Chhandamna Famkim A Bosan Leh Theih

i
CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN LEH THEIH
(Bible-in A sawi)
Ziaktu Pastor P.L. Biakchhawna
ii
CHHANDAMNA FAMKIM A bosan leh theih
Published by : Lalringngheti
Copy right reserved by the Author
1st Edition - 2011 Copies - 2000
Printed at Offset Art Printer 73, Elliot Road Kolkata - 16
iii A CHHUNGA THU AWMTE Phek Lawmthu .............................................................. v Ziaktu Thuhma .....................................................vii Thu kamkeuna .................................................... 11 Chhandamna Awmzia .......................................... 16 Chhandamna chhawng thum ................................ 20 Chhandamna Rahbi pakhatna .............................. 23 Chhandamna Rahbi pahnihna ............................... 33 Sual laka chhandamna ......................................... 38 Piangthar tawhte awmdan tur ............................... 47 Sual simna thuruk chu .......................................... 53 (Engtin nge sual kan sim theih ang?) Simna dik tak hi engtia neih tur nge? .................... 56 Simna hi Pathian thilpek a ni ................................ 62 Simna hian ngaihdamna a hlawhchhuak nge .......... 69 ngaihdamnain a simtir? Chhandamna rahbi pathumna ............................... 72 Chhandamna famkim kan chan hun tur ................. 75 Chhandamna nghehzia leh rintlakzia ..................... 83 Bo theih leh theih loh chungchanga zawhna ........... 94 hrang hrangte Bible hian bo leh theih a zirtir em? ........................ 97 Tluksan leh hnungtawlhte chungchang ................ 101 Lal Isua zawm reng lo te an bo leh thei ............... 107 Pianthar hnua kan thiltih sual hian kori a tu em? ........ 114 Mifelte pawhin an felna an hawisan chuan .......... 117 an boral leh ang.
Bung - 1 Bung - 2 Bung - 3 Bung - 4 Bung - 5 Bung - 6 Bung - 7 Bung - 8 Bung - 9 Bung - 10 Bung - 11 Bung - 12 Bung - 13 Bung - 14 Bung - 15 Bung - 16 Bung - 17 Bung - 18 Bung - 19 Bung - 20
iv
CHHUNGA THU AWMTE
Bung -21 Penticost hnuah pawh piangthar bo .................... 123 hlente an awm. Bung - 22 Nunna bua hming ziak tawh pawh ...................... 127 thaibo leh theih a ni. Bung - 23 Bibleah pawh mifel bo hlen an awm ................... 133 Bung - 24 Meia kal tlang ang maiin tih awmzia eng nge? ......... 139 Bung - 25 Chhandam a nih theih nan a tisa ......................... 143 tiboral turin Setana pe ila Bung - 26 Chhandamna bo thei lo titute \an ........................ 151 chhan dik lo chu Bung -27 Tlu leh tluksan awmzia ....................................... 156 Bung -28 Tlu kan tih hi eng ang hi nge? ............................. 164 Bung - 29 Tuman Pa kut ata an chhuhsak thei lovang ......... 170 Bung - 30 Pa leh Fa tehkhin thu dik lo ............................... 179 Bung - 31 Lucifera meuh pawh a bo leh a, a bo ................. 183 hlen bawk. Bung - 32 Bo kan nih dan chi hrang hrang .......................... 187 Bung - 33 Chatuan nunna chu tunah keimahniah ................. 189 kan kawl em? Bung - 34 Pianthar hnua zu avang leh drugs O.D ................ 196 avanga thite hi chhandam an ni ang em? Bung - 35 Kan sual lehzel turte nen ngaihdam ..................... 199 lawksa kan ni em? Bung - 36 Pathianin a thil thlawnpek leh a kohnaah ............. 204 chuan a rilru a lamlet ngai lo Bung - 37 A bo loh theih dan ............................................ 207
v LAWM THU A dik tak chuan, kei ni ang duang hi chu a sawia sawi mi kan ni a, lehkha ziak mi kan ni hauh lo tih chu in mi hriat chian tluk zetin ka inhre chiang ve a. A chhiar dik theihna atana chhinchhiahna (punctuation) dah dan pawh hi ka hre tak tak lo va, ka duh ang angin ka ziak ve mai mai a ni. Hetianga chhiar theih a lo nihna chungchangah tlawmngaia min buaipuitute mi hrang hrang chungah lawmthu sawi tur tam tak ka nei a. A hmasa berin ka ziak \an dawn lai hian, Tv Lal\anpuia Khiangte, M.A. Education, tna Hellen Lowry School-a zirtirtu hna thawk lai hi ka r^wn a, ani hian nasa takin bul min \anpui a, ani chungah hian ka lawm >m >m a ni. Ka \awngkam hman te a mawi leh mawi loh min endiksak turin thu leh hla lama mi tui Pu Zothanzauva, Hellen Lowry School Teacher thawk lai leh, Pastor Liantluanga te, Upa S. Lalkamlova M.A. B.Ed te ka sawm a, anni hian phur takin min lo endik sak bawk a, an chungah hian ka lawm >m >m a ni. Tin, chumi hnuah Pu J. Lallawmtluanga (Valpuia), High School zirtirtu hian hna \ul tak karah tlawmngaiin siam\hat ngai lai te siam \hain a hun hlu tak sengin ngun takin min endiksak bawk a, a chungah hian ka lawm tak zet zet bawk. Chubkah R.D.Vanengmawiin a final-na atan ngun takin min endiksak hnuin a bua chhut mai theih turin min siam sak vek a,a chungah ka lawm hle bawk a ni. Chumi hnuah ka endik lehna lamah ka khawih chingpen leh a, tuna a nih ang taka chhut theih turin Pu C Lalhmuaka AWR Technician hian min siam \hat sak leh vek a, a chungah tihtakzetin lawm thu ka sawi a ni. Tichuan atawp atawpah hetiang hian kan lo buatsaih puitling thei ta a ni.
vi
LAWM THU
Tin, Pu David Vanlalnghaka Sailo hian a bu k^wm hi hetiang hian mawi takin min design sak a, a chungah ka lawm >m >m bawk a ni. A twp berah chuan heng zawng zawng chungah hian, hetianga ziak thei tura damna leh hriselna te min pe a, Thlarau Thianghlima min kaihruaitu kan Pathian chungah hian tih takzetin lawm thu ka sawi a ni. Tin, he lehkhabu hi tuna thawhlehna zing >ngmawi ngh^ka min muthilhsan ta te, kan ngaih >m >m ka nu leh pa duh tak te, Saitawna (Savawma) leh, Zathangpuii (Sepuki) tehriat rengnan leh, kan ui leh kan ngaih >m >m kan unau zinga naupang ber Lalngheta hriat rengna atan ka hl^n a ni. Chhut sual leh tih sual palh awm hauh lo va a \ha thei ang bera tih chu ka duhdan a ni a, mahse chuti chung chuan tih sual palh a la awm fo mai thei a, chutiang a lo la awm cheu a nih chuan kan theih bak chham a ni tawh a, in mi ngaihthiamna ka han dil l^wk nghal a ni e. Tin, tihtakzeta lo chhiartute leh, lo ngaithlatute tan, he lehkhabu hi Krista hnena hruai thlengtu atan leh, kawng dik kawhhmuhtu atan Pathianin a hmang ngei dawn tih ka hriat avang hian Pathian chungah ka lawm >m >m bawk a ni. Ropuina leh chawimawina zawng zawng chu, Isua Kristan chang vek rawh se, Amen. Pastor PL Biakchhawna
vii ZIAKTU THUHMA Chhandamna hi bo leh thei nge bo thei tawh lo? tih thuah kum 2005 bawr chho vel a\ang khan Zoram mipuite kan han phawklk thar leh deuh hluai a. Khami kum vel khn, Zo fate zinga lehkhabu ziak lama kan mi chhuanvawrte zinga pakhat, Upa Dr. PC Biaksiaman, Chhandamna, Bo leh thei Nge Bo thei tawh lo tih bu a ziak a. Chu lehkhabu an chhiar a\ang chuan he thu hi a rawn l^r thar leh deuh niin a lang. Chu lehkhabu chu kei pawhin ka lo chhiar ve a, a ziaktuin a tum tak leh a bu chh<ng thuin a kawh ber chu, Mi vawi khat a pianthar tawh chuan, chhandam a ni a, eng ang pawhin sualah tlu leh mah se, Drugs ngawl veiin O.D (over dose) hialin lo thi leh mah se, a hmaa a lo pianthar tawh chuan chhandam a ni tho tho vang, a thih danin emaw, suala a tlk lehna mai khan emaw kori a tu lo ve. Miin chhandamna hi vawi khat a chan tawh chuan, a nghet lutuk a, engti kawng maha bo leh thei a ni tawh lo. Thil sual eng pawh lo ti leh se, chhandamna hloh khawpin a khawsa thei tawh lo tih chu a lehkhabu pumpui zirtirnain a kawh han khaikhawm theih dan chu a ni deuh ber mai. A dik tak chuan, he zirtirna hi hi thil thar a ni lo va, Upa PC Biaksiama rawn tih chhuah pawh a ni hek lo. Kum 1517- a Martin Luther-an Pope leh a zirtirna dik lo a hnial kalh (protest) hnu kh^n, kohhran siam\hatu (Reformers) te an lo chhuak ta sung sung a. Chung ho zingah chuan chhandamna thua ngaihd^n inang lo a lo chhuak ta zel a. Kum 1600 bawr chho vel lai a\ang daih tawh khan, chhandam tawh te an bo thei tawh lo tih zirtirna hi a lo piang tawh a ni. A dik tak phei chuan Apostolte hun lai a\ang daih tawh khan Nikola leh a hnungzuituten he thu hi
viii
ZIAKTU THUHMA
an lo tuipui daih tawh z^wk nghe nghe a ni. Amaherawhchu, hun a lo kal zel a, a tak taka Kristian nun kal chho zelah mi an lo tlu leh a, tlu hlen leh ta te pawh sawi tur tam tak an lo awm bawk \hin a. Tichuan, \hangthar an lo chhuak zel a. Kros-thuah te, piantharna thuah te, chhandamna chungchangah te, harh tharna leh, tui tharna a lo thlen chng apiangin he thu (chhandam tawhte hi engtikawng mahin a bo theih tawh loh tih zirtirna) hi a lo nung thar leh \hin a, harhna a lo chuai leh apiangin amahin a chuai ve leh mai \hin bawk. Hun a lo kal zel a, kum 1900 hnu lamah hian Europe leh USA a protestant \henkhatte zingah harhtharna lam ngaina mi (revivalists) leh, taksa chetna (charisamatic movement) lam ngaisang mi te an lo chhuak thar zel a, chung hote chuan hmanlaia Kohhran siam\hatu (Reformers) \henkhatte zirtirna thu mu tawh hnu chu an rawn kai tho leh \hin a. Mizoramah pawh Kristianna a lo luh hnu hian a khat t^wkin harh tharna ang reng hi a lo thleng ve reng a. Hei b^kah hian mimal tute emaw lo harh thar thut an awm leh zauh bawk thin a a lawmawm hle. Hetianga harh tharna chang intite zingah hian mi \henkhat, hmanlai mite thu ziak an chhiar a\anga hetiang zirtirna thu mu tawh hnu rawn chawk nung leh hi an awm zauh zauh \hin a. Upa PC Biaksiama pawh hian kum 1900 hnu lama harhna lam uartu (Revivalists) \henkhatte thu ziak lehkhabu hrang hrang a chhiar a\anga he zirtirna thu hi rawn tui pui thar vein, hengho ziakte hi la khawmin, lehkhabu a rawn siam ve leh ta mai niin a lang. Chu chu a lehkhabu rwn a\angte hian a hmuh thiam theih a ni. Pathian thua a tuina te, a taihmakna leh a chhiarzauna te chu a fakawmin a zahawm hle a. Mahse a zirtirna hi kal sual pui
ZIAKTU THUHMA
ix
theih zirtirna hlauhawm tak a nih avang leh, Bible zirtirna n>n a inkalh tlat avangin tawngpaw ngaihthah mai chi erawh chu a ni lo a ni. Mizorama ringtu \henkhat he zirtirna pawm t^wk lo awm ve bawk mahse, pawm harsa ti an tam hle niin a lang a. Tichuan, Chhandam (piangthar) tawh te an bo leh thei nge bo thei tawh lo tih chungchanga Bible zirtirna dik tak hi Zoram mipuite hriata puan chhuah a \ul ta hle nia ka hriat avangin, mi thiam tute emaw ziak leh ngaihdan pakhatmah rawn ve lovin, Thlarau Thianghlim kaihruainain Bible-leh Bible a\ang chauhvin ka han ziak ve ta a ni. Mi fing ber leh mi mawl berte pawhin vawi khat an chhiara an hriatthiam mai theih tur khawpa mawl (simple) leh chiang siin ka han buatsaih a ni a, rilrua ^wn lam (bias) neisa miah lova rilru lai tak pu chunga chhiartu leh ngaithlatute tan chuan Pathian thu tak leh zirtirna dik hmuh chhuahna tham a niin ka hria. Tlu, Tluksan, Hnungtawlh, Peng bo, Hawikir tih te leh, piangthar bo hlen leh ta te chungchang te pawh kan hrut tel dawn avangin a tawp thlenga uluk tak leh dawhthei taka zir turin chhiartute leh ngaithlatute ka ng>n hmasa che u a ni. T<nlai mite hi Computer age-a ch>ngte kan nih tawh hlawm avangin lehkhabu chhiar \ha peih kan tlem tawh hle a, chuvangin chipchiar taka ziah lan pawh chkawm hle mahse, a bu a chhah lutuk dawn avangin, mitin tana chhiar zuamawm turin, tawikim thei ang berin kan ziak ve a ni a. Thu lama mi ril leh chik taka chhut peihte tan chuan a beithamin an duhkhawp lovang tih pawh ka hai lo va. Amaherawhchu hemi chin tal pawh hi ngun taka zir peihte tn chuan zirtirna dik lo laka himna khawp chu a niin ka ring.
ZIAKTU THUHMA
Tin, hei mimal hming te leh, Kohhran pawl hming te ka rawn sawi lang nual a. Hei hi anmahni mimal emaw, pawl emaw va taina leh, va h^rl^kna lam hawia sawi lang ka ni lo va, kan thu ziakte hi a dikzia, rin thu leh phuah chawp mai a nih lohzia tifiahtu leh a nemnghettu atana rawn sawilang mai ka ni tih min lo hriatthiamsak ka duhin ka ng>n nghal bawk a ni. Tin, a bung twp lamah hian, chhandam tawh te an bo leh thei nge bo thei tawh lo? tih chungchanga mithiam te inhnialna thupui l^r zual te leh, zawhna hrang hrang Bible thu hmanga chhanna kim a awm a. Heng zawhna te hi rawngbawla kan zin vahvelnaa mi hrang hrang te min zawhna Bible thu hmanga ka chhanna te an ni a. Hengte hi a vaia ngun taka i lo chhiar chhuak a nih ngat chuan, thu tak chu i hmu chhuak ngei ang tih kan Lal Isua hmingin ka tiam ngam che a ni. I chhiar hmain Pathian hn>nah \awng\ai hmsa la, tichuan a dik leh dik loh hre fiah turin Bible bung leh chang tar chhuahte hi ngun takin enmil thlap thlap z>l la, Pathian awmpuina a zarah thutak chu fiah takin i hmu chhuak ngei ang. Chhiartu leh ngaithlatu zawng zawngten, Thlarau Thianghlim kaihhruaina azarah hlawkna ropui tak hmuin, suala tlu bo pil leh mai lova chhandamna tluantling leh famkim in chan phah ngei ka beisei a. Chu chu he lehkhabu ka ziah chhan, ka duhthusam leh, ka \awng\aina pawh a ni e.
Ziaktu
11 BUNG - 1 Thu kamkeuna Vawi khat chhandam tawh chu Chhandam hlen (Once Saved Always Saved) Mi chu vawi khat a lo pian thar tawh chuan chhandam a ni a. Eng ang pawhin sualah lo tlu leh \hin mahse, suala a tl<k reng laiin inlaml>t hman lovin lo thi palh pawh ni se, chhandam a ni tho tho ang tih thu hi (Once Saved Always Saved Theory) an tih chu a ni a, a vawrh lrtu ber berte zinga pakhat chu John Calvin-a a ni. Amah hi Presbyterian kohhran dintu (Founder) a ni nghe nghe a. John Calvin-a hian ruatlwk (predestination) thurin a a rawn ti chhuak a. Pathianin a chhandam turte chu a ruat lwksa vek a, ch<ng a ruat lwkte chu engti kawng mahin an bo thei lo. A ruat lwk ve lohte chuan eng ang pawhin chhandamna hi zawng mahse, an hmu ve dawn bawk hek lo tiin a zirtir a. Chu chu a ring nghet tlat bawk a ni. Calvin-a zirtirna pawmtu zinga mi \henkhat chuan, chhandam turte chauh ruat lwk (Single predestination) ni lovin, chhandam loh turte pawh Pathianin a lo ruat lwksa vek niin (dauble predestination theory hi) an ring bawk a. An pawm dan tak phei chuan, unconditional election an ti a, chumi awmzia chu, Pathian khawngaihna chungnung leh zalenin ama duh dn leh, lawm zwnga a ruat lawk liau liau a ni a, a dawngtu mihring lamah duhna emaw, rinna emaw, chhan leh vang engmah a awm lo tihna a ni. Thlante thinlung chu Amah thlang thei turin Pathianin a rawn kai tho va, a thlan lohte chu a khawih lo mai a ni. Pathian chu ami thlante thinlung ti n>m a, a thlan lohte thinlung rawn tisaktu angin a zirtir a ni.
12
CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN
LEH
THEIH
Chu chu Kohhran Chanchin lo zir tawh te chuan kan hre tl^ngpui ^wm e. Mi \henkhat chuan John Calvin-a hi an ngaihsan em avangin a ngaihdan leh pawm dan reng reng chu dik vek turah an ngai niin a lang a. Amah kha Kohhran Siam\hat hun laia thawh hlawk ber pakhat a ni tih chu phat rual a ni lo. Nimahsela Kohhran Siam\hatna kawnga a s<lsutu ber a nih vang ngawtin a ngaidan leh zirtirna zawng zawngte dik vek tura ngaih chu a dik ber l>m lo vang. Kohhran siam\hatnaa a hmahruaitu ber Luther-a nen pawh an ngaihdan leh pawm dan a inang vek bik lo a ni. Keini India hmarchhak Mizoram Presbyterian kohhran pawh hi John Calvin-a zirtirna Ruat lawk (Pre-destination) pawmtu kan ni \hin a. Amaherawhchu kum 1924-25 chho vel a\ang khn Rinna avanga khawngaihnaa chhandamna thu hian kohhran a chiah hneh ta z^wk a, khata \ang khan zawi zawiin ruat lwk zirtirna thu hi a zuih ral hret hret niin a lang. Tunah phei chuan Mizoram Presbyterian kohhran hian ruat lawk thurin bulpui innghahna Welsh Confession Pu Zosaphluia rawn pek Calvin-a zirtirna chu a lo hluihlawn ta a ni ber e, ti ila kan sawi sual tam pui wm lo ve. (Thu leh Hla December 1998 phek 13-15 C Vanlalzawma Article) en la. Hei hian, Vawikhat pianthar tawh chuan eng ang pawhin thil sual lo tiin lo tlu hlen pawh ni ila, chhandam kan ni dawn tho tho, tih inzirtrna hi a lo dik tawk lo a ni tih a ti chiang hle wm e. John Calvin-a zirtirna Ruat lwk tih leh, vawi khat chhandam tawhte an bo thei tawh lo, (Once Saved Always Saved) tih thurin hi Jacobus Arminius-a chuan dik tawk lo nia a hriat avangin nasa takin a lo do tawh \hin a. A dik tak chuan amah Arminius-a ngei pawh kha a tirah chuan Calvin-
THU
KAMKEUNA
13
a zirtirna pawmtu ruh tak a ni \hin. Calvin-a mkpa Bez-a hnuaia zir chhuak a ni nghe nge a. |um khat chu Koornheerta nen Ruatlwk thurin chungchanga inhnialna (debate) an nei a, chumi \um chuan a \anhmun chu ph>t zawk hlein a inhria a. Chuvang chuan, Calvin-a zirtirna (Calvinism) chu a hnawl ta a. Pathianin mi tumah chhandam turin emaw chatuana boral turin emaw a ruat lawk lo a ni tih hi a ring ta zawk a. Tupawh Isua ring duh apiangte tan, rinna avanga khawngaihnaa chhandamna hi chan theih vek a ni, tumah ruat lawk bik an awm lo tih hi Bible zirtirna dik tak a lo ni, tiin huaisen takin a zirtir ta zawk a ni. Arminius-a zirtirna chuan Holland ramah nasa takin inhnialna a chawk chhuak a. A thawhpuite zingah ngei pawh amah thlwptu leh thlwp lotu an in\hen phawk a ni. Chuvangin, Arminius-a chuan hemi chungchang ngaihtuah tur hian sawrkar chu Inkhawmpui ko turin a ngen a. Amaherawhchu inkhawmpui koh a nih hmain kum 1609 khan Arminius-a chu a thi ta hlauh a. A thih hnu kum 9-ah, November 13, 1618 a\anga May 9, 1919 khan an State General chuan Synod of Dort (Dort Inkhawmpui) chu a ko ta a. He Inkhawmpui hian Arminius-a zirtirna (Remontrances) chu zirtirna dik lo tiin an hnwl a. John Calvin-a zirtirna (Total depravity; Unconditional love; Limited atonement; Irresistable Grace; Perseverance of the Saints) tih chu an pawm hlen ta zawk a ni. Chu chu a lamtawiin TULIP an ti a, A mizo \awng chuan : T Total Depravity- (Chhe lailet der) mihring hi \hatna pakhatmah nei lo tih rinna.
14
LEH
THEIH
U Unconditional Love/election - (Tiamkam awm lo hmangaihna or thlanna) L Limited Atonement-( Ruat bik te chauh tlanna) chhandam turte ruat l^wka rinna. I Irresistable Grace- (Hnar theih loh khawngaihna) An duh emaw duh lo emaw chhandam P Perseverance of the saints- (Mithianghlim te tuar khawchhuahna) tihna te an ni. Mi \henkhat chuan, he Inkhawmpui thutl<kna hi \anchhana hmangin John Calvin-a zirtirna ruatlawk thurin hi dik hliah hliahah an ngai a. Arminius-a zirtirnate chu Synod of Dort-ah khan zirtirna dik lo tiin hnwl a ni daih tawh alawm tiin an sawi \hin a. Kha Inkhawmpuiah khan Arminius-a zirtirna vuantute zinga puipa ber, Arminius-a rawn thlak a, University of Leiden-a professor hna chelhtu Simon Episcopius-a leh a sangawizawnpui mi sawm leh pahnihte chu an \anhmun sawifiah turin koh chu an ni ve ngei a. Nimahsela, kha Inkhawmpuiah khan Thlarau Thianghlim aw ngaihchnna tak tak a awm meuh emaw chu aw! a tih theih a. A chhan chu president leh first secretary te kha Calvin-a zirtirna pawmtu ruh tak ve ve an ni a, anni bakah khan Dutch mi khawmpui palai zawng zawng kha Calvin-a zirtirna vuantute vek an ni bawk a. Chuvangin, Arminius-a zirtirna pawmtute chu an tlem tham em avangin b^n phara vote lak ralah chuan an hneh dawn lo tih chu a chiangsa vek a ni. Rin l^wksa ang ngeiin Armenius-a hnung zuituten an hneh lo zawk angin thiam loh chantir an ni a, an tiduhdah zui nghal bawk a ni. Armenian pastor zahnih zetin an hna an chn a; mithiam leh langsar tak John Van Olden
THU
KAMKEUNA
15
Barnneveldt-a phei chu a lu an tan sak nghe nghe; Hugo Grotius-a pawh dam chhunga lung in tng turin an ti bawk a, kum hnih hnuah a tlan chhuak ta hlauh zawk pawh a. Anni bakah hian Armenian tam takin Holland ram an tlanchhiatsan bawk a ni. An ch>t duh dan hi a rwng hle a, Thlarau Thianghlim kaihhruainaa che an ni ang tih rin a har hle a ni. Tihduahdahna a kian hnu chuan Arminius-a zirtirna vuantute chu Holland ramah lo kir lehin sorkar phalna ngeiin kohhran leh Sikul eng emaw zat an din ta a. An thu ken chu midang tam takin an zawm ve zel a, vauna leh rin dan hlui vawn tlut duhna dah \ha a, rilru fm taka miin an han ngaihtuah chuan Pathian ruahmanna nen inmil hle nia hriain rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni tih thu hi an rawn pawm \hin a ni. Dik taka sawi chuan a zirtirna ang hi amah Arminius-a hma daih tawh khan England ramah pawh an lo pawm dansa a ni reng tawh a. The Articles of Religionpawh hian Armenian lam nge a wn a, Calvinistic zawk a wn tih sawi a har hle a ni. India ram Presbyterian Kohhran ngei pawh hian John Calvin-a ngaisanga a zirtirna vuantu ni tho siin ruat lwk thurinah leh chhandamna bo thei lo tih thuah hi chuan he zirtirna hi a him tawk lo nia a hriat avangin a hnung a zui ta l>m lo a. He mi chungchangah hian mi thiamte ngaihdan a inkhuangrual lo hle a ni tih chu zir zau deuh tan chuan a hmuh theih ang a, a khawi lam lam pawhin Bible hi \anchhan berah an hmang ve ve tho a ni. Amaherawhchu Chhandamna bo thei tawh lo tih pawmtute Bible chang \anchhan dan leh an sawifiah tum dan han zir chian hian, chhandamna thuah hriat kim tawk loh an nei niin a lang.
16 BUNG - 2 Chhandamna Awmzia Chhandamna hi Grik awng \awng chuan, Soter-ion (so-tay`-ree-on) tih a ni a. A awmzia chu, Chhandamna, (salvation) chhanhimna, chhan-chhuahna, tihdamna, nunna pe, thihna laka humhim tihna te a ni. New Testament-ah hian tisa lam retheihna leh tihduhdahna laka chhanhimna lam hi a sawi nual nain, thlarau chhandamna sawina atana hman a ni ber zawk. Hebrai \awng chuan chhandamna tih hi Yeshu-ah (Yesh-oo-aw) tih a ni a. Aigupta bawih ata Israelte chhanchhuah an nihna tur sawina atan hman a ni. Kan Pathian chhandamna, Lalpa chhandamna Lalpa hnen ata chhanhimna, ti tein sawi a ni \hin (Exo.14:13; 15:2; Sam 3:8). Hmun tam takah taksa retheihna, hrehawmna leh tihduhdahna laka chhanhchhuahna sawina atan te hmana ni bawk. Tin, zawlnei hote chuan, hmelma laka chhanhimna te, natna leh hrisel lohna laka chhandamna te, rl leh hnam dang laka chhandamna leh, chhanhimna sawina atan an hmang tlangpui bawk a ni. Chhandamna thu (Soteriology) kan chhui hian, a nihna takah chuan Bible-in chhandamna chungchang a sawi hi, Pathian laka sual, dan bawhchhia, thiam loh chang te, an rilru, thlarau leh taksa an puma hnawl tawh, Pathian laka \hatna leh, tlktlina r>ng nei tawh lo te, an puma Pathian khawngaihna avanga chhandam lehna thu hi a ni ber a. Sual vanga Pathian leh mihring inrem tawh lo, inmihran tawh te, inrem lehna leh, inpumkhata inlaichinna \ha neih lehna thu sawina a ni. Mihring pumpui sawi nan hian rilru,
CHHANDAMNA AWMZIA
17
thlarau (nunna) leh, taksa tih \awngkam hman a ni a. (1Thes 5:23) Chuvangin chhandamna hian rilru siam tharna chauh a kawk lova, nunna thlarau siamthar lehna chauh pawh a kawk hek lo va, taksa thi thei leh \awih thei, thi thei lo leh, \awih thei lova siam thar lehna te n>n vek a puma (avaia) chhandamna a kawk a ni. Mihring ten Pathian Dn thianghlim an bawhchhiatna sual avang a thiam loh chantir, chatuana boral mai tur an nihna lak a\anga Pathianin a khawngaihna avanga a chhandamn lehna thu sawina a ni ber mai. Pathian Khawngaihna sawina hi Hebrai \awng chuan, Chen (khane) tih a ni a. Duhsakna, dinhmun hniam zawka dingte laka inphah hnuaia \hatna lantirna lam a kawk a. (sam 45:2, 84:11) Chutih rual chuan \hatna lo dawngtu khan, zah tak leh thuawihna nana lo dawn tur a ni tih hi a kawk tel bawk a ni. Grik \awng chuan, Pathian khawngaihna hi, Charis (Kharis) tih a ni a. A awmzia chu, mi sual, dan bawhchhia, thil tisual leh, thiam loh changten an phu hauh loh Pathian \hatna azara thiamchantirna an dawn thu sawina lam a ni (Eph 2:5;8). Tin, chhandamna kan lo chan hian, rilru, thlarau leh taksa a puma siam thar lehna chu huam kim vek mah se, vawilehkhata a vaia chan nghal vek theih erawh a ni lo va, a indawt te tea kan chan chhoh zel turte an ni tih kan hriat thiam a ngai a ni. Chu chhandamna chang tur chuan, a hmasa berin he kan nihna sual, kan pianchhuah pui rilru thlarau, thinlung chhe lailet der, Pathian dodl \hin thinlung, thuawihna r>ng awm tawh lo hi siam thar phawt a ngai a ni. Chu thinlung siam tharna chu thlarauva piantharna tiin sawi a ni a. (Joh 3:5). Kristan Kraws-a min tlanna thu rilru leh thinlung taka hrethiam a, sual nih inhriatna ril tak
18
LEH
THEIH
kan neih avanga Pathian hnena sual thupha chawia simna tak zet nen Krista Lal leh chhandamtu atana kan lo pawmna hi piantharna bul in\anna chu a ni. He kan chhungril lam nun siam thar lehna, thlarauva piantharna nun thar danglam tak, Thlarau Thianghlim hnathawh azara kan dawn hi, nih sualna laka a thlwna thiamchantirna chu a ni a, chhandam kan nih theihna tur atana rahbi hmasa ber chu a ni bawk a, chhandamna vawr tawp erawh chu a la ni lo. He piantharna kan chan hnu hian, ni tinin sual simin thil \ha tihna lamah; Pathian Dan leh thupek zawmna kawngah kan \hang lian chho zel tur a ni (Ephe 2:10). Chumi hnuah kan lei taksa a thih hnuin Lal Isua lo kal leh hunah, he kan taksa \awih thei leh thi thei hi, thi thei lo leh \awih thei lova siam thar leh tur a ni. Chu tak chu chhandamna famkim lo thlen hun tur chu a ni. Chhandamna hian, hun kal tawh leh, tun leh nakin a huam a, chuvangin, chhandam tawh, chhandam mek, chhandam tur, tiin sawi a ni \hin (2Kor 1:10). Tin, chhandamna chungchang (soteriology) kan sawi hian, mihring chhandamna chauh a huap lova, he lei leh van pumpuia thil siam tinreng, sualin a tih hmelhem tawh zawng zawng a vaia siamthar lehna leh dinthar lehna pawh a huam tel a ni tih kan hre tur a ni. (Rom 8:19-21; Isa. 65:17;18; Thup 21:5;) Tin, Bible hian Lal Isua ringa vawi khat piantharna mai hi a sawi lo va, ni tin sual thihsana Isua nena inzawm chhoh z>lna nun leh, thih thlenga rinawm taka a thupekte zawma Isua tana indahhran hmiahna a kawk tel nghal vek a ni tih kan hre bawk tur a ni . Chuvang tak chuan chhandamna hi bo leh thei a ni nge bo leh thei tawh lo? tih hrethiam turin a l>r a\anga \an lovin chhandamna
CHHANDAMNA AWMZIA
19
famkim leh tluantling awmzia hre turin Bible a\angin Thlarau Thianghlim kaihhruainaa ngun taka kan zir hmasak a ngai a ni. Chung chhandamna famkim chanchin chu tun \umah hian tih takzeta \awng\aina nen ngun takin thinlung leh tih tak zetin i lo zirho teh ang ule.
20 BUNG - 3 Chhandamna chhawng thum (Chhandamna rahbi Pathum te) Kan nu leh pa hmasa ber Evi leh, Adama-te bawhchhiatna avanga sual khura kan tnna hi a th<k em em a. Kawng khat maia chandam theih kan ni tawh lova. A tirah mihring hmasa ber Evi leh, Adama te chu Pathian anpui \ha famkima siam an ni a, Pathian thu an rin chhung leh Pathian thu anga an awm chhung chuan Pathian kianga chatuana hlim taka ch>ng reng thei tur an ni a. Amaherawhchu Pathian an rinna chu bumna avangin an hloh a. A hmasa berin mihring chu rin lohna sualah an tlu ta a, chu rin lohna sual chuan thil tih sualnaah a hruai l<t a. Chu an thiltih sual man chu chatuana thihna leh boralna a lo ni ta a ni. Chuta \ang chuan an thlahte zawng zawng chu nihna sual neisain kan lo piang ta zel a ni. Chu nihna sual chuan min tihsualtir a, chu tihsualna rah chu a tawpa thihna a lo ni ta zel a ni. Chuvangin chhandamna famkim leh tluantling nei tur chuan rahbi (step) pathum lai paltlang a lo \ul ta a ni. C hutianga thihna rapthlak ata chu Pathianin min chhanchhuak tawh a, min la chhanchhuak mek zel a; min la chhanchhuak leh zel dawn tih amahah chuan beiseina kan nghat a (Who deliver us from so great a death, and doth deliver: in whom we trust that He will yet deliver us (KJV- 2 Kor. 1:10) tia Paulan a sawi angin, chhandam tawh, chhandam mek leh, chhandam zel tur kan ni tih hi kan hriatthiam a pawimawh hle a ni. Tin, zawlnei Amosapawhin, Lal Isua lo kal lehna ni, Lalpa Ni-a chhandamna
CHHANDAMNA CHHAWNG THUM
21
famkim chu lo thleng tur a ni tih a sawina-ah, chhandamna famkim kan chan a pawimawhzia ti hian tehkhin thuin a lo sawi bawk a. Sakeibaknei kalsan a, savawm twk mi ang leh, ina l<ta bang chungah kut nghat a, r<lin a chuk ang chu a ni, tiin. (Amos 5:19) Amosa tehkhin thu sawi ang chuan, mihring chu chhandamna tluantling leh, famkim chang tur chuan, a hmasa berin Sakeibaknei lak a\anga a him phawt a ngai a, tin, sakeibaknei lak a\angin him tawh mah se, Savawm a tawk leh tlat mai a, Savawm lakah pawh chuan a him leh a la ngai a nih chu. Chutiang bawkin, Sakeibaknei leh, Savawm lakah chhandam ni tawh mah se, inah a han lut a, bangah a kut a han nghah khan, rulin a lo la chuk thei fo mai. Tichuan chhandamna tluantling leh famkim chang tur chuan, Sakeibaknei leh Savawm lakah chauh ni lovin, rul chukna lakah pawh chuan a him leh a ngai a ni. A awmzia chu, sual \henkhat chauh laka chhandamna mai hi a tawk lo va, sualna zawng zawng laka chhandam kan ngai tihna a ni. Lalpa chuan sualna zawng zawng lakah mi chhan chhuak ang a, a vanramah chuan him takin mi thlen ang, tia Paulan a lo sawi ang hian. (II Tim 4:18). Ch<ng chhandam kan ngaihna rahbi chi hrang hrang pathumte chu lo zirho zel ila. 1. Nih Sualna laka chhandamna : Mizo upain, Sakwlin sakwl a hring, sial rngin sialrng a hring, Sunhlu kungah thei dang a rah ngai lo, an lo tih \hin angin, a hmasaberin Evi leh Adama te bawhchhiatna avanga kan pian tirh a\anga sualsaa lo piang kan nihna, kan pianpui sualna lak a\anga chhandam ngai kan ni. 2. Ni tina tih sualna laka chhandamna : A pahnihnaah chuan, ni tina kan thiltih sualna leh, zirtirna
22
LEH
THEIH
dik lo lakah te, Sakawlh hnung zuina leh sakawlh leh a lem chibai bakna lakah te, bumna tinr>ng leh sualna tinr>ng lak a\ang tea chhandam ngai kan ni leh bawk a. 3. Sual pu Taksa thi thei lala chhandamna : A pathumnaah chuan, nakinah van ramah Pathian kianga chatuana kan chen ve theih nan, bawhchhiatna sual vanga he kan taksa thi thei leh, \awih thei sual nchhe lak ata hi; thi thei tawh lo leh, \awih thei tawh lo tura chhandam leh siam thar ngai kan ni bawk a ni. Heng zawng zawng lak a\anga chhandam kan nihna hi, chhandamna famkim chu a ni a, chhandam tawh, chhandam mek, chhandam tur, tiin an sawi bawk \hin. Rinna avanga a thlawna thiamchantirna, rinna avanga a thl^wna tihthianghlimna, leh rinna avanga thlawna tihropuina, ti te pawhin an sawi bawk \hin a ni. Chu chu, Awm tawha rinna, Awmmeka rinna, Lo la awm tura rinna tiin sawi a ni bawk. Heng sualna zawng zawng lak a\ang hian a vaia chhandam kan ngai a ni. A rahbi hmasa ber, Eden bawhchhiatna sual lak a\anga chhandam kan nihna chu rinna avanga piantharna hi a ni a, chu piantharna kan chan vang ringawta Ka bo thei tawh lo lo tih mai chu a la hun lo tih kan hriatthiam nghal pawh a \ul hle a ni. Piantharna kan chan hnuah vanrama cheng tlak nun kan neih theih nan ni tin sual sima thianghlimna lama \han chhoh zel a ngai a. Chumi hnuah Isua lo kal niah kan taksa \awih thei lo leh thi thei lova siam thar leh kan la ngai bawk. Chumi hun chu chhandamna famkim kan chan hun tur tak tak chu a ni. Tunah fiah leh zuala kan hriat chian theih nana rahbi hmasa ber a\anga a tawp thlenga chhandamna chu i lo zir chho zel dawn teh ang u le.
23 BUNG - 4 Chhandamna rahbi pakhatna (Rinna avanga Thiamchantirna / Justification by faith) Rom 5:16-18; I Korin 6:11; Gal l2:16; Kol 1:22; 2:13 Nih sualna laka chhandam tawh kan nihna : A hmasa berin, Evil eh Adam te thlah kan nih avanga sual kan nihna, (nih sualna emaw, nihna sual emaw ti pawhin sawi ila kan hre thiam \heuhvin ka ring) chu nih sualna lak a\anga chhandam kan nih dan lo zir hmasa ila. Paten gr>p thur an ei a, an fate h a \im e (Jer 31:29) tia Bible-in min hrilh angin leh, kan pi leh puten, Sialrngin Sialrng a hring, Sakwlin Sakwl a hring, Sunhlu kungah theidang a rah ngai lo an lo tih \hin angin, Evi leh Adama te dn bawhchiatna sual avangin an thlahte zawng zawng hi misual leh mitthi, thiamloh chang boral tur kan ni tawh. Mi sual ni satliah mai lovin, NI SUAL a niha ni sual kan ni tawh (Rom 5:12). Mi suaksualte chu an nu pum chh<ng a\ang renga Pathian laka \henin an awm a, a ti a (Sam 58:3). Tin, Paulan, Khawlohna fa, thinurna faa piang r>ng kan ni, tiin a sawi bawk a (Ephesi 2:3). Zawlnei Isaia chuan, Chh<l a\ang rengin bawhchhetu an ti \hin che u tih ka hre si a, tiin min hrilh bawk (Isaia 48:8). Pathian thu chuan, Nu te pum chhung a\angin suala pai kan ni a, Pian tirh a\angin sual sain kan lo piang tawh a ni tih hi min hriattir dan a ni. (Sam 51:5). Thil kan tih sual em em kan hre lo a ni mai thei. Mahse Adama thlahte kan nihna leh mihring kan nihna hrim hrim hi sual a ni. Mi chu z< a ruih vanga sual ni lovin, a sual vanga rui, uire vanga sual ni lovin, a sual
24
LEH
THEIH
vanga uir>, tualthah vanga sual ni lovin, a sual vanga tual that \hin, a thil ruk vanga sual ni lovin, a sual vanga ru \hin, etc..a ni zawk. He kan nihna tenawm tak leh sual tak avang hian Pathian nen kan inrem thei tawh lova, a kiangah kan ch>ng thei tawh hek lo. Chuvangin he nihna sual nche lak ata hi chhandam kan ngai a ni. Mahse he kan nihna sual lak ata hi tumah mahniin kan inchhan chhuak thei lova, kan intidanglam thei hek lo (Jeremia 13:23). Rul thlah Diablola fa kan nih tlat tawh avangin kan nihna ang angin kan zia pawh a lo rah chhuakin a lo pr chhuak ta \hin a ni. (Matthaia 23:33; Joh.8:44). He kan nihna sual tenawm tak hi siam thar emaw, nihna thar a thlakthleng emaw a nih loh chuan, mihring a\ang hian Pathian lawm tlaka \ha engmah a chhuak thei tawh lo va, thinlung bum hmang chhe lailet d>r kan ni a, engtikawngmahin chhandam kan ni thei tawh lo a ni (Jer. 17:9). Chu thinlung sual sak tak mai chu thlakthlenga thinlung thar nei tur chuan, Kross thu hmangin; Thlarau Thianghlim hnathawh azrah chauh neih theih a ni. Tin, in chungah tuifm ka theh ang a, in lo thianghlim ang a, in bawlhhlawhna zawng zawng leh in mi limte lak ata ka tlengfai ang che u. Thinlung thar ka pe ang che u a, in chhungah thlarau thar ka dah ang; in tisa ata thinlung, lung anga sak chu ka la bo ang a, thinlung, tisa anga n>m ka pe zawk ang che u. Tin, in chhungah ka thlarau ka dah ang a, ka dan siamah ka lentr ang che u a, ka thup>kte chu in vawng ang a, in zwm ang (Ezek 36:25-27) tia Pathian thuin a sawi angin thinlung thar pek kan ngai a ni. Chu nihna sual laka chhandam leh thiam chantir kan nih dan chu Biakb<k rawngbawlna a\angin kan hmu thei a ni. Chiang lehzuala kan hriat theih nan, Kross hma lama
CHHANDAMNA RAHBI PAKHATNA
25
miten chhandamna an hmuh dan lo sawi ila. Kros hma lamah khan dan bawhchhia misualte chu man chhuah an nih chuan, hretu pahnih emaw pathum emaw thuin lainatna tel lova lunga denhlum tur an ni a, pumpelhna kawng a awm lo, Hebrai 10:28. Amaherawhchu, misual chuan chhandam a nih leh theih nan, a aiawha thi tur Beramno a rawn kai ang a, Beramno lu chungah a kut nghatin a sual a puang ang a, tih tak zetin a sim tur a ni. A sual phurtu Beramno chu misual chuan ama kut ngeiin a that tur a ni. Tichuan, Beramno thisen chu a chhuaha Beramno chu a thih veleh, a thattu misual kha a tun hma sual zawng zawng chu thai bo leh ngaihdam niin a thlwna thiam chantir a lo ni ta a, a pian tirh a\anga vawi khat mah thil la tisual lo angin mi fela chhiar a lo ni ta bawk a, dnin thiam loh a chantir thei tawh lo va, a d>nghlum thei tawh bawk hek lo a ni. Chutiang bawk chuan, Kan la chak loh lai khan a hun tein Krista chu misualte aiah a lo thi ta si a. (Rom 5:68). Nimahsela Pathian chuan a mi hmangaihna chu fak tlakin a lantir a, misualte kan la nih laia Krista kan aia a thih avang khan, (Rom 3:24,25). Sual lamahte thi tawhin felna lamah kan nun theih nan amah ngeiin thingah khan A taksain kan sualte a phur a, Ama vuakna vualte chuan tih damin kan awm ta. (I Petera 2:24; 5:9). Chutichuan a thisena thiam chantira kan awm tawh hnu hian, amah avangin Pathian thinurna lak ata chu chhandamin kan awm ngei ang. Hmelma kan nih lai maha a Fapa thihna avanga Pathian nena lo inrem tawh kan nih si chuan, inrema kan awm tawh hnu hian a nunna avangin chhandamin kan awm ngei ang. (Rom 5:9-10). Chu Isua chu kan sual avangin man tirin a awm a, thiam kan channa turin kaih thawhin a awm bawk a. tiin a sawi a ni. (Rom 4:25).
26
LEH
THEIH
Misualin a aiawhtu tur Beramno pawi sawi reng reng lo ama kut ngeia a tihhlum thi hnuang mai, chalchng khur chawr chawr leh tal zi wt wt a han hmuh khn, Isua Krista Pathian Beramno thattu chu amah a lo ni reng mai tih a inhrethiam a, sual huatthlalkzia leh ama sualzia inhriain a inchhir a, tih tak zeta simna thinlung nen Pathian hnenah thupha chawiin ngaihdam a dil a, rinnain thiam chantir leh ngaihdam a lo ni ta. Chutiang bawk chuan, Kalvari Kross-a kan sual vanga saruaka an khenbeh, Pathian Beram No hliam thi hnuang mai chu rinna mitin kan han hmu a, keimahni sual vang a ni tih leh keimahni hi a kheng bettu chu kan lo ni reng mai tih kan inhria a. Chu veleh a hnena ngaihdam dila sual thupha chawiin, tihtakzeta simna thinlung nen, Isua Krista chu Lal leh chhandamtuah pawma A hnena kan puma kan inpek (Surender) hian, sual ngaihdamna leh thiamchantirna thil thlawnp>k chu rinnain kan dawng ta \hin a ni. Hei hi piantharna kan tih chu a ni. Chhandamna rahbi hmasaber Nihsualna laka chhandamna chu a ni a, kan thil tih pakhat mah a tel lo va, Thlarau Thianghlim hnathawh azara Pathian khawngaihna thil thlawn pek liau liau a ni a, chu chu rinnain kan dawng mai a ni. A va ropui em!. Tual thattu pakhat chu plice-ten an man a, khaihlum turin rorelna (court)-in thiam loh a chantir a. Mahse roreltuin a khawngaih a, a lei chawi ai pawisa tam tak chu chawisakin a ngaidam ta a ni. Chutia lungngai taka a awm lai chuan a hnenah, Roreltu-in i pawisa chawi ai a chawi sak vek che a, a ngaidam tawh che, khaihlum i pumpelh ta, lo chhuak rawh tiin an va hrilh a. Chu tualthattu tan chuan chu ngaihdamna thu leh thiamchantir a nihna thu chu lawm taka lo awih leh lo pawm mai kha a tih tur a ni a, a bak tih
27
theih a nei lo. Tichuan, chu thu chu a hriat veleh lawm takin a lo pawm a; ngaihdam a ni tih a rin veleh chuan lawm takin a chhuak ta a, an khai hlum ta lo a ni. Mi fel leh sualna reng reng nei lo anga pawm a ni leh ta a. Ama tih \hat leh fel vang ni lovin, roreltuin a khawngaihna avang chauhvin a thlawna ngaihdamna leh thiam chantirna chu a dawng a ni. Chutiang bawk chuan kan aia Krista a thihna azarah misual ni reng si kha sual lo anga pawm, tling lo chu tling anga pawm, thiam loh chang chu thiam chantir, fel lo chu fela puan kan lo ni ta a ni, Halleluiah Amen. Hei hi chhandamna rahbi hmasa ber chu a ni. Mihring thiltih ve samzi pakhat tiat pawh a tel lo. Tin, thilpek chu mi pakhat sual avanga thil lo awm nen a inang hek lo; thiam loh chantirna rorelna chu mi pakhat avangin a lo awm a, thiam chantirna thilthlawn pek erawh chu, sual tam tak avangin a lo awm ta zawk si a. Mi pakhat sual avanga thihnain, chu mi pakhat avang maha ro a rel si chuan khawngaihna nasa tk leh felna thilpek hmutute chuan, mi pakhat (Isua Krista) avang khan nunnaah chuan ro an rel ngei ang. Chutichuan sual pakhat avangin thiam loh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a lo awm a; chutiang bawkin thil fel pakhat tih avangin nunna hmuh nan thiam chantirna thilthlawn pek chu mi zawng zawng chungah a lo awm a; chutiang bawkin thil fel pakhat tih avangin nunna hmuh nan thiam chantirna thilthlawn pek chu mi zawng zawng chungah a lo awm. (Rom 5:16-18) Tin, nangni \henkhat chutiang mi in nih \hin kha; nimahsela Lalpa Isua Krsta hmingah leh kan Pathian Thlarauvah tlenfai in ni tawh a, tihthianghlim in ni tawh a, thiam chang in ni tawh, (1Kor 6:11). Israela thlahte zawng zawng chu
28
LEH
THEIH
LALPA-ah chuan a ni, thiam chantira an awm a, LALPA chu an chhuan dawn ni, tiin (Isaia 45:25). Krista thisen zara ngaihdam leh thiamchantir kan ni. Ava ropui em! (Kol 1:22; 2:13). Amaherawhchu chhandamna rahbi hmasa ber, a thlawna ngaihdamna leh thiamchantir kan nihna hi a rahbi pahnihna, kan nitin nuna sual simna leh sual laka tihthianghlimna nun tel lo chuan chhandamna famkim a la ni mai lo tih erawhchu kan hriat a \ul hle a ni. Sual sim chuang si lova ngaihdam ringawt chu Pathian thil tum a ni lo va, rinnaa sual ngaihdamna chang zawng zawngte chuan, a ngaidamtu hmangaih l>t ve-na leh, an rinna tar lanna atan an ni tin nunah thinlung taka sual simna, sual lungtenna leh, sual huatna, sual hawisanna tak tak an nei \hin a ni. Chu mai bakah ni tina thil \ha tihna-ah an \hang lian zel tur a ni. (Eph 2:10). Tin, a thlawna sual ngaihdamna leh thiam chantirna hian a dawngtu hnenah sual sim theihna leh, thu pek zawm zel theihna thiltihtheihna (power) chak tak a keng tel nghal \hin a ni. Tualthatu mi sual khaihlum tur, roreltuin a ngaihdam taka khan, Kei chu, tualthah vanga thiam loh chang ka nihna leh, khai hlum tur ka nihna a\angin, roreltuin thiam min chantir tawh a, ka leichawi ai zawng zawng min chawi sak tawh avangin a thlawna ngaihdam ka ni tawh a, danin ka chungah thu a nei tawh lo, ka tan chuan dan zawm a ngai tawh lo, ka duh duh ka that leh thei tawh, min ngai dam a ni tih ka rin phawt chuan, dan zawm kher a ngai tawh lo a ti theiin i ring em? Chutiang ngaihdan chu neiin dante chu bawhchhe chhunzawm leh ta zel mai se, roreltu chuan engtin nge a ngaih ang? Ni e, ka ngaidam tawh che a, chu chu i rin phawt chuan, dan te chu i zawm kher a
29
ngai lo, i duh duh i that thei tawh a lawm, a tiin i ring em? Dan bawhchhiat phalna (Licence) pein a ngaidam a ngem? Teuh lo mai, roreltu ber pawhin chutiang chuan an ti lo vang. Dan bawhchhia, tualthat a nih avanga danin thiam loh chantir a, khaihlum hmabka lung ina a awm lai khan, engtikawngmahin thiam a chang thei tawh lo va, lung in chhunga tual a thah tawh loh vang te, lung in chhunga dan a zawm avangtein ngaihdamna a ph< hek lo. Amaherawhchu, roreltu ngilnei takin a khawngaihna avang chauhvin a leichawi ai chu chawi sakin a ngai dam a ni a, thil sual tih phalna (permission) pein a ngai dam lo va, a sual te sima nun dan dika nung tawh tur leh, dan leh thupek te chu \ha taka zawm zui zel tawh turin a ngai dam a ni zawk. Chutiang taka ph< loh duhsakna leh khawngaihna dawngtu chu, a ngaidamtu chungah chuan a lawm em em a, a zah em em bawk a, roreltu a zah vang leh a lawm >m avangin dan chu a bawhchhe chhunzawm ngam tawh lova, bawhchhiat leh chu sawi loh, \ha takin dan chu a zwm ve ta zawk a ni. Chutiang chu rinna avanga a thlawna chhandamna kan chan dan pawh chu a ni. Kan tih \hat vanga chhandam kan ni lo va, kan ph< loh Pathian khawngaihna avanga a thlawna ngaihdamna leh, thiamchantirna kan dawn vang chauh a ni. Chu a thlawna ngaihdam kan nihna chu, thinlung taka lo ringa lo pawmtute chu an lawm avangin an biangah mittui a lo luang hial \hin a. Chhandam an nih nan ni lovin, a thlawna chhandam leh, thiamchantir an nih tawh zawk avangin Pathian d^n leh thupek te chu lawm takin an lo zawm ve ta \hin a ni. A thlawna ngaihdamna hian ngaihdamna dawngtute nunah sual sim theihna thiltihtheihna (power) chak tak a pe nghal \hin a, a ngaidamtu zahna leh hmangaih l>t vena a siam bawk a.
30
LEH
THEIH
He Pathian min khawngaihna leh min hmangaihna hi mi sualten kan sual kan sim theihna tura Pathian hmanraw \ha ber leh, thil ti thei ber chu a ni. Chhandamna rahbi hmasa ber, Rinna avanga a thlawna thiamchantirna hi \awngkam danga kan sawi chuan Piantharna kan tih hi a ni. Piantharna chang (experience) lo hian chhandam a nih theih loh va, amaherawhchu, hei hi chhandamna famkim a la ni nghal mai lo tih erawhchu kan hriat thiam a pawimawh hle bawk. A bul \anna chauh a la ni. Kan sawi tawh ang khan, rinna avanga thiamchantir kan nihna hi, Evil eh Adama thlah kan nihna, sual anchhe lak ata chhandam tawh, tlan chhuah tawh kan nihna chu a ni. Kan thil tih pakhatmah a tel lo va, Isua Krista thihna leh thawhlehna azara a thlawna ngaihdam leh, thiamchantir kan ni ringawt mai a ni. Mi tam takin he thu hi an han hriat thiama thlarauva an han var pawh hian an hlimin an lawm em em a, Chhandam ka ni tawh, ka va lawm >m, ka bo thei tawh lo an ti ta mai \hin a ni. He thua kan han pianthar tirh hi chuan a lawmawmin a hlimawm >m lah tak a, Krista zarah thiamchantir ka ni ta, thiam loh chan ka hlau tawh lo, ka Pa lung a awi ta, tiin \henkhat lawm thiam deuh phei chu an lam dawrh dawrh \hin reng a, chhandamna ropui tak a nih avangin lawm a ph<in a ropui em a, khawvel thil zawnga ngaihtuah phei chuan engmahin a tehkhin phk awm lo ve. Mi \henkhat te phei chuan, hei ber hi emaw chhandamna vawr tawp chu tiin, heti lai hmunah hian an cheng reng a, sual simna leh, Pathian dan leh thupekte zawmna lama \han chhoh zel an tum lem lo va, he piantharna kan tih, thiamchantirna hmunah hian lungawi takin an \hu veng veng mai \hin a ni.
31
Amaherawhchu, kan sawi tk ang khan piantharna kan lo chan hi chhandamna vawr tawp a la ni mai lo va, a bul \anna chauh a la ni. Nausen piang hlim hlawl ang kan ni a, puitlin lam pan turin \hanlenna tur kan la ngah em em a ni. Rinna avanga thiamchantir kan nihna thua kan lo pianthar veleh hian, Krista chu kan nunah a lo lal ta a, Krista felna chu kan felnaa vuah a lo ni a. Kan aiawh Krista zarah, fel si lo kha fel anga pawm, \ha si lo kha \ha anga pawm, bawlhhlawh kha thianghlim anga pawm kan han ni ta phawt mai a ni. Mahse chu mai chu Pathian thil tum a la ni lo va, Kross thiltihtheihna hmang hian, kan mihring hlui nun sual chu ching ralin, Krista nun thianghlimna, \hatna leh felna chu kan nunah nem kai (imparted) a lo ni ta a ni. Hemi ni a\ang chiah hian chatuan nun chu kan nei \an ta tihna a ni a. Chumi awmzia chu, Krista nen kan inzawm ta tihna a ni. Johana chuan, Pathianin chatuana nunna min pe a, chu mi nunna chu a Fapaah a awm a ni. tiin a lo sawi a. (I Joh 5:11). Tichuan piangthar dik tak kan nih chuan, Krista kan zawm veleh a\ang hian, chhandam mekna nun, sual thihsanna leh, sual hawisanna lamah, sual tih duh tawh lohna nunah kan \hang chho \an ta a. Hmana kan tih duh zawng sualte chu kan ti duh lo nghal a, hmana kan tih ngai loh Pathian thu zawm leh A rawngbawlna te chu kan tih a lo \ul ta zawk a, chu chu kan nun hlimna ber a lo ni ta. Khawvel mi kan ni ta lo va, Pathian Fa kan lo ni ta a, Kraws chuan khawvel nen min tihrang ta a ni. He piantharna hi vanram kan luh theihna tura pawimawh hmasa ber, vanram ticket emaw, passport emaw ang chu a ni. Hemi nun nei (experience) lo hian tumah vanram an kal thei dawn lo a ni.
32
LEH
THEIH
(Joh 3:5). Amaherawhchu, heta awm reng hi a theih lohva, a rahbi pahnihna, Rinna avanga tihthianghlimna nun leh sual simna nunah kan luh chhoh a ngai a ni. Piangthar, Krista zawmtute ni tina an nun dan tur leh an khawsak chhoh zel dan tur chu, Bible-in chiang takin min hrilh a. Chu chu kan sawi tk ang khan, ni tin tisa thiltih te, thlarauva tihhlum chhoh zelna leh, sual leh sual anga lang zawng zawng lakah pawh inthiarfihlim a, bansan chhoh zelna hi a ni (1 Thess 5:22). Chu mai bkah Pathian dan leh thupekte lwm taka zawm zelna, thu awihna nun hi a ni. A thupekte pawm si lovin, Amah ka hria titu chu mi dawthei a ni, thutak amahah a awm lo tih a ni si a. (I Joh 2: 4; I Kor 7:19, I Tim 6:14; Joh 14:15).
