PATROLOGI^ CURSUS COMPLETUS,

SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, IMFORMIS, COiMMODA, OECONOMICA,

OMNllM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORIJIHQIE ECCLESIASTICORUM,

SIVE LATINORUM, SIVE GR.ECORUM,

QJJi AB JEVO APOSTOUCO AD TEMPORA CONCILII TRIDENTINI (ANNO 1216) PRO LATINIS,
ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1439) PRO GR.ECIS FLORUERUNT :

RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QU.E EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC.E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA
ECCLESLE S.ECULA ET AMPLIUS,
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, 1NTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIDUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PEHQUAM DILIGEN-
TER castigata; DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS continenter illustrata; OMNIBUS
OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES qu.-e TRIBUS NOVISSIMIS s.eculis debentur absolutas detectis, aucta
;

1NDICIBUS particularibus an alyticis, singulos sive tomos sive auctores alicujus momenti subsequenti-
BUS,DONATA; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINA-
RUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADOT.NA-
TA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPIIIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD
TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CIIRONOLOGICIS, STATI-
STICIS, SYNTIIETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS,rrN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICOM,^ ET CU\CTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE SED PR.ESERTIM
J

DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERCM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR J
ALTERO SCRIPTURyE
SACELE, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR.-E VERSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT
EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS,
CHART.K QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS,
TUM NUMERUS. FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI.E DECURSU CONSTANTER
MMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR^ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEM
IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES vETATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE
PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA PRIOR.

IX QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIjE LATINiE
A TERTULIANO AD INNOCENTIUM III :

AGGURANTE J.-P. MIGNE,

Bibliothecie Cleri uiiivcrsse,
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTIC.-E RAMOS EDITORE.

PATROLOGIJE LATWJE TOMUS XLVII.

S. AURELII AUGUSTINI.

PARISIIS,
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCGESSORES.
IN VIA DICTA CHAUSSEE-DU-MAINE, 127.

1877
1HE1NSTITUTE0F WET STUI
10 L

DEC 51931
 S.ECULA IY-Y. ANNl 387-430.

SANCTI AURELH

AUGUSTINI,
HIPPONENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA,
POST LOVANTENSIUM THEOLOGORUM RECENSIONEM

CASTIGATA DENUO AD MANUSCRIPTOS CODICES GALLICOS, VATICANOS, BELGICOS, ETC,

NECNON AD EDITIONES ANTIQUIORES ET CASTIGATIORES,

OPEJU ET STUDIO

MONACHORUM ORDINIS SANCTI BENEDICTI

E CONGREGATIONE S. MAURI.

EDITIO \OVfSSIMA, EMENDATA ET AUCTIOR,

ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE,

Bibliothecte Cleri universse,
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICjE RAMOS EDITORE.

TOMUS DECIMUS SEXTUS.

VENIT SEPARATIM: TOMUS 16,tQ-FKANCIS; VENEUNT AUTEM 16 VOLUMINA, 86 FRANCIS.

PARISIIS,
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES,
IN VIA DICTA CHAUSSEE-DU-MAINE, 127.

1877
 S ECULA IV-V. ANNI 387-430.

ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XLVII CONTINENTUR

S. AUGUSTINUS HIPPONENSIS EPISCOPUS.

Col.

Notitia litleraria de vita, scripiis et editionibus S. Augnstini, anetore Schcenemanno 9

Ammadversiones in omnia S. Augnstini opera, anctoribus Krasmo et Joan. Phereponio

(Jean Leclerc)

Animadversioues in epistolas. I). Augustini, auetore Norisio '270

Pnefationes Vlimroerii, Jac. Sirmuudi, Ludov. Yives, NorisiL Cl. Menardi in S. Augustinum . 377

Veritable clef des ouvrages de saint Augustin contre les Pdagiens, anctore P. Meriino. ... 8S3

Opnscula: sermoneset fragmenta nuper inventa, aFontano, Maio Trombelii, ete 1111

Imlex rerum

iy, —U P m t. Do» Bj» \

'-"
 SUPPLEMENTUM
AD OPERA

S. AUR. AUGUSTINI, HIPPONENSIS EPISCOPI.

NOTITIA LITTERARIA
IN VITA, SCRIPTIS ET EDITIONIBUS OPERUM S. AUGUSTINI.

( Schoenernanni Biblioth. Lipsiee. 1794.)

