć zmiany przyjętych zasad mogą mieć swoje zalety, muszą być uzasadnione i wyraźnie
określone liczbowo. Ponadto, powinny być stosunkowo rzadkie – w przeciwnym razie śle-
dzenie wyników finansowych stanie się pogonią za „ruchomym celem”.
Zmiany retrospektywne w sprawozdaniach finansowych • Retrospective

Changes in Financial Statements • Cofnięcie się do sprawozdań finansowych za
lata poprzednie w celu dostosowania ich do innych zasad rachunkowości lub nowych
600 Zmiany (stosowanych) zasad rachunkowości
standardów rachunkowości. Zmiany retrospektywne są zarówno kłopotliwe dla jednostki

sprawozdawczej, jak i potencjalnie mylące dla użytkowników sprawozdań finansowych
(„dopiero co podaliście, że zysk wyniósł X USD; a teraz zmieniacie na Y USD!”). Tym nie-
mniej, w duchu rozpoczynania wszystkiego od nowa, zmiany retrospektywne pozwalają
na przedstawienie sprawozdań finansowych w lepszym (tzn. bardziej rzetelnym) świe-
tle, bez utraty możliwości dokonywania spójnych porównań wyników z poszczególnych
lat. Konieczność wprowadzania zmian retrospektywnych narzuca również dyscyplinę
zapewniająca, że zmiany zasad rachunkowości służą uzasadnionemu i słusznemu celowi.
Zmian tych nie należy mylić z korektami poprzedniego okresu, które mają na celu skory-
gowanie błędów.
Zmiany (stosowanych) zasad rachunkowości • Accounting Changes •

Jednorazowa korekta rachunku zysków i strat odzwierciedlająca wpływ pojawienia się
nowych, powszechnie stosowanych, standardów rachunkowości lub zastosowania przez
przedsiębiorstwo innej zasady rachunkowości niż dotychczas. Zmiany zasad rachun-
kowości nie mają wpływu na przepływ środków pieniężnych i dlatego zazwyczaj nie są
brane pod uwagę przy dokonywaniu wyceny przez analityków finansowych. Wykazuje
się je w okresie obrotowym, w którym nastąpiły, przy czym mogą one uwzględniać sku-
mulowany wpływ na wyniki finansowe okresów poprzednich. Jeżeli zmiana ma daleko
idące konsekwencje, uzasadnione może być przekształcenie z mocą wstecz rachunków
zysków i strat za lata poprzedzające. Ponieważ wprowadzone do rachunkowości zmiany
przypominają zastosowanie nowego narzędzia pomiarowego, utrudniają one dokonywa-
nie porównań ze sprawozdaniami z poprzednich okresów. W związku z tym, wszelkie
zmiany powinny zostać omówione w informacji dodatkowej do sprawozdania finanso-
wego (w szczególności dlaczego zostały wprowadzone, jaki jest ich wpływ, konsekwencje
dla porównywalności itp.). Wprowadzenie zmian podkreślane jest również przez biegłych
rewidentów, którzy wskazują na nie w opinii z badania sprawozdania finansowego. Jeżeli
zmiana wynika z obowiązkowego zastosowania nowego standardu rachunkowości, bie-
gły rewident może po prostu zwrócić na nią uwagę. Jeżeli jednak zmiana wynika z decy-
zji co do rozpoczęcia stosowania innej zasady rachunkowości niż dotychczas, biegli rewi-
denci albo zgadzają się co do zasadności takiego kroku, albo nie. Jeżeli się nie zgadzają,
zgłaszają odpowiednie zastrzeżenie do swojej opinii. Czym innym są korekty poprzed-
niego okresu, których naniesienie wynika z pojawienia się nowych przesłanek świadczą-
cych o tym, że poprzednie oszacowania księgowe były błędne. W zależności od okolicz-
ności i od standardów rachunkowości, korekty takie mogą zostać wykazane w rachunku
zysków i strat lub bezpośrednio w zysku z lat ubiegłych. Patrz również podstawowe błędy.
Zobowiązania niewynikające z tytułu dostaw i usług • Należności nie

wynikające z tytułu dostaw i usług • Non-Trade Items (Accounts Payable/
Receivable) • Odrębna klasyfikacja bilansowa należności i zobowiązań odróżniająca je
od wpływów i zakupów realizowanych w normalnym trybie działalności. Przykładowe
pozycje zobowiązań/należności nie wynikających z tytułu dostaw i usług obejmują:
◆◆ oczekiwane wpływy ze sprzedaży aktywów trwałych,

◆◆ oczekiwaną realizację pozycji warunkowych,
Zobowiązania (ujęcie w rachunkowości)
601
◆◆ kwoty płatne na rzecz stron powiązanych lub należne od stron powiązanych,

◆◆ zobowiązania/należności umowne.
Choć pozycje te nie różnią się zasadniczo od pozycji z tytułu dostaw i usług (w sensie
możliwości zamiany na gotówkę), zazwyczaj są one jednorazowe, tj. prawdopodobnie
nie będą w przyszłości występować w normalnym trybie działalności. Z tego względu,
zwykle nie uwzględnia się ich przy obliczaniu wskaźników finansowych związanych
z płynnością, jak np. średnia sprzedaż dzienna.
Zobowiązania (ujęcie w rachunkowości) • Liabilities (Accounting for)

• Finansowe roszczenia w stosunku do aktywów przedsiębiorstwa, które muszą
zostać zaspokojone w drodze przekazania środków pieniężnych lub przez świadczenie
usług. Zobowiązania ujmowane są w bilansie lub – jeżeli mają charakter warunkowy –
w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego. Zobowiązanie to pojęcie sze-
rokie, obejmujące różne formy zadłużenia i kredytu odnawialnego. Zasadnicze cechy
zobowiązania obejmują następujące kryteria:
◆◆ jest to istniejące (a nie przyszłe) zobowiązanie przedsiębiorstwa w stosunku do strony

trzeciej;
◆◆ wynika ono z dokonanej transakcji lub innego zdarzenia księgowego;
◆◆ by wywiązać się ze zobowiązania, przedsiębiorstwo musi przekazać aktywa o znanej
lub oszacowanej wartości.
Rachunkowość dokonuje bardzo podstawowego rozróżnienia zobowiązań ze względu na

termin ich płatności. Zobowiązania krótkoterminowe to zobowiązania płatne w ciągu jed-
nego roku, natomiast zobowiązania o terminie płatności przekraczającym rok należą do
zadłużenia długoterminowego. Inne kryteria rozróżnienia to źródło zobowiązań (np. zobo-
wiązania z tytułu dostaw i usług, zadłużenie bankowe, czy zobowiązania z tytułu podatku
dochodowego) i status wierzyciela (zobowiązania zabezpieczone i niezabezpieczone).
Kolejne rozróżnienie to ujęcie w bilansie lub ujęcie pozabilansowe (patrz zobowiązania
warunkowe i zobowiązanie ukryte). Zobacz również zobowiązania – zarządzanie.
Bilans
Zobowiąza-
nia bieżące
Aktywa
obrotowe Zadłużenie
Zadłużenie wobec stron
Zobowiązania długotermi- trzecich na
nowe dany moment
w czasie
Aktywa
trwałe Kapitał
własny
602 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług • Payables (Accounts Payable) •

Pozycja bilansowa odzwierciedlająca zadłużenie wobec dostawców z tytułu dostaw towa-
rów i usług na kredyt lub rachunek otwarty. Jako źródło „spontanicznego” finansowania,
zobowiązania stanowią rodzaj nie zabezpieczonej, odnawialnej linii kredytowej, uzależ-
nionej od ilości towarów lub usług nabywanych przez przedsiębiorstwo. Dopóki terminy
płatności są dotrzymywane (normalny termin płatności wynosi 30–60 dni od daty
dostawy), dostawcy będą kredytować odbiorców w ramach ustalonych wewnętrznie limi-
tów. Obok kredytu bankowego i kapitału obrotowego, zobowiązania są ważnym składni-
kiem finansowania aktywów bieżących. W ramach analizy kredytowej, szczególną uwagę
zwraca się na następujące kwestie:
◆◆ Czy występuje nadmierne uzależnienie od pewnych dostawców lub od szczegól-

nie korzystnych warunków dostaw – co może powodować zagrożenie w przypadku
nagłego wycofania się tych dostawców?
◆◆ Czy zobowiązania są spłacane w terminie i czy przedsiębiorstwo ma w branży opinię
solidnego dłużnika?
◆◆ Czy istnieją wierzyciele, w stosunku do których przedsiębiorstwo zalega ze spłatą
i którzy mogą wnioskować o ogłoszenie jego upadłości?
◆◆ Czy dostawcy posiadają zabezpieczenie w aktywach przedsiębiorstwa, co mogłoby
wpłynąć negatywnie na zabezpieczenie kredytu bankowego?
◆◆ Czy wypłaty z rachunku bankowego przedsiębiorstwa są powiązane ze zobowiąza-
niami – co potwierdzałoby, że analiza wiekowa zobowiązań jest kompletna?
◆◆ Czy przedsiębiorstwo korzysta z upustów handlowych (tj. obniżek cenowych za wcze-
śniejszą zapłatę)?
Regulowanie zobowiązań gotówką dokonywane jest często w oparciu o wykorzystanie

środków w ramach linii kredytowej. Patrz również cykl konwersji aktywów i cykl operacyjny.
Bilans
Nieuregulowane
zobowiązania
Zobowiązania z tyt. z tytułu towarów/
dostaw i usług usług nabytych na
Zobowiązania rachunek otwarty
(z płatnością
Zobowiązania krótkoterminowe
w ciągu 30–60 dni)
z tytułu dostaw Zadłużenie
Aktywa
i usług długoterminowe
Kapitał
własny
Zobowiązania z tytułu świadczeń emerytalnych • Retirement Benefit

•
Obligations Figurujące w bilansie zobowiązanie długoterminowe równe wartości
bieżącej netto przyszłych kwot, jakie pracodawca będzie musiał wypłacić emerytowanym
Zobowiązanie krótkoterminowe
603
pracownikom. Zgodnie z zasadami rachunkowości memoriałowej, zobowiązanie to

powstaje w miarę jak pracownicy wypracowują przyszłe świadczenia w okresie swojego
zatrudnienia. Zobowiązanie to następnie maleje w miarę korzystania przez z nich ze
świadczeń na emeryturze. Zob. świadczenia pracownicze po okresie zatrudnienia, rozli-
czanie w rachunkowości. W zależności od sposobu ujęcia świadczeń emerytalnych, odno-
śne zobowiązanie może być wyliczane na różne sposoby zgodnie z międzynarodowymi
standardami rachunkowości. Wyliczanie kosztów świadczeń i korespondujących z nimi
zobowiązań jest dość złożone. Informacja dodatkowa do sprawozdania finansowego
powinna przedstawiać elementy składowe zobowiązania:
Zobowiązania bilansowe: świadczenia emerytalne

Wartość bieżąca zobowiązań finansowanych z funduszy XXX
Wartość godziwa aktywów programu emerytalnego - XXX
A: Kwota netto zobowiązań finansowanych z funduszy +/X
Wartość bieżąca zobowiązań nie finansowanych z funduszy +XX

Nieujęte straty/zyski aktuarialne +/- X
Nieujęte przeszłe koszty obsługi +X
B: Kwota netto zobowiązań nie finansowanych z funduszy +XX
Zobowiązanie bilansowe razem: A + B + XXXX
Zobowiązanie krótkoterminowe • Current Liability • Kategoria zobowiązań

obejmująca wszelkie formy zadłużenia o terminie spłaty krótszym niż rok od dnia bilan-
sowego. Do zadłużenia tego rodzaju zwykle należą:
◆◆ krótkoterminowe kredyty bankowe płatne na żądanie lub w ciągu jednego roku,

◆◆ zobowiązania z tytułu dostaw i usług,
◆◆ zarachowane koszty wynagrodzeń, koszty ogólnego zarządu i odsetki,
◆◆ zadłużenie długoterminowe w okresie spłaty,
◆◆ zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego,
◆◆ ogłoszone, nie wypłacone dywidendy.
Rzeczą niezwykle istotną jest właściwe zarządzanie zobowiązaniami krótkotermi-
nowymi przez uważne śledzenie płynności aktywów obrotowych. Ma to na celu zabez-
pieczenie się przed ryzykiem niewypłacalności i ryzykiem niedotrzymania warunków
umów – ponieważ oba te ryzyka prowadzić mogą do upadłości przedsiębiorstwa. Patrz
również kapitał obrotowy i cykl operacyjny.
604 Zobowiązanie odroczone
Bilans
Płatne
Zobowiązania w ciągu
Aktywa obrotowe krótkoterminowe 1 roku = 
Zadłużenie
długoterminowe
Zobowiązania
krótkoterminowe Aktywa trwałe
Kapitał własny
krótkoterminowe zadłużenie bankowe + zobowiązania

 = z tytułu dostaw i usług + bierne rozliczenia międzyokresowe
kosztów + zadłużenie długoterminowe w okresie spłaty
Zobowiązanie odroczone • Deferred Liability • Pozycja zobowiązań bilansowych

odzwierciedlająca pieniężną płatność, której termin nie jest jeszcze ustalony. Typowym
przykładem może być tutaj odroczony podatek dochodowy. Porównaj z przychodami przy-
szłych okresów, które stanowią zbliżoną pozycję, odzwierciedlającą wpływy pieniężne
otrzymane z góry – czyli zanim zostały wypracowane przychody.
Zobowiązanie ukryte (żargon zawodowy) • Latent Liability (vernacular) •

Trudne do wymiernego określenia potencjalne zobowiązanie, które może nagle sprawić
firmie przykrą niespodziankę. Różni się ono od zobowiązania warunkowego tym, że nie
można go powiązać z konkretnym niepomyślnym zdarzeniem (jak np. przegranie pro-
cesu sądowego). Rodzajem zobowiązania ukrytego może być np. czynnik ryzyka zani-
żenia wartości zobowiązań (czyli, innymi słowy, ryzyko księgowe). Innym przykładem
może być roszczenie wynikłe z kontroli podatkowej, grzywna za nieprzestrzeganie obo-
wiązujących uregulowań lub wytoczony nagle proces sądowy (zakładając, że firma nie
mogła z góry ocenić wysokości przyszłej płatności). Dramatycznym przykładem zobo-
wiązania ukrytego był niespodziewany proces o molestowanie seksualne wytoczony
w 2006 roku przeciwko Toyota Motor, który kosztował firmę 160 milionów dolarów.
Ryzyko zobowiązań ukrytych ograniczają mechanizmy skutecznej kontroli wewnętrznej,
a w bankowości – specjalne systemy wykrywające potencjalne problemy. Należy dodać,
że poziom zobowiązań ukrytych bywa również uzależniony od ogólnego środowiska
gospodarczego, w szczególności zaś od infrastruktury instytucjonalnej. Podatna na te
problemy jest rachunkowość rynków wschodzących, zwłaszcza jeżeli służby państwowe są
opieszałe, niesolidne, arbitralne, lub – co gorsza – skorumpowane. Zobowiązania ukryte
to rodzaj upiornego widma spędzającego księgowym sen z powiek. W wiekopomnych
słowach Roberta Schneydera, przyjaciela autora niniejszej książki: „Zobowiązania uta-
jone potrafią zajść cię od tyłu i nagle chapnąć w cztery litery.”
Zobowiązanie warunkowe
605
Zobowiązanie (umowne) • Commitment • Wynikający z umowy obowiązek doko-

nania zapłaty lub świadczenia usług. Typowe zobowiązania umowne obejmują:
◆◆ zobowiązania wobec pracowników i dostawców,

◆◆ opłaty za leasing operacyjny,
◆◆ zobowiązania wynikające z kontraktów o budowę środków trwałych,
◆◆ zobowiązania z tytułu umów kredytowych (w przypadku banku – promesa kredy-
towa),
◆◆ zobowiązania z tytułu udzielonych gwarancji,
◆◆ nieuregulowane płatności z tytułu instrumentów pochodnych,
◆◆ zobowiązania z tytułu wyroków sądowych.
Ponieważ zobowiązania umowne odzwierciedlają przyszłe rozchody pieniężne, nie
można ich uznawać za aktualne zobowiązania bilansowe, lecz raczej ujawniać w infor-
macji dodatkowej do sprawozdania finansowego. Ponieważ rozchody gotówkowe są
ważną kwestią przy wycenie i analizie kredytowej, stanowią one przedmiot zaintereso-
wania użytkowników sprawozdań. Często wiąże się z nimi pewien element zmienności
– przykładowo, umowa leasingu może zawierać klauzulę umożliwiającą jej wypowie-
dzenie pod warunkiem zapłacenia określonej kwoty. Natomiast zobowiązania umowne,
których wielkości nie da się określić, klasyfikowane są jako zobowiązania warunkowe.
Zobowiązanie warunkowe • Contingent Liability • Niepewne przyszłe zdarze-

nie, które może spowodować zwiększenie zobowiązań bilansowych. Zobowiązania warun-
kowe przypominają twierdzenia typu „jeżeli zdarzy się x, to (prawdopodobnie) wyniknie
stąd y”. Jeżeli zajdzie określone zdarzenie, wówczas przedsiębiorstwo będzie musiało
zapłacić pewną (nieraz trudną do przewidzenia) kwotę. Dopóki jednak zdarzenie takie
nie nastąpi, nie ma również zobowiązania do zapłaty – jedynie taka ewentualność. Przed
606 Zobowiązanie warunkowe
ryzykiem zobowiązań warunkowych można się ubezpieczyć, lecz nawet wówczas firmy
narażone są na przykre niespodzianki. Powszechnym przykładem zobowiązania warun-
kowego jest odwołanie się od wyroku sądowego. Spółka poniesie koszt jedynie wtedy,
gdy przegra sprawę lub zawrze ugodę poza sądem. Innym powszechnym przykładem
jest roszczenie związane z odpowiedzialnością producenta za jakość towarów. Do naj-
głośniejszych z takich roszczeń należały żądania o odszkodowania za zatrucia azbestem
w latach 70. XX wieku, wadliwe silikonowe implanty piersiowe w latach 80. i zatrucia
tytoniem w latach 90. W krajach, w których wszczynanie sporów sądowych jest szczegól-
nie rozpowszechnione (jak np. w USA), nawet trywialny proces może sporo kosztować.
(Tym niemniej, należy się zastanowić zanim wydamy pochopną opinię na ten temat.
Najbardziej jaskrawym przykładem błahego procesu rozdmuchanego do nieprawdopo-
dobnych rozmiarów była „kawowa” sprawa przeciwko McDonald’s. Wiele osób, włącz-
nie z autorem niniejszego Kompendium, „kupiło” będącą w obiegu historyjkę o tym, jak
klientka kupiwszy kawę w okienku drive-in, rozlała ją sobie następnie na kolana i wycią-
gnęła milion dolarów odszkodowania. Przyznanie takiego odszkodowania wydaje się
zaprzeczać zdrowemu rozsądkowi; jednak fakty są inne. Kawa była wrząca, czyli serwo-
wana w temperaturze znacznie przekraczającej normę – i to z przyczyn komercyjnych,
bez oglądania się na bezpieczeństwo konsumentów. Klientka doznała poparzeń trzeciego
stopnia i wydała 20 tys. USD na koszty leczenia szpitalnego. Kierownictwo McDonald’s
zignorowało wcześniej setki podobnych wypadków. Sędzia – a nie ława przysięgłych
– przyznał tak wysokie odszkodowanie, aby wymusić na pozwanym zmianę lekcewa-
żącego podejścia. Ostatecznie, po apelacji i negocjacjach z powódką, zapłata wyniosła
znacznie mniej. Ogólnie rzecz biorąc, cała ta historia jest anegdotą o przytarciu nosa
aroganckiej firmie. Więcej szczegółów można znaleźć pod adresem „Stella Liebeck vs.
McDonald’s” na stronie www.siegfriedandjensen.com/cases) Rozliczanie zobowiązań
warunkowych w rachunkowości bywa trudne. Nie możemy uznać zobowiązania, które
faktycznie nie istnieje; tym niemniej użytkownikom sprawozdań finansowych należy
zasygnalizować możliwość jego wystąpienia przez odpowiednie ujawnienie w informa-
cji dodatkowej do sprawozdania. W odróżnieniu od zobowiązania warunkowego, utwo-
rzona w bilansie rezerwa odzwierciedla zobowiązanie, którego wystąpienie jest bardziej
prawdopodobne. Rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma przypadkami tradycyjnie zale-
żało od oceny sytuacji przez księgowego, gdzie głównym kryterium było prawdopodo-
bieństwo wystąpienia zdarzenia. Tak więc proces o milion dolarów zostałby jedynie opi-
sany w informacji dodatkowej, jeśli prawdopodobieństwo zasądzenia odszkodowania nie
przekraczałoby 10%. Rachunkowość instrumentów pochodnych – które również mają
charakter warunkowy – stanowi bodziec do zmiany dotychczasowego podejścia. Tak jak
instrumenty pochodne, które zgodnie z MSR wykazywane są w bilansie według wartości
godziwej, zobowiązania warunkowe też będą pewnego dnia wykazywane według war-
tości godziwej pomnożonej przez prawdopodobieństwo wystąpienia (czyli „realizacji”).
Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia przestanie być wówczas kryterium inter-
pretacji, a stanie się narzędziem pomiarowym:
Oszacowanie zobowiązania warunkowego

Zobowiązanie warunkowe w USD x Prawdopodobieństwo = Rezerwa w USD
1 000 000 X 10% = 100 000
Zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego
607
Zobowiązania warunkowe są przedmiotem szczególnej uwagi analizy finansowej, ponie-

waż w przypadku nagłego wzrostu zobowiązań sytuacja finansowa przedsiębiorstwa
może gwałtownie się pogorszyć. Co więcej, istnieją przypadki, w których przedstawie-
nie zobowiązania jako „warunkowego” bywa próbą ukrycia faktycznego zadłużenia. By
ocenić ryzyko niewypłacalności, użytkownicy sprawozdań finansowych muszą oszaco-
wać potencjalny wpływ zobowiązania warunkowego na sytuację finansową przedsiębior-
stwa (oceniając maksymalną kwotę i prawdopodobieństwo). Ryzyko zmaterializowania
się pozabilansowych zobowiązań warunkowych jest szczególnie istotne w instytucjach
finansowych. W ich przypadku, zobowiązania takie powstają z każdą wystawioną gwa-
rancją – gdy gwarancja staje się wymagalna, muszą wywiązać się z płatności. Porównaj ze
zobowiązaniem umownym; patrz również zysk warunkowy i zobowiązanie ukryte.
Bilans
Zobowiązania
?
Zobowiązania Aktywa
warunkowe Kapitał
własny
? = Czy opłaty sądowe, gwarancyjne, admi-

nistracyjne powinny zostać uiszczane?
Zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego • Income Tax Liability •

Zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego wobec organów skarbowych.
Zobowiązanie takie może być zobowiązaniem bieżącym (płatnym w najbliższej przyszło-
ści) lub odroczonym (płatnym w nieokreślonej przyszłości, jeśli w ogóle). Niewywiązanie
się z zapłaty podatku grozi grzywną lub ogłoszeniem niewypłacalności, ponieważ organy
skarbowe są uprawnione do ściągania zobowiązań podatkowych również w drodze likwi-
dacji przedsiębiorstwa. Zobowiązania z tytułu podatku dochodowego są kwestią istotną
przy dokonywaniu analizy finansowej, z szeregu powodów:
◆◆ kalkulacja podstawy opodatkowania w oparciu o przepisy podatkowe jest bardzo

złożona i różni się od kalkulacji wyniku finansowego opartej na standardach rachun-
kowości;
◆◆ obliczanie kwoty podatku należy do kompetencji przedsiębiorstwa, co powodować
może tendencje do minimalizacji podatków lub zaniżania ich wielkości w sprawozda-
niu finansowym;
◆◆ kwotę podatku dochodowego trudno jest zweryfikować, chyba że jego kalkulacja
sprawdzana jest przez organy podatkowe;
608 Zrealizowane zyski/straty na sprzedaży aktywów długoterminowych
◆◆ podatek dochodowy może odpowiadać istotnej części zysku – szczególnie w sytuacji,

gdy błędy w jego kalkulacji nawarstwiały się latami.
Pewien komfort mają użytkownicy sprawozdań finansowych, które poddawane są bada-

niu przez biegłych rewidentów – powinni oni jednak pamiętać, że kalkulacja kwoty
podatku dochodowego pozostaje w kompetencji zarządu jednostki (standardowe pro-
cedury stosowane w badaniu sprawozdania finansowego sprawdzają tylko, ale nie gwa-
rantują poprawności kalkulacji podatku). Nieuregulowane zobowiązania podatkowe
budzą szczególne zaniepokojenie kredytodawców, ponieważ wartość posiadanego
przez nich zabezpieczenia może ulec zmniejszeniu, jeżeli roszczenia organów podatko-
wych podczas likwidacji mają pierwszeństwo przed innymi roszczeniami.
Zasłyszano
Podatki to jest to, co płacimy na cywilizowane społeczeństwo.
Oliver Wendell Holmes (1841–1935),
sędzia amerykańskiego Sądu Najwyższego
Zrealizowane zyski/straty na sprzedaży aktywów długoterminowych

• •
Realised Holding Gain/Loss Zwiększenie lub zmniejszenie wartości rynko-
wej składnika aktywów długoterminowych potwierdzone jego zamianą na środki pie-
niężne w transakcji sprzedaży. Zysk lub stratę ze sprzedaży ujmuje się w rachunku wyni-
ków. Weźmy przykład, w którym wartość nieruchomości oszacowana przez niezależnego
rzeczoznawcę trwale wzrosła. Zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowo-
ści, przyrost wartości może zostać dodany do wartości bilansowej, a niezrealizowany zysk
ujęty jako zwiększenie na koncie kapitału rezerwowego. W przypadku sprzedaży składnika
aktywów, faktyczny zysk przechodzi z kapitału rezerwowego do rachunku wyników, tym
samym powiększając wartość zysków z lat ubiegłych. Figurująca w kapitale rezerwowym
różnica pomiędzy przyrostem wartości oszacowanym przez rzeczoznawcę a faktycznym
zrealizowanym zyskiem zostaje wyeliminowana. Patrz też niezrealizowane zyski/straty.
Zróżnicowany system wyceny pozycji bilansowych • Mixed-Attribute

System • Sprawozdawczość finansowa, w której wartości bilansowe poszczególnych
pozycji wycenione są różnymi metodami. Zgodnie ze standardami rachunkowości obo-
wiązującymi w większości krajów, aktywa i zobowiązania wykazywane są w warto-
ściach stanowiących rezultat różnych pomiarów księgowych. Większość z nich opiera się
na koszcie historycznym, pomniejszonym o umorzenie i ewentualną utratę wartości. Inne
pozycje wykazuje się w wartości godziwej, ustalonej albo w odniesieniu do wartości ryn-
kowej, albo na podstawie oszacowania. Ponieważ zadaniem sprawozdawczości finanso-
wej nie jest dokonywanie wyceny, lecz śledzenie przeszłych wyników, koszt historyczny
zazwyczaj jest zadowalającą miarą wartości. Nie dotyczy to jednak przypadków, w któ-
rych nastąpiła zasadnicza zmiana wartości ekonomicznej, uzasadniająca przyjęcie innej
miary. Zwolennicy reform rachunkowości twierdzą, że przyjęcie dla wszystkich pozycji
bardziej klarownego pomiaru w postaci wartości godziwej byłoby warte swej ceny.
Zwolnienie podatkowe
609
Spekulacje księgowe
Jest coraz bardziej jasne, że zróżnicowany system wyceny pozy-
cji bilansowych jest źródłem zawiłości, a do tego stwarza szanse
na spekulacje księgowe (zwłaszcza przy wycenie instrumentów
pochodnych i finansowych). Niektórzy sugerują, że sprawozdaw-
czość finansowa powinna przyjąć system wyceniający wszystkie
instrumenty finansowe w wartości godziwej.
Sir David Tweedie, przewodniczący RMSR,
oświadczenie przed Komisją ds. Bankowości, Gospodarki Mieszkaniowej
i Urbanistyki w Senacie Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie, Dystrykt
Kolumbii, 14 lutego 2002
Zrzeczenie się wyrażenia opinii z badania sprawozdania finansowego •

Disclaimer of Audit Opinion • Niestandardowa opinia biegłego rewidenta z bada-
nia, stwierdzająca, że z powodu poważnego ograniczenia zakresu badania sprawozdania
finansowego, nie jest on w stanie wyrazić opinii dotyczącej rzetelności sprawozdania i/
lub jego zgodności ze standardami rachunkowości. Porównaj z opinią biegłego rewidenta
z zastrzeżeniami i opinią negatywną. Zrzeczenie się wyrażenia opinii jest dość rzadko
spotykane, ponieważ biegli rewidenci raczej nie przystępują do badania nie mając uza-
sadnionej pewności, że będą w stanie je skończyć. Zdarza się jednak, że w trakcie badania
pojawiają się okoliczności uniemożliwiające jego dokończenie (np. ograniczenia podróży
uniemożliwiające przeprowadzenie badania na miejscu).
Zużycie • Obsolescence • Spadek wartości rynkowej aktywów będący następstwem ich

wyjścia z użycia, fizycznego zużycia, zmniejszenia użyteczności dla przedsiębiorstwa lub
postępu technicznego na rynku. W kategoriach ekonomicznych, wartość takich akty-
wów po prostu wyczerpała się lub została zużyta. Zgodnie więc z zasadą współmierności
przychodów i kosztów, powinna zostać odpisana w koszty. W przypadku aktywów trwa-
łych, koszt taki odzwierciedla się w stawkach amortyzacji. Natomiast w przypadku zapa-
sów, wykazuje się go w postaci rezerwy lub odpisu aktualizacyjnego.
Zwolnienie podatkowe • Tax Holiday • Tax Relief • Zwolnienie z obowiązku

wnoszenia pełnych płatności podatku dochodowego. Zwolnienia takie są bodźcem sto-
sowanym przez rząd w celu wspierania określonego rodzaju działalności. Przykładowo,
rząd może promować zwiększenie ilości nowych przedsiębiorstw. Zwolnienie od
podatku umożliwiałyby takim przedsiębiorstwom płacenie niższej stawki podatkowej
w początkowym okresie działalności, gdy powszechnym problemem jest niedobór środ-
ków pieniężnych. Często również w rejonach o niskim tempie wzrostu tworzone są tzw.
specjalne strefy ekonomiczne – co oznacza, że dochody osiągane w tych strefach podle-
gają niższej stopie opodatkowania. Patrz również planowanie zobowiązań podatkowych
i dotacje rządowe.
610 Zwroty sprzedanych towarów i rezerwy
Faktem jest ...

To nie dlatego, że nasze puby są świetne, że dobrze gra się w golfa,
i że klimat jest… no cóż… Faktem jest, że tu chodzi o podatki.
Magnes biznesu Tony O’Reilly wyjaśnia cud gospodarczy w Irlandii
w „Financial Times”, 10–11 czerwca 2006
Zwroty sprzedanych towarów i rezerwy • Sales Returns and Allowances

• „Zwroty” sprzedanych towarów pozwalają klientowi na zwrot towaru w przypadku,
gdy jest on wadliwy, niepotrzebny lub nie nadaje się do sprzedaży. Przychody i zwią-
zane z nimi należności należy anulować. „Rezerwa” związana ze sprzedażą daje klien-
towi dowód kasowy (lub notę kredytową) na nabycie towarów za darmo w przyszłości
i zwalnia ze zwrotu towarów. Przychody i należności należy skorygować o zwroty sprze-
danych towarów i rezerwy. W przypadku, gdy wartość zwróconych towarów lub rezerw
będzie istotna, rozważna firma w chwili sprzedaży utworzy na koncie przeciwstawnym
rezerwę na zwroty sprzedanych towarów i rezerwy. Wartość sprzedaży będzie korygo-
wana o wartości odtworzeniowe w celu utworzenia rezerwy o odpowiedniej wartości.
Zwroty sprzedanych towarów i rezerwy

Bierne rozliczenia międzyokresowe w chwili sprzedaży
Dr. Oszacowane zwroty sprzedanych towarów (Koszt) XX
Cr. Rezerwa na zwroty sprzedanych towarów (A/R contra a/c) XX
Moment przyjęcia towarów/wystawienia noty kredytowej
Dr. Rezerwa na zwroty sprzedanych towarów (A/R contra a/c) XX
Cr. Należności (lub gotówka) XX
Zysk • Earnings • Księgowa miara zwrotu dla akcjonariuszy zwykłych, po odjęciu wszelkich
kosztów, podatku dochodowego, dywidend od akcji uprzywilejowanych i udziałów mniej-
szości. Termin ten bywa stosowany zamiennie z zyskiem netto, ale używa się go także –
raczej nieprecyzyjnie – dla określenia dowolnej formy zysku, w znaczeniu ogólnym.
Zysk • Income • Nadwyżka zasobów finansowych powiększająca majątek przedsiębior-

stwa. Zysk generalnie stanowi nadwyżkę przychodów nad poniesionymi kosztami (odręb-
nym przypadkiem jest wynagrodzenie, gdzie „income” oznacza ‘przychód’). Zdarza
się jednak, że zysk wynikać może z samego posiadania aktywów (ang. „holding gain”).
Rozróżnia się wiele rodzajów zysku. Księgowa kalkulacja zysku przedstawiona jest
w rachunku zysków i strat. Zgodnie z przyjętym zwyczajem, terminy angielskie „income”,
„earnings”, i „profits” używane są jako synonimy. Patrz również zysk całkowity.
Zysk
611
Podstawowe rodzaje zysku

Kategoria Charakterystyka
Wynagrodzenie Wynagrodzenie brutto osoby fizycznej przed opodatkowaniem
i dozwolonymi odliczeniami
Zysk brutto (ang. Zysk brutto ze sprzedaży przed pomniejszeniem o koszty stałe
gross income)
Zysk na działalności Zysk wypracowany w toku normalnej działalności gospodarczej
operacyjnej przedsiębiorstwa
Pozostałe zyski Zyski z pozostałych lub nietypowych źródeł
Zysk netto Zysk po odjęciu wszelkich kosztów, powiększający kwotę zysku z lat
ubiegłych
Zysk • Profit • Miara wypracowanej w danym okresie nadwyżki ekonomicznej, powiększa-

jącej początkowo zainwestowany kapitał. Zysk jest prawdopodobnie najważniejszą miarą
w księgowości (słowami Petera Druckera, „najwyższym kryterium” wyników przedsię-
biorstwa). Niestety jednak, jego dokładna wartość bywa trudna do ustalenia. Ponieważ
na wartość netto przedsiębiorstwa składa się cały szereg oszacowań i założeń księgowych,
również kwota zysku nie jest od nich wolna (nawet jeżeli w długim okresie wartości prze-
pływów pieniężnych i zysków będą zbieżne). Zysk może zostać wypracowany w ramach
transakcji kupna i sprzedaży aktywów bieżących, lub może stanowić zysk kapitałowy,
powstały w wyniku wzrostu wartości aktywów trwałych. Istnieje wiele sposobów pomiaru
zysków. Zysk księgowy jest odzwierciedleniem faktycznie przeprowadzonych transakcji,
zazwyczaj nie uwzględniającym niezrealizowanych zysków kapitałowych. W rachunko-
wości rozróżnia się ponadto wiele rodzajów zysku: zysk na sprzedaży, zysk na działalno-
ści operacyjnej, zysk przed opodatkowaniem, zyski nadzwyczajne, zysk na jedną akcję itp.
Z kolei przy kalkulacji zysku ekonomicznego potrąca się założony koszt kapitału własnego,
a także uwzględnia się czynniki zewnętrzne. Ekonomista postrzega zyski jako dowód
niewydolności rynku, ponadprzeciętnie dobrego zarządzania lub pozycji monopolisty.
Chociaż definicja zysku z ekonomicznego punktu widzenia jest bardziej przekonująca,
w praktyce jest ona trudna do zastosowania ze względu na problemy z pomiarem. Warto
jednak zauważyć co nie stanowi zysku. Wzrost sprzedaży, zwiększone inwestycje w aktywa
trwałe, czy większy przepływ środków pieniężnych – choć mogą być dla przedsiębiorstwa
korzystne – nie są jednak równoznaczne z wypracowywaniem zysku jako takiego. Z tego
właśnie powodu rachunkowość, skupiająca się na zmianach w wartości netto przedsiębior-
stwa, ma tak istotne znaczenie. Patrz również koncepcja utrzymania kapitału.
Jedyna rzecz, która naprawdę się liczy

Zysk Enronu był fikcją, ale zaimponował inwestorom dbającym
tylko o wynik końcowy. Również dzisiaj na Wall Street i w lon-
dyńskim City zysk jest pozycją, na którą instynktownie kieruje się
uwagę przy ocenie przedsiębiorstwa.
„Financial Times”, 10–11 czerwca 2006, s. 40
612 Zysk brutto ze sprzedaży
Konkurencyjny rynek Miara

w rachunkowości
miara Przychody ze
Osiągnięcia sprzedaży
Zysk + +
Starania miara Koszty
= =
Wyniki miara Zysk
Zysk brutto ze sprzedaży* • Gross Income/Profits • Zysk wypracowany przez

przedsiębiorstwo w drodze sprzedaży zapasów, przed odjęciem kosztów ogólnych oraz
kosztów okresu i pośrednich. Zysk brutto ze sprzedaży oblicza się odejmując od przycho-
dów ze sprzedaży koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, na które składają
się bezpośrednie koszty materiałów i robocizny oraz część rozliczonych kosztów ogólnych
produkcji. Wypracowanie zysku brutto ze sprzedaży to dobry start; nie wystarcza jed-
nak jeszcze do osiągnięcia sukcesu. Oznacza jedynie, że przedsiębiorstwo zarabia pienią-
dze na sprzedaży zapasów lub usług w ramach cyklu operacyjnego. Zanim jednak będzie
można odnotować osiągnięcie zysku netto (patrz wynik końcowy), od zysku brutto na
sprzedaży musi zostać odliczonych wiele kosztów. Patrz również marża brutto; porównaj
z marża na pokrycie kosztów stałych.
Zysk całkowity • Comprehensive Income • Szeroka definicja zysku, obejmująca zyski

nie tylko z transakcji operacyjnych, lecz także niezliczone ilości innych zmian w wyso-
kości kapitału własnego (wyjąwszy jednak transakcje czysto kapitałowe, jak wkłady
wnoszone przez właścicieli na poczet kapitału, czy wypłaty dywidend). Zysk całkowity
obejmować może następujące pozycje, które w innych przypadkach zostałyby umiesz-
czone w zestawieniu zmian w kapitale własnym:
◆◆ korekty z tytułu przeszacowań do wartości rynkowej,

◆◆ korekty z tytułu różnic kursowych,
◆◆ jednorazowe pozycje wyjątkowe,
◆◆ korekty z tytułu zmian minimalnej kwoty zobowiązań emerytalnych,
◆◆ koszty restrukturyzacji,
◆◆ zyski/straty z tytułu instrumentów pochodnych lub zabezpieczających.
* W dosłownym tłumaczeniu „gross income/profits” oznacza ‘zysk brutto’, termin, który w polskim pra-
wie bilansowym i praktyce oznacza ‘zysk przed opodatkowaniem’. Odpowiednikiem „gross income”
w ustawie o rachunkowości jest zysk brutto na sprzedaży, czyli przychody ze sprzedaży produktów
i usług, minus koszt wytworzenia sprzedanych produktów i usług, obejmujący koszty bezpośrednie
i rozliczone koszty pośrednie produkcyjne.
Zysk kapitałowy (zysk na sprzedaży aktywów trwałych)
613
Tradycyjnie, koncentracja na jakości zysku pociągała za sobą skupienie uwagi na

rachunku zysków i strat, ewidencjonującym transakcje o charakterze czysto operacyj-
nym, związane z normalnym tokiem działalności przedsiębiorstwa. Uwidoczniało to
użytkownikom sprawozdań finansowych zyski możliwe do utrzymania (realistyczne),
które są najlepszą wskazówką co do wyników spodziewanych w przyszłości. Z kolei
zaletą zysku całkowitego (który może pełnić rolę uzupełnienia „zysku z działalności
kontynuowanej”) jest to, że rozwiązuje on szereg problemów wynikających z rosnącej
złożoności rachunkowości. Po mnożących się pozycjach „pseudo-zysku”, wyłączanych
z rachunku zysków i strat dla zachowania „przejrzystości”, użytkownicy wrócili znów
do punktu wyjścia. Warto też dodać, że pozycja zysku całkowitego jest zgodna z kon-
cepcją zachowania kapitału. Patrz również sprawozdanie z łącznych ujętych zysków i strat.
Zysk ekonomiczny • Economic Profit • Definicja zysku z punktu widzenia ekono-

misty, czyli: wynik finansowy pomniejszony o szacunkowy koszt kapitału (z uwzględnie-
niem ewentualnej premii za ryzyko) i skorygowany o wkłady wniesione przez właścicieli.
Zysk ekonomiczny może również uwzględniać nie skompensowane efekty oddziały-
wania przedsiębiorstwa na osoby trzecie, czyli np. badania i rozwój, prowadzone szko-
lenia (efekty pozytywne), czy zanieczyszczenie środowiska (efekty negatywne). Według
ekonomistów, w długim okresie zysk ekonomiczny nie ma racji bytu – powinien zostać
wyeliminowany przez konkurencję rynkową. Jest on ponadto „nieefektywny” – w tym
sensie, że zaangażowany kapitał przynosi większy zwrot, niż zwrot konieczny do przycią-
gnięcia inwestorów. Ekonomiści zdają sobie jednak sprawę, że niewiele rynków zapew-
nia warunki idealnej konkurencji (o ile w ogóle istnieje choć jeden taki rynek). Powstało
zatem szereg teorii próbujących wyjaśnić ponadnormalne poziomy zysku:
Spojrzenie ekonomisty na kwestię zysku

Teoria zysku Opis
Teoria „łutu szczęścia” ◆◆ Korzystne i niespodziewane zmiany sytuacji na rynku (łut szczęścia)
Teoria monopolu ◆◆ Bariery wejścia na dany rynek (wymagana wielkość
przedsiębiorstwa, określone uprawnienia, lub zmowa firm
działających na rynku) ograniczają konkurencję
Teoria innowacji ◆◆ Udane wynalazki lub ulepszenia (patrz kreatywna destrukcja)
Teoria kompensacyjna ◆◆ Nagroda za sprawność (dobre zarządzanie)
Patrz również ekonomia (a rachunkowość) i ekonomiczna wartość dodana.
Zysk kapitałowy (zysk na sprzedaży aktywów trwałych) • Capital Gain •

Klasyfikacja zysku powstałego z tytułu korzystnej różnicy cenowej przy zakupie i sprze-
daży aktywów trwałych. Przykładowo, przedsiębiorstwo sprzedające z zyskiem swój
budynek biurowy (będący rzeczowym składnikiem aktywów trwałych) odnotuje zysk
kapitałowy. Takie źródło zysku skontrastowane jest z zyskiem ze sprzedaży zapasów
(będących krótkoterminowymi składnikami aktywów obrotowych), który klasyfikowany
jest jako zysk z działalności handlowej. Różnica jaka istnieje w rachunkowości pomiędzy
zyskiem z działalności handlowej, a zyskiem kapitałowym (tj. różnica między zyskiem
614 Zysk medialny
z działalności gospodarczej a zyskiem nadzwyczajnym) jest również odzwierciedlona

w opodatkowaniu: zyski kapitałowe, jako łut szczęścia, zwykle podlegają niższej stopie
podatkowej*. Często prowadzi to do tego, że doradcy podatkowi starają się znaleźć kre-
atywne sposoby ukrycia innych dochodów pod postacią zysków kapitałowych. Zdarza
się, że te dwa typy zysku trudno jest odróżnić. Sprawa taka podniesiona została w pro-
cesie sądowym przez nowofundlandzkich rybaków, w których sieci złapał się wieloryb.
Rybacy kreatywnie argumentowali, że zysk wynikający z tego zdarzenia powinien podle-
gać niższej stopie opodatkowania stosowanej do zysków kapitałowych (ponieważ wielo-
ryb nie jest rybą, ich celem nie był połów wielorybów, nigdy wcześniej się to nie zdarzyło
itp.). Sędzia zgodził się z nimi, jednak mając dość sceptyczne nastawienie do ich prawdzi-
wych pobudek, ostrzegł, że jeżeli jeszcze kiedykolwiek złowią wieloryba... Patrz również
złoty udział (posiadający specjalne prawa i przywileje udział w kapitale przedsiębiorstwa,
często nabyty po obniżonej cenie).
Zysk medialny (żargon księgowy) • Headline Profits (vernacular) • Wynik

finansowy podawany przez spółkę w mediach, często na zasadzie pro forma lub
w postaci zysku na jedną akcję. Wynik podawany jest często w nagłówku kolumny, stąd
określenie „headline” (‘z nagłówka’). Publikowanie wartości zysku w mediach prakty-
kuje się w ramach ujawniania wybranych informacji analitykom giełdowym. Firma fak-
tycznie komunikuje: „Podczas gdy nasze zbadane sprawozdanie finansowe wykazuje
tyle-i-tyle, proponujemy zwrócić uwagę na ten szczególny aspekt.” Tego rodzaju selek-
tywne ujawnianie informacji finansowych budzi pewne kontrowersje.
* Polskie przepisy podatkowe nie odróżniają zysków ze sprzedaży majątku trwałego od zysków z podsta-
wowej działalności operacyjnej. Tym samym podlegają one opodatkowaniu na takich samym zasadach.
Zysk na działalności operacyjnej
615
Na dzień wydania niniejszego Kompendium (2008), nie istnieją żadne formalne zasady
rachunkowości dotyczące zysku medialnego, choć organy nadzorujące przestrzeganie
standardów rachunkowości zazwyczaj wychwytują rażące nadużycia. Zysk medialny
ma ułatwić życie użytkownikom sprawozdań finansowych poprzez uproszczenie i skie-
rowanie uwagi na rzeczy najistotniejsze. Ponieważ jednak jest on wytworem nieco
sztucznym, może być również przedmiotem nadmiernych uproszczeń i ewentualnych
manipulacji.
Zysk na działalności gospodarczej • Ordinary Income • Zysk (po odlicze-

niu wszystkich kosztów i podatku dochodowego) wypracowany w ramach normal-
nej, podstawowej, zwykłej lub powtarzającej się działalności przedsiębiorstwa. Zysk na
działalności gospodarczej jest zyskiem o charakterze najbardziej trwałym i stabilnym,
w związku z czym najlepiej nadaje się na potrzeby wyceny. Inaczej jest w przypadku
zysku nietypowego, który również jest zyskiem z działalności gospodarczej, ale wyjątko-
wym pod względem wielkości (jak np. wyjątkowo niski zysk rolnika spowodowany złą
pogodą). Jeszcze innym przypadkiem jest zysk nadzwyczajny, który wykracza poza nor-
malny zakres działalności (np. ten sam rolnik sprzedaje część gospodarstwa z zyskiem).
Wszystkie te rodzaje zysku należy ujawniać oddzielnie, jednak z ich wyodrębnieniem
często wiąże się konieczność zastosowania subiektywnej oceny, która prowadzić może do
prób zniekształcenia stanu faktycznego (patrz upiększanie wyników)*. Dla potrzeb ana-
lizy finansowej, zysk z działalności gospodarczej wyodrębnia się z innych kategorii przy
pomocy procedury zwanej normalizacją zysku.
Zysk na działalności operacyjnej • Operating Income/Profit • Rentowność

podstawowej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa za dany okres obrotowy, bez
uwzględniania odsetek (zapłaconych i otrzymanych), podatku dochodowego, oraz pozy-
cji nadzwyczajnych. Często określa się ją również jako zysk przed potrąceniem odse-
tek i opodatkowania (EBIT). Zysk na działalności operacyjnej jest zyskiem, jaki można
wypracować przy aktualnym stanie aktywów i obecnym sposobie zarządzania. W dal-
szych pozycjach, rachunek zysków i strat zajmuje się podziałem zysku między wierzy-
cieli (w postaci odsetek), rząd (w postaci podatków) i akcjonariuszy. Ponieważ rachunek
zysków i strat zorientowany jest na wynik (czyli zanim akcjonariusze będą mogli mieć
roszczenia w stosunku do zysku, najpierw muszą zostać pokryte wszystkie koszty), uży-
teczność zysku operacyjnego polega na tym, że wyodrębnia on wyniki konkurencyjnej
działalności rynkowej przedsiębiorstwa. Może także służyć jako podstawa do porównań
z przedsiębiorstwami o podobnych uwarunkowaniach lub innymi wzorcami, ponieważ
nie jest zniekształcony przez odchylenia spowodowane efektem dźwigni czy opodatkowa-
niem. Porównaj z zyskiem z działalności gospodarczej.
* Rozwiązania przyjęte w obowiązującej w Polsce ustawie o rachunkowości nie wyróżniają zysków wyjąt-
kowych, nakładają jednak obowiązek oddzielnego prezentowania w rachunku zysków i strat zysku (straty)
brutto na działalności gospodarczej (przed opodatkowaniem) oraz zysków i strat nadzwyczajnych.
616 Zysk na jedną akcję
Sprzedaż
Koszt własny sprzedaży

Marża na pokrycie
kosztów stałych
Koszty ogólne
EBITDA
Zysk operacyjny
Zysk na Amortyzacja
przed potrąceniem
działalności EBIT kosztów obsługi
operacyjnej Odsetki
zadłużenia
i opodatkowania
Opodatkowanie
Pozycje nadzwyczajne
Zysk netto
Dywidendy
EBIT = Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem
Zysk na jedną akcję • Earnings Per Share • EPS • Kwota zysku przypadająca na
każdą akcję przedsiębiorstwa. W przypadku, gdy struktura kapitałowa przedsiębiorstwa
obejmuje instrumenty zamienne (np. obligacje, akcje uprzywilejowane oraz opcje), przy
obliczaniu kwoty zysku na jedną akcję należy uwzględnić oddziaływanie efektu rozcień-
czenia. Podstawowymi kategoriami zysku na jedną akcję są:
Różne wskaźniki zysku na jedną akcję

Zysk na jedną akcję Wzór Znaczenie
Podstawowy Zysk netto dla akcjonariuszy Zysk na jedną akcję nie uwzględniający efektu
zwykłych/ rozcieńczenia, wynikającego z istnienia instru-
Wyemitowane akcje* mentów zamiennych na akcje lub opcji
Częściowo Zysk netto + wyrównanie z tytułu Zysk na jedną akcję uwzględniający zamianę je-
rozcieńczony ekwiwalentów akcji zwykłych**/Wy- dynie ekwiwalentów akcji zwykłych i opcji (tylko
emitowane akcje + ekwiwalenty akcji w przypadku stosowania amerykańskich ogól-
zwykłych + rozcieńczenie przez opcje nie przyjętych zasad rachunkowości – GAAP)
Całkowicie Zysk netto + koszty odsetek***/ Zysk na jedną akcję przy założeniu pełnego
rozcieńczony Wyemitowane akcje + rozcieńczenie rozcieńczenia przez wszystkie instrumenty za-
(z tytułu zamiany + opcje) mienne na akcje oraz opcje
* Liczba wyemitowanych akcji obliczana jest w oparciu o średnią ważoną z całego roku.
** „Ekwiwalenty akcji zwykłych” to instrumenty zamienne na akcje, co do których oczekuje się, że
zostaną faktycznie zamienione.
*** W celu odzwierciedlenia zmniejszonego kosztu odsetek (po opodatkowaniu) z powodu zamiany
instrumentów dłużnych na akcje.
Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem
617
W odróżnieniu od wskaźników finansowych, będących narzędziami analitycznymi, kal-

kulacja zysku na jedną akcję jest ściśle zdefiniowana przez standardy rachunkowości.
Zysk na jedną akcję jest również jedną z najszerzej stosowanych miar na rynku papie-
rów wartościowych oraz głównym czynnikiem wpływającym na cenę akcji.
Zysk na zapasach • Inventory Profit • Różnica pomiędzy zyskiem brutto wyliczonym

w oparciu o metodę FIFO i metodę LIFO w okresie wzrostu cen rynkowych. W przypadku
LIFO, wyższy koszt produktu przypisany jest do przychodu opartego na wyższej cenie,
podczas gdy metoda FIFO przyporządkowuje starsze, tańsze produkty do ostatnich cen.
Zysk nadzwyczajny • Windfall Gains/Profit • Enrichment • Nieoczekiwany

zysk, który jakby „spadł z nieba” (skojarzenie to jest zwłaszcza trafne w języku angiel-
skim, gdyż „windfall” oznacza ‘spady’, czyli owoce strącone z drzewa przez wiatr).
Ponieważ zysk taki jest efektem szczęśliwego trafu – w rodzaju wygranej na loterii –
wymaga pewnych określonych reakcji. Jest mało prawdopodobne, by się powtórzył.
Nie został „wypracowany”, to znaczy nie odzwierciedla ani osiągniętych wyników, ani
dokonanej transakcji. Przy ocenie sprawności zarządzania zyski nadzwyczajne zazwy-
czaj są pomijane. Ponadto, fakt że zysk taki nie jest efektem celowych działań, może
być uzasadnieniem łagodniejszego (np. przy wygranych z gier losowych) lub surow-
szego opodatkowania (np. podatek spadkowy). Patrz podatek od zysków nadzwyczaj-
nych. Ekonomiści od dawna spierają się, czy zyski nadzwyczajne należy wydawać, czy
też oszczędzać. Zgodnie z „hipotezą stałego dochodu” (według której decyzje o wydat-
kach na konsumpcję podejmowane są w ramach planowania obejmującego całe życie),
ludzie najczęściej przeznaczają większą część zysku nadzwyczajnego na oszczędności.
W przypadku przedsiębiorstw komercyjnych, zysk nadzwyczajny powstaje typowo
w sytuacji, gdy warunki rynkowe nieoczekiwanie okażą się korzystniejsze od oczeki-
wanych. Na przykład firm handlowa może uzyskiwać zarobki od progu rentowności
aż po odpowiedni poziom zysku w przedziale normalnych, długoterminowych fluk-
tuacji cen. Jeżeli jednak nagle wystąpią niedobory produktu, mogą one przynieść fir-
mie nadzwyczajne zyski (przynajmniej na krótką metę, do momentu, gdy zareagują
inni dostawcy). Zyski takie są formą renty ekonomicznej w tym sensie, że są bardzo
potrzebne, aby do danej branży przyciągnąć kapitał. Patrz też zyski/straty nadzwy-
czajne i zyski wyjątkowe.
Zysk niepodzielony • Undistributed Profit • Część zysku netto, która nie

została wypłacona akcjonariuszom w formie dywidend, lecz zatrzymana w przedsię-
biorstwie (zwana również zyskiem z lat ubiegłych). Choć inwestorzy lubią otrzymy-
wać dywidendy (patrz wycena przedsiębiorstwa według modelu wzrostu dywidendy),
reinwestycja części wypracowanego zysku w przedsiębiorstwo jest konieczna dla sfi-
nansowania wydatków inwestycyjnych i kapitału obrotowego, niezbędnych dla wspie-
rania wyższego poziomu sprzedaży.
Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem • Earnings Before Interest &

Taxes • EBIT • Akronim EBIT (wymawiaj „i-bit”) jest popularną (choć nie
jedyną) miarą rentowności „operacyjnej”, tj. zysku wypracowanego w ramach
618 Zysk przed odsetkami, opodatkowaniem i amortyzacją
działalności podstawowej przedsiębiorstwa. EBIT jest jednym z mierników wyni-

ków finansowych wykorzystywanym w analizie finansowej, szczególnie do oblicza-
nia wskaźnika pokrycia odsetek. Nie uwzględnia on pozycji będących skutkiem dźwi-
gni i rynkowych stóp procentowych, co umożliwia porównywanie wyników za różne
okresy i między różnymi przedsiębiorstwami. Patrz również zysk na działalności
operacyjnej.
Sprzedaż
Koszt własny
sprzedaży
Marża na pokrycie
kosztów stałych
Koszty ogólne
EBITDA Zysk operacyjny

przedsiębiorstwa
EBIT = Zysk
Amortyzacja przed
operacyjny uwzględnieniem
EBIT kosztów
finansowania
Odsetki i opodatkowania
Opodatkowanie
Zysk netto
Dywidendy
Zysk przed odsetkami, opodatkowaniem i amortyzacją • EBITDA •

Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation & Amortisation • Akronim
EBITDA (wymawiaj „i-bit-da”) jest przybliżoną miarą zdolności generowania środków
pieniężnych przez aktywa przedsiębiorstwa, obliczaną na podstawie rachunku zysków
i strat według następującego wzoru:
EBITDA
Środki pieniężne z działalności Zysk z działalności Koszty niepieniężne
operacyjnej operacyjnej
EBITDA = EBIT* + Amortyzacja
* Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem (z wyłączeniem pozycji nadzwyczajnych)
EBITDA jest szczególnie przydatny jako narzędzie do wyceny aktywów, skupiające się
wyłącznie na zdolności aktywów do generowania środków pieniężnych. (Ponieważ
rachunek zysków i strat sporządzany jest zgodnie z zasadą memoriałową, EBITDA mie-
rzy rzeczywiście przepływ funduszy lub przepływ kapitału obrotowego, a nie faktyczne
przepływy pieniężne. W większości sytuacji pomiar ten jest jednak wystarczającym
przybliżeniem środków pieniężnych z działalności operacyjnej.) Ponieważ wartość bie-
żąca netto przyszłych przepływów pieniężnych to jeden z mierników wartości godziwej
Zysk przed odsetkami, opodatkowaniem i amortyzacją
619
wszystkich aktywów firmy, EBITDA stanowi użyteczny wskaźnik wartości stosowany

przez analityków w transakcjach przejęcia. Na korzyść EBITDA przemawia również to,
że jest mniej podatny na manipulacje księgowe dotyczące bezgotówkowych biernych
rozliczeń międzyokresowych kosztów, rezerw i odpisów. Ze względu na dystans do
wyniku końcowego, EBITDA może być jednak mniej użyteczny dla innych użytkow-
ników sprawozdań finansowych. Na przykład, jeśli spółka ma trudności finansowe,
jej aktywa obrotowe mogą być niepłynne, a zobowiązania krótkoterminowe wyma-
gać natychmiastowej spłaty. W takim przypadku przepływy funduszy nie są reprezen-
tatywne dla przepływów pieniężnych. Inna luka tworzy się pomiędzy przepływami
funduszy a przepływami pieniężnymi w przypadku wysokiego wzrostu przychodów.
Ponadto, przez wyłącznie istniejących zobowiązań do obsługi zadłużenia (np. płatno-
ści z tytułu odsetek i kapitału), podatków dochodowych w gotówce (w odróżnieniu od
odroczonych) i obowiązkowych nakładów inwestycyjnych, EBITDA jest mniej odpo-
wiedni dla analityków kredytowych, koncentrujących się na wolnych przepływach pie-
niężnych lub zdolności do obsługi zadłużenia. W związku z tym, EBITDA jest przydat-
nym miernikiem, który ma określone, lecz ograniczone zastosowanie. Patrz również
przepływy pieniężne a zysk księgowy, polemiki.
Humor: Nowe definicje

E
= Earnings Before … (Zysk przed …)
B
I I (ja) Investigation (Dochodzenie)
T Trick (Nabrałem) Termination (Zakończenie)
D Dumb (Durnych) Deposition (Zeznanie)
A Auditors (Biegłych rewidentów) Arrest (Areszt)
Bilans
Zobowiązania
Aktywa obrotowe krótkoterminowe
Przepływ
funduszy Zadłużenie
generowany długoterminowe
przez aktywa
EBITDA przedsię-
biorstwa
Aktywa trwałe
Kapitał własny
WARTOŚĆ GODZIWA SUMY AKTYWÓW = WARTOŚĆ BIEŻĄCA NETTO PRZYSZŁYCH EBITDA

620 Zysk warunkowy
Zysk warunkowy • Contingent Gain • Przyszły zysk lub potencjalny składnik

majątku, którego realizacja uzależniona jest od niepewnego jeszcze, aczkolwiek praw-
dopodobnego zdarzenia. Przykładowo, jeżeli jesteśmy przekonani (na podstawie opi-
nii naszych prawników), że wygramy sprawę sądową, możemy tę możliwość ujawnić
w sprawozdaniu finansowym. Podobnie jak straty warunkowe, zyski warunkowe zalicza
się do pozycji pozabilansowych. Ich potencjalny wpływ na działalność przedsiębiorstwa,
o ile i kiedy faktycznie wystąpi, opisany jest w informacji dodatkowej. Tym niemniej,
zgodnie z obowiązującą w rachunkowości zasadą ostrożnej wyceny, „nie należy dzielić
skóry na niedźwiedziu”. Zyski warunkowe wykazuje się jedynie wówczas, gdy ich reali-
zacja jest w miarę pewna, a przy tym jeżeli wykraczają one poza normalny zakres dzia-
łalności. Nigdy na przykład w informacji dodatkowej nie zobaczymy uwagi typu: „Jeżeli
trafimy na ropę, przedsiębiorstwo znacznie się wzbogaci” albo „Jeżeli wygramy przetarg
na ten kontrakt, nasz zysk będzie większy”. Zyski warunkowe (prawdopodobne, ale nie
pewne) należy odróżnić od zysków niezrealizowanych (wysoce prawdopodobnych, ale
nie zainkasowanych). W związku z tym, wartość instrumentów finansowych będących
w obrocie na płynnym rynku kapitałowym, poddaje się wycenie rynkowej. Większość
standardów rachunkowości wymaga w tym przypadku ujawniania niezrealizowanych
zysków lub strat w informacji dodatkowej (jeżeli dotyczą transakcji zabezpieczających),
albo w bilansie (jeżeli wiążą się ze spekulacją). Z kolei jeżeli chodzi o nie zrealizowane
zyski i straty z tytułu różnic kursowych, MSR wymagają ujęcia ich w rachunku zysków
i strat.
Zysk z lat ubiegłych • Retained Earnings • Zysk, który nie został wypłacony w for-
mie dywidend i który może być reinwestowany w działalność gospodarczą przedsiębior-
stwa. Patrz wskaźnik wypłaty dywidendy.
Zysk ze sprzedaży środków trwałych • Gain on Sale of Fixed Assets •

Dodatnia różnica między wartością księgową netto, a wartością sprzedaży netto środka
trwałego, zbytego na koniec gospodarczo uzasadnionego okresu jego używania. Jeżeli
przychody ze sprzedaży pozostałości środka trwałego przewyższają wartość księgową
netto tego środka, powstaje zysk. Zysk ze sprzedaży środków trwałych stanowi w istocie
korektę amortyzacji, odzwierciedlającą zawyżenie amortyzacji ujętej przez gospodarczo
uzasadniony okres używania.
Obliczenie zysku ze sprzedaży środków trwałych

Koszt historyczny środka trwałego 100 000
Umorzenie - 85 000
Wartość księgowa netto w momencie zbycia 15 000
Wartość końcowa - 20 000
Zysk ze sprzedaży środka trwałego 5 000
Zysk (lub jego odwrotność – strata na sprzedaży środka trwałego) jest rzeczą praktycz-
nie nieuniknioną w przypadku większości środków trwałych, ponieważ ich wartość
końcowa jest niepewna, a musi zostać ustalona przed określeniem rocznych odpisów
Zyski wyjątkowe
621
amortyzacyjnych. Zysk taki może po prostu pomniejszyć koszt amortyzacji za okres,

w którym powstał; jeżeli jednak jego wielkość jest istotna, wykazuje się go jako pozy-
cję nadzwyczajną w rachunku zysków i strat. (Pochodzenie słowa: słowo pochodzenia
germańskiego, ze starofrancuskiego „gaigne” = ‘łupy’; w XV wieku zyskało znaczenie
przejęcia terenu od przeciwnika.)
Zyski/straty nadzwyczajne • Extraordinary Earnings/Income/Losses • Zyski

lub straty wynikające ze zdarzeń wykraczających poza zwykłą działalność gospodar-
czą przedsiębiorstwa. Zgodnie ze standardami rachunkowości, są one wyodrębniane
z zysków powtarzalnych. Za przykład może posłużyć zysk kapitałowy uzyskany ze
sprzedaży środka trwałego lub jednostki zależnej*. Innym przykładem może być jed-
norazowa strata poniesiona w wyniku restrukturyzacji działalności (np. zamknięcia
fabryki). Głównym celem wyodrębniania zysków i strat nadzwyczajnych jest zasygnali-
zowanie użytkownikom sprawozdań finansowych, że ich powtórne wystąpienie w przy-
szłości jest mało prawdopodobne. Co za tym idzie, zyski takie lub straty powinny być
uwzględniane w ograniczonym stopniu (lub w ogóle pominięte) przy wycenie akcji.
Porównaj z zyskiem wyjątkowym, wypracowanym w ramach zwykłej działalności
gospodarczej, ale w nietypowej kwocie. Zgodnie z nowymi międzynarodowymi stan-
dardami rachunkowości zrezygnowano z rozróżnienia zysku nadzwyczajnego i zysku
wyjątkowego w rachunku zysków i strat na rzecz ich ujawnienia i omówienia w spra-
wozdaniu z działalności.
Sztuczki
Uważaj na ludzi, którzy wyciągają króliki z cylindrów, ponieważ
podaż królików może być ograniczona.
Komentarz analityka papierów wartościowych dotyczący zysku
nadzwyczajnego Citigroup w kwocie 323 milionów USD
uzyskanego ze sprzedaży budynku centrali w Nowym Jorku,
cytat z „Fortune” (wydanie europejskie), 25 listopada 2002, s. 42
Zyski wyjątkowe** • Exceptional (Income) • Stosowane w rachunkowości poję-

cie, odnoszące się do zysku wypracowanego w ramach działalności gospodarczej
* Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą o rachunkowości przychody (koszty) ze sprzedaży środ-

ków trwałych zalicza się do pozostałych przychodów (kosztów) operacyjnych, czyli nie związanych
bezpośrednio ze zwykłą działalnością jednostki. Natomiast przez zyski i straty nadzwyczajne rozu-
mie się skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością jednostki,
a w szczególności spowodowanych zdarzeniami losowymi, zaniechaniem lub zawieszeniem pewnego
rodzaju działalności oraz postępowaniem układowym lub naprawczym. W prawie obowiązującym
w Polsce nie występuje także pojęcie zysków powtarzalnych.
** Prawo obowiązujące w Polsce (ustawa o rachunkowości) nie dokonuje wyróżnienia zysków wyjątko-
wych – tym samym nie ma obowiązku oddzielnego ich ujmowania w sprawozdaniach finansowych.
622 Zyski wyjątkowe
przedsiębiorstwa, niemniej jednak na tyle dużego, że wymaga on odrębnego ujawnie-

nia w sprawozdaniu finansowym. Za przykład może tu posłużyć dodatkowy zysk osią-
gnięty przez przedsiębiorstwo z tytułu jednorazowego zdarzenia na jego rynku. Aby nie
sugerować użytkownikom sprawozdań finansowych błędnego założenia, że zysk taki
będzie powtarzał się w przyszłości, zysk netto może zostać podzielony na „powtarzalny”
i „wyjątkowy”. Porównaj z zyskiem nadzwyczajnym, który wykracza poza zakres działal-
ności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Ż
Żargon zawodowych księgowych • Accounting Buzz Words • Jak w wielu
przypadkach w języku angielskim, rachunkowość i finanse mogą zawierać wiele peł-
nych polotu nieformalnych słów, składających się na swoisty żargon. Dla osoby, dla któ-
rej angielski jest językiem obcym, może to być przekleństwem (dodatkową trudnością) i/
lub błogosławieństwem (wzbogaceniem słownictwa). Oto kilka najciekawszych przykła-
dów żargonu finansowego (zaczerpniętych z internetowego serwisu inwestorskiego pod
nazwą Investopedia):
◆◆ Ankle Biter,
◆◆ Big Uglies,
◆◆ Chastity Bond,
◆◆ Drip Feed,
◆◆ Lobster Trap,
◆◆ Puke,
◆◆ Turkey.
Kompendium podaje niektóre z najbardziej popularnych słów żargonu, ale w żaden spo-
sób nie jest w stanie uwzględnić wszystkich. Wydaje się, że księgowi – osoby rzeczowe
– używają ich rzadziej niż finansiści. Jeśli chcesz się dowiedzieć, co znaczą powyższe
zwroty (oraz wiele innych), dobrym źródłem będzie tu strona internetowa Investopedia
pod adresem (www.investopedia.com/categories/buzzwords). Zobacz też mowa księgo-
wych i propagowanie zrozumiałego języka.
Żniwa (żargon) • Harvesting (slang) • Taktyka stosowana często w procesie uzdrawia-

nia przedsiębiorstw przechodzących trudności finansowe, polegająca na wykorzystaniu
jednorazowych źródeł nadwyżki finansowej na doraźną poprawę wyników i uniknię-
cie kłopotów związanych z niedotrzymaniem zobowiązań. Przykładem takiego działania
może być:
624 Żniwa
◆◆ podniesienie cen powyżej poziomu oferowanego przez konkurencję, w celu zwiększe-

nia przychodów kosztem utraty części udziału w rynku,
◆◆ ograniczenie wszelkich kosztów do niezbędnego minimum,
◆◆ wstrzymanie reinwestycji zwiększających zdolności produkcyjne,
◆◆ zmniejszenie kosztów ogólnych przedsiębiorstwa, takich jak wydatki na reklamę, bada-
nia i rozwój, naprawy i konserwację,
◆◆ obniżenie poziomu zapasów przez zmniejszenie wielkości produkcji, wraz z jedno-
czesnym zmniejszeniem należności przez ograniczenie oferowanego kredytu kupiec-
kiego,
◆◆ sprzedaż zbędnych aktywów.
Żniwa to taktyka często inicjowana przez zarząd. Choć zazwyczaj osłabiają one przy-
szły potencjał przedsiębiorstwa (czy wręcz stanowią zagrożenie dla jego długofalowego
rozwoju), mogą okazać się praktyczną alternatywą dla ogłoszenia upadłości, czy likwi-
dacji przedsiębiorstwa na wniosek wierzycieli. Patrz również załatwianie gotówki.
Indeks
ACCA ▶ Stowarzyszenie Dyplomowanych Aktywa z tytułu odroczonego podatku

Biegłych Rewidentów 7 dochodowego 16
Akcje i udziały w innych jednostkach, Aktywa zamrożone 17
rozliczanie w rachunkowości 7 Aktywny rynek 17
Akcje własne 8 Aktywowane koszty zwiększenia zdolności
Akcje wyemitowane/subskrybowane 8 produkcyjnych 17
Aktualizacja wyceny aktywów trwałych 8 Aktywowanie (kapitalizowanie) czy zaliczanie
Aktuarialne zyski/straty (przy wycenie wydatków w koszty 17
zobowiązań z tytułu świadczeń Aktywowanie kosztów efektywnych
emerytalnych) 9 poszukiwań zasobów naturalnych
Aktywa (w rachunkowości) 9 (w firmach eksploatujących zasoby
Aktywa długoterminowe 10 naturalne) 18
Aktywa do zbycia 11 Aktywowanie pełnych kosztów poszukiwań
Aktywa dostępne do sprzedaży 11 zasobów (w eksploatacji zasobów
Aktywa finansowe, rozliczanie naturalnych) 19
w rachunkowości 11 Alokacja a rozliczanie kosztów 19
Aktywa nieobrotowe przeznaczone do Alokacja kosztów 19
sprzedaży 13 Alokacja zasobów (a wyniki księgowe) 19
Aktywa obrotowe 13 Alternatywny podatek minimalny 21
Aktywa trwałe 13 Amerykańska Rada Standardów
Aktywa warunkowe 15 Rachunkowości Finansowej 21
Aktywa wyczerpujące się 15 Amerykański Urząd Skarbowy 21
Aktywa wymienne (jednorodne) 16 Amortyzacja 22
Aktywa wywłaszczone 16
626 Indeks
Amortyzacja dyskonta/premii od zadłużenia Bezpieczeństwo systemów
długoterminowego 23 komputerowych 42
Amortyzacja podatkowa 24 Bezsporny tytuł własności (żargon) 43
Amortyzacja przyśpieszona 24 Biegli rewidenci sektora publicznego 43
Amortyzacja środków trwałych 25 Biegły rewident (wybrany) 44
Amortyzacja według jednostek Bierne rozliczenia międzyokresowe
produkcji 26 kosztów 45
Analityczne procedury audytu 26 Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów
Analiza kosztów ogólnych 27 na koniec okresu 45
Analiza odchyleń 27 Bilans (sprawozdanie z sytuacji majątkowej
Analiza Operacyjna i Finansowa (Wielka i finansowej) 48
Brytania) 29 Bilansować księgi (żargon zawodowy) 51
Analiza regresji/Technika najmniejszych Bilansowanie 53
kwadratów (w szacunku kosztów) 29 Biuro (dział) rachunkowości (archaizm) 54
Analiza rentowności według klientów 30 Biuro Usług Księgowych 54
Analiza wewnętrzna 30 Błędne wyobrażenia o rachunkowości 54
Andersen (Rozkwit i upadek firmy Arthur Bonifikata ▶ Rabat. 55
Andersen) 31 Branża księgowa (w porównaniu z zawodem
Anglosaska tradycja księgowa 32 księgowego) 55
Aplikant na biegłego rewidenta (w Kanadzie Budżet 55
i innych krajach anglosaskich) 34 Budżet a aspekty behawioralne 56
Arkusz roboczy 34 Budżet kroczący 57
Arkusze kalkulacyjne 35 Budżet luźny (żargon zawodowy) 57
Artykuł 404 ustawy Sarbanes-Oxley Budżet łączny 58
(USA) 35 Budżet nakładów inwestycyjnych, weryfikacja
Arytmetyka handlowa 36 po zakończeniu projektu 58
Asekuracja budżetu (amerykański slang) 37 Budżet operacyjny 59
Aspiracje (a budżety) 37 Budżet przyrostowy 59
Audyt w zakresie ochrony środowiska 38 Budżet realistycznie napięty 59
Audyt wewnętrzny 38 Budżet sporządzany z udziałem
pracowników 60
Badanie jednostki niekomercyjnej 40 Budżet sporządzony „od zera” 60
Badanie obszarów ryzyka 40 Budżet statyczny 61
Badanie sprawozdania finansowego Budżet środków pieniężnych 61
(ustawowe) 41 Budżetowanie elastyczne 62
Indeks
627
Budżetowanie według filozofii Kaizen Dług nieskonsolidowany (termin
(Japonia) 62 brytyjski) 73
Dług skonsolidowany (termin brytyjski) 73
Cechy jakościowe sprawozdania Dłużnik 73
finansowego 64 Dochód do opodatkowania 74
Cechy rachunkowości (po angielsku wszystkie Dochód fikcyjny 75
na literę C) 64 Dochód zadeklarowany 75
Cegły i zaprawa (żargon) 65 Dochód zwolniony z opodatkowania 75
Cena kalkulacyjna 65 Dokumentacja księgowa 75
Cena nabycia ▶ Koszt historyczny 65 Dokumentacja robocza (w badaniu
Ceny transferowe 66 sprawozdania finansowego)  76
CFO ▶ Dyrektor finansowy. 67 Dokumentacja z badania sprawozdania
Chaos księgowy (żargon) 67 finansowego 76
Ciche rezerwy ▶ Ukryte rezerwy 67 Dokumenty źródłowe (żargon księgowy) 76
COGS ▶ Koszty sprzedanych produktów, Domicyl 76
towarów i materiałów 67 Doradca podatkowy 77
Credit 67 Doradztwo a konsulting, rozróżnienie
Cykl obrachunkowy 68 w zakresie konfliktu interesów 77
Członek Stowarzyszenia Dyplomowanych Dotacje państwowe (rozliczanie
Biegłych Rewidentów 68 w rachunkowości) 78
Czynniki ryzyka (ujawnienia Dowody badania 79
w sprawozdawczości finansowej) 69 Dowód kasowy 80
„Czysta” opinia z badania sprawozdania Dozwolone podejście alternatywne 80
finansowego 69 Druga opinia z badania sprawozdania
finansowego 81
Daty i bramki (żargon zawodowy) 70 Dyplomowany biegły rewident (Wielka
Debet 70 Brytania i inne kraje) 81
Decentralizacja/przekazanie uprawnień Dyplomowany biegły rewident (USA) 82
(a rachunkowość) 71 Dyplomowany księgowy 83
Decyzje o akceptacji i kontynuacji 71 Dyrektor ds. informacji 83
Deficyt operacyjny 71 Dyrektor finansowy 83
Demaskatorzy (żargon) 72 Dyrektor operacyjny 85
Demokratyzacja informacji (jako VIII Dyrektywa Unii Europejskiej 85
pojęcie) 72 Dyrektywy Unii Europejskiej w zakresie
Dlaczego rachunkowość nie jest nudna? rachunkowości 85
(pytanie retoryczne) 73 Dywidenda 86
628 Indeks
Działalność kontynuowana 86 Fakturowanie z góry 101
Działalność rolnicza, rozliczanie Fałszować (preparować) księgi (żargon
w rachunkowości 86 zawodowy) 102
Działalność zaniechana 86 Fałszować wynik (żargon zawodowy) 102
Działalność zaniechiwana 87 FASB ▶ Amerykańska Rada Standardów
Dziennik 87 Rachunkowości Finansowej 103
FIFO (pierwsze przyszło, pierwsze wyszło),
EBIT ▶ Zysk przed odsetkami zasada ceny najwcześniejszej 103
i opodatkowaniem 89 Finansowe aktywa trwałe 104
EBITDA ▶ Zysk przed odsetkami, FIST (pierwsze przyszło, nadal jest) 104
opodatkowaniem i amortyzacją 89 Formaty bilansu 105
Efekt krzywej doświadczenia 89 Formularz 10K 105
Efektywna stopa podatkowa 89 Fundacja Rachunkowości (Wielka
Efektywność finansów i rachunkowości 90 Brytania) 105
Ekonomia (oddziaływanie na Fundacja Standardów Rachunkowości
rachunkowość) 90 Finansowej (Japonia) 106
Ekonomiczna wartość firmy ▶ Wartość firmy Funt szterling (waluta brytyjska) 106
wygenerowana wewnętrznie 92
Ekonomika firm księgowych 92 G/L ▶ Księga główna 107
Ekspertyza księgowa 93 G5 + 1 107
Ekwiwalent środków pieniężnych 94 GAAP ▶ Ogólnie przyjęte zasady
Ekwiwalentne (efektywne) jednostki rachunkowości 107
produkcji 95 Gadżet (żargon) 107
Elektroniczny punkt sprzedaży 95 Galeria sław rachunkowości 108
Eliminacja aktywów finansowych z bilansu, Globalna Inicjatywa Sprawozdawcza 108
zaprzestanie ujmowania aktywów Główny Księgowy amerykańskiej Komisji
finansowych 95 Papierów Wartościowych i Giełd 108
Eliminacja korekt z końca okresu 95 Główny Urząd Obrachunkowy (USA) 109
Emerytura skapitalizowana 96 Gotowiec (potocznie) 110
Enron, wpływ na sprawozdawczość Gra w zyski (żargon) 111
finansową 96 Grupa kapitałowa 111
Etyka w sprawozdawczości finansowej 98
Europejska Grupa Doradcza ds. Handel wymienny 112
Sprawozdawczości Finansowej 99 Harmonizacja standardów
rachunkowości 112
Faktura 101 Historia księgowości 113
Indeks
629
Hollerite (brazylijski żargon) 117 Intranet 128
Honoraria/dochody warunkowe, Inwazja LIFO 128
rozliczanie 117 Inwentaryzacja ciągła 128
Honoraria warunkowe (za profesjonalne Inwentaryzacja okresowa 128
usługi) 117 Inwestycje dostępne do sprzedaży 128
Inwestycje utrzymywane do terminu
IFAC ▶ Międzynarodowa Federacja zapadalności 128
Księgowych 118 IOSCO ▶ Międzynarodowa Organizacja
IFRIC ▶ Komitet ds. Interpretacji Komisji Papierów Wartościowych 129
Międzynarodowej Sprawozdawczości Istotność 129
Finansowej 118 Izba Biegłych Rewidentów (UE) 130
IFRS ▶ Międzynarodowe Standardy
Sprawozdawczości Finansowej 118 Jakość aktywów 131
Informacja dodatkowa 118 Jakość zysku (żargon) 131
Informacja dodatkowa/uzupełniająca Jakość zysku księgowego (żargon) 132
(do sprawozdania finansowego) 119 Jawne zarządzanie 133
Informacje o działalności 119 Jednostka afiliowana (powiązana) 134
Informacje ogólne (w sprawozdawczości Jednostka generująca środki pieniężne 134
finansowej) 120 Jednostka, przedsiębiorstwo
Informacje prognostyczne 120 (w rachunkowości/
Informacje uzupełniające 121 sprawozdawczości) 135
Informatyka 121 Jednostka sprawozdawcza 135
Infrastruktura instytucjonalna Jednostka stowarzyszona 135
(a rachunkowość) 122 Jednostka zależna 136
Infrastruktura Międzynarodowych Jednostka zależna nie objęta
Standardów Rachunkowości 122 konsolidacją 137
Insourcing usług księgowych 123 Jednostkowe sprawozdanie finansowe
Inspekcja nadzoru bankowego 124 jednostki dominującej 137
Instrumenty finansowe, rozliczanie Język biznesu (żargon) 137
w rachunkowości 124
Instrumenty pochodne, rozliczanie Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa
w rachunkowości 125 (w rachunku kosztów) 139
Interes publiczny (a badanie sprawozdań Kalkulacja kosztów materiałów
finansowych) 126 bezpośrednich 139
Internet (w badaniu sprawozdań Kalkulacja procesowa w rachunku
finansowych) 126 kosztów 139
630 Indeks
Kalkulacja produktów łącznych (w produkcji Kodeks Cadbury’ego w zakresie najlepszych
sprzężonej/skojarzonej) 140 praktyk (Wielka Brytania) 150
Kapitalizacja odsetek 140 Kodeks etyki zawodowej (biegłych
Kapitał (fundusz) rezerwowy na ogólne rewidentów) 151
ryzyko bankowe 140 Kodeksy etyczne (standardy postępowania)
Kapitał ludzki 141 w zawodzie biegłego rewidenta 151
Kapitał obrotowy netto 141 Komisja budżetowa 152
Kapitał rezerwowy 141 Komisja rewizyjna 152
Kapitał rezerwowy niepodlegający Komisje Doradcze ds. Standardów 153
podziałowi 143 Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej
Kapitał rezerwowy z aktualizacji Sprawozdawczości Finansowej 154
wyceny 143 Komitet ds. Międzynarodowych Standardów
Kapitał rezerwowy z konsolidacji 143 Rachunkowości 154
Kapitał rezerwowy z niezrealizowanych Komitet Organizacji Sponsorujących Komisję
zysków 144 Treadway’a (USA) 156
Kapitał własny 145 Kompendium 156
Kapitał własny 145 Kompensowanie 157
Kapitał właścicieli 146 Kompleksowe doradztwo profesjonalne 157
Kapitał wniesiony 146 Koncepcja zachowania kapitału 158
Kapitał wykorzystywany Koncepcje zysku 158
(zaangażowany) 146 Konflikt interesów 159
Kapitał zakładowy (statutowy) 147 Koniec roku (obrotowego) 160
Kapitał zapasowy, ustawowy 147 Konsolidacja (w rachunkowości) 161
Kasa rejestrująca 147 Konsolidacja proporcjonalna 163
Kawały o księgowych 148 Konsolidacyjne sprawozdanie
Klasyfikacja kosztów (w układzie finansowe 163
funkcjonalnym lub układzie Konta 163
rodzajowym) 148 Konta bilansowe 164
Klasyfikacja kredytów 148 Konta przeciwstawne/korygujące 164
Klin podatkowy (obowiązkowe narzuty Konto 164
na płace) 149 Konto kontrolne (techniczne) 165
Kluczowe oszacowania i oceny księgowe, Konto kwot do wyjaśnienia ▶ Konto
ujawnianie 150 przejściowe 165
KMSR ▶ Komitet ds. Międzynarodowych Konto memoriałowe 165
Standardów Rachunkowości 150 Konto podziału wyniku finansowego 165
Konto przejściowe 166
Indeks
631
Konto teowe 166 Koszty częściowo zmienne 182
Kontrakt ▶ Umowa 166 Koszty finansowe 182
Kontrola (nad inną jednostką) 166 Koszty inkrementalne 183
Kontrola (ograniczenie) kosztów 167 Koszty interakcji 183
Kontrola podatkowa 167 Koszty krańcowe 183
Kontrola wewnętrzna 167 Koszty likwidacji ▶ Koszty zaniechania 184
Kontroler (funkcja) 169 Koszty obciążające bezpośrednio rachunek
Kontroler zewnętrzny 169 zysków i strat 184
Kontynuacja działalności 169 Koszty ogólne przedsiębiorstwa, koszty
Kontysta 169 ogólne zarządu 184
Kontysta, w księgowości (archaizm) 170 Koszty okresu ▶ Koszty obciążające
Korekty (zapisy korygujące) 170 bezpośrednio rachunek zysków
Korekty błędów księgowych 171 i strat 185
Korekty eliminacyjne (przy Koszty organizacji spółki 185
konsolidacji) 171 Koszty podlegające kontroli 185
Korekty poprzedniego okresu 173 Koszty poniesione nieodwołalnie 185
Korekty poprzedniego okresu (USA) 173 Koszty pośrednie 186
Korekty zdarzeń po dacie bilansowej 175 Koszty pośrednie produkcji 186
Koszt 175 Koszty przyszłych okresów, aktywa
Koszt 175 odroczone 187
Koszt czasu przestoju 176 Koszty remontów kapitalnych a koszty
Koszt czynnika produkcji 177 remontów bieżących 187
Koszt do uniknięcia 177 Koszty rosnące skokowo 187
Koszt ewidencyjny (normatywny) 177 Koszty sprzedanych produktów, towarów
Koszt historyczny 178 i materiałów 188
Koszt odtworzenia 178 Koszty sprzedaży i koszty ogólnego
Koszt prac badawczych i rozwojowych 178 zarządu 189
Koszt restrukturyzacji 179 Koszty stałe 189
Koszt rzeczywisty 179 Koszty transakcji 190
Koszt utraconych korzyści 179 Koszty uznaniowe/kontrolowane 190
Koszt utraty ▶ Wartość utraty 180 Koszty wynagrodzeń i świadczeń
Koszt własny sprzedanych produktów/ pracowniczych 190
usług 180 Koszty zaniechania 191
Koszt wytworzenia produktu 180 Koszty zmian asortymentu 191
Koszty (żargon) 181 Koszty zobowiązań przeszłych 191
Koszty bezpośrednie 182 Krańcowa stopa podatkowa 192
632 Indeks
Krańcowy przepływ środków Lista zapasów 208
pieniężnych 192 LOCOM ▶ Metoda wyceny zapasów po
Kredyt 192 koszcie nie przekraczającym wartości
Kredyt (udzielony) 193 rynkowej 208
Kredytować 193 Luka (ang. „gap”) w ogólnie przyjętych
Krzywa uczenia się 194 zasadach rachunkowości (amerykańskie
Księga 194 GAAP) 209
Księga główna 195 Luki w prawie podatkowym (żargon
Księga kasowa 195 zawodowy) 209
Księgi podatkowe 196
Księgi rachunkowe (księgi) 196 Łapówki, rozliczanie w rachunkowości 212
Księgowanie 197 Łatanie bilansu (żargon) 213
Księgowanie transakcji według daty zawarcia Łączenie udziałów (USA) 213
lub daty rozliczenia 197 Łączenie udziałów (MSR) 214
Księgowy 197
Księgowy referujący (Wielka Brytania) 198 Ma (strona konta księgowego) ▶ Credit 215
Kształtowanie się kosztów 198 Maksymalne ryzyko walutowe/
Kultura maskowania (żargon księgowy) 199 księgowe 215
Kupowanie opinii 200 Małe i średnie firmy księgowe 215
Kwalifikacje CPA (USA i inne kraje) 201 Manipulowanie wpływami kasowymi 216
Kwalifikacje zawodowe biegłych Marża na pokrycie kosztów stałych 216
rewidentów 201 Marża zysku 217
Kwit kasowy ▶ Dowód kasowy 201 Marża zysku brutto 217
Materiały i surowce 218
Leasing kapitałowy (finansowy) 202 Mechanizmy kontroli i równowagi 219
Leasing, rozliczanie w rachunkowości 202 Metoda aktualizacji skumulowanej 219
Lekkomyślność, kwalifikacja prawna Metoda alokacji wzajemnej (kosztów
(USA) 204 wydziałów pomocniczych) 219
Liczby (potocznie) 204 Metoda analizy kont (w szacunku
Liczydło 205 kosztów) 220
Liczykrupa 205 Metoda bezpośrednia (obliczenia
LIFO (ostatnie przyszło, pierwsze środków pieniężnych z działalności
wyszło) 206 operacyjnej) 220
List biegłego rewidenta do zarządu 208 Metoda czasowa (w przeliczaniu sprawozdań
List gwarancyjny 208 finansowych) 221
Lista płac 208 Metoda degresywna (amortyzacji) 223
Indeks
633
Metoda kosztowa (w konsolidacji) 224 Międzynarodowa Federacja
Metoda kursu zamknięcia (w przeliczaniu Księgowych 238
sprawozdań finansowych) 224 Międzynarodowa Organizacja Komisji
Metoda liniowa (amortyzacji) 226 Papierów Wartościowych 239
Metoda odraczania (ulg podatkowych) 226 (Międzynarodowa) Rada ds. Ochrony
Metoda odzyskania kosztów 227 Interesu Publicznego 239
Metoda pomiaru prac inżynieryjno- Międzynarodowe Standardy
technicznych (w szacunku kosztów) 227 Rachunkowości 239
Metoda pośrednia (obliczenia środków Międzynarodowe standardy rachunkowości
pieniężnych netto z działalności (w znaczeniu ogólnym) 241
operacyjnej) 227 Międzynarodowe Standardy Rewizji
Metoda praw własności (w konsolidacji) 228 Finansowej 243
Metoda procentowej realizacji (w rozliczaniu Międzynarodowe Standardy
umów długoterminowych) 228 Sprawozdawczości Finansowej 244
Metoda przesunięć w sprawozdaniach Międzynarodowe Standardy Wyceny 245
finansowych 230 Minimalizacja podatków 245
Metoda sekwencyjna (w rozliczaniu MIS ▶ System informacji zarządczej 246
kosztów) 231 Monitorowanie dziennika pożyczkobiorcy
Metoda szacowania kosztów według przez pożyczkodawcę 246
najwyższego i najniższego poziomu Mowa księgowych (żargon) 246
działalności 231 Mrówcza praca (żargon) 247
Metoda szczegółowej identyfikacji (w wycenie MSR ▶ Międzynarodowe Standardy
zapasów) 232 Rachunkowości 247
Metoda TTM (ostatnich 12 miesięcy) 232 MSSF ▶ Międzynarodowe Standardy
Metoda uzgodnieniowa (w szacunku Sprawozdawczości Finansowej 247
kosztów) 232
Metoda wyceny narosłych świadczeń Na minusie (dosłownie ‘czerwonym
emerytalnych 233 drukiem’) 248
Metoda wyceny zapasów po koszcie Na papierze (żargon zawodowy) 248
nie przekraczającym wartości Na plusie (dosłownie ‘czarnym
rynkowej 233 drukiem’) 249
Metoda zrealizowanej umowy (w rozliczaniu Nabycie przedsiębiorstwa, rozliczanie
umów długoterminowych) 234 w rachunkowości 249
Metody rozliczania umów Nad kreską (żargon zawodowy) 251
długoterminowych 235 Nadużycia księgowe 251
Metody wyceny zapasów 236 Nadużycie/Przestępstwo (anglosaskie) 251
634 Indeks
Nadwyżka ze sprzedaży akcji powyżej ich Niezależne potwierdzenie (w badaniu
wartości nominalnej 252 sprawozdań finansowych) 261
Nadzór 252 Niezależność (biegłego rewidenta) 262
Nagonka na księgowych (żargon Niezależny system sprawozdawczości
zawodowy) 252 a ujednolicony system
Nakład (wydatek) 253 sprawozdawczości 264
Nakłady na aktywa trwałe (żargon Niezrealizowane zyski/straty 264
zawodowy) 253 Niska kapitalizacja (a przepisy
Nakłady na podniesienie wartości podatkowe) 265
nieruchomości 253 Normalizacja (zysku księgowego) 265
Należności niewynikające z tytułu dostaw Nota debetowa 266
i usług ▶ Zobowiązania niewynikające Nota uznaniowa (kredytowa) 266
z tytułu dostaw i usług 253
Należności z tytułu dostaw i usług, rozliczanie Obciążenie (amerykański żargon
w rachunkowości 253 zawodowy) 267
Należności z tytułu leasingu 254 Obciążenie wyniku finansowego
Należności, zobowiązania wekslowe 254 z tytułu odroczonego podatku
Narzut 255 dochodowego 267
Negatywna opinia z badania sprawozdania Obiekt kosztów 269
finansowego 255 Obliczenia (żargon) 270
Niebadane sprawozdanie finansowe 256 Obliczenie ▶ Rachunek 270
Niedobory podatkowe (żargon) 256 Obowiązek zwyczajowy 270
Niekwalifikowane plany odroczonego Obowiązkowe raporty składane przez
wynagrodzenia kierownictwa banki 271
(USA) 257 Obowiązkowe raporty spółek publicznych
Niepełna dokumentacja księgowa, (wymagane przez amerykańską
postępowanie 257 KPWiG) 271
Niepewność wyceny, ujawnianie 258 Obrót (sprzedaż) 272
Nieprzejrzystość 258 Ocena działalności (UE) 272
Nieruchomości inwestycyjne 259 Oceny księgowe 272
Nieskorygowane różnice 259 Oczyścić bilans (żargon księgowy) 273
Nieskuteczność audytu (żargon) 260 Od początku roku 274
Niestandardowa opinia z badania Odchylenia kosztów stałych 274
sprawozdania finansowego 260 Odchylenia sprzedaży 275
Niezadeklarowany dochód 261 Odchylenie 276
Indeks
635
Odchylenie kosztów pośrednich Ogólnie przyjęte standardy badania
produkcji 277 sprawozdań finansowych 286
Odchylenie wydatków na pokrycie kosztów Ogólnie przyjęte zasady rachunkowości 286
stałych 277 Ograniczanie ryzyka (a rachunkowość) 287
Odchylenie wydziałowych kosztów Okres obrotowy (sprawozdawczy) 288
stałych 277 Określenie jednostkowych stałych kosztów
Odliczenie/obciążenie wyrównawcze 278 produkcji 288
Odpis a rezerwa (rozróżnienie) 279 Okrojony rachunek kosztów (żargon) 289
Odpis aktualizacyjny 279 Omówienie i analiza zarządu 289
Odpis bezpośredni (w koszty) 279 Opcje na akcje, rozliczanie
Odpis w koszty 280 w rachunkowości 290
Odpis w koszty 280 Opinia biegłego rewidenta z badania
Odpowiedzialność 280 sprawozdania finansowego z klauzulą
Odpowiedzialność proporcjonalna, zawierającą objaśnienie 292
roszczenia przeciwko biegłym Opinia biegłego rewidenta
rewidentom 281 z zastrzeżeniem 292
Odpowiedzialność zarządu za Opinia z badania sprawozdania
sprawozdawczość finansową 281 finansowego 293
Odroczenie płatności podatku 282 Opinia z badania sprawozdania finansowego
Odroczony podatek dochodowy ▶ bez zastrzeżeń 294
Obciążenie wyniku finansowego Opłata od wartości 294
z tytułu odroczonego podatku Opłata skarbowa 294
dochodowego 282 Opłata za badanie sprawozdania
Odsetki 282 finansowego 295
Odsetki przypisane (według przepisów Opodatkowanie a wzrost gospodarczy 295
podatkowych) 283 Opodatkowanie bezpośrednie 297
Odwrócenie dyskonta (także koszt przyrostu Opodatkowanie pośrednie 297
dyskonta) 283 Opodatkowanie progresywne ▶ Progresywny
Odwrócenie odpisu aktualizacyjnego 283 system podatkowy 297
Odzyskanie odliczeń podatkowych (z tytułu Opór przed płaceniem podatków 297
odpisów amortyzacyjnych) 284 Oprogramowanie do analizy
Oferta świadczenia usług za niską cenę finansowej 298
(żargon) 284 Oprogramowanie do prowadzenia
Ogłosić wynik finansowy (żargon) 285 rachunkowości finansowo-
Ogólne mechanizmy kontroli 285 zarządczej 298
636 Indeks
Oprogramowanie do wykrywania nadużyć Piramida rachunkowości (żargon
gospodarczych 298 Autora) 312
Oprogramowanie rewizyjne 298 Plan badania sprawozdań finansowych 313
Opust ▶ Rabat 298 Plan kont 313
Organizacja działająca nie dla zysku (not-for- Planowanie i kontrola 314
profit) 298 Planowanie zasobów przedsiębiorstwa 314
Organizacja Rachunkowości i Audytu dla Płatności jubileuszowe 315
Islamskich Instytucji Finansowych 299 Płatności rozliczane w akcjach 315
Organizacja samoregulacyjna 299 Płatność w naturze 316
Organizacja zawodowa zrzeszająca biegłych Płynność aktywów 316
rewidentów 299 Poborca podatkowy (archaizm) 316
Organy nadzorujące przestrzeganie Pod kreską (żargon zawodowy) 316
standardów rachunkowości 301 Podatek liniowy 317
Organy ustanawiające standardy Podatek od majątku 318
rachunkowości 302 Podatek od towarów i usług 318
Ostrzeżenie dotyczące wyników 303 Podatek od zysków nadzwyczajnych 320
Oszacowania księgowe 303 Podatek pobierany u źródła 321
Oszustwa księgowe 305 Podatek spadkowy 322
Oszustwo karuzelowe 306 Podatek stały (w jednakowej kwocie) 322
Oszustwo przy zwrocie (żargon Podatek wsteczny (zaległy) 322
zawodowy) 307 Podatki dochodowe 323
Ośrodek kosztów 307 Podatki dochodowe od osób prawnych 323
Oświadczenia zawarte w sprawozdaniu Podatki od wynagrodzeń 324
finansowym 307 Podatkowo opłacalny 324
Oświadczenie/List Przewodniczącego Rady Podejście preferowane 324
Nadzorczej 307 Podejście wzorcowe/preferowane
Oświadczenie zarządu 308 (MSR) 324
Podmiot o zmiennych udziałach 324
Pacioli, Luca (1447–1517) 309 Podmiot specjalnego przeznaczenia 325
Pakiet kontrolny 310 Podstawa opodatkowania 327
Panel doradczy ds. przestrzegania Podstawa podatku dochodowego 327
uregulowań IFAC 310 Podstawowe błędy (w rachunkowości) 327
Papierowy zysk (żargon) 310 Podstawowe zasady/koncepcje
Parmalat SpA. 311 rachunkowości 327
Pieniądz jako miara (koncepcja Podwójne badanie sprawozdania
księgowa) 312 finansowego 329
Indeks
637
Podwójne opodatkowanie 329 Premia za nadgodziny, rozliczanie 343
Podwójny zapis 329 Prezentacja powiązana 343
Podział obowiązków 330 Prezentacja sprawozdania finansowego 344
Podział zysków (żargon zawodowy) 330 Prezentacja sprawozdania finansowego
Pogłoski o wynikach (żargon ukazująca relację między
zawodowy) 330 zyskiem księgowym a podstawą
Połączenia (jednostek gospodarczych opodatkowania 344
i podmiotów prawnych) 331 PricewaterhouseCoopers 345
Połączenie jednostek gospodarczych 332 Produkcja w toku 345
Pominięcie standardów rachunkowości Produkty uboczne, rozliczanie
(w imię prawidłowej i rzetelnej w rachunkowości 346
prezentacji) 332 Profesjonalne kształcenie ustawiczne
Ponadnormatywne zyski/straty w kalkulacji (biegłych rewidentów) 346
procesowej rachunku kosztów 333 Program określonych składek
Poniesienie kosztu 333 (emerytalnych) 346
Poręczyć 333 Program określonych świadczeń
Porównywalność 334 (emerytalnych) 346
Portfel inwestycji/papierów wartościowych Programy akcji pracowniczych 347
(klasyfikacja księgowa) 334 Programy wyrozumiałości podatkowej
Postępowanie sądowe związane (żargon) 347
z odpowiedzialnością za produkt, Progresywny podatek dochodowy 347
rozliczanie w rachunkowości 335 Progresywny system podatkowy 348
£.s.d. ▶ Funt szterling 335 Projekt standardu rachunkowości 348
Pozostała Czwórka 336 Propagowanie zrozumiałego języka 349
Pozostałe kapitały rezerwowe Protokół (posiedzenia rady nadzorczej lub
(klasyfikacja) 336 zarządu) 349
Pozostałe koszty 337 Prowadzenie ksiąg rachunkowych 349
Pozostałe przychody 337 Prowizje, rozliczanie 350
Pozycja pozabilansowa 337 Przedsięwzięcia pozabilansowe 350
Pozycja syntetyczna (żargon) 338 Przedsięwzięcia zagraniczne,
Pozycje jednorazowe 338 klasyfikacja 351
Prace badawcze i rozwojowe w toku 340 Przegląd księgowy 352
Prawa biegłych rewidentów 340 Przejęcie odwrotne, rozliczanie
Prawdziwy i rzetelny obraz 342 w rachunkowości 352
Prawo księgowych/biegłych rewidentów Przejrzystość 352
do nieujawniania informacji 342 Przejrzystość kosztów/zaopatrzenia 353
638 Indeks
Przekręty księgowe ▶ Oszustwa Rachunek kosztów docelowych 368
księgowe 354 Rachunek kosztów działań 369
Przekroje (żargon rewidentów) 354 Rachunek kosztów istotnych 369
Przeliczenie transakcji i pozycji walutowych Rachunek kosztów pełnych 370
w rachunkowości 354 Rachunek kosztów zmiennych/
Przepisy przejściowe (do nowych standardów bezpośrednich 370
rachunkowości) 355 Rachunek operacyjny (Wielka
Przepływ funduszy 355 Brytania) 371
Przepływy pieniężne (definicja Rachunek przepływów pieniężnych 372
przedsiębiorcy) 356 Rachunek wyników według marży
Przepływy pieniężne a zysk księgowy, na pokrycie kosztów stałych 374
polemiki 357 Rachunek zysków i strat 374
Przepływy środków pieniężnych Rachunek zysków i strat 376
z działalności operacyjnej 359 Rachunek zysków i strat w formacie
Przewodniczący rady nadzorczej 360 kalkulacyjnym 377
Przychody przyszłych okresów 360 Rachunek zysków i strat w formacie
Przychody przyszłych okresów 360 uproszczonym 377
Przychody z opłat 361 Rachunkowość 377
Przychód 361 Rachunkowość (jako zawód) 379
Przypisywanie kosztów 361 Rachunkowość etyczna 380
Przyrost (proces narastania) 361 Rachunkowość finansowa 380
Przyrosty z wyceny 362 Rachunkowość franchisingu 381
Psychologia księgowych 363 Rachunkowość funduszy 382
Publikacja zysków 364 Rachunkowość fuzji (połączenia
przedsiębiorstw) 382
Rabat 365 Rachunkowość generacyjna 383
Rabat za wcześniejszą płatność Rachunkowość kasowa (metody) 384
(rabat gotówkowy), rozliczanie Rachunkowość kreatywna (oksymoron) 385
w rachunkowości 365 Rachunkowość memoriałowa 386
Rabaty za ilość, rozliczanie Rachunkowość oddziałów
w rachunkowości 366 przedsiębiorstwa 387
Rachunek 366 Rachunkowość oparta na chomikowaniu
Rachunek bankowy 366 rezerw (żargon) 387
Rachunek bieżący 367 Rachunkowość oparta na koszcie
Rachunek cyklu rozwojowego produktu 367 historycznym 387
Rachunek kosztów 368
Indeks
639
Rachunkowość oparta na wartości Rada ds. Standardów Rachunkowości (Wielka
godziwej 388 Brytania) 401
Rachunkowość oparta na wartości Rada Dyrektorów (anglosaskie) 401
rynkowej 390 Rada Międzynarodowych Standardów
Rachunkowość ośrodków Etycznych dla Księgowych 402
odpowiedzialności 390 Rada Międzynarodowych Standardów
Rachunkowość prowizoryczna (dosłownie Rachunkowości 402
‘rachunkowość w pudełku na buty’; Rada Międzynarodowych Standardów
żargon zawodowy) 391 Rachunkowości (RMSR) – założenia
Rachunkowość rynków wschodzących koncepcyjne 403
i rynków w fazie przejściowej 391 Rada Międzynarodowych Standardów
Rachunkowość sądowa 392 Rewizji Finansowej i Usług
Rachunkowość toksyczna (żartobliwe) 392 Atestacyjnych 403
Rachunkowość w wartości bieżącej 393 Rada Nadzorcza (UE) 404
Rachunkowość w warunkach Rada Nadzoru Publicznego (USA) 404
hiperinflacji 394 Rada Nadzoru Rachunkowości Spółek
Rachunkowość wartości wbudowanej 395 Publicznych (USA) 404
Rachunkowość według bieżącej siły Rada Profesjonalnego Nadzoru (Wielka
nabywczej pieniądza 396 Brytania) 405
Rachunkowość według kosztów (cen) Rada Sprawozdawczości Finansowej (Wielka
bieżących 396 Brytania) 405
Rachunkowość według zachowania Raje podatkowe 406
kapitału 397 Ramy pojęciowe rachunkowości 407
Rachunkowość zarządcza 398 Rankingi jakości ujawnień 408
Rachunkowość zarządcza a rachunkowość Raport biegłego rewidenta z badania
finansowa, porównanie 399 sprawozdania finansowego 408
Rachunkowość zarządcza ochrony Raport biegłego rewidenta z przeprowadzenia
środowiska 400 uzgodnionych procedur 409
Racjonalne podejmowanie decyzji Raport roczny (dla akcjonariuszy) 409
(a informacje rachunkowe) 400 Raporty dla nadzoru bankowego 410
Racjonalnie uzasadnione zapewnienie według Realizacja (w rachunkowości) 410
Ustawy Sarbanes-Oxley ▶ Wystarczające Realizować się (krystalizować) 411
zapewnienie według Ustawy Sarbanes- Recykling – przeniesienie zrealizowanej
Oxley 401 nadwyżki z aktualizacji wyceny do zysku
Rada ds. Standardów Niezależności 401 z lat ubiegłych (żargon) 411
640 Indeks
Reforma sprawozdawczości Równowaga bilansowa 422
przedsiębiorstw 411 Różnica przejściowa 423
Rejestr zabezpieczeń przed ryzykiem 412 Różnica trwała 423
Rekordowe zyski (żargon) 413 Różnice przejściowe 424
Remonty bieżące 413 Ruch reformatorski w sprawozdawczości
Rezerwa LIFO 413 finansowej 424
Rezerwa na należności 414 Rynek walutowy 425
Rezerwa na należności 414 Rynki kapitałowe (a rachunkowość) 425
Rezerwa na pokrycie strat 415 Ryzyko księgowe – rachunkowe
Rezerwa na przewidywane straty 415 (żargon) 426
Rezerwa ogólna (w bankowości) 415 Ryzyko wyrażenia niewłaściwej opinii 427
Rezerwa, sporne definicje 416 Rzecznik, funkcja w spółce 429
Rezerwa uznaniowa 416 Rzeczywistość finansowa (żargon
Rezerwa wyrównawcza (na wyrównanie księgowy) 429
szkodowości/ryzyka) 416 Rzetelna prezentacja (prawidłowy i rzetelny
RMSR ▶ Rada Międzynarodowych obraz) 430
Standardów Rachunkowości 417
Rok finansowy (obrotowy) 417 Saldo 432
Roszczenia o zwrot kosztów Schronienia podatkowe 432
służbowych 417 Seks (i księgowi) 432
Rozchód środków pieniężnych 417 Sezon zysków (żargon z Wall Street) 433
Rozcieńczenie 417 Sformalizowane (oparte na
Rozdzielenie pozycji należących do różnych szczegółowych przepisach) standardy
okresów 418 rachunkowości 433
Rozliczenia międzyokresowe kosztów, SIC ▶ Stały Komitet ds. Interpretacji 434
czynne 419 Sk. (skrót księgowy) 434
Rozliczanie kosztów 419 Skandal księgowy 434
Rozliczanie w rachunkowości 419 Skapitalizowane koszty odsetek (w bilansie
Rozliczanie według czystej nadwyżki kredytobiorcy) 436
(żargon) 421 Składniki sprawozdania finansowego 436
Rozszerzalny język sprawozdawczości Skonsolidowany Kodeks Nadzoru
finansowej 421 Właścicielskiego (Wielka Brytania) 437
Rozszerzona sprawozdawczość Skrócone (skondensowane) sprawozdanie
przedsiębiorstw 421 finansowe 437
Rozszerzone/skorygowane zestawienie Skrócone sprawozdania finansowe (Wielka
obrotów i sald 421 Brytania) 438
Indeks
641
Skrócony raport biegłego rewidenta 438 Sprawozdanie Zarządu (UE) 451
Skumulowana amortyzacja/umorzenie 438 Sprawozdawczość (finansowa) 452
Sp. (skrót księgowy) 438 Sprawozdawczość finansowa 452
Spacek, Leonard (1908–2000) 439 Sprawozdawczość finansowa spółek
Spekulacja 439 publicznych 452
Spekulacja informacją 439 Sprawozdawczość finansowa
Spis z natury 439 w internecie 453
Sporządzający (żargon księgowy) 439 Sprawozdawczość finansowa w walucie obcej
Sporządzenie zestawienia obrotów i sald (problemy) 453
(Obrotówki) 439 Sprawozdawczość finansowa wymagana
Sporządzić sprawozdanie finansowe prawem 454
(w żargonie ‘narysować Sprawozdawczość małych
sprawozdanie’) 440 przedsiębiorstw 454
Spółka celowa ▶ Podmiot specjalnego Sprawozdawczość podatkowa
przeznaczenia 441 a sprawozdawczość finansowa 455
Spółka holdingowa 441 Sprawozdawczość prognostyczna ▶
Spółka kapitałowa 442 Informacje prognostyczne 456
Spółka komandytowa 443 Sprawozdawczość segmentów 456
Spółka-sierota (żargon) 443 Sprawozdawczość ustawowa 456
Sprawiedliwość pozioma 443 Sprawozdawczość w zakresie ochrony
Sprawozdanie finansowe 443 środowiska 456
Sprawozdanie finansowe pro forma 445 Sprawozdawczość w zakresie przestrzegania
Sprawozdanie finansowe sporządzone metodą przepisów i uregulowań 457
dedukcji 447 Sprawozdawczość w zakresie
Sprawozdanie finansowe sporządzone zrównoważonego rozwoju 458
zgodnie z przepisami podatkowymi 448 Sprzedaż 459
Sprawozdanie Zarządu (w krajach Sprzedaż (żargon) 459
anglosaskich) 449 Sprzedaż fikcyjna 459
Sprawozdanie z działalności/Sprawozdanie Sprzeniewierzenie 460
zarządu 449 Sprzeniewierzenie 460
Sprawozdanie z łącznych ujętych zysków SQL (Structured Query Language oznacza
i strat 450 ‘strukturalny język zapytań’) 460
Sprawozdanie z sytuacji jednostki 450 Stały Komitet ds. Interpretacji 460
Sprawozdanie z sytuacji majątkowej Standardy badania sprawozdań
i finansowej jednostki 450 finansowych 460
Sprawozdanie z wartości dodanej 450 Standardy rachunkowości 461
642 Indeks
Standardy rachunkowości oparte na Środki pieniężne z działalności
podstawowych zasadach rachun operacyjnej 473
kowości 462 Środki trwałe 475
Starszy Członek Instytutu Dyplomowanych Środki trwałe 475
Biegłych Rewidentów 463 Środki trwałe w budowie 475
Stawka narzutu kosztów pośrednich, Śródroczne sprawozdania finansowe 475
zabudżetowana 464 Świadczenia pracownicze, dodatkowe 476
Storna (zapisy korygujące) 465 Świadczenia pracownicze po okresie
Stowarzyszenie Dyplomowanych Biegłych zatrudnienia, rozliczanie
Rewidentów 465 w rachunkowości 476
Strata 465 Świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku
Strata na sprzedaży środków trwałych 466 pracy 477
Strata operacyjna ▶ Deficyt operacyjny 466 Świadczenia z tytułu zwolnień
Strata podatkowa z lat ubiegłych 466 pracowniczych (odprawy), rozliczanie
Strategiczna rachunkowość zarządcza 467 w rachunkowości 478
Struktura kosztów 467 Światowe Stowarzyszenie Organizacji
Sumy (termin stosowany w Wielkiej Księgowych 478
Brytanii) 467 Światowy Kongres Księgowy 479
Sygnał ostrzegawczy (dla biegłego Techniki Audytu Wspomagane
rewidenta) 467 Komputerowo 480
Symbol (numer) konta 468 Technologie informatyczne ▶
System informacji zarządczej 468 Informatyka 480
System informowania zarządu 468 Tendencyjność przy sporządzaniu
System zaliczkowy 469 budżetu 480
Systemy pojedynczego zapisu Teoria rachunkowości finansowej 481
księgowego 469 Teorie behawiorystyczne
Szacowane zyski 469 w rachunkowości 481
Szacunki księgowe ▶ Oszacowania Termin zyski/straty w porównaniu z zyskiem
księgowe. 470 wypracowanym 482
Szamańska rachunkowość (żargon) 470 Terminal POS 483
Test na utratę wartości firmy 483
Ślad na papierze 471 Testy racjonalności 483
Ślad rewizyjny 471 Testy szczegółowe w badaniu sprawozdania
Średni ważony koszt wytworzenia finansowego 484
zapasów 472 Tobashi (Japonia) 484
Środki pieniężne 473 Towary konsygnowane 484
Indeks
643
Transakcja 484 Ujawnienia selektywne (w sprawozdawczości
Transakcja wieloelementowa 485 finansowej) 501
Transakcje anulujące się (żargon) 485 Ujawnienia w trybie ciągłym 502
Transakcje domniemane (przy ustalaniu Ujednolicanie globalnych standardów
podatku dochodowego) 485 rachunkowości 502
Transakcje fikcyjne (żargon zawodowy) 485 Ujednolicanie sprawozdań finansowych
Transakcje kapitałowe 486 (żargon zawodowy) 503
Transakcje operacyjne 486 Ujednolicone systemy
Transakcje walutowe, rozliczanie sprawozdawczości 504
w rachunkowości 486 Ujemna wartość firmy 504
Transakcje zabezpieczające, rozliczanie Ujemny podatek dochodowy 506
w rachunkowości 489 Ujmowanie przychodów z tytułu
Transakcje ze spółkami powiązanymi odsetek 506
kapitałowo 490 Ujmowanie przychodu 506
Transakcje ze stronami powiązanymi 491 Układ kosztów (poziomy i pionowy) 508
Trybunał Obrachunkowy (UE) 492 Ukryte rezerwy 508
Trzy kryteria oceny przedsiębiorstw 492 Ulga 509
Tweedie, Sir David 493 Ulga podatkowa 509
Tworzenie rezerw 493 Ulga podatkowa od składnika aktywów
(ujęcie jednorazowe) 509
Ubezpieczenie od błędów i przeoczeń 495 Ulgi podatkowe (żargon) 509
Ubezpieczenie sprawozdania Umacnianie reputacji 510
finansowego 495 Umorzenie 510
Ubruttowienie 495 Umowa 511
Ubytki zapasów (żargon) 496 Umowa z Norwalk 512
Uchylanie się od zobowiązań Upiększanie sprawozdań finansowych
podatkowych 497 (żargon) 512
Udział mniejszościowy 497 Upiększanie wyników (żargon
Udział w zyskach/pożytkach (żargon) 498 zawodowy) 512
Udzielić gwarancji ▶ Poręczyć 498 Uregulowania dotyczące rzetelnego
Ujawnianie informacji finansowych 498 ujawniania informacji 515
Ujawnianie wybranych informacji (w zakresie Urząd Nadzoru Usług Finansowych (Wielka
wyników) analitykom giełdowym 500 Brytania) 515
Ujawnienia dotyczące zmiany biegłego Usługi atestacyjne 516
rewidenta 501 Ustalanie ceny metodą rozsądnej marży
(„koszt plus”) 516
644 Indeks
Ustawa Sarbanes-Oxley o odpowiedzialności Wartość netto przedsiębiorstwa 538
przedsiębiorstw (USA) 517 Wartość nominalna (żargon zawodowy) 538
Uśrednianie kosztów (żargon) 518 Wartość odtworzenia
Utopić pieniądze (żargon) 519 (w rachunkowości) 539
Utrata wartości aktywów 519 Wartość odzyskiwalna 539
Uzgodnić 520 Wartość optymistyczna (żargon) 539
Uzgodnienie rachunku bankowego 521 Wartość początkowa ▶ Koszt
Uzgodnienie sprawozdania finansowego historyczny 539
z rachunkiem bankowym 522 Wartość podatkowa 540
Uznawanie przychodu ▶ Ujmowanie Wartość potwierdzająca (w sprawozdawczości
przychodu 523 finansowej) 540
Użytkownicy zewnętrzni (sprawozdań Wartość rynkowa 540
finansowych) 523 Wartość sprzedaży netto 540
Wartość subiektywna 541
VAT ▶ Podatek od towarów i usług 525 Wartość utraty 541
Wartość użytkowa 542
Waluta funkcjonalna 526 Wartość wyceny 542
Wartości niematerialne i prawne 527 Wartość wyceny (wymiar) 543
Wartość aktywów netto 527 Warunki rynkowe 543
Wartość bilansowa 528 Wcześniejsza spłata zadłużenia
Wartość bilansowa oparta na koszcie długoterminowego, rozliczanie
historycznym 529 w rachunkowości 544
Wartość bilansowa oparta na wartości Weksle, rozliczanie 544
godziwej 530 Weryfikacja jakości badania
Wartość ekonomiczna 531 (wewnętrzna) 545
Wartość firmy (księgowa wartość Weryfikacja trafności oszacowań księgowych,
firmy) 531 ujawnianie 545
Wartość firmy wygenerowana Wewnętrzne generowanie środków
wewnętrznie 533 pieniężnych 546
Wartość firmy (znaczenie finansowe) 534 Wiarygodność 546
Wartość godziwa (wersja księgowego) 535 Wielka Czwórka firm księgowych 546
Wartość końcowa (wyjściowa) 536 Wierzyciel 548
Wartość księgowa 536 Winien (strona konta księgowego) ▶
Wartość księgowa netto 536 Debet 548
Wartość likwidacyjna 537 Wiszące saldo debetowe (żargon
Wartość marki 537 zawodowy) 548
Indeks
645
Wskaźnik poziomu odpowiedzialności Wynik końcowy (dosłownie ‘ostatnia linijka
społecznej 549 w wierszu’; żargon zawodowy) 561
Wskaźnik uzupełniania rezerw zasobów Wyniki finansowe 562
(w firmach eksploatujących zasoby Wypłaty właściciela 562
naturalne) 549 Wyroby gotowe 562
Wskaźnik wartości księgowej Wyrównanie salda (żargon księgowy) 563
do rynkowej 550 Wystarczająca pewność (biegłego
Wspólne przedsięwzięcie o równych rewidenta) 563
udziałach 551 Wystarczające zapewnienie według Ustawy
Współczynnik beta 552 Sarbanes-Oxley (USA) 563
Wszystko się zgadza (powiedzenie) 552 Wyszukiwanie danych (żargon
Wycena przy założeniu kontynuacji zawodowy) 563
działalności 553 Wzrost wartości aktywów 564
Wycena rynkowa, aktualizacja wyceny
do wartości rynkowej 553 X (żargon amerykański) 565
Wycena zapasów od ceny detalicznej 553 X-int (skrót z giełdy papierów
Wycena zapasów według kosztu wartościowych) 565
ewidencyjnego 554 X-pr (skrót z giełdy papierów
Wyciąg bankowy 554 wartościowych) 565
Wyczerpywanie się zasobów naturalnych, XC (skrót z giełdy papierów
rozliczanie w rachunkowości 555 wartościowych) 565
Wydatki 555 XCL (skrót stosowany w branży
Wydatki bieżące 556 ubezpieczeniowej) 565
Wydziały pomocnicze, rozliczanie XD (skrót z giełdy papierów
kosztów 556 wartościowych) 565
Wygładzanie kosztów (żargon) 557 XR (skrót z giełdy papierów
Wygładzanie zysków 557 wartościowych) 565
Wyjątki od ogólnie przyjętych zasad
rachunkowości (USA) 558 Zadłużenie bankowe 566
Wykrywanie nadużyć gospodarczych przez Zadłużenie długoterminowe 567
rewidentów 559 Zadłużenie długoterminowe w okresie
Wyliczenie zadłużenia (przestarzałe) 560 spłaty 567
Wynagrodzenia (rady nadzorczej) 560 Zakres gwarancji (biegłego rewidenta) 567
Wynagrodzenia zarządu, ujawnianie 560 Zaksięgować 568
Wynagrodzenie na rękę 561 Zakumulowane straty podatkowe i ulgi
Wynagrodzenie w akcjach (USA) 561 podatkowe 568
646 Indeks
Zaliczki otrzymane na poczet dostaw 568 Zasada ostrożnej wyceny
Założenia aktuarialne 569 (w rachunkowości) 581
Założenia rachunkowości 569 Zasada podwójnego aspektu 581
Założenie kontynuacji działalności 570 Zasada współmierności przychodów
Zamknięcie ksiąg (żargon) 571 i kosztów 582
Zaniedbanie 573 Zasada wyjątków (w budżetowaniu) 582
Zaniedbanie, kwalifikacja prawna Zasada zrozumiałości 583
(USA) 573 Zasady rachunkowości/metody
Zaniedbanie wspólne 574 księgowości (stosowane/przyjęte przez
Zapasy niewykorzystane (dosłownie ‘martwe przedsiębiorstwo) 583
zapasy’; żargon zawodowy) 574 Zastrzeżenie z uwagi na zagrożenie dla
Zapłata jako procent zysku 574 kontynuacji działalności 584
Zapłata (świadczenie wzajemne) 574 Zaświadczenie biegłego rewidenta (żargon
Zapłata warunkowa 575 zawodowy) 585
Zapory (żargon) 575 Zatrudniać martwe dusze (żargon) 585
Zarachowane przychody z tytułu odsetek Zatrzymanie zapłaty 586
(w bilansie kredytodawcy) 575 Zawodowy sceptycyzm biegłych
Zarządzanie informacją 576 rewidentów 586
Zarządzanie kosztami 576 Zawyżanie kosztów (żargon) 586
Zarządzanie ograniczeniami 577 Zawyżanie zysków (żargon zawodowy) 587
Zarządzanie zobowiązaniami Zawyżony odpis 587
podatkowymi 577 Zbycie aktywów 588
Zarządzanie zyskiem (żargon) 578 Zdarzenia księgowe 588
Zasada bezpiecznego portu (amerykański Zdarzenie po dacie bilansu 589
żargon prawniczy) 578 Zero Wzrostu Kosztów Ogólnych 590
Zasada ciągłości (stosowanych zasad) – Zespół ds. Bieżących Kwestii Księgowych
podstawowa zasada rachunkowości 579 (USA) 590
Zasada „czworga oczu” 579 Zespół ds. Profesjonalnych Praktyk
Zasada eksperta finansowego – Ustawa Księgowych (amerykańskiej Komisji
Sarbanes-Oxley (USA) 579 Papierów Wartościowych i Giełd) 591
Zasada nadrzędności treści ekonomicznej nad Zespół Monitorujący (Rady ds. Ochrony
formą prawną 580 Interesu Publicznego) 591
Zasada obiektywizmu 581 Zestawienie informacji finasowych (przez
Zasada ostrożnej wyceny (dosłownie: ‘zasada firmy księgowe) 592
przezorności’) 581 Zestawienie obrotów i sald (Obrotówka) 592
Zestawienie przepływów funduszy 592
Indeks
647
Zestawienie zmian w kapitale własnym 593 Zrealizowane zyski/straty na sprzedaży
Zestawienie źródeł i wykorzystania funduszy aktywów długoterminowych 608
▶ Zestawienie przepływów funduszy 594 Zróżnicowany system wyceny pozycji
Zestawienie źródeł i wykorzystania środków bilansowych 608
pieniężnych ▶ Rachunek przepływów Zrzeczenie się wyrażenia opinii z badania
pieniężnych 594 sprawozdania finansowego 609
Zielony audyt ▶ Audyt w zakresie ochrony Zużycie 609
środowiska 594 Zwolnienie podatkowe 609
Złożenie sprawozdań finansowych (żargon Zwroty sprzedanych towarów i rezerwy 610
zawodowy) 594 Zysk 610
Zmęczenie kontrolą 595 Zysk 610
Zmiana biegłego rewidenta 595 Zysk 611
Zmiana stanu 595 Zysk brutto ze sprzedaży 612
Zmiany cenowe a rachunkowość według Zysk całkowity 612
kosztu historycznego 596 Zysk ekonomiczny 613
Zmiany oszacowań księgowych/stosowanych Zysk kapitałowy (zysk na sprzedaży aktywów
zasad rachunkowości, ujawnianie 599 trwałych) 613
Zmiany retrospektywne w sprawozdaniach Zysk medialny (żargon księgowy) 614
finansowych 599 Zysk na działalności gospodarczej 615
Zmiany (stosowanych) zasad Zysk na działalności operacyjnej 615
rachunkowości 600 Zysk na jedną akcję 616
Zobowiązania niewynikające z tytułu dostaw Zysk na zapasach 617
i usług 600 Zysk nadzwyczajny 617
Zobowiązania (ujęcie Zysk niepodzielony 617
w rachunkowości) 601 Zysk przed odsetkami
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 602 i opodatkowaniem 617
Zobowiązania z tytułu świadczeń Zysk przed odsetkami, opodatkowaniem
emerytalnych 602 i amortyzacją 618
Zobowiązanie krótkoterminowe 603 Zysk warunkowy 620
Zobowiązanie odroczone 604 Zysk z lat ubiegłych 620
Zobowiązanie ukryte (żargon Zysk ze sprzedaży środków trwałych 620
zawodowy) 604 Zyski/straty nadzwyczajne 621
Zobowiązanie (umowne) 605 Zyski wyjątkowe 621
Zobowiązanie warunkowe 605 Żargon zawodowych księgowych 623
Zobowiązanie z tytułu podatku Żniwa (żargon) 623
dochodowego 607
in English
A
Abacus • Liczydło • A mechanical device invented in ancient times that is able to do arith-
metical calculations. Many early civilizations used the abacus. In ancient Roman cul-
ture it was a sand-covered wax tablet, marked table, or grooved table or tablet. A simpli-
fied form of abacus was used in medieval England. The abacus is still used in China and
Japan. In skilled hands, an abacus can do sums, multiplication and division swiftly and
accurately. While the rods and beads set in a frame are increasingly rare in the electronic
age, the odd abacus can be found in the street markets. With its requirement for numeric
skills, an abacus is often associated with the accounting arts.
Word roots: from the Greek “abax” or slab, drawing board; current meaning from the
17th century. See also bean counter.
650 Abandonment/Decommissioning Costs
Contrivance
It is rather a curious fact that most Russians, whether merchants,
bankers, or bookkeepers, in summing a column of figures use an
abacus or counting frame. They are certainly very expert in its
use, but as with it there is no occasion for regular tabulation of the
figures, which are often scattered all over the money columns, their
accounts are not very easily checked by persons who do not make
use of this contrivance.
A History of Accounting and Accountants, Richard Brown (1905), p. 298
Abandonment/Decommissioning Costs • Koszty zaniechania • Koszty

likwidacji • When fixed assets are no longer economic, and absent an opportunity to sell
them for salvage, businesses may simply want to walk away from the asset. However, there
will typically be associated costs, often imposed by environmental or safety regulations that
must be expended in order to restore a site to a required standard. For example, in the case
of natural resource extraction, a producer may have to restore a site to its original state or
ensure it is safe for the public. Under international accounting standards, such costs are to
be accrued in advance and capitalised in the carrying value of the asset. Abandonment can
be costly and controversial. In the late 1990s, Shell Oil wanted to sink an unused offshore
oilrig in the North Sea. But it was forced by environmental “green” interests to dismantle
and scrap it on shore at a considerable extra cost. International accounting standards also
provide guidance on how abandonment’s future liabilities should be treated.
Abatement • Ulga • The complete removal by administrative authority of a liability that

is due and payable. The word usually refers to an income tax claim. See also defeasance.
Abbreviated Financial Reports (UK) • Skrócone sprawozdania finansowe

(Wielka Brytania) • Small business reporting for small and medium enterprises (SME)
who are entitled to submit under UK corporate law. However, the auditors of such com-
panies are required to make a ‘special report’ that the company is entitled to deliver
abbreviated accounts and that the abbreviated accounts have been properly prepared.
Abnormal Losses/Gains, in Process Costing • Ponadnormatywne zyski/

straty w kalkulacji procesowej rachunku kosztów The cost accounting for •
bulk processes distinguishes between normal or expected losses and abnormal losses or
gains. The former are in effect capitalised into the value of inventory while the latter are
recognised in the income statement. The accounting begins by calculating a cost per unit
based on incorporating a normal loss into inventory value:
Cost Per Unit (adjusted for normal losses) Formula

Total Costs incurred – (salvage value x normal losses)
CPU =
Expected output (Inputs x (1 – normal loss %)
Absorption Costing
651
Next, an abnormal loss or gain is measured based on expected output vs. actual output.
The physical amount of the abnormal loss or gain is valued at the cost per unit less any
salvage recovery value. The resultant loss or gain is respectively debited or credited to
the income statement.
Above-the-line (vernacular) • Nad kreską (żargon zawodowy) • An informal

accounting reference to what constitutes the profit figure (either with or without extraor-
dinary earnings or with or without exceptional earnings) used in the earnings per share
calculation. Now since resolved by more clarity in accounting standards (which includes
both but calculates various EPS). Also, in a different context, it may refer to current assets
or current liabilities. Contrast to below-the-line.
Absorption Costing • Rachunek kosztów pełnych • An inventory valuation

method that attaches or allocates certain period costs to products. Absorption costing
(also called “full costing”) adds manufacturing (but never non-manufacturing) overhead
expenses to inventory cost accumulations. This means that part of inventory’s carrying
value will include depreciation expenses (re: production facilities). The charging of over-
heads is based on production measures such as budgeted volume, direct costs or stan-
dard costs. This results in absorption costing making reported profit a function of sales
and production (when production volume is greater than sales volume, fixed overheads
are spread further and cost per unit is lower). The logic of absorption costing is that pro-
duction capacity has an economic benefit that represents value. It should be carried for-
ward on the balance sheet as part of inventory’s asset value. It may also encourage better
pricing decisions by highlighting the need to cover fixed costs in the long run. This con-
trasts to the variable costing (also called “direct” or “marginal” costing) method in which
inventory’s valuation is confined to direct costs of material and labour. In variable cost-
ing, reported profit is solely a function of sales while inventory carrying-values are also
lower. Relevant costing attempts to sort out the relative merits of variable vs. absorption
costing (which are situational). See also management accounting.
Variable Balance
Production Sheet
Costs “Inventory”
Product
Costs
Fixed
Production
Costs
Absorption Costing Cost of
goods sold
Income
Selling Statement
Costs “Period Costs”
FIXED PRODUCTION COSTS ARE TREATED AS A PRODUCT COST

652 ACA
ACA ▶ Associate of Chartered Accountants.

ACCA ▶ Association of Chartered Certified Accountants.
Accelerated Depreciation • Amortyzacja przyśpieszona • Any deprecia-
tion method where proportionately more of the asset’s cost is written-off in the early
years. Examples would include declining balance and sum-of-the-year’s digits methods.
Accelerated depreciation methods are popular for writing-off equipment that might be
replaced before the end of its useful life since the equipment might be obsolete (e.g. com-
puters). Often tax authorities will allowed accelerated depreciation methods for taxable
income calculation purposes in order to encourage investment activity as a matter of fis-
cal policy.
Acceptance and Continuance Decisions • Decyzje o akceptacji i konty-

•
nuacji The conscious choice by an auditor whether to continue with a difficult audit
engagement in the face of possible compromises to audit quality due to uncooperative
or unethical management. An auditor can always invoke the sanction of resigning even
though it would likely mean sacrificing the audit fee. The decision reflects the reality that
an audit is not a unilaterally delivered “service”. There must be a sufficient degree of trust
by the auditor that the fundamentals of a situation are sound enough to allow the work to
be completed.
Account • Konto • An individual record of entries and balances relating to increases

or decreases in one particular item, be it asset, liability, equity, revenue or expense. An
account is a method to register changes, mainly in value but sometimes also in quan-
tity, of an entity’s financial situation. In its simplest form, an account will consist of three
parts: 1) title; 2) left or debit side and 3) right or credit side. An account balance is the net
sum of the two sides over a period of time. We can see it is equivalent to a summation of
positive and negative amounts:
Account
Tabular Summary Account Form
Cash Debit Credit
$15,000 Bal b/d $15,000 7,000
– 7,000 1,200 1,700
1,200 1,500 250
1,500 600 1,300
– 1,700 Balance c/d
– 250 $8,050
600 18,300
– 1,300 18,300
$8,050 Balance b/d 8,050 (*)
(*) opening and closing balances only applicable to assets, liabilities and equity accounts
Accountability
653
A basic distinction is made between customer accounts and ledger accounts. See also the
accounts and T-accounts.
Imbalanced
But overall is beyond me: is the sum of these events I cannot draw, the
ledger I cannot keep, the accounting beyond the account...
Archie Randolph Ammons (1926–2001), US poet
Source: Columbia World of Quotations
Account Analysis Method (of Cost Estimation) • Metoda analizy kont

(w szacunku kosztów) • A cost classification system that informally segregates costs
by their cost behaviour – i.e. variable, fixed or semi-variable (mixed). Distinctions are made
based on experience and judgement. The account analysis method is widely used because it
is relatively easy. It sacrifices precision for convenience, speed and cost. See also alternatives
such as activity based costing, conference method, industrial engineering method, high-low
method, least squares and Kaizen.
Account Code • Symbol (numer) konta • A number or alphanumeric character

assigned to each account. Each number will represent a feature e.g. asset type, location
and department etc. See also chart of accounts.
Accountability • Odpowiedzialność • Being held responsible for your actions or per-

formance. This naturally leads to the need for performance measurement and, in the
business world, accounting. In business, as in life, everybody should be held account-
able. Internally, healthy organisations require that authority (i.e. the power to make deci-
sions or take actions) be balanced by accountability („We’ll trust, respect and pay you
but only to the extent you do your job.”). Externally, management needs to be account-
able to shareholders through a corporate governance process. It’s worth remembering that
accountability can misfire. Measurements can be wrong. For example, financial account-
ing can drive people to concentrate on numbers when hard-to-measure wealth creators,
i.e. intangibles such as employee morale, intellectual creativity and customer satisfaction,
may be more important (see toxic accounting). Or, if insufficient decision-making discre-
tion is allowed („micro-managing”), it can force experts to justify decisions in a way that
is only comprehensible by a wider audience. The experts have to forgo insight or intuition
that cannot be articulated, relying instead on the same data and decision processes as
everyone else. Thus, when budgeting and accountability are over-used, it forces experts to
behave as novices.
654 Accountability Index
It is Written
What is this I have heard about you? Give me an accounting of
your management…
The Parable of the Dishonest Manager, Luke 16:2
Accountability Index • Wskaźnik poziomu odpowiedzialności społecznej •

A proprietary index developed by AccountAbility, a London think tank and CSRnetwork,
a British consultancy that focuses on corporate social responsibility. It measures the extent to
which companies have built responsible practices into the way they conduct business and
looks at how well they account for the impact of their actions on their stakeholders. A maxi-
mum score is 100 and is based on an array of desirable management best practices such as
stakeholder engagement/dialogue, corporate governance, strategy, performance manage-
ment, public disclosure and assurance. The index is based on publicly available information,
primarily annual reports and corporate social responsibility statements published by large
corporations. Since its inception (2004), European companies have tended to have the best
results.
Accountability Index: Top 10 (2006)

Rank Company (Region) Score Industry
1. Vodafone (Europe) 72 Computers and electronics
2. BP (Europe) 71 Petroleum refining
3. Royal Dutch Shell (Europe) 69 Petroleum refining
4. Electricite de France (Europe) 61 Energy and utilities
5. Suez (Europe) 58 Energy and utilities
6. Enel (Europe) 56 Energy and utilities
7. HSBC Holdings (Europe) 56 Financial
8. Veolia Environment (Europe) 55 Energy and utilities
9. HBOS (Europe) 53 Financial
10. Carrefour (Europe) 50 Trading and merchandise
Source: „Fortune Europe”, October 30, 2006, p. 51.
Accountancy • Rachunkowość (jako zawód) • The art and practice of an accountant,

a profession of inspecting and auditing legal entities, especially commercial enterprises.
The connotation of the word “accountancy” (as opposed to its synonym “accounting”)
suggests a certain aura of professionalism, as in: “His numeric skills and proclivity for
order made him destined to pursue a career in accountancy.” Its usage is the most com-
mon in Britain and is relatively rare in the USA. For a rather animated discussion of its
true usage and meaning see the Discussion page of the Wikipedia entry for “accoun-
tancy”.
Accountancy Foundation (UK) • Fundacja Rachunkowości (Wielka

Brytania) • The accounting regulator in the UK that was at one time responsible for
Accountant
655
independent oversight of the British accountancy profession. Prior to the late 1990s,
British accountants were largely self-regulated. However, the UK government responded
to public expectations for more rigorous oversight and created the Accountancy
Foundation as an independent but non-statutory regulator for certain key activities.
The body in turn had several operational units: the Financial Reporting Review Board;
the Ethics Standards Board; the Auditing Practices Board; and the Investigation and
Discipline Board. In 2004, the reform process went even further by having the powerful
Financial Reporting Council take over as part of a reform movement in financial reporting.
Frustrated
As a young man he had wanted power and prestige, he supposed.
In that he had failed. There was no prestige in being chairman of
an ailing company, no matter how big; and his power was rendered
worthless by the strictures of the accountants.
Paper Money by Ken Follett, Chapter 17
Accountant • Księgowy • An individual with the skills, responsibilities and technical

knowledge to run an enterprise’s books of account and to produce its financial state-
ments. By virtue of their numeracy skills, accountants can also get involved in manage-
ment accounting, financial analysis, budgeting, capital expenditure decisions and corpo-
rate finance decisions. Some of them even become bankers. Auditors are often referred
to as “accountants”. They share many of the same skills as accountants with publicly rec-
ognised qualifications (see CA, ACCA, CPA) by virtue of their membership in a public
accountancy profession. An accountant’s skills, on the other hand, can range from being a
bookkeeper to a senior executive such as a chief financial officer.
Word roots: from Old French “acunter” = to account; and then in turn the participle
(i.e. participation in action) “acuntant”. See also accountancy and psychology, accoun-
tant’s.
656 Accountant Bashing
What is an Accountant?
I looked up a definition of what an accountant was, and I saw what
I cannot help considering a somewhat bare and jejune description
of an accountant as “one who is skilled in accounts”. I think that a
barren description... My own personal definition of an accountant
would be that he is a sort of financial conscience.
Observations by Lord Rosebery at the 50th anniversary celebration of the
Society of Accountants in Edinburgh in 1904 A History of Accounting
and Accountants by Richard Brown, p. 419
Accountant Bashing (vernacular) • Nagonka na księgowych (żargon) • The over-

jealous, perhaps more-than-they deserve criticism of accountants and accounting. Believe
it or not, some people don’t like accountants! Sceptics say accountants are too caught up in
details or too obsessed with blind compliance to this rule or that. They are also stereotyped
as being boring or unimaginative. Getting everything to balance can be mind-numbing.
There may be some truth to all these observations. After all, these things are what accoun-
tants are supposed to do (somebody has to do it!). Moreover, there is enough hype in the
business world that it can always do with a healthy dose of hard facts. Accountants probably
only deserved to be bashed when they go too far into their arcane world of number crunch-
ing and lose touch with commercial common sense. See also bean counter and compare to
bank-bashing.
One-eyed View
I don’t like budgeting and I don’t like performance management
either. I don’t think you can manage performance. What you can
do is create the environment and conditions for good performance
to take place. Traditional cost budgeting is a one-eyed view of the
world… We spent too much time crunching too many numbers –
there was too much detail… I’m not into accountant bashing. You
have to understand accounts to know where you are heading. But it
also requires more business understanding from the accountant to
participate in that conversation.
Budgeting a thing of the past for Statoil by John Stokdyk
quoted from article in “AccountingWeb”, January 9, 2006
Accountant’s Report • Ekspertyza księgowa • A special purpose report prepared

by an accountant, usually a professional auditor, to provide a thorough and documented
due diligence (investor’s) to a buyer or investor acquisition. The contents will vary with the
information needs of the investor. A “long form” (i.e. extensive version) might contain the
following information about a company:
Accountant’s Review
657
◆◆ Executive Summary of Findings,

◆◆ History and Description of the Business,
◆◆ Management and Staff,
◆◆ Analysis of Financial Performance,
◆◆ MIS and Budgeting,
◆◆ Future Prospects,
◆◆ Assets (details),
◆◆ Liabilities (details),
◆◆ Income Taxation,
◆◆ Pension Obligations,
◆◆ Regulatory Compliance,
◆◆ Valuation.
An accountant’s report is not an audit report. The accountant’s report will use audited
financial statements (perhaps prepared by another auditor) as an information input
and then, from there, will elaborate, analyse, expand and conclude. One function of
the report is to adjust general-purpose financial statements to the needs of a specific
accounting user – an investor – who should know the dictum of: “let the buyer beware”.
Accountant’s reports are usually carried out in large transactions and where supervisory
boards require independent confirmation of important decisions in order to fulfil their
corporate governance obligations. The scope and framework of an accountant’s report
are defined by auditing standards and other regulations.
Fearlessly Frank
And because of their guilty consciences they fear the cold hand
of the Accountant who is sometimes a mathematical sleuth,
unearthing the wicked actions of the cunning malefactor and
ultimately bringing him to the punishment he so well deserves:
that is part of his function and for which he is paid, and on these
occasions his usual reticence is forgotten; his report will be fearless
and no consideration but that of justice will direct his doings.
W.S. Hill-Reid, Letters from a Bank Parlour, 1953
Accountant’s Review • Przegląd księgowy • Przegląd ksiąg przez biegłego

•
rewidenta A limited form of financial reporting assurance provided by auditors.
While not constituting an audit, a review none-the-less provides a measure of comfort
to the reader. While auditors may conduct some audit tests and procedures, their con-
clusions are largely based on a process known as “analytical review”: asking probing
questions and judging the credibility of answers. In effect, a partial audit is undertaken.
Reviews are useful in instances where a full-blown audit is not economically justified, as
can often be the case with small and medium enterprises. While accounting users might
658 Accountantspeak
prefer the real thing, in the spirit of “the better being the enemy of the good [enough]”
they can find reviews helpful. See also ISA.
Accountantspeak (slang) • Mowa księgowych (żargon) • An informal descrip-

tion of the various “terms of art” used by zealous accountants to describe their
truck’n’trade. Accountantspeak are words that have evolved in their own unique con-
text and have the most meaning amongst fellow accountants. When communicating to
others, accountants often have to express themselves in laypersons terms. A few exam-
ples of the conversion:
Accountant Layperson
Accounting standards “The rules of reporting”
Recognition “Count it”
Matching “Put it in the right place”
Realise “Turn into cash”
Accrual “Estimating a future event”
Free cash flow “How much we can spend”
Deferral “Call it an expense later”
Cost incurrence “Happen”
Capitalise “Calling it an asset”
Variance “Difference”
Prudential “Be cautious”
Disclosure “Tell it like it is”
Profits “How much money we made”
“Write of Passage”
Accounting is all about communication. If you want to be a
successful finance professional, you will need more than just an
aptitude for numbers and the ability to analyse, compare, and
interpret them quickly. You will also need to be able to convey the
results of your efforts clearly and concisely.
”ACCA Student Accountant”, May 2006
Accounting • Rachunkowość • A quantified measure of an entity’s financial status

and activity. As the roots of its name implies, accounting is formalised “counting”. More
broadly, it is the language that communicates commercial and economic information
to those with an economic interest in a reporting unit. In the case of commercial enter-
prises, this will be owners, managers, shareholders, investors, creditors, employees or
governments, collectively known as stakeholders. Accounting includes a whole corpus
of techniques, methods, language and rules that strive to give it coherent meaning and
utility. Basic distinctions are made between financial accounting for external readers and
management accounting for internal users. Accounting will be undertaken for the follow-
ing reasons:
Accounting
659
1. Legal compliance: governments will require accounting for income taxes, VAT and
payroll taxes. They will usually insist on prompt and accurate reporting in accordance
with their particular needs. Failure to do so often attracts penalties. The burden of
such compliance is one motivation behind the grey economy.
2. Internal decisions: Enterprise management needs information to have choices, make
decisions and take actions. In particular, what is a profitable activity? How to max-
imise sales? How to control expenses? What is happening next? Internal information
tends to be at a “micro” level and generated quickly to be useful.
3. External judgement on financial performance and stewardship: owners want
to measure how well their investment is doing and whether the enterprise is in
good hands. Potential investors and lenders want to judge viability and value.
Information tends to be of a summary “macro” nature and provided after a period
of time required for performance to be apparent. Comparability to other invest-
ments and reliability are key.
The real purpose of accounting is not simply to prepare financial reports on a regu-
lar basis. Rather, its ultimate purpose is to provide the necessary information to help
decision-makers exercise informed judgement, make choices and take actions. This is
the source of its value. When the cost of generating accounting is considered, we realise
that quantity of information provided by accounting has a practical optimum.
Accounting’s employment and development should come from maximizing its value
as a decision-making tool. See also accountability, accountants, accounting principles,
accounting risk, accounting standards and auditors.
What we What
plan to do we did!
Management Financial
Accounting Accounting
Accounting: Topics
Financial
To maximise Management To attract
value, a firm capital, firms
must make must be
economic What should accountable to
choices we do? stakeholders
660 Accounting and Auditing Organisation for Islamic Financial Institutions
Value of Information
There is a limit to what Costs
information is worth
Value
Accounting: Value maximum
optimal
Quantity of information
The Art of Accounting

This was the famed and quick invention,
Which made Venice, Genoa, and Florence rich,
The then Low Countries (in all senses such),
By this art now speak High and mighty Dutch.
Which noble art, when it augments our store,
This shall admire, and the next age adore.
A poem to the Art of Accounting recited at the 50th anniversary
celebration of the Society of Accountants in Edinburgh in 1904 A History
of Accounting and Accountants by Richard Brown, p. 418
Accounting and Auditing Organisation for Islamic Financial

Institutions • AAOFI • Organizacja Rachunkowości i Audytu dla
Islamskich Instytucji Finansowych • A supranational Islamic regulatory body
dedicated to banking industry operations that adhere to the “sharia” standards of reli-
gious law. See also modaraba and murabaha.
Accounting Assumptions • Założenia rachunkowości • The basic, underlying

and often unspoken principles used in creating financial statements. Accounting assump-
tions are a sub-set of the more comprehensive accounting principles. The major assump-
tions are described in the table. Because they are taken as obvious, accounting users
expect assumptions as a matter of routine. Therefore the descriptive notes to financial
statements will not dwell on accounting assumptions in the interests of brevity and not
repeating the obvious. Accounting assumptions tend to be universal, although there can
be differences between accounting standards. For example, US GAAP and IFRS will fre-
quently employ different assumptions for a similar transaction. Accounting users are the
Accounting Assumptions
661
most interested in assumptions when they are suspended or overridden. This can happen
when circumstances vary from the normal. For instance, when it is clear that a change
will result in a more appropriate presentation or is mandated by a new accounting stan-
dard, the consistency assumption will be dropped. The key is that the altered assumption
is clearly disclosed and even highlighted for readers.
Users Can Take It For Granted
Assumption Description
The company will continue to operate in the foreseeable future.
Absent a payment default or insolvency, the company will not
Going concern fail, liquid itself or go bankrupt. That said, the possibility of failure
always exists in any company. The going concern assumption
simply confines doubts to obvious instances
Fixed assets can justify their value by reference to their long-term
productive role in the enterprise; so long as the going concern
assumption allows confidence in the ability to continue
Historical cost
operating, fixed assets are valued at cost; otherwise, the prudence
assumption requires that fixed assets be valued at their liquidation
or net realizable value
The effects of transactions and other events are recognised when
they occur (and not when cash or its equivalent is received or paid);
Accrual accounting
transactions are recorded in the accounting records and reported
in the financial statements of the periods to which they relate
The presentation and classification of items in the financial

Consistency statements should generally be retained from one accounting
period to the next
Financial statements should show significant items separately;

Materiality others may be aggregated with amounts of a similar nature;
“significant” should be in the context of accounting user’s needs
Commercially realistic attitudes must be employed in any

Prudence
accounting estimates; revenues should not be anticipated;
(or conservatism)
expenses should not be ignored
An entity has a clear accounting boundary; transactions of the
company, and only those transactions, are recorded in the compa-
Entity concept
ny’s financial statements. In particular, it is necessary to ensure that
transactions of the owner’s are excluded
Financial statements are prepared at regular intervals, normally
Time interval con-
once a year (although financial statements for management
cept
purposes will be prepared much more frequently)
Assets and liabilities should generally not be offset except when
Offsetting required or permitted by a particular accounting standard or if
they are immaterial
Financial accounting can only deal with items capable of being
Money measurement
expressed in monetary terms
662 Accounting Beta
Accounting Beta • Współczynnik beta • The degree to which a firm’s earnings vary
with general economic conditions. A higher degree of variability reflects a higher level of
what is called “systematic risk”: the business is sensitive to the ups and downs of the econ-
omy. A classic example would be the capital goods sector which depends on demand from
capital expenditure activities. Accounting beta is measured as follows:
E(t) = A* + B[ME(t)] **
Earnings
= Base + Beta (Market Earnings Index)
(period)
* Earnings based on the firm’s long term market opportunities, competition and management
skills in normal economic conditions.
** Abnormal earnings (either higher or lower) caused by variations in general economic
conditions; i.e. deviations from the normal.
A market earnings index can be any statistical measure of general economic activity
(e.g. a stock market index). A firm’s accounting beta is closely linked to the income elas-
ticity of demand for its products and its total leverage effect. The implication in finan-
cial analysis is the varying need to pay attention to overall economic conditions when
assessing a particular firm’s prospects.
Accounting Buzz Words • Żargon zawodowych księgowych • Like so much

in English, accounting and finance can contain many imaginative and informal words
as slang or “buzz”. To a person speaking English as a second language this can be either
curse (complexity) and/or a blessing (enrichment). A few examples of some of the more
intriguing financial market buzz-words (care of an on-line investor’s service named
“Investopedia”) would be:
◆◆ Ankle Biter
◆◆ Big Uglies
◆◆ Chastity Bond
◆◆ Drip Feed
◆◆ Lobster Trap
◆◆ Puke
◆◆ Turkey
This compendium contains some of the more common buzz/slang words but by no
means can capture them all. Accountants, being matter-of-fact, tend to deploy them
less than finance people. If you want to find out what the above, and many other, buzz
words mean, a good source in this regard is Investopedia’s website at (www.investope-
dia.com/categories/buzzwords). See also accountantspeak and plain English movement.
Accounting Changes • Zmiany (stosowanych) zasad rachunkowości • A nonre-

curring adjustment to the income statement to reflect the impact of either new, universally
applied accounting standards or a company’s own particular choice of a different account-
ing policy. Accounting changes do not affect cash flow and are usually excluded by finan-
cial analysts from valuations. They are shown in the accounting period when they occur
Accounting Equation
663
and can include any cumulative impact on prior period earnings brought forward in time.
If the change has a radical impact, a retroactive restatement of previously presented income
statements may be warranted. Because it’s like changing the yardstick, accounting changes
“muddy the waters” of making comparisons over time. So they should be discussed (why?
impact? comparisons etc.) in footnotes. Auditors will also highlight any accounting changes
by mentioning them in their audit opinion. If the change is a result of a mandatory applica-
tion new accounting standards, it will be simply be brought to the attention of the reader.
However, if the change is a result of a discretionary choice of a new accounting policy, the
auditors may either agree on its appropriateness or, if they disagree, issue an audit qualifica-
tion. Contrast to prior period adjustments that result from new information showing that the
previous accounting estimates were in error. Depending on the circumstances and account-
ing standards, prior period adjustments can be shown in the income statement or taken
directly to retained earnings. See also fundamental errors.
Accounting Cycle • Cykl obrachunkowy • The re-occurring sequence of bookkeep-

ing steps that are necessary to produce financial statements. Some steps (#1–3) occur
daily; others (#4–7) are done on a periodic basis and others (#8 & 9) only at the end of an
accounting period. Reversing entries are optional steps while correcting entries are avoid-
able but common. See also worksheet.
1 Analyse Transaction
Reversing Entries 2 Journal Entry
9 Post Closing T/B 3 Post to ledger
Accounting Cycle 8 Post Closing Entries Correcting Entries
7 Financial Statements 4 Trial Balance
6 Adjusted T/B 5 Adjusting Entries
= Optional
Accounting/Reporting Entity • Jednostka sprawozdawcza • Both words are

synonyms connoting the same thing. It is the body that reports its results to accounting
users. For further discussion, see entity.
Accounting Equation • Równowaga bilansowa • Równanie bilansowe • A

fundamental notion in any balance sheet that “assets = equities” or, expanded, “assets =
liabilities + owner’s equity”. This is a tautology (it must, by definition, be true) in the sense
that somebody must have a claim on an accounting entity’s assets. By re-configuring the
accounting equation, we get a rather different insight:
664 Accounting Estimates
Accounting Equations
Equity = Assets – Liabilities
Assets = Liabilities + Equity
The accounting equation reminds us that owner’s equity is a “residual” or a dependent variable:
it will always allow the balance sheet to “balance” because it is defined to do so. Shareholder’s
ownership rights over wealth therefore rise or fall with changes in assets, liabilities or both.
Note that the legal reality is that shareholders do not own assets; rather, they own shares which
have a claim on residual assets net of liabilities. In contrast, debt holders, even unsecured credi-
tors via bankruptcy proceedings, have a direct claim against assets by virtue of their creditor
rights. Accordingly, in the aggregate, the shareholder’s ownership of assets is net of liabilities.
The logic of this causes accountants to define net worth as a residual between assets and liabili-
ties and not as a distinctly measurable financial reality in its own right. See also double entry.
Assets = Claims on assets
= Creditor + Owner
Assets Claims Claims
Accounting
Equation Current Fixed
Assets
+ Assets
= Debt + Equity
Current + Fixed – Debt = Equity

Assets Assets
Accounting Estimates • Oszacowania księgowe • Szacunki księgowe • An

informed estimation of a future accounting event in the absence of either an actual transaction
or immediately verifiable information. Accounting estimates are an inherent part of accrual
accounting that tries to adhere to the matching principle but cannot always wait for the future
to unfold. In the meantime, an “educated guess” must be taken on the most likely outcome.
For example, absent an invoice, there will be no account payable for goods that are received but
which are unbilled. However, by estimating what will most likely be paid, an accrued liability
will better reflect the financial reality of the situation. Another classic example of an account-
ing estimate is depreciation expense. Instead of waiting to see how fast fixed assets wear out,
estimates are made of their useful economic life and salvage value in advance. While account-
ing estimates should be “reasonable”, they will seldom be completely accurate when compared
to what actually transpires. However, the benefits of accrual accounting usually outweigh
the costs of any subsequent inaccuracies. Thus, while cash accounting eliminates the need for
estimates, it does so at the sacrifice of usefulness. In the words of the economist Keynes: “It is
better to be approximately right than precisely wrong.” To counteract any systematic build up
of optimism or naivety, the fundamental accounting principle of prudence tries to ensure that
there is a consistent bias towards conservative errors. There are many sources of estimation
embedded in accrual financial statements. The following would be the most prominent:
Accounting Estimates
665
Some Common Accounting Estimates

Assumption Uncertainty
Period-end accruals ◆◆ changes in contractual amounts?
Depreciation/amortisation
◆◆ useful life of assets?
◆◆ salvage value?
Provisions for bad debts
◆◆ how many customers won’t pay?
◆◆ recovery costs?
Income taxes payable ◆◆ acceptance by tax authorities?
Inventory ◆◆ provision for obsolescence?
Warranty expense ◆◆ provision for customer claims?
Under-funded defined benefit plan pension liabilities
◆◆ pensioners’ life expectancy?
◆◆ investment fund performance?
What to do with the inevitable errors that will result from what proves to be inaccurate
accounting estimates? These are simply tolerated without a retrospective adjustment of
financial results. Uncertainties are inherent in day-to-day business activities; account-
ing is the same. Thus any changes in estimates (“re-estimates”), which may be due to
new information, more experience or subsequent developments, are applied prospec-
tively going forward in time (An exception here being any permanent impairment that
should be treated as a loss of the period.) To avoid flagrant abuses (e.g. say, purposely
boosting profits by assuming that depreciation charges should be reduced), interna-
tional accounting standards specify that certain critical accounting estimates receive
extra disclosure in the notes to the financial statements. Because financial statements
contain so many estimates, profit itself is partly a calculated estimate, not a hard, factual
reality. This is despite an impression of precision from financial statements “balanc-
ing to the penny.” While this can perhaps be disconcerting, accrual accounting profit
(even with built-in errors) still has more informational value than the alternative of
cash accounting (See cash flow vs. profit debate). The trend towards fair-value accounting
can make financial statements even more susceptible to errors in accounting estimates
since assets may not have an easily determined fair value. Such errors will have to be tol-
erated based upon the enhanced informational value of fair-value accounting.
[$]
DEPRECIATION EXPENSE
REQUIRES AN ACCOUNTING
ESTIMATE OF USEFUL LIFE
AND SALVAGE VALUE
Accounting
Estimates EQUALLY PLAUSIBLE
ALTERNATIVE ESTIMATE
COST USEFUL LIFE SALVAGE $
Time
666 Accounting Events
Probability [%]
Over-statement Under-statement
REPORTED PROFIT
Agency Problem: Accounting Standards:
 Optimism  Conservatism
 Vested interest  Historical cost
Accounting
Estimates
Economic Profit
BIASES IN REPORTED PROFIT OFFSET EACH OTHER TO APPROXIMATE ECONOMIC PROFIT
Guess a Little
Never ask of money spent
Where the spender thinks it went.
Nobody was ever meant
To remember or invent
What he did with every cent
Frost, A Further Range, 1936
Accounting Events • Zdarzenia księgowe • The business and economic activities that a
financial reporting system seeks to measure and report. The bulk of accounting events that
flow through the books will be exchange transactions. These are rather obvious and tend to
command attention. However, accrual accounting, which is based on the matching prin-
ciple, will also necessitate recognising many important accounting events that do not neces-
sarily have an exchange transaction. This is where more thought is required and where the
accounting art comes into its own.
Accounting Events
Event Examples
◆◆ Cash payments
Exchange transactions ◆◆ Receipt or incurrence of contractual obligations
◆◆ Barter or set-off between assets & liabilities
Passage of time ◆◆ Accrual of interest
Use of services ◆◆ Insurance
Consumption of assets ◆◆ Depreciation & amortisation
Asset impairment estimates ◆◆ Bad debt provisions; fixed asset impairments
Liability estimates ◆◆ Warranty accruals
Market value changes ◆◆ Mark-to-market adjustments
Contractual impacts ◆◆ Capital leases & disclosure of future commitments
Creditor confidence/default ◆◆ Going concern qualification by an auditor
Accounting Fallacies
667
It is worth bearing in mind what is not an accounting event. Many economic events,
which may be of great interest to owners, investors and creditors, are not captured by
the financial reporting system. For example, new technology might have a bearing on an
enterprise’s fate. Practical considerations, such as cost, objectivity and verifiability, neces-
sarily limit what an accounting system can measure.
Quotable
Not everything that counts can be counted,
and not everything that can be counted counts.
Albert Einstein
Accounting Fallacies • Błędne wyobrażenia o rachunkowości • There are some

common misconceptions about financial reporting that the lay public may fall prey to. We
list a few of the more egregious ones below. Many accounting fallacies stem from a lack
of appreciation of the costs of coming up with better information. While there are dif-
ferent accounting users (each with a distinct perspective), it is the owners and potential
investors who are arguably ‘primus inter pares’. What they really want is an estimate of
the future earnings and the risk of the business. Financial reporting will not tell them
this per se. That said, the past track record and current status of a business can tell acco-
unting users a lot, but not everything. Financial reporting is thus a “necessary but not
sufficient condition” to grasp financial reality.
Fallacy Reality
It is business tool, an art, that can serve various
“Accounting is a science.”
needs
“Balance sheets measure value.” They are a record of past transactions re: stewardship
“Financial statements are precise.” Accounting is full of judgemental estimates
Non-distributable unrealised items go directly to
“All income is captured in the P&L.”
equity
“Auditors determine financial
Management is responsible for the numbers
reports.”
“Audits will catch frauds.” There are inherent limitations to an audit’s powers
“Audited statements guarantee
They assure a going concern but cannot eliminate risk
solvency.”
Adjust for non-cash items & working capital
“Net income is a proxy for cash flow.”
changes
Ordinary earnings better measure sustainable
“Extra-ordinary profit is important.”
trends
“Profit doesn’t matter; cash flow
Only profit (estimates) measure wealth creation
does.”
Accounting is full of debate, tension
“Accounting is boring.”
& significance
668 Accounting Fraud/Scams
Accounting Fraud/Scams • Oszustwa księgowe • Przekręty księgowe • Any

purposeful effort to fool accounting users by deceitful financial reporting. This is usu-
ally motivated to trick lenders or investors to provide more capital. Often it is done as a
desperate attempt to forestall insolvency. Accounting fraud is a criminal offence. Recent
high-profile examples in the public venue (see accounting scandal) include Enron (USA),
Parmalat (Italy) and WorldCom (USA). The later has the dubious distinction of being the
largest in history: in 2002, profits were inflated by $3.8 billion by capitalising fee expenses
paid to local telephone companies as capital expenditures. Accounting frauds are expen-
sive in terms of value destruction. It has been estimated that investors lost over $900 mil-
lion in 30 big scams between 1997 and 2004 (“The Economist”, July 28, 2005). They also
inevitably put auditors in the spotlight if they do not detect the fraud. However, auditors
generally cannot, in themselves, be held accountable for detecting fraud since it is out-
side the scope of their normal duties. See Sarbanes-Oxley Act, forensic accounting, Arthur
Andersen.
A Destiny Fulfilled
No single person bore responsibility for the Enron debacle; no
single person possibly could. Instead, the shortcomings of a handful
of executives – along with a community of bankers, lawyers, and
accountants eager to win the company’s fees; a government willing
to abide absurdly lax rules; and an investor class more interested
in quick wealth than long term rewards – merged to create an
enterprise destined to fail.
Conspiracy of Fools (2005) by Kurt Eichenwald, p. 11
Accounting Hall of Fame (USA) • Galeria sław rachunkowości • The “great

and the good” of the world of accounting. It was established at the Ohio State University in
1950 for the purpose of honouring accountants who have make significant contributions
to the advancement of accounting since the beginning of the twentieth century. It includes
63 leading accountants from the United States and other countries (Australia, Canada,
England, Japan, and Mexico). See also Pacioli, Arthur Andersen and Leonard Spacek.
Accounting History • •
Historia księgowości While the seminal event in
accounting history is usually attributed to Pacioli’s path-breaking double entry sys-
tem, there were obviously other evolutionary developments that brought the world
of accounting to where it is now. Double entry was truly revolutionary and initiated
momentous changes in its own right. However, most progress in the accounting arts
tended to be a responsive reaction to developments elsewhere in the world of business.
Our Compendium can do no more than try to highlight some of the key milestones in
the evolution of the accounting arts:
Accounting History
669
Accounting: A Brief History

Milestone What Happened
Accounting history perhaps starts the legal codes that penalized
Code of
the failure to memorialise transactions. The renowned Code of
Hammurabi
Hammurabi required that an agent selling goods for a merchant
first dynasty of
give the merchant a price quotation under seal or face invalidation
Babylonia
of any disputed agreement. It is believed that most transactions
(2285–2242 B.C.)
began to be recorded through the use of physical tokens.
Among Roman accounting innovations was the use of an annual budget,
Roman Imperial
which attempted to coordinate the Empire’s diverse financial enterprises,
Taxes & Budgets
limited expenditures to the amount of estimated revenues and levied
(500BC–500 AD)
taxes in a manner that took into consideration its citizens’ ability to pay.
The invading Norman force took possession of all property held in
William the
the name of the defeated kingdom. To take full stock of the newly
Conqueror’s
purloined wealth, a comprehensive survey was done of the value
Domesday Book
of England’s real estate and tax base. The “unparalleled precision” of
(1086 AD)
the Doomsday Book was possibly the world’s first inventory count.
Arabic decimal numbers were a vast improvement over Roman nu-
Arabic Numbers
merals. They facilitated tracking business transactions in accounting
(14th–15th century)
records.
Innovative Italians in commercially oriented city-states elevated
trade and commerce to new levels. Business activity began to
come out of the Dark Ages and flourish because of the conver-
gence of many enabling conditions: private property rights (pro-
Renaissance tected by law); capital accumulation (savings could be employed
Trading in business), specialization (encouraging trade vs. self-sufficiency),
(15th century) credit (to leverage owner’s capital), writing (a permanent record
in a common language) and money (a „common denominator” for
exchanges). Collectively, these conditions were a powerful impe-
tus to the need to record transactions and account for wealth and
its creation.
The Italian Benedetto Cotrugli writes Delia Mercatura et del Mercante
Perfetto (Of Trading and the Perfect Trader) including a brief chap-
Double entry
ter describing many of the features of double entry bookkeeping.
Bookkeeping
Luca Pacioli, who credited Cotrugli with originating the double entry
(1460)
method, would elaborate and describe the method more fully in 1494
in his famous tract.
Thomas Stevens, a senior official with Britain’s East India Company,
First Accountant(?)
was designated as the Accountant General and may be have been
(1614)
the first person with the formal title of “accountant”.
France creates the first legally mandated code of accounting
Accounting in 1673 designed to avoid bankruptcy by restricting dividends
Regulation to earned income. It is later incorporated into the Napoleonic
(1807–1870s) Commercial Code of 1807. Under German unification in 1870s, fur-
ther such code laws are developed. Focus is on tax assessment.
670 Accounting History
Technology advances in power, mass production and transporta-

tion created an upsurge in exchange in competitive markets where
Industrial price and quality would be compared; this would compel produc-
Revolution ers to pay closer attention to cost accounting. Mobilisation of capital
(1780s–1850s) required measures of its productivity and investment yield leading
to the financial reporting of profit to owners. Anglo-Saxon model of
accounting evolves focusing on the needs of capital markets.
Bankruptcy laws that both created unsecured creditors rights and
protected borrowers from harassment were vital to both encour-
Bankruptcy Laws
age lending and risk-taking entrepreneurship. In 1831, the UK law
(1830s)
called for accountants to be appointed as „Official Assignees”, the
first official recognition of the accounting arts as a distinct activity.
The Institute of Chartered Accountants of Scotland becomes the
world’s first professional body of accountants, receiving its Royal
Professional
Charter from Queen Victoria in 1854 (see illustrations). It was the first
Accounting
to adopt the designation „Chartered Accountant”. The designating
Institute (1854)
letters „CA” are still an exclusive privilege in the UK for members of
the Scottish Institute.
Limited liability was first introduced in America in 1811 and migrated
Limited Liability to Britain in 1854. By quantifying how much was at risk, shareholders
(early 1800s) were far more willing to invest their savings. Joint stock enterprises
& Joint Stock allowed equity holders to become smaller, more numerous and less
Companies (late actively engaged in management. This passive role in turn created a
1800s) need for stewardship by professional management and financial re-
porting to absentee owners.
In 1849 Samuel Lowell Price set up a one-man accounting prac-
tice in London followed five years later by William Cooper. When
Cooper’s three other brothers later joined him in 1861 to form
Cooper Brothers & Co, one of the first accounting partnerships was
Accounting
born. By 1865, Price also joined a new partnership known as Price
Partnerships
Waterhouse. Meanwhile, in the USA, a partnership of Lybrand, Ross
(1860s+)
Brothers and Montgomery was formed in 1898. PW’s senior partner
in the US was George O. May from London. He would share with
Robert Montgomery a prominent leadership role in the develop-
ment of the American profession.
Early bank credit depended on the analysis of deposit activity and
collateral security to make short-term loans on demand. As lenders
Credit Market
began to provide more term loans for fixed asset financing, there
(1870s+)
was a greater need to have financial statements in order to assess
creditworthiness and the going concern status of borrowers.
As the Industrial Revolution matured, large amounts of British

capital migrated to the rapidly growing emerging markets in the
Foreign Americas, especially in railroad development. Scottish and British
Investment accountants were often engaged to audit these investments to
(1850-1900) monitor the interests of absentee investors. At the same time, USA
bond-rating agencies (Moody’s and Standard & Poor‘s) began to
require financial statements to assess the credit risk of debtors.
Accounting History
671
What was originally designed to be a “temporary” measure to

finance large government expenditures in time of war soon be-
Corporate Income
came a permanent feature of government finances. Levying of
Tax (1900+)
income taxes in turn further reinforced the need to measure and
report income in a systematic way.
Technology Accounting tools such as the calculator, typewriter, tabulating

Advances machine and electronic computer dramatically reduced the cost of
(1900-2000) gathering, processing and reporting information.
Modern performance measurement and budgeting tech-

niques developed in response to the demands of manag-
ing large and decentralised industrial corporations such as
Management
Alfred P. Sloan’s General Motors. Otherwise unmanageable
Science (1920s+)
firms were organised into internal divisions accompanied
by transfer pricing, responsibility accounting and return on
capital employed measures.
A combination of globalisation (in both trade and the flow of

International
capital), communication technology and the spread of the English
Accounting
language as the “lingua franca” of business lead to an impetus for
Standards
convergence towards uniform accounting standards worldwide
(1973-2006)
accepted by all. First reporting year for IFRS is 2005.
Selected references and sources: Timothy Gillis, Professor at May Business School, Texas
A&M University, USA (see: http://web.acct.tamu.edu/giroux/history.html). See also
“The History of Accounting” by the Association of Chartered Accountants in the United
States (see: www.acaus.org).
Embracing All Matters of Account

That the profession of Accountants, to which the Petitioners
belong, is of long standing and great respectability, and has of late
years grown into very considerable importance. That the business
of Accountant, as practiced in Edinburgh, is varied and extensive,
embracing all matters of account, and requiring for its proper
execution, not merely thorough knowledge of those departments
of business which fall within the province of the Actuary, but an
intimate acquaintance with the general principles of law, particularly
of the law of Scotland; and more especially with those branches
of it which have relation to the law of merchant, to insolvency and
bankruptcy, and all rights connected with property.
Preamble of a petition to Her Majesty Queen Victoria for a Royal Charter
submitted in 1854 by an association of accountants based in Edinburgh
from A History of Accounting and Accountants,
by Richard Brown (1905), p. 207
672 Accounting Industry (vs. Profession)
Accounting Industry (vs. Profession) • Branża księgowa (w porównaniu

•
z zawodem księgowego) All the various parties involved in providing services to
facilitate financial and managerial reporting. There are several players involved:
◆◆ Accounting service bureaus,

◆◆ Outsourcing providers,
◆◆ Software suppliers,
◆◆ Tax advisers and financial consultants,
◆◆ Independent auditors,
◆◆ Accounting regulators.
The accounting industry is big business. The 68 million results on a Google search for
“accounting industry” compares with 113 million for “manufacturing”, 1 billion for
“industry” and 3.2 billion “business”.
Accounting Irregularities • Nadużycia księgowe • Intentional misstatements of

financial reports (typically with respect to net income) in an effort to make financial
performance look different than it actually is. This is typically motivated by deceit-
ful management who want to look good or make their numbers to please capital mar-
kets increasingly focused on earnings per share forecasts. An accounting irregularity
is a polite euphemism for fraud and should ideally be caught by a protective arsenal of
auditors, audit commitees and accounting regulators. See also cook the books and win-
dow dressing.
Mild-mannered Accountants
Enron opened my eyes to the fact that this mild-mannered accountant
was, in all probability, leading a life of mystery, danger and intrigue.
The decline and fall of the Houston energy trading company – the
largest bankruptcy in U.S. history – has spurred investors, regulators
and congressmen to cry out against the shenanigans of accountants
who creatively resolve the challenges of their occupation.
quoted from Accountants gone bad, in „Maclean’s Magazine”,
April 1, 2002, p. 60
Accounting Judgements • Oceny księgowe • A judgement required by manage-

ment as to the overall classification of assets or liabilities. For example, whether assets are
classified as held for trading or held-to-maturity. Another example would be impairment.
Assets may or may not have a future use depending upon what management’s intentions
are. A “judgement” is different than an accounting estimate in the sense that it involves
consideration of wider range of factors, including the company’s own plans. If the judge-
ment has a material impact on the financial statements, it is considered to be “critical”.
Its background rationale must be disclosed in the notes. See also critical accounting esti-
mates/judgements.
Accounting Policies/Methods
673
Choose Your Poison

IAS depends more on the judgement of companies and auditors
to determine whether accounting treatment “faithfully represents”
the economics of the transaction. The result: great diversity in
accounting, depending on how aggressive a company wants to be
and how strict is the auditor is. GAAP is more legalistic, with less
room for individual judgement. But the standards are so prescriptive
that they are easily gamed by companies looking to boost their
earnings or hide their debt.
“Fortune Magazine” (European Edition), September 30, 2002, p. 56
Accounting Noise (slang) • Chaos księgowy (żargon) • The unnecessary clutter

and complexity in financial statement reporting that obscures, or worse, distorts a com-
pany’s true financial performance. The notes, for example, can overwhelm many readers
with their arcane technicalities or their shear volume. Accounting noise is either an unin-
tended consequence of complex accounting standards or, worse, a result of management’s
attempts to mask financial reality. To help investors cut through accounting noise, man-
agement commentary is often provided. See also plain English movement. 
Forest for the Trees

One way to hide a log is to put it in the woods. What we are looking
at here is an example of superbly complex financial reports. They
didn’t have to lie. All they had to do was to obfuscate it with sheer
complexity – although they probably lied too.
John Dingell, US Congressional representative commenting
on Enron quoted in „Fortune Magazine”, December 24, 2001, p. 54
Accounting Period • Okres obrotowy (sprawozdawczy) • The time frame in which

accounting processes are used to measure an entity’s activities. For external reporting, this
is typically the 12 month calendar year (hence, the annual report) and interim 6 month
bi-annual or 3 month quarter periods. Management accounting, with its emphasis on rel-
evance and timeliness, may have much shorter time periods (even daily). The revenue rec-
ognition and expense matching processes strive to allocate measurements to the correct
accounting period. See also cut-off.
Accounting Policies/Methods • Zasady rachunkowości/metody księgowości

•
(stosowane/przyjęte przez przedsiębiorstwo) The discretionary accounting
methods and practices chosen by an entity within the boundaries allowed by accounting
standards. While most accounting policies are prescribed in a general way, accounting
issuers have a certain degree of freedom in the selection of specific matters. For instance:
674 Accounting Policies/Methods
fixed assets can be depreciated a number of ways (straight-line, declining/reducing bal-

ance etc.); inventory can be valued using FIFO, LIFO (in the USA at least), specific iden-
tification or weighted average cost, etc. Or, various measurement methods (e.g. historical
cost, current cost, net realisable value or net present value) can be selected. Depending on
the reporting regime, companies are often free to choose an accounting method that fits
them best where “best” means conveying financial reality. However, this is subject to their
selection of policies being:
◆◆ relevant and appropriate to the entity, its industry and its circumstances,
◆◆ consistent from year to year (or it will be subject to an audit qualification),
◆◆ disclosed in the notes to the financial statements,
◆◆ a fair presentation (this may even (albeit rarely) over-ride a prescribed accounting
standard).
Permitting a degree of freedom in financial reporting is one distinction of the Anglo-

Saxon accounting tradition that relies on strong auditors to avoid abuses from “cherry-
picked” accounting policies. Allowing flexibility in policies is a trade-off between
accounting users’ needs. Rigid rules would distort the portrayal of many companies; but
too much variability erodes comparability. The choice of a particular accounting policy
should be disclosed in financial statement notes. A financial statement user should
focus on three issues:
1. understanding the underlying logic of the accounting methods chosen,

2. if there are alternative presentations, is there a sensible rationale for the particular
choice?
3. is the impact on financial results significant?
While it is natural that companies will choose an accounting policy that shows them in the
best light, the choice criterion should be fair presentation. A trend in international account-
ing standards is to strive towards narrowing the scope of choice for the sake of better com-
parability and global harmonisation. See also allowed alternative treatment, benchmark tre-
atment and earnings quality.
 Depreciation: straight line vs. declining balance

 Inventory: FIFO vs. LIFO vs. Average Cost
 Product costing: direct vs. absorption
Accounting  Product costing: actual vs. standard costs
Policies  Expense vs. capitalize
 Disclosure
 Provisions for anticipated losses
WITHIN BOUNDS OF ACCOUNTING STANDARDS, COMPANIES ARE
FREE TO CHOOSE SUBJECT TO CONSISTENCY & “FAIRNESS”
Accounting Practices, Economics of
675
Accounting Practices, Economics of • Ekonomika firm księgowych • Most

professional service accounting firms are structured as limited partnerships and earn
their living by providing services in assurance, related areas of financial advice and tax
advice. What is the business model of such firms i.e. how do they make money? Like most
profit-seeking enterprises in competitive markets, there are several key performance indi-
cators that will tell much of the story:
◆◆ Client fees per hour (“charge-out rates”);

◆◆ Margins of charge-out rates over hourly staff salaries;
◆◆ Utilisation of fee earner’s time, i.e. hours charged vs. available to work;
◆◆ “Realisation” i.e. the percentage of time charged which is billed and recovered;
◆◆ Fees revenue per fee-earner and per partner;
◆◆ Overheads per fee earner.
To do well, a firm needs to perform at least adequately in most of these areas. If we could
take a peak at their accounts (which are in fact private), we might see the following
income structure (based on your author hazarding an educated guess):
Accounting for the Accountants
Calculation Description Estimate
Hours Billed x Charge-out x Realisation = Fee Revenue 100%
Number of Staff (excluding partners) x salary = Payroll Costs – 35%
Office rent & operating expenses = Operating Costs – 20%
“Network” payments (re: large practices) = “Franchise fee” – 5%
Training & professional development = Quality assurance – 8%
Insurance costs = Protection – 2%
Partnership Income + 30%
Alternatively, if the residual for partners’ income deducted an amount for the market
value of their services, partners would clear about a 15–20% of revenues as a return on
their invested capital. At least for the audit portion of a practice, a unique asset is the
recurring annual revenue base. Not only are statutory audits mandatory, there are built-
in limits to the ability of clients to switch audit firms. These include the learning curve
costs for new auditors and the stigma associated with excessive auditor rotation (a bad
sign in the eyes of many users). This gives an auditing practice an installed base of repeat
income that can be reliably counted upon to carry fixed overheads and to justify invest-
ment in practice development. At the same time, an installed base can also be a dead-
weight burden if a relationship is not profitable. Often the “80/20 rule” applies to a firm’s
clients i.e. 80% of a firm’s problems come from 20% of the clients. These clients will
demand high service levels, haggle over fees and take their time paying. But billing vol-
ume is not everything. Satisfying clients without compromising professional standards
(and exposing the firm to reputation risk) is obviously another key success factor. A high
level of client “ownership” by designated partners accomplishes this. To further focus
efforts, staff will traditionally be engaged in one of three roles: business development
676 Accounting Principles/Concepts
and customer care, administration and service delivery. This has been called the “find-
ers, minders and grinders” model. Another staff role in larger firms is as a specialized
knowledge worker to help mainstream staff with complex technical matters. As well as
financial results, there are other non-financial performance criteria that most account-
ing firms will strive to achieve:
◆◆ Client satisfaction;
◆◆ Quality and motivation of staff and partners;
◆◆ Staff and partner training;
◆◆ Fostering a pro-active “can do” culture;
◆◆ Ongoing marketing, business development and a prospect “pipeline”;
◆◆ Billing that reflects the value to the client rather than the time input;
◆◆ Investment in new service offerings;
◆◆ Remuneration structures that reflect actual contribution to the practice.
Like most professions with limited entry and high performance standards, accountants
are richly rewarded. Just how richly rewarded depends on their ability to run their prac-
tices in a business-like manner that maximises owner value. For further reading, see
David Meister, “Managing the Professional Services Firm”.
Accounting Principles/Concepts • Podstawowe zasady/koncepcje rachun-

•
kowości The fundamental ideas and economic logic standing behind accounting
standards. To the extent that there is a convergence, especially in competitive free mar-
kets, these ideas tend to be universally accepted in some form. At the heart of accounting
principles are a number of basic, inviolate ideas:
Accounting Principles
Principle Summary
Consistency
◆◆similar transactions and reporting periods should be accounted
the same way
Going Concern
◆◆ reasonable assurance of future existence is needed to justify
value-in-use
Matching/Accruals
◆◆ relate time to economic value, not the occurrence of cash
transactions
Conservatism ◆◆ in estimates of the future, do not anticipate favourable results
Materiality
◆◆ summarize; do not confuse the picture with the clutter of the
insignificant
Substance vs. Form ◆◆ look beyond legal form or transactions to portray economic reality
Behind accounting principles stands an even more abstract conceptual framework.