33 BUNG - 5 Chhandamna rahbi pahnihna Rinna avanga Tihthianghlimna (sanctification by Faith) 1 Kor 15:2 ; II Kor 2:15 Ni tin Sualna laka Chhandam Mek Nihna Chu : Tuna kan sawi tur hi chu, a hmaa kan sawi zawh tk chhunzawmna chiah, Ni tin thiltih sualna laka chhandamna, Chhandam mek kan nihna a ni. Chhandamna rahbi hmasa ber, Nihsual laka chhandam kan nihna thua piangthar tawh te, an nitin nuna thil tih sualna laka chhandamna leh, sual sim chhoh zelna, chhandam mekna hi a ni a. A thl^wna thiam chantirnain a rah chhuah, rinna avanga Krista felna kan nuna nem kai (imparted) hi a ni. Chu chu \awngkam danga kan sawi chuan, Ni tina sual simna leh, Pathian thu zawm chhoh zelna hi a ni. Chu chu sual laka tih thianghlimna, Sanctification from sin leh, sual kalsana Pathian tana indahhranna (consecration unto God) a ni. Chhandam mekna tih a ni bawk. Ka thu hrilh che u kha in ring mai mai a nih loh va, in pawm tlat a nih chuan chu miah bawk chuan chhandam mekin in awm a ni. (1 Cor 15:2). Tin, a chhandam m>k apiangte chu Lalpan ni tin an hnenah a teltir zel \hin. (Tirhkohte 2:47). Isua Krista Lal leh chhandamtu atana pawma sual sima piangthar apiangte kha; chhandam tawh leh chhandam mekte an ni a, kohhran member-ah lak luh zel an ni tihna a nih chu. A lehlamah, Pathian thu anga kal ve duh lote hi Boral m>k te tih an ni ve thung bawk a. Chhandam m>kahte leh boral m>kah te chuan Pathian tan Krista rimtui kan ni si a tia Paula`n a sawi ang hian. (II Kor 2:15). Chhandam mekte an awm a, chhandam mekte
34
LEH
THEIH
pawh chu an la famkim bik lo va, chutiang bawkin boral mekte pawh an la boral vek bik bawk hek lo. Chatuana chhandamna famkim chang turin emaw, chatuana boral turin emaw, thu tihtl<kna vawrtawp chu nakinah kan thih hnuah van rorelna (Investigative judgment) zawhah a ni ang. Tunah hi chuan fiahin kan la awm mek rih a ni. Chhandamna rahbi hmasa berah kha chuan, Pathian dan sawm bawhchhe reng chungin, chawlhni bawhchhe reng chungin, Zu in chungin, hmeichhiat mipatna sual ti reng chungin, z<k leh hmuam thil \ha lo sual tinreng ti reng chung leh, nih sualnain min chenchilh reng chungin, Krista kan aia a thihna leh thawhlehna azarah; khawngaihnain a thlawna ngaihdam leh thiamchantir tawp mai kan ni a. Kan awm ang angin, kan nihna ang angin Kristaah min ngaidam tawp mai a ni. Mahse he rahbi pahnihna, Krista ringa piangtharte nunah erawh hi chuan, Thlarau Thianghlimin Pathian hmangaihna kan thinlunga a leih tawh tlat avangin, ch<ng kan nun hlui sual zawng zawng te chu simin, a dan leh thupekte chu lawm takin kan lo zawm ve thei ta a. Chu chu Pathian kan hmangaihna tarlanna a lo ni ve ta a ni. Pathian kan hmangaihna chu hei hi a ni, A thupekte kan zawm hi, a thupekte chu a khirh si lo va (1 Joh 5:3). Nangnin min hmangaih chuan ka thupekte chu z^wm rawh u (If you love me, keep my commandments) tia Isuan a lo sawi angin. (Joh 14:15). Zu in loh vang te, mei zuk loh vang te, kuhva ei loh vang te, sahdah leh tuib<r hmuam loh vang te, uire loh vang te, tualthah loh vang te leh rukr<k loh vang tea chhandam kan ni lo va. Krista thisen zara khawngaihnaa chhandam kan nih tawh avang leh, Diabola fate kha Pathian faa vuah kan nih tawh avang zawkin, hetiang thil chin \ha
CHHANDAMNA RAHBI PAHNIHNA
35
lote hi kan ti duh tawh lo a ni. Chutiang bawkin Chawlhni serh vang te leh a dan thupekte zawm vanga chhandam kan ni lo va, amaherawhchu khawngaihnaa chhandam kan nih tawh avang leh, Diabola fate kha Pathian fate kan nih tawh avang zawkin Pathian dan leh, thupekte zawmin a chawlhni dik takte kan lo serh a, baptisma dik takte kan lo chang ve ta a ni. Chu chu hmangaihna tarlanna dik tak a nih avangin, a hmangaihna dawngtute tan chuan a thupek zawm chu a nuamin a khirh si lo va. (1 Joh 5:3). Chuvangin hmangaihna hi Dan zawh famkimna a ni tiin Paula` pawhin a lo sawi a nih kha. (Rom 13:10). Pathian Dan leh Thupek zawm theihna hi, Thinlung thar tiin sawi a ni a. Thinlung thar ka pe ang che u a, in chungah thlarau thar ka dah ang; in tisa ata thinlung, lung anga sak chu ka la bo ang a, thinlung, tisa anga n>m ka pe zawk ang che u. Tin, in chhungah ka thlarau ka dah ang a, ka dan siamah ka lentr ang che u a, ka thup>kte chu in vawng ang a, in zwm ang, (Ezek 36:26-27) Diabola rilru ang, itsikna te, elrelna te, huatna te, duhamna leh, mahni hmasialna thinlung, bum hmang chhe lailet d>r, (Jer 17:9) thuawih lohna riru chu la bovin, thinlung thar, Krista rilru ang thuawihna thinlung chu min puttir ta a ni. Keini erawh chuan Krista rilru kan pu a ni. tia Paulan a lo sawi ang hian. (1 Kor 2:16). Tihthianghlimna (Sanctification) hi Grik \awnga Hagiousmos tih a ni a. Rawngbawlna thianghlim atana dah hrang, serh hrang, tihna te, rawngbawlna thianghlim atana nemnghet (consecreation) tihna te a ni. A bul takah chuan Grik \awng Hagiazo tih a\anga lo kal a ni a, a awmzia chu Thil thianghlim atana serh hrang (to sanctify or set apart for holy use) tihna a ni. Hebrai \awng chuan Gadah an ti a, thil narn a\anga serh hran bik (To set apart from
36
LEH
THEIH
common use) tihna a ni. Sual bawih ata Pathian Fa ni tura lk hran, bawlhhlawhna hmun ata Pathian tan lal puithiam, hnam thianghlim ni tura serh hran kan nihna sawina a ni. (1 Pet 2:9, 1 Kor 1:1,2,7). Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a, tiin Pathianin thianghlim turin mi ko a ni. (1 Pet 1:16). Pathianin bawlhhlawh turin min ko si lo va, thianghlimah min ko zawk a ni. Chuvangin, a pawisa lotu chuan mihring pawisa lo a ni lo va, Pathian, a Thlarau Thianghlim pe \hintu che u chu a pawisa lo a ni zawk (1Thes 4:7,8). Chhandamna rahbi hmasa ber, A thlawna thiam chantirna tih thua piantharna dik tak changtute nunah chuan, thianghlimna leh, sual simna tak zet leh, thuawihna famkim a lo par chhuak \hin a ni. Tihthianghlimna hi a thlawna thiamchantirnain a rahchhuah chu a ni. Thiam chantirna leh tihthianghlimna hi thil inhnaih (close related) tak leh \hen hran theih loh an ni a. Thiam chantirna (Justification) hi Pathianin kan tana a Fapa Isua Kristaa a thlawna a thil min tih sak a ni a. Rinna avanga Krista felna keimahni felnaa ruat (Imputed Christ`s righteousness by faith unto us) a ni. Tin, sual lak a\anga Tihthianghlimna (Sanctification) hi, Pathianin keimahnia a thiltih a ni ve thung a. Keimahnia a nungchang a nemkaina (imparted Christ`s righteousness unto us) a ni ve thung a ni. Hengte hi kan thil tih \hat (meritorious work) in a phu vanga kan hlawh chhuah an ni lova, Krista khawngaihna avang chauha a thlawna kan dawn a ni. Krista zara thiamchantir leh mifela ruat kan nihna (piantharna) hi, vanrama l<t thei tura pawm kan nihna (Our title to heaven) chu a ni a. Tunlai \awngin, vanram luh theihna ticket tiin sawi ila kan hre thiam deuh awm e. Tin, Krista felna azara sual kalsanna, sual simna tihthianghlimna nun, nungchang
CHHANDAMNA RAHBI PAHNIHNA
37
thianghlim kan nuna nemkai (imparted) lo ni ta hi, vanrama cheng tlak tur nun thianghlim kan neih (our fitness for heaven) chu a ni ve thung bawk a ni. Tihthianghlimna (Sanctification) hian kawh pathum a nei a (a) Pakhatna chu, Ringtu nun hlui liam tawha sual silfai sak tawh nihna, (an accompleted act in the believers past) a ni. Tin, nangni \henkhat chutiang mi in nih thin kha; nimahsela Lalpa Isua Krista hmingah leh kan Pathian Thlarauvah tlenfai in ni tawh a, tihthianghlim in ni tawh a, thiam chang in ni tawh. (1 Cor. 6:11). (b) Pahnihna chu, Ringtute ni tin nun kal chhoh zelna-a sual simna, sual hnehna leh, tihthianghlimna nun an chan chhoh zelna (a process in the believers present experience) a ni bawk. Fa tihawihte angin, in hriat loh laia in hman lai chaknate anga awm lovin; a kotu che u a thianghlim angin nangni pawh in chetzia zawng zawngah lo thianghlim zawk rawh u; Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a, tih ziak a nih kha. (I Pet 1:15-16). (Rom 1:7 I Thes. 4:7). (c) Pathumna chu, Krista lo kal huna rilru, thlarau leh taksa kan puma siam tharna, thih theihlohna taksa thianghlim famkim kan chan theihna tura inbuatsaihna nun a ni. He tih thianghlimna nun hi; nitina Krista kan thinlunga chentir rengna a\ang chauhva neih theih a ni. Chumi awmzia chu, Ni tin Isuaa awm rengna leh, Isua nena inzawm rengna tihna a ni. Chu thianghlimna nun chu ni tina Pathian thutak tih ziak kan zawm zelna a\anga dawn chhoh zel a ni bawk. Anni chu thutakin tithianghlim rawh, i thu chu thutak a ni. tia Isuan a sawi angin. (Joh 17:17).
38 BUNG - 6 Sual laka Chhandam Sual chawpa chhandam ni lovin, sual laka chhandam kan ni zawk. Fapa a hring ang a, a hmingah ISUA i sa ang: Ani chuan a mite an thiltih sual lakah a chhandam dawn si a, tih a nih kha. (Matthaia 1:21). (For He shall save His people from their sins) tih a ni. (Gal 1:4 en bawk la). Thil sual ti reng chungin chhandam a nih theih loh, sim a ngai, sim lo chu tumah ngaihdam theih an ni lo. Vawikhat mi a lo pianthar tawh chuan, eng thil sual pawh lo ti leh \hin mah sela, kar tinin dan bawhchhe \hin pawh ni sela, chhandam a ni tho thovang titute hian, sual lak a\anga chhandam kan nih dan hi an hrethiam pha lo tihna a ni. He thu an sawi lai reng te hian a sawitu anmahni ngei pawh hi Pathian thuah an bo sa reng tawh tihna a ni. Sual laka chhandam awmzia chu enge ni? Entirna mawlte pakhat hmangin lo sawifiah dawn teh ang. |um khat chu ka zinna khaw pakhatah hian, ka thlen in chhakah an naupangte pakhat hi an tuibelah a tla a, a lu chu bel chhungah a pil vek a, a ke \hiah chin hi bel rawng tlangah chuan a lo lawr a. Amahin a inchhanchhuak thei tawh lo va, chhandamtu a mamawh a ni. Tui lak a\anga chhandam tur chuan; tui bel chu a tui awm chawpin naupang nen chuan tlang sang lamah zawn chho ta ila, kan chhandam ang em? Teuh lo mai. A rang thei ang berin naupang chu, tui a\ang chuan lak chhuah emaw, lak hran daih emaw a ngai a ni. An han hmuh chuan a thaw a awm tawh lova a thi tawh niin an ring a, an \ap tuar tuar a. Tichuan tui a\ang chuan rang takin an la chhuak ta a, a letling zawngin an khai a, a k a\angte chuan tui a lo chhuak a, thawktir tumin
SUAL
LAKA
CHHANDAM
39
an bei a, (Artificial Respiration) te an ti a, vanneihthlk takin a lo thaw chhuak leh ta a, an hlim hle mai, naupang chu tui lak ata chhandam a lo ni leh ta a ni. Chutiang bawkin sual lak a\anga chhandam awmzia chu; sual a\anga lak hran, sual nena inchiahpiah tawh lo, sual nena awm hrang, sual sim hlauh tihna a ni. Chu mai bkah sual lungtenna leh sual huatna neia ti duh tawh lo hi a ni. Tumah hi kan sual chawpin chhandam kan ni thei dawn lova, kan sual chawpin vanramah kan kal thei dawn bawk hek lo. Chuvangin chhandamna rahbi pahnihna hi chu; ni tina sual sim chhoh zelna leh, Pathian dan thupek zawm chhoh zelna hi a ni. Tupawh thil ti sual apiangin dan pawh a bawhchhe \hin; sual chu dan bawhchhiatna a ni si a, tiin Bible-in a sawi a. (1 Johana 3:4). Pathian dan sawm zinga a enga pawh hi, pakhat te pawh kar tina bawh chhiat luih tlat kan neih reng chhung chuan, sual kan sim tak tak lo tihna a ni. Tupawhin Dan zawm kim mah sela, kawng khata a tihsual si chuan a zaah chuan thiam loh changin a awm tawh a ni. Uire suh, titu chuan, Tual that suh, a ti bawk si a. Chutichuan uire lo mah la, tual i thah si chuan Dan bawhchhetu i ni reng reng tawh a ni. Chuvangin, zalenna dana rorelsak turate angin thu sawi ula, thil ti bawk rawh u. (Jakoba 2:10-120. Sual man chu thihna leh boralna a ni bawk si a. (Rom 6:23). He sual simna tak tak tel si lova chhandamna rahbi hmasa ber, rinna avanga thiamchantirnaa lungawi tum tlat hi a hlauhawm hle a ni. Chuvangin, Piantharna dik chuan sual simnaah mi a hruai l<t ngei ngei tur a ni. Mi tam tak chuan, Kei chu ka piangthar tawh, Krista zarah a thlawna chhandam ka ni a, ka thih ai Kristan min tih sak vek tawh a, chuvangin dan zawm kher a ngai ka ti
40
LEH
THEIH
lo, chawlh ni serh kher pawh a ngai lo, baptisma chan kher pawh a ngai lo, ei leh ina ins<m kher pawh a \ul lo, Isua rin mai hi a tawk, tiin, a rahbi pakhatnaah hian an duh tawk tlat a, vanrama cheng tlak nih theihna tura, chhandamna rahbi pahnihna, sual simna leh, vanrama chenpui tlak nun, Krista anna nungchang thianghlim, Pathian thupek zawm chhoh zelna nun leh thu^wihna nun neih hi \ul an ti lo. Mahse, chhandamna famkim, thih theihlohna taksa chang tur chuan, rahbi pakhatna, a thlawna thiamchantirna a\angin, rahbi pahnihna, tih thianghlimna leh sual sima thil\ha tihna nuna \han chhoh zel hi a ngai tlat si a ni. Chuvangin he rahbi pahnihna, sual simna leh tih thianghlimna nun kal tlang lova; chhandamna rahbi pakhatna a\anga rahbi pathumna, chhandamna famkim vawrtawp, tih ropuina (glorification) hi chan nghal (direct) theih a ni lo tih kan hriat a pawimawh. Thiam chantirna ringawt hi, tihthianghlimna leh, Sual simna tak zet tello chuan chhandamna famkim leh tluantling a ni thei lo reng reng a ni. Pawn lam chauh sil fai a, chhung lam sil fai si loh chu engmah a ni lo ang hian. (Matthaia 23:26). Ni tin thiltih sualna sim si lova Nihna sual ngaihdamna ringawt chu engmah a ni lova, mei alh leih mih nana khawnvartui hman tum ang chauh a ni. Sual ngaihdam sak ringawt sim chuang silote awm khawm chu an rapthlak hle ang. Misualte ngaihdam ringawt hi Isua lo kal chhan a ni lo va, sim tir tur leh ngaidam turin a ni zawk. Amah ngei kha Pathianin Lalah leh Chhandamtua awm atan a ding lamah a chawimawi ta a, Israelte sual simtir tur leh ngaidam turin. (Tirhkohte 5:31). Mi fel takte lam tura lo kal ka ni lo va, mi sualte lama simtir tura lo kal ka ni zawk, a ti a, a chhang a. Luka 5:32).
SUAL
LAKA
CHHANDAM
41
Sual zawng zawng tih boral hi Isua lo kal chhan, chanchin \ha thil tum leh hnathawh chu a ni. Pathian Fapa lo lan chhan ber chu diabola hnathawhte a tihboral theih nan a ni, tiin Johan pawhin a lo sawi. (1 Joh 3:8). Tin, Paula`n, Lalpa chuan sualna zawng zawng lakah min chhan chhuak ang a, a vanramah chuan him takin min thlen ang, tiin a lo sawi bawk (2 Tim 4:18). Tumah hi sual chawpa vanrama kal tur an awm dawn lo va, a theih hek loh. Sual simte leh nun thar neite chauh vanramah an lut ang. Sual hi ngaihdam a nih theih nan sim a ngai a ni. Sim ula in sual ngaihdam nan..tih a ni. (Tirhkohte 2:38). He sual simna leh nun thar hi nakina Isua lo kal huna kan neih chauh tur a ni lo va, TUNAH hetah hian kan ni tin nunah kan neiin kan chang nghal tur a ni. Chu chu Piantharna tia Isuan a sawi ber chu a ni. (Joh 3:5). Pathian mi hman ropui tak pakhat zawlnei Elen Gould Hermon (Elen G White) an tih chuan, Lalpa Thlarau hriattirnain ti hian a lo sawi a. If you would be a saint in heaven, you must first be a saint here on earth. The traits of character you cherish in this life will not be change by death or by the resurrection. You will come up from the grave with the same disposition you manifested in your home and in your society. Jesus does not change the character at His coming. This work of transformation must be done now, our daily life determined our destination tiin. A thu sawi awmzia chu hetiang ang deuh hi a ni, Nakinah vanah mi thinghlim nih i duh chuan, he leiah hian mi thianghlim i nih hmasak a ngai a ni. He i damchhunga i nungchang leh nundan i ngainat tak hi, i thihnain emaw, thlan a\anga i thawhlehnain emaw a tidanglam dawn lo va, in chungkuaah leh i \henawm khawvenga i nungchang i lo tarlan tawh, i thih pui ang ang khan, thlan
42
LEH
THEIH
a\angin i lo tho leh dawn a ni. He thawhlehna leh Lal Isua lo kal lehna pawh hian i nungchang a rawn thlak danglam dawn tawh lo va, chu vanrama cheng tlak nun nei tura insiamthatna hna chu tunah i ti nghal tur a ni (chu vanrama cheng tlak nungchang chu tunah kan ni tin nunah hian kan nei nghal tur a ni). Kan ni tin nun dan hian, nakina kan chatuan awmdan tur chu a lo hril lawk diam a ni. tihna a ni ber mai. He thu hi thu dik tak a ni a, Bible zirtirna nen pawh a inmil chiah a ni. Tun kan dam chhung ngei hian vanrama chenpui tlak nun chu kan nei nghal tur a ni tlat. |umkhat chu, Chawlhni tukah chhungkaw inkhawm kan neih laiin tlangval pakhat zing zurui hi a lo lut hlawl mai a. E khai, lo leng rawh, hei chhungkaw inkhawm kan lo nei dawn chiah a ni, a va tihzia em i lo leng chu, tah hian lo \hu rawh tiin \hutna kan pe a, a \hu ve mai bawk a. Amah vang kha nge ni, ni dang ai mahin ka thusawi ka tui a, ka \ang ta em em mai a, sual sim a \ulzia leh Pathianin misual sim a ngaihdam duhziate ka sawi ta \euh mai a, zu rui bu l<k l<k chung chuan ngawi rengin a lo ngaithla ve reng a. Kan tih dan pangngaiin thusawi zawhah \ing\ang ka tum a, fakna hla sain kan han zai leh te te a, chumi zawhah kan zain kan \hing\hi a, kan \awng\ai a, tichuan chhung inkhawm chu kan bang ta a. Kan \awng\ai zo chiah chu eng dang sawi lovin kawngka pui a nam hawng rawk a, a tlan chhuak ta mai a. E khai, engatinge i chhuah mai, kan chaw te ei ve nghal la, a nih loh leh thingpui leh chhang tal ei lova i hawn kan remti lo, lo kir leh teh tiin kan han ko ngial a, mahse ui puar koh an sawi chu nept>, hawi pawh min hawi duh tawh lo va, a pai phei ngawn ngawn mai a, chak takin a zing zu
SUAL
LAKA
CHHANDAM
43
inna hmun lamah chuan a lo va phei leh ta a ni awm e. A \hiante hnenah, Tukin ka zing zu rui leng chu tawh sual ka va t\wk alawm le, an speaker Pastor PL Biakchhawna an tih te inah ka va lut a, \hutna \ha takah min \huttir sauh sauh va, Pathian thu min lo hrilh nghek mai a, rei ka ti lutuka han chhuah leh mai a theih tawh mang si lo va, a tawpah hla min han sakpui leh a, min \hing\hitpui a, min han \awngtaipui lehnghal a, kha ina ka lo lut ta reng reng kha ka inchhirin pawi ka ti lutuk a, hrehawm ka ti em mai a, theih ni se, thla nei ila chu tukverhah khan ka thlawk chhuak daih ang, tiin a \hiante hnenah hrehawm a tih thu a lo va sawi a ni awm a. Kar khat a ral hnu daih tawh khan an \hianpa pakhatin min rawn hrilh leh a ni. Pathian thu sawina hmun, Pathian chibai b<kna hmun, Pathian faka hlim taka zaina hmun leh, Pathian chibai b<ka tihtakzeta \awng\aina hmun, thianghlim leh fel taka khawsakna hmun chu a tan chuan hmun hrehawm ber a ni tlat mai. Tin, chutianga Pathian chibai b<k \hin mite bula awm pawh chu a tan chuan hmun hrehawm ber a lo ni a, eng ang pawhin hawihhwm chhuahin lo be lum lm (welcome) \ha hle mah ila, kan lo biak \hat zawh poh leh hrehawm a ti zawk emaw tih mai tur khawpin a awm a ni. A zing zu inna hmun; hmeithai zu zuar inah, zahmawh buru pui pui leh thu dukdak lo tak tak sawia an rk vel mai maina hmun, hmeiche lepchiahte nena pawisak nei lova khawsakna leh Card te d>nga duh duha pwt mai maina hmunah erawh chuan nilengin nuam ti takin a awm leh peih lawi si a. Chu chu eng nge a chhan kan tih chuan, kha tlangval nun kha siamthar a la ni lo va, vanramah Pathian kianga chenpui tlak nun thar (Piantharna nun) a la neih loh vang a ni tihna a ni. A nun khan Pathian leh A thu te, amah fakna leh chibai b<kna nun te, nuam a la ti ve phak lo a ni.
44
LEH
THEIH
Chuvang chuan, piangthar lote hi, Isuan vanrama an kal chu phalsak ve tehreng pawh ni se, vanram hi nuam an ti ve dawn lo tihna a ni. Vanram ropuina leh mawina te, a thianghlimna zawng zawngte chu an mizia nen a inkalh tlat avangin an nun tihrehawmtu mai a ni ang a. Tin, chu hmuna chengte zawng zawng chu hmangaihna leh thuawihna nun, nun thianghlim famkim nei an nih vek dawn avangin, an kianga awm chu a hahthlakin a hrehawm an ti lutuk dawn a, piangthar lote nun leh van mite nun chu a inang lo lutuk dawn a, chuvangin, an tan van ram chu hmun hrehawm ber a ni ang. Chu hmun ti hrehawmtu ber tur chu, an nungchang leh rilru thinlung bawlhhlawh lutuk vang chu a ni ang. Van mite nungchang fel eh thianghlim em em bula awm chu an tan chuan thil zahthl^k leh hrehawm theihtawp a ni dawn a ni. Chuvang chuan alawm Lal Isuan Nikodema hnenah, Mi tupawh tuiah leh Thlaraua an pianthar loh chuan vanramah an l<t thei lovang a lo tih r>ng ni. Piangthar lote chu vanrama an luh pawh phal teh reng ma hse, van ramah an awm peih dawn chuang lo a ni. Tin, sual sim chuang lo leh piangthar lovin vanramah chuan lo han awm dawn tehreng sela, an inhuatna hmun te, an initsikna hmun te, an hmasialna hmun te an sawn chho hla deuh tihna lek a ni dawn a, a nawmna tur chhan a awm l>m lo a ni. Chuvangin vanrama kan luh hmain vanram nun hi tunah he leiah hian nuam ti khawpin kan lo nunpui (Experience) tur a ni. Van hmun ropui hmangaihna leh thianghlimna ram khi nakinah nuam ti taka kan han chen ve theihna tur chuan, tunah chu nun chu he leiah hian nuam ti khawpin kan lo nunpui tur a ni. Chu van rama
SUAL
LAKA
CHHANDAM
45
chenpui tlak nun chu; nakina kan neih chawp thut tur a ni lo va, tunah kan dam chhung ngei hian kan nei tur a ni. Mi tam tak chuan, Tuna kan dam chhunga mihring kan la nih chhung hi chuan tumahin sual kan sim thei tak tak lo, ti hian Isua kan ring tawp mai ang a, kan ni tin nunah thil sualte chu kan ti reng ang a, Isua Krista zarah khawngaihnain chhandam kan ni dawn a, Isua lo kal hunah vanrama cheng tluk nun thar chu Isuan min la pe mai dawn a lawm tiin an ngai thin. He ngaihdan hi Bible zirtirna kalh tlat a ni. Sual hi Isua lo kal hnua sim chawp chauh tur a ni lo va, tun kan dam lai ngei hian kan sim tur a ni zawk. Isua lo kal hnuah chauh kan piangthar tur a ni lo va, tun hi pianthar hun chu a ni. Ngai teh u, tun hi hun lawmawm chu a ni a; ngai teh u, tun hi chhandamna ni chu a ni. tih a ni a. (II Kor 6:2). Tun hi vanrama cheng tlak chatuan nun kan neih hun chu a ni. Van hmun ropui hmangaih ram khi mi thianghlimte in a ni, tiin hlaah kan sa \hin a. Vanram tinuamtu ber chu hmangaihna nun, thuawihna famkim leh, thianghlimna nun an neihna khi a ni. Chuvangin, nakinah hmangaihna nun, thu^wihna leh thianghlimna nuna khat van mite zinga nuam ti taka kan han chen ve theihna turin tunah hmangaihna leh thianghlimna nun hi nuam ti khawpin kan lo nunpui lawk a ngai a ni. Anih leh sual zawng zawng chu leia kan damchhung hian kan sim thei tak tak dawn em ni? Tumah mihring zingah chutiang chu an awm thei dawn em ni? tiin i zawt a ni thei e. A chhanna chu, Chu chu mihring tan tih rual a ni lova; Pathian nen erawh chuan engkim tih theih a ni, tih hi a ni (Matthaia 19:26; Marka 10:26, 27; Luka 18:26, 27). Isua Krista chu sual chi thum, nihna sual leh, ni tina
46
LEH
THEIH
kan sualna leh, sual man taksa thihna tiboral turin a lo kal a ni. Pathian fapa lo lan chhan ber chu Diabola leh a hnathawhte a tih boral theih nan a ni (I Joh. 3:8). Hmelma hnuhnung ber tih bova awm tur chu thihna hi a ni (1 Kor. 15:26). Misualte lama simtir hi Isua lo kal chhan a ni (Luk 5:32). Mi chu a piangthar tak zet tawh a nih chuan, eng ang pawhin sualah tlu leh mahse chhandam a ni tho vang, tih ang reng \awngkam chhkchhuak \hinho hi chu anmahni tak pawh hi an ngaihtuahawm hle a ni. Anmahni \awngkam han hawh ve ta ila, an la piangthar tak tak lo a nih a rinawm zawk a ni. Anih loh vek leh tunah pawh an bo mek tihna a ni. Piantharna nun kan sawi hi, Pathian nungchang \awmpui lehna nun sawina a nih tlat avangin, a nihphung hi a hniam lo a ni tih kan hre tur a ni. Chung zarah chuan a thutiam hlu tak leh ropui nasa takte chu min pe a ni; chutichuan chkna avanga khawvela chhiatna lo awm hi tlan chhuah san tawhin, ch<ng thutiam hlu tak leh ropui nasa takte avang chuan Pathian nungchang in \awmpui ve thei ang tia a sawi ang hian (1Pet1:4). Pathian nungchang \awmpui nun neihna a ni veh mai a ni.
47 BUNG - 7 Piangthar tawhte awmdan tur Chhandamna rahbi pahnihna Rinna avanga tihthianghlimna leh, kan nitin nuna kan thiltih sualna laka chhandam mek kan nihnaah hian piangthar tawh te awm dan tur chu Bible-in chiang takin a lo sawi a, ch<ngte chu tl>m lo en ila. Tirhkoh Pauln, Sual anga lang zawng zawng lakah chuan in thiar fihlim rawh u tiin a sawi a (I Thes 5:22). Tun lai lehlinah chuan, Sual tinreng lakah inthiarfihlim rawh u. tih a ni. Kan pian thar tawh chuan eng pawh ti sual leh mah ila chhandam ka ni thovang tihte nen chuan, Paula te zirtirna hi chu a inang lo hle a ni. Sual tinreng laka inthiar fihlim a ni veh mai. OD in thi mah ila chhandam ka ni thovang tih nen chuan a nih phung (standard) a sang hlei hle a ni. Tirhkoh Petera pawhin, Fa tih awihte angin in hriat loh laia in hmanlai chakna te anga awm tawh lovin, a kotu che u a thianghlim angin nangni pawh in chetzia zawng zawngah lo thianghlim zawk tawh rawh u. Nangni in thianghlim tur a ni kei ka thianghlim si a, tih ziak a nih kha, tiin a sawi. (I Pet 1:14, 15). Biblein piangthare awm dan a sawi ve hi chu, Drug ngawl veiin thi leh mahse, chhandam a ni thovang tih nen chuan a inang lo hle mai. Pathian thu chuan, Chutichuan in taksa peng leia awmte chu tihlum rawh u. Inngaihna te, bawlhhlawhna te, hurna te, chkna sual te, duhmna te hi (milem biakna a ni si a) chung thil avang chuan Pathian thinur chu awihlo fa chungah a thleng \hin a ni. a ti a. (Kolosa 3:5). Ka pianthar tawh phawt chuan, ka uire lai reng pawhin \>kin min deng
48
LEH
THEIH
hlum mah se, chhandam ka ni tho vang tih te nen chuan inkalh tak a ni. In rilru, in thlarau leh in taksa chu kan Lalpa Isua Krista lo kal hunah a puma sawisel bova humhimin awm rawh se, tiin, kan thlarau mai ni lo, kan rilru leh kan taksa pawh sualna tinreng laka sawisel bova humhim turin min fuih zawk a ni (I Thes 5:23). Sual lamah te thi tawhin felna lamah kan nun theih nen, amah ngeiin thingah khan a taksain kan sualte a phur a. Amah vuakna vualte chuan tihdamin in awm ta a.tiin Pathian thu chuan min hrilh a (I Peter 1:24). Sual thihsana felna lama nun chhoh zel hi piangtharte awm dan tur chu a ni zawk. I n hmanlai awm dan kawnga mihring hlui, bum chkna anga chhe deuh deuh kha hlip thla ula, in rilru thlarauvah chuan a tharin lo awm ula; mihring thar, thutak felna leh thianghlimnaa Pathian anga siam khan inthuam bawk ula, tiin Paulan piangtharte chu a fuih a ni (Eph 4:17-22-24). Pianthar hma nun hlui anga awm leh hi englaimahin phalna a pe ngai lo va, a pawi lo, a bo theih tawh loh, tiin vawikhat pawh a sawi ve ngai lo. He khawvel dan ang hian awm suh ula, Pathian duh zawng a \ha leh lawm tlk leh \hat famkim chu in hriat fiah theih nan in rilru a thara awmin lo danglam zawk tawh rawh u, (Rom 12:2-ah) tiin nun thar danglam; van nun thianghlim nei turin a kawhhmuh a ni. Chuvangin unaute u, bat kan nei. Tisa dana in awm chuan in thi ngei tur a ni; amaherawhchu taksa thiltihte thlarauva in tihhlum \hin chuan in nung ang, tiin a sawi bawk a (Rom 8:12, 13). Pianthar hnu pawh hian taksa (tisa) thiltih ni tina min zim buai rengtu an la awm zel a, chu chu ni tin thlarauva kan tih hlum zel a ngai a ni.
PIANGTHAR TAWHTE AWMDAN TUR
49
Chung tisa thiltih thlarauva kan tih hlum zel turte chu ti hian Paulan min hrilh a. Tisa thiltihte chu a lang fiah a ni. Chengte heng te hi a ni, inngaih te, bawlhhlawhna te, hurna te, milem biakna te, dawithiamna te, huatna te, inhauna te, thikna te, thinurna te, inkhinna te, awm hranna te, rin hranna te, itsikna te, zu ruihna te, zu hmun hlimna te, chutiangte chu: chung kawngah chuan tun hmaa, Chutiang thil tih hmangte chuan Pathian ram an chang lo vang, tia ka hrilh lwk che u ang khan ka hrilh lwk che u hi, tiin (Galatia 5:19-21). Zu in te, inngaihna sual te, hurna te leh, heng tisa sualna a rawn sawi zawng zawngte hi, pianthar hnuah chuan a pawi tawh lo,chhandamna a bo phah thei tawh lo tiin a zirtir ve lo va, chutiang tih chingte chuan Pathian ram an chang lovang tiin a hrilh nawn zawk a ni. Pianthar hmaa hetiang sual tih lo ching \hinte hian Pathian ram an chang dawn lo ang bawkin, pianthar hnuah pawh hetiang sual ti \hinte hian an sim loh chuan, Pathian ram an chang bik dawn chuang lo a ni. Korinth khuaa mite hnenah pawh, A nih leh, mi fel lote chuan Pathian ram an luah lo vang tih in hre lo em ni le? Bumin awm suh u; inngaih hmangte emaw, milem betute emaw, uir> te emaw, mi hurte emaw, mawngkawhur te emaw, ruk hmangte emaw, mi duham te emaw, zu ruih hmangte emaw, mi hau hmangte emaw, hlepru te emawin Pathian ram an luah lo vang tiin chiang takin Paula hian a hrilh a ni. (I Kor. 6:9-10). An zu in leh te, drugs an tih leh te, hmeichhiat mipatna kawnga suala an tluk lehna te khan engti kawngmahin an chhandamna a khawih chhe phak tawh lo, tia tuten emaw an zirtirna nen chuan a inkalh renrawn hle mai.
50
CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN Ni tina Thihna
LEH
THEIH
Rinna a thiam chantirna leh, piantharna kan lo chan tawh hnu pawh hian, h>ng tisa thiltih sualna hian min la chenchilh fo thin a. Hei hi Thlarau thianghlim chaknaa ni tin kan hneh zel a ngai a. Chu chu, NITINA THIHNA ti a Paulan a sawi chu a ni. Ka unaute u, Krista Isua kan Lalpaa ka chhuanna che u chu chhalin nitin ka thi \hin ka ti a ni. (I Cor 15:31). Heng nitina sual min tibuaitu hi Israel te, Kannan ram pana thlalera an kalkawnga an thil tawn entirna a ni. Aigupta a\anga Kannan ram thlen hma kh^n thlaler kawng lakah thlemna leh tl<kna tam tak a awm a ni. Chutiang bawk chuan keini pawh he khawvel sualna kalsana v^n kanan ram kan panna kawngah hian, nitin thl>mna leh suala tl<k theihna a la awm reng a, fimkhur loh phei chuan, tl<k hlen hlauh theih a ni. Amaherawhchu chak loh chang leh tl<k palh chang te chu lo awm ve \hin pawh ni se, nitin Krista zirtirna (Bible) thu ang zela kan kal chhoh zel chuan kan bo thei ngai lovang. Juda lehkhathawnah chuan, Tin, engkim vawi khat hre vek mah ula, Lalpa chuan Aigupta ram a\anga a mite a chhanchhuah a, chumi hnua a ringlo te chu a tih boral zia kha hriat nawn tir che u ka duh a ni a ti a. (Juda 1:5). He thu hian, vawi khat pianthar tawh hnuah sual te sima Krista kan pawm tawh hnuah pawh sualah a la tl<k theih chiang a ni tih leh, a tl<k hlen theihzia chiang takin a rawn tar lang a ni. Israel te pawh, Kalhl>n K<t thisena tlan chhuah an nih hnuin Kannan an thlen hmain sualah an tlu nasa a, an boral leh nasa a ni tih kha min hriat nawn tir a duh a ni. Mi \henkhat chuan, Khawngaihnaa chhandam ka ni tawh a, thiam chantir ka ni tawh a, ka thih ai Kristan min tihsak vek tawh a, ka t^n engmah thil tih leh d^n zawm
PIANGTHAR TAWHTE AWMDAN TUR
51
kher a ngai tawh lo. Kristan sual b^wih ata min tlan chhuak tawh a, zal>n ka ni tawh, eng pawh ti ila ka chhandamna a khawih buai tawh lo, an ti \hin. Mahse Pathian thu chuan, Zal>n in ni a, nimahsela in zalenna chu sual khuh nan hmang lovin, (sual tih ngampat phah nan hmang lovin) Pathian bawiha awm nan (Pathian thu ang zela awm nan) hmang z^wk rawh u tiin min hrilh. (1Pet 2:16). (Pathian thu zawm nan hmang z^wk rawh u, sual sim nan hmang z^wk rawh u, a tihna a ni). Pathian min khawngaihna hi sual tih phalna (licence) emaw, permission emaw a ni lo. Khawngaihna av^nga chhandam ka ni tawh a, eng pawh ti ila a pawi tawh lo, titute hian, Pathian khawngaihna chu hurnaah an chantir a, tiin Pathian thuin a sawi a ni. Duh takte u, kan chan tl^n chhamdamna thu in hnena ziak ka tum hr^m hr^m laiin, mi thianghlimte hnena rinna vawikhat kawl tir lamah chuan \hahnemngai taka beia fuih tur che uin in hnenah lehkha ziah a \<l tih ka lo hria a. Kan Pathian khawngaihna chu hurnaah an chantir a, kan hotu leh kan Lalpa neih chhun, Isua Krista chu an ^wih lo bawk a, tiin Juda hian fiah takin a lo sawi a ni. (Juda 1:3, 4). Pathian ngaihdamna leh Kross-a min tlanna hi sual tih phalna (permision emaw licence emaw) angah an ngai a, chu chu a dik lo. Uirenu Isuan a ngaihdam pawh kh^n Ti sual leh tawh suh tiin a ngaidam a ni. (Johana 8:11). A thil tih dik loh avanga kum 18 zet zeng a ngaihdam pawh kh^n, Ngai rawh i dam tak hi ti sual leh tawh suh, chutilochuan thil \ha lo lehzual i chungah a lo awm dah ang e, tiin ti sual leh tawh lo turin a ngaidam a ni z^wk . (Joh 5:14). Piangthar, chhandam tawh te chuan thil sualte chu an sim tawh tur a ni a, ni tin an sim chho zel tur a ni bawk.
52
LEH
THEIH
Chu chauh ni lovin thil \ha tihna lamah ni tin an \hang lian zel tur a ni. Pathian ring tawh te chuan thil \ha ti zel turin ngaihtuah rawh se, (Tita 3:8). Thil \ha ti at^n Krista Isuaah chuan siama awmin Ama kut chhuak kan ni si a. Chu thil \ha tih chu kan awmna turin Pathianin a ruat l^wk (buatsaih l^wk) a ni. (Ephesi 2:10) Amaherawhchu, kan sawi fo tawh ang kh^n, piangtharte chuan, sual an sim vek tur a ni, kan tih hian, vawi khatah sual zawng zawng an sim kim nghal vek tawh a, sim leh chuan tur a awm tawh lo e, tihna lam a k^wk lo va. Ni tin chak lohna av^ngtein tih sual palh nei thei kan la ni reng a, chu kan sual palh leh \hinna a\ang pawh chuan sual chhunzawm zel lovin, ni tin kan sim chho zel tur tihna a ni. Nihna sual leh, thiamloh chang kan nihna lak ata min chhanchhuak a, min ti zal>n ang bawkin, kan nitin nuna min chen chilhtu sual laka min chhanchhuak turin Isua chu kan tan a thi a ni. Chutichuan sualna zawng zawngte ngam thlemna zawng zawng te, verv>kna te, itsikna te, sawi chhiatna zawng zawng te b^nsan ula, naus>n piang hlim te angin thlarau lam hnute engmah pawlh loh chu ch^k rawh u. Chu miah chuan chhandamna tling khawpa in \han len theih nan, tiin tirhkoh chuan min lo hrilh a ni. (1 Pet 2:1). V^nrama cheng tlak nun kan neih theih nan nitin \hanlen a ngai a ni. He chhandamna rahbi pahnihna, rinna av^nga tihthianghlimna nun ni tina kan kal chhoh meknaah hian mihringte ngaiha sual lian tham ti kher lo pawhin, hriatna tl^kchham v^ng leh bumna av^ngin zirtirna dik lo lamah ni tinin hlim tak leh lungawi tak siin a p>n bo reng theih a ni. Chuv^ng tak chuan kan p>n bo loh nan, Bible-zirtirna ang zelin ni tin Krista chakna rinchhanin kan kal zel a ngai a ni z^wk e. Tichuan chhandam tur kan lo ni dawn ta tihna a nih chu.
53 BUNG - 8 Sual simna thuruk chu (Engtinnge Sual chu Kan Sim Theih Ang?) Luipui luang dul dul lai chu mi pakhat hian a l>t zawngin lui hn^r lam hawiin han luantir vut vut mai sela, a va mak ^wm >m ! Chu chu tuman an ti thei lova, Pathian chauhvin a ti thei a ni. Chutiang bawkin kan pianpui nun tawlailir chak taka lir lai lehlin tir \huai mai hi kan thei lo a ni. Ka thinlung ka tithianghlim a, ka sual lakah ka thianghlim tunge ti thei? (Thufingte 20:9) Paula ang kh^n, Thil \ha tih duhna chu keimahniah a awm naa mahse kan ti thei si lo, (Rom 7:17-23). Kan duh loh zawk sualte chu kan ti leh \hin. Pathian chauhin min tidanglam thei a, kan duhna leh ch^kna \ha lo, kan pianpui sual nunna luan kawr chu a ti letling thei a ni. Tin, in chungah tui fim ka theh ang a, in lo thianghlim ang a, in bawlhhlawhna zawng zawng leh in mi limte lakah ka tl>ng fai ang che u. Thinlung thar ka pe ang che u a, in chungah thlarau thar ka dah ang aka dan siamah ka len tir ang che u. Ka thupekte chu in vawng ang a, in z^wm ang. tiin min tiam. (Ezekiela 36:25-27). Chu thutiam chu ava ropui >m ! Keimahni chakna hmanga tih tur ni lovin, Ama Thlarau Thianghlim kan thinlunga a leihna a\angin min siam tharin, min sim tir dawn a lo ni. Ama lawm zawng atana tih tum tur leh bei tura nangmah nia thawktu chu Pathian a ni si a. (Phil. 2:13). Nangmahnia thil \ha ti \antu kh^n Krista Isua ni thlengin a ti famkim zel dawn, chu ngei chu ka ring tlat si a. (Phil 1:6). Pathian hrin tawh phawt chuan khawvel a ngam zel si
54
LEH
THEIH
a. Hei hi a ni khawvel hneha ngamna chu, kan rinna hi. (I Joh 5:4). A ni chuan kan Lalpa Isua Krista Ni-ah chuan sawisel bova in awm nan a tawp thlengin a ti nghet bawk ang che u. ( I Cor. 1:8). Amah ngeiin engtikah mah ka thlahthlam tawp lovang chia, kal pawh ka kalsan tawp lovang che, a ti si a.(Heb. 13:5). Tin, ngai teh u, kei kumkhuain khawvel t^wp thleng pawhin in hnenah ka awm zel ang. (Mat. 28:20). Heng thutiam zawng zawng hi i tan a ni asin! Fakna hla kan sak fo angin sual zawng zawng hneh turin min pui thei a ni. Mi tichaktu (Krista)-ah chuan engkim ka ti thei, (Phil 4:13). Keimahni ngawtin kan tlin ka ti lo va, kan tlin theihna chu Pathian hnen ata a ni z^wk e, (2 Kor 3:5). Lal Isuan, Misual te lama sim tir tura lo kal ka ni z^wk e. (Luka 5:32) a ti a ni. Pathian \hatnain simna turin min hruai thei a ni. (Rom 2:4). Chutichuan unaute u, a t^wp berah chuan in awm d^n tur leh Pathian in tih lawm d^n tur... Pathian duh zawnga in thianghlimna tur chu hei hi a ni...Inngaih b^nsan ula, Pathian hre lo te anga hur kawnga ch^k lovin thianghlim leh chawimawiin mahni b>l vawng thianghlim \heuh ula, Pathianin bawlhhawlh turin min ko si lova, thianghlimah min ko z^wk a ni. A pawisa lotu chuanmihring a pawisa lo a ni a ni lo va, Pathian, A Thlarau Thianghlim pe \hintu che u chu a pawisa lo a ni z^wk e, tiin chiang takin min hrilh a ni. (1Thes 4:1-8). Hei hi keimahni mihring chakna mai chuan kan thei lo tih hriain, Nangni thawkrim leh phurrit phur te u, ka hnenah lo kal ula keiman ka chawlhtir ang che u, tiin a hnena kal turin Isuan min s^wm a ni. (Matt. 11:28).
SUAL
SIMNA THURUK CHU
55
Hei hi rinnaa tihthianghlimna leh, chhandam mekna kan neih d^n kawng, nitin sual laka chhandam kan nih theih dan thur<k chu a ni. A va ropui >m! Lalpa hnenah chuan i pumin rawn inhlan la, Anin a lo ti danglam ang che. Isua chu i thinlungah cheng turin sawm la, Thlarau Thianghlim chu i nunah Lal ber lo ni se, tichuan sual hnehna kim Krista anna nun mawi tak chu a pe ang che. Isua chu t<nah kan tan min sawipuitu atan Pa hmaah kan aiin a ding reng a ni. Lo sual tawh mah la, rinnain A hnenah sual te thupha chawiin lo kir leh rawh, tichuan chhandam i ni ang. (I Joh 2:1;2). I sual zawng zawng a tleng fai zo ta. Chhandamna hmun i thleng thei tawh e.
56 BUNG - 9 Simna dik tak hi engtia neih tur nge? Mihringin ama chakna leh tumruhna hmangin sual a sim thei em? Simna hi mihringa chhuak nge Pathian a\anga chhuak? Simna dik tak hian ngaihdamna a hlawh chhuak nge ngaihdamna hian min simtir z^wk? Heng zawhnate hi a nihna dik tak hriatfiah ngai leh chhanna dik tak hriat ngai an ni a. Bible a\angin a chh^nna dik tak chu i lo zir ho leh teh ang ule. Chhandamna chungchang kan zir hian, sual simna hi a laipui ber a ni ti ila kan sawi sual tampui lo vang. A chhan chu, chhandamna hi khawngaih thil thl^wn pek mah ni se, simna tel lovin chu chhandamna thil thl^wn pek chu chan theih a ni chuang tlat lo. Mi sual sim lo te chuan chatuan ram an luah ve thei dawn lo. Sual r>ng r>ng chuan chatuan ramah hmun a nei dawn tawh bawk hek lo. Chuvangin, misualte chhandam an nih leh theihna tura kawng rawn ruahmantu Pathian hian sual hi englaimahin a pawmzam thei lo va, a pawmzam ngai dawn bawk hek lo va, chuvang chuan, sual chinral d^n leh, mi sualten sual an sim theih d^n tur kawng a ruahman z^wk a ni Chanchin \ha (Gospel) kan tih hi, Sim rawh u tih hmangin a in\ana, sim rawh u.tih bawkin a khar leh a ni. Baptistu Johana kh^n, Krista lo kalna tur at^na kawng a lo sial kh^n, Sim rawh u, vanram chu a hnai tawh e, in sim loh chuan in boral vek ang .(Matt 3:1;17)..Sim hming pu tl^kin rah rawh u,(Luk 3:8) tiin bul a rawn \an a. Chumi hnuah Lal Isua a lo kal kh^n, Tin, ani chuan an hnenah, Chu Galili rama mite chu, chutiang thil an tuar
SIMNA
DIK TAK HI ENGTIA NEIH TUR NGE?
57
avangin Galili rama mi zawng zawng aiin mi sual bik niin in ring em ni? Ni suh e, ka hrilh a che u, nangni pawh in sim loh chuan chutiang bawkin in boral vek ang, tiin simna thu bawk a rawn tl^ngû pui leh a. (Luk 13:2;3). Tin, Penticost nia Thlarau Thianghlim a lo thlen kh^n, Kraws-a an khenbeh thia tho leh taa kha Pathian Fapa Lal Isua ngei a lo ni tih thu Thlarauva khatten an han sawi kh^n, an thinlunga chhun ang an lo ni ta a, Petera leh tirhkoh dangte hnenah chuan, Unaute u, engtin nge kan tih tak ang? an ti a.Tin, Petera chuan an hnenah, Sim ula, in sual ngaihdam nan Isua Krista hmingin baptisma chang \heuh rawh u; tichuan Thlarau Thianghlim pek hi in hmu ang, tiin simna thuchah bawk a rawn puang leh a. (Tirh 2:37;38) Sual hi thai bo a nih loh chuan tumah kan sual chawpin Pathian kiangah chatuanin kan cheng thei dawn lo va, Chuvangin in sualte thai bo a nih theih nan sim ula, hawi kir leh rawh u, tiin Thlarau Thianghlim chuan min sawm a ni. (Tirh 3:19). Tin, Isua vana a l^wn hnuin Patmos thliarkara Isua hming avanga khawhar taka an tan (Exile) tir Johana hnenah a rawn inl^r \um a. Kohhran pasarihte hnena thuchah puan tur a rawn pek pawh kh^n, kohhran hmasa ber Ephesi kohhran hnenah, I sim loh zawngin i khawnvar dahna kha a hmun ata ka sawn ang, tiin a rawn sawi leh a. Kohhran hnuhnung ber Loudikei kohhran hnenah pawh, Chutichuan, lum si lova, vawt si lova, i lum chang chang avangin ka ka ata ka chhak chhuak dawn a cheKa hmangaih apiangte chu ka zilhhauvin ka thunun thin; chutichuan thahnem ngai la, sim rawh, tiin chanchin \ha chu sual simna thuchah hmangin a khar leh a ni.(Thup 2:5, 3:16;19). Hei hian sual simna hi chhandam kan nih theihna tura chanchin \ha hna thawh tum ber a ni tih a ti chiang hle
58
LEH
THEIH
a ni. Tumah sual chawpa vanram kal theih a ni dawn si lo va. Hremhmun meidil laka chhandamna aiin, chu meidila min kaltir theitu sual laka chhandamna chu kan mamawh z^wk a ni. Simna kan tih hian, sual ti lo satliah mai hi a ni lo va, sual vanga lungngaihna leh, sual huatna, sual hawisan hmiahna a k^wk a ni. Sual hi a sualzia kan hmuh chian zet loh chuan sim leh b^nsan kan tum lo va, sim duhna leh b^nsan duhna pawh a awm tak tak ngai hek lo. Sual hi thinlung taka kan sima kan hawisan si loh chuan nunah danglamna tak tak a awm thei lo. Nun danglamna tilang chiangtu ber chu sual simna hi a ni a, hei hi pian tharna lo lanna ber pawh a ni. Sual sim chuang lova piangthara inngaih ve tlatna tluka mahni inbumna r^pthl^k a awm thei chuang lo vang. Simna dik awmzia hrethiam lo mi tam tak an awm. Mi tam ber chuan, an thil tih sual avangin pawi an ti a, pawi an tihna chhan ber pawh an thil tih sual kh^n tuarna, hrehawmna zahna leh mualphona te a rawn thlen ang tih an hlauh vang mai a ni. Amaherawhchu, an sualna kh^n tuarna leh mualphona an chungah a rawn thlen dawn lo nia an hriata an hliahkhuh theih chhung chu sual kha pawi tihna vak an nei lo. Entirnan, mi pakhat r<k hmang thil r<k eizawnna atana hmang chawt mai a awm a, a r<k hlawhtlin ni deuh phei chuan vannei a inti hle a, thil r<k kha pawi tihna a nei lo. |um khat chu, dawr pakhata Sona ri thei chi \ha zet mai hi a ru leh a, tifuh inti takin hlim takin a tl^n chhuahpui ta a, tuman an hre chhuak dawn lo nia inngaiin bazarah chuan lungmuang takin r<k tur dang a lo zawng leh a. A hnu lawk chuan kha dawr ngh^ktu kh^n a dawra sona chu a bo tih a hre chhuak a, pulis (police)-ah a ripawt
SIMNA
59
(report) ta thuai a. Tichuan pulis ho chuan an han zawng nghal vat a, chutih lai tak chuan a sona r<k iptea a ah chu a lo ri ta ral ral mai a. Chuveleh chuan a hlauthawng chu a tl^n chhe ta a, pulis ho chuan man ngei tumin an <m ta a. Chu r<k hmangpa chuan, Aw, he Sona ka lo ru ta kher kher chu pawi ka va han ti tak >m pulis hovin min man dawn ta a nih hi tiin a inchhir em em mai a ni. An man ta ngei a, Jail banga z<t dawn ta a ni tih a inhriat hnu phei chuan kha thil a lo ru kher kher kha pawi a ti em em a, a inchhir em em a ni. Eng vanga pawiti nge a nih le? A thil tih sual kha pawi a ti a ni lo va, an hre chhuaka pulis-in an mana Jaila a tang tur kha pawi a ti z^wk a ni. Sual tak kha pawi tihna nei lovin sual vanga turna leh mual phona (consequence) lo thleng tur avanga inchhirna leh pawi tihna mai kha a ni a, khatianga sual vanga inchhirna leh pawi tihna kha sual simna dik tak Bible-in min hrilh hi a ni lo, sualna ai chuan tuarna chu pawi an tih z^wk avangin Pathian ngaihdam tl^k simna a tling lo. A thil r<k vangin Jail-ah rei tak a t^ng dawn a ni tih a inhriat avangin a lungngai em em a ni. Esauvan a fatir nihna chaw vawi khat eia a hralh avanga chatuana boral tur a ni ta tih a inhriat vanga a lungngaihna kha chutiang lungngaihna chu a ni. Zawlnei Bala^ma pawh kha sum awhna sualah a tlu a, a kalna kawngah vantirhkoh khandaih hriam tak keng a hmu a, thi mai d^wna a inhriat avangin a hlau ta em em a, a sualna chu pawi a ti a, mah se thihna a pumpelh t^k siah chuan sual simna tak tak leh, sual tenna tak tak a nei leh ta chuang lo. Juda Iskariota pawhin tangka sum it vanga a Lalpa a man tir kh^n, Isua chu Pathian Fapa engkim tithei a ni a,
60
LEH
THEIH
an man tak tak thei chuang lo vang, a t^lchhuak leh mai ang a, sum chu a thl^wnin ka hl>p a ni mai, tiin a ngaih tuah a. Mahse, Isua chu an man ta tak tak a, a t^l chhuak dawn ta lo tih a hriat kh^n a inchhira pawi a ti a, Mi thiam thisen ka mantir kha thil ka lo ti sual a ni, tiin a inpuang a, a sual vanga thiamloh chantirna hlauhawm tak leh rorelna r^pthl^k tak a chunga lo thleng tur avangin pawi a ti a hlauhnain a rawn mana, mahse Pathian Fapa sualna nei lo a mantir avang leh Krista a phatsan vanga lungchhe khawpa thinlung kehna erawh chu a nei lo. Sual lungtenna tak tak leh sual hawisana simna tak tak thinlung a nei lo va, sual sima nun thara \ha taka nun chhoh zel ai chuan mahni intihhlumna kawng lam a zawh ta z^wk a ni. Khatiang kha Pathian pawm tl^k simna dik a ni lo va, chhandamna pawh a thlen hek lo. Chutiang bawkin, Faro-a (Pharoa) pawh kha Pathianin a hrem lai kh^n hremna dang pumpelh theih nan a sualzia inhre chhuakin ka sim ang a ti chul a. Mahse, Pathian hremna a reh veleh a rilru sual ngaiin a sual leh tho \hin a nih kha. T<na kan han sawi chhuah mi hrang hrangte kh^n, sual vanga thil \halo lo thleng, zahna leh mualphona lo awm chu pawi an tiin an inchhir vek a, mahse a sual tak kha pawi tihna an nei lo va,, sual vanga lungngaihna dik tak sual lungtenna leh sual hawisan hmiah duhna chu an nei chuang hek lo. Nu pakhat pasalte zin hl^na tlangval lo fawr pui ching \hin pawh hian nuam a ti dawklak a, tuman an hre lo nia ngaiin a ti zel a. Khatianga pasalte lo uire san kha pawi tih ahn>kin nuam a ti tlat mai a, tuman an hriat chhuah dawn loh phawt chuan tih chhunzawm zel mai a pawisa hauh lo. |um khat chu ni dang ang bawkin a pasal zin hlanin uirena
SIMNA
61
sual a lo ti leh a, mahse chu chu an fanu te kh^n a lo man chhuak ta tlat mai a, ka pa hnenah i awmd^n hi ka sawi vek dawn a ti ta a. Chu veleh chu nu chu a lungngai ta em em mai a, an pa-in a hriat vaih chuan a chan tur r^pthl^kzia a hre ran mai si a, Vawina ka lo chesual leh kher kher chu a va pawi >m tiin a indawm kun tlawk tlawk mai a ni. He nu lungngaihna pawh hi sual huatna tak avanga lungngai a ni lo va, sual vanga a chunga mualphona leh tawrhna lo thleng tur hlauh vang mai maia lungngaihna a ni. He nu ang hi kan tam lo vang maw? Khatiang kha Pathian duh zawnga lungngaihna a ni lo. Pathian duhzawnga lungngaihna chuan chhandamna tura simna a thlen a, chu chu inchhirawm lo tak a ni. Khawvel lungngaihna erawh chuan thihna a thlen z^wk a ni, (Kor 7:10). Simna dik tak chuan sual vanga tuarna lo awm tur ai kh^n, a suala tak kha pawi an ti a, khatiang tih duhna thinlung sual an nei kha hrehawm an tiin kha sualna tak kha an hua a an lungten a an sima an b^nsan \hin a ni.