CAPUT PRIMUM. eloquentiae, qua sola tunc hominibus mediocri loco

natis ad gloriam et opes aut in foro aut in acade-
Vita S. Augustini.
miis consequendas patebat via, studium excoleret;
Natus est Tagastae, obscuro Africae oppido, in me- quem in finem, ut ipse narrat, pater gloriae cupidus
diterranea Numidiae parte, haud procul a Madauris plus sumptuum, quam domesticae paterentur facul-
et Hippone Regio sito, idibus Novembris anno tates, ei suppeditabat. Ibi tum fiebat, ut, cum ali-

., i. e. trecentesimo quinquagesimo quarto, quantisper et urbis et commilitonum exemplis pelle-

parentibus honestis de Curialium, seu eorum qui ctus et suapte natura proclivis, nec angustias fortu-
munia publica procurabant in municipiis, numero, narum sentiens, dissolutiori vitae sese dedisset, an-
ut tradit Possidius. Pater erat Patricius, mediocri nuni vix decimum octavum natus Adeodatam filium
fortuna, sed liberali et propenso in omnes animo, ex concubina susciperet, quem puerum frugi et acris
simul tamen iracundus et ferox, ut ipsum pinxit Au- ingenii non semel in scriptissuis laudat et immatura
gustinus fidem Cbristianam sub finem vitae de-
(a) ; morte in ipso adolescentioe flore sibi ereptum doluit.
mum amplexus mater Monica, clarissimum inter
; Sed antequam ei hic puer natus esset, patre orbatus
Christianos nomen, quae liberos suos ab incunabulis est, nec tamen magnam inde studiorum suorum
15
statim religionis Christianae sensu et amore imbuit. jacturam fecit siquidem et mater quibuscumque
De infantia sua, prima educatione, et institutione posset modis necessaria ei prospexit, et Romaniani
deinde puerilis aetatis ipse plura retulit in Confessio- cujusdam, quem idcirco enixe praedicat, liberalitas
nibus, quam ad sequentia vitae ejus acta illustranda effecit, ne ei quidquam non solum ad necessitatem,

opus erat et conducibile. Vividum fuit scilicet aut sed et jucunditatem vitae deesset. Circa id tempus
fervidum potius pueri et adolescentis ingenium, par- agebat vero aetatis annum undevigesimum, ad sa-
tim a sanguine parentis, partim cceli natura. Jam pientiae seu philosophise cognitionem se applicuit,
pater liberos suos, ut ex variis elucet, quse memo- incitatus subito libro Ciceronis, qui Hortensius erat
riae de eo Augustinus prodidit, medullitus amabat et inscriptus et ad sapientiam amplectendam hortaba-
in sinu gaudebat de quibuscumque aut ingenii aut tur ;
quae cogitatio sic totum eum cepit et ad tem-
corporis quas exsererent viribus mater pia sane nec ; pus tenuit, ut sepositis extemplo oratoriis exercita-
minus prudens, plurimum tamen indulsit appet'tui tionibus, omnes spesrationum suarum, quae noncum
iilii, qui, si strenue litteras disceret, satis bene edu- illa conjungi posse, et ex ea quasi nasci viderentur,
cari videbatur. Hinc semina ingentium vitioruni si- abjiceret et fastidiret ; tamestsi deliberabundus ad-
mul cum aetate matui-escente succreverant, quss si q huc velut inter anfractus et confragosa haereret, qua-
non ipsum penitus perdidissent, videbantur tamen a lis via sibi ingredienda esset. Ex una parte interiore

fide christiana abstrahere et plane reddere alienum. quadam mentis agitatione, quam religionis aliquis
Postquam Madauris aliquamdiu Latinis imprimis lit- sensus ex prima pueritiae perceptione residuus teti-

teris et oratoriae artis elementis vacasset, nam Grae- git et quasi ad Christianam doctrinam fere-
afflavit,

carum litterarum tum eum taedebat et postea non- batur, ex altera parte variae ac multiplices veterum
nisi leviter eas attigit Carthaginem missus est, ut
: Graecorum et Romanorum sapientium scholae eum
(a) Conf. 1. ix, n. 9 et 19.

Patrol. XLVII.

3 \o
W. "3 v
 ;

11 SUPPLEMENTUM AU OPEltA S. al (.1 STINI. 12

invitabant. Sed cum semel inter ha-c Scripturas sa- A Symmacho petiissent, ut sibi rhetoricae magistrum
cras legerc ccepissol, tantam subito eum cepit biiini- provideret, Augustinus hanc provinciam ambivit et
tia earum et vilia, ut Tullianam dignitatem
ipsi, dictione proposita probatus Mediolanum ab eo mis-
spiranii, videbatur, Uedium, Dt qod magis
dietionia sus cst anno circiter 38».
declinasse quam refogisse hanc semitam dici possit. Hic vero locus unde totius vita? cjus conver-
fuit,