Accounting principles are broad which leaves room for individual interpretation. As
well, there are inherent trade-offs amongst them (e.g. matching and conservatism).
Accordingly, different countries – each with their own traditions, legal system and
industrial structure – will invoke distinctive accounting standards as specific laws.
Accounting Records
677
Note that, somewhat confusingly, in the USA the term generally accepted accounting
principles refers to conventions and legal requirements i.e. what others call accounting
standards.
 Accrual vs. cash

 Going concern
 Matching
Accounting
 Prudence
Principles  Disclosure
 Substance vs. form  Materiality
 Fair presentation
Accounting Pyramid (Author’s vernacular) • Piramida rachunkowości (żargon

Autora) • The progression of general economic ideas into increasingly specific deter-
minants of an enterprise’s financial reporting. Universal principles become applicable in
specific instances. In this way, individual reporting is based on coherent foundations,
even though specific circumstances might merit distinctive treatment.

Co
mp
an
Policies
ic
ys
og
pe
gl
cifi
n
nti
c
u
Accounting

cco
Standards
Pyramid
Le
A
ga
reql
gic
uir
Principles
c lo
em
mi
en
no
t
co
E
Concepts
Accounting Records • Dokumentacja księgowa • A broad term denoting all the vari-
ous internal documentation necessary to handle accounting activities. This would include
the books of account, time sheets, manuals and customer records in both hard copy and
electronic versions of computerised records. Accounting records are utilised for both
internal management accounting and external financial reporting purposes.
678 Accounting Regulators
Even Amongst Friends

What people don’t realise in that intimacy has its conventions as
well as ordinary social intercourse. There are three cardinal rules –
don’t take somebody else’s boyfriend unless you’ve been specifically
invited to do so, don’t take a drink without being asked, and keep a
scrupulous accounting in financial matters.
W.H. Auden (1907–1973), Anglo-American poet
Source: The Columbia World of Quotations, 1996
Accounting Regulators • Organy nadzorujące przestrzeganie standardów

rachunkowości • Authoritative bodies with an oversight function designed to ensure
that public companies obey accounting standards. As with any rule or law, the fact that
accounting standards exist “on paper” does not ensure that they will be applied in prac-
tice. Consider published financial statements. There needs to be mechanisms to promote
compliance and, if necessary, correction. To a large extent, auditors shoulder this burden. If
they detect departure from either corporate law or fair presentation, they can issue a modi-
fied audit opinion (e.g. qualified, adverse, disclaimer or emphasis of the matter). In most
cases, the reaction, or even the possibility of a reaction, of shareholders or capital markets
will remedy the problem. However, there can be loopholes. While rare, audit risk – the risk
that the auditor does not do its job – is a possibility. Creative accounting techniques, which
follow the letter but not the spirit of the law, may fool everybody. Finally, shareholders and
capital markets may have insufficient collective or practical means to express objections
or enforce better accounting. Therefore, in many regimes, independent public bodies are
established with a mandate to enforce acceptable accounting practices. In the USA, the
Securities and Exchange Commission, through its regulation of publicly traded securities,
has the power to rectify accounting deficiencies through cease trading orders. In the UK,
the Financial Reporting Review Panel, composed of prominent members from the private
sector, polices company accounts. It enforces by morale suasion or initiating legal action
that can include the power to revise accounts. Other regimes rely on government offices.
A major challenge with all regulators is discovery and detection. A regulator’s limited
resources necessitate reactive tactics to whistleblowers. Yet inadequate disclosure, by nature,
or creative accounting, by design, is difficult to spot. Most regulators have to play “cat and
mouse”. Nonetheless, their activities, especially if they can find “hanging cases” (e.g. some-
body to punish as an example), can act as a strong deterrence against flagrant abuses.
A Game
Y’see it’s sort of a game to me. Its whole object is to prove that two plus
two equals four. That seems to make sense, but you’d be surprised at
the number of people who try to stretch it to five.
An explanation of the nature of accounting a line from the 1941 movie,
The Remarkable Andrew Source: The Columbia World of Quotations, 1996
Accounting Scandal
679
Accounting Risk (vernacular) • Ryzyko księgowe – rachunkowe (żargon) • The

possibility that financial statements materially depart from a fair portrayal of the finan-
cial reality of an enterprise. This in turn leads to poor decisions by lenders and investors.
At worst, there can be distortions from cooking the books. Standing on guard against such
extreme abuses are corporate governance, auditors and accounting regulators. Because
accrual accounting involves the use of estimates and predictions of the future, a degree of
accounting risk is inherent to most financial statements. Examples where it is often diffi-
cult to be certain include:
◆◆ determining what is material for accounting users,

◆◆ recognising revenue only when truly earned,
◆◆ recognising asset impairment losses,
◆◆ judging technological obsolescence or useful life of operating assets,
◆◆ determining whether costs should be capitalised or expensed,
◆◆ quantifying contingent liabilities.
These uncertainties are the reason why the conservatism/prudence principle is employed.
As well, like all random events, errors can often cancel out on average. It is the one
way bias, perhaps from the agency problem, that will create harmful accounting risk.
The best antidote to accounting risk is disclosure (i.e. state your assumptions and
warn readers). Hence some jurisdictions require that accounting risks be explicitly
brought to the attention of readers (reference AIPCA’s Statement of Position No 6:
“Disclosure of Certain Significant Risks and Uncertainties”). Accounting risk is usu-
ally the greatest in emerging and transition markets where institutional infrastructure
is developing.
Accounting Scandal • Skandal księgowy • High-profile revelations of fraud and/

or negligence in the fair reporting of large corporations that typically led to their sudden
unexpected bankruptcy and heavy losses by creditors and shareholders. Because of their
size and impact, scandals are often elevated to public policy issues. A very partial list,
cited by way of sample only, could include the following companies:
680 Accounting Service Bureau
Rogue’s Gallery
Northland Bank (Canada, 1985) Global Crossing (USA, 2001)
BCCI (UK, 1987) Enron (USA, 2001)
Polly Peck (UK, 1990) Worldcom (USA, 2002)
Maxwell (UK, 1991) Tyco (USA, 2002)
Cendant (USA, 1997) Ahold (Holland, 2002)
Xerox (USA, 1998) Parmalat (Italy, 2003)
Waste Management (USA, 2000) Refco (USA, 2005)
When the scandals are a result of duplicity or a conspiracy to deceive (see accounting
fraud), they can be isolated as one-off manifestations of accounting risk. However, more
systematic and far-reaching flaws can lead to a loss of confidence by capital markets
and a demand for deeper reforms. A watershed scandal in this regard was Enron that
directly lead to demise of the Arthur Andersen audit firm and the passage of Scarbanes-
Oxley Act. Other, long-term consequences include changes in accounting standards (e.g.
accounting for stock options), heightened levels of corporate accountability (e.g. criminal
charges for breach of trust) and a greater impetus for shareholder rights. Since culpable
and greedy management can never be completely eliminated (see agency problem), real
solutions lie in higher standards of corporate governance, auditor independence and bet-
ter accounting regulation. See also Wall Street scandal.
Mosquitoes in a Nudist Colony

The demise of Refco, the futures trading brokerage outfit that filed
for bankruptcy protection this past week with $430 million in
undeclared debt and a few million unanswered questions, leaves
anyone who cares about the integrity of financial information
feeling like a mosquito in a nudist colony: With so many targets, it’s
hard to know where to start… Refco’s collapse confirms once again
that the value of an enterprise – especially one dependent on the
fickle combination of a readily replaceable service, public reputation,
escalated expectations and hot money – can be as fleeting as last
week’s blind date.
Excerpt from Balance Sheet column by
Jim Peterson “International Herald Tribune”, October 22–23, 2005, p. 15
Accounting Service Bureau • Biuro Usług Księgowych • A commercial business

that provides bookkeeping and tax return completion to other businesses, typically small
businesses that cannot afford their own accountant. A service bureau is an example of
outsourcing.
Accounting Standards Board
681
Accounting Standards • Standardy rachunkowości • The obligatory rules (you

will obey!) applied in various regimes governing the measurement, valuation, presenta-
tion and disclosure of financial reporting information to the public. Accounting standards
are the “rules of the (reporting) game” that are established by an authoritative body (see
accounting standard-setters). Without a common ground of understanding to guide both
those who prepare and use financial statements, every entity would be left to create its
own unique vision of itself, a recipe for chaos in financial reporting. Comparability and
fair presentation would be difficult. Accounting standards are a generic concept that has
different names depending on the governing regime:
◆◆ International Financial Reporting Standards (global),

◆◆ Generally Accepted Accounting Principles (USA, Canada),
◆◆ Accounting Standards (UK),
◆◆ Accounting Law (Continental Europe).
Note the distinction between accounting principles and accounting standards. The former
are a conceptual foundation underlying accounting standards. The latter are concrete and
specific regulations that require compliance (although North American practice rather
confusingly describes these as “principles”). Compliance to accounting standards may
be either ‘de facto’ required by corporate law or indirectly through the forces of market
discipline since companies have to adhere to accounting standards to earn a clean audit
opinion. Regulated enterprises, such as banks, insurance companies and public utilities
usually have their own distinctive versions of accounting standards. As globalisation
increases, there is a trend towards convergence into one common accounting standard.
Compare to accounting policies that are the choices allowed within accounting standards.
Focus Point
The SEC chairman noticed two large computer screens on the
credenza behind his desk. Something was different: the familiar
screen saver was gone. In its place, words of varying sizes bounced
back and forth. He moved closer, squinted until the words came
into focus. He smiled.
ACCOUNTING. ACCOUNTING. ACCOUNTING.
His staff was lobbying him again. Grab the accounting issue, they
were urging, get ahead of it. Out there, right now, were companies
on the path to destruction, because accounting standards had
collapsed.
Accounting Standards Board (UK) • Rada ds. Standardów Rachunkowości

(Wielka Brytania) • The accounting standard-setter in the United Kingdom
(England, Wales, Scotland and Northern Ireland) that sets accounting standards. It is
682 (Accounting) Standard-setters
equivalent to the USA’s Financial Accounting Standards Board. See also Anglo-Saxon
accounting tradition.
(Accounting) Standard-setters • Organy ustanawiające standardy rachun-

•
kowości The legally designated authority within an accounting regime that has the
official mandate to develop and select the regime’s accounting standards. In some coun-
tries such authority is dictated by government fiat. However, in most free market-ori-
ented countries, a standard-setter “promulgates” standards (i.e. divulges its considered
opinion on the matter) on behalf of the perceived collective interests of the private sec-
tor. A governmental accounting regulator (e.g. the SEC in the case of the USA) or cor-
porate law (e.g. in the case of such countries as Britain, Canada etc.) may then endorse
the recommendations to give them the status of law. While endorsement tends to be
a formality, the option of it being withheld creates a “healthy ambiguity” to discipline
the standard-setter. In terms of their influence, the most important standard setters in
the world are the International Accounting Standards Board (IASB) and the Financial
Accounting Standards Board (FASB) in the USA. Stand-setters have a “mission-critical”
role. Accounting standards are an important determinant of how firms and capital mar-
kets behave and perform (see accounting and capital markets). They can also often be con-
tentious due to genuine differences in opinion or vested commercial interests. Therefore
standard-setters must be both impartial and credible if they are to have true authority.
This must come from technical leadership, commercial independence, a grasp of account-
ing users’ needs and having a systemic vision for the common good. The standard-setter’s
credibility can be just as much a question of process (how do we get there?) as content
(end results?). Process usually involves reaching a consensus on “best practice” by busi-
nesses, the public accountancy profession, capital market interests and accounting regu-
lators. Often standards advisory councils are created as a forum to understand the needs
of those who will ultimately have to live with accounting standards. Consensus build-
ing has the merits of relevance, experience, considered opinion and, of necessity, healthy
debate. However, such a process can also be messy and time-consuming. Companies may
also be tempted to think of new ways to get around rules. This can make a standard-set-
ter’s mission a never-ending exercise in the game of “catch up”. Vested interests also may
lobby standard setters intensively behind the scenes; perhaps even with the help of one of
the Big Four audit firms. An example of blatant political interference in standard setting
was the US Congress’s pressure on the FASB in the late 1990s over the issue of expensing
to stock options. Whether or not a standard-setter has the ability to withstand pressure
depends on its legal status, the country’s overall culture of corporate influence peddling
and the independence of its funding. In the case of the latter, there is even a trend towards
independent funding, if necessary through tapping government sources, in order to
make the standard setters as authoritative as possible.
Accounting Users/Financial Statement (External) Users • Użytkownicy

zewnętrzni (sprawozdań finansowych) • The decision-makers outside the
reporting entity who utilize financial statements. Understanding who they are and their
needs is important to formulating accounting standards, financial statement disclosure
and judging fairness and materiality. While the primary uses of financial statements are
Accounting Users/Financial Statement (External) Users
683
for the purposes of either investing or lending, there can be other information needs as
well:
External Accounting Users
User Characteristics & Needs
◆◆ Banks, trade creditors, bond holders & counter-parties
Lenders ◆◆ Liquidity, cash flow & repayment capacity
◆◆ Solvency, stability and default risk
◆◆ Stock market players, institutional investors & strategic investors
Investors ◆◆ Share valuation: earnings quality, growth rates & dividends
◆◆ Earnings volatility: risk, future results
◆◆ Shareholders, supervisory boards & executive management
Owners (*) ◆◆ Management performance, compensation & strategy
◆◆ Stewardship of entrusted resources
◆◆ Tax authorities, regulators & public policy formulators
Governments ◆◆ Compliance to laws and regulations
◆◆ Economic and social efficiency
◆◆ Special interest groups, employees, unions & consumer groups
Public bodies ◆◆ Corporate citizenship
◆◆ Partnering potential
(*) While owners are arguably “internal users”, they do not necessarily have full or easy access
to an enterprise’s financial and accounting information. In the case of large and complex
organisations, even some inside users are relying on financial statements used by the public.
In these instances, owners will also share the information needs of investors.
Consideration of the information needs of external users is essential to the utility of

the accounting process. Otherwise, accounting loses touch with its “consumers” and
becomes a less socially meaningful exercise.
Short Term Auditors Investors

Creditors
Liquidity Value
Fair
Stewardship
Long Term
Solvency
Accounting Users:
Lenders
Owners
Financial
Financial
Statements
Interests Statements
Compliance
Collection Performance
Tax Collectors Regulators Management

684 Accounts, The
The usefulness of accounting is best confirmed to the extent that the capital markets pay
attention to financial statement results. The efficient market hypothesis, by incorporating
other data in share valuation, tends to relegate the impact of published financial reports
to predicting risk characteristics.
Focus Point
Corporate reporting [should be about] relevant information. [This
means] eliminating irrelevant disclosure. The debate is complicated
by the natural inclination of executives to provide an avalanche of
information for fear of exposure to liability. But the focus should be
on reporting clear information to the primary audience: investors
and financial statement users.
Samuel DiPiazza, Chief Executive Officer,
PricewaterhouseCoopers, 2005 Annual Review
Accounts, The • Konta • The collective name for all the accounts used in an entity’s
bookkeeping. A business may have thousands of individual accounts relating to various
customers, suppliers, asset and liability categories etc. For financial statement presen-
tation purposes, all of them will ultimately be aggregated and summarised by invok-
ing the materiality principle (since too much detail would confuse rather than assist
accounting users). Often accountants refer to the financial statements themselves as “the
accounts”.
Keeping An Eye on Business

In front of him lay a great ledger, in which kept the accounts, and just
above his head was a bunch of canes, intended mainly for sale. The old
man took money, gave change, wrote in his ledger and sometimes
dozed off, but despite all these tasks, he watched with unbelievable
vigilance over the flow of business throughout the entire shop.
Boleslaw Prus, The Doll, 1890 (Chapter III – The Journal An Old Clerk)
Accounts Receivable (Trade Receivables), Accounting for • Należności

z tytułu dostaw i usług, rozliczanie w rachunkowości • Accounts receivable arise
when suppliers offer credit to buyers, typically on open account with payment due in, say,
30 to 60 days time. They are intangible financial assets, classified collectively as a current
asset that converts to cash upon successful collection. Receivables have two accounting
issues: existence and valuation. Existence is closely linked to revenue recognition. When
goods or services are provided to third parties and reliably measured economic ben-
efits arise, both the sale and its receivable can be recognised. In most instances, this is a
straightforward case of delivering goods or services against a purchase order. Valuation
of a receivable is not at cost (you cannot “buy” a receivable) but rather net realisable value
Accrual (Basis of) Accounting
685
(the amount of cash expected to be received). Thus receivables must be adjusted for value
added taxes and early payment discounts. There also may have to be an adjustment for
any sales returns/allowances. To the extent that collection looks unlikely, receivables suf-
fer impairment in value that must be reflected in a provision for bad and doubtful debts.
There can be variations on trade receivables that may merit different accounting treat-
ment. Instalment receivables recognise revenue over time as cash is received. Notes receiv-
ables are disclosed separately to highlight their distinctive nature. Long-term receivables
are carried at their net present value. See also accounts receivable financing.
Balance Sheet
Liabilities
Accounts
Receivable
Accounts
Receivable
Often Equity
15-20%
of Assets
Accretion/Accretive • Przyrost (proces narastania) • A general description of any

process of gradual, externally driven growth. In the case of a value creation process such
a natural growth, accretion generates revenue. An example might be the value of a farm-
er’s crops as they mature in the field or livestock as it gains weight and hence increases its
market value. Situations with revenue accretion raise a revenue recognition issue: should
income be shown in the accretion period? This would be equivalent to equating sales with
production or the passage of time. To the extent that there is an active market with ready,
commodity-like market price, accounting standards generally recognise accretion’s unre-
alised gains as income. (See agricultural activity). Accretion can also generate an expense
in cases where a liability is growing with time (see discount accretion). Because of the
accounting principle of prudence/conservatism, such accretion is usually a more straight-
forward recognition of an accrued expense.
Accrual (Basis of) Accounting • Rachunkowość memoriałowa • The recog-

nition of accounting events based on both exchange transactions as well as contractual
and economic occurrences. Revenue is recognised when it is legally earned (vs. collected
in cash) and expenses are matched to the revenues they generate (vs. paid out in cash).
Balance sheets accordingly contain estimates of future cash receipts (e.g. receivables) as
well as estimates of future disbursements (e.g. payables). Income statements measure
changes in the entity’s net worth. This contrasts to cash accounting that only reports an
event when cash has been physically received or paid. Because of its sensible conceptual
686 Accruals (Period End)
foundation, accrual accounting is integral to accounting principles that focus on the

wealth generation that is at the heart of Theory of the Firm. Admittedly, there is a price to
be paid for accrual accounting:
◆◆ complexity: the books of record have to capture many other events besides cash trans-
actions; the use of double entry accounting greatly facilitates this;
◆◆ uncertainty: accruals require a prediction of the future. Near term accruals (e.g.
accrual, period end) represent relatively few estimation problems whereas longer-term
accruals (e.g. depreciation) can be more difficult to accurately estimate. Consequently,
the need to use accounting estimates and accounting judgements results in less certainty
(Profit becomes an “estimate” versus a hard number). The prudence accounting principle
biases this uncertainty towards pleasant surprises;
◆◆ potential for manipulation: accounting estimates and accounting judgements are
necessarily subjective and will be prone to bias or worse purposeful distortion. This is
the main reason why there is a need for an attestation function by independent audi-
tors in financial reporting.
Despite these costs, accrual accounting is well worth it in terms of portraying financial
reality. The essence of the trade-off is that accounting users would rather have approxi-
mations of the correct measure than precision in the wrong measure. See also adjusting
entries.
Accruals (Period End) • Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów na koniec

okresu • A simple concept that is at the heart of accounting. Because accounting prin-
ciples tell us to match expenses to revenues, a necessary exercise in bookkeeping is what
accountants call the cut-off or, closing of the books, at the end of an accounting period.
Consider the purchase of inventory received in Period 1 and paid for in Period 2:
Cash accounting:
1. Period 1: Since transactions are not recognised unless they are completed in cash,
there would be no entries on the books of a company until cash was received or
disbursed. Note that there will be a distortion from any assets that are included in
period 1’s financial statements by virtue of a physical count.
debit (increase) expenses/assets 0
credit (increase) liabilities 0
2. Period 2: In the time period when cash was exchanged, the company will book an
expense, or if future benefit will be received, an asset. If period 2 occurs after the
accounting records of period 1 have been closed, the financial statements of both
periods will be distorted.
credit (decrease) cash 512
Accruals (Period End)
687
Accrual accounting...
1. Period 1: To recognise the expense when the product is received or services are
used, the expense or asset will be booked in the period of the transaction, defined
as the physical receipt of goods or services or the incurring of a contractual liability.
Notwithstanding that an invoice may not have been received, an estimate - called an
“accrual” – will be made of the transaction’s value:
credit (increase) accrued liabilities 500
(an estimate of expense incurred in the period but payable in the next period)
2. Period 2: To recognise the true liability when the invoice is received, a payable is cre-
ated and the previous accrual is reversed.
debit (decrease) accruals 512
credit (increase) payables 512
(actual amount of goods or services received in the next period as indicated by an
invoice)
3. Period 2: To pay the invoice within its payment date will require a cash transaction
that will reduce cash and eliminate the payable. Note that in terms of working capi-
tal, there has been no change since both sides of the balance sheet have been reduced.
There has been a reduction in the company’s liquidity but arguably an improvement
in its solvency because it has satisfied a debt.
debit (decrease) payables 512
credit (decrease) cash 512
(payment of an invoice for goods or services)
4. Period 2: Since accruals will seldom be so accurately estimated that they will equal
the invoiced amount of the debt, there will inevitably be some amount – an “orphan”
– left over in the accrual account. Since this amount is typically immaterial, it will
simply be written off and taken into expenses, even though it arguably was attribut-
able to period 1. (An alternative to a direct write-off of a difference is to use reversing
entries to allow it to happen automatically.)
debit (increase) expenses 12
credit (increase) accrual 12
(the difference between the accrued and the actual transaction amount)
We immediately appreciate that accrual accounting results in more complex accounting

(1 entry vs. 4 entries) as well as wrong estimates (e.g. 12). However, the gains achieved in
terms of more accurate reporting are well worth the trouble and inaccuracies. In prac-
tice, period end accruals will be subject to the materiality convention: small items may be
expensed as incurred rather than bothering to precisely match expenses to revenues.
688 Accrued Liabilities
What
liabilities
exist at
year/end?
Cash disbursements
Accrued Liabilities Reporting subsequent to cut-off
Period that originated prior
to cut-off
Time
What assets
exist at
year/end?
Cash receipts
Accrued Assets Reporting subsequent to cut-off
Period that originated prior
to cut-off
Time
Accrued Liabilities • Expense Accruals • Bierne rozliczenia międzyokresowe

kosztów • A balance sheet classification of monies owing, usually on a short term basis,
for services or goods which the enterprise has received but which have not been invoiced
(and therefore would have been included in accounts payable). For example, goods may
have been delivered and taken into inventory with an invoice arriving after the balance
sheet cut-off date. Accruals are inherent in the matching process.
Word roots: from the Latin “accrescere” = to become larger; later from Old French
“acreue” = an owner of land has the right to everything that grows on it. See also accrual
(period end).
Accrued Pension Benefit Valuation Method • Metoda wyceny narosłych

•
świadczeń emerytalnych The matching principle suggests that a pension provider
must recognise an expense of future pension payouts as employees “earn” their benefits
based upon the contractual terms of their pension plan. Thus an expense needs to be rec-
ognised well in advance of actual payments being made, hence the challenge in accounting
for pensions. An expense accrual should obviously mirror the “earnings” of the beneficiary.
Achievable Stretch
689
This is usually based on the employee’s years of service at the pension provider. The exact
method of accruing will depend on the type of plan. If pension liabilities are unfunded,
payouts will be solely determined by the plan’s contractual terms. If a plan is funded (i.e.
money has been set aside), future payouts will also be function of the investment perfor-
mance of the fund. In the case of defined benefit plans, the accrued benefits are often cal-
culated in relation to the employee’s salary scale, say in the last year’s prior to retirement.
The uncertainty inherent in such plans (re: future salaries) makes accruing for them more
difficult. If the benefit is based on defined contributions, payouts will be a function of three
things: 1) how much money has been contributed by the employee; 2) how much by the
employer and 3) how the funded investments perform.
Accumulated Depreciation/Amortisation • Skumulowana amortyzacja/

•
umorzenie The depreciation or amortisation that has taken place on a particular
asset up to the present time. The balance is a contra account that is netted off the original
cost of the asset to give a net book value.
Achievable Stretch • Budżet realistycznie napięty • A goal that can be met by a

determined level of effort, advance planning and skilled determination. Because it can
in fact be accomplished, an achievable stretch is a challenge that motivates performance.
Anything less is too easy, leading to budget slack; anything more is impossible to reach,
leading to discouragement. Most budgets should strive to set goals that are achievable
stretches.
Finding the right amount of stretch is done through benchmarking (“Most others can
do it”), mutual communication (“Let’s discuss what’s a reasonable target.”), negotiation
(“Let’s find a compromise here.”) and, most important, commitment (“I’ll try my very
best.”).
690 Acquisitions (Corporate), Accounting for
Capitalizing on People
The guiding principle was to make our standards difficult to
achieve but possible to obtain, which I believe is the most
effective way of capitalising on the initiative, resourcefulness and
capabilities of the operating personnel.
Alfred P. Sloan, Jr, My Years At General Motors, 1963
Acquisitions (Corporate), Accounting for • Nabycie przedsiębiorstwa, roz-

•
liczanie w rachunkowości A business can either buy another business’s assets, net
of accompanying liabilities, or its shares. The choice often boils down to considerations
regarding minority shareholders, contractual rights, contingent liabilities and taxation.
Large businesses typically acquire shares since a going concern’s brand value and opera-
tions are better preserved this way. Like any asset purchase, an acquisition of another
company is valued at the buyer’s historical cost. The buyer’s cost can be in turn broken
down into three components:
What Are We Acquiring?
Component Valuation
Net Book Value ◆◆ Historical costs of purchased assets
Identifiable Assets ◆◆ Re-valued fair value (designated by buyer)
Purchased Goodwill ◆◆ Unidentified asset value from their earning power
Identifiable assets may have existing net book value or be assets that were not recog-
nised on the acquired company’s books but which the acquirer can identify and value.
While there is a degree of discretion in identifying the value of specifically identified
assets (“beauty is in the eyes of the beholder”), international accounting standards
require that values must be objectively substantiated by appraisals. Going forward in
time, identified assets are then depreciated or amortised. Goodwill arises because the
acquirer valued the company at something greater than the sum total of its identifi-
able assets. This typically reflects the buyer’s willingness to pay for the future earnings
potential of the business as a going concern (“the whole is greater than the sum of its
parts”). Traditionally, goodwill was amortised over an extended period of time (some-
times as long as 40 years). Under today’s international rules, goodwill remains in tact
on the balance sheet as an intangible asset. However, this is subject to periodic tests for
its preservation (in the form of sustainable future earnings streams). If goodwill’s car-
rying value cannot be substantiated, an impairment expense would be immediately
recognised. The impairment test complicates the annual audit process (the earnings
capacity of the subsidiary or merged entity must be evaluated). However, it encourages
managers to be more disciplined in their acquisition buying sprees since over-paying
(a common fault in acquisitions) soon results in large write-down. A buy-sell acquisi-
tion contrasts to a merger where two companies voluntarily join together. The account-
ing treatment for a merger is variously called uniting of interest (IAS); pooling of interest
(USA) or merger accounting (UK). In the absence of a purchase, assets will not be re-
Actuarial Assumptions
691
valued nor will goodwill be created. True mergers are rare. Moreover the above merger
accounting methods proved to have potential for abuse since shareholders could not
readily see what they were paying to come together. Therefore most accounting rules
now classify combinations as acquisitions and prohibit merger accounting. See also
share ownership, accounting for.
Bid Take-over Combination
Bidder Acquirer Parent
Acquisition
Accounting
Buy
? Control Consolidated
Accounts
Subsidiary
Target Acquiree
Recognize
Control Any Purchase
Sale Proceeds
Premium
Owner Exited Party
Active Market • Aktywny rynek • A market with voluntary buyers and sellers who
sustain a publicly available price that balances the quantities demanded and supplied of
a standardised product. Markets are “active” by degrees. An apt example would be com-
modities such as oil, wheat or gold. A less fitting example would be residential real estate
property. By virtue of such a market’s depth and liquidity, the market price can be a reli-
able measure of market value. The existence of an active market forms a viable alterna-
tive to using historical cost as a carrying value since an objective and verifiable price can
always be found.
Activity Based Costing • Rachunek kosztów działań • A management accounting

method of more accurately assigning overheads to products or services and computing
product/service costs. ABC recognises that, in the long run, most manufacturing costs
are not fixed and that overheads will change over time. ABC gets enterprises to focus on
„cost drivers”, those events or forces (internal activities and/or customer demands) that
determine costs.
Actual Cost • Koszt rzeczywisty • A cost actually incurred as an historical cost to dis-
tinguish it from a budgeted or forecasted amount. To calculate a variance, actual costs are
compared to a flexed budgeted cost.
Actuarial Assumptions • Założenia aktuarialne • Estimates of future, probable events

in order to calculate future payouts. In the case of insurance, actuarial assumptions must
692 Actuarial Gains/Losses (Pension Plans)
be made in order to determine the present value of exposure (e.g. How many hurricanes
next year? How much damage? etc.). This in turn will set the premium to be charged and
what amount the insurance company should set aside as readily available cash or liq-
uid securities. In the case of defined-benefit pension plans actuarial assumptions are also
needed since a pension provider guarantees specified future payments. Some of the key
actuarial assumptions to be made in such a pension plan include:
◆◆ life expectancy of retirees,

◆◆ return on investments of pension fund assets,
◆◆ discount rate to calculate net present values,
◆◆ pension amount (e.g. % of salary).
Since assumptions are largely judgemental, a pension expense and liability can change
depending upon how judgement is exercised. This is the main reason why accounting for
post-retirement benefits is so complex. Apart from careful scrutiny by auditors, if neces-
sarily assisted by independent expert actuaries, the other reasonableness check on assump-
tions is by disclosure of the key assumptions in the notes to the financial statements.
Actuarial Gains/Losses (Pension Plans) • Aktuarialne zyski/straty (przy

wycenie zobowiązań z tytułu świadczeń emerytalnych) The unrealised •
gains/losses that arise in the value of pension liabilities due to either 1) a change in the
forward-looking actuarial assumptions and/or 2) adjustments to reflect actual past expe-
rience (due to changes in expected labour turnover, inflation etc.).
Word roots: from the Latin “actuarius” or bookkeeper and “actus” or event; current
meaning from the 19th century. See also pension income.
Ad Valorem Duty • Opłata od wartości • A stamp duty on legal instruments and

securities calculated as a percentage of the value.
Adjusting Entries • Korekty (zapisy korygujące) • Entries made to the extended

trial balance at end of an accounting period so that financial statements will conform to
accrual accounting. Adjusting entries are of three basic types. “Passage-of-time” adjust-
ments reflect economic events that occur over time. Examples would include accruals
(period-end), say, for interest, and calculating a cost of goods sold figure after a count of
closing inventory. Also in this category would be any unrealised gains or losses from
mark-to-market accounting of traded assets or derivatives. Another type of adjust-
ing entry reflects the “expiry” of assets/liabilities. Examples would include depreciation
or reduced obligations upon fulfilling unearned revenue/customer advances commit-
ments. Thirdly, adjusting entries may be required to reflect revised accounting estimates.
Examples would include an allowance for bad debts or fixed asset impairment charges.
In theory, adjusting entries are distinctive from correcting entries that are required to fix
errors (and which should be made immediately upon discovery of an error). However,
the distinction is often blurred because accounting estimates allow room for discretion.
“Errors” may be only identified at period end when there is a focus on closing the books
and finalising results. In striving for fair presentation, auditors may have to insist on cer-
Advanced Billing
693
tain adjusting entries in instances of material error. Adjusting entries are an integral part
of the accounting cycle. The trial balance can then be closed and an income statement and
balance sheet created.
Hidden
Andersen, still certain that the accounting was in error, put the item
on what is known as the adjusting entry sheet. Under the rules, if the
numbers on the sheet were high enough, the company had to report
them. But the audit partner, having lost the accounting issue, argued that
the amount was not material when viewed a particular way. That was an
audit judgement – the area where he had far more control. His argument
won out: the dispute was kept hidden
Adjusting Post Balance Sheet Events • Korekty zdarzeń po dacie bilanso-

•
wej By definition, a post balance sheet event occurs after the accounting period and
normally would not be part of the financial statements of the prior accounting period
(which, by definition, has a clearly demarcated period-end cut-off). Its inclusion in finan-
cial reports is more as a matter of disclosure. However, if the event is in fact additional
evidence of condition(s) that existed at the balance sheet date, a retroactive change in the
financial statements should be initiated. Examples of adjustments that could affect the
balance sheet would include:
◆◆ Increases in liabilities (e.g. recognition of a provision not previously recognised);

◆◆ Decreases in liabilities (e.g. derecognition of a provision previously recognised);
◆◆ Increases in assets (e.g. reduction in an allowance previously recognised);
◆◆ Decreases in assets (e.g. due to impairment).
Post-balance sheet events that have no causal linkage with the previous year-end do not
merit any changes in the previous financial statements (the event will be captured in the
next accounting period). It is noteworthy that IAS #37 (FRS #12) specifically prohibits
provisions for staff relocations after the balance sheet date following a business restruc-
turing.
Advanced Billing • Fakturowanie z góry • Invoicing for goods or services before

they are provided or delivered. Normally, of course, businesses pay for something after
they have received it. There may be legitimate reasons for this exception. One would
be that advance payment was a deposit or a retainer. A magazine subscription comes to
mind. There could also be less transparent motives (e.g. tax planning or some artificial-
ity, say revenue shifting, that both parties agree to for mutually advantageous reasons).
Regardless, a revenue recognition issue arises: any money received should be initially
treated as deferred revenue (i.e. dr: cash; cr: deferred liability) and then subsequently rec-
ognised as revenue when it has been earned (i.e. dr: deferred liability; cr. income).
694 Adverse Audit Opinion
Adverse Audit Opinion • Negatywna opinia z badania sprawozdania finansowego

• An extreme version of a modified audit opinion which contains an auditor’s proclama-
tion that the financial statements are fundamentally flawed with respect to fairness
and/or adherence to accounting standards. An adverse opinion is very rare simply
because it would so badly undermine the basic information content of the financial state-
ments that issuers would presumably always be willing to make the required changes to
avoid it. Contrast to qualified audit opinion and see also disclaimer of opinion.
Advisory Services vs. Consulting, Conflict of Interest Distinctions •

Doradztwo a konsulting, rozróżnienie w zakresie konfliktu interesów •
While these two ideas are synonymous for most people, they have a subtle and vital dis-
tinction for professional auditors after the conflict of interest reforms such as the Sarbanes-
Oxley Act. Advisory services are of a nature that will not create pressures to compromise
auditor independence. In order to do so, such services would normally have the following
attributes (reference: PricewaterhouseCooper’s 2005 Global Annual Review, p. 5):
◆◆ Small in scale with little, or no, impact on a client’s enterprise-wide financial perfor-
mance.
◆◆ In the case of publicly listed companies, confined to non-audit clients.
◆◆ Allowed for all privately owned companies that are exempt from Sarbanes-Oxley.
◆◆ Closely connected with auditing’s “core” competences such as tax, risk, financial ana-
lysis etc.
◆◆ Avoids strategic advice and IT projects.
While these criteria serve to help avoid conflicts of interest, there is always the threat that
public or sceptical perceptions (vs. reality) might conclude otherwise. While comply-
ing with the letter of the law, firms will also be disciplined by reputation risk. Providing
a safe degree of advisory services is not only important for fee generation. It also helps
the profession attract high-calibre individuals who otherwise might not be stimulated if
their work was confined to auditing. Finally, it seems that many enterprises would like
to see their auditors able to provide more advisory services (reference: survey results in
“CFO Magazine”, March 2006).
Allocation vs. Apportionment
695
Affiliate (Affiliated Company) • Jednostka afiliowana (powiązana) • A general

term connoting a company linked in some way to another company if only by having
a common owner or investor. Sometimes (especially in the USA) the term is also used,
albeit imprecisely, to specify what is more accurately called an associate company or sub-
sidiary or joint venture. Since the word’s etymology comes from the Latin noun filius or
“son”, it is natural to think in terms of an investor-investee relationship. A more disci-
plined usage for affiliate would be to describe any general connection between compa-
nies. Instead of an “offspring”, we should think in terms of a “relative”. In some jurisdic-
tions (UK), affiliate has no legal meaning at all. Refer also to the Accounting Thesaurus.
Parent
Company
Affiliate
Subsidiary Subsidiary Subsidiary
Subsidiary Subsidiary
Agricultural Activity, Accounting for • Działalność rolnicza, rozliczanie

•
w rachunkowości Under international accounting standards, agriculture (defined
as “biological transformation of biological assets for sales”) gets distinctive account-
ing treatment. Livestock is valued at its fair value (vs. cost), recognising their accretion
through their growth, less estimated costs to reach point-of-sale. Milk is also valued in a
similar fashion.
Biological Assets
Balance at Beginning of Year XX
Purchases +X
Gain (physical changes valued at base prices) +X

Gain/loss (market price changes vs. base period) +X
Estimated costs to get assets to point-of-sale –X
Sales –X
Balance at End of Year XX
Allocation vs. Apportionment • Alokacja a rozliczenie kosztów • The linguis-

tic distinction between allocation and apportionment is subtle. Sometimes the words are
696 Allocations (Accounting)
used synonymously. Costs are “allocated” based on some fairly obvious causality. A heat-
ing bill on the floor space of departments for example. “Apportionment” is more like a
sharing based on fairness, reasonableness and, to the extent it can be identified, a degree
of causality. Apportionment (and when reciprocal costs are recognised “re-apportion-
ment”) is most often associated with service departments since the linkages to ultimate
product costs are often rather tenuous.
Allocations (Accounting) • Rozliczanie w rachunkowości • The various reclas-

sifications of cash transactions required in accrual accounting, particularly the timing of
their recognition as an expense. While the timing of cash receipts or expenditures leaves
little room for interpretation, accrual accounting is based on purposely re-categorising
transactions as revenue, expense, asset or liability. Thus, income may be before or after
cash receipt; an expense may be before or after cash disbursement. Accounting alloca-
tions are at the heart of creating income statements and balance sheets that fairly present
financial reality. Allocating revenue (revenue recognition) tends to be more straightfor-
ward. It is usually governed by external factors such as the timing of contractual rights.
The allocation of expenses is internalised and often lacks an objective reference point. It
is thus more discretionary. The matching principle requires that expenses be related in a
logical way to the revenue generated. There are several types of allocation decisions that
need to be made:
Accounting Allocations
Type Description
◆◆ The spreading of expenses over a number of accounting periods to
Temporal reflect an asset’s consumption over time; for example, depreciation or
amortisation expense is based on allocations over multiple time periods.
◆◆ The apportionment of overheads or indirect costs between period
Product expenses and products which are carried on the balance sheet as
inventory; a similar decision to capitalising long term assets.
◆◆ The classification of expenditures as either expenses or long term
Fixed Assets assets. Assets have future value that should be carried forward in time
on the balance sheet, an expense should reduce income right away.
◆◆ The division of aggregate, company-wide expenses amongst
various sub-divisions (e.g. departments, branches, cost centres or
Overhead
profit centres etc.) within a business to measure the performance of
responsibility centers.
◆◆ The apportionment of income tax to individual transactions or subdi-
visions within the business; also the apportionment of income taxes
Tax allocation
between time periods due to timing differences in taxable income vs.
reported income.
Allocations inevitably involve estimates and subjective judgement. The more difficult
choices are called the “allocation problem”. What may be lacking in precision is gained
in usefulness by having systematic, convenient and practical methods. For example,
depreciation could be more precisely calculated by comparing the change in market
value of a fixed asset between accounting periods. However, this would be both expen-
sive and of limited value. Allocations can be a focus point in financial analysis. To bet-
Allowed Alternative Treatment
697
ter meet the information needs of specific users, adjusted equity (by altering allocations)
may be calculated.
Word roots: from the Latin “allocatio” and “locare” = to place; current meaning from
the 17th century. See also capitalise versus expense decision.
Allowance for Depreciation ▶ Depreciation.

Allowance for Doubtful Accounts (USA) • Rezerwa na należności • A con-
tra account which off-sets the gross amount of accounts receivable carried on the balance
sheet, reducing them to an amount which can be collected with reasonable certainty. An
allowance reflects two fundamental accounting principles: lower of cost or net realisable
value and conservatism. The amount of the allowance is a judgmental estimate based, for
example, on the ageing of the receivables (the longer they are uncollected, the more likely
the loss) and historical patterns (a certain portion of sales may have proven to be uncol-
lectible).
It’s Worth What You Can Collect
Account Example
Book value of accounts receivable = trial balance 457,800

Less: allowance for doubtful accounts = estimate of non-collectible debts – 35,000
Net book value = expected cash collection 422,800
Creating an allowance is recognised as an expense in the income statement. The allow-

ance may then be reversed through the income statement if it is no longer needed (i.e.
a doubtful debt was successfully collected) or applied against a debt that is written off.
The term “allowance” is often used synonymously to a provision for losses (on doubtful
debts) or a reserve for bad debts.
Allowance vs. Provision (Distinction) • Odpis a rezerwa (rozróżnienie) •

Businesspeople often use these words synonymously. Thus they might refer to an “allow-
ance for doubtful accounts” or a “provision for bad debts”. However, accountantspeak
makes a subtle but real distinction. An “allowance” is a contra account against an asset
that reduces its net value. A “provision”, in contrast, is an accrued liability that tries to
estimate a future loss of an uncertain amount and timing.
Allowed Alternative Treatment • Dozwolone podejście alternatywne • An

accounting policy that was permitted prior to 2005, but not encouraged, by International
Accounting Standards (IAS). In most instances, IAS advocated one benchmark treatment
or “preferred” accounting method but grudgingly tolerated a limited range of specified
alternatives. Allowing such a choice tended to undermine comparability and perhaps
encouraged mild forms of window dressing (since firms will naturally tend to pick the
more favourable policy). But a degree of flexibility had the merit of allowing a better fit
with each firm’s distinctive situation. As well, there was element of political realism at
work. Sometimes new accounting standards cannot be imposed on powerful commercial
698 Alternative Minimum Tax
interests. Rather, there must, at least initially, be encouragement and moral suasion. As a
safeguard to ensure that flexibility was not abused, there were strict disclosure require-
ments to point out and explain the reason for the departure from benchmark treatment.
The IAS’s successor is International Financial Reporting Standards (IFRS). Beginning in
2005, the more assertive standard-setter tightened up on alternatives. Instead of a making
a distinction between “preferred” and “tolerable” alternatives, IFRS reduced the avail-
able choices and then simply specified what was permitted within a range of limited but
equally acceptable alternatives. Contrast to benchmark treatment.
Alternative Minimum Tax (USA) • Alternatywny podatek minimalny • An

American tax law (1986 Tax Reform Act) created to ensure that high-income individuals,
corporations, trusts, and estates pay at least some minimum amount of tax, regardless
of their eligible tax deductions, tax credits, tax exemptions or tax breaks. It functions by
adding certain tax-preference items back into adjusted gross income. While the extensive
use of tax shelters and deductions was legitimate, it affronted public notions of equitable-
ness when the rich managed to avoid taxes all together. The tax is often triggered when
there are large numbers of personal exemptions on state and local taxes paid, large num-
bers of miscellaneous itemized deductions or medical expenses, or stock option plans.
America’s AMT is a creature of a “fiendishly tricky” tax code such that it takes the average
American household 26 hours per year to complete their tax returns (”The Economist”,
April 5, 2006, p. 48).
Amalgamation • Połączenie jednostek gospodarczych • The combination of two

or more companies into one entity. This can be done by acquisition (buy) followed by a
merger (legal and operational integration), a pooling of interests or one company wind-
ing down and dissolving itself. An amalgamation contrasts to a holding company struc-
ture or a conglomerate that purposely keeps legal and operational distinctiveness, possi-
bly for the sake of diversification.
Amortisation • Amortyzacja • To spread out or distribute a transaction balance over

time. Coming from the Latin for ‘death’, to amortise literally means to “kill off” a liability
or a balance. Amortisation is used in two contexts:
1. in accounting: to match the diminution of intangible asset value on a balance sheet

to the profit calculation by a periodic expense; it is similar to the depreciation applied
against tangible assets i.e. the systematic allocation of the depreciable amount of an
asset over its useful life. Typically, accounting amortisation is done on a straight-line
basis.
2. in finance: payments to either a) sinking fund to redeem a bond or b) scheduled pay-
ments to repay the remaining principal of a term loan, in either case by periodic
instalments over time.
Both the accounting amortisation of an intangible asset and the amortisation of a loan
are conceptually the same. To demonstrate, consider the following example: a firm
spends 10,000 on an intangible asset (e.g. a patent etc.) which yields variable inflows
Amortisation of Discount/Premium on Long Term Debt
699
over the next 5 years totalling +12,500 after which the asset has no value. The inter-
nal rate of return of the investment is 10%. Accounting amortisation can then be set to
reflect the yearly loss in the value of the asset over time (measured by annual changes
between present values (“PV”) at the IRR interest rate). We then see that such amortisa-
tion (Column 5) would be exactly equal to principal payments on a loan that is repaid
over the same period.
Asset Amortisation = Loan Repayment
1 2 3 4 5 (*) 6 (**) 7
10% PV of re-
maining net
Repayment
Amort’n or
#6 vs. #4
Profit Or
revenue
Outflow
Interest
Inflow
Year
–
0 0 + 10,000 0 1,000 10%
10,000
1 0 + 5,000 + 6,000 4,000 600 10%
2 0 + 2,000 + 4,600 1,400 460 10%
3 0 + 2,000 + 3,057 1,540 306 10%
4 0 + 2,000 + 1,364 1,694 136 10%
5 0 + 1,500 +0 1,364 0 N/A
TOTAL + 12,500 10,000 2,500
(*) Amortisation = PV (Yr.) – PV (Yr. + 1); e.g. 6,000 – 4,600 = 1,400
(**) “Profit” in the case of an amortised asset [Inflow (#3: Yr.) minus amortisation expense (#5: Yr. + 1)];
e.g. 2,000 – 1,540 = 460 for Yr. 2 or “interest” on a loan [10% x PV (#4)]; e.g. Yr. 4: 10% x 1,364 = 136.
Amortisation is a close cousin to depreciation. Unlike depreciation, which can be

related to physical deterioration or retirement from service, amortisation is more dif-
ficult to see and must be based on some systematic calculation. It is one of the few
words that have a different meaning in both accounting and finance. See also mat-
ching principle.
Amortisation of Discount/Premium on Long Term Debt • Amortyzacja

dyskonta/premii od zadłużenia długoterminowego When long-term debt is •
issued with a coupon interest rate that is different than market interest rates, a “discount”
(market rates > coupon) or “premium” (market rates < coupon) in terms of money raised
vs. the liability will result. (Interest rates may be different because of market movements
or by design if the borrower wants to match cash flows to a project). Thus the liability at
the debt’s maturity will be different than the proceeds received at issuance. On a cash
accounting basis, there would be a gain or loss at the time of issuance. However, to bet-
ter portray the substance of the transaction, any difference should be amortised over the
life of the bond. In the meantime, a premium or discount will be either added (re: pre-
mium) or deducted (re: discounts) as a contra account against the face amount of the debt.
There are two ways to calculate the amortisation: the “straight-line” method or the more
700 Analytical Audit Procedures
preferable “effective interest method”. To illustrate the numbers, we can use the situation
calculated in the yield-to-maturity entry. A four-year bond worth $1,000 was issued for
$857.32, resulting in a bond discount of $142.68:
Straight-line Method
Years 1–4
Dr Interest Expense 80.67
Cr Cash Coupon: 4.5% x $1,000 45.00
Cr Amortisation: $142.68/4 (years to maturity) 35.67
Under the straight-line method, the interest expense as a percentage of net debt (face
value less unamortised discount/premium) changes over the life of the bond. This con-
trasts to the interest rate method:
Effective Interest Rate Method

Year 1
Dr Interest Expense: Y-t-M% x (1,000 – 142.68) 77.16
Cr Cash: 4.5% x 1,000 45.00
Cr Bond Discount: residual 32.16
Year 2
Dr Interest Expense: Y-t-M% x (1,000 – 110.52*) 80.05
Cr Cash Coupon: 4.5% x 1,000 45.00
Cr Amortisation: residual expense vs. coupon 35.05
* Opening balance less prior year’s amortisation
Under the effective interest rate method, the annual interest expense changes in each
period as the net debt (i.e. face value less unamortised discount/premium) changes over
the life of the bond. The net result is that cost of debt in percentage terms is constant in
each period. While the effective interest rate method is more complex, it is a preferred
treatment since it is regarded as a better reflection of financial reality.
Analytical Audit Procedures • Analityczne procedury audytu • The substan-

tive audit tests of financial information that critically considers whether the numbers
“make sense” in the context of other reference points. While there are many variants,
some of the more common procedures would include:
◆◆ logical consistency between financial components (e.g. interest expense should match
outstanding debt times interest rates);
◆◆ logical consistency between financial and non-financial parameters (e.g. physical sales
volumes should match dispatch records);
◆◆ comparison of recent results with comparable prior periods (e.g. does a trend make
sense?);
◆◆ comparison of recent results with anticipated results (e.g. budgets or forecasts);
Andersen (Rise and Fall of Arthur Andersen)
701
◆◆ the study of relationships between elements of financial information that should con-
form to predictable patterns based on the entity’s experience (e.g. ratio analysis);
◆◆ comparison of financial information with industry norms (e.g. benchmarking).
While the “numbers speak for themselves”, they should make sense given the enter-
prise’s circumstances. See also reasonableness check.
Andersen (Rise and Fall of Arthur Andersen) • Andersen (Rozkwit i upa-

•
dek firmy Arthur Andersen) Mr. Arthur Andersen was a second generation
Norwegian who lived in Chicago. After becoming a CPA at age 23 (the youngest in Illinois), he
set up his own accounting and auditing practice. Andersen used his mother’s Nordic motto as
a credo for his business dealings: “Think straight, talk straight.” The young firm prospered but
almost faltered in 1947 when its founder died at an early age. In the 1950s & `60s, the firm was
lead by Leonard Spacek, a recognised industry leader (see Accounting Hall of Fame). In 1954,
it installed one of the world’s first commercial computers at a plant at General Electric, fore-
shadowing its leadership in IT management consulting. Besides riding the IT wave well ahead
of others, the Andersen firm had other distinctions to separate it from the pack. It was run as a
hierarchical chain of worldwide command rather than a cluster of autonomous partnerships.
While this sacrificed flexibility in local markets, it permitted a more systematic and uniform
delivery of services. It had its own corporate university for training. Its people were stepped
in a strong corporate culture that seemed to emphasise conformity over individuality (crit-
ics called Andersen staff “Androdes”). But the formula was highly successful. By 1979 Arthur
Andersen & Co. had grown to become the world’s biggest professional services concern. In
2000, disputes over the relationship between its audit and consulting practices lead to a split
(the consulting arm operating separately as a firm named Accenture). Yet the auditing firm
continued to be involved in consulting. Its vulnerabilities to conflict of interest problems were
exposed in 2001 when it was embroiled in the Enron scandal. Another high profile scandal
at Worldcom would soon follow. The “last nail in its coffin” was an admission to a criminal
charge of shredding documents while Enron was being criminally investigated. In the end,
Andersen succumbed to a combination of mega-lawsuits, an irreparable loss of reputation and
regulatory censure. This ultimately led to the break-up of the firm and its piecemeal absorp-
tion into its competitors. Ironically, a subsequent court judgement in 2005 partially exoner-
ated the firm from its worst accusations. But it was too late. Arthur Andersen’s demise is a
potent example of the hazards of reputation risk. Least the Final Four become smug; they may
(secretly) harbour the wisdom that “There, but for the grace of God, go we.”
Crisis
I’m here today because faith in our firm and the integrity of the
capital markets has been shaken… I believe that there is a crisis of
confidence in my profession. Real change will be required to gain
public trust.
Joseph Berardino, CEO of Andersen Congressional testimony
on Enron bankruptcy quoted in “Fortune Magazine”, January 7, 2002, p. 54
702 Anglo-Saxon Accounting Tradition
Anglo-Saxon Accounting Tradition • Anglosaska tradycja księgowa • An

approach to accounting found mostly in English speaking nations which contrasts to a
distinctive approach favoured by many continental European countries. Behind each
tradition are differences in law (common vs. codified), capital market structure (more
equity financing vs. bank debt), income taxation regimes (size of public sector) and the
public accountancy profession (self-regulated vs. licensed). There are also differences in
the way accounting standards are promulgated and applied.
Accounting Approaches Compared
Anglo-Saxon Tradition “Macro-uniform” System
Background
◆◆ English law ◆◆ Roman law
◆◆ Large, established profession ◆◆ Smaller, newer profession
◆◆ Large stock exchange ◆◆ Smaller stock exchange
General accounting emphasis
◆◆ Fair ◆◆ Legal
◆◆ Shareholder orientation ◆◆ Creditor-oriented
◆◆ Disclosure ◆◆ Secrecy
◆◆ Tax rules separate ◆◆ Tax dominated
◆◆ Substance over form ◆◆ Form over substance
◆◆ Professional standards ◆◆ Government rules
Specific accounting differences
◆◆ Percentage of completion ◆◆ Completed contract method
◆◆ Depreciation over useful lives ◆◆ Depreciation by tax rules
◆◆ No legal reserves ◆◆ Legal reserves
◆◆ Finance leases capitalised ◆◆ No leases capitalised
◆◆ Cash or funds statements ◆◆ No cash or funds statements
◆◆ Earnings per share disclosed ◆◆ No earnings per share disclosure
◆◆ Hidden/secret reserves discouraged ◆◆ Hidden/secret reserves tolerated
◆◆ Few tax-induced provisions ◆◆ Tax-induced provisions
◆◆ Preliminary expenses expensed ◆◆ Preliminary expenses capitalised
◆◆ Taking gains on unsettled foreign ◆◆ Deferring gains on unsettled foreign
currency monetary items currency monetary items
Some example countries
◆◆ United States ◆◆ Germany
◆◆ United Kingdom ◆◆ France
◆◆ Canada ◆◆ Austria
◆◆ Australia ◆◆ Switzerland
◆◆ Singapore ◆◆ Spain
◆◆ Hong Kong ◆◆ Italy
◆◆ New Zealand ◆◆ Portugal
◆◆ Denmark ◆◆ Japan
◆◆ The Netherlands ◆◆ Belgium
(*) Nobes, C.: A Study of the International Standards Committee (C&L, 1994)
Annual Report (to Shareholders)
703
The Anglo-Saxon approach emphasises flexible standards reached by industry/profes-

sion consensus and applied in practice by professional judgement. What has been char-
acterised as “Macro-uniform” approach emphasises concrete standards put in place by
a regulatory authority that are to be strictly adhered to. We can pinpoint the differ-
ences in approach above in the table. Which way is the best? Obviously, each works
best in its own distinctive environment. For the Anglo-Saxon accounting tradition, we
may try to summarise the advantages and disadvantages in the above table.
Anglo-Saxon Accounting Tradition
Pros Cons
◆◆ Flexibility keeps pace with business innovation ◆◆ pliancy can be abused by window dressing
◆◆ industry input adds relevance and credibility ◆◆ public and investor interests can be sidelined
◆◆ consensus building considers wide interests ◆◆ new accounting standards delayed by debate
◆◆ auditor’s role ensures flexibility put to good use ◆◆ pressures on auditors to compromise truth
Because of its reliance on the subjective exercise of judgement, the Anglo-Saxon

accounting tradition is quite dependent on highly developed public accountancy
profession acting on behalf of shareholders. Only respected, independent and credible
auditors are powerful enough to safeguard against the potential abuses inherent in
flexible accounting standards The distinctive features of the Anglo-Saxon accounting
tradition are increasingly those of emphasis. Differences should not be exaggerated. For
instance, in the USA, the Securities and Exchange Commission has the legal authority
to determine GAAP. However, it allows that role to be filled by the private sector in
the belief that the public accounting profession and industry knows best. Nonetheless,
the SEC still takes a very pro-active oversight role in accounting matters and will not
hesitate to intervene in the same way as, say, an European accounting regulator. Because
of the size of their capital markets (particularly the USA’s), Anglo-Saxon accounting
tends to be influential beyond its borders. That said, the trend towards globalisa-
tion of international capital markets is working towards a harmonisation of the above
differences. See also accountants, GAAP, auditors, International Accounting Standards,
EU Directive (4th) and financial statements.
We’re All Different

British firms are run by accountants, German firms by engineers
and Italian firms by designers. We don’t always share the same
vision.
European manager quoted in ”The Economist”, April 29, 2000
Annual Report (to Shareholders) • Raport roczny (dla akcjonariuszy) • A formal

package of information provided to shareholders and the public which accounts for and
explains the activities of an enterprise over the past year. It typically includes:
704 Apportionment, Cost
◆◆ Management Discussion and Analysis (or equivalent),

◆◆ audit opinion,
◆◆ financial statements (or excerpts from them),
◆◆ other supplementary information (product, market & employee descriptions etc.).
In the case of companies listed on the public stock exchanges, the content and disclo-
sure of annual reports will be a legal matter governed by regulators such as the SEC. See
also Form 10K. Smaller companies (see Small Business Enterprise Reporting) are usually
exempt from issuing a full annual report although they may be obliged to file financial
statements at a public registry office; as well, regulated enterprises, such as banks, may
have special annual statement formats. For progressive companies or those with a large
stock market following, annual reports will go well beyond strictly legal compliance to
becoming an investor communication tool and a means to demonstrate how shareholder
value is being delivered.
Drab
In the drab statements which a corporation distributes to its
shareholders is hidden a story of immense value.
Merryle Stanley Rukeyser,
The Common Sense of Money and Investments, 1924
Apportionment, Cost • Rozliczanie kosztów • The cost accounting transfer of indi-

rect manufacturing costs from service departments to production departments. From there,
costs are aggregated in the production department level in order to calculate overhead
absorption rates. If service departments are providing services to each other, a “re-appor-
tionment” process might also be used to recognise reciprocity in cost sharing. Sometimes
apportionment is also referred to as cost allocation. See allocation vs. apportionment.
Appraisal Increments • Przyrosty z wyceny • The recognition on the balance sheet

of the value of unrealised gains on fixed assets when such assets have an appraised value
that exceeds their previous carrying amount. In the case of assets normally carried at his-
torical cost, the increase will be placed in a capital reserve and then, if realised through a
sale, transferred to retained earnings (i.e. circumventing the income statement since the
gain was “unearned”). In the case of fixed assets normally carried at fair value, such as
investment properties, appraisal increments will be recognised as earnings in the income
statement since such gains are an integral part of ongoing operations. Appraisal incre-
ments are not a “one way street” (i.e. only increasing values). Depreciation charges must
increase in the future to reflect higher carrying values. As well, in the event of appraisal
value reductions, the reduction in both situations will “hit” the income statement
directly (inconsistent perhaps but prudent). Appraisal increments are part of an evolu-
tionary movement towards fair value accounting. In practice, because formal appraisals
are expensive, they are usually confined to real estate property assets in markets with
either high inflation or escalating property values. Real estate has the added benefit of not
Appraisal Increments
705
triggering increases in future expenses (since real estate assets are not subject to deprecia-
tion). International accounting standards generally (investment properties excepted) do
not permit the gains to flow through the income statement unless they are realised by a
sale. The logic is that such value creation has nothing to do with the enterprise’s competi-
tive performance. That said, accounting users deserve to know that a firm may be sitting
on top of assets that are significantly more valuable than their original cost. In extremis,
a company may be worth more liquidated than as a going concern. As well, growing asset
values comforts lenders, who tend to focus on balance sheet tests of solvency.
Balance Sheet Balance Sheet
Liabilities Liabilities
Appraisal NBV NBV
Increments:

Assets Assets
Recognition Capital Reserve
Retained Capital
Earnings
Retained
Value Earnings
 appraisal of fixed assets at fair value
Balance Sheet Balance Sheet
Appraisal Liabilities Liabilities

Increments: NBV
Realisation Assets NBV

Reserve Assets Capital

Capital
Retained
Retained Earnings
Value Earnings
 sale of fixed assets at market price
Flattered
The [investment analyst] believes the quality of corporate earnings
is deteriorating as companies in the sector start to flatter their
accounts with asset revaluations “and not genuine cash”.
“Financial Times”, March 16, 2006, p. 30
706 Appraised Value
Appraised Value • Wartość wyceny • The estimated market value of a non-traded

asset based on the formal opinion of an appraiser. In effect, saying an asset is worth some-
thing because an expert says so. To be credible, the appraiser should be experienced,
professionally qualified and independent. The appraisal should be in writing with an
explanation for the reasoning behind the estimate. The appraisal should also ideally use
valuation methods endorsed by the International Valuation Standards. Almost by defini-
tion, appraisals are seldom needed when a ready market price can be referenced. No one
needs an appraisal on, say, Shell Oil’s bonds; we may ready find a quotation in the bond
market. Rather, appraisals are needed when there is no active market. An estimate must
be made of what the asset would fetch if it were put on the market with “willing” parties
(i.e. patient, informed and not desperate). For example, real estate property, by virtue of
its unique location and special purpose, may have a market value that can only be firmly
established by transacting a sale. However, in lieu of selling the asset, an appraiser may be
able to make an informed judgement based on comparable transactions in the market,
benchmarks, replacement costs etc. Because of estimation error, market volatility (which
can decrease as well as increase prices) and the fact that market value is before costs of
selling, transaction taxes etc., appraised value should be, by design, consciously conserva-
tive. In theory, any asset could have an appraised value. However, in practice, appraisals
are confined to real estate property, an asset class that tends to have more determinable
values. See also appraisal increments.
Appreciation • Wzrost wartości aktywów • An increase in the market value of assets

over time due to inflation or market demand. Historical cost accounting generally ignores
appreciation for various reasons:
◆◆ balance sheets are not meant to be a valuation exercise in the first place,
◆◆ it is difficult to precisely, objectively and conveniently measure market value,
◆◆ the market value of fixed assets in a going concern is not particularly relevant,
◆◆ conservatism implies a bias against unrealised profit.
There are three exceptions to this indifference where re-valuation may be permitted by
most accounting standards:
1. financial assets held for trading may be marked-to-market, in both directions,

2. real estate assets which have increased in value as substantiated by an appraisal,
3. as part of inflation accounting methods.
Unrealised asset appreciation typically circumvents the income statement and is

accounted for as a direct addition to shareholder equity as capital reserves. Once a hol-
ding gain has been realised through the asset’s sale, it can then be recognised as extraor-
dinary profit. See also recycling.
Appropriation Account • Konto podziału wyniku finansowego • A designation

of where net profits are “spent” or “set aside”. Common appropriations include:
Articling Student
707
◆◆ dividends,
◆◆ distributions (re: partnerships),
◆◆ capital reserves.
An appropriation is not an expense of running a business but rather a distribution of its
retained earnings. A confusing exception to this rule is loan loss provisions in the case of
banks. In some countries, they may also be referred to as “appropriations for loan losses”.
Arm’s Length • Warunki rynkowe • Independent dealings in the marketplace, undis-

torted by influences from related parties such as family, friends, politics, ulterior motives
and vested interests outside the transaction itself. Market value assumes an arm’s length
relationship between suppliers and purchasers of goods/services so that price can estab-
lished by an unfettered bidding process that reflects the pure forces of demand and sup-
ply. Contrast with related party.
Articling Student (Canada et. al) • Aplikant na biegłego rewidenta

(w Kanadzie i innych krajach anglosaskich) • The apprenticeship or mandatory
audit work period while a person earns a qualification for a professional accountancy
designation. The term, which is also applied to lawyers, is especially popular in Canada
and Scotland. Its roots to back to the times when students where indentured (i.e. legally
bound) by the provisions or “articles” in an apprenticeship agreement. When your author
was articling, another apt description was “sproggs”, informal Scottish slang referring to
any little person in a subservient role.
Little Pay
When the firm first opened in Montreal, the profession was in its
infancy. There were few, if any, professional standards, articling
students received little or no pay, and accountants had to hustle for
work by soliciting debtors.
The History of Deloitte in Canada on www.deloitte.com
708 Aspirations (& Budgets)
Aspirations (& Budgets) • Aspiracje (a budżety) • The effect on people’s motivation

induced by setting budgets at various degrees of difficulty. Consider the case of trying to
achieve an expense level that has a “natural” outcome (see illustration below). If budget
targets are too easy (Case “1”), an individual will try to do better than the budget but there
will be slack in terms natural outcomes. In Case “2”, the aspiration level and budget will
also coincide but the budget will not influence performance. In Case “3”, a more difficult,
but achievable, budget creates a healthy degree of pressure.
Expense Level [$]
“ACHIEVABLE
STRETCH”
C R
C NATURAL RESULT
C
Aspirations R
& Budgets R RESULT A
BES
T RE
A SUL
ASPIRATION T
BUD
ASPIRATION GET
C & RESULT TAR
COINCIDE GET
1 2 CASE 3 4
“Easy” “Hard”
It can induce extra effort even though it may sometimes not be met. In Case “4”, an
impossible budget will discourage the individual who will give up any aspiration level.
The best result is therefore achieved when a budget can be met much of the time but
not necessarily all of the time. Because such an outcome is not guaranteed, an adverse
result should not be punished but in fact be treated as a healthy sign that people are
striving to do their best. This will increase resolve for next time. This achievable stretch
level of budget difficulty (combined with appropriate responses to adverse variances)
represents the best combination of positive human behavioural traits and competitive
performance goals.
Assessed Value • Wartość wyceny (wymiar) • An asset whose valuation has been
determined by some outside authority for their own purposes. The most common
assessed value is real estate used in the calculation of property taxes. For example, a gov-
ernment may tax property on a percentage of assessed value which in turn is computed
by formula (area, location, height, original cost, market value etc.). Assessments are
deemed necessary because tax payers would be otherwise inclined to understate property
values in an attempt to reduce taxes.
Asset Disposal • Zbycie aktywów • The elimination of fixed assets at the end of their
useful lives. Depending on the situation, the assets may be sold, scraped (“salvaged”) or
Assets (Accounting)
709
property restored to its original condition (possibly resulting in site “clean up” costs; see
abandonment costs). The proceeds of disposal, including any tax consequences of the sale,
should be included in any net present value analysis as a relevant cash flow.
Asset Quality • Jakość aktywów • The qualitative dimension of assets which are quan-
titatively measured by financial accounting. Depending on their role, “good quality” assets
are liquid, productive and impervious to asset impairment. Implicit is the notion that
accounting estimates (e.g. depreciation, bad debts provisions etc.) may over-state, or under-
state, the true value of assets. See also earnings quality.
Assets (Accounting) • Aktywa (w rachunkowości) • Things of economic value or

worth which are recorded on a company’s balance sheet. The word asset is related to the
French “assez” meaning ‘enough’. While the idea of a company’s economic resources
is straightforward, defining an asset for accounting purposes is more circumspect.
Historical cost accounting requires three attributes:
◆◆ It is expected to provide future economic benefits to the entity.

◆◆ It is owned or controlled by the entity.
◆◆ The entity acquired it as a result of a past transaction or event.
Based on these criteria, we can begin to appreciate some of the boundaries that limit
the recognition of economic resources as accounting assets. For example, the idea of
“future economic benefit” may often require a subjective judgement concerning the
future. The necessity of legal ownership means that many things of value to an entity –
say, employees, reputation etc. – will not be recognised. Finally, the acquisition require-
ment will preclude certain assets – internally generated goodwill for example – from
being recognised. Assets can be categorized into two basic classifications:
1. Current assets such as inventory and receivables that, through the asset conversion
process or the operating cycle, turn to cash within 1 year.
2. Fixed assets, or sometimes called “capital assets”, which, by providing production or
service capacity, generate cash over the long term (beyond one year) through the gen-
eration of sales. Fixed assets are either tangible or intangible.
While the existence of assets can be a concern (e.g. is the inventory still there? or is there
clear title to the property?), the more challenging question is that of value. Since value,
like beauty, is “in the eyes of the beholder”, there are various measurements of an asset’s
worth:
◆◆ net book value (or depreciated historical cost) of the going concern,
◆◆ net present value from discounting future cash flows or economic value,
◆◆ replacement value from repurchasing the asset (relevant when inflation has been at
work),
◆◆ market value from an arm’s length sale,
◆◆ break-up value upon forced liquidation of a gone concern.
710 Assets to be Disposed
Asset valuation very much depends on the accounting user’s perspective. Investors are
interested in anything with a probable future economic benefit. Lenders, concerned
about seeing debt repaid, tend to judge value in terms of future cash generation or, in a
blacker mood, break-up value of their collateral.
Balance Sheet
Current Short term

Assets Liabilities

LT Debt
Things of “value”
Assets as evidenced by
what they cost to
(Historical Cost) buy them Fixed
Assets
 Equity
 Subject to the lower of cost or net realizable value

  Net of depreciation and possible impairment discount
Assets to be Disposed • Aktywa do zbycia • A balance sheet category for those assets
that an owners have decided will be sold at the earliest possible moment at their liquida-
tion value. Such assets no longer have a value-in-use. Rather their carrying value reverts
to net realisable value (i.e. sales market price less costs to dispose). In the prudential/con-
servatism spirit, any unrealised loss is recognised immediately as asset impairment with
an expense in the income statement. (Recognition of any anticipated gain versus net book
value must wait until the actual sale.) Assets to be disposed are often uneconomic and are
a burden on the business. The response is to get rid of it, regardless of the price, a common
tactic in a restructuring. See also fire sale. Contrast to available for sale assets.
Assignment, Cost • Przypisywanie kosztów • A general term in cost accounting for

tracing accumulated direct costs to a cost object (e.g. inventory) as well as allocating indi-
rect overhead costs to a cost object.
Associate of Chartered Accountants • ACA • Członek Stowarzyszenia

•
Dyplomowanych Biegłych Rewidentów A member in good standing of the
Institute of Chartered Accountants of England and Wales. See also qualifications, profes-
sional accountancy and Fellow Chartered Accountant.
Associated Company • Jednostka stowarzyszona • An enterprise (“the investee”)

in which another enterprise (“the investor”) holds significant influence. “Significant
influence” means the power (exercised via voting rights on a supervisory board or at an
AGM) to participate in, but not unilaterally dictate, the investee’s financial and operat-
ing policy decisions. By virtue of most corporate laws that protect the rights of minority
shareholders, such status is taken for granted with an ownership stake in voting shares
of at least 20%. However, mitigating circumstances can alter influence. For example,
Audit (Statutory)
711
if other large blocks of shares assert themselves, you may be out-voted. Alternatively,
10% voting rights and a seat or two on the board (because of good connections) can
give significant influence amongst the widely held, and otherwise passive, sharehold-
ers. A degree of judgement must therefore be exercised to assert clout, although 20% is
an accounting standard benchmark. Note that having more than 50% of voting shares
gives defacto control. Being ‘in charge’ allows you to treat the investee as a subsidiary
(as in “subordinate”). Anything less than 20% and you’re probably ‘along for the ride’
with the investee being an investment. The whole issue of “significant influence” is
important because, under the rules of consolidation accounting, the equity method can
be used to set the carrying value of an investee on the investor’s books. In this way, the
investor gets to show more than just the historical cost of the shares in the investee. See
also affiliates and joint venture.
Association of Chartered Certified Accountants • ACCA • Stowarzy

szenie Dyplomowanych Biegłych Rewidentów • A worldwide public accoun-
tancy profession based in the United Kingdom. With over 300,000 members in 100+
countries (2006), the ACCA can lay claim to being the only “global” accountancy qualifi-
cation and is the world’s fastest-growing international accounting qualification.
According to a 2006 report by the UK’s Financial Reporting Council, the 5-year world-
wide growth in ACCA membership between 1999 and 2004 was 46% compared with an
8% rise for the Institute of Chartered Accountants of England and Wales.
Assurance Services • Usługi atestacyjne • A generic reference to any attestation

activity, mostly auditing. The term, not to be confused with “insurance”, is often coined
by professional service firms to convey a broader service capability than the bread’n’butter
service of compliance audits.
Word roots: from the Latin “ad” = to + “securus” = safe; current meaning from Old
French verb for confidence in one’s own abilities; also a synonym for insurance.
Audit (Statutory) • Badanie sprawozdania finansowego (ustawowe) • From the

Latin for “audio” (to hear), the verification of the accuracy, adherence to accounting standards,
fairness and consistency of financial statements by an independent and qualified auditor. An
audit is a vital element of corporate governance. It provides the comfort, but not certainty, that
financial statements are a reasonably accurate portrayal of financial reality at least in the sense
of being „free of material errors”). Corporate laws necessitate audits. As well, accounting users’
should have a healthy skepticism that the agency problem can make an objective accounting
difficult for management. The audit opinion, which publicly proclaims the results of the audit,
adds substantial value to financial statements by reducing such doubts. With transparency
more assured, capital markets are more willing to invest and financial institutions more will-
ing to lend. To complete an audit, most auditors will do the following:
1. Formulate an audit strategy and audit plan to proceed in an organized manner.

2. Understand the business and what the financial statements should plausibly look
like.
3. Review the internal controls to ensure that the bookkeeping system works properly.
712 Audit Committee
4. Identify audit risk areas where particular scrutiny is warranted.

5. Sample, depending on the confidence in the internal controls, individual transactions.
6. Compare current asset values to outside market values and/or their likely cash reali-
zation value.
7. Independent confirmation of various balances with third parties.
8. Count and physically substantiate the existence of tangible assets on a sample basis.
9. Judge whether the going concern is reasonably assured.
10. Compare financial statements to events and activities subsequent to the reporting date.
11. Read the financial reports in their entirety through the perspective of accounting
users to ensure a fair presentation.
All this work will be documented in working papers that substantiate the audit’s steps
and leave a permanent record. Compare to an accountant’s review.
Digging for Dirt

The country suffers from widespread corruption, collusion and
nepotism. Some of the World Bank money allocated to village
infrastructure ends up greasing palms not smoothing gravel for
road construction… An economist calculates that on average 28%
of reported spending went missing, mostly because road-builders
skimped on materials… He puts his faith in a less fashionable ally:
auditors. The threat of [an audit] reduced missing expenditures by
about eight percent. The audits are not cheap but if properly done,
beancounting is a promising way to extend the useful life of roads by
[reducing corruption].
Economic Focus: Digging for dirt in “The Economist”,
March 18, 2006, p. 74
Audit Committee • Komisja rewizyjna • A committee, usually within a board of direc-

tors or supervisory board, with a specific responsibility and authority to focus on the qual-
ity of an enterprise’s financial reporting, disclosure and dealings with the auditor. So that it
can be effective as a watchdog, an audit committee should ideally have these characteristics:
Ingredients for Audit Committee Effectiveness
Membership
◆◆ Individuals with a working knowledge of finance and accounting
◆◆ Only outside directors (i.e. excluding members of management).
Resources
◆◆ Access to own advisors (not necessarily the auditor)
◆◆ Access to staff, including internal auditor
Disclosure
◆◆ Render regular written reports to the board with findings
◆◆ Ideally: inclusion of some comments in annual report to shareholders
◆◆ Frank communications with the auditor (“what do you know and think”)
Level of Effort ◆◆ Prepared to ask tough questions to auditors (“conflicts”?) and
management
Audit Failure
713
An audit committee recognises that auditors sometimes come under commercial pres-
sure to please management, the very people being monitored by the financial reporting
process. As a forum that shields auditors from any pressure to be less than frank, the
committee is an ally of the auditor and a link between the auditors and the board. But
it also plays an oversight role over the auditors themselves. Given its mandate to rec-
ommend their appointment, remuneration and dismissal, it keeps a critical eye on the
auditor’s independence. An audit committee is an important corporate governance tool
that in many regimes is required by law. See also agency problem and watchdog.
Shareholders = owners
Report information
Audit Board Line of authority
Committee
Auditors CEO
Internal Finance Other Key Other Key

Audit Committee Audit Director Function Function
Taxation Treasury
Controller Risk Mgt.
Investor Financial
Relations Planning
Span of control: accounting & finance activities
Audit Documentation • Dokumentacja z badania sprawozdania finanso-

•
wego Auditors need to prove to both themselves and others if necessary that there is
a well-documented case in support of an audit opinion. Audit documentation (typically
referred to as “work papers” or “working papers”) consists of a record (these days often
in electronic format) substantiating the work performed, the evidence gathered and the
conclusions of an audit. The file will include such things as audit programmes, substantive
evidence, internal control studies, management representation etc.
Audit Evidence • Dowody badania • The evidence gathered by an auditor, and memo-
rialised in working papers, which substantiates an audit opinion. Evidence will be both
of a “compliance” nature (e.g. results of testing internal controls) and of a “substantive”
nature (e.g. collecting independent, factual information). Evidence can be gathered by
inspection, observation, enquiry, computation and analytical calculations. Audit evi-
dence is the auditor’s answer to the challenge: “prove it”.
Audit Failure (vernacular) • Nieskuteczność audytu (żargon) • The inability of

an auditor to detect a material misstatement in an enterprise’s financial report. There
714 Audit Fees
are basically two reasons for audit failure: inherent audit risk and/or auditor negli-
gence. In the case of the former, an audit has inherent limitations and thus cannot be
taken as a guarantee of accuracy. For example, it can be extremely difficult to detect a
fraud if management perpetrates it. While auditors would suffer a loss of reputation,
they would unlikely be held liable. However, in the case of negligence, the courts may
require the auditor to pay compensation for damages. The term “audit failure” is most
commonly associated with the sudden and unexpected loss of a going concern status.
Most accounting users, while perhaps not expecting total assurance from an audit, are
at the very least assuming the business’s future near-term existence. Thus if an auditor
signs off on a set of accounts of a business that subsequently becomes insolvent, inves-
tors and creditors will likely suffer a financial loss and may be tempted to seek redress
in a court (i.e. court) of law.
Dull But Dangerous

Auditing is a dull business. But it is also dangerous... For failing to
do its job, the [auditor] faces the wrath and legal claims of thousands
of staff, shareholders and creditors who will lose billions from the
[company’s] collapse.
Who Fiddled What?, ”The Economist”, December 22, 2001, p. 88
Audit Fees • Opłata za badanie sprawozdania finansowego • The annual costs of

engaging auditors to do their job i.e. review internal control procedures, gather audit evi-
dence and issue an audit opinion etc. Audit fees will vary with the size, complexity and
audit risk of the company being audited. A rough benchmark might be, say, 1/2% of sales/
assets. Since audits must be done as part of a mandatory compliance to corporate and
securities laws, the fees seem like a deadweight burden of the “cost of doing business.”
However, value added from an audit arises when greater confidence in financial report-
ing leads to higher share prices and a lower cost of capital. Like any professional fee, audit
fees are not without controversy. In the USA, the requirement to obtain auditor’s opinion
on compliance with Section 404 (re: internal control declarations) of Sarbanes Oxley Act
has increased fees considerably for businesses affected by the Act. In general, as financial
reporting has become more complex, audit fees tend to go up. In the case of small busi-
nesses, audit fees can be an onerous burden, especially if based on “big business” financial
reporting. Under SEC filing, fees in the USA are open to the public’s scrutiny and can be
tracked and compared (see: www.auditanalytics.com). Calculating and then tracking an
audit fees-to-sale ratio can be a useful warning sign for financial analysts worried about
accounting risk. A large jump in the ratio, or an amount outside what peers pay, may indi-
cate problems in the accounts.
Audit Fees-to-Sales
Audit Fees
Ratio =
Sales Revenue
Audit Programmes
715
Audit Opinion • Opinia z badania sprawozdania finansowego • A formal decla-

ration by an auditor as to the fairness, adherence to accounting standards and consistency
with prior years of financial statements. As an adjunct to the opinion itself, the auditor
will also state what was done (e.g. auditing standards) and remind readers about cer-
tain inherent limitations to the audit (e.g. management is ultimately responsible for the
accounts; an audit cannot necessarily detect fraud and accuracy is confined to a mate-
rial degree). The audit opinion is the ultimate end result of the auditor’s time, attestation
effort and audit fees. Under most corporate laws, all companies of a threshold size must
have a statutory audit as a matter of minimum compliance to the law. Arguably, an audit
opinion may only appear to state the obvious and confirm what the reporting entity
has already presented (after all, would anybody knowingly issue “unfair” statements?).
Moreover, it contains enough caveats to signal that it is far from a certificate of reliabil-
ity. So where does its economic value-added arise, if at all? To the extent that account-
ing users put more reliance on the information provided, capital markets will operate
more efficiently. A firm’s access to capital will be improved and its cost of capital will be
reduced. In the face of the agency problem and the asymmetric information problem, the
greatest value-added from the presence of an audit opinion must ultimately come from
the credibility and reputation of the auditor itself.
Auditor’s Report
 We audited [which f/s]

= Scope
What they did
 Fulfilled auditing standards
 Management ultimately responsible
 Material only; can’t detect fraud
Audit Opinion
 Fairness
= WhatOpinion
they think
 Adhere to accounting standards
 Consistent with prior years
Professional & Independent Auditor
A clean audit opinion is such a strong expectation by most readers that it is taken for
granted (see boiler plate). Its absence would be a “red flag”. While an unqualified audit
opinion is the norm, it is possible to have other versions: “qualified” (e.g. generally fair,
in compliance to IFRS and consistent except for such and such an exception including
any material scope of assurance limitations), “adverse” (e.g. financials are unfair) and
“no opinion” (e.g. unable to reach conclusions).
Audit Programmes • Plan badania sprawozdań finansowych • Standardised

tasks and methodology used by auditors to plan, guide and document their work. A
standardised, consistent approach to auditing promotes step-by-step thoroughness and
discipline. That said, the comforting routine of an audit programme could blind a com-
placent auditor to audit risks not captured in a programme. Mechanical steps need to be
716 Audit Quality Reviews (Internal)
balanced by an auditor’s commercial common sense, a firm grasp of the business’s key
drivers, intellectual curiosity and even creativity.
Audit Quality Reviews (Internal) • Weryfikacja jakości badania (wew

•
nętrzna) A form of self-regulation whereby auditors review the work of other fellow
auditors in order to look for shortcomings, offer suggestions or simply confirm compliance
to audit programmes. Because of professional pride, being looked at by your peers can be
a powerful incentive to perform duties well. However, because your peer also comes from
within the same “tribe”, there may be a tendency to be forgiving. See also peer review.
Audit Risk • Ryzyko wyrażenia niewłaściwej opinii • The risk that an audit will not
identify material errors in financial statements. As a consequence, an audit opinion will
be rendered which will mislead accounting users. Audit risk can be dis-aggregated into
three categories:
1. Control risk: an enterprises’ internal controls are weak and will not prevent or catch
an error.
2. Detection risk: if an error has occurred, the audit’s substantive procedures will not
detect them.
3. Inherent risk: certain accounts are more susceptible to error or manipulation than others.
In concrete terms, auditors will worry whether financial statements accurately convey
such things as:
◆◆ “existence” = are there actual, underlying assets in place?

◆◆ “completeness” = are all transactions, especially liabilities, reflected?
◆◆ “accuracy” = are transaction balances realistically classified and described?
◆◆ cut-off = has income/expense been properly allocated to the correct period?
◆◆ “valuation” = at historical cost or, if appropriate, net realizable value?
While audit risk is inherent in any audit activity, there are external factors which also
play a role in the chances that mistakes will be made. Some of these would include:
◆◆ Compromises to auditor independence from non-audit fee income such as manage-

ment consulting.
◆◆ Pressures on the business such as insolvency or earnings expectations.
◆◆ Nature of the business: complex vs. simple; risk levels; geographical spread etc.
◆◆ Integrity of management or owners.
Regrettable investment or credit decisions means that accounting users may initially
bear most of the burden of audit risk. However, depending on the legal climate, dam-
ages can often be recovered through lawsuits against auditors for negligence. In the
USA, for instance, annual lawsuits can run into the billions of dollars. Audit firms
respond in turn by carrying insurance or operate as limited liability partnerships. One of
the advantages of the Big Four is their ability to shoulder and manage audit risk. At the
Auditing Standards
717
same time, they are more exposed to legal claims because of their size and their brand
name which must be protected.
Spoken
It has become clear that the perceived value of the audit is being put
at risk.
Arthur Levitt, Chairman, American SEC, 1993–2001
quoted in “The Economist”, October 28, 2000, p. 100
Audit Software • Oprogramowanie rewizyjne • Information technology that can be

used to assist auditors in their work. Computer programs can be designed to interface with
an entity’s electronically maintained general ledger and accounting records to conduct
transaction sampling; test internal controls, calculate spreadsheets for working papers and
follow audit trails. See also internet & auditing.
Audit Trail • Ślad rewizyjny • The ability, through documentary evidence, to trace
transactions to their original balance or source and thereby see how existing balances are
made up. An audit trail is an essential element of internal control.
Auditing Standards • Standardy badania sprawozdań finansowych •

•
Standardy rewizji finansowej The requirements to carry out an audit and to ren-
der an opinion on the financial report’s consistency, adherence to accounting standards
and fairness. While the requirements are quite extensive and detailed, we may sum-
marise the highlights as follows:
◆◆ Independence and objectivity.

◆◆ Adequate knowledge of the business.
◆◆ Assessment of internal controls.
◆◆ An explicit consideration of the inherent accounting risks.
◆◆ Gathering sufficient substantive evidence.
◆◆ Documentation of findings.
718 Auditor Rotation
Depending on the regime, auditing standards will be set either by professional accoun-
tancy bodies and/or accounting regulators. Individual firms may also build their own
versions on top of minimum auditing standards. Similar to accounting standards, there
is a convergence trend towards a worldwide standard. See also generally accepted audi-
ting standards and International Auditing and Assurance Standards Board (IAASB).
No Assurance
Investors are on their own. None of the accounting techniques
described are in breach of UK accounting standards so that the
auditors will not warn you about them. Investors who believe that
the way to prevent their losses from corporate collapses and creative
accountancy piling up is to tighten auditing standards would
appear to be mistaken given the evidence to date!
Accounting for Growth (1992) by Terry Smith, p. 205
Auditor Rotation • Zmiana biegłego rewidenta • Periodically changing auditors

after a fixed period of time, say every 5 years, so that the parties do not become too cosy
and lose their independence. In some countries (e.g. banks in Canada), such a proce-
dure is mandatory. While there are merits to the idea (e.g. a “fresh look”, less cosiness
with management that tends to compromise auditor independence etc.), there are also
disadvantages (higher audit fees and more audit risk as new auditors must learn about
the company). As well, outsiders might see a change of auditors as a “red flag” signal that
something is amiss. As demonstrated by the case of Parmalat where Italy has a “3 years
maximum 3 times in a row” rotation rule, auditor rotation does not necessary eliminate
audit failure.
Auditor’s Certificate (vernacular) • Zaświadczenie biegłego rewidenta (żar-

•
gon zawodowy) An informal, and no longer frequently used, reference by casual
financial statement users to an audit opinion. Certificate connotes a “stamp of approval”
which assures, if not fully guarantees, accuracy. Most auditors would shudder at this
characterisation. Technicians would also scoff at its sloppy thinking, pointing out that
the short form report explicitly discourages any blind faith in an audit opinion. Various
reminders (e.g. management’s responsibilities; audits based on generally accepted audit
standards, only free of material error etc.) are imbedded in the formal opinion to alert
readers to the inherent limitations of an audit. That said, while some of these warnings
are sincere efforts at precision and humble honesty, much, one suspects, is a shield against
lawsuits. While the public accounting profession has a right to defend itself against unreal-
istic expectations, the notion of a “certificate” at least demonstrates what the market longs
for: a simple and clear form of assurance. See also gap in GAAP.
Auditor’s Power • Prawa biegłych rewidentów • In order to fulfil their duties to share-
holders and the investing public, auditors must be empowered to have their way, espe-
cially in those instances where disputes arise with management over proper and fair
Auditor’s Power
719
financial reporting. One source of the auditor’s influence will be through morale suasion:
their sway over management simply based on their credibility as disinterested experts.
A more assertive power is a refusal to issue a clean audit opinion, or worse, to issue an
adverse opinion. The ultimate sanction is their resignation from the audit and a complete
disassociation with the client. As well, because the capital markets interpret excessive
change in auditors negatively, firms cannot easily switch auditors. In the post-Enron envi-
ronment, auditors’ powers have been re-enforced, especially in the USA where Sarbanes-
Oxley reforms (in particular Section 404 requirements) have purposely buttressed their
powers. Auditors are even reluctant to even give accounting advice for fear it might com-
promise their independence. There is evidence of a backlash by some companies who
complain about costly audit fees and excessive zeal (the national offices of Big Four firms,
the Public Company Accounting Oversight Board and the SEC are often the target of ire).
While there indeed may be a need to do some re-balancing (in 2007 the US Congress may
consider tempering some of the Sarbanes-Oxley rules), accounting users are not unhappy.
Auditors are not meant to be popular so much as respected and trusted.
Humour File
Prospectus risk factors some companies may be half tempted to cite:
◆◆“We are at the mercy of our independent auditor, which may abruptly
change its views regarding proper accounting practices and blame us
for it.”
◆◆“We are required to restate our prior financial statements because
our auditor told us we were incorrectly accounting for [insert issue
here]. There is a risk that any other accounting practices, which our
auditor has been reviewing and accepting for years, may suddenly
become unacceptable.”
◆◆“There is a substantial risk that our auditor will disavow any
knowledge of our operations, our accounting practices or our very
existence prior to the date of the filing in which we disclose that
what it told us earlier was wrong. It may insist that any suggestion
of a prior relationship between us and our auditor be excised from
our documents.”
◆◆“Our auditor may require us to characterise an industry standard
interpretation of generally accepted accounting practices, which
it later determines to be incorrect, as a material weakness in our
internal control over financial reporting.”
◆◆“Even if we acquiesce to all of our independent auditor’s demands, we
may still be unable to file timely reports with the SEC because anything
the local auditors do must be cleared with our guy at the national office.
Our guy is very busy and may not be able to get back to us.”
Excerpted from An auditor walks into a bar... by Floyd Norris
in the “International Herald Tribune”, October 27, 2006, p. 13
720 Auditors (Appointed)
Auditors (Appointed) • Biegły rewident (wybrany) • A professionally quali-

fied person or firm appointed by an entity’s shareholders to conduct an audit on their
behalf. To be of value as imprimaturs, auditors must enjoy the confidence and respect
of the shareholders. To do this, well-qualified auditors should ideally possess four attri-
butes:
1. Know how: technical expertise in accountancy and auditing; this is usually estab-
lished by the accreditation process which will test skills.
2. Commercial common sense: the judgement to understand a business, its drivers and
markets so as to not fall prey to being a mere technician; as well, the ability to spot
inherent audit risk issues that deserve particular care and attention.
3. Independence: protection from the inevitable bias that comes from management
using financial statements to impress investors and lenders. Or, more subtly, simply a
superficial compliance to accounting standards.
4. Ethical vigour: the backbone to resist any compromise to professional principles; a
missionary zeal to put the public interest above personal commercial considerations.
A British judge once compared auditors to “watch dogs”, acting as the shareholder’s and
creditor’s sentry. To do this with vigilance, they have to be able to stand up to pressure
from management who may have the natural temptation to window dress, especially
if news is bad. The auditor has two sanctions: either to withhold a clean audit opinion
(e.g. issue a qualified opinion, disclaimer of opinion or adverse opinion) or resign. Since
auditors are making a living by delivering “client service”, commercial pressures can
make these options difficult. This is why large international accounting firms (see Big
Four) can have an attraction for many readers: they have a brand name to protect as well
as a large client roster which makes them less reliant on any one client. See also audit
committee and public accountancy profession.
Avoidable Cost
721
Life Force
[Consider auditors] In what other profession is it one’s duty to tell
the customer when it’s wrong? What other profession is enshrined
in our nation’s securities laws to serve no interest but the public’s?
What other profession so directly holds the key to public confidence
– the life-force of our markets?
Arthur Levitt, Chairman American SEC, 1993–2001
Authorised Shares/Capital • Kapitał zakładowy (statutowy) • The maximum

number of shares that a company can issue and have outstanding is determined by its
charter or articles of incorporation. Also called nominal capital or registered capital.
Authorised shares must be disclosed in the financial statements. To increase authorised
capital requires a resolution of the annual general meeting. Shareholders are interested in
any authorised but unissued shares because of the potential for the dilution of their own-
ership. Shares that have been issued are known as “outstanding”. Authorised shares are
typically greater than outstanding in order to give the company flexibility to issue more
shares as increased equity is needed.
Available-for-Sale Assets • Aktywa dostępne do sprzedaży • A category of asset

– typically a financial asset – that would be sold for the “right” price. However, in the
meantime, the owner is willing and able to carry the asset at its fair value carrying value
with unrealised gains or losses arising in each period flowing through a capital reserve.
There is admittedly some ambiguity in the classification. Arguably, an opportunistic
owner would sell any asset if offered a sufficiently attractive price. Available for sale assets
are based in the owner’s declared intention. Compare to available-for-sale investments and
contrast to assets to be disposed.
Available-for-Sale Investments • Inwestycje dostępne do sprzedaży • A bal-

ance sheet classification of investments in less than 20% of another company’s common
shares. Such an asset is not necessarily traded (in which case it would be valued on the
basis of mark-to-market). Nor is it significant enough to warrant consolidation. Therefore
it will be carried at the lower of cost or impaired value.
Avoidable Cost • Koszt do uniknięcia • A cost that could be not incurred if manage-
ment chooses. Typically associated with a relevant cost or variable cost and contrasted to a
sunk or committed cost. Contrast to controllable cost.
B
b/fwd & b/d (Bookkeeping symbols) • Sp. (skrót księgowy) • Shorthand for
“brought forward” or “brought down”. Designates the closing balance in a ledger account.
See balancing the books.
Back Taxes • Podatek wsteczny (zaległy) • Income taxes retroactively applied to past
income. This may occur when a company has been found to be under-stating taxable income
and is required to pay tax on re-stated taxable income. Or, a company may lose a tax interpre-
tation dispute with the tax authorities and be then required to pay extra taxes to “catch up”.
Often tax authorities will impose an interest penalty on unpaid amounts. Back taxes are an
unpleasant surprise and one reason why tax liabilities need to be calculated carefully.
Backflush Costing (vernacular) • Okrojony rachunek kosztów (żargon) •

A costing system that omits some or all the journal entries in the cycle from direct mate-
rial purchases to the sale of finished goods. This is done to simplify inventory costing in
those just-in-time situations where the rapid conversion of material eliminates intermedi-
ate inventory holdings. Instead of sequential tracking of costs (e.g. raw material-work-in-
process-finished goods-cost of goods sold), the system works backward to “flush out” the
costs in the cycle for which journal entries were not made. In particular, the complexities
of work-in-process costing are avoided.
Bad Debts Expense • Rezerwa na należności • The cost to a business of debtors who
will not, or cannot, pay their debts, most commonly customers’ trade debts. Accounting rec-
ognises an expense in the income statement as soon as a loss becomes likely (usually indi-
cated by an aging) with a contra account offset against accounts receivable. If collection efforts
fail, both the offset and the account will be written off. Bad debts are usually inevitable when
selling on open account. A modest amount can be tolerated if gross profit margins are high
enough. Adequate credit management is required to keep losses to acceptable amounts. Since
most trade credit is unsecured, the seller’s only legal sanction is to press for bankruptcy. A
more expedient response is to track debtors’ payment habits carefully and ship on a cash-on-
delivery basis if concerns arise.
Balance, To (verb)
723
Estonia 3.4 HIGHEST
Poland 2.8
Germany 2.4
 1.9 18 COUNTRY AVERAGE

Bad Debts Expense
France 1.2
Italy 0.9
Sweden 0.7 LOWEST
Source: Intrum Justitas  = UK, Switzerland, Norway & Austria
Quotable
No stranger is trusted who can’t verify his history, and bad debts
cling like flour.
Kevin Patterson, The Waters in Between
Balance (noun) • Saldo • The amount contained in an account at any one point in time.
A balance is a ‘snap shot’ capturing the net effect of a flow of debit and credit entries that
are accumulating over time.
Balance, To (verb) • Bilansowanie • The act, and as often the frustrating effort, of get-
ting draft financial statements or, for that matter any accounting calculation, to logically and
precisely fulfil the accounting equation. In a trial balance, this means ensuring that the total of
debits equals the total of credits. Accountants either seldom make mistakes in the first place or
are good at finding the errors they do make. Some useful clues when things go wrong:
When It Won’t Balance
Type of Error Possible Fix
Imbalance by 1,100, or 1,000 etc. Re-add summations in accounts/trial balance
Divisible by 2 ½ error = balance in wrong column?
Divisible by 9 Look for transposition errors i.e. 19 vs 91
Not divisible by 2 or 9 Scan for missing entry = amount of error
The beauty of the double entry accounting system is that financial statements will
always balance if individual entries are correctly made. Postlethwayt’s Dictionary
(1751) described balancing as an „agreeable satisfaction”. However, it is a “necessary but
not sufficient” condition to correctness. The inability to balance means something is
724 Balance Sheet/Statement of Financial Position
wrong; alas, balancing to the penny does not assure everything is right. The etymology
of “balance” is telling: it comes from the word’s Latin roots of combining “bi” (i.e. two)
with “lanx” (i.e. scale) i.e. the equilibrium which comes when opposite forces are equal.
Balance Sheet/Statement of Financial Position • Bilans (sprawozdanie

•
z sytuacji majątkowej i finansowej) A component of financial statements which
provides a snapshot of the various categories of assets, liabilities and net worth at one point
in time, usually (at the very least) annually. Balance sheets must always balance because
of the tautology implicit in the accounting equation. The various components of a balance
sheet are classified by financial logic such as liquidity (current vs. long term); physical
attributes (tangible assets vs. intangible assets); operations (financial assets vs. operating
assets) and, in the case of liabilities, priority of claim (senior debt vs. preferred vs. com-
mon shares). Balance sheets will come in various formats but will typically look like this:
Balance Sheet: IAS/USA Version

Cash XX Bank debt (short term) YYY
Marketable Securities XX Trade Debt/Accounts Payable YYY
Receivables XXX Accrued Liabilities YY
Inventory XX Sub-total – Current Liabilities: YY
Sub-total – Current Assets: VVV Other liabilities ZZZ
Other assets XX Long term Debt YYY
Property, Plant & Equipment XX Deferred Taxes YY
Intangible Assets XX Equity & Retained Earnings YY
Total Assets XXXX Total Liabilities and Equity YYYY
Things that cash has been spent on Things that will be paid out in cash
Balance Sheet/Statement of Financial Position
725
Balance Sheet: Continental Version

Equity & Retained
Intangible Assets XX YY
Earnings
Property, Plant &
XX Deferred Taxes YY
Equipment
Other assets XX Long term Debt YYY
Sub-total – Current
Sub-total – Current Assets: XX YY
Liabilities
Inventory VVV Other liabilities ZZZ
Receivables XX Accrued Liabilities YY
Trade Debt/Accounts
Marketable Securities XXX YYY
Payable
Cash XXX Bank debt (short term) YYY
Total Assets XXXX Total Liabilities and Equity YYYY
Things that cash has been spent on Things that will be paid out in cash
Balance Sheet: Financing Version

Cash X
Marketable Securities X
Receivables XXX
Inventory XX
Sub-total – Current Assets: VVVV Short term assets net of short term
Less: current liabilities financing sources
Bank debt (short term) – YYY

Trade Debt/Accounts Payable – YYY
Accrued Liabilities – YY
Net Current Assets: VVV
Intangible Assets X
Property, Plant & Equipment XXX
Other assets X Long term assets net of long term
Less: Long term Debt – YY financing sources
Net Assets VVV

Financed by:
Deferred Taxes ZZ Ownership of total net assets (both short
Equity & Retained Earnings ZZZ and long term)
Under most accounting standards, balance sheet components traditionally had car-
rying values at historical cost. This infers that the balance sheet’s primary purpose is
to be a record of past events for stewardship purposes. This in turn puts a preference
on objective measurement (i.e. transaction cost) versus more economically relevant
726 Balance Sheet/Statement of Financial Position
fair values that are based on less verifiable estimates. However, balance sheets also
have an implicit role to be at least a proxy for economic value. Hence, a balance sheet’s
historical costs will be adjusted (by such things as: provisions; mark-to-market; re-
valuations; capitalised items; accumulated depreciation etc.) to render a conservative
portrayal of the commercial situation. There is a limit, however, imposed by practical
expediency of what can be done. For example, many asset values (e.g. brand names;
economic goodwill; patents from development etc.) are only recognised upon their
purchase. Or, some liabilities (contingencies) will only be recognised in a footnote. To
address these deficiencies, there is a modern-day trend towards fair value accounting.
Warts and all, balance sheets still provide several sources of useful information to
accounting users:
Balance Sheet: Analytical Uses

Information Explanation
Productivity Physical capacity to produce and generate sales
Solvency Debt levels in relation to assets or equity
Liquidity Current assets in relation to current liabilities
Collateral Quality and nature of assets available to be pledged
Future Forecast Future replacement needs and ability to support sales
Adjusted Equity Adjustments to suit specific needs of accounting users
Balance sheets have inherent limitations. The selective nature of asset recogni-
tion; the mixture of historical and market valuations; the estimates embedded in
many valuations and their timeliness may only imprecisely convey financial reality.
However, along with notes, they are a key ingredient used in financial analysis to
identify financial performance and market value.
A „snap shot” at 1 point

Current Current
in time not designed Liabilities
Assets
to be a valuation.
Rather, it is a record
of past events.
LT Debt
Equation:
Balance Sheet Fixed
Assets assets=liabilities+equity
equation:
Equity
equity=assets–liabilities

Balance the Books
727
An Abstraction
The balance sheet and accounts of profit and loss seem common
enough phrases, but they both involve very highly specialised
forms of abstract thought. In the balance sheet the accountant
lays his iron hand upon an industry at some particular moment
and says, “Now at this particular date there is what the industry
has, here it is what it has to do.”
Observations by Sir Henry Craik at the 50th anniversary celebration of the
Society of Accountants in Edinburgh in 1904 A History of Accounting
and Accountants by Richard Brown, p. 442
Balance Sheet Formats • Formaty bilansu • The format of a balance sheet,

while containing the same information, can vary according to convention and per-
mitted options. In the “account format” the focus of attention is on the entity’s finan-
cial position (hence the synonymous term “statement of financial position”). The
“statement format” focuses on the position of the owners. The account format is the
most common in the USA and Europe while the statement format is popular in the
UK. In the case of the account format, the balance sheet may be in descending (USA)
or ascending orders of liquidity.
Balance Sheet Formats (EU)
Account Format Statement Format
Assets Equities Fixed Assets
Shareholder + Current Assets
Fixed Assets Equity – Current Liabilities
Long Term Sub-total (Net Current Assets)
Liabilities Total Assets – current liabilities
Current
Current – Long term liabilities
Assets
Liabilities Net Assets = Shareholder Equity
Balance the Books (vernacular) • Bilansować księgi (żargon zawodowy) •

Literally speaking, to ensure that the books of account are accurate and true; that every
debit and credit is where it should be. With double entry bookkeeping, this should come
as a rather mechanical matter of course. For the record, the routine used has four steps
(see example below):
1. Cast (i.e. sum) each side of the ledger and note the total in pencil;
2. Whichever is the larger will be the total on both sides – write this in;
3. Insert the balancing figure (in order to “strike a balance”) so both sides are equal;
this is called the balance “carried forward” (i.e. c/fwd or c/f) or the balance “carried
down” (c/d);
728 Balance the Books
4. The balance in the account is the sum above on the opposite entry as the balancing
figure; the amount will be the starting point for any new entries or carried forward
into the next accounting period. The notion “brought forward” (b/fwd) or “brought
down” (b/d) is used to designate the account balance.
Cash Account: Balancing Example

Share capital 10,000 Car purchase 5,000
Revenue 4,000 Purchase (goods) 3,000
Wages 1,500
Balance c/fwd or c/d (3) 4,500
Total (largest sum) (1 & 2) 14,000 Total 14,000
Balance b/fwd or b/d (4) 4,500
Of necessity, one can always make things balance by plugging a figure. This in turn
leads, in the vernacular of every day speech, to doing something by design. Thus, “bal-
ancing the books” has come to convey the notion of getting one’s financial house in
order in the sense of matching receipts (credits) to expenditures (debits). For exam-
ple: “[The economist] taught that governments should act as a spender and borrower
of last resort... Instead of trying to balance the books in recessionary circumstances,
it should borrow idle money and spend...” [Quoted from “Keynesian Economics” in
British Greats, 2000]. Thus the notion of “balancing the books” goes beyond the passiv-
ity of accounting to be a proactive effort at making something happen in the real world,
either by energetic selling or parsimonious control of expenses.
Bank Account
729
Magic in Numbers
To study the truism [of receipts and payments equating] is to study
bookkeeping, to study the art of double entry, and to learn the magic
of the variable items, profit and loss, which perforce make the
books balance. To study the ideal is to study equilibrium analysis.
The bookkeepers are wise after the event. But if entrepreneurs are to
be wise, they have to be wise before the event, for payments precede
their receipts, and receipts may equal the payments but they may also
be greater or less, to give the entrepreneur a windfall profit or loss.
Collected Works of Bernard Lonergan (Volume #21),
“For a New Political Economy” (1998), p. 142
Balancing Allowance/Charge • Odliczenie/obciążenie wyrównawcze •

Adjustments to the cumulative tax depreciation (i.e. the equivalent of depreciation
expense claimed in taxable income calculations) to reflect the actual “investment cost”
or diminishment in value of an asset while held by the tax payer. Since this cost can only
be finalised upon an asset’s disposal, an adjustment has to be made to the previously
taken tax deductions. After balancing adjustments, the total cumulative tax depreciation
claimed will equal the asset’s actual investment cost as measured by its actual diminish-
ment in value over its useful life:
Balancing the Tax Books: An Example
Income Tax Returns Financial Accounting Books
Qualifying asset value (original cost) $100,000 $100,000 Original Cost
Less: cumulative tax depreciation deducted - 75,000 - 60,000 Accumulated depreciation
Equals: unclaimed tax depreciation at sale 25,000 40,000 Net book value
Net salvage proceeds from asset sale 35,000 35,000 Disposal value
Balancing Allowance (+) /Charge (-) - 10,000 5,000 Loss of sale of asset
Initial tax depreciation deducted 75,000 60,000 Depreciation expensed
Adjusted tax depreciation after balancing $65,000 $65,000 “Investment Cost”
A balancing “allowance” arises when insufficient tax depreciation has been taken; the
enterprise gets a further tax shield since it has, in effect, under-deducted the asset. A
balancing “charge” arises when excessive tax depreciation has been taken; the enter-
prise has over-deducted the asset. It must either forfeit tax shield from elsewhere else or
pay extra taxes.
Bank Account • Rachunek bankowy • An account of a commercial bank that represents

cash resources to the owner or bank customer by virtue the bank’s obligation to pay out
legal tender. A bank statement will record payments into the account as deposits and
payments out as withdrawals with an outstanding balance at points in time. A credit
730 Bank (Account) Reconciliation
balance is a liability of the bank and an asset to its owner; a debit balance is the oppo-
site. Bank accounts are classified by their usage: “savings” (paying interest), “personal”
(chequing/checking services for individuals) or current account (for business transac-
tions). See also bank reconciliation, cash flow, constructed financial statements and over-
draft.
Accounting Services
By this shrewd dealing with his money matters, i.e. by passing the
whole of his income through his bank account, and paying for
everything by cheque, Mr Crofton makes you his private treasurer
and accountant.
Excerpted from The Use of a Banker
in The Country Banker (1899) by George Rae
Bank (Account) Reconciliation • Uzgodnienie rachunku bankowego • The

exercise of reconciling the bank account balances according to the bank’s records – as
communicated in a bank statement – to the customer’s books, typically a cheque/check
register. Because of time lags in the receipt and disbursement of funds, the bank’s balance
may not match the customer’s records. A bank reconciliation, which is done by the cus-
tomer, looks like this:
Reconciling Our Records to Theirs
Steps Example
Bank account balance at specified date, according to the bank statement $$$$
Less: outstanding withdrawals (uncleared cheques which have not reached
– XX
the bank)
Plus: outstanding deposits in transit to the bank which have not reached
+ XX
the bank
Bank balance at same date as specified, per the depositor’s cash ledger YYY
Less: bank charges or debits which were made unilaterally without customer
–Z
knowing
Plus: bank deposits or credits which were made unilaterally without customer
+Z
knowing
Bank balance at same date as specified, per the depositor’s corrected cash
$$$$
ledger
Periodic bank reconciliation is necessary for several reasons. Cash management

requires it, especially to avoid embarrassment of non-payment by the bank. Since most
transactions eventually go through the bank account, bank reconciliation is also an
important internal control measure to confirm the accuracy of the books and to check
against unauthorised withdrawals from kiting. Finally, the bank itself may have made
an error that may only be spotted upon reconciliation.
Barter
731
Bank Debt • Zadłużenie bankowe • A liability to a bank. Most often the liability will
be classified as a current liability since most commercial banks are in the business of
short term lending (reflecting the maturity of their deposit liabilities). As well, when a
business is using a bank to finance current assets in the operating cycle, self-liquidating
asset conversion loans are inherently short term. Banks may also provide loans with
repayment schedules beyond 1 year in which case a portion of the debt could be carried
as long-term debt. However, this would be subject to compliance with any borrowing
covenants. The term to maturity of a bank loan is ultimately governed by a loan contract
or a promissory note. Because banks have powerful creditor’s rights, often re-enforced by
collateral, borrowers must treat them with care. In the event of an uncured default, loans
typically revert to an “on demand” status whereby repayment can be demanded imme-
diately.
Balance Sheet
ST Bank Debt
Trade Debt
Current Assets
Bank Dept: Accrued Liabilities
Classification
LT Debt
Fixed Assets
Shareholder Equity
A “call” for full repayment can seriously threaten the existence of a going concern. For
this reason, auditors will carefully check the status of bank loans (via a confirmation)
before signing off on a clean opinion. Another related liability, which may be added to
the outstanding bank loan, is accrued but unpaid interest.
Bank Statement • Wyciąg bankowy • A written record of bank account transactions

and balances issued by a bank to the account’s owner on a regular basis. The bank state-
ment is the primary evidence of indebtedness between the parties. The bank owes the cus-
tomer for a credit balance; with a debit balance, or an overdraft, the customer owes the
bank. Most banks take the position that its records are authoritative unless notified or
protested by the account holder. See also bank reconciliation.
Barter • Handel wymienny • The exchange of goods and services for other goods and
services instead of money. Barter is inefficient and troublesome, but often necessary,
in economies that are underdeveloped, lacking a legal infrastructure or suffering from
hyperinflation. We can distinguish between two variants:
◆◆ “Involuntary” barter: a financially distressed borrower or trade debtor cannot pay with
cash and so offers goods, typically what it is producing at the time, to settle the obli-
gation. The creditor, reluctant to exercise creditors’ rights (such as they are), reluctantly
732 Bean Counter
accepts the goods and tries to sell them, typically at a loss compared to the face value
of the debt.
◆◆ “Voluntary” barter: the willingness to barter in advance of the sale and the full know-
ledge that goods will be received in exchange. Sellers of the goods with an ability to
wholesale other goods may either factor any barter costs into their price or actually be
able to earn a second profit margin by reselling.
See also emerging and transitional market.
Bean Counter • Liczykrupa • A humorous, and at times derogatory, term for an accoun-
tant or anyone excessively concerned with figures. (Word roots: from the USA.) Not to
be taken with offence. As Canada’s Prime Minister Trudeau once remarked: “I’ve been
called worse.” Upon hearing that a US official had inadvertently (a microphone was on)
publicly described him with an impolite bad word.
Mantra
His mantra is profitability over market share and addition by
subtraction... He’s done, in fact, what a good bean counter would –
to improve accountability.
Description of a CEO of an investment bank who was formerly its CFO
Quoted in ”Fortune” (European Edition), September 30, 2002, p. 44
Below the Line (vernacular) • Pod kreską (żargon zawodowy) • An informal

accounting expression referring either to: 1) the distribution of net profit figure on the
income statement. For example, “the below the line distribution of profits was a dividend
pay-out of 35%” (see also bottom line). Or, 2) in a different context, the expression refers
to the boundary between short and long-term balance sheet accounts. For example, “the
below the line effects on working capital came from long term debt issuance (an increase
in working capital) or fixed asset purchases (a decrease).”
“Big Bath” Write-down
733
Sales 100%
COGS
CM
Overheads
EBITDA
Depreciation
Below the Line
EBIT
Interest
Taxes
Net Profit 5% above

the line
Dividends below
 Cost of Goods Sold  Contribution Margin
Benchmark/Preferred Treatment (IAS) • Podejście wzorcowe/preferowane

(MSR) • An accounting policy that prior to 2005 was the recommended, or preferred,
choice of the International Accounting Standards Committee in cases where an accounting
issuer was allowed to select amongst alternatives. Inherent in the idea of accounting policy
is some freedom of choice to use what is best for the issuer’s own particular situation. Thus
allowed alternative treatments were tolerated but implicitly discouraged. However, compa-
rability between enterprises favours everybody using the same treatment. The benchmark
treatment was an example of the exercise of moral suasion by the IASC to encourage, but
not demand, preferred practice. It was also a tool to promote the harmonisation of IAS
while accommodating powerful vested interests. In 2001, the IASB set out to improve IAS
and by 2004 was able to narrow down many accounting policy options. Since 2005, the dis-
tinction between benchmark and allowed alternatives has been dropped in favour of simply
allowing one standard. Although there may be some remaining instances of alternatives
within a standard, these are now freely allowed without any preference.
Betterment (Expenditures) • Nakłady na podniesienie wartości nierucho-

•
mości Expenditures that enhance the value of property and thus should be capitalised
as a capital expenditure opposed to being treated as a repair and maintenance expense.
“Big Bath” Write-down • Zawyżony odpis • Purposely exaggerating the magnitude

of expenses in an early period in order to reduce expenses, and enhance profitability, in
the following period(s). Big baths usually involve discretionary choices, especially nonre-
curring exceptional items, such as a restructuring charge or an asset impairment provision.
For instance, a common temptation for incoming management teams brought in to res-
cue a company in a turnaround situation is to purposely exaggerate the company’s prob-
lems. The stock market already expects the worst and is willing to “wipe the slate clean”.
734 Big Four Accounting/Audit Firms
The share price has nowhere to go but up. It is then easier for new management to look
good later on (and perhaps earn some bonuses). In its defence, accounting is supposed
to be conservative, especially with bad news. What could seem like a big bath may turn
out to be mere “soaking” if problems in fact prove to be worse than they at first seem. A
firm that has to book subsequent write-offs after the first will lose credibility. Therefore,
the amount of a large write-off is a question of judgement and finding a credible balance.
Contrast to income smoothing.
Big Four Accounting/Audit Firms • Wielka Czwórka firm księgowych • The

four largest international accounting firms primarily offering audits to large enterprises:
1. PricewaterhouseCoopers
2. Deloitte
3. Ernst & Young
4. KPMG
The Big Four have established pedigrees, staff in the tens of thousands, revenues in the
USD billions and a global reach that gives then considerable brand name recognition, an
important attribute to readers of audit opinions.
PWC
Ernst & Young
Andersen GONE!
Big Four: USA Deloitte & Touche
Auditors of largest KPMG
US companies
Other
25 50 75 100 125 150
Source: „The Economist”, July 7, 2001, p. 72

Bills of Exchange, Accounting for
735
PWC
Ernst & Young
Andersen GONE!
Big Four: EU Deloitte & Touche
Auditors of largest KPMG
European companies
Other
5 10 15 20 25 30
Source: „The Economist”, July 7, 2001, p. 72
Generally, they tend to service the large corporate clientele. Another unsung role is
as the informal representatives and advocates of the public accountancy profession.
Prior to 2002, the Big Four were the Big Five, including Arthur Andersen. They saw
themselves multi-disciplinary practices reflecting their broader range of services that
includes audit, management consulting, tax, corporate finance and legal. However,
accounting scandals and regulatory reform has radically altered their modus ope-
randi. In the aftermath, there are two public concerns about the Big Four. One is the
lack of engagement choice. According to a study in the UK, a third of the chairmen
of FTSE 350 audit committees felt their companies did not have a sufficient choice
of an auditor (”Financial Times”, April 12, 2006). A second is a variation of the too
big to fail doctrine: the morale hazard that might arise from over-dependency on the
Big Four. Since the capital markets would be so unsettled by any more Andersen-like
departures, accounting regulators might be reluctant to be tough. See also Enron.
Bills of Exchange, Accounting for • Weksle, rozliczanie • A bill of exchange

(or “draft”) is a promissory note in the form of an order to pay that conforms to a law of
negotiable instruments. They were originally very common in early Anglo-Saxon trade
and banking. In Europe, bills of exchange are still common in Greece, Italy and Spain
but less so in economies where more convenient and less expensive indirect bank financ-
ing in available. A supplier of goods or services on credit “presents” the bill to a buyer who
in turns “accepts” it for future payment (say, in 30–60 day’s time). In this fashion, the bill
becomes evidence of indebtedness and is not open to dispute (unless fraud can be proved).
A bill of exchange can be held to maturity or “discounted” to a third party and thereby be
immediately converted into cash. If there is a market for the bill, the discounter can “redis-
count” the bill and also receive cash. The process can continue amongst various willing
parties with the last owner of the bill being a “holder in due course”. The holder then col-
lects payment from buyer (or “maker” of the bill). In the event of non-payment and default,
the holder can claim against any previous “endorser” (i.e. the party who rediscounted and
guaranteed payment). When bills of exchange are discounted, some accounting complica-
tions arise. A discount “without recourse” (i.e. the holder cannot come back to the origi-
nal beneficiary) can be treated as a straightforward sale. A discount “with recourse” is less
clear-cut. It could be a sale with disclosure of a contingent off-balance sheet liability. Or,
the substance of the transaction might be considered to be a loan with the promissory note
as collateral and treated accordingly. See also accounts receivable.
736 Black Ink
Issuance Discounting Maturity
 
Supplier  Bank  Holder

 

Bill of 3 Discount 5 Endorsement

Exchange 
Buyer 4 Loan 6 Rediscount
Payment
1 Presentment  7 at maturity
Recourse
2 Acceptance 8 on default
Note: ”Holder in due course” can claim against any endorser
Black Ink (Euphemism) • Na plusie (dosłownie ‘czarnym drukiem’) • Profitable

results such as „we’re operating in the black”. Origin is from bookkeepers’ antiquated
habit of writing credit entries (used for revenues) into ledgers in black ink to distinguish
them from debit entries (used for expenses) written in red ink.
Board of Directors (Anglo-Saxon) • Rada Dyrektorów (anglosaskie) • The

nomenclature in the USA, UK, Canada etc. for what is roughly equivalent to the
European term supervisory board i.e. the oversight function representing the stakehold-
er’s interests. An Anglo-Saxon board of directors may include members from executive
management (in contrast to a supervisory board). As well, the Anglo-Saxon variant of
corporate governance tends to focus more on shareholder interests than on the other
stakeholders.
Boilerplate (slang) • Gotowiec (potocznie) • The standardised wording used in

many business documents including agreements, financial statements and contracts.
Issuers stick to a familiar format for the busy reader’s convenience. For example, the
short form audit report is virtually repeated word for word in its standard version. In
banking, there are often standard terms and conditions in most loan agreements. Once
understood and subsequently recognised on re-occurrence, readers tend to gloss over
boilerplate in order to focus on distinctive information. This is a sensible approach
(why waste time on the obvious?) but can be hazardous if in fact matters of substance
are buried in the innocuous words. It’s one reason read carefully or, in the case of legal
documents, use lawyers.
Book Keeping
737
Consequences
The senior partner reviewed a two-page consent form… he glanced
through the second document, called the “Final Judgement”. He saw
that the firm was forbidden, by a permanent injunction, to deceive
anyone in the future. It all seemed pretty boilerplate. He signed the
consent. The audit firm was now on notice. If it played fast and loose
with the rules again, the consequences would be stiff.
Book Keeping • Prowadzenie ksiąg rachunkowych • The day to day recording of

transactions in the books, typically using double entry accounting. It is associated with the
mechanical aspects of the accounting arts. Most bookkeeping involves making debits and
credits in the books in the following sequence of events:
The Recording Process
Analyse each transaction for Enter the Transaction Transfer journal informa-
account entries Into a journal tion to ledger account
See also accounting cycle.

738 Book to Market Value
Sums A Matter of Opinion

I have devoted my time for the last four months nearly exclusively
to the art of book keeping by double entry, the theory of which is
agreeable and pretty, but the practice perhaps as horrible as anything
ever was. I maintain too in vain that sums are a matter of opinion,
but the people in command here do not comprehend the nature of
contingent matter and try to prove that figures tend to one result
more than another, which I find to be false as they always come
different.
Walter Bagehot‘s thoughts on accounting
The Spare Chancellor: The Life of Walter Bagehot by Alistair Buchan, p. 72.
Book to Market Value • Wskaźnik wartości księgowej do rynkowej • A com-

mon financial ratio that compares the net book value of an enterprise’s net worth to
its equivalent market value (i.e. market capitalisation) in the stock market. Book value
based on backward looking historical cost accounting will only have a tenuous rela-
tionship to forward looking market value. Financial reporting is not trying to quan-
tify value so much as track past performance for stewardship purposes. Many sources
of value (e.g. economic goodwill, brand value, research etc.) are not even recognised by
financial accounting. Companies that are well established, prosperous and innovative
will tend to have a market value that is greater than book value (they are said to trade
at a “premium” to book value). Companies with an unproven or patchy track record,
inflated asset values or going concern problems will tend to trade at a “discount” to
book value.
UBS 802
Bank of Tokyo 794
Citibank 700
Deutsche Bank 699
Book to Market
Value: Societe Generale 559
Banks Sumitomo 555
Ranking by Book Value Country Ranking
of Assets: Credit Suisse 553 Japan 3
$ billions ABN AMRO 538 Switzerland 2
Germany 2
Hypo Vereinsbank 519 USA 1
Dai Ichi Kango 497 Holland 1
Source: ”The Economist”, May 6, 1999

Bookkeeper
739
Bank of America 113
Citibank 111
LloydsTSB 79
UBS 63
Book to Market
Wells Fargo 63
Value:
Banks First Union 63
Ranking by Market Value
Bank One 63
$ billions
Chase Manhattan 56 Country Ranking
USA 6
Bank of Tokyo 48 U.K. 2
HSBC 48 Switzerland 1
Japan 1
Source: ”The Economist”, May 6, 1999
Book Value • Wartość księgowa • Just like it says, the carrying value of assets and liabili-
ties on the books of an entity that in turn will be reflected in the financial statements.
While carrying values can have many different valuation methods, “book value” typi-
cally connotes historical cost, that is original purchase price less an depreciation or amor-
tisation in the case of fixed assets. Book value also is often spoken of to contrast reported
numbers to market values, hence the common metric book to market value.
Bookkeeper • Kontysta • An accountant who is responsible for making entries to the

books. The job tends to be junior; the description can be, at times, condescending. See also
bean counter.
740 Books of Account (the Books)
Books of Account (the Books) • Księgi rachunkowe (księgi) • The internal

accounting records (collectively: journals, trial balances and ledgers), reflecting assets,
liabilities, revenues and expenses, of an enterprise. After a period’s transactions are fully
entered and adjustments made to reflect accounting standards (i.e. “closed”), the books
become the source document for the creation of financial statements. Corporate laws
typically require that proper books be maintained. See also bookkeeping and cook the
books.
Bottom Line (slang) • Wynik końcowy (dosłownie ‘ostatnia linijka w wierszu’;

żargon zawodowy) • An informal accounting expression for the final, “net, net”
profit figure after all extraordinary items and income taxes. The amount can then be used
for earnings per share. In general parlance, it also refers to the ultimate or at least finan-
cial impact, of some decision or outcome. Contrast to above-the-line.
“Bottom Up” Budget ▶ Participative Budget.

Branch Accounting • Rachunkowość oddziałów przedsiębiorstwa • An
accounting system that is able to allocate revenues and expenses to branches within a
business in order to make them profit centres. By treating branches as stand alone busi-
nesses, better commercial decisions (reward staff? open? close down? etc.) can be made.
Tight internal controls and uniform procedures, along with centralized risk manage-
ment, mitigate the hazards of de-centralization. Branch accounting is put to good use in
commercial banks with a branch network. Transfer pricing mechanisms can create an
‘internal market’ for funds within a bank. This means a branch can be profitable either
by lending or taking in deposits. Artificial pressure to do either is reduced and business
development tactics can be customised to local markets. The collective profitability of
the branches, adjusted for any internal transactions, will equal the branch network’s
overall profitability.
Bribery, Accounting for
741
Brand Value • Wartość marki • The commercial value of possessing a recognised brand
name which consumers not only recognise but favour in their buying habits. Such value
can be realised either through superior earnings (see economic goodwill) in the future or
by selling the brand to a third party. The prudence/conservatism accounting principle
only recognises a brand’s intangible asset value with acquisition accounting i.e. only if
someone is willing to buy an “acquired brand”. Financial analysis, however, will fac-
tor brands into an appraisal of a business’s market value. In today’s globalised economy,
brands are a very important competitive issue, especially in consumer sectors. In the case
of multi-national corporations, it is not unusual for the majority of a firm’s market capi-
talisation to be attributable to its brand’s value.
Top 10 Global Brand Values (*)
Rank Company Industry $ Value
1 Coca-Cola Drinks 67
2 Microsoft Software 59
3 IBM Computers 53
4 General Electric Various 47
5 Intel Computers 36
6 Nokia Mobile phones 26
7 Disney Entertainment 26
8 McDonalds Fast food 26
9 Toyota Automobiles 25
10 Marlboro Cigarettes 21
(*) from “BusinessWeek”, August 1, 2005; value in billions
Calculating brand values is complex. Forecasted future net earnings of the branded
product, less the costs of maintaining the brand, and stripped of earnings that are inde-
pendent of the brand are discounted to their present value. See the website www.inter-
brand for further details and valuations on brands.
Bribery, Accounting for • Łapówki, rozliczanie w rachunkowości • The various

ways in which bribes, kick-backs, fraud and other deceits can be accounted for to hide their
true nature by giving them a legitimate air. Most bribery occurs due to the absence of a
transparent, arms-length and competitive market mechanism. Hence government offi-
cials, who hold a monopoly on granting permits, authorisations and regulatory compli-
ance etc. are the most prone to bribery (in a competitive market, if customers cannot get
what they want, they go elsewhere). The simplest bribe is cash in an envelope under the
table. If the amount is modest, the payment may be hidden as, say, a personal or “miscel-
laneous” expense. However, if amounts are larger, the party paying the bribe is faced with
a dilemma: how to gauge, monitor and control the payments? As well, they often want to
have a deductible expense for income tax purposes. More elaborate and transparent meth-
ods must be devised. A common method is to hire the government official as a part time
“consultant”. Another common method is a non-cash transaction. For example, services
742 Bricks and Mortar
or goods are provided for free but buried in an invoice. While bribery is undoubtedly uni-
versal, it is a common scourge of emerging markets. Foreigners, rich relative to the host
country, unfamiliar with a culture and uncertain of their legal rights, are the most vulner-
able. That said, it takes two to bribe: the briber and the “bribee”. International investors
and multi-national corporations must shoulder some of the blame, and some of the guilt,
in paying bribes. For this reason, Transparency International (reference: www.transpar-
ency.org) intends to publish a “Bribe Payer’s Index”.
Word roots: from the Old French “briber” and “brimber” = beg, rob, extort; current
meaning from the 16th century.
It is Written
Those who are greedy for the unjust gain make trouble for their
households, but those who hate bribes will live.
Proverbs 15/27
Bricks and Mortar (slang) • Cegły i zaprawa (slang) • An informal reference to a

business’s real estate fixed assets. A banker might say: “Our branch network represents a
big investment in bricks and mortar.” The phrase gained popularity in the age of e-com-
merce that dispensed with much of the need to make such investments.
Bright-line (Rules Based) Accounting Standards • Sformalizowane

(oparte na szczegółowych przepisach) standardy rachunkowości •
Accounting standards that have clear, explicit and specific rules as opposed to principles-
based accounting standards that allow a degree of flexibility or interpretation. Bright line
or “rules-based” accounting tends to be favoured by US GAAP (where avoiding lawsuits is
a concern and capital markets are well developed) and many countries on the European
continent (with a “social rights” tradition in contrast to an individualistic Anglo-Saxon
Budget
743
accounting tradition). Bright-line accounting can have both positive virtues and negative
consequences. Hard-and-fast rules encourage consistency and comparability. However,
clever designs that adhere to the formal letter of accounting standards can be sometimes
used to abuse the underlying spirit of the rules. This can result in compromises to true
and fair presentation. A factor in the debate between rules and principles is the appropri-
ate role of auditors. Bright-line accounting standards tend to relieve auditors of account-
ability. Absent the existence of accounting judgements, auditors are not called upon to
exercise much professional authority. Rather, they must simply see that accounting is done
“by the rules”. Harsh lessons were learned from such major accounting scandals as Enron
and Worldcom. The effectiveness of bright-line standards, including the role of auditors,
is being questioned. Accordingly, the Sarbanes-Oxley Act formally required the SEC to
examine the merits of USA GAAP converting a more principles-based accounting system.
The Letter of the Law or Its Substance?

A key concern arising from the recent business scandals is that U.S.
accounting standards have become “rules-based,” filled with specific
details in an attempt to address as many potential contingencies as
possible. This has made standards longer and more complex, and has
led to arbitrary criteria for accounting treatments that allow companies
to structure transactions to circumvent unfavorable reporting. In
addition, the quest for bright-line accounting rules has shifted
the goal of professional judgment from consideration of the best
accounting treatment to concern for [conforming to the letter of the law
vs. its substance].
Defining Principles Based Accounting Standards
in ”The CPA Journal”, August 2004
Budget • Budżet • A financial plan of action most commonly employed in management

accounting. Budgets are used to communicate objectives, co-ordinate diverse activities, moti-
vate and assess managers. They are best set as an achievable stretch: management has to work
to achieve targets but not so hard as to be de-motivated. The measurement and analysis of
budget variances is an essential internal control tool to deal with unexpected events. Contrast
to a forecasting which is a neutral best guess of how the future will unfold.
Word roots: from the Latin “bulga” = leather bag or wallet; used from the 18th century by
Chancellor of the Exchequer for place where figures kept; current meaning from the 19th century.
Choosy
He would serve in a future leftist cabinet if he were made its economic
policy supremo, and not just a budgetary accountant.
Marek Belka, candidate for Minister of Finance c/o Reuters Poland &
quoted in ”Warsaw Business Journal”, September 17–23, 2001, p. 1
744 Budget Behaviour Issues
Budget Behaviour Issues • Budżet a aspekty behawioralne • The human side of

budgeting has many behavioural aspects that need to be considered. The degree of difficulty
has to be set so as to motivate but not discourage. The idea of an achievable stretch suggests
adverse variances might be the norm for some people. An “expectations” budget might be used
for decisions based on reasonable expectations while an “aspirations” budget might be used to
motivate higher levels of performance. Another process issue is “top down” target (imposed
from above by senior managers) versus “bottom up” targets (set by responsibility centres them-
selves). There are advantages (bottom up participation gets buy-in) and disadvantages (top
down eliminates slack) to each that often have to be balanced by a bargaining process. Other
behavioural issues include motivation (management by objective), goal congruence (looking
good at the expense of the rest of the organisation), control fatigue (excessive time and energy
spent on numbers vs. running the business), sandbagging (avoiding achievable commitments),
dysfunctional behaviour (e.g. “spend it or lose it” attitudes) and politics (e.g. alliance building
to help hide variances). No wonder surveys (ref. Horngren et al) of the needed skill set for man-
agement accountants include high doses of communication and interpersonal skills.
Performance Target
EASY DIFFICULTY HARD

ET
EXPECT ADVERSE VARIANCE

DG
BU
ACHIEVABLE STRETCH = OPTIMAL
Budget Behaviour

ZERO VARIANCE
Performance Achieved
Unhealthy
The budgeting process in most companies has to be the most ineffective
practice in management. It sucks the energy time, time, fun, and big
dreams out of an organisation. It hides opportunity and stunts growth.
It brings out the most unproductive behaviour in an organisation,
from sandbagging to settling for mediocrity… Bad budgeting is just
that insidious; it creeps in everywhere and establishes itself as an
institutionalised process.
Jack Welch, Winning (2005)
Burden
745
Budget Bias • Tendencyjność przy sporządzaniu budżetu • The influence of a fore-

caster’s personal interests on what is supposed to be an impartial budget calculation.
People do this because of incentives (achieving targets gets rewarded), behavioural norms
in the company (“everybody does it”) or a lack of confidence on what can be achieved (see
slack budget). Budget bias is an example of how human nature can complicate an other-
wise rational process. For example, consider the ‘public relations’ side of a budget: a con-
servative budget will not immediately impress but is easier to achieve later on; whereas an
aggressive budget impresses initially but might disappoint later on. See also budget behav-
iour, goal congruence and achievable stretch.
Budget Committee • Komisja budżetowa • A group of senior managers charged

with over-seeing, reviewing, negotiating, approving and tracking budgets, particularly
operating budgets. The essential goal is to incorporate budgets into a core business func-
tion as opposed to making them an isolated, mechanical exercise in accounting that is
outside the mainstream of the enterprise’s management.
Too Important to Be Left to Accountants

Budgeting is a management function and not simply an accounting
exercise; its success depends in no small way on the support given by
top management. Managers make decisions, not accountants.
John Sizer, An Insight Into Management Accounting, 1989.
Burden (USA vernacular) • Obciążenie (amerykański żargon zawodowy) • The

allocation of fixed cost overheads to cost or profit centers. As far as their own direct costs
are concerned, these costs are “external”. Yet, however indirectly, the various profit cen-
tres have necessitated these costs. Somehow, the stationary expense at head office benefits
the activities on the shop floor. This in turn means that, in the calculation of the shop
floor’s profit, it must “carry” a fair, or at least logical, share of common costs of the overall
business. While profit centres focus on controllable, incremental costs, the imposition of
a burden reflects an attempt to create, through management accounting, an internal mar-
ket for resources consumed.
Every Cost Has Its Place

Our uniform accounting practice made it possible to make
an allocation to each department in a plant, of the indirect
manufacturing expenses, or what we call burden... This
classification of manufacturing costs thus segregates the areas where
expenses can be controlled.
Alfred P. Sloan, Jr, My Years At General Motors, 1963.
746 Business Language
Business Language (vernacular) • Language of Business • Język biznesu (żar-

•
gon) The distinctive wording, phrases and concepts that are employed in describing
commercial, profit-seeking activity. Business language is studded with “terms of art” i.e.
words – the bottom line for example – that have evolved in their own unique context.
Much, but by no means all, business language has its roots in accounting.
Communication
To become an economic superpower, China needs capital to fund
growth, and it will help if its companies speak the same business
language as the rest of the world. Because it’s a policy of the state,
and a lot of resources are going into making it happen, it will
happen, but it will be tough.
On adopting IFRS accounting standards in China,
quoted from ”The Wall Street Journal” (Europe), July 12, 2006, p. 20
Business Review (EU) • Ocena działalności (UE) • The name for the manage-
ment commentary required by law (Accounts Modernisation Directive) in the European
Union. The content and format of the business review is specified. It must address the
main trends and factors likely to affect the future development, performance, and posi-
tion of the company’s business together with information regarding environmental
impact, employees, and social and community relationships. Auditors are required to
report on the consistency of its content with the annual accounts. Companies are exempt
from disclosing any information that could seriously be prejudicial to their interests.
By-products (Accounting for) • Produkty uboczne, rozliczanie w rachun-

kowości • A by-product is ancillary output to a production process. It can be sold but
at a relatively modest price compared with the sales value of the main product. Because
amounts are immaterial, it is usually not worth trying to allocate a share of costs to the
by-product. Indeed, it may not even be worth valuing its inventory. This contrasts to joint
products where an attempt is made to allocate joint costs to products after a split-off point.
By-products can either be valued at their net realisable value at production (in which case
inventory stocks are recognised) or recognised at the point of sale (with no inventory
being carried). The latter is most appropriate when value is uncertain or nominal.
C
c/fwd or c/f (Bookkeeping symbols) • Sk. (skrót księgowy) • Shorthand for “carried
forward”, a balancing entry in a ledger account. See balancing the books.
C’s of Accounting (English language mnemonic) • Cechy rachunkowości

(po angielsku wszystkie na literę C) • The characteristics best suited to financial
accountants and auditors:
◆◆ careful,
◆◆ cautious,
◆◆ conservative,
◆◆ consistent,
◆◆ correct,
◆◆ conscientious.
Thus accounting people are not expected to be sharp operators or “wheeler dealers”. See
also prudential accounting concept.
Fun Guy
Our experts describe you as an appallingly dull fellow, unimagina-
tive, timid, lacking in initiative, spineless, easily dominated, no sense
of humour, tedious company and irrepressibly drab and awful. And
whereas in most professions these would be considered drawbacks, in
accountancy they are a positive boon.
John Cleese et al in the British comedy film
Now for Something Completely Different (1971)
C.A. ▶ Chartered Accountant.