62 BUNG - 10 Simna hi Pathian thil pek a ni Mi sual, sim ngai, sim thei silote hnenah simna min neihtirtu chu Pathian a ni. Tirhkoh Paula chuan tihian a lo sawi a. A nih loh leh, Pathian \hatnain simna turin a hruai \hin che tih hre lovin,a \hatna ngahzia leh, a entheihzia leh, a dawhtheihzia te chu i ngain>p em ni? tiin. (Rom 2:4). Pathian \hatnain simna turin min hruai \hin a lo ni. Lal Isua pawhin, Mi fel takte lam tura lo kal ka ni lo va, mi sualte lama simtir tura lo kal ka ni z^wk,tiin a lo sawi a ni. (Luk 5:32) sim thei lo te hnenah simtir turin Amah Lal Isua chu a lo kal a ni. Isua Krista hi mi sualte lam tur chauhvin a lo kal lo va, simtir turin a lo kal a ni. Simtir tur chauh pawh ni lovin, simtir tur leh ngaidam turin a lo kal a ni. Amah ngei kha Pathianin Lalah leh Chhandamtua awm atan a ding lamah a chawimawi ta a, Israelte sual simtir tur leh ngaidam turin. (Tirh 5:31). A va lawm awm tak >m!! Mi sual, sim ngai, sim duh leh, sim thei silo te, min rawn lama min simtira min han ngaidam leh nghal mai chu, hmangaihnaa khat Pathian chauh lo chuan chutiang chu tuman an ti thei lo vang. Pathian \hatnain misualte a simtir d^n hi a makin a ropui em em a ni.Mihring thinlung hi lung ang maia sak; sual hlawm a ni a, a luhlul em em a ni.( Jer 5:3; Zak 7:12) He thinlung sak tak mai tin>ma ti tuiral tur leh simtir tur chuan tharum thawha inhremna leh tihluihna (by force) hmanga in vaubehna a\anga insimtir chi a ni lo va. Chutiang hmanraw hmanga sual insimtir tum chu vau bettu, hlauh tur an awm loh hun apiangin sual an ti leh mai dawn a ni.
SIMNA
HI
PATHIAN
THIL PEK A NI
63
Chuvangin sual simtirna hmanraw \ha ber chu Pathian \hatna leh hmangaihna hi a lo ni. (II) Zakaia a simtir d^n(II) Zakaia a simtir d^n Bible-a kan hmuh angin, Zakaia chu chhiahkhawntu hl>p r<k hmang leh, mi sual hming thang a ni a. A hl>p r<k hnem avangin sum ngah hle mah se chhungrila nun hlimna leh thlamuanna tak tak a nei chuang lo. A chang chuan a sualna te chu a ngaihtuahin hrehawm a ti em em \hin a. A sual te chu sim ve ch^kna a nei \hin a, mahse, a sim thei mai si lo. Lal Isua Krista chanchin an sawite chu a lo hre ve a, hmuh ve pawh a ch^k hle \hin a ni. Isua an tih hi aw, han hmuh ve ka va ch^k >m, han hmu thei ila chu a hnenah ka buaina te ka thlen anga anin min \anpui thei ^wm si a, tiin a ngaihtuah fo \hin a ni. |umkhat chu, Isuan Jeriko a chhunpelh dawn tih mi sawi a lo hriatin Isua chu hmuh ngei a tum ta a. A office hna kalsanin Isua hmuh ngei tumin Theipui kungah a lawn ta a nih kha. Isua chu Pathian a nih tlat avangin, chutiang taka nun tuihal sual sim ch^k leh sim duh sim thei si lo chu Isua chuan a lo hre vek mai a lo ni a. Zakaia awmna z^wn a rawn thlen chuan, Zakai, lo chhuk rawh, vawiinah hian i inah ka thleng dawn, tiin Zakaia chu a hmingin a rawn ko ta chat mai a, Zakaia chuan mak a ti em em mai a. Ehei, hemi hian mi va han hrechiang ^wm >m, ka eir<k zawng zawngte hi min phawrh chhuahsakin min tih mualpho a tum dawn em ni aw, tiin a ngaihtuah ngeiin a rinawm. Mahse Zakaia chu Isuan a inah a zui l<t ta a. Isuan Zakaia sualna engmah a sawi lang ta si lo, hmangaih takin Isuan Zakaia chu a en ta a, a hmangaihna hm>l a hmuh a\ang chuan Zakaia thinlung chu a tuiral zo ta a.
64
LEH
THEIH
Tin, Zakaia chu a ding a, Lalpa hnenah chuan, Ngai teh, Lalpa, ka sum zatve pachhiate hnenah ka pe ang a; tin, tu lakah pawh thil engpawh lo hl>pru ila, a leh liin ka rul leh ang, a ti ta chul mai le.! Sual simna thinlung thar a chhar ta tlat mai. (Luk19:8) Tin, Isuan Zakaia chung thu a sawi a, Vawiinah he inah hian chhandamna a lo thleng ta, ani pawh Abrahama fapa a ni si a, Boralte zawnga chhandam turin Mihring Fapa hi a lo kal a ni r>ng a ni, a ti a.(Luk 19:9;10). Mi sualte lama simtir tura lo kal hmangaihnaa khat Lal Isua chuan, sual sim thei lo Zakaia chu a hmangaihna leh \hatnain a rawn simtir ta mai a nih chu.!! A simtir mai chauh pawh ni lovin, a ngaidam nghal a ni. A va han ropui >m!! Zakaia chuan a sual a sim chiang kher mai. A sum zatve mi retheite hnena sem leh a lo hl>pr<k tawh chu tu hnena mi pawh ni se, a l>t lia rulh leh huam khawpin a sim ta tlat mai a ni. Hetiang simna dik tak hi, Pathian \hatna a\anga lo chhuak a ni a, a chiangin a thianghlim a, hrem hlauh vang emaw, tihluih vang emawa simna a ni lo. Sual nih inhriatna leh sual lungtenna tak tak a\anga lo kal a ni. Chumi rawn awmtirtu chu Pathian hmangaihna leh \hatna a ni. Mi fel inti Farisai te hnen pan lo va, misual nih inhre ngawih ngawih Zakaia in leh lo, van Lal berin a rawn thlang kha Zakaia hian mak a ti lutuka a tuar zo lo, Isua Krista hm>la hmangaihna leh khawngaihna lo >ng chhuak chuan a thinlung sak chu a tituirala a kehsawm zo ta, chu van Lal ber, mi sualte pawh hmangaiha simtira ngaidam duhtu tan chuan a nun a hl^n l>t ve ta a ni. A hl>p ru leh ngai ta lo, a damchhungin Krista hniakhnung chu a zui ve ta a ni.
SIMNA
HI
PATHIAN
THIL PEK A NI
65
(III) Uirenu a simtir d^n (III) Uirenu a simtir d^n Tin, lehkhaziaktute leh Pharisaiten hmeichhe pakhat a uire lai an man an rawn hruai a; tin, a laiah an dintir a, Isua hnenah, Zirtirtu, he hmeichhia hi a uir> lai an man a ni, a uire lai takin. D^n Lehkhabuah, Mosian hetiang mi hi lunga den hlum thu min pe a; nangin engtin nge i ngaih? an ti a. Chu thu chu amah fiah nan an ti a, a h>kna tur an hmuh theih nan. Chutichuan Isua a kun a, a kut zungin leiah a ziak a.Tin, an zawh sek sek avangin ani chu a tho va, an hnenah, In zinga sual nei lo apiangin amah chu lungin deng hmasa rawh se, a ti a. Tin, anni chuan a thusawi chu an hriatin, upa berin a \an a, a t^wp thlengin, pakhat khatin an relh chhuak ta zel a; chutichuan Isua chauh a awm ta a, hmeichhia a laia a awmna ngaia awm nen kh^n. .(Joh 8:3-9) Farisaite pawh kha a langapauvin an sual ve lo a ni mai a, mahse, uirenu sualna ang tlukpui bawk sualna chi dang dang nei an lo ni ve tho a ni. Sual nei lo, d>nghlum theitu awmchhun chu Lal Isua chauh kha a ni. Lunga denhlum an hlau a ni ta ve ang, Isua hnen ata an tl^n bo zo ta vek mai a ni. Amaherawhchu, kha uirenu kha chuan a sual vanga Isua hnen a\anga tl^n bo tumna r>ng a nei ve lo, \ap zawih zawih chungin Isua ke bulah sual nih inhriain zak takin a \hu kun reng mai a. Tin, Isua a tho va, a hnenah, Hmeichhia, khawiah nge an awm tak? Tuman thiam loh an chantir na che nge? a ti a. Tin, ani chuan, Lalpa, tuman mi chantir lo ve, a ti a. Tin, Isuan, Kei pawhin thiam loh ka chantir lo va che; kal la, tun hnuah tisual leh tawh suh, a ti a. (Joh 8: 10-11). A awmzia dik tak chu, I sual te ngaihdam a ni, thiamchantir i ni e tihna a ni. He
66
LEH
THEIH
hmeichhia hian Isua ngaihdamna aw mawi thlum tak mai a han hriat chuan a thin lung a lo tui ral ta a, l^wmna leh hlimna mittui thianghlim tak nen Krista chu a Lal leh chhandamtuah pawmin a sual zawng zawng a sim ta a, thlamuna famkim a chhar ta. A thih hma zawng chu Isua hnung chu zuiin a rawng a b^wl sak ta a ni. Kraws-a khenbeh a nih lai te kh^n, mi dang zawngin tl^nchhiat san mah se, ani kha chuan a tl^n chhiat san thei lo, an khenbehna Kraws- chu vuanin Isua ke chu a va kuah ta hial a nih kha. Hei hi a ni Pathian \hatnain mi a simtir d^n chu ni. Pathian khawngaihna leh ngaihdamna hian sual sim theihna thiltihtheihna (power) a keng tel tlat a ni. Saula a simtir d^n Farisai te laka Farisai, Judate sakhaw hruaitu ropui Saula kha, dik leh \ha nia a hriatah chuan huai rumr<ta thil ti \hin a ni a. Lal Isua ringtute tiduhdahin mi te chu t^nin (Jail) ah a khung \hin a. Chutia mite tihduhdah tuma a kal lai chuan; Damaska khaw daiah Isua Krista chu Saula hnenah a rawn inl^r ta a, Saula, Saula, nangin engati nge kei mi tihduhdah hi? tiin aw a hria a. Tin, ani chuan, Lalpa, tunge i nih? a ti a. Tin, Lalpa chuan, Isua, i tihduhdah hi ka ni e tiin a lo chhang a. (Tirh 9:3-5) Saula chuan, Heng ka unau te berte zinga mi pakhat chunga in tih chu ka chunga ti in ni, tia Isua thu sawi awmzia te kha a hre chhuak ta a. (Matt 25:40) Ringtute a sawisaka a tihduhdah kh^n, Lal Isua tiduhdahtu leh sawisatu a lo ni reng tih a inhre chhuak ta a ni. Mahse, chuti chung chuan Lalpan a sualna a ngaidam duh a ni tih a inhriat kh^n a thinlung a lo tuiral zo ta a, simna dik tak
SIMNA
HI
PATHIAN
THIL PEK A NI
67
thinlung a lo nei ta a ni. Kraws-a Krista khenbeh hliam thi hnuang mai a hmuh kh^n, chu hliam tawrh tirtu chu amah a lo ni reng tih a inhrethiam ta a, a thinlung lung anga sak chu tui angin a lo n>m ta a, An zinga mi sual ber ka nih hi, ti khawpin a sualzia inhriain Kraws thiltihtheihna chuan a lo sim tir ta a. Krista hmangaihna chuan min tir lui a ni; heti hian kan ngaihtuah: Mi zawng zawng thih aiin mi pakhat a thi a, chuvangin mi zawng zawng chu an thi a ni; tin, a nungte chu anmahni tan an nun tawh loh va, an thih aia thia tholeha tan chuan an nun tawh zawkna turin a ni, mi zawng zawng thih aiin a thih ni, (2Kor 5:14;15) tiin, Krista \hatna leh hmangaihna chuan, a chanchin \ha puang darh zel turin a tir lui ta a, thih thlengin a Lalpa tan rinawm takin Kraws thiltihtheihna Chanchin \ha a puang darh ta a ni. Lal Davida sual simna te kha Pathian a\anga chhuak simna dik tak chu a ni. Uria nupui a uiresak b^kah a pasal Uria kha a thihna turin rem a ruat a. Zawlnei Nathana hmanga a sualzia hriattir a nih hnu zet kha chuan, a sualzia chiang takin a inhmu chhuak a, sual chu a huain a ten ta em em a. Sual vanga lungngaihna dik tak chu neiin a sualna hliahkhuh leh z>p tumna reng pawh nei lovin Pathian hnenah a inpuang a. Ka bawhchhiatnate hi ka hre ta si a:Ka sual hi ka hmaah a awm fo thin a ni. I chungah, i chung chauhvah thil ka tisual a, i mithmuha thil sual ka lo ti ta a, (Sam 51:3;4) tiin mihring chunga thil tisual satliah mai ni lovin, Pathian D^n bawhchhiain Pathian chungah ngei thil a ti sual a ni tih chu inpuangin ngaihdam a dil ta a. A suala tak kha a huain a ten a, a sualna a\anga silfaina dawn chu a ch^k ngawih ngawih a ni. Husop-in mi tifai la, tichuan ka fai ang: Mi silfai la, tichuan vur aiin ka var ang, tiin sual silfaina chu a dil a ni. Aw Pathian, ngun takin min en
68
LEH
THEIH
chhuak la, ka thinlung hi hria ang che: Mi fiah la, ka ngaihtuahnate hi hria ang che: Tin, keimahah hian suahsualna kawng r>ng r>ng a awm nge awm lo en la, Chatuan kawngah chuan mi hruai ang che, tiin sual lak fihlim hlauh a lo duh ta a ni. (Sam 139:23;24) Hei hi simna dik tak chu a ni a, Pathian Thlarau Thianghlim hnathawh a ni. Hetiang simna dik tak hi tihtakzeta \awng\aia dila hmuh theih a ni.
69 BUNG - 11 Simna hian ngaihdamna a hlawhchhuak nge ngaihdamnain a simtir? .He thu hi Artui nge upa, a pui? Tuboh nge upa chaicheh? tih ang deuha sawi har tak mai a ni a. Sual sim loh chu ngaihdam theih a ni lo va, mahse ngaihdamna tel lo chuan simna tak tak hi a awm thei lo va, awmzia a awm bawk hek lo. A khawi nge hmasa z^wk tih chu mihring ngaihtuahna a\ang chuan sawi thiam a har pawh a ni mai thei. Amaherawhchu, Pathian thu a\ang chuan, misualte`n an sual an sim theihna chu Pathian khawngaihnain hna a thawhna a\angin a ni tlat si. Fapa tl^n bo tehkhin thuah kh^n he thu hi chiang taka t^rlan a ni a. A pa in a chhuahsan ni a\ang kh^n, a fapa a hmangaih em em tl^nbo kha a lo haw leh hun huna lo ngaidam turin a pa kh^n ngaihdamna thinlung nen ni tin a lo thlir a. A hnen lam pana a lo haw leh hun kha a nghakhlel em em a ni. Fapa tl^nbo kh^n a inhriat chhuah veleh, Ka pa hnena inhlawhfate chaw ei s>n lohva nei an tam vei nen, kei lah chu hetah ril\amin ka thi dawn si a! Ka tho vang a, ka pa hnenah ka kal ang a, a hnenah, Ka pa, vana mi chungah leh nangma mithmuhin thil ka tisual e; i fapaa vuah tl^k ka ni ta lo ve; i hnena inhlawhfa pakhat angin mi siam ve rawh, ka ti ang, ti a a pa in lam a rawn pan hnak hnak lai kh^n, hla taka a la awm laiin a pain a lo hmu a, a khawngaih em em a, a tl^n a, a ir a chuktuah a, a f^wp ta ngawih ngawih mai a nih kha. A fapain ngaihdam a dil pawh a ngh^k hman lo, hmangaihna leh ngaihdamnain a lo hmuak a ni..
70
LEH
THEIH
Tin, a hnenah a fapain, Ka pa, vana mi chungah leh nangma mithmuhin thil ka tisual e; i fapaa vuah tl^k ka ni ta lo ve, a ti a. Nimahsela a pa chuan a bawihte hnenah, Puan \ha ber kha han la thuai ula, han sintir rawh u; a kutah zungbun te, a kehphahah pheikhawk te buntir rawh u; sebawng no thau tak kha han la ula, talh rawh u, hlim takin i ei ang u; he ka fapa hi a thi a, a lo nung leh ta a nih hi; a bo va, kan hmu leh ta a nih hi, a ti a.(Luk 15:17-24). He fapa tlan bo tehkhin thu kan chhiar a\ang hian, Pathian hmangaihna chuan kan sual kan sim hma daihin englai pawhin a hnena kan lo kal hun huna min lo ngaidam turin ngaihdamna kawng a lo hawng sa reng a ni tih kan hre thiam thei a ni. Sual sim duhna chu kan nei thei a, mahse sual simna tak tak leh sual hnehna chu keimahniah a awm lo va, Pathian thiltihtheihna thilthl^wn pek anga kan dawn a ni. A Thlarau Thianghlim hnathawhna a zarah rinna leh beiseinain sual sim duh tur a duhthlanna kan nei thei a, simna tak tak erawh kan nei thei lo. Sim tura duhthlanna nen inngaitl^wm taka Krista kan rawn pan hian, a khawngaihnain min lo ngaidam a, chu ngaihdamna thiltihtheihna leh ngaihdamna zahawmna chuan sual sim hlen thei tura chakna min pe \hin a lo ni. Chuvangin, Isua Krista hnena lo kal tur leh a tana inpe tur hian, mahni insiam \hat hmasak phawt hnua rawn pan tur a ni lo va, kan awm ang angin, kan nihna ang angin a hnenah kan in tul<t (surrender) mai tur a ni a. Tichuan Anin min lo ngaidamin kan sualte min lo silfaisak ang a, sual sim theihna thiltihtheihna (power) min pe nghal mai dawn a ni. Unau duh tak, sual sim duh sim thei si lo chu i ni a, sim tumin vawi tam tak \an i lo la tawh pawh a ni thei.
SIMNA
HIAN NGAIHDAMNA A HLAWHCHHUAK NGE
71
Mahse nangmah ngei kha sual sim thei tak tak lo, sual ti leh \hin chu i ni tih i inhre chiang hle a ni lawm ni? Chuvangin Krista hnena lo kal turin mahni chakna hmanga sual sim hmasaka chumi hnua Krista hnena lo kal chu tum tum buai tawh lo la, sim duhna takzet thinlung nen, inngaitlawma sual thupha chawia ngaihdaam dil chungin i awm ang ang khan tunah Krista chu rawn pan nghal rawh le. Tuna i chhiar lai mek pawh hian thu tihtl<kna chu siam nghal la, rinnain Krista hnenah i pumin inpe (surrender) hmiah mai rawh. Tichuan Lalpan a lo ngaidam ang che a, pian tirh ata vawikhatmah thil la tisual ngai r>ng r>ng lo angin mi fela puan i ni ang. Sual ngaihdamna chauh i dawng dawn a ni lo va, sual sim theihna chakna thinlung thar a pe nghal dawn che a ni. Nangni thawk rim leh phurrit phur zawng zawngte u, ka hnenah lo kal ula, keiman ka chawlhtir ang che u tiin min s^wm a ni. (Matt 11:28) I sualna zawng zawng nen pan la Aman a lo chhawk ang che. A lo chawlhtir ang che, Aman a lo simtir ang che. Mi fel takte lam tura lo kal ka ni lo va, mi sualte lama simtir tura lo kal ka ni zawk, tiin Isuan a sawi a nih kha. (Luk 5:32). Nangma chaknaa sim i tum \hin i hneh ngai loh kha Aman a lo sim tir dawn che a ni.
72 BUNG - 12 Chhandamna rahbi pathumna Rinna avanga tihropuina. (Gloma rification by Faith) Chhandam tur nihna : T<na kan sawi tur chhandamna rahbi pathumna hi, a hmâ kan sawi t^k rinna av^nga thiamchantirna leh, rinna av^nga tih thianghlimna, chhandamna rahbi pakhatna leh, pahnihnate in chh<n luhna, Hun lo la thleng tura chatuana nunna ti-a Isuan a sawi kha a ni. (Marka 10:30). Hemi tello hian a hmâ kan sawi thiamchantirna leh tih thianghlimna ngawt kha chuan awmzia a la nei tak tak chuang lo kan ti thei ang. Hei hi nakin kan hmalam huna lo thleng tur kan beisei v^wr t^wp chhandamna famkim kan tih tak chu a ni. Chhandamna hun hnuhnunga lang tura peih sa chu hmu turin rinna av^ngin Pathian thiltih theihna a v>n chu in ni. (I Peter 1:4). He chhandamna rahbi hnuhnung ber hi chu, kan rilru, kan thlarau, kan taksa a puma Isua Krista taksa anpuia van taksa anga \awih thei lo va siam thar lehna hi a ni a. Sual man thihna ata chhandamna kan chan tur v^wr t^wp chu a ni. T<n dam chh<nga neih theih a ni lo va, nakina Isua lokal huna mi tur a ni. Chu chu rinnain t<nah kan nei tawh a, rinnain kan chh<nga Thlarau Thianghlim awm hian kan vawng \ha reng tur a ni. (2 Timo 1:14). Nakinah Lal Isua ropui taka a lo kal leh hunah, a tak takin kan chang tawh dawn a ni. (2 Timo 4:8). Chu chhandamna famkim chu kan chan theih nan, a hmasain rinna av^nga thiam chantirna, thlarauva piantharna dik tak, sual simna leh, sual tih duhna thinlung kha sual ti
CHHANDAMNA RAHBI PATHUMNA
73
duh tawh lo thinlung thar neihna, rinna av^nga tih thianghlimna kan chan hmasak phawt a ngai a ni. (Joh 3:3;5). Rinnaa thiam chantirna (piantharna) kan chan hnuah, kan nitin nuna sual min chenchilhtu laka hnehna leh, zirtirna dik lo leh, sakawlh hnungzuina laka chhanhimna te, ni tin Pathian Thlarau Thianghlim chenchilhna leh venhim tlatna te hi kan mamawh a ni. Chu chu chhandam mek nihna a ni. Chhandamna rahbi pakhatna leh rahbi pahnihna rawn l^wn kai tawh a, thih thlenga rinawma awmte chuan, a rahbi pathumna chhandamna v^wrt^wp chatuana nunna, taksa \awih thei tawh lova tih ropuina leh thi thei tawh lova siamtharna tak tak chu an la chang dawn a ni. Paula chuan, Krista Isua ti tholehtu kh^n; in taksa thi theite chu a ti nung bawk ang tiin a sawi a. (Rom 8:11). Tin, Rom 8:23-ah, Fa kan nihna kan taksa tlanna chu ngh^kin keini meuh pawh kan rilruin kan r<m bawk si. tiin a sawi bawk a. Lalpa chuan sualna zawng zawng lakah min chhanchhuak ang a, a v^nramah chuan him takin min thlen ang. tiin a sawi bawk a. (2 Tim. 4:18). Tin, Lal Isuan, Tupawh keimah av^ng leh chanchin \ha av^nga In emaw, unaupa te emaw, ramte emaw kalsan tawh phawt chu t<n dam chh<ng la la hian a leh za hmu lo tur an awm lo, hun lo la thleng tura chatuan nunna nen, tiin a sawi a ni. (Marka 10:30). Hun lo la thleng tura chatuan nunna tih a ni tlat mai. Chatuan nunna ka nei han ti \hin mah ila, thu mai a la ni a, rinna (by faith) chauhin a la ni rih. Amaherawhchu Isua lo kal hunah erawh chuan silai mu pawhin a kah hlum zawh loh, eng anga bomb chak pawhin a hneh loh chatuan daih nunna leh \awih thei tawh lo leh, thi thei tawh lo, v^n taksa famkim chu kan nei tawh dawn a ni. Rinna (by faith)
74
LEH
THEIH
mai ni tawh lovin, a tak takin, rilru, thlarau leh taksa a puma chhandamna famkim chu kan dawng tawh dawn a ni. Chu chu hun lo la thleng tur a mi a ni.(Luka 18:30). Tin, ch<ng thil chu a lo thlen tirhin en ula d^k chhuak rawh u, in tlanna chu a hnaih t^k av^ngin, tiin Isuan min hrilh a. (Luka 21:28). Tirhkoh Paulan, Thil \ha ti fan fana ropuina leh chawimawina leh boral theih lohna zawngtute hnenah chatuan nunna a pe ang, tiin nakina pek kan nih tur a lo sawi bawk a. (Rom 2:7). Chutichuan a khawngaihnaa thiam chantira lo awmin chatuan nun beiseina ang zela roluahtu tura siamin kan awm thei ang, (Tita 3:7). Nakin kan hmalam hun ami tur vek a ni. T<nah hian chu chu rinna leh beiseinain kan chang tawh a, kan chang mek a, mahse a tak tak erawh a la thleng lo. Chuvangin Paula pawhin, Beiseinain a ni, chhandamin kan awm ni; nimahsela hmuh theih reng beiseina hi beiseina a ni lo ve. Miin a hmuh theih reng chu engati nge a la beisei thin? Kan hmuh loh chu kan beisei erawh chuan kan ngh^k fan fan \hin a ni. tiin a lo sawi r>ng a ni. (Rom 8:24;25). Chu chhandamna famkim kan beisei chu a lo thlen hma chu chhel tak leh dawh thei taka kan ngh^h fan fan a ngai a nih chu. (Jak 5:7;8). Chumi ngh^k chhuak zo lo leh, ngh^k chhuak peih ta lo, rinawm tluan chhuak peih ve ta lo, piangthar bo leh tam tak an awm thei a, an awm bawk dawn a ni. Chuv^ng chuan a ni Isuan, A t^wp thlenga tuar peih apiang, chumi ngei chu chhandamin an awm ang, a lo tihna chhan chu ni. Tuar chhel a ngai a, taihm^k a ngai a, rinawm a ngai bawk a ni.
75 BUNG - 13 Chhandamna Famkim Kan Chan Hun Tur Engtikahnge chu chhandamna famkim chu kan chan ang le? tiin i z^wt a ni thei e. Bible-in han chh^ng che teh se. Lalpa ngei chu û th^wm nen, vantirhkoh chungnung ber ^w nen, Pathian tawtawrawt ri nen, v^n a\angin a lo chhuk dawn si a; tin, Kristaa thi tawhte chu an tho hmasa ang a; chu mi hnuah chuan keini nunga lo la awm renga te hi boruakah Lalpa hmuak turin anmahni rualin chh<m zingahte khian l^k chhohvin kan awm ang; chutichuan kumkhuain Lalpa hnenah kan awm tawh ang. tiin Paula hian chiang takin a sawi a.(1Thes 4:16-17). Chu chatuan nunna a taka kan chan hun tak tak chu, Amah kan Lal Isua, û th^wm nen v^ntirhkoh chungnung ber ^w nen Pathian tawtawr^wt ri nen, ropui taka a lo kal hunah a ni dawn chauh a nih chu. A thusawi dang lo chhiar leh ila. Ngai teh u, thur<k ka hrilh dawn che u hi: Kan zîn kan muhil kher lo vang a, nimahsela kan zîn tawtawr^wt hnuhnung ber rik hunah chuan reiloteah, mitkhapk^r lovah tihdanglamin kan awm vek tawh ang; tawtawr^wt chu a ri dawn si a, chutichuan mitthite chu \awih thei lova kaih thawhin an awm ang a, keini pawh tih danglamin kan awm tawh ang. He \awih thei hian \awih theih lohna a sin tur a ni a, he thi thei pawh hian thih theih lohna a sin bawk tur a ni. Chutichuan he \awih thei hian \awih theih lohna a sin a, he thi thei hian thih theih lohna a sin hunah, chu mi hun ngeiah chuan, Hnehnain thihna a lem zo ta, tih thu ziak hi a lo thleng ang (1Kor 15:51-54).
76
LEH
THEIH
Tin, chumi hunah chuan i mipui fate \an \hintu, hotu ropui tak Mikaela chu a ding ang a; tin, buaina hun, hnam awm tirh ata chumi hun thleng pawha la awm ngai lo chu, a lo awm ang: tin, chu mi hunah chuan i mite chu chhanchhuah in an awm ang a, mi tin lehkhabua hming chuang apiang te chu. Tin, an znga tam tak lei vaivuta muhl tawhte chu an lo \hangharh anga, \henkhat chu chatuan nunaah,\henkhat zahna leh chatuan hmuhsit awmna-ah. Tin, a fingate chu vn >ng angin an >ng ang a, mi tam tak felnaa hawikr trtu te chu arsi angin kumkhaw tlaitluanin an >ng ang. (Dan 12:1-3). He thu pawh hi Isua lo kal nia thil thleng tur sawina a ni a, kan hmalam hun a mi tur chauh a la ni. V^na a l^wn hma lawk kh^n Lal Isuan, In t^n hmun siamin ka kal dawn hi, tin, in t^n hmun ka han siam chuan ka lo kir leh anga ka ka hnenah ka la ang che u; ka awmnaah nangni pawh in awm theih n^n, tiin a sawi a.( Joh 14:3). He a thusawi ang ngei hian, engtikniah emaw chuan, Ziona mi an duh loh kha; thiltihtheihna lal\hutthl>ngah ropui leh thianghlim zahawmin hnam tinr>ngte mit hmuhin a lo kal dawn a ni. Ngai teh u, Ani chu chh<mte nen chuan a lo kal dawn e; mit tinr>ngin an hmu ang a, a chhuntute ngei pawh kh^n; khawvela hnam zawng zawngin amah an \ah bawk ang, (Thup 1:7). Helai thu a\ang pawh hian chhandamna v^wrt^wp kan chan hun tur chu t<nah ni lovin, Isua lo kal leh niah a ni dawn tih a chiang hle a ni. Lal Isuan, Heng hi mak ti suh u, a hun a thleng d^wn ta, chutih hunah chuan thl^na awm zawng zawngin a ^w an hria ang a, an chhuak vek ang; thil \ha titute chu nunna changin an tho leh ang a, thil sual titute chu thiam loh changin an tho leh ang tiin chiang takin chhandamna
CHHANDAMNA FAMKIM KAN CHAN HUN TUR
77
v^wrt^wp lo thlen hun chu a lo sawi a. (John 5:28) Tin, chumi hunah chuan i mipui fate \an \hintu, hotu ropui tak Mikaela chu a ding ang a; tin, buaina hun, hnam awm tirh ata chumi hun thleng pawha la awm ngai lo chu, a lo awm ang: tin, chu mi hunah chuan i mite chu chhanchhuahin an awm ang a, mi tin lehkhabua hming chuang apiang te chu. Tin, an znga tam tak lei vaivuta muhl tawhte chu an lo \hangharh anga, \henkhat chu chatuan nunaah, \henkhat zahna leh chatuan hmuhsitawmnaah.Tin, a finga te chu vn >ng angin an >ng ang a, mi tam tak felnaa hawi krtrtute chu arsi angin kumkhaw tlaitluanin an >ng ang.tiin zawlnei Daniala`n a lo sawi ve bawk a. (Dn 12:1-3). Tin, hei hi ka pa duhz^wng a ni, tupawh fa hmua ring apiangin chatuana nunna nei sela, tin, keiin nikin niah chuan ani chu ka kai thovang tiin Isuan a sawi bawk. (John 6:40). H>ng ch^ng hrang hrang a\angte hian; thawhlehna chu nikin niah, khawv>l t^wpah a ni tih fiah takin kan hre thei a ni. Tin, mitthi thl^na awm zawng zawng te, mi \ha thi te leh, mi sual thi te thawhlehna chu a awm ngei d^wn tih pawh chiang takin kan hre thei bawk a ni. He thawhlehna thu hi, kan lo piantharna, thlarauva Krista ruala kaih thawh kan nihna nun, sual man thihna ata rinnaa thiamchantirna leh, piantharna kan neihna thu hi nimai lovin, chutianga piangthar tawhte, rinna avnga Krista ruala kaihthawhna chang tawhte taksa thi tawh, chumi taksa ngeia thawhlehna chu a ni. Ringtute taksa thi tawh thl^na phum, \awih ral vek tawh hnu kha; \awih leh ngai tawh lo tur leh, thi leh ngai tawh lo turin thl^n ata a kai thovanga, a siam thar vek tawh dawn a ni. Chumi thawhzia ang zelin kan tl^wmlî taksa hi Ama (Isua) taksa ropui anga awm
78
LEH
THEIH
turin a siam \ha leh ang (Phil 3:21) ti a Paulan a lo sawi ang hian. He taksa thawhlehna, taksa tlanna hi al^wm tirhkoh Paula kh^n, Kan taksa tlanna chu ngh^kin keini meuh pawh kan rilruin kan r<m bawk si, ti a ngh^khlel em ema a lo thlir \hin chu ni. (Rom 8:23). He thawlehna ropui tak hi Paula kh^n, rinnain a lo hmu tawh a, a tak tak erawh chu kan la thleng rih lo va, mahse t<nah chuan kan rin tirh lai ai kh^n kan chhandamna chu a hnai ta z^wk si a, tiin, a nghahhlelh zia a lo ûchhuah pui \hin a nih kha.( Rom 13:11). Tin, z^wlnei ^wk^ hmangin Lalpan, I mitthite chu an nung leh ang a, ka mi ruangte chu an tho leh ang, vaivuta awm te u, harh ula, hlim takin zai rawh u, i daifim chu thlai te daifim ang a ni a. Lei hian mitthi te chu a paih chhuak d^wn si a, tiin a lo sawi tawh bawk. (Isa 26:19) H>ng thu z^wlneite hmanga Lalpan a lo sawi tawhte hi hnial rual a ni lo. Amah a lo inl^r hun chuan; Amah angin kan awm dawn tih zawng kan hria. tiin Johana pawhin a lo sawi a. (I Joh 3:2). Chutichuan, mitthite chu \awih thei lova kaihthawhin an awm ang a, keini pawh tih danglamin kan awm tawh ang,(I Kor 15:52) tiin Paula kh^n a lo sawi bawk a ni. Krista lokal leh hunah chuan, kan lei taksa ngei hi a famkimin a siamthar leh ang a, Eden bawhchhiatna sual b^wih ata chu chhuahin; siamtu Pathian anpuia tihdanglamna chu a kimin kan nei tawh ang a, rinnaa kan beisei leh, kan chan chu a takin kan ch>n tawh dawn a ni. Sual ^nchhe dawng hnuai a\ang chuan chatuanin kan chhuak hlen tawh ang a, Pathian nen inhmachhawnin kan l>ng tawh ang. Thihna te, lungngaihna te, mittui tl^kna te, natna te pawh a awm
79
leh tawh ngai lovang. Thil hmasa zawng zawng chu a ral tawh ang a, engkim siam thar leh vek an ni tawh ang.( Isa 65:19, Thup 21:4). Thlarau Thianghlim hriattirnain Paulan, Mitthi te, \awih thei lova kaihthawhin an awm ang a, keini pawh tihdanglamin kan awm tawh ang. He \awih thei hian \awih theih lohna a sin tur a ni a, he thi thei pawh hian thih theih lohna a sin bawk tur a ni. tiin fiah takin a lo sawi tawh a nih kha. (I Kor 15:52&53). H>ng hi Krista Isua lo kal lehna huna thil thleng tur an ni. Hmangaih Johana pawhin a ngh^khlel ve a niang, hetiangin a lo sawi ve. Duh tak te u, t<nah hian Pathian fate kan ni a, engtin nge kan la awm dwn tih erawh chu a la lang rih love; Amah a lo inl^r chuan, Amah angin kan awm dwn tih zawng kan hria, Amah chu a awm pangngai ang takin kan hmu dwn si a, tiin. (I John 3:2). Aw chumi ni chu a va han hlimawm d^wn em. Keini Krista thisena tlante hian, Ama thawhlehna taksa ropui ang kha kan nei ve tawh ang a, vna vntirhkoh ang kan ni tawh ang. (Mat 22:30). Sualin a tih hm>lhem theih tawh lohvin, Eden bawhchhiat hma a Evi leh Adama-ten taksa ropui leh mawi \ha famkim an neih ang kha kan nei l>t leh ang a, pitar leh putar z<r tawh te pawh, maurua angin an t<ai thar leh ang a, thihnain kan chungah thu a nei tawh hek lo vang. Thihna tem lova tih danglam te leh, rei tak thl^na muhil tawh te, \awih thei lova ropui taka Krista thisen z^ra thihna hneh-a kaihthawh te chu, kum sng ror>l turin Pathian thiltihtheihna chuan chh<m zingah vnah chuan a hruai chho dwn a ni. Setana hnathawh rpthlk tak avanga hnehchhiahna tuarte leh thihna nunr^wng tak v^nga hun
80
LEH
THEIH
rei tak lo in\hen tawh te chu, Krista hneh sakna >ngah chuan an l>ng ang a. Hnehna tumkû chawia, lwmna kut dinglam invuanin, chatuanin an in\hen leh tawh dawnlo a ni tih hriain, hnehna chu an au chhuah pui tawh ang. Hemi thawhlehna ropuiah hian, nungdama Isua lo hmuaktute chuan mitthi tawhte chu lehkhalh lovin, mifel thite pawhin, mi nungdamte chu lehkhalh bik lovin; hlim takin a ru^lin vnah hruai chhohvin kan awm ang. (1 Thes 4:16-17). Mifel thi tawhte chung thuah chuan thil tiam chu (an thihin) an la chang lo tih kan hmu.( Heb 11:39,40). Mi fel zawng zawng chu Kristan an t^na hmun a lo siamsak awmna tam takah chuan; Eliza hruai chhotu mei tawlailir chuan a ru^lin a hruai chho mup mup mai dawn a nih chu. Nunna thing rahte chu an la ei ang a, an thi leh ngai tawh loving. (Thupuan 2:7, 22:14). Hei hi a ni chhandamna kan tih ber chhandamna famkim v^wrt^wp chu. Sual man thihna lak ata chhuah hlen hmiahna chu a ni. Hetih hunah hi chuan tumah an bo thei tawh lovang, an tlu leh thei tawh hek lo vang. He chhandamna famkim chang tur hian, pianthar hmasak a ngai a, tin, chumi hnuah nitin sual hnehna kan chan chhoh zel a ngai a, thih thlenga rinawm taka awm a ngai bawk a ni. (Thup 2:10). |henkhat chuan, Kristian, piangtharte chuan Pathian d^n an z^wm \hin, mei an zu lo, z< an in lo, etc...tih vangin thlarauva piantharna nei si lovin he chhandamna rahbi pahnihna a\ang hian, bul an rawn \an ve chawt mai a. A lang a pauvin Pathian d^n leh thupekte z^wmin, a chawlhni te an serh a, sawma pakhat leh thawhl^wmte an pe a, zu te an in lo va, mei te an zu lo va. Mahse Nikodema ang chiah kh^n a pawimawh hmasa ber, rahbi pakhatna, piantharna tak tak nei hawt si lovin, pawnl^ng takin Krista sakhua chu
81
an vuan a, Farisaite ang chiah kha an ni. Heng mite hi a rahbi hmasa ber a thl^wna thiamchantir kan nihna leh Krista felna chu kan felnaa ruat a lo ni, tih thuah hian an pianthar tlat loh av^ngin, a rahbi pahnihna a\anga rawn \an chawt ho hian chhandamna famkim rahbi pathumna, tih ropuina Isua lo kal huna taksa thi thei loa siam tharna tak tak hi an dawng ve dawn chuang lo a ni. Chhandam kan nihna atana pawimawh hmasaber rahbi pakhatna; piantharna tel lovin, rahbi pahnihna Tihthianghlimna a\anga mihring felna leh, sakhawmina a\anga chhandam nih tum ringawt hian awmzia a nei lo. Chutiang bawkin, rahbi hmasaber piantharna chang ringawta, a rahbi pahnihna, sual simna leh, tihthianghlimna nun kal tlang si lova a rahbi pathumna, tih ropuina taksa thih theih lohna, hun hnuhnunga lo thleng tur, chan lo tum ve ngawt hi a theih bawk loh a ni. Rahbi pakhatna leh pahnihna chang (experience) lovin, a pathumna hi dawn ngawt theih a ni lo. Chuv^ngin chhandamna tluantling emaw, chhandamna famkim emaw chang tur chuan heng chhandamna rahbi pathum kan sawi t^k- piantharna, rinna av^nga thiamchantirna leh, rinna av^nga tihthianghlimna, ni tina sual hneh chhoh zelna nun te hi, a vaia kan chan (experience) vek a ngai a ni. A rahbi hmasa ber, piantharna chang ringawta eng thil sual pawh ti mah ila chhandam ka ni dawn tho tho, a bo theih tawh loh titute hian, Pathian thu hi an hre khingbai deuh a ni e. Naupangte chu a nu kokiah a chuang a, A nu aiin ka sang zawk a ti ang v>l hi an ni ^wm e. Pathian thu an hre \an dawn d>k d>k a, Sual engpawh ti leh mah ila, ka piangthar tawh a, ka chhandamna a bo thei tawh lo, an
82
LEH
THEIH
han ti mai a, an hriatna a la tl>mzia tilan tu mai a ni. Tin, hetia sawitute hi a nihna takah chuan t<na hetiang thu an sawi lai reng pawh hian an bo mek tihna a ni. Bible zirtirna kalha thu an zirtir avangin kawng lo lamah an p>ng a, an kal bo mek tihna a ni. Lawnglian a pil dawn a, chhanhimna lawnglengah chuan nu pakhat chuan bungrua engzat nge ka ken theih ang a ti a. Bungrua r>ng r>ng ken theih a ni lo an ti. Chu chatuan in nuama cheng ve tur chuan khawvel thil paih vek a ngai a ni. Khawvel thil te, sual tinr>ng te, kalsan neih a ngai, chutiang thil sual ti reng chungin chhandamna chan theih a ni lo. T<nah hian i sual zawng zawngte b^nsanin, Isua Krista chu i Lal leh i Chhandamtu at^n pawmin a d^n leh thupekte chu l^wm takin i rawn z^wm ve zel dawn l^wm ni ? chumi ngei chu chhandamin an awm ang, a lo tihna chhan chu ni. Tuar chhel a ngai a, taihm^k a ngai a, rinawm a ngai bawk a ni.
83 BUNG -14 Chhandamna Nghehzia leh Rintlkzia Pathian min chhandamna hi a nghetin a rintl^k em em a ni tih hi kan hriatthiam a pawimawh hle a ni. Chumi zu hriatna chuan nasa takin ringtute hi min sawhnghetin min ti thlamuang thei a ni. Kan Lalpa Isua Krista Pathian leh Pa chu fakin awm rawh se. Ani chuan a khawngaihna nasa tak ang zelin, mitthi zing ata Isua Krista thawhlehna av^ngin beiseina nung hmu turin min hring leh a, rochan chhe thei lo, bawlhhlawh kai lo, chuai thei lo, v^na in tana kh>k chu hmuhna turin; chhandamna, hun hnuhnunga lang tura peih sa chu hmu turin, rinna av^ngin Pathian thiltihtheihnaa v>n chu in ni, tiin, Tirhkoh Peteran rinna av^nga Pathian thiltihtheihnaa v>n kan nih thu a sawi a. (1 Pet 1:3-5) He laia Pathian thiltihtheihna a tih hi Kros thu leh Bible Pathian thu sawina a ni. Kraws thu chu boral mekte tan chuan ^tna a ni si a; keini chhandam mekte t^n erawh chuan Pathian thiltihtheihna a ni z^wk e, (1Kor 1:18). Mi chu sualah a lo tlu palh a nih pawhin Pathian hnenah rinna n>ia a lo kir leh duh phawt chuan, Kros-a Isua thihna thisen z^rah ngaihdamna a la chang thei zel a ni. S^p \awngah chuan, (we are kept by the power of God through faith) tih a ni. Rinna tel lo chuan min veng lui hrim hrim dawn chuang lo. Pathian thiltihtheihna Kros thu-a v>n kan nih dan hi Bible thu tak, kan rinna kalkawng atana tehfung min pek hmang hian a ni a. Pathian thu hi a nung a, thil a ti thei a, khandaih hriam tawn eng ang ai pawhin a hriam a, nunna leh thlarau, ruh chuktuah leh thling phel hrang khawp hialin a chhun thei a, thinlunga ngaihtuah leh tumte hi a hre nghal
84
LEH
THEIH
thei a ni. (Heb 4:12) Thlarau Thianghlim chuan Thu tak zawng zawngah min hruai l<t a, ni tinin chu thu tak (Bible) zirtirna thu ang zel chuan min kaihruai a, Bible thu ang zela kan kalna chu Pathian thiltihtheihnaa v>n kan nih d^n pawh chu a ni bawk. Bible thu hi min v>ng tu leh, kaihruaitu kan kawng atana >ng chu a ni. (Sam 119:105). He Pathian thu (Bible) hi kawng dik lova kan pen lohna tura min veng himtu a ni. Mahse, he Pathian thu hi min vengtu leh min kaihruaitu atan kan hman duh loh chuan kan bo mai dawn a ni. Isuan, An hnenah chatuana nunna ka pe a; kumkhuain an boral lo vang a, tuman ka kut ata mi chhuhsak hek lo vang. Ani mi petu, ka Pa chu, mi zawng zawng aia ropui ber a ni a; tuman P^ kut ata chu an chhuhsak thei lo vang. tiin a sawi a. (Joh 10:28;29). Helai thuah hian ringtu piangthar dik takte hnena Pathianin nunna a pek chu, nunna satliah ni lovin, chatuan nunna (everlasting life) a pe a ni. Chu chatuan nunna min peka chu keimahniah a la dah rih lova, Fapa-ah a dah tlat mai. Pathianin chatuana nunna min pe a, chu mi nunna chu a Fapaah a awm a ni, tiin. (1Joh 5:11). Chu chatuan nunna min pek chu, t<nah keimahniah hian a la awm lo. Pathianah Krista Isua-ah chuan thuhr<kin a awm a, thih thlenga rinawm taka kan awm chuan, Isua Krista a rawn inl^r hunah chu chatuan nunna chu a takin mi hl^n tawh dawn a ni. In thi tawh a, in nunna chu Pathianah chuan Krista hnenah thuhr<kin a awm si a. Krista kan nunna chu a lo inl^r hunah chuan nangni pawh ama hnenah ropui zingah in inl^r ve ang. tiin min hrilh a ni. (Kol 3:3). Chatuan nunna min pek dan hi thutiamin a ni a. Tin, hei hi a ni amah ngeiin thil min tiama kha, chatuana nunna hi. (1Joh 2:25). Chu chatuan nunna min pek chu
CHHANDAMNA NGHEHZIA
LEH
RINTLKZIA
85
chung lamah Fapa (Isua Krista)-ah chuan thuhr<k a nih tlat av^ngin a vawnghim thei tih hi a chiang em em a ni. Tin, Paulan, Pathian hmangaihna nghehzia leh rintl^kzia ti hian a lo sawi a. Krista hmangaihna ata chu tuin nge min \hen ang? Hrehawmnain emaw, lungngaihnain emaw, tihduhdahnain emaw, \amin emaw, saruaknain emaw, hlauhawmnain emaw, khandaihin emaw min \hen ang em ni? Nangmah avangin nil>ngin thahin kan awm \hin; Beram talh turte anga ngaih kan ni, tih ziak ang khan. |hen suh e, ch<ng zawng zawngah chuan min hmangaihtu av^ng chuan, ropui taka ngamtu kan ni. Thihna te, nunna te, vantirhkoh te, lalna te, thil awm sa te, thil lo la awm tur te, thiltihtheihna te, s^nna te, th<kna te, thil siam dang r>ng r>ngte pawhin, kan Lalpa Krista Isuaa awm Pathian hmangaihna ata chu mi \hen thei lovang tih dik takin ka hre si a tiin. (Rom 8:31-39). Pathian min hmangaihna hi a th<k em em a, engmahin chu hmangaihna ata chu min \hen thei lo a ti. Chuv^ngin kan chhandamna hi a rin tlakin a thlamuan thl^k em em a ni. Tl>ma kan chak loh deuh leh suala kan han tl<k leh \hin av^ng maia Pathianin min hmangaih leh ta lo anga kan lo ring mai \hin hi, Pathian hmangaihna th<kzia kan hriat chian t^wk loh v^ng a ni. Pathian hmangaihna hi chatuan hmangaihna a ni. Hmangaih t^wp lovin ka hmangaih che a ni (I love thee, with an everlasting love) tih a ni, a va ropui >m! ( Jer 31:3). Pathian hmangaihna hi chu mihringte kan inhmangaihna n>n tehkhin chi a ni lo, mihringte inhmangaihna hi chu doral an chang leh \hin a, hun rei a daih ve tak tak lo. Pathian hmangaihna erawh chu chatuana danglam ve mai mai ngai lo a ni. Chatuana dang chuang
86
LEH
THEIH
ngai lo hmangaih Pathian a ni si, tih hlaa kan sak ang hian. Tam tak chuan, kan pianthar hnua suala kan han tl<k palh te hian, nuhrawn sual leh pahrawn sual an sawi ang maia, Pathian chu kan chunga thinrim nghal t<n mai leh, min haw nghal hluah hluah ang maiin kan han mitthla \hin a. Min ngaidam duh tak tak tawh chuang lovang tiin kan ngaihtuah a, a hnen lam pana lo hawikir leh mai chu ngam lovin, kan sual zual deuh deuh \hin a, a pawi em em a ni. Kan lei nu leh pa te min hmangaih aia a l>t tam taka nasîn Pathian chuan min hmangaih a ni tih hi kan hriat chian a va pawimawh >m! Hla phuahtuin Suala ka tluchhe tawh hnu hi min hmangaihna a chuai chuang lo, a tih angin, kan pian thar hnuah, chak lohna av^nga hre reng chunga suala kan tl<k chang ni te hian, a fa kan nihna min paih thla nghal mai lo va, min lainat em em a, sual kan hneh lo kha pawi a ti a, ama chakna rinchhana sual a\anga a rang thei ang bera tho leh turin a hmangaihna b^n chuan min lo la ban reng \hin a ni. Kan thih hma chu keimahniah Isuan beisena a la nei reng a, kan sim hun min lo ngh^k reng a ni. Chuv^ngin ka sual leh tawh lovang, tia kan intiam hnuah pawh kan chak lohna av^ngin, vawi tam tak sualah kan tlu leh \hin, mahse chuti chung pawhin sima a hnen lam kan pan duh chh<ng chu; vawi khatmah suala la tlu ngai lo ang hmakin min la ngaidam duh zel a ni. Vawi sarih pawh lo tlu la, vawi sarih hmun sawmsarih pawh lo tlu la, tihtakzeta simna thinlung nen Lalpa hnen lam i lo hawi duh phawt chuan, Pathian hmangaihna chuan a la ngaidam duh reng che a ni (Matt 18:21;22). Amah kan pan duh chh<ng chu, he Pathian hmangaihna ata hi engmahin min \hen thei lo.
CHHANDAMNA NGHEHZIA
LEH
RINTLKZIA
87
Kan sual hi a tam >m av^nga ngaihdam theih loh a nei lo va, kan sualna a th<k >m av^nga ngaihdam zawh loh pawh a nei hek lo va, kan sim duh tak zet a nih phawt chuan, a t^wpkh^wk thlengin min ngaidamin min chhandam thei reng a ni. (Heb 7:25). A ngaihdam theih loh sual awmchhun chu, sim duh loh sual chauh hi a ni. Amah ringtute Isuan a ngaihsakzia ti hian a sawi a. Simon, Simon, ngai teh, Setanan buh thlei anga a thlei theihna tur che uin, nangniho hi a dil che u asin; nimahsela i rin a bo loh nan ka \awng\aisak che a ni; i hawikir leh hunah (i pianthar leh hunah) nangin i unaute tinghet ang che, tiin. (Luk 22: 31-32). He Petera hnena a sawi hi nang leh keia t^n pawh a sawi a ni tih ring la, kan rinna derth^wng tak leh chak lo tak hi; keimahni chakna chuan kan chelh nghet zo dawn lo tih a hriat reng av^ngin, kan rinna bo loh n^n Isuan min \awng\ai sak reng a ni. He thu han hriat hian ava thlamuan thl^k >m ti rawh u. Chu mai chu a ni lo, engtia \awng\ai tur nge tih pawh kan hriat loh laiin Thlarau Thianghlim chuan, r<m sawi hleihtheih lohvin min \awng\ai sak \hin a ni. (Rom 8:26). Lal Isuan, Hei hi mi tirtu duhzawng chu a ni, anin mi pek zawng zawng engmah hloh lo ila, nikin niah chuan kaitho zawk ila a ti a.( Joh 6:39). Amah ring tlattute chu pakhatmah hloh lova van ina min hruai thlen hi kan Lal Isua duhthusam a ni ve asin. Mahse mi tam tak chu suala an lo tl<k palh hian, a hmangaihna te ringhlelin Isua Krista hnenah an lo kir leh ngam \hin lova, rin lohna sualah t^ngin, Setana hnen lamah an intul<t leh \hin a; an boral phah \hin a, a pawi em em a ni. An hnena ka awm chh<ng kh^n, nangin kei mi pekteho hi i hmingin ka hum \hin; anni chu ka v>ng a, an zingah pakhat mah an boral lo, boral fapa lo
88
LEH
THEIH
kha chu; Lehkha Thu kha a lo thlenna turin, tiin amah ringtute a humhim \hin a ni tih Isuan a sawi bawk.( Joh 17:12). Nangin kei mi pekte ho pakhat mah ka hloh ral lo, a tih kha a thlen nan.( Joh 18:9). He lai thuah pawh hian Juda Iskariota tih loh chu, zirtirte kha Isuan a v>nghim vek a ni tih kan hmu a ni. Pathian hmangaihna kan ringhlel ang tih hi a hlauhawm ber chu a ni z^wk. Kan rin tlat phawt chuan, khawvel t^wp thlenga kan hnena awm reng min tiam a ni, a va thlamuan thl^k >m !!! (Matt 28:20). Khawvela kan awm chh<ngin ni tin sual tura thl>mna tinr>ngin min hual \hin mahse, kan tuar zawh rual loh khawpa thl>mna khirhkh^n kan chunga a thlen a phal lo. Mihring tuar theih ang chauh lo chu thl>mna r>ng r>ng in chungah a thleng ngai lo. Pathian zawng a rinawm a ni, ani chuan in tuar theih t^wk aliam chu thl>mna in tawh a phal lo vang; in tuar theihna turin thl>mna rualin tlan chhuahna kawng a siam nghal z^wk ang, tiin Pathian thuin min hrilh a ni. (Kor 10:13) Thl>mnaah te hian kan inbarh lui a nih ngawt loh chuan, kan tuar theih loh khawpa chak thl>mna kan tawh a phal lo a nih chu. Thl>mna rualin tl^nchhuahna min siam sak zel \hin. Hei hi kan nitin nunah a dik em em a ni. A hmangaihna th<kzia hi a va mak >m!! Phil 1:6-ah Paulan, Nangmahnia thil \ha ti \antu kh^n Isua Krista ni thlengin a ti famkim zel dawn, chu ngei chu ka ring tlat si a tiin a lo sawi a. Hei hian Pathian chhandamna nghehzia leh, Amah Pathian rin tl^kzia innghahna tl^k a nihzia a ti lang chiang hle a ni. Tam tak chuan, Pathian hnenah ka inpe ve ang a, mahse ka tlin rei leh tak tak ^wm si lo va, a zahthl^k mai mai, tibuai lo mai ila a ni mai tiin anmahni chaknaa an thawhchhuah tur emaw an ti \hin a, \ul lovah an lo hah em em \hin a ni.
CHHANDAMNA NGHEHZIA
LEH
RINTLKZIA
89
Mahse, keimahnia kan hlen chhuah tur a ni lo, Amah kan rinchhan tlat phawt chuan a t^wp thlenga min awmpui leh min tihfamkim a tiam a ni. (Matt 28:20). He thu ka sawi lai hian pa pakhat chanchin an sawi ka hre chhuak \hin a. Chhangchhe berh tak an nih laiin, Lo, \in nga hmun zet mai ramchang hi a pawm a. A lo chu a zu en a, lo mawnga thing kung sang tak a\ang chuan a lo pawm chu a han thlir chho va, thing leh maupui hmun a ngaw \helh \hulh mai a, a \hat hm>l bawk a, a l^wm viau a ni awm e. Mahse, a han ngaihtuah chiang a. Aw, ka pamal si a le, heng a hnuaia hnim; perhte zawng zawng leh mau bul zawng zawngte hi ka vawn kim vek tur leh, ka sah chhum kim vek tur a ni dawn a, thing k<ng zawng zawng lah hi hrei puia ka kih vek tur a ni dawn bawk si a. Lo vah chem \ha ka neih a ngai dawn a, engemaw tiin han v^t zo thei pawh ni ila, keimah bawkin ka h^l leh vek a ngai dawn chu a ni si a, tiin a inngaihtuah hah hle mai a. A ngaihtuah chhunzawm zel a. A k^ng \ha vak lo palh a nih phei chuan, keimah chauhin mang ka khawh leh vek a ngai ang a, chumi hnuah keimah bawkin k^ng v^rah buh ka tuh ang a, lo pumpui hi hniak dan lel lekah buh bi ka chek chhuak leh vek dawn chu a ni a, chu chu lo ti thei teh reng pawh ni ila, hnuh leh hnim an lo chawr ang a, thing bul tin leh maubul tin kan tuai thlu kim leh vek ang a, hnuh zawng zawng leh hlo har te ka chek chhum kim leh vek dawn chu a ni a. Hnuh pui chu lo thlo zo thei pawh ni ila, hnuh hram a lo chawr leh ang a, dam lohna ten min tl^k buak mai thei a, keimah vekin ka han thlo chhuak leh vek dawn chu a ni a, tiin a ngaihtuah zel a. Ma lovin lo thlo chhuak thei teh reng pawh ni ila, buh a lo vui ang a, a seng hunah buh vui
90
LEH
THEIH
zawng zawng chu keimah chauhvin ka vuan kim leh vek ang a, ka ^t chum leh vek dawn chu a ni a, chumi hnuah keimahin ka chil leh vek dawn a, chumi hnuah keimah vekin buh ka chh>k anga, inah keimah vekin ka phurh haw a ngai dawn chu a ni a, a ti a, a rilru a hah lutuk a, Hui hah a ti a, a hui pawp pawp mai a, ni thum zet pawn chhuak lovin inah a mu tawp mai a ni, a ti. Chutiang deuh chuan mi tam tak chuan, ka pianthar chuan chutiang khatiang chu ka sim a ngai ang a, chu chu ka tih a ngai ang a, ka tlin leh tak tak si lo vang a, an ti a, anmahni tih vek turah ngaiin an huphurh lutuk hian Isua Krista hnena inpek leh inhlan chu an ngam \hin lo a ni. Mahse, kan chhiar t^k ang kh^n keimahni chakna hmanga kan thawh chhuah vek tur a ni lo va, Pathian kan rinchhan ang a, tih takzeta \awng\aiin rinawm takin a hnenah kan inkawltir ang a, Aman min \anpui dawn a ni. Keipawh kum 1965 a ka pianthar hnuah, kum 1971 kh^n he chhandamna famkim chungch^ng hi fiah lehzuala ka han hriat belh kh^n l^wm takin ka pawm a, z<k leh hmuam leh sa bawlhhlawh ka lo ei thin zawng zawng nen b^nsan ka duh ve ta a. Ka pa chuan, Biakchhawn, i vir si, vawksa i heh si, mei leh tuib<r sahdah te lah chu i heh nasa si, chawlk^r khat pawh i z^wm thei tak tak lovang e, ti ti buai tehchai suh, a mualphothl^k mai mai a ti a. Kei chuan, (he Pathian thutak zirtirna dik hi ka lo hmu fuh tawh bawk a) Ka pa, chawlk^r khat nge ka sim theih dawn chawlhk^r hnih ka ngaihtuah lo, Krista min hmangaihna av^ng hian heng thil \ha lo tinr>ng hi vawiinah hian sim ka duh a, ka duh ka thlang tawh, nakt<k emaw, k^r leh emaw, nakum emaw ka ngaihtuah lo va, ka vawiin hi Pathian hnenah ka hlan mai dawn a ni, ka ti a. Ka t<n, ka vawiin kha,
CHHANDAMNA NGHEHZIA
LEH
RINTLKZIA
91