Tradidit ergo ;-e alleris, non tamen magistri alicu- sio et commutatio originem duxit. Nam cnm Am-

jas institutioni confidens, sed suopte studio. Arri- brosii urbis illius episcopi sermones, qnos statis

pnit primum Aristotelis Calegori.i-, quas a rhotore diebua ad populum babere solebat, nulla quidem ab
Carthaginensi magistrd suo mirifice commendari initio alia de causa, quam ob eloquii suavitatcm.

audii-r.it, easque boIus non solum legit, sed percepit frequentasset, sensim cum verbis res ipsae animum
eliam , ut ei sermonibus cam iis, qni easdem in ejns penetrarunt, et primum quidem Manichsaorum
Bchola cuiii voce, tum Bguris in pulvere depictia di- dogmata, qua> diu qnidem falsi convincere optab.it,

dicerant, institutis expertus est. Ab co tempore pa- concusserunt mox ; ubi ipse tandem omnibus inge-

riter omnes liberalium arliuin libros per se ipsam animique viribus obniti coepisset, funditm
nii
<•

it, et inlellexit quoscumqae legere poterat, etterunt. Fuit sub recentem hanc de haeresi raa io
quidquid de arte loquendi et disserendi, quidquid de
^ terata victoriam, cum mater ejus, quee a prima tilii
dimensionibus figararura cl dc mu»i<i- el de numeris, in Ilaliam transfretalione consolari noo potoisi
sine magna difhcultate et nullo hominum tradente. Mediolannm accederet; quam mirifiea de novo re-
Perhancipsam de sapientia consequenda sollicitu- rum statu laetitia cepit. Sed etsi illam qnidem bas-
dincm incidit iu Manichseos, quos postea, cam inexuisset et catholicae iidei redditus videretnr,

prohe illos cognovisscl, apte vocat homines superbe incertus tamcn, Btudiorum carsam in
quem vit;c et

irantes, carnales ei loq Nam cum nescio posternm teneret, duhiorum aculcis et consiliorom
quam reconditam abstrusam assectatorihas suis
et celeri lluctuutione vezatus ac jaetatus est. Animum
initiandis pollicerentur sapientiam nugas ct vana : modo huic, modo illi adjicit; quae modo cospii

acumina vendilabant, et sobrictatem castitatemque medio opere rursus dimisit et in aliis viam vix in-

in ore gcrentes vilam omni nequitiarum et lurpitu- gressus substitit. Eratvero nullus tum non solum in
dinis generc commaculabant. Qaae quamquam Au- rebus suis, sed et in alienis casus tam fortuitus, quin

gustiai nova aliqna sollicitudine animnm ejus maceraret

perspicacem animnm fugere non poterant,
non impedire tamen potuerunt, quominus per no- aut novo aliquo proposito accenderct. Non paruin
vem integros anuos, ingenti inatris dolore, eos se- P etiamaluit et auxit hanc animi concitationem et ex
queretur. Quare quod ipsum in consortio eorum crebro scnsuum impulsu et alfectuum velicmentia
retinuit, nibil pene aliud luisse videtur, quam spcs contlictuuni Platonicorum lectio, cui pluriinum tcm-

trada, forc , ut superatis auditoris aliisque di- pas tribuebat. Addidit his Pauli eputolaa, quarum
scentium docentiumquc gradibus, ad mysteria tan- obscurior sensus cura gravitate coujunctus fa< ile in-
dem penetraret. Docuit interea temporis primum telligi potest, qnantopere animum mter metua et

Tagastas, quo ad lerapus se contulerat, grammati terrorea omnisque gencris pbantasmata Bnspensnai
cara, et postquam inde Carthaginem rediisset, ihi pcrcellere debnerit. Bis accedebant quoiidi.in.'

rhetoricam professus est. Scripsit tum quoque, anno fabulationes cum Alypio et Nebridio famiii.u

Bstatis vicesimo sexto aut septimo, primos libros quorum hic Carthagine Mediolanum nullam aliam ob
suos de Apto ct Pulchro, sed qui jam tum, cum Con- cansam Be contuierat, quam ut ipsi adhasrere

nes Bcriberet, interciderant. lnter h*c accidit, set, ille diu noetuque consilia de vitaa commuiuonc
ut amici quidam ejus, qui Homam proliciscendi ctperpetua invicem societate iostitaenda agitahat.
consiluiin ceperant, ipsi quoque, et honoria majoris Adde inatris nullo non tempore quicscentem sollici-
el amplioris emolumenti in tudinem, wmitus et preces, quas indefessa cum in
ea urbe, quse litterarum
studia preemiis uberrimis aleret ei ubi juvenes ma- D templis, tum domi, pro filii salute ad Deum affunde-
gistrorum subsellia frequentantea morum modestia ret, et qute Augustiuum latere mininM poteranl