748 CAAT
CAAT ▶ Computer Assisted Audit Techniques.

Cadbury Code of Best Practice (UK) • Kodeks Cadbury’ego w zakresie naj-
lepszych praktyk (Wielka Brytania) • A code of preferred, but not obligatory, con-
duct for director’s corporate governance duties designed for large, publicly listed compa-
nies in Britain. The Code was named after a prominent businessman (of confectionery
fame) who chaired a joint committee (composed of public accountancy profession and
business advocacy groups) in 1991. Cadbury was in response to increasing public criti-
cism in the UK that corporate directors were lax in their duties, or worse, negligent. In
particular, cronyism was felt to be compromising any real sense of stewardship on British
boards. Mr Cadbury’s code specifies a number of “recommended practices” (e.g. separa-
tion of duties; independent members etc.) that go beyond British corporate laws to create
a higher standard of corporate governance. Companies were encouraged, but not obliged,
to disclose their compliance to the Code in their annual report. It was hoped that such
disclosure, in itself, would improve matters. Since Mr. Cadbury, there have been other
efforts at reform culminating in the Combined Code. See also watchdog and shareholder
rights.
CAP ▶ Compliance Advisory Panel.

CAP ▶ Certified Accounting Professional.
Capital Cost Allowance ▶ Tax Depreciation.
Capital Employed • Kapitał wykorzystywany (zaangażowany) • The amount
of permanent capital (whether it be long term debt or equity) invested in an enterprise’s
or division’s fixed assets and working capital. Often used in the calculation of return on
capital employed as a measure of financial performance before financing costs.
Balance Sheet
Short term Liabilities

Current Assets
Long Term Debt
Capital Employed
Fixed Assets Equity
Capital Employed = Fixed Assets + Working Capital

Capital Maintenance Accounting
749
Capital Gain • Zysk kapitałowy (zysk na sprzedaży aktywów trwałych) •

A classification of income which arises from favourable price differences in the buying
and selling of permanent, or long term, assets. For example, an enterprise that sells its
office building – i.e. a long-term fixed asset, for a profit would reap a capital gain. This
source of profit contrasts to a sale of its inventory – i.e. a short-term working capital asset,
which is classified as trading income. A distinction is made between capital gains and
trading income in accounting (ordinary versus extraordinary income) and in taxation
(capital gains, being a lucky windfall, tend to be taxed less. This often leads to tax advis-
ers searching for creative ways to disguise other income as capital gains.). Sometimes, the
two types of income are difficult to distinguish. These issues came out in a legal case of
Newfoundland fishermen who caught a whale in their nets and creatively argued (whale
is not a “fish”, they weren’t looking for whales, never happened before etc.) that the result-
ing income should be taxed at the lower capital gains rate. A judge agreed with them, but,
being a bit sceptical about their true motives, warned that if they ever caught another
whale... See also golden share.
Capital Lease (USA) • Leasing kapitałowy (finansowy) • A lease which, under

GAAP, is considered equivalent to an asset purchase financed by a long-term loan. A cap-
ital lease is in turn classified into finance lease or a “sales lease”. It is precisely defined and
is qualified by any one of the following criteria:
◆◆ ownership is transferred to the lessee at the end of the lease term, usually at a bargain
price,
◆◆ the lessee has an option to either buy or rent the asset at a nominal price upon lease
maturity,
◆◆ the term of the lease is 75% or more of the asset’s useful life,
◆◆ the net present value of contracted future lease payments > 90% of the fair value of the
asset.
Based on the substance over form principal, the leased asset (at fair market value) and an
associated liability (valued at the NPV of future lease payments) of a capital lease is car-
ried on the lessee’s balance sheet.
Capital Maintenance Accounting • Rachunkowość według zachowania

•
kapitału Various accounting techniques which focus on defining profit as a sur-
plus only after original capital investments have been maintained. Alternatively, profit
is what could be consumed without compromising the sustainability of the enter-
prise (e.g. without eating into capital). The maintenance of capital is fundamental to
any measurement of profit. Yet it can be complicated to measure wear and tear and
technological obsolescence, especially with dynamic market conditions and chang-
ing prices. For this reason, capital maintenance is best quantified as preserving the
net present value of the firm. Against this ideal, historical cost accounting (“HCA”) has
inherent limitations. In particular, when inflation is high, accountants have to pay
more attention to capital maintenance issues. In response, HCA can be modified in a
variety of ways:
750 Capital Maintenance Concept
Measuring Capital Maintenance: Alternatives

Method Characteristics
◆◆ Restate financial statements by applying general prices indices to HCA
◆◆ Change the measuring unit but not the underlying asset
Current or ◆◆ Ignore changes in the prices of specific assets
Constant ◆◆ Adjust profit by a higher depreciation expense, cost of sales and net
Purchasing monetary items
Power (“CPP”) ◆◆ First used in Germany in hyper-inflation of the 1920s
◆◆ Since indices are statistically measured, CPP is “objective”
◆◆ Shows maintenance of financial capital in terms of purchasing power
◆◆ Re-value assets at value to business” also called “deprival value”
◆◆ Valuation at lower of replacement cost or recoverable value (including
NPV of future cash flows)
Current Cost
Accounting
◆◆ focus is on pockets of specific price changes.
(“CCA”)
◆◆ Defines “income” as surplus only after physical operating capacity of
the business has been maintained; profit is adjusted for depreciation
and cost of sales
◆◆ Governments favour CCA since CPP’s indices re-enforce inflation?
◆◆ Apply both current cost and general indices to assets
◆◆ Isolate “real” gains: current value less indexed values
Real Terms ◆◆ Capital must be maintained in terms of real purchasing power before
Systems recognising any holding gains
(“RTS”) ◆◆ Debate: assets which are physically the same, and which will have to
be replaced with higher cost assets, should not generate a profit due
to their real price increase
The difference in approaches stems from different definitions of “capital”. The CPP
approach focuses on the owner’s purchasing power in the economy generally. CCA
focuses on the business’s purchasing power over the specific goods it needs to continue
operating. RTS has a combined focus. So long as inflation is kept within reasonable
check (say, within 10%/year), the complexities of capital maintenance accounting are
not worth delving into. However, in certain emerging markets and developing coun-
tries where inflation is still rampant, such accounting is still relevant. See also hyper-
inflation (accounting for).
Capital Maintenance Concept • Koncepcja zachowania kapitału • The idea

that the true test of recognising a profit is whether the indicated surplus is net of all
required re-investments to maintain the starting point’s level of capital or production
capacity. Or, in other words, you’re not getting ahead unless you manage to at least retain
what you started out with. The principle becomes relevant in estimating depreciation
rates or when profit measurement is burdened with the complexity of high inflation lev-
els. See also Capital Maintenance Accounting.
Capital Markets (& Accounting) • Rynki kapitałowe (a rachunkowość) •

The finance function of capital markets is to channel economic resources to their most
“productive” use which, in competitive free market economies, is the wealth creation that
Capital Reserve Arising on Consolidation
751
comes from future-oriented net present values. In pursuit of this, capital markets are in
turn highly dependent on reliable, timely and low cost accounting information to mea-
sure past financial performance. While past performance is not what the markets really
care about, a past track record and a current status is usually (but not always) the best
indicator of the future. To accomplish all this, there must be several ingredients to allow
accounting activities to support efficient capital markets:
What Accounting Needs To Do Its Job
Ingredient Means Description
information which supports decisions
Usefulness Disclosure
reliable enough to be credible
Common Accounting allows comparability between issuers
Language Standards renders a fair presentation of facts
Behavioural Shareholder Corporate governance
Incentives Rights Copes with the agency problem
Enforcement Legal Legal status by corporate laws
Sanctions Infrastructure Oversight by accounting regulators
A role for auditors who are independent
Quality Control Attest Function
Professional accountancy bodies
The markets need both the right “quantity” and “quality” of financial information.
Without sufficient quantity, the capital markets cannot “see” where capital should go.
Based on economic theory, projects or enterprises who offer the highest return should
receive the most capital; projects with lower returns should also receive capital but only
so long as the returns are at least equal to the cost of capital. In the end, every viable
enterprise should receive capital in direct proportion to how profitable it is. Capital
markets also need information “quality”. Accounting users must be able to trust the
information they are relying upon. The presence of accounting risk can erode confi-
dence, compelling investors to add a risk premium which will drive up the cost of capi-
tal. Accounting is therefore a critical infrastructure component of a well functioning
market economy.
Capital
Markets ent
gs
Earninty No Surprise
s
Trust Confid rs More
& Accounting ua li vesto Capita
l
Q In
Capital Reserve Arising on Consolidation • Kapitał rezerwowy z konso-

•
lidacji A common way to account for negative goodwill (any amount paid below fair
value of a subsidiary by a parent company) on consolidation. The purchased company’s
assets are carried at fair value on the consolidated company’s books. To reflect the poten-
752 Capital Transactions
tial unrealised gain (and to balance), a capital reserve is created in the equity section. An
example below illustrates. Assume that an acquirer paid 500 for 100% of a company’s
shares with an accounting net book value of 1,000. We assume furthermore that a valua-
tion exercise shows that the fair value of the assets is 1,800 so that net of liabilities, the fair
value of net worth was 1,000.
Example: Negative Goodwill as Deferred Income
Balance Sheet Investor Investee Adjustment Consolidated
Assets
Investment in investee 500 – – 500 –
Other assets 4,000 1,800 0 5,800
Total 4,500 1,800 – 500 5,800
Liabilities & Equity
Liabilities 1,400 800 0 2,200
Deferred Income – – + 500 500
Equity 3,100 1,000 – 1000 3,100
Total 4,500 1,800 –500 5,800
There has been a considerable amount of debate on how to account for the perverse
situation inherent in negative goodwill. Creating a capital reserve implicitly recog-
nises the potential for profit realisation but defers it either pending a sale of the assets
or amortisation. Under international accounting standards, the preferred method is to
take negative goodwill into income after confirming that fair values are in fact correct
and that there are no hidden, contingent liabilities.
Capital Transactions • Transakcje kapitałowe • Transactions involving assets and

liabilities that should be reflected in a balance sheet. Some common examples:
◆◆ Purchase or sale of fixed assets.

◆◆ Borrowing or repaying long term debt.
◆◆ Raising new equity; paying dividends.
Contrast to operating transactions that should be reflected in the income statement.
The distinction can be rather blurred. For example, are changes in working capital bal-
ances, which are driven by operating activities, a capital or operating item? A firm could
increase its short term bank debt to finance increased receivables or, if the bank will
allow, capital expenditures for long term assets. Apart from this grey area, the distinction
is a useful notion. See also Statement of Changes in Owners’ Equity.
Capitalise-versus-Expense Decision • Aktywowanie (kapitalizowanie)

•
czy zaliczanie wydatków w koszty Choosing whether expenditure should
be capitalised as an asset on the logic that future benefits will flow to the enterprise
or expensed on the logic that value has been permanently consumed. In the case of
Capitalised Interest Expense (Borrower’s)
753
tangible assets, a capital expenditure is usually quite clear-cut: it is a balance sheet

item that should be depreciated over time. Intangible assets, however, are less obvi-
ous. While they are subject to the same investment criteria, they are difficult to mea-
sure in terms of benefits, productive life and market value. Some common examples
include:
◆◆ development costs,
◆◆ patents and copyrights,
◆◆ franchise rights and user licenses,
◆◆ brands and trademarks,
◆◆ advertising costs,
◆◆ start-up (licensing, legal fees etc.) costs,
◆◆ interest payments on pre-completion projects,
◆◆ goodwill.
Accounting standards, which are based on the principle of conservatism, generally are
biased in favour of expensing. This is largely out of consideration of accounting users.
Creditors, for example, tend to be wary of intangibles since they cannot be liquidated
and are dependent on the future sustainability of the going concern. Shareholders might
suspect that the subjectivity inherent in valuing intangibles will lead to earnings man-
agement. However, from an economic value perspective, intangibles may well hold con-
siderable value (in some enterprises, even surpassing tangible values). Somewhat incon-
sistently, many intangibles can be left on the balance sheet if they are purchased from a
third party as opposed to internally generated. Part of the role of financial analysis is to
consider what the accountants have excluded.
Capitalised Interest Expense (Borrower’s) • Skapitalizowane koszty odse-

•
tek (w bilansie kredytobiorcy) Interest paid that is treated as an intangible asset
on the balance sheet rather than an expense flowing through the income statement. As
an allocation choice, financing costs, which relate to the passage of time, are normally
treated as a period expense. However, accounting standards may allow exceptions to this
if circumstances merit. For example, real estate assets that qualify as investment proper-
ties can include interest in their carrying value since financing costs are inherent to their
construction. Moreover, interest costs can usually be traced to the constructed property
because lenders often employ project financing in which debt is directly secured by a spe-
cific property. Another exception is operating facilities that have been self-constructed
as opposed to supplied by a third party. Interest that is attributable to financing the con-
struction can be capitalised to make total costs equivalent to a purchased asset. The logic
is that interest is no different than other intangibles (e.g. architect and engineering fees)
that are imbedded in the asset. Once the project is completed, it will be depreciated over
its productive life. Interest capitalisation is appropriate for proper matching in those cases
where financing is both substantial and integral to a project’s existence. However, because
capitalising interest de-couples the normal relationship between profits and cash flow and
creates an intangible asset with uncertain value, it needs to be judiciously used. Financial
analysis may often reverse it.
754 Capitalised Interest Revenue (Lender’s)
Capitalised Interest Revenue (Lender’s) • Zarachowane przychody z tytułu

•
odsetek (w bilansie kredytodawcy) Unpaid interest owed to a lender that is car-
ried on the lender’s balance sheet. Interest receivable is a period-end accrual for interest
owing but not yet due for payment. Or, past due interest may be added to the principal
amount owing in those [rare] cases where unpaid interest is not a default (e.g. a grace
period in a project financing) and repayment capacity for the growing amount is assured
(perhaps by security). In the case of a short term revolving loan or working capital facility,
interest can be indirectly capitalised as the borrower uses loan proceeds to make interest
payments under the line of credit. The later can be potentially hazardous since the bor-
rower is effectively using the bank’s money to service the debt. It is legitimate, however, if
the borrower is operating within a margin formula that assures coverage by future asset
conversion.
Carousel Fraud • Oszustwo karuzelowe • A common fraud in the EU involving value

added tax. Formally it is known as “Missing Trader Intra-Community VAT Fraud”. A
crook acquires goods from a supplier in another EU country and then, becoming a “miss-
ing trader”, disappears without paying the required VAT. The problem arises due to sepa-
rate nationally based VAT systems operating without any common means to share infor-
mation. Total losses to all VAT frauds are reckoned to be €100 billion per year in the EU of
which carousel fraud is the most common (”The Economist”, May 13, 2006, p. 79).
Carried Interest (vernacular) • Udział w zyskach/pożytkach (żargon) • The

right to a fixed percentage of a property’s or project’s or investment’s future cash flow
regardless of how much other investors have to pay for its upkeep or development. While
the carried interest enjoys a fixed portion of the project’s benefits, it has none of the asso-
ciated financial burden of ownership that is “carried” or financed by others. Examples of
a carried interest would be:
◆◆ a share of a private equity fund is apportioned to the fund manager as compensation

in lieu of cash fees and as an incentive to make wise investments;
Carrying Value
755
◆◆ an owner of raw land might contribute the property to a real estate developer who
would build, develop and rent the site;
◆◆ owners of an undeveloped natural resource property might contribute their mineral
rights in exchange for someone else developing and extracting the resources.
Carried interests are often employed when a party has neither the financial resources
nor interest to invest further funds to undertake a project yet possesses something
critical – be it ownership rights, skills or talents – which are needed to make the proj-
ect viable. Carried interests are a contingent asset and can present difficult valuation
issues.
Carrying Value • Wartość bilansowa • The amounts shown in financial reporting for
assets and liabilities shown on a balance sheet. For commercial enterprises, the theory of
the firm suggests that shareholders and investors are the most interested in what we might
describe as “economic values” to reflect financial reality. The stock market tries to do this.
However, because of measurement practicalities and the fact that value is often “in the
eyes of the beholder”, it is difficult to glean or provide such information economically.
Hence there are in fact many proxies that accountants will use. The most common alter-
natives are:
Carrying Values
Method Summary Description
Historical Cost (“Cost”) ◆◆ The original purchase price
Net Book Value ◆◆ Cost less cumulative depreciation or amortisation charges
Market Value ◆◆ The selling price in an actively traded market
Fair (Economic) Value ◆◆ What a willing, arms’ length buyer would pay
Lower of Cost or Market ◆◆ Show the more conservative alternative
Net Realizable Value ◆◆ Ordinary course sale market price less costs to sell
Recoverable Value ◆◆ See net realisable value
Liquidation Value ◆◆ See net realisable value
Break-up Value ◆◆ Liquidation values of separate assets within a going concern
Assets to be Disposed ◆◆ See net realisable value
Available for Sale ◆◆ Estimated fair value
Impaired Value ◆◆ Net book value less an allowance for impairment
Appraised value ◆◆ Absent a buyer’s offer, formal estimates of market value
Equity Consolidation ◆◆ Owner’s share of net assets at the investee’s carrying value
Assessed Value ◆◆ Value determined by some binding authority
Replacement Cost ◆◆ Today’s purchase price
Net Present Value ◆◆ Future cash streams discounted at the time value of money
Value-in-Use ◆◆ Net present value of cash generated by the asset + disposal
Contractual Value ◆◆ Amount as specified in a legal commitment
756 Cash
The choice of carrying value not only impacts the balance sheet. If changes in carry-
ing values are recognised, the incremental amounts must be reflected either in a capi-
tal reserve or the income statement. The most traditional and conventional method of
accounting is historical cost accounting in which carrying values will usually be at net
book value, adjusted where appropriate for “exceptions”. These exceptions would most
commonly include the use of net realisable value for impaired inventory, impaired value
for unproductive fixed assets and appraised value for qualifying real estate assets, to
name the most common exceptions. Much of the focus in financial reporting is finding
an appropriate carrying value to match the situation of the item in question. As finan-
cial reporting is evolving, it is tending towards fair value reporting in which all carrying
values are measured in similar fashion.
Cash • Środki pieniężne • Monetary resources – coin, government notes, bank deposits,
negotiable paper, foreign currency – which can be used, due to its unquestioned acceptance
by third parties, to transact the exchange of goods and services. Because it is universal (cash
is used in every financial statement entry except for accruals, depreciation and reclassifica-
tion of accounts), freely replaceable with like alternatives (a property known as fungible)
and “flows”, cash has been likened to the “lifeblood” of the commercial world. Yet cash is
an unproductive asset in that it does not yield income in itself. It must be invested. In this
regard, adequate cash is a “necessary but not sufficient” condition to commercial success.
See cash management. One role of a bank is to replace, or least minimise, this “dead weight
burden” of deposited cash by providing credit based on confidence. See also leverage.
Word roots: from the Latin “capsa” = box for money; later evolved to Italian “casse” and
then French “caisse”.
Quotable
Yesterday is a cancelled cheque; tomorrow is a promissory note;
Today is the only cash you have – so spend it wisely.
Kay Lyons, c/o www.quoteworld.com
Cash Accounting Methods • Rachunkowość kasowa (metody) • The use of

cash transactions as the criteria for recognising an accounting event in the books and
financial statements. An entry will be made only if there has been a cash receipt or expen-
diture. Individuals and small businesses most commonly employ cash accounting. There
are admittedly some merits to cash accounting:
◆◆ simplicity: in the absence of having an accountant’s skills or record keeping systems

(“shoe box” accounting), cash accounting is an easy way to track activity;
◆◆ verifiability: in the case of transactions processed through a bank account, there will
be a permanent, outside record from bank statements; transactions with bank notes
must be recorded;
◆◆ objective: no need to exercise judgement or attempt subjective estimates;
◆◆ conservative: in the case of revenues, uncertainty on collection is eliminated.
Cash Budget
757
For these reasons, income tax authorities often use a version of cash accounting.
However, in spite of these advantages, cash accounting is seriously flawed from the
viewpoint of accounting concepts:
◆◆ lack of a sound theoretical basis in economics and financial reality;

◆◆ a distorted focus on cash when there are many other assets and liabilities of value;
◆◆ biased business decisions since shareholders ultimately want to maximise their overall
wealth or capital which consists of many other things besides cash;
◆◆ understates liabilities which the enterprise has legally incurred but which will be paid
in the future.
Weighing these trade-offs, accounting principles usually favour accrual accounting. That
said, there are instances were cash accounting has both legitimacy and usefulness. See
cash flow budgets.
Operating
Activities
Investments &
Financing debt service
Cash Balance
Cash Accounting Management
of Taxation
Liquidity
Dividends Capital
Paid Expenditures
Cash Budget • Cash Flow Projection • Budżet środków pieniężnych •

Projekcja przepływu środków pieniężnych • A specialised type of budget that
tracks cash balances over a period of time. Because it requires a forecast of future sales
and expenses, the cash budget is often a sub-component of an operating budget or a mas-
ter budget. Since cash flows (especially collections from debtors) can have unpredictable
timing, cash flow budgets must be constantly updated in a continuous budgeting process.
Cash budgets try to identify a shortage of cash that could prove to be embarrassing, or
worse, a threat to solvency. They are particularly useful when companies are growing at a
fast pace. Both working capital increases (to support higher sales) and capital expenditures
(to increase production capacity) consume cash and can harm liquidity in otherwise
healthy companies. If the business does not have ready access to credit (see SME), a cash
shortage can be a sign of overtrading and, if not managed, could lead to trouble. Cash
budgets are often requested by lenders in order to substantiate the ability to repay loans.
758 Cash Equivalent
Cash Budget: Example

Transactions/Period Q1 Q2 Q3 Q4
Receipts: receivables + 8,000 + 9,000 + 10,000 + 11,000
Disbursements: pay-
– 7,000 – 7,000 – 11,000 – 9,000
ables
Operating Cash Flow + 1,000 + 2,000 – 1,000 + 2,000
Flows Over Capital Expenditures – 2,000 – 200
Time Fixed Asset Sales + 200
Debt repayment/loans – 50 + 700 – 700
Interest – 15 – 15 – 15 – 15
Income taxes – 25 – 25 – 25 – 25
Dividends – 60 – 60 – 60 – 60
Opening Cash + 200 + 1,050 + 1,850 + 50
Balances
Closing Cash + 1,050 + 1,850 + 50 + 1,750
Cash Equivalent • Ekwiwalent środków pieniężnych • A classification for money

market investments that are sufficiently close to cash in liquidity and value retention that
accounting standards allow them to be included in the same balance sheet account as cash.
Typically money market investments with less than three month’s maturity – such as
treasury bills, commercial paper and foreign currency accounts – qualify. Because they are
exposed to market risk, stocks, bonds and traded securities (even if readily marketable) gen-
erally do not qualify. See also near money.
Cash Flow (Business Person’s Definition) • Przepływy pieniężne (definicja

przedsiębiorcy) • A broad, generic term that can mean a number of different things
depending on how its used. For example, it could be collections from accounts receiv-
able (as in “we need to speed up our cash [in]flow”). Or, it could mean the liquidity gen-
erated by profitable operations (as in “our operating cash flow was good this month”).
Or, it could mean what happens to bank balances over time (“deposits were greater
than withdrawals by $ amount”). The imprecision with “cash flow” comes from the
various ways it can be calculated. A classic mistake in business is to assume that profits
themselves will generate parallel amounts of cash flow. Because of the effect of working
capital balances on either absorbing or releasing cash, the funds flow generated by prof-
itable operations is not necessarily the same as cash flow. Rapidly growing businesses
tend to be perpetually short of cash. The most typical meaning of cash flow is what
accountants would calculate as cash flow from operations. Accountants tend to be more
precise and define cash flow in the context of a cash flow statement that distinguishes
between the main business activities: operations, investing and financing. See also cash
flow vs. accounting profit debate.
Cash Flow from Operations
759
Concentrates the Mind

The fixation on cash flow sets private-equity investors apart from
companies in the “public” markets. As these investors grow in size
and visibility, the case for tracking cash has garnered wider attention.
“Because the [buy-out] deals are funded 60 to 80 per cent on bank
debt, private-equity groups focus on cash because that is what they
need to pay back debt. It concentrates the mind wonderfully.”
Corporate finance expert quoted in ”FT Magazine”, June 10–11, 2006, p. 41
Cash Flow from Operations • CFO • Przepływy środków pieniężnych z dzia-

•
łalności operacyjnej The cash generated by an enterprise’s ongoing, regular buying
and selling activities. This is distinct from its investing activities (buying or selling fixed
assets) and its financing activities (raising or returning capital). CFO is an important
metric of financial performance. Healthy CFO builds up cash surpluses that can be rede-
ployed productively elsewhere. It is derived (both as a financial flow and as a calculation)
from the generation of profit. However, it is not the same as profit, a distinction managers
ignore at their peril. For example, because working capital investment absorbs cash flow,
a growing and profitable business can have negative CFO. There is a subtle distinction
between CFO and operating cash flow. The former tends to be a component of the cash
flow statement. In most instances, it is cited after interest and tax payments (although an
alternative treatment classifies these as “financing activities”). “Operating cash flow” is
a more generic term and, like its related concept operating profit, is always before inter-
est and taxes. One practical reason that CFO is based on net profit after tax is that it is
easier for outsiders to calculate. By using the indirect method, CFO can be calculated from
an income statement (which firms always provide). As well, the analytical logic of CFO
being net of interest and taxes is compelling. These are high-priority, non-discretionary
expenses that occur in parallel with a business’ operations and are integral to sustaining
the going concern. This makes them synonymous with “operations”.
Cash Flow from Operations1
Indirect Method2 Direct Method3
+
Net Profit After Tax XXX Collections from receivables
AAA
Non-cash expenses (depreciation Payments on accounts
+ YY – BBB
etc.) payables4
–/+
Working capital changes5 Cash disbursements4 – CC
ZZ
Cash Flow from Operations CFO Cash Flow from Operations CFO
Notes:
1. Based on version that treats interest and income taxes as integral part of operations
2. Popular method because it allows outsider accounting users to calculate CFO using net profit
3. Requires access to internal records i.e. cash receipts & disbursements journal
4. For operating costs only i.e. excludes capital expenditures, principal payments or dividends
5. Net increases in working capital absorb cash (–) while decreases releases cash (+)
760 Cash Flow Statement
Cash Flow Statement • Statement of Sources and Uses of Cash • Rachunek

przepływów pieniężnych • Zestawienie źródeł i wykorzystania środ-
ków pieniężnych • A component of a financial statement that accounts for the
flow of cash through an entity over an accounting period. The less commonly employed
“sources and uses” description perhaps better conveys the idea of the cash flow state-
ment’s (CFS) information content: where money came from and where it went. While
it is simply the net result of total receipts and disbursements, international accounting
standards suggest a more informative format that classifies the cash flows by their oper-
ational significance:
Cash Flow Statement
Start: Opening Cash
Category Description Detail Cash Impact
Operating
◆◆ funds flow from operations
Activities
◆◆ unrealised gains/losses in income +/–
Sources ◆◆ working capital changes
◆◆ loan advances +
Financing ◆◆ equity issues
Activities ◆◆ long term debt repayments –
◆◆ dividends
Uses
◆◆ capital expenditures
Investing ◆◆ increases in long term investments –
Activities ◆◆ acquisitions
◆◆ sale of fixed assets (+)
Finish: Closing Cash
Operating Investing Financing

Activities Activities Activities
 cash receipts  sale of fixed  issuance of
are greater assets debt/equity
than  sale of financial securities
disbursements assets
Cash Flow
Cash pool
Statement
Operating Investing Financing

Activities Activities Activities
 cash  purchase of  payment of
disbursements fixed assets dividends
are greater  purchase of  repayment of
than cash securities debt
receipts
Cash Flow vs. Accounting Profit Debate
761
The CFS can be created from two balance sheets linked by an income statement. The
mechanics involves first calculating cash flow from operations, either via the indirect or
direct method. Then the changes in balance sheet long-term line items must be assessed
for their effect on cash flow. Calculating spent on fixed assets requires extra effort. The
CFS balances when opening and closing cash positions reconcile. The cash flow state-
ment is a less common measure of performance compared to the income statement’s
profit calculation. Cash, after all, is itself only a means to an end in the generation of
shareholder wealth. So what does it tell the reader? Traditionally, the information pro-
vided in a CFS was of primary interest to management.
Open
Balance Sheet
CFO P&L
Liabilities
Investing
Cash Flow Revenues
Statement Financing Assets
Close Equity
Expenses
FORMALLY:
“STATEMENT OF SOURCES AND USES OF CASH” NPAT
When done on a forecasted basis, it was especially useful in formulating financing plans
and managing liquidity. However, external accounting users also find it informative.
For lenders, it sheds valuable light on liquidity and debt service capacity. Investors can
judge discretionary cash flow, enterprise valuation and quality of earnings (especially since
cash flow from operations excludes accruals and accounting estimates). See Cash Flow vs.
Accounting Profit Debate. Compare to funds flow statement. See also cash accounting.
Substance
The balance sheet – and its lesser known cousin, the statement of
cash flows – would let investors know if Enron had enough money
on hand to finance growth. It might give hints about how much of
Enron’s earnings came from fancy accounting rather than the true
generation of cash.
Cash Flow vs. Accounting Profit Debate • Przepływy pieniężne a zysk księ-
gowy, polemiki • Sorting out the relationship between the cash flows going through
762 Cash Flow vs. Accounting Profit Debate
a business and the calculation of its profit for financial reporting purposes is a part of the
accountant’s arcane art. There are challenges surrounding calculation, meaning and sig-
nificance. Financial reporting to shareholders and the capital markets focuses on the profit
figure. Yet when making decisions, management accounting ignores profit and focuses
exclusively on future cash flows. Which number do we pay attention to? We should begin by
appreciating how they are calculated. We can see the relationship between the various line
items in an income statement and their relationship to various cash flow figures.
Accounting Profit & Cash Flow
Line Item Comment
Revenues ◆◆ Revenue recognition includes cash + non-cash accruals
– Operating Expenses ◆◆ Matching principle also includes non-cash accruals
= EBITDA ◆◆ Conceptually: “funds flow from assets”
– Depreciation/Amortisation ◆◆ Non-cash expense reflecting asset value diminishment
= EBIT or “operating profit/ ◆◆ Measures performance before debt leverage &
earnings” taxes
– Interest/Income Taxes ◆◆ Expenses required to finance and sustain business
= NPAT/”Net Income” ◆◆ Key measure of shareholder wealth increase
+ Non-cash expenses ◆◆ Depreciation, amortisation, deferred taxes, etc.
= Funds Flow from Operations ◆◆ A convenient “proxy” measure of cash flow
+ Working Capital changes
◆◆ Cash flow is absorbed or released from working
capital
= Cash Flow from Operations ◆◆ A business activity category in the cash flow statement
– mandatory capital expenditures
◆◆ Cash outlays that must be undertaken in order to
maintain existing levels of production and sales,
– scheduled debt repayments
avoid default and to remedy any working capital
– required working capital adjustments
problems
= Free/Discretionary Cash Flow

◆◆ Useful financial management guide to spending
ability
Which metric should accounting users focus upon? Since the “name of the game” in
competitive markets is to increase shareholder’s wealth, accounting profit should be
the best measure of financial performance, at least for owners and managers of the
enterprise. However, the calculation of accounting profit involves accounting estimates
and accounting judgements. This in turn leads to the possibility of accounting risk and,
perhaps even worse, a built-in distortion that come from purposeful abuse (see cre-
ative accounting). Moreover, even at its best, the historical cost accounting model makes
no claim to providing economic valuation (i.e. NPV of future cash flows). Rather,
it is designed primarily to track past performance for stewardship purposes. These
inherent limitations are dramatically emphasised by periodic accounting scandals.
Many accounting users in the investment community, especially professional securi-
ties research analysts and lenders, have responded to such shortcomings by advocat-
ing a greater focus on an entity’s cash flows. Extreme views argue in favour of ignoring
accounting profit altogether. The more sensible conclusion is that both figures deserve
Cash Register
763
attention. As flawed as the profit figure may be, its limitations are due to measurement
problems not its conceptual merits. The Theory of the Firm reminds us that sharehold-
ers want to increase their wealth, not necessarily their cash (which is more a “means to
an end”). Moreover, accounting standards have responded to concerns about profit use-
fulness by incorporating the cash flow statement into the standard financial reporting
package. Your author would argue that the debate is somewhat contrived. That said, it’s
nice to spice up accounting world now and then with some healthy controversy.
Primus Inter Pares

It must be obvious by now that profits can be manufactured by creative
accounting, but creating cash flow is impossible. Moreover, profits are
someone’s opinion (or ‘true and fair view’) whereas cash is a fact. And
cash is more important than profits – it pays the dividend, and lack of
sufficient cash is the reason businesses fail, not lack of profits.
Cash Generating Unit • CGU • Jednostka generująca środki pieniężne •

The smallest identifiable group of assets that generates “stand alone” (i.e. independent) cash
inflows from continuing activities. A CGU could be a department, product line, factory,
profit centre or operating division. Under international accounting standards, a CGU is used
in the application of an asset impairment test. Often it is difficult to assess impairment on an
individual asset basis since there is no traceable cash flow. On the other hand, if assets were
pooled in a company with positive cash flow, it would be impossible to pinpoint any impaired
assets. To avoid an asset impairment write-down, a CGU’s “recoverable amount” (the greater
of its net selling price or its value in use which in turn equals the net present value of future
cash flows) must be at least equal to carrying value. See also goodwill impairment.
Cash Register • Kasa rejestrująca • A machine, first invented by Charles Kettering

(1876–1958) of the USA, which records cash sales, issues a customer receipt and safe-
guards cash. At the end of the business period (say, daily, weekly), the cash in the cash
register till should balance to opening cash float plus sales of the period as recorded in
the register. Accountability is increased even more if sales clerks are confined to their own
registers. Cash registers play an important internal control function: since most custom-
ers will insist upon a sales receipt (say, to return defective goods), sales staff are obliged to
“ring up” the sale. This forces sales to be recorded and helps prevent the most common
fraud of pocketing cash sales.
Life
Life is like a cash register, in that every account, every thought,
every deed, like every sale, is registered and recorded.
Fulton John Sheen (1895–1979)
764 Cashbook
Cashbook • Księga kasowa • A journal that records cash transactions by chronological

order, giving balances in points in time. The cash book tracks the deposits and withdraw-
als of a bank account. As an internal control procedure, the cashbook should be periodi-
cally reconciled to the bank statements. Small transactions not recorded in the cashbook
may also flow through a petty cash book. A cashbook can also be the basis of a single-
entry accounting system. In a grey market, cash receipts will neither flow through the bank
account nor the cashbook.
Certified Accounting Professional • CAP • Dyplomowany księgowy • A

generic accountancy qualification issued by various educational bodies or associations.
Under the same topic heading we could also include “Certified Accounting Technician”
(CAT) issued by the Association of Chartered Certified Accountants (UK) and “Certified
Bookkeeper” (CB) issued by the American Institute of Professional Bookkeepers (AIPB).
CAP should not be confused with the College of American Pathologists, although some
would argue that they are similar callings.
Certified Public Accountant (USA) • CPA • Dyplomowany biegły rewident

• A licensed public accountant in the United States and other regimes (e.g. Israel) that
is equivalent to chartered accountant in other countries (e.g. UK, Canada etc.). CPAs
are part of the professional accounting body (the “American Institute” or AICPA) that is
recognised by accounting regulators to conduct audits. Because of the size and depth of
America’s capital markets, CPAs have an important role to play. At the same time, the
legal environment in the USA is known for its litigation activity. In the face of high profile
accounting scandals, the American accounting profession has recently been confronted
by some “dark days” (AICPA 2004–5 Annual Report, p. 1, referring to 2001–2). This has
prompted some healthy soul-searching and reforms. See also Sarbanes-Oxley Act.
Sickness
The American version of Japan’s banking crisis centers on auditors.
Because our financial system is dominated not by banks but by
the stock market, wise capital allocation depends on companies
publishing accurate financial statements – and the accuracy depends
on having tough, independent auditors to verify the numbers...
From 1997 to 2000, fully one in 10 public companies were forced
to restate their accounts after publishing false ones. These errors
triggered average declines in firms’ stock market prices of 18 percent,
costing investors billions of dollars... Does [the President, by siding
with vested audit interests,] really want America to emulate Japan?
The Japanese Way
quoted in the “International Herald Tribune”, October 25, 2002, p. 8
CFO ▶ Cash Flow from Operations.

Changes in Accounting Estimates/Policy, Disclosure
765
CFO ▶ Finance Director.

CGU ▶ Cash Generating Unit.
Chairperson of Board • Przewodniczący rady nadzorczej • The individual who
chairs the board of directors or supervisory board of a joint-stock enterprise. The chairper-
son’s role should be to provide leadership to the committee entrusted with championing
shareholder’s rights. While the role can often be honorary, and sometimes even token,
strong corporate governance favours a chairperson with real authority. Prerequisites for
this include business acumen, a respected profile in the business community and inde-
pendence from management who is the focus of oversight. A common compromise to
effectiveness exists when the CEO is also chairperson of board. Cronies of the boss tend
to end up sitting around the table. This compromises the checks and balances required for
effective oversight. See also chairperson’s statement and watchdog.
Chairperson’s Statement/Letter • Oświadczenie/List Przewodniczącego

•
Rady Nadzorczej A usually brief section in the front of an annual report that has the
chairperson say a few things by way of highlighting the business’s market position, strategy,
performance and prospects etc. It is usually “short and sweet”. When accompanied by a
portrait-quality photograph, it also reminds readers who the chairperson actually is, useful
information if they are from amongst the ranks of the prestigious ‘great and the good’. The
chairman’s statement tends to be an image-building exercise (along with colourful pictures
of swank products, happy customers and contented staff etc.). It is not considered part of the
more informative management commentary. By its nature, the chairman’s statement tends
to be more of a formality and, if you are cynical, prone to superficialities and ‘motherhood’.
The trend in many companies is to either dispense with it or beef it up.
Glowing
If you start at the front of the annual report you will encounter the
often-glossy cover, the Chairman’s Statement etc. not to mention
the series of glossy photographs before you get to the all-important
accounts. Avoid all the ‘gloss’. When did you last see a Chairman’s
Statement that described the performance of the business in less
than glowing terms?
Chamber of Auditors (EU) • Izba Biegłych Rewidentów (UE) • The name of

the European Court of Auditors prior to 2002. “Chambers of auditors” are more com-
monly associated with various national public sector auditors within the EU.
Changes in Accounting Estimates/Policy, Disclosure • Zmiany osza-

cowań księgowych/stosowanych zasad rachunkowości, ujawnianie •
Within existing accounting standards companies are allowed a degree of latitude in
766 Changing Prices & Historical Cost Accounting
choosing an accounting policy that best suits them from amongst the options permit-
ted. As well, within a selected accounting policy, there is a degree of latitude allowed for
accounting estimates (e.g. estimating the economic life of fixed assets; methods of cal-
culating bad debt allowances etc.) Such freedom to choose is meant to avoid straitjack-
eting and ultimately is in the best interests of accounting users who want an accurate
and fair portrayal. However, once management has chosen to follow a particular path,
should it then have the prerogative change its mind? Obviously, whenever required by
a new accounting standard, they must change. What, then, of discretionary or volun-
tary changes? If these are genuinely in the interests of better financial reporting (i.e.
more reliable, more relevant or more fair presentation), it makes sense to permit, even
encourage them. However, there is an obvious potential for abuse in such freedom. A
company could alter its financial performance simply by slipping unnoticed or benefi-
cial accounting changes into its results. Therefore international accounting standards
specify a number of safeguards to ensure that there is no “playing around with the
numbers”. First, there must be full disclosure in the notes as to the reasons for a change
and a quantification of the impact on the financial statements (the absence of such dis-
closure would trigger an audit qualification). Finally, in most cases, there is a require-
ment to make retrospective changes to the prior year’s financial statements so that past
results can be compared on a consistent basis. Exceptions to retrospective treatment
are when new accounting standards specify differently (See transitional provisions) or
in those rare cases where it is “impractical” because of measurement problems. In all,
while accounting changes have their merits, they must be both justified and explicitly
quantified. As well, they should be relatively infrequent. Otherwise, tracking financial
performance becomes a “moving target”.
Changing Prices & Historical Cost Accounting • Zmiany cenowe a

•
rachunkowość według kosztu historycznego Accounting during periods of
price changes has been compared to trying to physically measure something with a rub-
ber yardstick. Like elastic material that can be compressed or stretched, price levels can
go either way. Deflation’s falling prices occurs due to economic crises or sustained sup-
ply increases (agricultural surpluses caused the longest deflation in the world during
the “Great Depression” of 1873 to 1896). However, institutional reasons make the ris-
ing prices of inflation more common. Because of political pressures, governments can
be tempted to expand the money supply under their discretionary control to finance
their expenditures. If money supply expansion is greater than the growth of real goods
and services, the purchasing power of money will decline (like any other commodity,
money is subject to the laws of supply and demand and will drop in value when in over-
supply). In low inflation environments, historical cost accounting (HCA), which does not
purport to value an enterprise as a whole but rather focuses on stewardship and objec-
tively measuring past transactions, is a tolerable proxy for economic value. Consequently,
resource allocation decisions are not unduly distorted by the acknowledged limitations of
HCA. When HCA’s merits (simplicity, objectivity and verifiability) are considered, HCA
(modified by re-valuations and net realisable value) is a practical and universal account-
ing method. However, if persistently high inflation breeches the tolerable gap between
book values and economic values, rational business decisions can become seriously
Changing Prices & Historical Cost Accounting
767
handicapped. This is because employing HCA with inflation will tend to result in three
distortions:
1. Overstatement of profits: During the time period between an asset’s purchase and
its use or sale, inflation (either general or specific) increases the asset’s cost. If the
matching principle is properly invoked, the increased costs should be reflected in
profit. Consider this simplified example that compares HCA profits under three sce-
narios:
Example: Comparative Profit Measures Under Inflation
Price Changes: No inflation 10% inflation 15% cost rise
Units Price P&L Price P&L Price P&L
Revenue 20 100 2,000 100 2,000 100 2,000
Cost of
20 80 1,600 88 1,760 92 1,840
sales
Profit measure 400 240 160
Accounting method (below) #1 #2 #3
Accounting Method
#1: match revenue to historical cost (HCA)
#2: match revenue to money equivalent of historical cost
#3: match revenue to replacement cost of specific asset at time of sale
The effect of substituting the original cost of inventory with costs expressed in either
constant purchasing power or current replacement terms is to reduce the level of
profit. The gap between the acquisition of a resource and its use is even more acute in
the case of fixed assets. Note that the overstatement may be eliminated to the extent
that selling prices are increased or “passed onto” buyers as prices rise.
2. Understatement financial position: HCA tends to understate balance sheet asset

values and overstate liabilities. This, in turn, means equity is understated. This occurs
because HCA does not recognise the capital gains that arise from inflation nor the
reduced debt burden from having to repay “cheaper” currencies (see financing effect).
HCA Balance Sheet: Hidden Inflation Impacts

Assets Equities
Monetary Assets 1,000 500 ST Monetary Liabilities
Fixed Assets – HCA 3,000 2,000 LT Monetary Liabilities
FA market value (*) 500 (250) (*) NPV financing effect
1,500 Book Value Equity
750 (*) Hidden Value
Total Assets 4,500 4,500 Total Liabilities and Equities
(*) Not included in historical cost accounting measurements
768 Changing Prices & Historical Cost Accounting
Again, the understatement is a tendency only. It can argued that unrealized holding
gains are not adding to equity if the business must eventually replace the asset at a higher
cost in the future. Moreover, the financing effect may be illusionary if capital markets are
able to compensate for reduced principal repayment by higher interest rates. Developing
and emerging markets are another story - see accounting for hyperinflation.
3. Erosion of the capital base: Another impact of inflation is behavioural: the tendency
to allow the capital base to erode by excessive dividends or income taxation. For
example, in the above, simplified situation, an enterprise could not pay out the full
amount of cash profit and maintain its original capital. In effect, portions of the HCA
book “profit” (400) are actually reserves needed to compensate for higher replace-
ment costs (160) and the reduced value of money (80):
Balance Sheet: Adjusted for Real Profits
Assets Equities
Cash Balance 2,000 1,600 Original Capital
+
Revenues (20 @ 100) 160 Reserve: replacement value
2,000
–
Inventory (20 @ 80) 80 Reserve: money value loss
1,600
Retained Earnings: distrib-
Profits (20 @ 100 – 80) – 400 160
utable
Assets 2,000 2,000 Equities
There are various techniques available to try to deal with these distortions. These include
capital maintenance accounting and current value accounting, both of which adjust HCA
outcomes. However, inflation accounting is both complex and controversial. It was only
seriously resorted to in major market economies in the 1970s when inflation went beyond
a 15–20% tolerance threshold, largely due to the ‘oil shock’ and the welfare/warfare state’s
pressure on government budgets. Accounting standards tended to make it supplemen-
tal to HCA, implicitly betting, or at least hoping, that inflation would be an aberration.
Indeed, inflation’s toll on economic efficiency and social harmony proved to be so high
that political forces arose to put it in check. In the words of a Canadian Prime Minister,
governments had to “wrestle it to the ground”. By the late 1980s, the battle was appar-
ently won, at least in developed industrialised countries with governments committed to
sound money. Developing and emerging markets are another story - see accounting for
hyperinflation. In the meantime, little consensus was reached on a single method. IAS #15
(“Information Reflecting the Effects of Changing Prices”) was encouraged but was not
mandatory. Moreover, absent much usage, it was withdrawn in 2005.
Quotable
Money should always be money. A dollar that stays 100 cents is as
necessary as a pound that stays 16 ounces and a yard that stays 36
inches.
Henry Ford, My Life and Work, 1922
Chart of Accounts
769
Charge-Off • Odpis w koszty • An accounting entry that recognises that an impaired

asset has no further recovery value by eliminating it from the balance sheet. The other
side of the double entry will either go to eliminating any loss provision that was set up in
advance or directly to the income statement. For example, consider a bank loan that is
non-performing. Anticipating some loss (as an example, 60% of the loan), the bank set up
a loan loss provision in advance, recognising an expense. Later, after efforts at recovery
workout, it discovered that (alas) in fact 100% of the loan was irrevocably lost. The entries
would be as follows:
Dr – 60% balance sheet: “loan loss provision” (an existing contra account)
Dr – 40% income statement: “loan loss expense” (see also direct write-off)
Cr – 100% balance sheet: “non-performing assets” = charge-off
Charge-off tends to be used synonymously with the word write-off. If there is a distinc-
tion it would be that a write-off is the expense that flows through the income statement;
a charge-off is the entry that eliminates the asset, and its contra account if any, from the
balance sheet.
Chart of Accounts • Plan kont • A detailed and standardised list of accounts identify-
ing their location in a ledger. The number of accounts will vary with the size, complex-
ity and type of business involved (the example below shows a small consulting business).
There are usually gaps in the sequence of numbers to permit insertion of new accounts as
the company grows.
Chart of Accounts
Assets Owner’s Equity
1 Cash 40 R. Patterson, Capital
5 Receivables 41 R. Patterson, Drawings
8 Prepaid expenses 49 Income summary
10 Equipment Revenues
12 Vehicles 50 Fees Earned
16 Accumulated depreciation Expenses
Liabilities 60 Salaries
25 Bank note payable 61 Office rental
26 Interest payable 62 Insurance
28 Income taxes 63 Interest
A chart of accounts is an internal bookkeeping tool that is customised to meet a com-

pany’s particular needs and preferences. Sometimes a particular choice of a chart of
accounts is imposed by outside considerations. Although rather rigid, it allows com-
parability between companies, a useful attribute for holding companies with several
subsidiaries, regulated businesses (e.g. banks), statistics bureaux and income tax collec-
tors. Government mandated charts of accounts are especially popular in Germany and
770 Chartered Accountant
France. Anglo-Saxon accounting tends to leave the choice of individual account classifi-
cations to company discretion unless required by the regulatory authorities. That said,
no matter what names are given to general ledger accounts, the resulting financial state-
ments must comply to accounting standards or GAAP.
Chartered Accountant (UK et al.) • C.A. • Dyplomowany biegły rewident

(Wielka Brytania i inne kraje) • A member of the public accountancy profession in
the United Kingdom and Commonwealth countries. The term “charter” refers to privi-
leges and recognition granted in the 19th century by the crown, as was the convention
with other professions. In most countries, only a CA or its equivalent can render an audit
opinion. The designation is equivalent to “certified” or “public” as in the certified public
accountant used in the USA and some other countries.
Mr. Lenin, C.A.

With his high forehead greatly accented by the bald dome above,
his neat moustache, dark, quiet suit and something very near a
Van Dyck beard, he looked like the head of a firm of chartered
accountants.
J.K. Galbraith’s description of Vladimir Ilyich Ulyanov
Quoted from The Age of Uncertainty, 1977
Checks and Balances • Mechanizmy kontroli i równowagi • A concept bor-

rowed from constitutional law of consciously spreading power centres amongst indepen-
dent bodies who keep an eye on one another so that no one becomes a tyrant or a rogue.
In a business, checks and balances are an important internal control to ensure that deci-
sions are impartial and have the benefit of multiple opinions and hopefully consensus.
Chief Accountant SEC (USA) • Główny Księgowy amerykańskiej Komisji

Papierów Wartościowych i Giełd • The accounting authority at the Securities
and Exchange Commission (SEC), the financial regulator of the world’s largest capital
market. To accomplish its stated mission, the “Office of the Chief Accountant” – as it is
formally known – is divided into three major groups that serve as the principal advis-
ers to the SEC on accounting and auditing matters:
◆◆ The “Accounting Group” focuses on accounting standards and financial reporting

practices. It interfaces with private-sector accounting bodies such as the Financial
Accounting Standards Board, corporate registrants, auditors and other regulators
within the SEC.
◆◆ The “Professional Practice Group” works closely with the Public Company Accounting
Oversight Board to help enforce professional standards of conduct in auditing. It will
also investigate and resolve any reported ethical breaches of conduct by auditors of
SEC-registrant firms.
“Clean” Audit Opinion
771
◆◆ The “International Affairs Group” liaisons with other international accounting, audi-
ting, and regulatory organizations (in particular, the IOSCO) in order to exchange
ideas, co-ordinate global initiatives and promote better practices.
The SEC has an indirect but powerful influence on accounting and audit practices
in the USA. While the FASB sets GAAP and the Public Accounting Oversight Board
watches over auditors, the chief accountant of the SEC reigns by virtue of the regula-
tor’s say in the financial reporting of “registrant” companies with publicly traded shares.
Of late (2005), the chief accountant has advocated objectives oriented accounting stan-
dards in the USA and convergence between US and international accounting standards.
Between 2003 and 2005, the chief accountant was Mr Donald Nicolaisen, a former
partner at PricewaterhouseCoopers.
Clout
I recognise the office of chief accountant has tremendous
authority, and with that goes tremendous responsibility. The number
one thing that I have focused on is: ‘Is the investor protected?’
Donald Nicolaisen, Chief Accountant, SEC
Quoted in the “Financial Times”, November 3, 2005, p. 9
Chief Financial Officer ▶ Finance Director.

Chief Information Officer • CIO • Dyrektor ds. informacji • A senior mem-
ber of an enterprise’s management team responsible for information technology (IT) and
information management matters. Since IT is increasingly a driver of change in large
enterprises, the CIO’s role is gaining in stature. Whereas IT typically began as part of the
accounting function, it now has strategic competitive significance in its own right. CIOs
often manage a profit center, connecting business units to IT know-how. Banks, as major
IT users, find they need an increasingly strong CIO function, especially if they are merg-
ing and need to integrate different computer systems. As e-commerce becomes more uni-
versal, and as technology integrates itself into business operations and strategy, the role of
the CIO is evolving back into the fold of line management.
Chief Operating Officer • COO • Dyrektor operacyjny • A very senior mem-

ber of an enterprise’s management team responsible for a business’s day to day operating
matters. A COO’s span of control will usually embrace the functions of procurement,
production, distribution and sales. Strategic issues will be reserved for chief executive
officer.
“Clean” Audit Opinion • „Czysta” opinia z badania sprawozdania finanso-

•
wego Slang for auditor’s opinion which sees no material problems in the audit or the
financial statements. See unqualified audit opinion.
772 Clean Surplus Accounting
Clean Surplus Accounting (vernacular) • Rozliczanie według czystej nad-

•
wyżki (żargon) The recognition of all revenues and expenses – whether realized or
unrealized – in the income statement. Nothing goes directly to shareholder’s reserve capi-
tal. While clean surplus accounting is not permitted under most accounting standards, it
is seen as a financial analysis innovation that seeks to standardize calculations of owner’s
equity so that comparisons of operating efficiency (financial ratios such as ROE) between
companies can be more easily made. Extra-ordinary items are eliminated from the equity
accounts so that companies’ retained earnings are confined to normal course operations.
Clean Up the Balance Sheet (accountant’s slang) • Oczyścić bilans (slang księ-
•
gowy) To eliminate any questionable asset values on the balance sheet by writing-
down assets to a more conservative but realistic valuation. This will result in an one-time
expense. A clean up can be prompted by applying different accounting policies, to reverse
the cumulative past effects of window dressing or simply applying more conservative
accounting policies. However, if taken to extreme, a clean up itself can be a form of win-
dow dressing (the so-called “big bath”). Hidden reserves can be created which can be used
as an income smoothing technique to artificially cushion losses later on.
Too Easy
If the company could raise so much money so easily, what was the
problem? Surely the company could do it again, whenever it wanted.
Thoughts of any concerted effort to clean up the balance sheet
were shelved. Instead, Enron set out on its biggest buying spree ever.
Closing Rate Method (Foreign Currency Translation)
773
Clear Title (vernacular) • Bezsporny tytuł własności (żargon) • The existence of

an indisputable ownership over an asset or real estate property, usually by possession of a
registered title deed. Its absence is called “clouded title”. Clear title is important to a lend-
er’s collateral security.
Clerk, Accounting (archaic) • Kontysta, w księgowości (archaizm) • An old

fashioned term in English for a bookkeeper. Pronounced “clark”, the original in Old
English was a clergyman, coming from the Latin “clericus”. During the Middle Ages,
writing skills first became associated with the Church, and then scholars and then any-
body who was a penman in general, including accountants and notaries.
Closing Rate Method (Foreign Currency Translation) • Metoda kursu

zamknięcia (w przeliczaniu sprawozdań finansowych) • A method of foreign
currency translation of financial statements into another currency, typically to both judge
its performance and as part of the consolidation of a foreign currency subsidiary into the
parent’s accounts. The method works as follows:
◆◆ Translate all assets and liabilities at the year-end (or closing) foreign exchange rate;
◆◆ Translate all revenues and expenses when transaction recognised (in practice for non-
-seasonal business operations, this is the average FX rate over the year);
◆◆ Report any net transaction gain or loss as a direct adjustment to shareholder’s equity.
Compared to its traditional alternative the temporal method, a merit of the closing rate
method is its simplicity and the dampening (for better or worse) of the impact of for-
eign exchange volatility. Today, it has now gained full acceptance after international
accounting standards were revised in 2005. We can illustrate the mechanics of the
closing rate method in the table below. The closing rate method shelters the income
statement from the impact of fluctuations on translation (although gains/losses will
still occur for foreign currency transactions). To appreciate the merits of the closing rate
method, it helps to see the underlying logic at work with as well as some historical con-
siderations. Implicitly, it treats the foreign subsidiary as an “autonomous operation”,
a single, arms’ length investment of the parent. One rate is applied to all year-end net
assets because the parent is looking at an overall impact on its investment in a “pot”.
Performance of the subsidiary is best judged in the local context (key operating ratios
such as profit margin are not affected). Since changes in exchange rates are presumed
to have no direct effect on the cash flow of the parent company, it stands to reason that
they should not be reflected in the parent’s income statement but rather its reserves.
Historically, such a perspective tends to reflect trading relationships forged in colonial
times before modern communication. European firms, who were the first to go over-
seas, consequently traditionally favoured an autonomous classification and the closing
method. Later American firms followed suit after currency volatility (USD free floated
in 1970s) caused their previously preferred temporal method to make income statement
results more volatile.
774 Closing the Books
Closing Rate Translation: Illustration

Exchange Rates
$ £
1 January = opening .67 1
Average .7 1
31 December = closing .74 1
Income Statement
$`000 FX Rate £000
Revenues 6,000 .7 4,200
COGS –4,200 .7 –2,940
Depreciation –500 .7 –350
Other expenses –700 .7 –490
Net Income 600 420
Dividend –200 .74 –148
Retained earnings 400 To R.E. 272
Balance Sheet
Cash & receivables 1,700 .74 1,258
Inventory 1,500 .74 1,110
Fixed Assets (net) 1,800 .74 1,332
TOTAL 5,000 3,700
Payables (current) 1,000 .74 740
Long Term Debt 600 .74 444
Common Stock 3,000 .67 2,010

Retained Earnings 400 See P&L 272
Translation (Capital) Reserve – To balance 234
TOTAL 5,000 3,700
Closing the Books (vernacular) • Zamknięcie ksiąg (żargon) • Figuratively,

to close shut ledgers; stop making entries to ledgers, tally up the net sums in each
account and carry forward balances to create (via summarising and organising in a
coherent pattern) a set of financial statements covering specified accounting period.
Income statement accounts, which are temporary or “dated” by nature, are “closed”
into the owner’s equity account within the permanent balance sheet accounts. Accrual
accounting also requires a number of adjusting entries as part of the closing process. See
also accounting cycle. Closing the books begins with an extended trail balance. A new
balance sheet account is added entitled “profit for the year”.
Combinations
775
Bob’s Consulting Services: Closing Trial Balance

Extended Trial Balance Closing Entries Closing Trial Balance
Ledgers 31/12/06
Debit Credit Debit Credit Debit Credit
Cash 10,750 10,750
Receivables 5,500 5,500
Supplies 350 350
Equipment 6,500 6,500
Vehicles 12,000 12,000
Bank debt 4,575 4,575
Unearned fees 1,500 1,500
Payables 2,700 2,700
Capital 26,000 26,000
Drawings 5,000 5,000
Fees Earned 28,000 28,000 0
Salaries 7,800 7,800 0
Office rent 10,200 10,200 0
Depreciation 3,000 3,000 0
Other expense 1,675 1,675 0
Profit for Year 5,325 5,325
TOTAL 62,775 62,775 28,000 28,000 40,100 40,100
Income statement accounts are then zero-balanced by making appropriate debits (to
revenue accounts) and credits (to expense accounts) with a balancing figure for either
loss or profit in the new balance sheet account. There are two important consequences
of closing the books. First, the balance in each revenue and expense account is taken to
zero. Entries in the next fiscal year will start afresh; revenue and expense activities will
stay permanently segregated in a particular period. Second, the balance in the profit
and loss account indicates whether the business made a profit or loss.
Code of Professional Conduct (Accountants’) • Kodeks etyki zawodowej

•
(biegłych rewidentów) Informal, voluntary rules governing how professional audi-
tors interact with one another in order to preserve professional reputations. Such prac-
tices as criticising another’s work and offering competitive opinions are frowned upon.
During the 1970s, the American anti-trust authorities compelled auditors to abandon
bans on competitive price practices or soliciting new audit clients. This may have encour-
aged the practice of low-balling.
COGS ▶ Cost of Goods Sold.

Combinations • Połączenia (jednostek gospodarczych i podmiotów praw-
•
nych) The bringing together of separate enterprises into one entity as a result of
one enterprise (the “parent”) gaining control over the other enterprise (the subsidiary).
Subsequent to gaining control, a combination can be accomplished two ways:
◆◆ “Business Combination”: The enterprises can still remain legally separate but operate
as a group. By virtue of the parent’s control, they will be accounted for as one economic
776 Combined Code on Corporate Governance
entity using consolidation accounting. The subsidiary’s separate financial statements

will be preserved (unless push down accounting is required) at their pre-acquisition
carrying values. The parent will maintain “memo” accounts so that asset and liability
step-ups or step-downs can be used to reflect fair values at the acquisition date and any
adjustments (for goodwill etc.) thereafter. While this might be somewhat troublesome
accounting, it is often necessary for practical or legal reasons (e.g. when a subsidiary is
in another legal regime).
◆◆ “Legal Combination (or simply Combination)”: The assets and liabilities can be
stripped out of a subsidiary and absorbed into the parent by transfer of ownership
title. Under most corporate laws (bulk sales provisions) creditors must either be paid
out or agree to have their liabilities taken over by the parent. The subsidiary may then
go out of existence. The values of the absorbed assets will reflect the purchase price
paid by the acquirer. A legal combination might be done for operational reasons to
co-mingle assets or to roll assets into an entity with a desirable attribute (e.g. brand
name, license etc.). See also reverse merger.
What is noteworthy in combinations is that the accounting portrayal is the same

whether the businesses legally merge or not. In a manifestation of the substance over
form principle, legal boundaries thus become irrelevant for financial reporting purposes
to owners. Note that from the perspective of financial transactions, legal structure is
very relevant in order to determine recourse to a debtor’s cash flow and assets (see sub-
sidiaries, financing of).
Consolidated Accounts Legally Merged Entity
Parent
Combinations: Control Combined

Business Entities
& Legal
Subsidiary
= separate legal entity
Combined Code on Corporate Governance (UK) • Skonsolidowany Kodeks

•
Nadzoru Właścicielskiego (Wielka Brytania) A set of recommendations on cor-
porate governance that combines the various suggestions offered by its predecessors (the
Cadbury Code, 1992, the Greenbury Report, 1995 and the Hampel Report, 1996). The core
of the code is to define and advocate best practices with particular emphasis on power
sharing, independence of directors and creating shareholder value (see agency problem).
The Code is obligatory for London Stock Exchange listed companies but is based on a “com-
Commissions (Accounting for)
777
ply or explain why not complying” approach i.e. if firms do not to follow the Code, they
are obliged to give an explicit justification why not. In 2003, the Higgs Report revised the
Combined Code with even more emphasis placed on non-executive directors. The Code
includes the “Turnbull Guidance” issued by the Institute of Chartered Accountants of
England and Wales on how to implement the Code’s more complex requirements for inter-
nal controls (see also Section 404). The Combined Code is effectively the parallel to the
Sarbanes-Oxley Act of the USA although it is not so much imposed as pressured on entities.
Comfort Letter (Advisor’s) • List gwarancyjny • A formal, written opinion giving

assurances to potential investors in an enterprise. Comfort letters are typically written by
“objective” third parties (e.g. investment banks, other commercial banks, lawyers or accoun-
tants) in an effort to eliminate possible accusations of self-dealing. In the case of a prospectus,
a comfort letter goes beyond an audit opinion because it passes judgement on the contents
of financial statements and accompanying information found in an offering memorandum.
Commercial Arithmetic • Arytmetyka handlowa • A rather derogatory

description of financial accounting sometimes used by economists (reference: Joseph
Schumpeter’s “History of Economic Analysis”, p. 156). While the two professions are
often looking at the same thing, they see things differently (see economics (impact on
accounting). Your author still remembers one of his economics professors who describing
accounting as “very mechanical”.
Commissions (Accounting for) • Prowizje, rozliczanie • A commission is a

fee or income paid contingent upon successful performance of some specified transac-
tion. The classic type of commission is for successful selling. Such a structure is partly for
motivation purposes (“If you want to earn, you had better sell.”) and partly for financial
reasons (“We can afford to pay you if we’ve made some money.”). The accounting issue
with commission is how & when to recognise income i.e. has the sale actually occurred?
The recipient might be tempted to inflate sales by channel stuffing or compromising
credit standards (hence commission may be payable only when cash has been collected).
Another accounting issue with commission is when it is actually a bribe in disguise. See
also Schmiergelder.
778 Commitment
Commitment • Zobowiązanie (umowne) • Any contractually binding obligation

to pay out money or provide services in the future. Common commitments can include
such things as:
◆◆ employee or supply contracts,

◆◆ rental payments on operating leases,
◆◆ construction contracts for building property, plant and equipment,
◆◆ funding contracts (for a bank, a committed facility),
◆◆ realizable guarantees,
◆◆ unsettled derivative payments.
Since commitments represent future cash outflows, they cannot be considered a bal-
ance sheet liability in the present. Rather, they should be disclosed in financial state-
ments in footnotes. Because outgoing cash flow is an important consideration in valu-
ation and credit analysis, they are of interest to accounting users. Commitments may
have a variable element. For instance, a lease may have a cancellation clause allowing
termination upon payment of a sum. Those commitments that cannot be quantified are
contingent liabilities.
Committee of Sponsoring Organisations (COSO) of the Treadway

Commission (USA) • Komitet Organizacji Sponsorujących Komisję
Treadway’a (USA) • An organisation formed in 1985 as an independent private sec-
tor initiative to investigate fraudulent financial reporting. The commission was backed
by five major professional associations: the American Accounting Association, the
American Institute of Certified Public Accountants, Financial Executives International,
The Institute of Internal Auditors and the Institute of Management Accountants. The
first chairman was James Treadway, a former investment banker and official with SEC.
To fulfil its mandate, the COSO has developed and promulgated a “framework” to judge
the effectiveness of a company’s internal controls. It requires controls to operate in three
distinct categories across five separate components. The framework has been mobilised as
part of Section 404 of the Sarbanes-Oxley Act.
Objective Category
Operations Reporting Compliance
Monitoring   
Components
COSO Information   
Framework Control   
Risk Assessment   
Environment   
EFFECTIVENESS OF INTERNAL CONTROLS BASED ON SATISFYING ALL BOXES
Comparability
779
Company • Spółka kapitałowa • The legal body constituting a business or enterprise.

Companies are separate entities from their owners. By virtue of limited liability, recourse
to the owners is limited to their share capital. Private companies, which are owned by a
closed group of shareholders, are typically small and medium enterprises. Because of the
need to access the capital markets, larger companies tend to be “public” companies i.e. they
are quoted (or listed) on a public stock exchange.
Abbreviated Company Names
Country Private Joint Stock
Austria GmbH A.G.
Belgium SPRL or BVBA S.A. or N.V.
Denmark ApS A/S
Finland OY OYJ
France Sarl S.A.
Germany GmbH A.G.
Greece EPE A.E.
Ireland Ltd Plc
Italy SrL Sp.A.
Luxembourg Sarl S.A.
Netherlands B.V. N.V.
Portugal Lda S.A.
Poland Sp. z o.o. S.A.
Spain SRL or SL S.A.
Sweden AB ABP
UK Ltd Plc
USA Inc, Ltd., Corp.
Whereas a company will always be an accounting entity, an accounting entity may not
necessarily be a legal company. For instance, in the case of a group of companies, the
accounting entity will be on a consolidated basis, something that does not even have a
legal existence. See also veil of incorporation, holding company, shell company, corporate
law and corporate banking authority.
Comparability • Porównywalność • The ability to compare and contrast one com-

pany’s financial performance to another company’s or to its peers. Comparability is an
important attribute in the conceptual framework and is essential to the utility of financial
statements. In capital markets, investors are continually “comparison shopping”. Absolute
performance (how is the company doing?) is secondary to relative performance (who is
doing better?) in investing decisions. A basic form of comparability is a company’s own
performance over time. Hence, prior period’s numbers are an integral part of financial
statements. If accounting policies have changed, prior period adjustments will be made to
preserve comparability. As well, auditors will alert users in a qualified opinion. Working
780 Compendium
against international comparability are differences in accounting standards which har-

monisation is trying to cure. A fundamental debate in accounting is between pursuing
uniformity (which facilitates comparisons) and permitting some flexibility (which may
allow a more fair presentation if merited by a distinctive situation). The Anglo-Saxon
accounting tradition tends to lean towards more flexibility on this issue. The inherent
limitation of making direct comparisons is one reason why financial analysis often needs
to address this issue.
Compendium • Kompendium • Nothing to do with accounting or finance per se

(although there is an etymological link in the word to the idea of “profit”), but perhaps
relevant to what is in your hands. A compendium is a “collection of information” (i.e. use-
ful to shed light) in a publication of things systematically gathered. It contrasts to a dic-
tionary (from the Latin “dictionarium”) that is a book of words and glossary (from the
Latin “glossarium”) referring to difficult words needing explanation.
Word roots: from the Latin “com” = together and “pendere” = weigh; later evolved into
Italian meaning “profit” or “savings”, perhaps by its use as a reference source?
Grain of Truth
I came upon a book I had not noticed before, an octavo volume with
a cracked binding. It was Gravinsky’s Compendium, used mostly
by students, as a crib... The compiler had combed through every
monograph, expedition report, fragmentary outline and provisional
account, even making excerpts of incidental comments. He had
drawn up an inventory crammed with simplistic formulations,
which grossly diminished the subtlety of the ideas it resumed…
Adding up the sum of the intellectual efforts, it was tempting to
think that surely one of the theories quoted must be correct, and that
the thousands of listed hypothesis must each contain some grain of
truth, could not be totally unrelated to the reality.
Stanislaw Lem, Solaris (1961)
Compilation (Accountant’s) • Zestawienie informacji finasowych (przez firmy

księgowe) • A service provided for small businesses that consists of putting together or
reviewing financial statements, often for income tax purposes. The accountant, either
from an audit firm or accounting service bureau, will provide a modest degree of assur-
ance. However, there is no explicit assurance as to conformity with accounting standards
or fairness. There will usually be a disclaimer or warning to this effect. A compilation is
even less reliable than a review opinion (which in turn is far from an audit). Yet, compared
to having no third party involvement at all, it is comforting that a professional has at least
looked at the numbers (“Comfort by association”). Compilations, which tend to be more
popular in countries with an Anglo-Saxon accounting tradition where auditors have more
Complexity-Related Costs
781
discretionary latitude, are attractive to clients because they are economical. But users
should remember: “You get what you pay for.”
Completed Contract Method • Metoda zrealizowanej umowy (w rozliczaniu

•
umów długoterminowych) A contract accounting method on long-term contracts
that only recognises a profit or loss at the end of the contract. In the meantime, expen-
ditures are capitalised and carried as a “contract-in-progress” (C-i-P) fixed asset on the
balance sheet. Progress billings (i.e. interim cash payments by the contracting party)
accumulate in a contra account offsetting the C-i-P. Because it does not recognise any
earnings despite partial fulfilment of a contract, the completed contract method is very
conservative. However, in those instances where there is a high degree of uncertainty
regarding project completion, payment or profitability (say, as in a fixed price con-
tract) it is appropriate. To better appreciate how the completed contract method works,
image a $600,000 three-year contract with progress payments allowed in year 1,2 and
3. Fulfilling the contract was originally expected to cost $500,000 but later increased in
Year 2 by $20,000 as actual costs incurred in years 1,2 and 3 were $150, $240 and $130
(`000) respectively. The completed contract method will defer the $80,000 profit ($600
minus $520) until year 3:
EXAMPLE: “Completed Contract” Method of Contract Accounting

Year 1 Year 2 Year 3
C-i-P = “Contract-in-Progress”
Dr Cr Dr Cr Dr Cr
Cost Incurrence
C-i-P @ cost: B/S (FA+) 150 240 130
Cash: B/S (CA–) 150 240 130
Progress Billing
Accounts Receivable: B/S (CA+) 100 200 300
Progress Billing: B/S (Contra FA+) 100 200 300
Cash Receipt
Cash: B/S (CA+) 100 200 300
Accounts Receivable: B/S (CA–) 100 200 300
Revenue Recognition
Progress Billing: B/S (Contra FA–) 600
Contract Revenue: P&L 600
Contract Expense: P&L 520
C-i-P @ cost: B/S (FA–) 520
Cumulative Effect on Equity 0 0 80
The completed contract method was traditionally favoured in European countries,

especially as an income tax deferral method (assuming taxable income was calculated
on this basis). Under international accounting standards, it has been supplanted by
the percentage-of-completion method but only if there is reasonable certainty on project
risks.
Complexity-Related Costs • Koszty zmian asortymentu • A cost behaviour

pattern that is a fixed cost in terms of changes in output volume but which may react to
782 Compliance Advisory Panel
changes in the range of products within a given output level. Such “fixed costs” may in
fact be variable if compared to changes in product ranges as opposed to the traditional
reference to output volume changes.
[$]
Complexity- THE STORY

Related Costs Fixed cost trend at Fixed costs increase
a constant level with more products
of total output within each output level
Output Range
Examples of complexity-related costs that vary with product range include design alter-
ations, set-up costs, inventory movements, inbound materials handling and inspec-
tions. Product proliferation can thus drive up costs although sales may be enhanced
by the ability to supply niches in demand. Complexity-related costs are closely linked
to the idea of activity-based costing that seeks to allocate indirect overheads, including
fixed costs, by their causality.
Compliance Advisory Panel • CAP • Panel doradczy ds. przestrzega-

•
nia uregulowań IFAC A body embedded within the International Federation of
Accountants that oversees the compliance of IFAC members to its stipulated obligations.
Compare to certified accounting professional.
Compliance Reporting • Sprawozdawczość z zakresu przestrzegania prze-

•
pisów i uregulowań The measurement of an entity’s adherence to some norm
of expected or mandatory behaviour. The information is required by some external
authority (e.g. laws, regulators, contractual agreements etc.) with power over the entity.
In business, there are many areas where (i.e. “where”) there are “rules to be followed”:
Types of Compliance
Area Examples
Corporate law ◆◆ Statutory audits
◆◆ Securities trading regulations such as required by SEC
Public regulations ◆◆ Income tax laws
◆◆ Environmental laws
Legal contracts ◆◆ Terms and conditions of a loan agreement
Internal Controls ◆◆ Credit policy and procedures within a bank
Compliance reporting ensures that people are “on-side” by consciously comparing
activities, transactions or financial performance to the rules. For example, a common
monitoring tool in banking is a compliance certificate whereby borrowers formally
Computer Systems Security
783
declare their adherence to covenants. Or, an internal auditor may check that standing
procedures and policies are being followed. Compliance reporting is an important part
of risk management. See also public financial reporting.
Comprehensive Income • Zysk całkowity • A broad definition of income that

includes not only operating transactions but the myriad of other changes in equity (except
for pure capital transactions such as investments by owners and distributions by owners).
Comprehensive income would include the following which would otherwise be tucked
into the statement of owners’/shareholders’ equity:
◆◆ Market value adjustments,

◆◆ Foreign currency translation adjustments,
◆◆ Exceptional, nonrecurring items,
◆◆ Minimum pension liability adjustments,
◆◆ Restructuring charges,
◆◆ Gains/losses from derivatives or hedging instruments.
Traditionally, the preference for earnings quality favoured the income statement cap-
turing activities of a purely ongoing, operating nature. This normalization process
helped accounting users to see the core, sustainable earnings of an enterprise that is the
best guide to future earnings. The attraction of a comprehensive income figure, per-
haps an adjunct to “income from continuing operations”, is in dealing with increas-
ingly complex accounting. With so many “quasi-income” entries being kept away
from the income statement to keep it “pure”, accounting users have come full circle. As
well, it is consistent with the capital maintenance concept. See also Statement of Total
Recognised Gains and Losses.
Computer Assisted Audit Techniques • CAAT • Techniki Audytu

Wspomagane Komputerowo • The various computer tools employed by auditors
in conducting an audit. Some example of common CAAT include:
◆◆ Audit software – computer programs used for audit purposes to examine the contents
of an enterprise’s computer files.
◆◆ Test data – data used by the auditor for computer processing to test the operation of
the enterprise’s computer programs. A general name for this testing is audit enquiry
programs.
◆◆ Other – mainly detailed program reviews or embellishing client software to include
audit checks.
CAATs are necessitated by the computerised nature of most modern bookkeeping sys-
tems. They are also an important way to increase the productivity of auditing and
thereby keep fees within tolerable limits.
Computer Systems Security • Bezpieczeństwo systemów komputerowych •

The protections necessary to guard against breaches of confidentiality, fraud, theft and
784 Conceptual/IASC Framework
sabotage in a corporate computer system. As intensive users of computers, banks are

naturally concerned about such a source of operational risk. As well, the inter-net’s open-
ness makes systems vulnerable to external attack. Some of the most common tools used
to protect against “fraudsters”, “hackers” and “malcontents” include:
How to Make it Secure

Protection Description
Off-site Backup Files

◆◆ Save copies of all previous balances and transactions off-site
so that current records can always be reconstructed
Passwords & PINs

◆◆ Allow access to computers only via successful entry of a per-
sonal code or password which identifies the user
Firewall
◆◆ A gateway at the interface between Internet and internal
systems that shuts out unauthorised entrants.
Encryption
◆◆ Scrambling data into unrecognisable forms which can only
be read by internal users with access to a code
Digital Signatures
◆◆ Creation of unique electronic “signature” for users which can
then be checked at each transaction to verify authenticity
Virtual Private Networks

◆◆ A controlled pathway that “tunnels” through the internet by
hiding routing and switching information
Public Key Infrastructure

◆◆ Electronic means of identification (physical attributes like
eyes or finger prints) and coding which can be controlled
Outsiders perpetrate most frauds. In banking for instance, unauthorised use of credit
cards can be done easily by anyone who can see an imprint of a credit card draft or
voucher. However, such losses are isolated; can be usually quickly detected after the
fact and can be factoring into the cost of the product. The greater concern is a whole-
sale penetration of a computer system or network by insiders. This can do really serious
damage to a firm’s operational capacity, liabilities or reputation.
Conceptual/IASC Framework • Ramy pojęciowe rachunkowości • The

underlying concepts and ideas behind accounting principles that in turn drives the
formulation of more concrete accounting standards. A conceptual framework, a term
coined by the USA’s FASB and also used by the International Accounting Standards
Committee, is thus the foundation upon accounting rules are built. While perhaps
abstract and theoretical, a conceptual framework provides the logic necessary to clarify
thinking, resolve debates and develop new standards. One thing that the framework
makes clear is that there are trade-offs needed in accounting standards. In particular,
relevance and reliability can be difficult to achieve at once. For instance, the audit that
boosts reliability takes time that tends to erode relevance. Market value is highly relevant
but can be difficult to verify. In contrast, historical cost is very reliable but can be irrel-
evant. It often boils down to the preference for being “approximately right” rather than
“precisely wrong”.
Confirmation (Audit)
785
Decision
makers
Economic
Constraint Benefits > Costs
User Understandable
Constraint
User Need Usefulness
Conceptual Primary Relevant Reliable

Framework Qualities
Predictive Feedback Verifiable Faithful

Primary
Ingredients
Timely
Secondary
Ingredients Comparable Neutral
Recognition
Threshold Materiality
Condensed Financial Statements • Skrócone (skondensowane) sprawoz-

•
danie finansowe Financial statements that are derived from other further, more
detailed financial statements. See also interim financial statements.
Conference Method (of Cost Estimation) • Metoda uzgodnieniowa (w sza-

•
cunku kosztów) A cost classification system that segregates costs by their cost
behaviour – i.e. variable, fixed or semi-variable (mixed) based on a consensus between
departments or experts. While estimates are not necessarily systematic, they benefit from
encouraging internal co-operation and take advantage of collective knowledge. See also
alternatives such as activity based costing, account analysis method, industrial engineering
method, high-low method, least squares and Kaizen.
Confirmation (Audit) • Niezależne potwierdzenie (w badaniu sprawozdań

•
finansowych) An audit test of the accuracy of accounting records by having inde-
pendent outsiders acknowledge matching transaction balances on their books. For exam-
ple, an auditor might ask a trade debtor to acknowledge that a certain amount of money
(equal to unpaid invoices) was owing, thereby confirming the existence and value of an
account receivable. Another common confirmation is to check cash at the bank. The pro-
cess of gathering confirmations is known as “circularization”. Confirmations are useful
when there are assets or liabilities of a contractual nature with third parties. They may
also help to reveal hidden or contingent liabilities. See also generally accepted audit stan-
dards.
786 Conflict of Interest
Dear Sir
In accordance with the relevant audit procedure, PricewaterhouseCoopers
(our statutory auditors) have asked us to have our trade receivables and payables
as at 31 December 2007 confirmed directly by customers and suppliers.
Could you possibly send a confirmation of our trade receivables from and
payables to your firm directly to: Auditor, PricewaterhouseCoopers, Address,
Fax: +48 764 0009
The balances stated in our books of account are:
Receivables $ [ ]
Independent Payables $ [ ]
audit evidence
Confirmation of the existence [Please find attached a listing of items which make up these balances]
We would be grateful if you could possibly fax a signed confirmation to
of third party
balances PricewaterhouseCoopers at your earliest convenience and send the original
of the confirmation by mail directly to PricewaterhouseCoopers.
If there are differences between the balances as stated in your books
of account and our books as at the aforementioned date, could you kindly
provide us with detailed information concerning those differences.
Thank you very much for your co-operation.
Yours sincerely,
The amounts above are in agreement with our records as at 31/12/07
City and date Signature Title or position
Conflict of Interest • Konflikt interesów • A contradictory situation whenever some-

body has at least two different reasons for doing something, especially when one of them
is not apparent or even hidden. Simply having two masters is best described as a “conflict
of loyalty”. As the Bible reminds us, since we can only be fully loyal to one, it is difficult
to trust a shared servant’s sincerity or reliability. However, so long as conflicts are openly
disclosed and addressed – see Chinese walls – they tend to be at least manageable. In the
auditing profession, the issue of conflict of interest can arise when a firm is supposed to be
acting as both an impartial auditor and as a provider of management consulting services.
While the two activities are not necessarily in conflict, commercial interests may create
an appearance of the potential for conflict.
Marriott International
Sprint
Conflict of Pitney Bowes

Interest?... Motorola
Audit fees % total fees to
Gap
auditors re: selected US
companies SBC Communications
% of total 0 2 4 6 8
Source: ”The Economist”, July 7, 2000
Consistency (Accounting Principle)
787
Conservatism (USA) • Prudence (IAS) • Zasada ostrożnej wyceny (w rachun-

•
kowości) The convention in accounting that when a degree of subjective interpreta-
tion is required, financial statements should consistently reflect the less optimistic case. In
particular, do not over-anticipate revenues or under-anticipate expenses. Or, with respect
to the balance sheet, recognise asset impairment and mark-to-market write-downs as
soon as a loss is apparent. The logic of conservatism is to give accountants a consistent
guideline when discretion would allow choices. As well, some suggest it is needed as a
counterweight to the natural optimism of entrepreneurs and to fight the agency prob-
lem with hired management. Conservatism must be balanced with the principles of fair-
ness and substance over form, both of which could be distorted if pessimism goes too far.
Conservatism should not be used to justify hidden reserves or arbitrary reserves.
Consideration • Zapłata (świadczenie wzajemne) • Not politeness but the legally

significant act of giving something to another, not as a gift, but rather as an exchange.
Consideration is the “what’s in it for me/them” or the “quid pro quo” question. It
reminds us that if you “take”, you must “give”. Normally, for a person or company’s
obligation to be enforceable, he or it must receive some consideration for providing it.
Consideration is sometimes confused with price: consideration is the act of the exchange
and the obligation so created, whereas price is the value (expressed in monetary terms) of
the exchange itself. See also contract.
Consignment • Towary konsygnowane • Goods that are left with a seller to be sold
or returned to the owner (or supplier). Thus the risks of ownership stay with the sup-
plier. In the interim, the party with physical possession has an obligation to look after
the goods, notify the supplier in the event of a sale and return the goods if no buyers can
be found. Consignment arrangements are popular when a seller is not certain about the
product’s saleability or cannot afford to buy, even with trade credit (for instance, many
books stores will sell this book on consignment). At the same time, the owner is keen to
get goods into the distribution channels (“here, try carrying this in stock and see how
it sells”) or trusts the seller (“if you cannot sell, I know you’ll give me back the goods.”).
Accountants and auditors must ensure that consigned goods get counted in the proper
company’s inventory (i.e. the one who has legal ownership versus physical possession).
There is also a revenue recognition issue: just because goods have been shipped, it does
not mean they have been sold. Instead, the supplier is dependent on notification from
the recipient that goods have been sold and an invoice amount is owed.
Consistency (Accounting Principle) • Zasada ciągłości (stosowanych zasad)

•
– podstawowa zasada rachunkowości The fundamental notion that like items
should be accounted for the same way, both within the accounting period and between
accounting periods. Accounting policies should thereafter be applied in the same way.
Consistency is an element of comparability and allows logical comparisons over time. Its
absence must be disclosed and will trigger an audit qualification.
788 Consolidating Accounts
Consolidating Accounts • Konsolidacyjne sprawozdania finansowe • A finan-

cial statement presentation for a group of companies that shows the individual legal enti-
ties, the inter-company transactions between them and the consolidated situation. They
are useful to creditors of the group who want to understand both creditworthiness of indi-
vidual borrowers and the overall big picture.
Consolidated Group
Debts
Entity Expense
Assets A Revenue
Equity
Profit
Consolidating
Accounts
Debts
Entity Expense
Assets B Revenue
Equity
Profit
= Inter-company transactions
Consolidation (Accounting) • Konsolidacja (w rachunkowości) • The finan-

cial statement portrayal of separate legal entities as if they were one economic unit. In
particular, in the case of a holding company, the parent company and the subsidiaries are
portrayed as if there was a merger into one enterprise. International accounting standards
ignore the legalities of separate corporate existence based on the fundamental accounting
principle of “substance over form”: by virtue of the parent’s ability to control its subsidiary,
the group is treated as one company. By way of illustration, we show how consolidation of
balance sheets look:
Investee Company: shares purchased by “Investor Company” below
Market Value Balance Sheet Book Value Market Value
Current
70,000 70,000 60,000 Liabilities
Assets
80,000 Fixed Assets 70,000 80,000 Equity 80,000 100,000
160,000 Total 140,000 140,000 Total
Consolidation (Accounting)
789
Investor/Parent Company: Owns shares in “Investee Company” above

Assets Liabilities & Equity
Method (5) Cost Equity (1) F.C. (5) Cost Equity (1) F.C. Method
% of shares 15% 40% 90% 15% 40% 90% % of shares
Comparative Balances Sheets
Current
70,000 60,000 Liabilities
Assets
Fixed Assets 80,000
(2)
Goodwill 10,000
4,000
(3) Minority
Associate Co. N/A N/A 10,000
36,000 Interest
(4)
Investments N/A N/A 15,000 40,000 90,000 Equity
5,000
Total 15,000 40,000 160,000 15,000 40,000 160,000 Total
(1) F.C. = Full Consolidation or “Line-by-line” Consolidation Method; uniform accounting policies used
for both entities; same reporting date and exclusion of all intra-group transactions
(2) 40% x 10,000 (total goodwill) = 4,000
(3) 40% x 80,000 (asset’s market value) = 36,000
(4) 15% x 100,000 (market value of total firm) = 15,000 = 15% [160,000 (assets) – 60,000 (debt)]
(5) Carrying shares at there purchase price is not, strictly speaking, a consolidation of the investee;
shown for comparison’s sake
Separate legal entities Single economic entity
Liabilities
Assets
Equity
Liabilities
Liabilities
Assets Assets
Equity
Consolidation
Equity
Liabilities
Assets
Equity
Rule 50%+ = “line-by-line”

Rule 20% - 50% = “equity method”
790 Constructed Financial Statements
Consolidation can be undertaken in various ways depending on the degree of ownership:
Consolidation Methods
Ownership Type Description
◆◆ Applies to “subsidiaries” (*)
Group Accounting ◆◆ Line-by-line summation of accounts
50–100% Acquisition accounting ◆◆ Elimination of intra-group items
Full consolidation ◆◆ Minority interest if ownership <100%
◆◆ Goodwill if investment > capital
◆◆ Applies to “associates” (international accounting
standards), “affiliates” (USA) & “joint ventures”
20–50% Equity Method

◆◆ Carry investment as single line item
◆◆ Value at cost plus undistributed income
◆◆ Dividends received reduce carrying value
◆◆ Include share of profits in earnings
◆◆ Applies to “long term investments”
0–20% Cost Method ◆◆ Carry at original cost on balance sheet
◆◆ Only dividends received is income
(*) defined as ability to exercise control which in turn is 50%+ of voting shares or having a con-
trol block of shares i.e. ability to control with less than 50%
Examining a group of companies on a consolidated basis makes sense to see the “big
picture” perspective of equity investors. Even if the companies are separately managed
and operated, the legal rights of the parent justify a unified picture. Note that consoli-
dation accounting is less appropriate for lenders whose recourse and repayment sources
are in fact limited to the legal entities that incur debt obligations. See also consolidating
accounts and non-consolidated subsidiary.
Quotable
THATCHER. I happened to see your consolidated accounts this
morning Charles. Don’t you think it’s rather unwise to continue this
philanthropic enterprise – this ‘Inquirer’ – that’s costing you one
million dollars a year?
KANE. You’re right. We did lose a million dollars last year. We expect
to lose a million this year too. You know, Mr Thatcher – at the rate of
a million a year – we’ll have to close this place – in sixty years.
Herman Mankiewicz and Orson Welles, Citizen Kane, 1940
Constructed Financial Statements • Sprawozdanie finansowe sporządzone

metodą dedukcji • Financial statements which have been indirectly inferred from
observation, discussion and analysis, as opposed to being „struck” from a set of accoun-
tant-prepared books. For example, an analysis of bank account transactions might lead to
the following inferences about income:
Construction-in-Progress
791
P&L from Scratch

Information Number
Bank account credit entries XXXX
Cash collected and not deposited XXX
Total cash in-flow XXXX
Less: loan advances/equity infusions – YY
Less: fixed assets sold –Y
Less: opening receivables – YY
Plus: closing receivables + YY
Approximate Revenue ZZZZZ
Bank account debit entries AAA
Cash spent directly out-of-pocket AA
Total cash outflow AAAA
Less: money spent on fixed assets – BB
Less: loan repayments/dividends – BB
Less: opening payables – BB
Plus: closing payables + BB
Inventory: increase = –; decrease = + +/– BB
Approximate Expenses CCCC
Depreciation estimate DD
Indicated Net Income ????
Range for accruals, forgetting, fibs etc. +/– 15%
Approximate Net Income !!!!!!!
In a similar way, a balance sheet could be constructed by physical observation („let’s see
the inventory”) and enquiry („how much do you owe to creditors?”). Since „assets don’t
lie”, a constructed income statement should be consistent with the balance sheet’s condi-
tion. If income is indeed high, an observer should be able to see it manifested, typically
in inventory or equipment. Constructed financial statements are only resorted to when
the real thing is not available. For example, bankers trying to judge the merits of a small
and medium enterprises operating in a grey economy might be willing to consider such
estimations if there is faith in other measures of creditworthiness. See also incomplete
records.
Construction-in-Progress • Środki trwałe w budowie • A fixed asset category

on the balance sheet carrying the value of uncompleted property under construction.
Readers are alerted that productive capacity may be not fully available. Capitalised inter-
est may be included in construction-in-progress if the property is being directly financed
and qualifies as investment property. As well, consistent with the matching principle,
depreciation will not be charged until such assets are completed and come on stream or
begin to be utilised as intended.
792 Constructive Obligation
Constructive Obligation • Obowiązek zwyczajowy • A self-created obligation

that results from having a standing policy or an ongoing habit. Such a pattern of behav-
iour creates an expectation amongst third parties but is not necessarily a legally binding
contractual commitment. For example, a company could give awards (the proverbial gold
watch etc.) to long-serving staff upon their retirement. The company certainly has no
obligation to give anything. It is a gift. This might be partly motivated by pure, voluntary
benevolence. But it could also be a self-serving form of morale building and thus a busi-
ness expense that should be accrued. See also employee benefits.
Contingency Fees/Contingent Income (Accounting for) • Honoraria/

•
dochody warunkowe, rozliczanie A contingency fee is like a “success fee” that
gets paid if and when somebody wins. It is only earned if actual results satisfy whatever
tests are needed to trigger the extra payment. Revenue recognition therefore focuses on
whether there has been fulfilment of the test.
Contingency Fees (& Professional Services) • Honoraria warunkowe (za

profesjonalne usługi) • In some professions, particularly law, a contingency fee (i.e. a
fee that is paid only upon a certain event, such as winning in court) may have a legitimate
role. In the case of law, it represents a healthy sharing of risk that helps prevent going to
court with a weak case. On the other hand, it can lead to “ambulance chasing” behaviour
and excessive litigation. In the case of an auditor, a contingency fee (i.e. audit fees would
vary depending upon results of the audit) would obviously create a conflict of interest with
regard to being impartial. This prohibition applies to both the amount and timing of fees.
Auditors should not have any large, outstanding liabilities from their own clients.
Contingent Assets • Aktywa warunkowe • A “possible asset” that arises from past
events and whose existence will be confirmed only by the occurrence or non-occurrence
of one or more uncertain future events not wholly within the control of the entity. For
example, an earn out agreement might generate payments depending upon how profit-
able an entity was after it was sold. Contingent assets raise a revenue recognition issue
(are we “counting chickens before they hatch?”). International accounting standards sup-
ported by the prudence/conservative principle, do not allow the potential value of a con-
tingent asset to be recognised until its realisation is virtually certain. In the meantime,
its existence and nature should be disclosed in the notes. Contrast to contingent liability.
Contingent Consideration • Zapłata warunkowa • A purchase price that depends

upon a future event. For example, a company may be purchased with a contractual agree-
ment that the vendor will receive a share of future profits of the sold entity. Such an agree-
ment may facilitate a sale in conditions of uncertainty where it is difficult to come up with
an attractive price for both parties (i.e. “we’ll pay you for what it’s worth when we find out
what it’s worth”). Or, another example of contingent consideration could be a final price
based on a third party valuation (“we’ll pay what a expert thinks is fair value”). For both
buyer and seller, such agreements raise complex accounting issues of cost and revenue rec-
ognition respectively. Generally, the rule is that future adjustments should be recognised
as soon as they are probable and can be measured reliably. A buyer could either include an
Contingent Liability
793
immediate net present value estimate of future pay-outs in the purchase price (and adjust it
with the passage of time) or subsequently add to the purchase price if and when more pay-
outs were required. The adjusted purchase price, whether recognised as an up-front esti-
mate or incorporated over time, will be put into goodwill. For example, if goodwill is being
amortised over ten years and an adjustment is made two years after the date of acquisition,
the adjusted amount should be amortised over eight years. Note that an additional pay-
ment could bring the cost of acquisition above the fair value of the net assets acquired, thus
converting negative goodwill into positive goodwill; and a subsequent downward adjust-
ment could turn what was originally positive goodwill into negative goodwill.
Contingent Gain • Zysk warunkowy • A future gain or potential asset whose realisa-
tion depends on an uncertain, but nonetheless probable, outcome. For example, if you, and
your lawyers, genuinely believe that you’ll win a lawsuit, you might disclose the possibil-
ity. Like contingent losses, gains are an off balance sheet item. The potential impact, if and
when realised, is described in footnotes. Because of conservatism in accounting principles,
you “don’t count the chickens before they hatch”. Gains are only mentioned if they are both
relatively certain and outside the normal course of business. For example, you will not see a
note saying: “We’ll be rich if we strike oil.” or “If we win this upcoming contract bid, we will
earn more money.” A state of contingency (probable if not certain) should be distinguished
from a state of being unrealised (highly certain but not consummated). Thus financial
instruments, which are traded in liquid capital markets, are marked to market. Accordingly,
most accounting standards require such unrealised gains or losses to be disclosed, either in
a footnote (if hedging) or on the balance sheet (if speculating). In the case of unrealised for-
eign exchange gains and losses, IAS requires that they be included in the income statement.
Contingent Liability • Zobowiązanie warunkowe • An uncertain future event that

might cause an increase in balance sheet liabilities. Contingent liabilities are akin to “if x
then (maybe) y” propositions. If a particular event occurs, then the firm will owe (a possi-
bly uncertain amount of) money. In the meantime, until the occurrence of the event, there
is no obligation to pay, just a remote possibility. While insurance can often be used as pro-
tection against contingent liabilities, firms can often be exposed to unpleasant “surprises”.
A common example of a contingent liability is a contested lawsuit. Only if the company
loses in court or settles outside court will it have to pay. Another common contingent liabil-
ity is a product-liability claim. Dramatic examples of such claims include damages from
asbestos poisoning in the 1970s, faulty silicone breast implants in the 1980s and tobacco
health hazards in the 1990s. In litigation-prone regimes such as the USA, even frivolous
lawsuits can end up costing a lot of money. (That said, care needs to be taken to not exag-
gerate this point. The most commonly cited egregious example of a frivolous lawsuit might
be McDonald’s “coffee” case. Many, including your author, bought the story in circulation
that a customer at a drive-in restaurant won over $1 million in damages after spilling cof-
fee on their lap, an award that would seem to defy common sense justice. The facts are quite
different. The coffee was scalding hot, well over the norm and kept that way for commercial
reasons, not out of regard to consumer safety. Third degree burns that resulted cost $20,000
in medical expenses. McDonald’s had ignored hundreds of previous accidents. The judge,
not a jury, awarded punitive damages to force a change in their faulty procedures. Finally,
794 Contingent Liability
after appeal and plaintiff negotiations, the final payment was considerable less. In all, it is a
humbling example of an “urban myth”. See “Stella Liebeck vs. McDonald’s” on www.sieg-
friedandjensen.com/cases). Accounting for contingent liabilities can be challenging. While
it is impossible to recognize a liability that doesn’t exist, accounting users need to be alerted
to its possibility by disclosure in the financial statement notes. In contrast, a provision is a
more probable liability that is carried on the balance sheet. The distinction between the two
was traditionally an accounting judgement that focused on probability of occurrence as a
recognition criterion. Thus a $1 million lawsuit with a slim 10% probability of loss would
not be recognized but simply described in the notes. The accounting treatment of deriva-
tive contracts, which also have a contingent nature, is prompting changes in this approach.
In the same way that international accounting standards require derivatives to be carried
on the balance sheet at their fair value, contingent liabilities will some day be recognised at
their fair value times the probability of “crystallization” (e.g. occurrence). The probability
of occurrence will thus evolve from a recognition criterion to become a measurement tool:
Quantifying the Improbable
Contingent Liability X Prob% = Provision
$1,000,000 X 10% = $100,000
Financial analysis will be alert for contingent liabilities since an entity’s financial status
could deteriorate very quickly if liabilities suddenly increase. As well, the classification
as “contingent” may be an attempt to hide an actual debt. Accounting users must try
to quantify (by maximum amount and probability) the financial impact of a contin-
gent liability if they are to adequately address insolvency risk. Financial institutions are
uniquely exposed to off-balance sheet contingent liabilities. For example, they are con-
tingently liable when they issue letters of guarantee: payment will only occur if the guar-
antee comes due, a process called crystallisation. Compare to commitment and contrast
to contingent gain and compare to latent liability.
Balance Sheet
Liabilities
?
Assets
Contingent Liability Equity
?= Will lawsuits, warranty claims,

regulatory action etc. have to be paid?
Contract
795
Continuing Operations • Działalność kontynuowana • The activities of a busi-

ness that are expected to prevail in the future. This is in contrast to those that will be shut
down, liquidated or sold. Financial analysis naturally focuses on the part of a business
that will last. See also discontinued operations and discontinuing operations.
Continuing Professional Education (Auditors) • Profesjonalne kształce-

•
nie ustawiczne (biegłych rewidentów) The practice of updating knowledge in
order to keep up with new developments. While this has always been a good practice
in any calling, it has now become formalised in many professional accounting bodies.
Members of the AICPA, for example, must accumulate 150 hrs of CPE a year.
Continuous Budget • Rolling Budget • Budżet kroczący • A budget which is

constantly updated as it goes forward in time. For example, 1 month will be added to a
12-month annual budget as each month goes by. The prime merit of the continuous bud-
get is its relevance: the latest information is incorporated into the budget horizon. In turn,
planning is continuous: management is encouraged to constantly look ahead and adjust
to meet new conditions. The burden of continuous budgeting is the repetitive effort in
updating the budget and the behavioural tendency for objectives to be taken less seriously
when people know that the targets will likely be revised.
Continuous Public Disclosure • Ujawnienia w trybie ciągłym • The disclo-

sure and publication of any material developments that arise between accounting period
reporting dates. This could include changes in forecasts, regulatory events, market devel-
opments etc. i.e. any information that might influence an investor. Obviously, there must
be a materiality threshold or else the market would be flooded with an excessive informa-
tion load. The world-wide-web has greatly facilitated continuous exposure by making it
inexpensive and convenient to communicate news. That said, because of close regulatory
scrutiny, the obligation to tell all and tell it promptly often raises reporting challenges (e.g.
too much disclosure? too little?).
Contra Accounts • Konta przeciwstawne/korygujące • Accounts that can be offset

or netted out against one another. For example, impaired assets and loss provisions will
be presented as net amounts on the balance sheet. Another common example is property,
plant and equipment netted against accumulated depreciation. Yet another example might
be a receivable and payable between the same parties. Accounting principles recognise that
the netting of contra accounts is sensible but may, in some instances, compromise disclo-
sure. In cases where there is no “natural” relationship or legal right of set-off, it is better to
show amounts separately.
Contract • Umowa • Kontrakt • Any legally binding agreement. Contracts are usually,
but not necessarily, written. The basic elements that define whether a contract exists and
can be enforced are:
796 Contract Accounting
Basic Elements of a Contract

Element Description
Offer ◆◆ item/service, terms and price are specified
Acceptance ◆◆ agreement by another party to the offer
Consideration ◆◆ something given in exchange
Sanction ◆◆ penalty for breach or failure to perform
Legal capacity ◆◆ parties must qualify as responsible
Compliance ◆◆ no contravention of existing laws
A contract can be thought of a future transaction that is guaranteed by the intention
of the parties. For this reason, a contract is recognised as an accounting event under
accrual accounting. Contracts are only as good the ability to enforce them, either by
appealing to the parties’ moral commitments, mutual economic interests or a court
of law. See also bills of exchange, conditions, contracts accounting, covenant, default,
force majuere, invoice, loan agreement, promissory note, terms and representations and
warranties.
Contract Accounting • Metody rozliczania umów długoterminowych • The

alternative ways to account for revenue recognition when an enterprise has a long term
contract. The alternatives can be summarised as follows:
Contract Accounting Comparisons
Method Attributes
◆◆ recognise revenue based on work done
◆◆ “work done” = engineering measures or costs incurred
◆◆ income is spread out over life of contract; trend apparent
◆◆ if income must be revised; changes are cumulative
Percentage-of-completion ◆◆ initial profits can be overstated if there are cost overruns
◆◆ a better measure of operating activity
◆◆ also, a better disclosure of status of incomplete contracts
◆◆ cash flows the same as completed contract
◆◆ traditionally favoured in USA
◆◆ recognise revenue only when the contract is completed
◆◆ “completion” = fulfilment of contract specifications
◆◆ income reported later on at the end of contract
◆◆ “bullet” income recognition vs. a trend over time
Completed contract
◆◆ no risk of profit over-statement
◆◆ for each contract, revenue & income tend to be more
volatile
◆◆ assets are larger by the amount of construction-in-progress
◆◆ cash flows the same as percentage-of-completion method
◆◆ traditionally favoured in Europe & Japan
Contribution Margin
797
Note that revenue recognition choices are both independent of the timing of cash
flows (which will be made up of progress payments allowed by the contract). In most
respects, the percentage-of-completion method is more informative although it relies on
the need for reasonably certain cost estimates. As well, if a contractor has a large num-
ber of separate contracts in progress, the completed contract method will tend to act like
a diversified portfolio with more constant revenue recognition.
Contribution Income Statement • Marginal Cost Income Statement •

Variable Cost Income Statement • Rachunek wyników według marży na
pokrycie kosztów stałych • Rachunek wyników według kosztów krańco-
wych • Rachunek wyników według kosztów zmiennych • An income state-
ment format that groups costs into variable and fixed categories in order to highlight
controllable income in the short-run. It is not allowed for external reporting under inter-
national accounting standards. Rather it may be used for internal management accounting
purposes to focus on relevant costs for performance appraisal purposes. In particular, by
not capitalising fixed cost overheads into inventory, profit does not become a function of
sales and production, as is the case with absorption costing income. See also cost-volume-
profit analysis.
Template: Contribution Income Statement

Revenue 100,000
Variable Manufacturing Costs – 25,000
“Contribution from Production” 75,000
Variable Non-manufacturing costs – 20,000
“Contribution from Operations” 55,000
Fixed Costs:
Manufacturing – 30,000
Non-manufacturing – 10,000
“Operating Income” 15,000
Contribution Margin • Marża na pokrycie kosztów stałych • The difference

between a product’s or service’s selling price and its direct or variable costs (e.g. purchase
price or, in the case of manufactured items, direct material and labour costs). Such amounts
will contribute to covering fixed overheads that, as period costs associated with the pas-
sage of time, are independent of output volume. Contribution margin is a very similar
concept to gross profit. Its distinction is that contribution margin consists solely of vari-
able costs whereas gross profit may often have an allocated portion of fixed cost overheads.
Contribution margin tends to be used more in management accounting. See also break-even
analysis and contribution pricing.
798 Contributory Negligence
Sales
COGS
Spread between
CM sales revenues and
the direct cost of
Overheads products
EBITDA
Contribution Depreciation
Margin
EBIT
Interest
Taxes
Net Profit
Dividends
Contributory Negligence • Zaniedbanie wspólne • The concept under many legal

systems that a party can be held partly responsible for negligence and thus share in the
blame and punishment. In the case of an auditor, the courts might find that audit failure
was partly but not wholly, to blame for financial harm done by others. See also Aider and
Abettor rules.
Control (Over Another Entity) • Kontrola (nad inną jednostką) • The ability
to exercise control over another separate legal entity generally means having the abil-
ity make it do what you want in terms of strategy, operations and choice of manage-
ment. This is a property right that arises primary, but not solely, from ownership of voting
shares. In the case of ownership that is split amongst multiple shareholders, control mani-
fests itself through corporate laws that give the holder of voting rights degrees of author-
ity proportional to their stake. If a shareholder owns a substantial stake (usually defined
as 20–50%), it has certain minority rights defined by the law (say, the right to representa-
tion on the board of directors). If someone has 50%+ of voting rights, they can exercise
absolute control subject to respecting the minority rights of others. The accounting prin-
ciple of substance over form suggests that control means there is effectively one economic
entity, despite an ostensible legal separation. The two entities should be reported as one
by consolidation, either by the equity method (20–50% ownership) or by a line-by-line
method (50%+ ownership). While the straightforward criterion of legal rights suffices
in most instances, international accounting standards broaden the definition of control
to encompass indirect powers besides ownership. Such powers can arise by contractual
arrangements (say, the power to govern operations, make appointments or a proxy over
other shareholders), including special purpose entities. The broader definition of control is
necessitated by the temptation to hide items, particularly liabilities, in other legal entities
that are not consolidated with the true owner.
Controlling Interest
799
Control Account • Konto kontrolne (techniczne) • An account whose balance

equals the sum of separate subsidiary account ledgers. For example, unpaid customer
account balances would be summarised in an accounts receivable control account. Entries
through the main general ledger can thereby be reduced to simply accounting. On a peri-
odic basis, control accounts must be balanced to individual subsidiary accounts.
Control Fatigue • Zmęczenie kontrolą • An element of human nature which tends

to ignore, disrespect or even undermine internal controls, either because they seem to
be an unnecessary nuisance, because of the quest for operational efficiency which puts a
premium on getting things done or, worst, because controls are not understood. Control
fatigue is especially tempting with computer systems where people resist becoming slaves
to impersonal forces. Contrast to control culture.
Controllable Cost • Koszty podlegające kontroli • A cost that can be avoided

within a responsibility centre. Ultimately, all costs are controllable by someone in the
enterprise in the long run. Contrast to avoidable cost that focus on what can be controlled
by somebody somewhere in the hierarchy in the short run (versus some costs that are
“locked-in” or committed e.g. contracts, sunk costs etc.).
Controller Function (USA) • Comptroller Function (UK) • Kontroler (funk-

•
cja) The job within enterprises that tracks measures of performance, both by manage-
ment accounting and financial accounting. Controllers subscribe to the dictum that “mea-
sure is to manage”. In large enterprises, it is a separate position; in SMEs, the generalist
must do it. Controllers report to a chief financial officer. See also finance & accounting
efficiency and treasurer.
Controlling Interest • Pakiet kontrolny • A sufficient enough investment in another

company’s shares to allow an investor, by exercising the ownership rights which accom-
800 Convergence of Global Accounting Standards
pany the shares, to have an authoritative say in the operations of the investee. An investor
with control could exercise discretionary powers to:
◆◆ Appoint members to the supervisory board,

◆◆ select executive management,
◆◆ alter corporate strategy and operations,
◆◆ determine corporate finances.
For practical reasons (e.g. the company may be already well run), such discretionary
powers do not necessarily get exercised. Controlling interest requires a majority owner-
ship of 50%+ of voting stock if an investor wants complete assurance of not being out-
voted by adversarial shareholders. However, sometimes many of the above privileges
can be obtained with less than majority ownership if other shareholder interests are
widely dispersed and uncoordinated. Exercising control is subject to laws on minor-
ity shareholder rights. Some basic commercial interests of even the “out-voted” must
be respected. When investors have a controlling interest, their financial statements are
consolidated with the investment to reflect the commercial reality of an unified eco-
nomic entity.
Convergence of Global Accounting Standards • Ujednolicanie globalnych

standardów rachunkowości • The merging of the world’s various accounting stan-
dards into one universally applied and accepted version. In an inter-connected world
with globalised capital markets, there is much to commend a single standard. Accounting
users would benefit from the simplicity of understanding a single set of rules. Multi-
national companies would save the costs of separate reporting in different countries.
Accounts that are easier to understand and cheaper to produce would reduce transaction
costs and increase capital flows. However, convergence is proving to be difficult to accom-
plish. First, whose standards does everybody move towards? Arguably, the International
Financial Reporting Standards (IFRS) have the best claim to general acceptance. But there
are still reservations over some aspects of IFRS, especially in the USA where there are
some fundamentally different approaches to accounting (see objectives based accounting).
GAAP
(USA)
International
Accounting
Standards
Board International
(UK) Financial
Reporting
Convergence Standards
Others:
Europe Japan
Single China
Standard Canada
Russia
etc.
Cook the Books
801
Because of the size and influence of American capital markets, many people fear finding
a compromise with US-style standards will result in standards that are “likely to be too
complex and prescriptive” (”Financial Times”, May 3, 2006, p. 17). Secondly, to the extent
that economies are different, a “one size fits all” approach may not be in everybody’s best
interest. Debates also centre on the changeover process: a ‘big bang’ option or phased con-
vergence over a number of years? Regardless of the pace and route, convergence will likely
happen some day, most probably based on acceptance of some negotiated version of IFRS.
A Vision
We share the vision that there should be a single set of quality
accounting standards for use in all of the world’s capital markets.
We believe that it is important that those standards are set by
independent standard setters, following due process and free from
political influence. In this regard we fully support the work of the
International Accounting Standards Board.
Paul Boyce, chief of the UK’s Financial Reporting Council In evidence
before a US congressional hearing, September 9, 2004
COO ▶ Chief Operating Officer.

Cook the Books (slang) • Fałszować (preparować) księgi (żargon zawodowy) •
To purposely manipulate (as in changing a recipe) the financial statements (as in books of
account) in order to distort the truth. The term has a joking, tongue’n’cheek connotation
with an imprecise idea of somehow intervening in financial reality. We can look at this
effort in the context of a spectrum ranging from “the good; the bad & the ugly”.
802 Cookie Jar Accounting
Cooking Menus
Transparency Window Dressing Accounting Irregularity
Quality Creative Income Earnings

Fraud Swindle
Earnings Accounting Smoothing Management
The Good The Bad The Ugly
Arguably, most reporting entities „cook” a little. The judgemental nature of many
aspects of accounting tends to tolerate subjective interpretations of fair presenta-
tion. As in the kitchen, the right dose of spices enhances the dish. But going too
far, especially if the ingredients are fake, ruins the dish and, in the extreme, can
poison.
Cookie Jar Accounting (slang) • Rachunkowość oparta na chomikowaniu

•
rezerw (żargon) The practice of setting up artificially inflated reserves and then
reversing them later on in order to allow income smoothing.
Corporate Filings (SEC) • Obowiązkowe raporty spółek publicznych (wyma-

•
gane przez amerykańską KPWiG) The system of mandatory reporting required
by the Securities and Exchange Commission in the USA for publicly traded companies.
SEC corporate filings often contain more extensive information than is provided to
shareholders in annual reports. Filings are accessible to public through an internet sys-
tem known as EDGAR.
Corporate/Financial Reporting
803
SEC Filings
Report Contents
◆◆ Description of business activities
◆◆ Description of properties
◆◆ Legal proceedings
10–K Annual Report
◆◆ Management Discussion & Analysis
◆◆ Auditor changes/disagreements
◆◆ Annual financial statements & footnotes
◆◆ Parent/Investee financial statements
◆◆ Schedules (various)
10–Q Quarterly Report
◆◆ Quarterly financial statements
◆◆ Management Discussion & Analysis
◆◆ Change in control
◆◆ Acquisition/Divestitures
8–K Current Reports (as needed) ◆◆ Bankruptcy
◆◆ Change in Auditors
◆◆ Resignation of directors
20–F Annual Report ◆◆ Similar to 10–K for foreign companies
6–K Current Report ◆◆ Similar to 8–K for foreign companies
Corporate/Financial Reporting • Sprawozdawczość finansowa spółek

publicznych • The ongoing process undertaken by public (i.e. quoted) companies of
providing a comprehensive package of relevant information to the shareholders, stake-
holders and potential investors. Most companies provide the following information to the
capital markets:
◆◆ Audited financial statements (annual and quarterly),

◆◆ Annual report to shareholders,
◆◆ Regulatory filings to accounting regulators and stock exchanges,
◆◆ Earnings releases and guidance,
◆◆ Investor relations activities such as investor days.
Corporate reporting is comprehensive and goes beyond purely financial matters (mak-
ing it a better description than financial reporting). That said, to be relevant to users,
it must ultimately focus on information that determines share price (e.g. the future
wealth creation capacity of the firm). Corporate reporting can be expensive (consider
the cost of printing and distributing glossy annual reports). It also must be highly com-
pliant to laws and regulations, in particular accounting standards. Yet it is in the self-
interest of most enterprises. Greater transparency and lower accounting risk leads to
confidence in a company’s earnings quality that will attract more investors. This in turn
will reduce the firm’s cost of capital and allow it to create greater shareholder value. See
also corporate reporting reform and Value Reporting.
804 Corporate Income Taxes
Corporate Income Taxes • Podatki dochodowe od osób prawnych • Most

tax regimes impose an income tax on business income, including the taxable earnings
of limited liability companies. It could be argued that such income should only be taxed
when it is distributed to shareholders as dividends otherwise it will result in double taxa-
tion if the dividends are again taxed as income in the shareholder’s hands. Despite this
logic, a flat tax of, typically say from 20% to 40%, is usually levied against the taxable
income of corporations. Yet most governments do not want to “cook the goose that lays
the eggs” (see taxation and economic growth) by over-taxing the business sector that is
largely responsible for wealth creation and investment. In most market economies, cor-
porate income tax receipts constitute from 10% to 15% of total government collections.
Tax Dodgers
“A corporate culture of creative accounting and reporting abuses
weakens our economy, allows some to dodge paying their fair
share of our national security needs and increases the taxes paid by
honest Americans.” (said Representative Doggett)... Meanwhile, the
share of federal taxes paid by corporations [in the USA] has fallen
every year since 1996. By 2001, corporate income taxes made up
just 8.7 percent of the government’s total take... Some tax experts
contend the gap is a cyclical surge growing out of the boom years
that will correct itself as economic growth slows and stock prices
decline.
Selected quotes from Profits and Taxes Don’t Add Up
in the “International Herald Tribune”, October 11, 2002, p. 15
Corporate Reporting Reform • Reforma sprawozdawczości przedsię-

biorstw • Financial reporting has tended to evolve over time with developments in
the marketplace. However, in the wake of costly, high profile accounting scandals and
damaged investor confidence, many stakeholders in the capital markets advocate the
need for reform. In the USA, the Sarbanes-Oxley Act focused on improving corporate
governance. Others are calling upon enterprises to do a better job at financial reporting
as part of the drive to foster more reliable, efficient capital markets that need good infor-
mation. While there are many ideas being considered, the bulk of them focus on the fol-
lowing accounting reforms:
◆◆ more simplified, clearer and user-friendly information content;

◆◆ convergence towards global accounting standards;
◆◆ enhanced content to better convey past financial performance and future prospects;
◆◆ better delivery methods so that information is more timely, cost-effective and useable.
Correcting Entries
805
500
S&P REPORTED
400 OPERATING PROFITS

300
Corporate 
Reporting Reform 200
WHOLE ECONOMY NATIONAL
100  ACCOUNTS PROFITS
1987 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002

Sources: Dresdner Kleinwort Wasserstein; Thomson Data Stream/”The Economist”
Related to corporate reporting reform is a need for improvements in the institutional

infrastructure that supports financial reporting. For example, professional account-
ing bodies need to attract, develop and motivate well-qualified individuals. It also
may include legal reforms (especially in the USA) to limit onerous and unfair lawsuits
against auditors. Another need is for education in financial literacy so that accounting
users are better able to grasp the implications of the financial reports.
More Work Needed

We will be sustainable as a profession only if we continue to deliver
value [that must] be seen and appreciated by investors and other
corporate stakeholders, most obviously in the trust they place
in corporate reporting... Despite good progress, more work is
needed if the profession is to remain vibrant and sustainable.
PricewaterhouseCoopers, 2005 Global Annual Review, p. 7
Correcting Entries • Storna (zapisy korygujące) • Entries made in the midst (or
end) of the accounting cycle to correct any mistakes found in the books. Correction
occurs in two steps: 1) eliminate the original error by a debit and credit opposite to the
faulty entry and 2) process a new, correct entry. Errors will fall into two types: “within-
statement” errors that usually represent a misclassification or “between statement” errors
that distort both a balance sheet and income statement. The later are more serious but
often are self-correcting over time. Correcting entries are journalised and posted to led-
gers as errors are discovered or as an adjusting entry when closing the books. Contrast to
reversing entries.
806 COSO
Hidden
Andersen, still certain that the accounting was in error, put the
item on what is known as the adjustment sheet. Under the rules, if
the numbers on the sheet were high enough, the company had to
report them. But the audit partner, having lost the accounting issue,
argued that the amount was not material when viewed a particular
way. That was an audit judgment – the area where he had far more
control. His argument won out: the dispute was kept hidden
COSO ▶ Committee of Sponsoring Organisations of the Treadway Commission (USA).

Cost • Koszt • An expenditure of cash or resources to procure something, whether it be:
◆◆ products or services to operate a business (classified as an expense or operating costs)
◆◆ to purchase assets, (classified as either operating cycle purchases or capital expenditure)
◆◆ to obtain capital, either by paying interest on loans or dividends on equity (cost of capital)
Fundamental to the concept of cost is the arms length exchange of one thing – usually,
but not necessarily, cash – for another in the competitive marketplace. This substanti-
ates value as objective, verifiable and economically logical. Instead of asking “What is it
worth?” we simply say “It cost this much.” When the word “cost” is used in this way, it is a
valuation concept. Contrast to costs.
Cost Accounting • Rachunek kosztów • The process of collecting cost information and
allocating it between the cost of goods sold as an expense and inventory as a balance sheet asset.
Factory Overhead
Cost Cost Cost Service

Centre Centre Centre Centre
Cost Accounting
A
 B
C
Overhead Absorption
Rates per labour hour Product Costs
Cost Behaviour
807
Cost accounting is integral to the matching process. In so far as it helped determine

valuations for financial statements, it was originally a servant of financial accounting.
As costing was used more in internal decision-making (especially pricing decisions), it
evolved into the broader activity of management accounting (although the two descrip-
tions are sometimes used synonymously).
Cost Allocation/Attribution • Alokacja kosztów • A management accounting

process that determines how expenditures should be classified. The most common cost
allocation decision is with respect to product costs. Costs can be either expensed in the
period they occur or attached to products and carried forward in time as inventory. The
two ways to do this are absorption costing and marginal costing. Cost allocation is also at
work over time periods. Examples are accruals and depreciation. Cost allocation is one
part of the more general allocation decisions in accounting.
Cost Behaviour • Kształtowanie się kosztów • The relationship between costs

(either per unit of output or in total) and changes in activity levels. The most basic dis-
tinction is variable costs and fixed costs, although combinations of the two can result
as semi-variable costs and stepped costs. Understanding cost behaviour is important in
cost accounting for two reasons. First, if we are budgeting or forecasting future costs, we
need to know how costs will react given forecasted changes in output. Second, in mak-
ing cost-benefit analysis decisions, we need to quantify incremental costs when com-
paring them to revenues. If costs are fixed, for example, they will be sunk: changes in
output will not affect them and they can be ignored as irrelevant for decision-making
purposes.
Total Costs Cost/Unit

Variable Costs
ut
tp
ou Fixed per unit
a l to
on
o rti
p
Cost Pro Output
Behaviour
Spr
ead
Fixed Costs
Insensitive to output ing

fixe
d co
sts
Output
808 Cost Centre
Economies
MINIMUM EFFICIENT SCALE
MAXIMUM EFFICIENT SCALE
ST
of scale
UT
L CO
UTP
NA
O
RGI
OST
MA
AL C
TOT
Cost Behaviour
Average Cost/unit
& Marginal Cost/ unit
Diseconomies
of scale
Output
Cost Centre • Ośrodek kosztów • An area within a business in which costs are col-
lected, analysed and used in management decisions. Cost centres are designed to suit a
business’s particular needs and may be based on functions, activities, locations etc. A
common usage is in responsibility accounting where managers are held accountable for
expenses and/or a budget under their control.
Cost Control/Containment • Kontrola (ograniczenie) kosztów • The effort by

management to keep operating expenses to their bare minimum. Since direct costs are
often less discretionary, cost containment often focuses on indirect costs or overheads
such as senior management, advertising, staff training etc. These can often be cut in the
short-run without effecting operations. However, there might be long run detrimental
effects if revenue streams are reduced by stingy spending habits. The old saying “Penny
wise but pound foolish.” reminds us that a perspective is needed in economising efforts.
Cost Incurrence • Poniesienie kosztu • The accountantspeak for consumption of a

resource (or the loss of a benefit) to meet a specific objective. The cost can arise either
from reduced cash or an increase in a liability.
Cost Management • Zarządzanie kosztami • The efforts by managers to minimise

costs and thereby allow either lower prices or higher profit margins. These efforts typically
focus on budgeting, especially planning and control activities. See kaizen and variance analysis.
Steady As She Goes

Costs do have to be carefully managed, but the key is consistency.
A company shouldn’t act one way in good times and another
way in bad times. Otherwise, employees, suppliers, and other
business partners will lose confidence in the company, and morale,
co-operation, and productivity will all decline.
Darrell Rigby, Moving Upward in a Downturn
in the “Harvard Business Review”, June 2001, p. 102
Cost of Goods Sold
809
Cost Mark-up ▶ Mark-up.

Cost Method (of Consolidation) • Metoda kosztowa (w konsolidacji) •
A method of accounting for long term investments whereby shares in an investee are
recorded at cost. The income statement reflects income from the investment only to
the extent that the investor receives distributions from accumulated net profits of the
investee arising subsequent to the date of acquisition.
Cost Objects • Obiekt kosztów • Any activity within an enterprise for which a measure-
ment of costs is sought by the management accounting function. The cost object will in
turn depend what the information is being used for and will typically fall into the follow-
ing broad categories:
Lots of Ways to Look at Costs
Object Use Methods
◆◆ IAS compliance ◆◆ Period vs. product costs
Inventory ◆◆ Pricing decisions ◆◆ Input elements: labour, material & overheads
Valuation ◆◆ Economic Orders ◆◆ Job, batch & process costs
◆◆ Just-in-time inventory ◆◆ FIFO, LIFO, Weighted Average
◆◆ Pricing decisions ◆◆ Cost behaviour
◆◆ Performance measures ◆◆ Marginal costing vs. Absorption costing
◆◆ Profit maximization ◆◆ Relevant vs. irrelevant costs
Decision ◆◆ Cost-benefit analysis ◆◆ Avoidable vs. Unavoidable costs
Making ◆◆ Break-even analysis ◆◆ Sunk costs vs. incremental future costs
◆◆ Out-source vs. in-house ◆◆ Opportunity costs
◆◆ Customer profitability ◆◆ Marginal revenue vs. marginal costs
◆◆ Capital expenditures
◆◆ Co-ordination ◆◆ Responsibility accounting: cost, profit centres
◆◆ Communication ◆◆ Controllable vs. Uncontrollable
Planning ◆◆Responsibility ◆◆ Cost behaviour patterns: variable or fixed
& Control assignment
◆◆ Motivation ◆◆ Budgets and flexed budgets
◆◆ Evaluation ◆◆ Variance analysis
Initially, cost information will be collected and accumulated by classification into vari-
ous categories. The costs will then be assigned to a specified cost object. Changes in
the cost object can prompt changes in the way costs are assigned. For example, for
inventory valuation purposes, only manufacturing costs will included in product costs.
Associated warehousing, distribution and selling costs will be excluded from product
costs and included in period costs. However for performance measurement purposes,
pricing decisions or customer profitability analysis, such costs may be included. The
cost object is the prism through which the management accountant views a business.
Cost of Goods Sold • COGS • Cost of Sales • Koszty sprzedanych produk-

•
tów, towarów i materiałów The expense recognised on the income statement
from selling inventory. The matching principle dictates that a distinction has to be made
810 Cost-Plus Pricing
between production costs incurred in the period and what should be counted as an
expense. The difference between the two is a function of the change in inventory. COGS
can be calculated two ways. An “indirect” method adjusts total production costs for
changes in inventory values between the accounting periods. A simpler “direct” method
can also be done by calculating what has been physically sold and valuing it at a standard
cost per unit (it is important to remember that they are the same thing):
Cost of Goods Sold
Indirect Calculation Direct Calculation (Standard Costing)
+ Opening inventory at cost X
Total costs of production: Cost of production sold:
+ Direct Material Y + Direct Material Y
+ Direct Labour Y + Direct Labour Y
+ Variable overhead (indirect) Y + Variable overhead (indirect) Y
+ Fixed overhead (indirect) Y + Fixed overhead (indirect) Y
Total cost of production YYY
– Closing inventory at cost Z
= Cost of goods sold for the period COGS = Cost of goods sold for the period COGS
Non-production costs (e.g. distribution, selling, general and administration etc.) that
are not allocated to inventory are not part of COGS. These are called “period costs” or
“overheads” and are expensed in the period they occur. While direct production costs
(e.g material, labour, variable overheads) are indisputably a part of inventory, there may
be discretion in the case of indirect manufacturing overheads. For example, some com-
panies might include a plant supervisor’s wage as a production cost while another may
classify it as a management overhead. Under international accounting standards, the
allocations of indirect production costs simply have to be “reasonable” and consistent.
The issue of how to deal with fixed cost production overheads goes away if the firm is
using marginal costing for internal purposes (absorption costing is required for external
reporting purposes). COGS is typically one of the most significant items on an income
statement. See also cost accounting, gross profit, profit margin and purchasing function.
Cost-Plus Pricing • Ustalanie ceny metodą rozsądnej marży („koszt plus”) •

Product or service pricing based on explicitly covering the supplier’s costs and thereby assur-
ing a certain profit margin. Cost-plus pricing can be used as a formula for project contracts
or professional services where neither the buyer nor supplier can estimate the work required
(and the buyer is both willing to trust the supplier’s integrity and able to take the risk of a high
bill). It can also be employed with customised or non-standard products where the buyer’s
lack of alternatives will allow supplier-driven (i.e. “supplier-driven”) pricing. A key require-
ment in cost-plus pricing is a cost accounting method that reliably estimates actual costs.
Cost/Purchasing Transparency • Przejrzystość kosztów/zaopatrzenia • The

ability of buyers to more clearly see the relationship between costs and pricing by access to
Cost Structure
811
comparative information on product quality, service offering and supplier reliability. As a

consequence, competition is heightened making it more difficult for sellers to extract price
premiums, even for brand name. In the absence of the ability to shop and compare, time
limitations and buyer uncertainty, most consumers are normally content to pay a price
that offers perceived “value”. This in turn allows sellers to capture profit opportunities
through branding and relationship selling. Cost transparency, which is particularly fea-
sible with e-commerce where information and transaction processing is readily available
at low cost, can radically alter the buyer-seller relationship. Buyers can start to relate value
more closely to the seller’s costs, if only by inference by comparing competitive offers.
Cost transparency puts pressure on suppliers to be more innovative since new and dis-
tinctive products are something that buyers are willing to pay for more generously.
Look Out
There is an euphoria in many quarters these days about the
possibilities offered by e-commerce. Consumers see lower prices
and easy shopping; investors imagine cashing in on Internet IPOs;
and start-ups hope that their business model will be the one that
transforms their industry. Beneath all the excitement, however, lies a
sobering reality: the Internet represents the biggest threat thus far to a
company’s ability to brand its products, extract price premiums from
buyers, and generate high profit margins… The real threat is what
economists call cost transparency, a situation made possible by the
abundance of free, easily obtained information on the Internet
Indrajit Sinha, Cost Transparency:
The Net’s Real Threat to Prices and Brands
in “Harvard Business Review”, March–April 2000, p. 43
Cost Recovery Method • Metoda odzyskania kosztów • A revenue recognition

method that only recognizes profits after costs are completely recovered. It is generally
used only when the total amount of collections is highly uncertain. Also, the term refers to
a method used to depreciate fixed assets for income tax purposes.
Cost Smoothing (vernacular) • Uśrednianie kosztów (żargon) • Any cost account-

ing approach that employs broad averages to assigning costs uniformly to individual cost
objects (e.g. cost centres, products or services) despite costs actually being consumed in a
non-uniform way. While this may result in cross-subsidisation of cost objects, it is done
as expediency in order to simplify cost measurement. Contrast to activity based costing
that seeks a more precise measure of true resource consumption. See also peanut butter
costing.
Cost Structure • Struktura kosztów • A general term describing the nature of an

enterprise’s operating expenses. This can include whether they are fixed or variable; dis-
cretionary or non-discretionary or their composition (labour; material; marketing etc.).
812 Costs
Costs (vernacular) • Koszty (żargon) • The various expenses or operating costs found on
an income statement or profit and loss statement:
◆◆ cost of goods sold,

◆◆ direct and indirect costs,
◆◆ fixed and variable costs,
◆◆ overhead costs,
◆◆ sales, general & administration (“S,G&A”) costs,
◆◆ interest costs,
◆◆ extraordinary costs.
Strictly speaking, a cost is not necessarily an expense. However, the convention is to
often refer to expenses as “costs”.
Counting House (archaic) • Biuro (dział) rachunkowości (archaizm) • Any

office of a business used for bookkeeping or accounting. Now it connotes any activity
focused on looking after the books. Today, for instance, one might say, either in jest or
as a derogatory remark: “That firm of PricewaterhouseCoopers is just a counting house.”
While it might be said in a negative spirit, an accounting firm would probably take it as a
compliment.
Everything Done?
For twenty five years, Ignacy Rzecki had lived in a little room
behind the store. During all this time the shop had changed owners
and its floor, its cupboards and the window glass, not to mention the
scope of its business and its clerks; but Rzecki’s room stayed just the
same as ever… [Everyday] he made out the day’s accounts, checked
the cash, planned his activities for the morrow and wondered
whether everything had been done that should have been done that
day.
Boleslaw Prus, The Doll, 1890 (Chapter II – The Reign of An Old Clerk)
Court of Auditors (EU) • Trybunał Obrachunkowy (UE) • The public sector audi-
tor of the European Union. Its description as “court” reflects its mandate to concentrates
on what is illegal or, at least, blatantly improper management. Its supra-national relation-
ship with chambers of auditors in individual member states has yet to be fully sorted out.
(The Court’s staff of less than 1,000 is modest compared with the many thousands of
public sector auditors collectively in EU countries). The Court of Auditors mandate does
not go so far as to question the EU’s underlying policies. Yet similar bodies in some coun-
tries are edging into this sensitive role by asking whether their governments’ spending
offers good value for money. The Court also is notable in that it has yet to issue an overall
statement of assurance for the EU’s accounts.
Creative Accounting
813
Needed
A [Court of Auditors], you might imagine, is something the
European Union could do with: think of all the money it blows on
subsidising farmers, or the scandals over aid to Eastern Europe... Here
the court has a good story to tell. Its hard-nosed annual report makes
headlines. It has annoyed people in the European Commission, with
which the court has until recently had twitchy relations.
Auditing the Auditors in “The Economist”, May 15, 1997
CPA ▶ Certified Public Accountant.

CPA (USA et al.) • Kwalifikacje CPA (USA i inne kraje) • A CPA is public accountant
in the United States and certain other countries. It is equivalent to a chartered accountant.
Creative Accounting (Oxymoron) • Rachunkowość kreatywna (oksymoron)

• Working within the bounds of accounting standards to show a company’s performance
in the most favourable light (or, perhaps if it suits management, in an unfavourable way).
Issuers of financial statements adhere to the letter (but not necessarily the spirit) of the law.
Thus creative accounting is often “creative compliance”: exploiting the flexibility, gaps and
flaws in accounting standards to “flatter the truth”. Some common creative accounting
objectives seek to get liabilities off-balance sheet or income smoothing. By design, creative
accounting will seldom trigger an audit qualification. Indeed, in their role as accounting
experts, auditors may be asked to come up with clever and sharp ideas. While creative
accounting is not necessarily a “bad” thing, it is not a “good” thing either. It is a mild form
of cooking the books and can lead to worse abuses. It also abandons earnings quality. Hence
the need for diligent auditors, audit committees and accounting regulators to always con-
sider fair presentation and, if necessary, resort to a fair presentation override. Most of all,
creative accounting should be kept in check by invoking the substance over form principle
to faithfully portray the underlying financial reality at work. Contrast to window dressing
(a distortion of the truth) or, worse, fraud (a hiding of the truth or a deliberate lie).
Contribution to the Cause

The stock of UGE was at an all time high; earnings, reflecting the
favourable effects from the consolidation and subsequent revaluation
of inter-corporate holdings and other advanced accounting practices,
had reflected their sixteenth straight annual gain. Accounting, it was
being shown, was a creative art. (In subsequent years the methods
UGE’s accountants came under increasingly close scrutiny from
both the Securities and Exchange Commission and private analysts.
They were shown to have contributed as effectively to earnings as the
managerial techniques for which the company is justly celebrated.)
J.K. Galbraith, The Big Corporation in The Age of Uncertainty, p. 264
814 Credit (Accounting Entry)
Credit (Accounting Entry) • Credit • Ma (strona konta księgowego) • One

side (the other being a debit) of all double entry accounting entries in an account. A credit
will be used to reflect the following transactions:
◆◆ increase in liabilities,
◆◆ decrease in assets,
◆◆ increase in revenue,
◆◆ decrease in expenses.
When a credit entry is made to an account, it is called “crediting”. If the sum total of
credits exceeds debits, the account will have a “credit balance”. The origin of the word
is “credere”, the Latin for “he believes”: people who trusted the business gave it money
or invested in it (in which case they owed the revenues net of the expenses). Credits are
traditionally on the right side – where you put your friends who trust you – of the bal-
ance sheet.
Credit Note • Nota uznaniowa (kredytowa) • A written advice from a creditor

given to a debtor that extinguishes a specified debt. This may be because goods have
been returned or to give a price discount. Credit notes are a kind of reverse invoice.
Because they are tantamount to a disbursement, internal controls (e.g. use of numbered
sequence and/or countersigning) should be in place to control their issuance. See also
debit note.
Credit (Noun) • Kredyt • From the Latin word credito or “faith”. Credit is the future abil-
ity to access other people’s property by providing a promise to repay both principal and
interest later on. Unlike a loan, which is a consummated transaction, credit is optional: it
can be utilised to the extent of the borrower’s needs. Credit can come in many different
sources, trade credit and bank credit being the most common for commercial enterprises.
The availability of credit is primarily dependent on the ability and willingness of borrow-
ers and lenders to reach a commercially feasible agreement. The macro-economic ingre-
dients for a market in credit are the existence of a pool of savings, property rights, credi-
tor’s rights and information. Credit is highly productive to an economy. It puts property
to use that would otherwise lie idle and thereby boosts an economy’s available resources
and its earning potential. By virtue of the contractual obligation to repay with penalties
for default, credit is also a source of financial discipline.
Credit (verb) • Kredytować • To temporarily transfer property on the promise of repay-

ment in cash at a fixed future date at a price, known as interest. The transferor is a “credi-
tor” or lender and the recipient is a “debtor” or borrower. Providing credit exposes a
lender to the possibility of loss if the borrower does not fulfil its promise, either from
an inability or unwillingness to pay. To credit therefore usually involves an analytical
process called credit analysis that assesses a borrower’s creditworthiness. Credit usually
involves the repayment of money; you cannot “repay” property but rather can only give
it back or replace it. “To credit” is often associated with such words as confidence, belief,
trust, faith, probity, credibility, reputation, honour, reliability and standing.
Crystallize
815
Creditor • Wierzyciel • Kredytodawca • A party who gives credit. The party who owes
something is a debtor. While used interchangeably with lender, there is a subtle distinc-
tion. A lender has made a loan; a creditor has either made a loan or is prepared to make
future loans, as in a bank’s line of credit. Hence lender is a subset of creditor.
Converse
When examining a youthful aspirant to professional fame, I asked
him the usual preliminary question: “Define the terms, debtor and
creditor.” He replied: “A debtor is someone who owes something
to somebody.” – an eminently satisfactory answer. Being of
methodical and mathematical turn of mind, he then naturally came
to the conclusion that one was exactly the converse of the other. He
proceeded to reverse his former answer, with the following amusing
result: “A creditor is no one who owes nothing to nobody.”
Anecdote by the President of the Society of Accountants in Edinburgh told
at the 50th anniversary celebration of incorporation 1904 A History of
Accounting and Accountants by Richard Brown, p. 417
Critical Accounting Estimates and Judgements, Disclosure • Kluczowe

•
oszacowania i oceny księgowe, ujawnianie Under international account-
ing standards, both accounting estimates and accounting judgements of a “critical” nature
should be explicitly disclosed (as part of the “summary of significant accounting policies”)
in the notes to the financial statements. What is “critical”? One aspect is materiality: any
estimates that will have a significant overall impact on financial results should be discussed.
Another consideration is the uncertainty present in the face of a judgement call about the
future. If uncertainties are high, there should be disclosure of their nature (i.e. a downside
and upside) and the basis for the estimate (“we reckoned this way for this reason”). Critical
accounting estimates and judgements are the ambivalent “soft spots” in financial report-
ing. Different judgements (based on different perspectives and attitudes to risk) can reach
legitimately different conclusions. While accounting users may perhaps trust management’s
judgement, explicit disclosure of critical estimates is valuable information. First, it helps to
keep judgements “honest” by shedding light on their thinking. Second, it allows accounting
users to reach their own conclusions should they see things differently.
Crystallize • Realizować się (krystalizować) • When a contingent liability or a poten-

tial legal right takes on a definite and concrete form. The concept is used the most in
banking. Examples would include:
◆◆ an assignee exercises the right to receive direct payments from assigned accounts rece-
ivable,
◆◆ a floating charge security interest converts to fixed charge at liquidation,
◆◆ a guarantee, previously a contingent obligation, is called upon to be paid.
816 Culture of Concealment
Prior to crystallization there are contractual rights. But these cannot be exercised
unless triggered by some event (e.g. a default).
Culture of Concealment (vernacular) • Kultura maskowania (żargon księgowy)

• The human tendency in most organizations to downplay, ignore or at worst conceal
bad news while readily proclaiming any good news. In the case of measuring competitive
performance, a reporting system operating in such a setting loses its “feedback” role of
identifying, flagging and then correcting past mistakes. Such self-delusion in turn can in
turn foster arrogance and undermine any opportunity to learn and improve. While the
Japanese culture is said to be the most prone to such behaviour, it is probably a universal
human trait. Compare to whistle-blower.
Pressure Point
[Suspicions exist that] renowned Japanese companies have
developed a “culture of concealment” in their quest for perfection
amid relentless pressure from top management to meet sales and
profit targets.
“Financial Times”, July 12, 2006, p. 14
Cumulative Catch-Up Method • Metoda aktualizacji skumulowanej • A

method to account for changes in an accounting estimate. The total impact of the past
changes is shown as a one-time exceptional item in the income statement in the year
it takes effect. Going forward, the new estimates apply. Cumulative catch up method
is a convenient and relatively simple alternative treatment compared to the preferred
treatment under international accounting standards to retrospectively restate prior
year’s numbers. Note that any changes in an accounting policy must be applied retro-
actively.
Current Account • Rachunek bieżący • A deposit account at a commercial bank, typi-

cally used by businesses. It allows immediate withdrawal of balances and, subject to the
bank’s approval, possibly an overdraft. Current accounts are designed for the high trans-
action volumes of deposit and withdrawal activity that an enterprise will typically engage
in. Banks traditionally did not value them as a source of balances (as they would com-
pared to, say, retail savings accounts) but rather for their fee income from service charges.
As well, a current account offers a bank an opportunity to cross sell other services, par-
ticularly loans and credit.
Current Assets • Aktywa obrotowe • Any asset that will convert into cash within
one year. Current assets include cash, tradable securities, receivables, inventory and
prepaid expenses. See also current liabilities, current ratio, operating cycle and work-
ing capital.
Current Liability
817
Balance Sheet
Becomes Current
cash within Current Assets Liabilities
1 year = 
Long Term Debt

Current
Assets
Fixed Assets
Equity
 = Cash + marketable securities + accounts

receivable + inventory + prepaids
Current Cost Accounting • Rachunkowość według kosztów (cen) bieżących

• An accounting convention which, in trying to cope with the distortions that high infla-
tion imposes on historical cost, values assets and measures expenses in terms of prevailing
values in the marketplace. Current cost accounting adjusts the historical cost convention
in various ways, of which the most significant are:
◆◆ adjusting asset valuations to reflect their value in use or deprival value;

◆◆ focuses on the maintenance of the operating capability of a business by ensuring that
depreciation is adequate to reflect the need to maintain assets at replacement cost or
economic value;
◆◆ separating capital/holding gains from operating profits to ensure that false profits, in
terms of the real value of the firm’s capital, are not distributed to shareholders;
◆◆ adjusts for gains from the repayment of nominal debt.
In spite of high inflation (25%+/yr.) making it necessary to resort to the complexities of
current cost accounting, it has proven to be troublesome to apply in practice, especially
because such financial statements are expensive and difficult to audit. See also current
purchasing power accounting and hyperinflation accounting.
Current Liability • Zobowiązanie krótkoterminowe • An accounting classification

of debts due to be repaid within one year of the balance sheet’s date. Such debts will typi-
cally include:
◆◆ short term bank loans repayable on demand or within 1 year,

◆◆ unpaid trade credit,
◆◆ accruals for salaries, overhead expenses and interest,
◆◆ the current portion of long term debt owed in the upcoming year,
◆◆ income taxes due and owing,
◆◆ declared but unpaid dividends.
818 Current Portion Long Term Debt
Current liabilities must be carefully managed (by watching the liquidity of current
assets) in order to stay solvent and to avoid default or bankruptcy. See also working capital
and operating cycle.
Balance Sheet
Payable
Current within
Current Assets Liabilities 1 year = 
Long Term Debt

Current
Liabilities
Fixed Assets
Equity
 = ST bank debt + trade debt + accrued

liabilities + current LTD debt
Current Portion Long Term Debt • Zadłużenie długoterminowe w okresie

•
spłaty The principal amount of long-term debt that is due and payable within a year
of period end. While all amounts are carried on a balance sheet as a current liability, a
payment due next month is more pressing than one due in 11 months. Because lenders
often have powerful creditor’s rights, a borrower must make payments on time to protect
its going concern. A default on the current portion will usually accelerate the whole debt
(i.e. including long term amounts) and could trigger collateral security realisation. Loan
repayments may be from cash resources, a sinking fund, refinancing with other long-term
debt or by drawing down on short term loans if available.
Current Purchasing Power Accounting • Rachunkowość według bieżącej

•
siły nabywczej pieniądza Accounting which tries to cope with the measurement
distortions of inflation diminishing the relative value of money over time. The histori-
cal cost convention is predicated on the yardstick – the cost to purchase with money or
currency – being reasonably comparable over time. But combining measurements of a
currency that is worth materially different amounts over time is about as meaningful
as mixing two foreign currencies in the same measure. In response, current purchasing
power accounting indexes historical cost figures to so that financial statements reflect the
purchasing power, or real value, of money. See also current cost accounting and hyperin-
flation accounting.
Current Value Accounting • CVA • Rachunkowość w wartości bieżącej • A

capital maintenance accounting technique employed to measure real profits in times of
inflation. To adjust a balance sheet, a price index is applied to various physical or tan-
gible assets. Monetary assets (e.g. cash and receivables) and monetary liabilities are not
indexed since they are contractual terms that are not effected by inflation. The equity
Cut-off (Period End)
819
figure is simply the residual reflecting the higher values of tangible assets. The net
effect of balance sheet adjustments is to increase the equity account to reflect the bal-
ance sheet’s increased values, net of constant liabilities. In the short term, the existence
of both monetary assets and liabilities has no immediate effect on equity. However,
over time, the enterprise will enjoy a gain from these liabilities since it will make con-
tractual payments for both interest and principal in a “cheaper” currency. The CVA
income statement is considerably more complex. Like any income statement, it must
reconcile opening and closing equity. There are two distinct approaches to doing this.
An American variant allows the nominal gains in tangible assets to be included in net
profit. An UK variant, in contrast, excludes such asset gains and is a more rigorous test
of capital maintenance. Both variants reduce the HCA accounting net profit based on
the common agreement that inflation erodes profitability. CVA is complex and lacks a
commonly agreed consensus on how it should be calculated. It tends to be confined to
footnote disclosure. As inflation has subsided in most industrialised countries, it is no
longer commonly employed.
Customer Advances • Zaliczki otrzymane na poczet dostaw • Funds received

from customers in advance of the receipt of goods or services. The matching principle
treats such money as unearned income that should be recognised as income over the
future life of the contract. Examples: magazine subscription payments or revenues from
the sale of syndication rights for films. Customer advances are not debt as they do not
require a future cash payment (unless there are refund privileges). Rather, they will be
satisfied by the future delivery of goods or services. They are indicators of a firm’s future
sales rather than a cash outflow. Financial analysts interested in a market value balance
sheet may adjust liabilities accordingly.
Customer Profitability Analysis • Analiza rentowności według klientów •

Management accounting information that identifies how much profit is generated
per customer or class of customers. The analysis needs to focus on both revenues and
expenses. The greatest challenge is usually in identifying costs. Arbitrary allocations
are less useful than activity based costing which tries to pinpoint how much effort is
required to sell or provide services to a customer. Customer profitability analysis in turn
becomes very useful by telling which customers are worth pursuing and which should
be avoided. In the case of low profitability customers, sellers can either try to modify
their buying behaviour, get them to accept higher prices or simply encourage them to
go elsewhere.
Cut-off (Period End) • Rozdzielenie pozycji należących do różnych okresów •

The date that defines the end of an accounting period. Attention will be given to ensure
that the accounting period captures all accounting events prior to the cut-off using accru-
als if necessary. At the same time, care must be taken to ensure that transactions after
the cut-off are not included in the prior period. One way to window dress is to shift trans-
actions back and forth over the cut-off. As examples, in the case of revenue recognition,
income can be boosted through the manipulation of the cut-off by these manoeuvres
(examples c/o “Cases from the SEC Files” by Cullinan and Wright, 2003, pp. 62–63):
820 CVA
Cut-off Games
Manoeuvre Description
Out-of-period shipments ◆◆ backdate shipment records in following period
Warehouse Shipments ◆◆ ship to your own warehouse; claim as third party
Slow Shipments ◆◆ ship early but request carriers to delay shipments
FOB Destination Shipments ◆◆ recognise revenue before it reaches the buyer
CVA ▶ Current Value Accounting.