Pathian hnenah ka hl^n tawp mai a. Ni khat t> t>in t<n hun hi ka lo thleng chho ta reng mai, kum 40 dawn zet a lo ni ta, vawikhatmah ka ti leh ngai tawh lo. Ka la hnung tawlh hek lo, hei hi ka chakna a ni lo va, Pathian khawngaihna hnathawh Kros thiltihtheihna liau liau a ni. Nangmahnia thil tha ti \antu kh^n Isua Krista ni thlengin a tifamkim zel dawn, chu ngei chu ka ring tlat si a (Phil 1:6) tia Paula sawi hi a lo rin tl^k >m a ni. I awm d^n t<r chu LALPA chungah nghat la; Amah chu ring la, Aman a ti vek ang(Sam 37:5) tiin, Pathian thuin min lo tiam daih tawh bawk. Unau duh tak, ringhlel leh hlau lovin Krista chhandamna hi rawn vuan rawh, i rin ngam phawt chuan i inchhir lo vang. Ani chuan kan Lalpa Isua Krista ni-ah chuan sawiselbova in awm nan a t^wp thlengin a tinghet bawk ang che u tiin Pathian thuin min tiam a ni. (1Kor 1:8). A va thlamuan thl^k >m!! Chuv^ngin unau duh tak, tehkhin ph^k rual loh Pathian rinawmna leh, a hmangaihna th<k lutukah hian thlamuang takin innghat la, chawl hahdam hmiah mai rawh. Kan Pathian thu chuan Amaherawhchu, Lalpa chu a rinawm e, ani chuan a tinghetin mi sual lakah chuan a hum ang che u. tiin min hril bawk a. ( II Thes 3:3). Tirhkoh Paula`n, Lalpa chuan sualna zawng zawng lakah mi chhanchhuak ang a, a vanramah chuan him takin mi thlen ang; amah chu chatuana ropuiin awm rawh se, Amen, tiin a Amen hnan hmiah mai, a rintl^k a ni.( II Timo 4:18). Kan sawi tawh ang kh^n, Tirhkoh Paula chuan, In thi tawh a, in nunna chu Pathianah chuan Krista hnenah thuhr<kin a awm si a. Krista kan nunna chu a lo inl^r hunah chuan nangni pawh ama hnenah ropui zingah in inl^r ve ang. tiin, kan nunna hi keimahni vawn him tur ni
92
LEH
THEIH
lovin, Krista-ah thuhr<k a nih thu min hrilh. (Kol 3:3). Chuv^ng chuan a ni, heng thil pawh hi ka tuar ni; nimahsela ka zak lo ve; ka rina chu ka hria, a hnena ka kawltir chu, chumi ni atan chuan a vawng \ha thei tih dik takin ka hre bawk a. a ti a ni. (II Tim 1:12). Chhandamna min buatsaihsaktu Pathian hian a thil min tihsakna-ah hian a ti mai mai lo va, a rintl^k a, a rin ngam a, a ti tak tak a ni. Mihringte thinlung ang mai maia nghet lo leh engemaw hleka danglam leh mai mai Pathian a ni lo. Pathianin a thilthlawnpekah leh a kohnaah chuan a rilru a laml>t ngai si lo va a ti bawk a ni. (Rom 11;29). A va han thlamuan thl^k tak >m!!. Fimkhur lote tan chuan tl<kna te hi awm thei reng a ni a. (Luka 17:1). Amaherawhchu Pathian kuta kan innghah tlata, amah kan rinchhan tlat chuan, tlu lovin min venghim thei a ni. Tichuan, in tl<k loh n^na v>ng thei che u leh a ropuina hma taka nasa zeta hlimin bawlhhlawh kai lova dah theitu che u, kan Chhandamtu Pathian taka chauh hnenah chuan kan Lalpa Isua Krista avangin, hun r>ng awm hmaah leh t<nah leh chatuan thlengin chawimawina te, ropuina te, rorelna te, thuneihnate awm rawh se. Amen, tiin tirhkoh Juda chuan min lo hrilh bawk a. (Juda1:24-25). Kan tl<k loh nan Pathianin min v>ng thei a ni. A va lawmawmin a va thlamuan thl^k >m.!! Amaherawhchu Pathian chu chutiang taka hmangaihna ngah, rinawm leh rin tl^k chu ni mah se, sual ngaihdam theihloh a nei ve tlat mai. Thil sual tih kan duh tlat a, kan duhthlanna ngeia a hnen a\anga kan v^k bo lui duh tlat a nih chuan min v>ng lui (force) hr^m dawn lo a ni. Kan sualna hi a len leh len loh lam ni lovin, a tam leh tlem lam pawh ni hek lovin, eng anga sual pawh ni se, chin \han
CHHANDAMNA NGHEHZIA
LEH
RINTLKZIA
93
(habit) anga kan neih, hre reng chung pawha kan tihsual luih tlat leh, kan sim duh tlat loh sual chu Pathinin a ngaidam thei bik lo a ni tih kan hriat a pawimawh a ni. In sim loh chuan in boral vek ang tih a ni a. (Luk 13:2-5). Sual sim lote hi englaimahin Pathianin a ngaidam lui tho tho ngai lo tih hi kan hre tur a ni. Pathian min chhandamna hi a rin tl^kin a nghet em em a ni tih chu, Bible chang hrang hrang kan han t^rlan a\ang te hian a chiang hle a, mahse, sual sim lo leh, sual chhunzawm zelte tan erawh chuan a ni lo tih kan hre tur a ni.
94 BUNG - 15 Bo theih leh theih loh chungchanga zawhna hrang hrang chhanna te ZAWHNA: (1) I thu sawi kan ngaihthl^k a\ang kh^n chhandamna chhawng thum awmzia te, chhandamna nghehzia te kan lo hre thiam ta hle a. Chutiang taka chhandamna chu a nghet a nih si chuan, chhandamna changtu piangthar tawhte chu eng anga sual khur th<kah pawh lo tlu pil lehin, sim leh hman loin lo thi pawh ni sela, chhandam an ni dawn tho tho, an bo thei tawh lo hrim hrim tih hi a dik tihna a va ni mai awm ve? CHHANNA (1). Dik teh suh e. Sual ti reng chung pawha chhandam ni tho tho tur anga sawi chu a dik lo vang. A hma lama kan sawi fo tawh ang kh^n, Pathian chhandamna hi a nghetin a rin tl^k a, a chiang bawk a. Miin a rin phawt chuan Pathian chu a rinngam a, a rin tl^k em em bawk a ni. Amaherawhchu, he chhandamna hi Pathian lamah chuan rin tl^kin nghet hle mahse, chhandamna hi duh lo chung inbarh luih lam a ni lo va, khawngaih thilthl^wn pek mah ni se, rinnaa dawn ngai a ni tlat mai a. In duh emaw duh lo emaw, in sual emaw, sual lo emaw ka chhandam lui reng r>ng dawn che u, tih lam a ni lo va. I rin chuan, Tupawh a ring a piang, a t^wp thlenga tuar peih apiang chhandam an ni ang, tih a ni tlat mai. Chu chu kan hriat thiam a ngai. Rinna lo chuan a l^wm zawng mi nih rual a ni lo, tih a ni tlat. (Heb 11: 6).Chu chhandamna thilthl^wn pek lo dawnna tura, a dawnthl>ng ber rinna chu bo leh thei a ni tlat mai. Nimahsela, nakin hunah chuan mi \henkhatte chu, mi dawthei te verv>kna av^ngin hruaibona thlaraute leh
BO
THEIH LEH THEIH LOH CHUNGCHANGA ZAWHNA
95
ramhuaite zirtirna thu ngaihsakin rinna chu an la b^nsan ang tih Thlarau chuan chiang takin a sawi a tiin, Paula hian chiang takin a lo sawi a.(1Tim 4:1;2) Rinna a bo leh thei tih hi keini sawi ni lovin Thlarau Thianghlim sawi a ni a, chu chu Pathian thu a nih avangin hnial chi a ni lo. Tangka sum ngainat hi sual tinreng bul a ni si a; chu chu \henkhatten an awta, rinna chu an kal bosan a, anmahni leh anmahni lungngaihna tam takin an inchhun tlang ta chuk a.(1Tim 6:10). Chu chu \henkhatten nei emaw intiin rinna kawng chu an kal kawi san ta a. (1Tim 6:21). Rinna hi bosan leh theih a ni a, bo san leh p>n san pawh an tam tawh a ni tih Bible-ah chiang takin kan hmu a ni. Evi leh Adama te pawh kha a tirah kha chuan Pathian rinnaa nung an ni. Pathian an rin chh<ng kha chuan thihna awmzia pawh an hre lova, hlim takin Pathian n>n an l>ng d<n \hin a nih kha. Mahse, ni khat chu mi bum thiam, v^n mipui \henkhat te pawh bum theitu Diabola a lo kal a, Evi leh Adama te chu a rawn bum ta a, Pathian thu kalh tlat siin ^wihawm takin thu a rawn sawi a, a thu sawi chu Pathian thu aiin an ring ta z^wk a, sualah an tl<k phah ta a nih kha. A tira Pathian ring \hin te kha rin lohnaah an tlu a, rinna chu an b^n san ta mai a ni. Chu rinna ti botu chu Pathian ni lovin, anmahni mihring te kha an ni. Anmahni siamtu Pathian rinhlelhna an nei ta tlat mai a nih kha (Gen 3:1-6). Chutiang bawk chuan kan pianthar tawh hnu pawh hian kan thih hma chu ni tin dark^r tin leh minit tin mai hian sual nena indo reng kan la ni a, ni tinin thl>min kan awm a, kan mit hmuh leh benga kan hriatte hian, Pathian thu ni lo, sual lamah min hruai l<t leh \hin a ni. Rinhlehna te kan nei leh thei a, rin lohna hial te pawh kan nei leh thei a ni. Chhandamna hi thu delhkilh (condition) nei a nih tlat
96
LEH
THEIH
av^ngin, ring lo te leh, rinna b^nsantute hnenah pek luih hr^m hr^m turin a ti lo va, A ringtute chhandamtu a ni deuh ber, tia Paul`n a sawi angin, ringlotu na na na chu chhandam luih theih an ni dawn lo. (1 Tim 4:10). Rinna chu a bo leh a nih si chuan, rinna avanga a dawn tur chhandamna pawh chu a dawng thei dawn ta lo, a bo san leh dawn tihna a ni. Hei hian Pathian lam ngheh lohna leh rin tl^k lohna a k^wk lo va, mihringte keimahni lam rinawm lohna leh nghehlohna a k^wk z^wk a ni.
97 BUNG - 16 Bible hian bo leh theih a zirtir em? ZAWHNA (2) : A nih leh Bible-ah hian ringtu, piangthar, (chhandam) tawhte an bo leh thei a ni tih thu leh, an bo hlen thei tih zirtirna a awm r>ng em? A awm a nih chuan ch<ngte chu min hrilh thei em? CHHANNA (2): Hrilh thei e. Bible-ah hian piangthar tawh te an bo leh theihzia leh, an bo hlen theihzia te, sawina leh zirtirna tam tak a awm a, kan sawi vek s>ng lo vang a, ch<ng tam tak zing a\ang chuan a \hen az^r chauh lo sawi ila, fiahna tham a nih tho chu ka ring. Mi tam takin Bible zir chiang lovin mi vawi khat an pianthar tawh chuan eng thil sual pawh ti leh mahse chhandam an ni dawn tho tho, an bo thei tawh lo, tiin an zirtir thin a. A pawi em em a ni. Hetianga zirtirtute hi a nihna takah chuan t<nah pawh an bo mek a, kawng dik lo leh, kawng him loah an kal mek a ni z^wk. An pianthar d^n pawh a dik t^wk lo tihna a ni a, an thu zirtir d^n leh Bible zirtir d^n a inkalh tlat v^ngin, an thlarau chan pawh Thlarau Thianghlim a ni lo tih chiang takin kan sawi thei a ni. Kan sawi tawh ang kh^n, chhandamna hi duh lo chung inbarh luih thil a ni lo va, Pathian khawngaihna thil thl^wn pek mah ni se, rinnaa lo dawn ngai a nih tlat avangin, a ring apiang chauh chhandam an ni ang a, a ring lo chu chhandam an ni dawn chuang lo a ni. (Joh 3:16,36). A ringtute chhandamtu a ni deuh ber, tih a ni bawk kan tih tawh kha. (1Tim 4:10). Rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni. (Ephesi 2:8). Rinna av^ng chauhva chhandamna hi chang thei leh dawng thei kan nih av^ng tak hian; rinna hi kan hloh leh chuan chhandam kan ni
98
LEH
THEIH
dawn lo tihna a ni leh mai. Rinna hi b^nsan theih a ni a, bo leh thei a ni bawk. Han chhiar nawn leh kher ila, Nimahsela nakin hunah chuan mi \henkhatte chu, mi dawtheite verv>kna av^ngin hruaibona thlarau leh ramhuaite zirtirna thu ngaihsakin rinna chu an la b^nsan ang tih Thlarau chuan chiang takin a sawi a. tiin Paula hian chiang takin min hrilh a. (1Tim 4: 1,2). A chiang hle mai, sawi kawi luih \alh tur a awm lo.T<nah pawh mi tamtakin rinna chu an b^nsan ta mek a, Paula thusawi hi a thleng dik mek a nih hi. Rinna dik lanna chu, sual sima Pathian d^n leh thupekte zawmna hi a ni. A thupek te pawm si lovin, Amah ka hria, titu chu mi dawthei a ni, thutak amahah a awm lo. tiin Johana hian a lo sawi a. (1Joh 2:4). Chutiang bawkin rinna chu thiltih nei lova amah chauhva a awm chuan thi a ni tiin Jakoba`n min hrilh bawk. (Jak 2:17). Paula v>kin, Pathian thupekte pawm chauh lo tan chuan serh tan hi engmah a ni lo va, serh tan loh pawh hi engmah a ni hek lo. a lo ti bawk a. (1Kor 7:19). T<nlai mite erawh chuan, Ka piangthar tawh a, Lal Isua ka rin phawt chuan D^n zawm a ngai tawh lo, tiin rinna chu an b^nsan mek a nih hi. Tin, Paulan, Chutichuan in rinna, l^wmman nasa tak nei tur chu paih bo suh u, tiin rinna tibo lo turin min fuih bawk.( Hebrai 10:35). Hei hian rinna hi bo leh thei a nihzia a ti chiang hle a ni. Chhandamna hi rinna av^ng chauhva dawn theih a ni a. Chuv^ng chuan kan chhandamna hi a bo lohna turin nitin, rinnaah kan awm reng a ngai a ni. Mi rinnaa a awm reng chuan chhandam a ni ang a, a bo bawk hek lovang. Chuvang tak chuan Tirhkohte kh^n Penticost ni hnua rawng an b^wlnaah kh^n, ringtute chu rinnaah nghet taka awm reng turin an fuih zel a nih kha., Hrehawm tam tak tuarin Pathian ramah kan l<t tur a ni r>ng a ni, tiin
BIBLE
HIAN BO LEH THEIH A ZIRTIR EM?
99
zirtirho te rilru an tinghet a, rinnaah chuan awm reng turin an fuih zel a (Tirh 14:22). Rinnaa awm reng lova rinhlelhnaah leh, a t^wpa rinlohnaah hial mi an awm leh mai theih \hin av^ngin rinnaa awm reng tura infuih hi a \ul r>ng a ni. Nghahchhan neia nghet taka awma, chanchin\ha in hriata beiseina a\anga sawn bo \hin lova, rinnaah hian in awm reng phawt chuan (Kolossa 1:23) tih a ni angin, chhandamna hi a bo theih loh d^n a awm a, a t^wp thlenga rinnaa awm reng hi bo theih loh d^n chu a ni mai. Chhandamna a bo leh thei a ni tih sawina Bible chang dang lo en zel ila Amaherawhchu Pathian zah lo lam thu sawi mai mai chu hawisan \hin ang che; chutiang mite chu Pathian ngaihsak lohna lamah an nasa leh zual ang a, an thu pawh chuan p^nchhe ei angin a ei zel ang; an zingah chuan Humenaia leh Phileta an tel a ni; ch<ng mite chuan, Thawhlehna chu t<nah pawh a ni tawh daih, tiin thutak kawng chu an kal kawisan a, mi \henkhatte rinna an tibo thin a. tiin Paula hian fiah takin a sawi a. (2 Tim 2:16). Helai Bible chang hian, rinna kawngah hian bo leh theih a nihzia leh, bo an lo awm tawh a ni tih pawh chiang takin min hrilh a ni. A hmaa kan sawi tawh ang kh^n, Tin, engkim vawi khat hre vek mah ula, LALPA chuan Aigupta ram atangin mite a chhanchhuaha chumi hnuin a ring lote chu a tihboralzia kha hriat nawn tir che u ka duh a ni tiin; Juda hian a bo leh theihzia a lo sawi a.(Juda 1:5). Israelte kha Aigupta b^wih ata chu tlanchhuah ni tawh mahse, Kan^n ram an thlen hma kh^n Pathian an rin lohna av^ngin kawng lakah mi tam tak an boral leh a ni. Chu chu kan tana entirna turin a rawn hmang a ni. Unaute u, heng hi in hriat loh ka duh lo ve, khatia min thlahtute zawng zawng chh<m hnuaia an awm vek a, an zâ
100
LEH
THEIH
tuifinriat pawh an kai vek a, an zâ chh<mah leh tuifinriatah pawh Mosia b>l tura baptis-a an awm vek a, an zâ thlarau lam chaw hmunkhat pawh an ei \heuh va, an zâ thlarau lam in tur hmunkhat pawh an in \heuh kha; anmahni zuitu thlarau lam lungpuia mi kha an in \heuh si a; chu lungpui chu Krista a ni. Nimahsela, an zinga mi tam z^wk chungah chuan Pathian a lungni ta lo va; thlal>rah kh^n tluhlumin an awm a. Tin, ch<ng chu kan tan entirna a ni, thil sual an ch^k ang bawk kh^n kan ch^k ve loh nan. An zinga \henkhat milem betu an ni ang kh^n milem betu ni suh u, Mipui chu ei leh in turin an \hu hlawm a, infiam turin an tho leh a, .(Juda 1:5) tih ziak ang kh^n. An zinga \henkhatin nula an ngai a, ni khatah singhnih leh sangthumin an tl<khlum phah ang kh^n i inngai hek suh ang u. An zinga \henkhatin Lalpa an fiah a, r<la tihborala an awm phah ang kh^n Lalpa chu i fiah hek suh ang u. An zinga \henkhat an phunnawi a, tiboraltu tihborala an awm phah ang kh^n phunnawi hek suh u. Tin, ch<ng chu entirna turin an chungah a lo thleng a nih kha; keini, hun t^wp lo thlennate hi, min zilhna turin an ziak a ni bawk a. Chuv^ngin, dinga inring chu fimkhur rawh se, chutilochuan a tlu dah ang e. tiin. (1Kor 10:1-12). A chiang hle mai, hnial kawih luih hram hram a ngai lo. A tl<k leh theih a, a tl<k hlen theih bawk a, tlu hlen lovin a thawh leh theih bawk a ni tih kan hriat a pawimawh a ni. Keini pawh thlarau lam Aigupta sual b^wih ata Krista thisen z^ra tlan chhuah; piangthar tawhte ni mah ila, v^n kan^n kan thlen hmain rinhlelhna sualah leh, rin lohna sualah a la tl<k leh theih a, zirtirna dik lo lamahte kal p>ngin sakawlh hnungte kan lo zui leh thei a, kan la bo leh thei a ni.
101 BUNG - 17 Tl<ksan Leh Hnungtawlhte Chungchang Heb. 6:4-8 Hebrai lehkhathawn ziaktu chuan, Tin, vawikhat rilru tih v^ra v^n thil pek tema, Thlarau Thianghlim chantira Pathian thu \ha leh, hun lo la awm tura thiltihtheihna tem tawh zeta tl<k sante kawng thu zawng chumite chu an simna turin siam thar leh rual an ni lo, Pathian fapa chu anmahni tan kh>ngbet nawn leha ti mualpho an nih avangin lei a chunga ruahtui tla \hin lo dawng tawh a thawhsaka te tana thlai ei tl^k chhuahtu chu Pathianin mal a sawm \hin, amaherawhchu, hnim hling nei leh buarte a chhuah chuan m^kin a lo awm a, ^nchhedawng thaw a lo ni \hin a, a t^wpah chuan h^l a t^wk \hin tiin a sawi a (Hebrai 6:4). Hei hian bo theih a nihzia leh bo hlen theih pawh a nihzia a ti chiang hle a ni. Bo thei lo, tih ringtute chuan, heng Bible ch^ngte hi hnawk an ti a, piangthar tak tak lote chungch^ng sawina a ni e, Pathian Thlarau Thianghlim an la chang tak tak lova, a temin an tem a, tem (taste) hi chu ei a tling lo, Pathian thu a eia ei tak tak an la ni lo tiin lakkawi luih \alh an tum \hin. Tin, \henkhat chuan, hei hi thil ni tak tak lo, suangtuahna leh ngaihruatna thil (Hypothetical) mai mai a ni, warning inpekna anga ngaih tur an ti bawk a. Mahse, helai thu hi ngun taka kan chhiarin, ringtu piangthar tawh te, Thlarau Thiamnghlim pawh chang tawhte chungch^ng sawina ngei a ni tih a chiang. Thil hlauhawm tak tak awm lovah fimkhur tura in hriattir (warning) a ngai lo. Tin, he lai thua Tem (Taste) tih hi Grik \awng chuan, (geuo-mai) tih a ni a. A awmze dik tak Grik Dictionaries hrang hrangin
102
LEH
THEIH
a sawi d^n chu, ei (eat) tihna a ni. Tin, thil \ha leh thil \ha lo mahni ngeiina tawnhriatna (experience) tihna a ni bawk. Entirnan, Hmarcha thak zia mi sawi i hria a, mahse thu maia hriatna a ni a, i ei ve hma chuan kha hmarcha thakzia kha i hre lo. Nangmah ngeiin i han ei ta a, chutah chiah chuan hmarcha thakzia kha hrilhfiah i ngai tawh lo, nangmah ngeiin i ei a, i tem (experience) tlat tawh a, a tuizia te, a h^nzia te, a thak zia te i hriat (experience) tlat tawh avangin tuma hrilhfiah i mamawh tawh lo. Chu chu helai Hebrai 6:4, thu van thilpek te tem (experience) Grik \awnga (geuo-mai) awmzia chu a ni. Tem (taste) tia English \awnga a lehlin v^nga piantharna chang tak tak lo, a tema tem mai an ni a eiin an ei lo, lo tih v>l hi mahni \anfung ph>t hreh v^nga \an khawhna mai mai a ni. Chutianga kan ngai dawn a nih chuan, Isuan thihna mi tin a tem sak thu Paulan a sawi pawh hi, a thi tak tak lo, a thi der mai mai tihna em ni ang le? A thu (word) hman a inang chiah si a. Lo chhiar ila. Nimahsela, Isua, vantirhkohte aia hnuaia siam riha chu, thihna tuar av^nga ropuina leh chawimawina khumtira awmin kan hmu ta z^wk a ni. Pathian khawngaihna z^rah thihna chu mi tin a tem (geuo-mai) sakna turin. (Heb 2:9). He lai thua, thihna chu mi tin a temsakna turin tih pawh hi Grik \awnga Geuomai tih tho kha hman a ni a, tawnhriat (experience) sawina tho kha a ni, thu thuhmun chiah bawk an ni. A nih leh Isua kha ni thum lai a thi tih Bible-in min hrilh a ni a, a thi tak tak lo, a tem mai mai a lawm kan ti dawn em ni? Ni suh e, Isua kha a thi der lo va, a thi tak tak a, thihna hi enge a nih chiah kha a tak takin a tuar a, a hrechiang (experience) tak zet a ni. Chu chu tem (Geuomai) chu a ni a, mei ling satzia mi sawi hria mai ni lo va,
TL<KSAN LEH HNUNGTAWLHTE C HUNGCHANG
103
mahni ngeiin mei ling khawiha a satzia hria sawina a ni. Chuv^ngin Hebrai 6:4, thu hi, Pathian leh Thlarau Thianghlim chungch^ng mi sawi lo hre satliah mai an ni lo va, anmahni ngeiin an chang a, an tem (geuo-mai) a, an experience ngei a ni tih a chiang em em a ni. Tem (Taste) tih \awngkam a hman avanga ngaihn>p mai chi a ni lo. Fakna hla phuahtu chuan, Aw, Lalpa \hatzia hi tem chhin ve teh r>ng u, (O taste and see, that the Lord is good) a ti a. (Sam 34:8). He lai thua, Tem tih hi, Hebrai \awng chuan, (\aàmi) tih a ni a. (Taw-ami, tia lam tur) Hei pawh hi, Pathian \hatzia tawnhriat, a chana chang (Experience) sawina leh, ei (eat) tihna te, hmu (see) tihna te, hria tihna te a ni. Pathian \hatzia hre chiang, a chana chang sawina tho a ni. Tem tih \awngkam a hman av^nga n>p bika ngaih hi a dik lo. Chuv^ngin, Hebrai 6:46; thua Vawikhat rilru tihvara, van thilpek tema, Thlarau Thianghlim chan tir a, Pathian thu \ha leh hun lo la awm tura thiltihtheihna tem tawh zeta tl<ksan leh te chungchang a sawi hi, Piangthar dik takte sawina a ni chiangbal tih kan hre tur a ni. V^n thilpek te an tem (chang) tawh a,Thlarau Thianghlim an chang tak tak tawh bawk a, Pathian thu chu anmahni ngeiin an ei (tem) a, an nunah tawnhriatna tak tak an chang tawh a, mahse chu chu an tl<ksan leh mai a ni z^wk. Piangthar lovin Thlarau Thianghlim a chan theih loh. Thlarau Thianghlim uapna leh awmpuina chu mi zawng zawng piangthar leh piangthar lote pawhin kan dawng za vek a, mahse Thlarau Thianghlim mimal nuna chan (experience) hi chu a dang daih a, piangtharte chauh lo chuan mi nazawngin Thlarau Thianghlim an chang thei lo.
104
LEH
THEIH
Chuvangin Hebrai 6:4-8 thu hi Piangthar dik takte chungch^ng sawina liau liau a ni tih hi ka sawi nawn awn awn duh a ni. Piangthar lote chu tlu tur pawh an awm lova, piangtharte chauh an tlu thei a ni. Thu tak tl<k santute an nih chuan, thutakah an lo ding tawh tihna a ni a, mahse an tl<ksan tawh tlat si av^ngin; siamthar leh theih an ni tawh lo va, a t^wpa h^l tur (to be burned) an ni dawn tihna a ni. NIV translation-ah phei chuan In the end it will be burned a ti hmiah mai bawk. Hetianga thutak tl<ksantute hi, Thlarau Thianghlim sawi chhia leh, Thlarau Thianghlim ti lungngaitu an ni tihna a nih avangin siam thar leh rual an ni tawh lo tihna a ni. (Matt 12:32). Chuv^ngin bo theih a ni a, bo hlen theih pawh a ni bawk tih a chiang. Hei hi Pathian lam thiam loh v^ng a ni lo va, a chhandamna ngheh loh v^ng pawh a ni hek lo, keimahni mihring lam zir lohna av^ng z^wk a ni . Vantirhkoh thianghlimte pawh an tlu hlen thei : Tin, vantirhkohte anmahni tirhkoh nihna pawm lova an awmna pangngai kalsan z^wkte chu, ni ropui rorelna atan thim hnuaiah chatuan phuarnaa phuar chungin a kh>k a ni (Juda 1:6) tiin Juda hian a sawi a. Hei hi s^p \awngah chuan hrem tura kh>k an ni (to be punished) tihna a ni. V^ntirhkoh thianghlim a tir ata sual nei lova siam sa te mah kha, sualah an tlu hlena an boral hlen leh thei a nih chuan, keini mihring sual saa piangte hi khawngaihna av^nga chhandam hram hram tur chauh kan ni a, thil sual kan tih luih tlat chuan engahnge kan bo leh theih loh bik tehlul ang ni. |ha famkima siam sa V^ntirhkohte mah sualah an tlu a, an sual an sim leh duh loh av^ngin Pathianin a ngaidam thei lo a nih si chuan, keini mihring sual sim duh lo te min ngaihdam bikna tur thu a awm lo, sual sim duh lova thi te hi Pathianin engtikawngmahin a ngaidam dawn lo. Pathian
TL<KSAN LEH HNUNGTAWLHTE C HUNGCHANG
105
chu roreltu dik , dikna Pathian, (God of Justice) a nih av^ngin hleih nei takin ro a rel dawn lo tih kan hre tur a ni. Thu tak hriatna Famkim chan hnua thil tisual lui z>l te hi chhandam an ni thei lo. Paulan hetiang hian a lo sawi bawk a. Thutak hriatna famkim chu kan chan hnua thil kan tih sual luih si chuan, sualte tana inthawina a awm tawh hauh lo vang a, ror>lna hlauhawm tak lo thleng t<r leh, dotute k^ng ral t<r thinurna mei kan hmab^k a ni mai. Mosia D^n thu pawisa lo mi chu hretu pahnih pathum emaw thuin, lainatna tel lovin an thi \hin. Pathian Fapa rap beta, thuthlung thisen amah tihthianghlimna chu thil nar^na ruat a, khawngaihna Thlarau tivuitu chu, chu mi ai chuan engtia hremna nasa z^wk nge tuar tlaka ruat tur nia in ngaih? Phuba r>ng r>ng keima l^k t<r a ni, keiman ka thungr<l ang, tih leh, Lalpa chuan a mite a ngaihtuah ang, ti lehtu chu kan hre si a. Pathian nung kuta tl<k chu thil rapthl^k tak a ni tiin. (Heb 10: 2631). A chiang hle mai, heng thute hi l^k kawih luih hr^m chi a ni lo. Thutak chu Lal Isua leh a chanchin \ha hi a ni a, (Joh 14:6) Lal Isua Pathian dik tak hriatna chu Thlarau Thianghlima piantharna a\ang chauh lo chuan a awm thei lo. Chu Isua (Thutak) hriatna chu chatuan nunna a ni. Hei hi chatuana nunna a ni, nang Pathian tak chauh leh i tirh Isua Krista hriat hi. (Joh 17:3). Tuman, Thlarau Thianghlimah chauh lo chuan, Isua chu Lalpa a ni, an ti thei ngai lo tih ka hriattir a che u. a ti a. (1Kor 12:3). Chuvangin, chu Thutak (Lal Isua) hriatna famkim chan tawh hnua thil tih sual luih zelna chu ngaihdam theih a ni dawn lo va, dotute k^ng raltu tur thinurna mei an hmab^k a ni mai. Chhandam theih an ni dawn lo tihna a nih chu. Hei
106
LEH
THEIH
hian ringtu, piangthar, thutak hre tawhte pawh an sual leh thei a, an bo hlen leh thei a ni tih a ti chiang hle a ni. Piangthar tawh thil sual ti lui lehte chanchin sawina ngei a ni. La piangthar lote chungch^ng sawina alawm, tia sawi pen luih hr^m hr^m chi a ni lo. Piangthar tawhte chungchang sawina a ni a, an bo leh theihzia sawina a ni.
107 BUNG - 18 Lal Isua Zawm reng lo te An bo leh thei Lal Isuan, Ka zawmpui p>ng rah lo apiang a paih \hin a, a rah apiang a tithianghlim \hin, a rah tam le zual nan, a ti a. (Johana 15:2, 6). Isua zawmtu, mahse \hatna lama rah chhuah si lo chu p>ng anga paih an ni dawn tihna a ni. Chang rukna-ah, Mi keimaha a awm reng loh chuan p>ng anga paih chhuahin a awm a, a vuai \hin; tin, an fawm a, meiah an paih a, a k^ng \hin tiin Lal Isuan, piangthar tawhte pawh nimah se, Amah Lal Isuaa an awm reng lohva an p>ng bo leh a nih chuan, fa nihna a paihsak leh ang a, an chan tur chu mei a h^l ral a nih tur thu a sawina a ni Joh 15:6. He thu hian, piangthar Isua nei tawh te pawh Isuaa awm reng lovin sualah an tlu leh thei a, an tlu hlen thei bawk a ni tih pawh a nemnghet chiang hle bawk. Chhandamna bosan lo tur chuan, Isua Kristaa awm reng a ngai a, Isua zawm rengtu kan nih a ngai a ni. Isuaah kan awm reng duh loh va, thih thlenga sualah kan awm reng a nih chuan, paih chhuah kan ni mai dawn a nih chu. Grep k<ng pui zawm tawh lo, a \angro chu meiah an paih \hin angin, Lal Isuaa awm reng duh lo leh zawm peih tawh lo, suala t^l ral leh mai mai ho chu grep p>ng ro angin Gehena hremhmun meia h^l tur an ni dawn tihna a nih chu. Isuaa awm reng tih chu eng tihna nge? Engtin nge Amahah chuan kan awm reng a ni tih kan hriat theih ang? tiin I z^wt a ni thei e. Tirhkoh Johana hian min han chh^ng se a \ha ^wm e. A thupekte z^wm chu Amahah a awm reng a, Amah pawh chu amahah a awm reng bawk a ni.
108
LEH
THEIH
Tin, he miah hian Amah chu keimahniah a awm reng tih kan hria, Thlarau min pekah hian. (1Joh 3:24). A chiang hle mai. T<na ka bo thei tawh lo, titute ngei pawh hi, a thupek zawm zelnaah hian an hel tlat av^ngin an bo m>k a nih hi. Kan rin phawt chuan, A thu p>k zawm kher a ngai lo, an ti \alh mai si a. Hei hian anmahni ngei pawh an bo m> a ni tih a ti chiang em em a ni. Amahah an awm reng lo va, an duhd^n leh rin d^nin an awm mai mai a ni tih a ti chiang hle a ni. Amahah ka awm reng \hin, titu chu ama awm ang bawk khan a awm ve tur a ni. tiin Pathian thu chuan min hrilh si a. (1Joh 2:6). Amaha kan awm reng tih leh, amah chu keimahniah a awm reng tih he miah hian kan hria, A Thlarau min p>k tawh avang hian. (I Joh 4:13) Tupawh, Isua Pathian Fapa a ni, tia \an apiang chu, amahah chuan Pathian a awm reng a, ani pawh chu Pathianah a awm reng bawk a ni. (I Joh 4:15). Pathian chu hmangaihna a ni; hmangaihnaa awm reng chu Pathianah a awm reng a, Pathian pawh amahah a awm reng a ni. (I Joh 4:16). He miah hian Pathian fate kan hmangaih tih kan hria, Pathian kan hmangaih a, a thupekte kan zawm hian. Pathian kan hmangaihna chu hei hi a ni, a thupekte kan zawm hi; a thupekte chu a khirh si lo va. (I Joh 5:2;3). Pianthar hnuah Lal Isua ka nei kan tih hnuah pawh hian Isua nena in\hen leh theih a la ni teh meuh mai. Nangni Dana thiamchan tumte u, Krista nen in in\hen ta: khawngaihna chu in tl<ksan ta. tiin Paula`n a sawi a (Gal 5:4). Paula hun laia piangthar tawhte ringtu tam tak te kh^n, Krista rinna aiin D^n an lo chhuang leh a, Krista nen an in\hen leh a ni tih chiang takin kan hre thei. Krista nena in\hen tih a sawi hian, Krista nen an innei tawh tih a chiang
LAL ISUA ZAWM
RENG LO TE
AN
BO LEH THEI
109
sa. Lalliana te nupa chu an in\hen ta, kan tih hian, an innei tawh tih hi sawi ngai lovin a chiang sa. An la innei lo tihna a nih chu kan ti ngai lo. An innei tawh a, an in\hen leh a ni z^wk. Piangthar tawhte chu Isua n>n an innei tawh a, mahse sual kawng an thlang leh a, khawngaihna aiin d^n thiltihte an ring leh ta z^wk a, chuv^ngin Krista nen an in\hen leh ta tihna a ni. Thlaraua \an tawh te, tisa lama zuih ral leh ta te an ni. (Gal 3:3). Kan lo pian thar tawh hnu hian nitina Pathian thu ang z>la kal tur kan ni a, mahse, bumna av^ng leh hriatna dik tl^kchhamna av^ngin kawng dik lovah kan lo kal reng thei a ni. Dawidim tl>mt>in chhang hl^wm chu a pumin a fan chhuak \hin, tiin Paula hian a lo sawi a (Gal 5:9; 1 Kor 5:6). He thu Paulan a sawi chhan chu, sual sim duh loh tl>mt> pawh kan neih tlat chuan, chu chuan ringtu nun chu a pumin a ti chhe vek thei tih hi a ni. A dang lehah chuan, Bible zirtirna kalha kan lo inkaihhruaina, zirtirna dik lo tl>mt> pawh hian, kan rinna p<mpui hi a ti chhe thei, a tihna a ni bawk. Lal Isua pawhin hemi thu milpui chiah hian, Farisai te chhang d^widim lakah inthiar fihlim turin a lo fuih tawh bawk a. Tin, Isuan an hnenah, Pharisaite leh Saddukaite d^widim lakah chuan inv>ng ula, fimkhur rawh u, a ti a. Chu veleh zirtirte chuan, Farisaite leh Sadukaite zirtirna laka fimkhur turin anmahni a tir zawk tih an lo hre ta a. (Matt. 16:6; Matt. 16:12) Zirtirna dik lo pakhat lek pawh hian a pumin min ti chhe thei a ni tih a sawi duhna a ni (1 Kor 5:6). Mizorama Kristian kohhran inchh^l zawng zawngte hian, kan thurin innghahna atan Bible kan hmang kan ti \heuhva, a dik pawh a dikin a rinawm. India hmarchhak
110
LEH
THEIH
Presbyterian kohhran leh Baptist Kohhran te pawhin an thurin an sawichhuahnaah, Bible Thuthlung hlui leh Thuthlung thar hi Pathian thu nung, Thlarau Thianghlim kaihhruai leh th^wkkhuma ziak, rin d^n leh nun d^n te, zirtirna dik leh dik lo tehna dik lo thei lo a ni tih an pawm vek a, chutiang bawkin UPC kohhrante leh, kohhran tenau dangte pawhin kan pawm tl^ng vek a ni. Bible hi rinna leh zirtirna tehfung dik lo thei lo a nih ka ring titute rin d^n leh inzirtir d^n hi Bible hmangin han teh ta ila, t<na inti thlarau mi tak tak leh inti piangthar tak tak, Eng thil sual pawh ti leh mah ila, ka chhandamna a bo dawn chuang lo, ka bo thei tawh lo, ti fotute pawh hi t<nah ngei pawh hian an bo sa reng a ni tih a chiang hle hlawm ^wm e. Entirnan, Baptisma chungch^ng lo sawi ta ila. Baptisma chu Lal Isua zirtirna leh thupek liau liau a ni a, Amah ngeiin a tak takin Jordan luiah Baptisma hnim ph<ma changin a chan d^n tur pawh min kawhhmuh a, mahse kohhran \henkhat chuan tuia hnim ph<m kher a ngai lo, chhipa kan inthlawr pawhin a pawm tho vang, tiin Isua thu zirtirna aiin an kohhran lo tih \hin d^n (Tradition) an dah lal tlat a. Lalpa Zanriah (communion Sevice) chungch^ngah te pawh, Isua taksa entirtu atana chhang kan ei turte chu Bible zirtirna ang chuan, chhang dawidim telh loh a ni tur a ni a, mahse, kohhran \henkhat te chuan, Biscuit te, chhangth^wp te, a rem rem an hmang mai zel niin a lang. Isua thisen entirtu atan Amah Lal Isua ngeiin, Grep hrui rah ami, grep tui sawr, a \awk (fermented) ni lo, uain ngei sem turin min zirtir a. Kohhran \henkhat chuan, thingpui sen an dah dai a, chiniin an tih thlum a, an sem mai \hin. Tin, pumpui chakna (Aromatic) tui te leh, thil dang a rem rem an phuah chawp ta zel mai bawk a. Hengte pawh hi rinna phatsanna vek a ni.
LAL ISUA ZAWM
RENG LO TE
AN
BO LEH THEI
111
Tin, Lal Isuan, Kei Lalpa leh Zirtirtu mahin in ke ka sil chuan nangni pawhin in ke in insilsak tur a ni. In chunga ka tih ang hian nangni pawhin in tih vena turin ka tihhmuh che u a ni, (Joh 13:14,15) ti-a min hrilh lawm lawm chung pawhin, kohhran \henkhat chuan, ke insil hi a \ul kher lo, inngaihtl^wmna entirna mai a ni a, kan inngaihtl^wm chuan in sil kher a ngai lo, an ti leh tlat pek a. Hengte hi Farisai dawidim tluka hlauhawm chu an ni. Inngaitl^wm te chuan sil loh tur, chapo te chauhvin inngaihtlawm zir nan sil tur, a ti r>ng r>ng lo. Ka tan chuan sil a ngai lo, ka inngaitl^wm sa tawh i ti a nih chuan, mahni \ha inti chapo tak i ni tihna a ni z^wk. Chawlhni thuah te pawh lo sawi kai ta zel ila, Chawlhni hi thianghlim taka serh tur a ni tih hre r>ng rawh. Ni ruk chh<ngin i thawk tur a ni a, i hna zawng zawng chu i thawk tur a ni: a ni sarih n erawh chu LALPA i Pathian tn chawlhni a ni e: chu mi n chuan hna r>ng r>ng i thawk tur a ni lo, tiin Pathianin thu min pe a. (Exo 20:8-10). Tin, amah v>kin an hnenah chuan, Chawlhni hi mihring tana siam a ni a, mihring hi Chawlhni tana siam a ni lo; Chutichuan, Mihring Fapa hi Chawlhni chungah lam pawh hian Lal a ni, tiin Chawlhni siamtu Lal Isuan, Chawlhni thianghlim taka vawng turin min ti a. (Mar 2:27:28). Tin, in tl^n bo hun tur chu thlasikah emaw, Chawlhniah emaw a lo thlen loh nan \awng\ai rawh u, (Mat 24:20) tiin, Chawlhni bawhchhiaa tl^n bo a remti lo va, Chawlhni bawhchhia a tl^n bo lo tura \awng\ai turin Chawlhni siamtu leh, Chawlhni Lapa, Lal Isua ngeiin min chah lawm lawm a, mahse kohhran tam tak chuan, Lal Isua, Chawlhni Lal aiin thu an nei ta emaw tih mai turin a eng ni pawh serh ila a pawi lo, an ti leh ta z>l mai zawng a nih ber hi.
112
LEH
THEIH
Chutichuan, Pathian mite tan chuan Chawlhnia chawlhna a la awm ta fo va. Tupawh Pathian chawlhnaa l<ta ch^wl ve tawh chuan Pathian tih ang khan a hnathawhte chu a chawlhsan ve \hin, (Heb 4:9-10) tiin, Paula hian Pathian mi piangtharte tan chuan Chawlhni dik tak serh chhunzawm a la \<lzia a la sawi ta z>l a. Mahse mi tam z^wk chuan engahmah an ngai lo va, Isua-ah kan chawl tawh alawm,Chawlhni serh kher a ngai tawh lo, ti chung siin Bible-a serh tura zirtirna vawikhat pawh awm lo Sunday ni kan serh duh tlat lawi si a ni. (However, there still remains for God`s people a rest like God`s resting on the Seventh day. For whoever goes in and rests with God will rest from his own works just as God rested from his) tih a ni a (TEV). Sap \awng hrethiam ik tan chuan a chiang em em a ni. Isuaa chawl tawhte t^n ni sarih ni (seventh day) a chawlhna a la awm z>l tihna a ni. Heng te pawh hi kan ngai pawimawh lo va, Chawlhni tak Lal Isua-ah kan ch^wl tawh a lawm, Ni sarih ni kher kher a ngai lo, kan han ti leh tlat pek a. Lal Isua hi chawlhni a ni lo va, chawlhni siamtu a ni z^wk. Lal Isuaa chawl tawhte tan Lal Isua siam, nisarih nia chawlhna a la awm reng a ni. Pathianin ni sarihnia a hnathawh a chawlhsan ang bawk kh^n chu Isuaa ch^wl tawh te chuan he ni sarih ni hian an hnathawh an chawlhsan ve tur a ni, tihna a ni, tih hi, sap\awng thiam ik te tan chuan hai rual a ni lo. Mahse, an kohhran lo chin \han (tradition) an dah lal z^wk zel a, eng ni pawh a pawi lo, ni serh dik lam a ni lo tiin phat marna an insiam chawp zel a. Serh dik lam a nih loh chuan, serh dik loh lam phei chu a ni lo leh zual ngawt dawn lawm ni ?
LAL ISUA ZAWM
RENG LO TE
AN
BO LEH THEI
113
Heti chung hian, Ka bo thei lo, ka bo dawn lo r>ng r>ng kan ti reng hlawm bawk chu a ni si a. Zu ruiin, Ka rui lo a nia aw, an tih hi an ang berin ka hria. Rilrua ^wn lam (bias) awm miah lova fim taka ngaihtuah duhtu te t^n chuan, he thu kan han sawi mai a\ang pawh hian inhmuh chhuahna tham a awm a ni. Heng Bible zirtirna dik tak keimahni ngeiin kan hmuh leh kan chhiar \hin te hi, ngai pawimawh chuang si lo va, mihring thurochhiah leh pawl tihdan ngai sang zawk a, Pathian thu tak rapbet chunga nitina kan kal mup mup mai te hi, kawng bo chu kan ni ber lawm ni le? Kan la boral rih lo a ni mai a, kawng bo chu kan ni chiang a ni. A hmalama kan sawi fo tawh ang khanin, pianthar huah Pathian fa nihna changa hlim taka rawng kan bawl l^wp l^wp tawh hnu pawh hian, bo tih inhre hauh lovin, beram bo bovin, duli bo bovin kan bo thei tlat a ni tih hi a chiang >m >m a ni.
114 BUNG - 19 Pianthar hnua kan Thiltih sual hian Kori a tu em? ZAWHNA (3) : Piangthar dik tak kan nih a, keimahni leh Pathian ink^r a fel phawt chuan, tih ziak Bible sawi ang chiah hi z^wm kher lovin, kan kawng zawh chu lo dik lo deuh pawh ni se, kan chhandamna a khawih pawi ph^k dawn em ni? CHHANNA (3) : Khawih pawi ph^k tehlul mai. Israel te pawh kha, Pathian mi ni reng si kh^n kawng lovah vawi tam tak an kal a, Baal pathian leh Astorethy pathian lamah te vawi tam tak Pathian a\angin an bo \hin a,Aseri te an siam a, milem pathian te an insiam a, an lo be leh ve mai \hin a nih kha.( Deu 9:12; 16). Vawi tam an tlu a, tlu hlen te pawh an tam \hin a nih kha kan hre \heuhin a rinawm. Chutiang bawkin, keini hunah pawh hian, chhandamna chhawng khatna, Rinna av^nga Thiamchantirna thuah mi tam tam tak kan piangthar a, chhandam hlimna neiin kan hlimin kan lawm a kan l^m a, mahse, a chhawng hnihna, ni tina Pathian thupek zawmna leh, thu taka tihthianghlimna, thu^wihna nunah hian, kan bo nasa hlawm hle a nih hi. Tam tak chu kan la boral l>m lo va, mahse Bible zirtirna ang lova kal, kawng bo chu kan ni chiang hle si a ni. He kan bona hmun, mihring thupek inzirtirna thurochhiah (Tradition) a\ang hian kan hawikir duh lo va, thih thlenga he mihring thupek zirtirna thurochhiah kawng hi kan zawh lui a nih chuan, kan boral hlen ngei dawn a ni tih chu, phera pho ang tlukin a chiang a ni. Lal Isuan, He miteho hian an kain mi chawimawi a, an thinlung erawh chuan min hlat si a. Engpawh ni sela, an zirtirnaah mihring thupek an zirtir av^ngin An mi biak \hin hi a thl^wn mai a
PIANTHAR HNUA KAN THILTIH SUAL HIAN KORI A TU EM? 115 ni, tiin chiang takin min hrilh. (Matt 15:8;9; Mar 7:6;7). Heng zirtirna dik lo dawidim te hian kan rinna hi a pumin a ti khawlo thei a nih chu. Tin, Johana hian, Tupawh Krista zirtirna thua awm reng lova kh<m chuan Pathian a nei lo ve. tiin a sawi a. (II Joh 1:9). Pathian an nei lo a ti hmiah mai. Mahni kan inen fiah \heuh a pawimawh hle a ni. Sual simna thua zirtirnaah te pawh Kristiana inchh^l tam tak an bo mek a ni. Bible chuan, In sim loh chuan in boral vek ang, a ti a. (Luk 13:3). Tin, Lal Isuan, Chutichuan, i tl<ksan t^k chu hre reng la, simin, a tira i thiltihte kha ti leh rawh, chutilo chuan i hnenah ka lo kal ang a, i sim loh zawngin i khawnvar dahna kha a hmun ata ka sawn ang a lo ti bawk a. (Thup 2:5). Penticost niah Thlarau Thianghlim hriattirnain, Sim ula in sual ngaihdam nan tih thu Peteran a puang a. (Tirh 2:38). Sual sim lo te ngaihdam an nih z>lna thu hi; Bible-ah kan hmu lo a ni. Mahse t<nlai zirtirna chuan, mihring kan nih chh<ngin tuman sual kan sim thei tak tak lo, Isua ring ila a t^wk, an ti ta daih mai a. Sual simna tel lo rinna leh piantharna an zirtir ta a ni. Hei hi rinna b^nsanna chiang tak chu a ni. Rinna dik takah chuan sual hnehna leh sual simna a awm si a. Hei hi a ni, khawvel hneha ngamna chu, kan rinna hi (1Joh 5:4). Sual sim chuang si lovin, Pathian d^n leh thupek z^wm chuang bawk si lovin, Ka rin phawt chuan chhandam ka ni ang, ka bo dawn lo an ti tlat mai a, hetih lai reng hian an bo reng tawh a ni. Kawng lovah leh zirtirna dik lovah an kal m>k a ni. Pathian pakhat Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim chungch^ng thuah te, Sakawlh leh a lem chibai b<k chungch^ng thuah te, mi thianghlim l^wr chungch^ng thuah
116
LEH
THEIH
te, mitthi thawhlehna chungch^ng thuah te, Baptisma thuah te, Chawlhni thuah leh thil dang tam takah, Bible zirtirna kalha inzirtir ngial ngial kan tam hle a nih hi. Chuti chung chuan, Ka bo thei tawh lo, kan ti tlat mai bawk si a, bo reng chungin ka bo thei lo kan inti a. Zu rui hovin, ka rui lo a nia aw, an ti ang vel hi kan ang hle a ni. A nih loh v>k leh, bo pawh bo ph^k lo, bo tih tur pawhin thu takah hian kan la awm lo hrim hrim z^wk emaw ni zawk aw, tih pawh ngaihtuah tham a ni. Bible ang lova kan inzirtirna tl>mt> pawh hi dawidim leh t<r angin a hlauhawm a nih si chuan, Zorama Kristian kohhran inti tam takte hian, Bible zirtirna ang lova thurochhiah (Tradition) anga kan inzirtirna leh kan inkaihhruaina te hi kan sim loh chuan a t^wpah kan la bo ral ngei dawn tih a chiang. Paulan Thusawitu chu in lo duh lo dah ang e, fimkhur rawh u, leia anmahni zilh l^wktu kha an duh loh maha, hremna an pumpelh si loh chuan keini, v^n a\anga min zilh l^wktu hawisantute hian kan pumpelh lo lehzual ang tiin min hrilh a. (Hebrai 12:25). He lai thuah pawh hian, thil \ha lo leh, sakawlh zirtirna lo thleng tur laka fimkhur tura Pathian mite min zilh l^wkna te, lo ngai pawimawh lova lo hawisantute chuan, hremhmun an pumpelh dawn lo a ni tih a sawina a ni. Bo theih a ni a, bo hlen theih a ni bawk tih a chiang. Paula v>kin, Unaute u, fimkhur rawh u, chutilochuan Pathian nung chu b^nsan turin in zingah tu chh<ngah pawh rin lohna thinlung sual a lo awm dah ang e tiin rinna nei tawhte pawhin rin lohna, thinlung sual an nei leh thei a ni tih a sawi a. (Hebrai 3:12). Rinna hi b^nsan theih a nihzia leh, rin lohna thinlung sual a awm leh theih zia a ti chiang hle a ni.
117 BUNG - 20 Mi fel te pawhin an felna an hawisan chuan an boral leh ang ZAWHNA (4) : Krista z^ra mifel kan lo nih tawh hnuah, kan felna chu Krista a nih tawh av^ng hian, thil sual kan tih leh kh^n mi fel kan nihna kha a chawk chhe leh thei tihna em ni? CHHANNA (4) : Ni e, Mi fel chuan a felna a hawisan a, thil sual a lo tih chuan chu mi avang chuan a thi mai ang, tiin zawlnei Ezekiela hmangin Lalpan a lo sawi a. (Ezekiela 33:18) Tin, Ezekiela hmangin Lalpan, Amaherawhchu mi fel chuan a felna kawng hawisana, khawlohnate a tiha misualte tih ang zela thil tenawmte a tihin a nung dawn >m ni? A thil fel tih engmah kha hriat reng a ni tawh lo vang a, a bawhchhiatna a bawhchhiatnaah khan leh a sualna a tihnaah khan, chumi ngeiah chuan a thi ang. tiin a sawi leh bawk a. (Ezek 3:20). Tin, bung dangah, Mi fel felna chuan a bawhchhiatna nah chuan amah chu a chhanhim lo vang tiin a sawi bawk a. (Ezek 18:24). Tin, Ezekiela ziak v>kah, Mi fel hn>nah chuan, I nung ngei ang, tih ka sawiin, a felna ringa thil a tih sual chuan a thil fel tih pakhat mah hriat reng a ni lo vang; a thil lo tih sualnaah chuan a thi zawk ang. tiin a lo sawi bawk a ni. (Ezek 33:12). Piangthar, mi fel, chhandam tur pawh lo ni tawh mahse, a felna a hawisan a, thil sual a tih leh a, a sim leh hman lova a thi a nih chuan, a thil sual tih kha a thih pui leh mai dawn tihna a ni a, chuvangin engtikawngmahin chhandam a ni thei dawn lo a ni. Heng Bible chang kan han tarlante hi Pathianin zawlnei hmanga a sawi ngei a ni a, hnial ngaihna a awm lo a ni.
118
LEH
THEIH
ZAWHNA (5): Chuti chu Israelte hun lai pawh khan suala tlu hlen te pawh an lo awm ve tawh tihna a ni maw? CHHANNA (5) : Nia, Lalpan zawlnei Jeremia hmangin ti hian a sawi, Mi an tl<kin an tho leh lo vang em ni? Mi a p>n bovin a lo kir leh lo vang em ni? Engatinge he Jerusalem mite hi, kumkhuaa hnungtawlh turin an tawlh thl<k t^k le ? Bumna an vuan tlat, kir leh an duh lo. tiin. (Jeremia 8:4,5) He thuah hian hman lai huna Israel mi \henkhat te chu kir leh duh hauh lovin an tlu hlen a ni tih a sawi a ni. Tin, Jeremia 17:13-ah, Kei mi hawi santute chu lei vaivuta ziak ang lek an ni ang, LALPA, nunna tuikhur chu an kal san ta si a, tiin a sawi a. Lalpa hawisantute chu, eng emaw laia Lalpa nen inzawm tawhte an ni tihna a ni. Nunna tuikhur Lal Isua nei tawh te ni si, mahse sual lama p>n san leh ta te, tihna a nih chian hi maw. Tirhkoh Petera pawhin, Lalpa leh Chhandamtu Isua Krista an hriat av^ngin khawvel bawlhhlawhna te an tl^n chhuahsan hnuin chumi v>kah chuan an t^n leh a, ngamin an awm leh si chuan, an awmze hnuhnung chu a tir ai chuan a lo chhe ta z^wk a ni ang. Kawng fel chu hriat hnua thupek thianghlim an hnena kawl tir chu hawisan ai chuan kawng fel chu hre lo sela an tan a \ha z^wk tur a ni si a. Ui, ama luak lamah a kir leh a, vawkpui inbual fai tawh pawh chirhdiakah inbual turin a kir leh a, tih thufing tawi chu an chungah a lo awm ta a ni tiin a sawi a. (2 Petera 2: 20-22). Petera thusawi hi ngun taka ngaihtuah chuan a fiah em em a ni. Lal Isua Krista mimal taka hriatna an chhar hnuah khawvel sual zawng zawngte an tl^n chhuahsan a, sual simin nun tharin an nung a, Pathian nen an inzawm tawh a ni tih a hriat theih. Chumi hnuah t<n hmaa suala an lo t^nna \hin
MI FEL
TE PAWHIN AN FELNA AN HAWISAN CHUAN
119
ruamah v>k khan an t^ng leh a, chhuak leh ta lovin an t^ng hlen leh a nih chuan, a hmaa an awm d^n ai mahin a \ha lovin a r^pthl^k tawh z^wk dawn tihna a ni. Ui, mahni luak hnu ei leh ang chauh an ni a, awmze nei lo, nun hlui suala hawi kir leh te sawina a ni. Thu tak kha lo hre lo law law se, lo piangthar lo law law se, hre reng chunga suala tl<k san leh ai chuan a \ha z^wk ang, a tihna a ni. Hei hian bo leh pawizia te, bo hlen pawizia te a sawi chiang hle a ni. Petera hian, tl<k theih leh, bo theih a ni tih a hriat chian >m av^ngin, Chutichuan duhtakte u, nangnin ch<ng thu chu in hriat l^wk av^ngin fimkhur rawh u, chutilochuan misualte dik lohnaa hruai bova awmin in nghet \ha lai in tlu dah ang e, tiin a fuih a nih kha. (Petera 3:17). He lai thu pawh hi tl<k theih a nihzia chiang taka t^r langtu a ni. Tl<k theih loh ni se, in tlu dah ang e, tih a ngai lo vang. Paulan heti hian a sawi. Chuvang chuan ka taksa ka ti chhel a, ka thu hnuaiah ka dah tawh a ni, chutilochuan mi dangte hnena ka tl^ngûpui hnu pawhin engemaw tiin keimah ngei hi paih thl^kin ka awm dah ang e. tiin.(I Korinth 9:27). Paula meuh pawh hi a fimkhur em em a, Eng pawh ti sual leh mah ila chhandam ka ni dawn tho tho, ka chiang >m, a ti ve ngai lo. Mi dangte hnena chanchin \ha tl^ngû puitu a ni chung pawhin, paih thl^k a ni leh palh hlauh dah ang e, tih a hlauthawng a, a in thunun (control) char char z^wk a ni. Paula hian, Hmu tawh reng inti ka ni lo va, famkim tawh reng inti pawh ka ni hek lo; Krista mi man chhan chu ka man thei dah law maw tiin a umin ka um zawk a ni. Unaute u, manah ka inngai lo. Amaherawhchu he thil pakhat hi ka ti \hin, hnung lama thil awmte chu theihnghilh a, hma lama thil awmte chu banin, Krista Isuaa
120
LEH
THEIH
Pathian chung lam koh chhan lawmman hmu turin, tiam chin lam chu ka pan \alh \alh a ni. tiin theih t^wp a chhuah z^wk a ni. (Phil 3:12-14). T<n laia mi \henkhatte angin, Piantharna dik taka mi a pianthar tawh chuan, O.D in thi leh mahse, uire-in emaw, in ^wkhlumin emaw thi leh mah se, chhandam a ni tho tho vang tiin a zirtir ve ngai lo. Eng ang pawhin lo piang thar tawh mahse, zu rui \hin, Drugs rui \hin, uire leh \hin an nih a; an sim leh a nih si loh chuan, chhandam an ni thei dawn lo r>ng r>ng tih hi Pathian thu a\ang hian a chiang em em a ni. Mi \henkhat chuan, Heta paih thl^k tih hi, chhandam loh chungchang sawina a ni lova, l^wmman dawng tura tlin leh tlin loh thu sawina z^wk a ni. Paula chuan lallukhum chhe thei lo hmu turin tiam chin lam pana a tlan ngat ngat thu a sawi a, a taksa insawizawiin a thuhnuaiah a dah thei a. Mahse, chute chung pawhin lawmman dawng tur meuh chuan ka tling lo (disqualify) mai thei a, min lo disqualify mai thei a ni a tihna mai a ni a, lawmman dawn leh dawn loh thu lam daih a ni, chhandam leh chhandam lo thu lam sawina a ni lo tiin \an an khawh \alh \hin. Heta Paulan Paih thl^kin ka awm dah ange a tih hi s^p \awngin cast away tih a ni a, Grik \awng chuan, adokimos tih a ni. A awmzia tak chu Grik Dictionary-in a sawi d^n chuan, pawm loh, (unapproved) tihna te, hnawl (rejected) tihna te, tl^k lo (Disqualify), hlutna nei lo, tl^k tlî lo, (worthless) tihna te, Pathian ^nchhe dawng, chhandam tling zo lo, chatuana hremna tuar tura ruat, (reprobate) tihna te a ni. Chhandam tling zo lo tura hnawl te chuan l^wwmman chu an dawng lo chiang viau r>ng ang chu. Chuv^ngin he lai thu Paulan a sawi hian, ringtu nun hi