et studiorum quodam ordine longe a ferocia Cartha- inuno et ipsius cum 60 convcrs.itionis partcni pltxri

ginensium ahhorrerent, ostentatione, ul Becum Lter m.ini afficiebant; itemque A.mbroaii monit

faccret perauaderent. Vix antem e matris amplexi- hortationes aot amicaa reprehensionea : at intelli-

cum tandem Ho- ges, paucos futuros fuis>c. .juo- tantae auimi per-
bus artc quadam Be extorait, ct
turbationes uon fregissent penitus oppres
mam appuliaset, gravi morbo, <pii morti propin- et

qiuun fecit, implicatus est, e\ ([iio -iiiiul ac paulispex Alitcr tamen Augustino pro ingenii fclicit.i'

convaluisset, Bcholas aperit et discipuloa longe qui- imaginationis ejus natura accidit N.mi cumi
iur nc.i

dem a Cartbaginensium licentia alienoa sensit ipse ct Alvpius .i Pontitiano quodam, Afro geaere,
qiid.l iidem pessime audirent ob turpitudinem, qna in palatio Valentiniani Mediolani militante, i
S. antoBii enarrari audiisset, lantoi ai ee
auditione
in f raudem magistri, cai mercedem deberent, quasi
conspirareut, enmque, ubi aliquamdiu audiissent, omnia mentis senaa et ideea wperavil peetorii tu-

dc-iMcrcnt ct ad alium tranairentj et liasc Bprevit. multns ct axcesluani aflaetna, ol exelnse eamnl ra-
Posteaquam igitur Modiolanenses a prrefecto urhis iiiin cxternarum impulsu, coalum velut cogitationc
13 NOTITIA LITTEHARIA 1N S. AUf.USTlNUM. 14

peteret, et numeu ipsum quasi intercedere huic tiv- A duos jam presbyter addidit) attigit qurestionein dc
mitui cogeret Nam snbito divinitus, ut ipsi yideba- gratia Dei, qua suos electos sic prsedestinasset, ut eo-

tur, andita voce, omnis hi^ furor resedit et leniori- rum, quijam in eis utBrentur libero arbitrio, ipse cliam
bus de vitse ratione conformanda deliberationibus praeparet ooluntates, solum qusestionis
quoniam id
locum fecit. erat, unde mulum : nonad pristinum
wiilc rcdeatur
Primom igitur (accidit vero a. 380) omnibus ter- vel ad majus perveniatur bonum (b). At saepe postea
restnbus curis valedicere statuit, refugit consilium a Pelagianis ad hos ipsos libros, quasi eorum cau-
quod novissimum, uxoris ducendse, glo-
ipsi sederat sam in iis egisset, provocatum est, parum ipsum
nec
rise itom ex litteris capienda fastidiam subiit, et in- 1
sollicitum habuit in Retractationum libris, ut eorum
secutis mox vindemialibus feriis magisterio suo sese quaj lunc disputasset, cum serioribusopinionibus suis
abdicavit; atque sic gravissimis muneris et cupidita- nexum et quasi cognationem ostenderel. Roma di-
tum vineulis exsolutus, in rus (villam Cassiacum) gressus mense Augusto vel Septembre anni 388.
concessit, et in matris amicorumque congressionibus Africam exeunte hieme appulit et per Carthaginem
de qnestionibus otilibus nec raro subtilibus otium Tagaslam petiit, ubi ruri, id est, agris paternis, qui
sanctum et Deo totum dicatam exegit. Varia, quse ei „ haereditario jure ipsi obtigerant (c), vivere constituit;
illius cum amicis colloquiis per idem spatium enata ac transegit ibi triennium procul ab omnibus
fere
et ab eo edita sunt opuscnla, facile ex temporis quam saeculi curis, meditationibus et exercitiis sacris va-
singula in receusu prseferunt nota cognosci possuut. cans, ac nihilpene a monacho differens. Assumpse-
Ex hoc recessu tandem Mediolanum rediit, ut sacrum rat vero ad idem vitae institutum, quod ipsum, vel
baptismum per Ambrosium susciperet; quod contigit locum ubi degebant, monasterium appellat (d), ami-
in Paschatis pervigilio, nocte ante 23 aprilem a. cos quosdam, quorum numerum augeri haud regre
387. Paulo post ipsi et amicis Alypio et Evodio, Ta- patiebatur. Interim et scriptorum suorum, qua? iden-
gastensi eodem, cum simul Deo servire unaque habi- tidem sat grandibus voluminibus emisit, et hujus
tare proposuissent, eorumque omnium curam Mo- speciosee vitae fama usquequaque adeo percrebuerat,
nica, perinde ac si singulorum parens exstitisset, ut et secessus ejus resonaret, et ipse ea loca, quibus
gereret, in Africam remeare ibique locum vitae suae episcopus deesset, accedere caveret, metuens, ne,
instituto aptum ^quaerere placuit. Cum eo erat Navi-
si qui agnoscerent, invitus ad episcopatum traheretur.