D
Dangling Debit (vernacular) • Wiszące saldo debetowe (żargon zawodowy) •
The write-off of goodwill as an intangible asset on the balance sheet directly to a capital
reserve which segregates it as a portion of shareholders’ equity. This contrasts to the more
common practise of expensing the goodwill through the income statement. Either way,
shareholders’ equity is reduced as goodwill is eliminated. Note that under international
accounting rules, goodwill is permanently written off to the income statement if, as and
when its value has been permanently impaired.
Dates and Gates (vernacular) • Daty i bramki (żargon zawodowy) • Milestones

in an operating budget that are designed to prompt action taking if pro-forma targets are
not being achieved. For example, an annual sales budget would be broken down by ter-
ritories and months but adjusted for seasonal influences, market patterns, product rollout
etc. Results would be monitored from the beginning of the year and any significant vari-
ance earmarked for action. Dates and gates are an essential control tool. In their absence,
users can only hope to catch-up later on in the year to make their objectives.
De-recognition of Financial Assets • Eliminacja aktywów finansowych

z bilansu, zaprzestanie ujmowania aktywów finansowych • The removal of a
financial asset from a balance sheet. Because such assets are contractual, they are subject to
a broader range of uses and fates than physical assets (e.g. which will either wear out, be sold
or be written-off). For instance, a financial asset such as an option may expire. Or, a pledged
asset can be surrendered to satisfy a debt obligation. Or, financial assets may be extin-
guished as fair value changes. Transactions such as securitization, securities lending and
defeasance can be quite complex. This in turn necessitates a careful treatment by accounting
standards, in particular consideration of the transaction’s substance over form.
Dead Stock (slang) • Zapasy niewykorzystane (dosłownie ‘martwe zapasy’; żar-

•
gon zawodowy) Old or obsolete inventory that is not “moving” (hence it is lifeless)
and which should be written off.
822 Deadlocked Joint Venture
Deadlocked Joint Venture • Wspólne przedsięwzięcie o równych udziałach

• A 50/50 joint venture in which no party has absolute control. Operating decisions are
pre-determined by contractual agreement. Under old accounting standards, such a busi-
ness would not qualify for consolidation with the owners so long as the JV was deemed
not to be, in substance, a subsidiary. This in turn hinged on whether a JV owner had con-
trol over the JV and a direct interest in JV assets. As a means to get items off balance sheet,
deadlocked joint ventures were a common creative accounting technique (via companies
finding clever ways to exercise indirect controls). Under today’s international accounting
standards dead-locked joint ventures must now be recognised on the balance sheet either
by the proportional or the equity method of consolidation.
Debit (Accounting Entry) • Debet • Winien (strona konta księgowego) • One

side (the other being a credit) of all double entry accounting entries in an account. A debit
will be used to reflect the following transactions:
◆◆ increase in assets,
◆◆ decrease in liabilities,
◆◆ increase in expenses,
◆◆ decrease in revenue.
When a debit entry is made to an account, it is called “debiting”. If the sum total of
debits exceeds credits, the account will have a “debit balance”. The origin of the word
is “debere”, the Latin for “he owes”: things of value were owed to you. Debits are tradi-
tionally on the left side – where you put those who you need to watch (Judas etc.) – of
the balance sheet.
Seldom a Credit
Never call an accountant a “credit to his profession”;
a good accountant is a debit to his profession.
Charles J.C. Lyall (c/o: www.quoteworld.org)
Declining/Reducing Balance Method (of Depreciation)
823
Debit Note • Nota debetowa • A document issued to a supplier by a purchaser in lieu

of payment in cases where there is a dispute over an invoice. It contrasts to a credit note
issued by the seller to reduce the amount of an invoice. The acceptability of debit notes
varies with industry practice. Although there is room for abuse by unilaterally issuing
them, the advantage of a debit note is that invoices can be partly paid and disputes cleared
up later (in contrast to withholding payment on the whole invoice until the dispute is
resolved). Reconciliation procedures are needed to clear up outstanding debit notes.
Debtor • Dłużnik • One who owes something or has a financial obligation. Collectively,
debtors (or accounts receivable) result from selling on credit. The outstanding, unpaid
balance is carried as a current asset on the balance sheet. An offsetting provision doubtful
debt is necessary when the ability to collect cannot be assured. Debtor balances will also
be carried in the books in sub-accounts called trial balances or debtors’ ledger. Balances
will be a result of sales made on credit less payments received; discounts given; returns
credited and any write-offs.
Decentralization/Delegation (& Accounting) • Decentralizacja/przekaza-

•
nie uprawnień (a rachunkowość) If people are properly equipped (with incentives,
skills, training & resources), enterprises usually operate more effectively when decision
making is put closest to the markets, customers or critical missions which drive enterprise
performance. Thus subordinate or far-off staff must be given autonomy and discretion to
act. That means senior management must relinquish control of decisions but somehow not
abdicate responsibility for overall results. Hence the importance of management account-
ing and internal control systems to create transparent measurements so that „management
by exception” is possible: trust in people so long as there are no material variances from
their targets.
Declared Income • Dochód zadeklarowany • The amount of income that a tax-

payer claims to have made in a self-assessment income tax scheme. For example, many
small businesses and self-employed individuals are obliged to declare their income based
on a “honour system” since the tax authorities have no independent check on income.
Obviously there is a bias towards under-reporting income in order to save tax expense
(see grey market). The tax authorities will typically apply reasonableness tests to check
whether claimed income is credible.
Declining/Reducing Balance Method (of Depreciation) • Metoda degre-

•
sywna (amortyzacji) A popular depreciation method which applies a fixed percent-
age rate of depreciation to the net book value of a tangible asset. In this way, higher annual
depreciation charges will be incurred in the earlier years of the asset’s life. As an example,
consider machinery costing 100,000 with a useful life of 4 years and an estimated residual
or salvage value of 9,150:
824 Deemed Transactions (Income Taxes)
Declining Balance: Example

Cost of machine 100,000 Depreciation Charges
Year 1 depreciation (45% x cost) 45,000 45,000
Net book value 55,000
Year 2 depreciation (45% x NBV) 24,750 24,750
Cumulative depreciation 90,850
Residual Value 9,150 9,150
Depreciation charges + residual value 100,000
The annual percentage required to fully depreciate an asset over its productive life
down to its residual amount can be found by a formula:
Finding the Declining Balance Percentage
Formula = (1 − n R C )×100
P= 45% The depreciation percentage
N= 4 The useful life of the asset (years)
R= 9,150 The residual value of the asset
C= 100,000 The cost of the asset
Declining balance is an especially appropriate method in the case of production equip-

ment that is subject to wear and tear and/or technological obsolescence. It provides a
good match to expense the cost of an asset that provides progressively fewer benefits
with usage and/or needs increasing maintenance to keep operating. Compare to the
straight-line method of depreciation.
Deemed Transactions (Income Taxes) • Transakcje domniemane (przy

•
ustalaniu podatku dochodowego) Because most income tax authorities have
a limited tolerance for tax avoidance schemes, they may impute a transaction whether of
not it has actually happened. For example, in the case of transfer pricing, the authorities
may ignore administered prices and replace them with something closer to market values.
Another example is with regard to large interest deductions on companies with artificially
high leverage. Again, the tax authorities may deny some interest deductions by deeming that
some of the debt is in fact “equity”. The tax authorities will typically only resort to asserting
a deemed transaction if they suspect a taxpayer of flagrant abuses. See also imputed interest.
Defalcation • Sprzeniewierzenie • A rather sophisticated word for the misuse or embez-

zlement of funds. Connotation is an elaborate, hidden scam. See fraud, forensic accounting.
Deferred Income Tax Expense
825
Deferral Method (of Tax Credits) • Metoda odraczania (ulg podatko-

•
wych) Reducing income tax expense (for financial reporting purposes) by amortising a
tax credit over the life of the asset that caused the tax credit. Compare to the flow through
method that recognises the whole amount of a tax credit in the period that it is taken.
Note that regardless of the accounting method used, the taxpayer receives the benefit of
the tax credit immediately.
Deferred Asset • Deferred Expense • Deferred Charges • Deferred

Debit • Koszty przyszłych okresów, aktywa odroczone • An expenditure
that is treated as an asset until it is expensed in the future. The matching principle says that
expenses should be recognised as “value is contributed” over time. In the meantime, they
are carried forward through time on the balance sheet. While fixed assets and current assets
(e.g. prepaid expenses) can, by definition, fall into such a category, the term “deferred asset”
usually connotes a distinctive asset such as a deferred tax debit (i.e. income tax recoverable
from future income). Contrast to deferred income and deferred liabilities.
Deferred Income • Deferred Revenue • Deferred Credit • Przychody przy-

•
szłych okresów A balance sheet liability category representing cash that has been
received in advance of being earned. Since products or services must be provided in the
future, the company owes a third party for the contracted consideration. As the obligation
is discharged, the income is recognised in the income statement. Examples: magazine sub-
scriptions paid in advance, down payments on building contracts and government operat-
ing grants. See also deferred income tax expense.
Deferred Income Tax Expense • Obciążenie wyniku finansowego z tytułu

odroczonego podatku dochodowego • Odroczony podatek dochodowy •
The notional liability that arises when an enterprise pays income taxes based on tax deprecia-
tion that is greater than the depreciation rates used for financial reporting. In the future, when
tax depreciation pools are exhausted, income taxes will be, relative to accounting income
that deducts depreciation, proportionally higher. Deferred income taxes are a construct of
accounting in the sense that the tax collector’s liability for cash payment is paid promptly as
the enterprise earns taxable income. However, to show a constant rate of tax expense against
accounting income, a deferral must be created since the expense will seldom be equal to the
cash payment. This creates a temporary timing difference that can be seen as follows:
Example: deferred income tax calculations
Accounting income (based on accounting standards) 100,000
Plus: depreciation (to reverse a deduction which is not allowed) + 20,000
Less: tax write-off (to use standard deductions permitted by tax authorities) – 40,000
Taxable Income (based on income tax law’s definition of income) 80,000
a) Cash tax payable @ 40% rate x taxable income 32,000
b) Tax expense @ 40% rate x accounting income 40,000
Deferred tax = b) – a) = amount by which tax expense > tax paid 8,000
Proof: 40% x depreciation vs. tax depreciation (40,000 – 20,000 = 20,000) 8,000
826 Deferred Liability
Balance Sheet
Current Liabilities
Current taxes
Assets payable
Deffered Income LT Debt

Tax Expense
Deferred Taxes
Depreciating assets
Tax rate > F/S rate
Equity
Deferred taxes are a result of vigorously applying the matching concept: earnings today will
“consume” tax depreciation that, once exhausted, will increase cash taxes in future years.
However, for a company that is expanding and constantly re-investing with new capital
expenditures (which creates more tax “pools” that can deducted), the actual future pay-
ment of deferred taxes can be put off indefinitely. In this sense, deferred taxes are a “quasi-
liability”. For this reason, there are many who argue against such accounting treatment
or for at least a modification to reflect actual amounts payable. Accounting for deferred
income taxes can be done based on the “deferral method” (now defunct) or the “liability
method” (current practice under International Accounting Standards). The later is balance
sheet oriented: it it seeks to quantify the obligation for taxes payable as accurately as possi-
ble based on the expected impact of future reversals. Changes in the future expected liabil-
ity becomes the deferred tax expense or benefit in the income statement.
Deferred Liability • Zobowiązanie odroczone • A balance sheet liability category

representing cash that will have to be paid out sometime in the future but which does not
have a certain or fixed payment date. A common example: deferred income tax expense.
Contrast to deferred income, a similar balance, which arises on account of receiving cash
before it is earned.
Deferred Tax Assets • Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

• Amounts of income taxes recoverable in future periods. These may be sourced from:
◆◆ Deductible temporary differences,
◆◆ The carryforward of unused tax losses,
◆◆ The carryforward of unused tax credits.
Deferred tax assets are an intangible asset whose value is dependent on a company being
able to generate sufficient taxable income in the future to utilise the tax savings.
Democratized Information
827
Defined Benefit (Pension) Plan • Program określonych świadczeń (emery-

•
talnych) A pension plan that promises to pay a specific pay-out upon retirement. It is
typically based on a formula that factors in the last year’s earnings prior to retirement and
the number of years worked. Some plans may also allow/require contributions by the ben-
eficiary. Such plans are also sometimes referred to as a “final salary” plan. A defined-benefit
plan can either be funded or unfunded. Regardless, the employer commits to a pay-out
based upon a fixed formula, the outcome of which, however, is uncertain. Thus defined
benefit plans impose a risk on both providers and, in the case of unfunded plans, beneficia-
ries who are counting on the provider’s future ability to pay. Contrast to defined contribu-
tion pension plan.
Defined Contribution (Pension) Plan • Program określonych składek (eme-

•
rytalnych) A pension plan that specifies how much savings will be put aside for invest-
ment in a pension fund. Typically formulas are based on earnings levels and may involve
joint contributions by both employer and employee. They are also known as a “money
purchase plan”. Defined contribution plans do not commit to a specific retirement benefit
(thus making them safer bets for employers). By definition, defined contribution plans are
funded. Retirement benefits depend on the returns earned in the pension fund. Contrast
to defined benefit plan.
Democratized Information (concept) • Demokratyzacja informacji (jako

pojęcie) • The general public’s access to information on a basis which is inexpensive,
convenient and robust in terms of content or usefulness. Developments in information
technology and the internet are making this more of a reality for many consumers or
investors. The need for service intermediaries (such as in travel, real estate sales, stockbro-
kering and banking) is becoming increasingly marginalized as consumers can do more
for themselves on the world wide web. In financial services, this is being particularly felt
with on-line trading.
828 Depletion Accounting
Depletion Accounting • Wyczerpywanie się zasobów naturalnych, rozlicza-

•
nie w rachunkowości The accounting necessary to reflect a wasting asset’s dimin-
ishment through production or natural wastage. Depletion expense is the resource
extraction industry’s equivalent to depreciation expense. For example, an oil reservoir
will be depleted or drained by pumping oil. The matching process requires that the bal-
ance sheet asset value be reduced as an expense running through to the income statement.
The rate of depletion is usually proportional to the change in physical volumes (which
adds a complication when there is uncertainty about the reservoir’s ultimate content). The
total amount of depletion expense over time is another matter. “Cost depletion” expenses
out-of-pocket expenditures, possibly including exploration costs of dry holes. “Discovery
value” depletion deducts the market value of reserves at the time of their discovery (to be
consistent, based on a revaluation of properties on the balance sheet).
Deposit Account/Financial Statement, Reconciliation • Uzgodnienie

sprawozdania finansowego z rachunkiem bankowym • A reconciliation
between the revenues and expenses reported in an enterprise’s financial statements and
the deposits and withdrawals of its bank account.
Reconciling Deposits to Revenue
Explanation Entry
Credits to a bank account for the financial statement period (e.g. 12 months): XXX
Less: deposits to the bank which were not “revenue” items of the period:
◆◆ Draw-downs on loans deposited to the account (i.e. capital transaction) (XX)
◆◆ Equity infusions (i.e. capital transaction) (XX)
◆◆ Opening accounts receivable (sales of prior period collected this period) (XX)
Plus: revenue items which have not flown through the bank account yet: +XX
◆◆ closing accounts receivable (sales this period to be collected next period)
“Revenues” per financial statement (approximate) XXX
The reconciliation between deposits and revenues is particularly useful to not only con-
firm that the “revenue” figure is not over-stated but also that the enterprise is main-
taining all deposit accounts with its bank (for working capital credits, this is often a
condition). As well, taking advantage of the central role of cash entries in the books, the
withdrawals (albeit with more effort) can also be reconciled to expenses to reach a veri-
fication of operating cash flow:
Reconciling Withdrawals to Expenses
Explanation Entry
Debits to bank account during the financial statement period (e.g. 12 months): XXX
Less: withdrawals from the bank which were not expense items of the period
◆◆ principal repayments of debt/dividends (i.e. capital transaction) (XX)
◆◆ loans/advances to third parties/short term investments (i.e. capital transaction) (XX)
◆◆ capital expenditures (i.e. capital transaction) (XX)
Depreciation Expense
829
Reconciling Withdrawals to Expenses

Explanation Entry
◆◆ opening accounts payable (expenses of last period paid out in this period) (XX)
Plus: expense items which have not gone through the bank account yet
◆◆ closing accounts payable (expenses of this period to be paid next period) +XX
“Expenses” (excluding depreciation) per financial statement: XXX
While a reconciliation will seldom be perfect, getting to within 5–10% serves its pur-
pose. Such a procedure would seldom be employed with a large company that often
has several bank accounts. However, for a lending banker holding a small business’
account, it is a useful due diligence exercise, especially when financial statements are not
audited. Moreover, even explaining the material differences can be valuable as a credit
analysis exercise. See also bank reconcilation.
Depreciation • Accumulated Depreciation • Allowance for Depreciation •

Umorzenie • A contra account offset against a tangible asset’s historical cost to show a net
book value after previous years’ accumulated depreciation expense. Depreciation is a form of
provisioning reflecting an asset’s diminished future productive capacity over time and use.
An example:
Example: fixed asset purchased for 1000 which is expected to
last three years at which time its salvage value is 100; straight
line method
P&L Balance Sheet
Time Annual Accumulated
Original Cost Net Book Value
Period Depreciation Depreciation
1 300 1,000 - 300 + 700
2 300 1,000 - 600 + 400
3 300 1,000 - 900 + 100
4 0 - 1,000 + 900 0
Note that the consequent net book value of fixed assets is not meant to be an asset valu-
ation, although NBV can often be a proxy for economic value. Consistent with its per-
manent nature, land is not depreciated. In the case of investment property, fair presen-
tation may extend this to all real estate property, including the buildings. Accumulated
depreciation should not be misunderstood to be a “fund” for replacing assets.
Depreciation Expense • Amortyzacja środków trwałych • The expense of tangi-

ble fixed assets physically wearing out or losing their value over the course of an account-
ing period. Depreciation is the matching concept at work: it shows the gradual “consump-
tion” of assets by ongoing operations. While it involves no cash expenditure, depreciation
needs to be recognised to show a true profit. Like all provisions, depreciation requires a
judgemental estimate of the future (i.e. the asset’s cost, useful life and residual value) that
will seldom be perfectly accurate. Accounting principles address this unavoidable limita-
tion in two ways. A systematic method from one accounting period to another period at
830 Depreciation Expense
least assures consistency while conservatism favours assuming a shorter life span. There
are several choices of a depreciation method that can be made within the bounds of a
enterprise’s accounting policies:
Depreciation: Some Ways to Calculate It
Method Description
Straight Line ◆◆ equal charges pro-rata every accounting period
Declining
Balance
◆◆ equal percentage applied against net book value
Sum-of-years Digits ◆◆ declining charge based on a arithmetical formula
Annuity
◆◆ low depreciation charges initially to reflect higher implicit cost of
capital
Units-of-Activity ◆◆ Proportion utilised of life-long name plate production capacity
Revaluation ◆◆ charges are equal to the differences in appraised value
[$/yr.]
PATTERNS OF DEPRECIATION
UNITS-OF-
ACTIVITY
Depreciation
STRAIGHT
LINE DECLINING
BALANCE
Yr. 1 Yr. 2 Yr. 3 Yr. 4 Yr. 5
DEPRECIATION METHODS
78% STRAIGHT LINE
Depreciation
Sample of 600 largest
USA companies 11% OTHER
7% UNITS-OF-ACIVITY
4% DECLINING BALANCE
Sources: Weygandt, Kieso & Kimmel: “Financial Accounting”, p. 426
The consequences of not depreciating would be to count a capital expenditure as an

expense even though future value justifies fixed assets being carried forward on the bal-
ance sheet. The purpose of depreciation is to create a fair earnings picture based on the
capital maintenance concept: a firm has not earned a true surplus unless it has replaced
Derivatives (Accounting for)
831
asset value that has been used up to earn revenue. See also amortisation, a similar con-
cept applied to intangible assets and depletion used for natural resources. Contrast to tax
depreciation, a form of depreciation permitted for calculating taxable income. As a non-
cash expense, depreciation is added back to net profits to give an indirect calculation of
cash flow from operations.
Deprival Value • Wartość utraty • Koszt utraty • An asset valuation method that
focuses on what a company would logically pay to avoid being deprived of the use of an
asset. The concept was initially explored in the insurance business (to settle claims) and
is resorted to when more common measures, such as historical cost, are not readily avail-
able. To identify deprival value we first need to identify three measures of value (net real-
isable value, replacement cost and economic value). Deprival value is then defined as the
lower of replacement cost and “recoverable amount” where recoverable amount is in turn
defined as the higher of net realisable value and economic value. Deprival value is used in
current cost accounting. See also value in use.
Deprival Value
lower
Deprival Value
Replacement Cost Recoverable Amount
greater
Net realizable value Economic value
Derivatives (Accounting for) • Instrumenty pochodne, rozliczanie w rachun-

•
kowości The accounting needed to value and disclose the impact of derivatives. While
derivative contracts are legally of a contingent nature, international accounting standards
put them on the balance sheet at their fair value. Any changes in fair value go through
capital reserves or the income statement depending on whether the derivatives qualify
for hedging or speculative purposes respectively. This makes sense in terms of highlight-
ing and quantifying their financial significance (an important consideration after such
derivative-related problems as Enron). However, valuation can be complex and difficult.
In the case of standardised derivatives that are actively traded, market value information
is readily available. However, privately negotiated over-the-counter derivatives (which
are the bulk of derivative activity), pose more difficult measurement problems. In some
cases, where the volume traded is relatively small, a price quotation for a larger block may
be available from a market maker in that instrument. In those instances when a quoted
market price is not available, estimation techniques are permitted so long as they are rea-
sonably reliable. Techniques that are well-established in financial markets include refer-
ence to the current market value of another instrument that is substantially the same,
832 Differential/Incremental/Relevant Cash Flow
discounted cash flow analysis and option pricing models. In applying discounted cash
flow analysis, an enterprise should use a discount rate equal to the prevailing rate of
return for financial instruments with substantially the same terms and characteristics.
This would include the creditworthiness of the debtor, the remaining term over which the
contractual interest rate is fixed, the remaining term to repayment of the principal and
the currency in which payments are to be made. The realisation that a portfolio of deriva-
tives will have values which are correlated with one another lead to the use of value at risk
concept. See also hedge accounting.
Differential/Incremental/Relevant Cash Flow • Krańcowy przepływ

•
środków pieniężnych The cash flows that are a direct result of a decision or choice.
If a cash flow is not affected by a decision, it is a sunk cost and should not be factored into
any future choices. The concept is important in management accounting, such as capital
expenditure decisions.
Dilution • Rozcieńczenie • The impact on existing shareholders from an enterprise issu-

ing more shares and thereby spreading the total value of equity over a larger number of
shareholders and thus reducing each share’s value. Equity value dilution occurs when
shares are issued at less than NBV:
Dilution Calculations
Equation Example Value/share
Equity value (NBV asset) 120,000 $10/share
Shares Outstanding 12,000 (NBV/share)
Equity value + Proceeds (if issued @ 8/share) 120,000 + 8,000
Shares Outstanding + New Shares 12,000 + 1,000 $9.85/share
However, even if shares are issued at or even above NBV, there can also be dilution of
earnings per share since the proceeds from a new equity issue usually cannot generate
higher earnings rightaway. For these reasons, enterprises can be reluctant to issue new
shares unless there is a pressing need (e.g. to remedy financial distress or to finance capi-
tal expenditures).
Direct Costs • Koszty bezpośrednie • Costs that can be easily traceable to individual
products or services. By definition, they vary in exact proportion to volume produced.
This is why they are also referred to as marginal or variable costs. The labour and material
required to produce an extra unit of something are the most common direct costs. Direct
costs are contrasted to shared costs which are not incurred for each individual item but
are incurred on a collective basis. Contrast to indirect costs.
Direct Method (of Calculating Cash Flow from Operations) • Metoda

bezpośrednia (obliczenia środków pieniężnych z działalności operacyjnej)
• Using the internal bookkeeping records of a company (e.g. cash receipts and cash dis-
bursements in the cash book journal) to arrive at cash from operations. The direct method
is accurate but is time consuming and laborious since entries for capital transactions must
Disclosure (Financial)
833
be culled out. Moreover, outsiders, who do not have access to internal records, cannot cal-
culate it. Contrast to the indirect method.
Direct Taxation • Opodatkowanie bezpośrednie • A tax levied on the income

or wealth of an individual or company. Contrast with indirect taxation. Direct tax on
income reduces the yield on capital or labour. It can thus encourage companies to move
to countries with lower rates or may discourage people from working (on the other hand,
they may work more to make up for lost income). Economists can disagree which is bet-
ter – direct taxes or indirect taxes – in terms of minimising distortions to an economy’s
efficient allocation of resources.
Direct Write-Off • Odpis bezpośredni (w koszty) • The write-off of an asset after

its impairment is realised or is obvious. (Entries would be “dr.” to expenses and “cr.” to
the asset account.) Ideally, to satisfy the matching and conservatism principles, write-offs
should be anticipated with a provision set up prior to the actual recognition of the loss.
A direct write-off might be resorted to if one is caught by surprise. In many regimes, the
income tax authorities will only allow a direct write-off for deduction purposes. See also
charge-off.
Directors’ Report (Anglo-Saxon) • Sprawozdanie Zarządu (w krajach anglo-

•
saskich) Either 1) general term in annual reports describing the commentary by
a board of directors (Anglo-Saxon definition of a board) or 2) a more specific term used
in the EU for a management commentary in annual reports that is equivalent to the
USA’s management discussion and analysis or the UK’s Operating & Financial Review
(which was superseded in 2006 by the EU version). The EU director’s report will contain
a business review that conforms to defined information content. In the case of European
nomenclature, “director” means senior executive management as opposed to the Anglo-
Saxon meaning of someone on the board of directors or what European’s call the supervi-
sory board.
Disbursement • Rozchód środków pieniężnych • The payment of cash for any gen-
eral purpose.
Disclaimer of Audit Opinion • Zrzeczenie się wyrażenia opinii z badania

sprawozdania finansowego • A modified auditor’s opinion that, because of a severe
limitation on the scope of work performed, states that the auditor is unable to issue any
opinion on fairness and/or adherence to accounting standards. Compare to qualified opin-
ion and adverse opinion. A disclaimer of opinion is relatively rare since most auditors
would not enter into an audit engagement unless they were reasonably certain that they
could complete their work. However, there might be instances arising in the midst of an
audit (e.g. travel restrictions preventing on-site presence) that prohibit completion of an
audit.
Disclosure (Financial) • Ujawnianie informacji finansowych • Judiciously tell-

ing what is known about a business’s situation to accounting users. Appropriate disclosure
834 Discontinued Operations
is important for two reasons. First, accounting users need adequate information to make
decisions. Secondly, disclosure helps to keep those with a fiduciary duty within the firm
(i.e. managers and supervisory boards) honest. In the words of Louis Brandeis, a US
Supreme Court Justice: “Sunlight is the best of disinfectants.” A minimum level of dis-
closure is required by accounting standards. Thus most financial statements must have a
balance sheet, income statement and a cash flow statement. As well, footnotes and manage-
ment discussion are required to supplement the numerical story. Much disclosure is also
discretionary. What and how to disclose requires judgement: too many details will either
burden readers with minutiae (see accounting noise) or gives away competitive infor-
mation; not enough disclosure withholds valuable information for a fair presentation of
financial reality. Disclosure therefore should be balanced, unbiased, frank and be useful to
stakeholders in their decision-making. Abuses from disclosure are either “sins of commis-
sion” (distorting facts) or, more commonly, “sins of omission” (withholding information).
See also cook the books and transparency.
Needs of users should

govern disclosure
Financial Reality Financial Reports
Disclosure  simplify
 structure
 organize
FINANCIAL REPORTS MUST SIMPLIFY, STRUCTURE AND ORGANIZE FINANCIAL REALITY.

THE ISSUE OF “DISCLOSURE“ (HOW MUCH DETAIL?) THEN ARISES.
Food for Thought

Disclosure is not disclosure if it does not communicate.
Arthur Levitt, former Chairman, American SEC
Discontinued Operations • Działalność zaniechana • A portion of business,

which has been sold, liquidated piece meal or abandoned in the accounting period. This is
usually because the operation:
Discretionary Reserve
835
◆◆ Suffers from inadequate or uncertain markets,

◆◆ Makes an unsatisfactory contribution to overall profits (or worse, produces losses),
◆◆ Does not fit the enterprise’s strategic direction,
◆◆ Offers an opportunity to sell at a profit.
Since the period end balance sheet reflects the situation after the sale, accounting for dis-
continued operations focuses on the income statement that will contain a portion of the
discontinued operation’s results in the period of the sale. As well, footnote disclosure is
required to give relevant details on the discontinuance. Accounting standards distinguish
between an “operation”, defined as a cluster of assets with physical, operational and report-
ing characteristics in common, and individual assets which do not require extensive dis-
closure (for example, gains or losses on individual asset sales can be simply included in
“other operating income”).
Discontinuing Operations • Działalność zaniechiwana • A portion of a business,

which has a formal plan or intention for its sale, disposal or abandonment. In contrast to
discontinued operations, which have already occurred, accounting standards may require
immediate recognition of any balance sheet consequences (e.g. provisions for any expected
asset value impairment). As well, the income statement will distinguish such activities
from the rest of the going concern. Finally, footnotes will be employed to shed some light
on the implications of the discontinuance. Segregating discontinuing operations assists in
understanding their impact on future performance and is useful for normalisation.
Discount (Price) • Rabat • Opust • Bonifikata • A reduction in listed or shelf price

given to buyers. This may happen because buyers have purchasing power (they negotiate
a “volume” or “quantity” discount); they do not take trade credit terms but pay in cash
to capture “prompt payment” terms or because inventory is slow moving. Sellers can
account for the discount as a reduction in revenue or as an expense “discounts allowed”.
Buyers may calculate the available discounts that were not taken, showing an expense
called “discounts forgone” which highlights possible cash management deficiencies.
Discretionary/Managed Costs • Koszty uznaniowe/kontrolowane • Expenses

that are not immediately critical to the earning of income. They can thus be incurred
with some flexibility. Some common examples include repair & maintenance, advertis-
ing, customer care, training and research and development. The “discretionary” element
is often in the short run; in the long run, there can be a strong impact on earnings and/
or growth. Indeed, it could be argued that such expenses could be capitalised as assets to
reflect their value over several accounting periods. See capital maintenance concept.
Discretionary Reserve • Rezerwa uznaniowa • A capital reserve set aside by man-

agement either to comply with company statutes or for prudential reasons to restrict
dividend payouts. For example, a company might want to preserve cash before entering a
large capital expenditure programme. By setting up a discretionary reserve, it signals to
shareholders that it is not in a position to payout all of its retained earnings. Compare to
legal reserve.
836 Dividend
Dividend • Dywidenda • 1) A payment to shareholders representing a distribution of part

of the company’s profit. See also pay out ratio. 2) In an insolvency, the distribution to cred-
itors of proceeds from the liquidation of unsecured assets.
Domicile • Domicyl • The permanent location of a business entity or customer account. In

the case of a business, its domicile is typically the country where it is registered. Domicile
will have a bearing on adherence to corporate and income tax laws. That said, most
regimes will try to see through the corporate veil if the choice of a domicile is to evade
laws or social responsibility. In banking, customers are domiciled at a certain branch that
is responsible for servicing their accounts.
Double Entry • Podwójny zapis • A traditional method of keeping the books of account
whose main virtue is a self-correcting process of having balancing entries for each trans-
action or accrual. In the words of its inventor: “all the entries placed in the ledger must
be double, that is if you make a creditor (entry) you must make a debtor (entry)”. The
basic logic in double entry rests on the notion of consideration in an exchange economy:
nothing is transacted for free or without a consequence; there must be two sides to every
exchange. As to which sides are involved, the answer rests with the accounting equation:
Bookkeeping Entry Combinations (any dr. with any cr.)
Entry Debit (dr) Credit (cr)
Balance Asset Liability Liability Asset
Sheet increase decrease increase decrease
Income Expense Revenue Revenue Expense
Statement increase decrease increase decrease
See also balancing and spread-sheets.
Propellant
Capitalist practice turns the unit of money into a tool of rational
cost-profit calculations, of which the towering monument is
double-entry bookkeeping... the cost-profit calculus in turn
reacts upon economic rationality; by crystallising and defining
numerically, it powerfully propels the logic of enterprise.
Joseph Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy, 1942
Double Taxation • Podwójne opodatkowanie • The taxation of the same earnings

stream as it passes through different owners. A common example is a business’s retained
earnings that are accumulated after tax. If they are then distributed to shareholders as
a dividend they will be treated as taxable income in the shareholder’s hands. Another
example is taxation of foreign investments in the country of origin and then again by the
home country upon repatriation, although many countries have signed agreements to
prevent this latter type of double taxation. Double taxation is economically inefficient and
Drill Down
837
leads to a burden on capital. However, it is common in practice since tax authorities often
are reluctant to sort out the complications of eliminating it.
Draw Up the Accounts (vernacular) • Sporządzić sprawozdanie finansowe

(w żargonie ‘narysować sprawozdanie’) • To create a set of financial statements
that can be presented to external accounting users based upon extracting information
from the underlying bookkeeping records. This will involve closing the books by going
from a preliminary trail balance to an extended trail balance after making appropriate
adjusting entries and then summarizing account balances in a financial statement format
(see accounting cycle). The idea of “drawing” (i.e. as in rendering a picture) also connotes
an aspect of portrayal, perhaps even with a certain creative element, in financial state-
ment presentation.
Balance Sheets
Drawing up a balance sheet does not signal the close of asset and
equity accounts. It simply indicates a reckoning of the state of those
accounts at a particular time.
Tim Sutton, Corporate Financial Accounting and Reporting, 2000, p. 23
Drawings • Wypłaty właściciela • The withdrawal of cash or assets by an owner from a

sole-proprietorship or partnership business. Drawings are debited to the owner’s capital
to indicate a decrease in equity. Often it is useful to create a separate account for drawings
in order to determine the total withdrawals for the accounting period. See also dividends.
Dress Up the Financial Statements (slang) • Upiększanie sprawozdań

finansowych (żargon zawodowy) • The use of various window-dressing techniques
to make financial statements show a more attractive picture, as in “dressing up to look
good”.
Drill Down (vernacular) • Information Retrieval • Wyszukiwanie danych (żar-

• •
gon zawodowy) Wyszukiwanie informacji The use of a computerised data-
base and intranet communications to allow management information systems to capture
customised data specifications in an enterprise’s accounting system. For example, a chief
financial officer might specify that he wants to know the „sales of XYZ product in ABC
period from RST territory”. Another use of drill down is accessing remote customer files
so that individual customer care can be centralised and company-wide patterns moni-
tored. Information technology with drill down capabilities can find and retrieve the query
and deliver it on a computer screen.
838 Dual Aspect Convention
Dual Aspect Convention • Zasada podwójnego aspektu • The accounting prin-

ciple that suggests that every transaction has at least two aspects, both of which must be
reflected in the balance sheet. The dual aspect requires balance sheets, like their name
implies, to always balance and is the basis of double entry bookkeeping.
Asset Liability Equity
A/R Collection dr cr
Credit purchase dr cr
Repay debt cr dr
cr dr
Dual Aspect Refinance debt
Revenue dr cr
Customer deposit dr cr
Cash expense cr dr
Accrual cr dr
Reserve dr cr
Dual Audit • Podwójne badanie sprawozdania finansowego • Two auditors per-

forming the attestation function instead of the usual one. While more expensive and time
consuming, a dual audit is presumed to be more thorough and intense (“two heads are
better than one”). Quality of reporting and shareholder confidence can be in turn boosted.
There are also potential operational benefits. For example, auditors working as a team
could divide responsibilities and focus on improving audit technique. Two auditors could
form an alliance to defend themselves against disclosure challenges from management.
Two firms will tend to keep each other “honest” in a healthy form of competitive ser-
vice levels. Finally, the system allows participation by smaller, regional firms who are not
necessarily one of the Big Four. Much of the interest in dual audits is a result of concerns
about audit risk in the post-Enron era. Dual audits are required in France (listed compa-
nies) and Canada (chartered banks). Compare to auditor rotation.
E
Early Payment Discount, Accounting for • Cash Discounts, Accounting
for • Rabat za wcześniejszą płatność (rabat gotówkowy), rozliczanie
w rachunkowości • Suppliers may offer a price discount for payment of an invoice
prior to its due date (see 2% 10/net30). This raises an accounting issue of how to value the
supplier’s accounts receivable and the buyer’s accounts payable. The “gross method” car-
ries the debt at its full amount and only recognises the impact of the discount if it is taken
by sufficiently early payment. The discount becomes an expense item for the supplier and
an income item for the buyer. An alternative, and less widely used method, is the “net
method” has discounts treated as income or expense for supplier and buyer respectively.
An advantage of the net method is that it highlights the benefits and costs of forfeited (as
opposed to taken) discounts. See also volume rebate.
Days: 0 10 20 30
2% 10/net30 $98 $100
Dr. Cash 98
Gross Method Dr. Discount 2
Early Payment Cr. Receivable 100
Discount
Dr. Cash 100

Net Method Cr. Income 2
Cr. Receivable 98
840 Early Retirement of Long Term Debt (Prepayment), Accounting for
Early Retirement of Long Term Debt (Prepayment), Accounting

for • Wcześniejsza spłata zadłużenia długoterminowego, rozliczanie
•
w rachunkowości A borrower may decide to payback long-term debt ahead of
schedule. This may be motivated to reduce leverage, use surplus cash or capture an
interest rate advantage. Prepayment can be accomplished by direct negotiation with
bondholders, buying them in the secondary market or exercising a call privilege. If
the market value of the debt is different than the carrying value of the debt (face value
adjusted by unamortised discount or premium), there will be a “gain/loss on early
retirement of long-term debt.” This impact is similar to the gain/loss that may occur
upon selling a fixed asset. To appreciate the accounting, consider the example of the
bond used in amortisation of discount/premium calculation. Suppose in the second
year of the $1,000 bond yielding 9%, market interest rates fall. In response, the bonds
that were worth $889.48 will trade for a higher amount (for example’s sake, let us say
$950). The borrower decides to redeem the bonds by purchasing them in the open
market:
EXAMPLE: Bond Redemption Entries
Account Dr Cr
Bonds Payable 1,000.00
Loss on early redemption 60.52
Cash 950.00
Bond Discount 110.52
The gain or loss on early retirement is shown as financial income or, if the amount is
large, as an exceptional item. Note that even though the bond’s market value may have
changed prior to the early redemption, the unrealised gain or loss is not recognised in
historical cost accounting. Under fair value accounting, it would be recognised. The
above example ignores associated transaction costs. In the case of refinancing for a rate
advantage, lenders often impose a penalty for prepayment.
Earn Out • Zapłata jako procent zysku • Payments of cash, typically to settle a pur-
chase price, whose price level is determined by, and paid for, by the future earnings of
a business. An earn out can be used in vendor financing where the buyer’s price is condi-
tional upon the performance of the business or where the buyer needs to finance the pur-
chase through future earnings.
Earned Reserve Capital • Kapitał rezerwowy z niezrealizowanych

zysków • A type of capital reserve that arises from unrealised earnings or balance
sheet valuation changes. Also called other reserves when it consists of many separate
components. Often accounting standards are willing to recognise a change in a balance
sheet value that does not necessarily merit recognition in the income statement as rev-
enue or expense. This is because either the valuation change is somewhat uncertain or
it is impermanent. An example of the former would be a revaluation of real estate assets
upon an appraisal; the former could be a change in the market value of a derivative
Earnings Before Interest & Taxes
841
instrument prior to its maturity. Earned reserves are effectively a „holding tank” for
income items that will only be clear with time. When they are realised in cash or net-
out to a final amount, they will come out of the earned reserve by flowing through the
income statement, ultimately ending up in retained earnings. In the meantime, by seg-
regating a portion of capital as earned reserves, the company is signaling three things:
1) some earnings are real but somewhat uncertain; 2) some earnings represent a false
volatility that should be ignored and 3) until they are confirmed, no dividends will be
paid out of them.
Capital Reserves
Capital Designated Earned Contributed

Employed  RE revaluations
 unrealised items
share price
discretionary  hedging items surplus
or legal  FX translation over
 available-for-sale par value
 convertible debt
Earnings • Zysk • An accounting measure of the returns to common shareholders after all
expenses, income taxes, preferred share dividends and minority interests have been paid;
can be synonymous with net profit after tax although the word will be used, rather impre-
cisely, for any general form of profit.
Earnings Before Interest & Taxes • EBIT • Zysk przed odsetkami i opodat-
•
kowaniem The acronym EBIT (pronounce “EE-bit”) is a common, but not neces-
sarily exclusive, measure of “operating” profitability i.e. the earnings attributable to the
enterprise’s core activities. EBIT is one of several choices of financial performance used in
financial analysis, particularly in calculating interest cover. By excluding deductions that
tend to be a function of leverage and market interest rates, EBIT’s merits are in compara-
bility over time and between companies. See also operating income.
842 Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation & Amortisation
Sales
 COGS
 CM
Overheads
EBITDA
Operational
Depreciation earnings
of business
EBIT = Operating EBIT financing before
cost and
Profit Interest government
levy
Taxes
Net Profit
Dividends
 = Cost of Goods Sold
 = Contribution Margin
Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation & Amortisation •

•
EBITDA Zysk przed odsetkami, opodatkowaniem i amortyzacją The •
acronym EBITDA (pronounce “EE-bit-daw”) is a rough measure of the cash generating
capacity of a firm’s assets that utilises calculations from the income statement:
EBITDA
Operating Cash Flow Operating Income Non-cash Expenses
EBITDA = EBIT (*) + Depreciation + Amortisation
(*) Earnings Before Interest and Taxes (excluding extraordinary items)
EBITDA is particularly useful as an asset valuation tool that looks solely at the cash
generation capacity of assets. (Because the income statement is calculated on an accrual
basis, EBITDA in fact measures funds flow or working capital flow rather than actual
cash flow. However, in most situations, this is close enough to operating cash flow to
be useful.) Since the net present value of future cash flows is one measure of the fair
value of a firm’s total assets, EBITDA is a useful valuation metric that is used by ana-
lysts in acquisitions. Also in favour of EBITDA is that it is less susceptible to account-
ing manipulation from non-cash accruals, provisions or write-offs. However, because
of its distance from the bottom line, EBITDA may be less useful to other accounting
users. For instance, if a company is in financial distress, its current assets may be illiq-
uid and current liabilities may be impatient. This makes funds flow a poor proxy for
cash flow. Another gap between funds flow and cash flow arises when revenue growth
is high. Finally, by excluding existing debt service obligations (e.g. interest and principal
payments), cash (versus deferred) income taxes and mandatory capital expenditures,
EBITDA is less pertinent to credit analysts focusing on free cash flow or debt service
Earnings Concepts
843
capacity. Thus EBITDA is a useful measure that has specific but limited application. See
also cash flow vs. accounting profit debate.
Humour File: New Definitions
E
= Earnings Before...
B
I I Investigation
T Trick Termination
D Dumb Deposition
A Auditors Arrest
Balance Sheet
Current Liabilities
Current Assets
Funds flow Long Term Debt
generated by
EBITDA the enterprise’s
assets
Fixed Assets
Equity
FAIR VALUE OF TOTAL ASSETS = NPV OF FUTURE EBITDA
Earnings Concepts • Koncepcje zysku • The various definitions that can be com-
monly employed in understanding income, earnings, profits, returns or yields. All of them
seek to answer variations on a common theme: “when is an entity making progress?”
They can range from theoretical concepts to practical methods – see table on p. 10. While
economic income is logically the most sound, it is the most difficult to measure in prac-
tice. This is left to accounting or reported income which represents a selective recogni-
tion of both current period cash flows and changes in asset values found in economic
income. Due to the need for verifiability, accounting income tends to concentrate on
value changes from historical cost transactions. Because of the needs of accounting
users, it is biased towards current operating performance. Thus accounting or reported
income is a “practical compromise” of theoretical concepts.
844 Earnings Estimates
Types of: Earnings/Income/Profit

Concept Description
◆◆ net cash flow plus change in market value of net assets
◆◆ thus operating earnings and holding gains
Economic ◆◆ market value of assets = NPV (risk free rate) of future cash flows which
are assumed to be known with complete certainty
◆◆ theoretical idea since market values are highly uncertain
◆◆ amount which can be paid out in dividends without changing the
Distributable market value of existing assets
◆◆ attributed to the economist John Hicks in 1946
◆◆ amount of income which can be sustained in the future given the
Sustainable current stock of capital invested and leverage levels
◆◆ can be related to concept of sustainable growth rate
◆◆ amount which is normally earned measured on accounting basis
Permanent/ ◆◆ will tend to equal market value of firm times required rate of return
Core ◆◆ frequently used by financial analysts in valuation models
◆◆ similar to normalized earnings and earning power
◆◆ what is reported in most financial statements
Reported
◆◆ underlying foundations: accrual concept and accounting principles
◆◆ specifically defined by various accounting standards
◆◆ reflects the ability to generate future cash flows
Earnings Estimates • Szacowane zyski • Educated guesses by research analysts

on the future profits of an enterprise. Since earnings per share and growth are key deter-
minants in share valuations (see dividend growth model), predicting future profits will
be of great interest to investors. As earnings estimates proliferate amongst widely traded
shares, a consensus can emerge on the street with high expectations of fulfilment. The
intensity of the focus on earnings estimates is such that some investor services (e.g. First
Call and IBES International in North America) do nothing but track whether a company
has met, exceeded or fallen short of its earnings estimates. Earnings estimates are a natu-
ral outcome of capital markets and reflect the efficient market hypothesis at work. Their
danger is the pressure for earnings management to get actual earnings, especially unau-
dited quarterly earnings, to artificially conform to prior estimates. See also make your
numbers and whisper numbers.
Earnings Game, The (vernacular) • Gra w zyski (żargon) • A pattern in stock mar-
kets where analysts estimate a company’s short-term earnings, corporate managers scram-
ble to influence and beat those expectations and investors punish companies that miss the
estimates. Although reported earnings are less important than other measures in properly
valuing a company, they have gained a disproportionate influence over stock valuation. The
only way out of The Earnings Game is by providing the market with relevant, accurate and
timely information as often as management itself receives it. Because market prices would
reflect such information on a real-time basis, quarterly earnings would merely document
what the market already knows, and The Earnings Game would become far less important.
The result would be a reduction in market volatility based on irrelevant information.
Earnings Per Share
845
Earnings Management (vernacular) • Zarządzanie zyskiem (żargon) • Pur-

posely manipulating the story used to portray company performance in the financial state-
ments in order to boost share prices or management compensation. A golf analogy would
be: “Fiddling the scorecard is better than practising your swing”. Earnings management is
a mild form of window dressing operating within the realm of accounting standards. If it
is too aggressively pursued, auditors would (hopefully) object. For example, greater-than-
needed losses may be booked in order to create hidden reserves and generate better-looking
future profits. This ‘big bath’ technique is especially common in corporate restructuring.
Many try to justify earnings management on the dangerous premise that since the stock
market faithfully capitalises earnings per share, manufacturing paper profits is a legitimate
way to reward shareholders. Contrast to quality of earnings and transparency.
Not Playing It Straight

Many major corporations still play things straight, but a significant
and growing number of otherwise high-grade managers – CEOs
you would be happy to have as spouses of your children or as
trustees under your will – have come to the view that it’s okay to
manipulate earnings to satisfy what they believe are Wall Street’s
desires. Indeed, many CEOs think this kind of manipulation is not
only okay, but actually their duty.
Warren Buffett, American investment guru & CEO of Berkshire Hathaway,
Excerpt from Berkshire Hathaway’s 1998 Annual Report to Shareholders
Earnings Per Share • EPS • Zysk na jedną akcję • The amount earnings attributable
to each share of a company’s equity capital. When the enterprise’s capital structure includes
convertible instruments (e.g. bonds, preferred shares and options), the EPS figure must be
adjusted to take into account the impact of dilution. The main categories of EPS are:
Types of Earnings per Share
EPS Formula Meaning
EPS assuming no dilution from
Net profit for common S.H.
“Basic” convertible instruments or
O/S shares (*)
options
EPS assuming conversion only
Net profit + CSE (**) adjustments
“Primary” by CSE and options (USA GAAP
O/S + CSE + option dilution
only)
Net profit + interest expense (***) EPS assuming full dilution by
“Fully
O/S shares + dilution (converted + all convertible instruments and
Diluted”
options) options
(*) Outstanding shares are based on a weighted average throughout the year
(**) “Common Stock Equivalents” represent convertible instruments which are assumed to
convert
(***) To reflect reduced interest expense (after taxes) of converted debt
846 Earnings Quality
Unlike financial ratios that are tools of analysis, EPS are strictly defined calculations
under accounting standards. EPS is one of the most widely used statistics in the stock
market and is a key driver of share prices.
Earnings Quality (vernacular) • Jakość zysku (żargon) • The qualitative attributes

of net profits in terms of how reliable they are as predictors of financial performance.
Earnings quality has two distinctive sources:
Quality Earnings
Source Attribute
Accuracy and fairness with respect to reflecting actual financial perfor-
Accounting mance, purged of distortions from fraud, window dressing, income smooth-
ing and creative accounting.
Assuming that the earnings are correctly calculated, their sustainability in
the future in the face of possible competitor threats, general economic con-
Financial
ditions and market reliability. All things being equal, the lower the volatility
of earnings, the higher their value.
Pressures Resistance
Laws Complexity
Regulations “Too small to care”
Accounting Standards Agency problem
Earnings Quality
Auditors Force Field Vested interests
Directors Analysis Window dressing
Institutional investors The Street’s EPS
Financial press Financial innovation
Shareholders Auditor commercialism
In the case of publicly traded shares, earnings quality will be reflected in a higher price
earnings ratio. In general, the market will pay more for an enterprise with quality earn-
ings because it believes the profits are both real and sustainable.
Lucrative Lies
In the past 20 years, investor greed has become obsessive and a force
with which CEOs must deal. Public companies are pushed for higher
and higher quarterly performance lest shareholders rebel. Less-than-
honest financial reports are tempting when the market penalises
flat performance and candid accounting. Wall Street consistently
signals that it is comfortable with the lucrative lie.
Jon M. Huntsman, Winners Never Cheat, p. 4
Economic Profit
847
Earnings Releases • Publikacja zysków • The disclosure to the public and financial
press of a company’s key financial performance results (sales, net profits and earning per
share) to coincide with the availability of financial reports.
Earnings Season (Wall Street vernacular) • Sezon zysków (żargon z Wall Street) •
The period of time when large, publicly owned corporations release their quarterly
and annual profit and earnings per share figures. While the results may have already
been anticipated (see guidance) and incorporated into share prices (see: efficient mar-
ket hypothesis), the earning season is still eagerly awaited by the capital markets.
EBIT ▶ Earnings Before Interest & Taxes.

EBITDA ▶ Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation & Amortisation.
Economic Profit • Zysk ekonomiczny • An economist’s definition of profit:
accounting profit less the implicit cost of capital (including any risk premiums) and
other owner-provided inputs. “Externalities” (uncompensated impact on third par-
ties), both positive (R&D, training) and negative (pollution), might also be factored
in. To the economist, economic profit should not exist in the long run. Competitive
forces should eliminate it. Moreover, economic profit is “inefficient” in the sense
that capital is earning excess rewards compared to what would be needed to attract
it to the investment. That said, economists realise that few markets, if any, are per-
fectly competitive. Therefore, various theories have arise to explain abnormal profit
levels:
848 Economic Value
An Economist Looks at Profit

Profit Theory Description
Frictional ◆◆ favourable and unanticipated market changes (luck)
Monopoly ◆◆ barriers to entry limit competition (size, privilege or conspiracy)
Innovation ◆◆ successful inventions or modernisation (creative destruction)
Compensatory ◆◆ rewards for efficiency (smart management)
See also economics (& accounting) and economic value added.
Economic Value • Wartość ekonomiczna • An asset’s underlying, or fundamental

value, as a source of wealth when it is employed in its highest and best use. In efficient and
competitive markets, this would be equivalent to market value i.e. what the asset could be
sold or bought for. In turn, such value would be equal to the net present value of the cash
that can be generated from the asset, either by liquidating it or holding it for its future
stream of cash. Economic value, which could be perhaps also called “commercial value”, is
in contrast to book value or historical cost employed in accounting. While economic value
is presumably the most relevant for commercial decision-making, it can be difficult to
quantify in advance. What is best use? What will future hold? What is the impact of risk?
Which discount rate? Even a valuation confirmed by a market transaction may be wrong
if the market misjudges. Thus it is more a theoretical notion than a concrete measurable
quantity. Nonetheless, it is useful to remind ourselves that value, like beauty, can often be
“in the eyes of the beholder”. See also fair value and personal value.
Economics (Impact on Accounting) • Ekonomia (oddziaływanie na rachun-

•
kowość) Accounting and economics have been described as “uncongenial twins”
(Boulding). Both try to measure and understand economic activity, albeit from different
perspectives; both have developed specialised technical concepts and language, largely inde-
pendently of each other. As accountants’ horizons widen from recording to decision making
and as economists seek more concrete sources of economic information, the two disciplines
are tending to meet. Given their stewardship focus, accountants traditionally emphasised
objective measurements of past events. By necessity, their scope was narrow but reliable and
pragmatic. They concerned themselves with “how it is”. In trying to understand “why it is” or
predict “what it will be”, economists built elaborate theoretical “models” which were abstract
and imaginative. Not surprisingly, with such mental freedom, economics has had relatively
more opportunities to make contributions to accounting than the other way around. Some
of the economic concepts that accountants have gained by would include:
◆◆ earnings and valuation concepts (Canning) > income measurement and asset valuations,
◆◆ cost behaviour in the short and long run (Clark) > cost accounting overhead allocations,
◆◆ opportunity costs (Coase/Samuels) > transfer pricing, shadow prices,
◆◆ agency theory and information asymmetry (Jensen/Meckling) > financial reporting/
auditing,
◆◆ net present values (Fisher) > capital budgeting,
◆◆ purchasing power (Fischer) > inflation accounting,
◆◆ income definitions (Hicks) > current value accounting & accounting principles,
Effective Tax Rate
849
◆◆ econometrics (Johnson) > forecasting,

◆◆ cost of capital (Hirshleifer) > capital structure,
◆◆ investment (Modigiliani/Miller) > debt and taxation,
◆◆ uncertainty and information (Alexander) > income measurements,
◆◆ diversification and risk (Markowitz) > portfolio theory,
◆◆ capital asset pricing model (Sharpe) > portfolio valuations,
◆◆ information economics (Beaver) > accounting standards.
While these economic theories may exert indirect influence on everyday business prac-
tice, they are relevant enough to be included in the syllabus of most public accounting pro-
fessions. Moreover, when accountants need a touchstone, as in substance over form debates,
they most often defer to economic ideas as the proper arbitrator of financial reality. Going
the other way, accounting provides hard data for economic research, especially national
income statistics. Accounting concepts also permeate the thinking of many economists.
Irving Fisher, for instance, used accounting extensively in his breakthrough theories of
capital and money. His book Nature of Capital and Income (1906) was “a first step toward
co-ordinating the economist’s and the accountant’s work” (reference: Schumpeter,
History of Economic Analysis, 1954, p. 945). In 1929, a Professor J.B. Canning wrote the
Economics of Accountancy. Admittedly, the intellectual heritage from economists is proba-
bly richer. But professional accountants can take solace in both being paid more and hav-
ing more usefulness in the commercial world (in the words of The Economist newspaper,
“Most businesses would sooner consult an astrologist than an economist.”). See also eco-
nomic profit and economic value. Note: for further reading, see entry for “accounting and
economics” in The New Palgrave: A Dictionary of Economics.
Bitten
Accounting is in fact the master metaphor of economics, the source
of most of its quantitative bite.
Donald McCloskey, If You’re So Smart:
The Narrative of Economic Expertise
Effective Tax Rate • Efektywna stopa podatkowa • The amount of income taxes
payable as a percentage of income before taxes calculated by financial reporting methods
(as opposed to taxable income calculations). In general, the effective tax rate will approxi-
mate the statutory tax rate (which ranges from, say, 20–40%) whenever the calculations
of income (financial statements and tax returns) are similar. Often differences can be
explained by the timing of allowed deductions. The tax authorities typically do not accept
accounting standards at face value and will replace them with administered amounts e.g.
depreciation is replaced by tax depreciation (capital cost allowance, writing down allowance
etc.) The use of deferred taxes is designed to explain such timing differences. Other differ-
ences may be permanent. For example, the tax authorities may not allow certain expenses
as deductions from taxable income. Or, going the other way, they may allow deductions
that the financial statements may treat as asset expenditures (e.g. capitalised expenses).
850 EFRAG
In general, financial statement users want to know that an entity has faithfully complied
to tax laws so that there is no contingent exposure to future tax claims or, worse, criminal
charges for income tax evasion. Thus notes to financial statements will reconcile any large
differences between effective and statutory tax rates.
EFRAG ▶ European Financial Reporting Advisory Group.

EIS ▶ Executive Information Systems.
Electronic Point of Sale • EPOS • Elektroniczny punkt sprzedaży • Electronic
systems that track sales and inventory levels on a real time basis. (See also perpetual
inventory) The systems can also reorder stock and monitor the purchasing patterns of
consumers for marketing and purchasing decisions.
Elements (of Financial Statements) • Składniki sprawozdania finansowego

• The fundamental categories found in the financial statements of business enterprises:
◆◆ assets,
◆◆ liabilities,
◆◆ equity,
◆◆ revenues,
◆◆ expenses,
◆◆ cash flow.
For a transaction to be recognised as an element, accounting principles look to two crite-
ria: economic impact and reliability of measurement.
P&L
Sales Note
Financial .... s to F
COGS ...................... S
Statements .... ...... ..
.... .......... ......
CM .... .......... ......
............................
.... . ..
Overheads
EBITDA
Elements Balance Sheet Depreciation CF
of Financial
Statements Liabilities
EBIT
Sources
Interest
Assets LT Debt Taxes Uses
Net Profit
Equity Cash +/-
Dividends
Retained Earnings
Elimination Entries (on Consolidation)
851
Elimination Entries (on Consolidation) • Korekty eliminacyjne (przy kon-

•
solidacji) The adjustments required to eliminate double counting when constructing
consolidated financial statements. The eliminations do not appear on either the inves-
tor’s nor the investee’s books. Rather, they are worksheet or memo entries to create the
consolidated figures. To illustrate the principles at work, consider a simple case where an
investor acquires 100% of the investee’s shares at book value ($1,000). With a line-by-line
consolidation, the investor’s investment must be eliminated because the investee’s assets
are already counted directly in the consolidated numbers:
Example: Balance Sheet Eliminations
Assets Investor Investee Eliminations Consolidated
Investment in investee 1,000 - - 1000 -
Other assets 4,000 1,800 0 5,800
Total 5,000 1,800 - 1000 5,800
Liabilities 1,400 800 0 2,200
Equity 3,600 1,000 - 1,000 3,600
Total 5,000 1,800 -1,000 5,800
For similar reasons, eliminations must also be made to create a consolidated income
statement. Again, we can illustrate by a simple example. Assume that the investor has
sold $320 worth of items to its own investee. This amount must be eliminated to deal with
inter-company transactions that, as far as the consolidated entity is concerned, cannot
be recognised as income because there has been not been a sale at arm’s length to a third
party. Assume as well that the investee pays a $50 dividend to its owner who counts this as
investment income. Meanwhile, the investor pays a $220 dividend to its owners. The $50
dividend must also be eliminated since it is an internal transaction from the consolidated
group’s perspective.
Example: Income Statement Eliminations
Income Item Investor Investee Eliminations Consolidated
Operating revenues 6,600 3,000 - 320 9,280
Operating expenses - 6,100 - 2,800 + 320 - 8,580
Operating income 500 200 0 700
Investment income 60 - - 60 0
Total income 560 200 - 60 700
Dividend paid -220 - 60 + 60 - 220
Retained income 340 140 0 480
There are other eliminations as well to deal with double counting. At year-end, consoli-
dated receivables and payables (likewise inter-company loans and interest) must be elimi-
nated. Any inter-company sale of fixed assets must also be eliminated. Our simplified
example does not reflect the more common case of a purchase price that reflects a revalua-
tion of assets and the purchase of goodwill (i.e. the portion of the purchase price that cannot
be attributed to specific assets). These would also require additional consolidation entries
852 Embedded Value Accounting
(increased depreciation and, depending on how goodwill was handled, amortisation of

goodwill or, under International Financial Reporting Standards, impairment expense if jus-
tified by circumstances).
Embedded Value Accounting • Rachunkowość wartości wbudowanej • Any

accounting method that recognises economic goodwill by capitalising the surplus of net
present value of future profits over book values on a balance sheet. While this is con-
trary to the conservatism principle, it is sometimes tolerated in certain circumstances.
For example, some accounting standards will permit embedded value accounting for life
insurance companies that have a portfolio of pension annuities or life insurance policies.
Since actuarial methods can reliably predict future profits, it is argued that a fair portrait
of an insurance company should recognise such profits on the assumption that their con-
tractual nature makes them reasonably certain.
Embezzlement • Sprzeniewierzenie • A fraud on a grand scale whereby those

entrusted with monies steal it.
Emerging Issues Task Force (USA) • EITF • Zespół ds. Bieżących Kwestii
Księgowych (USA) • The EITF is a quasi-independent offshoot of Financial
Accounting Standards Board. Its role is to respond quickly to new accounting problems
as they arise. The EITF was set up in 1984 with a membership drawn from industry and
the accounting profession. Whereas a key part of FASB’s mission is to be an accounting
regulator serving the public interest, the EITF has no explicit duty to shareholders or the
public. Its real role is more likely to be a “buffer zone” for the FASB, especially on conten-
tious accounting controversies. Many reformers believe that the EITF should be given an
explicit mandate to help fulfill the FASB’s mission. In many ways the EITF plays an equiv-
alent role to the International Financial Reporting Interpretations Committee (IFRIC).
Emerging/Transition Market Accounting • Rachunkowość rynków

•
wschodzących i rynków w fazie przejściowej Accounting standards that take
into account the distinctive needs of emerging and/or transition markets. Such markets
often have conditions that do not readily support accounting methods found in the capital
markets of an established market economy. For example, a dependable legal and economic
infrastructure may be lacking; there may be an overhang of latent liabilities from inad-
equate, unclear or corrupt regulations; there may be an absence of a public accountancy
bodies and robust corporate governance mechanisms; accounting regulators may have
insufficient powers or resources. In extreme instances, grey markets may discourage trans-
parency. With time and effort, market pressures tend to compel emerging and transition
market countries to build accountancy capabilities. An expedient alternative is to simply
utilize International Financial Reporting Standards that are increasingly becoming a glob-
ally accepted norm. In the meantime, accounting risk in such markets is higher.
Emoluments (Directors’) • Wynagrodzenia (rady nadzorczej) • The total finan-

cial rewards for services rendered or positions held. In the case of company directors, this
would include fees, profit sharing, stock options and various other prerequisites.
Employee Compensation Costs
853
Temptations
The only way, in joint stock banking, of satisfying the last of our
conditions [to attract practiced men of business] is to give to the
directors – at any rate the most active and directing – say, to a committee
of management, a high remuneration. Till this is done, there will be
a temptation to make undue gains, either by borrowing too much from
the bank themselves, or lending too much to their friends.
Walter Bagehot, Sound Banking, 1856
Emphasis of the Matter Paragraph • Opinia biegłego rewidenta z badania

sprawozdania finansowego z klauzulą zawierającą objaśnienie • A modi-
fied audit opinion that allows the auditor to highlight some particular aspect of the finan-
cial statements for accounting users but without altering the substance of the opinion.
An emphasis of matter may be used in an unqualified or qualified opinion. Typically the
highlighting is in respect to some important information contained in a footnote that
might otherwise be missed by the reader’s attention. For instance, in the case of a clean
opinion, the auditor is in effect saying: “We are happy with these statements in all respects
but, given certain special circumstances [detailed], we draw your attention to the relevant
footnote; our advice is that you should read it carefully.” An emphasis of the matter para-
graph guards against situations where an enterprise’s disclosure fulfils the letter, but not
the spirit, of accounting standards. It is important for both auditors and accounting users
to not treat an emphasis of the matter alert as an implicit or “soft” form of a qualification.
If auditors have reservations about fairness, they will simply qualify.
Employee Benefits, Supplemental • Świadczenia pracownicze, dodatkowe

• Extra compensation provided by employers to staff and workers in addition to salary
or wages. They are often bundled together in a package or “plan”. Some common benefits
include group term life insurance, medical insurance and pension plans. Others might
include certain “perks” (i.e. perquisites) such a company car (popular in Europe) or a profit-
sharing plan. Often employee benefits get favourable treatment under income tax laws and
thus are a more tax efficient way to compensate staff. The objective of employee benefits is to
attract good staff, foster loyalty to the employer and motivate staff. As well, often companies
can buy in bulk more cheaply than individuals. That said, the impact on total labour costs
can be substantial and may lead to reduce competitiveness. As a general principle, compa-
nies should recognise the cost of employee benefits as employees earn them (vs. when they
are actually paid) and measure that cost at its fair value. In some cases, it is difficult to mea-
sure fair value when payments are deferred or contingent upon uncertain future events.
Employee Compensation Costs • Koszty wynagrodzeń i świadczeń pra-

•
cowniczych A broad definition of all the benefits an entity gives in exchange for
the services of its employees. The obligation to pay benefits arises many ways: contrac-
tual arrangements, legislative requirements, industry and business practice (see con-
structive obligations). An entity usually settles employee benefits with cash payment or
854 Employee Expense Claims
non-monetary benefits such as goods and services. Employee benefits may be paid in the
period, or in the future, as is the case with post-employment benefits. In modern, post-
industrial economies with a large service sector, employee benefits are a Big Number.
International accounting rules classify a number of different types of employee benefits,
each with distinctive accounting treatment:
◆◆ short-term benefits,
◆◆ post-employment benefits,
◆◆ long-term benefits,
◆◆ equity compensation benefits,
◆◆ termination benefits.
For most entities, the most significant category is the short-term benefits. These include
wages, salaries, national pension and insurance contributions, paid annual and paren-
tal leave (known as “compensated absences”), paid sick leave, non-monetary benefits
(such as medical care, housing, and car allowances etc.) and profit sharing or bonus
payments payable shortly after the employee provides the service. The accounting
for such benefits is generally straightforward: they simply accrue as employees ren-
der a service. This is in contrast to post-employment benefits where actuarial assump-
tions may be required to measure the obligation or cost. There are psychic rewards of
employment (e.g. professional qualifications, on-the-job training, job satisfaction, pres-
tige, social interaction) that are not captured by accounting even though to employees,
at least, they may be of considerable value.
Employee Expense Claims • Roszczenia o zwrot kosztów służbowych • Staff

must be re-reimbursed for out-of-pocket expenses incurred on behalf of their employer, say,
while travelling on business. This should be a straightforward exercise: “submit receipts for
qualifying expenses and we’ll pay you back.” Yet it can often be fraught with abuse, wasted
energy and even tension. There may be legitimate dispute over what qualifies to be reim-
bursed. Moreover, some staff will inevitably try to abuse the process (see pad expenses). An
internal control suggests requiring a sign off by some authority. Tax authorities need to see
that a receipt of monies is not taxable income. As one who has both submitted and approved
expense claims, your author finds that they are a test of everybody’s sense of fair play.
Keeping Them Honest

Today our companies are willing to spend $100,000 per year for
a bean counter whose job it is to make sure that you don’t have
$3.55 worth of bacon with your eggs when you’re staying at the
approved hotel in Sheboygan. Good for us! Hurrah! And yet, while
it is unseemly for us to push against this rectitude, is there no such
thing as a legitimate business expense that, on its surface, seems
to strain the bounds of credulity?
Expense This! in “Fortune” (Europe), 6 March 2006
Enron, Impact on Financial Reporting
855
Employee Share Ownership Plans (USA) • Employee Stock Option Plan •

• •
ESOP Programy akcji pracowniczych Formal plans that give, or allow the
purchase of, the employer’s shares to/by employees. In this way, staff can be compensated
in lieu of cash and, more importantly, motivated by giving them an equity stake in “their”
company. Shares are usually purchased in the open market (to avoid dilution) and held in
a trust fund until employees qualify (either by job performance or by tenure) to receive
them. The employer may also subsidise the share purchases or the administration of a
trust. If the trust is truly independent of the employer, it should exist outside the employ-
er’s financial statements. However, to the extent that the employer controls the trust, the
substance over form principle would dictate that the trust’s assets and liabilities be carried
in the balance sheet and the recurring costs of the ESOP be expensed as part of employee
costs. See also share options.
Enhanced Business Reporting (USA) • Rozszerzona sprawozdawczość przed-

•
siębiorstw A reform movement to improve and reform conventional financial report-
ing in order to make it more useful to accounting users. The emphasis is on more insightful
disclosure and management commentary. Initiatives include forward-looking financial state-
ments and more stakeholder-oriented information.
Enron, Impact on Financial Reporting • Enron, wpływ na sprawozdawczość

finansową • A watershed event, a wake up call, and a humbling experience in the evolu-
tion of financial reporting. In December 2001, Enron Corporation, the 7th largest American
firm by stock market capitalisation, suddenly declared bankruptcy with virtually no warn-
ing. Shareholders, employees (holding Enron shares in pension plans) and creditors (includ-
ing counter-parties to derivatives contracts) lost $ billions. Securities analysts and business
pundits, having missed any signs of trouble, were caught flat-footed. Enron’s dramatic fall
played like Greek tragedy where hubris (a popular Enron book is titled “The Smartest Guys
in the Room”), greed and ambition combined into a “conspiracy of fools”. The account-
ing culprits were undisclosed off-balance sheet liabilities (see off-the-books partnerships),
aggressive, even fraudulent, earnings management, weak internal controls and ineffective
corporate governance, all of which seemed to implicate culpability by the company’s audi-
tors. As well, it transpired that Enron’s bankers facilitated the ruse by providing $9 bil-
lion in financing that, using complicated smoke and mirrors “prepay” transactions, made
debt look like operating income. Ironically, given its normally conservative bent, Enron
even managed to abuse mark-to-market accounting by recognising income prematurely.
Enron was an unprecedented Wall Street scandal expected to have widespread and endur-
ing fall out. In 2006, its executives were in court; a movie has been made about it (see
www.enronmovie.com). The name has become a byword for all that was wrong with cor-
porate America at the turn of the century (even leading to a new word “enron”, as in to be
cheated). Prior to its demise, Enron was a paragon of dynamism (a “New Economy pow-
erhouse” in the words of one study). Its downfall made fools of many who fell for Enron’s
well-crafted hype and who got caught up in the naive herd instinct of followers. In the
absence of any forewarning, a natural cry was: “Where were the auditors?!” The auditor
may indeed have been negligent professionally in being so easily duped (Enron was notori-
ously complex). More damning, however, is that Arthur Andersen’s lucrative management
856 Enterprise Resource Planning
consulting contracts (more than half of its $52 million in total fees in 2000) at Enron also
suggested a conflict of interest that compromised the auditor’s independence.
Analyst’s recommendations
Enron
Upgraded to Strong Buy – $45 Target!
Oct 19 – ”Hold” First warning sign from the major analysis. Stock at $20 – Down 75%
Nov 20 – Technical warning signal Stock $70 – $80
Ultimately, Enron lead to Arthur Andersen’s demise. Enron’s enduring financial report-
ing legacy will be reforms in public accountancy profession, accounting and auditing stan-
dards and tighter accounting regulators. In particular, Enron exposed flaws in USA’s
GAAP (e.g. detailed rules which can rigged) and has made Americans more receptive
to International Accounting Standards. See also Economic Value Added, Parmalat and
Sarbanes-Oxley Act.
Collateral Damage
Just about every element of liberal, capitalist democracy was damaged
by the Enron affair: faith in the honesty of management, faith in private
pensions, faith in accounting and auditing standards, faith in
transparency and reliability of capital markets, faith in the application
of the rule of law, and faith in government as the disinterested arbiter of
the whole system.
20:21 Vision (2003) by Bill Emmott, p. 177
Enterprise Resource Planning • ERP • Planowanie zasobów przedsiębior-

•
stwa Packaged software applications that support a broad range of an enterprise’s opera-
tions from procurement, manufacturing, finance, logistics and human resources. Software
houses such as SAP, Oracle, PeopleSoft and Baan provide these sophisticated systems. Their
Environmental Reporting
857
essential feature is the ability to tap into databases to integrate diverse functions in order
to streamline activities and achieve operating efficiencies. Their financial impact is varied:
a large investment in computing power and intangibles such as software and implementation
is paid back by improved profit margins and reduced capital requirements. Just-in-time inven-
tory management is one example of their capabilities. ERP systems are being challenged by
less costly internet computing systems which can replace complex and expensive PC applica-
tions with standardised browsers which allow “data crunching” to be done on servers.
Entity (Accounting/Reporting) • Jednostka, przedsiębiorstwo (w rachun-

•
kowości/sprawozdawczości) The economic body (be it an individual, partner-
ship, joint stock business, charity or government etc.) that is reporting its current situ-
ation and past activity in financial statements. Accounting requires a clearly defined
boundary between what is counted and not counted. That boundary is defined by com-
mon control over another entity (sometimes this may be difficult to measure; see special
purpose vehicle). An accounting entity is not necessarily the same as a legal entity. For
example, in law, there is no distinction between personal assets and business assets in the
case of unlimited liability sole proprietorships or partnerships. Yet the business activi-
ties will be accounted for separately. Similarly, there is no legal entity for a collection of
individual companies in a holding company group yet they will be reported as a consoli-
dated basis as one entity. See also financial statement issuers and preparers.
Environmental Audit • Green Audit • Audyt w zakresie ochrony środowiska

• •
Zielony audyt An independent audit of an entity’s compliance to environmental
laws and social responsibilities. Such audits are often appealing to multi-national corpora-
tions concerned about their reputation risk. See also ethical accounting and environmental
reporting.
Environmental Management Accounting • EMA • Rachunkowość zarząd

•
cza ochrony środowiska Internal reporting and analysis of environmental-related
issues such as the cost-benefit analysis of clean technology, compliance to environmental
regulations, environmental impact studies on project appraisal etc. See also environmental
audit, environmental reporting and green audit.
Environmental Reporting • Sprawozdawczość w zakresie ochrony środo-

•
wiska Information that is provided in an annual report that discloses how a business
is fulfilling its environmental obligations. Often a section in the operating and financial
review (or management discussion and analysis) will be set aside to specifically focus on
environmental matters. While environmental reporting is voluntary, it would typically
address the following matters:
◆◆ Key environmental issues facing the company;

◆◆ Plans, both remedial and preventative, for addressing environmental issues;
◆◆ Level of environmental expenditures (cumulative to date and current year);
◆◆ Legal and regulatory compliance obligations;
◆◆ Performance achieved against quantitative targets.
858 EPOS
Because environmental issues can have financial consequences, they can also arise else-
where in an annual report:
Environmental Disclosure Points
Area Example
CEO’s Report
◆◆ Corporate policy on environment
◆◆ Significant environmental milestone events
◆◆ Provisions and contingencies
Accounting Policies
◆◆ Impairment due to environmental damage
◆◆ Depreciation methods reflecting costs
◆◆ Capitalisation of preventative costs
Income Statement
◆◆ Exceptional charges
◆◆ Environmental compliance costs
◆◆ Provisions for future remedial costs
Balance Sheet ◆◆ Environmental costs capitalised
◆◆ Expected recoveries on salvaged assets
Notes ◆◆ Contingent claims for damages
Environmental reporting is most often undertaken by large multi-national enterprises
that want to protect their reputation and public image. In particular, companies oper-
ating in environmentally sensitive industry sectors (e.g. chemicals, natural resource
extraction) will pay attention to environmental accountability. While sceptics may view
environmental reporting as a potentially manipulative “public relations” exercise, the
general trend is towards tighter, more quantitative standards of performance. See also
environmental/green audit and environmental management accounting.
EPOS ▶ Electronic Point of Sale.

EPS ▶ Earnings Per Share.
Equalisation Reserve • Rezerwa wyrównawcza (na wyrównanie szkodowo-
•
ści/ryzyka) Amounts set aside in normal years to meet some large but unknown, and
unknowable, loss that may or may not be incurred in the future. The reserves are over and
above provisions required to meet expected losses. However, they are not liquid resources
but rather charges against income with the build up of a liability. If and when an unex-
pectedly large loss occurs, the liability account will be charged first before any expense is
incurred. Equalisation reserves are a classic income-smoothing device and generally not
justified by accounting principles since a liability, by definition, is an obligation to transfer
resources. However, in some countries (e.g. Germany), accounting standards permit such
reserves, for prudence sake, for property insurance companies. The logic at work is that
large, unexpected losses in fact have a degree of actuarial certainty and are an inherent risk,
and expense, borne by the insurance business. Compare to general provision in banking.
Equity • Kapitał własny • The owners’ stake in the enterprise; also called “Capital” or
“Net Worth”. Equity is calculated in two ways: 1) the balance sheet’s assets less liabilities
show what’s left over for the owners and 2) the income statement’s cumulative profits
Equivalent (Effective) Units
859
and losses, net of any dividends paid out, is added to initial start-up capital. The former
is a more reliable and governing measure. Equity’s financial significance is that there is
no contractual obligation associated with it; i.e. no debt service commitment. Equity may
“own” the company’s assets; but debt has the prior right to the assets’ cash flow. Equity
capital is not to be confused with liquidity since a shareholder’s investment can be “tied
up” in long-term assets. Capital is “commitment money”; it is there to stay.
Balance Sheet
Short Term
Liabilities
Equity (Capital) Long Term

Assets Debt
Ownership
Equity interest in
net assets
Equity Method (of Consolidation) • Metoda praw własności (w konsolida-

•
cji) The accounting treatment used to portray consolidated financial statements when
one company has “significant influence” (but not full control) over another or has an
“associated” (UK) or “affiliate” (USA) status (i.e. is not a “subsidiary”). The threshold test
is typically 20–50% control of voting shares: an investor will have representation on the
supervisory board but cannot out-vote any concerted opposition. Anything less than 20%
and the asset is treated as a long term financial asset employing the cost method of consoli-
dation. Anything more than 50% and the companies are consolidated on a “line by line”
basis as if they were merged. The equity method carries the associated company on the
owner’s balance sheet at original cost adjusted thereafter for the post acquisition change
in the investor’s share of net assets of the investee (in particular, the share of undistrib-
uted profits since the purchase date). The owner’s share of associated company profits is
recorded in the income statement.
Equivalent (Effective) Units • Ekwiwalentne (efektywne) jednostki produk-

•
cji A way to deal with opening and closing work-in-process inventory in process costing
calculations. Since physical units of inventory cannot be compared if they are in different
states of completion, they are converted to amounts that represent comparable cost values.
Equivalent Units Calculations
Category Physical State Equivalent Units
Opening Inventory Started X% Finish: 1 – X%
Start & Finished 100% completed Same as physical
Closing Inventory Started Y% Y%
860 ERP
ERP ▶ Enterprise Resource Planning.

Error Adjustments • Korekty błędów księgowych • Entries to an extended trail bal-
ance to correct any errors in the books. Errors may be easy to spot (e.g. the trail balance does
not balance) or difficult to spot (e.g. self-balancing errors). Errors will fall into two types:
1. Within-statement: a misclassification of an asset or liability or a misclassification of

a revenue or expense. While neither profits nor net assets will be wrong, the financial
statements will show a distorted picture of the true situation;
2. Between-statement: a more common error distorts both the income statement and
balance sheet. Totals (e.g. profit, net assets) will be wrong as well as components mis-
stated. For example, failure to record accrued interest on debt will over-state profit
and under-state liabilities.
While some between statement errors are permanent (e.g. charging an expense against
contributed capital), many others may be self-correcting (e.g. short-term accruals).
Regardless, accounting is meant to be precise and errors should be corrected as soon as
they are detected.
Errors and Omissions (E&O) Insurance • Ubezpieczenie od błędów i prze-

•
oczeń Insurance coverage that can be purchased by professions, including auditors, to
protect them against financial exposure from a lawsuit or compensation caused by mak-
ing an error in professional judgement. Contrast to financial statement insurance.
ESOP ▶ Employee Share Ownership Plans.

Estate Tax • Podatek spadkowy • Tax on the value of a deceased’s taxable estate, typi-
cally defined as estate’s net worth less certain allowable expenses such as funeral and
administrative expenses.
Good Timing
Death is the most convenient time to tax rich people.
Lloyd George (1863–1945); Diaries (1933)
Ethical Accounting • Rachunkowość etyczna • Accounting which tries to mea-

sure the extent to which a company fulfils standards (usually its own) of business ethics.
There have traditionally been two main difficulties with fulfilling business ethics. First,
when there is a conflict with profitability, ethical behaviour comes at a cost that may be
hard to justify. The second, and perhaps most difficult, is that corporate morality is dif-
ficult to measure. Ethical accounting seeks to address this problem by consciously moni-
toring how well a company performs in the realm of good behaviour. Examples of ethical
accounting could include:
Ethical Codes (Standards of Conduct) in Public Accounting
861
How Virtuous Are They?

Ethical Issue Examples
Environmental Damage ◆◆ green audits
◆◆ systems to record gifts received and given
Bribery & Corruption ◆◆ internal controls on the purchasing function
◆◆ prohibiting kickbacks and bribery
◆◆ reporting employment statistics re: minorities
Respect for Human Rights ◆◆ measurement & disclosure of a “living wage”
◆◆ benchmarking salaries in third world countries
Community Relations ◆◆ “ethical audits” formally reported to shareholders
Ethical accounting is usually based on a willingness of a firm to allow itself to be scru-
tinised and judged. Most ethical issues are too subtle to detect without voluntary trans-
parency. There is also a degree of self-serving motivation in ethical accounting: an
effective defence against ethical attacks by critics or sceptics comes from being able
to systematically substantiate good behaviour. With the trend towards globalisation,
brand names and size, ethical accounting is growing in significance. For two interest-
ing Internet sites on the topic of ethical accounting, go to www.arts.uwaterloo.ca/ACCT
and www.ethics.ubc.ca. See also reputation assurance.
Ethical Codes (Standards of Conduct) in Public Accounting • Kodeksy

etyczne (standardy postępowania) w zawodzie biegłego rewidenta The •
formal standards of ethics in financial reporting expected from professional accountants,
particularly auditors. Codified standards are necessary for several reasons. First, is the
need for specificity. While ethics ultimately boils down to simply “doing the right things”
(in the words of Samuel DiPiazza, CEO of PwC in its 2005 Annual Review), we nonethe-
less need concrete definitions of what constitutes “right”. Second, in order for the assurance
function to be valued by accounting users, there must be a high degree of respect, trust and
confidence in the integrity of auditors. Thus it is in the public interest to have ethical audi-
tors. Finally, a way needs to be found to properly harness the forces of market competition
for audit services. While such competition is deemed to be healthy, there is bound to be
a consequent commercial pressure to compromise. Clearly defined boundaries ensure that
the desire to “please demanding clients” does not usurp ethics. The latter can be a tempta-
tion since the auditor typically deals with management despite having a fiduciary duty to
shareholders. Each accounting regime will have its own definition of how their members
should act. That said, we can identify some key universal standards as follows:
◆◆ Honesty and integrity in business dealings (i.e. don’t lie).

◆◆ Independence and absence of any conflict of interest.
◆◆ Competency, due diligence to substantiate opinions & adherence to auditing standards.
◆◆ Willingness to be judged by peer review and, if necessary, disciplined by peer sanctions.
◆◆ Law abiding respect for legal rules and regulations.
◆◆ In the case of criminal activity, reporting to authorities any suspected misdemeanours.
◆◆ Respect for the public’s interest, especially the stakeholders in the enterprises being
audited.
862 Ethics in Financial Reporting
Ethical standards were traditionally self-imposed by the public accountancy profession

since it was in their own best interest to promote public trust and confidence in their
services. However, a spat of high profile accounting scandals have tended to promote
more externally imposed standards by accounting regulators.
A Holy Object
You talk of ‘working to get your living’ and ‘doing some real good
in the world’ in the same breathe. Now you may be getting a good
living in a profession, and yet not doing any good at all in the
world… keep the latter before you as a holy object, and you will be
right, whether you make a living or not; but if you dwell on the other,
you’ll likely drop into mere money-making.
Advice from the schoolmaster to a schoolboy excerpt
from Tom Brown’s School Days (1867)
Ethics in Financial Reporting • Etyka w sprawozdawczości finansowej •

Ethics is about behaviour that rises above and beyond the demands of self-interest
(contrast to “business is business”) to serve a higher good. Of necessity, it may well
involve paying a cost by a sacrifice of self-interest. There are two main reasons that
accountants need to have high standards of ethical integrity. First, because any yard-
stick used to measure must be autonomous (i.e. an external, objective reference point),
accounting users are dependent on accounting information that is reliably accurate and
neutral. Since accounting information is used in financial decision-making, measure-
ment errors can have adverse consequences. In extremis, there is even the possibility
of a purposeful distortion of the financial truth. To cite a simple example, if account-
ing profits are artificially boosted, share prices will be overvalued (ignoring the “strong
form” of the Efficient Market Hypothesis which tells us that markets cannot be fooled
this way). This basic standard of conduct is simply a faithful “compliance” to the rules.
It is not so much an ethical standard as honest competency. A second, and higher, level
of ethical standard is in the pursuit of a fair presentation that consciously considers
the needs of accounting users, especially if the asymmetric information problem (i.e.
outsiders cannot possibly know everything going on inside the entity) is at work. This
higher standard particularly applies to external auditors who, as a public accountancy
profession, have a fiduciary duty to the public interest. The capital market appreciates
that the financial reporting model contains accounting estimates and disclosure options
that leave a degree of discretionary “wiggle room” in portraying financial results. As
well, the markets are aware that the agency problem (i.e. hired managers do not share
exactly the same interests as shareholders) can tempt managers to try to look better by
window dressing. These forces collectively necessitate a role for an external auditor who
is expert, neutral and empowered to enforce both honest and fair reporting. Yet prac-
tical considerations require that management must take the initiative for producing
the financial statements. As well, since the market rewards lower accounting risk with
a lower cost of capital (hence a higher share price), companies have a built-in incentive
European Union Accounting Directives
863
for fidelity in financial reporting. What role must the auditor play? First, there is an
oversight role (i.e. provide an expert “second look” and, simply by passively watching,
encourage fair reporting). But there may also a proactive need to protect the sharehold-
er’s interest by standing up to fight for their interests. This means using the sanction of
refusing to issue a clean opinion if fairness is ever materially compromised. This role
is only really tested when there is a dispute with management with pressure placed on
the auditor to be obliging (it is easy to be “ethical” in the absence of any sacrifices). The
vulnerable spot in an auditor’s fiduciary duty is in the relationship with management.
Despite the ostensible formality of being appointed by shareholders, it can be difficult
to remain outside the day-to-day influence of management, the very party the auditor
is meant to police. There is an arsenal of solutions to this vulnerability: robust account-
ing and auditing standards, allies from the board’s good corporate governance practices,
auditor independence, and the need to protect the reputation of a good brand name in
auditing. However, because unscrupulous management may be able to put pressure on
scrupulous auditors, there must be the foundation of high ethical standards of con-
duct by individual accountants themselves. [Author’s apology: a long entry on a vitally
important topic.]
Public Esteem Never Lower

The common feature [in a series of accounting scandals] is that the
auditor is too close to the client. The result for the profession is that
business has never been so good and public esteem never so low…
Accountants will pontificate on the need to maintain high ethical
standards and [yet] return to their offices ready to go the extra mile
to please their corporate clients. To see the paradox is not to resolve
it… [The need is to] restore the ethos that has been undermined as
accounting has shifted from liberal professionalism to competitive
business.
Auditors Need to Escape the Prisoner’s Dilemma
by John Kay in the “Financial Times” 16 May 2006, p. 13
European Financial Reporting Advisory Group • EFRAG • Europejska

Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej • A collection of repre-
sentative organisations, including the European Accounting Federation (FEE) and the
employers association (UNICE), who try to work together to speak with one “European
voice” on financial reporting issues. EFRAG works closely with national standard-setters
and has formed a Technical Expert Group (TEG) to deal with the IASB, responding for-
mally to all discussion papers and exposure drafts.
European Union Accounting Directives • Dyrektywy Unii Europejskiej

•
w zakresie rachunkowości Financial reporting accounting standards issued by the
European Union in an effort to harmonise accounting within the EU. To date, six direc-
tives have been issued:
864 European Union Directive VIII
Euro Accounting
Directive (date issued/applicable) Coverage
◆◆ accounting framework
Fourth Company Law (1978) ◆◆ valuation methods
◆◆ disclosure
Seventh Company Law (1983/1990) ◆◆ consolidations
Eleventh Company Law (1989) ◆◆ disclosure by branches
Accounting Directive (1986/1989) ◆◆ bank accounting
Accounting Directive (1991) ◆◆ insurance accounting
Harmonisation is difficult within the EU because of fundamental differences between
Anglo-Saxon accounting used in Britain and Continental practices. Instead of an “European
GAAP”, the more likely convergence will come from a consensus on International
Financial Reporting Standards applied globally. See also European Union Directive VIII.
European Union Directive VIII • VIII Dyrektywa Unii Europejskiej • An

EU regulation directed at setting minimum standards of corporate governance. The
Directive is in many ways equivalent to USA’s Sarbanes-Oxley Corporate Responsibility
Act.
Event After Balance Sheet Date ▶ Post (Subsequent) Balance Sheet Event.
Everything Adds Up (saying) • Wszystko się zgadza (powiedzenie) • The cer-
tainty, often false, when a series of numbers all add up. This could be a forecast or a finan-
cial statement that balances “to the penny”. While it is certainly comforting to know that
a calculation conforms to an internal logic, there could be hidden errors (such as wrong
assumptions). When everything adds up it is a “necessary but not sufficient” condition for
veracity.
Tenuous
Once you have a formula and an electronic computer, there is an
awful temptation to squeeze the lemon dry and to present a picture
of the future which through its very precision and verisimilitude
carries conviction… But the person who uses the forecasts may
have no idea at all that the whole edifice, as is often the case, stands
and falls with one single, unverifiable assumption. He is impressed
by the thoroughness of the job done, by the fact that everything
seems to “add up”, and so forth. If the forecasts were presented
quite artlessly, as it were, on the back of an envelope, he would
have a much better chance of appreciating their tenuous character
and the fact that, forecasts or no forecasts, someone has to take an
entrepreneurial decision about the unknown future.
Small is Beautiful by E.F. Schumacher,
chapter 15: A Machine to Forecast the Future?
Exit Value
865
Exceptional (Income) • Zyski wyjątkowe • An accounting concept for income that

is within the ordinary activities of an enterprise but is nonetheless of an unusual enough
magnitude to warrant disclosure in financial statements. For example, a company may
enjoy extra profits from an one-time event in its market. In order not to mislead readers
that the resulting profits were permanently sustainable, net income could be segregated
into “recurring” and “exceptional”. Contrast to extraordinary income that would not be in
the normal course of earnings.
Exceptions to GAAP (USA) • Wyjątki od ogólnie przyjętych zasad rachun-

•
kowości (USA) The various exceptions permitted in the USA’s otherwise mandatory
accounting standards that are allowed in order to permit a necessary degree of flexibility
in financial reporting. The exceptions to the rules break down into three categories:
◆◆ Scope: allow the use of prior standards to continue when a new standard is adopted;
◆◆ Transition: reduce the effects of changing to a new standard;
◆◆ Application: granted to obtain a desired accounting result.
Much of the current detail in the USA’s bright-line accounting standards arises from
the above exceptions. Their reduction would greatly reduce the details and complex-
ity of USA standards and, along with a conversion to principles based accounting stan-
dards, could more clearly reflect financial reality at work.
Executive Compensation, Disclosure • Wynagrodzenia zarządu, ujawnia-

•
nie The amount of executive compensation (including salary, bonuses, perquisites,
including post-retirement benefits earned and share-based compensation) paid to senior
management is of interest to stakeholders and is typically disclosed in a note to the finan-
cial statements. International accounting standards treat such people as related parties
and require disclosure on this basis. The detail of disclosure can vary amongst countries.
In the USA, the SEC requires individual disclosure of compensation packages for the top
five executives (CEO plus highest paid). In the EU, attitudes are more concerned about
confidentially and individual rights to privacy. The London Stock Exchange requires
individual disclosure while many continental countries require only disclosure of the
total executive team’s collective package.
Executive Information Systems • EIS • System informowania zarządu •

A subset of management information systems which provides summary, global informa-
tion to busy executives to allow them to at least monitor their company’s performance.
EIS is often done on an “exception” reporting basis: only problems or the unusual/unex-
pected gets flagged. The logic of EIS is that executives need to avoid information overload
in order to the most effective; the danger is that lower levels of detail can contain critical
information which may be overlooked (i.e. “God is in the details”) or that bad news is
being purposely withheld. See supervisory board and corporate governance.
Exit Value • Wartość końcowa (wyjściowa) • An asset’s value on the date of its sale
into the marketplace; alternatively known as net realised value.
866 Expenditure
Expenditure • Wydatki • A general term covering any “expending” or use of cash for
goods or services. Under accrual accounting, expenditure can also include purchases
bought on credit, effectively a cash purchase with a time lag.
Capital
Expenditure
Expenditure Liability Cash P&L

Allocation or Equity Expended Expense
Inventory/
Prepayment
An expenditure of cash is not to be confused with its classification in the books. An

expenditure could be an expense, a capital expenditure, a prepayment or an increase in
inventory. Sorting out how an expenditure should be classified is an important job of
the accounting function. Note, as well, that debt repayment, another common use of
cash, is not considered an expenditure.
Expense • Koszt • The consumption of resources required to generate revenue in a specified

time period. Expenses are a ‘here and now’ diminishment of shareholder equity with no
benefits offered for the future. In terms of formal accounting concepts, an expense on the
income statement can arise from any of four occurrences:
1. a cash expenditure which is necessitated to generate revenue; e.g. a payroll;

2. a conversion of prepaid expenses or inventory to produce revenue; e.g. cost of goods
sold;
3. the gradual erosion of fixed asset value over the time period which revenue occurs;
e.g. depreciation or amortisation;
4. a sudden impairment of an asset’s value due to adverse market forces; e.g. an inven-
tory write-down.
A key to identifying an expense is the notion of matching: if benefits are available in

the future, they can be carried forward on the balance sheet as an asset and expensed
later. This gives a subjective element to the decision to expense or capitalise. If in doubt,
the principle of conservatism favours expensing (however, if overdone this can lead to
under-investing). An important function of management is controlling expenses to
ensure that they are less than revenue in order to earn a profit and increase net worth.
Expense Layouts (Horizontal vs. Vertical)
867
Income Statement
Sales Revenue
 COGS
 GP
 SG&A
EBITDA
Consumption of
Depreciation economic resources in
the generation
Expenses EBIT of revenue
Interest
Taxes
Net Profit
Dividends
 = Cost of Goods Sold = Manufacturing costs
 = Gross Profits or Contribution
 = Sales, general and administrative expenses
Expense Accruals ▶ Accrued Liabilities.

Expense Classification (Functional vs. Natural) • Klasyfikacja kosztów
(w układzie funkcjonalnym lub układzie rodzajowym) The expenses •
of an income statement can be classified in two manners. A “functional” classification
groups expenses by department or activity (e.g. production, selling, administration, dis-
tribution). A “natural” classification groups expenses according to their type and nature
(e.g. personnel, materials, depreciation). Both classifications will result in the same profit
figure. A functional presentation is more useful to outsiders (including competitors)
whereas the natural presentation offers more comparability across firms. The natural for-
mat is popular in Europe whereas US companies must use the functional format. Under
international accounting rules if a company presents its expense by function, it must also
provide additional information on the nature of the expenses in a note to the financial
statements. This information is useful to readers who are not familiar with a firm’s par-
ticular functional classifications. See also expense layouts.
Expense Layouts (Horizontal vs. Vertical) • Układ kosztów (poziomy

•
i pionowy) An income statement typically is presented in a single column (“verti-
cal” layout). However, some countries in the EU (e.g. Spain) use an alternative “hori-
zontal” format that places expenses as debits on the left side and revenue as credits on
the right with the profit or loss amount that balances the two.
868 Experience Curve Effect
Expense Layouts
Horizontal Vertical
Expenses Revenue Revenue XXX
YYY XXX Expenses YYY
ZZ Profit Profit/Loss ZZ
Experience Curve Effect • Efekt krzywej doświadczenia • The inverse relation-

ship between cost and market share when enterprises can achieve economies of scale. The
experience curve is based on creating a virtuous cycle of lower costs leading to higher
market share leading to still further reductions in costs and, in turn, higher market share.
For the experience curve to work, the producer must “give away” some short run profits
by lowering prices. Perhaps a classic example of the experience curve was Henry Ford: his
innovative mass production technique resulted in ever more reduced prices and increas-
ing market share. With time, his Model Ts seemed to be everywhere. Today, many soft-
ware firms pursue the same approach.
Exposure Draft • Projekt standardu rachunkowości • The public scrutiny and

input of a proposed accounting standard prior to it becoming effective. The process is
popular in countries with Anglo-Saxon accounting such as SEC and FASB in the USA that
seek a popular consensus in accounting rules. International Financial Reporting Standards
also employ exposure drafts in accounting standard setting process. Exposure drafts fulfil
two purposes. The “due process” (i.e. formalities) of discussion, debate and compromise
by accounting users in an open forum gives new or revised accounting standards greater
acceptance and credibility. Accounting standards are thereby protected from the techni-
cal and perhaps narrow focus of accountants or accounting regulators. As well, the advance
notice of accounting changes allows reporting entities to prepare themselves for imple-
mentation. Exposure drafts may even be preceded by „discussion draft”, an even more ten-
tative sounding out of public views. As well, they may be followed by public consultation
such as round table discussions or field trials as part of a striving to “get it right”.
Extended/Adjusted Trial Balance
869
Expropriated Assets • Aktywa wywłaszczone • Privately held assets that have been
taken over by a government authority to fulfil some national purpose, such as the construc-
tion of common-use infrastructure or nationalisation. Assuming the authorities wish to
respect property rights, they must be fair in terms of offering compensation. This in turn
raises issues of asset valuation and fair value accounting. Such issues go away if the expropria-
tion is done without regard to equitable exchange thus becoming “legalised state theft”, as is
sometimes the case when unscrupulous regimes deal with foreign investors (see political risk).
Extended/Adjusted Trial Balance • Rozszerzone/skorygowane zestawienie

obrotów i sald • A trial balance that has extra columns to include adjusting entries for
such things as accruals, prepayments and period-end inventory adjustments and error
adjustments if needed:
Bob’s Consulting Services: Extended Trial Balance
Trial Balance Accruals Extended T/B
Ledgers 31/12/06
Debit Credit Debit Credit Debit Credit
Cash 750 750
Receivables 6,000 (1) 500 5,500
Supplies 450 (4) 100 350
Equipment 7,500 (6) 1,000 6,500
Vehicles 15,000 (2) 3,000 12,000
Bank debt 4,500 (3) 75 4,575
Unearned
2,500 (5) 1,000 1,500
fees
Payables 1,500 (7) 1,200 2,700
Capital 26,000 26,000
Drawings 5,000 5,000
Fees Earned 17,000 (5) 1,000 18,000
Salaries 7,800 7,800
Office rent 9,000 (7) 1,200 10,200
Depreciation (2) 3,000 3,000
(1) 500
Other (3) 75
1,675
expense (4) 100
(6) 1,000
TOTAL 51,500 51,500 6,875 6,875 52,775 52,775
Explanations
1. Bad debt expense re: uncollectible account
2. Depreciation of company car
3. Accrued interest owing on loan
4. Supplies consumed
5. Fees earned on advance client retainer
6. To recognize impaired asset after printer dropped on floor
7. Accrued office rental
870 Extendible Business Reporting Language
Based creating a final trial balance, the books can then be closed and the financial state-
ments constructed or drawn up.
Extendible Business Reporting Language • XBRL • Rozszerzalny język

•
sprawozdawczości finansowej An Internet open protocol computer language that
will greatly facilitate the use of financial information. Instead of treating financial infor-
mation as a block of text - as in a standard internet page or a printed document – XBRL
provides a computer with a readable identifying “bar code” tag for each individual item of
data. The accompanying ‘contextual data’ such as the data’s source, year, currency, defini-
tion, the accounting standard applied, underlying calculations etc. moves with the data.
Computers can then treat XBRL data “intelligently”: search for it, select it, analyse it, store
it, exchange it with other computers and present it automatically in a variety of ways for
accounting users. For example, a file of financial statements could be directly downloaded
from the Internet into a computer’s spreadsheet programme. In this way, costly, time-
consuming and error-prone manual effort can be avoided. As well, there will be less need
for the services of financial data consolidators. An international non-profit consortium
of major companies, organisations and government agencies (e.g. the SEC), is develop-
ing XBRL. It is an open standard so that it can handle data in different languages and
accounting standards (see www.xbrl.org).
Extraordinary Earnings/Income/Losses • Zyski/straty nadzwyczajne •

Income, or losses, which are generated outside an enterprise’s normal, day-to-day activity
and which accounting standards distinguish from recurring earnings. An example would
be a capital gain upon a sale of a fixed asset or subsidiary. Or, it could be a one-time loss
from an operational restructuring such as a plant closure. The key idea is to alert readers
that such income is unlikely to be repeated in the future and should be less of a factor, if
at all, in the valuation of shares. Contrast to exceptional income that is earned in the nor-
mal course but is of an unusual magnitude. Under new international accounting rules,
the distinctions for extra-ordinary and exceptional income in the income statement have
been dropped in favour of disclosure and discussion in the management commentary.
Tricks
Be careful of people who pull rabbits out of hats, because the supply
of rabbits may be limited.
Comment by a securities research analyst on Citigroup’s $323 million
extraordinary gain in 2002 on the sale of its NY headquarters building,
quoted in “Fortune” (Europe), 25 November 2002, p. 42
F
Face/Nominal/Par Value (vernacular) • Wartość nominalna (żargon zawo-
•
dowy) The contractual amount of an obligation or security as declared on its front. In
the case of debt obligations, such as bonds or promissory notes, this represents how much
will be repaid at maturity. The coupon interest rate is also calculated on the face value. In
the case of shares, the more typical term is “par” or “nominal” value. This is an arbitrary
amount that is assigned at issuance. Since market forces determine the value of shares,
par value’s only significance is to define the minimum amount per share which share-
holders might be called up to pay if they paid less than par. In such a rare occurrence, they
would be legally bound by most corporate laws to make up the difference.
Fact Books • Informacje o działalności • Financial and operational information pro-

vided to the investment community by companies to supplement and enhance their stat-
utory reporting. It may include such things as technical data on products or innovations,
press releases, research analyst’s reports and economic studies.
Factor Cost • Koszt czynnika produkcji • A measure of output reflecting the costs of
the factors of production (land, labour and capital) used. Factor costs may be used instead
of market prices because of distortions from indirect taxation and/or subsidies.
Factory Overhead • Koszty pośrednie produkcji • The indirect costs of a manufactur-

ing process. As the name implies, these are the costs, excluding material inputs and pro-
duction labour, incurred on the factory floor. Examples would include:
◆◆ Supervisor’s salaries;
◆◆ Rental of factory plant and equipment;
◆◆ Depreciation of factory plant and equipment;
◆◆ Factory utilities such as the expense of heat, light and water services;
◆◆ Repairs and maintenance of equipment (both labour and materials);
◆◆ Engineering costs (set-up);
872 Fair Presentation
◆◆ Quality control costs;

◆◆ Plant property taxes;
◆◆ Manufacturing labour pension costs.
Two accounting issues arise with such costs. First, there is the allocation decision
needed to charge costs to various products and inventory. In the case of shared costs
amongst different items in a multi-product production line, there may be a degree of
subjective estimates required. Second, many factory overheads are of a fixed or con-
stant nature. Their amount is tied to a time period as opposed to the volume of output.
As output increases, the fixed cost per unit falls. This results in different per unit costs
depending on production volumes. Most accounting standards require that factory
overheads be allocated to inventory on the logic that they are integral to creating the
inventory. See absorption costing. However, there can be variations in defining what is a
„factory” cost versus a „corporate” cost (which is treated as a period or overhead cost)
depending on an enterprise’s accounting policies.
Factory Overheads (Indirect Costs)
Primary Allocation
Production Production Production Service Service

Department Department Department Department Department
Factory 
Overheads
Secondary allocation/apportionment
OHAR Product A Product B Product C
Total Dept
Costs
Total Base
Units
Absorption at OHAR x base/product
Fair Presentation (USA) • True and Fair View (UK) • Rzetelna prezentacja
•
(prawidłowy i rzetelny obraz) The highest level of information quality that
financial statements can achieve: an accurate, balanced, rational and judicious picture,
from the user’s perspective, of financial reality. Put another way, financial statements
should be “honest” and give consumer satisfaction to users. Compliance to corporate
laws requires a consistent application of accounting standards. However, there is dis-
cretionary room to manoeuvre within this basic standard. Fairness is a higher level
of information quality that goes beyond mechanical compliance to address the user’s
needs. While “fair” is admittedly difficult to precisely define, it tends to be associated
with the following:
Fair Value (Accountant’s Version)
873
What’s Fair?
Accounting Policies Choose ones which make sense for the industry and the entity
Disclosure Provide all relevant information, including any “bad” news
Materiality Give sufficient details to allow users to make their decisions
Fairness tends to get more emphasis in the Anglo-Saxon accounting tradition. Adherence
to accounting standards is usually a necessary but not sufficient condition for fair presen-
tation. In other words, compliance to accounting standards is a minimum for fairness.
Indeed, there can be [rare] instances where the application of rule-oriented accounting
standards would be inappropriate. In these instances, a fair presentation override (i.e. a
sensible departure from accounting standards) is justified. The test of fair presentation
requires subjective judgement and the exercise of commercial common sense. One of the
key roles of auditors is to exercise such vigilant oversight and to explicitly declare their
conclusions on fairness in an audit opinion. An unavoidable limitation of fairness is the
different needs of various users. Thus fairness can, at best, be “generally fair”. See also
cook the books, creative accounting, earnings quality and window dressing.
What Would Grandma Say?

If it is truly “fair”, it is so clear, simple and logical that your
grandmother would accept it.
Anon
Fair Value (Accountant’s Version) • Wartość godziwa (wersja księgowego)

• An accountant’s estimate of market value which is usually, but not necessarily, equiva-
lent to market price. Since it can be hard to argue with the wisdom of the market, why is
fair value not simply market price? This is because the accountant’s definition of “fair” is
not so much “the way it is” but rather “reasonable” or “useful” in the context of the infor-
mation needs of accounting users. (To non-accountants, “fair” tends to connote some
ethical considerations.) Accordingly, while accounting fair value tries to use market price,
it is not restricted to a blind acceptance of market price as a measure of market value.
For instance, market prices with a forced transaction, involuntary liquidation or dis-
tressed sales are precluded. Moreover, in an inactive or inefficient market, other indirect
measures of value, such as value-in-use, appraisal value, replacement value or net pres-
ent value, may be resorted to. Thus fair value is defined as the “price for which an asset
could be exchanged, or a liability settled, between knowledgeable and willing parties in
an arm’s length transaction”. The historical cost accounting model generally ignores fair
value except in certain situations where fair value carrying amounts on the balance sheet
would be much more informative than original cost. Examples where fair value carrying
amounts are commonly used include:
◆◆ To allocate costs in an acquisition to identifiable assets in a business combination;

◆◆ Set an upper limit on the carrying amount of financial instruments;
◆◆ Revaluation of real estate assets and financial assets.
874 Fair Value Accounting
An interesting aside to the fair value concept is the fair presentation/true and fair view
expressed in the audit opinion. Since this is based on financial statements using historical cost,
accountants seem to be implying that cost is “fair”. Might this be a contradiction? While his-
torical cost may be a long way from market value, the implicit claim to “fairness” comes from
being expediently and reliably measurable. Thus the “fair” in fair presentation is not fair value
so much as values that are reasonable under the circumstances. See also fair value accounting.
Fair Value Accounting • Rachunkowość oparta na wartości godziwej • A

complete revamp of the traditional accounting model so that the valuation of all balance
sheet items is at their fair value. This is as opposed to the more traditional historical cost
convention that only uses fair value carrying amounts in relatively limited situations. Fair
value accounting is the financial reporting reform movement at work. While traditional
accounting models have served users well, they are not without limitations. Fair value
accounting is thought to be more useful to accounting users who are often interested in bal-
ance sheet carrying amounts that reflect market value. Also, by simplifying the accounts,
management has less ability to manipulate results by structuring transactions to meet
accounting goals. However, the increased volatility in earnings (changes in market value
being a form of unrealised income) will tend to go hand-in-hand with fair value account-
ing. This reflection of financial reality is not necessarily a bad thing although it can seem
scary for some (e.g. banks). Another flaw is that fair value increments booked as income
are only indirectly related to cash flow. Offsetting the benefits are practical difficulties in
determining fair value. If a market price exists, fair value is easy to determine. However,
other, less reliable methods may have to be resorted to in a hierarchy of valuations:
Fair Value Hierarchy
Reliability Method Example
Certain market prices in deep, liquid, traded markets rated corporate debt
valuations based on models and market
Reasonable stock options
inputs
Uncertain management projections and judgement contingencies
There is a discernible trend towards fair value accounting. This is largely prompted by
the opportunity presenting itself from more transparency in markets and as a reaction
to many high-profile accounting scandals. Generally, the better information content
seems to outweigh the greater dependency on accurate accounting estimates. This will
put a greater onus on auditors to be rigorously independent and professionally sceptical
in their dealings with management. See also true up.
Estimates Key
This is not to say that we should toss the accounting system, which is
overwhelmingly based on estimates, into the waste bin. But it does
point to the urgent need to enhance the reliability of accounting
estimates – especially given the move to fair value.
Baruch Lev, Stern School of Business, NY, The Ones That Get Away,
“The Economist”, 28 July 2005
Fee Income
875
Fair Value Carrying Amount • Wartość bilansowa oparta na wartości

•
godziwej Assets carried on a historical cost balance sheet at their end-of-period fair
value. “Fair” value and “market” value are often used inter-changeably. Where there is an
active market in traded assets, the two will be identical. Otherwise, value must be esti-
mated using some accepted valuation technique (e.g. discounting expected future cash
flows in the case of, say, unquoted shares). While historical cost financial statements gen-
erally ignore fair value, there are several common exceptions to this convention:
◆◆ Tangible fixed assets that have an appraisal increment.

◆◆ In the case of financial assets that are actively traded (both in the market and by the
entity), a mark-to-market accounting recognises gains or losses (both realised and
unrealised) in the income statement.
◆◆ Derivatives are carried at fair value with unrealised changes flowing either through
the income statement (in the case of speculation) or a capital reserve (in the case of
hedging).
◆◆ In the case of available for sale financial assets, any gains or losses are usually parked
in capital reserves until they are realised, at which point they flow through the income
statement.
As financial reporting is tending to evolve towards full-fledged fair value accounting,

fair value would be the rule versus the exception. Compare to lower-of-cost-or-market
value.
Original Purchase Cost [$]
CHANGES IN VALUE
RECOGNISED
Fair Value Carrying VALUE REFERENCE

Amount
CHANGES IN VALUE
RECOGNISED
Time
FASB ▶ Financial Accounting Standards Board.

FCA ▶ Fellow, Chartered Accountant.
FD ▶ Finance Director.
Fee Income • Przychody z opłat • The income generated by a business charging fees for
services. Fees may be taken into income when paid in cash. Or, the accounting principle
876 Fellow, Chartered Accountant
of matching may require that a fee be recognised as earned over time as a service is deliv-
ered. In the meantime, the unearned portion is carried as deferred revenue on the balance
sheet.
Fellow, Chartered Accountant • FCA • Starszy Członek Instytutu Dyplo

•
mowanych Biegłych Rewidentów An older chartered accountant with at least
ten years of good behaviour as a member in good standing of the Institute of Chartered
Accountants in England and Wales. It simply says you’ve been plugging away at it without
dropping the ball (in the same way, that a MA at Oxford is “earned” by paying £5 five years
after getting a BA). In other profession accountancy bodies (e.g. Canada), the designation is
more of an honorary title bestowed for contributions to the profession “above and beyond
the call of duty”. See also qualifications, professional accountancy and Associate Chartered
Accountants.
Fictitious Sales • Sprzedaż fikcyjna • Fraud to boost income by overstating revenues.

This can be done by either shipping goods to non-existent customers or shipping to real
customers who have not ordered (and who will subsequently return the goods). Also cut-
off errors can push actual revenue back to an earlier period. It is detectible by an absence
of purchase orders, cash collections and adverse or incomplete accounts receivable confir-
mations. See also advance billings.
FIFO (First In, First Out) • FIFO (pierwsze przyszło, pierwsze wyszło), zasada
•
ceny najwcześniejszej An inventory cost formula that values goods on the assump-
tion that the items received first will be sold first. Inventory on hand will be assumed
to be the most recently purchased. FIFO is one of the most common inventory meth-
ods. It contrasts to LIFO and average cost method. (Under International Accounting
Standards, FIFO and weighted average cost are benchmarks while LIFO is no longer
permitted.) If prices are constant, all methods will produce the same results. It is when
prices are changing that there is an impact on reported financial results. To see the sig-
nificance of the FIFO assumption, we can compare the accounting with the different
methods:
Comparative Inventory Methods
Physical Flows FIFO LIFO Average Cost
Item Period Units $/unit Cost $/unit Cost $/unit Cost
Inventory Open + 100 9 + 900 9 + 900 9 + 900
1 + 100 10 + 1,000 10 +1,000 10 +1,000
2 + 100 11 + 1,100 11 + 1,100 11 + 1,100
Purchases
3 + 100 12 + 1,200 12 + 1,200 12 + 1,200
4 + 100 13 + 1,300 13 + 1,300 13 + 1,300
For Sale + 500 + 5,500 + 5,500 + 5,500
Inventory Close - 100 13 - 1,300 9 - 900 11 - 1,100
COGS + 400 FIFO + 4,200 LIFO + 4,600 Avg + 4,400
Final Four
877
The greatest merit of FIFO is that it follows the typical physical flow of goods
for merchant-type behaviour where the stock on hand should be the „freshest”.
Because of this compelling logic, FIFO is the most common inventory method in
financial accounting. However, during periods of price increases (including infla-
tion), FIFO reduces COGS and boosts profits. Since inventory has to be replaced at
higher costs, the more relevant costs are not being used. FIFO thus tends to suffer
from a poor matching of revenues and costs, a problem that favours LIFO. See also
FIST.
Figures, The (colloquial) • Liczby (potocznie) • A business person’s informal expres-

sion for financial statements or accounting data.
No Automatic Answers
The figures did not give automatic answers to problems. They
simply exposed the facts with which to judge...
Alfred P. Sloan, Jr, My Years At General Motors, 1963.
Filing of Financial Statements (vernacular) • Złożenie sprawozdań finanso-

•
wych (żargon zawodowy) To submit financial reports to some accounting regula-
tor or authority as part of a compliance procedure. The notion of “filing” suggests that the
paper documents are placed in a filing cabinet.
Final Four • Pozostała Czwórka • The four remaining Big Four accounting firms after
the demise of Andersen due to the Enron scandal. They are Deloitte, Ernst & Young,
KPMG and PricewaterhouseCoopers. A public policy issue with the Final Four is the
effect on competition should yet another one of them succumb to a life-threatening law-
suit or severe reputation damage. In this regard, the Final Four would likely be saved by
a version of the Too Big Too Fail doctrine of some banks. Keeping the Final Four “hon-
est” are a number of smaller, second tier firms (e.g. Grant Thornton, Moore Stephens,
McGladrey & Pullen (USA) and BDO Siedman).
PricewaterhouseCoopers 34
Deloitte&Touche 24
Final Four
US public-company audit Ernst&Young 23
market % of total sales KPMG 18
audited, 2002
1 Others
Source: Who Audits America

878 Finance & Accounting (F&A) Efficiency
BMW
Ernst & Young
Boeing
Johnson & Johnson
Deloitte
Final Four Coca-Cola

American undergraduate
student‘s ideal
= Microsoft
CIA
employers – 2005 FBI
Merrill Lynch
IBM
Apple Computer
KPMG
J.P. Morgan Chase
Source: Universum Communications & „The Economist”, August 20, 2005
Finance & Accounting (F&A) Efficiency • Efektywność finansów i rachun-

kowości • A measure of how efficient the finance group is within a large corporation.
It can be measured in various ways: share of total costs, staff head count, transaction vol-
umes per FTE (“full time equivalent”), time to issue budgets or financial statements etc.
A focus on F&A efficiency tries to apply “lean manufacturing” principles (i.e. striving to
eliminate all waste, duplication) to what was traditionally a head office function immune
to productivity concerns (especially since the accounting function often is “must-do”
compliance oriented). Another issue with finance functions is whether it should be a cost
centre at all. Treasury activities (e.g. trading and investing) can often be made to turn a
profit, although there can be hazards from taking on excessive risk. See also chief finan-
cial officer and treasurer.
Finance Costs • Koszty finansowe • An income statement classification that captures

all the expenses associated with financing debt, both long term and short term, including
preferred shares and hybrid instruments. Details of finance costs should be provided in a
note to the financial statements. The typical categories would include:
◆◆ bank interest,
◆◆ bond interest,
◆◆ preferred share dividends,
◆◆ foreign exchange transaction gains/losses,
◆◆ fair value changes in financial instruments,
◆◆ financing fees (issuance, restructuring etc.).
Finance costs would not include dividends paid on shareholder equity nor interest capi-
talised as part of a capital expenditure project.
Finance Director
879
Finance Director • FD • Chief Financial Officer • CFO • Dyrektor finansowy

• A senior member of an enterprise’s management team responsible for financial matters.
A FD’s span of control will usually embrace the functions of controller and treasurer. An
important role for FDs is to “talk to the capital markets”: they are the interface with banks,
rating agencies, institutional investors and shareholders i.e. all those looking for the facts –
what has been called “accounts and accountability” – on performance. CFO is American
terminology while FD is typically European. See also finance & accounting efficiency.
Numero Uno
The emphasis on detail will play into the hands of finance directors,
who will reclaim the position of the most important person in the
company... The International Accounting Standards, new regulations,
tougher corporate governance standards and a general focus on belts
and braces galore will all be good for the finance director. He is the
only person who understands all the rules.
Reference: The Next Little Thing, The World in 2006
published by “The Economist”, p. 122
Comfort with the Uncomfortable

It is much easier to deliver good news to the street rather than
bad news. As a CFO one has to have the strength of character, the
thickness of skin, to be able to deliver bad news as easily as good
news… Numbers don’t lie. See what the numbers tell you, and you
have to be just as comfortable delivering bad news as good… As a CFO
I have to be comfortable being uncomfortable.
Sallie Krawcheck, CFO Citigroup
quoted in the “Fortune” (Europe), 4 September 2006
880 Financial Accounting
Audit Report information

Board Line of authority
Committee
CEO
Auditors
Finance Director Internal Finance Other Key Other Key

/Chief Financial Audit Director Function Function
Officer
Taxation Treasury
Investor Financial
Relations Planning
Financial Accounting • Rachunkowość finansowa • The accounting that is done

primarily for third party accounting users, such as shareholders, lenders and regulators. To
be useful to outsiders, financial accounting must simplify and focus on key financial dis-
closure items such as a balance sheet and profit and loss statement. A key concern is stew-
ardship and transparency. To ensure fairness and reliability, it is governed by accounting
standards and usually has the scrutiny of auditors. Contrast to management accounting
that focuses on internal information for decisions.
internal usage external

future oriented past oriented
Financial relevant costs historic costs
Accounting: marginal impact averages
Attributes
detailed simplified
must be timely time lag
commercial reality common convention
decision focused stewardship focused
Financial Accounting Theory
881
Financial Relevance Compliance

Accounting: Focus Economy Clarity
Usefulness Comparability
Practical Fair View
Financial Accounting Standards Board • FASB • Amerykańska Rada

Standardów Rachunkowości Finansowej • The accounting regulator in the USA
with the authority to govern the content of GAAP (i.e. America’s accounting standards).
The FASB’s authority comes its endorsement by the public regulator, the Securities and
Exchange Commission. Its credibility comes from representing a broad cross section of
stakeholders in financial reporting (the public accountancy profession, academics, finan-
cial institutions and industry leaders). Since the USA is home to the world’s largest capi-
tal market, the FASB wields considerable worldwide influence. However, in the wake of
a rash of high-profile accounting scandals in America everybody connected to financial
reporting is under scrutiny and pressure, including the FASB. One focus is FASB’s inde-
pendence. At present, part of FASB’s controlling board of trustees comes from industry
groups and its funds from audit firms, industry and financial groups. Reformers want to
boost the independence of FASB by having it funded by the government, which would
in turn levy compulsory fees on companies and accounting firms. Another focus is the
FASB’s promulgation of bright light accounting standards (consisting of a whole corpus
of precise regulations laid down in “statements, “interpretations”, “technical bulletins”
and “abstracts” etc.). Their effectiveness is being challenged by principles-based standards.
Compare to IASB and see Emerging Issues Task Force and harmonisation.
Financial Accounting Standards Foundation (Japan) • Fundacja

•
Standardów Rachunkowości Finansowej (Japonia) A private-sector account-
ing standards-setter created in 2001 to boost the quality of financial reporting in Japan.
One of the world’s largest economies is known as a “zombie” for living-dead performance.
Part of its problem lies in its opaque accounting rules that allow companies to often hide
the economic substance of their performance. Its predecessor, the Business Accounting
Deliberation Council, “appeared powerless to pass any standard that would damage the
suffering Japanese economy” (”The Economist”, 2 May 2002). The FASF is trying to rem-
edy this with such reforms as fair-value accounting compelling Japanese companies to
show their equity holdings at their market value.
Financial Accounting Theory • Teoria rachunkowości finansowej • The study

of how accounting, especially financial reporting to investors, impacts the fair and efficient
operation of an economy. Financial accounting can be thought of as the “economics of
information”. It tries to build a coherent conceptual framework (“why do it this way?”)
based on first principles of economics, finance and risk theories. Financial accounting
882 Financial Analytics Software
theory can be sophisticated and intellectually challenging. A descriptive sample of some

of the more important concepts it tackles:
Some Ideas Behind Accounting Theory

Concept Summary Description
Information asymmetry ◆◆ Some parties have information advantages over others
Adverse selection ◆◆ Insiders can exploit information asymmetry
Moral hazard ◆◆ Weak stewardship of other people’s money
Regulation ◆◆ Despite the cost, rules are needed to protect investors
Ideal conditions ◆◆ Benchmark how perfect markets would operate
Investor rationality ◆◆ How decisions reached to maximise expected wealth
Market efficiency ◆◆ Informed investors can value securities rationally
Positive Accounting ◆◆ How accounting effects behaviour and biases reporting
While financial accounting tends to operate in the realm of academics and theorists
(see economics and accounting), it has important practical applications. As the account-
ing environment becomes more complex with diverse interest groups, accountants
need stronger foundations on which to justify their choices. The ideas generated by
financial accounting theory eventually find their way into accounting principles and, in
turn, accounting standards.
Financial Analytics Software • Oprogramowanie do analizy finansowej •

Computer software that is used to enhance the accounting, reporting, controlling and
decision-making functions of large firms. The software, which is often web-based, inte-
grates external statutory reporting and internal management accounting functions. See
also internet and financial management accounting (FMA) software. For an example of a
financial analytics software firm, go to the website for SAP.
Financial Assets, Accounting for • Aktywa finansowe, rozliczanie

w rachunkowości • A financial asset is any instrument (e.g. loan, share or deriva-
tive) that originates in a financial institution or capital market. Traditionally, accounting
standards distinguished between held-for-trading and held-to-maturity financial assets.
The former were valued at market value while the later were valued at the lower of cost
or impaired value. However, the increasing use of derivative instruments (a particular
kind of financial asset) raised reservations since large, unrealised losses could be buried
in contracts carried at book value. After several alarming accounting scandals, regulators
leaned towards more prudential accounting standards. Therefore, as of 2005, interna-
tional accounting standards require all financial assets to be valued at their market value,
regardless of the underlying motive for holding them. Unrealised gains and losses would
then flow through the income statement, or if the financial asset is part of a bona fide
hedging transaction, gains/losses would flow directly through shareholder’s equity. In
this manner, derivatives lost their potential to unpleasantly “surprise” accounting users.
However, controversy surrounds such accounting treatment. Since unrealised gains or
Financial Assets, Accounting for
883
losses are recognised despite financial instrument being held to maturity (when all gains
or losses will be eventually eliminated), volatility is created where none existed previ-
ously. At least in the case of hedges, the unrealised gains or losses will be buried in own-
er’s equity (as opposed to affecting profit). Another controversy remains, however, for
enterprises such as banks that carry significant amounts of financial assets that are in the
form derivatives that hedge balance sheet items carried at historical cost. While the qual-
ification for hedging treatment allows volatility to be confined directly to equity, share-
holders and regulators (re: capital adequacy) may still be alarmed. One solution to this
bias would be to carry everything at market value (see fair value accounting). However,
investors may shun such situations because of inherently unreliable estimates of fair val-
ues for many of the assets and liabilities of financial institutions. For such enterprises IAS
can be seen like a “half-way” measure with less attractive results.
Type
Derivative Fair
Value
Hedge
Financial Assets:
Mark
to
Market
? Hedge
Accounting
“Hedged
Item”
Hedges Type
= Cash
Flow
Unrealized M-t-M Criteria:
 Documentation
 Offsets an Item
Speculation  Effectiveness high
 Ongoing checks
P&L
Equity Net
Income
ABN-Ambro 14 0
Estimated
impact of Barclays 4 –34
Financial Assets: IAS 32/39 BBVA 12 -7
on 2003
Fair Value Impact results for HSBC 3 -18
% change vs. actual selected
Euro-banks ING 28 4
Lloyds TSB 1 4
Royal Bank of Scotland 1 7
Source: Morgan Stanley/”The Economist”, 21 October 2004

884 Financial Expert Rule – Sarbanes-Oxley Act
Financial Expert Rule – Sarbanes-Oxley Act (USA)• Zasada eksperta

finansowego – Ustawa Sarbanes-Oxley (USA) A requirement under the •
Sarbanes-Oxley Act for audit committees to have an individual of requisite financial skills.
Traditionally, this would be either an auditor or accountant. The Act allows other quali-
fications (e.g. bankers, MBAs) and requires disclosure of who the experts are and their
qualifications or why it does not have any. The provision is designed to ensure that the
audit committee has people of sufficient technical know-how to deal with the issues.
What is a Debit?
At a corporate governance seminar sponsored by the University of
Chicago’s Graduate School of Business and attended by seasoned
business people, 70% of the 500 participants who took a test in basic
accounting principles got a failing score.
Reference: Governance has mixed results,
“Wall Street Journal” (Europe), 22 July 2003, p. M5
Financial Instrument (Accounting For) • Instrumenty finansowe, rozli-

•
czanie w rachunkowości The various ways to account for financial instruments.
Accounting makes a fundamental distinction based on how the financial instrument
operates. Certain assets (e.g. cash, receivables, loans) are typically held to maturity.
Accounting for Financial Instruments
Issue Treatment
Initial
Recognition
◆◆ balance sheet at cost
Subsequent ◆◆ amortised cost for loans, receivables, bonds, preferred shares and equity
Asset not held for trading
Measurement ◆◆ fair value for traded instruments
Subsequent ◆◆ original cost less repayments or amortisation
Liability ◆◆ fair value (face value) for guarantees
Measurement ◆◆ fair value for derivatives
Fair Value ◆◆ trading instruments: market-to-market directly through income statement
Income ◆◆ held to maturity: unrealised gains or losses held in equity and recycled
Recognition through the income statement when realised
◆◆ remove asset from balance sheet if control is forfeited (i.e. the right to
Transfers sell or pledge), including loss of the right to reacquire the asset
◆◆ remove liability from balance sheet if legally released from debt obligation
Hedge
◆◆ allow special hedge accounting treatment if a true hedge relationship exists
Accounting
◆◆ a specific hedging instrument is matched to a specific asset/liability
being hedged
◆◆ nature, usage purpose and policies
Footnote
◆◆ accounting policies
Disclosure
◆◆ exposure to interest rate risk, if any
◆◆ exposure to credit risk, if any
◆◆ fair value of all financial instruments, regardless of how carried on the books
Financial Reality
885
Their value tends to be predictably constant. Sensibly, these are carried at cost less any
asset impairment. Alternatively, liabilities carried to maturity are valued at their face or
nominal amount. In contrast, other financial instruments (e.g. marketable securities)
are, by their nature, typically traded. Or certain financial instruments (e.g. derivatives),
while not traded, have values (measured in terms of net present value of expected cash
flow) that fluctuate with market conditions according to the linkages built into their
contractual terms. These are more appropriately valued at fair value with mark-to-mar-
ket recognition of income from valuation changes. The accounting can be summarised
as follows (see table on p. 50).
For such items as cash, loans, trade obligations and long term debt, the accounting is
both obvious and clear. The necessity of detailed accounting for financial instruments
arises because of the inherent complexities of such synthetic things as derivatives. Prior
to explicit accounting standards for financial instruments, many derivatives tended to
be treated as off balance sheet items.
Financial Management Accounting (FMA) Software • Oprogramowanie

do prowadzenia rachunkowości finansowo-zarządczej • Computer account-
ing systems which allow foreign subsidiaries to comply with both local regulatory finan-
cial accounting standards and home office accounting policies even if the two are on a
different basis. As well, management accounting information can often be generated to
assist in international decision-making. FMA packages facilitate international business,
particularly in emerging markets where local ruled oriented regulations can be complex,
alien and onerous to comply with. They also help conquer one of the traditional vulner-
abilities of SMEs – their tendency to have weak accounting systems because of a lack of
qualified accounting staff.
Financial Reality (vernacular) • Rzeczywistość finansowa (żargon zawodowy)

• A situational appraisal of a commercial enterprise in terms of its performance as a
competitive player in the market place. Financial reality asks: how did they get where they
are now? What, in fact, are they now? Who is the competition? How do they stack up
against the competition? Where are they headed in the future? Financial reality is what
financial analysis seeks to understand. This means getting answers to some basic, funda-
mental questions about an enterprise:
◆◆ what assets does it have?

◆◆ what is their value?
◆◆ what liabilities does it have?
◆◆ can it satisfy those liabilities as they fall due?
◆◆ how profitable was it?
◆◆ what is its valuation?
◆◆ what are the likely future prospects?
Financial institutions and capital markets are keenly interested in financial reality.
Insights into financial reality come primarily, but not completely, from accounting
886 Financial Reporting
measurements which give fair presentation, adequate disclosure and earnings quality. See
also business plan, commercial common sense, cook the books and market reality.
...
....................
......................................................... Financial
... .......... .... ..
........................................
Statements
............................................................. =
............ ...........
.. . portrait
of reality
Financial
Reality Cost constraints
Wrong estimates
Information
“Filters”
Distorting bias
Mistaken error
Financial
Reality = past track record, present profitability
& capital and future prospects
Disconnect
[Management’s] arguments make a mockery of common sense.
In the big picture the company is clearly a massive fraud. All those
accounting manipulations in the grey area added up to financial
statements that bore no relationship to financial reality.
Corporate Scandal: Now Its Skilling’s Turn
in “Fortune” (Europe), March 8, 2004, p. 16
Financial Reporting • Sprawozdawczość finansowa • A broadly-used term used

to describe the process of formally communicating an entity’s financial results to
owners, managers, regulators and other stakeholders. The distinction versus the more
general term accounting is that a formal report (typically an annual report) is ren-
dered that must comply to some standard requirement imposed by a law or regula-
tion. Thus we also get a link to the idea of accountability as in, say, a “report card”. In
the case of largely publicly traded companies, it is often referred to as corporate finan-
cial reporting.
Financial Services Authority
887
Financial Reporting Council (UK) • FRC • Rada Sprawozdawczości Finan

•
sowej (Wielka Brytania) The FRC is a unified and independent accounting regula-
tor for financial reporting, auditing and corporate governance in Britain. The FRC’s roots
go back to 1990. In 2004, as result of reforms, it brought under its umbrella functions
previously undertaken by the Accountancy Foundation. Its broad and intensive powers
are based on the belief that the inherent links between the issues of financial reporting,
auditing, corporate governance and the professionalism of accountants deserve a unified
response. A subsidiary body, the Professional Oversight Board, focuses on auditing. See
also Sarbanes-Oxley.
Wealth Creation
The aim of the FRC is to promote confidence in corporate reporting
and governance in the UK. We believe in wealth creation. We believe
that our role in promoting confidence in corporate reporting and
governance can make the creation of wealth more likely.
Paul Boyle, Chief of the Financial Reporting Council, quoted from a US
congressional hearing, 9 September 2004
Financial Results • Wyniki finansowe • A rather broad term conveying how a com-
pany has done in monetary terms during an accounting period. It is contrasted to „operat-
ing results” addressing such things as volumes produced, customers serviced or employ-
ees hired etc. Financial results can include particulars about sales, profits, assets and net
worth. A more precise would be to focus on profits.
Obsolete
[Our] system is predicated on technology that is 67 years old. In
1934 [the year SEC was founded] we did not have computers, we
did not have the Internet. Much of the data being disclosed [now
is] irrelevant or stale or impenetrable. Investors should have the
ability to look at a financial statement and understand what the
company’s status is.
Harvey Pitt, Chairman SEC,
quoted in “BusinessWeek”, 25 March 2002, p. 66
Financial Services Authority (UK) • Urząd Nadzoru Usług Finansowych

(Wielka Brytania) • A watchdog supervisory authority established in 2001 with
a broad mandate to look after the UK’s whole financial services sector. Taking over
from what was largely the Bank of England’s traditional supervisory role, the “super-
regulator” combines nine former regulatory and self-regulatory bodies, includ-
ing those for banking, insurance, securities markets and investment management,
under one roof. A leviathan regulator with more than 2,500 staff (2005), its extensive
888 Financial Statement Assertions
powers include the right to name, shame and fine financial executives for wrongdo-
ing at their firms. In 2004, its fines reached £30 million per year, the highest of any
European regulator (ref: European “Business Forum”, Issue 21, p. 84). A quasi-inde-
pendent Regulatory Decisions Committee enforces its powers. The FSA’s design logic
is based on deregulation tending to merge financial services activities that in turn
requires centralised oversight to avoid anybody or anything “slipping between the
cracks”. It also subscribes to a “risk-based” (vs. “rules-based”) approach to regulatory
oversight that employs administrative procedures to correct significant abuses rather
than become an enforcer plodding laboriously through the courts. While the FSA’s
design has merit, its challenge lies in executing such a big task. Regulators in other
regimes are watching its progress to see if it should be a precedent design. Another
challenge is in preserving the regulatory “light touch” (e.g. swift, skilled & agile vs.
heavy handed) that was traditionally a source of the City’s success as an international
financial centre.
2004
Financial Services
2003
Authority (UK)
[milions £] 2002
Fines for money-
laundering infractions 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0
Source: European “Business Forum”, Issue 21, p. 85/FSA
Financial Statement Assertions • Oświadczenia zawarte w sprawozdaniu

•
finansowym Formal, written representations (see representation letter) by man-
agement to auditors that, to the best of their knowledge, the financial statements being
audited are free of material misstatement. Specifically, management is asked to confirm
the following key points:
◆◆ Existence or Occurrence: assets and liabilities exist at a given date and recorded trans-
actions occurred during the period;
◆◆ Completeness: all transactions and events that should be included in the financial sta-
tements are so included;
◆◆ Valuation or Allocation: assets, liabilities, equity, revenues and expenses have been
included in the financial statements at appropriate amounts;
◆◆ Rights and Obligations: assets are the rights of the company and liabilities its obliga-
tions at a given date;
◆◆ Presentation and Disclosures: particular components of the financial statements are
properly classified, described and disclosed.
While it may seem perverse to ask the very party an auditor is supposed to check up
upon, management is ultimately responsible for financial statements and so they must
be asked as a “necessary but not sufficient” condition to merit a clean opinion.
Financial Statements
889
Financial Statement Insurance • Ubezpieczenie sprawozdania finansowego

• A financial statement assurance scheme that would have insurance companies pro-
vide coverage to accounting users in the event that they suffered damages from relying on
unfair financial statements. Both the coverage and the premium charged would be made
public and thus be a measure of accounting risk thereby creating a powerful incentive for
entities to provide high-quality reporting. In the meantime, auditors would do their attes-
tation function on behalf of the insurance companies. FSI is designed to eliminate a per-
ceived conflict of interest in the auditor-client relationship and to boost public confidence
in financial reporting. It is a more radical example of the reform movement in financial
reporting. Compare to errors and omissions insurance. (Source reference: a paper enti-
tled “Financial Statement Insurance” by Dontah et al at the Institute for Excellence in
Corporate Governance at the School of Management, University of Texas, Dallas).
Financial Statement Presentation • Prezentacja sprawozdania finanso-

•
wego The manner in which financial reality is portrayed to accounting users. Much
of this is mandated. The compelling logic of accounting principles makes a balance sheet,
income statement, notes etc. almost universal. Moreover, most accounting standards will
also require disclosure in a certain fashion (content, layout, topic coverage etc.) to pro-
mote comparability. However, within the realm of obligatory content, issuers usually have
some degree of freedom in how they portray their affairs. They may be guided by conven-
tion (e.g. Continental vs. Anglo-Saxon balance sheets), practices within the industry, the
perceived needs of users and the issuer’s own commitment to quality reporting.
Financial Statements • Sprawozdanie finansowe • A presentation of the past

financial performance, current situation and, on some occasions, future prospects of an
890 Financial Statements
economic entity. While financial statements may be no more than rough numbers pulled
out of the proverbial “shoe box” full of vouchers and receipts, a real “set of accounts” will
adhere to some form of accounting standards. In the case of a commercial enterprise,
financial statements provide disclosure via 9 types of information:
1. management’s discussion of operations,

2. auditor’s report,
3. balance sheet,
4. income statement,
5. statement of the sources and uses of cash or cash flow statement,
6. financial statement notes which disclose off-balance items and contingencies,
7. statement of comprehensive income (USA),
8. state of changes in shareholders’ equity,
9. forecasts.
To be useful for their decision-making purposes, accounting users require a number of

attributes for financial statements:
1. relevant to decisions,
2. timely,
3. reliable,
4. accurate,
5. comparable to previous periods,
6. consistent,
7. conservative.
Accounting standards try to fulfil these needs but it must be invoked by accountants
with objectivity, judgement and expertise, hence the role of the independent auditor.
Stock at 1 point in time
CFS Balance Sheet

Open
Cash
Liabilities
CFO
Financial P&L
Statements Investing
Assets Equity
Revenues
Financing
Retained
Close Earnings
Expenses
Flows over Time NPAT

Fiscal Year
891
In a Nutshell
The primary purpose of financial statements is to show the
underlying economic performance of a company. The balance sheet
provides a snapshot, at a moment in time, of the assets, liabilities
and capital of the business; and the income statement, or profit-
and-loss account, shows the difference between total revenues and
total expenses. The auditors vouchsafe that these present a fair
view, acknowledging the subjective nature of some of the measures
behind the accounts. The independence of the auditors guarantees,
in theory, that “fair” is just that.
Company Accounts: Badly in Need of Repair,
quoted in “The Economist”, 2 May 2002
Finished Goods Inventory • Wyroby gotowe • A classification of inventory that is

ready for sale into the marketplace. In a manufacturing process, finished goods (“FG”)
are at the last stage of a three-stage process of completion:
FG Inventory
Category Description
◆◆ Necessary to sustain production schedules
Raw material ◆◆ Allows bulk transportation & buying discounts
◆◆ Also carried as safety stocks and/or speculative
◆◆ Products in the midst of being manufactured
Work-in-process ◆◆ Function of production process/technology
◆◆ Reduced by just-in-time inventory methods
◆◆ Products ready for sale to customers
Finished goods ◆◆ Need to hold to avoid stock-outs
◆◆ In the case of spontaneous buying, FG boosts sales
Finished goods inventory represents the most saleable, and hence liquid, classification of
inventory. The next step for FG in an operating cycle is their conversion to accounts receiv-
able upon their sale. FG are valued at historical cost, including an allocation of factory over-
head. A healthy stock of FG should have turnover consistent with market demand. If FG
stay in inventory too long, it is a sign that the goods are less saleable, possibly due to obso-
lescence, physical deterioration or a weak market. To “move” them, there must be either
extra sales effort or a price discount. In such instances, conservatism requires that FG be
written down to market value where “market” is typically net realizable value. FG inven-
tory will be financed by either working capital or, if sufficiently liquid, by bank debt.
Fiscal Year • Rok finansowy (obrotowy) • Any 12 month/52 week period designated
within a calendar year to be a reporting entity’s annual accounting period. The fiscal
year should ideally coincide with the completion of any annual operating cycle so that
revenues are assured and working capital assets are either at a low (to facilitate counting)
892 FIST (First In Still There)
or liquid (to enhance financial ratios). Many commercial banks in Canada, for example,
have an October year-end that arose from a tradition going back to the 19th century of
a clean-up of crop loans at harvest’s end. Alas, to the chagrin of auditors during “busy
season”, most companies have a fiscal year ending December 31st. See also interim
financial statements.
FIST (First In Still There) • FIST (pierwsze przyszło, nadal jest) • A humorous
reference to inventory valuation for goods that are stuck in storage and, because of obso-
lescence or poor condition, will unlikely move out. The goods should be written-off and
scraped. Compare to FIFO and LIFO.
Fixed Assets • Aktywa trwałe • A balance sheet classification for assets that are a rela-
tively permanent part of a business. To qualify they must stay put for more than 1 year, in
contrast to current assets or working capital assets circulating within the operating cycle.
Fixed assets provide usefulness to the enterprise over time by their capacity to produce
or deliver services. They are often subdivided into either tangible, intangible or long-term
investment categories:
Tangible/physical Assets:
◆◆ production equipment,
◆◆ computer hardware,
◆◆ transportation vehicles,
◆◆ buildings and real estate,
◆◆ property, plant and equipment (a grouping used in the USA),
◆◆ natural resource properties.
Diminishment in the value of tangible/physical assets comes from their gradual erosion
or consumption (e.g. physical wear and tear), an expense that is recognised by deprecia-
tion or, in the case of wasting assets, depletion. Tangible assets may also have a portion
of intangible value imbedded in them. Examples include capitalised interest or dry holes
in full cost accounting for natural resource properties.
Fixed Assets
893
Intangible Assets:
◆◆ computer software,
◆◆ if permitted by accounting standards, capitalised start-up costs to set up or expand a
legal entity,
◆◆ qualified portions of development costs,
◆◆ purchased licences, brand names, patents and copyrights,
◆◆ goodwill.
Most accounting standards impose qualifications on which internal expenditures
(vs. arm’s length purchases) can be capitalised as intangible assets. For example, not
all research and development costs can be considered to have permanent value. The
diminishment in value of intangible assets is recognised mainly by amortisation. While
it can be difficult to ascertain (unlike machinery which physically wears out), most
accounting standards mandate a limited life for intangibles.
Long Term Investments:
◆◆ shares in subsidiaries,
◆◆ ownership in a joint venture.
Typically this category includes equity investments accounted for using the equity or
cost method. However, it excludes these investments that are held for trading or available
for sale. Since fixed assets are not held for sale, their fair value is not particularly relevant.
Under historical cost accounting, fixed assets remain at net book value so long as the going
concern is in tact. However, if the business is about to cease operations (perhaps due to
insolvency), the fixed assets would be valued at break-up or liquidation value, usually at a
deep discount in the case of special purpose assets. There is a general trend towards fair
valuation of fixed assets especially where their fair value has both permanently and sub-
stantially increased. For example, IAS #40 (effective 1 January 2001), allows real estate
property held for appreciation or rent to be either carried at a fair value or cost (in this
case, the fair value of the property must nevertheless be disclosed in notes).
Balance Sheet
Liabilities
Current Assets
Fixed Assets
Assets
of a Equity
Fixed Assets
permanent
nature
894 Fixed Cost Expenditure Variance
Fixed Cost Expenditure Variance • Odchylenie wydatków na pokrycie

kosztów stałych • The difference between budgeted fixed costs and actual fixed costs
in an accounting period without any regard to allocating such costs to production as is in
the case of an absorption costing system:
Fixed Cost Expenditure Variance

Budgeted fixed costs = $$$$$$$
Actual fixed costs = $$$$$$$
Variance Difference
The expenditure variance is the only true fixed cost variance in a standard cost budget.
Either the budgeted amount was incorrect or there was poor control over expenditures.
In both cases, some operational action would be taken (e.g. revise the budget and/or
invoke tighter spending controls). This is in contrast to the fixed overhead manufactur-
ing variance that is simply an arithmetical figure.
Fixed Cost Variances • Odchylenia kosztów stałych • One of the more com-
plex variances to calculate can be the fixed cost variance that arises in an absorption costing
income statement. By definition, such costs (such as depreciation of factory plant and equip-
ment, production supervisory salaries, service department costs etc.) do not vary with output
changes. Rather, they are unavoidable sunk costs of maintaining a certain level of production
capacity. Simply comparing the budgeted amount to how much was actually spent provides
a straightforward “expenditure” variance. This is in fact the only true variance at work in
the sense of the possible need to take action (either to remedy or reward performance or to
alter budgets). Indeed, this is all we need to think about with a marginal costing income state-
ment. However, things get a little complicated with an absorption costing income statement.
Whenever budgeted production is different than actual production, either too much or too
little fixed costs will be absorbed into production costs. This is dealt with by either an “over-
absorption” (a cr. entry) or under-absorption (a dr. entry) adjustment directly to the income
statement. This adjustment is often referred to as a “volume variance”. Strictly speaking, it is
not a variance in the sense that any remedial action can be taken (unless we are going to fire
the accountant for balancing the books). The expenditure variance thus needs to be adjusted
by the volume variance with the net figure being the “total fixed cost variance”. The volume
variance can in turn be broken down into two sub-variances. Assuming labour hours are the
chosen absorption base, there is an “efficiency variance” (measuring the impact on absorbed
overheads of the difference between actual hours worked and standard hours budgeted)
and a “capacity variance” (measuring the impact on absorbed overheads of the difference
between labour hours available at budget and actual hours used). Both sub-variances have
questionable real-world relevance. The efficiency variance is no more than an “efficiency
variance” already calculated for labour costs (times the overhead absorption rate). Moreover,
fixed costs are sunk and thus generally irrelevant. The better measure of the meaning of these
sub-variances would be the lost contribution caused by a failure to either work efficiently or
fully utilize capacity (i.e. an opportunity cost concept). The sole merit of these two complex
numbers is in providing a challenge to accountancy students on their exams.
Fixed Costs
895
Actual [$]
Independent of volume 
Expenditure Variance
ABSORBED 
Volume
Fixed Cost
Variances BUDGETED 
BUDGETED
ACTUAL
Output Volume
NB “Volume variance” = under/over absorption

Fixed Costs [$]
ABSORBED
@ STANDARD
Efficiency
ABSORBED
Volume
@ ACTUAL
Capacity
Fixed Cost
“Sub-Variances” BUDGETED
BUDGETED
ACTUAL
FLEX
Labour Hrs
NB Sub-variances reconciling items vs. economic measures
Fixed Costs • Koszty stałe • Expenses that are independent of production volumes
and which cannot be modified in the short run without radically altering the business.
Examples include:
◆◆ factory depreciation or premises rental,

◆◆ labour payroll,
◆◆ sales, general and administrative expenses,
◆◆ interest on outstanding debt.
896 Fixed Overhead Manufacturing Variance
The time horizon in which a business is “locked into” a cost structure varies with the nature
of the expense. You can fire workers but still have to meet the next month’s payroll. You can
eliminate interest expense by paying off the debt. Even the burden arising from sunk costs
can be eliminated if the fixed assets are sold. In the long run, all costs or expenses are vari-
able in the sense that a business is free to re-configure itself. However, for practical purposes,
most costs are fixed except for cost of goods sold and discretionary expenses such as adver-
tising. This creates operating leverage and the need to achieve a break-even volume of sales.
Fixed Overhead Manufacturing Variance • Odchylenie wydziałowych

•
kosztów stałych A “variance” in a standard cost budget that arises in an absorp-
tion costing system because of a difference between actual and budgeted production
valued at the predetermined overhead absorption rate per unit:
Manufacturing Volume Variance
Budgeted Production X OHAR (*) = $$$$$$$
Actual Production X OHAR (*) = $$$$$$$
To income statement as over/under absorption Difference
(*) OHAR = [predetermined] overhead absorption rate
Describing the above amount as a variance is, strictly speaking, a misnomer. Rather,
it is equivalent to the over-absorbed/under-absorbed manufacturing overhead adjust-
ment in an income statement and arises solely because of the unitising process whereby
fixed costs are converted into variable costs for allocation purposes. It is balancing fig-
ure and not a true variance in the sense that any operational change could be made
to fix anything (unless you wanted to fire the cost accountant!). The overhead volume
variance contrasts to the fixed cost expenditure variance.
Flat Tax • Podatek liniowy • An income tax with a constant percentage applied against tax-
able income. This is in contrast to the more usual progressive tax that increases the percent-
age as income rises in “brackets”. While a flat tax might be considered inequitable (since both
the poor and the rich pay the same proportions), it has the merit of being both simple and
offering a strong incentive to earn income (and perhaps less of an incentive to evade income
taxes). Many emerging market economies find the flat tax approach attractive as a develop-
ment measure. See also lump sum tax.
Marginal Tax Rate
100
CONFISCATION
75
Flat Income Tax 50
25
MAX “TAX BITE” 
0
Taxable Income [$]
Footings
897
Flexible Budgeting • Budżetowanie elastyczne • A cost control method that com-

pares actual and budgeted costs for the same level of activity. This in turn requires costs
to be classified as fixed, semi-fixed, variable and semi-variable so that budgeted costs can
be revised to reflect actual production levels (which determines how much fixed costs are
spread out). The logic of the flexed budget ultimately rests on the principle of account-
ability for controllable costs. The original budget (“what we hope to do”) will be based
on an anticipated level of production. However, planned production levels will have to
respond to any unanticipated changes in sales. Since sales volumes are determined in the
competitive marketplace, they are inherently less controllable (most enterprises are mar-
ket followers not leaders). Thus it is quite common that actual production levels will be
different than budgeted production levels. However, per unit input costs should not nec-
essarily change. In gauging cost performance (“what we should have done”), any revised
output levels should be taken into account (at least for variable costs that change with
output) but applied against the original per unit input costs in order to maintain the cost
discipline of budgeting. The variance thus becomes the difference between what should
have occurred and what actually did occur, taking into account differences in output but
not costs per unit. The manager responsible for the cost centre should be held account-
able for this variance.
Flexible Budget: Example

Description Result Output Input Input Cost
Planning
“Hoped to Do” 10,000 X 2kg/unit X $1.50/kg = $30,000
Budget
“Should Do” Flexed Budget 12,000 X 2kg/unit X $1.50/kg = $36,000
“Did Do” Actual Results 12,000 X 1kg/unit X $2.00/kg = $24,000
Total Variance (favourable) +$12,000
The term “flexible budgeting” may seem to connote a contradiction in terms since a
budget should be a fixed reference point. However, in the absence of an adjustment
to the original budget, it would be impossible to isolate cost true variances from the
impact changes in volume.
Flow Through Method (Tax Credits) • Ulga podatkowa od składnika akty-

•
wów (ujęcie jednorazowe) Reducing income tax expense (for financial reporting
purposes) by the whole amount of a tax credit in the period that it is taken. Compare to
deferral method whereby a tax credit is amortised over the life of the asset that caused the
tax credit. Note that regardless of the accounting method used, the taxpayer receives the
benefit of the tax credit immediately.
Footings (British) • Sumy (termin stosowany w Wielkiej Brytanii) • A rather old-

fashioned accountant’s term to refer to a total of assets or liabilities and net worth. The
word comes from the exercise of adding up a column (possibly to reach the base or “foot”
at the bottom with an accumulation). Example: “The First Commercial Bank has foot-
ings of $50 billion” i.e. it has total assets of $50 billion.
898 Footnotes (to Financial Statements)
Footnotes (to Financial Statements) • Informacja dodatkowa/uzupełnia-

•
jąca (do sprawozdania finansowego) An equivalent term for the notes to finan-
cial statements. Strictly speaking, footnotes are at the bottom of a page whereas the sup-
plemental information contained in notes to financial statements is usually placed behind
the numbers.
Foreign Currency Financial Reporting (Issues) • Sprawozdawczość finan-

•
sowa w walucie obcej (problemy) In today’s global economy, international trade
and investment is ubiquitous. But absent a global currency, complications, costs and risks
arise from dealing in different currencies. (One reason why a single currency zone such
as the Euro can enhance economic growth is that many of these problems are elimi-
nated, albeit at a cost of having a “one size fits all” monetary policy). The most common
foreign transaction involves trade across different currency zones. Few accounting issues
are involved here (see foreign currency transaction) since a process of “closing” outstand-
ing balances quantifies results. You either gain or lose versus your own currency. Nor are
financial “portfolio” investments in foreign securities a particular accounting problem
since mark-to-market valuation is often feasible. You always know where you stand in
your own currency. It is when companies (multi-national corporations) make perma-
nent investments in foreign countries that the accounting for foreign operations becomes
trickier. This is a measurement problem because investments may never be fully repatri-
ated. In the meantime, ways must be found to track their value and how they are per-
forming (see foreign currency translation). There are three challenges. First, is the need
to separate the effects of currency fluctuations (which are uncontrollable constraints)
and the operating results reflecting a foreign investment’s financial performance. A sec-
ond challenge arises because currency fluctuations tend to be inter-connected with other
economic forces such as inflation rates, interest rates and confidence levels. Many effects
“wash” because the arbitrage of efficient markets. For example, a weakening foreign cur-
rency may cause translation losses to be apparent and recognised. However, if the cur-
rency is depreciating, it is likely because of differences in relative inflation rates and nomi-
nal interest rates. So physical, or non-monetary, assets in the weaker currency’s market
will tend to gain in value at the inflation rate. This will tend to offset the translation loss.
However, because historical cost accounting (HCA) does not recognise such asset gains,
this offset may go unnoticed. While this may be a shortcoming of HCA in domestic cur-
rencies, it can be magnified in foreign currency operations. Finally, the third challenge
in foreign operations is quantifying risk. Foreign operations generally increase risk (re:
ignorance from dealing in a different language, culture, market and political system; as
well, some countries are simply bad places to do business). However, international diver-
sification may actually reduce a MNC’s overall risk. As well, hedging activities can miti-
gate risks albeit adding complexity to the process.
Foreign Currency Transactions, Accounting for • Transakcje walutowe,

rozliczanie w rachunkowości • Whenever a business buys or sells in a foreign cur-
rency, it is exposed to a gain or loss on foreign exchange if there is a timing gap between
the initial transaction and payment dates i.e. an “open transaction”. An accounting com-
plexity arises in recognising the resulting gain or loss. International accounting standards
Foreign Currency Transactions, Accounting for
899
distinguish between two basic situations: unhedged and hedged transactions. As well, it
is possible to account for unhedged transactions in a variant that defers the accounting
for gains/losses until realised.
A. Unhedged transactions
A company may chose to simply take its chances and either enjoy a gain or suffer a loss
on closing a transaction depending on how foreign exchange rates move. If it chooses
to go this route, it must account for transactions denominated in foreign currencies as
follows:
◆◆ Record the transaction at the prevailing exchange rate at the initial transaction date.
◆◆ Recognise realised exchange differences during the month when transactions are clo-
sed/settled.
◆◆ Translate monetary items (“open transactions”) at the “closing rate” (i.e. rate at
balance sheet dates) to calculate unrealised exchange differences.
◆◆ Show both realised and unrealised exchange differences in the income statement.
Implicit in the above is the fact that a company with an open position is, in effect,
speculating on foreign currency movements (i.e. accepting “exchange rate risk”). Any
loss or gain should therefore be immediately reflected in the income statement, even if
unrealised.
Illustration: A firm inside the Euro zone contracts to buy $1,000,000 worth of equip-
ment from a US supplier on December 1 when the €/$ exchange rate is .78 (illustrative
purposes). Terms require payment in USD in 60 days. On the December 31 year-end,
the €/$ exchange rate is .75 (i.e. the Euro strengthens). However, by January 31 of the
following year, the Euro has weakened and the exchange rate is .76.
Foreign Currency Transaction: Example – Unhedged €’000

Transaction Date – Dec1/Year 1
Dr. Equipment (asset +) 780
Cr. Accounts Payable (liability +) 780
Balance Sheet Date – Dec 31/Year 1
Dr. Account Payable (liability -) 30
Cr. Unrealised Exchange Gain (P&L+) 30
Payment Date – Jan 31/Year 2
Dr. Realised Exchange Gain (P&L-) 10
Cr. Cash (asset -) i.e. 1 million x .76 760
Dr. Unrealised Exchange Gain (reverse) 30
Cr. Realised Exchange Gain 30
Note that the exchange rate movements do not affect the book value of the equipment.
The difference between the asset’s historical cost and its purchase price is a €20,000 gain
900 Foreign Currency Transactions, Accounting for
(the net of an initial unrealised €30,000 gain and a subsequent realised €10,000 loss on
settlement). Other types of monetary transactions (e.g. loans and accounts receivable)
are treated similarly.
B. Hedged Transactions
Foreign currency transactions can be hedged in a variety of ways (e.g. use of foreign
currency deposits or loans, forward rate contracts, swaps and options). To become an
“accounting hedge” (i.e. to eliminate reported volatility by showing an offset between
the hedged item and the hedge instrument), international accounting rules require sev-
eral conditions:
◆◆ The financial instrument is designated to be a hedge at the outset.

◆◆ The item being hedged is identified at the same time.
◆◆ The hedge is expected to be “effective” i.e. there is a strong inverse correlation between
the hedged item and the instrument.
Normally, international accounting standards require hedges to be carried at fair value

with any changes reflected in the income statement. In the case of hedged items that are
carried at cost, an accounting hedge allows the fair value changes to bypass the income
statement and go to capital reserves.
Illustration: A common way to hedge a foreign currency transaction is to use the for-
ward exchange market. A firm can “lock in” an exchange rate in advance by entering a
contract with, say, a bank. The forward rate is used to measure and record the currency
contracted in advance. Any difference between spot and forward rates is recognised
as interest income or interest expense over the life of the contract. Assume the same
situation as above. But to protect itself against a depreciating Euro, assume the buyer
contracts to buy $1 million worth of dollars from a bank at a two month forward €/$
exchange rate of .79 (illustrative purposes).
Foreign Currency Transaction: Example – Forward €’000
Transaction Date – Dec 1/Year 1
Dr. Deferred premium (asset +) 10
Cr. Account Payable (liability +) 790
Dr. Hedging Expense (P&L-) 5
Cr. Deferred premium (asset -) 5
Payment Date – Jan 31/Year 2
Dr. Hedging Expense (P&L-) 5
Cr. Deferred premium (asset -) 5
Foreign Currency Translation, Accounting for
901
The above are summary entries. Under the forward contract with the bank, the firm
has both a liability of €790,000 and a receivable of $1 million (recorded in memo form
on its books). There is no foreign exchange gain or loss for two reasons. First, by buy-
ing USD forward, the buyer has effectively closed an open position. Second, compared
to spot rate of .760 on January 31, the loss of €30,000 on the dollar receivable from the
bank is offset by a gain of €30,000 on the firm’s account payable.
C. Deferred Recognition
A variation on accounting for an unhedged transaction is to defer unrealised gains or
losses until payments are settled at which time a final net gain or loss is recognised in
the income statement. In the meantime, the income statement (P&L) is not cluttered
by items that may well reverse themselves in any event. While this is not in compliance
to international accounting standards, firms sometimes use this method. By defini-
tion, non-monetary items (such as fixed assets) that do not involve a flow of cash are
not “transactions”. Rather, they must be “translated” into another currency consistent
with how their carrying values are determined (i.e. historical cost assets are translated
at historical exchange rates at the time of purchase). If and when such assets are sold, a
foreign currency gain or loss will be recognised as part of the accounting for the asset’s
disposal.
Foreign Currency Transaction: Example – Deferred €’000
Transaction Date – Dec 1/Year 1
Cr. Account Payable (liability +) 780
Cr. Deferred Exchange Gain (equity reserve +) 30
Payment Date – Dec 31/Year 2
Dr. Deferred Exchange Gain (Capital reserve -) 30
Cr. Exchange Gain (P&L +) 20
Foreign Currency Translation, Accounting for • Przeliczenie tran

sakcji i pozycji walutowych w rachunkowości Translation involves con- •
verting assets and liabilities recorded in a “foreign” currency into a “domestic” currency
so that accounting users can better understand them e.g. European investors naturally
think in terms of Euros while American investors think dollars etc. Translation is a mea-
surement and reporting activity as opposed involving an actual exchange transaction
(see foreign currency transactions, accounting for). What makes translation complicated
is the fact that floating currencies are seldom stable. The measurement yardstick is con-
stantly changing. Over the years, various versions of accounting standards and regimes
have tried to settle on the best translation method. (The four most popular methods were:
902 Foreign Exchange Market
“current rate”, “monetary/non-monetary”, “temporal” and “net investment”.) No single

method could solve all the reporting problems (see foreign currency financial report-
ing). Moreover, a multitude of methods tends to cause confusion amongst accounting
users. International accounting standards have now settled, for better or worse, on one
approach: closing rate (also referred to as “current rate”) method. See also foreign currency
financial reporting issues.
Foreign Exchange Market • Rynek walutowy • A global market for international

currencies to transact a combination of activities of which the demand/supply equilib-
rium will determine prices:
◆◆ trading on current account,

◆◆ investing on capital account,
◆◆ interest rate arbitrage,
◆◆ speculation.
The main players, or market makers, are international banks who trade in spot, for-
ward and options/futures markets. Transactions, which are mostly dominated by US
dollars, are carried out over the telephone and tend to be concentrated in money mar-
ket centres.
Foreign Operations, Classification • Przedsięwzięcia zagraniczne, klasy-

•
fikacja The foreign operations of most multi-national corporations represent foreign
direct investments in other countries. Activities in another currency typically must be
reported in that currency (if only to comply with local laws); next translated into the par-
ent’s reporting or presentation currency and then consolidated into the parent’s global
results. Prior to 2005, subsidiaries had to be classified according to their degree of auton-
omy in order select between the two basic alternatives available: the closing rate method of
translation or the temporal method.
Classifying Foreign Operations

Classification Method Disposition of net translation differences
Closing
Autonomous Accumulate in “capital reserves”
Rate
Integral Temporal Recognise in income statements as arise
Classifying a foreign subsidiary based on its degree of autonomy was considered an

accounting judgement and was typically based on such criteria as the following:
◆◆ amount of local content,
◆◆ proportion of inter-company purchases and sales,
◆◆ proportion of sales in the local market,
◆◆ reliance on local sources of finance.
However, in practice, it was difficult to distinguish between the two. Subsidiaries often
operated on a continuum and had shared attributes. For this and other reasons, inter-
“Four Eyes” Rule
903
national accounting standards switched in 2005 to a less discretionary method that

simply required the mandatory use of the closing rate method.
Forensic Accounting • Rachunkowość sądowa • A specialised kind of accounting

that investigates fraud, crime and legal disputes. For example, such sleuth work might
be necessary in uncovering money laundering schemes or a rogue employee. Word roots:
from the Latin “forensis” = in open court; later evolved in 17th century to idea of investi-
gation.
Form 10K • Formularz 10K • A corporate filing submitted annually to the Securities and
Exchange Commission (SEC) that supplements and details information published in an
annual report of publicly traded companies. Staff at the SEC will in turn scrutinise the
Form 10K to check for compliance to disclosure and GAAP requirements. A Form 10Q is
also filed for quarterly interim purposes and a Form 20F (reconciling the issuer’s account-
ing standards (typically IFRS) to US GAAP) is filed for non-US companies.
Forward Looking Information/Statements • Informacje prognostyczne •

•
Sprawozdawczość prognostyczna Any financial statement disclosure based on
expectations, beliefs, assumptions, plans and judgements about the future. In particular,
the management discussion and analysis may contain such statements in describing the
business’s future plans and direction. Or, as its name implies, a prospectus will discuss the
business’s future prospects. Obviously, readers should recognise that such information is
subject to predictive error. The concept of forward looking information was developed by
US securities law (“Securities Litigation Reform Act of 1995”) to both protect investors by
warning them about risks and to also protect security issuers against claims by investors
that predictions were not fulfilled. American financial reporting will thus contain a boil-
erplate caveat cautioning readers not to take the statements literally. Contrast to account-
ing estimates.
We Told You So
This document contains forward looking statements – that is
statements related to future, not past, events… They often address
our expected future business and financial performance and often
contain such words as “expects”, “anticipates”, “intends”, “plans”,
“believes”, “seeks” or will” [which] by their nature are uncertain...
These uncertainties may cause our actual results to be materially
different than those expressed in our forward-looking statements.
Excerpted from Caution concerning forward-looking statements,
in General Electric’s 2005 Annual Report, p. 112
“Four Eyes” Rule • Zasada „czworga oczu” • A basic principle of internal control: two
independent people should always check any important transaction to ensure its faithful
compliance to procedures and policies. It is based on the segregation of duties principle.
904 Franchise Accounting
Franchise Accounting • Rachunkowość franchisingu • A franchise is primarily a

financing and management scheme. A “franchisee” will typically invest its own capital to
independently operate a business but within a contractually agreed manner. In return for
use of a brand name, being part of network and having access to proprietary know-how or
products, it will pay a fee, either upfront or over time. A “franchisor” will generate revenue
from extracting fees from the franchisee or having the exclusive right to supply goods or
services that in turn earn a profit. An accounting complexity with franchising is in rev-
enue recognition, particular the initial fee. Is it earned immediately for start-up or a charge
for future services? (In which case it should defer revenue until services are provided over
time.) (Word roots: from the Old French “franc” = free; later evolved in 18th century to idea
of free to vote and then authorisation to carry out commercial activity in 19th century.)
Fraud Detection by Auditors • Wykrywanie nadużyć gospodarczych przez

rewidentów • Since the economic crime of fraud or error may materially affect the
financial statements, its prevention and detection is of concern to both shareholders
and auditors alike. The dilemma is that fraud can be extremely hard for outsiders to
detect. Collusion between insiders (an “inside job”) may circumvent internal controls.
Documentation, which auditors often must treat as reliable third party audit evidence,
can be forged. Making matters more difficult is the very nature of modern business.
Competition in the free market puts greater pressure on performance. Employers are less
paternalistic; employees are in turn less loyal. Globalisation involves decentralisation
and more complex transactions spanning several jurisdictions. Technological change
has resulted in the development of the “paperless office”. Since fraud is an “inside job”, its
prevention, of necessity, must be the primary responsibility of management. It cannot be
the auditor’s primary function to prevent fraud and error. That said, audits can be a deter-
rent to fraud. Moreover, auditors cannot be oblivious to fraud. Under most audit stan-
dards they are obliged to consider the possibility of fraud as an audit risk. In all, we have
an example of “healthy ambiguity”. Apportioning blame often boils down to a matter of
degree. In extreme cases (see Enron), auditors have been negligent. The two terms “rea-
sonable expectation” and “material misstatements” are central to defining the auditors’
responsibilities. Often, these can only be resolved in a court of law. Depending on the type
of fraud (e.g. money laundering in the banking sector), there may also be a statutory duty
for the auditor to report a fraud to either an industry regulator or to criminal authorities.
Apart from the statutory audit, auditors may also get involved in fraud investigations in
their roles as forensic accountants. References: International Standard on Auditing No.
240 “Fraud”; USA: Statement on Auditing Standards No. 82, “Consideration of Fraud in a
Financial Statement Audit”.
Burned
John Q Public was burned, and asked, ‘Where were the directors
and external auditors?’ The trust equation was broken.
Dennis Nally, chairman of PricewaterhouseCoopers, USA,
quoted in the “International Herald Tribune”, 9 December 2005, p. 13
Fudge the Numbers
905
Fraud Detection Software • Oprogramowanie do wykrywania nadużyć

•
gospodarczych The analytical computer programmes can be used to alert auditors to
the possibility of a fraudulent financial reporting. Financial results are analysed for incon-
sistent or abnormal patterns and financial ratios that do not make sense. For example, if
an entity showed rapidly growing sales in a stagnant market and increases in gross profit
margins, it would not be plausible unless there was some specific explanation (e.g. intro-
duction of a new, highly competitive product).
Frozen Assets • Aktywa zamrożone • Assets that cannot be used or accessed by

their owner. Bank deposits might be frozen by the exercise of government authority. The
accounting treatment for such assets should be to disclose their status and possibly write
them off. See also blocked account.
Fudge the Numbers (slang) • Fałszować wynik (żargon zawodowy) • To arbi-

trarily come up with a suitable financial statement result, either as a rough guess in the
absence of hard, factual data or perhaps in order to purposely manipulate things to suit
one’s own purposes. The word’s roots likely come from the attraction of getting your
hands on sweet candy. See also window dressing.
Get the Message?