MI
FEL TE PAWHIN AN FELNA AN HAWISAN CHUAN
121
nitin hlauhth^wnawmin a awm reng a, fimkhur lo taka duh ang anga sual lama kan t^l leh mai mai a nih chuan, chanchin \ha hrila kan vah kan vah hnu pawh hian chhandam tling zo loa paihthl^k (adokimos) kan la ni thei a ni tih hi mi te hian hria se a duh a ni. Kan thih hma chu sualin min la bei thei reng a, sual kan hneh loh chuan paihthl^k kan la ni thei reng tih hi a hre chiang em em a, chutianga paih thl^k a nih lohna tur chuan nasa takin amah leh amah a inthunun (control) a ni tih a sawina a ni. Thil dik lo titu chuan a thiltih dik loh man chu a hmu leh ang tiin Paula hian thil sual tih leh \hin a pawizia a zirtir z^wk \hin. (Kolosa 3:25). Mi \henkhatte an kal sual av^ngin chu chu an p>nsana thu lawilo sawina lamah an kal ta a, (1Tim 1:6). Rinna kawngah chuan lawng keh angin an keh chhe ta a. tiin a hun laia mi piangthar tawh tam takte chu rinna kawngah lawng keh ang maia an kehchhiat thu a sawi bawk. (1Timothea 1:19). Tin, Paula v>kin, Amah kan phatsan chuan Ani pawhin min phatsan ang. tih thu a sawi bawk a. (IITimothea 2:12). Heta phatsan thu a sawi hi, Grik \awnga arneomai tih a ni a, a awmzia chu, pha, mausam (abnegate) hriatpui lo, hnawl (reject), duh lo, hnar (refuse) tihna te a ni. Petera-te anga, lo hawikir leh te chungch^ng ni lovin, phatsan hlen ta te chungch^ng sawina a ni. A chhan chu, vawi tam tak pawh lo phatsan leh \hin mah ila, a lam kan lo hawi a, a t^wp thlenga a tan kan rinawm chuan min phatsan dawn lo a ni. A bul lam ai mahin a t^wp lam hi a pawimawh a ni. A tir lamah lo che khawlo viau mah se, a t^wp lamah a lo piangthar a, thih thlenga a rinawm chuan, chumi chu chhandam a ni dawn tihna a ni.
122
LEH
THEIH
Kross l>ra an khenbeh misual pakhat z^wk pawh kha, a t^wp lamah a che fuh tlat a, chhandam a ni mai dawn a ni. (Luk 23:42;43). Amaherawhchu, kan sawi fo tawh ang kh^n, a t^wp thlenga amah phatsantute chu a phatsan hlen ve ngei dawn tih a chiang a ni. Isua berin min phatsan chuan chhandam nih ngaihna a awm lo tihna a ni. Chumi awzia chu piangthar chhandamna chang tawh inti te pawh an bo leh thei a ni tihna a ni.
123 BUNG - 21 Penticost Hnuah pawh Piangthar bo hlente an awm ZAWHNA (6) : Penticost ni hnua, Thlarauva piangtharte kha an bo ve thu emaw, an bo hlen thu emaw Bible-ah sawina a awm em? CHHANNA (6) : Awm tehlul e, Paulan Timothea hnena lehkha a thawnah khan, Ch<ng mite chuan, Thawhlehna chu t<nah pawh a ni daih tawh tiin thutak kawng chu an kal kawisan a, mi \henkhatte rinna an ti bo \hin a. tiin chiang takin a sawi. (2 Timothea :17;18). Paula hun lai kh^n, lo kal fawr bik deuh an awm a. Bible zirtirna p>l p>lin, Thawhlehna chu t<naah pawh a ni tawh daih tiin an lo zirtir a, mimawl z^wk leh, hre tl>m deuh z^wkte chu an lo hruai bo va, mi tam takte rinna an tih bosak a ni. Hengte hi Pathian thu Bible-ami ngei an ni a, hnial chi an ni lo. Pathian Thlarau Thianghlim th^wkkhuma ziak an nih av^ngin a dik a ni tih a chiang em em a ni. Barnaba meuh pawh an verv>kna av^ngin hruaibovin a awm ta hial a. tiin a sawi bawk a. (Galatia 2:13). He Barnaba hi Paula \hian, a rawngbawlpui, Thlarau Thianghlima khat \hin a ni tih kan hria. Mahse a ni meuh pawh verv>kna av^ngin hruai bo a ni ta hial a nih chu. A lo hawikir leh thu sawina pakhatmah a awm ^wm kan hre bawk lo va, Paula hian, mi dangte fuih nan, Barnaba meuh pawh hruaibo a nih thu a sawi a ni. Hei hian bo theih a nihzia leh, bo hlen hlauhawmzia chiang takin a t^r lang a ni. He thu Paulan a sawi chhuah kherna a\ang hian, Barnaba hi a bo hlen ngei a niang tih a rin theih bawk a ni. Mi dangte fimkhur tura fuihna atan a hmang tlat a ni.
124
LEH
THEIH
Tirhkoh Paula hian, Chutichuan in rinna, lawmman nasa tak nei tur chu paih bo suh u. tiin ringtute a fuih bawk a. (Heb.10:35). Rinna te hi kan paih bo theih a ni tih a chiang hle a ni. Naupang chuan thil \ha tak mai a keng a, thil paih nachang a hre ve tawh si a, naupang hnenah, I thil ken kha paih bo suh, i tih hian, paih bo theih a ni tih a chiang sa a ni. Chutiang bawkin keini pawh kan rinna hi Bible thu ang zela kan nghah loh chuan, mi tute emaw thu sawi thiam tak zirtirna dik lo lamah kan rinna hi kan paih bo daih thei a ni. Chumi awmzia chu, Evi leh Adama te ang kh^n, Pathian thu aiin, mi khawih thl<k theihna nei thuhriltute thusawi te, thusawi thiam l^r deuh te thu sawi te, zirtirna dik lo te, kan lo ^wih z^wk daih thei tihna a ni. Thih thlenga Rinawm A ngai: Nimahsela a t^wp thlenga tuar peih apiang chu, chu mi ngei chu chhandamin a awm ang tih te, (Matthaia 24:13). Thih thlengin rinawmin lo awm rawh, tichuan nunna lallukhum ka pe ang che, tih thu te hian, vawikhat piangthar ringawt a, sual sim chho zel si lo va, suala tlu hl>n leh te chu an boral leh mai dawn a ni tih hi a ti chiang t^wk em em a ni. (Thupuan 2:10). Mahse he thu hi, chhandamna bo thei lo tih ringtute chuan, Chhandamna hi rinawm taka a t^wp thlenga tuar khawchhuak peih te t^na pek tur tihna a ni lo an ti leh tlat pek a. An sawi dan chuan, khawvel t^wp dawna hrehawmna hun thim r^pthl^k (great tribulation) lo thleng tur laka an taksa chhanhimna thu sawina mai a ni a, ringtute thlarau chhandamna lam sawina a ni lo, sakawlh (Anti Christ) tihduhdahna laka taksa chhanhimna sawina mai a ni, an ti \hin. Amaherawhchu, Lal Isuan he thu a sawi hian, nakinah hun thim r^pthl^k a lo thlen hunah Sakawlh, Dan bawhchhepa (Anti Christ) chuan ringtute rinna tih chauha
PENTICOST HNUAH PAWH PIANGTHAR BO HLENTE AN AWM 125 an rinna phatsantir tumin tihduhdahna r^pthl^k tak hmangin a bei dawn a, chutih hunah pawh chuan thih thlenga rinawm taka thu taka ding ngam turin a fuih a, chutiang hremna leh tihduhdahna r^pthl^k tak k^rah pawh thih thlenga rinawm taka a t^wp thlenga tuar chhuak te kha chhandam turte an ni dawn a tihna a ni z^wk. Hei hian an taksa humhimna lam a k^wk lo va, thu tak phatsana sual kawng zawh ai chuan thih pawh thlang ngam z^wk tur an ni a tihna a ni. Sual ai chuan rinawm taka thu tak \an chunga thi ngam tura a fuihna z^wk a ni. Thih thlengin rinawmin lo awm rawh, a ti z^wk a ni. Taksa humhimna lam a ni lo va, thlarau chhandamna thu a sawina a ni z^wk. An taksa him ringawt se, an thlarau a chhandam si loh chuan eng nge a \angkaina awm ang? Taksa chhandamna chuan thlarau chhandamna a keng tel ngei ngei tur a ni z^wk. Chuv^ngin he lai thu hi, an thlarau leh taksa a puma chhandam an nihna tur sawina a ni. Heng Bible ch^ng kan han t^rlan t^k zawng zawngah leh, ch^ng dang dang kan t^rlan s>n loh a\angte hian, pianthar hnuin, Pathian Thlarau Thianghlim kan chan tawh hnuah pawh; suala tl<k leh theih a nihzia te, tl<k hlen theih a nihzia te, tlu hlen an tam tawhzia te, tin, tlu hlen lova lo kir leh theih a nih tho d^n te, tlu hlen lova tho leh thih thlenga rinawm an tamzia te a chiang em em a ni. A hma lama kan sawi tawh ang kh^n, piangthar tawhten he chhandamna rahbi pakhatna leh pahnihna, Rinna av^nga thiam chantirna leh rinna av^nga tih thianghlimna nun kan hman chhoh mekna-ah hian, kan beisei ber, a rahbi pathumna; chhandamna famkim v^wrt^wp, Tih ropuina, thi thei tawh lo, \awih thei tawh lo, v^n taksa famkima thuam kan nihna tur chang zo lo hian a bo san leh theih tih hi Bible ch^ng khati zozai kan
126
LEH
THEIH
t^rlan t^k a\angte kh^n a chiang em em a ni. Kan dam lai ni a tl^k hma hi chuan, ni tinin sualna leh, sakawlh chibai b<kna-ah te, zirtirna dik lo lakah te, bumna av^nga p>ng bo leh mai thei kan la ni reng tih kan hre tur a ni. Thih thlenga rinawmte hnenah leh, a t^wp thlenga Krista t^na rinawm taka tuar chhu^kte hnenah chauh chhandamna famkim, chatuan nunna lallukhum chu pek an ni ang, tiin Bible-in min hrilh a ni. (Matthaia 24:13, Thupuan 2:10). A hma lama kan sawi fo tawh ang kh^n, Paula chuan, Nimahsela nakin hunah chuan mi \henkhatte chu, mi dawtheite verv>kna av^ngin hruaibona thlarau leh ramhuaite zirtirna thu ngaihsakin rinna chu an la b^nsan ang tih Thlarau chuan chiang takin a sawi, a ti a, (I Timo 4:1,2). Rinna av^nga khawngaihnaa chhandam in ni tiin a sawi a. (Eph 2:8). Chhandamna hi khawngaih thilthl^wn pek mah nise, rinnaa lo dawn ve a ngai tlat a, duh lo chung inbarh luih hram hram lam a ni lo tih kan sawi fo tawh kha. Rinna te hi b^nsan theih a la ni tlat mai. Pathian khawngaihna ata pawh tawlh bo theih a la ni fo. Fimkhur rawh u, Pathian khawngaihna ata hi in bo dah ang e tiin Paula`n a sawi a. (Hebrai 12:15). Khawngaihna ata pawh a tawlh bo theih a ni tih a chiang. Kawng dik Lal Isuaa kal mek te pawh an la p>ng bo thei. Basora fapa Bal^ma, thiltih sual hlawh ngainatu kawng chu an zawh tawh av^ngin kawng dik chu an kalsan a, an v^k bo ta a, tiin Petera hian a sawi a ni. (2 Petera 2:15; Thupuan 2:14). Apostol te hun lai pawh kh^n ringtu piangthar te, kawng dik (Lal Isua) a kal tawh sa reng te pawh kha, kawng dik (Isua) a\angin an lo p>ng bo tawh \hin a ni. Bible-a ringtu hmasate pawh an lo p>ng bo fo tawh a nih chu. A thuhrimah bo theih a ni tawh lo tih lam thu r>ng r>ng hi Bible-ah chhiar tur a awm ve lo hrim hrim a nih hi.
127 BUNG - 22 Nunna Bua Hming ziak tawh pawh Thai Bo leh Theih A ni ZAWHNA (7) : Mi an lo pianthara sual sima Baptisma an chan tawh chuan, Nunna Bu-ah an hming a chuang tawh a ni, an ti a. Chutia Nunna Bu-a hming chuang tawhte chu eng ang pawhin sualah lo tlu leh \hin mah sela an bo hlen thei tawh dawn em ni? Nunna Bu a ta chu an hming thai bo leh theih a ni dawn em ni? An thai bo leh thei a nih chuan chhandamna chu a va nghet awm si lo ve? CHHANNA (7) : Rinna av^nga thiam chantir kan nihna thuah, tuiah leh thlarauva mi an lo pianthar a, sual sima Lal Isua hminga Baptisma an chan hian, Nunna Bu-ah an hming ziakin a awm tawh a ni tih kan ring a, a dik ngei pawhin a rinawm. Mahse, he chhandamna rahbi pahnihna, ni tina chhandam m>k kan nihna-ah hian, Pathian thu ang z>la kal lova, mihring zirtirna thu ang z^wka thih thlenga an kal lui leh z>l a nih chuan, Nunna Bu-a hming chuang tawh te pawh ni mah sela, Nunna Bu a\angin an hming thai bo leh theih tho a ni tih kan hre tur a ni. Bible- a\angin lo en ang u hmiang. Tin, LALPAN Mosia hn>nah, Tu pawh ka chunga thil tisual apiang chu ka lehkhabu ata ka thai bo vang tiin chiang takin a lo sawi a ni. (Exodus 32:33). Hei hi Pathian sawi ngei a nih av^ngin tuma hnial theih a ni lo.Ka ^wih lo r>ng r>ng tia p^wng \an chi a ni lo, Pathian sawi a ni tlat. ZAWHNA (8) : Thuhriltu ropui tak takte hian, Ka piang thar tawh a, Nunna Bu-ah ka hming a chuang tawh a, eng anga sual pawh lo khawih leh ila, uirein mi nu chunga ka bawh reng lai pawhin \>kin min d>ng hlum hmiah
128
LEH
THEIH
mah sela, chhandam ka ni dawn tih hi ka hre chiang >m mai, ka thlamuang tawh a ni, tiin an sawi \hin si a, chutiang khawpa Pathiana thlamuanna nei tawhte chu an bo hlen leh thei dawn em ni? CHHANNA (8): Thei e. Thlamuanna ringawt hi chhandamna tehna a ni lo va, an thlamuanna chhan kha a dik si loh chuan, eng ang pawhin thih thlamuanna nei mah se, awmzia a nei lo. Muslim hote hlei hlei hi asin thih thlamuanna chu nei nasa ni. Mahse, kha thih thlamuanna an neihna chhan kha Pathian thu nen a inrem si loh chuan awmzia a nei chuang lo. Thil sual ti reng chunga thlamuan tlatna chu, Pathian a\anga chhuak ni lovin, Setana a\anga chhuak thlamuanna lek a ni ang. Bible a\ang zelin kan chh^ng ang che, Pathianin Mosia hmangin, chutianga thil sual ti reng chunga thlamunna nei ho chungch^ng chu hetiang hian a lo sawi a ni. A bung pum chhiar hian a fiah z^wk nain, a tawi z^wk nan, a lai laklawh a\ang hian lo chhiar mai ila. Chutilochuan in zinga mipa emaw, hmeichhia emaw, chh<ngkua emaw, hnam emaw, ch<ng hnam pathian te be tur chuan an thinlungin tunah hian; LALPA kan Pathian chu hawisanin, in zingah thil kha leh sai chawr chhuahna bul te in lo awm dah ang e; Tin, chuti a nih zawngin he chhechham thu hi hre reng si a, luhlul taka duh ang anga a awm pawha a t^n engmah pawi lo tur anga ngaia mahni inthlamuan chawp chu, chutiang mi chu LALPAN a ngaidam dawn hauh lo va, LALPA thinurna leh a thikna chuan chu mi chu a <r ang a, he lehkhabua nchhe chuang zawng zawng hi a chungah a tla ang a, LALPAN v^n hnuai ata a hming chu a thai bo z^wk ang tiin Pathianin Mosia hmangin a lo sawi daih tawh a ni. (Deut. 29:18, 20). Chuv^ngin an
NUNNA BUA HMING ZIAK TAWH PAWH THAI BO LEH THEIH129 thlamuan em emna ringawt kha chhandamna a ni chuang lo. Thlamuanna dik lovah an inthlamuan chawp mai mai tihna a ni. Tin, fakna Hlabu-ah pawh, Anni chu nunna bu ata thai bovin awm sela, Mi felte zingah chuan ziak ni ve suh se. tiin nunna bu ata thaibo turin Pathianin a thu thianghlimah min lo hrilh diam tawh bawk a ni. (Sam 69:28). Eng ang pawhin thlamuang mah se, sual sim duh lova thi an nih phawt chuan, nunna bu ata an hming thai bo theih an ni. Amaherawhchu, Isua Krista hmangaihna av^nga thih thlenga rinawm taka sual hnehtute chu, Nunna bu ata an hming a thai bo dawn lo tih kan hria. (Thupuan 3:5). Thih thlenga rinawm lo leh sual hneh lova thite chu Nunna bu ata an hmiang thai bo a ni ang a, engti kawngmahin chhandam an ni thei dawn lo a ni. ZAWHNA (9) : Chuti a nih chuan, suala an tl<k veleh Pathianin Nunna bu a\angin an hming a thai bo nghal dawn tihna em ni ang? Thenkhatte chu sualah an tlu a, an tho leh a, vawi tam tak an tlu a, vawi tam tak an lo tho leh \hin a. Suala an tl<k apiang kh^n Nunna bu ata an hming a thai bo ang a, an lo hawikir leh apiang kh^n a ziak l<t leh zel dawn tihna em ni ? Chuti ni se Nunna bu chu a va hnawk duh ^wm ve ? CHHANNA (9) : Sual an tl<k veleha Nunna Bu ata an hming thai bo va, an lo hawikir veleha ziah luh leh tur angin Pathianin Bible-ah min zirtir lo va, chutiang chu a ni bawk hek lo. Mi piangthar dik tak pawh sualah an tlu thei a, an tlu fo bawk a. Amaherawhchu suala an tl<k veleh kh^n nunna bu ata an hming a thai bo nghal mai lo va, an chhandamna pawh a bo nghal mai hek lo. Pathian fa an nihna pawh a t^wp mai lo va, Pathian fa an la ni reng a,
130
LEH
THEIH
Pathian fa, suala tlu leh rih, chhandam fa, sual kawng zawh leh rih an ni mai. An thih hma chu an chungch^ng relna thu tih t^wpna (Final judgement) a la thlen loh av^ngin Pathian hnen lama an lo hawikir lehna hun a la inhawng reng a, an lo hawikir leh hun ngh^kin v^n biakb<k hmun thianghlim berah Isuan Pa hmaa sawipui turin a lo la ngh^k reng bawk a ni. Chutia an sual sima an lo hawikir leh duh chh<ng chu vawi sarih pawh lo tlu leh mahse la, ngaihdam dam theih an la ni reng a ni. (Thuf 24:16). Vawi sarih hmun sawmsarih pawh lo tlu tawh mah sela, an thih hmaa an lo hawikir leh a nih phawt chuan ngaihdam theih an la ni reng. (Matt 18:21;22; Sam 37:23,24). Suala an tl<k apianga Nunna Bu ata an hming thai bo emaw An lo hawikir leh apianga Nunna Bu-a an hming ziah l<h leh tih lam kha a ni lo ve. Vawikhat an ziahluh tawh chu suala an tl<k lai pawh kh^n a la inziak reng ang a, an thih hnua rorelna tih zawh a nih hunah, Nunna Bu-a hming chuang hlen tl^k a nih leh nih loh an en fiah hnuah, nunna bua an hming chuang hlen tl^k lo an nih chuan, chatuan atan vawikhat chiah a thai bo dawn a ni. Chutia a thai bo tawh chu ziah nawn leh a ni tawh lovang. Kan lo pian thar hnu hian, chak lohna hrang hrang kan la nei reng a, suala tlu thei kan la ni reng a. Amaherawhchu, chak lohna av^nga uir>na suala kan han tl<k veleh kh^n, Nunna Bu-a kan hming ziak kha a thai bo nghal mai lo va, chhandamna pawh min l^k bosak mai lo va, suala kan tlu kha pawi ti em emin kan hawikir leh hun ngh^kin min lo ngh^k reng a, kan hawikir veleha min lo ngaidam tur leh, kan sualna min lo tl>ngfai turin Isua Krista chu v^n biakb<k chhungril berah Pa hmaah kan tan sawipuitu
NUNNA BUA HMING ZIAK TAWH PAWH THAI BO LEH THEIH131 (Advocate) hna thawkin a lo la ding reng a ni. (1Joh 1:9; 2:1:2). Tichuan, tih tak zeta inchhira simna thinlung takzet nen kan lo kir chuan, min lo ngaidam leh \hin a, sual ngai r>ng r>ng lo ang maiin min lo pawm leh \hin a ni. Vawi engz^t pawh sualah kan tlu leh \hin a ni thei e, kan hawikira kan sim duh a nih chh<ng chuan, Krista sawipuina leh a thisen z^rah ngaihdam kan ni leh thei zel a ni. Pathian hmangaihna hi a th<k em em a, kan suangtuah aiin a th<k a ni. Eng anga sual kh<r th<kah pawh lo tla pil tawh mah ila, kan sim duh chh<ng chuan min la ngaidam duh reng a ni. Chutichuan, amaha Pathian hnena lo kalte chu a t^wpkh^wk thlengin a chhandam thei bawk a ni, anmahni \awng\ai sak turin chatuana a nun reng avangin. tiin Pathian thuin min hrilh a ni. ( Heb 7:25). Kan nunna a t^wp hma leh kan thih hma chu simna thinlung dik tak nen Pathian hnen kan pan duh chh<ng chuan min la ngaidam thei reng a, fa nihna kha kan la chang chhunzawm z>l thei a ni. Nuna bua kan hming pawh a la thai bo mai lo va, mi lo la ngh^k ngat ngat mai a ni. Amaherawhchu, tehkhin nan, Lala chu vawi tam tak sualah a tlu a, sual tih pawh a ngampa hle a, hawi kir tumna leh, thinlung taka sim tumna pawh nei lovin, sual a ti chhunzawm z>l a, khatih lai tak kh^n inlaml>tna pawh nei hman lovin accident-in a lo thi ta phut mai a. Sual sim lo leh, sual hneh lovin a thi tihna a nih av^ngin, chhandam theih a ni dawn ta lo a ni. A thih veleh a chanchin ziakna bu chu khup a ni ang a. V^n rorelna (investigative judgement)-ah a chanchin chu lehkhabua ziak a thiltihte ang zelin an enfiah dawn a. Chutih hunah chuan, thih thlenga rinawm zo lo, sual hneh lova thi
132
LEH
THEIH
a nihzia chu fiah takin t^rlan a ni dawn a. Chu rorelna an tih zawh hunah chiah chuan, Chhandam tling zo lo, sual hneh lova thi a nih vangin, a hming chu Nunna Bu-a chuang reng tl^k a ni ta lo va, tichuan hreh tak chungin leh rilru na tak chungin a hming chu rorelna an tih zawh niah chuan, Nunna bu a\angin an thai bo hlen dawn ta chauh a ni. Hei hi a r^pthl^k hle dawn a ni.
133 BUNG - 23 Bible-ah pawh mifel bo hlen an awm ZAWHNA (10) : Bible-ah hian, piangthar tawh emaw, Pathian Thlarau Thianghlim chang tawh te emaw, bo leh ta te, bo hlen ta te, an awm thu sawina a awm r>ng em ? CHHANNA (10): Awm teh lul e a, nichinah pawh kh^n bo leh an awm thu ka sawi \euh tawh kha, kh^ngte kha i la duh t^wk lo a nih chuan, an hming hmerh meuhvin kan sawi leh ang e. Bible-ah hian Pathian mite an bo thu leh, bo hlen an awm thu a tam mai a, kan sawi vek seng lo vang, a \hen az^r chauh lo sawi ila. Pakhatna atan chuan, Pathian z^wlnei Bala^ma kha mi bo leh chu a ni. Jakoba a\angin arsi a lo chhuak ang a, Israela a\angin lal tiang a lo chhuak ang a, Moab ram tluanin a chhun tlng ang, tia lo hrilh l^wktu kha a ni. (Num 24:2,17). Isua Krista lo pian tur thute pawh lo puang l^wk thlaptu, Pathian Thlarau Thianghlima khat \hin z^wlnei Bala^ma meuh pawh kha, sum awhna sualah a tlu a, Israelte t^na tl<kna awmtirtu a lo ni ta bawk a, lo hawikir leh ta lovin a t^wp thlengin a bo hlen ta a ni tih kan hria. (Num 31:16). Bosara fapa Bala^ma, thil tihsual hlawh ngainatu kawng chu an zawh tawh avangin kawng dik chu an kalsan a, an vak bo ta a; nimahsela ani chu a bawhchhiatna avangin zilhhauvin a awm ta a; sabengtung \awng thei lo chu mihring \awngin a lo \awng a, zawlnei ^tna chu a khap a ni. Ch<ng chu tuikhur tui awm lo leh chh<m thlipui chh>mlen an ni; ch<ngte tan chuan thim chhah mup chu ruat a ni tawh. tiin, Petera hian Thlarau Thianghlim hriattirnain a lo sawi
134
LEH
THEIH
tawh a ni. (2 Pet 2:14,18). Bala^ma kha, Pathian zawlnei ni mahse sum awhna sualah a tlu a, a t^wpah a bo leh a, a hawikir leh thu hriat a ni lova, a bo hlen dawn a ni. Amah mai ni lovin, a zirtirna pawmtute pawh an boral hlen ve zel dawn a ni. Basora fapa Balaama, thiltih sual hlawh ngainatu kawng chu an zawh tawh av^ngin kawng dik chu an kalsana an v^k bo ta a. tiin Petera pawhin a sawi a. (2 Pet 2:15,18). Lal Isua pawhin a huat thu a la rawn sawi ve ta cheu bawk. Nimahsela, tlemin demna che ka nei, kha ta Bala^ma zirtirna thu pawmtute emaw in awmpui av^ng kh^n; ani chuan milem biakna sa an eina tur leh, an inngaihna turin Balaka chu Israela thlahteho hmaah tl<kna dan a zirtir kha,. tiin, Bala^ma a huat mai b^kah a zirtirna pawmtute pawh a huatzia Isuan a sawi hial a ni. (Thupuan 2:14). Chuv^ngin, Bala^ma leh a hnungzuitute chu an boral leh vek dawn a ni. Tin, Pathian mi bo hlen chiang tak pakhat chu, Esauva kha a ni. Fatir nihna malsawmna ropui tak chhandamna nena inkungkaih tlat Pathian thilthl^wn pek chu a ngain>p a, chaw vawi khat ei lekah a hralh ta mai a. Pathian Thlarau a tilungngai ta a, chumi hnuah \ap chungin Lalpa chu zawng leh mahse paih a ni ta tih kan hria a ni. Tin, Jakoba chuan, I fa tr nihna mi leitr zet la le, a ti a. Tin, Esauva chuan, Ngai teh, ka thi lek lek a ni si a: fa tr nihna mai hi ka tan engnge s^wt ang? a ti a.Tin, Jakoba chuan, Ka hn>nah chhia chham zet rawh le, a ti a; tin, a hn>nah chhia a chham a : tichuan a fa tr nihna chu Jakoba hn>nah a hralh ta mai a, (Gen 25:31). Paula pawhin chu chu mi dangte zilh l^wk nan a hmang a, Fimkhur rawh u, Pathian khawngaihna ata in bo dah ang e, kh^kna zung eng emaw lo chawra tibuai che uin,
BIBLE-AH
PAWH MIFEL BO HLEN AN AWM
135
chu chuan mi tam tak chu tihbawlhhlawhin an awm ang a, inngaih hmang emaw, Esauva anga Pathian zah lo mi emaw an lo awm dah ang e. Ani chuan a fa tir nihna chu chaw vawi khat eiah a hralh a. Chumi hnuah chuan malsawmna chu rochun a duh pawhin, mittui tla chungin \hahnemngai takin zawng mah sela, rilru laml>tna remchang a hmuh loh av^ngin paihin a awm ta tih in hre si a, tiin, Esauva chu chhandam theih a ni dawn ta lo tih chiang takin a sawi a ni. (Heb 12:16,17). Keini hunah pawh hian Esauva anga Kuhva khawr khat lek emaw, meizial khat lek emaw, zu no khat lek emawa Pathian laka kan rinawmna hralh phal leh mai hi kan tam ve mai thei a ni. A tirah ho t> angin a lang a, mahse a kawh chu Pathian laka rinawm lohna leh Pathian phatsanna a lo ni daih mai si a ni. Dailuah chhumk^wiah kh^n chhandam lohna thlen thei khawp thil \ha lo a awm tihna a ni lo, dailuah kha ei thiang chaw \ha a ni. Amaherawhchu, Dailuah chhum kawi ei a duh v^ng maia a Fatir nihna mals^wmna a ngaihn>p av^ng z^wk kh^n, Fatir nihna mals^wmna petu Pathian chu a ti thinur ta a ni z^wk. Thlarau Thianghlim sawichhia anga ngaih a lo ni ta a, a dam lai ngei pawhin ngaihdam theih a ni ta lo a ni. Chhandam a ni thei dawn ta lo a nih chu. Tin, Pathian ata mi bo hlen pakhat leh chu, Israel lal hmasa ber Saula kha a ni kan ti thei ang. Pathian hriak thih Lal ropui tak a ni a, a hnenah Pathian a awm tlat av^ngin Israelte pawh r^l lakah vawi tam tak chhanchhuakin hnehna a lo chang tawh \hin a. Amaherawhchu, Pathian thu vawi tam tak a zawm duh lo lui a,( 1 Samu 15:22). Thlarau Thianghlim a ti lungngai ta a, Pathian Thlarau Thianglim chuan a chhuahsan ta daih mai a ni. Tin, LALPA thlarau
136
LEH
THEIH
chuan Saula chu a chhuahsan a, LALPA tirh ramhuaiin amah a ti buai a. (1 Samu 16:14). Urim leh Thumin hmang pawhin Pathianin a be duh tawh lo, a \awng\aina pawh a chh^ng ngai tawh lo va, Endor khuaa ramhuai aienthiam a r^wn ta hial a ni. (1Samu 28:6-19). A thih ni thlengin ramhuai thu hnuaiah a awm a, a t^wpah amah leh amah a inthat ta a ni. Chutichuan Saula chuan a rlthuam kengtu hn>nah chuan, I khandaih phawi la, mi han chhun tlang rawh; chutilochuan heng serhtan loh hote hi an lo kal ang a, mi rawn chhun tlng ang a, mi uan khum dah nghe nghe ang e, a ti a. Nimahsela a rlthuam kengtu chuan a ti duh lo va; a hlau >m >m si a. Chuvangin Saula chuan a khandaih chu a la a, a bawh ta a. Tin, a rlthuam kengtu chuan Saula a thi tih a hriat chuan ani pawh chuan a khandaih chu a bawh ve a, an thi dun ta a ni. (1Samu 31:4,5). (1Chron 10:4,5). Mahni inthat te hi chhandam an nih tuman kan ring lo a ni lawm ni ? In ^wkhlum te pawh kohhran \henkhat chuan an vui duh ngai lo hial a. Johana pawhin, Tupawh a unau hua chu tualthat a ni; tualthattu tumah chatuana nunna pai reng r>ng an awm lo tih in hre si a. tiin tualthatte chu an sim loh chuan, chhandam an nih theih loh thu a sawi a ni. (1 Joh 3:15). Mahni inthat phei chu sim ngaihna a awm tawh lo va, chuvangin Saula pawh hi mahni inthat a nih avangin chhandam a nih a rinawm loh a ni. Tin, Thuthlung thar hunah pawh Anania te nupa kha, bo leh ta te an ni kan ti thei ang. Penticost nia Thlarau thianghlim a lo thlen kh^n Lal Isua Krista thihna hneha a thawh leh thu huaisen takin zirtirte kh^n an puang a. Mi dang tuma hnenah chhandamna a awm lo; van hnuaia mihring sak zingah, min chhandam tur hming dang reng a
BIBLE-AH
PAWH MIFEL BO HLEN AN AWM
137
awm lo, tiin.( Tirh 4:12) Chu thihna hneha tho leh Lal Isua Krista chu Lal-ah leh chhandamtuah pawmin an piangthara ,Thlarau Thianghlimin an khat a a ni. Amaherawhchu hun a lo kal zel a, sum lamah duh^mna an lo nei leh ta a, an ram hralh man chu z>pin a \hen an thukru ta tlat mai a ni. Nimahsela Peteran, Anani, Thlarau Thianghlim bum tur leh ram man a \hen z>p turin engati nge Setanan i thinlung a tih khah le ? A awm chh<ng zawng kh^n i ta a ni reng lo vem ni ? i hralh hnu pawh khan i thu thuin a awm lo vem ni ? Engatinge heng thu hi i rilrua i ngaihtuah ? Mihring bum i ni lo ve, Pathian bum i ni z^wk e, a ti a.Tin, Anania chuan chung thu chu a hriat veleh a tlu a, a thi ta a; tin a hria apiangin an hlau ta em em a. Tin, tlangval hote chu an tho va, an tuam a, an z^wn chhuak a, an ph<m ta a.Tin, darkar thum lai emaw hmuah chuan a nupui chu, thil awmzia chu hre lovin a lo l<t a. Tin, Peteran a hnenah, Mi hrilh rawh, ram chu heti zat chauhvin maw in hralh ? a ti a.Tin, ani chuan, Aw, heti zat chauh hian a ni, a ti a.Tin, Peteran a hnenah, Engati nge Lalpa Thlarau fiah nan in inthurual ni ? Ngai teh! I pasal phumtute kephah chu kawngka bulah a lo awm ta, nang pawh an z^wn chhuak ang che, a ti a.[Tin, thawklehkhatan a ke bulah chuan a tlu ta nghal a, a thi ve ta a; tin, tlangvalhote chu an lo l<t a, ani chu thiin an rawn hmu a, an z^wn chhuak a, a pasal kiangah chuan an ph<m ta a (Tirh 5:3-10). Pathian Thlarau Thianghlim hmaah a hringhr^na d^wt an sawi ngam av^ng kh^n ngaihdam theih loh sualah, Thlarau Thianghlim sawichhiatna sual dinhmun angah an tlu tlat mai a, chuvangin chawplehchilhin Pathianin a ti hlum ta a
138
LEH
THEIH
ni. Kha mite nupa kha chhandam an nih a rinawm loh hle a ni. Chhandam tawh bo thei lo ringho chuan, An taksa chiah a thi a, an thlarau chu chhandam a ni thovang an ti \alh \hin. Simna pawh awm hman lo na na na chu chhandam an ni thei dawn lo tih hi a chiang sa reng a ni. Heng mi bo hlen leh ta te chungch^ng tl>m azawng kan t^rlan t^k a\angte hian, Pathian mi piang thar tawhte pawh, suala an tl<k leha, an hawi kir leh si loh chuan an boral leh thei a ni tih chu chiang takin kan hriat thiam theih ka ring. A bo theih loh ti ho erawh chuan, An lo la piangthar tak tak lo a niang chu an ti zel a, chutia zeldin thub^wla tih zel chuan Pathian thu dik hriat theih a ni lo vang.
139 BUNG - 24 Meia kal tlang ang maiin tih awmzia eng nge? ZAWHNA (10) : Kan mi thiam pakhat chuan, Piangthar chhandam tawh te chu eng anga sual khur th<kah pawh lo tlu leh se, chhandam an ni dawn tho thova, lawmman erawh an nei dawn lo mai a ni, anmahni tak chu chhandam an ni ang a, meia kal tlang ang maiin, tiin min zirtir \hin a. An sawi dan chuan, Kristiante hi rinnaa in s^ angin sawi an ni \hin a. Lungphum chu Krista a ni a. Thlararu nunna nei tawh piang tharte chu, chu lungphum chunga In satu chu an ni a. In sak nana ch^kkhai an hman chu a inang lo va, \henkhat chuan rangkachakin emaw, tangkaruain emaw, lung mantamin emaw an sa thei a. |henkhat erawh chuan, thingin emaw, buhpawlin emaw an lo sa reng thei a, an sakna hmanrua chu an fimkhurna tur a ni. Mi \henkhat chuan an rinna In sak chu buhp^wl leh hnimin an lo sa mai mai a, rinnaa In sa chu an ni ve tho va, mahse an chakkhai hman a dik lo. Mahni ham\hatna <m duh v^ng te, intih l^r duh v^ng te, mite hmuha mawi a nih v^ng chauhva intih sakhua te, nawmchen pah duh a, rawngbawltute hi a lang chuan \ha ve awm tak chuan an lang mahse takna an nei lo. LALPA ngaihin buh p^wla in sa ang lek an ni a; meia fiah a nih hunah a k^ng ral vek dawn a ni. Chutichuan l^wmman l^k tur engmah an nei ve dawn lo tihna a ni Amaherawhchu, vanneihthl^k takin thlarau chhandamna erawh chu khawngaih thil thl^wnpek a nih miau av^ngin a bo lovang a chhandam chu a ni tho ang a, mahse meia kal tlang ang maiin a ni ang, chu chu, 1Kor 3:12-15-ah hian a inziak, an ti a. chu chu a dik em?
140
LEH
THEIH
CHHANNA (10) : Dik lo ve. An Bible ch^ng \an chhan leh an tehkhin d^n te, an hmehbel d^n te hi; Bible zirtirna nen a inkalh tlat a, an thu zirtir d^n hi anmahni leh anmahni pawh an inkalh a nih hi. A ziak ngei han chhiar ila. Tin, lungphum chungah chuan tupawhin rangkachakin emaw, tangkain emaw, lung man tamin emaw, thingin emaw, hnimin emaw, buhpawlin emawin sa sela, mi tin hnathawh chu a lang tawh ang. Ni chuan a tilang dawn si a, meia a inl^r dawn av^ngin; mei ngei chuanin mi tin hnathawh chu eng ang nge a nih a fiah tawh ang. Tu hnathawh pawh a chunga a sak chu a awm reng chuan chu mi chuan lawmman a hmu ang.Tu hnathawh pawh a kan chuan chu mi chuan a chan ang; amah tak erawh chu chhandamin a awm ang, amaherawhchu meia kal tlang ang maiin tih a ni a. (1Kor 3:12-15). He thu kan chhiar hian, rinnaa in sak emaw rinnaa chhandamna emaw pawh a sawi lo va, ringtu piangthar tawh te, an hnathawh leh an rawngbawlna chungch^nga hna thawk \ha leh thawk \ha lo sawina lam daih a ni z^wk. Ring \ha leh ring \ha lo lam a ni lo. Chang 13-na-ah, Mi tin hnathawh chu a lang tawh ang mei ngei chuanin mi tin hnathawh chu eng ang nge a nih a fiah tawh ang. a ti a. Mi tin rinna chu meiin a fiah tawh ang, a ti lo va, mi tin hnathawh a ti mai z^wk a ni. In hotu mithiamte sawi ang kha chuan, rinnaa chhandamna In sa angin an han tehkhin v>l kha a ni a. Mahse a tehkhin thuah kh^n, Mahni ham\hatna <m duh v^ng te, intihl^r duh v^ng te, mite hmuha mawi a nih v^ng chauhva intihsakhaw mi te, nawmchen pah duh a, rawngbawltute hi a lang chuan \ha ve awm tak chuan an lang mah se takna an nei lo, Lalpa ngaihin buh p^wla in sa
MEIA
KAL TLANG ANG MAIIN TIH AWMZIA ENG NGE? 141
ang lek an ni a; meia fiah a nih hunah a k^ng ral vek dawn a ni, tiin an sawi mai a ni a. Chutiang mi an nih te chuan, piang thar an ni thei lo hrim hrim a, rinna dik pawh an nei lo hrim hrim tihna a ni sa reng tawh a nih chu. An sawi angin, \ha ve ^wm tak chuan an lang mahse takna an nei lo tiin an sawi a, mahse chhandam an ni ang an ti leh lawi si a, Bible-zirtirna nen a inkalh, anmahni leh anmahni thusawi pawh a inkalh tihna a ni. In mithiamte chuan, hei hi rinnaa In sa tihnaa an ngai a nih tak tak chuan, chhandamna tling zo lo rinna a ni tih a chiang sa der bawk a ni. Rinna meia fiah d^wl lo chu chhandamna chang pha lo sawina a ni sa tawh tihna a ni. Chhandamna khawp rinna chu meia fiah hnu pawha fiah dawl a ni. (1Pet 1:7). T<na i han zawhna, in hotu, mithiam i tih ten an sawi d^n hi chu Bible sawi d^n nen a inmil lo. Bible kan chhiar kha rinna sawina a ni lo va, ringtu piangthar tawh te hnathawh chungchang a ni. Tin, he thu hi piangthar tawh suala tlu bo pil leh ta te chanchin sawina pawh a ni lo hrim hrim. Ringtu piangthar tawh te, ni tin Lalpa tana hna an thawhnaah, chanchin \ha an puan darhnaa, hnathawk \ha leh \ha lo sawina chauh a ni z^wk e. Entir nan, ringtu piangthar i lo ni tawh a, Pathian tan chanchin \ha hrilin i feh chhuak a, miten i thusawi an lo pawm a, lungph<m Kristaah chuan i rem chho ta a, mahse, kh^ng mi te ho kha tumah ziktluak chhandamna chang tl^k pawh awm lovin sual kawng zawhin an th^mral leh vek a. Isua Krista lo kal ni, meia a inl^r ni pawh thleng zo lovin, an ral leh vek a. Kohhran i lo din ve, i Biak In (Church) sak ve chu hmuh tur a awm ta lo va, thawh \hat lawman dawn tur i nei dawn lo tihna a ni. Mahse, nangmah kha chu thih thlenga rinawm taka Lalpa tana i lo awm ve tlat av^ngin,
142
LEH
THEIH
chhandam zawng i ni ve tho dawn a, thawh \hat l^wmman erawh dawn tur i nei ve dawn lo tihna a ni. I lallukhumah kh^n arsi a >ng tl>m deuh dawn tihna a nih chu. Piang thar, thih thlenga sual hnehtu chhandamte, mahse hnathawh rah chhuah \ha sawi tur nei ve l>m lo te sawina a ni z^wk e. Meia kal tlang ang mai, tih awmzia chu saruak ku truakin Lalpa i t^wk dawn tihna a nih chu. Mei puiah va kal tlang puat ta la, i kawr te a kang ral vek ang, nangmah chiah i him ang. Chutiang chuan Paula hian, chhandamna khawpa Pathian rinna nei, thih thlenga rinawm taka a thu z^wm ve si, mahse, an hnathawh te fiah tl^k awm lo te chungch^ng a sawina a ni z^wk e. Rinna sawina lam a ni lo.
143 BUNG - 25 Chhandam A nih Theihnan, A Tisa Tiboral Turin Setana Pe ila ZAWHNA (11) : A nih leh 1Kor 5:1-5, ah hian, In zingah inngaih a awm tih thu a thang vel chiam a ni; chutiang inngaih chu Jentail te zingah pawh awm ngai hlei lo, in zinga mi pakhatin a pa nupui a neih kha. Tin, chu thil titu chu in zing ata hnawh chhuah nana lungngaih tak aruangin in uang zawk si a. Keimah ngei hi, taksain ka tel lo naa, thlarauvah erawh chuan ka tel a, thil chuti kaua titu chu tunah pawh Lalpa Isua hmingin in zinga tel ang takin ka ngaihtuah zo tawh; nangni leh ka thlarau chu kan Lalpa Isua thiltihtheihnaa inkhawmin, mi chutiang chu, a thlarau Lalpa niah chuan chhandamin a awm theih nan; a tisa tiboral turin, Setana pe ila ka ti a ni tih thu Paulan a sawiah hian, piangthar tawh suala tlu uire kha, a taksa chu Setanan a chang ang a, mahse a thlarau kha chu chhandam a ni tho dawn tihna a ni lo maw ? He thu hi enge a awmzia min hrilh thei em? CHHANNA (11) : Bung hmasa lamah kh^n taksa chauh ni lo, thlarau chauh pawh ni lo, a puma taksa leh thlarau chhandam tur kan nih thu chu fiah takin kan sawi tawh a. He thu awmzia hi ngun taka kan en chuan, kohhran chh<ngah sualna chungchuang a awm thu a ni a. Mi pakhatin, a pa nupui a lo chet sualpui mai pawh ni lovin a lo neihsak a ni ^wm e. He thil hi kohhranten an hriat veleh, kha mite kha an pahnih hniha hnawhchhuah tur an ni a. Kha sual av^nga zaka lungngaia arang aranga hnawhchhuah ^wm tak an nih laiin engtin mah ti lovin an lo ngawihpui mai mai a ni ^wm e. Chu mai b^kah zah ngawih ngawihna
144
LEH
THEIH
tur thil a nih n^k alaiin an lo uanthuanpui z^wk emaw tih tur khawpin kohhran chh<nga sualna tenawm tak kha an lo ngaizam hle mai a ni. Chu chu Paula hian a lo hriatin, a rilru a na lutuk a, kohhran a\anga theh chhuak vat turin thur^wn a va pe a ni. An zinga awm angin kohhran rorelna (church board)-a \hu ve anga inchanin thu a va pe ta a. Khatiang misual kha kohhran a\anga thehchhuah (disfellowship) tur a ni. Tichuan kohhran p^wnah Setana kutah awm law law se, chuta \ang chuan kohhran p^wna awm r^pthlakzia te a hria anga, a sualna te a lo inhmuh chhuah phaha a lo sim leh hlauh chuan, chhandamna a la chan theih phah z^wk mahna, a tihna daih a ni. A taksa ti boral turin Setana pe ila, tih awmzia chu, kha misual kha Krista taksa (Kohhran) a\anga sah thl^k, kohhran p^wna hnawh chhuah ni sela, tihna a ni. Kha misual kha a nungchang sual, a mize \ha lo, a tisa mi nihna (sinful nature) kha tih boral (simtir) a nih theih nan, tihna a ni. Sap\awng Bible-NIV-ah chuan, So that the sinful nature may be destroyed tih a ni a. Tin, KJV-ah chuan, For the destruction of the flesh tih a ni. Sinful nature emaw, flesh tih emaw chu, mizo \awng chuan, A tisa mi nihna ti boral turin, tihna a ni. A thlarau chu chhandam a ni ang a, Pathianin a chang ang a, a taksa erawh chu Setanan a chang ve thung ang tihna lam a ni lo. Chhandam turte chu an rilru, an thlarau, an taksa a puma chhandam tur a ni tlat. (1Thess 5:23). Nimahsela in samzai khat pawh a boral lo vang, tih a ni si a. (Luk 21:18). Chuv^ngin, chhandam turte chuan rilru, an thlarau leh an taksa an pumin chhandam an ni d^wn z^wk a ni.(Thes 5:23) Lalpan Setana kutah hian kan samzai pakhat pawh a pe dawn lo. Kan taksa chu hremhmunah a kal ang a, kan
CHHANDAM A NIH THEIHNAN, A TISA TIBORAL TURIN 145 thlarau chu vanramah a kal ang tihna a ni lo, chu chu thil awm thei lo a ni. Kan puma vanrama kan kal lo a nih chuan kan pumin hremhmunah kan kal dawn tihna a ni. Thlarau leh taksa lak hran theih a ni lo. Tin, Tisa mi kan tih chuan, piangthar lo, thlarau mi lo lutuk, mi sual kan tihna a ni \hin a. A mihring hre hraw >m mai, tih nen thuhmun a ni. He misual, a pa nupui pawh lo mutpui duh zel tu hi a piangthar lo va, a tisa lutuk a, a mihring lutuk a ni. Chuv^ngin a tisa mi nihna (sinful nature) kha a nun ata Kros thu hmanga tih boralsak a nih theih nan, kohhran pawna hnawh chhuah a, sual nih inhriatna a lo neih leha a lo sim leh hlauh nan tih kha, at^na beiseina kawng awm chhun a ni tih Paula hian a hria a ni. A taksa kha vaw hlum ula, chhandam a ni mai ang, a tihna lam a ni lo. A tisa tihboral tih kha, a taksa vaw hlum ila tichuan a thlarau kan chhandam a ni mai, tihna a ni lo r>ng r>ng tih kan hre tur a ni. Misualte hi an taksa vuakhlum avanga chhandam theih tumah an awm lo. Krista vuak hlum a nihna kha misualte tan sual simna leh piantharna nun thar an neih theihna awmchhun chu a ni z^wk. Chuv^ngin he lai Korinth khua-a thil thleng awmzia hi Paulan a sawi dan dik tak kan hriatthiam a \ul hle a ni. Tin, khatiang sualna r^pthl^k kha chin fel lohva kohhrana zuah reng a nih chuan, dawidim tlemtein chhang hlawm chu a pumin a fan chhuak vek thei ang hian, kha sualna kh^n kohhran pumpui a tibawlhhlawh theiin a tichhe thei a ni. Israelte hun lai pawhin thlalera an awm lai khan an zinga mi \henkhatin nula an ngai a, ni khatah singhnih leh sangthumin an tl<khlum phah a nih kha. (1Kor 10:8). Chuvangin kohhran hming \ha hum nan leh, kohhran thlarau
146
LEH
THEIH
chhanhim nan pawh khatiang sualna r^pthl^k kha dah bo emaw, tihboral emaw a ngai a ni. Chu chu a awmzia a ni z^wk e. Note : Piang thar tawhte, sualah an tlu leh thei, an bo leh thei, an bo hlen leh thei tih thu kan sawi hian, Mi chu suala a tl<k veleh a chhandamna a bo nghal tihna erawh a ni lo kan tih kha hre reng ila. Tin, Pathianin an sual v^nga thununna leh tawrhna a pek te pawh a mimal leh a huho ang tepawhin an awm thei a. An sual v^nga a hrem av^ng ringawt kh^n chhandam an nihna an hloh kan tihna pawh a ni hek lo tih pawh hre thiam bawk ila. An \hat chhuah leh beiseia a thununte leh, hremna a pekte pawh an ni thei. Mosia pawhin lungpui a\anga tui a vuak chhuah dawn kh^n Pathian a chawimawi lo va, a chungah Pathian a thinur a, chuv^ng chuan Kanaan ram a luh pawh a phal ta lo va. Amaherawhchu, Mosia khan a thih hmain a sualna inhre chhuakin a sim leh vat av^ngin chhandamna chu a hloh phah chuang lo. A thih thleng kh^n sual kha sim duh lovin thi ni se chu chhandamna pawh a hloh phah thei dawn a ni. Lal Davida- te pawh kha, Uria nupui a uiresak a, a pasal a thahsak av^ng te, mipui te chhiara Lalpa a tih thinur av^ngtein Pathianin a sual man thununna a tuartir a. (2 Samu 11:2-17; 12:1-23; 2Samu 24:1-17). Mahse, a fa a nihna emaw, a chhandamna emaw chu, a l^ksak nghal tihna a ni lo. A sual a sim theihna tur leh, sual huatthlal^kzia a hriat theihna tura Pathianin a thununna a ni mai. Tichuan Davida chuan a sualna a inhmu chhuak a, tih takzetin a sim leh ta a. Pathianin a ngaidama Nunna Bu-a a hming ziak chu a thaibosak ta chuang lo a nih kha. (Sam 32:1;2).
CHHANDAM A NIH THEIHNAN, A TISA TIBORAL TURIN 147 Chutiang bawkin keini pawh, kan chak mar p^t reng bik lova, \awngka leh, ngaihtuahna pawhin sualah kan tlu fo \hin. Tin, kan duhthlan em em v^ng pawh ni lovin, \ha kan tih r>ng v^ng pawh ni hek lovin, kan inthlahdah leh chak loh v^ngtein thl>mna do zo lova suala kan tl<k palh ch^ng a awm \hin. Chu kan thiltih dik loh v^nga min nghawng l>t thil hrehawm tak leh tuarna r^pthl^k tak tak kan tawn ch^ngte pawh a awm \hin. Kan tihsual rah chawplehchilha kan seng nghal te pawh a awm thei ang. Mahse, kh^ng av^ng ringawt kh^n chhandam kan nihna leh Nunna Bu-a kan hming a ziak kha a thai bo nghal ngawt r>ng r>ng lo a ni. Kan sualte inhre chhuaka inchhir a, tih tak zeta kan sim leh hun min nghak tlat a, kan sim veleh min lo ngaidam leh \hin a, thih thlenga rinawm taka sualna hneh chunga kan thi a nih phei chuan, chhandam kan ni hlen dawn tihna a ni. Amaherawhchu, thih thlenga kan rinawm peih lo va, sualna hneh lo leh, sim lo va kan thi palh a nih erawh chuan, chhandamna famkim chu kan chang hlen thei dawn lo tihna a ni a, Nunna Bu ata kan hming chu a thaibo leh ang a, chhandam tling zo lo, chatuana boral tur kan lo ni dawn ta, tihna a ni. A hma lama kan sawi tawh ang kh^n, chhandam kan nihna a bo leh hun tur tak tak chu kan thih hnua v^n rorelna thu tihtluk zawh a, Lal Isua a lo kal hunah a la chiang dawn chauh a ni. Kan dam lai reng hi chuan Nunna Bu ata kan hming thai bo theih a la ni lo va, chhandam loh tura tih kan ni ngawt thei hek lo. Eng anga sual kh<r th<kah pawh lo tlu l<t tawh mah ila, nunna kan neih chh<ng leh chhia leh \ha hriatna fim, duhthlan theihna neia kan la dam chh<ng chuan Pathianin a fa kan nihna min paih sak mai mai lo.
148
LEH
THEIH
Nunna Bu-a kan hming pawh a paih mai hek lo, A fa kan la ni reng a, mahse kan chak lo va, kan tlu leh a ni mai. Ngaihdamna kawng min la hawnsak reng a, sima kan hawikir leh hun huna min lo ngaidama min lo silfai leh turin kan sim hun min ngh^k reng a ni. Amaherawhchu kan sawifiah tum ber leh kan hriat chian em em tura ka duh ber chu Piangthar tawhte, an tun hma nunhlui sual kawng zawh leha suala tlu leh ta te, Bible thu ang lova mihring phuahchawp zirtirna-a kal te, an sualte sim duh lo va, thih thlenga thil sual tilui zeltute hi, piangthar tawh pawh ni eng ang mah se, chhandam an ni thei dawn chuang lo, an boral leh dawn tho tho a ni, tih hi a ni. Tin, suala tlu apiang hi an bo hlen leh dawn tihna a ni kher lo tih pawh kan hriat a \ha. Tumah hi suala tl<k chang leh chak loh ch^ng nei lo khawpa \ha famkim nghal parh kan awm lo, chu chu mahni \heuhah pawh kan in hre chiang ^wm e. Amaherawhchu, piangthar dik tak Thlarau Thianghlim p^wlna lo chang tawhte chuan, chak lohna av^ngtea suala kan lo tl< palh a nih pawhin n^ kan ti a, hrehawm kan ti a, pawi kan tiin, kan tl<k rual rualin kan inchhir vawng vawng \hin a, tih sual chhunzawm zel kan tum ngai lo. Simin Pathian hnenah ngaihdam kan dil a, sual chu kan hneh l>t leh zel \hin a ni. Tichuan kan ni tin nunah hian, tl<k leh din inpawlh nawkin kan kal chho zel a, ni tin d^rk^r tinin, Krista nungchang anna lam kawngah zawi zawiin thing \iak angin kan \hang chho hret hret a, \hat famkimna kawngah ni tin kan \hang chho zel a, ropuina a\anga ropui zual zelin chumi anpuia tihdanglamin kan awm \hin a ni. (2Kor 3:18). A lehlamah chuan, ni tin chu sawi loh, dark^r tinin dinhmun hlauhth^wnawmin kan awm reng tih pawh kan hre tel reng
CHHANDAM A NIH THEIHNAN, A TISA TIBORAL TURIN 149 tur a ni. Eng vangin nge keini pawh hi da k^r tina hlauhthawnawma kan awm \hin ni? Unaute u, Krista Isua kan Lalpaa ka chhuanna che u chu chhalin, Ni tin ka thi thin, ka ti a ni. tia Pauln a lo sawi ang hian. (1 Kor 15:30,31) Eng lai pawhin kan fimkhur a ngai a ni. Tichuan, ni tin Krista n>n kan inzawm nghet deuh deuh va, kan inhnaih tial tial a. Krista kianga kan awm hnaih zawh poh leh, t<nhmaa suala kan ngaih l>m loh te pawh kha sual a nihzia kan hmu chiang tial tial a, meizial, kuhva, tuib<r leh sahdah chenin; t<n hmâ suala kan ngaih l>m lohte kha sual lian tak a lo ni ta zel a, kan b^nsan chho zel bawk a. Krista nena kan inzawmna a th<k zawh poh leh, kan taksa hi Pathian Thlarau Thianghlim ch>nna in (Temple) thianghlim a lo nihziate kan hre th<k tial tial a, z< leh ruih hlo dang lakah te, hmeichhiat mipatna kawnga sualna lakah te kan inthiarfihlim chho zel a, mihring thar thu tak, felna leh thianghlimna Pathian anga siam kh^n kan in thuam chho zel \hin a ni.(Eph 4:24). Kan tlu a, kan tho leh a, kan chûva kan harh leh a, kan muhil a, kan tho harh leh \hin bawk a, chutiang r>ng r>ng chuan kan pianthar hnu hian ni tin sual sipaite nen kan inbei reng a. Kan nun pumpui hi indona hmun (Battle field) ang a ni. Hla phuahtuin, Rin v^ngin kan hneh ang chauh chang awm mah se, tia a lo sawi angin, rinna kawngah chauh ch^ng leh tl<k thal der ch^ng pawh awm \hin mah se, rinnain Beramno thisen z^rah hnehna chu kan chang leh \hin a ni. (1 Joh 5:4, Thup 12:11). Hneh chung leh hneh zel tura kal chhuak mek te kan ni.(Thup 6:2) Tichuan, A hnena awm, kohva te, thlana te, rinawma te chuan, kan sual tlantu Krista z^rah, a t^wpah hnehna famkim chu kan la chang dawn a ni.(Thup 17:14).
150
LEH
THEIH
Ringtute hian, Isua Krista kan hmangaihna leh kan rinna kawngah te, ni tinin fiahna kan t^wk reng a ni. (1Pet 1:7). A t^wpah he fiahna tinr>ng leh hrehawm tinr>ng Krista hming av^nga tuar chhuaktute chu, khawngaihnaa chhandamna chang turte chu kan ni dawn chauh a ni. Chuvangin, in rilru puan vengin ngaihven ula, Isua Krista inl^r hunah chuan khawngaihna a rawn kensak tur che u chu beidawng lovin beisei zel rawh u tiin Pathian thuin beidawng lo turin min fuih a ni. (1Pet 1:13). Heta, khawngaihna a rawn kensak tur che u a tih hi, khawngaihna av^nga chhandamna famkim kan chan tur hi a ni. Chu chu Isua Krista lo kal huna kan dawn tur chu a ni. Paula pawhin, Hmu tawh reng inti ka ni lo va, famkim tawh reng inti pawh ka ni hek lo; Krista mi man chhan chu ka man thei dah law maw, tiin a <min ka <m z^wk a ni. Unaute u, manah ka inngai lo. Amaherawhchu he thil pakhat hi ka ti \hin, hnung lama thil awmte chu theihnghilha, hma lama thil awmte chu panin, Krista Isuaa Pathian chung lam koh chhan lawman hmu turin, tiam chin lam chu ka pan \alh \alh a ni, tiin a lo sawi a nih kha.
151 BUNG - 26 Chhandamna bo thei lo titute \an chhan dik lo chu ZAWHNA (12): Lal Solomona kh^n, Mifel chu vawi sarih tlu mahsela a tho leh zel thin tiin a lo sawi a. (Thuf 24:16). Chuti a nih chuan piangthar tawhte hi mi fel chu an ni mai a. Sualah lo tlu leh \hin mahse, an tho leh zel \hin a nih chuan, an bo thei lo tihna a ni mai lo maw ? Chhandam tawh te an bo thei tawh lo tih chu a dik a va ni mai ^wm ve? CHHANNA (12) : Chhandamna bo thei tawh lo tih ringtute chuan he lai thu hi changchawiin, a bo theih tawh loh tih \anfung atan an hmang \hin r>ng a. Amaherawhchu, a bo theih tawh loh tihna lam a ni lo va, mifel tlute chu, vawi sarih lai tlute pawh an thawh leh zel thu a sawina mai a ni. Chu chu sawi loh, vawi sarih hmun sawmsarih pawh lo tlu se, an lo kir leh a, tih tak zeta an sim duh phawt chuan ngaihdam theih an la ni reng a ni tih kan hre tur a ni. (Matt 18:21,22) A hnena tih tak zeta sual sima lo tlu l<t te hi Pathian chuan a t^wpkh^wk thlengin a la ngai dam thei a ni tihna a ni. (Heb 7:25) Mi felte chu eng sualah pawh tlu se, an bo thei tawh lo, tih hi a sawi tum a ni lo hrim hrim. Mi fel tlute an awm thei, mahse an thawh leh duh chh<ng chu ngaihdam theih an nih zia te, vawi sarih aia tam tlu pawh a awm theih a, an thawh leh zel chuan ngaihdam theih an la ni reng a, eng anga sual khur th<kah pawh lo tlu se, a t^wpah an lo hawikira an sim leh a nih phawt chuan khawngaihnaa ngaihdam theih an la ni tho, an bo hlen lo vang tihna a ni. He lai thu hi, tho leh zelte chanchin sawina a ni. Tho leh ta lova bo hlen ta te chungchang sawina a ni lo ve.