gins frater Adeodatus lilius

et sed cum ad Ostia Tanto magis improvisum ei accidit, quod, cum
:

Tiberina pervenisset, mater optima subito morbo amici cujusdam gratia, quem Deo se lucrari posse
correpta (paucis ut Benedictini supputant diebus C putabat, ut secum in monasterio esset, sub finem
ante idus Novembres a. 387) decessit. Dolorem ex anni 391 Hipponem Regium, securus, quia episco-
ejus obitu sibi inflictum verissimis verbis expressit, pum locus haberet, adiisset, ibique Valerii interesset
dum quasi dilaniatam sibi vitam, qux una facta fuerit concionibus, subito ad monitum illius de ordinandi
ex sua et illius diceret (o). Jam vero bac tam dulci presbyteri necessitate, magno cum tumultu et cla-
itineris comite orbatus, dilato ad tempus in Africam more omnium raperetur et quantumvis repugnaret,
reditu, Romam divertitur. Ubi cum antea cum Ma- crearetur presbyter. Ferunt tunc quosdam, cum la-
nicha?is familiarissime vixisset, iidemque inter- crymas eum effundere vidissent, suspicatos, eas pce-
ceptam discessu ejus consuetudinem revocare cupe- nitentiae deberi, quod non continuo episcopus factus
rent, ille vero refugeret iisque errores suos et pravi- esset, studuisse consolari suggerendo, presbyterium
tatem vitae serio exprobraret, post varias ab initio quidem infra dignitatem ejus esse, proxime tamen
velitationes, apertum illud adversus eos
tandem in ad episcopatum accedere. At alia et dignior ipsi erat
cunctos ac singulos bellum prorupit, quod sine ulla lacrymarum causa, ut non semel in scriptis suis pro-
virium et animi relaxalione ad obitum usque acer- fessus est. Quippe longe augustior et gravior ipsi
rime voce et scriptis gessit. Scripsit itaque, Romae quam vulgo plerisque eam ambientibus omnis haec
constitutus, sine intercapedine libros, quorum fama D sacrorum officiorum provincia videbatur, et metue-
mox omnem Africam est pervagata, de Moribus Eccle- bat, ne tantum non in se praesidii haberet, quam ad
six catholicae et dc Moribus Manichseorum, in quibus eam rite obeundam opus esset. Quapropter etiam id
jactantiam eorum de falsa et fallaci sua ccntinentia temporis, quod interesset ab ordinatione sua ad Pa-
reprimere studuit; ibidemque opus de Libero arbi- schatis festum a. 392, dari sibi ad praeparandum
trio eorum de origine mali,
contra disputationes optavit, et cum impetrasset,in solitudinem se recepit.
quod ab immutabili quadam et Deo coaeterna na-
illi Igitur muneris illius demum tempore
primordia exhoc
tura deducebant, ipse ex lihero voluntatis arbilrio juste repeti posse videntur. Prima autem ipsius cura
derivabat, inchoavit. Nondum autem in his libris fuit, ut Hippone quoque monasterium institueret, in
(quorum primum tantum Romae conscripsit, reliquos quo vota ejus adjuvit Valerius, horto Ecclesiae Hip-

(a) Confess., 1. rx, c. 12, n. 30.

(6) Retract.,
cap. 9, § 2.1. i, illo proditum fuit, necesse est, eum vel in alienatis
Possidius in Vita Augustini, c. 3, narrat eum
(c) aut alienis plane degisse, aut saltem partem de suis
agros suos, simul ac Tagastam rediisset, vendidisse retinuisse.
etpretium distribuisse pauperibus. Quod si vere ab (d) Sermo 335, c. 1, n. 2.
 15 sl PPLEMENTUM Al) OPEKA S. AUGUSTIM li.