The guilty verdict is a critical landmark – and a good thing – for
American business. The rules are now clear and the risks of another
Enron that much lower. The message is not to start down the slippery
slope – that fudging the numbers, operating deeply in the gray
zone, deliberately obscuring what’s going on in your business, isn’t
just wrong. It’s a crime.
“Fortune” (Europe), June 12, 2006, p. 12
906 Full Cost (Exploration) Accounting
Full Cost (Exploration) Accounting • Aktywowanie pełnych kosztów

poszukiwań zasobów (w eksploatacji zasobów naturalnych) An account- •
ing policy option for the natural resource extraction industry that capitalises the full cost
of both successful and unsuccessful exploration activity as an asset. Thus even if a oil com-
pany drills a “dry hole” (i.e. it fails to find reserves), it will recognise the associated costs as
an asset based on the logic that such costs are an integral cost of eventually finding new
reserves. Moreover, assuming that the firm can continue to search elsewhere, a dry hole in
fact represents a form of “value” in that a resource is more likely to exist elsewhere (assum-
ing geological assumptions are sound). Full cost accounting is considered to be a less con-
servative treatment of exploration costs compared to successful efforts accounting. It tends
to be favoured by the “junior” oil and gas producers. See also reserve-replacement ratio.
Functional Currency • Waluta funkcjonalna • The currency in the primary eco-

nomic environment in which an entity operates. It is not necessarily the currency where
a business is located or the currency it uses for its (local statutory) financial reporting.
Rather, it is normally the currency in which an entity primarily generates and expends its
cash. Often the identity of a functional currency is not obvious in which case an accounting
judgment must be made and, once made, adhered to as long as the underlying justification
of the choice prevails. The concept of the functional currency is the key to understand-
ing the foreign currency translation of financial statements under international account-
ing standards. To best understand the idea behind a functional currency, let’s consider a
UK-based oil company’s subsidiary operating in Europe. Assume that the UK firm has
British investors who are interested in the sterling performance of their investment. We
can also assume (for illustration’s sake) that the subsidiary operates imports and exports
in the international energy commodities that are denominated in US dollars. Distinctions
between the various currencies involved and their treatment would be as follows:
Accounting Currencies
Currency Description Comment
◆◆ The subsidiary may be required to issue financial statements in
“Local” or Euros to comply with domestic tax and corporate laws; while sepa-
€
“Foreign” rate records would be keep for strictly local reporting purposes,
these would not be used for the entities’ own accounting.
◆◆ Assuming that most cash flows occurred in USD, or USD denominat-
$ “Functional” ed amounts, all non-USD transactions, assets and liabilities would
be translated into USD under IAS rules.
◆◆ Assuming the parent issued its financial statements in sterling, it
£ “Presentation” would then translate the functional currency ($) into reporting cur-
rency (£) via a consolidation for financial reporting purposes.
The significance of identifying the functional currency is that it defines how translation
is handled. Under international accounting standards, foreign currency transactions
are to be initially recorded in the functional currency by applying the spot foreign/
functional exchange rate to the foreign currency (Euro) at the appropriate date of trans-
action. In most instances, an entity will report in its functional currency although it is
Funds Flow
907
possible that it also uses a different presentation or “reporting” as in the (rare) example
above. The conversion from functional currency to presentation currency occurs under
the same rules as conversion from local/foreign to the functional currency.
Fund Accounting • Rachunkowość funduszy • Method of accounting and finan-

cial statement presentation whereby assets and liabilities are grouped according to the
purpose for which they are to be used. Fund accounting is generally used by govern-
ment entities and not-for-profit organisations. For example, a charity might have set
aside money for a specific purpose (a “restricted fund”).
Fundamental (Accounting) Errors • Podstawowe błędy (w rachunkowo-

•
ści) Accounting errors discovered in the current period that are of such material sig-
nificance that the financial statements of one or more prior accounting periods can no
longer be considered to have been reliable at the date of their issue. Because of the inher-
ently subjective nature of accounting estimates, most financial statements will always con-
tain some degree of “mis-estimation”. Readers will accept these as the price of accrual
accounting. Any new information that might alter estimates can simply be incorporated
as revisions into future estimates. In contrast, fundamental errors, as the name implies,
are of a much more profound and serious nature. Because an accounting user’s percep-
tion of past performance would be radically altered, they cannot be ignored. Examples
might include the discovery a fraud that has hidden material losses or the revelation of
a flaw in contractual arrangement that would impair asset value. Fundamental errors
must be fixed by going to the trouble of a retrospective prior period adjustment. In prop-
erly audited financial statements, fundamental errors should, ideally, be rare. When they
do occur, it is typically due to an internal control breakdown in bookkeeping systems. In
practice, fundamental errors have a habit of seldom making companies appear healthier.
In this regard, they reflect both a firm’s earnings quality and its audit risk.
Funded Debt (British) • Dług skonsolidowany (termin brytyjski) • 1) An

accounting classification of term debt maturing after more than one year; also used to
express the transaction of refinancing short-term debt with long term debt (contrast to
unfunded debt) or, alternatively 2) the part of the national debt which does not have a
specified repayment date (see consols).
Funded Pension • Emerytura skapitalizowana • Pension obligations that have been

fulfilled in advance by setting aside funds, which in the meantime are placed in income
earning investments, to cover future pay-outs. Contrasts to pay-as-you-go schemes where
pension payments are made only as needed to fulfil obligations as workers actually retire.
See also pension costs.
Funds Flow • Przepływ funduszy • The working capital generated from ongoing
operating activities (i.e. excluding capital transactions such as financing or fixed asset
changes) over the course of an accounting period. The word “funds” refers to net working
capital that is (mostly) receivables and inventory less payables. Using what is called the
indirect method, funds flow can be calculated as follows:
908 Funds Flow Statement
Funds Flow: Indirect Method of Calculation

Component Explanation
Net Profit after tax per P&L 100,000

◆◆ Difference between accrued rev-
enue and accrued expenses
+ depreciation/amortisation + 45,000 ◆◆ Non-cash expense; book entry only
+ deferred tax expense + 15,000 ◆◆ Non-cash expense; book entry only
+ various other non-cash expenses (*) + 5,000 ◆◆ Non-cash expense; book entry only
Funds Flow 165,000 ◆◆ Convenient proxy for cash flow
Change in working capital (**) - 35,000 ◆◆ Difference over accounting period
Cash Flow from Operations 130,000 ◆◆ Actual change in bank account
(*) Any non-cash expense such as provisions for losses or bond interest discount
(**) Increase in working capital is deducted from funds flow since working capital is absorbing
cash resources temporarily until cash cycle is completed; decrease in working capital is added
to funds flow as working capital releases cash.
Funds flow is convenient to calculate since it uses information found in an income state-
ment that is readily available to outsiders. As such, it is a commonly used proxy for cash
flow from operations (which would otherwise have to be calculated internally using the
direct method or by adjusting for working capital changes). Indeed, if net working capi-
tal does not change over the course of the accounting period, funds flow would be equal
to the amount of cash generated from operating activities i.e. literally the increase in the
bank account before loan or equity transactions or capital expenditures. When work-
ing capital is materially different, either due to a large change in sales or a change in the
turnover of the working capital accounts, the proxy for cash generated is lost.
Funds Flow Statement • Statement of Sources and Uses of Funds • Zesta-

wienie przepływów funduszy • Zestawienie źródeł i wykorzystania fun-
duszy • A component of a financial statement that accounts for the flow of net work-
ing capital (“funds”) through an entity over an accounting period. The less commonly
Funds Flow Statement

Start: Opening W/C
Category Description Detail W/C Impact
Operating Activities
◆◆ Funds flow from operations +
◆◆ unrealised gains/losses in income +/-
Sources ◆◆ Sale of fixed assets
◆◆ Loan advances +
Financing Activities ◆◆ equity issues
◆◆ long term debt repayments -
◆◆ dividends
Uses ◆◆ capital expenditures
Investing Activities ◆◆ increases in long term investments -
◆◆ acquisitions
Finish: Closing W/C
Fungibles
909
employed “sources and uses” description perhaps better conveys the idea of the state-
ment’s information content: where funds came from and where they went. A funds flow
statement (FFS) looks very similar to a cash flow statement (CFS) except for the fact that it
is explaining working capital changes – see table on p. 74.
Balance Sheet Open Balance Sheet Close
Current Current ST Debt

Assets ST Debt Assets
Funds Flow
Funds
? Funds LTD
Statement Fixed
Assets Equity Fixed Equity
 operations Assets
 investing
 financing
“Funds” = Working Capital
The FFS can be created from two balance sheets linked by an income statement. The
mechanics involves first calculating funds flow from operations via the indirect method.
Then the changes in balance sheet long-term (i.e. non-working capital) line items must
be assessed for their effect on funds flow. Calculating spent on fixed assets requires extra
effort. The FFS balances when opening and closing working capital positions reconcile.
The FFS is a less commonly provided than the more detailed CFS. However it has its
advantages. It is a simpler, less cluttered statement. Arguably, working capital changes
are more relevant than cash changes (since working capital is used to finance opera-
tions). Finally, if the accounting user has not been provided with a CFS (say, because the
entity employs small business accounting), it is easier to construct a FFS.
Fungibles • Aktywa wymienne (jednorodne) • Interchangeable assets that can be

replaced by another of equal value. For example, cash and bearer securities are fungible.
The accounting significance of fungibles is that such items can be aggregated and do not
need separate accounting. A “fungible issue” is a bond with the same terms and condi-
tions as a previous issue. While yields may vary, a common instrument helps to build up
the liquidity and depth of a bond’s market.
910 Fungibles
G
G/L ▶ General Ledger.
G5+1 • G5 + 1 • An informal grouping of accounting standard setters from several coun-
tries with a strong Anglo-Saxon accounting tradition (USA, UK, Canada, Australia
& New Zealand) plus the IASC as observer. (Somewhat perversely, given accountants
are supposed to count, it used to be known as the G4+1.) While the G5 exchanged views
and co-operated, it tended to promote harmonisation within its five members and, as
such, tended to offer an alternative vision to IAS. Now that the UK has subscribed to
International Financial Reporting Standards since 2005, the group could be to be viewed
as the club holding out against the complete dominance of IFRS. That said, the active
engagement of the USA’s FASB within the G5+1 is seen a facilitating the convergence
process. NB: Not to be confused with the “Group of Five” big industrialised countries
(France, Germany, Japan, the United Kingdom and the United States).
GAAP ▶ Generally Accepted Accounting Principles.

GAAS ▶ Generally Accepted Auditing Standards.
Gain on Sale of Fixed Assets • Zysk ze sprzedaży środków trwałych • The
positive difference between net book value and net realisation value that occurs at the end
of a fixed asset’s useful life when it is disposed or sold. If the cash proceeds of salvage value
are greater than the asset’s net book value, a gain will arise. A gain on the sale of fixed
assets is effectively an adjustment to depreciation to reflect the over-depreciation of a fixed
asset over its useful life.
912 Gains/Losses Terminology vs. Earnings
Gain on Sale of Fixed Assets: Calculation

Historical Cost of fixed asset 100,000
Accumulated Depreciation - 85,000
Net Book Value at disposal 15,000
Salvage/Residual Value - 20,000
Gain on sale of fixed asset 5,000
A gain, and its opposite, a loss on sale of fixed assets, is practically inevitable with most
fixed assets where salvage value is uncertain and must be estimated prior to establish-
ing annual deprecation charges. As such, the gain can be simply added to the deprecia-
tion expense in period it occurs, or if it is significant enough, shown as an extra-ordi-
nary item on the income statement. Word roots: Germanic origins and from the Old
French “gaigne” = booty; later evolved in 15th century to idea of taking terrain from
adversary.
Gains/Losses Terminology vs. Earnings • Termin zyski/straty w porów-

naniu z zyskiem wypracowanym • The terms “gain” and “loss”, while similar
to profit or earnings, have different connotations. Realised gains or losses are used to
describe a transaction that is outside the normal operating activities of the firm. Thus
a wholesaler, for example, might sell a warehouse property and earn a gain or loss on
disposal. If the amount was material, it would be reported separately to distinguish it
from the businesses ongoing activities. A gain or loss may also be a result of an inaccu-
rate accounting estimate. For example, an asset might be depreciated faster than its true
diminishment in market value. Another form of gain or loss occurs from unrealised
changes in the carrying value of assets or liabilities. An example would be appraisal incre-
ments on real estate assets. Gains and losses also tend to connote lucky or unlucky “wind-
falls” that are not “earned” in the sense of being either sought or as a result of competitive
performance. Tax authorities will also employ the idea of a capital gain/loss to tax earn-
ings that arise from selling assets.
Gain-sharing (vernacular) • Podział zysków (żargon zawodowy) • The sharing

of the financial rewards of productivity gains amongst staff, most often on the basis of
a “suggestion box” reward system (i.e. awards for good ideas offered on an unsolicited
basis). This encourages a widespread focus on efficiency and incentivises staff to “work
smarter; not harder”.
GAP in GAAP (USA) • Luka (ang. ‘gap’) w ogólnie przyjętych zasadach

rachunkowości (amerykańskie GAAP) • A play on words that refers to the pub-
lic’s unfounded expectations about the ability of financial statements or auditors to por-
tray financial reality. Accountants seek to ‘close the gap’ by various disclaimers (these
numbers are management’s; we cannot detect fraud; free of material errors etc.) in the
audit opinion. Auditors besieged by criticism and lawsuits coined the term to express the
mismatch at work. While it has some merit, the bottom line for most readers is fair pre-
sentation, a simple enough idea that should not be all that ambiguous.
General Disclosures (Financial Reporting)
913
No Guarantees
Some argue than an independent audit will enable shareholders
and the public to be sure that their money is safe, and their business
safely conducted. But on this point there is a dilemma. If the auditor
knows anything of the business of the bank, it must be by being
connected with the management, and then his audit ceases to be
independent; if he is ignorant of the business, he must learn it before
his audit can be satisfactory. A practised accountant can add up the
ledger, and count the cash; but how can he judge of the soundness of
the bills discounted, the value of securities, or the trustworthiness of
the customers? …Of course, it is desirable to have an audit – every
additional security is always valuable – but to rely on it as a sole
guarantee of solvency of a bank is not reasonable, and will, now and
then, end in disappointment.
Walter Bagehot, Sound Banking, 1856
General Accounting Office (USA) • GAO • Główny Urząd Obrachunkowy •

The GAO is the accounting and auditing office of the United States federal govern-
ment. Playing a watchdog role, it is an independent agency that reviews federal financial
transactions and reports directly to Congress. In 2002, the Sarbanes-Oxley Corporate
Responsibility Act (Section 701) instructed the GAO to look into the concentration of the
US accounting industry and its impact. The GAO, in its findings published in July 2003,
said that there was a potentially unhealthy degree of concentration amongst the Final
Four.
General Disclosures (Financial Reporting) • Informacje ogólne (w spra-

•
wozdawczości finansowej) Accounting principles suggests that that there should be
adequate disclosure of financial information so that accounting users can make informed
decisions. But what level of detail is required? Insufficient detail may leave out a use-
ful nugget (“God is in the details”). Too much information will become accounting noise
and confuse, rather than clarify, the story. One disclosure criteria is materiality (forget the
inconsequential stuff). Another criteria is accounting judgement (i.e. put yourself in the
reader’s shoes). International accounting standards provide guidelines on what categories
of information and situations should merit some discussion in the notes to the financial
statements. As a general guideline, we can summarise the areas that will merit detailed
disclosure.
914 General Ledger
Disclosure Guidelines*
All Entities Special situations
◆◆ Correction of prior-period errors
◆◆ Hyperinflationary economy
◆◆ Uncertainties about going concern
◆◆ Departure from IFRS
◆◆ Change of year-end
◆◆ Accounting policies ◆◆ Intermediate parent company
◆◆ Incomex statement ◆◆ Share-based payments
◆◆ Balance sheet ◆◆ First-time adoption of IFRS
◆◆ Cash flow statement Industry-specific
◆◆ Combinations & Disposals
◆◆ Financial Instruments ◆◆ Construction contractors
◆◆ Discontinuing operations ◆◆ Agriculture
◆◆ Public concession services
◆◆ Leasing companies
Listed companies
◆◆ Segment reporting
◆◆ Earnings per share
* via useful but succinct descriptions of pertinent facts
General Ledger • G/L • Księga główna • A systematic record of an enterprise’s

accounting which periodically generates balance sheets and income statements. A G/L or,
simply the books (of account), will be supplemented by various subsidiary ledgers that will
account for cash, receivables, inventory and fixed assets etc. By the action of closing the
G/L for a period end, making adjusting entries for accruals and adding descriptive notes,
financial statements are created.
General Provision (Banking) • Rezerwa ogólna (w bankowości) • A loan loss

provision that, instead of being tied to a specific loan, is related to a bank’s overall port-
folio. General provisions are prudential in the sense that, while management cannot pin-
point a particular loan which it suspects of loss, it realises that either averse economic
conditions, such as the business cycle, or simply a lack of precise information on all the
loans in a large portfolio, will produce losses. General provisions are often based on past
experience proving the presence of a latent risk in portfolios that is not anticipated by spe-
cific provisions. Some American bank regulators require a 1% general provision.
General Risk Reserve • Kapitał (fundusz) rezerwowy na ogólne ryzyko ban-

•
kowe A segregated category in bank capital that has been set aside from retained earn-
ings, otherwise eligible for dividends, in order to absorb future, unanticipated credit or
trading losses. Investors and credit rating agencies take comfort in knowing that such cap-
ital will not be reduced by a dividend and that it will help shield a bank in difficulty. Such
reserves are disallowed in some countries e.g. in the USA.
Generally Accepted Accounting Principles • GAAP • Ogólnie przyjęte

zasady rachunkowości • The American terminology for what others call accounting
Generational Accounting
915
standards. GAAP is also used in various other countries with an Anglo-Saxon accounting
tradition. In the USA, GAAP is now promulgated by the FASB and is given legal author-
ity by the accounting regulator, the Securities and Exchange Commission. Because of the
universality of basic accounting principles, US GAAP is not radically different from other
countries or International Accounting Standards. Indeed, there is a tendency towards
harmonization. That said, there are significant enough differences in disclosure and treat-
ment of certain items that GAAP is distinct. In general, American GAAP tends to be
more pro-actively concerned about shareholder interests. It also tends to be highly rule
driven (see bright line accounting) with less room for the exercise of judgement. The dom-
inant size of the American capital market and the global presence of American multi-
national corporations, gives GAAP an influence beyond its borders. However, with the
accounting scandals of Enron and others, GAAP’s rigid rule-orientation is increasingly
seen as flawed (due to abuses from adherence to the letter but not spirit of standards) and
in need of modification.
Tried and True

Accounting standards in the U.S. have a long history, of over 70
years. In this time U.S. GAAP has been tested and refined as
markets have grown and evolved. U.S. GAAP currently is used
by more than half the world’s issuers and has been applied to a
wide range of industries. Its strengths and weaknesses are well
understood. It has been our experience that investor confidence
in financial reporting standards and the capital markets they
serve is stronger if the accounting standard has been subject to an
appropriate and robust vetting process by those closest to, and most
experienced in, these issues. Further, a true standard must be widely
accepted in practice, by issuers, investors, auditors, and other market
participants.
Speech on March 13, 2006 by SEC Commissioner Annette Nazareth at the
Institute for International Bankers Annual Conference, Washington, DC
Generally Accepted Auditing Standards • GAAS • Ogólnie przyjęte stan-

•
dardy badania sprawozdań finansowych A performance standard established
by the American auditing profession defining what must be done in order to fulfil the
requirements for an audit in the USA. Fulfilment of GAAS will be then referenced in the
audit opinion, both to assure readers that the “audit” is indeed an audit and to protect
auditors against any subsequent accusation that they haven’t done their job. GAAS rep-
resents a subtle shift in emphasis. Instead of telling readers what the financial statements
“are” (i.e. fairly presented), they tell readers what the auditors “did” (i.e. employed GAAS).
In a court of law, this can be a significant shield against expectations. See gap in GAAP.
Generational Accounting • Rachunkowość generacyjna • Inter-temporal

national accounts. Generational accounts measure the total net taxes that citizens
916 Global Accounting Alliance
born in any one year will have to pay, given current tax rates, minus the transfer pay-
ments they will receive. An imbalance measures what they bequeath – either surpluses
or debts – to the future generations. Generational accounting can put a very differ-
ent perspective on conventional measures of a country’s fiscal health. For example,
many industrialized countries that appear to have prudent finances in terms of current
expenditures, are in fact mortgaging their future. Succeeding generations will have to
pay higher taxes, or enjoy lower benefits, if the debt (which is the cumulative amount of
transfers that past taxpayers have received from future tax payers) will ever be serviced,
let alone paid off.
Ireland
Canada
Germany
Generational Italy
Accounting
Increase in annual USA
taxes required Japan
to achieve
“generational balance” Austria
Finland
%0 10 20
Source: The Cash Nexus, p. 216
Global Accounting Alliance • GAA • Światowe Stowarzyszenie Organizacji

Księgowych • A collaboration begun in 2005 amongst nine of the world’s major
national public accountancy profession bodies from industrialized economies:
I. American Institute of Certified Public Accountants (AICPA)

II. Canadian Institute of Chartered Accountants (CICA)
III. Hong Kong Institute of Certified Public Accountants (HKICPA)
IV. Institute of Chartered Accountants in Australia (ICAA)
V. Institute of Chartered Accountants in England and Wales (ICAEW)
VI. Institute of Chartered Accountants in Ireland (ICAI)
VII. Institute of Chartered Accountants of Scotland (ICAS)
VIII. New Zealand Institute of Chartered Accountants (NZICA)
IX. South African Institute of Chartered Accountants (SAICA)
The GAA claims to have 700,000 individual members. Since all the institutes share
an Anglo-Saxon accounting tradition, coming together is partly explained by “birds
of the same feather flock together”. GAA collaboration may lead to many initiatives.
Its most significant stated objectives include collective lobbying (nine voices speak
louder than one) and encouraging portability of designations within the alliance. See
also International Federation of Accountants.
Going Concern Assumption
917
Global Reporting Initiative • GRI • Globalna Inicjatywa Sprawozdawcza •

A framework advocated by an international collaboration of the private and public sec-
tors, as well as the United Nations, for more socially responsible accountability by large
multi-national corporations (see: www.globalreporting.org). GRI suggests that a global
firm should include information on its vision, strategy and independently verified perfor-
mance indicators (not only commercial targets but economic, environmental and social
targets) as well as conventional financial reporting. The resulting package is known as sus-
tainability reporting. While the GRI is a laudable benchmark, it is no guarantee of corpo-
rate social responsibility. For example, Enron won many rewards for its “good citizenship”
prior to its demise. See also management commentary, enhanced financial reporting and
reform movement in financial reporting.
Going Concern • Kontynuacja działalności • An enterprise’s ongoing operation as

a viable activity where “viable” means either long run profitability or access to capital. A
going concern status has two important implications for a business:
1. Financial: The operating cycle continues to function: employees can be found; sup-
pliers are prepared to offer trade credit; buyers on credit will be motivated to pay,
either because the company will persist in its collection efforts or the buyer’s wish to
purchase more in the future.
2. Accounting: if the continuation of the going concern has a reasonable certainty,
financial statements can be prepared using a going concern assumption that in turn
justifies a going concern valuation. In particular, accounting principles allow long-
term assets to be carried at their historical cost as opposed to liquidation value.
Contrast to shell company and gone concern.
Going Concern Assumption • Założenie kontynuacji działalności • The

assumption, based on adequate financial performance, that an enterprise will continue to
operate in the immediate foreseeable future. This is in turn hinges on whether the busi-
ness appears solvent and able to avoid bankruptcy. If the going concern is a reasonable
assumption, financial statements can be prepared using a going concern valuation that
carries long-term assets at their historical cost. However, given the nature of competitive
markets, there is always a degree of going concern risk that a business might fail. Whenever
the going concern assumption proves to be untrue, those involved in financial reporting
– particularly auditors – are often under scrutiny and even legal threat. See also going con-
cern qualification.
918 Going Concern Qualification
Balance Sheet
Current
Current Liabilities
Assets No
defaults
Long Term
Debt
Going Concern
Discount Going
Assumption Net
or
Book
Value “Gone” Equity
Liquidation Concern?
Value
FIXED ASSETS CAN BE VALUED AT NBV SO LONG

AS THEY DO NOT HAVE TO BE SOLD TO SATISFY
CREDITORS IN DEFAULT
A Contradiction
In a period of about six months Polly Peck had changed from a darling
of the stock market, reporting record profits, with shareholder’s
funds of nearly £1 billion and a market value which peaked a month
earlier at £1.75 billion, into an insolvent company whose shareholders’
investment has probably been wiped out. It is this sort of contraction,
and the inability of investors to understand what happened, that
brings accounting and stock markets into disrepute.
Going Concern Qualification • Zastrzeżenie z uwagi na zagrożenie dla

•
kontynuacji działalności An audit opinion which expresses doubt about the going
concern assumption and in turn the appropriateness of going concern valuations. In cases
of financial distress, the going concern can be a delicate state that can abruptly disappear if
market confidence is eroded and there is possibility of bankruptcy and security realisation
– a state known as a gone concern. Auditors must use their judgement to determine the
existence of a going concern. A going concern is implicitly assumed unless explicitly
stated in an audit opinion, in which case there is the inference of doubt.
Going Concern Valuation • Wycena przy założeniu kontynuacji działalności

• Asset valuations based on a degree of foreseeable permanence from an enterprise’s going
concern assumption. In operational terms, this means a company can enjoy a “willing buyer/
willing seller” mode and not have to resort to desperate and uneconomic measures. (See
managing for cash). A going concern valuation is important to all companies but particu-
larly those with a low tangible asset base and high expectations of future cash flow i.e. ser-
vice companies. Under accounting principles, the going concern valuation allows long-term
assets to be valued at historical cost. This justifies ignoring market values or liquidation val-
Goodwill (Accounting Goodwill)
919
ues that are only relevant in a break up. The utility to the enterprise of fixed assets is instead
based on their role in facilitating the operating cycle. See also going concern qualification.
Goodwill (Accounting Goodwill) • Wartość firmy (księgowa wartość

•
firmy) Goodwill is recognised in consolidation accounting only. Because an acquisi-
tion price of equity is typically greater than the carrying value on the books of an acquired
company’s net assets, a “consolidation difference” arises. (In the absence of consolida-
tion, the purchased company’s shares would simply be carried at their purchased cost as
a long-term investment). The gap between purchase price and book value arises because
of various reasons. From the acquired company’s perspective, historical cost balance sheet
figures, which are conservative by design, make no attempt to reflect market value. (At
best, some fair values are reflected but most assets at carried at historical cost.) Historical
cost accounting will tend to expense rather than capitalise many valuable assets (espe-
cially intangibles). As well, inflation results in cost values falling behind replacement
values. From the buyer’s perspective, there is often a necessity to pay a higher price than
accounting book values if the acquisition is to proceed. First, a buyer must be prepared
to meet the seller’s perception of market value. This will include at least the fair value of
various assets and even economic goodwill if there is superior earning power. Second, a
buyer may be willing to pay a price premium to capture expected post-merger synergies.
In order to gain control, it will have to entice the most committed shareholders in the tar-
get company to sell out. Finally, the acquirer may get caught up in deal heat and end up
paying a large price premium simply because of competitive (and emotional) pressures.
Accounting for goodwill is accomplished through the adjusting entries required to create
a consolidated financial statement. We can illustrate a simple example as follows:
Example: Goodwill Adjusting Entries
Situation: Investor pays 2,000 for an Investee’s shares whose net book value is 1,000.
Price premium over carrying values is partly attributable to specific assets
Worth 500 more than their NBV and 500 for unspecified earning power.
Balance Sheet Item Investor Investee Adjustments Note Consolidated
Assets
Investment in investee 2,000 - - 2000 1 -
Other assets at cost 4,000 1,800 0 5,800
Fair value increment + 500 2 + 500
Goodwill + 500 3 + 500
Total 6,000 1,800 - 1000 6,800
Liabilities 1,400 800 0 2,200
- 2,000 1
Equity 4,600 1,000 4,600
+ 1,000 2/3
Total 6,000 1,800 -1,000 6,800
Notes:
1. Eliminating entry to correct double count between investee assets and investor’s investment
2. To recognise write-up in cost value of investee’s identifiable assets to their fair values
3. To recognise goodwill = unspecified price premium to acquire the investee in consolidated
accounts
920 Goodwill (Financial Significance)
Once initially recognised in the consolidated accounts, accounting for goodwill is then
a capitalise-vs.-expense decision going forward in time. This can be a contentious debate
in accounting. Many argue that, absent being able to identify specific assets at their fair
value, goodwill lacks valuation legitimacy and should be immediately written off post
acquisition as a prudential measure. The fact that it cannot be independently nor easily
verified is the biggest concern. The poor track record of value creation in acquisitions
also supports this view. Others might argue that goodwill is bona fide. It simply reflects
either hidden asset values not captured by the accounting system (e.g. brand names,
customer loyalty, reputation value) or “asset synergy” that represents an economic good-
will that is very much real. This school of thought amortises goodwill over time (say,
20–40 years) consistent with its gradual consumption. International accounting stan-
dards have now taken a compromise view: goodwill is allowed to be a permanent asset.
However, its carrying value must be continually put to a rigorous, factually oriented
test by reference to the performance of the acquired business (see goodwill impairment
test). If and when its value cannot be justified, it must be written down to the full extent
needed. Contrast to capital reserve on consolidation or negative goodwill.
Goodwill (Financial Significance) • Wartość firmy (znaczenie finansowe)

• Accounting goodwill is an intangible and unidentifiable value on a balance sheet that
consolidates an acquired company that was purchased for a price greater than the col-
lective fair value of its assets. Goodwill is a residual value in the sense of capturing what
otherwise cannot be explained. As a first step, the carrying values of specific assets owned
by the acquired company are written up to their fair value (based on various objective
criterion). Any purchase price amount over and above fair values must represent an unal-
located “collective value”. While such collective value cannot be traced to specific assets,
it is presumed to have real, albeit it intangible, value since it was substantiated by an arm’s
length third party purchase. We can portray goodwill this way:
Source of Accounting Goodwill
Accounting Goodwill Unallocated purchase price
Purchase Price of shares = Fair Value Increment
Market Value of ollective Assets Purchase Price Allocated
Existing Book Value To Specific Assets
of Purchased Assets
In some respects, accounting goodwill is a “plug” required simply to balance consoli-

dated financial statements. What if we look beyond goodwill’s balancing aspects to its
financial meaning? We can see four implications:
1. Goodwill simply measures what the accounting model cannot or will not recognise.
For example, brands and other intangible assets can have commercial value yet they
may not be fully capitalised on historical cost balance sheets. A acquisition transac-
tion allows these otherwise hidden values to be recognised as goodwill;
2. A going concern is usually worth more that the sum of its parts (i.e. its individual
assets). Some goodwill can be thought of as a premium for the value enhancement of
individual, identifiable assets;
Goodwill Impairment Test
921
3. Economic goodwill may exist due to superior earning power of the assets in the hands
of capable management and/or operating in especially favourable market conditions.
While historical cost accounting does not recognise internally generated goodwill, it
will do so if a third party is willing to purchase it;
4. The purchaser may be bringing potential synergies to the acquired company and
thereby be able to enhance the collective value of the purchased company’s assets.
Indeed, assuming that existing management is already maximising shareholder
value, the only way to boost value is by bringing something extra “to the table”.
Goodwill has traditionally presented accountants with reporting challenges with a

diversity of treatment. Many countries favoured an immediate write-off of all good-
will; in others, it was more common to capitalise it and then amortise it over time,
which in turn had a range of time spans (from 5 years up to 40 years). See goodwill,
accounting for.
The Value of a Name

The notary returned, efficiently, just as Huysmanns stuffed the money
in his pocket. “Shall be continue?” he chirped. They signed more
papers, the notary produced his official stamp, made an impression
in wax, then certified the documents with his magnificent signature.
“I would like,” Stein said, “to make certain of the provision that
specifies the name of the business is to continue as Huysmanns.
To assure that the goodwill of the established customers is not
lost to me.”
As the notary rattled papers, Huysmanns stared at him. Goodwill? He
had an opaque face, spots of bright colour in his cheeks, a face from a
Flemish military painting. The notary found the relevant paragraph and
pointed it out; the two men read it with their index fingers and grunted
to confirm their understanding.
The Polish Officer (1995) by Alan Furst, p. 197
Goodwill Impairment Test • Test na utratę wartości firmy • Goodwill is an

unidentifiable intangible asset whose carrying value is subject to a relatively high poten-
tial for over-valuation and/or doubts about its value. Goodwill’s vulnerability could
be due to an over-priced acquisition bid or post-acquisition performance that is below
original expectations. In the face of many studies that show that acquisitions often
destroy shareholder value, this is quite possible. Thus accounting goodwill is naturally
the focus of a healthy scrutiny by periodic tests for its possible impairment. Under
IFRS, this is accomplished by dividing an acquired company into cash generating units
and then allocating total goodwill amongst the CGUs. The recoverable amount of a
CGU (measured by the present value of its future cash flows) is then compared to the
carrying value of assets, including allocated goodwill, within each CGU. A write down
922 Government Grants (Accounting for)
is triggered to the extent that the carrying value is greater than recovery amount i.e.
the CGU’s recovery amount is a valuation ceiling for its assets. The CGU write down is
applied first against allocated goodwill and then to the specific assets themselves pro-
rata. Testing for goodwill impairment is a healthy discipline for management: poorly
thought-out and badly executed acquisitions can “come home to roost” with a sudden
and large write-down.
Government Grants (Accounting for) • Dotacje państwowe (rozliczanie

w rachunkowości) • A government grant (or “assistance” or “subsidy”) is a transfer of
resources (monetary or non-monetary) to an enterprise in return for past or future com-
pliance to specified operating or investing conditions. Grants can come in many guises.
They can be continuously rendered as relief from ongoing expenses (“income grants” or
“operating subsidies”) or as one-time payments (“capital grant”). The latter includes assis-
tance to purchase assets or a reduction of a liability owing or a forgivable loan (see also
de-recognition). Grants can also come indirectly by way of infrastructure investments,
guarantees or the provision of free services. Government grants are ideally provided to
accomplish some public policy objective such as employment, industrial development or
research and development etc. Note that benefits that are generally available to all enter-
prises (such as government services, income tax holidays, investment tax credits, acceler-
ated capital cost allowances and reduced income tax rates etc.) are not considered to be
grants. Moreover, government participation in the ownership of the enterprise is not a
grant (although a significant ownership stake merits disclosure in the notes). Government
grants pose two basic issues for accounting:
1. Transparency of the grant: in assessing management’s job performance, earnings

quality and the enterprise’s future earnings sustainability, shareholders want to iso-
late the impact of a grant on a firm’s commercial financial performance. In the case of
state owned enterprises, the public should be able to see how much the enterprise is
taking from the public purse.
2. Identifying whether the enterprise has fulfiled its obligations in order to fully qualify
for the grant; this is a focus for both the government and shareholders; non-compli-
ance to conditions might trigger either a withdrawal of the grant or, worse, repay-
ment of monies.
Accounting for government grants boils down to an income recognition issue. Three
broad approaches may be used to deal with government grants:
1. receipt approach recognises the grant as income when received. This is the simplest
way and, from the government’s perspective, perhaps gives the grant the most incen-
tive power. However, it is not in accordance with the accrual accounting assump-
tion and would only be acceptable if no basis existed for allocating a grant to periods
other than the one in which it was received.
2. equity approach has a grant credited directly to shareholders’ interests as contributed
surplus thereby bypassing the income statement. Grants that are conditional upon
future activity could be deferred and taken directly to shareholder’s equity as the
Gross Profit Margin
923
recipient qualified to keep the grant. This approach tends to hide the impact of grant
on profitability based on the logic that the enterprise has not “earned” anything in the
sense of competitive performance.
3. matching approach recognises the grant as income on a systematic and rational
basis over the periods necessary to match them with the related costs that the grants
are subsidizing. For operating subsidies, this would be when expenses were incurred
with an accrual of a grant receivable for future receipt. In the case of a subsidised
asset purchase, the carrying cost could be reduced with the benefit spread out by
lower depreciation charges in the future. Alternatively, a deferred income credit bal-
ance can be set up and amortised over the life of the asset. The matching approach is
required by International Accounting Standards.
Grants can be complicated and can potentially distort the portrayal of a recipient’s per-
formance. Over and above how it is accounted for, the details (purpose, conditions,
receipt, contingencies etc.) of a grant should also be clearly disclosed in the notes.
GRI ▶ Global Reporting Initiative.

Green Audit ▶ Environmental Audit.
Gross Income/Profits • Zysk brutto ze sprzedaży • The income or profits earned by
a business on the sale of its inventory before deducting overheads, period costs and indi-
rect expenses. The gross profits calculation is sales less cost of goods sold which consists of
direct labour and material as well as a portion of allocated overheads. Earning gross prof-
its is a good start but not sufficient for success. It shows that money can at least be made
through the operating cycle of selling inventory or services. But before a firm can claim a
bottom line profit, many other expenses must be deducted from GP. See also gross margin
and compare to contribution margin.
Gross Profit Margin • Gross Income Percentage • Selling Margin • Sales

Margin • Marża zysku brutto • Marża na sprzedaży • Marża procen-
towa/handlowa • Marża sprzedaży • Gross profits measured as a percentage of
sales:
Gross Profit Margin Formula
Sales – Cost of Goods Sold
Gross Profit Margin = x 100
Sales
This simple and commonly employed financial ratio can shed much light on a firm’s
business and its relative competitiveness in the marketplace. This is because buyers
only tend to see value and pay for it by looking at what they’re purchasing and walking
away with i.e. the inventory. Between competing firms, a higher GP margin evidences
higher buyer perceptions of value. This can be created by overheads such as research &
development, service quality and advertising etc. – see brands. Margins will also differ
between industries, reflecting market conditions and sales turnover:
924 Gross-Up
Different Margin %: Examples
Enterprise Gross Margin
Grocery department store 3%
Professional Services 50%
Luxury/fashion goods retailer 100%
Finally, GP margins also change with market share increases (i.e. sales growth faster
than overall market growth). Since demand curves are downward slopping (i.e. price
must be lowered to increase sales volume) and supply curves tend to be upward slop-
ping (i.e. production costs tend to rise with volume increases), the GP margin tends to
shrink with aggressive increases in volume, a key consideration with forecasting. See
also contribution pricing and contrast to mark-up.
r Supplier
Custome
Power Power
Internal Market New

Substitute Entrant
Options Competition
Gross Margin Threats
Analysis Gross profit varies with:
 Market competition
 Customer power
 Supplier power
 Substitute options
 New Entrant threats
Source: Simplified Porter „Five Forces” Model
Gross-Up • Ubruttowienie • An adjustment in compensation sufficient to allow a cer-

tain net salary after income taxes and social security payments. The practice varies
amongst markets, depending upon tax burdens and negotiating power of the parties. In
most labour markets, the norm is to quote salary before taxes and social security. If the
employee’s take-home pay after deductions is not enough, they simply try to negotiate
higher salary. In other markets, employees start from a target take-home pay and try to
work themselves up to a gross-up amount. Gross-up can also apply to the yields on secu-
rities. See tax equivalent basis.
Group (Business) • Grupa kapitałowa • A parent company and its subsidiaries. Also
referred to as a holding company or a “conglomerate”. A group’s financial statements are
presented on a consolidated basis as if they were one economic entity.
Guarantee (To) • Poręczyć • Udzielić gwarancji • To promise to repay another’s

debt conditional upon the prime obligator’s failure to do so. This is usually with some
formal mechanism of demand following such failure. The motive for guaranteeing may
be consideration (see holding company), fee income, altruism (see loan guarantee fund) or
Guidance (Earnings)
925
ownership (see personal guarantee). Guarantors (those who guarantee) have certain legal
rights (such as the right to be informed of the debtor’s contract status, the right to have
the creditor act responsibly and the right to approve material changes in the guaranteed
obligation) that vary with legal regimes. Banks must therefore have qualified legal coun-
sel draft guarantees and ensure that the terms of the guarantee are respected in order to
preserve their creditor rights. See also subrogation rights.
It is Written
To guarantee loans for a stranger brings trouble.
Proverbs 11/15
Guidance (Earnings) • Ujawnianie wybranych informacji (w zakresie wyni-

•
ków) analitykom giełdowym A process in the stock market where companies
provide selected information to securities analysts to help them formulate earnings
estimates and make recommendations on the stock. To avoid insider information,
such information must be vague and unsubstantiated. The collective opinion of ana-
lysts results in The Street coming up with consensus numbers on the most likely future
earnings for the company. This in turn will tend to drive share prices. Providing guid-
ance is part of the shareholder relations function in a company which wants the stock
market to understand its performance without breaching securities regulations. In
the USA, guidance at first became more concrete, and popular, in the early 1990s after
Congress passed legislation that shielded companies from legal liability for their fore-
casts. Consequently, the number of firms giving “earnings guidance” in the form of a
pro-forma estimate of earnings per share (EPS) rose from 92 firms in 1994 to 1,200 firm
by 2001 (ref: “The sound of silence” in “The Economist”, 29 April 2006, p. 79).
926 Guidance (Earnings)
The shift to guidance that focused on the single headline profit in the form of an EPS
number was further encouraged by the SEC’s Regulation FD (2000) which prohib-
ited anything but widely disseminated public disclosure. The regulation made earn-
ings guidance in the form of EPS one of the few legitimate outlets for communicating
with the capital markets. The merit of earnings guidance lies primarily in reducing
uncertainty and hence lowering the cost of capital. It also fits well with stewardship by
focusing attention on management decisions and competence, as opposed to being dis-
tracted by the “clutter” from accounting noise such as fair value fluctuations. However,
there may be waning enthusiasm for earnings guidance. Many worry that excessive
attention on quarterly earnings per share encourages short-term and even tinkering
with the numbers. Another concern is that the EPS “drowns out debate and distils what
should be a complex message into a [over simplified] single number” (research analyst
quoted in above article).
Separate the Wheat from Chaff

When accounts get to 500 pages you can say you’ve provided
shareholders with so many facts it’s incomprehensible. I’m in the
camp that says let’s report what management is responsible for –
good and bad – and separate the unrealised revaluation effects from
the rest.
John Coombe, former FD of GlaxoSmithKline
quoted in “FT Magazine”, 10–11 June 2006, p. 40
H
Harmonisation (of Accounting Standards) • Harmonizacja standardów
rachunkowości • The effort to find a common accounting standard that can be used
globally. The improvement in comparability of financial performance would boost cross
border capital flows. Institutional support for harmonisation comes from the IOSCO and
the International Accounting Standards Committee. They are trying to create International
Accounting Standards that would be accepted by most of the world’s major securities regu-
lators. Harmonisation involves convergence on a number of fronts. There is the basic gap
between the Anglo-Saxon accounting tradition, which tends to put investor interests as
‘primus inter pares’, and those standards which cater more to the interests of tax authori-
ties or creditors. Perhaps the biggest gap to be narrowed is with US GAAP which, given the
size and vigour of the American capital markets, is generally considered the most robust.
Since the world is tending to come to them (there are more than 1,000 companies from
more than 50 countries filing reports with the SEC), finding a workable compromise with
American accounting standards is proving to be the most challenging.
Blockage
The biggest impediment to a global capital market is not volatile
exchange rates, nor timid investors, nor even the present Asian
crisis. It is that firms from one country are not allowed to sell their
shares in many others, including, crucially, in the United States. And
the reason for that is the inability of different countries to settle on
a single international standard for reporting. Your unexpected
allies [against globalisation] are the world’s accountants.
Hill of Beans in “The Economist”, 15 January 1998
Harvesting (slang) • Żniwa (żargon) • A recovery work out tactic of reaping one-time
sources of cash flow from a distressed company in order to improve financial performance
and avoid default by pay downs. Examples of harvesting would include:
928 HCA
◆◆ raising prices higher than competitors to boost revenues but lose market share,
◆◆ reducing non-essential expenditures to a bare minimum,
◆◆ refraining from re-investing in production capacity,
◆◆ reducing overhead costs such as advertising, R&D, repair & maintenance,
◆◆ reducing inventory by lower production and receivables by offering less trade credit,
◆◆ selling excess assets.
Harvesting is a “self help” measure initiated by management. While a company’s future
potential may be sacrificed or even its long run viability threatened, harvesting may be a
practical alternative to bankruptcy or liquidation by creditors. See also managing for cash.
HCA ▶ Historical Cost Accounting.

Headline Profits (vernacular) • Zysk medialny (żargon księgowy) • The profit
figure, often on a pro-forma basis, or earnings per share basis, cited at the figure top (hence
“headline”) of a press release issued by a reporting company. Headline profit is part of the
guidance process. The firm is in effect saying: “While our audited numbers are such-in-
such, we suggest you pay attention to this particular aspect.” There is some controversy sur-
rounding such selective disclosure. As of this compendium’s publication (2007), there are
no formal accounting rules on headline profits although accounting regulators will usually
monitor any blatant abuses. By simplifying and focusing attention, the communication of a
headline profit figure is meant to be a service to accounting users. However, as a somewhat
artificial construct, it can be prone to over-simplification and possible manipulation.
Hedge (Accounting) • Transakcje zabezpieczające, rozliczanie w rachunko-

wości • The recognition, measurement and disclosure required by accounting standards
for hedging activities. Hedge accounting attempts to mirror the economic purpose of a
hedge. This means ensuring that the accounting for the hedged item needs to be matched
to the accounting for the hedging financial instrument. Of necessity, the normal rules
for financial instruments (which tend to be carried at fair value) are modified when they
are employed in hedging. Absent this, the financial statements could be distorted by the
Held-to-Maturity Investments
929
hedging activity. A classic example would be employing mark-to-market accounting for a

financial instrument hedging an item that is carried at historical cost. While it might be a
prudent hedge, unsympathetic accounting will portray more volatility in earnings. (This
is why hedge accounting is less necessary the more fair value is being used on the balance
sheet.) Accordingly, in the case of a hedge of a balance sheet item (a “fair value hedge”),
hedge accounting will defer income statement recognition of any unrealised gain or loss
on a financial instrument. It will carry them forward as balance sheet amounts and later
incorporate them as adjustments to the measurement of the hedged item’s income state-
ment realisation. Hedged transactions (a “cash flow hedge”), will be similarly dealt with.
For example, payments and receipts under an interest rate swap are treated as adjust-
ments to interest expense (as opposed to showing the financial instrument’s cash flow as
an isolated event). While hedging has benign goals, it can confuse (why is the company’s
performance different than the market’s?) and even alarm (might the company be specu-
lating?!) financial statement readers. In the case of hedging techniques that use financial
instruments, readers must be able to relate the off-balance sheet situation to whatever
balance sheet or income statement item that is being hedged. Should any gains or losses
on financial instruments be reported separately (thus flagging their existence) or be
buried in the hedged item (as is the commercial purpose of the hedge)? Other hedging
issues include disclosure of the contractual nature, valuation and credit risk of financial
instruments. Another issue is what internal controls are in place to prudently manage the
hedges. Hedge accounting is complex (footnote disclosure can be profuse) and at times
controversial (e.g. treatment by USA’s FAS #133 and #138 (which defers #133) compared
to IAS #32 & #39). It is an example of accounting trying to catch up with financial innova-
tion. Due to a number of high profile corporate losses from derivatives trading, the issues
surrounding hedge accounting can be the subject of considerable attention.
Hedge Book • Rejestr zabezpieczeń przed ryzykiem • An accounting record that

tracks the market value of an outstanding derivative contract. At any one time, a deriva-
tive will have a cash value based on the contract’s margin requirements. This can be a lia-
bility or a surplus. If more than one derivative is owned, the net amount of all contracts
combined would be the entity’s overall exposure to potential loss or gain. “Hedge book”
can also refer to a portfolio of financial instruments.
Held-to-Maturity Investments • Inwestycje utrzymywane do terminu zapa-

•
dalności A balance sheet classification of non-derivative financial assets with fixed
or determinable payments and fixed maturity (e.g. a bond). The holder is both able and
intending to hold the investment to its maturity. This contrasts to an investment that is
being actively traded or which is available-for-sale. The distinction is necessary to deal with
changes in market values (or fair values if there is no actively traded market) going forward
in time. (A bond with a fixed interest coupon will fluctuate in market value with prevailing
market interest rates). The carrying value of a traded investment will be marked-to-mar-
ket with the changes in market value (i.e. a capital gains/losses) recognized in the income
statement. In the case of available-for-sale investments, unrealized fair value changes are
recognized in capital reserves (and then subsequently recognized in income if/when the
investment is sold). Since a held-to-maturity investment will not be sold, market value
930 Hidden Reserves
fluctuations prior to its maturity are not relevant. Such investments will be carried at their
amortised cost with income (both interest received and amortisation of any bond discount
or premium) recognized going forward in time as it is earned. The one exception would be
in the event of a value impairment (say, because the financial asset’s issuer is in default or
its credit rating has been materially downgraded), in which case the asset would be perma-
nently written down to its net realizable value.
Hidden Reserves • Secret Reserves • Ukryte rezerwy • Ciche rezerwy • The

understatement of balance sheet asset values by the conscious creation of excessive provi-
sions for loss that are greater than needed to absorb any future value impairment.
Balance Sheet
Liabilities
Assets
Understated
Hidden Equity equity
Reserves
Excess
off-set for Contra Hidden
impairment Account Reserve
Available
for bad years
Classic candidates for understatement would be accounts receivable, inventory and, in

the case of banks, loan portfolios i.e. any asset where the lower of cost or net realisable
value is invoked. As a result, both asset values net of contras and equity are understated.
Hidden reserves are not created for the sake of being cautious. Rather, they are used to
boost profits as an exercise in income smoothing to cushion expected future losses in a
bad year. Hidden reserves are “reversed” by under-provisioning (i.e. incurring lower
expenses to recognise asset impairments that have occurred during the accounting
period) in the future. They may be resorted to in cyclical GDP businesses where mar-
kets/investors prefer steady earnings trends. By reducing earnings volatility, a business’s
track record is made to look more consistent and reliable than it actually is. Because
banks wanted an image of stability, they were traditional users of hidden reserves by
excessive loan loss provisioning. In good years, conservative loan loss provisions may
prove to be greater than the actual impairment of loans after a successful recovery work
out or collateral realization. Instead of reversing the excess provisions, they can be car-
Historical Cost Accounting
931
ried forward and be used when asset impairment is worse than expected. While hidden
reserves have the merit of conservative disclosure, they are contrary to the principle of
transparency and, in the extreme, can even be a form of fraud. See also big bath write-
downs and window dressing.
High Level Controls • Ogólne mechanizmy kontroli • The internal control pro-
cedures available to the highest level of an enterprise, such as executive management or
supervisory boards, to monitor compliance to prudent standards of business conduct.
Such controls are needed in large and complex organizations, particularly banks, where
corporate governance obligations require directors to take responsibility for a business’s
overall risks. A common example would be an audit committee. See also GARP.
High-Low Method of Cost Estimation • Metoda szacowania kosztów

według najwyższego i najniższego poziomu działalności A rough but •
convenient method to identify fixed costs and variable costs per unit in semi-fixed
cost behaviour. We assume that cost function is linear based on a equation Y = a +
bx where Y = total costs and x = activity level. We then choose the extreme observa-
tions for either total costs or activity levels and then calculate the gaps between both
observations. By dividing the change in total cost by the change in activity, we find
the unknown “b” = variable cost per unit. Once the variable cost is calculated, we
find the unknown for “a” = fixed cost by substituting into the linear equation at either
observation point. An example:
High-Low Method: Example

Month H/L Activity Costs - $
1 4,500 33,750
2 Low 3,500 30,500
3 5,100 34,130
4 High 6,200 38,600
5 5,700 38,000
6 4,100 31,900
Difference: High vs. Low 2,700 8,100
A 2,700 change in output caused a $8,100 change in costs. Therefore the change per unit
of activity level was $3/unit (8,100/2,700). Substitute $3/unit into equation TC = fixed
cost + $3/output. Solve for FC using either high or low observation: i.e. $38,600 = FC +
$3(6,200). FC = $20,000. See also account analysis method and least squares.
Historical Cost Accounting • HCA • Rachunkowość oparta na koszcie histo-

•
rycznym Recording financial transactions in the books at their historical or original
cost at their date of acquisition. HCA therefore requires an arms length cash transaction.
Accounting principles favour HCA for the sake of stewardship where the objective is not
valuation but accountability. Financial statement readers want a track record of how money
was spent and earned which is not obscured by re-valuations. There are three notable excep-
tions or modifications to using historical cost:
932 Historical Cost Carrying Amount
1. in order to achieve the matching principle, financial statements may be adjusted by

accruals, depreciation, amortisation and deferrals;
2. because current assets are held for sale, HCA applies conservatism to make mark-to-
market adjustments whenever market value or net realisable value is lower than cost;
3. if a company’s going concern is unlikely to be maintained in the foreseeable future,
HCA reverts to the liquidation values of a gone concern, even for fixed assets which a
company does not intend to sell.
HCA is arguably a simplistic and crude valuation method that can depart from finan-
cial reality and be less relevant for decision making. However, it has the following prac-
tical merits in its favour:
◆◆ objectivity,
◆◆ requires no complex or costly adjustments,
◆◆ verifiable by audit e.g. external evidence such as invoices,
◆◆ difficult to manipulate or window dress,
◆◆ in arm’s length transactions, is an adequate proxy for market value,
◆◆ consistent amongst transactions, over time and between companies.
For these reasons, HCA is a world-wide convention. Where the historical cost falters
is in high inflation environments where cost becomes too far removed from economic
value. In such cases, profits are overstated and assets understated because nominal val-
ues do not reflect the purchasing power of money in real terms. Compare to current cost
accounting and market value accounting.
Historical Cost Carrying Amount • Wartość bilansowa oparta na koszcie

historycznym • The carrying value of assets on the balance sheet using the historical
cost method: value remains at the original purchase price, regardless of any temporary
changes in value but subject to a reduction if there has been a permanent impairment in
value. The written down value will be what is recoverable from the asset.
Original Purchase Cost [$]
Temporary changes
in value not
recognised
Value
Ceiling
Historical Cost
Carrying Amount Permanent value
impairment
recognised
Time
Holding Company
933
In the case of inventory, this will be net realisable value. In the case of fixed assets, it
will be the lower of the net present value of future expected operating cash flows or
break-up value. Using historical costs to value assets makes the most sense for assets
that, by design and intention, are primarily valued for their contribution to produc-
tive activities, not for their resale value (which is irrelevant so long as they have value-
in-use).
Historical/Original/Purchase Cost • Koszt historyczny • Wartość począt

• •
kowa Cena nabycia The market value of an asset when it was first acquired. In
competitive and efficient markets that are operating at arm’s length, cost to acquire will
be a practical proxy for economic value. As market conditions change with the passage of
time, historical or original cost may depart from current market values. However, histori-
cal cost offers the certainty and convenience of being verifiable by an invoice or contract.
Historical/original cost is used in historical cost accounting. See also outlay.
Hold Back/Retention Money • Zatrzymanie zapłaty • The retention of a final

payment on a construction contract pending confirmation that the contract’s terms have
been fully complied with. Holdbacks, which are typically from 10% to 15% of the con-
tract’s amount (often about the amount of the contractor’s budgeted profit), are designed
to protect the buyer/contractee against two risks:
1. Defects in workmanship or technical performance by the contractor or his sub-con-

tractors.
2. Unpaid sub-contractors of the contractor who may place a mechanic’s lien on the
property and thereby cloud its title; since general contractors may lack sufficient capi-
tal to complete a project without using trade credit or they may find themselves not
paying for disputed work, the status of the contractor’s commercial relationships is of
interest to the buyer/contractee.
Holdbacks are generally released upon a certification process by an independent third

party (e.g. in the case of a building, a consulting architect). Holdbacks present compli-
cations on two fronts. First, contract accounting for the contractor’s income needs to
address the potential for the holdback not being fully collected and thereby threatening
the contract’s profit. Secondly, if the buyer/contractee is using secured loans to finance
the project, a lender with a mortgage as collateral it will want confirmation that there
are no competing claims to dilute its security. Thus a lender will impose a holdback on
a portion of the loan to the borrower. This last tranche will only be released when a title
search on the constructed property shows a clear title.
Holding Company • Spółka holdingowa • An enterprise, called a “parent”, whose

assets consist primarily of share ownership in other enterprises or “subsidiaries”. The rai-
son d’etre of holding companies is diversification: a single shareholder(s) can own and
operate a variety of separate businesses. Accounting principles require that all the con-
trolled enterprises be consolidated to show one single economic entity. However, legally,
they are separate.
934 Hollerite
PARENT Balance Sheet
Liabilities
Assets
E1
E2
E3 Equity
Holding
Company
SUBSIDIARY 1 Balance Sheet SUBSIDIARY 2 Balance Sheet SUBSIDIARY 3 Balance Sheet
Liability Liability
Assets
Assets Liability
Equity 2
Equity 1 Assets
Equity 3
Because of corporate law, a parent can only access a subsidiary’s cash via upstream divi-
dends or inter-company loans, both transactions that cannot be unilaterally enforced
by a parent. Lending money to a holding company is rather complex, and perhaps
deceiving. It may appear that the borrower is a large, diversified entity. However, in the
face of recourse to a specific entity, it may in fact be a single enterprise unless the lender
has a guarantee or is confident that another company will provide financial support.
Lenders to a parent company only have access to the value of a subsidiary’s equity after
the subsidiary’s creditors have been satisfied.
Hollerite (Brazilian jargon) • Hollerite (brazylijski żargon) • A pay-check named

after a British company that developed a popular mechanical tabulating machine in the
1900s. It is an example of how a proper name can become generic (e.g. kleenex or Xerox).
Reference: “The Economist”, Language Across Frontiers, 21 December 2002.
Hope Value (slang) • Wartość optymistyczna (żargon) • Valuations of assets

based on optimistic assumptions about market strength, the certainty of a going concern,
performance trends etc. Compare to conservative and “gone concern”.
Horses on the Payroll
935
Horizontal Equity • Sprawiedliwość pozioma • One of the criteria in fairness of

taxation: taxpayers with a similar ability to pay taxes should pay the same amount. See
also vertical equity.
Horses on the Payroll (slang) • Zatrudniać martwe dusze (żargon) • An infor-

mal expression for the fraud of non-existent people being created, being put on a payroll
and then being paid. The perpetrators then take the cash. The idea of a horse comes from
the common practice of giving them human-sounding names. You don’t name a rat.
936 Human Capital
Human Capital • Kapitał ludzki • The skills, education and knowledge that allow indi-
viduals to generate more income. A young student looking at investing time and money
to become an accountant, can consider future earnings as a “return on human capital”.
USA
Canada
Australia
Ireland
France
Human Capital
Spending on higher Netherlands
education
Germany
% of GNP 1997
Japan
Britain
Italy
%0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0

Source: ”The Economist”, 11 July 2000
While the concept is difficult to measure, it encourages treating education as an invest-

ment to optimized, not an expense to be minimised. A more abstract but related idea
is “social capital”: the networks and shared values that allow people to co-operate
and thereby become more prosperous. Such measures lead to considering the nexus
between economic wealth and well-being. Are people happier because they are well-
off or are they more well-off because of favourable social conditions (education, health
care, social security etc.)?
Hyperinflation (Accounting for) • Rachunkowość w warunkach hiperin-

•
flacji Radical departures from historical cost accounting necessitated by currencies
with very high inflation rates. Most currencies, even so-called hard currencies, experi-
ence a degree of inflation. So when do they cross the line to “hyper-inflation”? Accounting
standards do not establish a clear threshold. Rather, it is left to judgement. A benchmark
was 25%/yr or 100% over three years. IAS #29 (Financial Reporting in Hyperinflationary
Economies) suggests the following criteria:
a) the general population prefers to keep its wealth in non-monetary assets or in a rel-
atively stable foreign currency. Amounts of local currency held are immediately
invested to maintain purchasing power;
b) the general population regards monetary amounts not in terms of the local currency
but in terms of a relatively stable foreign currency. Prices may be quoted in the hard
currency;
c) sales and purchases on credit take place at prices that compensate for the expected
loss of purchasing power during the credit period, even if the period is short;
Hyperinflation (Accounting for)
937
d) interest rates, wages and prices are linked to a price index;

e) the cumulative inflation rate over three years is approaching, or exceeds, 100%.
Unlike inflation accounting that can be satisfied with supplementary information,

hyperinflation accounting re-states the financial statements in order that comparisons
can be made over time. The process typically involves an indexation of prior year’s
statements. Accounting for hyper-inflation often involves cross-border consolidations,
usually by a parent in a “hard” currency area owning a subsidiary in a “soft” currency
area. It is internal inflation in the soft currency country that causes its devaluation
against more stable hard currencies. Consequently, foreign currency translation of weak
currencies into strong currencies results in rapidly diminishing asset values. However,
the real value of non-monetary assets is not destroyed by inflation i.e. inventories and
fixed assets tend to rise in value to offset inflation. There are two ways to deal with this
reporting problem:
◆◆ The offshore parent can account for foreign operations in its own hard currency;
neither exchange rate changes nor local currency price changes will affect the carrying
value on the parent’s books (US GAAP/SFAS #52).
◆◆ The subsidiary’s physical assets can be indexed to local inflation using IAS #29 and
then the higher amounts translated to the parent’s hard currency; the weak currency
asset’s capital gains will tend to eliminate translation losses (IAS #21).
All of these considerations make financial analysis more complex and less clear when
inflation is stalking an economy. This is one reason, of many, why inflation is the enemy
of efficient financial markets.
Balance Sheet
Gains but
offset
Liabilities by higher
Monetary
Losses Assets interest
Hyper-inflation
& Accounting Tangible Equity Variable
Gains Assets
IMPACT ON BALANCE SHEET

938 Hyperinflation (Accounting for)
I
IAASB ▶ International Auditing and Assurance Standards Board.
IAS ▶ International Accounting Standards.
IASB ▶ International Accounting Standards Board.
IASB Framework ▶ International Accounting Standards Board Framework.
IASC ▶ International Accounting Standards Committee.
Idle Time Cost • Koszt czasu przestoju • The cost of unproductive labour time caused
by a lack of activity due to, say, a lack of orders, machine breakdowns, material shortages
etc. Idle time is a labour variance (the difference between hours worked and paid at stan-
dard (budgeted) wage rate). Under responsibility accounting systems, it is charged to the
cost centre that caused the problem.
IESBA ▶ The International Ethical Standards Board for Accountants.

IFAC ▶ International Federation of Accountants.
IFRIC ▶ International Financial Reporting Interpretations Committee.
IFRS ▶ International Financial Reporting Standards.
Impairment (Asset Value) • Utrata wartości aktywów • Utrata wartości
przez aktywa • The sudden loss in carrying value of a fixed asset. This accounting event
will be recognised by either an immediate write down or, in the case where conservative
accounting is anticipating a possible write down, a provision for future loss. In most enter-
prises, so long as the going concern is sustainable, impairments should be rare. Historical
940 Imprest System
cost accounting does not question a fixed asset’s value by its resale price or even its economic
value. Such assets are meant to be used up gradually over time as opposed to being imme-
diately sold. So long as they continue to operate or fulfil their original purpose, fixed assets
can justifiably retain their net book value. Accumulated depreciation is usually sufficient to
reflect the asset’s consumption over time. Even technological obsolescence does not mat-
ter if the assets continue to be employed in the business. This is because, by design, balance
sheets are primarily a record of past accounting events. They do not attempt to be a precise
valuation method. However, there is a faith that fixed assets are carried at least as a rough
proxy to economic value. A sudden and material threat to an asset’s intended usefulness
undermines this assumption. Examples might be an adversity in the company’s market
situation that causes permanently idle capacity, a discontinued business that no longer needs
the assets or operational problems (e.g. an aircraft is grounded by safety regulators). In such
instances, the fixed asset’s book value should be reduced to either a judgmental estimate of
its future value-in-use or, being very conservative, its resale value. We notice how this valu-
ation criterion contrasts to current assets that are either held for sale or are to be liquidated.
Here, a more rigorous test of market value or net realisable value is applied because, unlike
fixed assets, current assets do not have a long-term purpose. Any resulting mark-to-market
adjustments downward can be seen as a kind of swift impairment of current assets.
Imprest System • System zaliczkowy • An internal control for petty cash whereby at
any one time cash or vouchers must equal the original amount entrusted with an individ-
ual. In this way, the individual can have discretion over the disbursement cash but must
always be able to account for its use.
Imputed Interest (Tax Regulations) • Odsetki przypisane (według przepi-

sów podatkowych) • A notional income for income tax calculations mandated by the
taxation authorities. For example, a debt instrument might have an issue price less than
its redemption price resulting in a capital gain at maturity. However, the tax authorities
Income
941
might see this as a tax avoidance scheme (re: converting interest income to capital gain
and deferring the tax liability) and would accordingly tax the transaction as if interest
had been paid annually.
In-kind Payment • Płatność w naturze • A transaction consummated in an asset

other than cash. For example, instead of investing cash into a new company, assets such
as real estate or equipment might be transferred in by a change of legal ownership in
exchange for shares. Or, liabilities between the same parties may be offset between one
another to extinguish the debts of both. While in-kind payment might make commer-
cial sense (perhaps by saving the transaction costs of realising assets into cash), it presents
some accounting issues with respect to valuation since a historical cost does not exist.
In-kind payments should be recorded at fair value. In most arm’s length transactions, in-
kind payment is rare. Third parties usually want to deal in cash.
In-process Research and Development • IPR&D • Prace badawcze i roz-

•
wojowe w toku Technology that has been purchased in a merger and that will be
used in ongoing research and development. Under merger accounting conventions,
the acquirer can immediately write off such intangible assets. IPR&D is defined by the
acquirer’s assigned valuations making it a subjective estimate. In the USA, the SEC
watches IPR&D for window dressing abuses. By excessive valuations of IPR&D, a buyer
can take a big bath write-down and thereby build hidden reserves for future years.
“In-sourcing”, Accounting Services • Insourcing usług księgowych • The

business of providing temporary accountancy services on a contract basis to companies
who need the services of an accountant. This may be because they lack the size to justify
someone full-time on the payroll or because there are unusual “peak” needs such as tax
returns, compliance or transaction work. In the USA, the in-sourcing activity is esti-
mated to be worth $5 billion a year, split amongst traditional Big Four firms, specialist
providers and big temporary-staff agencies (see “The Economist” reference below).
Who Ya Going to Call?

Siegfried is on the other side of the outsourcing boom: it is an
in-sourcer. Clients call, often in a panic, needing accountants for
something a bit different—a merger, or a spin-off, or an unforeseen
problem (of which there are lots). Siegfried may send a few
accountants; it may send several hundred.
Growth in Numbers in “The Economist”, 17 June 2006, p. 76
Income • Zysk • Resource inflows that increase wealth. Income generally arises from a sur-
plus of revenues being generated net of incurred expenses (salaried income being a distinc-
tive case where income is synonymous with revenue). However, income can also arise from
holding gains. There are various common variations on “income”:
942 Income Smoothing
Main Types of Income

Salary Income What a person earns before taxes and personal expenses
Gross Income Income generated on sales before fixed expenses
Operating Income From normal course activities of a business
Other Income From miscellaneous or unusual activities
Net Income After all expenses deducted; increases retained earnings
Income is an accounting calculation that is described in an income statement. The con-

vention is to treat the words “income”, “earnings” and “profit” synonymously. See also
comprehensive income.
Income Smoothing • Wygładzanie zysków • A conscious effort to artificially reduce

volatility in reported earnings. While long run profitability is the name of the game, it is played
in the short run. Since it is easier to forecast the future when a business has a consistent past
track record, predictable earnings will reduce the risk premium that investors require. This in
turn boosts a business’s value if the stock market perceives quality earnings. Income smooth-
ing involves juggling the timing of recognition of revenue and expenses so that earnings
appear to be steadily growing. There are a number of ways to make this happen:
Eliminating the Bumpy Ride
Method Description
Reserves Move expenses in and out of balance sheet reserves
Cut-off Shift period-end revenue/expenses between accounting periods
Asset Sales Realise gains in bad years; take losses in good years
Harvesting Cut discretionary expenses in lean years; spend in rich years
Hidden Reserves Over-expense in good years; under-expense in bad years
Admittedly, accrual accounting results in a modest degree of income smoothing. But

this is entirely justified by the matching process. As well, to the extent that discretion-
ary decisions can influence the timing of income, it is natural that management may
manipulate results for their own purposes. However, if taken too far, “smoothing” can
become “inflating”. Income smoothing then approaches the abuse of managed earnings
or worse, a window dressing of the income statement. To understand the true value of a
business, investors want a transparency that allows the “chips to fall where they may”. In
particular, they do not want smoother earnings to ‘dim the signals’ when a business is
headed into trouble. See also cook the books and make its numbers.
The Truth and Nothing But

What’s the point of smoothing things out? It’s just fudging things.
Ultimately, markets learn the truth. Our job as accountants is to say,
‘Here are the facts.’
Sir David Tweedie, President of the IASB commenting on IAS #32
“Fortune Magazine” (European Edition), 30 September 2002, p. 57
Income Statement
943
Income Statement (USA) • Rachunek zysków i strat • A component of financial

statements that measures the flow (either positive or negative) of net worth (before divi-
dends) from the operations of a company over a period of time, typically annually or
quarterly. It is also referred to as a profit and loss statement. The essence of an income
statement is the scheduling of revenues and expenses. While formats will vary from entity
to entity, a common pattern for most manufacturing operations looks like in the table.
In many respects, the way a business makes income is less important than the fact that it
simply earns a certain amount in the first place. However, the breakdown of an income
statement’s components allows a reader to reach valuable conclusions by:
◆◆ an analysis of how the company makes money; i.e. the mix of revenues and expenses,
◆◆ identifying the leverage effect,
◆◆ comparing the income to other periods and companies to benchmark performance
and spot trends,
◆◆ assessing the earnings quality,
◆◆ having a starting point in the calculation of operating cash flow.
Since the calculation of income involves estimates of the future (depreciation rates, pro-
visions for losses, accruals for expenses etc.), there is an inherent degree of uncertainty
in the income statement. See also comprehensive income, income smoothing, profits, prof-
itability and window dressing.
The Income Statement

+/-/= Component Comment
◆◆ Function of volume and price
+ Revenue or Sales ◆◆ Reflects market demand
◆◆ Constrained by competitive forces
Cost of Goods Sold or Cost of
◆◆ Variable or direct costs
-
Sales
◆◆ Indirect production costs absorbed
◆◆ Cost of inventory
◆◆ Indirect or fixed costs (non-production)
- Overheads ◆◆ Often: sales, general & administration
◆◆ Classification somewhat arbitrary
= Operating Income ◆◆ Earnings independent of capital structure
+ Other Income
◆◆ Earnings outside the main business
◆◆ May actually reflect exceptional items
= Funds Flow from Operations
◆◆ EBITDA
◆◆ Proxy for operating cash flow
- Depreciation & Amortisation ◆◆ Non-cash expenses
=
Income from Continuing ◆◆ EBIT
Operations ◆◆ Referred to as “operating income”
- Finance costs
◆◆ Interest expense on debt
◆◆ May be net of interest income
= Recurring Income ◆◆ Core or permanent earnings
+/- Exceptional Items
◆◆ Nonrecurring item
◆◆ Normal event but of unusual magnitude
944 Income Tax Basis
= Pretax earnings (recurring) ◆◆ Earnings within discretion of the entity

- Income Tax Expense ◆◆ Both cash/current and deferred/future
Net Income from Continuing
=
Operations
◆◆ Key focus point; EPS calculation
+/-
Net income from discontinued ◆◆ Nonrecurring item
operations ◆◆ Business segment to be sold/closed
+/- Extraordinary Items (net of taxes)
◆◆ Unusual re: business and infrequent
+/- Accounting Changes (net of taxes) ◆◆ Due to either changes in accounting stan-
dards or accounting policies
= Net Income ◆◆ The “bottom line”
EBITDA = “Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation & Amortisation”
EBIT = “Earnings Before Interest & Taxes”
Income Tax Basis • Podstawa podatku dochodowego • 1) For calculation of taxable

income, the concept of basis determines the proper amount of capital gain to report when
an asset is sold. Basis is generally the cost paid for an asset plus the amounts paid to improve
the asset less deductions taken against the asset, such as tax depreciation and amortisation.
2) For financial reporting purposes, the use of income tax accounting rules instead of
accounting standards. Often small business prefer to “kill two birds with one stone” by
giving the same financial information to the tax collector and banker, despite the suc-
cess criteria being different.
Income Tax Liability • Zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego • A lia-

bility for amounts owing to government authorities for unpaid income taxes. The liabil-
ity may be current (payable in the near future) or deferred (payable, if at all, in the distant
future). Non-payment will result in a penalty or insolvency since the authorities have the
right to collect by liquidating an enterprise if necessary. Income tax liabilities are a con-
cern in financial analysis for a number of reasons:
◆◆ complex calculation based on taxable income as defined by authorities vs. accounting

standards,
◆◆ the “honour system” of self-assessment can create a bias to minimise or under-report taxes,
◆◆ not easily verifiable unless tax computations have been confirmed by tax authorities
(impractical),
◆◆ material amount of earnings, especially if computational errors have accumulated
over past years.
Readers of financial statements can take some limited comfort if statements are audited
but should remember that the tax liability remains a calculation by management (stan-
dard audit procedures check, but do not verify, tax computations). An unpaid tax liabil-
ity may also be of concern to a lender whose collateral security value may be weakened
if the tax authorities possess a priority in liquidation.
Incomplete Records, Accounting for
945
Spoken
Taxes are what we pay for civilised society.
Oliver Wendell Holmes (1841–1935), US Supreme Court judge
Income Taxes • Podatki dochodowe • A tax levied on reported income usually based
on a specific method of calculation (see taxable income). Income taxes are typically imposed
on businesses (“corporate income tax”) or individuals (“personal income taxes”). They were
originally introduced in Britain as a “temporary” expedient to help finance the Napoleonic
Wars. Prime Minister William Pitt asserted in 1798 that income taxes were “repugnant to the
customs and manners of a nation”. However, they soon became a permanent and universal
feature of government finances, often necessitated by the expense of waging wars. Relative to
other forms of taxation, income taxes are the most complex and difficult to collect. However,
because earned income is a “surplus”, the use of income taxes to share the surplus with a gov-
ernment that (presumably) provides services to create the surplus in the first place is deemed
to be fair. As well, income taxes are the least distorting to an economy’s overall resource allo-
cation efficiency. See also income tax liability, tax evasion, tax audit and tax avoidance.
Incomplete Records, Accounting for • Niepełna dokumentacja księgowa, pos

tępowanie • Dealing with various situations where records do not allow double entry
bookkeeping. These might include small businesses, clubs, private individuals or when-
ever there has been destruction of accounting records. Financial statements must then be
reconstructed by solving for the unknowns within the accounting equation. For example,
net profit must be the difference, net of any drawings and injections, between opening
and closing balance sheet equity amounts. Other techniques include using cash receipts
and disbursements, bank statements or ratios (there is no universally correct way).
Although perhaps rare in practice, dealing with incomplete records situations is a popu-
lar examination technique for accounting students. See also shoe box accounting.
Opening Balance Sheet Income Closing Balance Sheet

Statement
Current Current Liabilities
Assets Liabilities Assets
Sales
Incomplete Opening
Fixed Expenses Fixed Equity
Records Assets Opening Assets
?
Equity
Profit
Change
=
Equity change + drawings – infusions
946 Incremental Budgeting
Incremental Budgeting • Budżet przyrostowy • A budget that starts from the pre-
vious budget as a base and then makes changes to reflect new conditions going forward.
Contrast to zero-based budgeting which starts from scratch each time. An incremental
budget has the obvious flaw of imbedding past mistakes, or budget slack, into the future.
That said, it has convenience to recommend it. As well, human nature tends to have a
sense of “ownership” on budgets that makes reducing them difficult. Like the Keynesian
description of wages which don’t fall, incremental budgets are “sticky downwards”.
Incremental Costs • Koszty inkrementalne • The increase in costs that result from a sig-
nificant jump in activity. Thus if output rises by a certain amount, costs will rise by a like amount
depending on cost behaviour. Marginal costs in contrast are increases in cost that occur with a sin-
gle increase in the level of activity. Word roots: from the Latin “incrementum” = to grow.
Total Costs
TC HIGH
Incremental
& Marginal Costs Incremental Marginal
Cost cost
TC LOW
Output increase
Output
Independence (Auditors’) • Niezależność (biegłego rewidenta) • The resolve of

an auditor to render an impartial, objective audit opinion. By necessity, this is in spite
of having a commercial, or even personal, relationship with management. An audi-
tor is supposed to be a loyal watchdog keeping an eye on management’s financial state-
ments. Their legal contract, and duty, is to shareholders. Obviously, they cannot have any
vested interest in the financial results. Along with technical competency, independence
is essential to their attestation role and earning the confidence of accounting users. Given
such expectations, auditors will usually be prohibited by law from the following with
respect to the entities they audit:
◆◆ Ownership of shares (even if immaterial to the auditor’s personal net worth).

◆◆ Having family connections with owners or management.
◆◆ Engaged in a customer relationship, especially as a borrower.
◆◆ Participation in management activities or auditing their own work.
At best, these rules help keep up appearances. The deeper independence is the state of
the auditor’s mind. This is tested when telling the truth requires some “bad news” or
Independence (Auditors’)
947
when someone is trying to cook the books. Here independence means ‘not being afraid
to argue’. The challenge is that management often possesses lots of power in any such
debates. If corporate governance is weak, they can arrange for auditors to be replaced
(“poor service”; “too expensive”). With “scope of services” which includes management
consulting and other financial advisory services, a big audit client can represent a com-
mercial stake that one does not wish to alienate. As a sense of loyalty to management
grows, independence of mind becomes more difficult. Awareness of these pressures has
lead to the responses to help address the problem:
Auditor Independence
Method How
Tougher regulations and enforcement. In the USA, for example, the SEC
has laws (e.g. Section 10A of the SEC `34 law) that require auditors to di-
Accounting
rectly notify the SEC of illegal acts; the SEC can also choose to challenge
Regulators
an auditor’s independence if non-audit services appear to compromise
independence.
Supervisory boards will try to shield auditors from any commercial pres-
Audit
sures exerted by management or a delicate situation. At the same time,
Committees
they’ll also monitor auditor independence and look for compromises.
Most professional public accountancy bodies have strict rules on inde-
pendence although robust enforcement can be difficult amongst peers.
Self
In the USA, for example, an Independence Standards Board, including
Regulation
members from outside the audit profession and overseen by the SEC,
has been created to fortify auditor independence .
Audit independence is a crucial component in the Anglo-Saxon accounting tradition

where room for internal judgement is, by design, kept in check by impartial outside
scrutiny. In countries with a long tradition of professional accounting, independence
comes more naturally to auditors with a healthy sense of pride and a designation to
protect. Another check is the market power of the Big Four. Such firms are not overly
dependent on any client, even a large multi-national. Their brand name must be pro-
tected and exposure to reputation risk avoided. Finally, their public respect is often
strong enough that they can get their way by morale suasion.
Quality of Audit
Independents LACK EXCESS

(Auditor) OF INSIGHT OF INTERESTS
None DEGREE OF INDEPENDENCE Total
Source: ”New York Times”/”International Herald Tribune”, 24 February 2006

948 Independence Standards Board
Compromised
The SEC chairman’s efforts to stop the flow of fluffed up numbers
coming out of corporate America had led him on his pilgrimage to
the accounting firms, the private sector’s independent policemen.
The firms were supposed to stop games playing, but somewhere
along the line they had lost their way. Now they relied on their
corporate clients to pay huge fees for consulting – helping put
together deals, reviewing systems and technologies. Consulting
was an honourable trade, of course. It was just that the chairman
believed it shouldn’t mix with accounting. How could a firm
receiving millions from a company for providing strategic advice
fight management over bad accounting? Auditor independence
was being compromised for the worst reasons: money.
Independence Standards Board • ISB • Rada ds. Standardów Niezależności

• An American accounting regulator established in 1998 with the mandate to monitor and,
if necessary enforce, adequate standards of auditor independence. This precluded the obvi-
ous conflict of interest of auditors owning shares in companies they audit. A deeper concern
was with multi-disciplinary practices that might be tempted to compromise audit rigor for
the sake of competing business interests. In the late 1990s, with a very buoyant stock mar-
ket, the SEC, which supervises the ISB, has been particularly focused on auditor indepen-
dence and, through the ISB, has called for the breakup of multi-disciplinary practices.
Indirect Costs • Koszty pośrednie • Costs that cannot be easily traced to an individual
product or service. A common example would be factory overhead. The accounting choice
for indirect costs is to either allocate them to individual products in inventory (see absorp-
tion costing) or treat them as a period cost which is expensed in the time period in which
they occur. The matching principle suggests that indirect costs should be allocated to prod-
ucts to the extent that a reasonable linkage can be established between the indirect cost and
the product or activity. See also overheads.
Indirect Method (of Calculating Cash Flow from Operations) • Metoda

pośrednia (obliczenia środków pieniężnych netto z działalności operacyj-
nej) • A method used to calculate the net cash flow from operations based on an income
statement and comparative balance sheets. The income statement is a rough proxy for
cash flows since sales gives rise to cash inflows and expenses give rise to cash outflows.
However, adjustments are required to reflect how working capital components either
absorb or release cash. Sales on credit, for example, will result in a generation of receiv-
ables that will be collected with time. Thus we need to add opening receivables to sales
and deduct closing receivables from sales to measure actual cash inflows from selling.
An alternative, and simpler, way is to add or subtract changes in various working capital
accounts. The indirect method is calculated as follows:
Inflate Earnings
949
Indirect Method of Cash Flow from Operations

Start Net operating profit (before interest and taxation)
+ Non-cash expenses: Depreciation, amortisation, deferred taxes
= Funds Flow from Operations
+/- Change in inventory: deduct increase & add decrease
+/- Change in receivables: deduct increase & add decrease
+/- Change in creditors: add increase & deduct decrease
= Net Cash flow from Operations
The indirect method is popular because it allows outsiders, without access to internal
financial records, to deduce operating cash flow from financial statements. When a cash
flow statement is provided, it is unnecessary to resort to the indirect method. Contrast
to the direct method.
Useless
[Because it ignores working capital changes], any measure of cash
flow based simply on profit plus depreciation is virtually useless.
Indirect Taxation • Opodatkowanie pośrednie • Taxes that are levied on some cri-
teria other than taxable income. Common examples include consumption tax, excise tax,
wealth tax and value-added tax. Indirect taxation can be attractive to governments both
because it may be less noticeable and it is harder to avoid paying. Contrast with direct tax,
such as income tax.
Industrial Engineering/Work Measurement Method (of Cost Estima-

tion) • Metoda pomiaru prac inżynieryjno-technicznych (w szacunku
•
kosztów) A cost classification system that carefully identifies costs by cost behaviour
attributes – i.e. variable, fixed or semi-variable (mixed). Measurements are made based
on observation of physical activity (“time and motion studies”). The method is time con-
suming but accurate, although many activities (R&D, advertising etc.) allude measure-
ment. See also alternatives such as activity based costing, account analysis method, confer-
ence method, high-low method, least squares and Kaizen.
Inflate Earnings (vernacular) • Zawyżanie zysków (żargon zawodowy) • Any

artificial accounting manipulation to increase reported earnings or profits beyond more
realistic calculations. While it is accepted that the profit figure has many accounting esti-
mates embedded in it, these are meant to be neutral and/or biased downwards by the pru-
dential principle. To inflate earnings implies a conscious effort at lying in order to make
financial performance look better than it actually is. See also accounting fraud, window
dressing and cook the books.
950 Information Arbitrage
Lying is Stealing
When you misrepresent the nature of your company, when you
artificially inflate earnings, when you improperly hide losses,
when you do things like that to cause your stock price to go up, that
is stealing.
Court testimony of Andy Fastow,
former CFO of Enron “Fortune” (Europe), April 3, 2006, p. 21
Information Arbitrage • Spekulacja informacją • A fancy word for the notion that
information can be gathered from across various markets and then used in profitable
trading, presumably because you can know more than the market. See efficient market
hypothesis and insider trading.
Information Management • Zarządzanie informacją • The conscious effort by

businesses to use information as a resource for competitive advantage. This means invest-
ing into systems that marshal chaotic data, which is generated both within and outside
the organisation, into organised information useful for decision-making. Management
information systems have traditionally been concerned about productively using account-
ing information. The power of information technology intensified the complexity, detail,
scope, processing speed and the volume of information available (sometimes creating
“information overload”). Information management is a response to both the threats and
opportunities which powerful IT systems present. An important trend is to pay more
attention to what information is really needed for knowledge workers to be effective. For
example, in distilling unorganised data into coherent meaning for decision-making pur-
poses, businesses might want to focus on the following:
Information Management
Event Query
Key ◆◆ what are the drivers in defining performance?
Exceptional ◆◆ are fluctuations outside the expected (i.e. normal) probabilities?
Threshold ◆◆ at what point of intensity do phenomenon really matter?
An example of information management is in gathering transactional information (say

from a bank or grocery store) to understand consumer buying habits and preferences.
Companies can then build customised relationships based on having insights into indi-
vidual purchasing patterns. See also chief information officer and business process re-
engineering.
Information Technology • IT • Informatyka • Technologie informatyczne •

The use of machines and devices to capture, store, distribute and process data. Strictly
defined, IT could include the quill pens, ledgers, abacuses, adding machines and punch
card mainframes used in the “old days”. However, IT is commonly associated with elec-
tronic computers and related electronic communication networks such as the intranet
Intangible Assets
951
and internet. Technical and engineering advances have made quantum leaps in both data
processing capability and reduced costs of equipment. This has lead to a proliferation of
computer usage that is cumulatively revolutionising the world. In business, the use of the
Internet is creating e-commerce. Data has become so cheap and accessible that people are
increasingly challenged by the need to organise it into useful information relevant to deci-
sion making and taking action. See also democratised information, information manage-
ment, chief information officer, knowledge workers and IT in Banks.
Institutional Infrastructure (& Accounting) • Infrastruktura instytucjo-

•
nalna (a rachunkowość) The necessary political, economic, regulatory, legal, social
and cultural conditions which allow financial institutions and capital markets in a market
economy to function effectively. Some of the most necessary components would include:
◆◆ a stable currency,
◆◆ a legal system which enforces property rights (contracts, creditor’s rights and sharehol-
der rights),
◆◆ transparent and fair accounting which permits accountability,
◆◆ limited government and administrative corruption,
◆◆ regulatory oversight and depositor protection,
◆◆ collateral security and bankruptcy laws,
◆◆ market information sources,
◆◆ a tolerable tax burden.
Institutional infrastructure is an intangible but crucial ingredient to a functioning mar-
ket economy. Much infrastructure can only be built up over time as habits, business
patterns and trust grows with successful and repeated operations. In many emerging
markets and transition markets, an underdeveloped institutional infrastructure is a bot-
tleneck holding back economic progress.
Intangible Assets • Wartości niematerialne i prawne • Long-lived assets such as

goodwill, trademarks, brand names, patents etc. that have no physical existence or “sub-
stance”. That said, they often have a contractual basis and can therefore be verified (good-
will excepted). In many ways, intangibles are accounted the same way as their tangible
cousins: they are carried at historical cost less accumulated amortisation; any impairments
are subject to an immediate write down and losses or gains are recognised upon disposal.
However, because of uncertainly in both existence and valuation, accounting rules for
intangibles are tougher. The prudence/conservatism principle tends to favour expensing
expenditures for intangibles rather than capitalise them as assets. Accounting for intan-
gibles presents a challenge. Especially in today’s “knowledge economy”, many intangibles
(advertising, training, proprietary know-how, research etc.) have considerable value. Yet
their value is difficult to measure and is often disconnected to cost (internally-generated
goodwill such as brand loyalty, reputation, know-how etc.). International accounting stan-
dards insist that intangible assets must have two basic features: identifiable existence and
demonstrable future benefits. Otherwise, expenditures (such as training, advertising and
research etc.) must be expensed. Contrast to tangible assets.
952 Inter-company/Inter-corporate/Intra-company Transactions
Inter-company/Inter-corporate/Intra-company Transactions • Tran

•
sakcje ze spółkami powiązanymi kapitałowo Transactions that occur within
a holding company, within a group, between two entities that are related by common
ownership or between an investor and an investee. Like the complications that can arise
within family relationships, there are various accounting issues. In the case of unconsol-
idated accounts, there must be separate disclosure of any outstanding balances at year-
end and related party transactions during the year. This is because the transactions are
not at arm’s length and therefore might not reflect true market exchange values. In the
case of consolidated accounts, inter-company balances and transactions must be elimi-
nated (see elimination entries) as well as disclosed. This is because under the realisation
concept, profits can only be recognised through sales to outside parties. If transactions
straddle foreign exchange currencies, balances are eliminated but not exposure to for-
eign exchange gains or losses upon payment. There are also income tax implications
from transfer pricing and deferred taxation (since a subsidiary’s retained earnings are
typically not taxed until paid out as dividends). Finally, in the case of inter-company
loans, there are legal restrictions under most corporate laws. In particular, there is usu-
ally a requirement that any loan be substantiated by consideration (eg. cash or the fair
value of in kind payment) in order that a loan is not a de facto dividend.
Funds
Inter-company
Loan
Consideration
Interaction Costs • Koszty interakcji • The costs associated with not only the
exchange of goods and services (known as transaction costs) but also ideas and infor-
mation. In managing a business, interaction costs – manifesting themselves as meet-
ing, memos and reports which consume time – can be a significant expense. By choos-
ing between performing an activity internally or externally, companies tend to organise
themselves to minimise overall interaction costs. Reductions in interaction costs, pro-
vided by information technology, are tending to alter what companies can competitively
accomplish internally. This in turn raises the question of core competency and the strate-
gic implications of unbundling.
Interest • Odsetki • The monetary cost of using money, either paid on its usage or received
on its provision. Calculation as follows:
Interim Financial Statements
953
Money Rental’s Cost

T
Interest = x interest Rate - % x Principal outstanding
Year
where:
T = number of days to maturity
Year = 365 calendar days for US dollars or 360 calendar days for sterling
Interest is the compensation for delaying the gratification of spending and for financial risk.
Interest Capitalisation • Kapitalizacja odsetek • Treating interest payments to a

lender as an intangible asset embedded in the cost of constructing a fixed asset. See capi-
talisation of interest.
Interest Method (of Income Recognition) • Ujmowanie przychodów

•
z tytułu odsetek A lender’s measure of income from a loan asset. It recognises income
based on the annual interest rate applied against an amount loaned i.e. the principal, over
a period of time. Implicit in the method is the assumption that any unpaid interest and the
principal will be fully recovered in the future, making the interest that is accruing a true
surplus. In cases where there is doubt about final recovery of principal, income can only be
conservatively recognised after principal has been fully repaid. See non-performing loan.
Interim Financial Statements • Śródroczne sprawozdania finansowe •

Financial statements issued between annual accounting periods. Typically, this is quar-
terly or semi-annually. Interim numbers give accounting users a glimpse of entity’s prog-
ress. Their value comes more from timeliness than accuracy. Often they are in summary
format. To save time and costs, they are seldom audited. That said, they should be con-
sistent with year-end results (bearing in mind seasonal factors) or else users will be sur-
prised later on. A hallmark of earnings quality is interim numbers that are consistent with
annual results. Apart from the cost, an argument against quarterly reports is that they
may create excess pressure on near-term results or so-called short-termism. This could
be at the expense of long term patience. Publicly listed companies usually don’t go to the
trouble and expense of quarterly reporting unless required by stock exchange regulators.
In this regard, the American SEC requires interims while the London Stock Exchange
does not. In an implicit acknowledgement of its merits, a new EU transparency directive
expected in 2007 will require some form of quarterly reporting.
Keep Them on Their Toes

The American business model preaches maximising the value of
the firm… For all its shortcomings, quarterly reporting makes
the company transparent to investors as to its goals, its strategy for
achieving them and its degree of success.
The American Business Model quoted in Dominick Salvatore,
Managerial Economics (6th ed.), p. 62
954 Internal Audit Function
Internal Audit Function • Audyt wewnętrzny • An in-house audit function

designed to assure that everything “is in order” in the sense of compliance to operational
imperatives. This involves systematic and structured efforts to check that staff is following
internal procedures and regulations; to confirm the accuracy of accounting records and to
detect fraud. An expanded scope of work can also include compliance to management best
practices such as work efficiency, work effectiveness and risk management. Internal audit
is an important back office function within large enterprises, especially those who need a
disciplined control culture. Most banks, for instance, will have internal auditors (also called
“inspectors”). Internal audit puts a high emphasis on accountability: staff must be prepared
to have someone go over their work and sometimes question what was done. To avoid con-
trol fatigue, internal auditors need to be both credible and constructive. Internal auditors
are usually employees of the company they are checking (although the function can be pro-
vided as a service by outsiders). As an internal control in the spirit of checks and balances,
they need a degree of organisational independence. For instance, an internal audit depart-
ment should report to senior management outside the function being checked. As well, they
may often share their findings with an audit committee and the external auditors. Internal
auditors mostly keep an eye on operational staff; they seldom oversee senior executive man-
agement. Thus, they re-enforce, as opposed to pre-empt, the role of statutory auditors.
Audit Report information

Board Line of authority
Committee
Auditors CEO
Internal Finance Other Key Other Key

Audit Director Function Function
Internal Audit
Taxation Treasury
Investor Financial
Relations Planning
Mixed Feelings
Internal auditors, by definition, work in pursuit of a gotcha.
So discoveries like the [accounting fraud] produce a strange
“adrenaline rush” says an audit employee, “and at the same time,
there’s a great sadness.”
WorldCom audit staff quoted in The Night Detective,
“Time” [Europe], 6 January 2003, p. 51
Internal Controls
955
Internal Cash Generation • Wewnętrzne generowanie środków pieniężnych

• The amount of cash which a business can produce from its own resources in a set
period of time. Such cash would come from operating cash flow, sale of assets (including
the liquidation of working capital) and possibly extraordinary gains. Financing require-
ments beyond internal cash generation would have to come from such “external” sources
such as loans from financial institutions or the equity and debt markets. See also cash flow
statement.
Internal Controls • Kontrola wewnętrzna • The conscious and systematic effort in

any business to avoid mistakes, breakdowns in procedure, monkey business and even
fraud. A disciplined pursuit of goals is important in any walk of life, including business
As a biblical wisdom tells us: “Like a city breached, without walls, is one who lacks self-
control.” (Proverbs 25/28). Internal control comprises the plan of organisation and all of
the co-ordinate methods and measures adopted within a business to safeguard its assets,
check the accuracy and reliability of its accounting data, promote operational efficiency,
and encourage adherence to prescribed managerial policies. Some common internal con-
trol procedures include the following:
1. adherence to clear, non-discretionary written procedures,

2. recording all transactions with full, easily accessible documentation or audit trails,
3. segregation of duties (especially between transaction handling and accounting or the
separation of front office and back office functions),
4. supervision or “second checks” with sufficient authorisation of all major transactions,
5. periodic job rotation, including mandatory vacation, to avoid dependency on partic-
ular staff,
6. an organisation chart with clear and explicit lines of reporting and accountability,
7. customer acknowledgement to provide third party confirmation for transactions,
8. balancing and reconciling procedures to confirm status of accounts,
9. the use of internal audits to verify the compliance to internal control procedures.
In The Beginning
It’s said that accountants’ predecessors were the scribes of ancient
Egypt, who kept the pharaohs’ books. They inventoried grain, gold
and other assets. Unfortunately, some fell victim to temptation
and stole from their leader, as did other employees of the king.
The solution was to have two scribes independently record each
transaction (the first internal control). As long as the scribes’
totals agreed exactly, there was no problem. But if the totals were
materially different, both scribes would be put to death. That proved
to be a great incentive for them to carefully check all the numbers
and make sure the help wasn’t stealing. In fact, fraud prevention and
detection became the royal accountants’ main duty.
Wikipedia entry for “Accounting”
956 Internal Revenue Service
As part of generally accepted auditing standards, auditors will assess the reliability
of internal controls. Confidence levels will in turn have an impact on how exten-
sively they need to verify actual transactions, a process referred to as substantive
tests. Since adequate internal controls are intimately connected to the reliability of
financial reporting, internal controls are also an issue for accounting regulators.
For example, the Sarbanes-Oxley Act focuses on ensuring controls are adequate (see
Section 404).
Internal Revenue Service • IRS • Amerykański Urząd Skarbowy • The federal

(national) government’s income tax authority in the USA.
Internally Generated Goodwill • Economic Goodwill • Wartość firmy

•
wygenerowana wewnętrznie Ekonomiczna wartość firmy Expenditures •
on value-enhancing activities that are expensed for accounting purposes (vs. capitalising
them as assets). Examples would include commercial research, staff training, advertising,
brand and reputation support etc. These expenditures do not meet the test for intangible
assets because it is too difficult for accountants to measure and verify their future ben-
efits, even if they are likely to be productive beyond the immediate short-term period.
Collectively over time, such expenditures can result in superior earnings and accumu-
late into economic goodwill. While a systematic bias favouring expensing has the merit
of being conservative, it can discourage spending money on commercially worthwhile
activities. Competitiveness and innovation may suffer in the long run. As well, there is an
inconsistency in recognising economic goodwill only if it is purchased through an acqui-
sition. Accordingly, in innovation-oriented industries, it is not uncommon for financial
analysts to construct proforma results based on capitalising internally generated good-
will. See also accounting goodwill and toxic accounting.
Big Oaks Grow From Little Acorns

We use our technological strength to win. Our leadership [in jet
engines] goes back to a bet we made almost 15 years ago on composite
fan blades developed at our research centre. It was an innovative
approach that will result in decades of leadership.
General Electric 2005 Annual Report, p. 9
International Accounting Standards • IAS • Międzynarodowe Standardy

• •
Rachunkowości MSR The international accounting standards developed and
promulgated by the International Accounting Standards Committee, an accounting
standard-setter first established in 1973. Over an evolutionary period, IAS has gained
global acceptance as not only a compromise between American, British and Continental
European traditions but also an attractive new initiative in its own right.
International Accounting Standards
957
Individual International Accounting Standards (2006)

# Topic Coverage # Topic Coverage
1. Financial Statements Presentation 22. Replaced
2. Inventories 23. Borrowing Costs
3. Replaced 24. Related Party Disclosures
4. Replaced 25. Replaced
5. Replaced 26. Retirement Benefit Plans
6. Replaced 27. Consolidations and Subsidiaries
Accounting for Investments in
7. Cash Flow Statements 28.
Associates
Net Profit, Errors, Accounting
8. 29. Hyper-inflation
Policies
9. Replaced 30. Financial Institutions
10. Events after Balance Sheet Date 31. Joint Ventures
11. Construction Contracts 32. F.I.: Disclosure and Presentation (*)
12. Income Taxes 33. Earnings Per Share
13. Replaced 34. Interim Reporting
14. Segment Reporting 35. Replaced
15. Replaced 36. Asset Impairment
16. Property, Plant & Equipment 37. Provisions and Contingencies
17. Leases 38. Intangible Assets
F.I.: Recognition and Measurement
18. Revenue 39.
(*)
Investment Property (replacing
19. Employee Benefits 40.
IAS 25)
20. Government Grants 41. Agriculture
Changes of Foreign Exchange
21. * F.I. = Financial Instruments
Rates
The collective description “IAS” has now been superseded by the name International
Financial Reporting Standards (IFRS), a change in 2001 that was mostly symbolic to sig-
nify a fresh start for a reconstituted International Accounting Standards Board. Within
IFRS, individual standards have been grandfathered and retain the IAS description
unless replaced by a new individual IFRS. In 2001, the authority of the International
Organisation of Securities Commissions endorsed IAS for secondary listings followed
shortly thereafter by European Union endorsement for primary listings. Thus, in most
countries, foreign security issuers can now legally choose to file financial statements
in accordance with IAS and its successor IFRS. However, global harmonisation is not
complete (as of 2007) since certain key stock exchanges (e.g. USA, Japan and Canada)
have yet to accept IFRS. Dialogue, compromise and consensus are still required to
achieve the universally sought goal of a global harmonisation of accounting. With
the flaws in USA’s GAAP exposed by the Enron debacle, IAS/IFRS – which has cherry
picked the best rules and allows judgement within a flexible framework – has gained
increased credibility.
958 International accounting standards (generic description)
Trade-offs
IAS depends more on the judgement of companies and auditors to
determine whether accounting treatment “faithfully represents”
the economics of the transaction. The result: great diversity in
accounting, depending on how aggressive a company wants to be
and how strict is the auditor is. GAAP is more legalistic, with less
room for individual judgement. But the stadards are so prescriptive
that they are easily gamed by companies looking to boost their
earnings or hide their debt.
“Fortune Magazine” (European Edition), 30 September 2002, p. 56
International accounting standards (generic description) • Między

narodowe standardy rachunkowości (w znaczeniu ogólnym) A uniform •
accounting standard that would be universally accepted by the world’s various investors,
multi-national corporations, capital markets and securities regulators. The case for such
commonality is anchored in the nature of today’s globalised economy:
Why Global Accounting?

Motive Logic
Lower Capital
◆◆ Greater comparability in the global capital markets reduces uncertainty
and accounting risk. The associated risk premium on capital costs will in
Costs
turn drop. This is good for investment, economic growth and prosperity.
◆◆ National pride and vested interests do not allow any one country’s
Neutrality standards to be universally accepted by all. Moreover, no single standard
is “best”. A neutral standard that “cherry picks” the best of the best is ideal.
Collective
◆◆ Competition amongst economies and the power of local lobbying groups
often makes it difficult to improve reporting quality. A global standard that
Interests
rises above parochial national interests has the potential to be more robust.
An international accounting standard would be particularly attractive to global inves-

tors from developed economies (re: comparability) and multi-national corporations (re:
preparation costs). They would also be useful in emerging markets where local jurisdic-
tions do not have the time or energy to develop their own accounting rules and inte-
grate quickly into the international business community. Despite these advantages,
there are many hurdles. Vested interests, prideful traditions and genuine differences of
opinion amongst countries favour own home-grown versions of accounting standards.
Moreover, the most influential arbitrator of financial reporting is the investor. Given the
size of their capital market, this tended to make US GAAP a global accounting standard
by default. While various global organisations (say, the UN, OECD or the International
Federation of Accountants) could have tried to create international accounting standards,
the role has evolved since 1973 to the British-initiated International Accounting Standards
Committee and, since 2001, its successor the International Accounting Standards Board.
International Accounting Standards Board
959
Gold Standard
I cannot over-emphasize the importance of high quality accounting
rules that give investors confidence that published financial
statements show a full and accurate picture of a company’s
performance and position. The IASB’s objective is to work towards
a single set of high quality global financial reporting standards,
produced in the private sector under principles of transparency,
open meetings, and full due process. We have no intention to
“water down” existing standards in any jurisdiction. Instead, we
plan to build a set of financial reporting standards that are the “gold
standard.”… Our goal is to identify the best in standards around the
world and build a body of international accounting standards
that constitute the “highest common denominator” of financial
reporting. We call this goal convergence to the highest level.
Sir David Tweedie, Chairman IASB Testimony before the Committee
on Banking, Housing and Urban Affairs of the United States Senate,
Washington, DC, 14 February 2002
This initiative has prevailed in the end primarily because globalisation trends were
on its side. As well, accounting scandals in the USA did little to help US GAAP’s
credibility. While the ultimate authority of any set of international accounting stan-
dards must be sanctioned by individual countries, the buy-in of supra-national bod-
ies such as International Organisation of Securities Commissions and the European
Union have created a critical mass of consensus and momentum that is tending to
get everybody on board (see convergence). By the time of its debut in 2005, about
15,000 listed companies in the EU, Russia, Australia, South Africa and New Zealand
reported under International Financial Reporting Standards; about the same reported
under US GAAP (Ref: IFRS 2005 [Wiley], p. 1). Thus the world has two generally
accepted standards. But the trend is towards one. Once any remaining differences
between the two are ironed out, the globalised world will have truly globalised
accounting.
International Accounting Standards Board • IASB • Rada Między

narodowych Standardów Rachunkowości RMSR An independent • •
accounting standard-setter that is the successor organisation to the relatively more
informal International Accounting Standards Committee. Alongside the USA’s
Financial Accounting Standards Board, IASB has become the “supremo” in the world
of global accounting since 2001. It promulgates the International Financial Reporting
Standards (IFRS) and is at the core of a thrust towards a convergence to global account-
ing. A board – consisting of fourteen prominent members of the business, accountancy
and academic communities – oversees a permanent research staff based in London,
England. The IASB is at the heart of the international accounting standards infrastruc-
ture. It has the sole authority to set international accounting standards. The IASB is
960 International Accounting Standards Board Framework
in turn controlled by the International Accounting Standards Committee (IASC)

Foundation, a not-for-profit entity incorporated in the State of Delaware, USA. While
the distinction between a “committee” and a “board” may not be obvious, the dif-
ferences are quite real. IASC was in the Anglo-Saxon accounting tradition of being a
self-governing (hence possibly perceived as “self-serving”) group of accountants. It
morphed into the IASB to strengthen its institutional standing re: resources, funding,
constituents and credibility. The IASB’s authority ultimately must come from being
the voice to speak on behalf of the international business community. In this regard,
the stature and wide constituency of the nineteen trustees of the Foundation gives it
its ultimate authority. Various countries still have their own accounting regulators and
laws (in the UK, it is the Accounting Standards Board; in the USA, it is the Financial
Accounting Standards Board). The IASB’s legitimacy is based on its credibility and vol-
untary acceptance. In this regard, it has a large following of over 100 countries, includ-
ing the European Union.
Universal
The president of the [IASB] wants IAS to become accounting’s gold
standard.
Accounting’s White Knight
quoted in “Fortune Magazine” (European Edition),
30 September 2002, p. 56
International Accounting Standards Board Framework • IASB Frame-

work • Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR)
– założenia koncepcyjne • The IASB Framework are the conceptual accounting
principles that are the foundation of International Accounting Standards and later Inter-
national Financial Reporting Standards. It was approved in 1989 by the IASC Board and
adopted in 2001.
International Accounting Standards Committee • IASC • Komitet ds.

Międzynarodowych Standardów Rachunkowości • KMSR • The body
that was responsible for promulgating International Accounting Standards commonly
referred to as IAS. Nine countries that wished to codify the accounting practices of
the time established the IASC in 1973. The IASC lined up the support of G7 industri-
alised countries, international bodies such as the World Bank and the moral support
of 143 public accountancy bodies. This lead to a leadership role in creating world-wide
standards in global financial reporting that would facilitate more globalised capital
markets. That said, some countries, such as those within the G5+1, did not come fully
aboard. In particular, American GAAP had a wide, entrenched following because of
the dominance of the US as a capital market. In face of “healthy competition”, IASC’s
acceptance as a global standard setting authority took a quantum leap forward in 2001
with a qualified endorsement of its standards by the International Organisation of
Securities Commissions (IOSCO). The European Union’s acceptance for primary list-
International Accounting Standards Infrastructure
961
ings gave IAS an even greater boost. However, since it was formed in the Anglo-Saxon
accounting tradition where accountants set rules for themselves, the IASC had inher-
ent structural limitations. To boost its authority, broaden its constituent representa-
tion and increase its resources, the IASC was superseded in 2001 by a reconstituted
International Accounting Standards Board who now promulgates the successor to IAS,
the International Financial Reporting Standards.
Vision of the Future

We envision a single, independent, global standard setter with the
requisite membership, authority, international standing, funding,
staffing and other resources needed to establish high-quality inter-
national accounting standards, based upon a sound coherent con-
ceptual framework and through a high level of due process... Our
vision contemplates an independent standard setting board, not
directly associated with any professional organization, country or
national standard setter. That Board would set its own agenda based
on input from financial statement users, preparers, public accoun-
tants, regulators, national standard setters and other organiza-
tions... We believe the IASC should work closely with national stan-
dard setters to bring about convergence of national standards and
international accounting standards.
Open letter from American Institute of Certified Public Accountants to
IASC by Barry C. Melancon, chairman of AICPA Board of Directors,
21 April 1999
International Accounting Standards Infrastructure • Infrastruktura

Międzynarodowych Standardów Rachunkowości The development and •
promulgation of international accounting standards occurs through a compound of
bodies that collectively pursue the harmonisation of global accounting standards. Like
any global initiative, it is big job. The infrastructure must not only marshal technical
expertise. It must also possess enough credibility to overcome the inevitable pock-
ets of national resistance to finding common ground. In the meantime, there is also a
process need along the way to build political consensus and compromise. For descrip-
tions of its various components see International Accounting Standards Board (IASB),
International Accounting Standards Board (IASB) Framework, International Financial
Reporting Interpretations Committee (IFRIC), International Financial Reporting
Standards (IFRS) and Standards Advisory Council.
962 International Auditing and Assurance Standards Board
Trustees
IAS
Committee Funding
Foundation
IAS Infrastructure IAS

Advisory IAS
IFRS
Interpretations
Council Board Committee
IFRS
Advice Accounting Dispute
on IFRS Standards Consensus
= Conceptual Framework
International Auditing and Assurance Standards Board • IAASB • Rada

Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Usług Atestacyjnych
• A supra-national body sponsored by International Federation of Accountants whose man-
date is to encourage the spread of high quality standards in assurance, in particular to initiate
a convergence of auditing standards into a global “best practices” norm. The Board promul-
gates the following international standards:
◆◆ Auditing (International Standards on Auditing – ISA)

◆◆ Quality Control (International Standards on Quality Control – ISQC)
◆◆ Assurance (International Standards on Assurance Engagements – ISAE)
◆◆ Review Engagements (International Standards on Review Engagements – ISRE)
◆◆ Related Services (International Standards on Related Services – ISRS)
The IAASB works closely with its national equivalents in various countries to pursue its
goal of harmonisation. It also receives advice from the Compliance Advisory Panel (CAP)
who represents a broad cross-section of constituent parties with a vested interest in finan-
cial reporting matters. Because of its desire to credibly respond to the public interest, the
IAASB is independently overseen by the International Public Interest Oversight Board. This
oversight is for a reason. Many high-profile audit failures have undermined investor confi-
dence in auditors. Because multinational corporations are typically audited by a global Big
Four firm, embarrassments in one country tend to migrate across the globe. In the face of
the inherent importance of reliable financial reporting for the global economy, the IAASB
is one of the most important groups within the IFAC. Its efforts to harmonise and improve
auditing parallel the development of international accounting standards.
International Federation of Accountants
963
International Ethical Standards Board for Accountants, The • IESBA •

Rada Międzynarodowych Standardów Etycznych dla Księgowych A unit •
within the International Federation of Accountants that develops ethical standards and
guidance for use by professional accountants on a global basis as part of a convergence
trend. The IESBA also fosters international debate on ethical issues faced by accountants.
The Public Interest Oversight Board governs it.
International Federation of Accountants • IFAC • Międzynarodowa

•
Federacja Księgowych IFAC is the global organization for the public accountancy
profession. Based in New York, it works with its 163 member organisations in 120 coun-
tries to protect the public interest by encouraging high quality practices by the world’s
accountants. It has established a global standard of professional values, ethics, and gov-
ernance. IFAC members represent 2.5 million accountants employed in public practice,
industry and commerce, government, and academe. Its structure and governance pro-
vide for the representation of its diverse constituencies and interaction with external
groups that rely on or influence the work of accountants. Some of the IFAC’s most impor-
tant activities lie within the “public interest” category: the creation of various interna-
tional standards in accounting education (IAES), auditing and assurance (IASAS) and
ethics (IES). In order to ensure these standards are robust and respected, the public inter-
est activities are independently overseen by a group outside the IFAC, the Public Interest
Oversight Board.
National Accountancy Bodies: Global Membership
IFAC
IFAC: Public Interest Activities

Structure
Public
Committees Auditing
(Various) Education & Assurance Ethics Sector
Accounting
Oversight
PIOB
IFAC sees itself as an “agent for change” (read: reform), not only advocating global
endorsement of IAS but generally boosting the professionalism of accounting and
auditing by encouraging strong organisations and liberalisation (i.e. reduced interven-
tion by governments). Within the International Accounting Standards infrastructure,
it has a prominent role by virtue of having the right to nominate five of the nineteen
trustees to the IAS Committee Foundation.
964 International Financial Reporting Interpretations Committee
International Financial Reporting Interpretations Committee •

IFRIC • Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości
Finansowej • A committee within the international accounting standards infra-
structure established in 2001 to deal with uncertainties or contentious issues aris-
ing by invoking International Financial Reporting Standards (IFRS) and the IASB
Framework. Similar to its predecessor the SIC, the IFRIC tries to arbitrate whenever
divergent or unacceptable accounting occurs. It offers authoritative guidance, albeit
with a view to reaching consensus on legitimate debate. The committee is largely com-
prised of technical partners in audit firms. To boost its perspective and authority, the
IFRIC includes industry and regulatory representatives from outside the accounting
profession. Much its role is technical in nature i.e. “filling the cracks” between different
rules. However it also acts as a “reality check” on the IASB to ensure practical relevance
and thereby give IFRS greater credibility and acceptance. Compare to its US equivalent,
the Emerging Issues Task Force.
International Financial Reporting Standards • IFRS • Międzynarodowe

•
Standardy Sprawozdawczości Finansowej MSSF The closest thing the •
world has to global International Accounting Standards. The International Accounting
Standards Board, a supra-national body representing the collective interests of interna-
tional players in the capital markets, promulgates IFRS and strives to get agreement on
uniform, globally accepted accounting rules. IFRS is a collection of rules that includes its
predecessor, the International Accounting Standards:
◆◆ Framework for the Preparation and Presentation of Financial Statements

◆◆ IAS (accounting standards issued before 2001)
◆◆ International Financial Reporting Standards (accounting standards issued between
2001–2006):
IFRS 1: First-time Adoption of International Financial Reporting Standards
IFRS 2: Share-based Payment
IFRS 3: Business Combinations
IFRS 4: Insurance Contracts
IFRS 5: Non-current Assets Held for Sale and Discontinued Operations
IFRS 6: Exploration for and Evaluation of Mineral Resources
IFRS 7: Financial Instruments: Disclosures
◆◆ SIC (interpretations of accounting standards, giving specific guidance on unclear issues)
◆◆ IFRIC (newer interpretations issued after 2001)
IFRS is at the heart of a convergence process to capture the benefits of a common
reporting standard. So far, it has been accepted in over 100 countries, including
most importantly the European Union (see www.iasplus.com/country/useias for a
listing). That said, it is not yet universal with several major countries (e.g. in USA,
Japan and China) adhering to their own standards. The USA, with its deeply embed-
ded GAAP and being the world’s largest capital market, is a major hold-out. That
said, there is a clear trend towards convergence (see Norwalk Agreement) which will
likely see a version of IFRS reign supreme.
International Standards on Auditing
965
Side note: Why did the words “financial reporting” replace “accounting standards”?
In 1990, the UK’s Accounting Standards Committee was replaced by an Accounting
Standards Board. The old ASC “accounting” standards were grandfathered while
new ACB standards were called “financial reporting” standards. Sound famil-
iar? The chairman of the UK standard-setter at the time was a gentleman named
David Tweedie, now Sir David Tweedie, who went on to head up the IASB. He likely
brought the British nomenclature with him to the global body.
International Organisation of Securities Commissions • IOSCO •

Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych An inter- •
national body of securities trading regulators from over 65 countries formed in 1987. Its
members collectively regulate over 90% of the world’s securities markets making it the
“world’s most important international cooperative forum for securities regulatory agen-
cies” (ref: website “Historical background”). IOSCO is trying to set common, world-wide
regulatory standards and co-ordinate global supervisory activity. To the extent that
it can do so, globalisation of capital markets will be promoted. Since 1995, the IOSCO
worked closely with the International Accounting Standards Committee to create a com-
mon international “passport” of acceptable financial reporting for secondary listing (vs. a
primary listing according to the localised accounting standards in the country of domi-
cile). By 2000, the IOSCO endorsed IAS albeit with some lingering reservations. Both the
IOSCO and the IAS have to compete for respect and authority with their equivalents, the
SEC and the FASB, operating in the USA where the world’s largest capital market tends to
have a dominant influence.
(International) Public Interest Oversight Board • PIOB • (Między

narodowa) Rada ds. Ochrony Interesu Publicznego • The PIOB was estab-
lished in 2005 in response to several high-profile accounting scandals and audit failures
that shook the capital market’s confidence in financial reporting. It reflects a generally
held belief that the global accounting community needs systematic reform. The PIOB is
meant to be a voice for the public interest and gets its clout from sponsorship by several
powerful global regulators (see Monitoring Group). It does its work by overseeing the pub-
lic interest activities of the International Federation of Accountants. The PIOB’s ultimate
objective is to increase the confidence of capital market investors and stakeholders in
audited financial statements by encouraging “best practice” auditing standards on a glob-
ally accepted basis.
International Standards on Auditing • ISA • Międzynarodowe Standardy

•
Rewizji Finansowej A comprehensive set of audit guidelines and standards
issued by a standing body – the International Auditing and Assurance Standards Board
(IAASB) – within the International Federation of Accountants. ISA is yet another mani-
festation of the globalisation of capital markets. It shares a common objective with IAS:
the promotion of international harmonisation in financial reporting matters at a best
practice level.
966 International Valuation Standards
Think!
We don’t want a tick-box approach to auditing because a quality
audit is essentially about good judgement. We need to develop fully
principles-based ISAs on a ‘think-small-first’ basis using plain
English, which will enable everyone to apply the standards more
easily.
David York, head of audit at ACCA,
quoted in “Student Accountant”, April 2006
International Valuation Standards • IVS • Międzynarodowe Standardy

•
Wyceny Guidelines on asset valuation principles provided by the International
Valuation Standards Committee, a group of 50 national valuation societies formed in
1981 to promote improved and harmonised valuation procedures world-wide. IVS pro-
vides guidance on how to calculate the fair value of assets. Under international account-
ing standards, IVS should be consulted and adhered to when there is a revaluation of
property for carrying value. See also appraisal increments.
What Is It Worth?
IVS 1 Market Value Basis of Valuation
IVS 2 Valuation Basis Other Than Market Value
IVS 3 Valuations for Financial Statements and Related Accounts
IVS 4 Valuations for Loan Security, Mortgage and Debentures
APG 1 Going Concern Concept of Valuation
APG 2 Consideration of Hazardous and Toxic Substances
APG 3 Valuation of Plant, Machinery and Equipment
APG = Applications and Practice Guidance
Internet (& Auditing) • Internet (w badaniu sprawozdań finansowych) • The

use of the world wide web („www” or „internet”) in accounting and auditing. Since audi-
tors are dealing in information, the internet offers considerable potential to enhance their
effectiveness and productivity. For example, some relevant web sites include:
Some Accounting Websites
Sponsor Information www.address
PwC Big Four professional services Pwcglobal.com
IFA International accountants body Ifac.org
International Accounting
IASC Iasc.org
Standards
FASB American GAAP Fasb.org
AICPA American accountants Aicpa.org
ICAEW British accountants Icaew.co.uk
CICA Canadian accountants Cica.ca
SEC US accounting regulator Edgar-online.com
Inventory Cost Formulae
967
Private co. Reporting formats Reportgallery.com

Private co. General information & links Prenticehall.ca/accountingsgreatesthits
AuditNet Preparation of audit programs Auditnet.org
NY Times Coverage of US securities markets Thestreet.com
Private co. Business & financial profiles Marketguide.com
Aetna Standardised audit programs Aetna.com
ACFE Association of fraud examiners Tap.net
Waterloo Accounting ethics Arts.uwaterloo.ca/ACCT
AAA American Accounting Association Rutgers.edu/accounting
Thomson Accounting magazine Electronicaccountant.com
Private co. Accounting careers Pro2Net.com
UBC Accounting ethics Ethics.ubc.ca
For an audit, the web can be used for such practical things as finding stock quotes, foreign
exchange rates and addresses for confirmations. But it can also be utilised in more profound
ways. By going to relevant industry web sites, the web is a powerful tool to become familiar
with a client’s activities and its industry, a necessary step in dealing with audit risk.
Intranet • Intranet • An in-house Internet system that uses the same technology as the
internet – web browsers, hyperlinks, banners etc. – but is confined to a private network.
Intranets are used to boost the efficiency of internal communication and utilise data-
bases. By gathering or distributing information, it tends to be a force for centralisation
of data into a hub. At the same time, it can allow broadly dispersed users to become
connected with one another. Intranets are evolving rapidly as information technology
advances. The implications for enterprise management and management accounting
are profound. In finance, cash management systems for widely dispersed payment and
deposits points can built upon intranets.
Inventory Cost Formulae • Metody wyceny zapasów • The various ways to allo-
cate costs in the flow of inventory in an enterprise’s operating cycle. Four basic methods
(albeit with variations amongst them all) are available:
Inventory Cost Formula

Abbrev. Formula Summary
Inventory unit costs = newest items sold
FIFO “First-in; first out”
COGS unit costs = oldest items sold
Inventory unit costs = oldest items sold
LIFO “Last-in; first out”
COGS unit costs = newest items sold
Inventory unit costs = COGS unit costs
WAC “Weighted average cost”
COGS unit costs = inventory unit costs
Inventory unit costs = segregated
N/a “Units-of-Activity”
COGS unit costs = specific items sold
The need to have an inventory cost formula arises because inventory, like all balance
sheet items, is a “snap shot” in time of a continuous flow. It is affected by two events: the
purchase (or manufacture) of goods and their subsequent sale as cost of goods sold. The
relationship between the two can be expressed two ways:
968 Inventory Cost Formulae
Inventory vs. Cost of Goods Sold (COGS)

Closing Opening
= + Purchases - COGS
Inventory Inventory
Or
Opening Closing
+ Purchases = COGS +
Inventory Inventory
In any accounting period, prior to the preparation of financial statements, the left sides
of the equations are known. However, the allocation between COGS and ending inven-
tory requires an assumption on the flow of costs. In periods of changing prices, the
assumptions can have an impact on financial results. For example, the differences
between the two main inventory cost formulae (in periods of rising prices) can be sum-
marised as follows:
Impact of Inventory Cost Formulae

Financial Item LIFO FIFO
Cost of goods sold Higher Lower
Income Lower Higher
Income Taxes Lower Higher
Net Income Lower Higher
Cash flow Higher Lower
Inventory Lower Higher
Working Capital Lower Higher
A portion of financial analysis may be devoted to quantifying the impact of inventory

cost formulae, especially in peer comparisons. However, there are several practical rea-
sons why a lot of the issues surrounding various inventory cost formulae are going away.
Prices, or at least inflation rates in G7 industrialised economies, have been more stable in
the 1990s. A greater portion of the economy is in the service sector, which operates with-
out any inventory, as opposed to the goods sector. Finally, improved inventory manage-
ment, such as just-in-time systems, is tending to reduce inventory levels as a portion of
balance sheet assets.
41% FIFO
36% LIFO
Inventory Cost 19%
Formulae AVERAGE
Sample of 600 largest COST
USA companies 4% OTHER
Sources: Weygandt, Kieso & Kimmel: ”Financial Accounting”, p. 384

Investment/Securities Portfolio (Accounting Classifications)
969
Inventory List • Lista zapasów • Any record of an inventory detailing quantity, product
and value. To be most the useful, an inventory list should include information on stock
turnover by various categories. This way, dead stock (unlikely to be sold at cost) can be
identified.
Inventory Profit • Zysk na zapasach • The difference between gross profit calculated
on a FIFO basis and LIFO basis when market prices are rising. In the case of LIFO, higher
cost product is matched to higher prices revenue; whereas FIFO matches older, cheaper
product costs to recent prices.
Investment Properties/Income • Nieruchomości inwestycyjne • Real estate

properties, such as apartments or office buildings, which are held for their future rev-
enue streams from the collection of lease payments from tenants. This distinguishes
them from property used within a business’ operations such as a manufacturing plant.
Because their value can be substantiated, either through discounting contractual cash
flows from leases or by appraisals, investment properties are treated differently than
most fixed assets:
◆◆ They are often not subject to depreciation charges since their value is not expected to
diminish over time (assuming increases in land values and/or adequate maintenance).
◆◆ They can include the capitalised cost of interest on associated borrowings to finance
their construction based on the logic that it takes a substantial period of time to get
them on stream. In the meantime, they may be called „development property”.
Investment properties can be carried at revalued amounts with a capital revaluation

reserve. In the case of an asset impairment, the loss eliminates the capital revaluation
reserve (if any exists) and then flows through the income statement.
Investment/Securities Portfolio (Accounting Classifications) • Portfel

inwestycji/papierów wartościowych (klasyfikacja księgowa) • A portfolio of
securities and financial instruments carried as a balance sheet asset. Depending on inten-
tions, distinctions are made which have effects on accounting treatment:
Accounting for Investment Portfolios
Category Treatment
Trading
◆◆ classify as a liquid asset; market-to-market with gains (banks only) /
losses flowing through the income statement
◆◆ classify as fixed financial asset; if no redemption price or date, carry
Long term holds at lower of cost or impaired value with losses to income statement;
to maturity for fixed redemption price and date, amortise any premium/discount
through interest in income statement
Hedging
◆◆ classify according to asset being hedged; offset gains/losses against
gains/losses of hedged items
In a commercial bank, the size and make-up of an investment portfolio is an ALM

decision. Because of higher yields on loan portfolios and the need to match asset
970 Invoice
characteristics to deposits, there is a limit to what banks can carry. Their typical motive
for a traded investment portfolio is liquidity management.
Invoice • Faktura • A document stating what is owed for goods or services received. An
invoice is typically taken to substantiate the existence of a trade debt. A „commercial
invoice” will give details on the volume and description of the goods or services, particu-
lars on their delivery, insurance and payment terms such as 2%10/net30. An invoice usu-
ally has the status of a contract unless a buyer disputes it. The seller must then establish
that the buyer requested the items (showing a purchase order), that they were received in
good order (showing a „delivery receipt”) and that payment is still outstanding. Simply
rendering a unilateral invoice could fraudulently create a debt. Therefore, there must be
an element of trust on both sides in the use of an invoice. For reasons of convenience,
most commercial trade relies on invoicing (albeit with internal controls in place to ensure
proper payment). If doubts exist about such arrangements, a bill of exchange can be used
which has the beneficiary of goods or services acknowledge indebtedness in advance. See
also credit note, documentary letter of credit, invoice discounting, open account, receivables
and trade credit.
IOSCO ▶ International Organisation of Securities Commissions.

IRS ▶ Internal Revenue Service.
ISA ▶ International Standards on Auditing.
ISB ▶ Independence Standards Board.
Issued Capital Stock/Subscribed Shares • Akcje wyemitowane/subskrybo-
•
wane The number of shares that a joint stock company has sold to investors. The capi-
tal raised will be shown on the balance sheet as a combination of par value and share pre-
mium/paid-in surplus. The shareholders are the collective owners of the enterprise’s net
worth and are entitled to receive dividends. The number of shares issued will be relevant
to earnings per share and, through the stock market’s price earnings ratio, the share valua-
tion. The collective amount of issued shares in the hands of the public is known as float. A
company can raise more capital by issuing further shares but at the cost of diluting exist-
ing shareholders. Alternatively, buying shares in the market and then cancelling them
can reduce issued shares. Contrast to authorised capital.
IT ▶ Information Technology.
IVS ▶ International Valuation Standards.
J
Job-Costing • Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa (w rachunku kosztów) •
Cost accounting for specific, custom orders. For example, a manufacturer might be mak-
ing made-to-order components for a customer. Since costs will be unique to each job,
they must be individually tracked and accumulated.
Joint Costs/Joint Products • Kalkulacja produktów łącznych (w produkcji

•
sprzężonej/skojarzonej) Often the production of bulk products involves an initial
processing of common products followed by a separate processing of several by-products
after a split-off point. An example could be raw milk that is processed into cream, cheese,
skim milk etc. A process costing issue then arises of how to allocate the joint costs to the
individual products. There are two basic approaches to this matter: allocate joint costs by
relative physical attributes (e.g. weight or volume) or by market-based attributes (e.g. sales
value at split-off, net realizable value at final sales point or constant margin percentage).
Joint Costs Separable Costs
Byproduct A
SPLIT-OFF POINT
Joint Costs
Raw Inputs Processed
Inputs
Byproduct B
Jokes, Accounting • Kawały o księgowych • It seems that accountants can be the

butt of a considerable amount humour (re: boring, nerdy, penny pinching, obsessed with
details etc.). Just Google “accountant jokes” and you will find plenty of sites. See also
accountant bashing.
972 Journal
Likely the World’s Oldest Accounting Joke

A company needed an accountant. The three finalists were given
the same question: What is 2 + 2? The first said “Everyone knows
that it is 4!” and was dismissed. The second said “I think it is 4,
but I would like to use a calculator to make sure.” and he also was
dismissed. The third responded “You would be amazed at how many
people think it is 4. Tell me, what did you have in mind?”. He was
hired on the spot.
Journal • Dziennik • A bookkeeping record which records individual transactions in their

original aspect (hence journals are called “books of original entry”). Information in the
journals is in turn transferred, using a process called posting, to ledger accounts. Journals
provide three useful bookkeeping functions:
◆◆ Discloses in one place the complete effect of the transaction;

◆◆ Provides a chronological record of transactions;
◆◆ Helps prevent errors since each debit and credit can easily be compared.
Companies will have several journals for similar transactions (sales, purchases etc.). A
general journal, which captures basic information, would look like this:
General Journal J1
Date Account & Explanation Ref. Debit Credit
01/1 Cash CR 15,000
R. Patterson, Capital (invested in business) SH 15,000
01/15 Computer Equipment FA 7,000
Cash (down-payment on purchased equipment) CD 2,000
Notes payable (balance owing in installments) D 5,000
Entering a transaction in a journal is known as “journalizing” the entry. An entry will

consist of three things: 1) the date of the transaction; 2) the accounts to be debited and
credited and 3) a brief explanation of the transaction (in standardized journals, such as
a sales journal, this is obvious). The “reference” column refers to which ledger the entry
has been posted. See also cash book.
Jubilee Payments • Płatności jubileuszowe • Lump sum payments or gifts (e.g. the
25 year watch) to employees from employers for reaching a certain length of service in an
enterprise. The accounting treatment is to accrue it as an expense in advance of payment
(or, if the amounts are immaterial, simply expense it as a payment occurs). See also post-
retirement benefits.
K
Kaizen Budgeting (Japan) • Budżetowanie według filozofii Kaizen (Japonia) •
A system of continuous incremental improvement (say, 1–5%/year) in standard costs,
performance or quality. While never being satisfied, such self-inflicted pressure ensures
competitiveness. In intensely competitive markets where technology is often allow-
ing efficiency gains, the spirit of Kaizen ensures all opportunities are either explored or
exploited. See also zero based budgeting.
Practice Makes Perfect

No matter how good you are you can always improve. We call it
‘kaizen’ – a Toyota philosophy built on a unique spirit of optimism,
hard work, innovative technologies and a shared desire to be the
very best we can.
Excerpt from Toyota Motor Corporation advertisement,
“Fortune” (European Edition), Vol. 152, No. 9, p. 43.
L
Language of Business ▶ Business Language.
Last-In, First-Out ▶ LIFO.
Latent Liability (vernacular) • Zobowiązanie ukryte (żargon zawodowy) • An
unquantifiable, potential liability that might cause a nasty surprise. It contrasts to a con-
tingent liability in that an adverse event can be specifically identified (e.g. losing a law-
suit). Another description might be as the risk factor of possible understated liabilities (i.e.
accounting risk).
Examples of a latent liability might be a claim arising from a tax audit, a fine for regu-
latory non-compliance or a sudden lawsuit. (Assuming that the entity was unable to
quantity the future payment in advance.) A dramatic example of a latent liability would
be Toyota Motor’s $160 million lawsuit in the USA in 2006 for an “out-of-blue” sexual
Lease Receivable
975
harassment case. Exposure to latent liabilities is kept in check by good internal controls
and, in banking, ideally a no surprises problem detection system. Latent liabilities can
also be function of the general business environment, in particular the institutional
infrastructure. Emerging markets accounting can be prone to such problems if govern-
ment services are slow, unreliable, arbitrary or, worse, corrupted. A latent liability is the
kind of shadowy spectre that keeps accountants awake at night. In the immortal words
of your author’s friend, Mr Robert Schneyder: “Latent liabilities can sneak up behind
you and bite you in the rear-end.”
Learning Curve • Krzywa uczenia się • The cost behaviour of a decrease in variable
costs per unit as repeated experience allows better job performance. It is a key consider-
ation in complex forms of industrialised labour-intensive work (e.g. semi-conductor, air-
craft manufacturing) where initial mistakes lead to wasted material and inefficient labour
utilisation. Also convey any new, untried situation as in: “He was still on the learning
curve in his new post as CEO.”
Variable Costs per Unit
Due to:
 Less material wastage
 More efficient labour
 Less idle time
 Debottlenecking
Learning Curve
Cumulative Units Produced
Lease Receivable • Należności z tytułu leasingu • The future stream of payments

that will be received by a lessor in consideration for providing the use of a fixed asset in a
lease contract. Most accounting standards make a fundamental distinction between oper-
ating leases and finance leases. The receivable for an operating lease would be a current
asset equal to the next period’s rental payments. This reflects the ongoing service nature
of an operating lease that could be cancelled (perhaps with a penalty payment) upon
return of the asset to the owner. A finance lease receivable would be a long-term asset
equal to the net present value of future rental payments and an estimated future residual
value discounted at an appropriate interest rate (say, the lessor’s cost of capital or market
rates for long term debt). The lease receivable would replace the net book value of the fixed
asset being leased on the logic that the substance of the finance lease is that it is a sale.
Both the intentions and contractual obligations of the parties would make it unlikely that
the asset would ever revert to the owner’s possession (although the lessor would retain
legal title). Word roots: from the Latin “laxare” = to make loose then Old French “lais” =
letting have; evolved into English association with property by the 16th century.
976 Leases, Accounting for
Leases, Accounting for • Leasing, rozliczanie w rachunkowości • A lease is a

contract for a user (the “lessee”) to use someone else’s (the “lessor”) asset for a speci-
fied period of time at a specified cost. If it is for a short relatively short duration of
time (compared to the useful life of the asset) it is akin to a rental agreement and is
known as an “operating lease” for accounting purposes. If it is for a period of time that
approaches the economic of life of the asset and/or has attributes of ownership, it is
akin to a form of asset financing and is known as a “capital” (USA) or “finance” (IAS)
lease for accounting purposes. Operating leases are relatively straightforward (it is sim-
ply payment in exchange for usage) and pose few accounting issues (lessee: simply debit
a “rental expense” in the income statement and credit cash on the balance sheet; lessor:
debit cash and credit “rental revenue”). If the payment schedule changes (say, by virtue
of a rent-free period), the rental expense should be shown on a straight-line basis with
deferrals carried on the balance sheet. As well, there is a need to disclose a lease com-
mitment in the notes to the financial statements. Finance leases are more challenging
since the accountant must invoke the substance over form principle to create an asset
and a corresponding liability on the balance sheet despite there being no legal existence
of such since title remains with the lessor. International accounting standards first
define the criteria to classify a capital lease based on identifying who really has the ben-
efits and risks of ownership.
Income Statement
Expenses
Cost of
Lease Accounting: Revenue Lease Costs temporary
usage
Operating Lease
Profit
”OPERATING LEASE” IS TREATED AS AN EXPENSE ITEM
The asset is then carried on the lessee’s balance sheet at the lower of its fair value or
the present value of future minimum lease payments. Going forward, it is depreci-
ated using the firm’s normally used policies for such an asset class. On the liabil-
ity side, the present value of lease payments is capitalised as a “lease obligation”
amongst long-term liabilities. Going forward in time, cash payments to the lessor
are allocated between interest expense and a reduction in the lease obligation using
the effective interest rate method (see amortisation of discount/premium on long
term debt).
Ledger
977
Balance Sheet
Current
Liabilities
Current
Assets
Other
Liabilities
Capitalised
Lease Capitalised
or fair value Leased Lease value of
Accounting: of leased asset Assets Obligation future lease
services payments
Finance Lease
Fixed Equity
Assets
”CAPITAL” OR ”FINANCE” LEASE IS TREATED AS A BALANCE SHEET ASSET/LIABILITY
Ledger • Księga • The collection of accounts of a similar type. Traditionally, a ledger (com-
ing from the old English “legger” or book) was a set of pages for each account bound into
a book (hence, the term “the books”). What makes an accounting ledger distinctive as
book is that, first, it is expandable (i.e. new accounts can always be added) and, second, it
has a detailed reference system (known as a chart of accounts). In modern times, ledgers
are typically a computer file. Ledgers can be classified into various categories:
Ledger Types
Nominal (General) Ledgers Personal Ledgers
Nominal Accounts Real Accounts Persons
Revenue/expenses Property Debtors Creditors
◆◆ Sales ◆◆ Land ◆◆ Customer A ◆◆ Supplier A
◆◆ Cost of goods sold ◆◆ Buildings ◆◆ Customer B ◆◆ Supplier B
◆◆ Bad debts ◆◆ Equipment ◆◆ Customer C ◆◆ Supplier C
◆◆ Heat & light ◆◆ Securities ◆◆ Customer D ◆◆ Supplier D
◆◆ etc. ◆◆ etc. ◆◆ etc. ◆◆ etc.
Entries enter into ledger accounts via a journal that chronologically records transaction
entries in a continuous sequence. The process of carrying forward and summarising ledger
balances to create financial statements is called, appropriately enough, closing the books. See
also bookkeeping, chart of accounts, posting and trial balance.
Dreaming
[Speculation] elevates the merchant into a kind of knight-errant,
or rather commercial Quixote… As he sits musing over his ledger,
with pen behind his ear, he is like La Mancha’s hero in his study,
dreaming over his books of chivalry.
Washington Irving (1783–1859), A Time of Unexampled Prosperity
978 Ledgering/Detailing
Ledgering/Detailing • Monitorowanie dziennika pożyczkobiorcy przez

pożyczkodawcę • A monitoring technique used by secured lenders who have a
pledge of their borrower’s accounts receivable. The borrower transmits both sales and
collection information to the lender who posts the entries to an off-site, or “shadow”,
ledger. On a periodic basis, the lender’s ledger will be compared to borrower’s official
version. In the meantime, the lender will monitor outstanding debt to ensure that it is
within the agreed receivable coverage formula.
Legacy Costs/Expenses • Koszty zobowiązań przeszłych • These are the ongo-

ing expenses arising from past commitments such as pension expenses. While these could
have been originally incurred for productive reasons, when they accumulate to large
sums and business conditions change for the worse, they can be a deadweight burden on
the future. In the USA, General Motors is an example of a company burdened by legacy
costs, in this instance the health care benefits to its staff and pensioners.
A Mess
The colossal competitive damage is not his fault. Rather, it is the
legacy dumped on him by CEOs of decades ago who gained a
certain amount of wage restraint from the union – and labour peace
for their own terms in office – by granting retiree benefits that had
neither large, immediate cash costs nor, under the accounting rules
then applying, much effect on the bottom line. Today, with health
care costs exploding and the accounting rules stiffened, this mess
has come home to roost.
The Tragedy of GM in “Fortune” (Europe), 27 February 2006, p. 33
Legal Reserve • Kapitał zapasowy, ustawowy • A capital reserve that must be set
aside by law in order to limit the payment of dividends out of retained earnings. This is
typically done as a prudential measure to protect creditors by retaining an equity cushion.
For example, in some EU countries, 5–10% of net profit must be set-aside until the legal
reserve reaches 10–20% of share capital. See also discretionary reserve.
Liabilities (Accounting for) • Zobowiązania (ujęcie w rachunkowości) • Any

financial claims upon the assets of an enterprise that must be satisfied by payment of cash
or by provision of services should be on the balance sheet or, if contingent, disclosed in a
note. A liability is a broad term that includes various forms of debt and revolving credit.
It also includes accruals as estimates. The essential features of an accounting liability are
as follows:
◆◆ It is a present (vs. future) obligation of the entity to another party;

◆◆ It arises from a past transaction or accounting event;
◆◆ To satisfy the obligation, the entity must give up assets of a known or estimated
amount.
Life Cycle Costing
979
Accounting makes a very basic distinction in the timing of a liability’s due date. Current
liabilities are due within one year while long term debts are due beyond a year. Another
distinction is between their source (say, trade debt vs. bank debt vs. taxes payable) and
creditor rights status (e.g. unsecured vs. secured). Yet another distinction is between
on-balance sheet and off-balance sheet liabilities (see contingent liabilities and also latent
liability). See also liabilities, management of.
Balance Sheet
Current
Liabilities
Current
Assets Resources
owed to third
Liabilities Long Term
parties
Debt
at a specific
point in time
Fixed
Assets Equity
Life Cycle Costing • Rachunek cyklu rozwojowego produktu • A management

accounting system that tracks and accumulates the costs and revenues attributable to a
particular product from its development to either its abandonment or the present i.e. the
lifespan of a product to-date. In the case of products or services with a long history, many
costs become sunk and relegated to the “mists of the past” as time goes on. Traditional
cost accumulation methods based on the financial accounting year tend to focus atten-
tion on costs within a narrow time span. While the idea of relevant cash flows suggests
that ignoring the past makes sense for decision making purposes, valuable “learning les-
son” insights can be gained from looking at the big picture over time. Life cycle costing is
also useful in pricing decisions, especially in industries with large, upfront costs (e.g. new
models in automotive, pharmaceuticals, software) that must be recovered by subsequent
contribution margins.
REVENUE
+
Life Cycle Costing
– COST
Launch Market
Research & Market Acceptance
& Development Penetration & Maturity
Product Life Cycle

980 LIFO (Last-In, First-Out)
Instead of writing off research and development costs as period costs against existing
products, life-cycle costing tracks such costs to better see individual product profitabil-
ity. This is vital information in industries where new product development is an impor-
tant competitive advanage. Finally life cycle costing is used in target costing to achieve
desired results by advance design preparation.
LIFO (Last-In, First-Out) • LIFO (ostatnie przyszło, pierwsze wyszło) • An

inventory cost formula which counts the oldest goods in stock as part of ending inven-
tory. This is contrary to the way actual costs are incurred (most businesses try to hold
“fresh” inventory by selling their oldest inventory first). However, LIFO is seen as having
merit in periods of rising prices (e.g. inflation). It contrasts to FIFO and weighted-average
cost method. If prices are constant, all methods will produce the same results. It is when
prices are changing that there is an impact on reported financial results. To see the sig-
nificance of the LIFO assumption, we can compare the accounting with the different
methods:

Physical Flows FIFO LIFO Weighted Avg Cost
Inventory Open + 100 9 + 900 9 + 900 9 + 900
1 + 100 10 + 1,000 10 +1,000 10 +1,000
2 + 100 11 + 1,100 11 + 1,100 11 + 1,100
Purchases
3 + 100 12 + 1,200 12 + 1,200 12 + 1,200
4 + 100 13 + 1,300 13 + 1,300 13 + 1,300
For Sale + 500 + 5,500 + 5,500 + 5,500
Inventory Close - 100 13 - 1,300 9 - 900 11 - 1,100
COGS + 400 FIFO + 4,200 LIFO + 4,600 Avg + 4,400
LIFO produces the lowest closing inventory value and the highest COGS. The later has
the merit of matching inflated revenue streams to the most recent costs. Net income is
lower because holding gains are effectively eliminated. As well, the historical cost inven-
tory left on the balance sheet is at a more conservative value compared to market val-
ues (see LIFO reserve). However, with the passage of time, understated LIFO inventory
values can become a hidden reserve. In summary, LIFO tends to allow a better income
statement accounting while FIFO provides a better balance sheet picture. LIFO has
a cash flow impact because, during periods of rising prices, its lower reported income
reduces income tax expense. This makes it more attractive to enterprises but less toler-
able by income tax authorities. In many regimes, this itself was enough to require the
use of FIFO in accounting standards. An exception was in the USA where the power of
“Corporate America” compelled the tax authorities to permit LIFO but only if it is also
used for financial reporting purposes. US GAAP in turn allowed LIFO as an optional
accounting policy. A large portion of American firms chose to utilize it primarily to save
Linked Presentation
981
on income tax expense. International accounting standards do not permit LIFO at all.
See also LIFO invasion and FIST.
LIFO Invasion/Liquidation • Inwazja LIFO • The exceptional earnings that result

when an enterprise using the LIFO method of inventory valuation runs down its normal
inventory levels and sells “cheaper” (i.e. older stock acquired when prices were lower)
stock at a higher gross margin. Since firms experiencing weak sales often reduce their
inventory, LIFO invasion tends to cushion, and hide, the adverse impact of a downturn. A
financial analysis may exclude such profits from core earnings.
LIFO Reserve • Rezerwa LIFO • The difference in cost value of inventory carried using
the LIFO method and its FIFO value. While LIFO creates a cost of goods sold figure that
matches the most current costs to revenue in the income statement, it tends to accumulate
older costs on the balance sheet. In periods of sustained price increases, inventory val-
ues have a weak relationship to current costs. As a consequence, working capital and net
worth are understated. Financial analysis will consider LIFO reserves in making compar-
isons to companies using FIFO. LIFO reserves are usually disclosed in the footnotes and
sometimes on the face of the balance sheet.
Limited Liability Partnership • LLP • Spółka komandytowa • A partnership in

which individual liability is confined to what each partner has been invested in the busi-
ness. This contrasts to a „general partner” who can be held liable for all the debts of the
partnership. LLPs are a common vehicle for auditing firms that are exposed to lawsuits
for possible negligence. Without a LLP, an auditor would be liable for the mistakes of his/
her fellow colleagues, an unattractive prospect, especially in a Big Four firm with widely
disbursed activities around the world.
Along for the Ride

The law refuses to use this languid label, ‘sleeping’ partner;
preferring in its wisdom and thirst for accuracy the term, ‘limited
partner’. In a way this sort of partner is akin to a shareholder in a
limited liability company, for having placed his money for good or
ill into the delicate hands of Fortune he retires gracefully and awaits
his share of the annual profits.
Line Item (vernacular) • Pozycja syntetyczna (żargon zawodowy) • A separate cat-

egory or grouping financial statements. For example, an enterprise’s various fixed asset
ledger balances might be aggregated into one category on the balance sheet.
Linked Presentation • Prezentacja powiązana • Carrying an asset on the bal-

ance sheet net of its associated financing (as opposed to the usual accounting principle
that assets and liabilities should not be offset). Linked presentations are an accounting
982 Liquidation Value
standard (e.g. UK’s Financial Reporting Standard No. 5) which are appropriate for securi-
tized assets. An example would look like this:
Linked Presentation
Off-Balance Sheet Balance Sheet
Disclosed Items in Notes Numerical Example Securitized Assets
Off balance sheet assets 12,000,000
Non-recourse debt 11,500,000
Net Amount 500,000 500,000
A securitization requires that assets, and an associated amount of non-recourse debt,

are transferred to a special purpose subsidiary or orphan subsidiary. Since the company
has neither control over the assets nor an obligation to service the debt, consolidation
would be inappropriate. The securitized assets can be legitimately kept off balance
sheet. At the same time, fair presentation necessitates some kind of disclosure of the exis-
tence of a residual investment (usually necessitated by the creditors of the subsidiary as
an equity cushion). Linked presentation is a compromise that seeks to convey the com-
mercial substance of the situation: residual value of assets that are placed off balance
sheet.
Liquidation Value • Wartość likwidacyjna • The amount of cash generated by promptly

selling an asset into an existing market. It also should incorporate the associated transac-
tion costs, such as dismantling, transportation, distribution expenses, advertising, insur-
ance, agent’s fees, commissions etc., required to bring the asset to market. Liquidation
value is equal to market value less costs to sell less any market price discount required to
achieve a sale within a limited time frame. The liquidation value of fixed assets is only
relevant in a gone concern. Hence it is often of interest to lenders with respect to their col-
lateral security. Although less commonly used, the liquidation value concept can also be
applied to liabilities as the amount of cash required to repay or extinguish a debt. In the
case of financial instruments, this is referred to as unwinding cost or replacement costs.
See also break-up value and market value accounting.
Liquidity (Asset) • Płynność aktywów • The capability of an asset to be converted

to cash, usually by selling it at arm’s length into a market with a high volume of trad-
ing which continually adjusts prices in response to supply and demand. As well, any sale
must be able to proceed with modest transaction costs and promptness. Money market
assets are generally the most liquid because there is a large and active volume of trading.
Real estate assets, in contrast, are generally illiquid because trading is thin, selling costs
(re: valuations, commissions etc.) are high and value is uncertain.
LLP ▶ Limited Liability Partnership.

Loan (A) • Kredyt (udzielony) • A financial asset that, upon repayment, will convert to
cash. In the meantime, it will generate interest income. A diversified group of loans to
Long Form (Audit) Report
983
various borrowers is known as a loan portfolio. Because the value of the loan is dependent
upon the future receipt of interest and principal, neither of that can be predicted with cer-
tainty, loans have credit risk associated with them.
Quotable
POLONIUS: Neither a borrower nor lender be:
For loan oft loses both itself and friend;
And borrowing dulls the edge of husbandry.
Shakespeare, Hamlet, 1601
Loan Classification • Klasyfikacja kredytów • An accounting and regulatory proce-

dure that segregates a bank loan portfolio according to broad groupings of risk grades. An
example of a system of very broad categories would be as follows:
Loan Classifications
Category Description Accounting Treatment
Performing ◆◆ Solvent borrower; no defaults ◆◆ Accrue interest; no impairments
Watch-List ◆◆ Vulnerable or warning signs ◆◆ Accrue interest: general reserve
Non-performing ◆◆ Financial distress; defaults ◆◆ Non-accrual; prudential loss provisions
Lost ◆◆ Realisation of collateral ◆◆ Non-accrual; write down to NRV
security
Within the above categories, banks would typically have more refined classifications
based on quantifying a probability of loss (a requirement under Basel II capital ade-
quacy rules). The classifications can in turn be used in risk management and loan loss
provisioning. Bank loans are financial assets whose ultimate recoveries are highly depen-
dent on the impact of credit risk. Gauging their asset quality by a system of loan classifi-
cations is particularly important in assessing their true financial condition.
LOCOM Valuation Method ▶ Lower-of-Cost-or-Market Valuation Method.