152
LEH
THEIH
A hmaa Bible-ch^ngahte kh^n tho leh lova tlu hlen leh bo hlente tam tak an awm thu kan sawi tawh kha. Mi fel pawh ni se, an felna chhuang a, bo thei lo anga inngaia thil tisual lui an nih a, an sim bawk si loh chuan, chhandam an ni thei dawn chuang lo va, an boral leh mai dawn a ni. Bible sawi d^n lo en leh ila. Mi fel chuan a felna a hawisan a, thil sual a lo tih chuan chumi av^ng chuan a thi mai ang, tiin a sawi a ni. (Ezekiela 33:18) Tin, mifel chuan a felna a hawisana khawlohna a tih a, a hma tl<kna ka lo dah chuanin, a thi ang: vaukh^nna i neih loh avngin sualah a thi ang a; a thil fel tih tawhte chu hriatreng a ni lo vang; a lo ti bawk a. (Ezek 3:20). Tin, hmun dangah heti hian a lo sawi bawk a. Amaherawhchu mi fel chuan a felna kawng hawisana, khawlohnate a tiha misualte tih ang zela thil tenawmte a tihin a nung dawn >m ni ? A thil fel tih engmah kha hriat reng a ni tawh lo vang a, a bawhchhiatna a bawhchhiatnnahah kh^n leh a sualna a tihnaah kh^n, chumi ngeiah chuan a thi ang, tiin, chiang takin Pathian chuan a lo sawi l^wk diam tawh bawk a ni. (Ezek 18:24). Tin, nang mihring fapa, i hnam fate hn>nah chuan sawi la, Mi fel felna chuan a bawhchhiatna nah chuan amah chu a chhanhim lo vang a, Mi fel hn>nah chuan, I nung ngei ang, tih ka sawiin, a felna ringa thil a tihsual chuan a thilfel tih pakhat mah hriatreng a ni lo vang; a thil lo tihsualnaah chuan a thi zawk ang, a ti leh hmiah mai. (Ezek 33:12) A awmzia chu, mi piangthar tawhte hnenah, Chhandam i ni ngei ang, i nung ngei ang tiin lo sawi tawh mahse, a hma lama kan sawi tawh ang kh^n, chhandamna hi vawilehkhata a famkima chan nghal vek a ni lo va, nakina Isua lo kal huna a famkima pek tur chauh
CHHANDAMNA BO THEI LO TITUTE |AN CHHAN DIK LO CHU 153 kan nih av^ngin, I nung ngei ang, chhandam i ni ang lo ti mah se, chu chu changchawia thil sual tih ngampat phah nan a hman chuan, a sualna ngeiah chuan a thi (boral) leh mai dawn tihna a ni. Ch^ng dangah pawh, Mi fel chuan a felna a hawisan a, thil sual a lo tih chuan chumi avng chuan a thi mai ang, tiin a sawi bawk a ( Ezek 33:18). Heng Bible chang hian mi fel thil sual ti leh te, mahse, hawikir leh ta lo te chung chang a sawi ve thung a ni. Chuvangin, Thufing 24:16, thu hi, Piangthar tawh te chuan, eng ang sual pawh ti leh mah ila, chhandamna a bo thei tawh chuang lo, tih \anchhana hman chi a ni lo va, mi fel tlu te, vawi sarih lai tlu te, mahse hawikira lo tho leh te chungchang sawina mai a ni a. Hawikir lova tlu hlen te chungchang sawina a ni lo tih kan hrethiam tur a ni. ZAWHNA (13) : LALPA chuan an kalna t<rah a hruai thin a, A duhzawng titute chu a v>ng thin. Tlu mah sela, an tlu hlen lo vang: LALPAN a kutin a chelh reng si a. Naupang ka lo ni tawh a, tunah tar ka lo ni ta a, Nimahsela mi fel chu kalsana a awm ka hmu ngai lo va, A thlahte chaw khawn pawh ka hmu ngai hek lo, tiin Bible-in a sawi a. (Sam 37:23-25). Chuvangin, piangthar tawhte chu, sualah a tl<k hlen theih tawh loh, Tlu mah sela an tlu hlen lovang Lalpan a kutin a chelh reng si a. tiin Bible ngeiin a sawi si a. He Bible thu hi a dik ta lo tihna em ni ang le? Lalpa kutin a chelh reng a nih si chuan, eng ang pawhin sualah lo tlu mah se, chhandam an ni dawn tho tho tihna a ni mai lawm ni ? Engti kawng mahin piangthar tawhte chu a bo hlen theih tawh loh tih hi a dik a ni mai lo maw? CHHANNA (13) : Dik mai teh suh e, an bo leh thei tawh lo tihna lo ni se, a hma lama khati zozai Bible ch^ng
154
LEH
THEIH
kan t^rlan tawhte nen kh^n he thu hi a inkalh tihna a ni ang asin. Pathian thu chu Pathian pakhat a\anga lo chhuak, Thlarau Thianghlim th^wkkhuma ziak a ni si a, a inkalh tur a ni lova, a inkalh thei bawk hek lo. He thu pawh hi suala tlu \hinte beidawng lova tho leh mai \hin tura hnemna leh fuihna thu lam a ni. Tam tak chu suala an tl<k lehin Pathianin ngaidam duh tawh lo tur leh, ngaidam thei tawh lo tur ang hiala inngaihna an nei \hin a, \henkhatte phei chu beidawngin an in^wkhlum \hin r>ng a, a pawi em em a ni. Pianthar hnuin sual lian takah kan lo tlu leh a ni thei e, mahse, inchhira LALPA kan pan leh duh chh<ng chu, Lalpan min ngaidam duh a, suala kan tl<k lai pawhin min kalsan nghal mai lovin, min la chelh zui reng \hin a ni tihna a ni. Eng ang pawhin thil sual ti leh mah ila a bo theih tawh loh, tia, sual tih ngampat phahna chi a ni lo. A duhzawng titute chu a veng thin. Tlu mah sela, an tlu hlen lo vang: LALPAN a kutin a chelh reng si a. Naupang ka lo ni tawh a, tunah tar ka lo ni ta a, Nimahsela mi fel chu kalsana a awm ka hmu ngai lo va, A thlahte chaw khawn pawh ka hmu ngai hek lo, a ti mai z^wk a ni. A duh zawng titu, mi fel te a sawina a ni a, a duh loh zawng ti a sual zel te chungchang sawina a ni lo hrim hrim. A ziakin a tum leh a kawh b^k b^kin kan ngaid^nin kan belhchhah deuh \hin hi a dik lo a ni. Mi fel, a duh zawng titute sawina a ni a. Eng ang pawhin thil sual ti leh mah ila tih lam a ni lo. Thil sual ti lui zel te chungch^ng a ni lo. A duh zawng titu te, mahse, chak lohna avanga tlu palh te chungchang a ni tih kan hre tur a ni. Helai thu-ah hi chuan mi te an bo hlen lam thu sawi lovin, tlute pawh an thawh leh zel thu midangte fuih (Encourage) na atana sawi a ni z^wk tih kan hre tur a ni.
CHHANDAMNA BO THEI LO TITUTE |AN CHHAN DIK LO CHU 155 Eng ang sual pawh lo ti leh zel mahse, chhandam a ni tho tho dawn, a bo theih tawh loh, tihna lam a k^wk lo. Chak lohna av^nga suala tlu palh \hin te, mahse, Lalpan a kuta a chelh reng te chu, tlu hlen lovin an lo tho leh zel \hin tih thu sawina mai a ni. Kan sawi tawh ang kh^n, A duhzawng titute chu a veng thin. Tlu mah sela, an tlu hlen lo vang: LALPAN a kutin a chelh reng si a a ti mai a ni. A duh loh zawng thil sual titu te a ti lo va, a duh zawng titu te a ti mai a ni. Naupang ka lo ni tawh a, t<nah tar ka lo ni ta a, Nimahsela mi fel chu kalsana a awm ka hmu ngai lo va, A thlahte chaw khawn pawh ka hmu ngai hek lo, a ti mai a ni. Misual thil sual titu te kalsana an awm ka la hmu ngai lo, a ti lo va, mi fel kalsana awm ka la hmu ngai lo, a ti mai z^wk a ni. Pianthar hnua hre reng chunga thil sual ti lui char char thih thleng pawh a inlaml>t lova thi te pawh chhandam an ni tho tho vang, Lalpa kutin a chelh reng, tihna lam a ni lo tih kan hre tur a ni. Mi fel tlu palh \hin te, Lalpan a kuta a chelh reng thu sawina a ni. Thil ti sual lui zel te sawina a ni lo. Pianthar hnua D a thi leh te, Zu ngawl veia thi leh ta te chungcang sawina a ni lo tih kan hre tur a ni. Mifel tlupalh tho leh te chanchin a ni z^wk e.
156 BUNG - 27 Tlu leh tluksan awmzia ZAWHNA (14) : Tlu tih leh,Tl<ksan tih hi enge a awmzia ni ta ang le? Eng nge a danglamna? CHHANNA (14) : Zawhna \ha tak a ni. Suala tlu, tih te, tlu palh, tih te leh, Thu tak tl<ksan tih te hi; suala tlu ni vek mah se a inang chiah lo. Piangthar tawh te, thutak hriaa pawm thlap tawh te pawh, thu tak phatsan v^ng ni chuang kher lovin, chak lohna leh inthlahdahna av^ng te pawhin sualah hian nuam ti lo chungin a tl<k theih a, kan tlu fo \hin r>ng a nih hi. Mahse, kha suala kan tl<k lai reng kh^n Pathian thu hi a dik a ni tih kan rinna leh kan pawmna a bo chuang lo va, dik kan la ti reng a, thutak kan phatsan chuang hek lo va, Pathian pawh kan la ngai em em reng tho a ni, kan chak lova kan tlu a ni ve mai. Chutiang chuan hre reng chung pawhin \ha tih v^ng pawh ni hauh lovin, a \ha lo tih hre reng chungin sualah hian a tl<k ve theih a ni. Chutianga suala tlute chuan, nuam tihna tak tak an nei ngai lo va, anmahni inthiamlohna leh inkiltawihna an nei ru reng a, kohhran mite hm>l hmuh te pawh hrehawm an tiin an inthlahrung hle \hin, \ha taka awm lehte pawh an duh \hin. Amaherawhchu sualin a hneh tlat a, anmahni mai chuan an duh angin an tho leh mai thei tawh \hin lova, \anpuitu leh dawm k^ng lehtu tur an mamawh em em a ni. Chutiang mite chu, an lo hawikir leh a, sual an rawn sim leh duh a nih chuan, eng lai pawhin ngaihdam theih an la ni reng a ni. Chungte chu Tlu kan tih te hi an ni a, chhandam an nihna pawh paih sak an la ni chuang lo va, Nunna Bua an hming pawh thaibo a la ni chuang lo va,
TLU
LEH TLUKSAN AWMZIA
157
Pathian fa suala tlu, chau an ni mai, an la tho leh thei reng a ni. Tluksan : (Grik-Apostasia) Bible-in Tl<ksan a tih te hi chu tlu kan han tih mai ai hian a th<k deuh a ni. Tl<ksan tih chungchang kan sawi hian, Hebrai 3:12-ah hian tl<ksan thu a sawi dan chu, Pathian nung b^nsan(Grikafistemi) tiin a sawi a. Kalsan (depart) tihna te, mahni inla hrang (withdrow self) tihna te, p>n bosan, (drow fall away) tihna te a ni ber mai. B^nsan, tih \awngkam hian, a hm^-in an lo inzawm tawh a ni tih a chiang sa nghal a. chuta \ang chuan a in la hrang, a kal san, a b^n san, a p>n bo san tihna a ni. Sipai b^ng chu sipai \ang tawh hnu sawina a ni. Sipai la \ang lo pui kha sipai b^ng a tih theih loh. Sipai a \ang peih tawh lova a b^nsan tih kha sawi ngai lovin a chiang sa. Chuvangin Hebrai 6:4-6 thu-a tl<ksan te chungchang a sawi pawh hi Pathiana piangthar tawh te, Pathian nen lo inzawm tawh te, thutak hriatna famkim chang tawhte sawina a ni tih hi hriat sa tur a ni. Piantharna la chang r>ng r>ng loten thutak an la chan loh av^ngin, thu tak tl<ksan tur an nei lo. He lai thuin tluksantu a sawi te hi, chak lohna av^nga eng emaw ch^nga suala tlu satliah mai an ni ve lo va, thu tak an hriat tawh leh, an lo pawm tawh kha an hn^wl leh a, an ring duh leh tawh lo va, an phatsan a. Chu mai b^kah a hmaa thu tak l^wm em ema an lo pawm tawh te kha an nuihzat leh ta hial zawk a, engahmah an ngai tawh lo va, zirtirna dik lo lamah nghet takin an khawsa leh ta a ni. Tin, \henkhatte phei chuan, Pathian hi a awm tak tak pawh an ring lo leh ta hial \hin. Lal Isua hi Pathian Fapa a ni tih leh, Pathian dik tak a ni tih pawh an awih lo leh hial thei a ni.
158
LEH
THEIH
Chutiang mi chu kei pawhin a tak takin ka tawng ta zauh zauh mai. Kan kohhrana kan rawngbawltu \ha tak mai, thu sawi pawh thiam tak, piangthar \ha em em mai a ni a. Pathian min hmangaihna thute hi \ap hliam hliam chungin a sawi \hin a, a hun lai chuan mite Krista hnena hruai thei tak mai a ni. A thusawi a nun >m \hin av^ngin mi tam tak an piangthar a, ch<ng piangthar te chu vawiin thlengin rinawm takin Krista leh kohhran tan an la awm reng a, mahse amah ber kh^n thutak a tl<ksan ta tlat mai a. Thutak a lo hlimpui em em te kha a nuihzat thar leh ta v>l a. Tun hmaa khatiang thu kan lo tuipui em em te kha a lo nuihzat thl^k em mai, tiin zirtirna mak pui pui lamah a p>ng ta daih mai ani. Thil sual tih pawh a pawisa lo, mi nu chungah uirea ka bawh reng lai pawhin \ekin min denghlum hmiah mah se, sual sim hman lovin thi mah ila, chhandam ka ni dawn hrim hrim. Mihringte hi engmah lo, lei vaivuta siam mai mai kan ni a, keinin uire kan lo tih ve te hi chu, leitlang leh leitlang innawt vel mai mai a ni, Pathian pawi a sawi pha lo, Pathian chhandamna hian mi a huap zo lutuk a, khawvela mihring lo piang tawh zawng zawng hi chu an duh emaw duh lo emaw, an ring emaw ring lo emaw Isua Krista thihna kh^n a chhandam fai vek, mi zawng zawng chhandam kan ni vek dawn tih hi a thu kal pui d^n a lo ni ta daih mai a ni. Thutak chu a tl<k san a, kawng dik lo lamah a p>ng bo ta daih mai a nih chu. Hm^nah chuan Krista hmangaihna av^ngin a hlimin a l^wm a, l^wm av^nga bianga mittui luang zawih zawihin \ap chungin Pathian hmangaihna thu zan khua khuain a sawi \hin a, chutih lai chuan Pathian D^n leh thupekte a z^wm \hain a hlimpui a, sual a ngaithei lo em em bawk a
TLU
LEH TLUKSAN AWMZIA
159
ni. Mahse t<nah thu tak chu a tl<ksan tawh avangin engmah pawisak nei lovin bawraw takin a t^l a, a thinchhe ta em em a, a nupui te hi a vaw vak vak \hin a. A hm>l te pawh n>lawmna a nei tawh lova, a cherin a meng rum ul reng a, hlimna r>ng r>ng a nei tawh lo va, a thin hi a rim ul reng tawh mai a ni. Kan han inhmuh chang te hian, biak ngam pawh a ni mang lo. Thu tak chu a la hre reng a, a pawm duh tawh lo va, a nuam tih ber chu ringtu Pathiana lawmna nei, tui taka rawngbawltute lo sawichhiat chu a ni. Hetiang mite hi an ni, Bible-in Tluksantute a tih chu ni. An simna turin siam thar leh rual an ni tawh lo. Heng mite hi Pathian Fapa anmahni tana khengbet nawn leh ti mualphotu an nih tawh av^ngin engti kawng mahin siam thar leh theih an ni tawh lo va, an sim thei tawh bawk hek lo. An tlu hlen dawn a, an boral hlen dawn tihna a ni. Hm^na an fel tawhna kha an chhuang thei tawh lo, an sualnaah tak hian an boral leh dawn a ni. Mi fel hn>nah chuan,I nung ngei ang, tih ka sawiin, a felna ringa thil a tihsual chuan, a thilfel tih pakhat mah hriatreng a ni lo vang; a thil lo tih sualnaah chuan a thi zawk ang.tiin Pathian thuin chiang takin a lo sawi tawh a ni. Ezek 33:13 en la. Chutiang tl<ksanna r^pthl^kah chuan kan tl<k ve lohna turin Bible- hian Heb 6:4-6; leh Heb 10:26-27-thu hmang hian ringtute min lo zilh l^wk (warning) diam a ni. Tin, mizo inti Israelte zingah pawh hian siamthar theih tawh loh khawpa tl<ksantu an awm \euh a ni. T<n hma chuan, Lal Isua Krista leh a chhandamna thute an hlimpui em em a, Kristmas lai leh, Good Friday laia v>l a hlima l^m l^m tawh \hin te pawh an ni a. Bible thu te an ngainain an hlim pui em em \hin. Mahse hun a lo kal zel a, zirtirna dik lo, hnam ruihchilhna thlarauvin an rilru a ti khat a,
160
LEH
THEIH
Israel hnam nih ch^kna an nei ta a. Hm^na Mizo nih zak lo, Sailo, R^lte, Pachuau, Khawlhring etc nih te zak lova hlimpui ve em em te kha, Pathian thu hriatna an tl^kchham av^ngin, Israel hnam nihna a\anga chhandamna hi dawng tur anga inngaihna lamah bumin an awm leh ta tlat mai a, a taka Juda nih theihna a nih ringin Israel rama p>m an duh ta tlat mai a ni. Israel rama an p>m dawn chuan Juda saphun nih a ngai a, Juda ni tur chuan, Isua Krista kha Pathian Fapa a ni lo tih pawm a ngai si a. Chutiang a nih loh chuan Israel sorkarin anmahni mi leh sa angah an pawm thei dawn si lo va, chuvangin Isua Pathian Fapa a nihna leh Pathian a nihna pawh chu an phatsan a, Juda hnam nihna a\angin chhandamna an beisei leh ta z^wk a ni. Isua Krista phatsanin Juda saphunah an insiam a, Israel ramah an p>m thla sup sup ta a ni. Jerusalem kan fan \um kh^n chutiang mi mizo \henkhat te chu |ahna bang an tihah kan inhmu a, Isua Krista hi Pathian Fapa a nih in la ring a maw? A thl^n te pawh pahnih lai a awm asin, ch<ngte chu in en lawm ni ? tiin nuihsawh tak chungin min ti el v>l a. Kei chuan, E,Isua Krista chu Pathian Fapa a ni tih leh Pathian a ni tih chu in lo ring tawh zawk nange? tiin ka z^wt a. Ani chuan, nui chungin ^t lai thil a lo ni, Isua kha mihring, Juda mi, mi naran ve mai a lo ni, Isua Pathian anga in la ring hi in khawngaihthl^k >m mai tiin nuihzat tak chungin min sawi khum a ni. Isua hi Pathian Fapa a ni tih ringtu chauh lo chuan tuin nge khawvel ngam thin le? tiin Johana chuan a lo sawi tawh. (1 Joh 5:5). Tupawh, Isua Pathian Fapa a ni, tia tan apiang chu, amahah chuan Pathian a awm reng a, ani pawh chu Pathianah a awm reng bawk a ni.(1 Joh
TLU
LEH TLUKSAN AWMZIA
161
4:15). Hriattirna chu hei hi a ni, Pathianin chatuana nunna min pe a, chumi nunna chu a Fapaah a awm a ni. Fapa neitu chuan nunna chu a nei; Pathian Fapa nei lotu chuan nunna chu a nei lo. Tiin Bible chuan a sawi a. (1Joh 5:11;12). Tin, Pathian Fapa chu a lo kal a, Mi Dik tak chu hre thei turin hriat theihna min pe tih kan hre bawk a; tin, keini, a Fapa Isua Kristaa kan awm hian, Mi Diktakah chuan kan awm a ni. Ani chu Pathian dik tak a ni a, chatuana nunna pawh a ni. (1Joh 5:20) Hei hi Pathian thuin min zirtir d^n a nih laiin, Israel rama p>mho chuan, Isua kha Pathian dik tak a ni lo, Pathian Fapa pawh a ni lo, an lo ti hmiah tawh mai a nih chu. Chuiang mite chu, thutak tl<ksantute chu an ni a, engtikawng mahin siamthar theih an ni tawh lo a ni. Amaherawhchu Israel rama p>m thlaho zingah khuan, chhungril taka Isua Krista Pathian Fapa a nihzia leh Pathian a nihzia la ring an awm ve tlat tho a ni. An kawppui an nupui pasalte hnung zui lo thei lo an nih avanga p>m thla ve ta mai te pawh an lo awm nual a, chungte chuan kan hm>l an hmuh veleh kh^n an lung a l>ng tih hriat fahranin, lungchhe takin an \ap nghal zawih zawih mai a ni. Zorama haw leh ch^k hm>l tak tak te pawh an awm niin a lang. Khatiang mite kha chu siamthar leh theih an la nih a rinawm khawp mai. Tl<ksantute an la ni ve tlat lo niin a lang. Paula kh^n, Dan bawhchepa lo lan hmain kohhranah thutak tl<ksanna a lo awm hmasak tur thu a lo sawi l^wk tawh bawk a. Chu chu a takin AD 538-1798 inkar hun thim lai (Dark Ages) an tih hunah kh^n a lo thleng tawh a. Rom kohhran hruaitu Bishop chu Pope-ah inchh^lin, Krista Puithiam nihnate hn^wlin puithiam dang an din a. Krista rinna av^nga chhandamna aiah thiltih \hata chhandam
162
LEH
THEIH
tumnain an thl^k a. Isua Krista hminga sual sima Baptisma tuia hnimphuma chantir aiah luchhipa tui thlawr te a ti chhuak a. Siamtu Pathian chibai b<kna dik ni sarihna ni (Sabbath) serhna chu thl^kin, chawlhkar khata ni hmasa ber (Sunday) ni a serh tir a ni. Pathian hnena sual puanna aiah puithiam leh Father te hnena sual puanna te a a zirtir a. Krista thisen z^ra a thl^wna chhandam kan nihna chu paihin Pope-in chhandamna ticket a siam a, an zuar \hin a, pawisa tam tak an hmuh phah a ni. Khawvel siamtu Isua Krista chibai b<kna chu duh t^wk lovin, Mari chibai b<kna a tichhuak bawk a. Miten a zirtirna dik lo an hmu chhuak anga a thu an z^wm lo vang tih a hlauh vangin Bible a hal ral tir a, mipui mimirte tan Bible chhiar a phal lo va, Bible neih a khap bawk a , a nei apiang chu an chhuh sak a an tihlum bawk \hin a ni. Khatih hun laia Rome kohhranin Kristianna a awpbehna kha thu tak tl<ksanna r^pthl^k tak leh kalsualna (apostasy) r^pthl^k tak chu a ni. Khatih hun laia thu tak tl<ksantu mi tam takte kha siamthar leh theih loh khawpin thih \hak tlengin an bo pil a ni. Khatih lai huna tl<ksanna a lo awm kh^n, Dan bawhchhepa chu a lo lang nghal a ni. Chu chu Pope leh a kaihhruai Rome kohhran kal sual (Roman Catholic) kha a ni. Khatih hun laia thu tak (Isua Krista rinna avang chauha chhandamna thu) paihthlatute leh, tl<k santute kha engtikawngmahin siam thar theih an ni tawh lo, an bo hlen \hak a ni. Hengte hi tl<ksan awmzia chu a ni a, an damlai reng pawhin chhandam theih an ni ve tawh lo a ni. Siamthar leh rual lohvin an thinlung an khar ping tlat tawh a ni. Chutiang bawkin Israel hnam hruaitu leh puithiam lal te pawh kha, thu tak Lal Isua hn^wltu leh khengbettu te an
TLU
LEH TLUKSAN AWMZIA
163
nih avangin siam thar theih an ni tawh lo va, a thisen mawh chu anmahni leh an fate chungah a tla ta a nih kha. AD 70a Rome sipai General Titus.a hova Jerusalem tihchhiat \um kh^n an t^na khawngaihna chu khar sak an ni ta a, engtikawngmahin ngaihdam theih leh, Chhandam theih an ni tawh lo. Chuvangin chhandamte hi sualah an tlu thei a, thu tak an tl<ksan thei a, an bo leh thei bawk a, an bo hlen hlauh thei bawk a ni tih hi Bible hian a zirtir chiang hle a ni. Bo theih tawh loh tih zirtirtute hian Pathian thu an hriat dan hi a khingbai deuh a ni e.
164 BUNG - 28 Tlu kan tih hi Eng ang hi nge? ZAWHNA (15) : A nih leh Tlu kan tih hi engchin hi nge ni ang le?Suala tlu kan tih te hi engte hi nge? CHHANNA (15) : Suala Tlu kan tih hi lang theia tl<kna leh lang thei lo lama tl<kna a awm thei a. Ringtu piangthar tawh, rinna kawnga chak deuh leh chak l>m lote awm theih a ni bawk a. Rinnaa chak lo nazawng hi tlu an ni kher l>m lo bawk. Tlu kan tih ber hi chu alang apauva pawn lam hmuh theih sual lian; uirena kawnga lo che sual te, mi nu lo luahlan emaw, mi pa lo luahlan ang chi te emaw hi suala tlu chu an ni phawt mai. Tin, \henkhatte phei chuan zu te an lo zuar leh a, nawhchizuar (KS) te kawpin an lo t^l khaw lo leh tawh a, kohhran hoten an l>n chilha \ha taka sim tura an sawm pawhin an sim duh mai lo va, hre reng chungin thil sual an ti lui \hin. Chutiang mite chu sualah an tlu kan ti thei ang chu. Amaherawhchu a hma lama kan sawi tawh ang kh^n suala an tl<k vang ngawt kh^n chhandam an nihna kha vawilehkhatah chhuhsak an ni nghal chuang lo kan tih kha hre reng ila. Tin, thinrim tuar lo va mi lo vaw hlum ta mai ang chite pawh sual lian leh langsar Pathian huat zawng ti an ni a, tualthahna sualah an tlu a ni kan ti thei bawk ang. Amaherawhchu heng sualna te pawh hi sim leh theih vek an ni. Miin a tum l^wk em em v^ng pawh ni lovin, a thinrim tuar lo leh insum thei lo kh^n tual a that mai thei a ni. Amaherawhchu, mi dang thah z>l duhna a nei chuang lo va, mi thah kha chin \han leh dawk lakah a nei zui z>l bawk hek lo. Mahse, tual that suh tih dan bawh chhiatna sualah kh^n a tlu ve tlat si a ni. Amaherawhchu tual thahna
TLU
KAN TIH HI ENG CHIN HI NGE?
165
suala a tl<k av^ng kh^n chawplehchilhin a chhandamna a bo nghal tihna a ni chuang lo va, sim turin hun a la nei a, a la sim thei bawk a, tin, tual a thah zawh chiah kh^n inchhirin a sim leh nghal der pawh a ni thei bawk. Lo sim teh r>ng pawh ni se, kha tual thahna sualah kh^n a tlu tihna a ni tho tho. Tl<kna chu a awm \hin r>nga, awm thei a ni a, awm lo thei lo a nih thu Isua pawhin a sawi a. Tin, Isuan a zirtirte hnenah, Tluknate hi awm lo thei a ni lo; nimahsela tl<kna awmtirtu chung chu a pik e! tiin. (Luk 17:1). Mahse tlu zawng zawngte hi an tlu hlen vek lo va, hawikir leh hi an tam ber z^wk emaw tih tur a ni nghe nghe a ni. Tin, Biak in lam pawh hawi lo l>k a, khawvel politics lama tl^na Pathian ngaihsak miah lova ni tina sum leh pai dik lo taka l^k luh tum char char ang chi te pawh hi suala tlu an ni vek mai. Z< leh sa ch>n a nawhchizuar (KS) te kawpa pawisa kh>la (gambling) nitin t^l ral leh ta mai mai ang chite pawh hi sual a tlu m>k te chu an ni kan ti thei bawk ang. |henkhatin sawn an lo pai a, sawn an lo thl^k bawk a. Hetiang dinhmuna an din lai hian Isua Krista nena inzawmna nung tak tak an nei miah lo va, an \awng\ai ngai lo va, an \awng\ai pawhin an tui tak tak thei lo va, Pathian nen an inhlat em em a ni. Hetiang mite hi tlu kan tih te chu an ni. Amaherawhchu, hetia suala an tl<k reng lai pawh hian, Pathian thu dik an lo hriat tawh leh, an lo pawm tawh kha an la phatsan chuang lova, dik an la ti reng a, \ha an la ti reng bawk a. Thu tak chu an la pawm tlat tho si a ni. Mahse thu tak chu an nunpui lo va, an chak lo va, sualah an tlu ve rih a ni mai. Hetianga suala tlute hi an duh phawt chuan an lo tho leh thei a, tho leh tur pawhin Pathianin a duh a, tlu hlen
166
LEH
THEIH
mai lovin ama hnen lam pana lo hawikir leh turin a ngh^k reng bawk a ni. Pathian fa an nihna te, chhandam an nihna te a la bo mai lo, Pathian fa suala tlu te an ni mai a ni. Amaherawhchu hetiang mite pawh hi an inthlahdah a, an lo hawikir duh lawk lova, an lo thawh duh lawk loh bawk chuan, sim hman lovin an thi palh thei a ni. Sual sim leh hman lova thi an nih chuan, v^n rorelnaah an chanchin ngaihtuah a ni ang a, Thih thlenga rinawm peih lo, sual hneh lova thi, chhandamna ngain>ptu chhandam tl^k loh tiin Nunna Bu ata an hming thai bo a ni ang. Tichuan khawvel t^wpah Lal Isua lo kal ni chuan chhandam an ni thei dawn ta lo, an boral dawn tihna a nih chu. Chuv^ngin suala tl<k hlen hi a hlauhawm em em a. Kan chak lova kan lo tlu a nih pawhin, kan tlu lui reng tur a ni lo va, a rang thei ang berin kan sualte simin, kan tho leh vat z>l z^wk tur a ni. Lang lo lama suala tl<kna : Tin, lang lo lamah suala tl<kna a awm thei bawk a. Tumahin suala tlu tih an hre kher lo vang. Kohhranah te pawh rawngbawltu an ni reng tho, mahse khatih lai reng pawh kh^n sualah an lo tlu reng thei a ni. Thi reng sia nung hming pu tih ang kha an lo ni reng thei a ni. (Thup 3:1). Mi thil r<ksak leh eir<kna thil (corruption) lo ti \hin te pawh hi pawn lamah lang chhuak kher lo mahse suala tlu an ni vek mai. Tin, kohhran chh<nga politics khelh ching te, hruaitu thlanna tura dawt thu hmanga tute emaw lo sawichhiat vak vak te, itsikna leh huatna thinlung neih tlat te pawh hi lang lo lama suala tl<kna an ni vek a ni. Mi rel chin te, d^wta mi h>k te, hmangaihna tl^kchhamna te pawh hi lang lo lama suala tl<kna vek an ni. Heng sualna zawng zawngte hi sim a nih loh chuan, boralpui leh theih sualna vek an ni bawk.
TLU
167
Hnung Tawlh : Rinna kawngah hian hnungtawlh a awm leh theih a, hei pawh hi tl<kna chikhat chu a ni ve tho mai. Inkh^wm an thlahdah \an phawt mai a, \awng\ai an thlahthlam a, Bible chhiar an thlahthlam a, tin, rawngbawlna lamah pawh an inhmang \ha peih tawh lo va, Chawlhnia Pathian Biak in lam pan aiin khawimaw laia \hian te nen lehkhaden ( Playing Card) lo den vel te nuam an lo ti leh \an ta z^wk a. Zawi zawiin an tawlh hla hret hret a, an inlaml>t thuai loh phei chuan heng hnungtawlh ching hote pawh hi Thlarau Thianghlim ti l<ngngaiin Pathian leh a kohhran an chhuahsan daih thei a ni. Pathian leh thu taka lawmna r>ng r>ng nei lovin an ro leh reng thei a ni. Thufingte 14:14-ah chuan, Thinlunga hnungtawlh mi chu ama duhdanin a khat ang a; Mi \ha chu amah leh amah a intilungawi ang tiin a sawi a. Suala tl<kna leh hnungtawlhna hi pawn lama lang chhuak thei; z< ruihna emaw, uirena emaw, rukr<kna emaw, tualthahna emaw hi a ni kher lo va. Thinlung lamah chhungril lam nunah rinna tl^kchhamna te, dawngdahna leh thatchhiatna-ah te a tal luh theih a ni. Tin, mahni hnungtawlh tih inhre hauh lo chung pawhin kan lo hnung tawlh reng thei bawk a ni. Suala tlu lo leh, \ha anga kan inngaih reng lai te, rawngbawla kan hmanhlel hle renga kan inhriat lai te pawh hian, kan lo hnungtawlh reng thei a ni. Kohhran inkaihhruaina leh Bible zirtirna thurin (doctrin) pawm reng chung si hian, chhungril lamah hnungtawlh theih a ni. Pastor L. Hmingliana (L) kh^n, Ringtute hi, ni tina hma lam pana kan \hang z>l lo a nih chuan, kan hnungtawlh m>k tihna a ni. Dinhmun ngaia ding reng nia kan inhriat lai te hian kan lo hnungtawlh reng a lo ni, tia a sawi ka la hre
168
LEH
THEIH
reng \hin. Chu chu thu dik tak a ni. Ringtu ngai awh nia inhriate hi kan lo hnung tawlh reng tihna a nih chu. Hetianga hnungtawlhna laka mi a hawikir duh lo va, a hnungtawlh zui z>l a nih chuan, zawite tein a chau hret hret a, a t^wpah chuan \awng\ai pawh \awng\ai thei tawh lovin, sual khur th<k takah tluin an pil bo hlen leh hlauh thei a ni. Israel mi tam tak te pawh kha he hnungtawlhna a\ang hian an lo bo hlen tawh \hin a ni. Mi an tl<kin an tho leh lo vang >m ni? Mi a p>n bovin a lo kr leh lovang >m ni? Engati nge he Jerusalem mite hi, Kumkhuaa hnungtawlh t<ra an tawlh thl<k tk le? Bumna an vuan tlat, kr leh an duh lo, tiin zawlnei \ahbelh Jeremia pawn a lo \ahpui \hin a nih kha. (Jer 8:4). Hnungtawlh hlen te, tl<k hlen te hi a hlauhawm em em a ni. Hei hian Pathiana mi piangthar tawhte pawh an bo leh thei a ni tih a tichiang hle a ni. Hnungtawlh hmang Israel lo kir rawh, tih hi Lalpa thu chhuak a ni, (Jer 3:12) Aw, hnungtawlh hmang fate u, lo kir ula, in hnungtawlh \hinnate chu ka ti dam ang e tiin Lalpan min ko a ni.(Jer 3:22). Chuv^ngin Rinnaah chuan in awm emaw, nangmahni ngei inchhin thin ula; nangmahni ngei in fiah thin rawh u. A nih loh leh, nangmahniah Isua Krista chu a awm tih nangmahni ngeiin in hre fiah lo vem ni? tiin Tirhkoh Paula kh^n kohhran hote a lo fuih \hin r>ng a nih kha. (2 Kor. 13:5). Tunhmaa thlaraua khat leh hlim em em, Pathian thu sawi la titi ho nuam ti em em \hin te kha tunah chuan an lo khawro zo ta a, politic sawi leh mi chanchin a chhe zawnga sawi leh mi rel te chu nuam an lo ti leh ta z^wk a. Nitin, zing chhun zana Pathian p^wla \awng\ai nuam ti em em \hin te kha tunah chuan dan ang lekin an \awng\ai a, an
TLU
169
\awng\ai te pawh a lo tuihul zo ta. Pastor leh kohhran upa te an r>l a, ringtu unau inhmangaihna thlum tak an nei tawh lo va, an thiltih r>ng r>ng chu dan ang lekin a langa mawiah chauh an ti ta \hin a ni. Chutiang dinhmun chu lum si lo vawt bawk si lo, lum chang chang Laodikei kohhran dinhmun chiah kha a nih avangin a hlauhawm em em a, mahni \haa inngaih tlatna suala tl<kna chikhat mahni inhriatchhuah har em em si natna a ni. Chutiang ang dinhmuna kan lo awm tawh a nih chuan, kan nihna dik tak te inhmuchhuaka thinlung inngaitl^wma sual simna tak zet n>n Pathian lama kan hawikir a hun takzet tihna a ni. Chuti a nih loh chuan, Pathiain a k^ ata min chhakchhuak mai dawn a ni. (Thup 3:14-16). Pathianin a k^ ata a chh^kchhuah tawh te chu chhandam an ni thei dawn lo, an bo hlen dawn tihna a ni.
170 BUNG - 29 Tuman Pa kut ata an chhuhsak thei lovang ZAWHNA (16) : Eng pawh tisual leh mah ila, chhandamna a bo thei tawh lo tih zirtirtute hian, Pathian khawngaihna huang chh<nga t^l l<t turin mihring hian ama duhthu ngawt chuan theihna a nei lo va, chuta \anga t^lchhuak leh tur pawhin chakna a nei hek lo. Chuv^ngin chhandamna huang chh<ngah mihring hian duha l<t a, duh loh huna chhuahsan leh mai theih ni se, Pathian aia chak emaw, Pathian tluk emaw an ni tihna a ni ang a; Isuan, Anni mi petu, ka Pa chu, mi zawng zawng aia ropui ber a ni a; tuman Pa kut ata an chhuhsak thei lovang (Joh 10:30) a tih hi thu awmze nei lo a ni ang, vawikhat chhandamna huangchh<nga kan lo luh tawh chuan, keimahni duh thuin kan t^l chhuak thei tawh lo. Chuv^ngin kan pianthar tawh chuan sual sim lovin thi mah ila chhandam kan ni dawn tho tho, tiin an sawi \hin a, kan lo ^wih ve hle mai a, chu chu a dik em ? CHHANNA (16) : Dik lo ve. Han hriat thuak chuan dik ^wm takin a lang a, mahse ngun taka ngaituah chuan, Bible zirtirna n>n a inkalh tlat a ni tih i hre thei ang. Chutianga sawitute chuan Pathian thu kalhmang leh, Biblein Pathian mizia leh a nungchang a puanchhuah te hi an hrethiam lo hle tihna a ni. Pathian chu Hmangaihna a ni a. (Joh 4:8). Mihringte leh v^ntirhkohte a siam hian, Robot kh^wl mahnia engmah ti thei lo, thu petu (opperator) thupek (command) ang anga che a; thil ti \hin ang lekin mihring te leh vantirhkohte hi a siam lo va, chhia leh \ha hriatna fim leh, duh thlan theihna zal>nna neiin a siam a ni. An duhthlanna kalh z^wngin tumah a ti lui ngai hek lo.
TUMAN PA
KUT ATA AN CHHUHSAK THEI LOVANG
171
Hmangaihnaah chuan tih luihna (by force) a awm lo va, an duh emaw, duh lo emaw, tharum thawha tih luihna hmanga inawp beh leh inkhuahkhirh hi a awm ngai hek lo. Chuv^ngin hmangaihna Pathian chuan, an duh emaw duh lo emaw tharum thawha mihringte chhandam luih tlat hi a tum ngai lova, thil sual ti duh tlat ten thil sual an tih theih lohna tura khuahkhirha chelh beh tlat a tum ngai bawk lo va, an duh lo chung a thu ^wihtir tumin a tilui ngai bawk hek lo. V^ntirhkohte pawh duh thlan theihna neiin a siam a, an duh chuan Pathian thu ^wih an thlang thei a, an duh chuan Pathian thu ^wih loh an thlang thei bawk a, tumah a ti lui lo. Chuv^ng tak chuan vantirhkoh chungnung ber Lucifera meuh pawh kha a tirah chuan Pathian kianga awm \hin, \ha famkim sual nei lo a ni a. Mahse, ama duh thu ngeiin Pathian thu ^wih loh a thlang a, ama duh thu ngeiin Pathian hmangaihna hu^ng chh<ng a\angin a t^l chhuak a, v^nah helna a chawk chhuak ta r>ng a nih kha. Pathianin tihluihna hmangin a dod^l hauh lo. Chutiang bawkin, a hnung zuitu vantirhkoh dangte pawh a tirah \ha famkim an ni a, Pathian ^ngchh<nga awmsa vek an ni a, mahse an duh thu ngeiin Pathian thu ^wih aiin Lucifera thu ^wih an thlang a, Pathian hnen ata an t^l chhuak daih mai a nih kha. Chutiang z>lin, Evi leh Adama te pawh kha \ha famkima siam an ni a, Pathian ^ngchh<nga awm an ni a, Pa kuta awm an ni. Mahse, vana vantirhkohte ang bawkin chhia leh \ha hriatna (Conscience) leh, duhthlan theihna zal>nna (freedom of choice) neia siam an ni a. An duhthu ngeiin Pathian thu an bawhchhia a, Pathian hnen a\angin an t^l chhuak ta a nih kha. Pathian aiin an chak a, Pathian aiin thil an ti thei tihna a ni chuang hlei nem.
172
LEH
THEIH
Chutiang bawkin piangthar tawh te pawh, anmahni duh thuin Pathian hnen ata an t^l chhuak thei a, an v^k bo leh thei a, an v^k bo leh \hin r>ng a ni. Pathian vah bo luihtir an ni r>ng r>ng lo va, anmahni duhna leh chknaa v^k bo an ni z^wk. Fapa tl^n bo tehkhin thuah pawh mahni duh thua Pa khawngaihna hu^ng chh<ng a\anga t^l chhuah theih a nihzia leh, mahni duh thu ngeia Pa khawngaihna huang chh<nga luh leh theih a nihzia chiang takin Lal Isuan zirtirna min lo pe tawh a nih kha. Fapa tl^n bo kha, ama duh thu ngeiin Pa khawngaihna huangchh<ng a\angin a tl^n chhuak a, Pain tl^n chhuak thei lo turin a khuahkhirh lui hauh lo. Pa aia a chak zawk v^ng emaw, thil a tih theih z^wk v^ng emawa t^l chhuak thei a ni tihna pawh a ni lo va, sual leh \ha thlang thei tura duhthlan theihna zal>nna a neih kha a hmang a, chu chu Pain a dipd^l lova, tihluihna hmangin a khapbet lo tihna a ni z^wk. Chutiang bawkin Pa khawngaihna huangchh<nga lo haw leh a duh pawhin tih luihna ni lovin ama duhthlanna ngei hmangin a lo l<t leh mai a ni z^wk a, chu chu Pain a lo hnar chuang hek lo a nih kha. He fapa tl^n bo tehkhin thu hian Pathian mize dik tak leh a rorel d^n phung chu dik takin a t^r lang a ni. (Luka 15:11-20). He tehkhin thua Pa chanchin Isuan a sawi hi kan v^n Pa Pathian entirna leh tehkhinna a ni a. Fapa tl^n bo hi a mi te, mihring suala tlu te leh, v^k bo te entirna leh tehkhinna a ni bawk a. He tehkhin thuah hian, Pa Pathian mize dik tak chu kan hmu a. Pathian chu hmangaihna Pathian a ni a, dikna Pathian a ni bawk a, tihluihna leh tharum hmanga a mite awpbet \hin Pathian a ni lo va, hmangaihnaa khat Pathian a nih av^ngin tihluihna leh tharum hmanga thu
TUMAN PA
173
in^wihtirna-ah lawmna a nei bawk hek lo va, miin a duhthlanna ngei hmanga amah an hmangaih leh a thu an ^wihnaah chauh lawmna a nei a ni tih chiang takin kan hmu thei a ni. Chu b^kah miin a duh a nih phawt chuan ama duhthu leh ama chakna ngei hmangin Pathian thu ^wih loh leh, a hnen a\anga tl^n bo an thlang thei a, chu chu a chakna leh tharum hmanga tihluihnaa d^l a tum ngai lo tih pawh chiang takin kan hre thei a ni. Pathian chu engkim ti thei leh engkim hretu a ni a. Tih luihna leh tharum hmang duh tak tak nise, a tira Luciferan vana sual rawng a bawl \an dawn laite khan thil sual ti thei map lo turin a hmet khawng reng thei ang chu. Chutiang bawkin Evi leh Adama te pawh khan Pathianin ei a phal loh chhia leh \ha hriatna thei ei an tum lai kh^n tihluihna leh tharum hmang duh ni se, ei thei lo turin a chelh khawng reng thei ang, kha thei ei thei lo tur khan an kha te pawh a ti chih tlat thei a ni. Mahse chu chu Pathianin a ti duh lo, a chhan chu a rorel dikna leh a hmangaihna mize kalh tlat a nih av^ng a ni. Tichuan Lucifera (Setana) leh a hnung zuitu vantirhkohte pawh kh^n an duhthlanna ngeiin sual an thlang a, Pathian hmangaihna huangchhung a\angin anmahni chakna hmangin an t^l chhuak a, chatuanin Pathian nen an in\hen hlen dawn ta a ni. Chutiang bawkin, Evi leh Adama te pawh anmahni duhthu leh anmahni chakna ngei hmangin sual an thlang a, Pathian khawngaihna huangchh<ng a\angin an t^l chhuak a, A Fapa Isua Krista hmangin Kros-ah rawn tlan leh lo phei se chu Pathian nen chatuana in\hen hlen tur leh chatuana boral hlen hlauh tur an lo ni ta a nih kha. Pathian chuan, Chhia leh \ha hriatna thei hi in ei tur a ni lo, in ei chuan in thi ngei tur a ni tia a hrilh kha a duh t^wk a, chu
174
LEH
THEIH
chu an ^wih lova an ei lui a nih chuan; a sawi l^wk ang ngei kh^n an sual man thihna chu an tuar mai tur a ni. Tuman Pa kut ata an chhuhsak thei lovang (Joh 10:30) a tia l^wm, tih thu chang chawia engpawh ti sual leh mahse an bo thei tawh lo, tih hi ngaihdan ^tthl^k tak a ni. Kan sawi tawh ang kh^n Evi leh Adma te pawh Pa Pathian kuta awm an ni a, mahse Pa kut ata an bo tlat si a nih kha. Setanan Pa kha a hneh >m mai a, Pa kha a va nam kiang dawrh a, Pa kut ami kha a va chhuh tihna a ni lo va, thl>mna itawm tak hmangin an thinlung chu a va thl>m a, tichuan mihringte chuan anmahni duh thlanna ngei hmangin Pa kut ata an t^l chhuak ta mai a ni z^wk. Pa kuta kan awm duh chh<ng chu tumahin kan duh lo chung Pa kut ata hi min chhuh thei lo tih hi thu dik tak chu a ni. Amaherawhchu, Pa kuta kan awm reng d^n chu a thu kan ^wih z>lnaah chauh hian a ni. A thupekte pawm si lovin, Amah ka hria, titu chu mi dawthei a ni, thutak amahah a awm lo. Tupawh a thu pawm erawh chu amahah chuan Pathian a hmangaihna a famkim tak zet tawh a ni. Amahah kan awm tih he miah hian kan inhria a ni tiin, Pathian thuin min hrilh a ni. (1 Joh 2:4,5). Isuan, Amahah awm reng turin min duh a, Keimahah awm reng rawh u, kei pawh nangmahniah ka awm reng angMi , keimaha a awm reng loh chuan p>ng anga paih chhuahin a awm a, a vuai thin; tin, an fawm a, meiah an paih a, a k^ng \hin a ti a. (Joh 15:4;6). Keimahah ka awmtir lui tlat dawn che u, a ti lo va, Keimahah awm reng rawh u, tiin a ngenin min ng>n z^wk a ni. Hei hian kan duh thlanna ngeia Ama thu ^wih tura min duhzia a ti lang chiang hle bawk a ni. Amaha kan awm reng theihna chu; Thlarau Thianghlim min p>k lawm taka
TUMAN PA
175
kan lo channa a\angin a ni a. Amaha kan awm reng leh Amah chu keimahniah a awm reng tih he miah hian kan hria, A thlarau min p>k tawh avang hian.(1 Joh 4:13). Amaherawhchu,Thlarau Thianghlim pawh hi kan hnar thei a, kan ti vui thei a, kan ti lungngai thei bawk a, min chhuah san leh daih thei bawk a ni tih pawh kan hriat tel a \<l hle a ni. (Eph 4:30, 1Sam 16:14). Tichuan kan zawhna chhanna turah bawk kh^n lo l<t leh ila, piangthar tawh pawh ni ila, Isua n>n lo inzawm tawhin Thlarau Thianghlim chang tawh pawh ni ila, kan duhthlannain sualah kan la tlu thei a, kan la bo leh thei a, kan bo hlen leh hlauh thei tho bawk a ni tih hi a chiang em em a ni. Amherawhchu, a bo theih tih kan sawi v^ngin bo tur tihna a ni kher lo va, A thup>kte z^wm a, keimahnia Thlarau Thianghlim lo awm hi kan hnar lo va; kan ti lungai lo a nih chuan leh, nitin Krista n>na kan inzawm reng a, Bible zirtirna ang z>a kan kal a nih phawt chuan, engtikawng mahin kan bo thei dawn lo tih erawh chu a chiang hle bawk a ni. Pathian thuin, Sual man chu thihna a ni si a tiin a sawi a. (Rom 6:23). Chutichunga miin sual an ti lui zel a, an sim lo a nih bawk si chuan, sual man chatuana thihna chu an chan tur a ni mai. Tupawh mi duh lova, ka thusawite vawng lo chuan thiam loh chantirtu pakhat a nei a ni, ka thusawi kha, kha mi thu ngei khan, ni kin niah chuan amah chu thiam loh a la chantir ang tiin Isuan a sawi a ni. (Joh 12:48). A thu an ^wih loh leh an bawhchhiata ngei kh^n nikin niah thiam loh a la chantir dawn a nih chu.Thil sual ti reng chung pawhin chhandam kan ni dawn tho, chhandamna hi a bo thei tawh lo tih lampang hi Pathian thuah hian a awm lo r>ng r>ng tih hi kan hre tur a ni.
176
LEH
THEIH
Chuv^ngin mihringte hian, keimahni duh thu leh keimahni chakna ngei hmangin sual kan thlang thei a, Pathian khawngaihna huangchh<ng a\angin kan tl^n bo thei a ni tih hi a chiang hle a. Chuv^ngin, John Calvina te, PC Biaksiama te, Lal Thanliana te hi kan mi ngaihsan tak te ni mah se, John Calvina sawi a ni emaw, PC Biaksiama sawi a ni emaw, mi dang dangin an sawi a ni emaw, Bible-a Isua zirtirna kalh a nih si chuan pawm loh tawp mai tur a ni. |hian ring suh ula, hruaituah chuan rinna nghat suh u (Mika 7:5) Mihring rin ai chuan LALPA-a rinna nghah hi a \ha zawk a ni.Mi liante rin ai chuan LALPA-a rinna nghah hi a tha zawk a ni.(Sam 118:8,9) tih ziak a ni a. Chuvangin, anniho ai chuan Isua thu sawi, Bible-a Pathian miten Thlarau Thianghlim th^wkkhumna a\anga an lo ziah hi kei chuan nasa fein ka ring z^wk a ni. Tl<k theih loh emaw, bo leh theih tawh loh emaw hi ni tak tak se zawng, In tlu dah ang e. In bo leh dah ange fimkhur rawh u tih ang chi infuihna \awngkam te hi Bible-ah hian hman a \ul lovang. Tl<k leh theih, tl<k hlen leh theih, bo leh theih, bo hlen leh theih a nih av^ng chauhvin, tlu lo tur leh bo lo tura infuihna leh, inzilhna \awngkam te hi hman a ngai a ni z^wk. In hmaah nunna leh thihna, malsawmna leh nchhia ka dah tih tunah hian in chungchang thua hretu atan lei leh van ka ko a ni; chutichuan nunna chu thlang rawh u, in nun theih nan, nangni leh inthlahte nen (Deu 30:19) tiin Pathian chuan Mosia hmangin duhthlang turin a ng>n tih kan hmu a. Chutiang bawkin Joshua kh^n Israel te hn>nah, Tin, LALPA rawngbwl hi a tha lo awm anga in hriat chuan vawiinah hian tu rawng nge in bawl dawn thlang
TUMAN PA
177
mai rawh u; in thlahtuten Lui rala a rawng an bawl thin pathiante kha nge, in luah ram Amor-hote pathiante kha? Kei leh ka chh<ngte erawh hi zawngin LALPA rawng ania kan bawl dawn ni, (Josh 24:15) tiin duh thlang turin a hriattir a ni. Pathian hian Kalvary Kraws-a Isua Krista hmanga khawngaihnaa chhandamna min rawn p>k hi, kan duh lo chung min barh luih a tum lo va, kan duhthlanna hmang ngei a lo pawm ve turin min ngiat z^wk a ni. Kan duh a \ha lam thlang thei, kan duha sual lam thlang thei turin kawng min hawn sak a ni. Chu kan duhthlan theihna zal>nna chu tihluihna (by force) leh tharum hmanga min thunun (control) sak a tum lo. Duh tak tak ni se, Pathian hian mi zawng zawng hi a thu ^wih turin min tilui thei vek ang. Tin, thil sual ti thei miah lo tur pawhin min chelh khawng reng thei bawk ang. Mahse chu chu a Pathianna mizia leh a dikna n>na inkalh tlat a nih avangin a ti duh lo va, a ti thei bawk lo a ni. Chuvangin, mihringte hi, kan duhthlanna ngeiin Pathian hn>n ata kan t^lchhuak thei a, kan duh phawt chuan Pathian hn>n ata kan v^k bo thei bawk a ni tih hi Bible zirtirna a\ang hian a chiang em em a ni. huvangin Bible-a mi bo leh te zawng zawng pawh hi anmahni duhthlanna ngeia bo te an ni a, Pathian thu aia mihringte zirtirna thu an zawm duh tlat vanga bo an ni vek bawk a ni. Mi tam takin, Lal Isua ringa vawikhat kan pian thar tawh phawt chuan chatuan nunna kan nei tawh a, chhandam kan ni tawh, chu chu engtikawng mahin a bosan theih tawh loh. A d^n leh thup>k te hi kan zawm vek theih pawh a ni lo va, zawm vek pawh a \ul hek lo. Chawlhni serh kher pawh a \ul hek lo va, kan piangthar tawh a, Lal Isua kan ring tawh
178
LEH
THEIH
a nih chuan chatuan nunna chu kan nei tawh a ni. Chu chu engtikawngmahin kan bosan thei tawh lo. Amah kan Lal isua ngeiin, Tupawh Fa ring apiangin chatuan nunna an nei tawh tiin a sawi alawm, (Joh 3:36) an ti mai \hin a. Pathian thu an duh lai a tumbung, a \hen azar chauh lain an duhd^nin an sawi mai \hin a ni. Hetiang zirtirna hi han ngaih thuak chuan niawm takin a lang a ni mai thei e. Mahse a sentence pum hi chhiar tur a ni. Tupawh Fa ring apiangin chatuan nunna an nei tawh, nimahsela tupawh Fa thu awih lo apiangin nunna an nei lo vang a, Pathian thinur an chungah a awm reng z^wk a ni, a ti a.(Joh 3:36) A chiang hle mai. Isua ka ring tih ringawt hi a t^wk lo va, nitin a thu zawm z>lna hi a ngai tel tlat a ni. Tupawh Fa thu awih lo apiangin nunna an nei lo vang tih hi hriat tel z>l tur a ni. Kartin Pathian d^n zinga pakhat engemaw ber hi kan thih ni thlenga kan bawhchhe lui z>l a nih ngat chuan, eng ang pawhin lo piangthar tawh mah ila chhandam kan ni dawn chuang lo, kan boral leh dawn tho tho tihna a nih chu. Tupawh Fa thu awih lo apiangin nunna an nei lo vang a ti tlat a lawm. A dan leh thup>k ^wih duh lo leh z^wm duh lo na nana chu an boral leh ngei ngei dawn a ni.
179 BUNG - 30 Pa leh fa tehkhin thu dik lo chu ZAWHNA (17): Liana chu Khuma fapa a ni a, eng ang pawhin lo sualin, Kh<ma hnen a\ang kh^n v^k bo daih pawh nimah sela, Kh<ma fa a nihna kha a bo thei chuang lo r>ng r>ng, Khuma fa a ni tho tho. Chutiang bawkin, mi chu vawikhat a lo pianthar tawh chuan Pathian Fa a lo ni tawh a, chu Pathian fa a nihna chu a thiltih sual leh \hinna mai mai khan a thai chhe thei tawh lo, eng anga sualna lian pawh lo ti leh \hin mah se, Pathian fa a nihna a bo thei lo. Sual sim leh hman lovin lo thi ta pawh ni se, Pathian fa a nihna kha a bo thei tawh chuang lo, Pathian fa a ni tho tho. Krista hmangaihna ata chu tuin nge min \hen ang? Hrehawmnain emaw, lungngaihnain emaw, tihduhdahnain emaw, \amin emaw, saruaknain emaw, hlauhawmnain emaw, khandaihin emaw min \hen ang em ni?... Thihna te, nunna te, vantirhkoh te, lalna te, thil awm sa te, thil lo la awm tur te, thiltihtheihna te, snna te, th<kna te, thil siam dang r>ng r>ngte pawhin, kan Lalpa Krista Isuaa awm Pathian hmangaihna ata chu mi \hen thei lovang tih dik takin ka hre si a tih a ni. (Rom 8:35,38,39). Chuv^ngin kan pianthar tawh chuan eng ang pawhin thil sual lo ti leh pawh ni ila, Pathian fa kan nihna hi a bo thei tawh lo va, Pathian min hmangaihna pawh hi a bo thei tawh lo, an ti a, chu chu a dik em? CHHANNA (17 : Hetia pawnl^ng taka han ngaih thuak chuan dik angin a lang a, mahse belhchian leh chh<t chianin he ngaihdan hi a dik lo hulhual a ni. Mihringten fa atana kan in hrin d^n leh, Pathinin fa atana min hrin d^n hi chh<n leh z^n ang hlauhvin a danglam a ni tih kan hre tur
180
LEH
THEIH
a ni. Mihring kan inhrin d^n leh, pafa kan nih d^n chu, nupa inp^wlnaa mipa chi leh hmeichhe chi inpawlh thisen a\angin fa kan inhring a ni a. Pathianin fa atana min hrin d^n erawhchu chutianga inp^wlna a\ang chuan a ni ve lo va, A thil siamte hmahruaitu ang kan lo nih theih nan, ama duhzawngin thutak lakah chuan min hring a ni tiin, Pathian thuin min hrilh. (Jak 1:18) Chi chhe thei lakah ni lovin, Pathian thu nung reng leh awm rengah chuan chi chhe thei lo laka piangthar in ni z^wk si a tiin Pathian thu chuan chi chhe thei lo laka piang kan nihzia a sawi a. (1 Pet 1:23). Chu chu Pathian thu tak leh, Thlarauva piantharna kan tih hi a ni. Thlarauva piantharna awmzia chu, Lal Isua Krista mahni mimal Lal leh Chhandamtu tak atana pawm tlatna leh, Amah nena inzawm tlatna hi a ni a. Chu chu Rinna (By Faith)-in a ni. Pathianin khawvel a hmangaih em em a, chutichuan a Fapa mal neih chhun a pe a, amah chu tupawh a ring apiang an boral loh va, chatuana nunna an neih zawk nan tih a ni a. (Joh 3:16). Pathian fapa Isua Krista kan tan kros-ah a thi a, thihna hneha thl^n ata a thawhlehna chuan thiam min chantir a ni, ka tih \hat leh d^n zawm \hat vang ni lovin, ama khawngaihna avang z^wkin min chhandam a ni, tih thinlung ch<ngril taka rinna leh, thlarauva zu hriatna a\anga Isua Krista Lal leh Chhandamtu atana zu pawmna hi Pathian faa vuah kan nih theih d^n chu a ni. Chu chu miin a rin takzeta, a piangthar takzet a nih chuan, piangthar a ni tih a lo lan chhuah d^n hmasa ber chu - sual simna leh a thupekte zawmnaah a ni. Tichuan, Pathian faa vuah kan nihna hi Rinna kut atanga lo dawn a ngai a, a ring lo chu Pathian faa vuah an ni thei chuang hauh lo tih kan hre tur a ni. Mihringah