ponensis ad hunc usum ei concesso. Aliam deinde et A preshyteri celebritas, nec ipsos episcopos puderet
praeclaram de Ecclesia bene merendi et simul nomen ejua consilia et vota exsequi, nulla tamen erat
suum illustrandi occasionem nactus est per eumdem auctoritas ejos legibus ecclesiasticis confirmata, cir-
Valerium, eo ipsi coram se concionandi po-
quod cumscriptaque ageudi licentia alieno arbitrio. Ez
testatem faceret. Quod quidem antehac a presbyte- quo vero semel ad regendam Ecclesiam llipponen-
ris fieri insolituin in Ecelesiis Latinis, mox ubi prae- siin evectus est, ez ejus nutu atquc ordinatioue non
ivisset Valerius, Graecus aatioae scilicet et Lutini solum Valeriua coepiscopus, sed Aurelius etiam
sermonis usu tardior, plures per Africam episcopi Carlhaginensis episcopus et totius Africae primas,
imilati Nec vero desiit inter haec et caetera
sunt. totaque cum eo Ecclesia Africana, quin immo trans-
muneris avocamcnta scriptis iasigaiora fidei capita in irinae per totum Occideutem, plurimaj-
Ecclesiae

aut illustrare et apud suos corroborare, aul contra que in Orientis partibus pependerunt.
aliter ac prave seotieutes astruere et defendere ; as- trum quidem in praesenti non est omnium
Bidunm iosoper ipsicum amicis tam propiaquis loco, ejus factorum gestorumque historiam contexere,
quam remotissimis permultis, fuit commercium. quippe qiue cum uuiversa temporam illorum ac
Tanta vero fuit bujus presbyteri apud omnea etiam entuum
lam arcte cohaerent, ut -ine accurata serie
K
Africae cpiscopos citra invidiam ezistimatio, ut istorum enarratione parum concinne fieri possit.
snnmia diguitate inter cos viii, veluti Aurelius, con- nec, si locus minua esset alienus, nostram operam
siiia ejus lubeater admittereut, et cuncti adeo in con- post tot summorum virorum diligeutiam requirant.
cilio Hipponensi a. v.)2, sine ezemplo coram ipsi> dt Expectahitur vero imago viri, qoaiis ab hoc lempore
fi.de ct symbolo sermonem facere eum juberent. Qui- fuerit, ex scriptis Cjus gestorumque memoria

bus omnibus de causis haudquaquam sane inanihus pressa, in qua, si minus acutt: viderim, qui colorum
metuens Valerius, ne, sicuhi episcopns deesset, ad delectus esset hahcndus, id reprebcndi non u>gre
Ecclcsiam illam regendam suhito evocaretur, petiit patiar. Ac primum quidem huc facit vitae pri\
ab Aurelio Carthaginis episcopo totiusque Africas ejus consideratio. Natura vehemens erat, facileque
primali, ut sihi liceret eura collegam et coepiscopum sensihus commovebatur, ita ut quaecumque objice-
suum faccre. Quod ubi impetrasset, mox clero et po- rentur, subito complecteretur, modumquc nou raio
pulo suo pluribusque episcopis praesentilnis signifi- in fruendo ezcederet. Exercitiis ergo quotidianis
cavit et magno cum omnium consensu a Megalio huic animi morho ac imhecillitali mederi lnstitiifiat.
episcopo Calamensi Numidia3 primati, cujus hae par- nempe coutemplatione sui ipsius ac investigatione
tes erant, postulavit, ut episcopum ordinaret. Inter- q vitiorum, prece porro continua et studio amorem
cedebat quidem ejus ordinationi, criminis nescio cu- Dei in se augendi. Ac hoc postremura quidem poti>-
jus eum
insimulans Megalius; sed ubi falsum illud simum fuit prsesidium, quo contra cupiditatum im-
esse, in hoc ipso litigio cognovisset, pcenituit euin petus ac insidias uti soleret. Nimirum ut celeres
calumniae, nec diutius in ordinationem ejus consen- istos sensuum motus et crebras vihrationes aut siste-
»um cohihuit. Sed et ipse Augustinus rcluctahatur ret aut saltem pnvpediret, alio convertere opus ha-
et non nisi prolalis variis, non Africanis modo, sed buit interna quadam contentione animique ad suhli-
transmarinis exemplis, qu» ab Ecclesiae consuetu- niiores cogitationes evectione aut potius raptu, quo
dine non abhorrere proLarent, ut vivente adhuc plurimum omni tempore ac in omui contemplatioin-
episcopo alius eidem Ecclesiae praeficeretur, vinci genere homines vividi ingenii potuisse compertam
potuit. Apte hoc loco ad ingeniuni hominis decla- est. Nec vero iste nisus iutirmioris erat earebri, aut
randum de recusatione ejus excidit Renedictinis : mentem ejus de statu deturhahat, sed utehatur etiam
Non minor erat cjus modestia ct reliqio, quam tot il- in his ratiocinatione quadam ipsi propria et velut az