Long Form (Audit) Report • Raport biegłego rewidenta z badania sprawozda-
•
nia finansowego A detailed report issued by an auditor documenting the findings
and general comments of the audit. Such detail is usually too much for shareholders who
are typically satisfied with the customary short form audit opinion that focuses on fair
presentation and adherence to accounting standards. However, accounting regulators or
audit committees will find the details contained in a long form report worth looking at.
As well, curious or thorough investors, who are offered access to the long form report,
may also want to look at it. The requirement for a long form report varies with jurisdic-
tions. The USA, for example, does not require it; whereas it is required in many other
countries. See also management letter.
984 Long Lived/Term Assets
Long Lived/Term Assets • Aktywa długoterminowe • An all-inclusive category

for any asset with a long life span on the balance sheet. This will include fixed assets such
as property, plant and equipment; long-term investments and intangible assets.
Long Term Assets
Long Term Intangible Assets LT Investments Fixed assets

 copyrights  subsidiaries  property
 goodwill  financial  plant
 brand value fixed assets  equipment
 vehicles
Long Term Debt • Zadłużenie długoterminowe • Loans that are to be repaid over
an extended period of time (as opposed to on demand or within 1 year). There are two
variations in defining the time periods:
1. An accounting classification of balance sheet debt that refers to loans that mature
beyond a 12 month time period.
2. A finance classification of debt with maturities beyond 7–10 years; contrast to short
term debt (up to 1 year) and medium term debt (1 to 7–10 years).
Long Term Investment • Finansowe aktywa trwałe • A balance sheet category of

fixed assets that includes shares in companies. These can be valued either by:
◆◆ cost method (0–20% ownership),

◆◆ equity method (20–50% ownership).
Loophole, Tax
985
Long-term investments will also include the ownership of subsidiaries carried on a

non-consolidated basis. As is the case with any fixed asset, accounting standards permits
these valuation methods only so long as there has been no permanent asset impairment.
Loophole, Tax (vernacular) • Luki w prawie podatkowym (żargon zawo-

•
dowy) Tax avoidance measures that save or defer large amounts of income tax
expense. Such things as tax shelters, tax loss-carry forwards, trust preferred securities
and tax-deductible stock options (deductible for tax purposes but not classified as an
expense for financial reporting), can reduce income tax expense as a percentage of
reported income. While loopholes are perfectly legal, they can raise concerns in the
eyes of financial statement users (Is there any tax evasion at work? Will taxes increase
later on? Is there a contingent liability for disputed taxes?). As well, the public, indiffer-
ent to complicated justifications within the tax code, can resent loopholes (“The fat cats
are not paying their fair share!”).
Word roots: a loophole was a hole in the stone wall of a Medieval fortress; some were
small for observation purposes; some were larger for an archer’s arrows and some were
large enough to allow a soldier to escape during a losing battle. The modern connota-
tion is “to escape” from payment. Source: “Now You Know (More)” by Doug Lennox.
Hmmm...
Despite a US corporate tax rate of 35%, some profitable companies
have taken advantage of loopholes to pay little or no tax. Examples
from some of the most recently available filings include:
Cumulative (1996–2000) $ millions
Company Pre-tax profit Federal Income Tax
ENRON 1,785 -381
EL PASO ENERGY 1,638 -254
GOODYEAR 442 -23
COLGATE-PALMOLIVE 1,637 - 21
NAVISTAR 1,368 28
GENERAL MOTORS 12,468 740
GENERAL ELECTRIC 50,865 5,846
Tax Dodging: Enron Isn’t Alone in “BusinessWeek”, 4 March 2002, p. 62

986 Loss
The Endless Battle

Under private ownership every bit of wealth, as it arises, is
immediately and automatically privately appropriately. The public
authorities have hardly any income of their own and are reduced
to extracting from the pockets of their citizens monies which the
citizens consider to be rightfully their own. Not surprisingly, this
leads to an endless battle of wits between tax collectors and citizens,
in which the rich, with the help of highly paid tax experts, normally
do very much better than the poor. In an effort to stop “loopholes”
the tax laws become ever more complicated and the demand for –
and therefore the income of – tax consultants becomes ever larger.
As the taxpayers feel that something they have earned is being taken
away from them, they not only try to exploit every possibility of
legal tax avoidance, not to mention practices of illegal tax evasion,
they also raise an insistent cry in favour of the curtailment of public
expenditure.
Small is Beautiful by E.F. Schumacher,
Chapter 19: New Patterns of Ownership
Loss • Strata • The amount by which expenses of a single transaction or, number of trans-
actions over a period of time, exceeds the associated revenues. In the case of an income
statement, a loss can be thought of as “negative profit”. Note that to the extent that a loss is
less than the amount of depreciation or amortisation included in expenses, it will reduce
net worth. Losses that are greater than non-cash charges will reduce both net worth and
liquidity.
2002 JDS  $40

1992 GM $21
2001 Nortel  $19
Loss
Largest quarterly 1992 IBM  $8
losses in history
1983 AT&T $5
[$billions]
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Source: „McLean’s Magazine”, 6 August 2001  computer sector firm
Loss on Sale of Fixed Assets • Strata na sprzedaży środków trwałych • The

negative difference between net book value and net realisation value that occurs at the end
of a fixed asset’s useful life when it is disposed or sold. If the cash proceeds of salvage value
are less than the asset’s net book value, a loss will arise. A loss on the sale of fixed assets is
Low-Balling
987
effectively an adjustment to depreciation to reflect the under-depreciation of a fixed asset

over its useful life.
Loss on Sale of Fixed Assets: Calculation
Historical Cost of fixed asset 100,000
Accumulated Depreciation - 85,000
Net Book Value at disposal 15,000
Salvage/Residual Value - 10,000
Loss on sale of fixed asset 5,000
A loss, and its opposite, a gain on sale of fixed assets, is practically inevitable with
most fixed assets where salvage value is uncertain and must be estimated prior to
establishing annual deprecation charges. As such, the loss can be simply added to
the depreciation expense in period it occurs, or if it is significant enough, shown as
an extra-ordinary item on the income statement.
Loss Reserve • Rezerwa na przewidywane straty • A balance sheet account

which accounts for expected but not necessarily certain or quantifiable losses. A loss
reserve may be a contra account set off against an asset in anticipation of its impair-
ment or a liability in the case of a contingent liability that will likely be realised. Loss
reserves are created by the provisioning process and are synonymous with a provision
for losses. Confusingly, “loss reserve” sounds similar to a capital reserve, which is not a
loss per se but rather a portion of retained earnings set aside for some particular pur-
pose. That said, companies can sometimes use the capital reserve to absorb certain
unrealised losses thus avoiding recognizing them as an expense in the income state-
ment. See also hidden reserves.
Low-Balling (slang) • Oferta świadczenia usług za niską cenę (żargon) • To bid

at a price that is so low that it only allows a modest profit or even a loss. This is done in
the hopes of capturing a long-term relationship which, through cross selling, will generate
other rewards later on. In merchandising, this tactic is referred to as a “loss leader”: entice
customers into the store with a promotional sale and then hope they’ll buy something
else while they’re there. In the case of audit services, the incentive for low-balling is the
potential to sell non-audit services such as management consulting and tax advice. The
risk is that the cheap audit will not be as thorough or effective as a more expensive one.
988 Lower-of-Cost-or-Market Valuation Method
Lower-of-Cost-or-Market Valuation Method • LOCOM Valuation Method

• Metoda wyceny zapasów po koszcie nie przekraczającym wartości ryn-
kowej • A carrying amount of an asset on the balance sheet that recognised unrealised
losses and gains in market value below the original purchase price (which forms a ceiling
on value). Any unrealised gains or losses above historical costs are ignored. LOCOM is a
popular valuation method in held-to-maturity investments. See also historical cost carry-
ing amounts and fair value carrying amounts.
Original Purchase Cost
Changes in value
not recognised
LOCOM Carrying Value Ceiling

Amount
Changes in value
recognised
Time
Lump-Sum
989
Lump-Sum • Flat Tax • Podatek stały (w jednakowej kwocie) • A tax that is

the same for all taxpayers, regardless of their income or wealth. A specific amount pay-
able will be unconnected to income, asset values or sales. An example would be taxing
people based on their status, age, location etc. While such a tax might seem arbitrary,
it has several merits. By virtue of being unavoidable, it will not affect people’s behav-
iour. This makes it more “neutral” in terms of distorting resource allocation decisions. A
lump sum tax is advocated by “head start theorems” that suggest that it is the most effi-
cient way to address the unfairness of inequality in a competitive free market economy.
Moreover, because each taxpayer knows that whatever they do they will have to pay the
same amount, there may be less incentive for tax evasion. Finally, it is also easy to admin-
ister since there is no complex process of measuring each person’s income and assets in
order to calculate their tax bill. However, because both rich and poor people pay the same
amount, there no vertical equity. Thus its basic fairness will be hotly debated despite the
intent to reduce inequality.
M
Major Repair/Extra-ordinary Repair vs. Ordinary Repair • Koszty
remontów kapitalnych a koszty remontów bieżących • A distinction made
on expenditures to maintain fixed assets. If expenditure is considered “major”, it will be
capitalised into the book value of the asset and then depreciated over time. If not, it will be
expensed immediately in the period in which it occurred.
Malfeasance (Anglo-Saxon) • Nadużycie/Przestępstwo (anglosaskie) • The

breach of duty of care to shareholders and creditors by professionals, directors or manage-
ment. Auditors can also be subject to lawsuits as a result. As of 2005, the largest settle-
ment was $335 million paid by Ernst & Young in the case of accounting fraud at CUC
International in the USA. Web reference: www.AccountingMalpractice.com. See also
wrongful trading.
Management Accounting • Rachunkowość zarządcza • The accounting under-

taken for internal purposes to run a business and maximize its profits. Reflecting the
truth that “to measure is to manage”, management accounting is decision oriented. It
is used in the management activities of planning the future, controlling the present and
rewarding past performance. Information is sought for its relevance in terms of time-
liness and usefulness. In particular, management accounting focuses on the source
and behaviour of revenues and costs. With few boundaries, management accounting
strives to portray economic reality. A focus on competitiveness compared to peers will
also prompt the measurement of external information to the enterprise (market share,
technological performance, customer satisfaction levels etc). See also cost accounting,
management vs. financial accounting compared, budgets and management information
systems.
Management Commentary/Narrative Reporting
991
Purpose Driven
In the broadest sense all accounting is management accounting.
All financial and cost information generated by accountants is of
some interest to management. But, in practice, where management
accounting differs from financial accounting, cost accounting,
budgetary control, and financial planning is on the emphasis upon
purpose rather than technique. It is the provision of information
designed to assist all levels of management in planning, in making
decisions and in controlling the activities of an organization.
An Insight into Management Accounting (1991) by John Sizer, p. 1
Management Commentary/Narrative Reporting • Sprawozdanie z dzia-

łalności/Sprawozdanie zarządu • A general description of the various ways to
enhance the analytical usefulness of statutory financial reports by offering account-
ing users supplemental information, including interpretative comment. While annual
reports usually include “user friendly” content, with such things as the chairman’s report,
graphics and photographs etc, the management commentary is designed to be a more
analytical exercise that links the numbers to their broader context. Accounting regula-
tors usually specify a required level of minimum disclosure in narratives (e.g. the need to
explain the reason for any major changes in the financial results). This is described and
done in different ways in different countries – see: management discussion and analysis
(USA), director’s review (EU) and operating and financial review (UK). There are ongoing
attempts to harmonise minimum standards globally. However, in the spirit of transpar-
ency, accountability and best practice corporate governance, companies may chose to go
further than minimum compliance. In order to “tell the story” to stakeholders about an
entity’s past performance, current status and future prospects, management commentary
could include:
Telling the Story: Management Commentary Menu
◆◆ Key strategic visions and competitive advantage in the marketplace
◆◆ Major transactions such as mergers, acquisitions, disposals, joint ventures etc.
◆◆ Operating and financial objectives and whether they were achieved
◆◆ An assessment and interpretation of the current financial situation
◆◆ Non-financial information such as key performance indicators (innovations, market share etc.)
◆◆ Corporate social responsibility in the community, environment etc.
◆◆ The nature of and protection from business and competitive risks
◆◆ A (circumspect) preview of future plans and forward-looking performance
Management commentary is generally tending to get more informative as it responds
to readers trying to cope with “time poverty” and “information overload”. Traditional,
rather legalistic financial statements are increasingly complex. Widespread share own-
ership is broadening readership to include the lay public. Information technology
and the Internet inundate us with competing distractions. Many investors want help
992 Management Discussion & Analysis
to get to the heart of a business’s story. That said, there are difficulties in this oth-
erwise laudable goal. Keeping confidential market intelligence from competitors is
one concern. Another is in avoiding subjective and therefore biased interpretation
of hard facts that readers should judge for themselves. Since management is implic-
itly commenting on its own performance, it is difficult to be objective, credible and
not self-serving. Explicit guidance could also lead to lawsuits (“you mislead us!”). An
opposite pitfall is bland superficialities (not much better than boilerplate) or glossing
over real or potential problems (committing the “sins of omission”). At their worst,
management discussions will try to put a positive spin on an unattractive situation
(i.e. a “sales pitch”) or hide behind the numbers (i.e. a “distraction”). At their best,
the management commentaries could be the core of business reporting by integrat-
ing financial and relevant analytical information into a coherent source of capital
market intelligence. Finding a reliable way to achieve this is one of goals of the reform
movement in financial reporting. See also enhanced business reporting, Global Reporting
Initiative and sustainability reporting.
Context
The [real] danger is that financial reporting becomes more
complicated and difficult to follow. [We need] an opportunity to tell
the story in a balanced way that can set the financial statements in
context. The big challenge [in management commentary] is in the
forward-looking element. The parameters of the big box have been
set but there is plenty of scope for discretion and judgement.
David Loweth, member IASB project team quoted in Other ways
to inform investors in the “Financial Times”, 10/11/05, p. 9
Management Discussion & Analysis (USA) • Omówienie i analiza zarządu

• The American version of a management commentary required by the Securities and
Exchange Commission in the Form 10K annual information filing. A minimum disclo-
sure requirement for the MD&A is to explain any major changes in financial results,
accounting or business activity, particularly nonrecurring items. Most progressive
companies will include a user-friendly and more extensive version of the regulator’s
MD&A in the shareholders’ annual report. The MD&A is considered an integral part
of the financial statements and is subject to auditor scrutiny. In the other countries,
MD&A’s equivalent may be called the Director’s Review (EU) or Operating & Financial
Review (UK).
Management Information Systems
993
No Hiding Behind the Numbers

The issuer’s legal obligation extends not only to accurate quantitative
reporting of the required items in its financial statements, but also
to other information, qualitative as well... A company’s financial
statements and accompanying notes may be insufficient for an
investor to judge the quality of earnings and the likelihood that past
performance is indicative of future performance... The MD&A is
intended to give the investor an opportunity to look at the company
through the eyes of management by providing both a short and long
term analysis of the business of the company.
Selected SEC laws and regulations relevant to Sony Corporation’s failure
to disclose to shareholders, and worse, to attempt to deceive them
regarding the hidden losses of a large investment within Sony’s 1994–95
consolidated results; quoted from Cases from the SEC Files
by Cullinan and Wright, 2003, p. 137
Management Information Systems • MIS • System informacji zarządczej

• The systematic and continuous generation, gathering and analysis of internal account-
ing and market information for decision purposes. In contrast to reporting systems, MIS
are designed to help management run a business. They tend to be associated with the use
of computers and information technology giving access to information that would be oth-
erwise out of reach because of cost or time constraints. If the adage that “to measure is to
manage” is true, then MIS are a crucial ingredient in any business with delegated manage-
ment responsibilities. MIS will vary amongst companies but will typically focus manag-
ers’ attention on the enterprise’s key drivers. Some of the more typical MIS tools include
the following:
◆◆ budgets to set goals for managers and control costs followed by variance and exception
reports to show how the company is actually doing versus a plan so that corrective
measures can be taken to achieve budgets;
◆◆ measurement of responsibility centre’s performance to allow accountability of staff;
◆◆ product/service, profit centre and market profitability measures to spot where and how
a company makes money in order to concentrate resources on the best uses;
◆◆ operational performance measures e.g. turnover, processing times, response times to
measure non-financial variables;
◆◆ customer satisfaction measures e.g. product and service quality, customer retention,
number of repeat purchases, website hits, complaints etc. to better understand the
customers’ needs and how to satisfy them.
MIS is inherently a broad activity. Any information required to keep a business efficient
and competitive becomes a target for MIS. Compare MIS to executive information sys-
tems and contrast to management accounting. See also enterprise resource planning.
994 Management Letter (Auditor’s)
Management Letter (Auditor’s) • List biegłego rewidenta do zarządu •

Recommendations made by an auditor to his client’s management suggesting ways
to improve operations. The letter is normally issued annually in conjunction with an
audit. As part of the audit service package, it is “free” advice, often given in the hopes
of substantiating the audit’s value and/or the auditor’s prowess. While the letter may
touch upon any area worthy of productive advice, it typically concentrates on matters
closest to an auditor’s heart: accounting, internal controls, risk management and corpo-
rate governance. A management letter falls well short of management consulting advice
(an activity, after all, which seeks a fee). Yet because auditors dig deep into a business,
it can provide useful insights. To the extent it helps reduce audit risk, it can improve
the effectiveness and efficiency of the audit. By implication, management letters also
indirectly appraise management performance and so will be of interest to an audit
committee.
Management Representation Letter • Oświadczenie zarządu • An impor-

tant source of audit evidence for auditors to confirm certain information that, in the
absence of independent and verifiable third party sources, only management can pro-
vide. For example, an auditor will ask for a formal declaration as to related party trans-
actions, the suitability of accounting policies and the likelihood of contingent liabilities to
name a few key items. Obviously, since the auditor’s role is largely to check-up on man-
agement, there is an inherent limitation to the reliability of such assertions. But they are
nonetheless obtained, if only to get management to openly and explicitly proclaim what
it knows.
Management vs. Financial Accounting Compared • Rachunkowość

zarządcza a rachunkowość finansowa, porównanie Management account- •
ing concerns itself with running an enterprise efficiently, to maximise shareholder
value. It asks: “what should we do?” (i.e. make a decision) and once that is decided: “how
should we do it?” (i.e. a plan of action). In contrast, financial accounting concerns itself
with tracking past performance for stewardship purposes. It asks: “How did they do?”
(i.e. an accountability report which is independent from those being judged). By neces-
sity, financial accounting must be rule-oriented (to be understood by accounting users),
standardised (to allow comparability) and compliance-oriented (to discipline those being
measured). There is not an inherent conflict between the two but rather a different per-
spective i.e. the future vs. the past. That said, managers need to be careful about keep-
ing the two sorted out. A common trap is using a financial accounting mindset to make
future-oriented decisions. For example, factoring in sunk costs into a decision when in
fact such costs are not relevant. The Theory of the Firm (the true goal of the firm should
be shareholder wealth maximisation) combined with the Efficient Market Hypothesis
(capital markets can incorporate broad sources of information into share price) suggests
that management accounting decisions should govern behaviour. Financial accounting
should simply be a neutral reflection of outcomes (as opposed for any need to manage the
results). It can be argued that too much attention to financial accounting is a manifesta-
tion of the agency problem (i.e. managers want “to look good” vs. “do good”) and can hin-
der the pursuit of enterprise efficiency and shareholder value creation.
Management’s Responsibility for Financial Reporting
995
 internal usage  external usage
 future oriented  past oriented
Management  relevant costs  historic costs

Accounting  marginal  averages
 detailed  simplified
 must be timely  time lag
 commercial reality  common convention
 decision focused  stewardship focused
 Relevance  Compliance
Management
Accounting: Focus  Economy  Clarity
 Usefulness  Comparability
 Practical  Fair View
Subversion
Management accounting has been subverted by the dominance
of financial accounting... Designing accounting systems is too
important to be left to the accountants... The active involvement of
engineers and operating managers is essential
Relevance Lost: The Rise and Fall of Management Accounting (1991)
by Robert S. Kaplan and H. Thomas Johnson
Management’s Responsibility for Financial Reporting • Odpowie

dzialność zarządu za sprawozdawczość finansową • Who should have the
ultimate accountability for an entity’s financial reporting? The question begs consider-
ation because there are so many vested interests involved. Should it be the sharehold-
ers who, as the owners of entity, have the property rights to demand good reporting?
Should it be the board of directors (and their audit committee) who, through their over-
sight role, have the necessary mandate on behalf of the shareholders? Should it be the
external auditors? As professionals remunerated to do a job, they are perhaps the most
996 Marginal Costs
independent and thus objective? Should it be the accounting regulator who, charged
with safeguarding stakeholders, has the most powerful legal authority to protect the
public’s welfare? Should it be management who, despite their role as hired agents, are
the most familiar with the everyday operations and internal financial details of the
entity? While all of these parties collectively have a role, accounting principles and leg-
islation in most jurisdictions leave primary responsibility for financial reporting with
management. Placing it on such shoulders is largely pragmatic: it would simply be
too costly and wasteful to have others do it. Yet in the case of separate ownership, the
agency problem kicks in. It suggests that management cannot be blinded trusted to act
as its own judge of financial performance, especially if this determines their personal
remuneration. For this reason, financial reporting has an institutional infrastructure of
“checks and balances” to ensure fidelity to true and fair reporting. That said, “if every-
body is responsible then nobody is responsible”. Thus management, as part of their job,
is charged with the primary duty. Such a responsibility is formally acknowledged in the
annual report in both the management discussion and analysis and the auditor’s opin-
ion. As well, some companies include a separate section in their annual report entitled
“Management’s Discussion of Financial Responsibility”.
Haven’t a Clue
The former CEO was paid more than $100 million. To hear him
tell it, he did not do very much to earn the money. [At this trial,
the CEO] who has a master’s in business administration from
Harvard, testified that he knew little accounting and never paid
any attention to how the profit figures were compiled… Describing
his role at the company, he said he was a visionary who mapped
out strategy and guided the company into mergers that enabled it
to grow. But even there, he said, he avoided the details… He signed
financial statements that turned out to be fraudulent, but he said he
had neither prepared nor read them.
How a CEO avoided prosecution in Walter Forbe’s Retrial is Ended
in the “International Herald Tribune”, 10 February 2006, p. 16
Marginal Costs • Koszty krańcowe • The change in costs that occur with a change
in production or output. Marginal costs equal direct costs plus a share (which varies) of
fixed costs. The marginal cost concept is used mostly in economic analysis where profit
maximizing behaviour suggests that output will be increased to the point where marginal
costs equal marginal revenues. Contrast to sunk costs that do not change with a change in
production. See also variable/direct/marginal costing.
Mark-up
997
TOTAL Π /PERIOD (Π$)
+10,000
Output (Q)
0  
-10,000
Marginal Π = $10,000 + $400Q - 2$Q 2
MARGINAL Π /UNIT ($)
Costs 400
300
200
100
Output (Q)
MΠ = $400 - $4Q
Marginal Tax Rate • Krańcowa stopa podatkowa • The percentage of tax paid on
the last increment of taxable income. In a progressive tax system (which most countries
use), marginal tax rates increase with taxable income.
Mark-to-Market Value Adjustments • Wycena rynkowa, aktualizacja

•
wyceny do wartości rynkowej The adjusting of book value of an asset or liabil-
ity (including derivative transactions) on the balance sheet to its fair value. The resulting
gains or losses are reflected either in the profit and loss account immediately or taken
to equity (and recognised later in the profit and loss account upon disposition). A com-
mon example of a mark-to-market value adjustment would be a portfolio of quoted and
actively traded debt or equity securities. Mark-to-market is a two way street: asset values
can up or down. Mark-to-market is done for the sake of income recognition. This con-
trasts to the one-way trip of the lower of cost or market rule applied against current assets
for the sake of prudence/conservatism. Since long-term assets are, by definition, not held
for trading, the historical cost convention usually prevails. Exceptions are a write-down
when there has been material value impairment or a revaluation in the case of real-estate
assets. However, these are not in the spirit of mark-to-market but rather adjustments
to give a fair presentation. An interesting exception to this is with financial assets, such
as distressed bank loans, that have developed a secondary market. While a bank might
intend to hold such loans to maturity, some would argue that they should reflect market
value even if it results in volatile earnings.
Mark-up • Cost Mark-up • Narzut • The amount by which cost of goods sold is
increased to arrive at a selling price:
Mark-up Formula
Sales – Cost of Goods Sold
Mark-up = × 100
Cost of Goods Sold
998 Market Value
As a measure of selling profitability, mark-up contrasts to gross profit margin (gross prof-
its/sales). The latter is used in financial analysis since sales are always 100%, gross profit
margin is easier for peer comparisons. However, mark-up is more commonly employed
in retailing as a simple and expedient pricing guideline. A food hypermarket might
“mark-up” its stock by 1–2% while a jeweller will mark-up by, say, 100–200%. A mark-
up contrasts to gross (profit) margin and can be compared follows:
Conversion Formulae
Mark-up %
Gross Margin =
Mark-up % + 100%
Margin %
Mark-up =
100% – Margin %
Market Value • Wartość rynkowa • The market price when demand and supply are in
stable equilibrium in a competitive and efficient market that “clears” i.e. there are no sur-
pluses or deficits. In active and efficient markets, value is equivalent to market price. Market
value can be an entry or exit price. An entry price consists of the costs to acquire the asset;
an exit price is the asset’s net realisable value, including any transaction costs. Under the
accounting principles applied to a going concern, market value is usually only relevant for
current assets. Accordingly, assets held for immediate sale are carried at the lower of cost or
net realisable value or, in the case of actively traded assets, continuously marked-to-market
with accruals of unrealised gains or losses recognised as income. Compare to fair value and
personal value and see also International Valuation Standards Committee.
Market Value Accounting • MVA • Rachunkowość oparta na wartości ryn-

•
kowej An accounting method that recognises assets and liabilities at their market value.
Income, in turn, is defined as the change in the market value of net worth between periods,
adjusted for shareholder transactions (such as dividends or equity issues). The merit of MVA
lies in its faithful reflection of financial reality. As well, it avoids the allocations required with
historic cost accounting to achieve the matching principle. The flaw in MVA is the cost and
difficulty of finding a reliable market value measurement and, when judging management
performance, distinguishing between capital gains (a free ride) and profit generation from
operations (due to competitive management decisions). See also comprehensive income.
Tyranny
The executives were already familiar with the tyranny of Enron’s
mark-to-market accounting. They called it the “treadmill”
and each year it got deeper and deeper. No matter the division’s
performance, once January rolled around, the earnings cupboard
would be empty. All the cash coming in for the next several decades
on energy contracts had already been eaten up, reported as current
profits.
Materiality
999
Master Budget • Budżet łączny • A comprehensive planning budget that integrates

forecasts of an income statement, cash flow and closing balance sheet. Master budgets are a
management accounting activity. They are useful for seeing the full implications of a plan
going forward. For example, a projected income statement combined with capital expen-
diture plans and a repayment schedule can show if cash will be available and how much
leverage might be required.
$$$$ Sales LT
Financial
Received Financial Financial
Forecast
$$$$ Production Capital

Financial
Disbursed Financial Financial
Expenditures
Master
Budget
? ?
ST Overheads
Financial LT CAPITAL
BANK DEBT? FINANCING? MARKETS
Statements
Cash Balance
Financial
Flow P&L
Financial Financial
Sheet
RETAINED
EARNINGS
Matching (Accounting Principle) • Zasada współmierności przychodów

•
i kosztów An accounting principle that revenues and expenses should be recognised
in the accounting period in which the economic event took place rather than its consum-
mation as a cash transaction. Matching is all about timing and distinguishing between
income statement and balance sheet events. For instance, matching will recognise a trans-
action as a:
◆◆ sale when goods are shipped or services provided vs. when a receivable is collected
◆◆ expense when a liability is legally incurred vs. when cash is paid
◆◆ expenditure benefiting future periods as a capital expenditure vs. an expense
◆◆ depreciation over time as fixed assets provide value to the business in future periods
Absent applying the matching principle, financial statements would be equivalent to
cash flow statements. A (usually tolerable) flaw in matching is the need to estimate the
future. While this can reduce measurement objectivity, being approximately right is
better than being precisely wrong.
Materiality • Istotność • The significance of transactions, events and balances in relation to

financial statements. A material amount is “important enough” to an accounting user that
it should be disclosed. Materiality has several practical implications:
1000 Materiality
Does It Really Matter?

Issue Implication
Errors ◆◆ Immaterial errors or inaccuracies are not worth correcting; ignore them
Fairness ◆◆ Do not bother portraying the minutiae which just confuses the real story
Auditing ◆◆ Do not check the small things; auditors not accountable for immaterial errors
Financial ◆◆ Readers want to see the essence of financial performance (the proverbial
Analysis “bottom line”) and not be distracted by the clutter of the unimportant
Materiality’s amount is situational. It is based on what would alter a reader’s assessment

of financial reality and have an impact on decision making. It will vary with the size and
nature of financial statement categories. As an example, materiality could be quantified
as follows:
Materiality Thresholds: Examples

Amount (*) Category Logic
0% Fraud or illegal acts Significant to reputation & trust
0% Debt in default Creditor’s rights are powerful
5% Accounting period sales High volume flow
5% Contingent liabilities Can have broad implications
5% Management remuneration Conflict of interest/agency problem
5% Total assets Inherent variability & imprecision
10% Net profits Key measure of performance
20% Cash balances Important liquidity item
(*) Threshold below which amounts would be immaterial; measurement is a percentage of
itself i.e. 5% sales = error which is 5% of sales
Information
Universe
Materiality
“material” > disclose immaterial
FINANCIAL REPORTS WILL ONLY DISCLOSE “MATERIAL” MATTERS

Mergers Accounting
1001
Materiality is an example of flexibility consciously built into accounting standards. It

acknowledges that financial reporting has inherent imprecision and allows the exer-
cise of commercial common sense to create practical information. However, its pliancy
can also lead to abuses. For example, a number of separate “immaterial” errors can be
collectively significant. If they were made by design, the integrity of the whole account-
ing process can be questioned (“God is in the small things”). As well, in stock markets,
missing an EPS estimate by a penny can lead to large market capitalisation losses. This
causes materiality thresholds to be lower. In summary, materiality is not a “bright line
cut-off” concept so much as judgement call on the investor’s interests.
Measurement Uncertainty, Disclosure • Niepewność wyceny, ujawnianie

• A requirement under most accounting standards to disclose all major sources of uncer-
tainty in accounting estimates and accounting judgements in the notes to the financial
statements. Disclosure should include not only the existence of the uncertainty but its
nature and how the uncertainty was handled (e.g. assumptions made and the logic for
them). Such disclosure serves two purposes. First, it warns readers about the inherent
imprecision of financial results. Second, it allows them to make their own adjustments
should they wish (and be able) to make different assumptions for the sake of their own
financial analysis.
Memorandum Account • Konto memoriałowe • An account, which is not a part of

the assets or liabilities of a balance sheet, which is used to record and control assets, obliga-
tions or future commitments, typically off-balance sheet items.
Mergers Accounting • Rachunkowość fuzji (połączenia przedsiębiorstw) •

The accounting used to portray two or more companies which consummate a merger by
voluntarily coming together to join forces. This is in contrast to the accounting employed
when one company buys another. The latter, which is called acquisition accounting, sim-
ply assumes that the purchase of a company is no different than the purchase of any other
asset i.e. at cost at the fair value of purchase consideration. Merger accounting cannot ref-
erence any purchase price because there has been no buy-sell transaction.
Financial statements are presented as if the combining enterprises had always been
one. Carrying values are only adjusted to harmonize accounting policies; there are no
adjustments to market value or recognition of goodwill. Inter-company transactions
are eliminated. Because mergers are, relative to acquisitions, rare, merger accounting is
employed less often. Merger accounting is a British term. In the USA, it is called pool-
ing of interest, a term that IAS labels as uniting of interest. A key distinction in merger
accounting is determining whether two companies have come together to join forces
in a merger or whether one company has effectively gobbled up the other in a take-over.
Since it may not necessarily be obvious or presented accurately to the public (due to
1002 Minority Interest
Merger Accounting vs. Alternatives

Method Description Result
◆◆ Applicable when one company buys Assumes that original
another’s shares for cash or shares historical cost valua-
◆◆ Value target company assets at fair tions are over ridden
market value at time of purchase by merger transac-
Acquisition or Purchase
◆◆ Difference between individual asset tion which is allowed
values and total purchase price is to revalue assets by
accounting goodwill i.e. unallocated virtue of a “fresh” pur-
value which is amortised over time chase transaction
Assume historical
Uniting of Interests (IAS) ◆◆ Applicable in an exchange of shares costs still apply; treats
or
Pooling of Interests (USA)
◆◆ Value assets at their existing histori- merged companies
or cal cost book value
as if they had always
Merger Accounting (UK) ◆◆ No goodwill recognised been one.
◆◆ Portray the companies in terms of their
separate legal status versus an economic
Treat a subsidiary
unit
company as if it was
Non-consolidation
◆◆ Parent company shows ownership
a financial asset; as-
in shares of its subsidiary at acquisi-
sume the two com-
tion cost
panies
◆◆ Disclosure of subsidiary’s affairs is by
separate financial statements
public relations sensitivity), the mnemonic acronym “A mess” is used to test whether
the companies are truly merging:
What A Mess: Merger Criteria

A Acquisition No hostile nature to take-over
M Management Consensus between leadership teams
E Equity Predominantly shares exchanged
S Size Similar sized companies join
S Sell-offs (few) Assets of both companies retained
Because the commercial norm is an outright acquisition, and often a hostile one at that,
the most common merger accounting method is the purchase or acquisition method.
Minority Interest • Udział mniejszościowy • An equity category in a balance

sheet that has fully consolidated a subsidiary with outside minority shareholders. To
the company with control, the minority interest represents an ownership stake in a
financial asset that must be accounted for on their balance sheet. Minority interest
may thus be treated as a segregated portion of the overall net worth of a consolidated
entity.
Mixed-Attribute System
1003
P Group:
P Group Consolidated Balance Sheet
P Company LIABILITIES
=
P Company
ASSETS +
= 100% of S1
P Company +
100% of S2
+
Minority S2
S1 (80%) 100% of S1
Interest (100%)
EQUITIES
+ =
100% of S2 20% of S2
+
MI Equity of P
S1 = subsidiary no. 1 (100% owned by P = parent)
S2 = subsidiary no. 2 (80% owned by P = parent)
Minutes (Board) • Protokół (posiedzenia rady nadzorczej lub zarządu) •

A permanent record of decisions and discussions that documents important choices
taken by a supervisory board or any formal committee. An auditor will examine minutes
to understand what the company has being doing and to see whether accounting events
should be reflected in the financial statements.
MIS ▶ Management Information Systems.

Missing Trader Intra-Community VAT Fraud ▶ Carousel Fraud.
Mixed-Attribute System • Zróżnicowany system wyceny pozycji bilanso-
•
wych Financial reporting in which carrying values of various different items on a
balance sheet are calculated in several ways. Under existing accounting standards in
most jurisdictions, assets and liabilities are reported at amounts based on a mixture of
accounting measurements. Most measurements use historical cost accounting transaction
prices, adjusted for depreciation, amortisation or impairment. Others are based on fair
values, using either amounts observed in the marketplace or estimates of fair value. Since
the financial reporting model does not endeavour to value anything so much as track the
past, historical costs are good enough with the exception of any radical departures from
economic value that justify a different measurement. Accounting reformers, however,
argue that a purer measurement based on fair value for everything would be worth the
cost.
1004 Moats
Accounting Arbitrage
It is increasingly clear that a mixed-attribute system creates
complexity and opportunities for accounting arbitrage, especially
for derivatives and financial instruments. Some have suggested
that financial reporting should move to a system that measures all
financial instruments at fair value.
Sir David Tweedie, Chairman IASB giving testimony before the
Committee on Banking, Housing and Urban Affairs of the United States
Senate, Washington, DC, 14 February 2002
Moats (slang) • Zapory (żargon) • Intangible assets, in particular brand names, which
shield (hence the barrier analogy) companies from the rigours of market competition. An
accounting issue arises whether such advantages can be measured and their value incor-
porated into financial statements.
Mind Share
There aren’t many businesses with a terrific moat. Coke has a terrific
moat, right down to the container. How many other products can
people identify correctly when they’re blindfolded? Coke has not just
market share, it has great share of mind. People associate Coke with
good things. Ten years from now, the moat formed by that share of
mind will be even greater.
Warren Buffett, CEO of Berkshire Hathaway
remarks at annual general meeting, 1999
Modified Audit Opinion • Niestandardowa opinia z badania sprawozdania

•
finansowego Any departure from a standard unqualified audit opinion or clean
audit opinion that states that the financial statements are fair and consistent with account-
ing standards (to name the most important aspects of an audit opinion). A modified audit
opinion could be as follows:
◆◆ Emphasis of matter paragraph [considered to not qualify the opinion],

◆◆ Qualified opinion,
◆◆ Disclaimer of opinion,
◆◆ Adverse opinion.
By their nature, modified opinions are rare since the whole point of an audit is to
get a clean opinion in order to satisfy the capital market’s needs for fair and accurate
information. However, the existence of such options is a powerful sanction that is
necessary to give the auditor authority in the fulfillment of duties.
Movements
1005
Money Measurement (Accounting Concept) • Pieniądz jako miara (kon-

•
cepcja księgowa) The simple but easy-to-forget idea that accounting measure-
ments are confined to a one-dimensional yardstick: money. In the case of historical cost
accounting, it is further (largely) restricted to actual arm’s-length transactions involv-
ing an exchange of goods or services. Of course, money is not everything. Yet accoun-
tants, knowing this, press on with the information at hand (We recall a wise Polish say-
ing: “The perfect is the enemy of the good.”). Embedded in the money measurement
concept is a faith that, in the long run, exchange measures most, albeit perhaps not all,
financial reality in a competitive free market. While other things count, money mea-
surement is the best place to start even if it is not the finish. See also Balanced Scorecard
and value (personal).
Infected
Bourgeois society is infected by monomania: the monomania
of accounting. For it, the only thing that has value is what can
be counted in money. It never hesitates to sacrifice human life
to figures that look well on paper, such as national accounts or
industrial balance sheets.
Simone Weil (1909–1943)
(The) Monitoring Group (of Public Interest Oversight Board) • Zespół

Monitorujący (Rady ds. Ochrony Interesu Publicznego) A group of regu- •
latory and international organizations with a keen collective interest in better financial
reporting and auditing. This is because transparent and reliable accounts – especially ones
that avoid nasty “surprises” – are vital to efficient and stable financial markets. The group
consists of the following influential organizations:
◆◆ Basel Committee on Banking Supervision

◆◆ Financial Stability Forum
◆◆ International Association of Insurance Supervisors
◆◆ International Organization of Securities Commissions
◆◆ The World Bank
The group oversees and buttresses the activities of the Public Interest Oversight Board
(PIOB), an independent body created by the International Federation of Accountants as
part of an effort to reform the global accounting profession.
Movements • Zmiana stanu • A footnote schedule that reconciles opening and closing
balances of various balance sheet accounts thereby allowing readers to see how changes
occurred. A common movement schedule is for fixed assets.
1006 Multi-Disciplinary Professional Practice
Fixed Asset Movement: Example

Opening balance XXX
Additions:
Capital expenditures + XX
Transfers from construction in progress +X
Decreases:
Asset sales or dispositions - YY
Liquidation - YY
Write-downs - YY
Closing Balance ZZZ
Movement schedules are a useful disclosure tool since it is often difficult to see what is
going on in cases where balance sheet categories could contain large changes and are
carried on a „net” basis.
Multi-Disciplinary Professional Practice • Kompleksowe doradztwo pro-

•
fesjonalne The combination of audit, income tax advise, management consulting
and, sometimes where allowed, law practices into one business advisory firm. In many
regimes, especially those with an Anglo-Saxon accounting tradition, joint audit and legal
practices were banned out of a concern for conflicts of interest and audit independence.
Within legally permitted business lines, the economies of scale and cross selling oppor-
tunities of multi-disciplinary firms were tempting to many firms, especially amongst
the Big Five in the days when Arthur Andersen was still with us. Working against multi-
disciplinary firms were forces from information technology and e-commerce. These were
proving to be drivers for change in favour of spinning off the high-tech parts of consult-
ing practices. However, all these calculations were cast aside in the post-Enron environ-
ment. The reforms of Sarbanes-Oxley restricted audit firms from engaging in any activi-
ties that might compromise their audit independence. The multi-disciplinary practice is
now extinct. See also limited liability partnership.
PWC 
Ernst & Young
Multi-Disciplinary Deloitte & Touche

Practice KPMG
US fee incomes
– USD billions 1999 Arthur Andersen
0 1 2 3 4 5 6 7
audit tax MC other
Source: „The Economist”, 12 August 2000  PricewaterhouseCoopers

MVA
1007
%
SHARE OF BIG FIVE REVENUES BY SERVICE
60
CONSULTING
Multi-Disciplinary 40
Practice AUDITING
20
TAX
93 94 95 96 97 98 99 Year
Source: „Fortune Magazine”, 7 January 2002, p. 56
Multiple-Element Transaction • Transakcja wieloelementowa • A group of

connected transactions as part of a single deal. For example, a contract may specify the per-
formance of several elements. Such transactions can raise challenging revenue recognition
issues. The safest accounting for such deals would be to simply suspend recording revenues
until all parts of the deal were completed. However, this could distort the true situation (see
contract accounting). The opposite folly would premature recognition of revenue. A gre-
garious example was Lucent Technology in 2000. It sold $125 million worth of software to a
purchaser in exchange for a “sweetener” of $100 million worth of credits and price discounts
on future purchases. While the net value added from the deal was $25 million, Lucent
booked the $125 million as revenue and neglected to account for the $100 million offsetting
liability (reference: “Fortune Europe”, 7 July 2003, p. 45) thereby overstating its net income.
Multiple-Step Income Statement • Rachunek zysków i strat w formacie kal-

•
kulacyjnym An income statement in a format that shows numerous steps in calcu-
lating net income. In particular, it distinguishes between variable costs and fixed costs as
well as operating and non-operating categories. A multiple-step income statement format
provides readers which more information, although this can be at the expense of simplic-
ity. Contrast to a single-step income statement.
Multiple-Step P&L
Category Example
Sales revenues 100,000
Cost of goods 65,000
Gross Profits 35,000
Overheads 25,000
Operating Income 10,000
Other revenues 10,000
Other expenses - 5,000
Net Profits 15,000
MVA ▶ Market Value Accounting.

N
NAV ▶ Net Asset Value.
NBV ▶ Net Book Value.
Negative Goodwill • Ujemna wartość firmy • The accounting which is necessi-
tated when a purchaser pays an amount below the fair value of an acquired company’s
net assets. Consolidation accounting by the owner then gives rise to a credit balance to fill
the gap between asset values brought into the parent’s book at a higher amount and their
collectively lower acquisition cost. Compared to “normal” goodwill, negative goodwill
is comparatively rare. There are several reasons for this. The prudence convention tends
to keep book values below market values. In inflationary periods, market values usually
creep ahead of historical costs. There is also a need to induce shareholders to sell by offer-
ing an attractive purchase price. All these factors result in acquisition prices of going con-
cerns that are typically above both book value and fair market values of individual assets.
When it does occur, negative goodwill can create some interesting accounting issues.
Perhaps the acquirer obtained the company at a bargain price and any surplus fair value
should be immediately recognized as income? Since the assets are worth more apart
than together, this implies an asset stripping would be in order; perhaps income should
be recognised as the assets are sold at their fair value? Assuming that the buyer and seller
reached a rational arm’s length agreement (i.e. there was no real bargain), perhaps the
excess fair value is illusionary? i.e. fair values are incorrect and/or there are contingent
liabilities? This suggests an immediate write down of fair values to eliminate negative
goodwill. We offer an example:
Negative Income Tax
1009
Negative Goodwill: Alternative Accounting Treatments

Examples: fair value of net assets of 108 are acquired
for 100 (modest discount) or 50 (deep discount)
Net Asset Valuations Modest Discount Deep Discount
Adjustm’t Adjustm’t
Acquired Property Fair Value Acquiree Books Acquiree Books
(- 20%) (- 100%)
Fixed Assets 30 -6 24 - 30 0
Inventories 10 -2 8 - 10 0
Receivables 102 0 102 0 102
Less:
- 34 0 - 34 0 - 34
Payables
TOTAL 108 -8 100 - 40 68
Purchase Price Modest = 100 Deep = 100
Negative goodwill on Buyer’s Books 0 - 18
References to above:
1. Write down of fair values: Tangible assets (vs. contractual assets which have a more
certain value) are immediately written down pro-rata by 20% to eliminate any pur-
chase discount. By reducing asset values on the books of the acquired company, neg-
ative goodwill is immediately eliminated. If fair values are in fact accurate, gains will
be realised later as assets are sold.
2. Write down of fair values + deferred income: Negative goodwill arises on consoli-
dation between buyer (paying 50) and acquiree (carrying at net assets at 68 after a
maximum write down of all tangible assets by 40). The amount represents potential
upside value of bargain purchase. The parent company carries it as a deferred income
amount on the consolidated balance sheet and recognises income over time as net
asset value is realised.
3. Deferred income: Alternative treatment would be to consolidate all of the fair value
excess (8 or 58 i.e. 40 + 18) to create a capital reserve on the acquirer’s books; amortise
the capital reserve over time (to match realisation of profits) and gradually recognise
the bargain (i.e. below fair value) purchase price.
After some debate on the issue, international accounting standards now require that
first there should be a double check whether fair values are in fact accurate and that no
hidden liabilities exist. Then, if negative goodwill persists, it should be recognised as
earned profit (from buying shrewdly at a bargain). The term negative goodwill has been
replaced by the arguably more self-explanatory and definitely much more unwieldy
phrase “excess of acquirer’s purchase in the net fair value of the acquiree’s identifiable
assets, liabilities and contingent liabilities over cost.” Ugh!
Negative Income Tax • Ujemny podatek dochodowy • A social welfare scheme

that integrates subsidies for poor people into the tax system. Those at a designated “pov-
erty line” threshold do not pay any income taxes. As their income falls below the threshold,
1010 Negligence
they receive progressively increasing amounts of subsidies (up to some sustenance level).
Those above the threshold pay income taxes based on a progressive scale. In the USA, for
example, the poorest 20% of households had an average income tax rate of –10% of mini-
mum income (”The Economist”, 15 April 2006, p. 49). The logic of the negative income tax
system is to provide a continuum of incentives to earn more income regardless of your level
of income. It avoids the situation where welfare recipients have a disincentive to find work
because incremental income will be taxed at the same time as welfare payments are lost.
Negligence • Zaniedbanie • Being irresponsible – either acting or failing to act- so as to

harm others. Professional or business negligence is characterized chiefly by inadvertence,
thoughtlessness and inattention. The worse transgression of “criminal” negligence goes
into the realm of a wilful “wantonness” or “recklessness” and merits more punishment. If
the essence of negligence is making an “inexcusable” mistake, how do we distinguish this
from an “honest” error, especially since the exercise of business judgement is inherently
error-prone? There is no set definition (hence the need to often resort to a court of law).
Certainly the extent of damages is a consideration. Another consideration is to invoke a
standard of care that is based on what a “reasonable” or “prudent” person would do in the
same circumstances. Negligence is a particular issue with professionals and those with
a high fiduciary duty of care. In the case of auditors, they must often defend themselves
against accusers when an audit failure occurs. See also Aider and Abetter rules, negligence
standard of conduct and recklessness standard.
Out of Balance
[We] strongly support reforming a global legal environment
that presents disproportionate and potentially catastrophic
consequences that even the largest accounting firms do not have the
resources or capital to cover. To be clear, we are not advocating the
elimination of liability when defects occur, whether in financial
reporting by companies or in auditing by accounting firms. We
remain committed to substantially improve audit quality and to
reduce the occurrence of audit defects while working constructively
with regulators to improve audit standards around the world. But
exposure to liability must be proportionate and fair, and the liability
system is now clearly out of balance.
Samuel DiPiazza, Chief Executive Officer,
PricewaterhouseCoopers, 2005 Annual Review
Negligence, Standard of Conduct (USA) • Zaniedbanie, kwalifikacja

prawna • A standard of conduct for management that can expose it to individual legal
punishment. Thus, a “negligent” error in judgement that harms stakeholders can result in
management being sued personally. Defining such a standard is necessary to encourage
decision-makers to act responsibly and legally. See agency problem and contrast to reck-
lessness standard.
Net Realizable Value
1011
Net Asset Value • NAV • Wartość aktywów netto • Total assets of an entity less its
associated total liabilities. This is synonymous with its net worth or shareholders equity or
net book value.
Inconsistent
Because of the attention given to earnings per share by the
investment community, companies are apt to pursue techniques
which enhance reported profits at the expense of the balance sheet,
all of which are potentially dangerous… A good way to check this
is to use the ten year track record in net asset value. If NAV is
static or moves down whilst profits forge ahead, some [accounting
manipulation] techniques are probably in use. Look out for them.
Net Book Value • NBV • Wartość księgowa netto • The carrying value – typically
but not necessarily at historical cost – of various designated balance sheet items. In the
case of current assets, it will be net realisable value. In the case of fixed assets, NBV will be
historical cost net of associated accumulated deprecation or amortisation. The “net book
value of equity” is simply the net book value of total assets less total liabilities. Since car-
rying values can include a number of valuation methods (e.g. market value, fair value,
appraised value), NBV could include such values as well. However, the term “NBV” tends
to connote historical values. See also net asset value (a synonym for NBV equity) and
shareholder’s equity.
Balance Sheet
Total
Liabilities
Net Book NBV
Asset Cost
Assets
Value NBV
Equity
Accumulated
Depreciation
Net Realizable Value • Wartość sprzedaży netto • How much an asset will gener-
ate in cash, after all associated costs of getting it to market, upon its sale for its highest
and best use. For example, the net realizable value of work-in-process inventory would be
its market value as finished inventory (vs. its scrap value) less the costs to complete it and
deliver it to a paying customer. In the case of a fixed asset, net realizable value would be its
market value less costs of selling, dismantling and delivery etc. The accounting principle
of conservatism/prudence dictates that any asset held for sale or liquidation should be car-
ried at the lower of historical cost or net realizable value. See also fair value.
1012 Net Working Capital
Net Working Capital • Kapitał obrotowy netto • Current assets less current liabili-
ties. The „net”, however, is often redundant (and used for emphasis) since most people
define working capital net of current liabilities.
Net Worth • Wartość netto przedsiębiorstwa • The value of total assets less or net of
associated liabilities. Net worth tends to be synonymous with net asset value, sharehold-
er’s equity or net book value. If there is a distinction, it is the subtlety implied by the term
“worth”: the value is not necessarily confined to book values.
Balance Sheet
Total
Total Assets Liabilities

Net Worth
Net
Worth
Nominal Ledger ▶ General Ledger.

Non-cash Stock Compensation (USA) • Wynagrodzenie w akcjach (USA) •
The term used in the United States to describe share based compensation, most typically
stock options.
Non-Consolidated Subsidiary • Jednostka zależna nie objęta konsolidacją

• A subsidiary that, despite normal consolidation accounting procedures, is not consoli-
dated line-by-line into its parent’s accounts (rather, it is shown as a single investment item
using the equity method). Most accounting standards and/or corporate laws will tolerate
this as an exception based on the following situations:
Non-Consolidation
Exception Example
Dissimilar activities (*) A manufacturer’s finance company
Restrictions in control Foreign subsidiary subject to national controls
Subsidiary for sale Assets and liabilities will soon be liquidated/sold
Consolidated higher up Parent’s parent will consolidate the whole group
Immaterial subsidiary Size is insignificant compared to parent’s operation
Practical reasons Disproportionate cost or time delay
Exemptions Small businesses which qualify for mini-GAAP
(*) Non-consolidation on this basis is not allowed by IAS
Non-recurring Items
1013
Non-consolidation is based on the over riding principle of fair presentation: an account-

ing measure only makes sense if it enhances the portrayal of financial reality.
Non-current Assets Held for Sale • Aktywa nieobrotowe przeznaczone

•
do sprzedaży A separate balance sheet classification for fixed assets that a com-
pany intends to dispose off by sale to a third party. Such assets should be have a carrying
amount at the lower of the net book value of their historical cost or their fair value (i.e.
expected sale price) less the associated costs to sell.
Non-qualified Deferred Executive Compensation (USA) • Niekwali

fikowane plany odroczonego wynagrodzenia kierownictwa (USA) •
Supplemental pension plans for senior managers designed to encourage them to defer
compensation. Under US law, such plans are not governed by US pension laws or insured
by the Pension Benefits Guarantee Corp, hence the term “non-qualified”. Such plans are
part of a “dual system” that has executives get a different pension than the rank and file
employees.
2005
Non-qualified 2000
Deferred Executive 1990
Compensation 1985
Percentage of major US
companies with deferred 1980
executive 0% 20% 40% 60% 80%
compensation plans
Source: „Wall Street Journal”, 16 January 2006, p. 22/Clark Consulting
After the US Congress disallowed tax deductions for salaries greater than $1 mil-
lion a year, most companies began to push compensation into retirement. The
practice of setting up trust funds to fund the obligations has become controversial.
While bankruptcy proceedings have resulted in financial hardship for employees
(see legacy costs), trust funds are exempt from the reach of creditors. Thus senior
executives can enjoy a plumb retirement even in the face of mismanaging their
company.
Non-recurring Items • Pozycje jednorazowe • Income or losses that are transitory

and not expected to occur frequently in the future. In the interests of distinguishing this
from sustainable earning power, nonrecurring items are shown separately in an income
statement. Depending on how they are classified, they may be shown before tax as part of
income from continuing operations or as a separate line item after tax:
1014 Non-recurring Items
Nonrecurring Items
Nonrecurring Item Treatment e.g. Income Statement Categories
Operating Income or
XXXX
Trading Profit
Above the line; “Unusual but part of nor-
Exceptional/unusual +/- XX
Before income taxes mal Business activities”
Pre-tax Income from
XXX
Continuing Operations
Provision for Income Tax
- XX
Expense
Net Income from
XXX
Continuing Operations
Extraordinary +/-Y
Below the line; “Unusual and not part of
Discont’d operations +/-Y
Net of taxes (*) normal business”
Accounting changes +/-Y
Net Income/Profit After
ZZZZ
Tax
(*) Based on the nature of the income, these could be capital gains taxes
Nonrecurring items may or may not typify normal business activity. While the logic
can be muddled at times, nonrecurring items that “could happen again” are generally
included as part of continuing operations as “exceptional” or “unusual” items. This
implies that they are a part of “core income” in the long run but deserve special atten-
tion in the short run. Examples of some common nonrecurring, exceptional items are:
◆◆ restructuring charges (re: plant shut downs and employee separation costs),
◆◆ asset impairment write-downs,
◆◆ realised capital gains or losses on sales of fixed assets, investments or a portion of a
business segment,
◆◆ gains or losses on repurchased debt,
◆◆ catastrophes,
◆◆ labour strikes,
◆◆ litigation losses.
Below the line items are universally recognised as “one-off”. They are excluded, for
example, from earnings per share statistics and are assumed to be outside the focus
of financial analysts. Exceptional, nonrecurring items are less clear. First, they may
be treated as recurring, buried in expenses or within “other income”. Discretion in
classification often allows management to put “good news” above the line and “bad
news” below the line. Footnotes and management discussion and analysis often have to
be scrutinized to see what’s really going on. Second, there are no unequivocal defi-
nitions within nonrecurring (what might be “exceptional” could also be “extraor-
dinary”). Since exceptional items tend to erode the predictive value of reported or
earnings quality, there is controversy over their legitimacy. In their favour is the finan-
cial reality that many events in “normal course” business are in fact unpredictable.
Non-Trade Items (Accounts Payable/Receivable)
1015
However, on average, exceptional items often have a recurring element. Moreover,

conservatism will naturally result in periodic charges that decrease income (too many,
however, and a company can be “accident prone” or its investors will doubt the dura-
bility of earnings). However, such things as “big bath” write-downs raise suspicions
that management, especially an incoming team, is trying to make itself look good
in the future (especially if its bonus is tied to recurring income). The ability under
accounting standards to arbitrarily boost or deflate earnings can lead to the abuse of
earnings management. Perhaps the key to resolving any uncertainty is full disclosure.
Depending on their viewpoint, financial analysts can normalize reported income to
suit their particular needs.
A Lawyer Gets Started

We spent five hundred dollars on rent, four hundred on stationary
and business cards, about fifty five on utility hook-ups and depos-
its, eight hundred for a leased phone system and the first moth’s bill,
three hundred for the first instalment for desks and a few other fur-
nishings procured from the landlord downstairs, two hundred on
bar dues, three hundred for assorted and hard to pinpoint expenses,
seven-fifty for a fax machine, four hundred for the set-up and first
month’s rent on a cheap computer, and fifty bucks for an ad in a
local restaurant guide... We spent a total of forty-two hundred and
fifty dollars, most of it, thankfully, being initial and non-recurring
expenses. Deck has it figured to the penny. He projects a monthly
overhead, after start-up, of around nineteen hundred dollars. He
pretends to be thrilled the way things are going.
John Grisham, The Rainmaker, p. 298
Non-Trade Items (Accounts Payable/Receivable) • Zobowiązania nie-

wynikające z tytułu dostaw i usług • Należności niewynikające z tytułu
dostaw i usług • A separate balance sheet classification of both accounts receivable and
accounts payable that segregates them from receipts and purchases arising from normal
course operations. Some examples of non-trade items could include:
◆◆ Expected receipts from sale of fixed assets,

◆◆ Expected realisation of continent items,
◆◆ Amounts owing to/from related parties,
◆◆ Contractual receivables/payables.
While these items are fundamentally no different than trade items in the sense of their
conversion of cash, they tend to be “one-off” and are not likely to be part of sustainable
future balances. They are usually excluded in the calculation of liquidity-oriented finan-
cial ratios such as day’s sales etc.
1016 Normalization (of Reported Income)
Normalization (of Reported Income) • Normalizacja (zysku księgowego) •

The process used in financial analysis to adjust reported income to better measure “earn-
ing power” or expected future earnings that are more relevant for valuation methods that
capitalise future earnings streams. The most common normalization step is to remove or
adjust nonrecurring items from net income. However, some “non-recurring” items can be
‘ex post’ adjustments that reflect error corrections, persistent weaknesses in accounting
policies i.e. an absence of earnings quality or worse, earnings management. These should
be factored back into normalized income by taking an average over several years. As well,
there are other adjustments that could be made to sort out how much a firm will likely
earn in the future:
◆◆ differences in accounting policies when comparing two or more companies,

◆◆ accounting standards when comparing firms from different regimes,
◆◆ adjusting for the impact of the business cycle,
◆◆ when comparing earning trends over time, the effect of acquisitions,
◆◆ translation gains and losses when earnings from foreign countries are present,
◆◆ accounting policy changes within the same entity.
Normalized income is more “valued” by the stock market whose share prices tend to
reflect core earnings. It is worth calculating. However, it can be a difficult and com-
plex exercise (for example, cash flow and income tax effects have to be factored in)
and involves subjective judgement since every analyst’s perspective can be different.
Normalization is necessitated because certain accounting users have distinct informa-
tion needs. By necessity, financial statements are based on a compromise to satisfy the
diverse interests of many stakeholders. See also comprehensive income.
Norwalk Agreement • Umowa z Norwalk • An agreement signed in 2002 in

Norwalk Connecticut, USA whereby the Financial Accounting Standards Board of the
USA and the International Accounting Standards Board committed, on a best efforts
basis, to pursue the convergence of accounting rules into a globally accepted common
standard.
Tried and True

The IASB and FASB have undertaken a joint standard setting
effort and the differences between IFRS and U.S. GAAP are being
reduced. That is occurring in part by choosing the better standard
where differences exist and in part by joint cooperation in new stan-
dard setting initiatives. I believe convergence requires movement
by both the IASB and the FASB and that the priorities and proposed
solutions should be proffered from these independent entities.
Speech on March 13, 2006 by SEC Commissioner Annette Nazareth at the
Institute for International Bankers Annual Conference, Washington, DC
Notes (Financial Statement)
1017
Not-for-Profit Organisation • Organizacja działająca nie dla zysku (not-

•
-for-profit) Any organisation (e.g. government, university, hospital, charity, NGO
– “non-government organisation”) that operates for a reason other than maximising
shareholder wealth. In the absence of a financially oriented performance criteria, such
organisations are often judged based on the “3 Es”:
◆◆ Effectiveness: the level of delivery in task completion

◆◆ Economy: minimising resources used
◆◆ Efficiency: providing value-for-money
In the case of state owned enterprises, there is supposedly a profit motive. However,
their common lack of competitive zeal is often used to justify privatisation. See also
fund accounting.
Notes (Financial Statement) • Informacja dodatkowa • The narrative that

accompanies otherwise numerical financial statements. The purpose of the notes, also
referred to as “footnotes” (but which are in fact endnotes), is to enhance the information
content of financial statements. The notes:
◆◆ elaborate, with further details, the various elements of financial statements; for exam-
ple such as
◊ fixed assets,
◊ inventories,
◊ receivables,
◊ debt terms,
◆◆ provide details in account movements;
◆◆ provide qualitative information relevant to the numbers (e.g. a description of accoun-
ting policies);
◆◆ disclose any off-balance items (e.g. contingent liabilities);
◆◆ describe any post balance sheet events.
While notes are a supplementary type of information, they are nonetheless an inte-
gral part of the financial statements. They are required by accounting standards and fall
within the scope of an audit. While their context is as supplementary information, in
the spirit of “God is in the details.”, they may often contain important insights. That
said, they can be a source of accounting noise. Few people, except perhaps the most
ardent of readers or professional investors, pay close attention to what can seem like
wades of impenetrable technicalities. This is one reason why management commentary
is needed if financial reports are to be an effective communication tool.
1018 Notes Receivable/Payable
Dig Deep
The analysts didn’t look very hard. They didn’t add up all the num-
bers, and when they actually asked tough questions (a rare occur-
rence), they were content with unresponsive answers. “Nobody
except very smart short-sellers dug into all the footnotes that might
have been there.”
Wall Street investor commenting on what Enron analysts failed to do
quoted in “Fortune” (Europe), 6 March, 2006, p. 19
Notes Receivable/Payable • Należności, zobowiązania wekslowe • A balance

sheet category that carries debt that has been documented by a promissory note or bill of
exchange. In general, enterprises account for notes in the same way as accounts receiv-
able on open account. That said, notes are a bit different and need distinctive treatment.
In countries where open account is the norm, a promissory note is outside conventional
commercial practice. (Note that both bank loans and long-term debt, such as a deben-
ture or bond, have documentation that will usually include a promissory note. However,
they have their own distinct balance sheet classification because they are so commonly
seen.) Examples of a note receivable might be a trade accounts receivable that has been
given extended terms or an employee loan. Depending on their expected maturity, notes
should be classified on the balance sheet as either long-term or short-term with details
provided in footnotes. Why might enterprises want a promissory note as evidence of
indebtedness? First, a debt that is acknowledged is less open to dispute in a court of law.
This could be a signal that there are concerns about selling on open account or that some
special arrangements have been made to accommodate an overdue debt. Second, if the
note is in the form of a bill of exchange it is negotiable (i.e. saleable to a third party) and
has greater liquidity. If the bill has been discounted, some interesting accounting issues
Number Crunching
1019
arise (see bills of exchange, accounting for). In the same fashion as any receivable, if there
is significant doubt about the ability to collect payment, the note receivable should have a
provision against it.
Number Crunching (slang) • Obliczenia (ang. ‘przemiał liczb’; żargon) • Any

tedious or repeated calculation that has been largely eliminated with the advent of com-
puter spreadsheet programmes (e.g. Microsoft Excel).
Not Just Numbers

The accounting firms say that the fall of Enron and Arthur Ander-
sen has done their recruitment no harm: instead, they claim, it
has made students realise that accounting is not merely number-
crunching, but also involves moral judgments.
In search of the ideal employer in “The Economist”,
August 20th, 2005, p. 45
O
Objectives/Principles Oriented Accounting Standards ▶ Principles-based
Accounting Standards.
Objectivity Convention • Zasada obiektywizmu • An accounting principle that

requires, as far as possible, that financial statements be prepared based on objective, veri-
fiable evidence as opposed to subjective opinion. Along with the going concern conven-
tion, it supports the use of historical cost carrying values. However, objectivity can con-
flict with other conventions such as prudence that requires an exercise of judgement in
determining realistic values. As in much of accounting, a trade-off is necessary to find a
balance for the needs of accounting users.
Obsolescence • Zużycie • The diminishment in the market value of assets due to out-
dated styles, physical deterioration, wear and tear, reduced usefulness to the business or
technological advances in the market place. The economic impact of obsolescence is that
the asset’s value has been, in effect, consumed or used up. Given the matching principle,
it should accordingly be expensed. In the case of fixed assets, this should be reflected in
depreciation rates. In the case of inventory, it will be a provision or write-off of stock.
Off-Balance Sheet Item • Pozycja pozabilansowa • An asset or liability that is not

carried on the balance sheet although their existence (when required by the appropriate
accounting standard) should be revealed in a note. The contingent nature of off-balance
sheet items means that their outcome is dependent on something known but not yet cer-
tain. They can be described but accountants cannot quantify them with a debit or credit.
For banks, common examples would be guarantees or unused credit facilities. For enter-
prises, common examples would be a cancelable lease obligation or a contested lawsuit.
Off balance sheet items are significant to analysts since their future cash flow impact
can be material. There is a trend in international accounting standards to try to quantify
probabilities of contingent events and get their expected value on the balance sheet. For
example, derivative instruments (previously being regarded as off-balance sheet items)
Off-the-books Partnerships
1021
now fall within the definition of on-balance sheet assets and liabilities and, as such, are
measured at fair value. See also entries for contingent assets, contingent consideration, con-
tingent gain and contingent liability.
Balance Sheet
Current Liabilities
Assets
Off-BS
Off-Balance Liabilit
ies
Sheet Items Off-BS
Assets
Fixed Equity
Assets
US Commercial Banks Yr. 2000
Off-Balance Contingencies
Sheet & Commitments
=  Lending
100%  Forward contracts
 Option contracts
Off-Balance Sheet $46 trillion  FX contracts
Items: Banks  Standby L/C
 Acceptances
On-Balance
Sheet  Securities borrowed
=  Interest rate swaps
13%  Recourse: asset sales
Source: Financial Institutions Mgt (Saunders)/US FDIC
Off-Site Controller/Comptroller • Kontroler zewnętrzny • Fulfilling the

senior tasks in the accounting function externally. Professional accounting firms in many
countries do this as part of their offer of non-audit services. While the requirement for
independence excludes them from being auditors, many small and medium enterprises
(which do not require an audit in the first place) value access to an auditor’s financial and
accounting talents, neither of which they could afford or would need to hire full time.
Off-the-books Partnerships • Off-balance Sheet Partnership • Przedsięwzię

cia pozabilansowe • A type of special purpose entity, structured as a partnership,
1022 Ombudsperson, Corporate
which also meets the requirements of accounting standards to avoid consolidation. Such
partnerships are common in securitization and derivative trading transactions where
counter-parties are partners. Subject to minimum capital requirements (in the case of
American GAAP, this was 3%; later increased to 10% after Enron) and the absence of any
guarantees to protect independent partners from loss, both the assets and liabilities of the
off-the-books partnership are not considered to be part of another company.
Special Purpose Entity Partner A
Debts
Assets
Debt Equity
Assets
Off-balance Sheet
Partnership Partner B
Equity
Debts
Assets
Equity
= debt stays in SPE
= investment in partnership equity
Ombudsperson, Corporate • Rzecznik, funkcja w spółce • A quasi-independent

staff member with the designated responsibility to investigate concerns raised by staff
regarding infractions or non-compliance to laws, regulations, company policies or ethical
standards. Such a role must be in the context of a systematic programme that guarantees
anonymity and takes remedial action (often informing the audit committee). In effect, an
ombudsperson institutionalises and legitimises whistle blowing. Because of the associated
costs, ombudspersons are typically confined to larger businesses.
On-Line Financial Reporting • Sprawozdawczość finansowa w internecie •

The use of the World Wide Web to communicate financial information. In some respects,
the posting of financial statements and annual reports on the Web is no more than a dif-
ferent (albeit perhaps more convenient and cost effective) communication channel than a
piece of paper. The addition of sound, voice and video may not alter fundamentals of con-
tent. However, since the “medium is the message”, subtle but powerful changes could be
in the making. For example, hyperlinks to other sites might blur the boundaries of infor-
mation. Accounting users will start using intelligent software agents to retrieve, analyze
and even customize reports. Continuous and interactive (i.e. corporate dialogue) report-
ing may become a possibility. As with much of information technology’s advances, it can
be hard to predict consequences.
Opacity
1023
On Paper (vernacular) • Na papierze (żargon zawodowy) • A portrayal of financial

reality using an accounting calculation, such as a financial statement or forecast. Thus, we
might say: “On paper (i.e. according to our calculations or estimates), the company will
be able to service the debt”. The term is used to connote a degree of scepticism about how
accurate the figures actually are. See also paper profits.
On-Site Bank Inspection/Examination • Inspekcja nadzoru bankowego

• A monitoring procedure by banking supervisors whereby a bank’s head office is vis-
ited by trained staff to assess the bank’s financial condition. Records are examined and
reviewed, if necessary in detail, and there are discussions with bank management. In this
sense, it is a kind of privately conducted audit. An on-site visit substantiates and verifies
the information provided by regulatory returns. As well, being face-to-face with staff and
management gives inspectors a better situational assessment, albeit of a subjective nature.
A report will typically be generated which rates the bank’s soundness and makes recom-
mendations to a bank’s senior decision-makers.
Opacity • Nieprzejrzystość • The inability to access reliable, accurate, timely and fairly
presented financial information. Opacity is a veil of ignorance, misinformation and noise
that hides, or worse distorts, financial reality. It is the opposite condition of transparency.
Something Wrong
“There is an appearance that you’re hiding something, that maybe
there’s something beneath the surface going on that is less than...
that may be questionable.”
Wall Street analyst’s recorded conversation with Enron management in
October 2001, quoted in “Fortune” (Europe), 6 March, 2006, p. 19
1024 Open Book Management
Indonesia
WORST
China
India
Russia
Turkey
Poland
Opacity
France
Relative Index Risks associated with:
Japan ❱ Unclear legal systems
USA ❱ Weak regulations
❱ Poor economic policies
BEST
Britain ❱ Ineffective governance

❱ Corruption
Finland
0 10 20 30 40 50 60
Source: Kurtzman Group; Milken Institute; ”The Economist”, September 18th, 2004, p. 116
Open Book Management • Jawne zarządzanie • Sharing information (as in the

books) about an enterprise’s financial results with its employees and encouraging them to
both understand and pay attention to them. Combined with employee share ownership
plans, open book management tries to give staff a sense of ownership and commitment
to their employer’s competitive performance. Open book management is also logically
linked to creating shareholder value. How can staff be expected to strive to maximise
share value if they cannot appreciate how it is measured? Although open book manage-
ment is rare (it requires communication effort, training and may encourage higher salary
demands), it is arguably an attribute of any well-run organisation. It is more common in
large corporations whose presence in the public domain already makes them transparent.
See also stakeholder.
Everybody Better Off

We believe passionately in the power of knowledge – and when it
comes to business, we believe most of all in the power of financial
knowledge, and financial intelligence necessary to put it to work.
Financial information is the nervous system of any business. It
contains the data that show how the business is faring – where its
strengths are, where its weaknesses are, where its opportunities are
and threats are as well. For too long, a relative handful of people
in each company are the only ones who have understood what the
financial data was telling them. We think more people should
understand it – starting with managers but ultimately extending
out into the entire workforce. People will be better off for gaining
that understanding, and so will companies.
Berman and Knight: Financial Intelligence, Harvard University Press, 2005
Operating Cash Flow
1025
Operating and Financial Review (UK) • Analiza Operacyjna i Finansowa

(Wielka Brytania) • The management commentary required under law in the United
Kingdom. The contents of the review are established by guidelines issued by the UK’s
Accounting Standards Board. As its name suggests, the narrative should try to put finan-
cial results into context of operating and competitive developments. Compare to director’s
review (EU) and the management discussion and analysis in the USA.
Operating Cash Flow • OCF • Środki pieniężne z działalności operacyjnej •

One of the various definitions of cash flow that measures the cash generated over a period
of time from an enterprise’s ongoing, everyday activities. OCF will consist of cash collec-
tions from sales or receivables less cash disbursements from expenses and payables, but
excluding interest and income taxes. OCF can be calculated on a frequent basis (daily,
weekly or monthly) since it does not require an income statement calculation so much as
an understanding of the flows within the working capital accounts. A common, because
it is convenient, proxy for annual OCF is an earnings category known as EBITDA. Strictly
speaking, this is not cash flow but rather funds flow or working capital flow because an
income statement is calculated on an accrual basis. Operating cash flow is thus related to
EBITDA as follows:
Operating cash flow = EBITDA + Working capital changes
Indirect Method Direct Method

Sales
COGS
Gross Profits
Overheads
EBITDA + w/c ∆ Payments


Operating Depreciation Receipts
Cash Flow EBIT
Interest
Taxes
=
Net Profit
Dividends OCF
 Excluding interest, taxes & non-operating costs
OCF is the foundation of going concern viability. Without a positive amount, the oper-
ating cycle cannot be sustained since unpaid suppliers would eventually stop providing
services or goods. In a situation of financial distress, so long as OCF is positive, it still
makes economic sense to continue operations. This may be the case even if creditors
are in default if they recognise their loans as a sunk cost. However, if operating cash flow
1026 Operating Deficit/Loss
is negative, the enterprise is “bleeding” cash and will likely have to close down unless
somebody is prepared to finance the cash shortfall. Contrast to net cash flow from opera-
tions that is a similar measure but which deducts payments for interest and taxes. See
also cash flow vs. accounting profit debate.
Vulnerable
Cash flow. That was always Enrons Achilles’ heel. No matter how
much it stitched together in mark-to-market earnings, it simply
couldn’t force cash to appear. Sure, it borrowed plenty of money
through the complex transactions known as prepays and reported
those billions of dollars as cash from operations. But that just
pumped up debt without taking care of the real shortfall.
Operating Deficit/Loss • Deficyt operacyjny • Strata operacyjna • Accounting

losses (i.e. negative profits) that arise from normal course, day-to-day activities. Unless
there are extenuating circumstances (e.g. a start-up or depressed economic conditions),
an operating loss is “bad news”. It means that the basic viability of the enterprise, or its
management’s competence, is in doubt. See also living on capital.
Humour File
Question: What would the farmer do if he won a lottery?
Answer: He would just keep farming until it ran out.
Operating Income/Profit • Zysk na działalności operacyjnej • The profitability,

measured over a period of time, of a firm’s underlying activities or everyday operations
before taking account of interest paid or received, income taxes or extraordinary items.
Also, it is commonly referred to as earnings before interest and taxes or EBIT. Operating
profit is the profit that can be generated by the company’s assets with its existing man-
agement. Thereafter, the income statement concerns itself with the distribution of profit
amongst debt-holders (as interest), the government (as taxes) and the shareholders. Since
the income statement has an inherently bottom line orientation i.e. all expenses must
be paid before shareholders can claim a profit, the usefulness of operating profit is to
isolate the results of competitive market activities. This allows a comparison to other
benchmarks or peers without the distortions caused by variations in leverage or taxes.
Contrast to ordinary income.
Opinion Shopping
1027
Income Statement
Sales
COGS
Gross Profits
Overheads
EBITDA
Operating
Depreciation/Amortisation earnings
Operating before finance
Income/Profit EBIT costs and
government
Interest levy
Taxes
Extraordinary Gains
Net Profit
Dividends
EBIT = Earnings Before Interest and Taxes
Operating/Operational Budget • Budżet operacyjny • A budget that focuses on

output activities in the short run. Beginning with projections of physical sales volumes,
plans will be determined for purchases, labour costs, production costs, marketing, dis-
tribution and administrative overheads. Mostly selling and production departments use
operating budgets. They do not include financing transactions (e.g. interest or principal
payments) or capital expenditures. An operating budget is set in the context of a long
run plan. They can be thought as the “tactics” used to follow through on a “strategy”.
Compare to master budget and cash budget.
Operating Transactions • Transakcje operacyjne • Transactions that reflect the

ongoing activities of the enterprise in its pursuit of profit. The main examples:
◆◆ Revenue generating activities,

◆◆ Expenses incurred in generating revenue.
Contrast to transactions involving assets and liabilities that are capital transactions and
should be reflected in a balance sheet. Fundamental to accounting is the need to prop-
erly classify the two types of transactions. While there can be some melding of the two
types in regard to working capital accounts, the distinction is an useful concept. See also
Sources and Applications of Funds Flow and Statement of Changes in Owners’ Equity.
Opinion Shopping • Kupowanie opinii • Trying to find an obliging auditor who

will be more “understanding” or “service oriented” or “flexible” (i.e. who will co-operate
1028 Opportunity Cost
with management) with regard to a financial reporting dispute or in procuring a clean

audit opinion. While auditors are indeed in the service business, they should not com-
promise their professional standards. Therefore, opinion shopping can be bad behav-
iour. It should be kept in check by several forces:
◆◆ professionalism and independence of auditors,

◆◆ the professional obligation that any new auditor consult with the previous auditor,
◆◆ the suspicion which will be aroused amongst accounting users if there are too many
changes in auditors,
◆◆ the costs of finding and retaining new auditors,
◆◆ the fear auditors have about not fulfilling their duty of care,
◆◆ oversight role of directors and an audit committee.
Since the role and value of auditors is their objective ‘hard look’ at the financial state-
ments, opinion shopping is to be shunned. It is not that common if only because it is
so obvious. One legitimate place for it is in those instances where a client needs a firm,
confident and written view on some controversial matter – say an income tax dispute.
Here, the willingness to clarify an issue, perhaps by taking a reputation risk, can in fact
be applauded.
Opportunity Cost • Koszt utraconych korzyści • The cost of forgone profit due to
choosing a mutually exclusive alternative. For example, if I invest all my available capital
in a project, I will not be able to earn a return on other projects. I cannot have it all. The
next best available return is my “opportunity cost”. The concept is founded on the eco-
nomic premise that decisions are based on choices “at the margin”. One opportunity is
Organization Costs/Expenditures
1029
lost or sacrificed when another is chosen. Opportunity cost is notional: under the his-
torical cost convention, it will not be recorded. However, it is possible as a management
accounting exercise to measure opportunity cost and factor it into financial analysis, cost-
benefit analysis and capital expenditure decisions. The stock market’s sensitivity to interest
rates reflects the opportunity cost of fixed rate investments. If rates increase, demand for
shares will fall because their opportunity cost has increased.
Good Y UNOBTAINABLE CHOICES (SCARCITY CONSTRAINTS)
PRODUCTION EFFICIENT
POSSIBILITIES TRADE-OFFS
FRONTIER =
MAXIMUM
COMBINATIONS
Opportunity Cost
OBTAINABLE CHOICES (ALLOCATION PROBLEM)
Good X
MORE OF X OR Y CAN ONLY BE OBTAINED BY SACRIFICING THE OTHER
Ordinary Income • Zysk na działalności gospodarczej • Income (net after all

expenses, including income taxes) generated from an enterprise’s activities that are
normal course, core, conventional or repeating. Ordinary income is the most sustain-
able in the future and is hence better for valuation purposes. This contrasts to excep-
tional income that is ordinary income in extreme amounts (e.g. a farmer has a bad year
due to inclement weather). A further contrast is extraordinary income that comes from
outside normal activities (e.g. the same farmer sells a piece of the farm property (the
‘back 40’) at a gain). While all types of income must be disclosed separately, there can
be subjective estimates in the distinctions as well as attempts at window dressing. The
income normalization process seeks to isolate ordinary income for financial analysis
purposes.
Ordinary Repair • Remonty bieżące • A expenditure to maintain the existing state

of a fixed asset. Since there is no enhancement of productive capacity, it should be treated
as a period expense as opposed to being capitalised. See also capital maintenance concept.
Organization Costs/Expenditures • Koszty organizacji spółki • The costs of

organizing a trade or business or for profit activity before it begins active business. These
could include such outlays as legal fees, websites, licences etc. Consistent with the match-
ing principle, these costs should be capitalised and then amortised over the expected life
of the business.
1030 Orphan Subsidiary
Orphan Subsidiary (vernacular) • Spółka-sierota (żargon) • A company whose

commercial substance is a subsidiary but, because of loopholes in legal definitions, it does
not need to be consolidated by corporate law. For example, a company could have 49%
ownership of common shares in alliance with 2% being held in “friendly” hands and
minority shares with special voting rights. This situation could be employed to circum-
vent the letter of the law’s definition of a “subsidiary” which is often 50%+ ownership and
control of the board of directors. In this way, efforts at creative accounting could be used
to keep assets and liabilities off the owner’s balance sheet. However, once loopholes were
closed by the authorities (e.g. the EU’s Seventh Directive), including invoking such catch-
all concepts as “dominant influence”, orphan subsidiaries became rare. You either own a
company or not; if you do, you consolidate them. See also linked presentations.
Other Expense • Pozostałe koszty • Any expense that is outside the main, everyday
operating activities of a business. For example, the loss incurred on the sale of a fixed
asset would be classified this way in order to flag its exceptional nature.
Other Reserves (Classification) • Pozostałe kapitały rezerwowe (klasyfikacja)

• The common name given to the earned reserves section of capital reserves. Since an
earned reserve typically contains numerous and various different components (e.g. real
estate valuations, translation reserves, unrealised derivative items), it is common to char-
acteristise them as „other” as in „various other odds’n’sodds”.
Other Revenue • Pozostałe przychody • Any revenue that is outside the main, every-
day operating activities of a business. For example, the gain incurred on the sale of a fixed
asset would be classified this way in order to flag its exceptional nature.
Outlay • Nakład (wydatek) • The expenditure of money and resources on a project. The
term has a comprehensive connotation to include both fixed assets and working capital.
Out-of-pocket Costs/Expenses • Wydatki bieżące • A very literal description of

incremental expenditures of money to pursue a particular project, activity or decision. It
specifically excludes any recognition of an opportunity cost. The term is most often asso-
ciated with individuals, in particular with regard to compensation for cash expenditures
for some qualifying activity as in “We will reimburse staff for their out-of-pocket expen-
ses when travelling on company business.”
Overhead Absorption Rate, Budgeted
1031
OVA ▶ Overhead Value Analysis.

Over-Absorbed/Under-Absorbed Manufacturing Overhead •
Odchylenie kosztów pośrednich produkcji • The difference between actual over-
heads ex poste and budgeted overheads ex ante. At the beginning of an accounting period,
budgeted overhead absorption rates are set. This allows fixed costs to be „unitised” as part
of the absorption costing system. As actual production proceeds, overhead is „absorbed”
into products at a predetermined rate. Any differences at the end of the period (which can
be due to either expenditure variances or differences between actual and budgeted produc-
tion volumes; see also fixed overhead manufacturing variance) are written off as a period
expense (under-absorbed) or expense reversal (over-absorbed) in the income statement.
Formula
Actual Base
O/U Absorption = X Less Actual Total Overheads
OHAR (budgeted)
Overhead Absorption Rate, Budgeted • Stawka narzutu kosztów pośred-

nich, zabudżetowana • A cost accounting technique to value cost of production in
absorption costing systems (contrast to marginal costing). Indirect costs of production can-
not be easily allocated to individual units of output since the costs incurred cover a broad
group of activities and products. International accounting standards require that they be
allocated to products in a „reasonable and consistent way”. To do this, factory overheads
(e.g. indirect costs of production such as depreciation expense, supervisory labour, heat,
light and power) are allocated to a „base” (e.g. labour hours, machine hours, units) that
reflects the main activity levels in a production department. The resulting OHAR is then
allocated to products according to the budgeted amount of the base in each product.
1032 Overhead Expenses
Formula
Budgeted Overhead Production Costs
OHAR =
Budgeted Amount of total base
The OHAR is a convenient and rational method for costing and financial reporting
purposes. However, it may not be the best method for pricing decisions if significant
amounts of fixed costs are in factory overheads. As well, if overheads constitute a large
share of product cost, activity based costing may be a more appropriate method to allo-
cate overheads. See also over-absorbed/under-absorbed manufacturing overheads.
Primary Allocation

Department Department Department Department Department
Overhead
Absorption Secondary allocation/apportionment

Total Dept
Costs
Total Base
Units Absorption at OHAR x base/product
Overhead Expenses • Koszty ogólne przedsiębiorstwa, koszty ogólne zarządu

• A broad category of expenses on the income statement that are not directly related to
specific products (see cost of goods sold) or services and which occur with the passage of
time. Overheads are thought of as “indirect period expenses” and, in the short run, tend
to be a fixed cost in the sense of being independent of output volume. Examples would
include sales, general and administrative expenses, occupancy costs, management com-
pensation and depreciation. While interest is a period expense, it is generally separated
from operating overheads to highlight its financing nature. Management accounting can
often devote considerable attention to the cost allocation of centralized overheads (e.g.
factory or head office) amongst products, services and profit centers. Compare absorption
costing to variable costing. From an operational point of view, the discretionary aspects
of overheads are the “secrets” of the business. Should we spend more on advertising?
Should we hire more staff? Should we open another location etc.? The answers will lie in
the impact on gross margin and strategy. Accepting an overhead burden requires a careful
decision. An overhead may well be a productive expense that simply cannot be traced to
specific activities or products. But the indirect contribution to profitability always raises
Oversight
1033
the question of an overhead expense’s true value to the enterprise. Hence the pattern in
many corporate restructuring to radically slash overheads of companies that have become
bloated or bureaucratic. In order to avoid organizational slack, overheads need to be care-
fully controlled for the sake of enterprise efficiency.
Layered
We had the CEO at the top, like a general, and we had these layers
and layers and layers of bureaucracy on top of people. We had people
writing reports to each other. Instead of growing, we were managing
growth. I just thought that we had to get the people off the people.
We had to clear out the overheads and we had to get in businesses
that could be more competitive.
Jack Welch, former CEO of General Electric Co.
quoted in “Mclean’s Magazine”, 5 November 2001, p. 42
Overhead Value Analysis • OVA • Analiza kosztów ogólnych • Carefully

examining indirect overhead expenses costs to see whether they can be reduced or elimi-
nated. In a manufacturing setting, it could be described as activity based costing. In the
context of business process re-engineering, it tends to be an euphemism for lay-offs and
redundancies.
Override (Fair Presentation/True & Fair) • Pominięcie standardów

rachunkowości (w imię prawidłowej i rzetelnej prezentacji) A conscious •
and openly disclosed departure from accounting standards necessitated by a poor fit
between a company’s particular situation and conventional rules. If accounting standards
were indiscriminately applied, there would be a distortion of a faithful picture portrayal
of an entity’s financial reality. Thus, for the sake of fair presentation, which can be con-
sidered a higher priority than compliance to accounting standards, financial statement
presentation will be modified. Obviously, overrides must be judiciously employed or else
comparability will suffer. They are founded on the substance over form principle and are
more easily invoked in the Anglo-Saxon accounting tradition where a greater degree of
subjective judgement is tolerated. Overrides will be disclosed in the notes and in the audi-
tor’s report (with a comment whether the override is merited). In the case of the bright line
accounting approach subscribed to in the USA, overrides are not permitted.
Oversight • Nadzór • The process of “keeping an eye on” the activities of others. This is
done without interfering or obstructing them. Rather, it is to ensure that internal control
systems are kept “honest”. An example might be a bank’s board of directors who, while
it stays out of everyday lending decisions, still watches the portfolio’s performance, even
if from a distance, to ensure that the bank is safe. Oversight is doing your business by
minding the business of others. The oversight function is part of the checks and balances
process of giving an internal control system integrity and reliability.
1034 Overtime Premium, Accounting for
Overtime Premium, Accounting for • Premia za nadgodziny, rozliczanie

• When factory workers have to work longer hours than their normal contracted time,
they earn extra pay or a „bonus”. Typically, this will be quoted as a function of their nor-
mal wage rate (e.g. „time and a half”). The treatment (who should be charged?) of what is
essentially a variance raises an allocation issue. The allocation typically depends on the
circumstances:
Dealing with Overtime Costs
Situation Treatment: Who Gets Changed
Customer „rush” order Specific job (usually passed on as higher price)
Catch up to a downtime Department that caused the delay
Output capacity constraints Factory overheads (to be spread via OHAR)
Extra-ordinary event Direct to income statement (period cost)
The treatment reflects cost accounting’s approach to responsibility accounting: allocate

costs according to their underlying cause. See also idle time.
Own Work Capitalised • Aktywowane koszty zwiększenia zdolności pro-

•
dukcyjnych Costs incurred in a period to enhance productive capacity. They are capi-
talised as an addition to fixed assets (see spent on fixed) and then subsequently depreciated.
Owners’ Equity • Kapitał właścicieli • The value of net assets representing owner-
ship rights. This can be measured various ways. A balance sheet based on historical cost
accounting does not attempt to value so much as record the history of what happened to
the original paid-in capital. Owners’ equity can also be measured by the cumulative net
balance of capital, drawings, revenues and expenses. In the case of traded shares, market
capitalisation values the owners’ equity on the basis of its economic worth.
P
Pacioli, Luca (1445–1517) • Pacioli, Luca (1445–1517) • A mathematician,
Franciscan friar, friend of Leonard da Vinci and prominent Florentine professor who
is now considered the “Father of Accountancy”. He was the first to describe – in his
Particularis de Computis et Scripturis (On the Particulars of Accounting and Records) writ-
ten in 1494 – the double entry system.
Mundane History
The ‘Venetian Method’ of double entry bookkeeping had grown up
in Italian cities some considerable time before Pacioli described
it. It required three books – a memorandum book, a journal, and a
ledger. The memorandum received a note of all transactions as they
were made. The journal was written up from the memorandum,
and summarised each day’s business. It had a left hand column for
debts, in dare, and a right hand column for credits, in havere. The
ledger reserved one page for each home account, and contained a
record of running balances, together with an index of accounts.
As each account was closed, the closing profit and loss was entered
in the main capital account, where the proprietor’s overall income
could be seen in the total capital balance… Historians often forget.
Even the most mundane of professions have their history. And
those mundane professions increasingly run the capitalist world,
including academic life.
Computio by Norman Davies in Europe: A History, p. 401
What used to be called the ‘Venetian method’ had already been developed when Pacioli
codified it. The system, which employed a memorandum (or customer) book, a daily
journal and a ledger, foreshadowed modern bookkeeping methods. Transactions could
1036 Pad an Expense Account
be aggregated, indexed, accumulated and closed out to calculate the owner’s capi-
tal. Over the following century, Fra Luca’s bookkeeping ideas quickly spread across
Europe. See also Accounting Hall of Fame.
Pad an Expense Account (vernacular) • Zawyżanie kosztów (żargon) • A bud-

get behaviour issue where responsibility centres purposely build in slack into their budgets
in order to deliver a favourable variance later on. Also, it is an informal expression for
putting imaginative and even false items on an expense claim. Your author once saw a
banker who claimed “pet sitting services” on an expense claim for a training course.
Paid-Up Share Capital • Fully Paid Capital • Paid-in Capital (USA) •

Kapitał wniesiony • A balance sheet account recording the total amount of resources
(rendered either cash or “in-kind” resources) which shareholders or owners originally
invested in the business. Consists of par value and contributed surplus or, in the USA, pre-
mium on capital stock. Also includes the resale of treasury shares. Contrast to capital that
is subsequently earned by the business such as retained earnings and unrealised gains,
often called revaluation reserves.
Paper Profits (slang) • Papierowy zysk (żargon) • Accounting profits, such as balance
sheet adjustments or asset re-valuations, that have a weak linkage to cash generation. For
example, a write-off of accounting goodwill (say, because an over jealous acquisition over-
valued previously purchased assets) will considerably reduce shareholder equity but not
impact cash. Such logic prompted Jozef Straus, CEO of JDS Uniphase Corp to dismiss
his company’s record-breaking $40 billion quarterly loss as “paper money.” (quoted in
“McLean’s Magazine”, 6 August 2001). Alternatively, any unrealised capital gain or wealth
position based on financial assets of questionable certainty. For example, we might say “On
paper, he has profits of $XXX since his shares went up by Y%”. See also quality of earnings.
Parmalat SpA.
1037
Paper Trail • Ślad na papierze • Any record (either tangible or electronic) of transactions
which can be subsequently traced. It is similar in meaning to audit trail. Contrast to grey
economy, hawala, money laundering and tax evasion.
Par Value ▶ Face Value.

Parent Company Financial Statements • Jednostkowe sprawozdanie finan-
•
sowe jednostki dominującej The unconsolidated financial statements of an entity
that has control over another company. The controller’s (i.e. the “parent”) investment in
another company is carried as a fixed financial asset (“Investment in Subsidiary Shares”).
Generally, “stand alone” parent company financial statements are not considered a true
and fair presentation. However, in some regimes (e.g. UK), they must be disclosed as a
supplement to the consolidated accounts.
Parmalat SpA. • Parmalat SpA. • Europe’s version of the Enron scandal. Parmalat
began as a family business in the Italian dairy sector. Over a 30-year operating history,
it chalked up what seemed to be an admirable track record of success. By 2002, it had
grown to a global business with €7 billion in sales and €250 million in profit with a stock
market capitalization of €3+ billion. However, it suddenly found itself in bankruptcy as
its creditors became suspicious of it true soundness and abruptly withdrew financial
support. When administrators engaged PricewaterhouseCoopers to re-check the books,
PwC found revenues and cash flow substantially overstated. Even more damaging was
a huge understatement of debt: instead of owing €1.8 billion, Parmalat in fact owed a
whopping €12.5 billion largely because offsetting cash equivalents to debt did not actually
exist. While Parmalat was able to continue operations, creditors will likely suffer losses
in the many €billions. It appears that the company was actually losing money for many
years with debt being used to finance a succession of operating deficits. Civil and criminal
1038 Participative Budget
charges focused on the “usual suspects” in the case of an accounting fraud: senior man-
agement, the supervisory board and the auditors (the Big Four firm of Deloitte & Touche
and Grant Thornton). However, other parties have suffered as well, if only to their repu-
tations: the Italian capital market and banking regulators who may have been lax, inter-
national banks who may have been complicit and rating agencies who missed the warn-
ing signs. Parmalat raises many doubts that will shake investor confidence, especially
the reliability of corporate governance, regulation and auditing. Fallout from such a high
profile accounting scandal will likely be far reaching. A key issue for the auditors: will the
defense of management fraud shield them from being guilty of professional negligence?
(Source reference: “European Business Forum”, Issue 21, Spring 2005.)
Participative Budget • “Bottom Up” Budget • Budżet sporządzany z udzia-

•
łem pracowników A budget in which those who have to implement it have a say in
the establishment of performance targets. Participative budgets have two advantages: 1)
people are more motivated and committed to achieving goals if they share “ownership”
in those goals and 2) people ‘down the line’ often have a better understanding of realistic
market conditions than those at the top. The risk with participative budgets is that targets
will be too easily achieved and thus contain budget slack. Most budgets are a negotiation
process in which there is a mix of “top down” and “bottom up” influences in the search
for a target that is an achievable stretch.
Payables (Accounts Payable) • Zobowiązania z tytułu dostaw i usług • A bal-

ance sheet liability showing amounts owing to trade creditors for goods and services pro-
vided on credit or on open account. As a source of spontaneous financing, payables are a
kind of unsecured revolving line of credit tied to the amount of goods or services received
by an enterprise. So long as payment terms (typically 30 to 60 days after receipt of goods
or services) are respected, suppliers will continue to extend credit, subject to their own
internally established credit limits for buyers. Along with bank debt and working capi-
tal, payables are an important component of current asset financing. Credit analysis pays
attention to the following when considering payables:
◆◆ is there excessive reliance on certain suppliers or their generous terms which could
leave a company vulnerable if it was suddenly withdrawn?
◆◆ are payables paid on time, giving the company an acceptable reputation in the indu-
stry?
◆◆ are there any unpaid, overdue creditors who might petition the company into ban-
kruptcy?
◆◆ do any of the suppliers have a security interest in the company’s assets to the detri-
ment of the bank’s own collateral position?
◆◆ do the disbursements through the company’s bank account tie to the payables thus
confirming that the aged payables list is complete?
◆◆ does the company take advantage of trade discounts (i.e. reduced prices for paying
early).
Peanut-butter Costing
1039
The payment of cash to satisfy payables is often made by drawing down on a bank’s line
of credit. See also asset conversion cycle or operating cycle.
Balance Sheet Outstanding

amounts owing
Accounts for goods/services
Payable received on short
term (30-60 days)
S-T open account
Liabilities
Payables
(Accounts Payable) Assets Long
Term Debt
Equity
Payroll • Lista płac • An accounting record which details payments to individuals and
deductions for income tax etc. within salary and labour expense. A payroll is a kind of
journal: it records a flow over a period of time and then takes summary totals forward to
the general ledger (debit: payroll expense; credit: accrued wages or bank account). See also
payroll tax.
It is Written
The labourer deserves to be paid.
Luke 10/7
Payroll Taxes • Podatki od wynagrodzeń • A tax that is assessed against a firm’s total
payroll. In most countries, payroll taxes are to fund social security (sick leave, disability
insurance, retirement etc.) payments on the logic that workers and their employers should
pay for services they will ultimately use. Governments also like payroll taxes because they
are easy to collect (no complex calculations and deductions at source eliminates many col-
lection problems). However, payroll taxes have the economic effect of discouraging employ-
ment and/or higher wages. If taken to an extreme (say, anything more than 10–20%), they
encourage grey market activity.
PCAOB ▶ Public Company Accounting Oversight Board.

Peanut-butter Costing (slang) • Wygładzanie kosztów (żargon) • An informal
term for cost smoothing, just the way one would spread peanut butter on a sandwich.
1040 Peer Review (Auditors)
Peer Review (Auditors) • Analiza wewnętrzna • Auditors checking up on, judging,

and coaching other auditors as part of a self-imposed quality control exercise. Typically,
the assessment focuses on reviewing concrete matters such as audit plans, audit evi-
dence and working papers. Large professional accounting firms will have their own
internal peer reviews (say, between offices). In the case of accounting reforms such as
those promoted by the USA’s AICPA, peers reviews have been extended to reach across
firms. In the USA, after Enron and Sarbanes-Oxley, even such competitor peer reviews
were considered to be an inadequate safeguard for the public interest and have been
supplemented by independent reviews performed by the Public Company Accounting
Oversight Board.
Percentage-of-Completion Method • Metoda procentowej realizacji (w roz-

•
liczaniu umów długoterminowych) A contract accounting method for long-
term contracts that recognises a profit or loss proportionally to the contract’s degree of
completion. In the meantime, expenditures are capitalised and carried as a “contract-
in-progress” (C-i-P) asset (either long term or current, depending the duration involved)
on the balance sheet. Progress billings (i.e. interim cash payments by the contracting
party) accumulate in a contra account offsetting the C-I-P. The percentage-of-comple-
tion method focuses on revenue recognition matching contractual fulfilment as mea-
sured by costs incurred. It is a classic example of accrual accounting. To better appreciate
how the percentage of completion method works, image a $600,000 three-year contract
with progress payments allowed in years 1,2 and 3. Fulfilling the contract was originally
expected to cost $500,000 in Year 1 but later increased by $20,000 in Year 2 as actual costs
incurred in years 1,2 and 3 were $150, $240 and $130 (`000) respectively. The percentage-
of-completion method will show total profits of $80 ($600 minus $520) distributed in
years 1 to 3 prorated to cost:
Period Costs
1041
EXAMPLE: “Percentage of Completion” Method of Contract

Accounting
Year 1 Year 2 Year 3
C-i-P = “Contract in Progress”
Dr Cr Dr Cr Dr Cr
Cost Incurrence
C-i-P @ cost: B/S (FA+) 150 240 130
Cash: B/S (CA-) 150 240 130
Costs Incurred as % of Expected
150/500 = 30% 390/520 = 75% 520/520 = 100%
Total
Profit ([% x Exp Profit] – Prior Profit) 30 30 20
Progress Billing
Accounts Receivable: B/S (CA+) 100 200 300
Progress Billing: B/S (Contra FA+) 100 200 300
Cash Receipt
Cash: B/S (CA+) 100 200 300
Accounts Receivable: B/S (CA-) 100 200 300
Revenue Recognition
C-i-P @ fair value: B/S (FA+) 180 270 130
Contract Revenue: P&L 180 270 130
Contract Expense: P&L 150 240 130
C-i-P @ cost: B/S (FA-) 150 240 130
Elimination of Contra Asset Accounts
Progress Billing: B/S (Contra FA-) 600
C-i-P @ fair value: B/S (FA-) 600
Cumulative Effect on Equity 30 60 80
The percentage-of-completion method was traditionally favoured in countries with an

Anglo-Saxon accounting tradition (there are no income tax deferral considerations since
taxable income is usually calculated on a different basis). Under international account-
ing standards, it is now the favoured method so long as the outcome of the project can
be reasonably estimated. (A modified version of percentage-of-completion prorates
profit by “recoverable” costs.) If contract risks are substantial, the more conservative
completed contract method should be used.
Period Costs • Koszty obciążające bezpośrednio rachunek zysków i strat •

Koszty okresu • Costs that are not included in inventory or costs of goods sold. Instead,
they are treated as an expense in the time period incurred. Period costs are founded on
the matching concept: by their nature, they are not connected to an activity or product
but rather arise with the passage of time. An example of a common period cost would be
interest expense or the overhead known as sales, general and administrative expense.
1042 Periodic Inventory System
Periodic Inventory System • Inwentaryzacja okresowa • A method of calculat-

ing balance sheet inventory and income statement cost of goods sold based on physical
counts at the accounting period end. While infrequent periodic counts are a less accurate
way to track inventory, they save time and costs. Contrast to perpetual inventory systems.
Permanent Accounts • Konta bilansowe • Ledger accounts representing the balance

sheet that go forward in time as opposed to income statement accounts that are flows over
time and which are closed at the end of an accounting period. Also called “real accounts”.
Permanent (Timing) Difference • Różnica trwała • A permanent difference

between financial reporting income and taxable income. This is usually because tax
authorities will never allow certain expenses (e.g. lavish entertainment) as a tax deduc-
tion. Contrast to temporary difference.
Perpetual Inventory System • Inwentaryzacja ciągła • An inventory tracking

system which keeps constant count of all items in stock by tracing individual items in
and out of storage. Its accuracy can be verified by periodic checks within the accounting
period. This contrasts to a year-end physical count that only establishes quantities on
hand at the end of an accounting period. IT systems can facilitate the precision of a per-
petual inventory system to allow better working capital management.
Phantom Income • Dochód fikcyjny • Reported taxable income reported for which
no cash or financial benefit is realized. While this seems rather perverse (why pay tax on
income not earned?), it can be motivated by the desire to be seen to do a “fair share” or
perhaps divert the tax authorities from tax evasion elsewhere.
Phantom Transactions (vernacular) • Transakcje fikcyjne (żargon zawodowy)

• Any reference to artificially generated transactions, such as loans or trades, in order to cre-
ate a false impression. Typically, phantom transactions often create losses that can be deducted
for income tax purposes. For example, if a loan was booked with its proceeds pledged as collat-
eral (see offset), an interest expense could be created despite the “borrower” having no access to
cash and without any money being put at risk by the lender. See also window dressing.
Physical Count of Inventory • Spis z natury • Checking by observation the phys-

ical existence and condition of inventory is a required step in any periodic inventory sys-
tem. The cost of goods sold in the period is a direct function of the amount of inventory on
hand at the end of the period. A count is also required, albeit less frequently, to confirm
the accuracy of a perpetual inventory system. Finally, it is an important audit procedure to
gather substantive evidence.
Pick and Shovel Work (slang) • Mrówcza praca (żargon) • The kind of detailed
attention to details that accountants and lawyers are called upon to do in large transac-
tions where thorough due diligence is necessary. Toilsome but somebody has got to do it.
PIOB ▶ (International) Public Interest Oversight Board.

Planning & Control
1043
Plain Language Movement • Propagowanie zrozumiałego języka • The con-

scious effort to improve communication in financial statements and prospectuses. This
means avoiding technical jargon, complexities and boilerplate in favour of using simple,
clear and concise language embellished, if appropriate, by illustrations. As capital mar-
kets deepen, meeting the needs of the common investor, who may have limited financial
literacy, becomes more important. The movement began as an effort to promote “Plain
English” and is a reaction to the increasing volume and complexity of information gen-
erated by information technology. The spirit of movement is not just more disciplined,
user-friendly writing but better disclosure. Too often language obfuscates a simple truth.
Hopefully, this compendium is part of the movement.
Clear?
When I take a look at a company’s annual report, if I don’t
understand it, they don’t want me to understand it.
Warren Buffett, CEO of Berkshire Hathaway
commenting on complexity in financial reporting in “Fortune Magazine”,
18 February 2002, p. 25
Planning & Control • Planowanie i kontrola • The decision stages in achieving a goal.
The essence of management is simply “getting things done.” This involves thinking ahead
into the future and acting in the present. Planning is the process of setting objectives and
preparing budgets to meet these objectives (the “things” part). The control stage has two
distinct aspects. Within the period, actions are taken by management to make sure the
plan is achieved (the “done” part). The focus is to stay on track and act before it is too late.
At the end of the period, past performance is evaluated. This leads to either new measures
that can be taken to hit the target (“we’ll do better next time”) or an alteration of the plan
itself (“no use pursuing the unachievable”). Planning and control go hand in hand. Like a
canoe without a paddle, each is limited without the other.
Decision Stage Accounting
Planning Quantify Budgeting

Financial
Statements
Feedback Loop
 Recording
Planning & Control Results
 Classifying
Financial
Execution  Summarising
Statements
 Reporting
Evaluation Variances Performance

Financial
Analysis
Statements
Control
1044 Plug
Plans will seldom fulfil themselves without conscious effort and it is no use trying to
control unless there are targets to “hit”. Working in sequence in a “feedback loop”,
planning & control is a continuous process that embeds a learning process into the
enterprise. By virtue of the need to quantify things, management accounting plays an
important role at each decision stage. See also variance analysis.
Plug (slang) • Łatanie bilansu (żargon) • Forcing an accounting record to balance by

arbitrarily putting in whatever number is required to makes opposite entries equal.
While a plug should never be necessary in double entry bookkeeping, it is sometimes an
expedient measure, especially if the unaccounted difference is not material. True accoun-
tants never plug; they’ll find the error, if only from professional pride. See also balancing
the books.
Point of Sale Terminal • Terminal POS • An electronic device that fulfills the func-
tions of a cash register by recording sales receipts as well as other functions such as inven-
tory records updating and customer purchasing analysis.
Pooling of Interests (USA) • Łączenie udziałów • A merger accounting technique

used when companies come together on their own initiative as opposed to one buying
another. The equivalent term under IAS is uniting of interests. If companies merge there
is no flow of assets outside and no need to distinguish between pre-merger and post-
merger situations. The accounting implication is that there has not been a purchase and
sale transaction. Accordingly, consolidation shows combined assets on the balance sheet
at their original net book value as opposed to recognizing any goodwill as in acquisition
accounting. Moreover, retained earnings are larger since all of the past is carried for-
ward in time (as if the two firms were in effect always one entity). On the income state-
ment, there is no future charge for amortisation since goodwill does not exist. During
a merger wave beginning in the 1960s, pooling of interest was especially popular in the
USA as a method of acquisition accounting. This was largely because the acquirer’s earn-
ings per share were automatically boosted. However, it was prone to abuse mostly because
it was not transparent what acquisition price shareholders were paying (in terms the
Positive Accounting Theories
1045
value of exchanged shares) to buy. In the 1970s new GAAP rules addressed the most fla-
grant abuses but pooling of interest remained popular (in 1998, 30% of acquisitions were
accounting this way. Reference: Sutton, p. 450). For example, the high-profile Daimler
Chrysler transaction was accounted for in the USA under pooling of interests even
though most observers saw it as a purchase. But eventually the abuses became intolerable
under heightened concerns for earnings quality and shareholder value creation. By 2001,
FASB revoked the method outright; IAS did likewise in 2004.
Independent Merger Joint
Company A Company A Company A
Ownership A
Mingled Share Merged
Pooling/Uniting Ownership accounts
of Interests Ownership B
Company B Company B Company B
No
Purchase
Premium
Positive Accounting Theories • Teorie behawiorystyczne w rachunkowości •

The ideas, based on empirical study, on what effect accounting has on the behaviour and
performance of enterprises. Similar to economics, the distinction is between explanation
and prediction as opposed to prescription (i.e. “normative” theories). Positive accounting
theories recognise the obvious possibility that accounting is not just a neutral measure-
ment tool to describe financial reality but that it can often create its own financial reality.
Some common examples of issues in positive accounting theory:
Some Economic Consequences of Accounting
Theory Summary Description
Agency
◆◆ Management’s interests not equal to owner’s; absent a monitoring
device, they will be tempted to abuse their position of trust
Bonus plan
◆◆ Since managers are paid based on financial performance, they will tend
to choose liberal accounting policies to make themselves look good.
Debt
◆◆ Since default of debt covenants could trigger financial embarrassment,
managers will choose accounting policies which make compliance
covenants
easier
◆◆ Firms will disclose information only to extent that benefits of
Disclosure disseminating information does not outweigh the costs vs. meeting
users’ needs
1046 Post a Profit
Management ◆◆ Reported accounting results (vs. economic rationality) effect choices;

Decisions e.g. research and development reduced if expensed vs. capitalised
◆◆ Reported earnings drive up share prices; higher share prices make
Wealth Effect investors feel wealthier and spend more; more spending drives up sales
& earnings
Political cost
◆◆ Firms in the public eye (e.g. drugs, oil & banking) will choose account-
ing policies which reduce earnings during politically sensitive periods
As a formal study, positive accounting theory has tended to be an academic pursuit

concentrated in the business schools of American campuses. That said, commercial
common sense tells most business people that accounting does matter and more than
just the results.
Post a Profit (vernacular) • Ogłosić wynik finansowy (żargon) • To publicly

announce earnings to the capital markets. Coming from the notion that profit would be
posted in the ledgers.
Post-Audit (Capital Budget) • Budżet nakładów inwestycyjnych, weryfika-

•
cja po zakończeniu projektu A retrospective look at a capital expenditure proj-
ect’s performance to assess the original forecast’s accuracy and, if significant differences
occurred, explain what happened. Were there large cost overruns? Have cash flows ful-
filled expectations? While the sunk cost nature of a capital expenditure means you “can’t
go back”, a post-audit can provide useful lessons for the future, either through better
forecasting techniques (e.g. eliminating biases, empire-building, pet causes or naivety)
or a greater appreciation of the true risks involved (e.g. appreciating sensitivity analysis).
As well, when managers know that their forecasts will be compared to actual results,
they tend to become more conscientious as forecasters (see accountability). Post-audit
zeal cannot to taken to excess: projects seldom unfold exactly as planned; they are often
Posting
1047
effected by forces outside any forecaster’s control and mistakes are inherent to risk-tak-
ing. Nonetheless, a thorough but balanced post-audit provides a healthy discipline in the
capital budgeting process by putting good decisions “on paper” to the test of their actual
results.
Post-employment Benefits, Accounting for • Świadczenia pracownicze po

okresie zatrudnienia, rozliczanie w rachunkowości • Post-employment ben-
efits (e.g. pension payments, health-care or life insurance coverage) are an employee benefit
received after service or a lump sum upon retirement. They are deferred compensation that
should be recognised as expenses and accrued as liabilities (see retirement benefit obliga-
tions) as employees earn the right to the future payouts while they are working. Plans can
either be funded vs. unfunded, depending upon the payer’s choice or regulations. Plans
can also payout according to defined contribution or defined benefit arrangements. Since
defined contribution plans involve no guarantee of a future payout, the accrued expense
equals fixed amounts. However, in the case of defined benefit plans, there are two major
sources of complexity and, in turn, accounting judgement. First, the ultimate payouts to
retirees will be a function of future salary levels, life expectancy and (in the case of funded
pensions) investment yields on the pension fund. Second, even if future payouts are deter-
mined, how should they be accrued over the employee’s working life? In the case of funded
defined benefit plans there are also two distinct complications: determining the pension
expense for future payouts and the pension liability. The later is a function of pension
liabilities net of amounts accruing in the designated investment fund. This can result in
under-funded or over-funded pensions and, in some countries (e.g. USA), the recognition
of pension income (corporate).
Post (Subsequent) Balance Sheet Event • Zdarzenie po dacie bilansu •

Accounting events that occur between the end of the accounting period (i.e. when the
books are closed) and the public issuance of financial statements. Strictly speaking, such
an occurrence has nothing to do with the reporting period (it will, after all, be captured
in the next period). However, the accounting principle of fair presentation requires that
the reader be given the full picture. If new information shows that original estimates were
materially wrong (e.g. impairment of an asset carried on the balance sheet), a retroactive
adjustment will be made (an “adjusting event”). If the event is unconnected to the past
balance sheet per se but is still pertinent to readers (e.g. a take-over offer), it should be dis-
closed in a footnote as an “non-adjusting event”.
Post (To) • Zaksięgować • To send (as one does at the “post office”) by entering informa-
tion into the books. E.g. “They posted invoices into the purchases journal”. Posting can
also be an internal transfer of information, as in the transfer of a balance (either a debit or
credit) from a journal to a ledger.
Posting • Księgowanie • The bookkeeping procedure of transferring entries from a jour-

nal to the ledger accounts. This in turn accumulates the effects of journal entries on indi-
vidual accounts. The reference column in both the journal and ledger refer to the source
of the information:
1048 £.s.d.
General Journal J1
Date Account & Explanation Ref. Debit Credit
01/1 Cash 10 15,000
R. Patterson, Capital (invested in business) 15,000
Cash Ledger No. 10

Date Explanation Ref. Debit Credit Balance
Capital contribution:
01/1 JI 15,000 15,000
R. Patterson
Posting is essentially a mechanical copying or “transcribing” procedure. However, it

has to be done carefully if correct account balances are to be obtained.
£.s.d. (British) • Funt szterling (waluta brytyjska) • The abbreviation for pounds, shil-
lings and pence used synonymously for money or riches (from the Latin for librae, solidi,
denarii). Also used in a jocular sense: “L.S.Deism” the god of money. See also dollar.
PPE ▶ Property, Plant and Equipment.

Preferred Treatment • Podejście preferowane • A distinction, made prior to 2005,
in IAS’s accounting standards that is no longer used. See benchmark treatment and com-
pare to allowed alternative treatment.
Premium on Capital Stock (USA) • Contributed Surplus • Nadwyżka ze

sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej The amount of paid-in •
capital that is greater than face or par value of the shares. Neither amount is significant
in terms of financial reality. The distinction between par/face and premium/surplus is
mostly legalistic.
Prepaid Expenses • Prepayments • Prepaids • Rozliczenia międzyokresowe

kosztów, czynne • Expenses, which have been paid in advance of being matched to
revenues. In the meantime, they are carried on the balance sheet, usually as a current asset.
Common examples would include office supplies and insurance coverage (valued by pre-
miums paid in advance). Prepaids can be thought of as expenses that have been “invento-
ried” i.e. put on the shelf ready to be used as needed. In order to reduce transaction costs,
it is often more convenient or economical to buy things in bulk in advance of their utili-
zation. In practice, prepaid expenses will be subject to the materiality convention: small
items may be expensed as incurred rather than bothering to precisely match expenses to
revenues.
Preparers (vernacular) • Sporządzający (żargon księgowy) • A synonym for

accounting entities that issue financial statements. Also referred to as “accounting issuers”.
PricewaterhouseCoopers • PwC • The world’s largest Big Four accounting firm (2005
revenues of $20+ billion) and the sponsor of this compendium. PwC was born from a 1998
Principle of Exceptions (Budgeting)
1049
mega-merger between Price Waterhouse and Coopers & Lybrand. Both firms enjoyed a
well-established presence in the global auditing profession with proud traditions and
historical roots (see accounting history). The resultant entity, PricewaterhouseCoopers,
perhaps has the distinction of being one of the longest one-word names in the business
world. In 2005, PwC had 775 offices operating in 148 countries around the world, pro-
viding clients with services in three basic lines of business: assurance (including finan-
cial and regulatory reporting), income tax and advisory. After the demise of the former
industry leader Arthur Andersen, PwC became one of accounting’s Final Four, along with
its competitor peers: Deloitte, Ernst & Young and KPMG. Your author is proud to be an
alumnus of both predecessor firms, first in Toronto (PW) and then in Warsaw (C&L).
Spoken
A good name is rather to be chosen than great riches.
The Bible, Proverbs 22/1
Prime Costs • Koszt własny sprzedanych produktów/usług • A cost accounting

classification of direct labour and direct material combined in a product. Other non-
prime costs include variable overheads and fixed cost overhead absorbed.
Principle of Exceptions (Budgeting) • Zasada wyjątków (w budżetowaniu)

• How to react to variances i.e. differences between actual results and planning budgets.
The principle suggests that there should be symmetric treatment of favourable and unfa-
vourable budget variances along side a judgement whether they are controllable (worth
being concerned about) or uncontrollable (to be ignored). Small, immaterial and random
variances are not worth attention. But if they constitute a cumulative trend over time,
even modest variances should be investigated in anticipation that they will become sig-
nificant. Finally, attention must be focused on whether the budgets and standards are
appropriate in the first place if there is a sustained, one-sided variance. The accountant’s
principle of exceptions is part of a broader “management by exceptions” approach to
dealing with any situation that is different than expected.
actual result
Principle 0 Budget target

of Exception
–
Significant Questionable
Random Trend
Variance Standard
Revise
Ignore Anticipate Investigate Budget
1050 Principles-based Accounting Standards
Principles-based Accounting Standards • Standardy rachunkowości

oparte na podstawowych zasadach rachunkowości • Accounting standards
that are anchored on broad, conceptual guidelines instead of detailed, specific rules.
As a manifestation of the substance over form accounting principle, such standards
state the key objectives of good reporting and then provide a general guidance explain-
ing the objectives and relating them to some common examples. Their precise applica-
tion is thus situational and somewhat discretionary. In promulgating its International
Financial Reporting Standards, the International Accounting Standards Board (IASB)
tends to favour a principles-based approach. This is in contrast to the bright-line approach
favoured by some others, particularly the Financial Accounting Standards Board (FASB)
in the USA. As an illustrative example of the differences at work, we can compare the
accounting standards for leases. IASB has six pronouncements on leasing and one inter-
pretation on leasing. In contrast, the U.S. GAAP related to lease accounting is dealt with
in “20 FASB Statements, 9 FASB Interpretations, 10 Technical Bulletins, and 39 EITF
Abstracts” (source: “The CPA Journal”, August 2004). Thus principles-based standards
are simpler to state but perhaps more complex to apply. The emphasis is placed on apply-
ing “soundly-considered judgement” to ensure a true and fair portrayal of financial real-
ity. In contrast, the bright-line approach tends to put more emphasis on “by-the-rules we
all can follow” comparability and consistency, the other two key objectives in financial
reporting along side fairness. In the background of the debate about principles-based vs.
bright-line accounting standards is the legitimacy of judgment and the role of the audi-
tor in insuring its proper application. Principles-based standards require strong and
independent auditors with discretion, power and, it must be added, commensurate com-
pensation. There must be a faith that neither compromises to auditor independence nor
subjective biases will lead to audit failure. Bright-line rules have a greater implicit faith
in the operation of robust capital markets to arbitrate what is “fair” (see Efficient Market
Hypothesis).
Judgement vs. Ticking Boxes

A principles-based system requires those preparing accounts to
exercise robust professional judgement. This approach holds profes-
sional accountants accountable for their decisions in a way that reli-
ance on ticking boxes does not.
A Misguided Quest in the “Financial Times”, 3 May 2006, p. 12
Prior Period Adjustment • Korekty poprzedniego okresu • A re-writing (or

re-stating) of previously issued financial statements either because of the discovery a
fundamental error or due to a change in accounting policies. Prior period adjustments
are necessary in the laudable exercise of “setting the record straight”. Believe it or not,
accountants make mistakes, especially given that accounting estimates are involved in
financial reporting. But they are obviously a lot of trouble, expense and even embar-
rassment for issuers. Moreover, the accounting users’ share valuations will have to adjust
Product Liability Litigation, Accounting for
1051
– often with investors suffering a loss - to the new financial portrait. The alternative is
to use a “catch up” approach. This means bunching the cumulative impact of past alter-
ations into the period when the change invoked (re: accounting policies) or when the
error was first discovered (re: fundamental errors). It is easier to do but tends to distort
the financial picture of the current period. That said, an allowed alternative treatment
is to include the amount of the correction/adjustment in the net profit/loss for the cur-
rent year and present comparative information in footnote disclosure. See also restate-
ment (USA).
Procedures and Findings Report, Accountant’s • Raport biegłego rewi-

denta z przeprowadzenia uzgodnionych procedur A special purpose engage- •
ment by auditors that provides focused but limited assurance on specific aspects of an
entity’s financial situation, such as the existence and value of fixed assets, inventory or
accounts receivable to name a few common examples. The report is very specific and fac-
tual i.e. “we did this and found that” as opposed to giving any broad assurances (re: fair-
ness, conformity to accounting standards, consistent with rior years etc.) that would be
based on professional judgement. Thus the report is a far cry from being an audit or even
a review. However, it serves its purpose when commissioned by parties with a specific
need. This could be a banker interested in the condition of collateral security or the buyer
of a business wanting due diligence comfort.
Process Costing • Kalkulacja procesowa w rachunku kosztów • A cost account-

ing system in which the cost object is a mass of identical, homogeneous units. Examples
could be cement, distilled alcohol, petrochemicals etc. Process costing deals with three
common complications in the following way:
Process Costing
Issue Treatment
Wastage ◆◆ Capitalise normal losses in inventory; expense abnormal loss/gains
Work-in-Process
◆◆ Convert partially completed units to an equivalent of completed
units
By-products ◆◆ Allocate joint costs after a split off point to individual by products
Product Liability Litigation, Accounting for • Postępowanie sądowe zwią-

zane z odpowiedzialnością za produkt, rozliczanie w rachunkowości •
Firms are exposed to fines or payments to injured parties should their products or ser-
vices prove to be at fault in a court of law. The obligation may arise even if they do not
offer any warranties on performance. Any potential for loss (say, arising upon a lawsuit)
should be first disclosed as a contingent liability in a footnote to the financial statements.
If the business lost in court, the liability would be recognised and accrued on the bal-
ance sheet to the extent of the damages awarded. Product liability litigation can have
grievous consequences, especially in litigious countries. In the USA, for example, asbes-
tos claims aggregated to over $100 billion and lead to the bankruptcy of over 70 firms
(“International Herald Tribune”, 10 February 2006, p. 16).
1052 Product/Unit Cost
Asbestos Liability in USA

Company Claims (*)
Ford Motor Company 1,700
Federal-Mogul (**) 1,580
USG (**) 1,060
Asia Brown Bovery 940
Owens-Illinois 800
Halliburton 704
(*) From SEC filings; $ millions
(**) Filed for Chapter 11 protection
Source: “BusinessWeek”, 4 March 2002, p. 21
Product/Unit Cost • Koszt wytworzenia produktu • The various production costs

that can be traced to individual products or services. These in turn will constitute either
an expense in the accounting period (cost of goods sold) or will be brought forward as a
balance sheet asset (inventory). Since some costs are related to products in an indirect
manner, there is usually an allocation of overheads into product costs. Despite many costs
not having obvious linkages to individual products, they are part of the resources con-
sumed in creating the product or service and should be reflected in the product’s cost.
However, at some point, it becomes fruitless to allocate all costs to individual products.
Such costs are considered period costs and are simply expensed as incurred. Product/unit
cost can be described with respect to a manufacturing operation:
Product/Unit Cost (manufacturing example)
Category $$ Description/Example
Direct materials XX ◆◆ components, parts and finishing
Direct labour XX ◆◆ assembly workers, machinery operators
Direct expenses XX ◆◆ inputs or services directly consumed e.g. energy
◆◆ Costs which are in direct proportion to the
Prime or unit cost XXX number of products produced; also referred to as
“variable” costs or “marginal” costs
◆◆ Costs which cannot be identified with one prod-
uct because they are used for the benefit of a
Manufacturing over- number of products; these would include “batch”
YY
head activities such as set-up; “product sustaining”
activities such as maintenance and factory costs
(e.g. rent, depreciation, heat & power)
Total manufacturing
◆◆ Costs incurred in a period must be allocated be-
ZZZ tween expenses in that period and costs carried
cost
forward into the next period as inventory
Beyond direct costs which are clearly traceable – and therefore objectively a part of –
specific products, the calculation of indirect costs involves a degree of judgement. The
definition of “indirect” will also depend on decision-making objectives. For example,
Professional Scepticism, Auditor’s
1053
“warehouse rental” may be considered a direct cost if distribution channels are being
compared but indirect for inventory valuation purposes. Accurate product costing is
more a management issue for internal decisions such as pricing and investing. The
impact on financial statements is less profound: either way, costs will be reflected either
as cost of goods sold or overhead expenses; if they are capitalised as inventory, they will
be subject to “lower of cost or market” rule which will limit valuations to conserva-
tive amounts. Accurate product costing is more crucial to the ‘ex ante’ generation of
expected profits compared to the ‘ex post’ measurement of earned profits.
Professional Oversight Board (UK) • Rada Profesjonalnego Nadzoru

•
(Wielka Brytania) An independent regulatory body keeping an eye on the account-
ing profession and its auditing activities in the UK. As of 2006, the POB will also oversee
the actuarial profession. A key attribute of the POB is its independence from professions
that were historically self-regulating. Just as war was “too important to be left to the gen-
erals” (British PM Lloyd George), oversight is too important to be left to the profession
itself. The POB is part of the Financial Reporting Council.
Professional Practice Group (SEC) • Zespół ds. Profesjonalnych Praktyk

Księgowych (amerykańskiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd) •
A body within the American Securities and Exchange Commission that tries to oversee
auditing as part of an accounting regulator role. The practices section is responsible for
quality control standards and the review of audit failures for its 1,300 members who audit
publicly owned companies. See also Public Company Accounting Oversight Board.
Room for Improvement

Auditor oversight [in the USA] and regulation can only be called
Byzantine, inefficient, and incomplete.
Dirty Numbers in “Fortune”, 18 February 2002, p. 25
Professional Privilege & Accountants • Prawo księgowych/biegłych rewi-

•
dentów do nieujawniania informacji The right of an accountant, auditor or
tax advisor not to have to reveal client information to government authorities or to a
court of law. Traditionally, lawyers have enjoyed this status in order to protect their cli-
ent’s individual rights (otherwise, court could compel lawyers to tell all about their cli-
ent’s affairs). However, in the case of public accountants, this privilege may be overrid-
den in some jurisdictions by an obligation to report criminal activities such as money
laundering or, in the case of banking clients, parallel direct reporting to the banking
regulator. See reporting accountant.
Professional Scepticism, Auditor’s • Zawodowy sceptycyzm biegłych rewi-

•
dentów A standard of conduct requiring an auditor to exercise an vigilant attitude
that includes a questioning mind and a critical assessment of audit evidence. In other
words, don’t be a sucker. In particular, if audit red flags are present, the auditor should
1054 Profit
react vigorously by digging deeper to see what is actually going on. See also intellectual
curiosity.
Profit • Zysk • A measure of the economic surplus produced over a period of time causing
an initial capital investment to grow. It is arguably the most important accounting number
(the “sovereign criterion” of enterprise performance in the words of Peter Drucker). Alas, it
can also be a difficult figure to precisely quantify. Because net worth contains a whole host of
accounting estimates and assumptions, the profit figure must do likewise, even if, in the long
run, cash flow and profit will track one another. Profit can be generated from buy and sell
transactions of working capital’s current assets or from capital gains that have increased the
value of the enterprise’s fixed assets. Profits may be measured different ways. “Accounting
profit” records actual transactions and tends to ignore unrealised capital gains. As well, there
may be many degrees of profit: gross profit, operating profit, before tax profit, extraordinary,
earnings per share etc. “Economic profit” deducts an implicit charge for the equity’s cost of
capital and factors in externalities (i.e. impact on third parties). The economist then sees prof-
its as evidence of market inefficiencies, superior management or monopoly power. While the
later definition of profit is more intellectually cogent, it is impractical to implement because of
measurement problems. It is worth noting what profit is not: an increase in sales, higher fixed
asset investments or greater cash flow. While these flows are perhaps beneficial and sought
after, they do not reflect wealth generation per se. This is why the accounting function, which
focuses on changes in net worth, is so important. See also capital maintenance principle.
Competitive Market Accounting Measure
Accomplishments measure Sales Revenues
Profit + +
Efforts measure Expenses
= =
Performance measure Profit
The Only Thing That Really Counts

Enron’s profit was a fiction, but it had bewitched investors, for whom
it was all they needed to know. Today, still, profit is the figure that
Wall Street and the City of London turn to instinctively to size up
the business.
“Financial Times”, 10–11 June 2006, p. 40
Profit Margin
1055
Profit and Loss Statement • P&L • Rachunek zysków i strat • The British name
for the income statement, a term used by IAS and in the USA.
Sales or revenues
Cost of goods sold
Gross Profits
Overheads
EBITDA
Depreciation
Profit and Loss Statement EBIT
Interest
Taxes
Extraordinary Items
Net Profit
Dividends
 also Income Statement (USA)
Puzzling
The balance sheet and accounts of profit and loss seem common
enough phrases, but they both involve very highly specialised forms
of abstract thought... Profit and loss account seeks to treat matters
as in the ordinary flow of business, and to settle those tremendously
puzzling questions as to what shall be deducted from profit and what
shall be charged to revenue and what to capital, and all those kinds
of questions which really enter almost more into economic science
than into mere accounting and book-keeping.
Observations by Sir Henry Craik at the 50th anniversary celebration
of the Society of Accountants in Edinburgh in 1904
A History of Accounting and Accountants by Richard Brown, p. 442
Profit Margin • Marża zysku • The amount of profit/income earned as percentage of

sales revenue. Profit is usually defined as gross profit on individual items of inventory in
which case it is referred to as gross margin. In different contexts, profit margin can refer to
net profit or net income as a percentage of sales in which case it is “net margin”. An enter-
prise’s profit margin will be a function of several factors:
1056 Profit Warnings
Profit Margin Determinants

Driver Comment
Cost structure
◆◆ Use of operating leverage will tend to increase gross margins and
make net margins more volatile.
Competitive
◆◆ The more competitive, transparent and numerous alternative
suppliers are, the more profits are “squeezed” to a minimum
pressure
threshold
Demand
◆◆ Commodity type products do not allow brand loyalty or distinguish-
ing features which can justify price premiums
Turnover
◆◆ High sales volumes can generate an adequate return on assets; see
Du Pont formula
Along with asset turnover and leverage, profit margin is a key determinant of return on
equity. See also Du Pont formula.
Profit Warnings • Ostrzeżenie dotyczące wyników • A public issued warning

that quarterly reported profits are likely to be less than expected due to some material
unanticipated trend or event such as “difficult market conditions” or “increasing costs”.
Share prices typically fall on hearing such bad news. The procedures and requirements
surrounding profit warnings are tightly regulated by stock exchange regulators least the
warnings result in share manipulation.
Gap
Profit warnings spring from that dark chasm where buoyant
expectation and hard reality do not quite meet.
LEX Column, “Financial Times”, 10 April 2006
Profiteering • Spekulacja • To make exorbitant profits in times of scarcity or crisis, particu-

larly war or national catastrophe. The term was first used in WWI. Governments may often
try to discourage profiteering via an “excess profits tax”. Connotation is to “privateer” i.e. an
armed private vessel authorised by governments to engage in hostile acts against an enemy
but often no more than legitimised piracy.
Pro-forma Financial Statements • Sprawozdanie finansowe pro forma •

Financial statements that are presented with a future orientation but based primarily on a
track record of past results. The term needs clarity of use to avoid confusion. Depending
on the context, pro-forma financial statements can have four distinct meanings, albeit
with subtle connotations:
1. Format: In its most basic usage, “pro-forma” is a description of the prescribed lay-
out and classification of financial statements as in “pro-forma balance sheet will have
assets ranked by liquidity on the left hand side and liabilities on the right hand side”.
Pro-forma Financial Statements
1057
2. Modelling/Scenario Testing: Pro-forma financial statements can show the likely

effects of major transactions that have not yet occurred. In the meantime, accounting
users want to see the likely impact of a change. For example, a pro-forma balance sheet
could show the effect (on leverage, liquidity etc) of a contemplated financing or capital
expenditures. In effect, it answers the question: “What will the company look like if we
do this?” This type of pro-forma statement is used as an internal analytical and planning
tool. It will also be seen in loan covenants e.g. “the borrower can only incur further debt
it can maintain a fixed charge coverage ratio of 2:1 determined on a pro-forma basis”.
3. Projection of Past Into Near Term Future: Pro-forma numbers can also be an esti-
mate of future results based on reasonably certain predictions for a remaining “stub
end” period prior to the end of an accounting period. For example, a pro-forma
income statement could be created based on extrapolating year-to-date results (of,
say, 10-11 months) and factoring in any expected events. A pro-forma is not that
much different than a forecast or projection although there is an implicit assumption
that, since it is well on the way to fulfilling the results being predicted, it should have
a high degree of reliability. This type of pro-forma number is seen when firms give
guidance to the stock market on their earnings per share.
4. Alternative (More Favourable) Portrayal: Pro-forma numbers can be also issued by
publicly listed companies in the form of earnings releases prior to fully audited numbers
being made available. The idea is to offer guidance (earnings) to convey core earnings
before any non-recurring charges (which are implicitly assumed to be less noteworthy
or unlikely). There is some controversy here. The move to fair value accounting is tend-
ing to clutter financial results with fluctuations that have nothing to do with manage-
ment decisions. Capital markets may well value a simple headline profit figure. Alas, by
their nature, non-recurring charges – especially negative charges - are often a result of
the auditing process itself. In the quest for true and fair presentation, a “hard look” is
given to the numbers. When there is a material difference between audited and pro-
forma earnings, some sensitive issues can arise. Perhaps the extraordinary charges
were a genuine surprise? (“Gee, our auditors are tough! We never expected an impair-
ment.”) However, the gap may be in fact an example of selective disclosure (e.g. pur-
posely suppressing negative information) that tries to subliminally say: “Things are
not so bad; we just lost money because of a one-off write-off.” Or, telling some head-
lining grabbing news first may be an attempt to move share prices before the market
can digest more detailed but complex information later on. In theory, the capital mar-
kets will not be fooled by the above pitfalls (see Efficient Earnings Hypothesis). However,
in practice, pro-forma earnings releases may allow companies to temporarily mis-
lead investors: share analyst may talk to traders about “exciting” pro-forma numbers
but gloss over the “details” when proper audited numbers come out weeks later. The
potential for abuse is greatest when price-earnings ratios are high in a bull market. For
example, in 2001, companies in the Nasdaq 100 Index (i.e. hi-tech stocks) reported $19
billion in pro-forma profits that turned out to be losses of $82 billion later on, a $100 bil-
lion difference (“The Economist”, 21 February 2002, p. 83). For this reason, pro-forma
numbers in the form of earnings releases should be treated, in the words of the SEC,
with a “healthy scepticism”. As well as vigilance of accounting regulators, the other pre-
ventative measure comes from lawsuits by mislead, and disgruntled, investors.
1058 Progressive Income Taxes
Oracle
Cisco
Intel
Pro-forma
Accounting
Nine months Microsoft
to September 2001
-4 -2 0 2 4 6 8
= GAAP earnings = Pro-forma earnings
Source: ”The Economist”, 23 February 2002/SmartInvestor.com
Clarity
Markets are very grateful to companies for producing pro-forma
numbers. You want numbers that give a clear view of the business. But
the risk is you become addicted. A degree of scepticism is prudent.
Head of accounting and valuation research at a London bank
quoted in “Financial Times”, 10–11 June 2006, p. 40
Progressive Income Taxes • Progresywny podatek dochodowy • A system of

personal income taxation that gradually increases marginal tax rates of taxation – the
“tax bite” – as taxable income rises. While cynics call it “soak the rich” it is based on the
economic logic of diminishing marginal utility: the more we have of something, includ-
ing income, the less valuable it is. Assuming this is the case, then taxing marginal income
at higher amounts should be less “painful”.
Marginal Tax Rate [%]
100 CONFISCATION
Progressive 75 MAX “TAX BITE” 

Income Tax
50
MINIMUM
INCOME
Taxable Income [$]

Provision (for Loss)
1059
2003
2000
Progressive 1990
Income Tax 1980
Income tax liability
% 0 20 40 60 80 100
by USA household
income percentile
= Bottom 60% = Next 39% = Top 1%
Source: US Congressional Budget Office/”The Economist”, 15 April 2006
Progressive Taxation • Progresywny system podatkowy • Opodatkowanie

progresywne • A taxation system that increases marginal tax rates as taxable income
rises. On the basis that the rich should pay more, not only in absolute amounts but in rel-
ative amounts to their income, vertical equity is achieved.
Property, Plant and Equipment • PPE • Środki trwałe • A balance sheet cat-
egory of tangible fixed assets which represents an enterprise’s production capacity. PPE is
typically valued at historic cost. Assets subject to wear and tear or obsolescence (e.g. plant
and equipment) are depreciated to reflect how production volume consumes their value.
In certain circumstances, real estate property may be written-up to its market value.
Contrast to current assets and intangible assets.
Proportional Consolidation • Konsolidacja proporcjonalna • A type of

consolidation often used for joint ventures that brings only the owner’s share of JV
assets and liabilities onto the owner’s balance sheet. This contrasts with full consoli-
dation that brings in all assets and liabilities of a subsidiary with an offset for minor-
ity interests.
Proportionate Liability, Claims Against Auditors • Odpowiedzialność

proporcjonalna, roszczenia przeciwko biegłym rewidentom The shar- •
ing of claims for negligence amongst parties who might be collectively responsible.
This prevents claimants focusing on parties who are only partly responsible simply
because a particular party has deep pockets. In the case of auditors, they are sometimes
sued when others (managers, directors, regulators etc.) share the blame. In 2005, the
UK’s Department of Trade and Industry announced that it would introduce a new
company law bill to establish proportionate liability for auditors in their contracts
with their clients.
Provision (for Loss) • Rezerwa na pokrycie strat • The balance sheet account (either
an asset’s contra account or loss reserve in liabilities) which results from the provisioning
process.
1060 Provision, Controversy Over
Provision, Controversy Over • Rezerwa, sporne definicje • A provision has

two competing definitions. A “balance sheet view” suggests that it is an estimated liabil-
ity whose amount and timing are uncertain. An “income statement view” suggests that a
provision represents accrued costs that are not necessarily liabilities of the entity but rather
expenses that should be charged against revenue to accomplish matching. Many EU (ref-
erence 4th EU Directive) countries favour the later. While such provisions are certainly
conservative they can be abused as ways to create hidden reserves and/or engage in income
smoothing. International accounting standards (reference IAS #37) favours the balance
sheet view. See also provisioning.
Provisioning • Tworzenie rezerw • The expense recognition in the income state-

ment of a sudden loss or diminishment in balance sheet value. Provisioning creates
either a contra account or a loss reserve on the balance sheet that is carried forward
until the loss is either realised or reversed. Since it anticipates the future, provisioning
is an example of an accounting estimate. It is inherently subjective but is justified by the
accounting principles of matching and conservatism. (Note that accounting principles
do not allow an anticipation of future revenue). The double entries for provisioning will
be as follows:
Dr. income statement – expense increase: depending on the circumstances:
◆◆ provision for loss,

◆◆ loss reserve,
◆◆ asset value losses,
◆◆ write-down,
◆◆ write-off,
◆◆ allowance for loss,
◆◆ depreciation,
◆◆ amortisation.
Cr. balance sheet – contra account increase: “provision for asset value decrease”
or
Cr. balance sheet – liabilities increase: “loss reserve”
Provisioning will be necessitated whenever cash transactions do not reflect how asset val-
ues are shrinking or liabilities are growing. Common examples include:
◆◆ bad debts amongst account receivables,
◆◆ obsolete inventory,
◆◆ asset impairment,
◆◆ warranty claims,
◆◆ depreciation of tangible assets,
◆◆ amortisation of intangible assets.
Psychology, Accountant’s
1061
There is some debate about the exact nature of a provision (see provision, controversy
over). Note that while depreciation and amortisation are, strictly speaking, provi-
sioning processes, the convention is to associate provisioning with a sudden or out-
of-the-ordinary loss. A provision should only be recognised when an enterprise has
a present obligation as a result of a past event, it is probable that an outflow of eco-
nomic benefits will be required to settle that obligation and a reliable estimate of the
obligation can be made. Note that provisions for future operating losses are generally
not recognised. Exceptions would include restructuring provisions (see restructur-
ing) and onerous, money-losing contracts. Disclosure is required for certain contin-
gent liabilities and contingent assets, which should not be recognised in the financial
statements.
Prudence (Accounting Principle) • Zasada ostrożnej wyceny (dosłownie

‘zasada przezorności’) • The accounting principle citing the need for financial reports
to reflect the exercise of caution and careful judgement (but not taken to excess so as to
distort financial reality), particularly in the case of subjective accounting estimates. The
word is employed by IAS in lieu of the American word conservatism, perhaps to avoid any
connotation with political ideology (?).
Prudential Returns • Raporty dla nadzoru bankowego • Internal accounting

reports provided to banking supervisors that are used to monitor compliance to banking
regulations, in particular capital adequacy, risk management and liquidity. While pruden-
tial returns lack an independent element, they are a more timely and focused source of
information than published financial statements and credit ratings.
Psychology, Accountant’s • Psychologia księgowych • Accounting, like most

other callings, attracts a certain type of individual based on a natural fit between the job
and people’s make-up or interests. Accountants, like most finance people, do indeed seem
to fit an observed pattern of behaviour and personality. The stereotype of the careful, pre-
cise and reserved individual seems to hold up in real life. While such a person can be the
butt of many jokes, what else would you want in an accountant? Clinical tests show that
there are indeed personality traits that fit different jobs. For instance, the well-known
measure of personality types, the Myers-Briggs Type Indicator, profiles an “accountant”
as follows:
Accountant Personality
Introverted Extraverted
Intuitive Sensing
Thinker Feeler
Perceiving Judging
1062 Public Accountancy Profession
The Right Stuff

If my nephew is steady, cautious, fond of sedentary life and quiet
pursuits, and at the same time a proficient in arithmetic, and with a
disposition towards the prosecution of its highest branches, he cannot
follow a better line than of an accountant. It is highly respectable
– and is one in which, with attention and skill, aided by such
opportunities as I may be able to procure for him, he must ultimately
succeed… But if, which may possibly be the case, the lad has a decided
turn for active life and adventure, is high-spirited, and impatient of
long and dry labour, with some of those feelings not unlikely to result
from having lived all his life in a camp or a barrack, do not deceive
yourself, my dear brother – you will never make him an accountant;
you will never be able to convert such a sword into a pruning-hook,
merely because you think a pruning-hook the better thing of the two.
Sir Walter Scott, writing to his brother in 1820
regarding a suitable career for a nephew; quoted from
A History of Accounting and Accountants by Richard Brown (1905), p. 197
Public Accountancy Profession • Organizacja zawodowa zrzeszająca bie-

•
głych rewidentów The accountants in each country organised into a professional
body with high standards of entry and conduct. This leads to a recognised, and usually
exclusive, expertise in accounting matters. Typically, accountancy professionals are the
only people qualified by the law to be auditors. Measured by its roots and on a per capital
basis, the British have the most enthusiasm for the accountancy profession. Combined
with Commonwealth countries and the USA’s economy (and the largest capital market
in the world), it has given rise to a strong Anglo-Saxon accounting tradition in which the
profession sets accounting standards for their countries. Other countries (e.g. Germany)
also have tax accounting experts and capable accountants in industry (who are not
allowed to engage in public practice). As a sample, we can look at the accountancy profes-
sion in the G7 industrialised countries:
The Public Accountancy Profession in the G7
Country Body Est’d Members
UK Institute(s) of Chartered Accountants(*) 1854+ 380,000
USA American Institute of Certified Public Accountants 1887 200,000
Canada Canadian Institute of Chartered Accountants 1880 40,000
France Ordre des Experts Comptables et Comptables Agrees 1942 10,000
Japan Japanese Institute of Certified Public Accountants 1947 5,000
Germany Institut der Wirtschftsprufer 1932 5,000
Italy Consiglio Nazionale(**) 1931 5,000
(*) various bodies for England & Wales (1870); Scotland (1854); Ireland (1888) and ACCA (1904)
(**) Consiglio Nazionale dei Reagionieri Commercialisti ed Economisti d’impresa
Public Financial Reporting
1063
The accountancy profession enjoys an unique privilege of having a monopoly on

an activity mandated by law. In exchange, it is obliged to be independent and can be
exposed to law-suits for negligence.
Keeping Each Other Honest

If you are in any doubt when choosing someone to audit your
books and advise on procedure, it might be as well to decide upon
a member of this learned body. It is very jealous of its good
name, and rightly so, too. …Discipline, as applied by the Law
Society and the Royal Society of Medicine engenders in the minds
of the members an ever-present watchfulness for misdemeanour
among their fellows, and, no doubt, when temptartion presents itself
governs their actions with purposeful intent.
Public Company Accounting Oversight Board (USA) • PCAOB • Rada

Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych (USA) An accounting regula-•
tor set up by the American authorities in 2003 in response to accounting scandals such as
Enron and WorldCom. The PCAOB replaced its predecessor, the Public Oversight Board
who proved that self-regulation was not up to the task of effective regulation. The PCAOB
was one of the initiatives of the Sarbanes-Oxley Act designed to protect US investors in
listed companies and promote the integrity of financial reporting. Nicknamed “Peekabo”,
the PCAOB has a staff of over 400 (2005) based in New York. Its formidable powers
include the ability to intervene in auditor compensation formulas (to prevent cross-selling
from compromising independence); supplement peer reviews by independently evaluat-
ing a firm’s audit practices (with the ability to fine or disbar firms with deficiencies) and to
establish standards of professional conduct. Since its inception it has vigorously fulfilled
its mandate to help auditors, in the words of its chairman, “restore their reputations and
save their souls” (“Financial Times”, 1 December 2005, p. 12). See also oversight, Section
404 and watchdog.
Public Financial Reporting • Sprawozdawczość finansowa wymagana pra-

wem • A specific type of compliance reporting required by a country’s corporate laws
outlining what commercial entities must do in terms of financial reporting. The require-
ments will vary from country to country but generally they will entail such things as the
following:
◆◆ Maintain adequate accounting records;

◆◆ Produce and file financial reports within certain deadlines;
◆◆ Adhere to a specified form and content in financial reports;
◆◆ Conform to designated accounting standards;
◆◆ Subject to size thresholds, accounts audited by the public accountancy profession;
◆◆ Correct unsatisfactory accounts.
1064 Public Interest (& Auditing)
Since most laws specify that either directors and/or senior managers are personally lia-
ble for adherence to public financial reporting requirements, they must be taken quite
seriously.
Public Interest (& Auditing) • Interes publiczny (a badanie sprawozdań

finansowych) • How broad is an auditor’s duty? Alternatively put, who can claim
damages in the event that there is audit failure or negligence? The narrowest definition
of duty would confine matters to the contractual relationship between the shareholders
and the auditor. A broader definition would extend to those parties, such as bankers or
investors, who could prove that were making decisions relying substantially on financial
reports sanctioned by the auditors. The broadest definition would include any third party
– such as trade suppliers or employees – who might be damaged in the event that an audi-
tor was negligent. The most common instance of this is a sudden and unexpected bank-
ruptcy that has been exacerbated or even caused by poor financial reporting (see Enron).
The extent to which auditors have a general duty to the public will vary across legal
regimes. In general, most countries impose a degree of public duty on auditors in return
for conferring on them the “special status” of being a public accountancy profession. Since
this designation has its privileges (in particular, exclusivity in rendering audits), it also
comes with accompanying responsibilities and ethical standards. These are higher than
the normal ethical and competency standards expected business relations in a competi-
tive free market (see “business is business”).
Greedy Like Everybody Else

The world thought of accountants as benign, boring defenders of
the public interest. But there they were, grubbing for cash like any
greedy Wall Streeter. Their image protected them for now, but in
the end, the SEC chairman wanted the truth to do them in. He had
already decided to hold public hearings to force the accountants to
show their hand.
Public Oversight Board (USA) • Rada Nadzoru Publicznego (USA) • A self-

regulatory body created by the American accounting profession in 1997 to oversee and
discipline the performance of auditors. The POB proved to be inadequate in the face of
a string of high profile audit failures. In 2003, it was replaced with the more independent
and powerful Public Company Accounting Oversight Board.
Push Down Accounting
1065
Useless
The Public Oversight Board, which was set up in 1997 in response
to a public outcry over audit failures, was under the thumb of the
audit lobby. Last summer’s reform law therefore called for a new
overseer, to be led by somebody with a demonstrated commitment
to the public interest as well as a knowledge of auditing. [However],
the selection may end up being dominated by the audit lobby,
and the experience of the useless Public Oversight Board may be
tragically replayed. [There are] vested interests that aim to prolong
the sickness in the system of capital allocation.
“International Herald Tribune”, 25 October 2002, p. 8.
Public Sector Auditors • Biegli rewidenci sektora publicznego • A general

description of an auditor working in a government on behalf of the public interest whose
responsibility is to report on the efficiency and effectiveness of government spend-
ing. They may be called various names such as “Chamber of Auditors” (EU), “General
Accounting Office” (USA), “National Audit Office” (UK) or “Auditor General” (others). A
public sector auditor has some distinctive characteristics versus a private sector auditor:
◆◆ a wider scope of enquiry, including reviewing the regularity, probity and value for
money with which public-sector services are provided;
◆◆ being appointed by a legislative arm of the government allows for a higher level of
independence when examining executive or administrative branches;
◆◆ audit reports are provided to legislatures and are made available publicly.
In most, but not necessarily all, countries audit independence is generally considered to
be an important aspect of the public sector auditor’s authority.
Publican (archaic) • Poborca podatkowy (archaizm) • A collector of taxes (refer-

ences “publicans and sinners” from the Bible). (Word roots: from the Latin “publicum” =
public revenue; evolved in 18th century England to person who manages a public bar or
“pub”).
Purchase Acquisition Accounting ▶ Acquisitions (Corporate), Accounting for.

Push Down Accounting • Metoda przesunięć w sprawozdaniach finanso-
•
wych Financial statements of a subsidiary that reflect the parent company’s valuations,
including goodwill adjustments arising from the purchase method. Thus goodwill (i.e. the
excess of purchase price over revalued assets) on the buyer’s books is “pushed down” onto
the acquired company’s books. This will swell the subsidiary’s balance sheet and reduce
its reported income by any amortisation of goodwill. There is no impact on cash flow
(unless dividend and capital expenditure decisions were made on the basis of reported net
1066 PwC
income). By design, push down accounting replaces historical cost with current values
(albeit based on a single buyer’s valuation). The radical inconsistency in financial state-
ments can muddle comparisons over time and between companies. This is one reason by
push down accounting is controversial in spite of being required by some accounting reg-
ulators (e.g. the USA’s SEC which requires it for ownership changes when more than 95%
of shares end up in public hands).
PwC ▶ PricewaterhouseCoopers.
Q
Qualifications, Professional Accountancy Designation • Kwalifikacje
zawodowe biegłych rewidentów • In many countries, accountants will talk about
when they “qualified” i.e. earned a designation as a public accountant or auditor. As befits
any professional status, auditors and accountants are typically required to meet certain
minimum standards of technical competency, know-how and ethical standards. These will
vary from jurisdiction to jurisdiction but usually involve some version of the following:
◆◆ Formal education: A university degree with specific business course credits or gra-
duation from an accounting program. (Not all professional accounting bodies have
this requirement; some (e.g. ICAEW and ACCA) will allow university education to be
replaced by an extended apprenticeship programme);
◆◆ Practical Experience: Apprenticeship work in a recognized training office under the
supervision of experienced accountants. This articling period can involve auditing or
finance and accountancy work. The apprenticeship period might be from two to three
years (www.cica.ca/index.cfm/ci_id/171/la_id/1.htm);
◆◆ Examination: There will be a standard examination process that tests a candidate’s
knowledge of core competencies in accounting, auditing, finance, income taxes etc.
These tests are often quite rigorous (failure rates of, say, 50%) and usually represent the
toughest hurdle to overcome;
◆◆ Licencing/Registration: Practicing accountants have to be a member of a professional
body and/or registered with a governmental agency. The professional bodies will have
ongoing requirements re: practice guidelines, ethical standards, continuing professio-
nal education etc.
Cynics will argue that these qualifications are simply barriers to entry to limit supply
and thereby increase prices for professional services. As with any profession, there may
be some truth to this, although it may be more as a consequential result rather than by
advance design. However, for auditors to fulfil their duties to the public interest, there
must be a significant level of public confidence and trust in the profession. Stringent
1068 Qualified Audit Opinion
qualifications are a necessary but not sufficient condition to do this i.e. a good starting
point.
Qualified Audit Opinion • Opinia biegłego rewidenta z zastrzeżeniem •

A modified audit opinion that expresses some reservations about a material aspect of
financial statements. This could be a concern over the fair presentation, consistency, dis-
closure or the adherence to accounting standards. An audit qualification is equivalent to a
“warning” or a “reservation” about an otherwise acceptable set of financial statements. If
an auditor has more fundamental objections, the result will be a more extreme disclaimer
of opinion or an adverse opinion. Qualifications can arise in either of two instances:
◆◆ Existence of a tolerable limitation on the scope of the auditor’s work; if the limitation is
extensive, a disclaimer of opinion would result.
◆◆ There is a moderate disagreement with management on the accounting policies selec-
ted or financial statement presentation or disclosure; if the disagreement was intense,
an adverse opinion would result.
A qualified opinion is relatively rare because the whole point of an audit is to obtain a
clean opinion in order to satisfy the information needs of the capital markets. A qualified
opinion is one of the strongest sanctions against a management which tries to window
dress the true performance of a company.
Qualitative Characteristics (IAS) • Cechy jakościowe sprawozdania finan-

sowego • The attributes that make information provided in financial statements useful
to accounting users. The four qualitative characteristics are:
Qualitative Characteristics
Characteristic Components
Understandability ◆◆ Simplicity
Relevance ◆◆ Materiality
◆◆ faithful representation
◆◆ substance over form
Reliability ◆◆ neutrality
◆◆ prudence
◆◆ completeness
Comparability
◆◆ common formats
◆◆ common definitions
Qualitative characteristics are important reference points in determining accounting

standards. They are elaborated in the IASC Framework and IAS #1.
Quality of Disclosure Rankings • Rankingi jakości ujawnień • Rating agen-

cies, in response to capital market concerns about transparency, will rate companies not
only as to their credit worthiness but also quality of their reporting disclosure. Rankings
are based on the following criteria:
Quality of Reported Earnings
1069
◆◆ Board independence,
◆◆ Treatment of minority shareholders,
◆◆ Corporate governance,
◆◆ Earnings quality,
◆◆ Disclosure.
Since their inability to predict the collapse of Enron in 2001, rating agencies are under
pressure from investors, lawmakers and regulators to do a better job at providing use-
ful information.
Quality of Reported Earnings (vernacular) • Jakość zysku księgowego (żargon)

• An informal estimate of how reliable is the accounting calculation of an enterprise’s true
net profit or earnings. Quality of earnings strives to reflect a company’s actual competitive
performance and the financial reality of its situation. It consists of:
◆◆ the use of “best practice” accounting policies,

◆◆ realistic and conservative charges to reflect capital maintenance,
◆◆ full and open disclosure of relevant information required to assess earnings,
◆◆ the absence of hidden reserves or hidden losses on the balance sheet.
Quality of earnings shuns earnings management, let alone creative accounting and win-
dow dressing. When the stock market recognises quality of earnings, it usually rewards
shareholders by valuing shares at a higher price earnings ratio.
A Game
I have become concerned that the motivation to meet Wall Street
earnings expectations may be overriding commonsense business
practices. Too many corporate managers, auditors and analysts are
participants in a game of nods and winks. Wishful thinking may be
winning the day over faithful representation. I fear we are witnessing
an erosion in the quality of earnings, and therefore the quality of
financial reporting. Managing may be giving away to manipulation.
Integrity may be losing to illusion.
Arthur Levitt, Chairman SEC, speech at New York University, 1998
Quoted in Conspiracy of Fools (2005) by Kurt Eichenwald, p. 195
R
Rational Decision-Making (& Accounting Information) • Racjonalne
podejmowanie decyzji (a informacje rachunkowe) • Just about all logical deci-
sion-making (creative break-through ideas excepted) can be boiled down to four distinct
phases or modes of thinking (reference: “Rational Manager” model by Kepner-Tregoe).
First, we need to get the facts to see what’s going on (“situational appraisal”); armed with
relevant information, we next identify either a problem or an opportunity (“problem
analysis”); to deal with the problem or opportunity, we next look at the options available
(“decision analysis”) and finally, in the spirit of “look before you leap”, we should consider
the future implications of committing to a certain course of action (“potential problem
analysis”). Each mode requires conscious discipline.
? = Uncertainty
Situational  get facts & find out what is going on

1 Appraisal  assess how reliable the information is
Problem  identify problem = gap in performance

2 Analysis  find underlying cause of problem
Rational Decision- 3 Decision  identify alternative solutions & payoffs

Analysis
Making: Modes  tentatively choose most attractive option
Potential  “test” outcome of choice; if OK, accept!

4 Problem
 protect decision by anticipating barriers
Analysis
! = Action
ALL EXPLICIT DECISIONS SHOULD HAVE 4 ASPECTS
c/o: “Rational Manager” by Kepner-Tregoe

Realised Holding Gain/Loss
1071
Bad decisions usually come from either skipping a mode or doing one poorly. If
accounting information is to be useful, it needs to help us make rational decisions. To
name a few examples, we can see how accounting tries to do this: financial reporting
and ratio analysis (i.e. situational appraisal); peer comparisons, benchmarking and vari-
ance analysis (i.e. problem analysis); cost-benefit analysis and cost-volume-profit analysis
(i.e. decision analysis) and forecasting (i.e. potential problem analysis) to name a few.
Raw Material Inventory • Materiały i surowce • The inventory held on hand as

inputs to feed a manufacturing process. For example, a car plant’s raw material inventory
might consist of steel, glass, parts components and paint. Raw material (“RM”) inventory
is a first stage of a three-stage classification:
Raw Material Inventory
Raw Material
◆◆ Allows bulk transportation & buying discounts
◆◆ Also carried as safety stocks and/or for speculative motives
◆◆ Optimized by economic order quantity
◆◆ Products being manufactured
Work-in-Process ◆◆ Function of production process/technology
Finished Goods ◆◆ Need to hold to avoid stock-outs
◆◆ In case of spontaneous buying, boosts sales
Raw material is crucial to keep a production line going. A stock out of just one item
or ingredient can result in a costly work stoppage. RM will often be financed by trade
creditors. They are willing to provide “their” share of the buyer’s required investment
in current assets to sustain an operating cycle. In desperate instances where a company
has excess RM inventory due to over-buying, it may be possible to rectify the imbal-
ance by returning goods to the supplier for resale elsewhere. However, as RM is con-
verted into work-in-process inventory, it takes on different attributes and cannot be
re-sold by the supplier. It must be financed by other sources, usually the buyer’s own
working capital.
Realised Holding Gain/Loss • Zrealizowane zyski/straty na sprzedaży

•
aktywów długoterminowych A change in the market value of a long-term asset
through appreciation or depreciation that has been realised or converted to cash by a sales
transaction. The resulting gain or loss is recognised in the income statement. For exam-
ple, the independently appraised market value of real estate may have permanently risen.
Under international accounting rules, the increment can be added to the asset’s carry-
ing value and an unrealised gain recognised as an increase to the capital reserve. If and
when the asset is sold, the actual gain flows from the capital reserve to the income state-
ment and thereby ends up in retained earnings. Any difference between the estimated
appraisal increment and the actual realised gain that is remaining in capital reserve is
reversed. Compare to unrealised holding gain/loss.
1072 Realization (Accounting)
Realization (Accounting) • Realizacja (w rachunkowości) • The timing of rev-

enue and expense in the financial statements. Accounting principles recognise realiza-
tion when an arm’s length transaction has occurred. This is opposed to either valuation
changes (i.e. sooner) or the subsequent cash settlement (i.e. later). For example, a sale on
credit is “realized” when a receivable arises upon the delivery and acceptance of goods or
services (vs. when the goods are ordered or when cash is collected). Revenue realization
focuses on the point in time where parties are legally bound to perform. This in turn leads
to three criteria:
◆◆ The activities necessary to generate the revenue are substantially complete.

◆◆ The amount of revenue generated can be objectively determined.
◆◆ There is reasonable certainty that amounts owing will be collected.
Under historical cost accounting, changes in the market value of assets or liabilities are not
generally considered realised until assets are sold or liabilities are paid. An exception to
this, for the sake of conservatism, is in the case of asset impairment.
Reasonable Assurance (Auditor’s) • Wystarczająca pewność (biegłego rewi-

denta) • A key commitment in an auditor’s scope of assurance describing the extent to
which accounting users of audited financial statements can treat them as being reliably
fair. The caveat of “reasonable” is ambiguous but purposely so. It tells the reader that the
100% accuracy is too much to expect. At the same time, they can count on, let us say, a
“high degree” of accuracy or being free from material error. But what is a high degree? In
the end, the only way to clarify a dispute over reasonable assurance in a particular situa-
tion would be in a court of law.
Reasonable Assurance – Sarbanes-Oxley Act (USA) • Wystarczające zapew

nienie według Ustawy Sarbanes-Oxley • Racjonalnie uzasadnione zapew-
nienie według Ustawy Sarbanes-Oxley (USA) • The standard of reliability that
management must meet under the Sarbanes-Oxley Act’s requirement under Section 404
for an assessment of the effectiveness of internal controls over financial reporting. It is
interpreted as a remote possibility that material misstatements will not be prevented or
detected on a timely basis. Such a high level of assurance prompted many companies to
engage auditors to give them help in determining compliance.
Reasonableness Check • Testy racjonalności • A common and powerful analytical tool

to check the feasibility or credibility of a number or financial statistic. Instead of worrying
about an exact calculation (with all the time and effort that that implies), simply recalcu-
late it based on round numbers and approximate estimate. Or, compare it against a rough
benchmark. A result that is about equivalent to what we would expect in advance i.e. is “rea-
sonable”, is comforting. We may therefore choose to trust the result. Although it still might
be wrong, it is at least “in the ball-park” with a reduced chance of error. On the other hand,
if the number appears unreasonable, it can be questioned and probed further. In this way,
investigative effort is focused on those numbers that appear suspicious. Analytical time and
effort is invested more efficiently. Reasonableness checks are a common audit tool. They can
Reciprocal Allocation Method (Service Departments)
1073
also be employed in reviewing forecasts and budgeting. In the words of the economist, J.M.
Keynes “It may often be better to be approximately right than precisely wrong.”
Reassurance Value (in Financial Reporting) • Wartość potwierdzająca

•
(w sprawozdawczości finansowej) The idea that the efficient market hypothesis
will tend to make statutory financial reporting somewhat redundant since capital mar-
kets will have already digested previously available information (from public announce-
ments, guidance, insider information etc.). Share prices are unlikely to move when annual
reports are released unless they contain a “surprise”. Since securities will not be mis-
priced with respect to the publicly available information, investors will pay only modest
attention to quarterly and annual reports. That said, statutory reporting serves to confirm
previous assumptions and help reduce investor uncertainty.
Recapture/Recovery (Tax Deduction) • Odzyskanie odliczeń podatkowych

•
(z tytułu odpisów amortyzacyjnych) The reversal of corporate income tax deduc-
tions previously taken on depreciable fixed assets and their inclusion into taxable income.
The logic at work is that if an asset’s sale proves that past depreciation deductions were
not necessary (because the asset has a higher value than is depreciation cost), the taxpayer
must “give back” the deductions. Consider a fixed asset costing 100,000 with cumulative
tax deductions (capital cost allowance) taken of 65,000 over the past years. Its tax value, or
unclaimed capital cost, amounts to 35,000. What happens if the asset is sold? It depends on
how high was the sale price:
Recapture Calculations
Variable A B C D
Sale Price 25,000 35,000 75,000 120,000
Recapture(*) - 10,000 0 40,000 65,000
Capital Gain 0 0 0 20,000
(*) negative recapture results in a higher tax deduction that year
In situation A, the sale price proves that the asset was in fact under-depreciated. The tax
authorities might then allow a further 10,000 deduction in taxable income in that year. In
situation B, there is no recapture since the asset’s price equals its value on the tax books.
Situations C and D show recaptures. These amounts will be added to taxable income. In
situation D, there has also been a capital gain that would be taxable (perhaps at a different
rate). Recapture provisions need to be factored into calculations of the tax effects of acqui-
sition or asset disposal transactions.
Reciprocal Allocation Method (Service Departments) • Metoda alokacji

wzajemnej (kosztów wydziałów pomocniczych) The allocation or apportion- •
ment of service department costs to production departments in a way that recognises the
services rendered between multiple service departments. Thus the service cost re-alloca-
tions “reciprocate” (i.e. go back and forth) before finally ending up in production depart-
ments. The method can be done either by continuously allocating and reallocating costs
1074 Recklessness, Standard of Conduct
or through the use of algebra. The reciprocal method is more complex than other methods
(“direct” and “step-down”) but arguably provides a more accurate result. Often, however,
the differences are immaterial.
Primary Allocation
Reciprocal Production Production Production Service Service

Apportionment Department Department Department Department Department

In apportioning service department costs to

 production departments, services between service
departments are recognized and re-apportioned
Recklessness, Standard of Conduct (USA) • Lekkomyślność, kwalifikacja

prawna (USA) • The lowest standard of conduct allowed for management before it would
be exposed to legal punishment. Thus, even if management committed “reckless” errors of
judgement that may have cost shareholders and creditors dearly, they cannot be sued person-
ally. Defining such a standard is necessary to protect managers when taking reasonable, cal-
culated risks that may turn out badly. See agency problem and contrast to negligence standard.
Reckoning (vernacular) • Rachunek • Obliczenie (żargon) • An informal term to

denote any considered estimate or calculation. Often taken as synonymous with account-
ing (implicitly acknowledging the role of accounting estimates) and, in some places such
as the Southern USA, connoting to think or suppose as in “I reckon you’re right”.
Continuous Balance Sheets

Drawing up a balance sheet does not signal the close of asset and
equity accounts. It simply indicates a reckoning of the state of those
accounts at a particular time.
Tim Sutton, Corporate Financial Accounting and Reporting, 2000, p. 23
Reconcile • Uzgodnić • To account for the differences between the books and external
information whenever, apart from outstanding items, the two should equate. The need to
reconcile is apparent whenever transactions are “in transit” i.e. taking time to be entered
into the accounting system. In banks, this will occur quite often with nostro accounts,
securities positions, settlement and clearing accounts, control accounts and intercompany
balances. To be effective, reconciliations should be:
Record Profits
1075
◆◆ completed promptly so that any errors in the books can be remedied;

◆◆ in a standard format so that explanations (which can be rather complex) are under-
standable;
◆◆ followed-up with outstanding items cleared in due course;
◆◆ reviewed by qualified staff independent of those preparing the reconciliation.
Reconciling accounts is an important internal control procedure against honest errors
and fraud (since a reconciliation gap is an accounting “no man’s land” which can con-
ceal deliberate falsehood). See also bank (account) reconciliation and deposit account/
financial statement reconciliation.
A Costly Mess
The one basic point I will make on reconciliations, is that
personnel either enjoy it or dread it. I have found that women are
often far more thorough and accurate than men when reconciling.
If the work is carried out in a slipshod way it does not take many
months for any ledger to become a complete jungle. Businesses who
let this happen then have to spend considerable time and money
in reallocating invoices and cash. Regrettably, the write-off can
sometimes be enormous if care is not taken when planning a system.
Martin Posner, Successful Credit Control, Wiley, 1998, p. 125
Record Profits (vernacular) • Rekordowe zyski (żargon) • High, previously

unmatched profits reported by large, publicly traded firms in the public limelight. If the
firms are operating in sensitive sectors, they may draw more criticism than applause, at
least from the consuming public. For example, the sudden spike in the price of oil (2006)
resulted in record profits for many energy companies (e.g. $36 billion in the case of USA’s
Exxon Mobil).
Unloved
The strange curse of ‘record profits’ and the difficulty that
companies have in justifying them – is not unique to the oil sector.
Most multi-nationals have learnt to be careful about boasting of
their financial success and are finding ways to protect themselves
from the sting of criticism. The biggest sectors in the line of fire
– banking, oil, pharmaceuticals – seem to share characteristic:
customers see their products and services as essential but unexciting
purchases.
“Financial Times”, 10–11 June 2006, p. 42
1076 Recoverable Amount
Recoverable Amount • Wartość odzyskiwalna • An asset valuation that is defined

as the higher of fair value less costs to sell and its value-in-use. It is an important criterion
in determining whether there is asset impairment: any carrying amount greater than its
recovery value must be written off. In the case of cash generating units, value-in-use is in
turn equal to the net present value (discounted at the entity’s cost of capital) of the CGU’s
cash flows. Recoverable amount is also the appropriate carrying value for assets to be dis-
posed.
Recycling (vernacular) • Recykling – przeniesienie zrealizowanej nadwyżki

z aktualizacji wyceny do zysku z lat ubiegłych (żargon) • Flowing realised
asset value gains, previously held in a kind of suspense, through the income statement
in recognition that previously unrealised income has been earned. For example, unre-
alised gains on asset re-valuations will reside in an equity account. This is largely a bal-
ancing entry since there is an increased asset value. It also isolates such uncertain profit
from distribution as a dividend. Upon the sale of such an asset, when its value is verified
and profit has been truly earned, the fair value adjustment will be “recycled” through
the income statement (by Debit: equity account/Credit: Income) and thus placing it in
retained earnings. Not all re-valuations are recycled. For example, under international
accounting standards, a revaluation increase would be recognised as income only to the
extent that it reverses a revaluation decrease of the same asset previously recognised as
an expense.
Red Flag (Auditor’s) • Sygnał ostrzegawczy (dla biegłego rewidenta) • Any

indirect but obvious hint that there could be potential accounting error. Some examples
might include the following:
◆◆ A substantial increase in profits when revenues are flat;

◆◆ Management team with a fortune in stock options dependent on the next quarter’s
earnings;
◆◆ A charismatic CEO known for sharp dealings;
◆◆ Anonymous allegations or rumours of fraud.
The inability or unwillingness to react to red flags often leads to audit failure. And
worse, for auditors, since red flag are often obvious in retrospect, they often lead to
accusations of negligence.
Hmmmmm
Red flags. That’s what the accountants call them – things that ought
to make you wrinkle your forehead or raise an eyebrow. That ought
to make you double check calculations, demand to see another
invoice, ask tough questions.
Angst & Young in “Fortune” (Europe), 26 May 2003, p. 38
Reform Movement, Financial Reporting
1077
Red Ink (euphemism) • Na minusie (dosłownie ‘czerwonym drukiem’) •

Unprofitable financial results such as “we’re operating in the red”. Origin is from book-
keepers’ antiquated habit of writing debit entries (used for expenses) into ledgers in red ink
to distinguish them from credit entries (used for revenues) written in black ink.
Redundancy Payments, Accounting for • Świadczenia z tytułu zwolnień

pracowniczych (odprawy), rozliczanie w rachunkowości • A sub-set of sev-
erance payments that occurs when staff are let go before retirement for economic rea-
sons i.e. not because they are underperforming. Redundancy (as in “not needed”) may
often occur because of a corporate restructuring, a merger or simply due to technological
advances. Various legal and ethical considerations can require generous payments (say,
up to 1 year’s salary). Compassion requires sufficient payment to tide people over until
they find something else in the job market. As well, in the case of a layoff for the sake of
shareholder wealth creation, an equitable sharing of benefits also suggests a liberal pay-
ment. The accounting treatment focuses on accruing the expense as soon as a future pay-
ment becomes likely.
Reform Movement, Financial Reporting • Ruch reformatorski w sprawoz-

•
dawczości finansowej The complete redesign and overhaul of the traditional finan-
cial reporting model that might even abandon historical cost accounting. There are several
drivers impelling such a radical shake-up. The business environment has changed due to
global capital markets, shareholder activism, information technology etc. A model with
its roots going back to the industrial revolution might be getting outmoded. In particular,
information overload may require more guidance and support of the kind promoted by
enhanced financial reporting. More compellingly, dramatic failures (i.e. accounting scan-
dals, Enron, audit failure and stock market bubbles) suggest something is fundamentally
wrong. Many reform advocates argue that tinkering with the existing state of affairs is
not enough. Better to get it right. The general thrust of these reforms can be summarised
as follows:
1078 Regression Analysis/Least Squares Technique (in Cost Estimation)
Financial Reporting Reforms

Focus Rationale
Usefulness ◆◆ More orientation towards fair value and future performance
Principles-
Based
◆◆ Rigid rules can be evaded or manipulated; more judgement required
Convergence ◆◆ Global capital markets need a single, universal accounting standard
Fair Value ◆◆ Historical costs are less relevant to users; more prone to manipulation
Accountability
◆◆ Businesses need better governance; shareholder and stakeholders count
more
Profits Ranges
◆◆ Provide a range of probability-based scenarios vs. one single point
estimate
Information ◆◆ More operating and market information to supplement financial metrics
Attestation
◆◆ Auditors must be truly independent and offer more reliable levels of
assurance
A lot of these ideas are appealing if only because they re-enforce the best aspects of
existing reporting norms. On the other hand, existing financial reporting might be a
little like religion “nice idea; too bad no one has really tried it.” In other words, perhaps
present reporting can do its job if properly done? As well, greater volatility, complexity
and measurement expense will likely accompany many of these changes. At the very
least, accounting users will likely have to become more expert (see chartered financial
analyst). See also Sarbanes-Oxley, fair value accounting and corporate governance.
Regression Analysis/Least Squares Technique (in Cost Estimation) •

Analiza regresji/Technika najmniejszych kwadratów (w szacunku kosz-
tów) • A statistical technique to infer future cost behaviour in relation to changes in a
causal variable (cost driver). Historical observations are used to measure the relationship
between a dependent variable (typically total costs) and a set of explanatory variables (e.g.
inputs, output, activity levels) that are presumed to drive costs.
Statistics
Total Cost y Dependent variable
Linear Equation y = a + bx
Cost Driver x Independent variable
Observations n Historical data
Fixed Cost A Σn y – bΣn x

n ∑ xy – ∑ x ∑ y
Variable Cost B
n∑ x – (∑x)
2 2
Coefficient of
R
Σ xy – Σ x Σ y
n
Correlation √[nΣ x2 – (Σ x)2][nΣ y2 – (Σ y)2]
Coefficient of
D R2
Determination
Regulation Fair Disclosure
1079
Once an equation has been calculated (see below), it can be then used to predict future
total costs (assuming that relationships continue to hold in the future). The reliability
of the prediction can also be measured by the closeness of fit between observations and
the linear equation. A “coefficient of determination” tells the analysts how much (ver-
sus 100%) of the variation in a cost can be explained by a particular cost driver. A high
coefficient of determination (a r-squared of say 80%+) suggests, but does not prove,
a causal linkage. While regression analysis is elegant and sophisticated, we should
remember the warning attributed to Mark Twain (“There are three kinds of lies: lies,
damned lies and statistics.”). Causality, for example, may not necessarily be at work
(sales of ice cream and sun glasses may be well correlated but the causal link is actually
the weather that influences them both). There must be sufficient number of observa-
tions to reach a conclusion. Extrapolation beyond the observations is always risky since
different relationships might hold. These caveats accepted, regression analysis moves
cost accounting from an art into the realm of a science.
Dependent Variable
Regression
Least Squares Method
Independent Variable
= best fit = minimum distances of
Regulation Fair Disclosure • Regulation FD • Uregulowania dotyczące rze-

telnego ujawniania informacji • A reform initiative by America’s Securities and
Exchange Commission in 2000 to improve transparency and market efficiency. The regula-
tion requires disclosure of material information to professional securities research industry
and the public at the same time. Its aim is to promote three goals:
1. Public support for securities markets.