PA
LEH FA TEHKHIN THU DIK LO CHU
181
erawh chuan, Pa chi a\anga lo piang a nih tawh phawt chuan, a ring emaw ring lo emaw a pa fa kha a ni tho tho va. Pathian lamah erawh chuan ring lo tlat tute tan Pathian fa nih ve theih d^n kawng a awm lo a ni. Pathian fa kan nih theihna chu Rinnain a nih tlat av^ngin, rinna kan hloh emaw, rinna kan b^nsan emaw chuan, Pathian fa nihna hi hloh leh theih a ni tlat a, Diabola fa, kan ni leh thei zawk tih hi kan hrethiam tur a ni. Nimahsela, nakin hunah chuan mi thenkhatte chu, mi dawtheite verv>kna av^ngin hruaibona thlaraute leh ramhuaite zirtirna thu ngaihsakin rinna chu an la b^nsan ang tih Thlarau chuan chiang takin a sawi a tia Paulan a lo sawi ang hian. (1Tim 4:1;2). Chuv^ngin rinna hi b^nsan leh theih a ni tih hi a chiang hle a, keini lo sawi ve vang ni lovin, keini aia hre chiang z^wktu Thlarau Thianghlim sawi ngei a nih tlat av^ngin tuma hnial theih a ni lo. Miin rinna a b^nsan a, thih thlenga a lo hawikir leh lo a nih phawt chuan, engtikawngmahin Pathian fa a ni thei lo. Khawvel fa, Diabola fa a ni leh mai dawn tihna a ni a, chhandam a ni thei lova, ro luahtu pawh a ni thei dawn lo a ni. Mi \henkhatin, Krista hmangaihna ata chu tuin nge min \hen ang? Hrehawmnain emaw, lungngaihnain emaw, tihduhdahnain emaw, \amin emaw, saruaknain emaw, hlauhawmnain emaw, khandaihin emaw min \hen ang em ni? Thihna te, nunna te, vantirhkoh te, lalna te, thil awm sa te, thil lo la awm tur te, thiltihtheihna te, snna te, th<kna te, thil siam dang r>ng r>ngte pawhin, kan Lalpa Krista Isuaa awm Pathian hmangaihna ata chu mi \hen thei lovang tih dik takin ka hre si a tih a ni a. (Rom 8:35-39). Chuv^ngin eng ang pawhin sualah lo tlu leh mah ila, chhandam kan nihna chu a bo thei dawn chuang lo, Pathian hmangaihna ata chu engmahin min \hen thei tawh lo, tiin
182
LEH
THEIH
Rom 8:35-39 thu hi dik lo takin \anchhanah an hmang \hin a, a pawi em em a ni. Paulan, he thu a sawi hian a tum tak chu, Eng anga sual lian pawh lo ti leh mah ila, sual chu sim leh hman lovin thi mah ila, chu kan thil sual tih chuan, Pathian hmangaihna ata min \hen thei tawh lo tih lam hi a sawi tum a ni r>ng r>ng lo. A sawi chhuah tum tak z^wk chu, Pathian hmangaihna th<kzia hriaa lo tem (experience) tawhte chuan, Pathian kianga awm reng mai hi nuam an tiin an duh ber a nih tawh a, chuvangin an Kristianna nun kawng zawh mek lai chu hrehawmin retheih thl^k hle mah se, Pathian hmangaihna ata vah bo an duh tawh lo va, engtianga harsatna leh hrehawmna pawhin nuai v>l mahse, Isua Krista hi an phatsan phal tawh lo va, thih thlengin a thu zawm chu an thlang z^wk \hin a ni tih hi a sawi chhuah tum chu a ni z^wk. Kan chhiar t^k ang kh^n, Hrehawmnain emaw, lungngaihnain emaw, tihduhdahnain emaw, \amin emaw, saruaknain emaw, hlauhawmnain emaw, khandaihin emaw, Thihna te, nunna te, vantirhkoh te, lalna te, thil awm sa te, thil lo la awm tur te, thiltihtheihna te, snna te, th<kna te, thil siam dang r>ng r>ngte pawhin, Pathian nena kan inzawmna min tih chhiatsak kan phal lo va, min tichhe thei lo a ni. Amaherawhchu sual hi chuan englai pawhin Pathian nen min \hen hrang thei reng a ni. Hre reng chunga Pathian D^n bawhchhiatna suala tl<k luih zelna leh, thih thleng pawha sim duh si loh sualna chuan Pathian hnen a\angin chatuanin min pawt \hen leh thei tlat si a ni. Chuv^ngin he lai Bible chang hian Pianthar hnuah sim leh hman lovin sualah lo tlu leh mah se, Pathian nen an in\hen thei tawh chuang lo, Pathianin a hmangaih reng tho va, chhandam an ni dawn tho tho tih hi a sawi tum a ni lo hrim hrim. Sualna hi chuan eng lai pawhin Pathian n>n min \hen hrang thei reng a ni tih hi kan hre tur a ni.
183 BUNG - 31 Lucifera meuh pawh a bo leh a, a bo hlen bawk Lucifera pawh a bo leh, Lucifer-a (Setana) pawh kha, a tirah \ha famkima siam a ni a, Pathian kianga awm reng a ni a. Mahse, ama duh thu ngeiin sual a thlang a, sualah a tlu a, a hawikir duh ta si lo va, chuv^ng chuan Pathian nen an in\hen hlen dawn ta a, chatuanin Pathian hmangaihna ata \henin a awm hlen dawn ta a ni. Chuv^ngin t<nah ngei pawh hian, mi chu eng anga piangthar \ha pawh lo ni se, Pathian D^n leh thupekte pawisa lova, a bawhchhiat zui zel a, thih thleng pawha a sim duh si loh chuan Pathian nen chatuanin an in\hen leh dawn tih a chiang khawp mai. A chhan chu, Pathianin a hmangaih loh v^ng ni lovin, Pathian rorelna d^n dikna a v^ngin, sual leh \ha hi awm d<n thei a ni lo va, thim leh >ng hi awm d<n thei a ni bawk hek lo va, chu d^n (Principle) av^ng chuan, sual sim lo misual te leh, Pathian chu engtikawngmahin ch>ng d<n thei an ni lo va, an in\hen a \<l tlat a ni z^wk. T<na vana vantirhkoh te ngei pawh khian sual hi lo thlangin sualah lo tlu ta se, an sim a, Pathianin a ngaidam leh a nih ngawt loh chuan, van a\anga paihchhuah tur an ni tho tho. Pathian lalram chh<ngah sual awm phal a ni lo. Beliara leh Kristan inremna an nei lova, thim leh >ngin inp^wlna a nei lo ang bawkin, sual leh \ha hi awm d<n thei an ni lo hrim hrim. (2 Kor. 6:14;15). Chuv^ngin, Chhandam bo thei lo tih zirtirtute hian, Pathian mizia leh, Pathian thu kalphung hi an hre fuh t^wk lo a ni tih a chiang hle a. Sual sim lo te vanrama an kal theih d^n tur hi Bible khawi laiahmah a chuang lo a ni.
184
LEH
THEIH
Sual chawpa chhandam tur tumah an awm lo va, sual chawpa vanrama kal tur tumah an awm hek lo. Sual lak a\anga chhandam tur kan ni a, sual simte chauh vanramah an l<t dawn a ni. Pathian fa nihna chu Rinnaa chan a ni a, chu rinna lo lanna chu sual sima A thup>k zawma baptisma channa hi a ni a. (Tirh 2:38;41). Rinna rah chu sual simna leh, Pathian thup>kte zawmna a nih tlat av^ngin. Pathian thup>kte z^wm lova thil sual tih duhna r>ng r>ng chu rin lohna rah a ni z>l z^wk a ni. Chuv^ngin, piangthar tawh inti siten, sual eng pawh ti mah ila, ka bo thei tawh lo an han ti thei hi chu, anmahni ngei pawh hi an la piang thar tak tak lo a nih a rinawm z^wk a ni. An lo piangthar ve a nih pawhin an piangsual hle tihna a ni ang. Piangthar tawh siten thil sual tih leh, d^n bawhchhiat an pawisa lo a nih chuan, rinna an b^nsan tihna a ni mai, thih thlenga an sim lo a nih phei chuan, chhandam theih an ni lo hrim hrim. Kan sawi tawh ang kh^n, eng anga piangthar \ha pawh ni se, vana vantirhkohte pawh ni se, eng hunah pawh, t<nah ngei pawh hian, mahni duh thu leh mahni chakna hmangin, Pathian hnen a\ang hian a la tl^n bo theih reng a, a bo hlen leh hlauh theih reng bawk. Chuv^ngin mihring hian ama chakna hmanga Pathian kut ata t^l chhuah chu eng lai pawhin a thei em em a ni tih hi hnial rual lohvin a chiang a ni. A chhan chu Pathianin tihluihna (by force) leh tharum a hman duh tlat loh vang a ni. Pathian hian tihluihna leh tharum hi hmang duh nise chu, tumah hi a khawngaihna huang chh<ng ata an t^l chhuak thei lo vang. Amaherawhchu Pathian chu dikna Pathian, hmangaihna Pathian a nih tlat av^ngin tihluihna hmanga thu min ^wihtir a tum lo va, chutiangah chuan
LUCIFERA
MEUH PAWH A BO LEH A, A BO HLEN BAWK
185
lawmna a nei hek lo va, chuvang chuan a ni, Lucifera leh a ho te, vantirhkoh hmun thuma \hen hmun khat zette pawh kha suala an tluk hlen t^kna chhan kha. Chutiang bawkin Evil eh Adama-te pawh kha; Pathianin tih luihna hmang duh nise chu, ei phal loh thei ei tuma an va ban dauh dauh lai khan an kut kha a ti zeng reng thei a, tin, ei thei lo turin an ka a ti chip tlat thei bawk a ni. Lucifera (Setana) leh a hote pawh kha, Pathianin tihluihna hmang duh ni se chu; sual thlang thei lo turin a chelh khawng reng thei bawk a ni. Mahse, Pathian rorel dikna leh, a hmangaihna d^nah chuan chu chu a thiang lo va, a theih bawk loh a ni. Mi tinte hi chhia leh \ha hriatna (Conscience) a pe a, duh thlan theihna zal>nna (freedom of choice) a pe vek bawk a. Chu chu zal>n takin an hman a phalsak a, an duhthlanna an hman dik chuan vanramah nuam takin an la cheng ve ang a, an duhthlanna an hman sual erawh chuan a t^wpah an la boral mai dawn a ni. In hmaah nunna leh thihna, malsawmna leh nchhia ka dah tih tunah hian in chungchang thua hretu atan lei leh van ka ko a ni; chutichuan nunna chu thlang rawh u, in nun theih nan, nangni leh inthlahte nen, (Deu 30:19). Chu chu Pathian rorel d^n a nih tlat av^ngin, tute pawh hi suala tlu thei, bo thei, bo hlen thei kan la ni reng a ni. Khawngaihna kawng hi khar a nih hunah erawh chuan, Mi fel chu tih fel hlen an ni ang a, mi thianghlim chu tih thianghlim hlen an ni tawh ang a, mi fel lo chu tih fel lohvin an awm hlen hlauh tawh ang a, mi bawlhhlawh chu tih bawlhhlawhin an awm hlen tawh bawk ang a, sim theih a ni tawh lo vang a, suala tl<kna a awm tawh hek lo vang. Chu mi hun thlen hma chuan, tu pawh sualah a la tl<k theih
186
LEH
THEIH
a, tlute tan thawh leh theih, sim theih a la ni reng bawk a ni. Tichuan thih thlenga rinawm taka rinna hi kan vawn tlat chuan chhandam kan ni dawn tih a chiang a ni. Krista changtute kan lo ni ta si a, kan rin chhan tantirhna kha a tawp thlengin nghet taka kan vawn tlat phawt chuan, tia Paula`n a lo sawi ang hian. (Heb 3:14).
187 BUNG - 32 Bo Kan nih Dan Chi Hrang Hrang ZAWHNA (18) : Piangthar tawhte an bo leh thei a nih chuan eng tik lai hian nge an bo? Suala an tl<k veleh an bo nghal tihna em ni? Eng chin hi nge bo chu ni ta ang le ? CHHANNA (18) : Bo, kan tih hi chi hnih chi thumin a sawi theih ^wm e. Pakhatna-ah chuan, Krista la hre lo leh, la ring lo te hi thlarau bo chu an ni sa hrim hrim a. A pahnihna tuna kan sawi tur hi chu Krista ringtu piangthar tawh te, kawng dika kal tawh si, Bible zirtirna ang ni lova mahni duhthu ngeia mihring phuahchawp zirtirna vuan tlattute hi kawng lova kal, kawng dik a\anga p>ngbo an ni. Amaherawhchu chhandam an nihna leh, Pathian fa an nihna erawh chu l^ksak nghal an la ni rih lo. An la bo hlen rih lova, an thih hma chu an duh chuan kawng dikah an la rawn kir leh thei tho a ni. An thih hma chuan hawikir lehna hun (Chance) an la nei reng a ni. A pathumna-ah chuan, kawng dik lo a ni tih pawh hre lova, bumna av^nga lungawi taka bo an awm thei bawk a ni. Chutianga kawng lova kal te chu an thih thlenga an hawikir lo a nih chuan, an thih hnuah an thil tih ang zela an chungch^ng rel tur a nih av^ngin, chhandam loh tur an ni dawn tho tihna a ni. Bible an nei reng a, Bible anga an kal loh a v^ngin an boral dawn a ni. Tupawh mi duh lova, ka thusawite vawng lo chuan thiam loh chantirtu pakhat a nei a ni, ka thusawi kha, kha mi thu ngei khan, ni kin niah chuan amah chu thiam loh a la chantir ang tia Isuan a sawi ang hian. (Joh 12:48). An bo takzet a ni tih a lan chian hun tur chu khawvel t^wpah a ni dawn chauh tihna a nih chu.
188
LEH
THEIH
A hma lama kan sawi tawh ang kh^n, suala an tl<k ve leh an chhandamna a bo nghal tihna a ni lo. Suala an tl<k veleh kh^n piangthar dik takte chuan pawi tihna leh inchhirna lian tak an nei nghal \hin a, suala awm reng leh, sual tih chhunzawm z>l te kha an hreh a, an lo hawikir leh thuai \hin. Tin, kawng dika kal reng chung siin kawng bo miah si lovin chaklohna av^ngin sualah a tl<k theih bawk a, kan tlu fo \hin a nih hi. Mahse hetianga suala kan tl<k lai pawh hian Pathian fa kan nihna a bo nghal ngawt lova, chhandam kan nihna pawh kha min paih sak nghal ngawt hek lo va, Pathian fa suala tlu kan ni ve mai tihna a ni. He kan tl<kna leh, kan bona a\ang hian kan hawikir leh duh chh<ng chuan ngaihdam theih kan la ni reng. Amaherawhchu, hawikir lova kan tlu hlen a nih chuan, chhandam kan ni thei dawn lo tihna a ni.
189 BUNG - 33 Chatuan Nunna chu Tunah Keimahniah Kan kawl tawh em? ZAWHNA (19) : Mi chu a lo pianthar veleh kh^n chatuan nunna pek a ni tawh a, chu chu thil sual tih v^nga bo leh mai thei a nih chuan chatuan nunna a va ni thei ^wm lo ve ? Tupawh Fa ring apiangin chatuan nunna an nei tawh, tih a ni a. (Joh 3:36) Tin, Mosian thlalerah r<l a khai kan ang kh^n, Mihring Fapa hi khai k^nin a awm bawk tur a ni; tupawh a ring apiangin amah av^nga chatuana nunna an neihna turin. Pathianin khawvel a hmangaih em em a, chutichuan a Fapa mal neih chhun a pe a, amah chu tupawh a ring apiang an boral loh va, chatuana nunna an neih z^wk nan tiin a sawi a. (Joh 3:14-16). An hnenah chatuana nunna ka pe a; kumkhuain an boral lo vang a, tuman ka kut ata mi chhuhsak hek lo vang. Anni mi petu, ka Pa chu, mi zawng zawng aia ropui ber a ni a; tuman Pa kut ata chu an chhuhsak thei lo vang, tiin Isuan chatuan nunna a pek tawh chu a nghehzia tur a sawi bawk a. (Joh 10:28). Tin, Paula pawhin, Thlarau ngei chuan keimahni thlarau nen Pathian fate kan ni tih min hriattir thin; tin, fate kan nih chuan ro luahtute kan ni a; Pathian roluahtu, Krista luahpuitute kan ni; a hnena chawimawiin kan awm ve theihna turin amah kan tuar pui tak zet chuan tiin a lo sawi ve bawk a. (Rom 8:16,17). Isuan, Tupawh ka tisa eia ka thisen in chuan chatuana nunna a nei tawh, tin, ni kin niah chuan ani chu ka kai tho vang. (Joh 6:54). Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che u, tupawh a ring chuan chatuana nunna an nei tawh a ni. (Joh 6:47). Tih
190
LEH
THEIH
tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che u, tupawh ka thu hriaa mi tirtu ring chuan, chatuana nunna a nei tawh, thiam lohvin a awm lo va, thihna ata a chhuak a, nunnaah a l<t ta z^wk a ni, tiin a sawi bawk a (Joh. 5:24). Chtuan nunna chu tunah keimahnin kan kawl tihna a ni lawm ni? Chuti a nih chuan, thil sual kan tih leh \hin av^ng maiin kan chhandamna chu bo leh mai mai thei a ni dawn em ni? CHHANNA (19) : Zawhna \ha tak leh pawimawh tak a ni a, a awmzia kan hriat chian pawh a ngai hle a ni. Chhandam bo thei tawh lo tih ringtute \anfung pawimawh ber ber te chu heng Bible chang te hi an ni r>ng a ni. Amaherawhchu heng Bible ch^ngte hian an sawi tum tak leh, a awmze dik tak kan hriat thiam a ngai hle a ni. He thu awmzia hrethiam lo tam takten, heng Bible chang te hi an lo kal sualpui fo tawh \hin r>ng a ni. Chatuan nunna pek kan ni tawh, kan thi thei tawh lo, thihna luir^l kan kai tawh, tiin an hlim em em mai \hin a. He lei taksa ngeia kum s^ng lalram chen tum, thi thei tawh lo tura inngai tam tak an lo awm tawh \hin a. Amaherawhchu an lo thi leh \hin si a, an lo thih leh si kh^n, a la dam te kh^n, A lo piangthar tak tak lo a niang an ti z>l a, an thu rin d^n a lo dik lo a ni tih an hre thiam thei lo. Pathian thu hi Thlarau lam thil a ni a, thlarau a\ang v>k lo chuan hriatthiam chi a ni lo. (1 Kor 2:11). A hma lama kan sawi vek tawh ang kh^n, chatuana nunna min p>k d^n hi, a ring lo leh, duh lo chung barh luih emaw, p>k luih emaw a ni lo va, tupawh a ring apiang an boral lohva chatuana nunna an neih z^wk nan tih a ni a. (Joh 3:16). A ringtu apiangte hnena p>k tura thu tiam a ni tih hi kan theihnghilh ngai tur a ni lo. Chhandamna hi a phu lo leh tl^k lo te hnena Pathian thilthl^wn p>k a ni a,
CHATUAN NUNNA CHU TUNAH KEIMAHNIAH KAN KAWL EM? 191 amaherawhchu, thilthl^wn p>k mah ni se, rinna (by faith) a lo dawn ngai a ni ve tlat si a ni. Chu rinna (Faith) chu b^nsan leh theih a ni tlat tih kan sawi tawh kha. (1Tim 4:1). Rinhlehna leh, rin lohna-ah hial a tl<kluh leh theih av^ngin, a t^wp thleng a, thih thlenga rinnaa dingnghette hnenah chauh chhandamna famkim chatuana nunna leh, thihtheihlohna (Immortality) chu p>k a ni dawn a, chu chu Isua Krista lo kal leh hunah chauh a ni dawn a ni. Tumahin t<nah hian chu chatuan nunna chu he kan taksa-ah hian a takin kan la kawl lo va, rinnain kan chang chauh a la ni. Pathianin chatuana nunna min pe a, chu mi nunna chu a Fapaah a awm a ni tiin Bible-in min hrilh a nih kha. (1 Joh 5:11). Chu kan chatuan nunna chu Pathianah Krista Isuaah chuan thuhr<kin a la awm rih a, (Kol 3:3) Lal Isua Krista ropui taka a lo kal hunah a tak takin min la hl^n dawn a ni. Paula chuan chu chu ngh^khlel takin a lo thlir \hin a. Intihsiakna \ha chu ka bei zo tawh a, ka tl^nsiakna kawng ka hlen tawh a, rinna chu ka vawng reng tawh a ni; t<nah chuan felna lallukhum chu ka tan dahin a awm tawh a, chu chu Lalpa ngaihtuahtu fel tak chuan chu mi ni-ah chuan mi pe ang; ka hnenah chauh ni lovin, a inl^rna ngai apiangte hnenah pawh tiin Isua lo kal lehna nia p>k a nih hun tur chu nitin a lo tlir \hin a ni. (2 Tim 4:7,8). Tin, kan Lal Isua ngei pawhin, Tupawh Fa hmu a, ring apiangin chatuana nunna nei sela; tin, keiin ni kin niah chuan ani chu ka kai tho vang, tiin a lo sawi tawh bawk a. (Joh 6:40) Heta nikin ni tih hi Isua lo kal lehna ni sawina a ni. Chumi hun chu chatuan nunna a taka kan chan hun tur chu a ni a, t<nah hi chuan rinna leh beiseina chauhvin kan la chang a, a takin kan la kawl lo a nih hi.
192
LEH
THEIH
Tirhkoh Paulan, Beiseinain a ni, chhandamin kan awm ni; nimahsela hmuh theih reng beiseina hi beiseina a ni lo ve. Miin a hmuh theih reng chu engati nge a la beisei thin? Kan hmuh loh chu kan beisei erawh chuan kan nghak fan fan \hin a ni, tiin a sawi a. (Rom 8:24,25). Tin, Korinth khuaa kohhrante hnenah, Chutichuan, taksaa kan awm chh<ng hian Lalpa hnenah kan awm lo tih hriain, kumkhuain muang takin kan awm \hin; hmu theia kal lovin, rinnain kan kal zawk si a, tiin, nghah fan fan a \<lzia a lo sawi tawh bawk (2 Kor 5:6,7). Tin, Tirhkoh Jakoba pawhin, Chutichuan, unaute u, Lalpa lo kal hma loh zawng chhel takin awm rawh u. Ngai teh u, lo neitu chuan ruah tui tla hmasa leh hnuhnung chu a hmuh hma loh chuan chhel takin lei rah hlu tak chu a nghak thin. Nangni pawh chhel takin awm rawh u; in thinlung tinghet rawh u; Lalpa lo kalna chu a hnai tawh si a, tiin ringtute chhel taka an chhandamna ngh^k turin a fuih a ni. (Jak 5:7;8). Chu chatuan nunna chu, Hun lo la thleng tura chatuan nunna tiin Isuan a sawi a. (Mar 10:30). Chu chatuan nunna kan neih tawh chu Lal Isua Krista a ni tih leh, kan nunna chu Kristaah thuhr<kin a awm a ni tih thlarau lam thin lunga chiang taka kan lo hriat hian kan lawm \hin a, kan thlamuang a, hrehawmna tam tak k^rah pawh chh<ngril taka hlimna thur<k kan nei \hin a ni. T<nah he kan taksa-ah hian atakin la nei lo mah ila, he kan taksa leh rilru thlarau ngei hmang hian chatuan nunna chu kan nei tih kan hriat tlat si av^ng hian kan hlimin kan thla a muang em em a ni. Naupang tein Krismas- nia h^k tur kawr thar a awt em em mai a, a pa chuan a duhzawng kawr mawi tak chu a leisak a, mahse Krismas- nia h^k turin Thingremah an dah
CHATUAN NUNNA CHU TUNAH KEIMAHNIAH KAN KAWL EM? 193 \hatsak tlat a ni. Chu naupang chuan kawr mawi tak a nei tawh a, mahse a la ha nghal mai lo, a kawr mawi tak chu Krismas nia h^k turin a pa-in Thingremah a dah \ha tlat a ni tih a hria a, t<nah a takin la ha rih lo mahse, a kawr chu a pain a kawl \hatsak tih a hriat avangin a hlim em em a ni. Chu a kawr neih tawh a la h^k mai rih loh chu h^k a ch^k em em av^ngin Krismas ni lo thlen hlan pawh chu a ngh^khlel em em a ni. Chutiang deuh chuan, chatuana nunna chu rinnain kan nei tawh a, mahse t<nah a takin he kan taksa-ah hian kan la kawl lo va, Pathianin Krista Isua-ah (v^n thingrem mawngah) chuan min kawlsak a, chu chu Isua Krista a mite lam tura ropui taka a lo kal hunah a tak takin min la pe dawn a ni tih kan hriat av^ngin t<nah hian kan hlimin kan lawm a, kan thla a muang a chu ni lo tlen hun chu kan ngh^khlel em em a ni. Amaherawhchu, chu chatuan nunna min pek chu dawng thei leh dawng tl^k kan nih leh nih loh nitinin fiahna kawngah kan kal m>k a, he fiahna thlaler kawnga kan kal m>k lai hian fimkh<r lo leh chu kan chan tur hlutzia chu engahmah ngai lo va, sual kawng kan zawh san leh vel a, thih thlenga sual sim lova kan awm a nih chuan, fiahnaah kan tling lo tihna a ni dawn a. chuv^ngin chhandamna (chatuan nunna) chu kan chang thei dawn ta lo tihna a ni. Paula, Pathian bawih, chatuana nunna beiseia Pathian thlante rinna kawngah leh Pathian ngaihsak lam thutak hriatna kawnga Isua Krista tirhkoh bawk chuan: (Chu chatuana nunna chu Pathian, dawt sawi thei lova chuan khawvel awm hmain a tiam a. (Tita 1:1,20). Chatuan nunna hi Pathianin a tiamin min tiam l^wk diam a, chu chu Krista z^rah rinnain kan chang tawh a, kan nei tawh a ni.
194
LEH
THEIH
Amaherawhchu, kan sawi tak ang khan a tak taka kan chan hun tur chu, Isua Krista a lo kal leh hunah chauh a ni ang. Chatuan Nunna Kan neih D^n: Hriattirna chu hei hi a ni, Pathianin chatuana nunna min pe a, chu mi nunna chu a Fapaah a awm a ni. Fapa neitu chuan nunna chu a nei; Pathian Fapa nei lotu chuan nunna chu a nei lo. Chatuana nunna in nei tih in inhriat theih nan nangni Pathian Fapa hming ringtute hnenah heng thu hi ka ziak a ni.(1 Joh 5:1113). Chatuan nunna kan nei a ni tih kan inhriat theih d^n chu, rinnaa thlarauva Krista nen kan inzawmna, Krista kan neihna hi a ni. Chu chatuan nunna chu Lal Isua Lal leh Chhandamtu atana pawmtu leh, neitute chuan t<nah hian kan chang tawh a, kan chang m>k bawk a, thih thlenga Isua Kristaah kan awm reng a nih chuan, Isua Krista lo kal hunah chautuan nunna chu a tak takin kan la chang dawn a ni. T<na kan nun leh taksa hi chu chatuan daih lo taksa leh nunna a ni a. Malaria hrik pawh hneh lo, cancer pawh hneh lo, HIV/ AIDS natna leh, Hepatitis natna pawh hneh lo, t^wp chin nei nunna leh, thi thei taksa a la ni reng. Kan nunna thaw pawh hi boruak thianghlim (oxyzen) tl^kchham v^nga thi mai thei nunna thaw derd>p tak a la ni tlat mai. He tisa leh thisen hian Pathian ram a luah thei lo, tiin Paula chuan min hrilh a. (1Kor 15:50). Chu chatuana nunna min p>k chu Lal Isua Krista hi a ni a, chu Isua Krista neitute chuan chatuan nunna chu an nei tihna a ni. Amaherawhchu, kan sawi fo tawh ang kh^n, Lal Isua neitu lo ni tawh \hin te pawh hian, Isua aiin khawvel an lo thlang leh \hin a, Krista nei lovin an lo thi leh \hin a ni. Chumi awmzia chu, Krista n>na an inzawmna a chat tawh a, Kristaah an awm tawh lo tihna a ni.
CHATUAN NUNNA CHU TUNAH KEIMAHNIAH KAN KAWL EM? 195 Chuvangin chatuan nunna kan neih Lal Isua hi , sual vangin kan \hen leh thei a, kan ch^n leh thei a ni tih hi Bible hian min hrilh chiang em em a ni. chumi a nih avang tak chuan, nitinin Krista n>na min \henhrang leh theitu sual r>ng r>ng chu kan hawisan hmiah hmiah tur a ni. Sual ti reng chungin Isua n>n inzawm reng theih a ni lo tih hi kan hre reng tur a ni e.
196 BUNG - 34 Pianthar hnua Zu avang leh, DRUGS- O.D avanga thi te hi Chhandam an ni angem? ZAWHNA (20) : Piangthar tawh si, OD a thi te leh, in^wk hlum te, zu ngawl vei leh a, zu av^nga thi leh te hi chhandam an ni tho ang em? Upa PC Biaksiama chuan a lehkhabu (Chhandamna Bo leh thei nge bo thei lo ?) tih bu phek 6-7, ah chuan, khatianga zu ngawl veia thi emaw, inawkhluma thi emaw, OD -a thi emaw te kha an dam laia chhandamna an chan kha a nghet lo chi (temporary chhandamna) a lo nih chuan a bo leh sam ngawt ang, a ti a. Amaherawhchu, an dam laia chhandamna nghet chi chatuan nunna Pathian thilthl^wn p>k an lo chang hlauh a nih chuan, Pathianin a thilp>k a chhuh leh ngai lo. An thih d^n khan kawngro a su lo, mi ngaiha mawikhai takin an thi emaw, zahthl^k deuhvin an thi emaw, ngaihsanawm takin an thi emaw an thih dan dinhmun chu eng pawh ni se, a pawimawh ber chatuan nunna Pathian thilp>k kha a nghet >m a, an thih d^n khan a khawih danglam pha lo, tiin a sawi a. Chu chu a dik em? Chhandamna hi a nghet lo chi (Temporary) leh a nghet chi (Permanent) a lo awm hrang r>ng em ni ? CHHANNA (20): Chhandamna-ah hian a nghet chi (permanent) leh a nghet lo chi (temporary) a awm lo r>ng r>ng a ni tih hi kan hriat a \ha. Chhandamna hi chi hnih chi thum a awm lo va, chi khat chauh a ni a, chhandamtu pawh pakhat chauh a ni. Lalpa pakhat, rinna pakhat Baptisma pawh pakhat, (One Lord, one faith, one baptism) a ni.(Eph 4:5). Rinna av^nga chhandamna hi chi khat chauh a awm tih hi Bible min zirtir d^n a ni. Tin, Thih d^n hian kawngro a su lo, tih hi a vaia pawm theih a ni lo vang. Mi sual, piangthar lo te mawihnai
PIANTHAR
HNUA
ZU
AVANG LEH,
DRUGS- O.D
197
taka thi te pawh an awm mai thei r>ng a, mawihnai taka an thih av^ng ngawt chuan chhandam an nih phah hauh lo vang tih chu phera pho angin a chiang sa a. Amaherawhchu, a lehlamah chuan, thih d^n hian kawngro a su viau thei bawk a ni tih kan hriat a \<l hle bawk a ni. Mi \henkhat tan phei chuan thih d^n hian kawngro a su hle dawn z^wk nghe nghe a ni. Thih d^n kan tihah chuan, sual ti chunga thi, sual sim lo leh, sual hneh lova thi a nih chuan, a thih d^n khan kawng ro a su hle dawn a, chu chu a chatuan awm d^n tur hriltu ber a nih dawn av^ngin. Sual ti reng chunga thi, sual hneh lova thi kha chu chhandam theih a ni dawn lo tihna a ni. A lehlamah chuan, piangthar tawh, sual hneh chunga thi a nih chuan, thih thlenga Pathian tana rinawm a nih avangin, chu ngei chu chhandam tur chu a ni. Kan thih dawna kan nun d^n leh kan thih thlenga ka awm d^n, kan thih d^n hian kawng ro a su em em z^wk a ni. T<n hmain piangthar \ha tak pawh lo ni se, zu ruih a chin leh a, a ngawl a veia a thihpui a nih ngat phei chuan chhandam a ni thei lo hrim hrim. Khatiang ti reng chunga chhandamna chan theih a ni lo. Eng anga nghet chi an tih pawh chu lo chang se, Zu ruih hmang ten Pathian ram an chang lo vang, tih thu hi a la ding reng a, s<t lehna a la awm lo. Piangthar tawh zu ngawl vei nawn, zu v^nga thi kha, a hmaa a lo piantharna kh^n kawngro a su thei tawh lo z^wk a, a hun hnuhnung t^wp lama a awm dan leh a thih d^n khan kawngro a su daih tawh z^wk a ni. Ezekiela hmanga Lalpa thusawi hi lo chhiar ila. Amaherawhchu mi fel chuan a felna kawng hawisana, khawlohnate a tiha, misualte tih ang zela thil tenawmte a tihin a nung dawn >m ni? A thil fel tih engmah kha hriat reng a ni tawh lo vang a, a bawhchhiatna a bawhchhiatah khan leh a sualna a tihnaah khan, chumi ngeiah chuan a thi
198
LEH
THEIH
ang. (Ezek 18:24). Zu ruih hmang a lo ni leh a, sual chu hneh lova thi a nih av^ngin chhandam theih a ni dawn lo tihna a nih chu. Chutiang z>lin, piangthar \ha tak, mahse drugs ngawl lama kir leh, O.D a thi kha, a thih d^n kh^n kawngro a su leh lutuk a, sual sim lo leh, sual hneh lova thi, mahni inthat a ni lehnghal a, tual that a nih av^ngin, engtikawngmahin chhandam theih a ni dawn lo r>ng r>ng a ni. Mahni in^wkhlum emaw, mahni ink^p hlum emaw n>n ang khat chiah an ni a, mahni inthat, tual that dik tak an ni a, an sim leh hman tawh bawk si lo va, chuv^ngin engtikawngmahin chhandam an ni thei lo vang. Tualthattu tumah chatuana nunna pai reng r>ng an awm lo tih in hre si a (1 Joh 3:15) Sual sim duh lo te tan van ramah hmun a awm lo. Nangni pawh in sim loh chuan chutiang bawkin in boral vek ang tiin Isuan a sawi a. (Luk 13:3) Sim loh chu boral vekna a ni. Tin, i zawhna pakhat, Pathianin a thil pek tawh a la kir leh ngai lo tih kha thu belhchian dawl lo a ni. Israel te lal hmasa ber Saula pawh kha Pathianin Thlarau Thianghlim a pe a, mahse, Saula kh^n Pathian thu vawi tam tak a hnial av^ngin, Pathianin Saula hnen a\angin Thlarau Thianghlim chu a laksak leh a nih kha. Tin, LALPA thlarau chuan Saula chu a chhuahsan a, LALPA tirh ramhuaiin amah a tibuai a. (1 Samuela 15:14). Thlarau Thianghlim min pek tawh pawh hi kan sual luih tlat chuan min chhuhsak leh thei a ni. Lal Davida pawh kh^n Thlarau Thianghlim l^ksak a hlau em em a, I hn>n ata hi mi paih bo suh la; i Thlarau Thianghlim hi mi l^ksak suh ang che tiin a ng>n a nih kha. (Sam 51:11). Eng anga piangthar \ha pawh ni mah ila, Pathian thu kan dodal a, kan sual lui z>l a nih chuan, Thlarau Thianghlim tilungngaitu kan nih av^ngin Thlarau Thianghlim min p>k tawh pawh hi, min l^ksak leh thei a, min chhuhsak leh thei reng a ni tih kan hre tur a ni.
199 BUNG - 35 Kan sual lehzel turte nen ngaihdam lawksa kan ni em? ZAWHNA (21) : Upa PC Biaksiama lehkhabu ziah v>k, Chhandamna, bo leh thei nge bo thei lo tih bu Vol II, phek 17- ah ti hian a sawi a. Krista tih zawh tawh av^ngin, Pathian Fapa mal neihchhunin Kraws thihna r^pthl^k hmanga min tlanna kha chatuan a tan a t^wk a, kha thihna khan i thil tihsual tawh te, i tih sual lai m>k te leh, i la tihsual tur zawng zawng te n>n, a bo a bang awm lovin a tl>ng fai vek a, \um khatah a tl^k zo vek. Mi tam takin sual ngaihdamna hi tih tawh chin chauh ngaihdamna niin an ngai a, pian thar hnu leh t<n hnua an sualna chu la ngaihdam tel loh, a hrana ngaihtuah ngai emaw an ti a, \ul lovah an buai phah em em a ni, tiin a sawi a. Kan la sual leh zel turte n>n lam a lo ngaidam vek tawh ni angin a sawi a, chu chu Bible zirtirna n>n a inmil em ? CHHANNA (21) : Inmil hauh lo mai, mil a hn>kin a kalh tlat z^wk a ni. Hun thim lai, (Dark Ages) an tih lai hunah kh^n Pope-in he ngaihd^n hi a lo tih chhuah a ni a. Sual ngaihdamna ticket a siam a, chu chu Indulgence an vuah nghe nghe a. Chu ticket chu miin an lei chuan, an sual tawh leh, an sual m>k leh, an la sual leh z>l turte n>n lam ngaihdam an ni ang, tiin an zirtir a ni. Europe ram hmun tinah puithiamten an zuar a, an hralh chur chur mai a ni. Rome-a Pope chuan sual ngaidam theituah a inchh^l a, Certificate of Indulgence a siam a, chu chu suma lei turin an zuar a. Pope Leo X-na hunlai khan Puithiam JohnTetzel-an Germany-ah a zuar a, Puithiam Samon-an Switzerland-ah a zuar bawk a. Rome-a Pope zirtir d^n
200
LEH
THEIH
chuan, lei hnuaiah khuan hremhmun mei k^ng reng a awm a, chu chu Purgatory an vuah a, chutah chuan mitthi te thlarau chu an k^ng z>l a ni an ti a. Chuta an chhungte thi tawh k^ng rengte tan chuan, Pope hnenah sual ngaihdamna an dilsaka, chu sual ngaihdamna ticket chu an lei sak chuan, Pope-in a ngaidam ang a, chu hremhmun mei kanna hmun (Purgatory) a\ang chuan Paradis-ah a thawn chho z>l dawn a ni tiin an zirtir a. Tichuan, an chh<ngte piangthar lova thi tawh te tan chu sual ngaihdamna ticket chu an lei sak ta chur chur mai a, chu pawisa tling khawm tam lutuk chuan, t<na Vatican khawpui leh, St. Cathedral (St Peter`s Church) ropui tak khu an din ta a ni. Khatih lai khan Martin Luthera, Catholic Puithiam ve tho khan Pathian hnen a\anga piantharna changin, Pope zirtirna chu Bible zirtirna n>na inkalh tlat a nihzia a hmu chhuak a, nasa takin a dodal ta a ni. Wittenberg khuaa inkhawmpui laiin, St.Augsburg Biakin kawngka biangah, Sual ngaihdamna chu Isua thisen a\ang chauhva dawn theih a nih dan te, Pathian chauhvin sual a ngaidam thei tihte leh, Pope zirtirna dik lo point tam tak thesis 95 lai ziakin a tar chhuak a, a protest ta riap mai a nih kha. Chuvangin Upa PC Biaksiaman hetiang zawnga a lo sawi ve mai hi thil pawi thui tak leh hlauhawm tak, Pathian thu dodalna lian tak a ni. Anni zirtir d^n hi chuan, Krista thihna kha thil sual tih theihna Licence ang a ni tihna a ni a, zirtirna hlauhawm tak a ni. Kraws-a Isua Krista thihna khan, Evi leh Adama bawhchhiatna sual v^nga chatuana boral tur kan nihna lak ata chhandam kan nih theih nan kawng min rawn hawn sak a. Tupawh a ring duh apiangte tan chu chhandamna chu rinnain a thl^wna dawn theih a ni. Miin Thlarau
KAN SUAL LEHZEL TURTE NEN NGAIHDAM LAWKSA KAN NI EM? 201 Thianghlima piantharna dik tak an lo chan hian, sual nih inhriatna th<k tak an lo nei a, sual thupha chawiin Pathian hnenah ngaihdam an dil a, tichuan Krista thihna leh thawhlehna az^rah sual ngaihdamna leh thiamchantirna thilthl^wn p>k chu rinnain an dawng \hin a ni. An pianthar ni a\ang kh^n an pianpui sualna leh, an hmanlai sualna zawng zawng te chu ngaihdam leh tlenfai an ni tawh a, thiamchantir an ni tawh tih kan hria a ni. (1Kor 6:11) Amaherawhchu, an pianthar hnua thil sual an tih leh kha chu ngaihdam l^wksa a ni lo va, an la sual leh zel tur pawh lo ngaihdam l^wksa a ni bawk lo va, chung pianthar hnua thil tih sual leh \hin te chu, sima sual thupha chawi a ni tin a thara ngaihdam ngai a ni. Ka naute u, thil in tihsual loh nan heng thu hi in hnenah ka ziak a nih hi. Tin, tupawhin thil a tihsual chuan Pa hnena mi sawipuitu, Isua Krista mi fel chu kan nei e; ani chu kan sualte thupha chawina a ni; keimahni sual chauh ni lovin, khawvel zawng zawng sual thupha chawina pawh a ni, tiin Johanan a sawi a ni. (1Joh2:1,2). Sual r>ng r>ng hi sima ngaihdam a nih lo chuan boral pui theih vek an ni. Kan pianthar hnu hian vawilehkhatah \hat famkimna sual thei tawh lo dinhmun kan la thleng nghal mai lo va, suala kan tl<k leh theih nan leh chhandamna chu kan hloh leh theih nan Setana chuan tha thlah hauh lovin ni tin dar kar tinin min bei char char a, kan thih hma loh chu min bei zui reng \hin a ni. Chuv^ng chuan chak loh chang te neiin sualah kan lo tlu leh fo \hin a ni. Amaherawhchu, chutia suala kan lo tl<k leh palh pawh a, ngaihdam kan nih leh theih nan, van rorelna hm^-ah Krista chu kan t^n a lo ding reng a ni.
202
LEH
THEIH
Kan sual te thupha chawia tih takzeta inchhira kan sual te sima ngaihdam kan dil chuan, kan sualna ngaihdam a nih theih nan Isuan Pa hm^-ah min lo ngen sak \hin a. Ka Pa, ka thisen, ka thisen, ka thisen, hemi t^n hian ka thisen a chhuak tawh a, ka tlan tawh a, sualah a tlu leh palh a, mahse hei ka hnenah a lo kir leh a ni, ngaidam rawh aw, ngaidam ang che, ka tlan tawh a, suala a thih phal suh ang che, tiin min lo ngen sak lawm lawm zel a, chumi az^rah chuan nitinin sual hnehna a tharin kan chang zel \hin a ni. Hei hi a ni {Paulan Ni tin ka thi \hin a lo tih chu. (I Cor 15:31). Chuv^ngin, kan pianthar hnua thil kan tih sual emaw, thil sual kan tih reng lai, t<na kan sual m>k sim loh kan nei a nih chuan, a rang thei ang bera kan sima Pathian hnena ngaihdam kan dil zel a ngai a ni. Ngaihdam loh sual pai r<k reng nei chungin vanram kal theih a ni dawn lo. Chumi awmzia chu, Chhandam kan ni thei dawn lo tihna a ni. Sual sim lo piantharna chu a lem a ni si a. Tin, kan la tih sual z>l turte pawh ngaihdam l^wk sa kan ni lo va, kan lo sual leh palh a nih pawhin sual thupha chawiin simna thinlung tak zet n>n ngaihdam kan dil z>l tur a ni z^wk a, tin, kan sim tak zet tur a ni bawk. Sual kan lo ti leh \hin a nih chuan, chu kan sual chu sima a thara ngaihdamna kan dawn leh z>l a \ul a ni tih kan hre tur a ni. Chuvangin Upa PC Biaksiama zirtirna te, Pope zirtirna te hi, Bible thu n>n a inkalh tlat av^ngin rin tl^k an ni lo ve. Isua hi sual tih z>l phalna licence a ni lo. Sual thupha chawi loh leh sim loh chu ngaihdam theih a ni lo. Kan thih hma chu nitin thil ti sual leh thei, ti sual leh bawk \hin kan nih av^ng tak hian, nitin Isua ngaihdamna leh tih thianghlimna kan mamawh r>ng a ni. Chuvang chuan
KAN SUAL LEHZEL TURTE NEN NGAIHDAM LAWKSA KAN NI EM? 203 a ni Israelte hun lai pawh kh^n Biakb<k-ah nitin inthawina an lo hlan \hin ni. Piangthar vanrama kal turte hi, thil tisual thei lo leh, thil tisual miah lo an ni l>m lo. Thil ti sual leh \hin, mahse sima ngaihdamna dawng, a t^wpa sual hnehtu te an ni dawn a ni. Sual sim loh nei chungin tumah an sual chawpin vanram-ah an kal dawn lo. A hmalama ka sawi tawh ang kh^n, Upa PC Biaksiama hi mizo fa, lehkhabu ziak mi te zinga ka mi ngaihsan ve pakhat a ni a. Amaherawhchu Pathian thu kalh zawnga a ziak kher kher hi chu ka pawm thei chuang lo a ni. Mihring rin ai chuan LALPA-a rinna nghah hi a \ha z^wk a ni. (Sam 118:8;9) Miliante rin ai chuan LALPA-a rinna nghah hi a \ha z^wk a ni. tih a ni si a. (Mika 7:5).
204 BUNG - 36 Pathianin a thilthlawnpekah leh a kohnaah chuan a rilru a lamlet ngai lo ZAWHNA (22): Isuan chhandamna min thawh chhuahsak tawh hi chatuan atan Engkimtithei Pathianin min vawn himsak tawh a, chu chu i thiltih sual emaw, i duh thu emaw, Setana v^ng emaw, eng v^ng mahin s<t leh theih a ni tawh lo. Pathianin a thilthl^wn pekah leh a kohnaah chuan a rilru a laml>t ngai si lo va tiin Paula pawhin a lo sawi a.(Rom 11:29). chuv^ngin piang thar tawh te chu sual ti reng chungin lo thi pawh ni se, eng tikawngmahin an bo thei tawh lo chhandam an ni dawn hrim hrim, tiin min zirtir \hin si a, Bible chang an \an chhan ve tho si a, chu chu a dik lo em ni? CHHANNA (22) : Nia, dik lo ve. A hmalamah kh^n kan sawi fiah t^wk tawh hlein ka hria a, mahse, Rom 11:29 thu-a Pathianin a thilthl^wn pekah leh a kohnaah chuan a rilru a laml>t ngai si lo va, tih hi, a awmze dik tak kan hriat a pawimawh av^ngin kan sawi leh hr^m ang e. Pathianin chhandamna thu emaw ram leh hnam emaw, malsawmna pek a tiam hian, thu delhkilh neiin engkim a tiam l^wksa thlap zel a ni. Engtikah pawh hnam emaw ram emaw chungchang thu-ah, Ka pawt chhuak ang a, ka \hiat ang a, ka ti chhia ang tiin lo sawi pawh ni ila, chu hnam chuan a chung thu ka sawi avnga thil \ha lo a hawisan chuan a chunga thil \ha lo tih ka tum chu ka laml>t ang. Tin, engtikah pawh hnam emaw ram emaw chungchang thu-ah, ka siam ang a, ka din ang, tiin lo sawi pawh ni ila, ka \awngka chhuak ngaithla lova ka mithmuha thil \ha lo a tih chuan a t^na thil \ha tih ka tum chu ka laml>t bawk
PATHIANIN A THILTHLAWNPEKAH LEH A KOHNAAH CHUAN 205 ang. tiin a lo sawi l^wk diam tawh bawk a ni. (Jer 18:710). Evi leh Adama-te pawh chatuana nung thei tura a siam an ni a, an ch>nna atan Eden huan (Paradis) a pe a, a thu an ^wih phawt chuan chatuanin a kiangah an ch>ng reng thei ang. Mahse, a thu an ^wih loh erawh chuan, Pathian kiangah an ch>ng thei lo vang tih thu delhkilh hnuaiah an awm a ni. A thu an ^wih chh<ng chu Pathian kiangah hlim takin an ch>ng a. A thu an ^wih loh veleh Pathianin a hnen ata a hnawt chhuak daih mai a nih kha. Paradis-a Eden huan leh nunna thing a chhuhsak a, an ei a phal lo va, chatuana thi turin a hnawt chhuak daih mai a ni. Pathian chu a thutiamah a ding nghet a, a laml>t mai mai lo r>ng a ni. In ei chuan in thi ang a tihah khan a ding nghet tlat a ni. Israelte pawh hnam thianghlim ni turin a thlang a, thuthlungah a luhpui a. Hapta 70 (kum 490) chh<nga chanchin \ha khawvel hnena puang chhuak turin khawngaihna leh duhsakna a pe a. Heti hian LALPA, chh<n ti>ng t<ra ni petu, thla leh arsite tana d^nte ruat sak a, z^n ti>ng t<ra petu, tui fawnte ri hum hum t<ra tuipui chawk thotu chuan a ti a ni: a hming chu Sipaihote LALPA a ni. Heng d^n ruat te hi ka hma ata a bo chauhvin Israel thlahte chu ka hma ata hnam nih an b^ng hlen ve ang, tih hi LALPA thu chhuak a ni. LALPA chuan heti hian a ti: chung lam v^n khi teh theih a nih a, lei nghahchhante hi zawn chhuah theih a nih chauhvin Israel thlahte chu an thiltih takte avngin ka paih bo ve ang, tih hi LALPA thu chhuak a ni, tiin a sawi a. (Jer 31:35-37). Amaherawhchu, Jeremia bung 18:7-10 a a lo sawi tawh kha Pathian chuan \anchhanah a hmang tlat a ni. Israel te chuan an t^na khawngaihna hun ruat hapta 70 chh<ng chuan
206
LEH
THEIH
chanchin \ha chu an theh darh duh lo va, vawi tam a thu an ^wih loh a v^ngin an t^na hun ruat hapta 70 a lo ral a\ang kh^n, chi thlan lal puithiam hnam thianghlim an nihna leh Pathian ram enkawltu an nihna chu a chhuh sak ta daih a, a rah chhuah tur hnam hnenah a pe ta daih a nih kha. Chumi av^ng chuan, Pathian ram chu in hnen ata lak sak a ni ang a, a rah chhuah tur hnam hnenah pek a ni ang, tih ka hrilh a che u tiin Israelte chu a hrilh a nih kha. (Matt 21:3343). Hetah hian Pathian chu a inlaml>t tihna a ni lo va, a thu tiamsa-ah a dingnghet tlat a, a lam l>t thei lo tihna a ni z^wk. Israel te hmanga chanchin \ha khawvel puma puan darh a tum chu Israel ten hlawh chham pui mah se, thuthlung thar kohhran Israel dik tak te hmangin Pathianin a thil tum chu a hlen chhuak tho tho dawn a, a thil tum hi a laml>t mai mai dawn lo tihna a ni z^wk. Chutiang bawkin, misualte chhandam tura min kohna chu sual sima ama thu ^wih turin a ni a. Misual te lama simtir turin Lal Isua a lo kal a. (Luk 5:32) In sim loh chuan in boral vek ang, tiin sim turin min ko a ni. (Luk 13:2-5) Penticost niah pawh kh^n, an sualzia chhun ang maiin an inhre ta a, Unaute u, eng tin nge kan tih t^k ang? an tih kh^n, Petera chuan Thlarau Thianghlim hriattirnain, Sim ula in sual ngaihdam nan, Isua Krista hmingin Baptisma chang \heuh rawh u, tiin a chhang a nih kha. (Tirh 2:38). Chuv^ngin, piangthar tawh si, sual te sim duh lova, nunhlui lama kir leh a, zu leh drugs ngawl vei leh a,O.D-a thi leh te hi, sual sim lova thi an nih av^ngin, a chhandam lui r>ng r>ng dawn lo va, a thu lo sawi tawh leh tiam tawh angin sual sim lova thi te chu a chhandam thei dawn lo va, a ti boral vek zawk dawn a ni. Pathian chuan a thutiam hi a s<t mai mai dawn lo a ni. Chu chu Paula thu sawi awmze dik tak chu a ni e.
207 BUNG - 37 A bo loh theih dan Piangthar, chhandam tawh te hi an bo leh thei tih avang ngawtin an bo dawn tihna a ni lo. Khawpuia kan kalin bo theihna tam tak a awm a, mahse, kawng hria kan zui a, kawng kawhhmuhtu Map-in min kaihhruaina anga kan zui tlat chuan kan bo thei dawn lo ang bawk hian, kan kawng min hrilhtu Thlarau Thianghlim leh Bible thu hi kan enmil chhung chuan kan bo thei dawn lo a ni. Amaherawhchu, Thlarau Thianghlim leh Bible- thu hi kan ngaih pawimawh loh erawh chuan, kan bo ngei ngei dawn a ni. Zawlnei Isaia hmangin Lalpan, Tin, ding lama in pen veleh emaw, vei lama in pen veleh emaw, in bengin in hnung lama thu, Hei hi kawng a nih hi, tah hian kal rawh u, tiin a hre zel ang tiin min hril a.(Isa 30:21) Tin Jeremia hmangin, LALPA chuan heti hian a ti: Kalkawngahte ding ula, en rawh u, Kawng \ha awmna kawng hlunte chu zawt rawh u,Tah chuan kal ula, i thlarau tan chawlohna in hmu ang (Jer 6:16) tiin min lo hrilh bawk a ni. Isuan a hnenah, Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tumah Pa hnenah an thleng ngai lo a ti a (Joh 14:6). Isua Kristaa kan kal tlat chuan kan bo lo vang. Isua Krisataa kal d^n chu eng nge ni? kan tih chuan, mihring leh pawl inzirtirna ang ni lo va, A Bible thianghlim zirtirna ang z>la kan awmna hi a ni. I thu hi ka ke atnte hian khawnvar a ni a, Ka kawng atn >ng a ni. Sam 119:105) Bible-a awm lo zirtirna r>ng r>ng chu eng anga \ha pawhin lang mah se, Bible n>n a inkalh chuan zawm loh tawp mai hi a him ber. Kan thurin
208
LEH
THEIH
leh inkaihhruaina r>ng r>ng chu, tih ziak Bible thu-ah vek innghat sela, kan bo tak tak ngai lo vang. (Matt 4:4) Krista pawh khan a tuarsak che u avangin hetiang ti turin koh in ni asin; a hniaka in zuina turin entawn tur a hnutchhiah che u kha tiin Tirhkoh Peteran min hrilh a. (1Pet 2:21) Krista chu kan entawn tur a ni a. A hmngaihna te, zahngaihna leh khawngaihna nun te, thi khawp hiala Pa thu zawma a inhlanna te kha kan entawn tur leh kan nun pui turte chu an ni a. Tin, a hniaka kan zuina tura entawn tur min hnutchhiah, Chawlhni (Sabbath) apianga Pathian biak ina kala Pathian chibai b<k te, Baptisma tuia hnimphuma chan te, Lalpa zanriah (sacrament) chhang dawidim telh loh leh grep tui uain ngei hman te, kesil rawngbawlna min zirtir anga lo insil sak ve te, etcheng Bible-a a thu sawi ang chiah z>l kan lo zawm ve z>lna hi bo lova a hniakhnung kan zui dan tur chu a ni. He a thu min hnutchhiah anga awm duh chuang si lo va, Isua ka rin phawt chuan ka bo thei tawh lo, lo tih ve ngawt mai hi awmzia a awm lo a ni. Tin, ringtu, piangthar tawhte tan hian, hriatna tl^kchham avang tein bo leh theih a ni a. (Hose 4:6) zirtirna dik lo kan zui avang tein kan boral leh thei bawk. (Thuf 5:23) Amaherawhchu, Isua Krista leh a zirtirna thu (Bible) anga kan kal chhung chuan, kan bo thei ngai dawn lo a ni. Min hruaitu atan Thlarau Thianghlim kan rinchhan tlat tur a ni a. Pathian Thlarau hruaia awm apiangte chu Pathian fate an ni si a (Rom 8:14) Pathian Thlarau Thianghlim chuan Isua Krista Kawng leh Thutakah min hruai zel dawn a ni. (Joh 16:13). Ding lam emaw vei lamah emaw kan lo p>ng bo dawn a nih pawhin, hei hi kawng a nih hi tah hian kal rawh u tiin min hrilh zel dawn a ni. Amaherawhchu, Thlarau Thianghlim hruaina leh Bible
BO LOH THEIH DAN
209
thutak zirtirna kan ngaihsan loh erawh chuan, rei lo teah kan bo mai dawn a ni. Chuvangin kan bo loh theih dan \ha ber chu, mihring tute emaw ngaihdan leh an thu sawi tlawr thiamna mai maiah innghat lovin, Bible-in a ti, Lalpan a ti, Isuan a ti, tih te hi kan innghahna ni se. Bible-a hrilhl^wkna thu (prophesy) min p>k te hi ngun takin zir ila, Pathian D^n leh hriattirna thu te hi ngai pawimawh ila kan bo ngai lo vang. Suala kan lo tlu palh a nih pawhin, Pathian hnenah ngaihdam dilin a rang thei ang berin tho leh nghal zel ila, tichuan, Pa hmaa min sawipuitu Isua Krista felna azarah sual ngaihdamna leh thiamchantirna chu a tharin kan dawng z>l dawn a ni. Chuvangin hetianga kan kal chuan kan bo thei dawn lo tih hi kan sawi thei a ni. Chuti ni lo va,ensgtin pawh awm ila, thil sual ti leh mah ila, ka chhandamna a bo dawn lo r>ng r>ng lo tih ve ngawt hi chu a thu a mawlmang lutuk deuh a, kawng an bo sa reng tawh tihna a ni. Lal Isua rin hi chatuan nun neihna chu a ni teh meuh mai a. Amaherawhchu, ka ring ti ringawta sual simna leh a thu ^wihna tel si lo chu an bo leh nghal tihna a ni. Tupawh Fa ring apiangin chatuan nunna an nei tawh; tih lai chauh sawi uar a, a chang zawm leh chiah , Nimahsela tupawh Fa thu awih lo apiangin nunna an nei lo vang a, Pathian thinur an chungah a awm reng zawk a ni, (Joh 3:36) tih chhiar tel si loh hi a dik lo. Piangthar tawh pawh ni se, nitin thuawihna leh a thu zawmna nei lo va, zu leh sa lama tal ral leh te chu, Ui ama luak lamah a kir leh a, vawkpui inbualfai tawh pawh chirhdiakah inbual turin a kir leh a, tih thufing tawi dik tak ang thu chu an chungah a lo awm ta a ni. (2Pet 2:22) tia Petera sawi hi an chungah a thleng dik tihna a ni a, an bo leh
210
LEH
THEIH
chiang hle tihna a ni. chutiang mite chu chhandam theih an ni dawn lo tih chu phera pho ang tluka lang chiang sa a ni. Amaherawhchu, Lal Isua Krista ring tlat chung leh, Thlarau Thianghlim kaihhruaina ang a, Thlarau thawkkhum Bible thu ang z>la kan kal chhung chuan, kan bo ngai dawn lo a ni tih hi huaisen takin Krista zarah kan sawi thei a ni. He lehkhabu chhiartu leh lo ngaithlatu zawng zawng te, chhandamna famkim leh tluantling dawng tur leh bo lo va ram thianghlim thleng \heuh turin Pathianin in thinlung mit tihvarsak \heuh che u rawh se, Amen. ....................