lustrium virorutn, qvi setate illa, ut episcopum susci- perfecta cognitione et propiori aspectu inflammari
percnt, sicuti scribit (a), tenebantur inviti, perduceban- videhatur. Hinc querehatur apud se de Las&itudine
tur, includebantur, custodiebantur, patiebantur tanta " sua, qua' impediret, quominus Detim, prout vellet,
qux nolebant, donec eis adcsset voluntas suscipiendi amaret. Metuens scilicet corporis imaginem in i

operis boni. Goatigit ordinatio ejus ezeunte anno concipere, senau tamen amplecti cupiebat, quaa
395 aut suh initium sequentis. lu hinc vero tain lius intellectus erant. Nam pulcbritudinem <>t dulce-
lusignem dignitatem ipse tantum de suo transfudit dinem Dei laud.it et amplezus
iu ejus vitaui suam
honorem atque claritudinem, ut nulluin eo illustrio- currere diiit et oura illo qnasi amico et tamil
rem episcopom Ecclesia Latiaa aoverit. Nam etsi hlando sernionc, colloquebatur (6 N tameo amen-
jam ante Busceptum episcopatum summa esset
(a) [psins verba in ep. ad Donatum 173, n. :\. sed et in me ipso, et omnis mibicopia qnaa Dena noa
[b) Confess. 1. xm, c. 8, n. 9 a Da mihi
Deua : te, eat, egestas eal b Ibid. lib. eod cap tto. :

meus, redde enim amo, el si param est,

te mihi : te • Et ut invenirem, utrum septiea ral octiea
attendi
amem validius. Non possum meuri, ol sciam, qoaa- \idiM-is, quia bona sunl opera tua, cum tihi pi
tuin desil iiiiln amoru ad iil quod tat est, otcurral runt el in tna visione aoninveni tempora. per quae
:

vita mea ia amplezus tuos, aec avertatnr doaec intelligerem, qnod lotiea videris, quae feciali. El
abscondalur in abscoadito vultus tui. Hoc tantum dizi, o Domine, noone i-ta ecriptnra toa vera
scio, quia via(< eti pnBter ta, oon solum eztra me, qnoniam tu veraz et vexitaa edicusti eamf Cu:
 NOTITIA LITTEKAKIA IN S. ALGUSTINl M. 18

are inter ea cessavit, quotquot in se deprehenderet A bus, vel de moribus, vel denique, quod frcqucntis-
itia, sed ita, ut non sibi illud arrogaret, sed Deum sime lieri solebat, de locis biblicis ipsum consulta-
T
psnm operari in se putaret, qao m igis eam in dies bant. l t nihil de iis dicatn, qui more jam pridem in
amore complecteretar; indeqae enata illa
;in Ecclesiis inoleto in causis litigiosis, antequam iu
e operatione Dei in homine seu gratia divina effec- jure desuper contenderent , arbitriura episcopi dc-
rice opinio quae plurimum per totam vitam ejus
,
poscere cujusmodi interpellationes non
solehant;
lominat t est. Caeterum erat affabilis et blandus, et exiguo ipsi temporis impendio constabant. Qua>stiones
aitt singulis, quam toti Ecclesiae suse, bene cupiebat. autem illa>, quas diximus crebro ad eum deferri so-
- emendare hand postrema ejus erat cura, et litas, ex momentis fere levibus erant rcpelilsc et ab
liltil fucatse tribueus religioni, bene disccrnebat, inani et frivola Africanorum scdulitate profectae, de
ua> ex recto animi proposito, quseve ex momen- quihus vere si quid umquam Erasmus jtronuntiavit :

anea commotione aut levitate aliqua proficisceren- Vberiores fructus nobis dedisset illnd ingenium, si in

DT id qttod tot ejus seu ad amicos, seu alios quos-

: Italia Gidliave vel nasci, vel vivcrc contigisset. lludis
omque, consilia, monila atque cohortationes per crat Africa, voluptatwn avida, studiorum inimica, cu-
pistolas commonicata declarant. Nec vero discipli- riosarum rerum appetens. Unde frequentcr illum cxer-
B
am Ecclesise severis legibus exercebat, et parcissi- cent nec mulcum facientibus ad
quscstionibus frivolis,
nus erat in poniendo. Idem nec avarus in aagendo piitatcm ctadsax (jentis affectus ssepe cogitur attem-
:

cclesisB patrimonio, quippe qui haereditates non pcrare calamum. Verum tali excolendo scnticeto tali
tppeteret, quasdam vero sibi oblatas recusaret et opus crat agricola. Quamquam digniora lectu scriptu-
edderet; quam ob rem a nonnullis etiam reprehen- rus crat, ad Romanorum aut Grsecorum judicia
si vel
lebatur, quod minus Ecclesiae bonis prospiceret. se composuisset, vel minus indulsisset simplidum im-