2. Greater returns for investors.
3. Cheaper capital for companies.
While these are practically motherhood goals, executing them is not so easy. Wall Street
has vested interests and practices that favour selective disclosure. If the substance as well
as the spirit of Regulation FD is to be adhered to, a strong accounting regulator will be
necessary. See also guidance and pro-forma financial statements.
1080 Regulatory Returns (Banks)
Regulatory Returns (Banks) • Obowiązkowe raporty składane przez banki •

The reporting which banks are obliged to provide directly to banking authorities to allow off-
site supervision. Typically, banks will provide the following on a monthly or quarterly basis:
◆◆ Regulatory capital position including risk weighted assets and VAR.

◆◆ Balance sheet, including off-balance sheet items.
◆◆ Portfolio analysis by risk category.
◆◆ Selected and summarized income statement information.
Regulatory returns fulfil two functions. First and foremost, they are an early warning
system for supervisors to detect potential problems. If a “flag is raised”, regulators can
react with a more thorough and objective on-site inspection. In this regard, the returns
are often used to calculate risk ratings. Second, by having to fulfil the demands that reg-
ulators place on their reporting systems, banks are forced to maintain good accounting
systems. Since there are inherent limitations to self-reporting, supervisors also need to
conduct regular on-site inspections or examinations to see for themselves what’s going on.
Related Party Transactions • Transakcje ze stronami powiązanymi • A coun-

ter-party which is not independent from the vested interests of decision makers and
which can influence the pricing, terms and conditions of a transaction. This is in contrast
to arm’s length transactions where the impersonal market governs and assures impartial
dealings. Because of the agency problem, related party transactions pose the danger that
shareholder value creation will be compromised for the sake of someone else’s illegitimate
benefit. Related party transactions in themselves may not be a problem. For instance,
within a holding company, various subsidiaries may deal with one another using admin-
istered transfer prices. Rather, it is their obfuscation that makes related party transactions
dangerous. Accordingly, most accounting standards strive to provide full and frank dis-
closure of related party transactions in a note to the financial statements.
Playing Games
Not only is it important to recognise a puppet, it is necessary to see
who is pulling the strings.
Anonymous
Relevant Costing • Rachunek kosztów istotnych • An inventory valuation method

that seeks a sensible choice between absorption costing, which allocates factory overheads
to inventory, and marginal/variable costing, which treats such costs as period costs to be
expensed immediately. Both methods have their merits and shortcomings. Absorption
costing is defended by the “revenue production concept”: any cost (including using fixed
production capacity) that will generate future revenues should be carried forward in
time. Hence, factory overhead deserves to be embedded in inventory. In contrast, the
“cost obviation concept” suggests that assets only have value to the extent that they save
costs in the future. Since a fixed overhead will be incurred no matter what the level of
Reportable Events (Re: Auditor Changes)
1081
output, it has less of a claim to representing value going forward in time. Relevant cost-
ing suggests that absorption costing is justified if future sales demand exceeds produc-
tion capacity (i.e. future sales would be lost if the product was not produced – by using
production capacity – in the prior period). In summary, relevant costing argues that the
choice between absorption and variable costing is situational and that neither method is
unequivocally superior to the other.
Reliability • Wiarygodność • A fundamental accounting concept in financial reporting that

allows accounting users to trust and hence use information for decision purposes. Much of
this will depend on the honesty and credibility of accounting issuers. In more a formal vein,
reliability can be viewed as consisting of several attributes:
What’s Reliable?(*)
Attribute Description
Faithful representation ◆◆ The overall story reflects financial reality
Substance ◆◆ Conveys the essence of situations; no clutter
Neutrality ◆◆ Free of bias, especially the reporter’s
Prudence ◆◆ Based on facts; free of speculative notions
Completeness ◆◆ No “sins of omission”; the full story given
(*) re: USA’s Financial Accounting Standards Board Accounting Concept No. 2
A key role of the audit function is to ensure, and ideally upgrade, the reliability of finan-
cial statements.
Replacement Cost • Koszt odtworzenia • The cost to replace an existing asset by pur-
chasing its equivalent in the market. Replacement cost can be thought of as historical cost
brought up to-date. Replacement cost is normally less relevant to financial accounting that
favours the historical cost convention. As well, replacing an asset may not be a relevant deci-
sion (especially if assets have become obsolete). However, it is often useful in management
accounting where the replacement decision must in fact be made (e.g. inventory re-stocking).
Replacement Value (in Accounting) • Wartość odtworzenia (w rachunko-

•
wości) An accounting valuation method that carries an asset on a balance sheet at its
most recent equivalent purchase value in the marketplace as opposed to the more con-
ventional historical cost method. Any resulting difference results in either a write-up or
write-down applied to the asset value with the offsetting impact on net worth usually
accumulated in a “revaluation reserve”.
Reportable Events (Re: Auditor Changes) • Ujawnienia dotyczące zmiany

•
biegłego rewidenta A disclosure item in the event that a firm decides to change its
auditors requiring a confirmation that the change was not prompted by financial report-
ing issues but rather competitive service or fee issues. Reportable events could include
disagreements, unresolved issues and consultations. Because a change in auditors can be
considered a warning sign, accounting users want to know the motivation for the switch.
1082 Reporting (Financial)
Reporting (Financial) • Sprawozdawczość (finansowa) • The act of accounting for

the financial affairs and progress of a responsibility center to those with authority over the
responsibility center. The span of reporting can vary in range. The whole enterprise reports
to its external owners and stakeholders via audited financial statements. Within the enter-
prise, there are usually internal reporting levels (e.g. by subsidiaries, divisions, profit cen-
tres) as part of the management accounting process. Two key notions in any reporting are
1) their reliability and 2) giving consideration to the readers’ information needs.
Reporting Accountant (UK) • Księgowy referujący (Wielka Brytania) • An

accountant who, under Britain’s 1987 Bank Act (Section 39), regularly reports directly to
the banking supervision authorities on the following issues of a bank’s performance:
◆◆ adequacy of internal controls,

◆◆ capability of risk management systems,
◆◆ accuracy of prudential returns.
Reporting accountants are most often a bank’s auditor. They are meant to be the “eyes
and ears” of the supervisor and supplement its on-site inspections.
Reputation Assurance • Umacnianie reputacji • The conscious effort to protect a

company’s reputation amongst its stakeholders. It involves applying a codified framework
of assessment methods, in many respects like an audit, and the use of peer benchmarks.
Global companies often pursue reputation assurance when they need to protect valuable
intangible assets, particularly a strong brand name and a loyal customer franchise. These
can be susceptible to damage from “bloopers” which public relations or advertising cam-
paigns cannot necessarily salvage. Market respect goes beyond achieving financial per-
formance results. It extends to having accountable corporate governance, a high standards
of business ethics and the fulfilment of environmental and social responsibilities. See also
ethical accounting.
In the Night
Trust and reputation can vanish overnight. A factory cannot.
Alan Greenspan, Chairman, US Federal Reserve commenting on Enron,
“Time Magazine”, 11 March 2002, p. 9
Research and Development Costs • Koszt prac badawczych i rozwojowych •

The costs of innovation to invent and bring new products to the marketplace. Accounting
for such expenditures as staff, laboratories, experiments and patent acquisitions requires a
capitalise-vs.-expense decision. The conservatism principle and many accounting standards
(e.g. US GAAP) favours treating R&D as an expense when incurred. However, others (IAS,
Canada & UK) allow certain exceptions. IAS, for instance, requires all expenditures on
research to be expensed when incurred. However, if there is a reasonable chance to gen-
erate future commercial returns, development costs can be capitalised and carried on the
Reserve (Capital)
1083
balance sheet as an intangible asset to be amortised over time. Thus, expenditures on “pure”
or “applied” research are considered speculative and are usually expensed whereas devel-
opment costs prior to commencement of production are capitalised. There are acknowl-
edged estimates and judgements required to define what distinguishes “research” from
“development”. In general, any activity with a reasonably certain chance of generating
a positive net present value would qualify as development. In the new economy, with its
knowledge management and emphasis on information technology, R&D can be a significant
activity that deserves careful accounting. See also in-process research and development.
Reserve (Capital) • Kapitał rezerwowy • A segregated portion of capital that is not

available for distribution as dividends. Reserves may arise for three basic reasons:
◆◆ Designated reserves either by law (legal reserves) or as a choice (discretionary reserves);

◆◆ Earned reserves that arise from unrealised valuation changes in the balance sheet;
◆◆ Share issuance premiums which cannot be distributed by law.
Accounting for reserves often appears rather complicated since it can be a “dump-
ing ground” for many individual transactions. However, their net significance is that
reserves represent capital that, for various reasons (tentativeness, volatility, prudence
etc.), is not yet “permanent”. The company wants to signal shareholders that such capi-
tal must be held back from distribution as dividends. There also can be confusion sur-
rounding reserves. They do not, for example, represent a reserve of liquidity (although
in the case of banking, there is such a thing as liquidity reserves). Nor are capital reserves
the same as a loss reserve that is equivalent to a provision for an anticipated loss against a
specific asset. Since capital reserves are a part of shareholder net worth, there has been
no asset impairment by definition. In the past, companies sometimes used the capi-
tal reserve to absorb asset impairment losses in order to avoid recognizing them as an
expense in the income statement, a practice that is no longer permitted under interna-
tional accounting standards. See also hidden reserves.
Balance Sheet
Current Debt
Current
Assets
LT Debt
Reserve Capital: Component

Reserves of Net Worth
Location
Retained
Fixed Earnings
Assets
Capital
CAPITAL SET ASIDE FROM PAYMENT OF DIVIDENDS

1084 Reserve-replacement Ratio (Natural Resource Firms)
Capital Reserves
Designated Earned Contributed

Reserve Capital:
Sources
 RE revaluations
 unrealised items share price
 discretionary
 hedging items surplus
 contingency
 FX translation over
 statutory/legal par value
 available-for-sale
 convertible debt
Reserve-replacement Ratio (Natural Resource Firms) • Wskaźnik uzu-

pełniania rezerw zasobów (w firmach eksploatujących zasoby naturalne)
• An important non-financial performance metric of natural resource extraction firms,
such as oil and gas or mining firms. The ratio compares physical depletion volumes to
acquisitions in proven reserves during the same time period. The ratio indicates whether
reserves are being sustained (100%), depleted (<100%) or increased (100%+). When the
physical volume of new reserves is compared to exploration costs (see full cost accounting
and successful efforts accounting), a “replacement cost” metric can be compared to exist-
ing resource prices as a further measure of value added from exploration. Since reserves
are an important determinant of enterprise value, they are an important disclosure item
in annual reports. Physical volumes are determined by both independently verified geo-
logical engineering studies and financial considerations (re: whether extraction is eco-
nomic). In the USA, the SEC lays down precise rules on how reserves are to be calculated
and classified (e.g. “proven producing”, “proven-non-producing” and “probable”). Even
then, there can be complications.
2005
2004
2003
Reserve-
2002
Replacement
Oil majors’ reserve- 2001
replacement rates
(excluding purchases) 2000
% 70 80 90 100 110 120 130
Source: Sanford C. Bernstein/”The Economist”, 15 April 2006, p. 67

Resource Allocation Decisions (& Accounting)
1085
Reserves can be added through acquisitions (“drilling in the canyons of Wall Street”),
enhancing existing estimated recovery levels through technology advances or “green-
field” discoveries of new reservoirs (the best measure of exploration capability). Since
future cash flow is so inextricably determined by reserves, they can be even more
important than financial profitability. In 2002, when Shell Oil admitted to significant
errors in its reserves calculations, it suffered substantial damage to both its reputation
and its share price.
Resource Allocation Decisions (& Accounting) • Alokacja zasobów (a

wyniki księgowe) • The long-run implication of firms achieving various financial
performance levels. Based on accounting results, businesses are compelled or encouraged
by competitive capital markets to adjust their activities. In the meantime, in the short run,
management can try to make changes in operations to improve performance. The basic
nexus is between performance and position in the market. Firms that perform well, will
survive and grow. Those that do not, will retrench or disappear. In the economist’s world
of resource allocation, accounting results are a signal to the owners. In turn, through
the exercise of corporate governance, management is effected (rewarded, maintained or
replaced). Profit is more important as a measure of competitive health than a source of
wealth accumulation. See also economics (and accounting), accounting (and capital mar-
kets) and positive accounting theories.
Resource Allocation Decision Options
Accounting Results Action
Operating cash deficit (cash expenses > cash ◆◆ Restructure the enterprise by liquidating
revenues) i.e. an insolvency situation: existing assets until the cash flow deficit is elimi-
suppliers cannot be paid & will likely pursue nated; if creditors are uncooperative, liq-
bankruptcy; operations are destroying value uidate all assets and exit the market
Break-even cash flow; (P&L loss = deprecia- ◆◆ Run down existing assets but do not
tion) i.e. existing creditors can be paid but the replace them; exit the industry gradu-
firm cannot repay the incremental investment ally over time; reduce volumes
(debt or equity) required to replace its dimin- ◆◆ In the meantime, try to achieve a turn-
ishing assets around
Break-even profitability i.e. the firm can sus- ◆◆ Selectively replace fixed assets to
tain its existing and future output levels by adjust production capacity; maintain
replacing existing assets but it cannot pro- volumes
vide positive returns to its owners nor attract ◆◆ Seek an output level or product mix
more capital which restores satisfactory profits
Satisfactory profitability (return on equity = ◆◆ Seek to expand to match overall mar-
peers) i.e. the firm can repay all debts and ad- ket growth rates and thereby maintain
equately reward shareholders on a continuing market share
basis; it can attract the same amount of new ◆◆ In meantime, try to innovate to boost
capital as its peers ROE
Superior profits (return on equity > peers) i.e.
the firm’s returns are better than the inves-
◆◆ Aggressively expand the business by
raising more capital and investing in
tors expected; shareholders enjoy a premium
assets to increase market share
on shares
1086 Responsibility Accounting
Responsibility Accounting • Rachunkowość ośrodków odpowiedzialności •

The recognition of various areas of individual responsibility, and often reward, within an
organization. Internal management accounting systems collect and report information
focusing on areas of responsibility known as “responsibility centres”:
Responsibility Accounting Centres
Type Accountability
Cost Center ◆◆ control of expenses to within a budget
Profit Center ◆◆ control of revenues and expenses to hit profit targets
Investment Center
◆◆ control of profits as well as capital expenditures to achieve
targeted return on capital employed
Responsibility accounting is based on two premises: “if everybody is responsible, then

[effectively] nobody is responsible” and “to measure is to manage”. To achieve goals,
somebody has to not only care about them but be able to see how they are doing. Armed
with incentives and information, managers familiar with the situation make better and
faster decisions than someone, even with more authority, up the hierarchy. As well, man-
agers given authority and responsibility are usually more motivated. At the same time,
responsibility accounting appreciates that there cannot be accountability for things that
beyond an individual’s influence due to time, resource or authority limitations.
Restatement (USA) • Korekty poprzedniego okresu • An American description for

a prior period adjustment i.e. the retrospective correction of a mistake. On the one hand,
restatements are to be lauded as part of unwavering pursuit of fidelity in financial repor-
ting. As well, they should not be unheard of bearing in mind that accounting estimates have
an inherent chance of miscalculation. Moreover, financial reporting is getting more com-
plex and difficult (see quote below). On the other hand, like the correction of any foul-up,
a restatement is an unwelcome surprise, especially if it is adverse (which it usually is). The
stock market is seldom impressed. After restating and seeing his company’s share price drop
by 30% in one day, a CEO experienced “The worst day of his career” (“Harvard Business
Review”, July-August 2001, p. 129). Restatements are most often due to incorrect revenue
recognition and are usually instigated by an accounting regulator (auditors having already
signed off on the issued financial statements). More worrisome is that they are often a bad
omen of worst things to come. For example, in November 2000, Enron restated its financial
statements, reducing its profits by $591m over four years and increasing its debts by $628m.
Most of the restatement came from the consolidation of special purpose entities.
However, instead of being an exercise in cleaning up the balance sheet, Enron’s resta-
tement was a symptom of deeper accounting flaws and a prelude of even more nasty
surprises to come. A concern in the USA is that restatements are too frequent and per-
haps due to systematic weaknesses in financial reporting (perhaps over-jealous mana-
gers trying to make their numbers or complacent auditors?). Perhaps the most egregious
example of a restatement was the oil firm Yukos (“Russia’s Enron”?). In 2007, its auditor
(PwC) was compelled to withdraw its previous ten year’s audit conclusions based on
revelations of previously undisclosed and criminal related party transactions (ref: “The
Economist”, June 30, 2007, p. 63). See also fundamental error.
Restatement
1087
Revenue recognition
Cost recognition
Other
Restructuring
Acquisitions/Merger
Restatement
Reasons for accounting Securities related
restatements in USA Reclassification
from 1997–2002
In-process R&D
Related party transactions
% of total 0 10 20 30 40
Source: US General Accounting Office/”The Economist”, April 26th, 2003
2004
2003
Restatement 2002
Number of publicly listed 2001
companies in the USA
restating financial results 2000
No. 200 250 300 350 400 450
Source: Huron Consulting Group/”The Economist”, May 19th, 2005
Obsolete Accounting
Why are so many firms being forced to restate earnings, and why
aren’t their accountants catching the problems before happen? For
all of business history until quite recently, most corporate assets
were tangible, and those are the assets that accounting was designed
to handle. We still had plenty of business fraud, but in the end
someone could go to the rail yard and see if the goods were there. In
many of today’s high-profile disasters, by contrast, the assets at the
heart of the trouble are purely digital, and digits are a lot easier to
hide than boxcars.
Tapping The Trust Fund in “Fortune”, 29 April 2002, p. 25
1088 Restructuring Charge
Restructuring Charge • Restructuring Cost • Koszt restrukturyzacji • An

extraordinary expense recognised on the books of an enterprise to reflect the costs of cor-
porate restructuring. While profits are expected to be boosted in the long run, an enter-
prise is faced with immediate costs such as:
◆◆ hiring new/better management or advisors,

◆◆ writing off obsolete inventory or cleaning up the balance sheet,
◆◆ paying severance to laid-off staff,
◆◆ selling redundant assets at less than their net book value,
◆◆ paying penalty fees when exiting from unprofitable contracts or agreements.
Restructuring charges may be recognised as they happen or, on the principle of conser-
vatism, accruing them in advance. “Big bath” restructuring charges can indirectly lead
to window dressing: excessive loss reserves (which can often be blamed on others or the
merger) can create hidden reserves. Accordingly, accounting standards typically specify
that certain conditions be met before restructuring charges can be made. Some exam-
ples would include:
◆◆ The existence of a formal and detailed plan for the restructuring that identifies con-
crete activities and costs to be incurred;
◆◆ Obligations under the restructuring plan are publicly announced;
◆◆ In the case of asset sales, there should be a binding sale agreement with a third party;
◆◆ A restructuring provision should include only the direct expenditures arising from
the restructuring‘s correction of past problems. “Future building” costs (e.g. re-tra-
ining, relocating continuing staff; marketing; new systems and distribution networks)
should not be included.
Retail Inventory Valuation Method • Wycena zapasów od ceny detalicznej • An

inventory valuation method which works backwards from selling price to cost by deduct-
ing gross margins according to appropriate product categories. Because of its convenience,
retailers and wholesalers often use the retail method. It is especially practical for large
numbers of rapidly changing items with similar margins. The retail method is acceptable
for financial reporting purposes (reference: IAS #2) so long as it approximates a first-in;
first-out basis and amounts are lower than net realisable value.
Retained Earnings • Zysk z lat ubiegłych • Accumulated past profits which have not
been paid out in dividends and which can be re-invested in the business. Equivalent to
undistributed profit. See also dividend payout ratio.
Retirement Benefit Obligations • Zobowiązania z tytułu świadczeń eme-

•
rytalnych A long-term liability on the balance sheet equal to the net present value
of future amounts that must be paid out by an employer to its retired employees. Under
accrual accounting, the liability arises as employees earn their future benefits while they
are working. It is then reduced as benefits are paid during their retirement. See post-
employment benefits, accounting for. Depending on how the benefits are accounted for,
Revaluation (of Fixed Assets)
1089
the liability can be calculated in various ways under international accounting standards.
There is a considerable amount of complexity in the calculation of such expenses and the
associated liability. A note to the financial statement should give a composition of the lia-
bility’s constituent parts:
Balance Sheet Liability: Retirement
Present value of funded obligations XXX
Fair value of plan assets - XXX
A: Net Amount funded obligations +/X
Present value of unfunded obligations +XX

Unrecognised actuarial losses/gains +/- X
Unrecognised past service cost +X
B: Net amount unfounded obligation +XX
Total liability in the balance sheet: A + B + XXXX
Retrospective Changes in Financial Statements • Zmiany retrospektywne

w sprawozdaniach finansowych • Going back over prior year’s financial state-
ments to reconfigure them to different accounting policies or new accounting standards.
Retrospective changes are both troublesome to reporting entities and potentially confus-
ing to accounting users (“Wait a minute, we thought you said the profit was $X; now you
say it’s $Y!”). However, in the spirit of starting afresh, they allow financial results to be
put in a better (i.e. fairer) light without losing the ability to make a consistent comparison
of year-on-year results. Retrospective changes are also a discipline in ensuring that any
changes in accounting policies serve a legitimate purpose. Such changes are not to be con-
fused with a restatement to correct a past error.
Return Fraud (vernacular) • Oszustwo przy zwrocie (żargon zawodowy) •

A fraud technique in the retail business where by a customer purchases high value items
(e.g. electronics) and then uses the receipt to obtain a cash refund or exchange upon pro-
ducing similar goods taken from within the store. Thus, instead of shoplifting, the cul-
prit simply has to get the goods off the shelves and present them to a customer service
desk. The most common protection against such a scam is to have the customer returns
desk outside the store area. However, this may not be feasible in many instances. Other
preventative steps include use of serial numbers or other means of specific identification.
See also inventory shrinkage.
Revaluation (of Fixed Assets) • Aktualizacja wyceny aktywów trwałych •

An accounting convention which departs from historical cost to recognise the increased
value of fixed assets, particularly real estate, which results from either sustained peri-
ods of inflation or capital gains being earned from market value increases. The result-
ing unrealised profit is earmarked in a “revaluation reserve” or “revaluation surplus” in
the equity accounts (capital reserves section) to disclose that the source of increased net
1090 Revaluation Reserve
worth was not from normal operating activities. An asset revaluation is the upside version
of an asset impairment. While revaluations are legitimate (and sometimes obligatory if
accounting standards require) in an inflationary environment, they are susceptible to the
abuse of window dressing. Auditors will insist on recognised valuation methods that are
conducted by independent appraisal experts as well as disclosure of details in footnotes.
See also fair value accounting and replacement value.
Revaluation Reserve • Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny • A component

of reserve capital that arises upon a revaluation of fixed assets. It reflects an increase in net
worth due to unrealised holding gains and, as such, it is not recognised as income until
the asset’s full value has been realised by an exchange transaction.
Revenue • Przychód • The amount of resource inflows, in either cash or receivables, of an

enterprise in a specific time period. Revenue is reported in an income statement. While the
term “revenue” tends to be interchangeable with the word sales, it implies a broader scope
and can include inflows from operating activities, fees, interest earned, asset sales etc. As
well, it is always a financial statistic (i.e. price x volume) whereas “sales” may also refer to
physical volumes. Revenue is typically stated net of sales taxes such as VAT. The timing of
revenue recognition in turn determines, through the matching principle, expenses. See also
turnover and income.
Revenue Recognition • Ujmowanie przychodu • Uznawanie przychodu •

How much, and when, revenue is recorded. In accrual accounting, cash receipt is not neces-
sarily the determinant of revenue. Instead, revenue could be recognised when a contract is
signed or a purchase order received; when a product or service is delivered; when an invoice is
sent out; or when a bill is paid. In general, revenue recognition is conditional upon there being
both a completion of the “earnings process” and reasonable assurance of payment by a buyer.
Revenue Recognition Methods
Earnings Process Applicability
◆◆ Goods and services have been delivered/provided to a buyer
◆◆ Costs of goods or service can be reliably determined
Buyer Delivery
◆◆ Contractual rights exist: purchase order, bill of sale, invoice etc.
◆◆ Buyer has significant rights and risks of ownership
◆◆ Subsequent payment is reasonably assured
◆◆ Example: most common case of products & services
◆◆ Commodity products which have an assured and liquid market
Production ◆◆ Finding a buyer can be reasonably assured
◆◆ Example: commodities such as oil or agricultural products
◆◆ Payment is received prior to sale transaction
Subscription/ ◆◆ Services/goods delivered later, over time
Rental ◆◆ Subscription/rental can be cancelled by customer
◆◆ Examples: magazine subscriptions; credit card fees; leases
Contract
◆◆ Production activities fulfil a contractual agreement
Completion
◆◆ Percentage-of-completion or completed contract
◆◆ Example: ship building
Reversing Entries
1091
◆◆ Collectibility of purchase on credit uncertain

Installment ◆◆ Revenue in proportion to cash collections
◆◆ Example: sale of fixed assets with vender taking back a note
◆◆ Completion of sale is dependent on future expenditures
◆◆ Future costs and collection uncertain
Cost Recovery ◆◆ All cash receipts treated as a recovery of costs
◆◆ Revenue/profit only recognised after costs paid for
◆◆ Example: franchise or real estate revenues
◆◆ Buyer retains the right to return unsold goods
Consignment ◆◆ Risks and benefits of ownership kept by seller
◆◆ Example: fixed assets left with a broker; magazine sales to trade
Based on this criterion, the most common revenue recognition point is delivery of
goods or services when the buyer takes ownership. However, there can be other mea-
surements. Some common variants: For most companies in a conventional business
pattern, revenue recognition is generally straightforward. However, depending on
the nature of the entity’s business, it can become complex. As well, revenue recogni-
tion abuse is one of the most common forms of window-dressing. It is a key accounting
measurement since it determines expense timing through the matching process and, in
turn, profit.
Reverse Merger, Accounting for • Subsidiary Merger, Accounting for •

Przejęcie odwrotne, rozliczanie w rachunkowości A buyer becomes a subsid- •
iary of the entity it purchases (versus the more typical situation where it becomes the par-
ent). This happens by the buyer issuing new shares of itself in exchange for shares of the
target company. In this fashion, the target company gains ostensible control of the buyer.
(This might be done for regulatory reasons or to spread some desirable attribute (brand
name, licence etc.) of the target to the buyer.) Under old rules, the transaction would have
to be accounting for as a pooling (or uniting) of interests. However, under current inter-
national accounting rules, it is treated as a purchase acquisition in which the enterprise
whose shareholders now control the combined entity is deemed to be the acquirer.
Reversing Entries • Eliminacja korekt z końca okresu • Entries to the books that
are made at the beginning of an accounting period to eliminate certain short-term “pas-
sage of time” period end accruals that are set up as part of the adjusting entries of the pre-
vious period. Elimination occurs from a debit and credit exactly opposite to the previous
year-end’s adjusting entries. In this way, the new balance sheet starts with a “clean slate”
that reflects actual transactions. The following period’s income statement will absorb any
differences between the previous period’s accrual estimates and the following period’s
actual transactions.
Reversing Entries: Example
Description Entry Account $
Period-end Dr. Expense (Period 1: Income Statement) 100

Accrual Cr. Accrued liability (Balance Sheet) 100
1092 Risk-based Auditing
Cut-off of accounting period

Reversing Dr. Accrued liability (Balance Sheet) 100
Entry Cr. Expense (Period 2: Income Statement) 100
Transaction Dr. Expense (Period 2: Income Statement) 105

Entry Cr. Accounts Payable (Balance Sheet) 105
The alternative is to offset the estimated accrual with its actual amount (i.e. Dr. Accrued
Liability; Cr: Accounts Payable) and then, as a separate step, write-off to the income
statement any lingering differences (i.e. $5 in the example below) to eliminate the incor-
rect portion of the accrual still on the balance sheet. Reversing entries simply make this
happen in a more “automatic” manner. They are an optional bookkeeping procedure that
is not required in the accounting cycle.
Risk-based Auditing • Badanie obszarów ryzyka • An approach to both external

and internal auditing that focuses extra effort on areas where an entity is likely exposed to
a potential accounting risk factor such as fraud, error, misjudgement or window dressing.
Potential risks tend to be specific to each situation. By way of examples, they could include:
◆◆ financial risks – including credit and fraud;

◆◆ staff issues – retention, recruitment processes, payroll;
◆◆ IT issues – including data loss and security;
◆◆ event risks – loss of reputation, competitors threats or major catastrophe.
Risk-based auditing is no more than the practical application of using limited resources
wisely e.g. priority setting. There is a risk itself in risk-based auditing: the auditor may
misconstrue the risks and concentrate on the wrong area. For this reason, a thorough
audit will look at everything. Risk-based auditing tells the auditor where to concentrate
extra attention.
Risk Factors (Financial Reporting Disclosure) • Czynniki ryzyka (ujaw-

•
nienia w sprawozdawczości finansowej) A disclosure in public annual reports
and prospectuses of all the material risks a firm faces in terms of threats to its future its
profitability and/or its going concern:
Look Out!
Risk Description
Obsolescence ◆◆ Technological progress effects competitiveness
Industry Sector ◆◆ The industry sector may have over-capacity
Regulation ◆◆ Regulators impose new restrictions
Environmental ◆◆ Costly clean-ups may be required
Competition ◆◆ New or more threatening competitors
Contracts ◆◆ Contracting parties may default; not renew
Strategy ◆◆ Strategy may be wrong given a SWOT
Rolling Budget
1093
Nature ◆◆ Natural disasters (floods etc.) may harm business

Default ◆◆ A loan default could trigger creditor sanctions
Accounting Risk ◆◆ Over-stated assets; understated liabilities or existence of latent liabilities
Gauging a business’s risk is of primary concern to investors since risk, along with future
cash flow, is pivotal in share valuation. So, information provided or disclosed about
business risks should be useful to investors. That said, considerable accounting judge-
ment is needed in quantifying risks. If risk disclosure becomes a dumping ground for
every possibility, perhaps in order to be shielded against lawsuits (e.g. “we told you so”),
it will lose its credibility and become boilerplate.
Risk Mitigation (& Accounting) • Ograniczanie ryzyka (a rachunkowość) •

Since much of risk comes from being surprised or misinformed, accounting information that
is timely, accurate and transparent has an important role in risk mitigation. “Truth shall make
you free”; it will also protect you. For example, an accounting user that can “clearly see” profi-
tability and leverage, will be better able to assess going concern risk. Many accounting princi-
ples (e.g. the matching of accrued costs to revenues; revenue realisation and conservatism) are
implicitly oriented to risk mitigation. Assuming that measures are reliable, enterprises that are
performing well tend to be less exposed to risk. However this nexus between reported perfor-
mance and risk exposure is less solid in the case of asset quality since historical cost accounting
tends to shelter carrying values from the impact of fair value changes. Another vulnerable
point is contractual obligations that are contingent. In particular, unrealised gains and losses
from movements in market values between the transaction date and reporting date can expose
players to hidden risks. This has naturally led to a focus on the risk of financial institutions that
engage in the trading and holding of financial instruments. In this sector, there has been heigh-
tened concern over the adequacy of financial reporting in helping to understand and control
risk. The issue is so important that not all of the accounting ideas being promulgated are by
accounting regulators. For example, a major component in the Basel II banking regulations
seeks better disclosure to shed more light on the true nature and extent of a bank’s risks.
Accounting for Risk
Body Promulgation Date
International ◆◆ IAS 30: Disclosures in the Financial Statements of Banks 1990
Accounting ◆◆ IAS 32: Financial Instruments: Presentation & Disclosure 1995
Standards (IAS) ◆◆ IAS 39: Financial Instruments: Recognition & 1998
Committee Measurement
Basle
Committee(*)
◆◆ Sound Practices for Loan Accounting and Disclosure 1999
Basle/IOSCO ◆◆ Derivatives Activities of Banks and Securities Firms 1999

Basle Committee ◆◆ Enhancing Bank Transparency 1998
Basle Committee ◆◆ Core Principles for Effective Bank Supervision 1997
G-30 ◆◆ Global Institutions, National Supervision and Systemic Risk 1997
(*) a working committee of the Bank for International Settlements concerned with soundness
Rolling Budget ▶ Continuous Budget.

S
S, G&A ▶ Sales, General and Administrative Expense.
SAC ▶ Standards Advisory Councils.
Safe Harbour Rule (USA legal vernacular) • Zasada bezpiecznego portu (ame-
•
rykański żargon prawniczy) Concept in corporate law hereby a person who meets
designated requirements will be preserved from adverse legal action. Frequently, safe har-
bours are used where a legal requirement is somewhat ambiguous and carries a risk of
punishment for an unintended violation. In the case of the judgemental aspects of man-
agement commentary (e.g. future risks and opportunities), such rules may be necessary to
protect directors from legal action if they can show that their views were made in good
faith.
Sales Returns and Allowances
1095
Sales • Sprzedaż • The goods or services delivered in a period in consideration for either
money or the promise to pay i.e. a receivable (sales therefore do not necessarily equal cash
inflow). Although often spoken of as if synonymous with revenue, sales tends to connote
an enterprise’s ongoing, operational activities. Sales can also refer to the volume (i.e. phys-
ical units) of goods or services sold. In economic terms, sales are a measure of the market
demand for an enterprise’s offering. Sales in turn will be governed by demand curve that
trades off price against volume:
Price
Demand curve
Sales Revenue P
Q Quantity
Q: sales volume @ price P
The level and trend in an enterprise’s sales is a key measure of an enterprise’s competi-
tiveness. However, sales are only a necessary, but not sufficient, condition to viability
and financial performance. Profits and the sustainability of the going concern are of a
higher order. See also cost-profit-volume analysis.
Sales, General and Administrative Expense • S, G&A • Koszty sprzedaży

i koszty ogólnego zarządu • A common expense category in an income statement
reflecting one of the typical overheads of running a business.
Sales Returns and Allowances • Zwroty sprzedanych towarów i rezerwy •

Sales “returns” permit the customer to return merchandise if it is defective, not needed
or unsaleable. Revenue and the associated accounts receivable should be cancelled. A sales
“allowance” grants the customer a voucher (or credit note) to buy goods for free in the
future and dispenses with any physical return of goods. Revenues and accounts receiv-
able must be adjusted for sales returns and allowances. If the amount of returns or allow-
ance is material, a prudent firm will provide for them at the time of sale by creating a con-
tra account “provision for returns and allowances” in receivables. Sales would be adjusted
by “top up” amounts to keep the provision adequate.
1096 Sales Variances
Sales Returns & Allowances

Accrual At Time of Sale
Dr. Estimated sales returns (Expense) XX
Cr. Allowance for sales returns (A/R contra a/c) XX
When Goods Accepted/Credit Note Issued
Dr. Allowance for sales returns (A/R contra a/c) XX
Cr. Accounts receivable (or cash) XX
Sales Variances • Odchylenia sprzedaży • Differences in revenue between budgeted

and actual amounts that arise because of various causes – prices, quantities and prod-
uct mixes (when profit margins are different). As part of a budgetary control process, the
variances can be pinpointed as follows:
Sales Variances
Price ◆◆ Actual quantity x (Price difference)
Quantity ◆◆ Budgeted profit margin x (Quantity difference)
Mix ◆◆ Actual quantity x budgeted profit margins x (Mix difference)
“difference” = budget plan vs. actual result
Unlike production cost variances, sales variances are not based on a flexed budget (cal-
culation of budgeted costs adjusted for actual output levels). Rather, sales variances are
all due to “planning” errors (i.e. incorrect forecasts of market demand). Since the mar-
ketplace is inherently more difficult to control due to competitive dynamics, sales vari-
ances tend to receive less attention since they are less controllable compared to internal
costs.
Sandbagging (USA slang) • Asekuracja budżetu (amerykański żargon) • A ref-

erence to the temptation in budgeting behaviour to under-promise and over-deliver on
performance targets in order to look good. The idea of a “sandbag” connotes putting up
blockages to transparent and honest assessment of capabilities.
Lookin’ Good!
The CEO had been around the block enough to recognise what was
going on. A sandbag. The executive was coming in with ridiculous
projections so that next year, when he blew through those levels, his
performance would look great.
Sarbanes-Oxley Corporate Responsibility Act (USA) • Ustawa Sarbanes-

Oxley o odpowiedzialności przedsiębiorstw (USA) • Landmark American
Sarbanes-Oxley Corporate Responsibility Act
1097
legislation, named after its congressional sponsors, enacted in 2002 as regulatory reform
designed to restore damaged confidence in US capital markets. It came in the wake of
high profile Wall Street scandals and fraud-induced bankruptcies, most notably Enron and
WorldCom. The regulations are enforced through the Securities and Exchange Commission.
Sarbanes-Oxley’s objectives are ambitious: it is a fundamental reform of “corporate
America’s” world touching corporate governance, the auditing profession, the securities
research industry and many aspects of the financial reporting environment. As its name
implies, an underlying theme of “SOX” is to replace legalistic rule-based thinking by more
ethically grounded behaviour and heightened individual accountability. Its key provisions
include the following:
◆◆ creation of a new accounting regulator, the Public Company Accounting Oversight

Board;
◆◆ prohibition of audit firms doing certain non-audit work for their clients;
◆◆ independent audit committees, with financial experts who have adequate know-how;
◆◆ mandatory certification of internal controls by both management and auditor (Sec-
tion 404);
◆◆ tighter requirements for consolidating off-balance sheet debt;
◆◆ guidelines on proforma earnings numbers, making misleading figures illegal;
◆◆ management will be criminally liable for knowingly falsifying financial reports;
◆◆ mandatory internal audit functions for publicly traded companies;
◆◆ any restrictions on company shares in retirement plans to apply to both employees
and management;
◆◆ protection for corporate whistle-blowers;
◆◆ banks may share responsibility if clients use financial instruments or transactions for
deceit.
Sarbanes-Oxley has been described as “one of the most influential – and controver-
sial – pieces of corporate legislation ever to have hit a statute book” (“The Economist”,
May 19, 2005). Given the size and importance of the US capital markets, the stakes are
indeed huge. There was a real fear that a systematic vulnerability had crept into corpo-
rate America, especially after the sudden collapse of the tech bubble in 2001 destroyed
trillions of dollars in stock market capitalisation. Yet the reforms are not without their
controversy. First, are the costs. In particular, compliance to Section 404 has been bur-
densome, at least initially. Other impacts include chillier relationships between auditors
and their “clients” (arguably by design) and a compliance mentality that perhaps sup-
presses entrepreneurial risk-taking. In the words of one its sponsors, all these things are
an “investment in the future.” Perhaps the overriding issue is not its costs but whether
Sarbanes-Oxley is enough to cure deeper flaws possibly imbedded in the America’s
highly robust and dynamic capital markets. For example, other areas in need of fix-
ing may include the stock exchanges (NYSE & Nasdaq), shareholder rights and perhaps
even deeper reforms in auditing. Sarbane-Oxley’s effectiveness will be proven, or dis-
proved, if and when the next mega-fraud hits. In Europe, there was also an outpouring
of reforms in response to similar problems as in the USA [e.g. Tabaksblat (Holland),
European Commission (EU), Higgs and Smith (UK), Aldama (Spain), Bouton
1098 Scope of Assurance (Auditors’)
(France), Cromme (Germany)] that have collectively culminated in European Union

Directive VIII.
A Landmark
Without a doubt, the Sarbanes-Oxley Act is the single most
important piece of legislation affecting corporate governance, financial
disclosure and the practice of public accounting since the US securities
laws of the early 1930s. And, it is clear that public companies and the
accounting profession have made tremendous progress in meeting the
rigorous requirements of this legislation.
(Sarbanes-Oxley home page on www.pwc.com)
Scope of Assurance (Auditors’) • Zakres gwarancji (biegłego rewidenta) •

The declared extent of comfort that an auditor can give to users of audited financial state-
ments. The scope of assurance is specified in the audit opinion. Unless otherwise notified,
readers in most jurisdictions will see variations of the following claims:
Auditor’s Comfort
Assurance Implication
Auditors are independent of

◆◆ Auditors have an objective, unbiased
perspective
management
◆◆ Management cannot influence auditors
◆◆ A defined set of standardized procedures and
tests were followed
◆◆ Audit techniques factored in risks in the
Generally Accepted Audit Standards design of test procedures
were used to conduct the audit ◆◆ There is reasonable assurance of no material
errors in the statements
◆◆ However, no guarantee against error
◆◆ However, no guarantee against fraud
Financial statements are prepared ◆◆ Auditor is satisfied with the particular
according to prevailing accounting accounting policies which were chosen
standards ◆◆ The estimates employed were reasonable
The scope paragraph is both a statement of facts and claims. For instance, readers may
question “independence” when the audit firm is providing non-audit services. On the
other hand, many readers treat the scope limitations as boilerplate and look for a recog-
nised name, especially a Big Four firm, knowing that their global reputation provides
more assurance than the formality of a written opinion. A trend in the scope of assur-
ance has been for it to become increasingly couched in caveats. This is partly as a result
of auditors seeking protection from lawsuits and the more laudable desire to be realistic
in what an audit can do.
Section 404, Sarbanes-Oxley Act
1099
Second Audit Opinion • Druga opinia z badania sprawozdania finansowego •

A supplementary audit opinion, undertaken by another auditor, on financial statements
designed to enhance the value of the attestation (“two heads are better than one”). Such
“super-auditors” would be more independent (engaged by audit committees or non-exec-
utive directors not management), better qualified (experienced staff only; no trainees)
and focused on sensitive issues (e.g. full disclosure, quality of earnings). While second
audit opinions are arguably redundant and an extra cost, they are a market response to
accounting user doubts, arising from accounting scandals, about the reliability of tradi-
tional financial reporting. For an example of a firm offering second audit opinions, visit
www.independentaudit.com.
Secret Reserves ▶ Hidden Rexerves.

Section 404, Sarbanes-Oxley Act (USA) • Artykuł 404 ustawy Sarbanes-
Oxley (USA) • A requirement of the Sarbanes-Oxley Act that calls for a formal man-
agement proclamation reporting on the state of a company’s internal controls with respect
to financial reporting. Specifically, four statements must be made:
1. Management has ultimate responsibility for the company’s internal control systems;
2. Identification of how the effectiveness of internal controls is measured; the frame-
work developed by Committee of Sponsoring Organisations (COSO) is a benchmark;
3. Based on #2 above, how effective are the controls, including a disclosure of any
“material weaknesses” if such exists;
4. The auditor has issued an attestation report that is part of the annual report.
Section 404 was intended as cure for the deeper malaise of accounting risk. First, it
forced management to pay more attention to its internal controls, the background
architecture of a company’s accounting system. Second, by assuring investors of a sys-
tematic design to generate earnings quality, confidence in the accounts – weakened
after so many accounting scandals – would be strengthen. While laudable, Section 404
has not been without its controversy. Some wonder if it is over-kill. Another issue is
its expense. It is a greater burden to smaller companies (see graph below). Many firms
have had to hire consultants to help them determine their status and/or have had to pay
higher audit fees. Certainly, the Big Four auditors are not complaining about Section
404. (There is a certain perverse irony in such windfall prosperity when it was egregious
instances of audit failure that prompted Sarbanes-Oxley in the first place.) Offsetting
this concern is that many of the costs are one-time, especially once gaps in control
framework were filled. As well, there is a genuinely pressing need to restore investor
confidence in the world’s largest capital market. In the words of the chairman of the
Public Accounting Oversight Board: “there will be real questioning of whether this free-
market system really works” (“Financial Times”, 1 December 2005, p. 12) if delicate
investor confidence is attacked by more accounting scandals. Because of its cost, impact
and the stakes involved, Section 404 “represents the biggest reform of financial report-
ing in the US in 75 years” (“Financial Times”, 3 November 2005, p. 9).
1100 Segmented Reporting
<$100 million
Firms’ Total Revenues

$100 m – $499 m
$500 m – $999 m
A relatively
Section 404 heavier burden
$1.0 b – $4 b
Compliance costs as % on
of revenues > $5 b smaller firms
% 0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5
Source: American Electronics Association/”The Economist”, May 19, 2005
Segmented Reporting • Business Segments • Sprawozdawczość segmen-

•
tów A footnote disclosure that gives a breakdown of selected aggregated financial state-
ment data by geographical region, line of business or the way the business in managed.
Accounting standards typically require disclosure of revenue, operating profit and total
assets by segment. Since a segment may not have a distinct legal identity, its definition
(subsidiary, division, reporting lines, profit center, customers?) requires some judgement
and the use of guidelines (percentage of total sales, assets etc.). Taken to extreme, seg-
mented data could dis-aggregate down to individual assets and confuse more than clar-
ify. Rather, a segment is defined by its economic significance (contrast to an “operation”
used in discontinued operations that makes a distinction based on physical, operational
and reporting criteria). Segmented reporting is crucial to the financial analysis of com-
panies engaged in multiple activities or diverse markets. By relating how financial per-
formance is linked to specific markets, segmented reporting can help explain how a com-
pany is the “sum of its parts”. It is an important disclosure tool to help assess quality of
earnings, risk and future trends. See also discontinued operations.
Segregation of Duties • Separation of Duties • Podział obowiązków • An

important internal control principle that has sensitive functions separated into compo-
nents so that there can be independent cross checks. While this may impose a cost in
terms of inefficiencies, it reduces opportunity for mistakes or fraud. For example, the
roles of transaction initiator and transaction recorder are often split between two inde-
pendent parties. See also “ four eyes” rule.
Selective Disclosure (Financial Reporting) • Ujawnienia selektywne

•
(w sprawozdawczości finansowej) The (arguably natural) tendency for financial
reports to emphasise the positive and downplay the negative. It is akin to “putting your best
side forward”. For example, the MD&A might cite favourable financial ratios and events that
put the company in a good light. Academic research (see White, Sondhi & Fried, Analysis and
Use of Financial Statements (2nd edition), pp. 195–196) suggests that this is a common practice.
If taken too far, true and fair disclosure could be compromised and would hopefully be kept in
check by auditor or regulators. However, there is often “wiggle room” where reporting enti-
ties can get away with legitimate dose of selective disclosure. It is up to the reader to possess a
healthy sense of balance and perspective. See also selective exposure (stock market).
Separate Reporting vs. Uniform Reporting Accounting Regimes
1101
Self-Regulatory Organisation • SRO • Organizacja samoregulacyjna • A

number of voluntary and statutory bodies in the UK financial services sector that regu-
lated themselves. The five major groups were:
◆◆ Securities Association,
◆◆ Investment Management Regulatory Organisation,
◆◆ Associate of Futures Brokers Dealers,
◆◆ Financial Intermediaries,
◆◆ Managers and Brokers Regulatory Organisation.
The logic in self-regulation is that people can better discipline themselves since they
know more and have a vested self-interest in preserving their reputation. However,
there is an offsetting conflict of interest due to mutual self-preservation. With the pub-
lic’s desire for more rigorous, impartial and independent regulation, SROs are counted
on less.
Semi-Variable Costs • Koszty częściowo zmienne • A cost behaviour whereby there

is an element of both fixed and variable costs at work. Examples would include telephone
and electrical costs where the service provider charges a flat “maintenance” amount plus
an “usage” fee. The mixing of behaviours can complicate matters. Management acco-
unting therefore often seeks to separate the two behaviours to facilitate better budgeting
and variance analysis.
Total Costs [Y]
ΔX
ΔY
Semi-Variable
Costs b = ΔY
ΔX
a Fixed cost component Y = a + bx
Activity Level [X]
Separate Reporting vs. Uniform Reporting Accounting Regimes •

Niezależny system sprawozdawczości a ujednolicony system sprawoz-
dawczości • What is the relationship between government authority and accounting
standards used for the private sector? In countries with “separate reporting”, account-
ing standards are allowed to evolve independently of any government fiat. These regimes
tend to have a common law tradition with a priority given to individual property rights
and free enterprise. Accounting users tend to focus on reported profit as a proxy for
1102 Service Department, Apportionment of Costs
shareholder wealth creation. That said, governments will still get involved in an oversight
role as accounting regulators and/or accounting standard-setters since there are public
interest issues at work. In “uniform reporting” regimes, accounting standards will be
dictated either directly though national accounting plans or indirectly through the tax
code. Such countries typically have a code law tradition and put emphasis on compli-
ance and central planning. Since reported profit may be distorted to minimize taxes,
accounting users tend to focus on orders, sales and cash flow. Although the distinction
tended to be sharp in the past (see Anglo-Saxon accounting tradition), it is becoming less
so with globalisation and convergence in accounting. The EU Company Law Directives,
for example, have brought the two approaches together.
Service Department, Apportionment of Costs • Wydziały pomocnicze,

rozliczanie kosztów • A factory’s service departments will consist of such activities
as repair and maintenance, canteen, payroll, janitorial services etc. While contributing
to the overall operation of the factory in an indirect way, there is no direct or obvious
connection with product costs. There is, however, a logical connection with production
departments. Thus service department costs are either allocated or apportioned (see allo-
cated vs. apportion) to various production departments via various methods (e.g. “direct”,
“step-down” and “reciprocal”). From there, they are added into each department’s total
costs and then embedded into overhead absorption rates. In this way, service costs find
their way into product costs.
Primary Allocation

Department Department Department
Service
Department

Total Dept
Costs
Total Base
Units Absorption at OHAR x base/product
Set-off • Kompensowanie • The netting of liabilities and receivables to/from the same
party. Thus, if an enterprise owes 100,000 to the same company that owes it 50,000, it may
consider its “net liability” as 50,000. Set-off is often used as a convenient way to reduce the
need for two funds transfers down to one. As well, set-off is a legally sanctioned creditor’s
Sex (& Accountants)
1103
right. However, accounting standards will usually keep such items separate in the interests
of disclosure.
Severance Payments • Termination Payments (or Benefits) • Świadczenia

z tytułu rozwiązania stosunku pracy • Payments to staff when they leave their
employer prematurely prior to normal retirement (in which case they will receive a pen-
sion). Why pay somebody for leaving early? The logic for severance pay may be positive
or negative. It can be a reward for past work well done, perhaps as defined in a perfor-
mance bonus plan. In the case of a CEO who delivers superior share price performance
for shareholders, this is an equitable sharing of the spoils of wealth creation. When staff
are let go because they are no longer needed, payments are referred to as redundancy
payments. The reason for dismissal (breach of rules, job performance, economic reasons,
voluntary departure or arbitrary motives etc.), will have a bearing on the predictability
and amount of payment. In the case of senior management with employment contracts,
severance is equivalent to a penalty for employer’s breach of contract. Severance is not
usually paid if the employee is incompetent or fired for “cause” (dishonesty, breaking
important rules etc.). Severance pay raises some accounting issues. A common and
expedient accounting for such costs is simply to recognise the expense and liability
if and when it occurs i.e. when staff is asked to leave. An alternative would be to treat
termination benefits, similar to pension benefits, as integral to employment costs and
accrue the expense in advance. While it would not apply to each employee, it could be
accrued on a pooled basis (i.e. knowing that it will likely have to let go, say, 5% of its staff,
a firm might anticipate the expense accordingly). See also restructuring charges and big
bath. Severance payments also raise ethical concerns over fairness. Too little a payment
leaves vulnerable staff “out in the cold” after years of loyal service. Too much payment,
especially to high profile individuals, seems perverse when other stakeholders are hurt-
ing. For instance, in 2002, it was revealed that Percy Barnevik, former CEO of the Swiss-
Swedish concern ABB, had received an undisclosed severance payment, characterised
as a “performance bonus”, of $78 million in 1996 (“BusinessWeek Magazine”, 4 March
2002, pp. 20–21). The secrecy and size of the award, especially in the face of ABB’s poor
stock-market performance after his departure, caused a considerable stir and pressure to
give it back.
Sex (& Accountants) • Seks (i księgowi) • The best we can come up with: “accountants
make lots of entries, most of them in the books”.
Too Busy Being Good

The [accountant’s] high ethical standard is expected and usually
found, for it is seldom we see reported in the press a falling by the
wayside of those practising his art (or is it science?) and that may
be one possible reason why he has remained outside the realms of
romance!
1104 Shadow Price
Shadow Price • Cena kalkulacyjna • The true economic price of an activity: the oppor-
tunity cost. Shadow prices can be calculated for those goods and services that do not have
a market price, perhaps because they are set by government or are internal transfer prices.
Shadow pricing is often used in cost-benefit analysis, where analysts want to appreciate all
the variables involved in a decision, not merely those for which market prices exist.
Share-based Compensation • Płatności rozliczane w akcjach • Any compensa-

tion scheme that pays employees with some form of shares in a company’s stock. Usually this
is in addition to cash payments (since people typically need to maintain lifestyle) as an addi-
tional incentive to perform. Another reason maybe in the case of a cash-strapped start-up
that offers key founding staff shares in lieu of cash in the spirit entrepreneurship. Share-based
compensation is more like a “reward” for exceptional performance versus “compensation” for
simply doing a job function. Their primary merit lies in fostering goal congruence by giving
employees a tangible stake in the enterprise’s performance. Share-based compensation can
come in various forms, although at the end of the day all of them involve a stake in future:
Share-based Compensation: Varieties

Type Description
Stock Options ◆◆ An option to buy shares in the market at a fixed price
Share Appreciation Right ◆◆ Entitlement to specified value increments; no need to buy
Restricted Shares ◆◆ Grant of shares which only vest upon fulfilment of conditions
Phantom Share ◆◆ Notional shares in unquoted stock which follow a value formula
Stock Ownership Plan ◆◆ Share price discounts & tax benefits for shares held in a fund
Amongst executive management, stock options are the most popular. It is in the USA
where this form of reward is most pronounced. There are two issues with share-based
compensation. One is the wisdom of allowing high-profile executives to reap substan-
tial rewards. Will it create incentives to manipulate or cheat? Is it fair? Is it truly earned?
Will it cause envy? Second, regardless of its merits, there is the issue of how to account
for the cost to company’s shareholders of such compensation schemes. See stock options,
debate about and stock options, accounting for.
Share Ownership, Accounting for • Akcje i udziały w innych jednostkach,

•
rozliczanie w rachunkowości The manner of accounting for ownership of equity
shares depends on the nature and extent of the ownership interest. If a substantial por-
tion of a company’s shares are owned, it is consolidated into the owner’s balance sheet on
the logic that either outright control or a significant minority interest implies an active
stance. If the parent has control over a subsidiary, the consolidation is on a line-by-line
basis to reflect the substance of an economic combination. If the ownership stake has an
affiliate status (e.g. 20% to 50% of shares are owned), consolidation is by the equity method.
Ownership of a shareholding that is less than 20% implies a passive stance for investment
purposes. Traditionally this resulted in shares being carried at either historical cost (in the
case of long term holds) or the lower of cost or market value (in the case of short term holds).
International accounting standards prefers fair value. See also acquisition accounting.
Shoebox Accounting
1105
Shareholder
“Subsidiary” “Associate” “Investment”
Control Influence Holding

Share (50%+) (20–50%) (0–20%)
Ownership,
Line-by-line Equity Method
Accounting for Historical Cost
LOCOM ?
Consolidate Fair Value
into owner’s
books at
purchase value = Long term holding
= Short term holding
= Held for trading
Shareholders’ Equity • Kapitał własny • An entity’s net worth that is composed of

original investment, unrealised profits, various reserves and retained earnings. The book
value of shareholders’ equity is measured at any one time by the balance sheet. The mar-
ket value of shareholders’ equity is measured by the market capitalisation of outstanding
shares. See also net asset value.
Balance Sheet
Total
Liabilities
Shareholder
Equity Total
Assets
SHAREHOLDER
EQUITY
Shoebox Accounting (vernacular) • Rachunkowość prowizoryczna (dosłow-

nie ‘rachunkowość w pudełku na buty’; żargon zawodowy) Very informal •
and sloppy accounting methods sometimes employed by very small businesses, referring to
accounting records keep in a shoe box. At the end of the accounting period, the contents
(receipts, bank statements etc.) may be handed over to a bookkeeper or external accounting
1106 Short Form Report
bureau to be sorted out and cast into financial statements. With the rise of computer based
and user-friendly accounting software, shoebox accounting is less necessary.
Short Form Report • Skrócony raport biegłego rewidenta • The standard audit
opinion in a format approved by the public accounting profession. Content, which is para-
phrased for simplicity, is typically as follows:
Synopsis of Short Form Audit Opinion
◆◆ we have audited the financial statements of [company] dated [xx/xx/xx]
◆◆ the financial statements are the responsibility of management
◆◆ our responsibility is to express an opinion
◆◆ our audit was conducted in accordance with generally accepted auditing standards
◆◆ in our opinion f/s present fairly in all material respects the financial position of [the company],
the results of its operations and cash flows, in conformity with [accounting standard]
◆◆ optional: qualifications i.e. “except for [specify], statements presently fairly etc...”
The short form report tends to be viewed as a piece of boilerplate by many readers. This is
an inevitable result of its standardized wording and the natural tendency to take a clean
opinion for granted. See also auditor’s certificate and contrast to long form audit report.
Shrinkage of Inventory (vernacular) • Ubytki zapasów (żargon) • Any unac-

counted diminishment in physical inventory due to theft, spoilage, loss, erosion or poor
record keeping. Shrinkage appears when physical counts do not match accounting records
(see perpetual inventory system). People typically speak of shrinkage in the retailing sec-
tor as a euphemism for shoplifting and/or internal theft. In the USA, shrinkage typically
runs from 1–2% of annual sales and in 2001 amounted to a loss of $25 billion (reference:
“National Retail Security Survey” as cited in the “Financial Times”, 3 April 2002, p. 13). It
is generally reckoned that about half of this is by dishonest employees. In the case of retail-
ers willing to accept returned goods and give customers their cash back, a cash market can
be created for goods that might not otherwise be needed or wanted. Shrinkage is a prob-
lem for the retail sector where profit margins are often thin. Shrinkage can be dealt with
several ways: by careful hiring and firing policies, security measures (e.g. guards and elec-
tronic surveillance) and incentives (bonuses for reducing shrinkage). While all these mea-
sures might work, their extra costs may not be worth it in terms of reduced losses. Rather,
Single Entry Accounting Systems
1107
benchmarking against expected thresholds and then taking action on a management

by exception basis is often used to manage shrinkage. Evidence suggests that the level of
shrinkage varies in different markets.
Britain
Greece
France
Spain
Italy
Shrinkage Belgium
Ireland
Denmark
Germany
Switzerland
% 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8
Source: Centre for Retail Research/”The Economist”, September 2002
SIC ▶ Standing Interpretations Committee.

Single Entry Accounting Systems • “Write-Once” Accounting Systems
• •
Systemy pojedynczego zapisu księgowego A simplified bookkeeping sys-
tem used by small businesses and homeowners that requires a single entry in contrast
to more complex double entry system. While similar to cash accounting, a single entry
system manages to create some balance sheet accounts through a method of classifying
single entries. Many accounting software programs allow users to make a single entry for
1108 Single-Step Income Statement
a transaction with the software generating the second entry. The double-entry system is
still there, but is operating “behind the scenes” [see www.quicken.com].
Cash Payments
Expenditure
Date Ref. Total
Salaries Supplies Utilities Rent Other
June 1 634 850 850
June 2 635 118 118
June 2 636 1,245 1,245
• • •
Single-Step Income Statement • Rachunek zysków i strat w formacie uprosz-

•
czonym The presentation format of an income statement that subtracts all expenses
from all revenues to show income or loss. There are two reasons to use single step pre-
sentation: it is simple to read and the enterprise does not realise any type of income until
total revenues exceed total profits. Contrast to multiple-step income statement.
Single Step P&L

Category Example
Total Revenues 100,000
Total Expenses 85,000
Net Profits 15,000
Slack Budget (vernacular) • Budżet luźny (żargon zawodowy) • A budget that has
a purposely built-in understatement of forecasted revenues and/or overstatement of foreca-
sted expenses. This will in turn allow it to be subsequently achieved by even lazy or incom-
petent management. Slack budgets are one of the most common budget behaviour issues.
They are contrary to an ideal budget’s goal of being an achievable stretch i.e. creating a chal-
lenging but credible goal that leads to hard work and commitment. See also budget bias.
Small to Medium Practice
1109
Small Business Enterprise Reporting • Sprawozdawczość małych przed-

•
siębiorstw Accounting standards that are customised to meet the needs of a small
and medium enterprises (“SME”). These needs include accounting users who are primar-
ily banks and tax authorities as opposed to capital market investors interested in invest-
ment yields and arms length shareholders concerned about stewardship. Some ‘big com-
pany’ accounting standards are not only irrelevant to SMEs but costly to implement. If this
could be changed, the hope is that more SMEs would get an audit. In some regimes (e.g.
Canada), accounting authorities are examining the merits of a “differential GAAP” i.e.
SMEs would use the same accounting standards except in instances which were unsuitable
to their needs, especially with respect to disclosure and presentation standards. In UK, as
an example, Financial Reporting Standards for Small Enterprises (FRSSE) exempts quali-
fying companies from cash flow statement using the direct method.
[%]
Percentage of small businesses that believe
30 that large audit firms are responsive
to small businesses.
25
20
Small Business 15
Accounting 10
0
1991 1993 1995 1997 1999 2001
Source: Cicco Associates/”Wall Street Journal” (Europe), 13 February 2002
In the Beginning
We kept a little pigeonhole on the wall for the cash receipts and
paperwork of each store. I had a blue binder for each store. When
we added a store, we added a pigeonhole. We did this at least up to
twenty stores. Then, once a month, the bookkeeper and I would
enter the merchandise, enter the sales, enter the cash, and balance it.
Early accounting systems at Walmart Corporation,
now the world’s largest retailer Sam Walton,
Made in America, New York: Doubleday, 1992, p 53
Small to Medium Practice • SMP • Małe i średnie firmy księgowe • An

accountancy practice that is smaller than both Big Four firms and middle-tier prac-
tices. Although a SMP can have several partners, most are typically sole practitioners,
perhaps employing a team but owned and run by a single partner. SMPs work closely
with their counterparts in industry, small to medium enterprises (SME). In this capacity
1110 Source Documents
often take on the role of ‘part-time financial advisor’ since SMEs often cannot afford a
finance director. This is especially so in countries where smaller companies are no lon-
ger legally required to undertake a full audit (see: review). According to ACCA (“Student
Accountant Magazine”, April 2006) round 60% of its members work for a SME or SMP.
While SMP may lack prestige, they can be good training posts since accounting students
typically get exposed to a wider variant of audit tasks.
Broadened
SMP staff learn audit skills on the job, especially as you don’t need as ma-
ny people to audit a small company as a multinational. On-the-job train-
ing is one of the best ways of learning – in audit in particular – because
trainees get to see the whole picture, greatly broadening audit knowledge.
Quote by articling student in SMP firm from Thinking Small(er)
in “ACCA Student Accountant”, April 2006
Source Documents (vernacular) • Dokumenty źródłowe (żargon księgowy) •

Documentary evidence of accounting event transactions that will generate a journal
entry in the books of account. The most common examples would be an invoice for goods
that are either bought or sold. By definition, there is usually no transaction source docu-
ment for an accrual entry, although the calculation of the accrual can be backed up by
non-transaction source document such as a shipping or receiving document (re: unbilled
transactions) or a work sheet (re: asset/liability expiry accruals such as depreciation etc).
Spacek, Leonard (1908–2000) • Spacek, Leonard (1908–2000) • Spacek was the

head of Arthur Andersen, a Big Five accounting firm from 1947 to 1963 and a member
of the Accounting Hall of Fame. As a vocal advocate of reforms through better account-
ing and auditing standards, he played a strong leadership role in the American public
accounting profession. His vision of auditors as protectors of the public interest made him
an elder statesman of the American profession. After the Enron debacle, the values he
stood for were sorely missed.
Missed
There aren’t any Leonard Spaceks anymore.
Arthur Levitt, former Chairman of SEC
quoted in “Fortune Magazine” Accounting in Crisis, 7 January 2002, p. 56
Special Purpose Entity • SPE • Special Purpose Vehicle • SPV • Podmiot

specjalnego przeznaczenia • Spółka celowa • A legally incorporated body set
up to undertake a single, restricted activity usually to accomplish some specified objective,
typically to buy and hold certain assets. A common example would be a company used in
the securitization process to hold a pool of assets that were formerly owned by the seller.
Special Purpose Entity
1111
Subject to meeting various conditions, special purpose entities may or may not have to be
consolidated on the owner’s books. IFRS #27, for example, requires consolidation if there is
control (regardless of ownership). A key test for off-balance sheet treatment is that there is
no recourse to owners for debt servicing. SPEs are designed to perform a straightforward,
legitimate task: isolating and containing financial risk. For example, a project financing
will typically use a SPE to hold project assets and carry the associated debt. The SPE facili-
tates protection to both the project’s sponsor and its lenders. By confining recourse to the
SPE, the sponsor is sheltered from the project’s risks; going the other way, problems with
the sponsor are ring fenced from the SPE. However, because debts can be hidden, SPEs can
present potential abuses from window dressing, a lesson learned with Enron. This abuse
involved outside investors of record putting up modest capital (e.g. 3% of the SPE’s assets)
in order to avoid consolidation with Enron, the true owner of the SPE in the sense of having
indirect economic stakes and who was guaranteeing the SPE’s debt. See also off-the-books
partnership, shell company and Delaware company. Contrast to variable interest entity.
SPE/V Main Entity

No Recourse
Debt
Assets Debt
Special Purpose
Entity/Vehicle Assets
Third
Party
Control Equity
Ownership
IFRS # 27: NO CONSOLIDATION; CARRY STAKE AT COST
S special L
investors purpose bank
$ entity $
F F
rating
SPE: Use in F = fee
Securitisation rating investment

$ = cash
agency bank
L = loans
G = guarantee
S = shares
LOAN PORTFOLIO IS “PARKED” IN A SPECIAL
PURPOSE ENTITY OWNED BY INVESTORS = advice
1112 Specific Physical Flow (Specific Identification) Inventory Costing Method
Specific Physical Flow (Specific Identification) Inventory Costing

Method • Metoda szczegółowej identyfikacji (w wycenie zapasów) • An
inventory cost formula that values inventory held in stock according to the specific iden-
tity of the goods on hand. It is also known as the “job costing” method. To accomplish
such precise costing, each item of inventory must be marked, tagged and coded with its
specific unit cost. Inventory will then be expensed as cost of goods sold according to the
actual physical flow to buyers. Since prices are usually different, a better matching of rev-
enue will result. Specific identification is possible when there is a limited variety of high
cost items that can be clearly identified from purchase to the time of sale. Examples might
include automobile dealerships, custom-made products, high-value electronics etc. When
it is impractical or impossible to distinguish items, various pooling methods, such as
FIFO, LIFO or average weighted cost, are used.
Spent on Fixed (vernacular) • Nakłady na aktywa trwałe (żargon zawodowy) •

An informal manner referring to money expended on capital expenditures to increase
fixed assets. A company can quantify its SOF directly by reference to its cash journal.
External accounting users can either refer to a cash flow statement or funds flow statement
or, if necessary, calculate SOF by inference as follows:
Spent on Fixed
Calculation Example
Closing net book value: fixed assets +100,000
Plus: Depreciation expense between B/S dates +25,000
Pro-forma opening NBV if no SOF = 125,000
Opening net book value: fixed assets actual - 80,000
Spent on fixed (assume no assets sold): inferred = 45,000
Spreading Financial Statements (vernacular) • Ujednolicanie sprawozdań

finansowych (żargon zawodowy) • The mechanical exercise of converting the
financial statements of various enterprises to a standardised format in order to:
◆◆ create a familiar and unvarying layout which analysts can more easily read;
◆◆ modify (e.g. adjusted equity) presentation and disclosure for the specific needs of the
analyst;
◆◆ load figures into a computer programme for the calculation of financial ratios and
projections;
◆◆ encourage analysts to think about the meaning and contents of the financial state-
ments.
Spreading financial statements is a common credit analysis step used by bankers. It is

particularly useful when borrowers provide information in diverse formats that need
to be standardised. Care needs to be taken that it may be counter-productive if it beco-
mes a routine, superficial exercise that supplants a deeper and more profound analysis
Stamp Duty
1113
(which can always be accomplished by not tampering with a set of financial statements).
Statement spreading is best thought of as a tool of convenience and a means to an end.
Spreadsheets • Arkusze kalkulacyjne • Computer programs – these day’s, Microsoft’s

Excel (see brand name) – that can model financial statements, forecasts, budgets and con-
duct sensitivity analysis. Their analytical power makes them a common tool in financial
analysis. However, because spreadsheets have few of the self-correcting functions as dou-
ble entry accounting, they can be vulnerable to computational error. As well, even if the
numbers are correctly ‘crunched’, the results will only be as sound as the assumptions
used as input.
SQL • SQL stands for “Structured Query Language”. • SQL • It is a standardised and user-
friendly computer language for accessing and manipulating databases. IBM first intro-
duced it to the market in 1981. There are now many versions and competing software
providers based on the original ANSI SQL standard. SQL is primarily a tool for informa-
tion technology technicians (e.g. software designers, programmers and database systems
administrators). However, is also gaining popularity among management accounting
end-users who want to get information directly from databases. For example, it can be
used as a tool to analyze large volumes of data in customer records in order to undertake
customer profitability analysis. [Thanks to Mr. Marek Sinica for guidance].
SRO ▶ Self-Regulatory Organisation.

Stamp Duty • Opłata skarbowa • A tax on transactions that substantiates payment by
applying a sticker, or a stamp, on a document. Examples of where stamp duty transac-
tions might arise would be real estate transfers or securities transactions. It is large, capital
transactions that tend to attract stamp duty. In contrast to income tax that takes a portion
of a commercial surplus, a stamp duty is a crude and potentially economically intrusive tax
because it impedes free exchange. The legitimate aim of the tax is to cover the administra-
tive costs of notarising or registering official documents (although arguably this should be
1114 Standard Cost
a free government service). However, a less benign motive is to skim the private sector in order
to raise revenue for the tax coffers. For these reasons, stamp duties are increasingly rare in
modern market economies. The accounting treatment of stamp duty is to either expense it in
the case of operating transactions or capitalise it in the case of capital transactions.
Standard Cost • Koszt ewidencyjny (normatywny) • The budgeted cost of a prod-

uct or service based on a benchmarked amount for labour and material inputs and a
constant allocation of indirect costs. The benchmark is a subjective choice by manage-
ment. It can be a performance level based on prior periods, what is attainable, what is
needed to achieve business objectives or what peers typically achieve. Unit costs under
a standard cost system stay fixed regardless of production efficiency or output levels
(which would otherwise change the per unit cost allocations). Standard costing is a man-
agement accounting tool for performance measurement (“how good are we?”), control
(“here is your target”) and pricing (“prices should be set to cover standard costs.” – see
quote below). Actual costs will typically be different than standard costs. The difference,
or variance, can be expensed or credited to the income statement directly. International
accounting standards allow standard cost to be used for financial reporting purposes (re:
inventory and cost of goods sold) so long as it approximates historical cost and is always
less than net realisable value. See also standard cost inventory valuation.
Unsound Accounting
An alternative approach to our standard-volume policy would have
been to evaluate prices strictly in terms of actual unit costs at actual
production levels. Because our fixed costs were so large, this would
have meant that unit costs would drop in times of high volume and
increase during times of low production. Any attempt to raise prices
during periods of low volume, even if competition permitted, to
recover the higher unit costs could have deflated sales still further,
with the result of still lower profits, less employment, and a generally
depressive effect on the economy. Operating as we did in a highly
cyclical industry, the use of actual unit-cost type of evaluation
would have been socially and economically unsound.
Alfred P. Sloan Jr., My Years At General Motors, 1963
Standard Cost Inventory Valuation • Wycena zapasów według kosztu ewi-

•
dencyjnego The valuation of inventory on the balance sheet at its budgeted, prede-
termined standard cost (on an absorption costing basis that includes an allocation of fixed
manufacturing overheads). It therefore excludes any proportionate share of variances.
These are instead put through the income statement. Standard costing for inventory is
used for a number of reasons:
◆◆ Planning and control: financial reporting does not hinder internal budgeting activity;
◆◆ Convenience: inventory is simply valued by a physical count extended at standard costs;
Standards Advisory Councils
1115
◆◆ Consistency: inventory valuation does not fluctuate according with capacity utilisa-
tion;
◆◆ Focus: all variances are concentrated in the income statement resulting in more atten-
tion-getting for any departures from budget.
Standard costing for inventory violates, in a modest way, the matching principle (a pro-
portion of actual costs should be carried forward if not expensed). However, the above
benefits outweigh this problem if standard costs are updated regularly and sufficiently
close to actual costs. As well, as a practical matter, the concentration of variances in
one place does not overly distort financial results. International accounting standards
permit standard costs for inventory valuation subject to the standards being reasonably
accurate, if not precise.
Total Actual
Manufacturing Costs
Income Balance
Statement Matching Principle Sheet
Standard Cost
Inventory Cost of goods Inventory at
sold standard cost
at standard cost
+
Manufacturing
cost variances Excludes any
variances
Standards Advisory Councils • SAC • Komisje Doradcze ds. Standardów •

Consultative bodies recruited to help accounting standard-setters better understand
what is going on in the world of accounting and finance. SACs exist for both the FASB
in the USA and the global IASB (see international accounting standards infrastruc-
ture). They typically represent a broad and diverse range of perspectives from industry
and commerce, public accounting firms, professional organizations, academia and the
capital markets, i.e. any stakeholder with a vested interest in promoting better finan-
cial reporting. In order to speak with authority, members are typically drawn from the
ranks of the “great and the good” in terms of their professional stature. While it is a
bit of a “peanut gallery” (i.e. opinions from the rabble in the back row), it is a window
on the world and an important early-warning sounding board to better grasp finan-
cial reporting issues. More importantly, if a consensus can be reached, the consulta-
tive process with a SAC adds considerable credibility and relevance to market-oriented
accounting standards.
1116 Standing Interpretations Committee
Trustees =
Conceptual
Framework
IAS
Committee
Foundation Funding
Standards
Advisory Council
Standards IFRS
IAS
Advisory Interpretations
Board
Council Committee
Advice IFRS Dispute

on IFRS Accounting Consensus
Standards
Standing Interpretations Committee • SIC • Stały Komitet ds. Interpre

•
tacji A committee of International Accounting Standards (IAS) board formed in 1997
to render authoritative guidance on those IAS issues subject to debate and divergent
interpretation. The SIC had considerable credibility because of its make-up, being com-
posed of representatives from various public accountancy bodies and industry from vari-
ous countries. The IOSCO and EU had observer status. SIC is the final arbiter on disputes
interpreting IAS. For example, Paragraph 11 of IAS #1 (revised 1997), “Presentation of
Financial Statements”, requires that financial statements should not be described as com-
plying with International Accounting Standards unless they comply with all the require-
ments of each applicable Standard and each applicable Interpretation issued by the SIC.
In 2001, the SIC was reconstituted as the International Financial Reporting Interpretations
Committee (IFRIC).
Statement of Condition • Sprawozdanie z sytuacji jednostki • An equivalent

word for balance sheet. Rarely used in practice.
Statement of Financial Position • Sprawozdanie z sytuacji majątkowej

i finansowej jednostki • An equivalent, and perhaps more descriptive, word for bal-
ance sheet.
Statement of Changes in Owners’/Stockholders’ Equity • Zestawienie

zmian w kapitale własnym • One of the components that makes up a set of financial
statements. It discloses the various sources of equity and any changes within the reporting
period. It may include the following elements and flows:
Statutory Reporting
1117
What Happened to Our Wealth?

Categories Equity: Balances Increase Decrease
Preferred shares Issues Redemptions
Common/Ordinary
Memo only
shares:
Issued Capital Authorised: # at par
Increase auth’n Decrease auth’n
value
Issued: # at par value Issues Redemptions
Share premium Issues Redemptions
Legal reserve Increased reserve Decreased reserve
Share options granted Granted Exercised
Reserves Translation adjustment FX movements FX movements
(Treasury shares) Purchases Issues
Valuation reserves Unrealised gains Unrealised losses
Minority interests Minority interests Min. share up Min. share down
Reinvested
Retained earnings Earnings Dividends
Earnings
TOTAL EQUITY Net Change
An enduring accounting issue is choosing which transactions should flow through the
income statement. The statement of changes in owners’ equity is designed to capture
capital transactions that do not reflect earnings but nonetheless have increased invested
capital. Contrast to the comprehensive income concept that captures many items that
would otherwise be confined to a direct entry to the equity accounts.
Statement of Sources and Uses of Cash ▶ Cash Flow Statement.

Statement of Total Recognised Gains and Losses • Sprawozdanie z łącz-
•
nych ujętych zysków i strat A supplementary report used in the United Kingdom
(reference Reporting Standard No 3: “Reporting Financial Performance”) to complement
the traditional income statement with a measure of comprehensive income. The statement
shows all gains and losses whether they appeared in income statement or not.
Static Budget • Budżet statyczny • A budget for one level of production. Contrast to a
flexible budget that considers several possible scenarios and a flexed budget that is recal-
culated based on actual levels of production.
Statutory Reporting • Sprawozdawczość ustawowa • Financial disclosure, the

most typical of which is the obligation to provide audited financial statements, which is
necessitated by corporate law. For banks, statutory reporting would also include informa-
tion returns provided to a bank regulator.
1118 Step-Down Method, Cost Apportionment
Step-Down Method, Cost Apportionment • Metoda sekwencyjna (w roz-

liczaniu kosztów) • A cost accounting method of apportioning (i.e. sharing) the indi-
rect manufacturing costs of a service departments with other production departments so
that their total accumulated costs can in turn be allocated to inventory via an overhead
absorption process. The step down method has two phases. First, one service depart-
ment’s costs are shared between both production and other service departments accord-
ing to a reciprocal apportionment. The service department that contributes the most
amongst the other service departments is selected. Then any costs left in the remaining
service departments are apportioned directly to production departments. In this way,
costs from all service departments are completely eliminated and transferred to produc-
tion departments in a systematic manner.
Factory Overheads
Production Production Service Service

Dept Dept Dept Dept
1 2
Step-down Cost
Apportionment To production dept. only
1 2
OHAR
= =
service dept service dept
costs reciprocally costs directly
apportioned apportioned
Stepped Costs • Koszty rosnące skokowo • Cost behaviour in which costs are fixed
over a certain level of output (the “relevant range”) and rise to a higher level once a cer-
tain threshold is crossed. Stepped cost behaviour is often related to capacity constraints
or bottlenecks that can only be overcome by a large incremental expenditure to expand
output.
Total Fixed Costs [$]
= Capacity threshold
Stepped Costs
Activity Level
Stock Options, Accounting for
1119
Stock Options, Accounting for • Opcje na akcje, rozliczanie w rachunkowo-

•
ści Accounting practices for stock options have been surrounded in controversy (see
Finance Compendium: stock options, debate about). Stock option accounting rules were
first formulated in the USA where the practice is the most common form of share-based
compensation, especially in entrepreneurial, performance-focused settings (e.g. Silicon
Valley). Such plans typically require that employees have to work for the firm for a fixed
“service period” before the options “vest” (i.e. become unconditional). Employees then
become entitled to exercise them for an amount that is expected to represent an attrac-
tive discount, from the perspective of the employees, to the market price of the shares.
For many years, US GAAP only expensed the “intrinsic value” (market price less strike
price) of any option and amortised it over the “service period” (the time between grant-
ing and vesting). Offsetting the income statement expense (dr.) is a reserve (cr.) set up in
shareholder’s capital. When the options are exercised, the firm receives cash at the exer-
cise price but has effectively issued shares at the higher market price. Cash receipts on
exercise of the options after they vest are used to offset the credit balance in the capital
reserve. The difference between cash receipts and market price at the date of grant (dr.)
is used to offset the credit balance in the capital reserve. To illustrate, imagine “in the
money” vested options that allow 20,000 shares trading at $10 to be purchased for $7 for
a period of 3 years:
Stock Option Entries
Dr Cr
Recognition of Annual Expense: Yrs 1 & 2
Employee Expense 30,000
Capital Reserve – Share options 30,000
Exercise of Options
Cash (net proceeds from sale of shares) 140,000
Capital Reserve (to reverse accumulated $) 60,000
Share Capital (both cash & compensation) 200,000
None of these entries would be booked however if, as is typically the case, the option
is issued at a strike price above the market price. With no intrinsic value at the time
of granting, a certain logic suggests that the option is “costless” i.e. there is no income
statement impact. However, an option in fact has a “time value” component (i.e. a
quantification of the possibility of intrinsic value arising before option expiry) regard-
less of its intrinsic value. The present value of this future opportunity to make a profit
is quantified by mathematical formulation, the most well known being the Black-
Scholes option pricing model. As the option approaches expiry, the time value erodes to
nil. The time value and the intrinsic value combined constitute the option’s fair value.
From the perspective of shareholders who are diluted by options, this is unarguably
the true cost of stock options. Originally, US GAAP encouraged, but did not require,
companies to recognise the cost of granting options on a fair value basis in which case
there will always be an income statement expense to the extent of the option’s time
value. If the company did not want to present this way (and many did not), they were
1120 Straight-line Method (of Depreciation)
obliged to at least disclose the impact of expensing the fair value of options in a pro-
forma income statement in the notes to the financial statements. In the meantime, IFRS
favoured fair value accounting from its inception (the IASB being immune to US busi-
ness lobbying pressure). A combination of USA-based accounting scandals and the gro-
wing reform movement in financial reporting swung American accounting standards
over to fair value accounting by 2005. The whole debate surrounding the accounting for
stock options reflects positive accounting theories. While the financial reality is undoub-
tedly that stock options have an implicit cost, their behavioural ramifications in terms
of promoting goal congruence between managers and shareholders made it tempting to
downplay such costs.
Grant Vesting Expiry
Service period Exercise term

Nil expense
Stock Options: Strike price $

Accounting
price $
Market
Activity Level
Fair Value = Time value (Black-

Scholes Pricing) + Intrinsic value excess
market vs. strike price
Do It All the Time

Making difficult estimates is something that happens in accounting
all the time. Depreciation for software and plant equipment. Pension
benefits. Real estate appraisals. For all kinds of accounting reasons,
precise evaluation is not easy. But nobody says that therefore we
shouldn’t estimate it. They only say it with stock options.
Robert C. Merton, Noble Laureate
quoted in the “International Herald Tribune”, June 11–12, 2005, p. 16
Straight-line Method (of Depreciation) • Metoda liniowa (amortyzacji) •

A popular and simple method of depreciation which spreads annual depreciation
expense (net of any residual amounts) evenly over the useful life of an asset. As an exam-
ple, consider machinery that costs $100,000 with a useful life of 4 years and an estimated
residual or salvage value of 9,150:
Subsidiary
1121
Straight-line Depreciation Method: Example

Cost of machine 100,000 Depreciation Charges
Year 1 depreciation 22,713 22,713
Cumulative depreciation 90,850
Residual Value 9,150 9,150
Depreciation charges + residual value 100,000
The annual percentage required to fully depreciate an asset over its productive life
down to its residual amount can be found by a simple calculation:
Straight-line Annual Depreciation
100,000 – 9,150 = 90,850
90,850
22,712.5
4
Straight-line depreciation is commonly used where an asset’s productivity remains

fairly constant over time. For example, buildings or durable machinery will usually be
depreciated using the straight-line method. See also property, plant and equipment and
contrast to declining balance method.
Strategic Management Accounting • Strategiczna rachunkowość zarządcza

• A further development in management accounting that goes beyond internal, inward look-
ing information to incorporate external information into reports and analysis. Thus the enter-
prise’s performance (costs, market share, growth rates, product offer, product life cycle etc.)
will be measured against its competitors. Absolute data is supplemented by relative data com-
pared to peers or benchmarks. By looking outward, strategic management accounting is more
relevant and useful to the tough, big picture decisions required in a competitive marketplace.
Strike a Balance (vernacular) • Wyrównanie salda (żargon księgowy) • A book-

keeping calculation used to find a balance in an account. See balance the books.
Subsidiary • Jednostka zależna • An enterprise controlled by another enterprise.

“Control” is defined as the ability to govern the financial and operating policies of an
enterprise, including changing management, in order to obtain benefits from its activi-
ties. Control is tested by the ability to prevail against opposition. Ultimately it is based on
the legal rights of ownership that usually come from having at least 50% of a company’s
voting shares. In some instances, control may be exercised with less than 50%, a situation
1122 Substance Over Form (Accounting) Principle
called minority control. A subsidiary has a separate legal existence. This contrasts to a
division or branch whose assets and liabilities are co-mingled with the parent’s. Bearing in
mind that a subsidiary has certain inherent inefficiencies (duplication of resources, divi-
sions in internal controls and a gap in the chain of management command), there are usu-
ally explicit reasons for having a subsidiary:
◆◆ existence of a separate and distinct market, including operating in a foreign country;
◆◆ the need or preference to have co-financing or risk sharing by other owners (i.e. the
minority shareholders);
◆◆ the desire to insulate a parent from legal recourse by the subsidiary’s lenders;
◆◆ a strategy of diversifying management decisions.
Accounting concentrates on measuring the impact of a subsidiary’s activities on the par-
ent’s accounting results. Under the rules of business combinations, most subsidiaries are
consolidated into the parent’s results showing the two entities as if they were one eco-
nomic unit. Contrast to affiliate, associated company and joint venture; see also quasi-
subsidiary and orphan subsidiary.
Substance Over Form (Accounting) Principle • Zasada nadrzędności tre-

ści ekonomicznej nad formą prawną • A fundamental accounting principle that a
fair presentation of financial statements should portray underlying financial reality and
not legal convention or superficiality. This requires accountants to exercise judgement
and commercial common sense instead of a mechanical application of rules. An example
would be the treatment of a lease that meets the criteria of being a finance lease. In spite of
the legal ownership residing with the lessor (i.e. suggesting an off balance sheet treatment),
the transaction is recognised for what it is: a vendor financed asset purchase. Accordingly,
the NPV of the lease payments are capitalised as a liability and, along with the asset, car-
ried on the balance sheet. The difficulty with substance over form is in its application.
Creative accounting, for instance, will claim adherence to the letter of the law. If challenged
in court, a judge may interpret the law literally or purposefully. (See bright-line accounting.)
Heart of the Matter

The IASB has concluded that a body of detailed guidance (sometimes
referred to as bright lines) encourages a rule-book mentality of “where
does it say I can’t do this?” We take the view that this is counter-
productive and helps those who are intent on finding ways around
standards more than it helps those seeking to apply standards in a
way that gives useful information. Put simply, adding the detailed
guidance may obscure, rather than highlight, the underlying
principle. The emphasis tends to be on compliance with the letter of
the rule rather than on the spirit of the accounting standard.
Sir David Tweedie, Chairman IASB Testimony before the Committee
on Banking, Housing and Urban Affairs of the United States Senate,
Washington, DC, 14 February 2002
Supplementary (Accounting) Data
1123
It may be much harder to get agreement on “substance” when everybody has their own
subjective version. Therefore a credible authority must invoke the substance over form
principle. This is one key role for the independent, public accountancy profession. See also
principles-based accounting.
Substantive Audit Test • Testy szczegółowe w badaniu sprawozdania finanso-

•
wego An audit procedure that seeks to find tangible proof of the book’s accuracy. This may
be done by counting things, physically examining assets, circularizing third parties or com-
paring entries to their source documents such as shipping waybills or invoices. Substantive
tests are in contrast to internal control tests that seek indirect assurance that accounting sys-
tems are operating properly on a systematic basis. Substantive tests are necessary to gather
the concrete “audit evidence” required by generally accepted auditing standards.
Successful Efforts (Exploration) Accounting • Aktywowanie kosztów efek-

tywnych poszukiwań zasobów naturalnych (w firmach eksploatujących
zasoby naturalne) • An accounting policy option for the natural resource extraction
industry that classifies the full cost of any unsuccessful exploration activity as a period
expense. Thus if an oil company drills a “dry hole” (i.e. it fails to find reserves), it will
recognise the associated costs as an immediate expense. Only if it finds commercially
exploitable reserves, will it capitalise the costs of exploration and depreciate them over the
life of the reserve. Successful efforts accounting is considered to be a conservative treat-
ment of exploration costs compared to full cost accounting. It tends to be favoured by the
largest oil companies (the “majors”) in contrast to the “juniors”. The controversy over this
accounting choice was intense enough that lobbying efforts by the American oil and gas
industry persuaded the US Congress in 1978 to stop the SEC from mandating successful
efforts as their preferred approach. A company can still chose between the two methods.
See also reserve-replacement ratio.
Sunk Cost • Koszty poniesione nieodwołalnie • A past cost (either an asset or expense)
which is not longer relevant for future decision making. No matter what choice is made,
the past cannot be altered. Human nature, however, tends to cling to the past. So money
spent unproductively may often be treated as an “investment” to be used in the future
when it fact it has no value. Historical costs are sunk to the extent that their value cannot
be realised in the resale market. The sunk cost concept is useful in management account-
ing, particularly in capital budgeting decisions.
Supervisory Board (EU) • Rada Nadzorcza (UE) • The European nomenclature

for the Anglo-Saxon term board of directors i.e. the oversight function representing the
stakeholder’s interests. In the case of supervisory boards, the stakeholders can often
include parties besides shareholders e.g. union and bank representatives, as is the case in
Germany. However, unlike an Anglo-Saxon board of directors, they will not contain any
representatives from management.
Supplementary (Accounting) Data • Informacje uzupełniające • Extra, or

discretionary, information provided in financial statements to enhance their information
1124 Suspense Account
content and usefulness to accounting users. While the reader’s needs can be insatiable,
supplementary data can typically include such things as:
◆◆ Financial ratio analysis;
◆◆ Physical quantities, such as natural resource reserves or back orders;
◆◆ Discounted cash flow calculations;
◆◆ The effect of changing prices;
◆◆ Segmented data by business line or geographic region;
◆◆ Details on financial instruments and hedging activities;
◆◆ Industry specific information. e.g. capital adequacy in a bank.
By definition, supplementary information goes beyond the minimum disclosure in
the statutory “numbers”. It will not necessarily be audited. Supplemental data may be
included within the footnotes, the management report or within the text of an annual
report.
Suspense Account • Konto przejściowe • Konto kwot do wyjaśnienia • An

account used to record uncertain or unresolved transactions pending clarification on a
final accounting treatment. While suspense accounts fulfil an useful practical purpose
(allowing double entry to record even temporary entries in the books), they can be poten-
tially dangerous since unauthorised transactions or losses can be hidden. Thus, they are
commonly used in frauds. Banks will have internal control measures to clear and explain
suspense account balances on a regular basis.
Sustainability Reporting • Sprawozdawczość w zakresie zrównoważonego

rozwoju • Reporting by large multi-national corporations that goes beyond traditional
financial reporting to include an assessment of environmental, social and economic
impacts of their operations, products and services. “Sustainability” refers to achieving
current results without compromising either future growth or third party stakeholder
interests. It is premised on the idea that accountability, at least for large, global firms, is
broader than just stewardship of shareholder interests. Sustainability reporting is being
promoted by the Global Reporting Initiative. See also reputation risk.
Building Trust
There is a crisis of trust in business that is impossible to ignore. A
survey across 20 countries recently showed that global companies are
the least trusted. The discontent with globalisation, the shift in social
responsibility from church to state to business, along with a broader and
more sensitised investor base, have together amplified the demand for
greater corporate accountability. This demand encompasses more than
just financial accountability. Companies are also being asked to open up
on issues of sustainability. Human rights, worker empowerment, and
environmental impact are just some of the areas of a company’s wider
performance drawing stakeholder interest today.
Excerpt from Accountability and Reporting page from World Business
Council for Sustainable Development website (www.wbcsd.org)
T
T-Account • Konto teowe • An accounting record that shows debits on the left and credits
on the right under one account heading. While it can be part of the books, such as a ledger,
a T-account is often used as an informal “back-of-envelope” depiction of entries.
T.T.M., TTM ▶ Trailing Twelve Months.

Take a Bath (slang) • Utopić pieniądze (żargon) • To sustain a substantial loss, either
in an investing transaction or in business operations over a period of time. See also ”big
bath” write-down, cook the books, hit and write-off.
Take-home Pay • Wynagrodzenie na rękę • The amount that an employee is actually

paid in cash after deductions at source for income taxes, social security and savings plans.
The gap between gross-up amounts is primary incentive for the grey market.
1126 Tally
Taxable Earnings Estimates

It is the nature of all greatness not to be exact; and great trade will
always be attended with considerable abuses.
Edmund Burke (1729–1797); On American Taxation (1795)
Tally (archaic) • Wyliczenie zadłużenia (przestarzałe) • A keeping of a score. In the

case of business matters, a tally (from the Latin “talea” for rod) is an accounting or reck-
oning of what is owed. A ‘tally stick’ was a long piece of notched wood split in half with
one side for the debtor and the other for the creditor. The stick when put together as a
matched pair evidenced indebtedness.
Tangible Assets • Środki trwałe • Assets, such as inventory, plant, equipment, vehicles
and real estate etc. that have a physical existence. They are carried at historical cost less
accumulated depreciation. Contrast to intangible assets.
Target Costing • Rachunek kosztów docelowych • A management accounting tech-

nique that tries to restrict life cycle costs to a predetermined ceiling in order to allow com-
petitive pricing. The process begins by deducting a desired profit margin from a competi-
tive market price based on what customers will be willing to pay for certain attributes or
design features. The result is a target cost that must be achieved. However, typically esti-
mated actual costs will be higher, suggesting a “cost gap” that must somehow be elimi-
nated through conscious design steps taking in advance. The following steps might do this:
◆◆ Reduce the number of components or use standardised components;

◆◆ Use different inputs: materials, labour;
◆◆ Invest in technology to improve efficiency;
◆◆ Train staff to use more efficient techniques;
◆◆ Reduce non-value added activities.
Target costing is closely associated with life cycle costing since the “cost gaps” can only
be eliminated by designing them out from the very beginning of the product’s develop-
ment. Engineers and designers are forced to focus on economising measures from the
very beginning of their effort. The technique is particularly popular in the automotive
industry (especially Japanese firms; see also Kaizen) where the roll out of new models
creates many life cycle products.
Tax Abolition • Minimalizacja podatków • The idea that taxes should be substantially
reduced if not completely eliminated. Governments in most modern mixed economies
have a substantial appetite for tax revenues. Even with reduced budgets, a certain amount
of minimum taxation is necessary. However, sometimes, net gains to government cof-
fers can be achieved by reducing tax burdens if higher growth results (see taxation & eco-
nomic growth). As well, in the globalised marketplace, economies may compete for foreign
Tax Audit
1127
investment by reducing taxes burdens on selected categories (e.g. business income). For
example, some accession countries in the EU have tried to boost their competitiveness by
slashing taxes.
Irreconcilable
To tax and to please, no more than love and to be wise, is not given
to men.
Edmund Burke (1729–1797); On American Taxation (1795)
Tax Advisor • Doradca podatkowy • An expert in tax law (usually either a lawyer or
accountant) who assists clients in calculating their tax liabilities. The job is necessitated by
the inherent complexities in most tax laws, particularly the definition of taxable income. Tax
advisors often also help clients in tax avoidance measures i.e. minimising, through legitimate
means, taxes payable. This may involve advance plans to either avoid, create, structure or alter
transactions specifically in order to attract less tax. An axiom of tax advice is that this effort
should not go to far, both because it can take avoidance into the realm of tax evasion and
because it may simply be uneconomical. Many people have an almost obsessive abhorrence
of paying tax (as opposed to accepting it as any other expense in which the objective is to get
value for money). The resources consumed in tax advice are a “dead weight burden” (i.e. inef-
ficient) on the economy. This is partly why a “flat tax”, by which everybody pays the same per-
centage of a simplified and less interpretative definition of taxable income, is attractive.
Tax Audit • Kontrola podatkowa • An audit conducted by income tax or VAT authori-
ties to ostensibly verify the correctness of income tax declarations. In reality, it is more likely
to be a search for undeclared income (or non-tax-deductible expenses) by those suspected
of tax evasion. Since most tax collection is done on the honour basis, governments need to
keep taxpayers “on their toes” by periodic inspections (in the words of President Reagan
on arms control: “Trust but verify”). Unfortunately, a “guilty until proven innocent” atmo-
sphere of some tax auditors can make an inspection at best a game if you are “clean” and, at
worst, a dreaded experience if you are dirty (i.e. not all clean). See also grey economy.
1128 Tax Avoidance
Tax Avoidance • Zarządzanie zobowiązaniami podatkowymi • The minimisa-

tion of a tax liability by any legal means. Most of all, this requires ensuring that the tax
books record all taxable revenue and only allowable deductions. It may also involve the
use of “tax planning” (e.g. structuring transactions to reduce taxes) or taking advantage
of any loopholes (special deductions permitted). Tax avoidance is a taxpayer’s right in the
eyes of the law. However, closing tax loopholes is an ongoing battle for tax authorities,
specifically to reduce the scope available for tax evasion schemes or activities. Like any
expense of doing business, taxes can be subject to a legitimate effort to minimize them.
Hence the perfectly reputable activities of professional income tax advisors, many of who
work with audit firms. Avoidance contrasts to tax evasion that, because it involves the
deceit of not fully declaring taxable income or claiming non-deductible expenses, is ille-
gal. While they are distinct, the over-jealous pursuit of tax avoidance can easily lead to
temptations that take it into the realm of tax evasion. Aggressive attempts at tax avoid-
ance also presents the risk of undeclared taxes owing becoming a contingent liability in
the event that the tax authorities subsequently take a different view of the matter.
Food for Thought

Pigs grow fat; hogs get slaughtered.
Tax avoidance axiom
Tax Base • Podstawa opodatkowania • The valuation of an asset or liability for income
tax purposes. A tax base number is determined by the administrative rules established by
the taxation authority. It will typically be similar but not necessarily the same as financial
reporting numbers. A common example is fixed assets that, for financial reporting pur-
poses, are carried at net book value that is capitalised costs less accumulated depreciation
whereas the tax base will be allowable cost less tax depreciation deducted for tax purposes.
See also unclaimed capital costs.
Tax Credit
1129
Tax Books • Księgi podatkowe • Financial records maintained to support the income
tax calculation. Since accounting standards generally do not qualify for taxable income,
companies must normally adjust their income to comply with income tax rules in the
calculation of taxes payable. This usually involves making separate, memorandum-type
adjustments to the reporting system’s net income in a tax return. However, the tax return
is based on financial records – such as a general ledger – which seek to faithfully portray
financial reality. In grey market situations, a separate set of tax books may often be created
to substantiate financial statements which purposely under-report taxable income. If the
tax authorities audit the company, internal records can be produced to defend the num-
bers. In the meantime, the company keeps a private set of books to gauge its true financial
performance or to show the banker.
Suspicious
The tax authorities often have a great deal more information about
a business than an investor can obtain from the annual report.
Taxable profits are different from accounting profits so that the
tax computation is aiming for a different sort of answer, but where
the tax rate varies significantly from the statutory rate, the tax
authorities are in effect stating that it has a different view of the
taxable profit of the business than shown in the accounts... A low
tax charge is a good ‘screen’ to use for provoking the question: why
does the tax authority view the company’s profits as lower?
Tax Breaks (vernacular) • Ulgi podatkowe (żargon) • Odliczenia podatkowe •

Relief from paying income tax, either by tax deductions that reduce taxable income (and
hence in turn reduce tax levied) or by tax credits. Governments offer tax breaks by pur-
poseful design (contrast to loopholes) either to pursue some desired social goal (say, pro-
mote education) or patronage (by helping some favoured industry or lobby group). While
tax breaks are a legitimate tool of government fiscal policy, they reduce “tax neutrality”
and can complicate tax calculations.
Deduct It
The [US federal] government has used the tax code as a tool of social
policy and source of patronage, pushing endless tax incentives for
favoured groups or activities. There are now 16 separate tax breaks
for education costs.
“The Economist”, 15 April 2006, p. 48
Tax Credit • Ulga podatkowa • An offset, or reduction, to taxes payable that is typi-
cally “earned” or “allowed” when the tax payer fulfils some specified requirements.
1130 Tax Deferral
In the USA, a common tax credit was the “investment tax credit” also known elsewhere
as a “capital expenditure relief”: to encourage capital investments (deemed to be healthy
for the economy), businesses could deduct a specified percentage of qualifying capital
expenditures from their income taxes payable. The benefit could be recognised in the
period the credit was taken or amortised over the life of the fixed asset that prompted the
tax credit. Another common tax credit is for taxes that are paid in other tax regimes.
Tax Deferral • Odroczenie płatności podatku • The delay in the timing of the pay-
ment income taxes. In the meantime, a future tax liability accrues and should be recog-
nised on the balance sheet. Because of the time value of money, delaying payment can be
equivalent to saving taxes. See also tax efficient.
Tax Depreciation • Amortyzacja podatkowa • A deduction allowed in the calculation of

taxable income in lieu of depreciation used by accounting standards in financial report-
ing. Tax depreciation is set by administrative fiat and will vary amongst tax regimes and
asset classes. Most tax authorities acknowledge the need to depreciate for the sake of capi-
tal maintenance. However, they prefer their own version for various reasons:
◆◆ it is administratively easier to use a common set of rates;

◆◆ few tax authorities are willing to trust the discretion of companies who would be pre-
sumably tempted to over-depreciate assets in order to save taxes;
◆◆ government fiscal policy often uses accelerated rates as a tool to encourage investment;
◆◆ financial reporting will not suffer from an income tax bias.
Tax depreciation is (ironically given the suspicion of tax avoidance) often faster than
depreciation rates. Under some accounting standards, this temporary timing difference
causes a deferred tax liability to accrue since a company’s tax rate (measured against
accounting income) will increase when the tax depreciation (“undepreciated pools”)
runs out. Accelerated tax depreciation also enhances the tax shield on capital expenditures
and can lead to over-investment in certain assets. In some regimes tax depreciation is
referred to as writing down allowance (UK) or capital cost allowance (North America). See
also balancing allowances/charges.
Tax Efficient • Podatkowo opłacalny • A polite euphemism for any transaction struc-
ture that is consciously designed to minimise income taxes payable while still complying
with at least the letter of the law. No one should pay taxes unless they have to. See also tax
avoidance (not illegal) vs. tax evasion (illegal).
Tax Evasion • Uchylanie się od zobowiązań podatkowych • The violation of

income tax laws by refusing to pay taxes owing or the use of deceit to under-declare
taxable income. Tax evasion is both a criminal offence and, in the eyes of the Catholic
Church, a sin. Given human nature, the distinction between evasion and tax avoid-
ance can sometimes become blurred. Tax evasion is tempting for two reasons: taxes are
often self-assessed (the payer is obliged to calculate what is owing) and the consideration
received in return (i.e. government services) is often of modest value to the taxpayer.
Tax Havens
1131
Indeed, to the extent that governments are perceived as wasting money or socialistic,
some will try to rationalise tax evasion, at least to themselves. See also grey economy.
It is Written
Render unto Caesar the things which are Caesar’s; and unto God the
things which are God’s.
The Bible, Matthew 22: 21
Tax Exempt (Income) • Dochód zwolniony z opodatkowania • Income that

qualifies not to be subject to income tax. Tax authorities may allow this as part of a gov-
ernment’s fiscal or social policies. For example, charities, churches and other worthy
causes are typically not obliged to pay income taxes. In many countries, a “worthy cause”
includes farming.
Tax Gap (vernacular) • Niedobory podatkowe (żargon) • An estimate of the difference

between the amount of tax that should have been paid and the amount actually paid on
time. Government use independent measures of economic activity to estimate an approxi-
mate level of tax collections and then compares it to actual receipts. While some of the gap
can be explained by tax evasion and tax avoidance, it may also be due legitimate misunder-
standings by taxpayers regarding their obligations. Collection rates will tend to improve if
or when fundamental tax reform replaces complexity with simplification. In the meantime,
tax collection authorities pursue most delinquents vigorously in order to keep a healthy
pressure on tax payers.
Lost’n’Found
The magnitude of the tax gap [–$345 billion in 2001] highlights
the critical role of enforcement in keeping our system of tax
administration healthy.
IRS official in the USA
quoted in “ACCA Student Accountant”, April 2006
Tax Havens • Raje podatkowe • Countries that consciously try to attract foreign funds
by having a very favourable income tax regime compared to most of regimes. Thus, the
tax haven of the Isle of Man, for example, has a standard income tax rate on employ-
ment earnings of 10%. But it is money, not people, which the havens are really trying
to attract. Interest income, dividend and capital gains are typically exempt from taxes
altogether in order to attract investments and deposits. Tax havens are usually adjacent
to OECD countries (the rich, industrialised nations) and host large, multi-national
banks with brand names that users can recognise and trust. Tax havens have grown
with developments in communication, globalisation and international capital markets.
Their key is that money can be kept far away yet remain fully accessible by technology
1132 Tax Havens
(e.g. telephone, debit cards, e-banking). Tax havens are big business. The IMF estimates
that $5 trillion is held offshore [“International Herald Tribune”, 10 May 2002, p. 6].
Yet they are also problematical. First and foremost, they facilitate, if not encourage,
tax evasion. It is one thing to tax locally generated earnings very modestly as a strat-
egy to attract investors and to develop employment in a financial services sector. It is
quite another to encourage income earned elsewhere to be hidden in the tax haven.
Secondly, they can distort international capital flows by having an unfair advantage
versus regimes which need a tax base. For all these reasons, tax havens are of increasing
concern to OECD governments, especially those who want to tax worldwide income.
At the same time, they can justify their existence by citing the merits of individual free-
dom, privacy and global competition. Tax havens ‘cross the line’ of OECD tolerance
when they encourage, or at least tolerate, tax evasion, money laundering and crimi-
nal activity. Some tax havens (e.g. Andorra, Liechtenstein, Liberia, Monaco, Marshall
Islands, Naura and Vanuatus) have been blacklisted by the OECD. In contrast, the more
globally responsible tax havens have tough regulations (e.g. know the customer rule),
transparency (including a willingness to share information with outside tax investiga-
tions) and effective banking regulations. Compare to the very similar off-shore (bank-
ing) centres.
Certitude
In this world nothing can be said to be certain, except death and
taxes.
Benjamin Franklin (1706–1790); Letters (1789)
Tax Loss Carry Forward
1133
Tax Holiday • Tax Relief • Zwolnienie podatkowe • An exemption from the full
payment of normal income taxes. This is allowed by governments in order to encour-
age specified enterprise activity. For example, governments may wish to promote the
formation of new businesses. A tax holiday would allow them to operate during an
initial start-up period, when cash is tight, at a lower tax rate. Or, “economic develop-
ment zones” may be designated in regions of low growth; any business income gen-
erated in the zone will be taxed at a lower rate. See also tax planning and government
grants.
Fact of the Matter

It’s not because the pubs are great, the golf is great and the climate is,
well… The fact is, it’s tax.
Business magnet Tony O’Reilly explaining Ireland’s economic miracle
quoted in “Financial Times”, June 10–11, 2006
Tax Integrated Model • Sprawozdanie finansowe sporządzone zgodnie

•
z przepisami podatkowymi Financial statements which are used for both share-
holder reporting and income taxation purposes. While they have the merit of simplicity
and convenience, the needs of the accounting users are so different (the owners want a
measure of performance which minimizes taxes while governments want to maximize
assessed taxes), that they tend to be incompatible. That said, in an ideal world, they could
be the same.
Tax Leniency Programmes (vernacular) • Programy wyrozumiałości podat-

•
kowej (żargon) Programmes whereby tax collection authorities will back off from
criminal prosecutions if tax advisers voluntarily declare their knowledge of questionable
use of shelters, including which clients have used them. In this way, the tax authorities
hope to recover lost revenue from the illegal use of tax shelters. The implicit presumption
is that some tax evasion is in fact legitimate by virtue of it being due to mistakes or mis-
understandings.
Tax Linked Model • Prezentacja sprawozdania finansowego ukazująca rela-

cję między zyskiem księgowym a podstawą opodatkowania A financial •
statement presentation method (developed in Sweden) that allows readers to see the
relationship between income for income tax purposes and income based on accounting
standards. Accumulated amounts are carried on the balance sheet as “untaxed and taxed
equity”.
Tax Loophole ▶ Loophole, Tax

Tax Loss Carry Forward • Strata podatkowa z lat ubiegłych • The reduced
amount of income taxes payable in the future arising from negative taxable income in
the past. Some, but not necessarily all, tax regimes allow past losses to be offset against
1134 Tax Pools
future taxable earnings, thereby reducing the amount of income taxes to be paid if the
enterprise manages to restore its profitability. This benefit, which will be subject to vari-
ous rules (e.g. “five years’ back and 3 years’ forward”), can represent a valuable asset in
the hands of an acquiring company who is able to accomplish a turnaround. See also
tax loophole.
Tax Pools • Zakumulowane straty podatkowe i ulgi podatkowe • Operating

losses and tax-deductible capital expenditures that can be applied against future taxable
income to reduce tax liabilities in the hands of a profitable entity. Often financially dis-
tressed companies accumulate large tax pools. This may make the company attractive to
acquirers with profitable operations who can then employ the tax pools to reduce corpo-
rate income taxes.
Tax Reporting, Separate vs. Uniform • Sprawozdawczość podatkowa

a sprawozdawczość finansowa • Countries with a code law tradition (e.g.
European continental et al.) often require uniformity in tax returns and published
accounts. Financial statements tend to be biased towards minimize tax expense. Investors
tend to put less emphasis on reported profit and focus more on orders, sales and cash flow.
In countries with an Anglo-Saxon accounting tradition, tax returns are done separately
from financial reporting. The emphasis is on measuring true profitability as a measure of
competitive performance. As the trend of convergence takes hold, these distinctions are
disappearing under IFRS.
Tax Resistance • Opór przed płaceniem podatków • An unwillingness to pay

income taxes. At some marginal tax rate, taxpayers will object to paying more taxes,
either through political expression or tax evasion. This may occur even in a welfare state
where people are the recipients of social security (money going around in circles).
An Art
There is no art which one government sooner learns of another than
that of draining money from the pockets of the people.
Adam Smith (1723–1790); Wealth of Nations (1776)
Tax Shelters • Schronienia podatkowe • Any permissible way to reduce taxable income
based on investing in some designated activity. Tax shelters are usually initiated by gov-
ernment as part of their fiscal policy to encourage certain investments. For example, indi-
viduals who put aside money retirement savings are often allowed to deduct a portion of
the amount against their taxable income. See also loopholes.
Taxable Income
1135
Tax Value • Wartość podatkowa • The value of an asset for income tax, asset tax or
wealth tax purposes, as required by the tax authorities. In the case of taxes levied against
assets, tax value is usually an assessed value. Asset values may be relevant in income taxes
as well. For example, the net book value of fixed assets that are depreciated will differ from
the amount (which could be possibly called “unused capital cost allowance”) available for
future tax deductions.
Tax Wedge (vernacular) • Tax Bite • Klin podatkowy (obowiązkowe narzuty na

•
płace) The gap between the employer’s cost of employment (including social secu-
rity payments) and the take-home pay, net of income taxes deducted at source, of the
employee. The wedge measures the total burden of taxes, paid by both parties, upon
wages and salaries. The higher the wedge, the more the government can collect, at least
in the short run. However, because of distortions and disincentives (see taxation and eco-
nomic growth), long run tax collection can be less than optimal. The average wedge in
OECD countries is 27% (ref: Employment Outlook Report 2006).
Too Heavy to Bear

Taxing labour too heavily (as in Poland – the ratio of taxes and
contributions to cost of labor incurred by the employer varies
depending on the income level from 31.5 percent to 47 percent)
results in an excessive tax wedge, which reduces both the demand
for and supply of labour, thus increasing the unemployment rate and
reducing the participation rate.
Excerpted from Unemployment: Reasons and Solutions
in “American Investor Magazine”, January/February 2006
Taxable Income • Dochód do opodatkowania • A recalculation of accounting

income based on the rules mandated by tax authorities in order to assess taxes payable.
This basically involves eliminating expenses that the tax authority will not recognise
1136 Taxation (& Economic Growth)
(“non-deductible” expenses) and replacing them with specified deductions (“allowable

deductions”). While most business expenses are allowable for tax purposes, there are usu-
ally some adjustments to accounting income required:
Taxable Income Calculation
Category Numbers Comment
Before tax accounting income XXX Based on accounting standards
Plus: Non-deductible expenses To “gross up” income
Depreciation & amortisation +Y Considered too subjective
Non-qualifying expenses +Y E.g. any “excessive” expense
Less: Deductible Expenses To replace non-deductibles above
Tax depreciation -Y Based on tax authority’s schedules
Qualifying expenses -Y E.g. capitalised interest
Taxable Income ZZZ Used to calculate taxes payable
If the tax authorities believed the “true and fair” principle, they could consider reported
income a good starting point for assessing income tax. However, a different calculation
of income is typically required (Germany being an exception where published accounts
are used to calculate taxes) for a number of needs:
◆◆ eliminate the bias for purposely under reporting income to save taxes;
◆◆ eliminate the inherently judgmental (and hence subjective) elements in the calculation
of income based on accounting standards (e.g. provisions for losses, depreciation);
◆◆ promote various economic policies and compliance with the law (e.g. disallowing
deductions for bribery).
Taxable income may be one area where earnings management is a legitimate exercise.
Often businesses will structure transactions to minimize taxes. However, the line
between tax evasion (illegal) and tax avoidance (legal) may be at times blurred.
Corrupted
Income tax has made more liars out of the American people than
golf.
Will Rogers (1879–1935); The Illiterate Digest (1924)
Taxation (& Economic Growth) • Opodatkowanie a wzrost gospodarczy • In

early free market economies committed to laissez faire, the government sector’s role was
inherently limited to providing “social goods” such as law and order, sanitation and infra-
structure. The ‘tax bite’, which might consume 15% to 25% of an economy’s GNP, was
consequently modest. Tax collectors saw the counterproductive effects on saving if they
tried to tax property or capital. They also learned to tax carefully. “No taxation without
Taxation (& Economic Growth)
1137
representation” was the battle cry of the American Revolution. Governments tended to
gravitate to taxing easily monitored transactions, using stamp or customs duties, to raise
money. A combination of free trade (which eliminated customs duties) and war expendi-
tures ushered in personal and corporate income taxation. Income taxation was relatively
benign (i.e. such taxes had a “neutral” impact on resource allocation) because the state
was taking a portion of an economic surplus, some of which it could legitimately claim
to have created itself. A spin-off was the spur to financial reporting as the measurement
of income came into focus. Two economic ideas in turn lead to progressive taxes that
increased tax rates as taxable income grew. The theory of “diminishing marginal utility”
implied that the rich felt taxes, at least in terms of the utility of money, less than the poor.
The English classical economist Thomas Malthus also feared a dearth of demand because
of over-saving by the rich. After WWII, the government’s role in Keynesian econom-
ics and bankrolling the welfare state required a tax base that was both broader (i.e. more
tax payers) and deeper (i.e. more tax per payer). In post-WWII industrialized countries,
it was not uncommon for marginal personal income tax rates to reach 50%+. In Europe,
value added taxes extracted further monies from the commercial sector. Social secu-
rity payments were funded by payroll taxes. Finally, government deficit financing often
induced inflation that was effectively a “tax on money”. Not surprising, economically
dysfunctional behaviour often resulted from tax evasion, gray markets and disincentives
to work, invest or take commercial risks.
Sweden
France
Norway
Italy
Britain
Tax Revenues
Tax revenues as % Spain
GNP – 2001
Switzerland
United States 
Japan
% 0 10 20 30 40 50
Source: OECD/”The Economist”, 14 June 2003, Survey, p. 11  2000
Many governments realised that they were biting the hands that feed them. In the
1980s, supply-side economic ideas promoted the idea that taxes were a substantial and
hidden drag on an economy’s long-run growth rates. Disciplined governments could
actually generate more tax revenues by lowering tax rates if an economy would respond
by more vigorous activity. Fortified by a worldwide swing to the right (i.e. to freer mar-
kets) in politics, most enlightened governments have begun to eliminate spending defi-
cits and reduce tax burdens.
1138 Teeming & Lading
Stunted Growth
The pruning knife of taxation is a very important instrument. With
it, the workers’ state will be able to clip the young plant of capitalism
lest it thrive too luxuriously.
Leon Trotsky’s solution least the New Economy Policy,
introduced in Russia in the 1920s, succeed too much for Marxist ideology
Teeming & Lading (UK) • Lapping (USA) • Manipulowanie wpływami kaso-

•
wymi The fraud of concealing a shortage of stolen cash by delaying the recording of
other cash receipts which are used to momentarily replace the missing funds. The decep-
tion is continuously repeated so that no one “catches up” with the cash siphoned out of
the cash receipts pipeline. The perpetrator may try to permanently conceal the shortage
or suddenly flee with the loot. For example, in a bank, a teller might pull this off by not
recording a customer’s deposit and pocketing the cash. Until the customer alerts the bank
(which may only happen when a bank statement is received later), the missing cash will go
undetected and the cash till will “balance”. Good internal controls and carefully selected
staff are the safeguards against teeming & lading.
Temporal Method (Foreign Currency Translation) • Metoda czasowa

•
(w przeliczaniu sprawozdań finansowych) A method of foreign currency trans-
lation of financial statements into another currency, typically to both judge its perfor-
mance and as part of the consolidation of a foreign currency subsidiary into the parent’s
accounts. The method works as follows:
◆◆ Translate monetary assets or liabilities at the year-end (or “closing”) foreign exchange
rate;
◆◆ Translate non-monetary assets (since there is no such thing as a non-monetary liabi-
lity) at their historical exchange rate when they were acquired;
◆◆ Translate all revenues and expenses at the exchange rate prevailing when the trans-
action was recognised (in practice for non-seasonal business operations, this is the
average FX rate over the year). In the case of cost of sales and depreciation, use the
historical exchange rates in keeping with the treatment of historical cost non-mone-
tary assets;
◆◆ Report any net transaction gain or loss on the resulting balances as a gain or loss item
in each period’s income statement.
Compared to its closing rate alternative, a merit of the temporal method is its ability to
show the impact of currency fluctuations on operations. However, it is a much more
complicated presentation. We can illustrate the mechanics of the method as follows:
Temporal Method (Foreign Currency Translation)
1139
Temporal Translation: Illustration

Exchange Rates
$ £
Shares issued/plant acquired .67 1
Average for the year .7 1
FX: date year-end inventory acquired .72 1
31 December = closing .74 1
Income Statement
$`000 FX Rate £000
Revenues 6,000 .7 4,200
COGS -4,200 Below (*) -2,910
Depreciation -500 .67 -335
Other expenses -700 .7 -490
Translation gain/loss - Below (**) +33
Net Income 600 498
Dividend -200 .74 -148
Retained earnings 400 See R.E. 350
Balance Sheet
Cash & receivables 1,700 .74 1,258
Inventory 1,500 .72 1,080
Fixed Assets (net) 1,800 .67 1,206
TOTAL 5,000 3,544
Payables (current) 1,000 .74 740

Long Term Debt 600 .74 444
Common Stock 3,000 .67 2,010
Retained Earnings 400 See P&L 350
TOTAL 5,000 3,544
Memorandum Accounts
* = Cost of Goods Sold Calculation
Opening Inventory 0 0
Production Costs (derived) 5,700 .7 3,990
Closing Inventory - 1,500 .72 - 1,080
Cost of Sales 4,200 2,910
1140 Temporary (Timing) Difference
Temporal Translation: Illustration

** = Translation Gain Calculation
FX Change to Y/E
Net monetary assets: opening 3,000 .74 -.67 = +0.07 +210
Revenues 6,000 .74 -.70 = +0.04 +210
Purchases of fixed assets -2,300 .74 -.67 = +0.07 -161
Purchases of production -5,700 .74 -.70 = +0.04 -228
Other operating expenses -700 .74 -.70 = +0.04 -28
Dividend -200 0 0
Net monetary assets: closing 100 +33
The transaction gains/losses flowing through the income statement are a result of for-
eign currency transaction gains/losses. When a company holds monetary assets in an
appreciating currency, it earns transaction gains. The logic behind the temporal rate
method was that a foreign subsidiary can – depending on its classification – consti-
tute an “integral operation” of the parent. Its assets and liabilities are really the par-
ent’s (despite being legally separate). The parent accordingly should determine the
accounting attributes of each individual “line-by-line” item in its subsidiary. Absent
a separate economic existence, the subsidiary’s assets and liabilities supposedly have
a direct effect on the parent’s cash flow. It therefore makes sense to reflect unrealised
exchange gains/losses in the parent’s income. At first, the integral classification and
the temporal method tended to reflect American experience: US foreign operations
were usually more tightly controlled and integrated into world-wide operations com-
pared to the European “colonial” model. However, with the exchange rate volatility
of the 1970s, US firms began to favour the closing rate method since large currency
fluctuations were “distorting” the parent’s consolidated operating performance; it
was better that unrealised currency gains/losses be deferred. A recent (2005) revision
of international accounting standards, eliminated the use of the temporal method
altogether.
Temporary (Timing) Difference • Różnice przejściowe • Differences in the

carrying value of assets or liabilities compared to the tax base of such assets or liabilities.
These will be eliminated over time by the ongoing calculation of future taxable income.
As a consequence of the convergence of the tax base to the carrying value, future income
tax liability will be affected either by:
◆◆ Increases due to increases in taxable income,

◆◆ Decreases due to deductions from taxable income.
The concept of temporary differences relates to timing differences in that all timing dif-
ferences are temporary differences but temporary differences include some of the per-
manent differences as defined in International Accounting Standards.
Timing Difference
1141
Termination Payments ▶ Severance Payments.

Theory of Constraints • TOC • Zarządzanie ograniczeniami • An approach to
production management that emphasises the quick conversion of materials and variable
overheads into sales by minimizing bottlenecks that hold back output. A focus on bottle-
necks tries to ensure that production will only be held up by a truly “binding” (vs. avoid-
able) constraint. The only raw material inventory a firm tries to hold is a buffer prior to
a bottleneck. TOC aims to maximise throughput while keeping conversion costs (non-
direct operating costs) and stock holding costs at a minimum. The idea is closely tied to
just-in-time inventory management.
Thin Capitalisation (Tax Regulations) • Niska kapitalizacja (a przepisy

podatkowe) • Using a modest, and otherwise deficient, amount of equity capital to
finance an enterprise’s balance sheet. A deficiency of capital will normally meet resistance
from lenders asked to provide substitute debt or supplier creditors, both of whom may
be reluctant to accept the risks of aggressive leverage. However, an enterprise may be able
to get away with very modest capital if it is a subsidiary of a strong parent or has its debts
guaranteed by outside third parties. The corporate income tax authorities, however, are
suspicious of thin capitalisation when the primary purpose is to deduct a large amount of
interest expense from taxable income. Accordingly, rules are often invoked whereby inter-
est on thinly capitalised companies (e.g. debt: equity ratio beyond, say, 3:1 or loans from
shareholders) is disallowed for tax purposes.
Throughput Costing • Kalkulacja kosztów materiałów bezpośrednich •

Methods of internal cost accounting in which only variable direct material costs are
included in inventory values i.e. direct labour, variable overheads and fixed overhead
absorption are excluded and treated as period costs. It is also sometimes referred to as
“super-variable” costing. Throughput costing is advocated based on direct material
being the only truly variable cost in the short run. All other costs, labour included, are
production capacity costs. Under throughput costing there is very little incentive to pro-
duce simply for the sake of building up inventory since fixed costs are not capitalised in
inventory. Throughput costing is closely related to just-in-time inventory management.
Contrast to activity based costing.
Timing Difference • Różnica przejściowa • A difference between financial reporting

income and taxable income caused by the recognition of the same amount of an expense
or revenue item but in different time periods. One of the most common examples is with
regard to depreciable fixed assets. Tax authorities will allow all of a fixed asset’s cost to be
deducted for tax purposes (e.g. a tax depreciation) but at a different per period rate com-
pared to financial reporting (e.g. depreciation). Over time, there will be no difference since
the full amount of the cost will be written-off. Accounting for the potential impact of
timing differences gives rise to such things as deferred income tax. Contrast to permanent
difference and see also temporary differences.
1142 Tobashi
Tobashi (Japan) • Tobashi (Japonia) • The practice of concealing trading losses from
auditors, regulators and powerful clients. There are many methods but they usually
involve parking a mark-to-market loss in a hidden account, often by purposely-designed
transactions. Tobashi is a kind of window dressing or, in extreme cases where accounting
records are falsified, fraud. Tobashi is undertaken to save embarrassment – a big aversion
in Japanese culture – often when stockbrokers have encouraged clients to take positions
that turned out to be unprofitable. See also transparency.
TOC ▶ Theory of Constraints.

Top Line (vernacular) • Sprzedaż (żargon) • Informal jargon for sales. In the words of
one senior manager: “We learned that we can’t simply focus on the top line to make the
bottom line grow” [“Financial Times” – October 16/99].
Toxic Accounting (humour) • Rachunkowość toksyczna (żartobliwe) • Any

dysfunctional use of accounting or accountability which leads to perverse or counter-
productive results (see also behavioral accounting). A more specific reference is the half-
joking idea that the application of conventional accounting principles to measure a busi-
ness’s performance tends to be bad for morale and human resources. People are treated
as expenses to be managed rather than assets to be invested in and developed. This is not
so much the fault of accounting but rather narrow minded, simplistic or ruthless manag-
ers whose bottom line focus in the short run can compromise long term profitability. So
corners are cut on such important “people functions” as recruiting or training because
they are accounted for as overhead expenses when in fact they are investments in the
future. They arguably should be capitalised if it were not for the conservatism principle.
Toxic accounting’s relevance is increasing as the knowledge worker becomes increasingly
important.
Trailing Twelve Months
1143
Accountancy Gone Amok

The stress on ‘accounting and supervision’ had not originated in
Russia with the Bolsheviks: it had been a feature of the tsarist admin-
istrative tradition. But Leninist theory gave huge reinforcement to it.
Surveillance, both open and covert, was a large-scale activity. Con-
temporary bureaucracies in all industrial countries were collect-
ing an ever-larger amount of information on their societies, but
the trend was hyper-developed in the USSR. Vast survey were con-
ducted on economic and social life… Investigators were empowered
to enter any governmental institution so as to question functionar-
ies and examine financial accounts… Yet this only strengthened the
incentive to lie. A culture of falsehood [lead] to fiddling and fudging.
Robert Service, A History of Modern Russia, 1998, pp. 147–149
Trade Date vs. Settlement Date Accounting • Księgowanie transakcji

•
według daty zawarcia lub daty rozliczenia The accounting choice available in
selecting the time to value securities purchases or sales: on the day they were traded or
when cash payment is settled. Because of the 2–3 day lag between the two dates, market
prices may differ. Most users prefer the trade date, even if a mark-to-market gain/loss has
to be recognised in the books.
Trading Account (UK) • Rachunek operacyjny (Wielka Brytania) • A section

in the income statement/profit and loss statement that is devoted to “trading activities”
i.e. the buying and selling of the enterprise’s goods or services in the normal course of its
business. The term is most commonly found in the UK. Elsewhere, the distinction from
the rest of the income statement is not made.
The Trading Account
Sales + AAAA
Trading Account Less: Cost of Goods Sold - BBB
Gross Profit CC
Interest received from investments +W
Total revenues XX
Profit & Loss Account Less: overhead expenses -Y
Less: interest & taxes -Y
Net Profit ZZ
Trailing Twelve Months • T.T.M. • TTM • Metoda TTM (ostatnich 12 mie-

•
sięcy) A continuous reporting or rolling budget that updates itself every month and
then “looks back” over the past year.
1144 Transaction
Transaction • Transakcja • An economic event that has a quantifiable and timed impact
on an enterprise or organization. Transactions can be external (i.e. a purchase or the
sale of inventory or services) or internal (converting raw material to finished goods).
Accounting systems are used to measure, record, collect and summarize transaction
information into financial statements. It is worth remembering that not all the forces that
impact an enterprise are reflected in a transaction. Transactions are simply something an
accountant can measure with a double entry.
Transaction Costs • Koszty transakcji • The costs incurred to complete a transaction

over and above the price of whatever is changing hands. Transaction costs tend to dis-
courage exchange and, if they can be reduced, markets operate more efficiently.
Transfer Pricing • Ceny transferowe • The pricing used within a group of related
parties (where some kind of link in equity or control exists), when goods or services
are exchanged internally. Transfer pricing is often necessary for profit centers in order
to create an “internal market”. For example, a multi-national corporation may have
production facilities in different locations that supply each other at group transfer
prices. Or, a bank’s branch network may use transfer pricing for funds bought and sold
between a branch outlet and a central, head-office treasury department. For reasons of
economic allocative efficiency (i.e. to avoid subsidies and/or wastage), transfer pricing
should be at or close to arm’s length market prices (in this regard, standard costs can
be a form of transfer pricing). However, it may be difficult to find outside benchmarks
for goods or services unique to a particular group or company. Because it is arbitrary,
transfer pricing can also be used to create “managed” profits, which is illegal in many
countries. In the case of global enterprises, transfer pricing is often motivated by politi-
cal, exchange control and income tax considerations. To the degree allowed by tax
authorities, profits can be thereby allocated between related parties in the most tax-effi-
cient way. Output from a high-tax country is transferred at low prices to reduce taxable
income. In turn, the buying unit in a low-tax country generates a higher profit but is
taxed relatively less. Collectively, the company can reduce its overall tax bill. Offsetting
this tax avoidance exercise is the requirement by most tax authorities that transfer
prices at least approximate market arm’s-length prices. But when there is no genuinely
independent market with which to compare transfer prices, there is a degree of maneu-
verability in setting prices. In today’s globalised economy (over half the world’s trade is
conducted within multi-nationals; reference the “Financial Times” article below), the
stakes for both tax collectors and taxpayers are large. To create a level playing field the
OECD has established a set of “Transfer Pricing Guidelines” which, if closely followed
in setting transfer prices between related parties, should reduce the risk of a success-
ful challenge from tax authorities in OECD countries. (For more information on the
guidelines, see the OECD website: www.oecd.org.)
Transparency
1145
High Stakes
Nearly two thirds of companies have been challenged over the tax
treatment of internal transactions [reflecting a] growing tension
between tax authorities and multi-nationals over transfer pricing,
[now] the most important tax issue faced by multi-nationals.
Globalisation has made transfer pricing planning more important
as companies’ supply chains have become more complex. [There is]
scope for multi-nationals to use transfer pricing to increase profits.
[It is] less of a compliance issue and more of a planning issue that
contributes value.
Tax authorities step up pressure on multi-national,
“Financial Times”, Wednesday, November 16, 2005, p. 4
Transitional Provisions, for New Accounting Standards • Przepisy przej-

•
ściowe (do nowych standardów rachunkowości) In order to allow companies
to cope with new accounting standards, they are sometimes allowed a transitional period
whereby they can “ease into” the new reporting requirements. In particular, they do not
have to make retrospective adjustments of previous accounting results that tend to com-
plicate matters. This ease of change is especially important to promote a convergence of
global accounting under the umbrella of IFRS. The impact and nature of transitional
provisions must be disclosed in the notes to the financial statements. See also changes to
accounting policies.
Translation, Accounting Exposure • Maksymalne ryzyko walutowe/księ-

gowe • The susceptibility of reported earnings to losses from changes/movements in
foreign exchange rates. Translation exposure is generally equivalent to net monetary lia-
bilities (foreign currency liabilities less foreign currency assets), although the choice of the
functional currency and the foreign currency translation method will have a bearing on
how this is disclosed in the accounts. A key point is that translation exposure is a result of
invoking accounting standards. It does not necessarily reflect the real economic situation.
In particular, non-monetary items may be also effected by foreign exchange rate move-
ments and offset losses. See also foreign currency financial reporting issues.
Transparency • Przejrzystość • The explicit, frank and open disclosure in financial

statements of transactions and performance without any veil of secrecy, embarrass-
ment or confusion. Transparency builds confidence amongst outsiders who can observe
‘things as they are’ without being impressed or fooled by window dressing. Since credit
decisions are based on the analysis of information that must be accurate to be useful,
transparency is important to lenders. Transparency is also important to capital markets
for three reasons:
1146 Treasury Shares
Transparency’s Benefits
◆◆ with information widely available, collective opinion (usually more powerful
Decisions than any individual’s) can be brought to bear on choices; at the same time,
unconventional views, sometimes the most insightful, can be tried out
Honesty
◆◆ transparency effects behaviour by keeping people honest if they know
that the consequences of their actions will be witnessed by all
◆◆ By calling a “spade a spade”, transparency reduces the risk of slowing
Control slipping into difficulties because of a false sense of success (e.g. “the
emperor has no clothes”)
Transparency in free markets is equivalent to a free press in democracy. It is also a key

ingredient in the efficient market hypothesis. See also auditors.
It is Written
You will know the truth and the truth shall make you free.
The Bible, John 8:32
Treasury Shares (USA) • Own Shares (UK) • Akcje własne • Authorised but
un-issued (i.e. not held by outside investors) common stock of a joint stock enterprise.
Treasury shares exist for 2 reasons:
1. A company purposely authorises more shares than it initially needs in order to allow
it issue shares in the future without the (time consuming) formalities of getting
shareholder approval.
2. When an enterprise purchases its own shares in the open stock market (in order to
utilize excess cash which cannot be productively invested or to try to boost its share
trading price), the purchased shares will be cancelled and put back into the “trea-
sury” (i.e. figuratively, the vault).
Treasury shares represent a potential overhang on the market that would dilute existing
shareholders.
Trial Balance (A) • Zestawienie obrotów i sald (Obrotówka) • An accounting

record that adds up individual, detailed accounts, such as receivables or payables to an
aggregate summary for the balance sheet. Trial balances are “working ledgers” which are
used to manage financial information for the everyday operation of the business. In the
case of receivables or payables, accounts can be aged to show the level of turnover activity.
Trial Balance (To) • Sporządzenie zestawienia obrotów i sald (Obrotówki) •

A listing of all the debit and credit balances of accounts after they have been posted from
journals. Double entry bookkeeping requires that the two columns should be the same.
The trial balance therefore proves the arithmetic equality of debit and credit balances.
Triple Bottom Line
1147
(Absent which, checks must be made to find the discrepancy due to a missing or incor-
rect entry). A simplified trial balance might look like this:
Trial Balance: Bob’s Consultancy Services

Ledger Balances 31/12/06 Debit Credit
Cash 750
Supplies 450
Equipment 7,500
Vehicles 15,000
Bank Note Payable 4,500
Unearned fees 2,500
Accounts Payable 1,500
R. Patterson, Capital 20,000
R. Patterson, Drawings 5,000
Fees Earned 17,000
Salaries expense 7,800
Office rental expense 9,000
TOTAL 45,500 45,500
Conducting a trial balance is an important bookkeeping step in closing the books in prep-
aration to create financial statements. However, it does not guarantee that all transac-
tions have been recorded or that the ledger is correct (for instance, we can see that Bob
has neglected to set up a depreciation account). See also extended trail balance.
Accountant‘s Poem
If the totals agree,
This is no guarantee
The books are error-free!
Anon
Triple Bottom Line • Trzy kryteria oceny przedsiębiorstw • A higher level of

accountability for global, corporate enterprises in which stakeholders want to see satisfac-
tory results in three areas:
1. financial performance,
2. environmental responsibility,
3. social/ethical behaviour.
While many enterprises treat the triple bottom line as primarily a public relations exer-
cise, others are more conscientious and genuinely seek to frankly disclose how they are
1148 True & Fair Presentation
doing as corporate citizens. The ones who are taking it the most seriously subject the
triple bottom line to audits in an effort to seek reputation assurance. While an apparently
laudable undertaking, a triple bottom line – similar to the shareholders vs. stakeholder
model – can suffer from muddled objectives.
Sustainability
Instead of measuring one bottom line, sustainable development
calls for a triple bottom line approach to measuring our integrated
financial, social and environmental performance.
Michael O’Brien, CFO, Suncor Energy Inc.
quoted in “MacLeans’s Magazine”, 21 May 2000
True & Fair Presentation • Prawdziwy i rzetelny obraz • The British accounting
term for the concept of fair presentation. The distinction between “truth” and “fairness” is
subtle but real. Truth is a factual matter that can be quantified. Fairness is more subjective
by relating the overall message conveyed by the financial statements to their situational
context.
“Objective”
Good Good
Neutral
“Reality” Story
Bad Bad
Bad Good
True & Fair
Presentation
? “Spin”
?
Neutral
Bad
Good
Good Bad
Neutral
Great!!!
Bad
True Up (vernacular) • Weryfikacja trafności oszacowań księgowych, ujawnia-

•
nie (żargon zawodowy) Periodic disclosure of how accurate accounting estimates
prove to be with the fullness of time. By making management’s track record transparent,
Tweedie, Sir David
1149
they would be better incentivised to come up with careful estimates. True up is an

accounting reform prompted by fair value accounting since it relies heavily on estimates.
Turnover (Sales) • Obrót (sprzedaż) • In British usage, turnover is synonymous with

sales or revenues.
Tweedie, Sir David • Tweedie, Sir David • The chairman of the International
Accounting Standards Board. A citizen of Britain who was born in Scotland, Tweedie fol-
lows in a long tradition of that nation’s passion for the accounting arts (along with bank-
ing – see Scottish banking tradition). As of the writing of this compendium, he is the
world’s highest profile accountant by virtue of his visionary leadership role in promoting
international accounting standards.
Enraged
I’ve got a rage inside me. This is not right. Why should people get
away with these things? People lose money, that’s what annoys
me. This should not be happening. Why should a few people enrich
themselves at the expense of all these others? If there’s anything we
can do to stop it then we should. It’s the Calvinist in me, I suppose.
Sir David Tweedie, Chairman IASB
quoted in Calvinist on a clean-up quest
“Guardian Newspaper” (UK), Saturday June 29, 2002
U
Unadjusted Differences • Nieskorygowane różnice • Accounting errors discov-
ered by an auditor that are not yet put through the books because they are either being
disputed by management or are perhaps immaterial. As well, the net effect of cumulative
material unadjusted errors may well offset amongst themselves to become immaterial.
Unaudited Numbers • Niebadane sprawozdanie finansowe • Financial state-

ments that have not received the benefit of an audit opinion. This would typically include
interim statements and statements issued by a company to private persons, perhaps prior
to the completion of an audit (which may take 2–5 months after the year-end).
Undeclared Income • Niezadeklarowany dochód • The most common form of tax

evasion: artificially (not to say illegally) reducing taxable income in order to pay less tax
i.e. committing a “sin of omission”. The other technique is to overstate tax-deductible
expenses i.e. committing a “sin of commission”. Cash transactions that have no audit trail
are especially prone to being undeclared. Hey, I forgot!
Understandability • Zasada zrozumiałości • An accounting principle which

requires that financial statements should be clear and simple enough to be understood by
Uniting of Interests (IAS)
1151
most accounting users. This should be an obvious objective since the usefulness of finan-
cial statements depends upon them being understood by the average reader. However, it
can be easily forgotten in practice if complexity and technical jargon creep into play. See
also plain language movement.
Undistributable Reserves • Kapitał rezerwowy niepodlegający podziałowi •

Share capital that cannot be paid out as a dividend or redemption. This may be either by
corporate law or by the enterprise’s charter. The objective of the restriction is to ensure
a minimum amount of capital stays in the business to protect creditors. As well, certain
classes of capital (e.g. revaluation reserves or unrealised gains) are considered too tentative
a source of profit to be counted as truly available for a cash payout.
Undistributed Profit • Zysk niepodzielony • Net income that is kept within the busi-
ness and not paid out to shareholders as dividends. Also referred to as retained earnings.
While investors like to receive dividends (see dividend growth model), re-investment in a
business is required to finance capital expenditures and the working capital needed to sup-
port higher sales levels.
Unearned Revenues • Customer Advances • Przychody przyszłych okresów

• Zaliczki otrzymane na poczet dostaw • An accrued liability that arises when
an entity receives money in advance of providing a service or product. This might be a
deposit to guarantee performance or to help finance the transaction. Revenue recognition
criterion does not allow the money to be considered income until the recipient has ful-
filled its side of the contract (at which point entries are Dr: Unearned revenue on balance
sheet; Cr: Revenue on income statement). A classic example of unearned revenue would
be a magazine subscription. See also adjusting entries and deferred income.
Unfunded Debt (British) • Dług nieskonsolidowany (termin brytyjski) • An

accounting classification of current debt maturing within one year. Contrast to funded
debt. In a more general sense, “unfunded debt” could also be taken to mean a committed
line of credit or long term loan that has yet be drawn down.
Uniform Reporting Accounting Regimes • Ujednolicone systemy spra-

wozdawczości • Countries with a code law tradition where national accounting laws
and/or tax codes tend to determine accounting standards. See separate reporting vs. uni-
form reporting accounting regimes and contrast to Anglo-Saxon accounting tradition.
Uniting of Interests (IAS) • Łączenie udziałów (MSR) • A business combination

in which the shareholders of the combining enterprises share control over the whole of their
net assets and operations to achieve a continuing mutual sharing in the risks and benefits.
Accordingly, neither party can be identified as the acquirer. It is also called pooling of inter-
ests in the USA. While there is a sensible logic in such accounting in those rare instances
when there really is no buyer, it was subject to abuses. The flaw is that the true acquisi-
tion cost to shareholders is not transparent. This can tempt managers (see agency prob-
lem) to make uneconomic acquisition decisions (i.e. empire building) at their shareholder’s
1152 Unitising Fixed Costs
expense. Following the precedent in the USA, where such accounting was especially popu-
lar (and frequently abused), the IASB revoked uniting of interests in 2004. However, new
purchase acquisition rules to allow amortisation to be avoided if purchased goodwill could
be preserved helped temper the loss of the acquisition-friendly uniting of interest method.
Independent Merger Joint
Company A Company A Company A
Ownership A
Uniting of Mingled Share Merged
Interests Ownership accounts
Accounting (IAS) Ownership B
Company B Company B Company B
No
Purchase
Premium
Unitising Fixed Costs • Określenie jednostkowych stałych kosztów produk-

•
cji Dividing fixed costs into amounts that can be assigned in advance to individual
products. In this way, fixed costs are expressed as unit-of-output basis. Of necessity, uni-
tising must be done on a defined level of output. Higher output “spreads” the fixed costs
per unit into smaller amounts. While the process is done for inventory valuation pur-
poses under absorption costing, it does not reflect coast behaviour in that fixed costs are
independent of changes in volume. In budgeted output volumes turn out to be different
than actual volumes, an under-absorption or over-absorption of fixed costs will occur.
COST BEHAVIOUR
Fixed Costs per Unit of Output [$]
Total Costs
= ΔY
b”FIXED”
ΔX
Output
Unitising
Fixed Costs
A FIXED COST PER UNIT IS
ALLOCATED TO OUTPUT BASED
ON BUDGETED VOLUME
Budgeted Output [#]

Unwinding of a Discount (Discount Accretion Expense)
1153
Units of Production Depreciation • Amortyzacja według jednostek pro-

•
dukcji The allocation of depreciation expense proportional to the level of output in
the period compared to the asset’s total productive capacity over its lifetime. Thus if a
machine could produce 100,000 units over its lifespan, it would be depreciated by 10% in
a period that produced 10,000 units.
Unqualified (Audit) Opinion • Opinia z badania sprawozdania finansowego

•
bez zastrzeżeń An auditor’s clean bill of health that financial statements are an accu-
rate and fair presentation of the issuer’s current financial status and past performance. To
issue an unqualified opinion, auditors will look for four important criteria:
1. the presentation is consistent with prior years (so that readers are not tricked by false
comparisons);
2. the books are kept in accordance with accounting standards;
3. there is full disclosure of all material transactions;
4. the ultimate impression conveyed by the statements is “true and fair” in the sense
that the underlying commercial substance of the business is reflected in the financial
statements.
Most financial statements receive an unqualified opinion. Since the whole point of an
audit is to assure readers (particularly bankers and investors) that the numbers are
reliable, management will typically conform to an auditor’s demands, despite a tempta-
tion to window dress. Contrast to qualified audit opinion.
Unrealised Gains/Losses • Niezrealizowane zyski/straty • Holding gains or losses

that have not been converted to cash by selling or closing out a position. For example, real
estate property may go up in value thereby earning the owner a potential profit. Since
there is a degree of uncertainty, accounting principles need to address how to recognise
unrealized items. If the market is sufficiently reliable (e.g. liquid, stable & efficient), the
unrealized gains/losses may be recognized as income. For example, a portfolio of actively
traded securities will be marked to market. However, more questionable gains/losses
(e.g. real estate valuation increases substantiated by an appraisal) will flow directly to an
equity account. Because of conservatism, unrealised losses (such as asset impairments)
may be recognised in the income statement while unrealised gains tend to be tucked into
equity directly.
Unwinding of a Discount (Discount Accretion Expense) • Odwrócenie

•
dyskonta (także koszt przyrostu dyskonta) The recognition of an unrealised
expense due to the gradual accretion of the net present value of a discounted liabil-
ity’s amount over time. International accounting standards require that a non-interest
bearing liability be carried on the balance sheet at its discounted value (i.e. less than
the actual, future cash out flow). The net present value of the liability will thus increase
with the passage of time as it approaches its payment date. In the meantime, each
period’s increase is recognised as an imputed cost equivalent to an interest expense.
For example, an entity may have a pending litigation. Based on legal advice, it expects
1154 Unwinding of a Discount (Discount Accretion Expense)
to incur costs of $1,200 in two years’ time. A provision for the expected liability is
then recognised on a discounted basis (at say 10% per year, reflecting the time value of
money). The initial provision in the present (i.e. time = 0) will then be $991, the pres-
ent value of $1,200 discounted at 10% for two years. At the end of year 1, the provi-
sion will increase to $1,090 as the future cash outflow of $1,200 is discounted for one
year instead of two. The increment of $99 should be recognised as a borrowing cost in
the income statement. Similarly in year 2, the provision will increase by $110 to equal
the amount due and also be treated as an expense. The net result is that the entity has
shown the changes in the NPV as an imputed cost.
Unwinding Discount: Example
Year Discount factor - 10% Balance Sheet Cash Flows Imputed Cost
0 0.826 991 0 0
1 0.909 1,090 0 99
2 1.000 1,200 1,200 110
V
Value (Personal/Subjective) • Wartość subiektywna • A price that that reflects
the marginal utility of goods and services i.e. their usefulness to an individual con-
sumer of one more (or less) item. If an item is freely and actively exchanged in an
efficient market, personal value will approach market value. However, we need
to remember that market price is based on an equilibrium of supply and demand
amongst a large group of market participants. Consumers have subjective preferences.
Individuals typically value things – in terms of personal utility – differently than the
market. If personal value is less than the market price, the individual will not buy. If
personal value is greater than the market price, the individual will buy and enjoy a
“consumer surplus”.
Price
LY
PP
SU
CONSUMER
SURPLUS 
MARKET CLEARED
Value (Personal/
Pm  = EQUILIBRIUM
Subjective)
DEM
AND
Qm Quantity
 aggregate surplus utility enjoyed by buyers

when market price is less than personal value
Personal value is therefore subjective and unique to individuals. It will vary with taste,
income and information. In the words of well-informed observer: “In finance you
1156 Value Added Statement
are playing against people who value assets on the basis of their feelings about the
future. These feelings are ephemeral, or at best unstable” (“The Economist’s” Survey
of International Finance, 18 May 2002, p. 18). In the case of business, it will also vary
depending upon how an asset is used: the highest and best, or most productive, use may
vary with circumstances (management, location, fit with other assets etc.). Value is a
complex subject and is not without controversy since the word “value” has ethical con-
notations. Personal value is an abstraction but relevant whenever price does not neces-
sarily reflect utility or worth.
Cynical or Sentimental?
LORD DARLINGTON. What cynics you fellows are!
CECIL GRAHAM. What is a cynic?
LORD DARLINGTON. A man who knows the price of everything
and the value of nothing.
CECIL GRAHAM. And a sentimentalist, my dear Darlington, is a
man who sees an absurd value in everything, and doesn’t know the
market price of any single thing.
Oscar Wilde, Lady Windermere’s Fan, 1892
Value Added Statement • VAS • Sprawozdanie z wartości dodanej • A con-

ventional statement of profit and loss that is re-arranged to show the various sources
of “value added” or contribution provided by a business’ stakeholders. Value added is
defined as the cost to the business. VAS became of interest in the UK in the 1970s after
the publication of study by the public accounting profession (“The Corporate Report”
by the Accounting Standards Committee, 1975). It was primarily designed to foster
better relations between employees, managers and shareholders during an inflationary
period that saw many industrial disputes. It was hoped that greater employee loyalty
would be result by portraying employees as part of a team, as opposed to an expense.
Alas, there are several problems with VAS. One is classification of items. A greater
flaw, which tempered its initial popularity, was its degradation of financial reporting.
Instead of emphasising accountability, it tended to be a public relations exercise. In
competitive markets, inputs (labour, capital etc.) do not necessarily share a mutuality
of interests to be a cosy team. From the owners’ perspective, they are in fact competing
amongst one another in a zero-sum game. This competition is healthy and should be
recognised as such.
Value Added Statement
Component Example
Sales 150
Less: materials and services purchased 90
Value Added 60
Value Added Tax
1157
Applied as Follows
To employees:
Wages, pensions and fringe benefits 28
To suppliers of capital:
Interest on debt 3
Dividends to shareholders 6
To pay government:
Corporation income tax 5
To maintain & expand assets:
Depreciation 6
Retained earnings 12
TOTAL Applications = Value Added 60
Value Added Tax • VAT • Podatek od towarów i usług • Podatek od warto-

•
ści dodanej As its name implies, VAT focuses on taxing value added or the difference
between an enterprise’s inputs and outputs. (This makes it a kind of modified income tax,
which is based on revenues and expenses, which are similar, but not exactly the same as,
outputs and inputs). To the end consumer, who bears its ultimate burden, VAT seems to
operate as a tax on the value of sales (i.e. output). But intermediate parties prior to the
final buyer receive refunds for the VAT tax paid on their expenses (inputs). This system of
refunds produces the desired net effect of taxing value added at each stage of the “value
chain”. In tax regimes using the VAT system, sales of goods and services must include a
specified VAT as a percentage (typically ranging from 0% for exempt goods and services
to 25%) of the invoice price. This “output tax”, minus the “input tax” on expenses, must
be remitted (regardless of whether it is collected from the customer) to the tax authori-
ties. Since the buyer pays the VAT, it is not a tax burden to the seller (who is simply a “pass
through” conduit of VAT money). At the same time, the selling entity will be paying an
“input tax” on its purchased goods and services (but not its wages and salaries). However,
this is not a tax burden either, since the VAT system allows the input tax to be “refunded”
by deducting it from amounts owing on the output tax. By virtue of such offsets, what is
a tax on sales and a refund on purchases ends up being a tax on value added. The cash
flows going through the books caused by VAT payments have to be accounted for prop-
erly to separate them from the entity’s reported results. A selling entity is, in effect, a tax
collector on behalf of the government. The tax flows, both in and out of the entity, are
not part of its income or costs. The only impact of VAT on the financial statements is on
the balance sheet for outstanding amounts owing. To illustrate, assume an entity sells an
item for €1,000 plus 15% VAT. It in turn purchased the item at €600 plus 15% VAT. While
invoices would include VAT, the entity’s revenue and cost figures would be net of VAT.
The liability to the government would be a net amount between what was owed (passing
through the collected €150 in VAT) and what could be offset (the €90 paid on purchased
goods). In effect, the government says “You owe us the money collected from your cus-
tomer; however, we will allow you to use some of the customer’s money to compensate
1158 Value Added Tax
you for the tax you’ve paid on purchases; pay us the difference.” The net difference is an
accrued liability (payable) or asset (receivable) on the balance sheet. The VAT flows are
included in receivables and payables, but not inventory.
VAT Entries: Example
Selling: Accrued “Output Tax” Liability
Dr. Account receivable 1,150
Cr. Revenue from sale (e.g. excluding VAT) 1,000
Cr. VAT payable: 15% x 1,000 150
Purchasing: Accrued “Input Tax” Receivable
Dr. Inventory (later cost of goods sold; excl VAT) 600
Cr. VAT receivable: 15% x 900 90
Cr. Account payable 690
Tax Collection for Government
Dr. VAT Payable (150 output – 90 input) 60
Cr. Bank (to clear net VAT owing) 60
Thus (with a few exceptions due to rare technical issues) VAT is a “neutral” tax in that
it does not affect earned income or incomes taxes. VAT is a popular tax in the EU (it
is less common in other countries; North Americans use sales taxes). The rates will
vary across the EU and there are different rates for different items or activities (export
sales, for example, are typically 0% “rated”). It is also possible for a firm to have more
reclaimable VAT than VAT owing and thus carry a VAT receivable. VAT has signifi-
cance for businesses for two reasons:
1. A tax implication arises from every purchase and sale transaction (versus in income
tax); this results in detailed compliance requirements and the need for more rigorous
accounting to track each and every sale and purchase.
2. If VAT payments have to be remitted to the tax authorities sooner than the associated
receivables are collected, the enterprise has an added financial burden from the need
to “carry” the unpaid VAT amount. In the event that the debt is written off, the VAT
paid is supposed to be refunded. However this takes time and effort. Moreover, it is
very often difficult to realise due to strict rules that must be complied with.
The underlying concept of VAT is theoretically sound: the ultimate tax burden flows
through to the final consumers with intermediate parties getting tax relief, thus avoid-
ing the economic inefficiency and distortions caused when paying tax on tax. However,
the “devil is in the details”. Because the refund aspect is, in effect, a disbursement of
the government’s money, VAT authorities are typically very rigid and sticklers on
documentation and compliance. In many VAT regimes, there is an onerous admin-
istrative and financial burden placed on businesses that, while it cannot be measured,
is none-the-less likely to be costly. This administrative burden can be especially oner-
ous to small and medium enterprises. As well, VAT can distort commercial decisions
Variable/Direct/Marginal Costing
1159
by creating spending biases for those expenditures that generate VAT refunds (e.g.
automobile purchases). In the case of the EU, the lack of a unified VAT system leads to
exporting complexity in what should be a single market. This also causes cross border
fraud (see carousel fraud): losses to VAT fraud are reckoned to be €100 billion per year
in the EU (“The Economist”, 13 May 2006, p. 79).
Value for Money Audit • Badanie jednostki niekomercyjnej • An audit of a non-

commercial entity (such as a government department or charity) that assesses whether it
is operating in accordance with its mandate. In the absence of profit as a measure of per-
formance, other criteria have to be measured. These will usually be effectiveness (does it
achieve its goals?) and efficiency (does it economize resources?). Typically the most diffi-
cult assessment is effectiveness because it involves non-quantitative criteria (such as “ser-
vice quality”). Also referred to as a “performance audit” or a “management audit”.
Value-in-Use • Wartość użytkowa • A valuation criteria that considers what an asset

is worth by virtue of its productive capacity or indirect contribution to earnings. This is
opposed to its value in the sales market. Thus a piece of specialised machinery, which may
have only very modest value if it were to be sold for scrap, could have considerable “value-
in-use” by virtue to producing items that can be sold in the marketplace. To qualify for
value-on-use, assets must have some productive role to play, defined not only by what
they produce but also the value of that production. The concept is very similar to deprival
value except that it does not try to calculate a precise valuation figure so much as justify
a carrying value at depreciated historical cost. See also historical cost carrying value and
recoverable amount.
Value in Use
lower
Value in Use Replacement cost Recoverable Amount
greater
Net realizable value Net present value
Variable/Direct/Marginal Costing • Rachunek kosztów zmiennych/bez-

•
pośrednich An inventory valuation and cost of goods sold measurement method
in which value is confined to direct costs such as materials and labour. Apart from its
bookkeeping simplicity, its merit rests on the economic truth that “fixed costs are sunk
costs and sunk costs are irrelevant”. Thus variable costing tends to be a better method
for internal management accounting purposes, especially because changes in inventory
can distort profits when measured at frequent intervals. As well, variable costing avoids
fixed overheads being capitalised into unsaleable inventory that should be written down.
1160 Variable Interest Entity
In variable costing, reported profit is solely a function of sales. Inventory carrying values
are also lower. Contrast to absorption costing.
Variable Balance
Production Sheet
Costs “Inventory”
Product
Costs
Fixed
Production
Costs
Variable Costing Cost of
goods sold
Selling Income
Costs Statement
“Period Costs”
FIXED PRODUCTION COSTS ARE TREATED AS A PRODUCT COST
Variable Interest Entity • VIE • Podmiot o zmiennych udziałach • A formal

description of a non-recourse special purpose entity in which sponsoring investors have
equity stakes that vary with the success of the enterprise. Their minimum investment
must always be 10% of the VIE’s assets. However, auditors of the VIE are obliged to judge
whether this is sufficient to support the VIE’s going concern and whether a guarantee
from the third party sponsor will be activated. Such guarantees are structured to be con-
ditional upon the VIE’s financial status. If they are triggered, the VIE non-recourse status
is lost and the VIE’s debt must be consolidated with the sponsor’s debt. In the meantime,
there must be disclosure of the VIE’s maximum possible loss. VIEs are a creature of the
Sarbannes-Oxley Act specifically designed to eliminate abuses from not consolidating
special purpose vehicles designed to hide debt off balance sheet that in fact had recourse
to a sponsor.
Variable Interest Entity Sponsor
Debt
Debt
Variable
Assets
? Assets
Interest Equity
Entity 10% +
= debt stays in VIE conditional upon non-recourse criteria
= sponsor’s unconsolidated investment in VIE = 10% minimum
= sponsor’s ”top-up” investment to avoid consolidation of debt

Variance Analysis
1161
Variance • Odchylenie • The difference between a budget target, flexed to reflect actual
levels of output (“what we should have done”) at standard cost inputs and actual results
(“what we did”). It is worth emphasizing that an expense variance is not the difference
between a planning budget (“what we hoped to do”) and actual results. For cost vari-
ances, the comparison must always be made after an adjustment for the impact of any
planned vs. actual differences in production volumes. In this way, differences in usage/
consumption per unit and costs per unit can be isolated. A total cost variance can be
broken down into the various inputs of material, labour, variable overheads and fixed
overheads. These inputs can in turn be broken down into their various sub-compo-
nents (usage and price etc.). It is at the sub-component level that remedial actions can
be taken. While no one expects budgets to be completely accurate, a relatively large
variance is a sign that either the unexpected happened or the budgeted inputs were
flawed in the first place. Variances can also be a result of random error since budgets
can seldom be completely accurate. Identifying and explaining variances (see variance
analysis) are common management accounting activities that are governed by the prin-
ciple of exceptions.
TOTAL COST VARIANCE
Direct Direct Variable Fixed

Material Labour OH OH
Variance Variance Variance Variance
Variances
Price Wage Efficiency Expenditure
Usage Idle Rate

Efficiency
Efficiency
Mixture Volume
Over/Under
Yield Absorption
Variance Analysis • Analiza odchyleń • A variance arises when actual costs turn out
to be significantly different (see principle of exceptions) than budgeted costs, after adju-
sting for the affect of actual output volumes (see flex budget). Any difference, especially
an adverse one, is a sign of either performance problems or budget problems, either of
which should be remedied next time around. In the short run, this knowledge is of limi-
ted use in itself: first, it is too late to do anything about it and second, what budget is ever
fulfilled? That said, people can be rewarded or penalised based on how they performed
(an “adverse” variance i.e. costs being greater than they should be, suggesting a problem).
More constructively, steps can be taken to improve matters in the future and eliminate
1162 Variance Analysis
variances altogether. To accomplish this, the management accounting function uses

variance analysis to determine the following:
◆◆ Where the variance occurred (materials used, input price, labour etc.)?
◆◆ Who was responsible for each source of a variance?
◆◆ Why do the variance happen?
Pinpointing the source of the total variance is accomplished through standardised for-
mulas. In the case of material inputs, a price variance quantifies the impact on actual
quantities purchased of buying at a price that is different than the budgeted standard.
A quantity variance measures the impact of buying different quantities (actual versus
budget) at a standard price. Similar formulas are applied to labour, variable overheads
and fix costs.
Materials Variance: Formula
Price Variance = Actual Quantity X ∆ Price
Usage Variance = ∆ Quantity X Standard Price
Where:
Quantity [Actual output = flexed budget] x [inputs/unit]
∆ Price Difference (“delta”): Actual vs. standard price/unit
∆ Quantity Difference (“delta”): Actual vs. standard quantity
Actual Actual
Volume x Price = RESULT
vs. Price Variance

Actual Should
Variance Volume x Price = CALCULATION +

Analysis
vs. Volume Variance
Should Should
Volume x Price = FLEXED

BUDGET =
Total Variance
Actual = results Should = flex budget
Responsibility for variances lies with those who have control over the various cost
components. The production function is generally responsible for materials usage,
labour efficiency and idle time. The purchasing function is responsible for material
cost, material quality and delivery. The payroll or hiring function or union negotiator
Voucher
1163
determines wage rates. Explaining why variances occur is more complex because of
interdependencies between variances. For example, the savings achieved by the pur-
chasing function may be at the expense of poor materials quality. This may in turn
manifest itself in adverse material usage from excessive wastage, rejects etc. Or, as
another example, an adverse wage variance may allow better materials usage from
more skilled (but higher paid) workers who are better able to use the material and
avoid wastage. Production variances can even cross over into sales variances. For
example, lower costs may be achieved by compromising product quality that in turn
hurts sales. The planning and control function treats variances of clues for further
questions to determine real causes.
VAS ▶ Value Added Statement.