Chhandamna Famkim A Bosan Leh Theih

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chhandamna Famkim A Bosan Leh Theih

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chhandamna Famkim A Bosan Leh Theih

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN LEH THEIH

Ziaktu Pastor P.L. Biakchhawna

CHHANDAMNA FAMKIM A bosan leh theih

Copy right reserved by the Author

1st Edition - 2011 Copies - 2000

Printed at Offset Art Printer 73, Elliot Road Kolkata - 16

CHHUNGA THU AWMTE

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA CHHAWNG THUM

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA RAHBI PAKHATNA

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA RAHBI PAKHATNA

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA RAHBI PAKHATNA

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA RAHBI PAKHATNA

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA RAHBI PAHNIHNA

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA RAHBI PAHNIHNA

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

PIANGTHAR TAWHTE AWMDAN TUR

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN Ni tina Thihna

PIANGTHAR TAWHTE AWMDAN TUR

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

SIMNA THURUK CHU

DIK TAK HI ENGTIA NEIH TUR NGE?

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

DIK TAK HI ENGTIA NEIH TUR NGE?

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

DIK TAK HI ENGTIA NEIH TUR NGE?

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

HIAN NGAIHDAMNA A HLAWHCHHUAK NGE

CHHANDAMNA RAHBI PATHUMNA

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM KAN CHAN HUN TUR

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM KAN CHAN HUN TUR

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM KAN CHAN HUN TUR

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN

CHHANDAMNA FAMKIM A BOSAN