VAT ▶ Value Added Tax.
Volume Discounts, Accounting for • Rabaty za ilość, rozliczanie w rachun-
•
kowości A supplier may give a customer a retrospective percentage reduction in stan-
dard selling price conditional upon the customer buying certain number of units in a
given time period. The supplier would only adjust the customer account when the mini-
mum volume was exceeded (i.e. not accrue anticipated price discounts). This would be
done either via an adjustment to the last invoice or by issuing a credit note. VAT must also
be adjusted.
Voodoo Accounting (slang) • Szamańska rachunkowość (żargon) • Artificially

boosting profitability through accounting tricks. If and when it is rectified, say by
a restatement, the past profits disappear “like magic”. Examples of accounting such
shenanigans include the big bath, cookie jar accounting and improper recognition of
revenue.
Accountants are the witch-doctors of the modern world and

willing to turn their hands to any kind of magic.
Lord Justice Harman (1894–1970)
Voucher • Dowód kasowy • Kwit kasowy • A receipt of money or any document that
supports an entry in the books. Vouchers (the word’s roots going back to the Latin word
“vocare” or “to voice”, as in witness), are an important internal control tool by ensuring
that payments are properly authorised and that an audit trail exists for future reference.
See also purchasing function.
1164 Voucher
Voucher
Amount 1,300.00
Date 12/5/02
Paid to: ◆◆ Supplier Name
Explanation ◆◆ payment of invoice #87655
Purchase Order ◆◆ ordered by PO #3421
Received ◆◆ warehouse receipt #5432
Cheque # 543218
Account Purchases; ledger account #543
Initiated by: James Disburser
Authorised by: Tomas Secondeye
W
Walkthroughs (auditing vernacular) • Przekroje (żargon rewidentów) • An audit
procedure that traces a transaction through an accounting system from its origination
through the information processing steps to the point where it is reflected in financial
reports. The step-by-step investigation includes interviewing and observing the person-
nel who actually perform the entries; reviewing documents that are used in, and that
result from, the transaction; and comparing supporting documentation to the account-
ing records. Walkthroughs also allow an auditor to confirm the existence and effective-
ness internal controls. While walkthroughs are time consuming, they are one of the most
thorough procedures in an audit.
Wash, A (slang) • Transakcje anulujące się (żargon) • A transaction, or set of transac-

tions, which offsets or nullifies itself.
1166 Wasting Assets
Wasting Assets • Aktywa wyczerpujące się • A non-renewable natural resource, such

as hydrocarbons that tends to diminish in value with time due to production reducing
volumes in the reservoir. Accounting uses depletion to reflect the associated economic
loss in value from volume reductions.
Wealth Tax • Podatek od majątku • A broad category of any tax levied on the value of
property or net worth. Specific examples include real estate property taxes, sometimes
called “municipal taxes”, and inheritance tax. It can also be associated with a tax on the
net asset holdings of high net worth individuals. Economists in free market economies
generally frown upon any tax on wealth. First, if income is already taxed, a wealth tax
becomes a form of double taxation if the wealth has been accumulated after-tax. Second,
it creates disincentives for wealth creation, savings and entrepreneurship. Finally, it chal-
lenges property rights by biting into a person’s private possessions. That said, wealth
tax can be politically popular in societies with large inequities, inherited privilege and
social envy, perhaps because cynicism about the efficacy of an economic system. As well,
since the majority of wealth is often concentrated, substantial amounts of revenue can
be raised from comparatively few people, allowing the tax burden on the majority of
the population to be kept down. Finally, a wealth tax can be tempting simply because it
is easy to assess and collect a stock, as opposed to an income flow over time. In this way,
vertical equity (so that people of similar means pay the same and those with more pay
more) can be achieved in ways that income taxes cannot. That said, the wealthiest people
are often the most skilled at tax avoidance, not the least because they can afford good tax
accountants. Weighing in all these factors, wealth tax is relatively rare. Thus, on aver-
age across the OECD, wealth taxes account for less than 2% of total tax revenue (www.
OECD.org).
Rich vs. poor

I’ve been rich and I’ve been poor. Rich is better.
Sophie Tucker (1884–1966)
Weighted-Average Cost Inventory • Średni ważony koszt wytworzenia

•
zapasów An inventory cost formula which uses the same values in ending inventory
as cost of goods sold. A “weighted average” method (i.e. volumes multiplied by their price
and then averaged) is used to do this. This is contrary to the way actual costs are incurred
(most businesses try to hold “fresh” inventory by selling their oldest inventory first).
However, it does reflect the commercial reality that fungible inventory is pooled. It also
has merit as a compromise between the competing FIFO and LIFO methods. If prices
are constant, all methods will produce the same results. It is when prices are changing
that there is an impact on reported financial results. To see the significance of the WAC
assumption, we can compare the accounting (simplified by having equal weights in each
period) with the different methods:
Whisper Numbers
1167

Physical Flows FIFO LIFO Weighted Avg Cost
+
Inventory Open 9 + 900 9 + 900 9 + 900
100
+
1 10 + 1,000 10 +1,000 10 +1,000
100
+
2 11 + 1,100 11 + 1,100 11 + 1,100
100
Purchases
+
3 12 + 1,200 12 + 1,200 12 + 1,200
100
+
4
100
13 + 1,300 9+10+11+12+13
13 + 1,300 13 + 1,300
+ 5
For Sale + 5,500 + 5,500 + 5,500
500
Inventory Close - 100 13 - 1,300 9 - 900 11 - 1,100
+
COGS FIFO + 4,200 LIFO + 4,600 WAC + 4,400
400
Note how ending inventory has the same per unit value as cost of goods sold. Compared
to LIFO and FIFO, WAC produces a mid-point closing inventory value and a mid-point
COGS. It thus gives a reasonable (but not perfect) match on the income statement and a
reasonable (but not perfect) balance sheet valuation.
Whisper Numbers (vernacular) • Pogłoski o wynikach (żargon zawodowy) •

Rumours, particularly concerning earnings estimates, quietly leaked out – hence whis-
pered – by brokers and research analysts amongst selected investors. Since insider trad-
ing is illegal, such rumours are characterized as “special insight” or “thorough research”.
Whisper numbers are especially potent in technology and growth stocks which can trade
at very high earnings multiples. The pace of change in technology compels investors to
pay intense attention to unaudited quarterly earnings. Since earnings estimates are edu-
cated guesses to begin with, whisper numbers can be thought of as “speculation about
speculation”. They are of concern for many reasons:
◆◆ greater uncertainty and speculation is added to already jittery stock prices;

◆◆ potential for share price manipulation by circulating unsubstantiated rumours (note
how short sellers can profit when pumped up expectations are unfulfilled);
◆◆ discrimination against individual retail investors who have less access to the whispers
shared by bigger, institutional investors;
◆◆ intensified focus on short term results at the expense of earnings quality.
One source of the whisper number phenomenon is information technology’s impact on
capital markets. The internet can capture even the most obscure information (for exam-
ples of Web sites go see: EarningsWhispers.com; StreetIQ.com or WhisperNumber.
com). As well, the rise of on-line trading puts pressure on traditional brokers to provide
value added by offering stock market “insights”.
1168 Whistle Blowers
Whistle Blowers (slang) • Demaskatorzy (żargon) • People who draw attention to

corporate wrong doing, either by reporting to superiors or even going outside the organi-
sation. Human nature being what it is, such behaviour is typically shunned as “tattleta-
les”. Moreover, it could be abused by employees with grudges fabricating charges against
their employers. However, whistle blowing can in fact be welcomed if it is motivated by
high ethical standards and dealt with in a systematic, unbiased fashion. In the words of
Martin Luther King Jr: “Our lives begin to end the day we become silent about things that
matter.” Whistle blowing can uncover a lot of abuses that would otherwise be brushed
under the carpet. Moreover, it can protect public reputations by dealing with infractions
in-house (by alerting, say, an audit committee) before they become a public embarras-
sment. In reacting to whistle blowing, companies have to decide whether they want to
reward compliance to authority or reward honesty. Too often the instinct is to “shoot the
messenger with bad news”. Some progressive companies will even promote whistle blo-
wing as part of a corporate culture that encourages questioning without undermining
respect for authority [reference a pamphlet “Addressing Employee Concerns at Work”
issued by Abbey National Bank in the UK as reported in “The Economist’s” “Survey of
Management”, 9 March 2002]. See also Enron and no surprises risk detection.
Protected
Our strong compliance culture reinforces our [integrity policies] by
requiring employees to raise any compliance concerns and by
prohibiting retribution for doing so. To facilitate open and candid
communication, we have designated ombuds-persons throughout the
company to act as independent resources for reporting integrity or
compliance concerns.
Management Discussion of Financial Responsibility
Excerpted from GE 2005 Annual Report, p. 42
Windfall Gains/Profit
1169
Why Accounting Is Not Boring? (Rhetorical Question) • Dlaczego rachun-

kowość nie jest nudna? (pytanie retoryczne)
No Glamour
No one ever dreamed of becoming an accountant.
2002 advertisement for pilot training school
(There are dreamers. And there are pilots)
reference: www.airlinetraining.net
Widget (vernacular) • Gadżet (żargon zawodowy) • A reference to any general

or theoretical manufactured thing in the absence of citing a specific or real product.
In many an “Economics 101” course of university students, at least in Anglo-Saxon
countries, the widget market will be the subject of much scrutiny. For example, eco-
nomics professors might say, “The supply function for something, let us call them
»widgets«, is based on the following equation...”
Don’t Let It Rattle You

This can contains a floating widget which may rattle. Do not shake
before opening.
Notice on the container of John Smith’s Extra Smooth beer
Windfall Gains/Profit • Enrichment • Zysk nadzwyczajny • The unexpected

income that seems to “fall out of the air” – hence the idea of being brought by the wind.
1170 Windfall Profits Tax
Its lucky nature – think of winning a lottery – prompts certain reactions. It is unlikely to
be repeated. It was “unearned” in the sense of reflecting neither performance nor reali-
sation of a transaction. In judging management performance, windfall gains are usu-
ally excluded. Finally, the fact that was not sought after can be used to either justify a
less (e.g. gambling winnings) or a more onerous tax treatment (e.g. inheritance tax). See
windfall tax. Economists have long argued about whether windfall gains will be spent
or saved. According to the “permanent income hypothesis” (consumption decisions are
made over life-time planning horizon), people tend to save most of a windfall gain. In
the case of commercial enterprises, windfall profit typically arises because market con-
ditions are suddenly much more favourable than anticipated. For example, a commod-
ity business might earn anywhere from break-even profits to an adequate return within
the normal, long run band that prices fluctuate within. If a sudden shortage arises, it
may make exceptional returns (at least in the short term before other supply sources
respond). These returns are a form of economic rent in the sense that they are more than
needed to attract capital to the industry. See also extra-ordinary income and exceptional
income.
Windfall Profits Tax • Podatek od zysków nadzwyczajnych • A surcharge tax

on windfall profit. Since taking away such profit should not harm the firm’s incentives to
maximise future profits, it is considered benign. As well, in the case of publicly sensitive
commodities (say: oil, food or residential rentals), it may be politically popular to deny
producer gains at the expense of the consumer. The problems with windfall taxes are
twofold. First, there is less incentive in the long run to boost the supply of the scarce com-
modity. Thus the high prices are perpetuated to the detriment of the consumer. Second,
windfall profits are often just the flipside of bad years and are needed to average out to
normal returns in the long run.
Kazakhstan
Norway
Algeria
Egypt
Indonesia
Windfall Tax
Nigeria
USA
UK
% 0 20 40 60 80 100
Source: Thomson Datastream; “Financial Times”, November 2, 2005

Window Dressing
1171
Punitive
Faced with energy companies reaping billions of dollars in profits
while consumers struggle to pay high heating bills and petrol costs,
the US and UK are taking a different view on whether to pass a tax
on windfall profits... Even so, measures being considered by [them]
are far less punitive than those already enacted in oil companies less
friendly to investors.
“Financial Times”, 3 November 2005, p. 4
Window Dressing (vernacular) • Upiększanie wyników (żargon zawodowy) •

Any effort to purposely hide or distort the true financial condition of a business. The view
provided by the “window” of financial statements is made less transparent by clutter or cur-
tains. A company may abuse the spirit of accounting standards (especially substance over
form and conservatism) or make earnings management business decisions that are largely
justified by the impression they leave. Some examples of window dressing include:
Dressing Up the Financials
Impact Technique
Liquidity
◆◆ drawing down on bank lines to improve liquidity
◆◆ pressing debtors for year-end payments
Asset Value
◆◆ slowness in recognizing asset impairments
◆◆ ignoring market-to-market adjustments
Liabilities
◆◆ keeping debt off balance sheet
◆◆ neglecting to accrue for future, known expenses
◆◆ recognizing revenue before it is earned
Sales ◆◆ shipping unwanted goods to be returned later
◆◆ manipulating year-end cut off
Gross Margin ◆◆ inflating inventory & reducing cost of goods sold
Expenses ◆◆ “harvesting” by cutting mandatory expenses
Expenses ◆◆ accessing hidden reserves
Income ◆◆ finding exceptional items
Disclosure ◆◆ neglecting to tell bad news in footnotes
Because it is the focus of much attention, the profit figure is the most susceptible to win-
dow dressing. Since its calculation is dependent upon estimates and judgments, it can be
manipulated the most easily within the bounds of an ostensible propriety. Window dress-
ing cannot be too overt or else credibility is lost. Its root cause is the agency problem and
management’s vested interest to “look good”. The first line of defense against window dress-
ing should be corporate governance mechanisms (especially audit committees) that protect
the shareholders’ right to know what is really going on. The second line of defense is an audi-
tor who not only looks for faithful compliance with accounting standards but also insists
on fair presentation. To the extent they can, accounting regulators also try to discourage
it. Compare to creative accounting that does not try to hide anything but rather is a clever
1172 Window Dressing
effort to interpret accounting standards liberally and fraud that is an overt lie. Contrast
earnings quality that strives to achieve frank and open honesty. See also cooking the books.
Before Technique After

Balance Sheet  inflate values Balance Sheet
 impairments
Cash  provisions Cash
 debt off b/s Liabilities
Window Liabilities  cut-off
Dressing:  reserves
Balance
Assets
Sheet Assets
Equity
Equity
DEFINITION: SOLVENCY IS ENHANCED BY ACCOUNTING MANIPULATION
 revenue recognition
 expense estimates
Gross Profit
 inventory
Gross Profit
 bad debts
 extraordinary income
Window Dressing: Expenses
 tap into reserves
 cut-off
Income:  other Expenses
Profit
Profit
DEFINITION: PROFITS ENHANCED BY ACCOUNTING MANIPULATION
 deplete W/C
Cash Flow
from  sell receivables
Operations  security trades Cash Flow
from
 finance sales Operations
Investing
Window Dressing: Activities
Cash Flow Investing
Activities
Financing
Activities
Financing
Activities
DEFINITION: CASH FLOW ENHANCED BY ACCOUNTING MANIPULATION

Work-in-Progress (Inventory)
1173
Withheld Income Tax • Withholding Tax • Podatek pobierany u źródła • A

flat tax that is levied at its payment source and netted off the proceeds provided to the
income owner. The tax is then remitted to the taxation authorities. At the end of the tax
period, the taxpayer does a calculation of total taxes owing and claims the tax withheld
as a payment towards this amount. Withholding tax is a common practice for employee
payrolls and bank interest. In effect, the tax authorities are using the payer as a tax collec-
tion agent.
Working Papers (Audit) • Dokumentacja robocza (w badaniu sprawozda-

•
nia finansowego) The internal documents (these days, typically in electronic form)
used by auditors to record the results of their audit. They will include “audit checklists”
to remind auditors of the various steps to be covered in their attestation efforts. Working
papers are not only a convenient working tool. They are also an important way to memo-
rialise audit evidence and, if challenged by outsiders, justify an audit opinion and the ful-
filment of generally accepted audit standards.
Work-in-Progress (Inventory) • Produkcja w toku • A classification of inventory

representing uncompleted goods or services that, subject to the operating cycle, will ulti-
mately be converted into finished goods or sold services. Work-in-process (“WIP”) is a
“pipeline” investment: money is tied up in the “no-man’s-land” of value creation between
raw materials and finished goods – see table on p. 144.
To a lender, work-in-progress represents the least desirable form of inventory: whereas
raw materials can be returned or sold in bulk and finished goods sold to the market,
WIP has little value to anybody. In the event of liquidation, WIP – half-finished prod-
ucts – will generate the least cash. For this reason, WIP must usually be financed by a
company’s own working capital.
1174 Worksheet
WIP Inventory
raw material ◆◆ Allows bulk transportation & buying discounts
◆◆ Also carried as safety stocks and/or speculative
◆◆ Products in the midst of being manufactured
work-in-process ◆◆ Function of production process/technology
finished goods ◆◆ Need to hold to avoid stock-outs
◆◆ In case of spontaneous buying, boosts sales
Worksheet • Arkusz roboczy • A multiple column form that can be used to make
period-end adjustments and draft financial statements. A worksheet is not part of the for-
mal accounting records but rather is used as a supplementary tool to help locate and cor-
rect errors without making unnecessary entries in the books.
Accountant’s Work Sheet
Trial Balance Adjustments Adjusted T/B P&L B/S
Dr. Cr. Dr. Cr. Dr. Cr. Dr. Cr. Dr. Cr.
World Congress of Accountants • Światowy Kongres Księgowych • A pow-

wow amongst the international accounting profession held every 4 years, the last one
being in Istanbul in 2006.
Write-down • Odpis aktualizacyjny • Reducing the net book value of an asset below
its carrying value, typically prompted by the need to recognise a asset impairment. In the
case of current assets, a write down is a mark to market calculation reducing asset book
values to their sales market value or, in the absence of a liquid market, their fair value.
Fixed assets, which are not held for resale, will be reduced to their value in use. A write-
down is essentially a revaluation exercise. It results in both an income statement and a
balance sheet impact:
Dr./increase income statement expense

Cr./increase loss reserve or contra account against an asset
or Cr./decrease asset value
Write-downs reflect the conservatism principle at work. By anticipating future losses, they
may create a contra account in cases where there is some reasonable chance of recovery or
improvement in the asset’s value. Later, when the extent of the impairment is clearer, the
Writing Down Allowance
1175
asset will be later charged-off against the contra account. In cases where the impairment is
both permanent and unequivocal, the asset value itself will be reduced directly.
Write-off • Odpis w koszty • Mentally and accounting-wise, acknowledging that an asset

has no value due to its full and unequivocal asset impairment. A write-off is not only a
write-down to zero but it is a final measure, which removes items from the books, when
the asset gets, most likely, scraped, liquidating or sold. It recognises the economic reality
of the situation and, as such, should not be shunned. See also loss provisioning.
Write-Up • Odwrócenie odpisu aktualizacyjnego • A reversal of a prior write-down

whenever an asset impairment situation proves to have corrected itself. For example,
because of external market developments, a firm might initially write-down the net book
value of an historical cost asset to its value-in-use. However, if the market rebounds,
value-in-use may increase and justify a write-up to a higher carrying value. However,
under international accounting rules, the original net book value becomes a maximum
ceiling.
Writing Down Allowance ▶ Tax Depreciation.

X
X (USA slang) • X (żargon amerykański) • A ten-dollar bill.
X-int (stock exchange abbreviation) • X-int (skrót z giełdy papierów wartościo-
wych) • A bond without its interest coupon.
X-pr (stock exchange abbreviation) • X-pr (skrót z giełdy papierów wartościo-
wych) • Any financial instrument without its normal privileges.
XBRL ▶ Extendible Business Reporting Language.
XC (stock exchange abbreviation) • XC (skrót z giełdy papierów wartościowych) •
A bond without its interest coupon.
XCL (insurance abbreviation) • XCL (skrót stosowany w branży ubezpieczenio-

wej) • Excess current liabilities.
XD (stock exchange abbreviation) • XD (skrót z giełdy papierów wartościo-
wych) • A share without its dividend.
XR (stock exchange abbreviation) • XR (skrót z giełdy papierów wartościowych) •
A share without its rights.
Y
Year-End (Financial) • Koniec roku (obrotowego) • The most commonly focused
upon date for public financial reporting purposes. The balance sheet is struck on the last
day of an annual accounting cycle (often, but not necessarily, at the end of the calen-
dar year at December 31st) with income statements spanning 365 days. For large pub-
licly traded companies, the financial statements will be audited and presented within an
annual report to shareholders. Year-end financial reporting is usually mandated by law
and adequately serves the needs of many passive investors. Despite the financial reality
that a business’s cycles might be different than a year, accounting users tend to relate to
the “natural” cycle of the calendar year. This makes life more difficult for auditors who
have a hectic “busy season” as so many clients share the same year end. Year-ends do not
have to be calendar-based. (Canadian banks, to cite one example, report on October 31st
a throwback to the days when their agricultural loans cleaned up at harvest time.). For
internal management accounting purposes, financial information is needed much more
frequently. See also interim reporting.
Too Late
Once Carnegie asked his publisher friend how much money he
made in the course of a month. Doubleday could not say; he pointed
out that publishers generally drew up their accounts at year-end.
“Do you know what I would do if I were in that kind of business?”
Carnegie asked. “No what?” said Doubleday. “I would get out of it,”
Carnegie replied.
Thoughts by America’s most successful 19th century
steel magnate, Andrew Carnegie How the Scots
Invented the Modern World (2001), by Arthur Herman, p. 405
Year-To-Date • Y.T.D. • YTD • Od początku roku • The cumulative flow over time
to a certain point in the year. Thus, we might speak of sales at “three months year to date”
meaning the first three month’s sales within a fiscal year. See also interim figures.
Z
Zero-based Budget • Budżet sporządzony „od zera” • A budget which has to jus-
tify ‘from scratch’ previous activity levels as well as any increases going forward. It com-
pels planners to shun past habits and to thoroughly question why things are done the way
they are. Zero-based budgeting was deemed to have merit in government agencies that
were prone to budget bias. In particular, ZBB was meant to offset the “spend it or lose it”
mentality that compelled spending for the sake of protecting the next period’s budget.
ZBB was a good idea but difficult to implement. Human nature being what it is, it can be
difficult to prompt truly fresh thinking every budget planning cycle. As well, it can con-
sume too much energy in justifying the obvious. In many respects, “the past is [indeed]
prologue.”
Zero Overhead Growth
1179
Zero Overhead Growth • ZOG • Zero Wzrostu Kosztów Ogólnych • A cost

containment goal with a funny sounding name from outer space attributed to James Kilts
of the US firm of Gillette. In the late 1990s, the well-known American brand name had
gone on a spending and acquisition binge. While it ended up becoming larger in sales, its
profitability suffered in terms of invested capital. It was a classic example of the hazards
of acquisitions (see acquisitions, corporate strategy of). Previously a darling of Wall Street,
the stock market punished Gillette’s shares badly (its price dropping from $64 to $25).
The destruction of shareholder value necessitated a turnaround strategy that focused on
core competencies and more disciplined management, especially when it came to over-
head costs. Mr. Kilts’ mantra of zero tolerance for cost increases was needed to change
an embedded corporate culture that traditionally emphasized market share and top line
growth. ZOG worked – some parts of the organization even delivered NOG (“Negative
Overhead Growth”). It was an insistently recognizable, no-nonsense “marching order”
for everybody in the company. In 2005, having bounced back to better times, Gillette was
bought by Procter & Gamble. See also kaizen, an even more stringent system that seeks
to consistently reduce costs. (Attribution: Mr. Alex Schneck, FD of Procter & Gamble,
Poland and a guest speaker at WUTBS).
A Final Thought
And further… my son, be admonished:

of making many books there is no end;
and much study is a weariness of the flesh.
Ecclesiastes 12:12
Refleksja końcowa
Ponadto, mój synu, przyjmij przestrogę:

Pisaniu wielu ksiąg nie ma końca,
a wiele nauki utrudza ciało.
Księga Koheleta (Eklezjastesa) 12:12
Appendix
Accounting Thesaurus • For better or worse, many accounting words have either
synonyms or just-about-the-same meanings. Sometimes there is a subtlety in usage
that can only be understood in a particular context. For example, “capital” can have
many meanings depending on how it is being expressed. The capital of Marx’s Das
Kapital (ownership of the physical means of production) can be distinguished from
the capital of a banker (shareholders’ equity to support the use of “Other People’s
Money”). Bearing in mind that assets can usually be liquidated and turned into
cash, perhaps capital should be just called “money”! This thesaurus looks at seve-
ral accounting words with similar or equivalent meanings. If nuances exist, they
are described in the “Distinction” column. Other words simply have exactly the
same meaning and are synonyms (here the distinction is “none”). Much of acco-
unting’s word duplication comes from competing claims to the English language
(your author’s version of Microsoft’s Word has 9 variations of English!). Americans,
for instance, will say “sales”, “inventory” and “leverage” while the British will say
“turnover”, “stock”, “gearing” etc. These words, which have essentially the same
meaning, are indicated by “USA/UK/Anglo-Saxon/Continental usage”. Perhaps
your Author’s Canadian English, sharing linkages with both countries, can bridge
the differences? In the convergence process to global accounting standards, many
of these distinctions will disappear.
1182 Appendix
Appendix
Accounting Word Its Equivalent Word’s Distinction
vs. the Equivalent
Absorbed Overhead t Applied Overhead None

t Recovered Overhead
Accounting t Accountancy None, although “accountancy”

is more popular in the UK.
Accounting Concepts t Accounting Conventions None
t Accounting Principles
Accounting Entities t Financial Statement Preparers None
t Financial Statement Issuers
Accounting Exposure t Translation Exposure None

Accounting Standards t GAAP International usage
Accounting User t Financial StatementReader Generally none although “user”
is broader
Accounts t Financial Statements British usage
Accrual t Accrued Charge None
t Accrued Expense
t Accrued Liability
Acid Test Ratio t Liquid Ratio None

t Quick Ratio
Acquisition t Purchase IAS

Additional Paid-in t Contributed Surplus None
Capital t Share Premium
Adjusting Events t Post-Balance Sheet Events None

t Subsequent Events
Administration t Receivership British usage

Allowance t Provision None
t Reserve
Amortisation t Depreciation Applies to intangible assets

t Depletion
Amortisation t Repayment None

Applied Overhead t Absorbed Overhead None
t Recovered Overhead
Appropriation t Reserve None

Associates t Participating Interests IAS
Assurance t Insurance British usage; also has broader
meaning of comfort or
reliability as in “audit assurance”
Authorised Shares t Nominal Shares None
Balance Sheet t Statement of Financial None
t Position
t Statement of Condition
Bankruptcy t Insolvency Bankruptcy is a legal status;

insolvency is a financial condition
Board of Directors t Supervisory Board Anglo-Saxon usage
Bond t Debenture Bonds are usually, but not
t Loan Stock necessarily, unsecured
Bonus Issue t Capitalization Issue None
t Free Issue
t Scrip Issue
Appendix
1183
Appendix
vs. the Equivalent
Break-even Analysis t Cost-Volume-Profit Analysis None, although B-E’s focus

is on point on CVP
Budget t Forecast A budget is a plan which can be
t Projection set to reflect goals
Burden t Overhead USA usage
Business t Corporation “Business” refers to commercial
t Enterprise activity without distinguishing
t Entity legal status
t Firm
t Limited Company
t Joint Stock Company
t Registered Company
Capital t Equity Capital

t Financing
t Net Assets
t Net Worth
t Savings
t Wealth
Capital Asset t Fixed Assets None

t Long Term Assets
Capital Costs t Capital Expenditure None

t Capital Investment
t Investment Costs
Capital Employed t Working capital None

+ long term assets
t Equity
+ Long term debt

Capital Expenditure t Capital Costs None
t Investment Costs
Capital Gain t Holding Gain None

t Unrealized Gain
on Investment
Capital Investment t Capital Costs None
t Capital Expenditure
t Investment Costs
Capital Lease (USA) t Finance Lease (IAS) None

Capitalization Issue t Bonus Issue None
t Free Issue
t Scrip Issue
Cash Discount t Early Payment Discount Cash payment is so “early”

as to be right away
Cash Flow t Funds Flow “Cash Flow” refers to cash
t Working Capital Flow generated over time by operating
activities
Certified Public Accountant t Chartered Accountant American usage
t Public Accountant
t Registered Accountant
1184 Appendix
Appendix
vs. the Equivalent
Chartered Accountant t Certified Public Accountant Anglo Saxon usage

t Public Accountant
Circulating Assets t Circulating Capital None

t Current Assets
t Floating Assets
Circulating Capital· t Circulating Assets None

t Current Assets
t Floating Assets
t Short Term Assets
Collateral t Security (for liabilities) None

Common Stock t Ordinary Shares USA usage
Company t Business
t Concern
t Corporation
t Enterprise
t Firm
t Limited Company
Comptroller t Controller British usage

Concern t Business
t Company
t Corporation
t Enterprise
t Firm
t Limited Company
Conglomerate t Group USA usage

t Holding Company
Conservatism t Prudence USA usage

Contra account t Offset account None
Contribution Income t Marginal Cost I/S In practice none although the
Statement t Variable Cost I/S economist’s “marginal” cost
includes a share of fixed cost
Contributed Surplus t Share Premium British usage
t Additional Paid-in Capital
Contribution Margin t Gross Profit Margin None

Controller t Comptroller USA usage
Core Earnings t Underlying Earnings USA usage
Corporation t Business Refers to legal status of
t Company a business/enterprise/firm
t Concern based on a body of persons
t Enterprise authorised by law
t Firm
t Limited Company
Appendix
1185
Appendix
vs. the Equivalent
Corporate Governance t Fiduciary Trust “Corporate governance” tends to

t Oversight refer to specific duties of board
t Stewardship of directors
Cost-Volume-Profit Analysis t Break-even Analysis None, although CVP focus
is broader
Cost t Outlay None
t Expenditure
Costs t Expenses “Costs” has a broader usage; can

refer to expenditures on balance
sheet or expenses on income
statement
Creditors’ Ledger t Purchases Ledger None
Current Assets t Circulating Assets None
t Circulating Capital
t Floating Assets
t Short term Assets
Current Ratio t Working Capital ratio None; current ratio more precise
Customer Advances t Deferred credit None
t Deferred income
t Deferred revenue
t Unearned Revenues
Day Book t Journal None

t Diario
Debenture t Bond A secured bond

t Loan Stock
Debt t Liability None

t Owing
t Loans
Debtors t Receivables British usage

Debtors’ Ledger t Sales Ledger None
t Sold Ledger
Deferred Asset t Deferred Debit None

t Deferred Expense
Deferred Credit t Customer advances None

t Deferred income
t Deferred revenue
t Unearned Revenues
Deferred Debit t Deferred Asset None

t Deferred Expense
Deferred Expense t Deferred Debit None

t Deferred Asset
Deferred Income t Customer Advances None

t Deferred credit
t Deferred revenue
t Unearned Revenues
Deferred Liability t Deferred Credit None

Depletion t Amortisation Refers to natural resources
t Depreciation
1186 Appendix
Appendix
vs. the Equivalent
Depreciation t Amortisation Refers to tangible assets

t Depletion
Depreciated Cost/Value t Net Book Value None

Diario t Journal None
t Day Book
Differential Cash Flow t Incremental Cash Flow None

t Relevant Cash Flow
Direct Cost t Marginal Cost None

t Variable Cost
Director’s Report t Management Discussion None; Continental usage

and Analysis
t Operating & Financial
t Review
Discount Accretion Expense t Unwinding of a Discount None

Discounted Value t Present Value None
Discretionary Costs t Managed Costs None
Disposal Value t Scrap Value None
t Residual Value
t Salvage Value
Early Payment t Cash Discount Cash discount is from

Discount paying very early i.e. right
away
Earnings t Income None
t Profit
Earnings Quality t Earnings Quality Accuracy, reliability and

(Accounting) (Financial) conservatism of accounting
numbers
Earnings Quality t Earnings Quality Accounting Earnings Quality
(Financial) (Accounting) as well as the stability and
growth of the earnings stream
over time
Effective Yield t Yield to Maturity None
Enterprise t Business “Enterprise” refers to commercial
t Corporation activity without distinguishing
t Entity (reporting) legal status
t Firm
t Limited Company
Entity t Business None

t Corporation
t Enterprise
t Firm
t Limited Company
Environmental Audit t “Green Audit” None

Appendix
1187
Appendix
vs. the Equivalent
Equity t Capital “Equity” infers ownership stakes

t Financing
t Net Assets
t Net Worth
t Savings
t Wealth
Expenditure t Outlay None

t Cost
Expenses t Costs “Expenses” is a subset of costs

which is always part of an income
statement
Face Value t Nominal Value None
t Par Value
Factoring t Invoice Discounting USA usage

Factory Overhead t Indirect Manufacturing None
t Costs
Fair Presentation t True and Fair View USA usage

Fiduciary Trust t Corporate Governance “Fiduciary Trust” infers a general
t Oversight legal obligation to look after
t Stewardship interests of others
Finance Lease (IAS) t Capital Lease (USA) None
Financing t Capital “Financing” infers money raised
t Equity for a new business
t Net Assets
t Net Worth
t Savings
t Wealth
Financial Statement t Accounts USA usage

Financial Statement t Accounting Entities None
Issuers t Financial Statement Preparers
Financial Statement t Accounting Entities None

Preparers t Financial Statement Issuers
Financial Statement t Accounting User None, although “reader” is

Reader a narrower term
Firm t Business “Firm” refers to commercial
t Enterprise without distinguishing
t Limited Company legal status
Fixed Assets t Capital Assets None

t Long Term Assets
Floating Assets t Circulating Assets None

t Current Assets
t Short Term Assets
Footnotes t Notes USA usage

Forecast t Projection A forecast is a neutral best guess
t Budget of the future
1188 Appendix
Appendix
vs. the Equivalent
Free Issue t Bonus Issue None

t Capitalization Issue
t Scrip Issue
Fully Paid Capital t Paid-in Capital British usage

Funds t Cash None
t Financial Resources
Funds Flow t Cash Flow “Funds” refers to net working

t Working Capital Flow capital changes
GAAP t Accounting Standards USA usage
Gearing t Leverage British usage
General Ledger t Nominal ledger USA usage
Green Audit t Environmental Audit None
Gross Income Percentage· t Gross Profit Margin None
t Selling Margin
t Sales Margin
Gross Margin t Gross Profits None; although “margin” is often

expressed as a %
Gross Profit Margin t Gross Income Percentage None
t Selling Margin
t Sales Margin
Group t Holding Company British usage

t Conglomerate
Guarantee t Indemnity None

Secret Reserve t Hidden Reserve None
Hire Purchase t Leasing British usage
t Instalment Credit
Hold-back t Retention Money None

Holding Company t Conglomerate None
t Group
Holding Gain· t Capital Gain None

t Unrealized Gain on
t Investment
Income t Profit None

t Earnings
Income Statement t Statement of Profit & Loss USA usage

t Profit and Loss Account
Indemnity t Guarantee None

Factory Overhead t Indirect Manufacturing Costs None
Incremental Cash Flow t Differential Cash Flow None
t Relevant Cash Flow
Insolvency t Bankruptcy “Insolvency” refers to financial

condition which is partly
accounting (negative net assets)
and behavioural (creditor
forbearance)
Insurance t Assurance USA usage
Inventory t Stock USA usage
t Stores
Appendix
1189
Appendix
vs. the Equivalent
Investment Costs t Capital Costs None

t Capital Expenditure
Investment Tax Credit t Depreciation Allowance USA

Invoice Discounting t Factoring None
Issued Share t Subscribed shares None
Holding Gain t Capital Gain None
Joint Stock Company t Business Refers to legal status of a business
t Corporation /enterprise/firm based on a body
t Enterprise of persons authorised by law
t Firm
t Limited Company
Journal t Day Book None

t Diario
Land and buildings, property t Real Estate IAS

Lapping t Teeming & Lading USA usage
Lawyer t Legal Counsel USA usage
t Solicitor
Leasing t Hire Purchase USA usage

t Installment Credit
t Renting
Legal Counsel t Lawyer
t Solicitor USA usage

Leverage t Gearing USA
Liability t Debt None
t Amounts Owing
Limited Company t Business Refers to legal status of a business

t Corporation /enterprise/firm which can
t Enterprise restrict recourse to assets of
t Firm the business with no recourse to
t Joint Stock Company owners
Liquid t Realizable None

Liquid Ratio t Acid Test Ratio None
t Quick Ratio
Liquidate t Wind up None

Listed t Quoted None
t Traded
Loans t Debt IAS

Loan Stock t Debenture British terminology
t Bond
Long Term Assets t Capital Asset None

t Fixed Assets
Discretionary Costs t Managed Costs None

Management Discussion t Directors’ Report USA
& Analysis t Operating & Financial Review
1190 Appendix
Appendix
vs. the Equivalent
Marginal Cost t Direct Cost None

t Variable Cost
Merger t Pooling of Interest USA
t Uniting of Interests
Naked position t Open position None

Net Assets t Capital Net Assets infers an accounting
t Equity measurement of a balance sheet
t Financing
t Net Worth
t Savings
t Wealth
Net Book Value t Depreciated Cost/Value None

Net Worth t Capital Net worth tends to be associated
t Equity with an individual’s wealth
t Finance
t Net Assets
t Savings
t Wealth
Nominal ledger t General ledger British usage

Nominal Value t Face Value None
t Par Value
Nominal Shares t Authorised Shares British usage

Offset account t Contra account None
Open position t Naked position None
Operating & Financial t Director’s Report British usage
Review t Management Discussion
& Analysis
Ordinary Shares t Common Stock IAS
Oversight t Corporate Governance “Oversight” refers to watching
t Fiduciary Trust with no direct involvement in
t Stewardship activities unless problems arise
Owing t Debt None
t Liability
Own Shares t Treasury Shares British usage

Owner’s Equity t Shareholder Equity None
t Stockholder Equity
Paid-in Capital t Fully Paid Capital USA usage

Par Value t Face Value None
t Nominal Value
Participating Interests t Associates USA

Payables t Trade Creditors None
Pension Costs t Retirement Benefit Costs USA
Plant & equipment t Plant & machinery IAS
Plant & machinery t Plant & equipment USA
Pooling of Interest t Uniting of Interests USA
t Merger
Post-Balance Sheet Events t Adjusting Events None

t Subsequent Events
Appendix
1191
Appendix
vs. the Equivalent
Present Value t Discounted Value None

Prior Period Adjustment t Restatement IAS
Profit t Earnings None
t Income
Profit and Loss Account t Statement of Profit & Loss None

t Income Statement
Profit & Loss Statement t Income Statement British usage

t Profit & Loss Account
Projection t Budget A project builds on a past trend

t Forecast or precedent
Provision t Allowance None
t Reserve
Prudence t Conservatism IAS usage

Public Accountant t Certified Public Accountant USA usage
t Chartered Accountant
Purchase t Acquisition USA

Purchases Ledger t Creditors’ Ledger None
Quick Ratio t Acid Test Ratio None
t Liquid Ratio
Quoted t Traded None

t Listed
Real Estate t Land and buildings, property USA

Realizable t Liquid None
Receivables t Debtors USA usage
Recovered Overhead t Absorbed Overhead None
t Applied Overhead
Registered Accountant t Certified Public Accountant Continental Usage

t Chartered Accountant
t Public Accountant
Registered Company t Business Refers to legal status of a

t Corporation business/enterprise/firm being
t Enterprise recognized by inclusion in a
t Firm public registry
t Limited Company
Relevant Cash Flow t Differential Cash Flow Relevant Cash flow includes
t Incremental Cash Flow opportunity costs
Rent t Lease USA usage
t Hire Purchase
t Instalment Credit
Reserves t Value Adjustments None

t Write-downs
Reserve t Undistributable reserve None

t Capital reserve
Reserve t Allowance None

t Provision
t Appropriation
1192 Appendix
Appendix
vs. the Equivalent
Residual Value t Disposal Value None

t Salvage Value
t Scrap Value
Restatement t Prior Period Adjustm`t USA

Retained Earnings t Undistributed profit None
Retirement Benefit Costs t Pension Costs IAS
Retention Money t Hold-back None
Return on Capital Employed t Return on Investment ROCE includes fixed assets and
(ROCE) (ROI) working capital
Return on Investment (ROI) t Return on Capital Employed ROI refers to a specific assets
(ROCE) (vs. group of assets)
Revenue t Sales None
Revenue Recognition t Timing principle None
Sales t Revenue None
Sales Ledger t Debtors’ Ledger None
t Sold Ledger
Sales Margin t Gross Profit Margin None, although “sales margin”

t Selling Margin may be gross or net
t Gross Income Percentage
Salvage Value t Disposal Value None

t Residual Value
t Scrap Value
Savings t Capital “Savings” infers accumulated

t Equity resources put aside from income
t Financing earning activities
t Net Assets
t Net Worth
t Wealth
Scrap Value t Disposal Value None

t Residual Value
t Salvage Value
Scrip Issue t Bonus Issue British usage

t Capitalization Issue
t Free Issue
Secret Reserve t Hidden Reserve None

Security (for liabilities) t Collateral None
Selling Margin t Gross Profit Margin None, although “selling margin”
t Gross Income Percentage may be gross or net
t Sales Margin
Shareholder Equity t Stockholder Equity None

t Owner’s Equity
Shares t Stock Global usage

Share Premium t Contributed Surplus USA usage
t Additional Paid-in Capital
Short Term Assets t Circulating Assets None

t Current Assets
t Floating Assets
Appendix
1193
Appendix
vs. the Equivalent
Sold Ledger t Debtors’ Ledger None

t Sales Ledger
Solicitor t Legal Counsel British usage

t Lawyer
Spoilage t Wastage None

Statement of Condition t Balance Sheet
t Statement of Financial Position None
Statement of Financial t Balance Sheet None

Position t Statement of Condition
Stewardship t Corporate Governance “Stewardship” is a broad term

t Fiduciary Trust covering any situation where
t Oversight someone is trusted with
another’s assets
Stock-in-Trade t Inventory British usage
t Stores
Stock t Shares USA usage

Stockholder Equity t Shareholder Equity USA usage
t Owner’s Equity
Stores t Inventory None

t Stock
Subsequent Events t Adjusting Events None

t Post-Balance Sheet Events
Subscribed shares t Issued Shares None

Supervisory Board t Board of Directors Continental usage
Trade Creditors t Payables None
Traded t Listed None
t Quoted
Teeming & Lading t Lapping British usage

Timing principle t Revenue Recognition None
Translation Exposure t Accounting Exposure None
Treasury Shares t Own Shares USA usage
True and Fair View t Fair Presentation British usage
Underlying Earnings t Core Earnings UK usage
Undistributed Profit t Retained Earnings None
Unearned Revenues t Deferred credit None
t Deferred income
t Deferred revenue
t Customer Advances IAS

Uniting of Interests t Pooling of Interest
t Merger
Unrealized Gain t Capital Gain None

on Investment t Holding Gain
Unwinding of a Discount t Discount Accretion Expense None

Variable Cost t Direct Cost None
t Marginal Cost
Wastage t Spoilage None

1194 Appendix
Appendix

vs. the Equivalent
Wealth t Capital “Wealth” usually refers to

t Equity individuals
t Financing
t Net Assets
t Net Worth
t Savings
Wind Up t Liquidate British usage UK

Working Capital Flow t Cash Flow “Working Capital” same as funds
t Funds Flow
Working Capital Ratio t Current Ratio None; working capital ratio

more general
Write-downs t Reserves None
t Value Adjustments
Writing Down Allowance t Capital Coast Allowance British usage

t Tax Depreciation
Yield-to-Maturity t Effective Yield None

Artefakty księgowe
Rzeczywiście obraz może być „wart tysiąca słów”. Na tych stronach znajdują się ilustracje przedstawia-
jące różnorodne dokumenty księgowe, które mogą zainteresować naszych czytelników. Księgowi cieszą
się długowieczną tradycją tworzenia dokumentów, wśród których można znaleźć miłe dla oka perełki.
Jakieś 5000 lat temu w Mezopotamii, we wczesnych dniach księgowości, księgowy był „skrybą”, czyli pi-
sarzem dokumentacji. Nawet jeszcze w 1790 roku, profesjonalna księga adresowa w Londynie określała
księgowych jako „mistrzów pisarskich” (ang. writing-master; patrz: One Hundred Years wydane przez
ACCA, s. 10). Współczesne zastosowanie tego słowa może być obraźliwe (na przykład w zdaniu: „On jest
tylko skrybą”). Jednak w czasach, gdy piśmiennictwo było rzadkością, umiejętności skryby były unikal-
ne i dawały mu władzę. Obowiązki skryby były podobne do obowiązków współczesnego księgowego,
a w pewnym stopniu nawet bardziej rozległe. Prócz ewidencjonowania transakcji, skryba mógł również
pełnić rolę oficjalnego regulatora nadzorującego zgodność transakcji ze szczegółowym kodeksem handlo-
wym. Świątynie, pałace i prywatne firmy często zatrudniały setki takich skrybów. Od tych zamierzchłych
czasów księgowość rozwijała się etapami (patrz: historia księgowości). Cyfry arabskie uwolniły księgowość
od nieporęcznych liczb rzymskich, przyczyniając się do ogromnego postępu w umiejętności liczenia.
Momentem przełomowym w księgowości było oczywiście wynalezienie podwójnego zapisu księgowe-
go w czasach włoskiego renesansu. Od tej chwili postęp w sztuce księgowania zdawał się być reakcją na
ewolucyjny rozwój handlu i przemysłu. Sprawozdawczość finansowa stała się narzędziem kontroli za-
rządzania i pomiaru wyników finansowych, który nabierał coraz większego znaczenia na ewoluujących
rynkach kapitałowych. Rola księgowego i biegłego rewidenta wzrastała wraz z tworzeniem się profesjo-
nalnych instytucji niezbędnych do zapewnienia inwestorów, że „finansowe sumienie” pracuje. Niniejsze
artefakty ilustrują częściowo historię wspomnianych wydarzeń. Autor i wydawcy pragną wyrazić swoją
wdzięczność za pomoc uzyskaną z licznych źródeł, które udostępniły ilustracje rzadkich i interesujących
dokumentów księgowych.
Accounting Artifacts
A picture indeed can be “worth a thousand words”. The following pages contain scans of various accoun-
ting artifacts and records of possible interest to our readers. Accountants have a long tradition of dealing in
documents, some of which can be appealing to the eye. Indeed, in the earliest days of accounting in Meso-
potamian times some 5,000 years ago, the accountant was primarily a “scribe” i.e. a document writer. Even
as late as 1790, a professional directory in London would describe an accountant as a “writing-master”
(reference: ACCA’s One Hundred Years, p. 10). The modern use of the word “scribe” connotes a put-down
(as in: “he is a mere scribe”). But in an age when literacy was rare, a scribe’s skills were exotic and powerful.
The scribe’s duties were similar to today’s modern accountant, but in some ways even more extensive. In
addition to writing up transactions, a scribe might have had an official regulatory function of ensuring
that any associated agreements complied with detailed commercial codes. Temples, palaces and private
firms often employed hundreds of such scribes. Since these ancient times, accounting evolved gradually
(see entry for Accounting History). Arabic numbers liberated accounting from unwieldy Roman numerals
allowing a great leap into numeracy. Accounting’s defining moment, of course, was the break-through
invention of double entry bookkeeping during in the Italian Renaissance. From there, progress in the ac-
counting arts tended to be in response to evolutionary developments in commerce and industry. Financial
reporting came into its own as stewardship and financial performance measurement became increasingly
important to arm’s length capital markets. The role of the accountant and auditor arose with the formation
of professional bodies needed to assure investors that there was a “financial conscience” at work. These ar-
tifacts tell part of the story of this journey. The author and publishers gratefully acknowledge the generous
assistance from the various sources that provided the scans of rare and interesting accounting documents.
1
Małe przedmioty były najwcześniej stosowanymi w księgowości narzędziami przed wynalezieniem pisma. Pierwsze liczy-
dła składały się głównie ze stożków, kulek, dysków oraz cylindrów i oznaczały ilości zboża i żywca. Zdjęcie pokazuje kilka
takich przedmiotów z Mezopotamii (obecnie Irak) używanych około 4000 lat p.n.e. Stożek, kulki i dysk symbolizowały
różne miary zboża, natomiast czworościan określał czas pracy.
Źródło: Denise Schmandt-Besserat, Linguistics Research Center, The University of Texas w Austin, autorka How Writing Came Abort i The History of Counting.
Physical tokens were the earliest accounting device before the invention of writing. The first assemblages of counters consisted
mainly of cones, spheres, disks and cylinders that stood for quantities of grain and livestock. The picture shows a number of
plain tokens from Mesopotamia (present day Iraq), ca. 4000 B.C. The cone, spheres and disk represented various grain measu-
res; the tetrahedron stood for a unit of labor.
Source: Ms. Denise Schmandt-Besserat, Linguistics Research Center, The University of Texas at Austin and author of How Writing Came About and The History of Counting.
2
Kamienna tablica, na której zarejestrowano wydatki Aten od 418 do 415 roku p.n.e. Zapisywanie takich informacji na ka-
miennej tablicy miało nakłaniać urzędników do przyjmowania na siebie długotrwałej odpowiedzialności oraz stanowiło
informację dla społeczeństwa. Niezły pomysł.
Źródło: A History of Accounting and Accountants Richarda Browna, s. 27.
A stone tablet rendering an account of disbursements of the Athenian state from 418–415 BC. Engraving such information in
stone was done to ensure a more enduring accountability of officials to the public’s scrutiny. Not a bad idea.
Source: A History of Accounting and Accountants by Richard Brown, p. 27.
3
Część rejestru administratora Royal Wardrobe (budynku służącego za magazyn królewskich ekwipaży, broni, strojów
i innych przedmiotów osobistych) z lat 1299–1300. Royal Wardrobe był również królewskim skarbcem, do którego wpły-
wały należne angielskiej Koronie przychody: „Jemu powierzamy pieczę nad wydatkami Króla i jego rodziny, który – wraz
z urzędnikiem pełniącym funkcję kontrolera – prowadzić będzie rejestr rzeczy przechowywanych w niniejszym biurze.”
A portion of an account of the “Royal Wardrobe”, 1299–1300. The office of the Wardrobe was one of the royal treasuries for the
receipt of the revenues for the English crown: “To him is committed the care of the expenses of the King and his family, who,
together with a clerk, associated with him as a comptroller, shall keep a record of what belongs to their office.”
4
Rozliczenie Szambelana miasta Londynu z 1334 roku, jeden z najwcześniej powstałych dokumentów księgowych. Posłu-
gując się kolumną, dokument przedstawia kwoty podatku zebranego w mieście od nieruchomości. Nadal posługiwano się
cyframi rzymskimi.
Account of the Chamberlain of the City of London, 1334, one of the earliest formal accounting records in existence. Using money
columns, the document lists amounts collected from property assessments within the city. Roman numerals were still in use.
5
Pierwsza strona oryginalnego dzieła Pacioliego De Computis et Scripturis (O szczegółach rachunkowości i ksiąg) wydanego
w 1494 roku, bezsprzecznie najbardziej znanej książki o księgowości na świecie. Pacioli był matematykiem, który opisał
istniejące praktyki księgowe w załączniku do swej wspaniałej pracy o arytmetyce (patrz: pozycja 6). Oryginał znajduje się
w Bibliotece Instytutu Dyplomowanych Księgowych w Edynburgu.
The first page of Pacioli’s original De Computis et Scripturis (On the Particulars of Accounting and Records) published in 1494,
unarguably the world’s most famous accounting text. Pacioli was a mathematician who summarized existing bookkeeping
knowledge in an addendum to his greater work on arithmetic (see #6). The original copy was lodged with Edinburgh Chartered
Accountant’s Library.
6
Obwoluta z XV w., która kiedyś okrywała rzadką kopię Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita
(Wszystko o …) Luki Pacioliego. Rytualnie osmalona tymczasowa obwoluta została wykonana z hebrajskiego pergaminu
i wygląda na to, że została dodana przez weneckiego księgarza. Tak obłożona książka miała być sprzedana z intencją, że
kupujący nabędzie bardziej odpowiednią okładkę. Kiedy wolumen został właściwie obłożony w 1972 roku, pergamin opra-
wiono i wywieszono na ścianie w bibliotece Instytutu Dyplomowanych Księgowych Anglii i Walii (Institute of Chartered
Accountants of England and Wales, w skrócie ICAEW) w Londynie.
Źródło: Biblioteka i Sekcja Informacyjna ICAEW.
A 15th century binding once covering a rare copy of the Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita (Every-
thing About…) by Luca Pacioli. The ritually singed temporary cover was made out of an old Hebrew parchment and appears to
have been added by a Venetian bookseller. It would have been sold with the idea that the purchaser would add a more fitting
cover. When the volume was rebound in 1972, the parchment was framed for display on the wall of the library of the Institute
of Chartered Accountants of England and Wales (ICAEW) in London.
Source: Library & Information Service of the ICAEW.
7
Strona tytułowa angielskiego traktatu na temat włoskiej księgowości napisanego w 1588 roku przez Johna Mellisa, na-
uczyciela z Londynu. Był to zbiór instrukcji dla „dobrego i pilnego kupca”. Wynalazek Pacioliego zaczynał zdobywać coraz
większą sławę.
The title page of an English treatise on Italian bookkeeping written in 1588 by John Mellis, a schoolmaster in London for in-
struction to the “good and diligent merchant”. Pacioli’s innovation was starting to spread far and wide.
8
Księgowy traktat wydany w Amsterdamie w 1658 roku zatytułowany Płonąca pochodnia włoskiej księgowości niejakiego
Davida Kocka, wznowiony przez holenderskiego wydawcę B.H. Geestevelta. Holendrzy, których handlowe imperium gwał-
townie rosło, byli jednymi z pierwszych, którzy zaadoptowali wenecki model księgowania. Zamierzeniem publikacji, która
najwidoczniej nie odniosła sukcesu („To jest jeden z kilku całkowicie bezwartościowych traktatów na temat księgowości”
– słowa krytyka) było udoskonalenie oryginalnego włoskiego systemu księgowego.
An accounting treatise published in Amsterdam in 1658 entitled The Flaming Torch of Italy’s Book-keeping by a certain David
Kock (an unfortunate name to be sure) and republished by a Dutch publisher B.H. Geestevelt. The Dutch, with their booming
trading empire, were early adopters of the Venetian accounting method. The book attempts, apparently unsuccessfully (“It
is one of the few absolutely worthless treatises on book-keeping which have come down to us.” in the words of a reviewer) to
improve on the original Italian accounting system.
9
t Z lewej: Ozdobne pokwitowanie zapłaty podatku akcyzowego z XVII w., podpisanego przez Johna Hervey’a (1616–1679),
skarbnika Katarzyny Braganzy. Jest zaadresowane do Richarda Kenta i stanowi pokwitowanie sumy 3 052 funtów 8 szylingów
i 10¾ pensa. Pieniądze były należne za „pierwszy kwartał roku, którego koniec przypada w święto narodzin Św. Jana Chrzciciela”.
t Z prawej: Pokwitowanie zapłaty podatków dla Elżbiety Pietrowny (1709–1762), córki Piotra Wielkiego i cesarzowej Rosji od
1741 roku. Podpisując się „Jelizawieta” i będąc jeszcze księżną w odziedziczonym majątku napisała: „Dzisiaj suma 200 rubli
została przekazana z naszej kancelarii do naszej księgowości i została uznana jako podatek w Petersburgu.”. Dopisek inną
ręką wydaje instrukcję zaksięgowania kwoty i „poinformowania departamentu wydatków jej wysokości”.
Źródło: Uprzejmie udostępnione przez Sophie Dupre i Cliva Farahara, kolekcjonerów i sprzedawców rzadkich manuskryptów (www.farahardupre.co.uk).
t Left: An ornate 17th century excise tax payment receipt signed by John Hervey (1616–1679), Treasurer to Catherine of Bragan-
za. It is addressed to Richard Kent, “Receiver Genl of His Maties Revenue of Excise ...”, being a receipt for the sum of £3,052 8s
10¾d. The money was “due for one qtr of a yeare ended at the feast of the Nativity of St John Baptist last past.”
t Right: Tax Payment Receipt to Elizabeth Petrovna (1709–1762), Daughter of Peter the Great and Empress of Russia from 1741.
Signing as ‘Elisavet’ when Grand Duchess, from her Patrimonial (inherited estates) saying “On this day a sum of 200 roubles has
been transferred from Our patrimonial chancellery to Our accounts hall, which has been accepted as tax in St. Petersburg”, with
a footnote in another hand giving instructions to record it and to “inform the expenditure department of Her Highness’ decree”.
Source: Generously provided by Ms. Sophie Dupre, and Mr Clive Farahar, rare manuscript collectors and dealers (www.farahardupre.co.uk).
10
Wykaligrafowana strona tytułowa księgi rachunkowej Darien Company z 1696 roku. Przedsiębiorstwo handlowe, wcze-
śniej znane jako The Company of Scotland Trading to Africa and India (Szkocka Firma Handlująca w Afryce i Indiach), było
wspólnym fiaskiem finansowym wielu zamożnych Szkotów, którzy dużo zainwestowali pod wpływem nalegań założyciela
firmy, Wiliama Patersona (patrz: Kompendium terminów bankowych). Darien (nazwany na cześć panamskiego przesmyku)
okazał się gorzką lekcją, jednak odzwierciedlał zapał przedsiębiorczy Szkotów. Księgi rachunkowe, które były prowadzone
z techniczną precyzją i rozmachem, sprawiały wrażenie „jakby ich autorem był sam Pacioli” i stanowią wczesny dowód na
to, że: „w żadnym kraju na świecie profesja księgowego nie jest tak wysoko rozwinięta i ważna”.
Źródło: A History of Accounting and Accountants Richarda Browna, s. 181–183.
The calligraphic title page of a ledger of the Darien Company, 1696. The mercantile enterprise, formerly known as “The Com-
pany of Scotland Trading to Africa and the Indies”, was a financial fiasco for the many wealthy Scots who had invested heavily
under the urgings of the serial promoter William Paterson (see his entry in the Banking Compendium). Darien (named after
a Panamanian isthmus) was a bitter lesson but reflected the entrepreneurial zeal of the Scots. The company’s ledgers, which
where drawn up in such technical precision and flourish that they “might have been kept by Pacioli himself”, are early evidence
to the claim that “in no country in the world is the profession of accountant so highly developed or so important”.
Source: A History of Accounting and Accountants by Richard Brown, pp. 181–183.
11
Lista taryf pobieranych w 1793 roku za artykuły żywnościowe takie jak: ryż, mąka, solone mięso, przyprawy i tym
podobne na całkowitą kwotę 125 polskich złotych i 6 groszy, transportowanych na dziesięciu wozach przez Iwana
Iwanowa. Taryfy, które były płatne w nowych rublach, pobierano w imieniu rosyjskiej korony pod rządami Katarzyny
Wielkiej na terenach polskich znajdujących się pod zaborem rosyjskim. Dlatego symbol narodowy i słowo „Koronnych”
zostało wykreślone z oryginalnie polskiego dokumentu.
Źródło: Uprzejmie udostępnione przez Lecha Kokocińskiego, kolekcjonera rzadkich manuskryptów z Warszawy.
A tariff schedule from 1793 listing dry goods – rice, flour, salted meat, fish, spices and the like – with a total value of 125 Polish zł
and 6 groszy, transported on 10 carts by a Iwan Iwanow. The tariffs, which were paid in new rubles, were collected on behalf
of the Russian crown under Catherine the Great during Poland’s partition to Russia. Hence the reason for a national emblem
and the word “Royal” to be crossed out on what was originally an official Polish document.
Source: Via a generous contribution from Mr Lech Kokociński, rare manuscript collector, Warsaw.
12
Księgowi i bankowcy na całym świecie powinni być wdzięczni Szkotom (patrz: szkockie zasady bankowości w Kompendium
terminów bankowych). W rzeczywistości wygląda na to, że wszyscy powinniśmy być im wdzięczni za wiele innych rzeczy,
szczególnie po przeczytaniu takich książek jak: Jak Szkoci wynaleźli współczesny świat: prawdziwa historia jak najbiedniej-
szy naród Europy Zachodniej stworzył nasz świat razem ze wszystkim, co się w nim znajduje autorstwa Arthura Hermana
(2001). Dzisiejszy szkocki biegły rewident jest członkiem najstarszej na świecie uznanej instytucji zrzeszającej przedstawi-
cieli tego zawodu. Ponieważ tak wielu jej członków rozproszyło się po całym świecie, twierdzi się, że Instytut Dyplomowa-
nych Biegłych Rewidentów w Szkocji (Institute of Charted Accountants of Scotland, w skrócie: ICAS) jest „matką” wszyst-
kich instytutów. Powyższy plakat to kolaż pięknych księgowych ilustracji wykonany dla ICAS przez W.A.C. Dawson w 2000
roku, aby upamiętnić przeprowadzkę z biura na Queen Street, gdzie Stowarzyszenie Księgowych w Edynburgu mieściło
się od 1891 roku. Dumnie ukazuje wiele cennych aspektów Instytutu: siedzibę na Queen Street, logo, jego motto („Queere
Verum” - ‘Szukaj prawdy’) a przede wszystkim prawdopodobnie pierwszą na świecie kartę założycielską (patrz: ilustracja
nr 14). Nic dziwnego, że stanowi pamiątkę bardzo popularną wśród członków Instytutu. Kolejne ilustracje dokumentują
historię powstawania słynnego „Aktu Królewskiego”, począwszy od pierwszej petycji, poprzez pergamin opieczętowany
królewską pieczęcią, do regulaminu stowarzyszenia.
Źródło: Narodowe Archiwa Szkocji (Karta) oraz ICAS, Edynburg, Szkocja. Serdeczne podziękowania dla Ellen Peacock, kierownika działu informacji, The Scottish Acco-
untancy Trust for Education and Research.
Accountants and bankers (see “Scottish Banking Principles” in the sister Banking Compendium) everywhere should be grateful
to the Scots. Indeed, we apparently all should be grateful for many, many other things after reading such books as How the Scots
Invented the Modern World: The True Story of How Western Europe’s Poorest Nation Created Our World & Everything in It by
Arthur Herman, (2001). Today’s Scottish CA is a member of the world’s oldest recognized professional body of accountants. With
a “Scottish Diaspora” that scattered its members far and wide across the globe, the ICAS is arguably the “mother” of all institutes.
The scan above is a collage of rich accountancy images that was done for the ICAS in 2000 by W. A. C. Dawson. It commemorates
the move from the Queen Street office – where the Society of Accountants in Edinburgh had been based since 1891. It puts on
proud display many cherished aspects of the Institute – the Queen Street headquarters, the logo, its motto (“Quaere Verum” –
“Seek the Truth”) and, perhaps most of all, the world’s first accounting charter (see scan #14). Not surprising, the decorative item
is a very popular piece of memorabilia amongst Institute members. The following scans track the progress of that famous Royal
charter from a draft petition to a parchment notarized by the Queen’s seal to incorporation into the association’s regulations.
Sources: National Archives of Scotland (re: the charter) and the Institute of Chartered Accountants of Scotland, Edinburgh, Scotland. Fulsome thanks to Ms. Ellen Peacock,
Information Service Manager, The Scottish Accountancy Trust for Education and Research.
13
Pierwsza wersja petycji przedłożona przez zarząd Stowarzyszenia Księgowych w Edynburgu w 1854 roku. Dokument jest
zapisany w Księdze Posiedzeń Towarzystwa, kronice długich, oficjalnych sesji. Po zwyczajowych formułach grzeczno-
ściowych i wymienieniu wszystkich sześćdziesięciu jeden członków z imienia i nazwiska, pierwsza wersja petycji podaje
następujące uzasadnienie ubiegania się o przywileje królewskie: „Profesja księgowego, którą składający niniejszą petycję
reprezentują, cieszy się od dawna ogromnym szacunkiem, a w ostatnich latach nabrała znaczącej wagi...”
A working draft of the petition put forward by the governing council of the Society of Accountants of Edinburgh in 1854. The
draft is written up in the Society’s “Sederunt Book”, a memorandum for prolonged, formal sessions. After the normal saluta-
tions and upon citing its sixty one individual members by name, the draft petition offers the following justification for receiving
royal privileges: “The Profession of Accountants which the Petitioners belong is of long standing and great respectability and
has of late grown into considerable importance...”
14
Zaświadczenie o nadaniu Aktu Królewskiego, opatrzone królewską pieczęcią, zostało przekazane Stowarzyszeniu Księgowych
w Edynburgu w odpowiedzi na ich petycję. Królowa Wiktoria na pewno nie dałaby swojego poparcia nikomu tylko dlatego, że
o nie poprosił. Być może nawet nie wiedziała czym zajmuje się księgowy. Prawdopodobnie pod wpływem lobbingu za kulisami,
jej premier, Lord Palmerston, podpisał się pod petycją jako pierwszy. Sam Akt został oficjalnie opatrzony królewską pieczęcią
i zarejestrowany 11 grudnia 1854 roku. Odwieczna konkurencja między dwoma największymi miastami w Szkocji sprawiła,
że Stowarzyszenie Księgowych w Glasgow nie pozostało w tyle i otrzymało własny Akt Królewski w 1855 roku.
Podziękowania dla Petera Wadley, archiwisty Sekcji Historycznej Narodowych Archiwów Szkocji, Edynburg. Ref. Archive Item C8/254/1 s. 1.
The warrant (i.e. a certificate) accompanying the Royal Charter given under the Queen’s seal to the Society of Accountants in
Edinburgh in response to their petition. Queen Victoria undoubtedly would not have given her “seal of approval” to anybody
merely upon their beseeching. She may not even have known what an accountant did. Likely after some background lobbying,
her prime minister, Lord Palmerston, signed off first. The actual charter making it official was formalized by a Royal seal
registered on December 11th 1854. The perennial competition between the two major Scottish cities meant that the Society of
Accountants in Glasgow would not be far behind, receiving its Royal Charter in 1855.
Thanks to Mr. Peter Wadley, Archivist, Historical Section, National Archives of Scotland, Edinburgh. Reference: Archive Item C8/254/1 p. 1.
15
Członkowska kopia: „Karty założenia, zasad oraz przepisów Stowarzyszenia Księgowych w Edynburgu”, który później sta-
nie się Instytutem Dyplomowanych Biegłych Rewidentów w Szkocji po połączeniu się z innymi stowarzyszeniami z Glas-
gow i Aberdeen w 1951 roku. ICAS jako pierwszy zastosował tytuł: dyplomowany biegły rewident (Chartered Accountant,
w skrócie CA). Królewska prerogatywa ujawniła swoją prawdziwą moc: używanie liter CA jest nadal wyłącznym przywi-
lejem brytyjskich członków Instytutu ze Szkocji. Kanadyjczycy, nieszkodliwi w odległej kolonii, stanowią wyjątek w tym
ograniczeniu.
A member’s copy of the Charter of Incorporation as well as the Rules and Regulations of the Society of Accountants in Edin-
burgh which would later become the Institute of Chartered Accountants of Scotland (ICAS) after merging with other chartered
societies in Glasgow and Aberdeen in 1951. The ICAS was the first to adopt the designation "Chartered Accountant". The royal
prerogative would render it real power: the letters "CA" are still an exclusive privilege in the UK for members of the Scottish
Institute. Canadians, harmless in the distant colonies, are exempt from the limitation.
16
Dlaczego Anglicy jeżdżą po lewej stronie i mają inne konta: strona tytułowa aktu parlamentarnego potocznie zwanego
prawem spółek („Companies Act”) z 1862 roku. Akt można nazwać „przyjacielem księgowego” (A History of Accouning and
Accountants, s. 318) ponieważ wprowadził funkcję likwidatorów firm (audyt nie był zalecany aż do wprowadzenia popraw-
ki do aktu w 1900 roku). Jednak narzucił on, prawdopodobnie przez niedopatrzenie, niekonwencjonalny format bilansów
(patrz: nr 17). W przeciwieństwie do uniwersalnie stosowanej praktyki, większość angielskich księgowych podporządko-
wało się aktowi. Szkoci, trochę buntowniczy, ale jednak rozsądni, trzymali się przyjętej konwencji, pomimo że akt należało
stosować również na północ od rzeki Tweed.
Źródła historyczne: Encyclopedia of Accounting (William Greek & Sons, 1903), s. 205–206 (Biblioteka ICAEW i Sekcja Informacyjna).
Źródło dokumentu: Archiwa Parlamentu, Izba Lordów, Londyn, Anglia. Podziękowania dla Catrin Holland, asystentki archiwum.
Why the English drive on the left and used have different accounts: the cover page of what is commonly referred to as the “Com-
panies Act” of 1862. The Act could be termed the “accountant’s friend” (A History of Accounting and Accountants, p. 318) since it
created a role for company liquidators (audits would not be proscribed until an amendment to the Act 1900). However, it called
for, probably inadvertently, an unconventional financial statement format (see #17). While contrary to universal practice, most
English accountants complied with the Act. The Scots, being a little rebellious and yet sensible, stuck to the accepted convention
even though the Act was supposed to apply north of the River Tweed.
Historical reference: Encyclopedia of Accounting (William Green & Sons, 1903) pp. 205–206 (c/o the ICAEW Library & Information Service).
Document Source: Parliamentary Archives, House of Lords, London, England. Thanks to Ms. Catrin Holland, Archives Assistant.
17
Układ kont w bilansie zalecany w tabeli A prawa spółek („Companies Act” – patrz: nr 16). Przed wprowadzeniem aktu,
większość angielskich księgowych umieszczała aktywa po lewej, a zobowiązania po prawej stronie, odpowiednio do de-
betów i kredytów. Prawnik, który przygotowywał akt, prawdopodobnie nie wiedział o tej konwencji i wszystko odwrócił.
Proszę zwrócić uwagę, że po stronie Dt wymienione są salda kredytowe, a po stronie Ct salda debetowe. Podziękowania
za udostępnienie powyższych informacji dla biblioteki i serwisu informacyjnego Instytutu Dyplomowanych Księgowych
Anglii i Walii.
Źródło: Archiwa Parlamentu, Izba Lordów, Londyn, Anglia. Podziękowania dla pani Catrin Holland, asystentka archiwum.
The format of a balance sheet proscribed by Table “A” of the “Companies Act” (see #16). Prior to this legislation, most English ac-
countants placed assets on the left and liabilities on the right consistent with debits and credits. The legal clerk who was drafting
the Act was presumably unacquainted with this convention and changed everything around. Note how, under the “Dr” side of
the page, are listed “Cr” balances and vice versa for the “Cr” side. Thanks on historical research to the Library & Information
Service of the Institute of Chartered Accountants in England & Wales.
Source: Parliamentary Archives, House of Lords, London, England. Thanks to Ms. Catrin Holland, Archives Assistant.
18
Dom zbudowany przez rachunkowość: Gmach Dyplomowanych Biegłych Rewidentów, Moorgate Place, Londyn, właściciel:
ICAEW. Budynek został zaprojektowany przez znakomitego architekta Johna Belchera w stylu wiktoriańsko-neobaroko-
wym i został opisany jako „wybitnie oryginalny i cudownie malowniczy” przez historyka architektury Sir Nikolausa Pe-
vsnera. Uroczystego otwarcia w 1893 roku dokonał prezes Instytutu, Edwin Waterhouse, z firmy Price Waterhouse. W gma-
chu znajduje się „najwspanialsza kolekcja historycznej literatury księgowej na świecie”.
Źródło: ICAEW. Podziękowania dla biblioteki i działu informacji ICAEW.
The house that accounting built: Chartered Accountants Hall, Moorgate Place, London, owned by the ICAEW. The building
was designed by the architect John Belcher in the “Victorian neo-Baroque” style and has been described as “eminently original
and delightfully picturesque” by the authoritative architectural historian Sir Nikolaus Pevsner. It was opened in 1893 by the
Institute’s President, Edwin Waterhouse of the Price Waterhouse firm. Accountants Hall is said to house the “finest collection
of historical accounting literature in the world”.
Source: Institute of Chartered Accountants of England and Wales (ICAEW). Thanks to the Library & Information Service of the ICAEW.
19
Świadectwo zdania egzaminu końcowego wystawione przez ICAEW w 1893 roku. Świadectwo zostało znalezione w bardzo
starym sejfie biurowym, należącym do angielskiej firmy dyplomowanych księgowych. Zagubiony klucz spowodował wizy-
tę fachowca od zamków, który otworzył sejf i w ten sposób uwolnił dawno zapomniany historyczny dokument. Następnie
firma przekazała go ICAEW, aby mógł być dalej przechowywany i odpowiednio konserwowany.
Źródło: ICAEW. Podziękowania dla biblioteki i działu informacji ICAEW.
A final examination certificate issued by the ICAEW in 1893. The certificate was discovered in a very old office safe owned by
an English firm of chartered accountants. A lost key brought in a lock picker who opened the safe to reveal the long-forgotten
historical artifact. The firm then bequeathed it to ICAEW for posterity.
20
„Pani Instytutu” w herbie ICAEW została przyznana Instytutowi przez angielski College of Heralds w 1880 roku. Stanowi
odwzorowanie postaci Ekonomii, zaczerpniętej z książki Iconologica Cesare’a Ripa (1603), której kopia znajduje się w posia-
daniu Instytutu. Zilustrowana Ekonomia pochodzi z frontyspisu tej rzadkiej książki. Towarzyszy jej następująca symboli-
ka: „Różdżka oznacza władzę, ster kierunek, cyrklem mierzy swoją władzę i w ten sposób ocenia, ile może wydać”.
Podziękowania za udostępnienie powyższych informacji dla biblioteki i serwisu informacyjnego Instytutu Dyplomowanych Księgowych Anglii i Walii.
“The Institute Lady” on the ICAEW’s coat of arms was granted by England’s College of Heralds in 1880. She is based on the
figure Economia, taken from the book Iconologica by Cesare Ripa (1603), a copy of which still in possession of the Institute. The
Economia illustrated is a frontispiece from this rare book. The symbols are as follows: “The rod signifies command, the rudder
guidance; with the dividers she measures her powers and so estimates what she has to spend”.
Thanks on historical research to the Library & Information Service of the Institute of Chartered Accountants in England and Wales.
21
Pięknie wykonany ekslibris księgozbiorów biblioteki ICAEW umieszczony na niezwykle przydatnej i interesującej stronie
internetowej biblioteki w dziale Historia księgowości: www. icaew.co.uk/accountinghistory. Projekt wzorowany na postaci
Ekonomii z herbu Instytutu (patrz „Pani Instytutu”, pozycja 20) został wykonany przez Sir Henriego Badeley’a, renomo-
wanego artystę grafika, w 1944 roku. (Nota o prawach autorskich: Dokonano wszelkich starań odszukania właściciela praw
autorskich wzoru w celu uzyskania pozwolenia na jego wykorzystanie. Będziemy wdzięczni za wszelkie informacje na te-
mat praw autorskich i usuniemy wzór z kolejnych edycji na żądanie właściciela tychże praw.)
Źródło: ICAEW. Podziękowania dla biblioteki i serwisu informacyjnego ICAEW.
A finely executed bookplate identifying library copies from the ICAEW collection and posted on the Accounting History section
of the library's very useful and interesting website: www.icaew.co.uk/accountinghistory. The design is based on the Economica
in the Institute's coat of arms (see "The Institute Lady" #20) and was created by Sir Henry Badeley, a renowned graphic artist, in
1944. (Note on copyright: Every effort has been made to trace the copyright holder and gain permission for use of this image.
We would be grateful for any information concerning copyright and will withdraw the image from future editions on copyright
holder's request.)
22
Pani Instytutu Dyplomowanych Biegłych Rewidentów Anglii i Walii przechodzi operację plastyczną (patrz: ilustracja 20).
W styczniu 2007 roku Instytut zaprezentował nowy znak firmowy. To pierwsza znacząca zmiana od wielu dekad, stanowią-
ca element szerszego programu lansowania marki Instytutu w konkurencyjnym świecie. Ponieważ Pani Instytutu istniała
od 126 lat, wprowadzenie zmian w jej wielbionym wyglądzie musiało być przeprowadzone bardzo delikatnie. Nowy znak
firmowy miał zachować siłę dziedzictwa i integralności oryginału, który symbolizował „dobre zarządzanie”. Nowa Ekono-
mia zachowuje swoje historyczne korzenie, a jednocześnie pewnie kroczy w nowoczesną przyszłość.
Źródło: ICAEW. Podziękowania dla Paula Lamdena, Zarządzanie oddziałami i stratega ICAEW.
The Institute Lady – Economia (see Illustration #20) – gets a face-lift. In January 2007, the Institute of Chartered Accountants in
England and Wales launched a new corporate brand mark. This was the first major revision for many decades and formed part of
a broader programme to address the future challenges for the Institute's brand in a world of competing identities. Since she had
been around for over 126 years, tampering with The Lady’s cherished image was bound to be a delicate operation. The revised
brand mark sought to retain the strength in heritage and integrity reflected in the original imagery which symbolized “good
management”. The new Economia retains her sense of continuity with the past while confidently embracing a modern future.
Thanks to Mr. Paul Lambden, head of Brand Management and Strategy at the ICAEW.
23
Walter Bagehot (1826–1873) na wspaniałym portrecie Normana Horsta. Bagehotowi w jakiś sposób udało się pogodzić
rolę bankowca, dziennikarza (redaktora naczelnego „The Economist”) i autora, który napisał brzemienne w skutki prace
o bankowości centralnej i angielskiej konstytucji. Bagehot jest dla autora Kompendium inspiracją i jego bohaterem. Choć
posiadał wiele talentów, nie było wśród nich talentu do księgowości. Podczas przyuczania do zawodu bankowca, Bagehot
przeżył traumę po zapoznaniu się z pracochłonnymi zawiłościami wiktoriańskiej księgowości. Jest autorem humorystycz-
nego aforyzmu: „liczby to kwestia opinii.”
Źródło: zbiory autora.
Walter Bagehot (1826–1873) in a fine Norman Hirst portrait. Bagehot somehow managed to combine roles as a banker, jour-
nalist (editor of ”The Economist”) and author who wrote seminal works on central banking and the English constitution. He is
your author’s inspiration and hero. While his talents were many, they did not include accounting. Apprenticing to be a banker,
Bagehot was traumatized by the laborious intricacies of Victorian accounting and coined the humorous aphorism that “sums
are matter of opinion”.
Source: author’s collection.
24
Strona tytułowa polskiego rejestru Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego w Wąchocku napisana po polsku i rosyj-
sku (Wąchock był tradycyjnie celem żartów w rodzaju „Dlaczego kury przeszły przez drogę w Wąchocku?” i podobnych).
Na kolejnej stronie znajdują się zapisy od 1910 do 1919 roku określające wysokość depozytów, ich rodzaj, datę, nazwisko
składającego depozyt, imię ojca, adres oraz podpis (w przypadku piśmiennych klientów).
Źródło: Archiwa Banku Gospodarki Żywnościowej, Leszno, Polska. Podziękowania dla Teresy Zarzyckiej, Centrum Szkoleniowo-Konsulatcyjne BGŻ S.A.
The Polish ledger cover page, in Russian and Polish text, of the deposits of the Credit and Savings Society in Wąchock (a town
that was traditionally the butt of Polish humour as in “Why did the chicken cross the road in Wąchock?” etc.). The next page has
entries from 1910 to 1919 for deposit amounts by category, date and name of the depositor, his father’s name and address accom-
panied by the depositor’s signature (in the case of literate customers).
Source: Archives of Food Economy Bank, Leszno, Poland. Thanks to Pani Teresa Zarzycka, Centrum Szkoleniowo-Konsultacyjne BGŻ S.A.
25
Raport z niezapowiedzianego audytu polskiej kooperatywy bankowej (polska „kasa” może być odpowiednikiem „towa-
rzystwa”) przeprowadzonego w miejscowości Koźmin w Wielkopolsce w 1895 roku. Audytor stwierdził, że znalazł wszyst-
kich trzech członków zarządu na miejscu. Po podliczeniu stan gotówki wyniósł 2 205 złotych i 35 groszy. Niestety, audytor
odkrył, że rejestry nie były podliczane od czasu audytu przeprowadzonego przez audytora związków zawodowych trzy
miesiące wcześniej.
Źródło: Archiwa Banku Gospodarki Żywnościowej, Leszno, Polska. Podziękowania dla Teresy Zarzyckiej, Centrum Szkoleniowo-Konsulatcyjne BGŻ S.A.
The report of a surprise audit of a banking co-operative (Polish "kasa", can also be translated as "society") conducted in the
village of Koźmin, Wielkopolska region in 1895. The auditor attested that he found all three Management Board members on
the premises. A currency count revealed 2,205.32 zł in cash. Alas, the auditor found that the ledgers had not been tallied since
an audit conducted three months previously by a trade union auditor.
Source: Archives of Food Economy Bank, Leszno, Poland. Thanks to Pani Teresa Zarzycka, Centrum Szkoleniowo-Konsultacyjne BGŻ S.A.
26
Frontyspis książki Anglo-Normandzkie Ministerstwo Skarbu Państwa i podwójny zapis księgowy w formie szachownicy pro-
fesora Giovanniego Rossi, dziewiętnastowiecznego pioniera włoskiej księgowości. Rossi był zwolennikiem czegoś, co zwano
„logismograficzną” metodą prowadzenia ksiąg w oparciu o „matrycę księgową” właścicieli i agentów (patrz: pozycja 27).
Źródło: Archiwa Historyczne Biblioteki Panizzi w Reggio Emilia (koło Parmy), Włochy. Podziękowania dla profesora Marco Angelo Marinoni, specjalisty ds. historii
księgowości Uniwersytetu w Parmie, Wydział Ekonomiczny.
Frontispiece of The Anglo-Norman Exchequer and the Double-entry Bookkeeping in the Form of a Chessboard by Professor Gio-
vanni Rossi, a 19th century pioneer of accounting, in the tradition of Italian accounting innovators. Rossi advocated what was
called a “Logismographic” bookkeeping method based on “matrix accounting” of proprietors and agents (see scan #27).
Source: Historical archives of the Panizzi Library in Reggio Emilia (near Parma) in Italy. Thanks to Professor Marco Angelo Marinoni, an accounting history specialist in the
Department of Economics at the University of Parma.
27
Czy to prekursor arkuszy kalkulacyjnych Excel? To przykład prowadzenia ksiąg w oparciu o matrycę, przy zastosowaniu for-
muły algebraicznej tradycyjnego modelu podwójnego zapisu. Innowacyjna, lecz skomplikowana metoda logismograficzna
nie była w stanie udoskonalić prostej formuły Pacioliego, która przetrwała: „każdemu debetowi musi być przypisany kredyt”.
Źródło: Archiwa Historyczne Biblioteki Panizzi w Reggio Emilia (koło Parmy), Włochy. Podziękowania dla profesora Marco Angelo Marinoni, specjalisty ds. historii
księgowości Uniwersytetu w Parmie, Wydział Ekonomiczny.
Could this be the precursor to an Excel spreadsheet? It is an example of Giovanni Rossi’s matrix accounting based on an alge-
braic formula of the traditional double entry model. The innovative but complex Logismographic method proved unable to
improve on Pacioli’s simple but enduring formula: “For every debit there must be a credit”.
Source: Historical archives of the Panizzi Library in Reggio Emilia (near Parma) in Italy. Thanks to Professor Marco Angelo Marinoni, an accounting history specialist in the
Department of Economics at the University of Parma.
28
Umowa partnerska pomiędzy Lybrandem, braćmi Ross i Montgomerym z 1898 roku, przedstawicielami firm, które stwo-
rzyły podwaliny dzisiejszej korporacji PricewaterhouseCoopers. Fundamenty zaufania wspaniałej firmy zostały ekono-
micznie skalkulowane na jednej stronie.
Źródło: Archiwalne zbiory PricewaterhouseCoopers w Bibliotece Rzadkich Książek i Manuskryptów Uniwersytetu Kolumbia w Nowym Jorku. Podziękowania dla Jane
Gorjevsky i Jennifer Lee, archiwistek.
An 1898 partnership agreement of Lybrand, Ross Bros. and Montgomery, one of the predecessor firms of today’s Pricewaterho-
useCoopers. The bonds of trust that became a great firm were economically summarized on one page.
Source: PricewaterhouseCoopers archival collection of Columbia University Rare Book and Manuscript Library in New York City. Thanks to Ms Jane Gorjevsky and Ms. Jennifer
Lee, Archivists.
29
Amy Lam, 100 000 członek ACCA przyjęty w 2004 roku. Kobieta chińskiego pochodzenia pracująca w międzynarodowym
holenderskim banku w Londynie, jest prawdopodobnie dzisiejszą kwintesencją ACCA, najszybciej rosnącej globalnej or-
ganizacji ds. profesjonalnej księgowości na świecie. Kim oni są? W 1904 roku Londyńskie Stowarzyszenie Księgowych
zrzeszało osiem osób. Dzisiaj (2008), jego następca zrzesza ponad 320 000 członków i studentów w 170 krajach. Na po-
czątku Stowarzyszenie miało za zadanie zapewnić lepszy dostęp do tajników ówczesnej księgowości jako profesji, która
wtedy wydawała się bazować na „zamożności i statusie”. W szczególności próbowało znieść ograniczenia co do wymogów
posiadania wykształcenia uniwersyteckiego czy praktycznego doświadczenia nabytego w firmie audytorskiej. Przede
wszystkim dążyło do umożliwienia zdobywania praktycznych kwalifikacji poprzez połączenie praktycznej edukacji ze
studiami. Z tych korzeni oraz amalgamacji i połączeń które nastąpiły później, z biegiem lat powstało obecne Stowarzy-
szenie Dyplomowanych Certyfikowanych Księgowych (Association of Chartered Certified Accountants, w skrócie ACCA).
Elastyczny „model biznesu” rekomendowany przez ACCA okazał się szczególnie pomyślny w dzisiejszej globalnej gospo-
darce, gdzie wysoko cenione są powszechnie rozpoznawalne kwalifikacje.
Źródło: Archiwa ACCA w Londynie. Podziękowania dla Collina Daviesa, dyrektora PR.
Ms. Amy Lam, the 100,000th ACCA member admitted in 2004. A women of Chinese decent working in a Dutch global bank
in London, she is perhaps today’s quintessential ACCA, the fastest growing global professional accountancy designation in
the world. Who are they? In 1904 eight people formed the London Association of Accountants. Today (2008), its offspring has
grown to over 320,000 members and students in 170 countries. The Association originally wanted to provide more open access
to the closed accountancy profession of its day that seemed to be based on “wealth and status”. In particular, it sought freedom
from any requirement for a university degree or an articling “indenture” at an audit firm. Most of all, they wanted to allow the
pursuit of a practical qualification by combining on-the-job education in industry with personal study. From these roots, follo-
wed by a number of mergers and amalgamations over the years, they eventually evolved into today’s Association of Chartered
Certified Accountants (ACCA). ACCA’s flexible “business model” has proved to be particularly suited to today’s increasingly
globalised economy where a universally recognised qualification is highly valued.
Source: Archives of the ACCA, London. Thanks to Mr Colin Davis, ACCA Director of Public Relations.
30
Angielskie Kolegium Heraldyczne w 1933 roku przyznało herb przodkom ACCA. Heraldyka to brytyjski zwyczaj nadawa-
nia prestiżowych symboli w celu utworzenia tożsamości. Dominujące kolory herbu ACCA to czerwień i złoto reprezentujące
oczywiście materialne bogactwo. Otwarta księga symbolizuje rachunkowość. Złote monety, po raz pierwszy wyproduko-
wane w Bizancjum, przedstawiają bogactwo. Tarcza jest wysadzana bizantyjskimi monetami i jest ozdobiona kaduceuszem
czy też laską Heralda symbolizującą handel. Połączenie z architektonicznym kluczem sklepienia sugeruje, że księgowość
stanowi opokę handlu. Łacińskie motto Meritum, Opportunitas, Officium oznacza ‘wartość, korzyść, usługi’. Herb służył
jako symbol ACCA przez wiele lat, aż został zastąpiony bardziej nowoczesnym i kulturowo neutralnym logo.
The English College of Heralds granted a coat of arms to a predecessor of ACCA in 1933. Heraldry is a very British custom of using
prestigious symbols to create a sense of identity. The dominant colours of ACCA’s coat of arms are red and gold representing,
naturally, pecuniary wealth. Bookkeeping is represented by an open ledger. The bezants, gold coins first made in Byzantium,
represent wealth. The shield is studded with bezants and carries a gold caduceus, or herald’s staff, in the form of an emblem sug-
gesting commerce. The combination with an architectural keystone implies that accountancy is the cornerstone of commerce.
The Latin motto Meritum, Opportunitas, Officium says “merit, opportunity, service”. The arms served as ACCA’s image for many
years before being updated by a more modern and culturally neutral logo.
Source: Archives of the ACCA, London. Thanks to Mr Colin Davis, ACCA Director of Public Relations.
31
Bardzo ładny rachunek wystawiony w 1915 roku przez kwiaciarnię ze Lwowa (obecnie Ukraina) dokumentujący zakup
wieńca. Bogato zdobiony blankiet świadczył o statusie sklepu: „Cesarscy i Królewscy Nadworni Dostawcy”.
A very handsome invoice issued in 1915 by a flower shop in Lwów, Poland (now Ukraine) documenting the purchase of a wreath.
The ornate paper was posh to match the shop’s status as a supplier to the emperor’s and king’s court.
32
Artystyczny rachunek ze Lwowa (obecnie Ukraina) wystawiony w 1913 roku przez Pierwszorzędny Zakład Krawiecki
działający jako filia Związku Handlowo-Przemysłowego Katolickich Krawców we Lwowie.
An artistic Lwów invoice from (now Ukraine) issued in 1913 by a "First-rate Tailor's Shop" operating as a branch of "Trading and
Manufacturing Association of Catholic Tailors in Lwów".
33
Zdjęcie grupy jednych z pierwszych profesorów księgowości. Jest wśród nich Robert H. Montgomery z Uniwersytetu Colum-
bia w Nowym Jorku (siedzi drugi od lewej na fotografii zrobionej podczas Pierwszego Międzynarodowego Kongresu Księ-
gowych w St. Louis w 1904 roku). Montgomery był jednym z założycieli firmy, która dała początki PricewaterhouseCoopers
(patrz: ilustracja 28).
Gorjewsky i Jennifer Lee, archiwistek.
Early development of accounting academics. One of the first accounting professors, Robert H. Montgomery, at New York’s Co-
lumbia University (seated second from left in this photo of the First International Congress of Accountants in St. Louis, 1904).
Montgomery was a one of the founding partners of a PwC predecessor firm (see scan #28).
Lee, Archivists.
34
Świadectwo egzaminu George’a O. May’a, wczesnego lidera zawodu księgowego i jednego z pierwszych partnerów firmy
Price Waterhouse (PW) w USA. May został zatrudniony w 1897 roku przez PW w Londynie i oddelegowany do pracy w No-
wym Jorku. W 1911 roku przebojowa kariera doprowadziła go do objęcia stanowiska dyrektora generalnego amerykańskiej
firmy. Ponadto May był również zagorzałym wolontariuszem w służbie społecznej. Podczas I wojny światowej służył jako
członek personelu sekretariatu Ministerstwa Skarbu. Istotnie przyczynił się do założenia biblioteki Amerykańskiego Insty-
tutu Księgowych. Proroczo, biorąc pod uwagę późniejsze utworzenie PwC, May utrzymywał bliskie stosunki z Robertem
Montgomerym (patrz: pozycja 33) z firmy Coopers & Lybrand. Razem współpracowali przy szerzeniu podstaw amerykań-
skiej księgowości. Po rezygnacji ze stanowiska dyrektora PW w 1926 roku. May przyjął rolę ekonomisty-księgowego-filozo-
fa dla profesji, pomagając stworzyć reformy regulacyjne podczas niespokojnych lat 30.
The examination of certificate of George O. May an early leader of the accounting profession and one of the first senior partners
at Price Waterhouse (“PW”) in the USA. May was hired in 1897 by PW in London to work in the New York office. A stellar career
took him to the head of the US firm by 1911. May was also an energetic volunteer in the service of the public. During the WWI, he
served as a member of the Secretary of the Treasury's staff. He was instrumental in establishing the American Institute of Acco-
untants (AIA) library. Prophetically, considering PwC’s creation years later, May was very close to Robert Montgomery (see scan
#33) of the firm of Coopers & Lybrand. They worked together as a team to promulgate US accounting principles. After stepping
down as head PW partner in 1926, May assumed the role of economist-accountant-philosopher for the profession by helping to
shape the regulatory reforms of the turbulent 1930s.
Lee, Archivists.
35
Czek na 1 dolara wystawiony dla George’a May’a przez Ministra Skarbu Stanów Zjednoczonych i podpisany przez prezy-
denta Woodrowa Wilsona. Napis na czeku informuje, że został wystawiony za „patriotyczną i cenną służbę bezinteresow-
nie odbytą podczas wojny”.
A check (cheque) for $1 to George May drawn on the Treasurer of the United States and signed by US President Woodrow Wil-
son. As the check proclaims, it was drawn for “patriotic and valuable services given voluntarily in the time of war.”
Lee, Archivists.
36
Podziękowanie dla George’a May’a od Wojennego Zarządu Handlowego wraz z symbolicznym 1 dolarem zapłaty.
George May’s thank you from War Trade Board accompanying his token $1 payment, in a symbolic gesture of thanks.
Lee, Archivists.
37
Zapytanie do George’a May’a z PW dotyczące zalet społecznej księgowości (jako możliwości podnoszenia kwalifikacji)
w przeciwieństwie do bardziej lukratywnej kariery w księgowości komercyjnej. Odpowiedź May’a w pozycji 38.
An enquiry to PW’s George May questioning the career merits of public accounting (as a possible “stepping stone”) versus
a “more lucrative” career in commercial accounting. May’s response is seen in scan #38.
Lee, Archivists.
38
Odpowiedź Maya na zapytanie o karierę (pozycja nr 37). Unikając odpowiedzi wprost zapewnia, że księgowość stanowi
„język biznesu” i warto się jej uczyć bez względu na to, jaką drogę się wybierze.
May’s response to a career enquiry (#37). Ducking the question a bit, May asserts accounting’s claim to being the “language of
business” and well worth the pursuit no matter which route is taken.
Lee, archivists.
39
Czy ten człowiek może być księgowym? Możliwe. Na pewno wygląda jak księgowy. Faktycznie to pierwszy krajowy ka-
nadyjski bankowiec, Graham Towers, prezes Banku Kanady od 1936 do 1948 roku. Towers wzniósł się na takie wyżyny
z poziomu bankowości komercyjnej, gdzie ugruntowana wiedza księgowa stanowi ważną część umiejętności bankowca
zajmującego się kredytowaniem. Bankowcy od dawna polegali na informacjach księgowych przy podejmowaniu decyzji
kredytowych. Towers nie należał do wyjątków. Gdy był zaangażowany w negocjacje finansowe, zawsze najpierw prze-
glądał raporty księgowe: „On ciągle miał instynkt bankowca komercyjnego i chciał przeglądać księgi.” Cytat z Graham
Towers and His Times Douglasa Fullertona, 1986, s. 73.
Could this man be an accountant? Perhaps. He certainly looks like one. But it is actually Canada’s first central banker, Graham
Towers, the Governor of the Bank of Canada from 1936 to 1948. Towers rose to such an exalted position from the ranks of com-
mercial banking where a firm grasp of the accounting arts is an important part of the lending banker’s skill-set. Bankers have
long relied on accounting information to help them make credit decisions. Towers was no exception. When he was involved in
negotiating fiscal matters, he always started by taking a good look at the accounts: “He still had the instincts of a [commercial]
banker, and he wanted to look at the books.” quoted in Graham Towers and His Times by Douglas Fullerton (1986), p. 73.
40
Schemat napisany odręcznie przez prezydenta Roosevelta na temat spekulacji o wybuchu II wojny światowej. Choć był on
jednym ze wspanialszych przywódców Ameryki, prawo podatkowe najwidoczniej nie było jego mocną stroną: „Pewnego
dnia we wrześniu 1939 roku prezydent wręczył mi dziwny plan opodatkowania zysków wojennych z prośbą, żebym poroz-
mawiał z innymi i opracował prawdziwe prawo podatkowe od zysków wojennych. Przedstawił swoją formułę – Bóg raczy
wiedzieć skąd ją wziął – w formie krótkiego memorandum. W skrócie, należało dodać wartość księgową przedsiębiorstwa
do jego aktualnej wyceny, dodać kapitał w gotówce oraz średnie roczne dochody z ostatnich pięciu lat. Otrzymaną sumę na-
leżało następnie podzielić przez cztery, a uzyskany w ten sposób wynik miał stanowić podstawę opodatkowania. Zezwalał
na 6% zwrot z tej podstawy, natomiast wszystko ponadto należało opodatkować w wysokości 99,9%. Przykro mi to mówić,
ale żaden z ekspertów w administracji, z którymi się konsultowałem, nie zwrócił na to memorandum należnej uwagi.” Frag-
ment książki That Man: An Insider’s Portrait of Franklin D. Roosevelt Roberta H. Jacksona, 2003, s. 132–133.
A hand-written scheme penned by US President Roosevelt on how to deal with profiteering at the outbreak of WWII. While one
of America’s greatest leaders, tax law was apparently not his forte: “One day in September 1939, the President handed me a we-
ird plan for excess profits taxation in connection with the request that I confer with various others and devise a real excess pro-
fits tax law. He had put forward his formula, God knows where he had obtained it, in the form of short memorandum. It was, in
brief, to add the book value of a corporation’s plant to its present appraised value, the cash capital of the company, and its ear-
nings averaged for five years. Taking that total and dividing it by four would give the base for the tax. He would allow 6 percent
return on that base and tax all over that at 99.9 percent. I am sorry to say that none of the experts in the Administration whom
I consulted gave his memorandum respectful attention. Excerpted from That Man: An Insider’s Portrait of Franklin D. Roosevelt
by Robert H. Jackson (2003), pp. 132–133.
41
Drzewo genealogiczne Price Waterhouse wydrukowane na okładce programu kolacji wydanej w 1950 roku w Nowym Jor-
ku z okazji setnej rocznicy założenia firmy. Korzenie tej międzynarodowej korporacji pochodzą od firmy założonej przez
Samuela Price’a w 1850 roku w Wielkiej Brytanii.
Price Waterhouse’s family tree depicted on the program cover from a centenary dinner in held New York in 1950. The roots of
the firm’s worldwide connections go back to Samuel Price’s establishment of the UK-based firm in 1850.
Lee, Archivists.
42
Rzadko komu, poza prawdopodobnie księgowymi, sprawia przyjemność wypełnianie deklaracji podatkowych. Rysunek zatytu-
łowany „Koszmar podatków dochodowych” z amerykańskiej gazety “The Saturday Evening Post” wydanej w 1930 roku.
Źródło: www. advertisingarchives.co.uk; szczególne podziękowania dla Helen Mason, Picture Researcher.
Hardly anybody except perhaps an accountant relishes doing tax returns. A depiction of “The Nightmare of Income Taxes”
excerpted from a 1930 edition of the US magazine the “Saturday Evening Post”.
Source: The www.advertisingarchives.co.uk; special thanks to Ms Helen Mason, Picture Researcher.
43
„Blind Man’s Buff”, reklama lat 50. XX w. amerykańskiej firmy Monero, producenta szybkich kalkulatorów, reklamowanych
jako „maszyny na każde biurko”. Maszyna miała oszczędzić księgowym pracy „po omacku”, by użyć takiej przenośni.
Źródło: www. advertisingarchives.co.uk; szczególne podziękowania dla Helen Mason, Picture Researcher.
“Blind Man’s Buff”, a 1950s advertisement for the US company Monroe, manufacturer of high speed adding-calculators – “The Ma-
chine for Every Desk”. The machine ensured accountants did not have to work, figuratively speaking, “in the dark”.
44
Certyfikat autora wydany przez Instytut Dyplomowanych Biegłych Rewidentów w Ontario w 1975 roku. Mnóstwo czasu,
wysiłku i bólu (słowami Churchilla „krwi, potu i łez”) trzeba było, by uzyskać taki mały papierek podczas stażu w Price
Waterhouse w Toronto. Pomimo osobistych poświęceń, dokument jest oficjalnie własnością IDKO. Zgodnie z prawem oso-
ba, która przestaje być członkiem IDKO i nie jest już CA powinna zwrócić certyfikat – ja jednak nie miałem serca, żeby to
zrobić. Z powodów nostalgicznych certyfikat nadal wisi na ścianie w zaciszu naszego domu. Czytelnicy tego Kompendium
będą przynajmniej wiedzieli, że jego autor był kiedyś księgowym.
Your author’s certificate issued by the Institute of Chartered Accountants of Ontario (ICAO) in 1975. A great deal of time, effort
and even agony (“blood, sweat and tears” in Churchillian terms) went into getting such a small piece a paper while articling with
Price Waterhouse in Toronto. Despite such personal sacrifices, the document is formally the property of the ICAO. By rights,
a non-member who is no longer a CA is supposed to return it. But I didn’t have the heart. For nostalgia’s sake, it hangs on the wall
in the privacy of our home. Readers of this Compendium will at least know that its author was once an accountant.
45
„Księgowość była moją pasją, aż odkryłem Smirnoffa”. Ta dowcipna reklama pojawiła się w latach 70. XX w., kiedy au-
tor starał się zostać księgowym. Natychmiast wzbudziła wątpliwości co do atrakcyjności wybranej kariery. Lata później
w Polsce w końcu odkrył Smirnoffa wraz z innymi markami wódek.
Źródło: www. advertisingarchives.co.uk; szczególne podziękowania dla Helen Mason. Picture Researcher.
“Accountancy was my life until I discovered Smirnoff”. This clever advertisement was in circulation in the 1970s when your
author was trying to become an accountant. It inevitably raised doubts in his mind about the excitement of his chosen career.
Years later in Poland he would finally “discover” Smirnoff along with many other brands of vodka.
46
Czy to okrutny żart? Ilustracja książki należącej do autora pt.: Dlaczego księgowość nie jest nudna tajemniczego Mitchella L.
Golda, CA, wydana w 1976 roku przez Purple Light Publishing of Toronto. Książka, którą zapewne łatwiej było napisać niż
to Kompendium, składa się ze 100 czystych stron. Pan Gold jest prawdopodobnie zwolennikiem tej samej szkoły myślenia, co
autor książki pt.: Co mężczyźni wiedzą o kobietach.
Is this cruel joke? Your author’s copy of Why Accounting Is Not Boring by a fictitious Mr Mitchell L. Gold, CA published in 1976 by
Purple Light Publishing of Toronto. The book, which was presumably a lot easier to write than this Compendium, consists of 100
blank pages. Mr. Gold is perhaps from the same school of thought that penned the book What Men Know About Women.
47
Niniejszą książkę zadedykowałem mojemu synowi, Marcinowi Pattersonowi. Jest to wyraz mojej miłości i zdaję sobie spra-
wę, że w żaden sposób nie nakłoni on Marcina do wyboru kariery księgowego. Ten rysunek to jeden z jego wielu artystycz-
nych wysiłków stworzenia tapety na mój komputer, kiedy był jeszcze małym chłopcem. Podobnie jak wyżej wymieniony
autor, Marcin w sposób oczywisty postrzega tę książkę jako odrobinę nudną.
This book is dedicated to my son, Marcin Patterson. While it is meant as a loving gesture, I am not sure it will have any influence
on a career choice in accountancy. This image comes from his artistic efforts at creating wallpaper for my computer screen when
he was a small boy. Like the author above, Marcin obviously sees the book as more than a little boring.
Index
Abacus 649 Accountant’s Report 656

Abandonment/Decommissioning Costs 650 Accountant’s Review 657
Abatement 650 Accountantspeak (slang) 658
Abbreviated Financial Reports (UK) 650 Accounting 658
Abnormal Losses/Gains, in Process Accounting and Auditing Organisation
Costing 650 for Islamic Financial Institutions 660
Above-the-line (vernacular) 651 Accounting Assumptions 660
Absorption Costing 651 Accounting Beta 662
ACA ▶ Associate of Chartered Accounting Buzz Words 662
Accountants 652 Accounting Changes 662
ACCA ▶ Association of Chartered Certified Accounting Cycle 663
Accountants 652 Accounting/Reporting Entity 663
Accelerated Depreciation 652 Accounting Equation 663
Acceptance and Continuance Decisions 652 Accounting Estimates 664
Account 652 Accounting Events 666
Account Analysis Method (of Cost Accounting Fallacies 667
Estimation) 653 Accounting Fraud/Scams 668
Account Code 653 Accounting Hall of Fame (USA) 668
Accountability 653 Accounting History 668
Accountability Index 654 Accounting Industry (vs. Profession) 672
Accountancy 654 Accounting Irregularities 672
Accountancy Foundation (UK) 654 Accounting Judgements 672
Accountant 655 Accounting Noise (slang) 673
Accountant Bashing (vernacular) 656 Accounting Period 673
Index
1245
Accounting Policies/Methods 673 Adjusting Post Balance Sheet Events 693
Accounting Practices, Economics of 675 Advanced Billing 693
Accounting Principles/Concepts 676 Adverse Audit Opinion 694
Accounting Pyramid (Author’s Advisory Services vs. Consulting, Conflict
vernacular) 677 of Interest Distinctions 694
Accounting Records 677 Affiliate (Affiliated Company) 695
Accounting Regulators 678 Agricultural Activity, Accounting for 695
Accounting Risk (vernacular) 679 Allocation vs. Apportionment 695
Accounting Scandal 679 Allocations (Accounting) 696
Accounting Service Bureau 680 Allowance for Depreciation ▶
Accounting Standards 681 Depreciation 697
Accounting Standards Board (UK) 681 Allowance for Doubtful Accounts
(Accounting) Standard-setters 682 (USA) 697
Accounting Users/Financial Statement Allowance vs. Provision (Distinction) 697
(External) Users 682 Allowed Alternative Treatment 697
Accounts, The 684 Alternative Minimum Tax (USA) 698
Accounts Receivable (Trade Receivables), Amalgamation 698
Accounting for 684 Amortisation 698
Accretion/Accretive 685 Amortisation of Discount/Premium on Long
Accrual (Basis of) Accounting 685 Term Debt 699
Accruals (Period End) 686 Analytical Audit Procedures 700
Accrued Liabilities 688 Andersen (Rise and Fall of Arthur
Accrued Pension Benefit Valuation Andersen) 701
Method 688 Anglo-Saxon Accounting Tradition 702
Accumulated Depreciation/ Annual Report (to Shareholders) 703
Amortisation 689 Apportionment, Cost 704
Achievable Stretch 689 Appraisal Increments 704
Acquisitions (Corporate), Accounting Appraised Value 706
for 690 Appreciation 706
Active Market 691 Appropriation Account 706
Activity Based Costing 691 Arm’s Length 707
Actual Cost 691 Articling Student (Canada et. al) 707
Actuarial Assumptions 691 Aspirations (& Budgets) 708
Actuarial Gains/Losses (Pension Plans) 692 Assessed Value 708
Ad Valorem Duty 692 Asset Disposal 708
Adjusting Entries 692 Asset Quality 709
1246 Index
Assets (Accounting) 709 Balance Sheet/Statement of Financial
Assets to be Disposed 710 Position 724
Assignment, Cost 710 Balance Sheet Formats 727
Associate of Chartered Accountants 710 Balance the Books (vernacular) 727
Associated Company 710 Balancing Allowance/Charge 729
Association of Chartered Certified Bank Account 729
Accountants 711 Bank (Account) Reconciliation 730
Assurance Services 711 Bank Debt 731
Audit (Statutory) 711 Bank Statement 731
Audit Committee 712 Barter 731
Audit Documentation 713 Bean Counter 732
Audit Evidence 713 Below the Line (vernacular) 732
Audit Failure (vernacular) 713 Benchmark/Preferred Treatment (IAS) 733
Audit Fees 714 Betterment (Expenditures) 733
Audit Opinion 715 “Big Bath” Write-down 733
Audit Programmes 715 Big Four Accounting/Audit Firms 734
Audit Quality Reviews (Internal) 716 Bills of Exchange, Accounting for 735
Audit Risk 716 Black Ink (Euphemism) 736
Audit Software 717 Board of Directors (Anglo-Saxon) 736
Audit Trail 717 Boilerplate (slang) 736
Auditing Standards 717 Book Keeping 737
Auditor Rotation 718 Book to Market Value 738
Auditor’s Certificate (vernacular) 718 Book Value 739
Auditor’s Power 718 Bookkeeper 739
Auditors (Appointed) 720 Books of Account (the Books) 740
Authorised Shares/Capital 721 Bottom Line (slang) 740
Available-for-Sale Assets 721 “Bottom Up” Budget ▶ Participative
Available-for-Sale Investments 721 Budget 740
Avoidable Cost 721 Branch Accounting 740
Brand Value 741
b/fwd & b/d (Bookkeeping symbols) 722 Bribery, Accounting for 741
Back Taxes 722 Bricks and Mortar (slang) 742
Backflush Costing (vernacular) 722 Bright-line (Rules Based) Accounting
Bad Debts Expense 722 Standards 742
Balance (noun) 723 Budget 743
Balance, To (verb) 723 Budget Behaviour Issues 744
Index
1247
Budget Bias 745 Cash Accounting Methods 756
Budget Committee 745 Cash Budget 757
Burden (USA vernacular) 745 Cash Equivalent 758
Business Language (vernacular) 746 Cash Flow (Business Person’s
Business Review (EU) 746 Definition) 758
By-products (Accounting for) 746 Cash Flow from Operations 759
Cash Flow Statement 760
c/fwd or c/f (Bookkeeping symbols) 747 Cash Flow vs. Accounting Profit Debate 761
C’s of Accounting (English language Cash Generating Unit 763
mnemonic) 747 Cash Register 763
C.A. ▶ Chartered Accountant 747 Cashbook 764
CAAT ▶ Computer Assisted Audit Certified Accounting Professional 764
Techniques 748 Certified Public Accountant (USA) 764
Cadbury Code of Best Practice (UK) 748 CFO ▶ Cash Flow from Operations 764
CAP ▶ Compliance Advisory Panel 748 CFO ▶ Finance Director 765
CAP ▶ Certified Accounting CGU ▶ Cash Generating Unit 765
Professional 748 Chairperson of Board 765
Capital Cost Allowance ▶ Tax Chairperson’s Statement/Letter 765
Depreciation 748 Chamber of Auditors (EU) 765
Capital Employed 748 Changes in Accounting Estimates/Policy,
Capital Gain 749 Disclosure 765
Capital Lease (USA) 749 Changing Prices & Historical Cost
Capital Maintenance Accounting 749 Accounting 766
Capital Maintenance Concept 750 Charge-Off 769
Capital Markets (& Accounting) 750 Chart of Accounts 769
Capital Reserve Arising on Chartered Accountant (UK et al.) 770
Consolidation 751 Checks and Balances 770
Capital Transactions 752 Chief Accountant SEC (USA) 770
Capitalise-versus-Expense Decision 752 Chief Financial Officer ▶ Finance
Capitalised Interest Expense Director 771
(Borrower’s) 753 Chief Information Officer 771
Capitalised Interest Revenue (Lender’s) 754 Chief Operating Officer 771
Carousel Fraud 754 “Clean” Audit Opinion 771
Carried Interest (vernacular) 754 Clean Surplus Accounting (vernacular) 772
Carrying Value 755 Clean Up the Balance Sheet (accountant’s
Cash 756 slang) 772
1248 Index
Clear Title (vernacular) 773 Consideration 787
Clerk, Accounting (archaic) 773 Consignment 787
Closing Rate Method (Foreign Currency Consistency (Accounting Principle) 787
Translation) 773 Consolidating Accounts 788
Closing the Books (vernacular) 774 Consolidation (Accounting) 788
Code of Professional Conduct Constructed Financial Statements 790
(Accountants’) 775 Construction-in-Progress 791
COGS ▶ Cost of Goods Sold 775 Constructive Obligation 792
Combinations 775 Contingency Fees/Contingent Income
Combined Code on Corporate Governance (Accounting for) 792
(UK) 776 Contingency Fees (& Professional
Comfort Letter (Advisor’s) 777 Services) 792
Commercial Arithmetic 777 Contingent Assets 792
Commissions (Accounting for) 777 Contingent Consideration 792
Commitment 778 Contingent Gain 793
Committee of Sponsoring Organisations Contingent Liability 793
(COSO) of the Treadway Commission Continuing Operations 795
(USA) 778 Continuing Professional Education
Company 779 (Auditors) 795
Comparability 779 Continuous Budget 795
Compendium 780 Continuous Public Disclosure 795
Compilation (Accountant’s) 780 Contra Accounts 795
Completed Contract Method 781 Contract 795
Complexity-Related Costs 781 Contract Accounting 796
Compliance Advisory Panel 782 Contribution Income Statement 797
Compliance Reporting 782 Contribution Margin 797
Comprehensive Income 783 Contributory Negligence 798
Computer Assisted Audit Techniques 783 Control (Over Another Entity) 798
Computer Systems Security 783 Control Account 799
Conceptual/IASC Framework 784 Control Fatigue 799
Condensed Financial Statements 785 Controllable Cost 799
Conference Method (of Cost Controller Function (USA) 799
Estimation) 785 Controlling Interest 799
Confirmation (Audit) 785 Convergence of Global Accounting
Conflict of Interest 786 Standards 800
Conservatism (USA) 787 COO ▶ Chief Operating Officer 801
Index
1249
Cook the Books (slang) 801 Credit (verb) 814
Cookie Jar Accounting (slang) 802 Creditor 815
Corporate Filings (SEC) 802 Critical Accounting Estimates and
Corporate/Financial Reporting 803 Judgements, Disclosure 815
Corporate Income Taxes 804 Crystallize 815
Corporate Reporting Reform 804 Culture of Concealment (vernacular) 816
Correcting Entries 805 Cumulative Catch-Up Method 816
COSO ▶ Committee of Sponsoring Current Account 816
Organisations of the Treadway Current Assets 816
Commission (USA) 806 Current Cost Accounting 817
Cost 806 Current Liability 817
Cost Accounting 806 Current Portion Long Term Debt 818
Cost Allocation/Attribution 807 Current Purchasing Power Accounting 818
Cost Behaviour 807 Current Value Accounting 818
Cost Centre 808 Customer Advances 819
Cost Control/Containment 808 Customer Profitability Analysis 819
Cost Incurrence 808 Cut-off (Period End) 819
Cost Management 808 CVA ▶ Current Value Accounting 820
Cost Mark-up ▶ Mark-up 809
Cost Method (of Consolidation) 809 Dangling Debit (vernacular) 821
Cost Objects 809 Dates and Gates (vernacular) 821
Cost of Goods Sold 809 De-recognition of Financial Assets 821
Cost-Plus Pricing 810 Dead Stock (slang) 821
Cost/Purchasing Transparency 810 Deadlocked Joint Venture 822
Cost Recovery Method 811 Debit (Accounting Entry) 822
Cost Smoothing (vernacular) 811 Debit Note 823
Cost Structure 811 Debtor 823
Costs (vernacular) 812 Decentralization/Delegation
Counting House (archaic) 812 (& Accounting) 823
Court of Auditors (EU) 812 Declared Income 823
CPA ▶ Certified Public Accountant 813 Declining/Reducing Balance Method
CPA (USA et al.) 813 (of Depreciation) 823
Creative Accounting (Oxymoron) 813 Deemed Transactions (Income Taxes) 824
Credit (Accounting Entry) 814 Defalcation 824
Credit Note 814 Deferral Method (of Tax Credits) 825
Credit (Noun) 814 Deferred Asset 825
1250 Index
Deferred Income 825 Drawings 837
Deferred Income Tax Expense 825 Dress Up the Financial Statements
Deferred Liability 826 (slang) 837
Deferred Tax Assets 826 Drill Down (vernacular) 837
Defined Benefit (Pension) Plan 827 Dual Aspect Convention 838
Defined Contribution (Pension) Plan 827 Dual Audit 838
Democratized Information (concept) 827
Depletion Accounting 828 Early Payment Discount, Accounting
Deposit Account/Financial Statement, for 839
Reconciliation 828 Early Retirement of Long Term Debt
Depreciation 829 (Prepayment), Accounting for 840
Depreciation Expense 829 Earn Out 840
Deprival Value 831 Earned Reserve Capital 840
Derivatives (Accounting for) 831 Earnings 841
Differential/Incremental/Relevant Cash Earnings Before Interest & Taxes 841
Flow 832 Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation
Dilution 832 & Amortisation 842
Direct Costs 832 Earnings Concepts 843
Direct Method (of Calculating Cash Flow Earnings Estimates 844
from Operations) 832 Earnings Game, The (vernacular) 844
Direct Taxation 833 Earnings Management (vernacular) 845
Direct Write-Off 833 Earnings Per Share 845
Directors’ Report (Anglo-Saxon) 833 Earnings Quality (vernacular) 846
Disbursement 833 Earnings Releases 847
Disclaimer of Audit Opinion 833 Earnings Season (Wall Street vernacular) 847
Disclosure (Financial) 833 EBIT ▶ Earnings Before Interest &
Discontinued Operations 834 Taxes 847
Discontinuing Operations 835 EBITDA ▶ Earnings Before Interest, Taxes,
Discount (Price) 835 Depreciation & Amortisation 847
Discretionary/Managed Costs 835 Economic Profit 847
Discretionary Reserve 835 Economic Value 848
Dividend 836 Economics (Impact on Accounting) 848
Domicile 836 Effective Tax Rate 849
Double Entry 836 EFRAG ▶ European Financial Reporting
Double Taxation 836 Advisory Group 850
Draw Up the Accounts (vernacular) 837 EIS ▶ Executive Information Systems 850
Index
1251
Electronic Point of Sale 850 Ethical Codes (Standards of Conduct) in
Elements (of Financial Statements) 850 Public Accounting 861
Elimination Entries (on Consolidation) 851 Ethics in Financial Reporting 862
Embedded Value Accounting 852 European Financial Reporting Advisory
Embezzlement 852 Group 863
Emerging Issues Task Force (USA) 852 European Union Accounting Directives 863
Emerging/Transition Market European Union Directive VIII 864
Accounting 852 Event After Balance Sheet Date ▶ Post
Emoluments (Directors’) 852 (Subsequent) Balance Sheet Event 864
Emphasis of the Matter Paragraph 853 Everything Adds Up (saying) 864
Employee Benefits, Supplemental 853 Exceptional (Income) 865
Employee Compensation Costs 853 Exceptions to GAAP (USA) 865
Employee Expense Claims 854 Executive Compensation, Disclosure 865
Employee Share Ownership Plans (USA) 855 Executive Information Systems 865
Enhanced Business Reporting (USA) 855 Exit Value 865
Enron, Impact on Financial Reporting 855 Expenditure 866
Enterprise Resource Planning 856 Expense 866
Entity (Accounting/Reporting) 857 Expense Accruals ▶ Accrued Liabilities 867
Environmental Audit 857 Expense Classification (Functional
Environmental Management vs. Natural) 867
Accounting 857 Expense Layouts (Horizontal vs.
Environmental Reporting 857 Vertical) 867
EPOS ▶ Electronic Point of Sale 858 Experience Curve Effect 868
EPS ▶ Earnings Per Share 858 Exposure Draft 868
Equalisation Reserve 858 Expropriated Assets 869
Equity 858 Extended/Adjusted Trial Balance 869
Equity Method (of Consolidation) 859 Extendible Business Reporting
Equivalent (Effective) Units 859 Language 870
ERP ▶ Enterprise Resource Planning 860 Extraordinary Earnings/Income/Losses 870
Error Adjustments 860
Errors and Omissions (E&O) Insurance 860 Face/Nominal/Par Value (vernacular) 871
ESOP ▶ Employee Share Ownership Fact Books 871
Plans 860 Factor Cost 871
Estate Tax 860 Factory Overhead 871
Ethical Accounting 860 Fair Presentation (USA) 872
Fair Value (Accountant’s Version) 873
1252 Index
Fair Value Accounting 874 Financial Statement Presentation 889
Fair Value Carrying Amount 875 Financial Statements 889
FASB ▶ Financial Accounting Standards Finished Goods Inventory 891
Board 875 Fiscal Year 891
FCA ▶ Fellow, Chartered Accountant 875 FIST (First In Still There) 892
FD ▶ Finance Director 875 Fixed Assets 892
Fee Income 875 Fixed Cost Expenditure Variance 894
Fellow, Chartered Accountant 876 Fixed Cost Variances 894
Fictitious Sales 876 Fixed Costs 895
FIFO (First In, First Out) 876 Fixed Overhead Manufacturing
Figures, The (colloquial) 877 Variance 896
Filing of Financial Statements Flat Tax 896
(vernacular) 877 Flexible Budgeting 897
Final Four 877 Flow Through Method (Tax Credits) 897
Finance & Accounting (F&A) Efficiency 878 Footings (British) 897
Finance Costs 878 Footnotes (to Financial Statements) 898
Finance Director 879 Foreign Currency Financial Reporting
Financial Accounting 880 (Issues) 898
Financial Accounting Standards Board 881 Foreign Currency Transactions, Accounting
Financial Accounting Standards Foundation for 898
(Japan) 881 Foreign Currency Translation, Accounting
Financial Accounting Theory 881 for 901
Financial Analytics Software 882 Foreign Exchange Market 902
Financial Assets, Accounting for 882 Foreign Operations, Classification 902
Financial Expert Rule – Sarbanes-Oxley Act Forensic Accounting 903
(USA) 884 Form 10K 903
Financial Instrument (Accounting For) 884 Forward Looking Information/
Financial Management Accounting (FMA) Statements 903
Software 885 “Four Eyes” Rule 903
Financial Reality (vernacular) 885 Franchise Accounting 904
Financial Reporting 886 Fraud Detection by Auditors 904
Financial Reporting Council (UK) 887 Fraud Detection Software 905
Financial Results 887 Frozen Assets 905
Financial Services Authority (UK) 887 Fudge the Numbers (slang) 905
Financial Statement Assertions 888 Full Cost (Exploration) Accounting 906
Financial Statement Insurance 889 Functional Currency 906
Index
1253
Fund Accounting 907 Goodwill Impairment Test 921
Fundamental (Accounting) Errors 907 Government Grants (Accounting for) 922
Funded Debt (British) 907 GRI ▶ Global Reporting Initiative 923
Funded Pension 907 Green Audit ▶ Environmental Audit 923
Funds Flow 907 Gross Income/Profits 923
Funds Flow Statement 908 Gross Profit Margin 923
Fungibles 909 Gross-Up 924
Group (Business) 924
G/L ▶ General Ledger 911 Guarantee (To) 924
G5+1 911 Guidance (Earnings) 925
GAAP ▶ Generally Accepted Accounting
Principles 911 Harmonisation (of Accounting
GAAS ▶ Generally Accepted Auditing Standards) 927
Standards 911 Harvesting (slang) 927
Gain on Sale of Fixed Assets 911 HCA ▶ Historical Cost Accounting 928
Gains/Losses Terminology vs. Earnings 912 Headline Profits (vernacular) 928
Gain-sharing (vernacular) 912 Hedge (Accounting) 928
GAP in GAAP (USA) 912 Hedge Book 929
General Accounting Office (USA) 913 Held-to-Maturity Investments 929
General Disclosures (Financial Hidden Reserves 930
Reporting) 913 High Level Controls 931
General Ledger 914 High-Low Method of Cost Estimation 931
General Provision (Banking) 914 Historical Cost Accounting 931
General Risk Reserve 914 Historical Cost Carrying Amount 932
Generally Accepted Accounting Historical/Original/Purchase Cost 933
Principles 914 Hold Back/Retention Money 933
Generally Accepted Auditing Standards 915 Holding Company 933
Generational Accounting 915 Hollerite (Brazilian jargon) 934
Global Accounting Alliance 916 Hope Value (slang) 934
Global Reporting Initiative 917 Horizontal Equity 935
Going Concern 917 Horses on the Payroll (slang) 935
Going Concern Assumption 917 Human Capital 936
Going Concern Qualification 918 Hyperinflation (Accounting for) 936
Going Concern Valuation 918
Goodwill (Accounting Goodwill) 919 IAASB ▶ International Auditing and
Goodwill (Financial Significance) 920 Assurance Standards Board 939
1254 Index
IAS ▶ International Accounting Indirect Method (of Calculating Cash Flow
Standards 939 from Operations) 948
IASB ▶ International Accounting Standards Indirect Taxation 949
Board 939 Industrial Engineering/Work Measurement
IASB Framework ▶ International Accounting Method (of Cost Estimation) 949
Standards Board Framework 939 Inflate Earnings (vernacular) 949
IASC ▶ International Accounting Standards Information Arbitrage 950
Committee 939 Information Management 950
Idle Time Cost 939 Information Technology 950
IESBA ▶ The International Ethical Standards Institutional Infrastructure (&
Board for Accountants 939 Accounting) 951
IFAC ▶ International Federation of Intangible Assets 951
Accountants 939 Inter-company/Inter-corporate/Intra-
IFRIC ▶ International Financial Reporting company Transactions 952
Interpretations Committee 939 Interaction Costs 952
IFRS ▶ International Financial Reporting Interest 952
Standards 939 Interest Capitalisation 953
Impairment (Asset Value) 939 Interest Method (of Income
Imprest System 940 Recognition) 953
Imputed Interest (Tax Regulations) 940 Interim Financial Statements 953
In-kind Payment 941 Internal Audit Function 954
In-process Research and Development 941 Internal Cash Generation 955
“In-sourcing”, Accounting Services 941 Internal Controls 955
Income 941 Internal Revenue Service 956
Income Smoothing 942 Internally Generated Goodwill 956
Income Statement (USA) 943 International Accounting Standards 956
Income Tax Basis 944 International accounting standards (generic
Income Tax Liability 944 description) 958
Income Taxes 945 International Accounting Standards
Incomplete Records, Accounting for 945 Board 959
Incremental Budgeting 946 International Accounting Standards Board
Incremental Costs 946 Framework 960
Independence (Auditors’) 946 International Accounting Standards
Independence Standards Board 948 Committee 960
Indirect Costs 948 International Accounting Standards
Infrastructure 961
Index
1255
International Auditing and Assurance Joint Costs/Joint Products 971
Standards Board 962 Jokes, Accounting 971
International Ethical Standards Board for Journal 972
Accountants, The 963 Jubilee Payments 972
International Federation of Accountants 963
International Financial Reporting Kaizen Budgeting (Japan) 973
Interpretations Committee 964
International Financial Reporting Language of Business ▶ Business
Standards 964 Language 974
International Organisation of Securities Last-In, First-Out ▶ LIFO 974
Commissions 965 Latent Liability (vernacular) 974
(International) Public Interest Oversight Learning Curve 975
Board 965 Lease Receivable 975
International Standards on Auditing 965 Leases, Accounting for 976
International Valuation Standards 966 Ledger 977
Internet (& Auditing) 966 Ledgering/Detailing 978
Intranet 967 Legacy Costs/Expenses 978
Inventory Cost Formulae 967 Legal Reserve 978
Inventory List 969 Liabilities (Accounting for) 978
Inventory Profit 969 Life Cycle Costing 979
Investment Properties/Income 969 LIFO (Last-In, First-Out) 980
Investment/Securities Portfolio (Accounting LIFO Invasion/Liquidation 981
Classifications) 969 LIFO Reserve 981
Invoice 970 Limited Liability Partnership 981
IOSCO ▶ International Organisation Line Item (vernacular) 981
of Securities Commissions 970 Linked Presentation 981
IRS ▶ Internal Revenue Service 970 Liquidation Value 982
ISA ▶ International Standards on Liquidity (Asset) 982
Auditing 970 LLP ▶ Limited Liability Partnership 982
ISB ▶ Independence Standards Board 970 Loan (A) 982
Issued Capital Stock/Subscribed Shares 970 Loan Classification 983
IT ▶ Information Technology 970 LOCOM Valuation Method ▶ Lower-of-Cost-
IVS ▶ International Valuation or-Market Valuation Method 983
Standards 970 Long Form (Audit) Report 983
Long Lived/Term Assets 984
Job-Costing 971 Long Term Debt 984
1256 Index
Long Term Investment 984 Mergers Accounting 1001
Loophole, Tax (vernacular) 985 Minority Interest 1002
Loss 986 Minutes (Board) 1003
Loss on Sale of Fixed Assets 986 MIS ▶ Management Information
Loss Reserve 987 Systems 1003
Low-Balling (slang) 987 Missing Trader Intra-Community VAT Fraud
Lower-of-Cost-or-Market Valuation ▶ Carousel Fraud 1003
Method 988 Mixed-Attribute System 1003
Lump-Sum 989 Moats (slang) 1004
Modified Audit Opinion 1004
Major Repair/Extra-ordinary Repair vs. Money Measurement (Accounting
Ordinary Repair 990 Concept) 1005
Malfeasance (Anglo-Saxon) 990 (The) Monitoring Group (of Public Interest
Management Accounting 990 Oversight Board) 1005
Management Commentary/Narrative Movements 1005
Reporting 991 Multi-Disciplinary Professional
Management Discussion & Analysis Practice 1006
(USA) 992 Multiple-Element Transaction 1007
Management Information Systems 993 Multiple-Step Income Statement 1007
Management Letter (Auditor’s) 994 MVA ▶ Market Value Accounting 1007
Management Representation Letter 994
Management vs. Financial Accounting NAV ▶ Net Asset Value 1008
Compared 994 NBV ▶ Net Book Value 1008
Management’s Responsibility for Financial Negative Goodwill 1008
Reporting 995 Negative Income Tax 1009
Marginal Costs 996 Negligence 1010
Marginal Tax Rate 997 Negligence, Standard of Conduct
Mark-to-Market Value Adjustments 997 (USA) 1010
Mark-up 997 Net Asset Value 1011
Market Value 998 Net Book Value 1011
Market Value Accounting 998 Net Realizable Value 1011
Master Budget 999 Net Working Capital 1012
Matching (Accounting Principle) 999 Net Worth 1012
Materiality 999 Nominal Ledger ▶ General Ledger 1012
Measurement Uncertainty, Disclosure 1001 Non-cash Stock Compensation (USA) 1012
Memorandum Account 1001 Non-Consolidated Subsidiary 1012
Index
1257
Non-current Assets Held for Sale 1013 Ordinary Repair 1029
Non-qualified Deferred Executive Organization Costs/Expenditures 1029
Compensation (USA) 1013 Orphan Subsidiary (vernacular) 1030
Non-recurring Items 1013 Other Expense 1030
Non-Trade Items (Accounts Payable/ Other Reserves (Classification) 1030
Receivable) 1015 Other Revenue 1030
Normalization (of Reported Income) 1016 Outlay 1030
Norwalk Agreement 1016 Out-of-pocket Costs/Expenses 1030
Not-for-Profit Organisation 1017 OVA ▶ Overhead Value Analysis 1031
Notes (Financial Statement) 1017 Over-Absorbed/Under-Absorbed
Notes Receivable/Payable 1018 Manufacturing Overhead 1031
Number Crunching (slang) 1019 Overhead Absorption Rate, Budgeted 1031
Overhead Expenses 1032
Objectives/Principles Oriented Accounting Overhead Value Analysis 1033
Standards ▶ Principles-based Accounting Override (Fair Presentation/True &
Standards 1020 Fair) 1033
Objectivity Convention 1020 Oversight 1033
Obsolescence 1020 Overtime Premium, Accounting for 1034
Off-Balance Sheet Item 1020 Own Work Capitalised 1034
Off-Site Controller/Comptroller 1021 Owners’ Equity 1034
Off-the-books Partnerships 1021
Ombudsperson, Corporate 1022 Pacioli, Luca (1445–1517) 1035
On-Line Financial Reporting 1022 Pad an Expense Account (vernacular) 1036
On Paper (vernacular) 1023 Paid-Up Share Capital 1036
On-Site Bank Inspection/Examination 1023 Paper Profits (slang) 1036
Opacity 1023 Paper Trail 1037
Open Book Management 1024 Par Value ▶ Face Value 1037
Operating and Financial Review (UK) 1025 Parent Company Financial Statements 1037
Operating Cash Flow 1025 Parmalat SpA 1037
Operating Deficit/Loss 1026 Participative Budget 1038
Operating Income/Profit 1026 Payables (Accounts Payable) 1038
Operating/Operational Budget 1027 Payroll 1039
Operating Transactions 1027 Payroll Taxes 1039
Opinion Shopping 1027 PCAOB ▶ Public Company Accounting
Opportunity Cost 1028 Oversight Board 1039
Ordinary Income 1029 Peanut-butter Costing (slang) 1039
1258 Index
Peer Review (Auditors) 1040 Principles-based Accounting
Percentage-of-Completion Method 1040 Standards 1050
Period Costs 1041 Prior Period Adjustment 1050
Periodic Inventory System 1042 Procedures and Findings Report,
Permanent Accounts 1042 Accountant’s 1051
Permanent (Timing) Difference 1042 Process Costing 1051
Perpetual Inventory System 1042 Product Liability Litigation, Accounting
Phantom Income 1042 for 1051
Phantom Transactions (vernacular) 1042 Product/Unit Cost 1052
Physical Count of Inventory 1042 Professional Oversight Board (UK) 1053
Pick and Shovel Work (slang) 1042 Professional Practice Group (SEC) 1053
PIOB ▶ (International) Public Interest Professional Privilege & Accountants 1053
Oversight Board 1042 Professional Scepticism, Auditor’s 1053
Plain Language Movement 1043 Profit 1054
Planning & Control 1043 Profit and Loss Statement 1055
Plug (slang) 1044 Profit Margin 1055
Point of Sale Terminal 1044 Profit Warnings 1056
Pooling of Interests (USA) 1044 Profiteering 1056
Positive Accounting Theories 1045 Pro-forma Financial Statements 1056
Post a Profit (vernacular) 1046 Progressive Income Taxes 1058
Post-Audit (Capital Budget) 1046 Progressive Taxation 1059
Post-employment Benefits, Accounting Property, Plant and Equipment 1059
for 1047 Proportional Consolidation 1059
Post (Subsequent) Balance Sheet Event 1047 Proportionate Liability, Claims Against
Post (To) 1047 Auditors 1059
Posting 1047 Provision (for Loss) 1059
£.s.d. (British) 1048 Provision, Controversy Over 1060
PPE ▶ Property, Plant and Equipment 1048 Provisioning 1060
Preferred Treatment 1048 Prudence (Accounting Principle) 1061
Premium on Capital Stock (USA) 1048 Prudential Returns 1061
Prepaid Expenses 1048 Psychology, Accountant’s 1061
Preparers (vernacular) 1048 Public Accountancy Profession 1062
PricewaterhouseCoopers 1048 Public Company Accounting Oversight Board
Prime Costs 1049 (USA) 1063
Principle of Exceptions (Budgeting) 1049 Public Financial Reporting 1063
Public Interest (& Auditing) 1064
Index
1259
Public Oversight Board (USA) 1064 Recoverable Amount 1076
Public Sector Auditors 1065 Recycling (vernacular) 1076
Publican (archaic) 1065 Red Flag (Auditor’s) 1076
Purchase Acquisition Accounting ▶ Red Ink (euphemism) 1077
Acquisitions (Corporate), Accounting Redundancy Payments, Accounting
for 1065 for 1077
Push Down Accounting 1065 Reform Movement, Financial
PwC ▶ PricewaterhouseCoopers 1066 Reporting 1077
Regression Analysis/Least Squares Technique
Qualifications, Professional Accountancy (in Cost Estimation) 1078
Designation 1067 Regulation Fair Disclosure 1079
Qualified Audit Opinion 1068 Regulatory Returns (Banks) 1080
Qualitative Characteristics (IAS) 1068 Related Party Transactions 1080
Quality of Disclosure Rankings 1068 Relevant Costing 1080
Quality of Reported Earnings Reliability 1081
(vernacular) 1069 Replacement Cost 1081
Replacement Value (in Accounting) 1081
Rational Decision-Making (& Accounting Reportable Events (Re: Auditor
Information) 1070 Changes) 1081
Raw Material Inventory 1071 Reporting (Financial) 1082
Realised Holding Gain/Loss 1071 Reporting Accountant (UK) 1082
Realization (Accounting) 1072 Reputation Assurance 1082
Reasonable Assurance (Auditor’s) 1072 Research and Development Costs 1082
Reasonable Assurance – Sarbanes-Oxley Act Reserve (Capital) 1083
(USA) 1072 Reserve-replacement Ratio (Natural Resource
Reasonableness Check 1072 Firms) 1084
Reassurance Value (in Financial Resource Allocation Decisions
Reporting) 1073 (& Accounting) 1085
Recapture/Recovery (Tax Deduction) 1073 Responsibility Accounting 1086
Reciprocal Allocation Method (Service Restatement (USA) 1086
Departments) 1073 Restructuring Charge 1088
Recklessness, Standard of Conduct Retail Inventory Valuation Method 1088
(USA) 1074 Retained Earnings 1088
Reckoning (vernacular) 1074 Retirement Benefit Obligations 1088
Reconcile 1074 Retrospective Changes in Financial
Record Profits (vernacular) 1075 Statements 1089
1260 Index
Return Fraud (vernacular) 1089 Separate Reporting vs. Uniform Reporting
Revaluation (of Fixed Assets) 1089 Accounting Regimes 1101
Revaluation Reserve 1090 Service Department, Apportionment of
Revenue 1090 Costs 1102
Revenue Recognition 1090 Set-off 1102
Reverse Merger, Accounting for 1091 Severance Payments 1103
Reversing Entries 1091 Sex (& Accountants) 1103
Risk-based Auditing 1092 Shadow Price 1104
Risk Factors (Financial Reporting Share-based Compensation 1104
Disclosure) 1092 Share Ownership, Accounting for 1104
Risk Mitigation (& Accounting) 1093 Shareholders’ Equity 1105
Shoebox Accounting (vernacular) 1105
S, G&A ▶ Sales, General and Administrative Short Form Report 1106
Expense 1094 Shrinkage of Inventory
SAC ▶ Standards Advisory Councils 1094 (vernacular) 1106
Safe Harbour Rule (USA legal SIC ▶ Standing Interpretations
vernacular) 1094 Committee 1107
Sales 1095 Single Entry Accounting Systems 1107
Sales, General and Administrative Single-Step Income Statement 1108
Expense 1095 Slack Budget (vernacular) 1108
Sales Returns and Allowances 1095 Small Business Enterprise Reporting 1109
Sales Variances 1096 Small to Medium Practice 1109
Sandbagging (USA slang) 1096 Source Documents (vernacular) 1110
Sarbanes-Oxley Corporate Responsibility Act Spacek, Leonard (1908–2000) 1110
(USA) 1096 Special Purpose Entity 1110
Scope of Assurance (Auditors’) 1098 Specific Physical Flow (Specific Identification)
Second Audit Opinion 1099 Inventory Costing Method 1112
Secret Reserves ▶ Hidden Rexerves 1099 Spent on Fixed (vernacular) 1112
Section 404, Sarbanes-Oxley Act Spreading Financial Statements
(USA) 1099 (vernacular) 1112
Segmented Reporting 1100 Spreadsheets 1113
Segregation of Duties 1100 SQL 1113
Selective Disclosure (Financial SRO ▶ Self-Regulatory Organisation 1113
Reporting) 1100 Stamp Duty 1113
Self-Regulatory Organisation 1101 Standard Cost 1114
Semi-Variable Costs 1101 Standard Cost Inventory Valuation 1114
Index
1261
Standards Advisory Councils 1115 Tally (archaic) 1126
Standing Interpretations Committee 1116 Tangible Assets 1126
Statement of Condition 1116 Target Costing 1126
Statement of Financial Position 1116 Tax Abolition 1126
Statement of Changes in Owners’/ Tax Advisor 1127
Stockholders’ Equity 1116 Tax Audit 1127
Statement of Sources and Uses of Cash ▶ Cash Tax Avoidance 1128
Flow Statement 1117 Tax Base 1128
Statement of Total Recognised Gains and Tax Books 1129
Losses 1117 Tax Breaks (vernacular) 1129
Static Budget 1117 Tax Credit 1129
Statutory Reporting 1117 Tax Deferral 1130
Step-Down Method, Cost Tax Depreciation 1130
Apportionment 1118 Tax Efficient 1130
Stepped Costs 1118 Tax Evasion 1130
Stock Options, Accounting for 1119 Tax Exempt (Income) 1131
Straight-line Method (of Depreciation) 1120 Tax Gap (vernacular) 1131
Strategic Management Accounting 1121 Tax Havens 1131
Strike a Balance (vernacular) 1121 Tax Holiday 1133
Subsidiary 1121 Tax Integrated Model 1133
Substance Over Form (Accounting) Tax Leniency Programmes
Principle 1122 (vernacular) 1133
Substantive Audit Test 1123 Tax Linked Model 1133
Successful Efforts (Exploration) Tax Loophole ▶ Loophole, Tax 1133
Accounting 1123 Tax Loss Carry Forward 1133
Sunk Cost 1123 Tax Pools 1134
Supervisory Board (EU) 1123 Tax Reporting, Separate vs. Uniform 1134
Supplementary (Accounting) Data 1123 Tax Resistance 1134
Suspense Account 1124 Tax Shelters 1134
Sustainability Reporting 1124 Tax Value 1135
Tax Wedge (vernacular) 1135
T-Account 1125 Taxable Income 1135
T.T.M., TTM ▶ Trailing Twelve Taxation (& Economic Growth) 1136
Months 1125 Teeming & Lading (UK) 1138
Take a Bath (slang) 1125 Temporal Method (Foreign Currency
Take-home Pay 1125 Translation) 1138
1262 Index
Temporary (Timing) Difference 1140 Undistributed Profit 1151
Termination Payments ▶ Severance Unearned Revenues 1151
Payments 1141 Unfunded Debt (British) 1151
Theory of Constraints 1141 Uniform Reporting Accounting
Thin Capitalisation (Tax Regulations) 1141 Regimes 1151
Throughput Costing 1141 Uniting of Interests (IAS) 1151
Timing Difference 1141 Unitising Fixed Costs 1152
Tobashi (Japan) 1142 Units of Production Depreciation 1153
TOC ▶ Theory of Constraints 1142 Unqualified (Audit) Opinion 1153
Top Line (vernacular) 1142 Unrealised Gains/Losses 1153
Toxic Accounting (humour) 1142 Unwinding of a Discount (Discount Accretion
Trade Date vs. Settlement Date Expense) 1153
Accounting 1143
Trading Account (UK) 1143 Value (Personal/Subjective) 1155
Trailing Twelve Months 1143 Value Added Statement 1156
Transaction 1144 Value Added Tax 1157
Transaction Costs 1144 Value for Money Audit 1159
Transfer Pricing 1144 Value-in-Use 1159
Transitional Provisions, for New Accounting Variable/Direct/Marginal Costing 1159
Standards 1145 Variable Interest Entity 1160
Translation, Accounting Exposure 1145 Variance 1161
Transparency 1145 Variance Analysis 1161
Treasury Shares (USA) 1146 VAS ▶ Value Added Statement 1163
Trial Balance (A) 1146 VAT ▶ Value Added Tax 1163
Trial Balance (To) 1146 Volume Discounts, Accounting for 1163
Triple Bottom Line 1147 Voodoo Accounting (slang) 1163
True & Fair Presentation 1148 Voucher 1163
True Up (vernacular) 1148
Turnover (Sales) 1149 Walkthroughs (auditing vernacular) 1165
Tweedie, Sir David 1149 Wash, A (slang) 1165
Wasting Assets 1166
Unadjusted Differences 1150 Wealth Tax 1166
Unaudited Numbers 1150 Weighted-Average Cost Inventory 1166
Undeclared Income 1150 Whisper Numbers (vernacular) 1167
Understandability 1150 Whistle Blowers (slang) 1168
Undistributable Reserves 1151
Index
1263
Why Accounting Is Not Boring? (Rhetorical
Question) 1169
Widget (vernacular) 1169
Windfall Gains/Profit 1169
Windfall Profits Tax 1170
Window Dressing (vernacular) 1171
Withheld Income Tax 1173
Working Papers (Audit) 1173
Work-in-Progress (Inventory) 1173
Worksheet 1174
World Congress of Accountants 1174
Write-down 1174
Write-off 1175
Write-Up 1175
Writing Down Allowance ▶ Tax
Depreciation 1175
X (USA slang) 1176

X-int (stock exchange abbreviation) 1176
X-pr (stock exchange abbreviation) 1176
XBRL ▶ Extendible Business Reporting
Language 1176
XC (stock exchange abbreviation) 1176
XCL (insurance abbreviation) 1176
XD (stock exchange abbreviation) 1176
XR (stock exchange abbreviation) 1176
Year-End (Financial) 1177

Year-To-Date 1177
Zero-based Budget 1178

Zero Overhead Growth 1179
Robert Patterson is a former chartered accountant and commercial banker
from Canada. Since 1993 he has been permanently based in Poland
as a management consultant initially with Coopers & Lybrand and
subsequently as a trainer specialising in SME banking in emerging markets
where he has had assignments in over 15 countries. He can be reached
at [email protected].
Robert Patterson dyplomowany biegły rewident i bankier z Kanady.

Od 1993 roku mieszka w Polsce. Początkowo pracował w Coopers
& Lybrand jako konsultant w zakresie zarządzania, a następnie jako
doradca i trener specjalizujący się w usługach bankowych dla małych
i średnich przedsiębiorstw w krajach rozwijających się (emerging markets).
Prowadził szkolenia w ponad 15 krajach. Można się z nim skontaktować
pod adresem: [email protected].
The Compendium of Accounting Terms in Polish & English is about

the language of accountancy. In a succinct yet informative way, each word
entry encapsulates the meaning of the words most commonly used
in financial reporting and management accounting. It strives to have
a comprehensive coverage of the topic by including formal words,
vernacular and even the slang used in annual reports, the financial press
and the everyday communication amongst accountants.
Kompendium terminów z zakresu rachunkowości po polsku i angielsku

przedstawia pojęcia i słownictwo z zakresu rachunkowości. W zwięzłej,
słownikowej formie zostaje wytłumaczone znaczenie pojęć używanych
na co dzień w księgowości i rachunkowości zarządczej. Przedstawione
i wyjaśnione zostają zarówno pojęcia używane w języku oficjalnym,
formalnym, jak i słownictwo potoczne i żargonowe, używane
w sprawozdawczości zarządczej, w prasie ekonomiczno-finansowej
i w codziennej komunikacji branży księgowych i biegłych rewidentów.

Glosariusz SPPW - Rachunkowosc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Glosariusz SPPW - Rachunkowosc

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Glosariusz SPPW - Rachunkowosc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Robert Patterson

Opracowanie typograficzne / Typesetting

Projekt graficzny okładki / Cover design

Fotografia na okładce / Photo on the cover

© Copyright by Robert Patterson

Aktywa finansowe, rozliczanie w rachunkowości

P ublikacja elektroniczna Kompendium terminów z zakresu rachunkowości po

Każde hasło w języku polskim jest przetłumaczone na język angielski (podstawą

z zasadąHasła w obu wszelkie częściach

Aktywa dostępne do sprzedaży • Available-for-Sale Assets • Kategoria akty-

Aktywa finansowe, rozliczanie w rachunkowości

Biegłych Rewidentów 7 dochodowego 16  prawa autorskie  jednostki  rzeczowy

Indeksy haseł (pojęć)

W hasłach niektóre kluczowe słowa i pojęcia posiadają odsyłacze (zapisane kursywą,

Akcje i udziały Kontrola Znaczący

jednostkach, Metoda Metoda praw Koszt

= Akcje przeznaczone do obrotu

1. Jednostka celowo zatwierdza większy kapitał zakładowy niż jest to w danym

Akcje własne niosą ze sobą potencjalne niebezpieczeństwo rozcieńczenia własności

Akcje wyemitowane/subskrybowane • Issued Capital Stock/Subscribed

Aktualizacja wyceny aktywów trwałych • Revaluation (of Fixed Assets) •

z tego tytułu jest przenoszony do pozycji „kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny”, co

Aktuarialne zyski/straty (przy wycenie zobowiązań z tytułu świad-

Aktywa (w rachunkowości) • Assets (Accounting) • Figurujące w bilansie przed-

◆◆ Aktywa mają zapewniać przedsiębiorstwu przyszłe korzyści ekonomiczne

Patrząc na powyższe kryteria możemy zauważyć, że ograniczają one możliwości uzna-

◆◆ wartość księgowa netto (czyli koszt historyczny pomniejszony o umorzenie) w przy-

✱ Wykazywane po koszcie nie przekraczającym wartości sprzedaży netto

Wycena aktywów jest w znacznej mierze uzależniona od podejścia przyjętego przez

Aktywa długoterminowe • Long Lived/Term Assets • Bardzo szeroka katego-

Aktywa Wartości Inwestycje

Aktywa do zbycia • Assets to be Disposed • Kategoria bilansowa aktywów, które

Aktywa dostępne do sprzedaży • Available-for-Sale Assets • Kategoria akty-

Aktywa finansowe, rozliczanie w rachunkowości • Financial Assets,

organy regulacyjne zaczęły skłaniać się ku bardziej ostrożnym standardom rachunko-

Instr. poch. Wartość

wpływ wyceny do na wyniki BBVA 12 -7

Źródło: Morgan Stanley/„The Economist", 21 października 2004

Aktywa nieobrotowe przeznaczone do sprzedaży • Non-current Assets

Zamieniają się na Zobowiązania

Środki pieniężne + papiery wartościowe

Aktywa trwałe • Fixed Assets • Bilansowa kategoria aktywów będących relatyw-

kategorii, aktywa muszą pozostawać w przedsiębiorstwie przez ponad rok – w odróżnie-

◆◆ akcje/udziały w jednostkach zależnych

Aktywa warunkowe • Contingent Assets • Potencjalne składniki aktywów mogące

Aktywa wyczerpujące się • Wasting Assets • Nieodnawialne zasoby naturalne

Aktywa wymienne (jednorodne) • Fungibles • Aktywa, które mogą zostać

Aktywa wywłaszczone • Expropriated Assets • Aktywa prywatne, które zostały

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego • Deferred Tax

Aktywny rynek • Active Market • Rynek, na którym swobodnie działający kupujący

Aktywowane koszty zwiększenia zdolności produkcyjnych • Own Work

Aktywowanie (kapitalizowanie) czy zaliczanie wydatków w koszty •

określić płynące z nich korzyści, gospodarczo uzasadniony okres używania i wartość

◆◆ koszty prac rozwojowych

Aktywowanie kosztów efektywnych poszukiwań zasobów naturalnych

Aktywowanie pełnych kosztów poszukiwań zasobów (w eksploatacji

Alokacja a rozliczanie kosztów • Allocation vs. Apportionment • Różnica

Alokacja kosztów • Cost Allocation/Attribution • Klasyfikacja ponoszonych przez

Alokacja zasobów (a wyniki księgowe) • Resource Allocation Decisions

Aktualizacja wyceny aktywów trwałych • Revaluation (of Fixed Assets) •

Alternatywny podatek minimalny • Alternative Minimum Tax (USA) •

Amortyzacja według jednostek produkcji • Units of Production Deprecia

Analiza rentowności według klientów • Customer Profitability Analysis •

Asekuracja budżetu (amerykański slang) • Sandbagging (USA slang) • Typowa