Jed vitae solitariae ut antea cupidissimus, cum per peritise. Sed Christiana charitas prius habet prodesse

qiiscopi negotia et ofiicia humanitatis, qua> ipsi no- quamplurimis, quam probari prsecipuis, fratemse salu-
rum munus erga hospites injungebat, sequi illam tis, quam suse glorise sitientior. Quosdam autcm, prse-
ninime posset, novum monasterium in ipsa episco- cipue mulierculas pia qusedam habebat ambitio, pid-
jali domo constituit, unde juniores alumnos ad mi- chrum esse ducentes, qualccumquc scriptum impctrasse
listeria ecclesiastica subinde provehere solebat. Ac ab episcopo. lta factum est, ut dum vir pius omnium
iane multifariarum rerum administratio cum episcopi minus alicubi satisfaciat lectori fasti-
votis obsequitur,
alis loci mttnere in Africa erat conjuncta, in quibus dioso (b). Enimvero non inter Africam solum haec in-
amen omnibus expediendis ita se gessit, ut num- q sania erat domestica; sed in Italia etiam aliisque Oc-
puam tlorentiorem Ecclesiae Africanae statum fuisse cidentis provinciis erant, qui omnes ab eo veluti
;xistiment quam cum ille summae rerum non loci oraculo quodam quaestiones solvi atque explicari
ure, sed per summam auctoritatem praeesset. Nam posse putarent, quibus non Iitteris solum, sed inte-
5t concionabatur non solum statis diebus absque in- grisvoluminibus saepe respondere opus habuit, dum
termissione, sed et alias creberrime et nunquam nemini non satisfacere non magis per summam cha-
sine ingenti hominum contluxu et studio. Ipse autem ritatem, quam quidem
laudis ac honoris causa, cujus
summo ardore ac contentione ad fatigationem usque ad finem vitae appetentissimus mansit, cuperet. Pu-
d agebat, ut verba sua in animos penetrarent, au- blica deinde Ecclesiee cura scepe eum ad concilia et
iientes percellerent, commoverent, incenderent (a). synodos vocahat, in quibus partim de disciplina
Praeterea respondebat quotidie iis, qui vel praesentes, atque moderatione Ecclesiae in universum tuenda
rel de privatis rebus, vel de Ecclesiae et fidei rationi- reparandave, aut de singulis consuetudinibus dis-
tn mihidicis, non esse in tua visione tempora; et ut, qui me audit, intelligat ; et sentio, me non ita
ista scriptura tua mihi dicitper singulos dies, ea quae loqui, ut hoc efliciam; maxime, quia ille intellectus
ridisti te vidisse bona sunt? Et cum ea numerarem, quasi rapida coruscatione profundit animum illa :

inreni quoties? Ad baec tu dicis mihi, quoniam tu j) autem locutio tarda et longa est, longeque dissimi-
es Deus meus, et dicis voce forti in aure interiore lis; et dum ista volvitur, jam se illa in secreta sua
servo tuo perrumpens meam surditatem, et clamans : condidit; tamen quia vestigia quaedam miro modo
homo, nempe quod Scriptura mea dicit, ego dico. impressit memoriae, perdurant illa eum syllabarum
Et tamen illa temporaliter dicit, Verbo autem meo morulis; atque ex iisdem vestigiis sonantia signa
tempus non accidit, quia aequali mecum aeternitate peragimus. Nos autem plerumque in auditoris utilita-
consistit. quae vos per spiritum meum vide-
Sic ea, tem vehementer ardentes, ita loqui volumus, quemad-
tis, ego video; sicut ea, quae vos per spiritum meum modumtuncintelligimus, cum per ipsam intentionem
iicitis, ego dico. Atque ita cum vos temporaliter loqui non possumus. Et quia non succedit, angitnur,
eas videatis, non ego temporaliter ea video. Et au- et velut frustra operam insumamus,
taedio marcesci-
iivt Domine Deus meus, et elinxi stillam dulcedinis mus; atque ex languidior tit idem sermo
isto taedio
bx tua veritate. » et hebetior, quam erat unde perduxit taedium. Sed
(a) Digna sunt verba ejus, quae a pluribus acvulgo mihi ssepe indicat eorum studium, qui me audire cu-
solet legantur ex libro de cathechizandis rudibus piunt, non ita frigidum esse eloquium meum, ut vide-
cap. 2, n. 3 « Mihi prope semper sermo meus
: tur mihi ; et eos inde aliquid utile capere, ex eorum de-
displicet. Melioris enim avidus sum, quo saepe fruor lectatione cognosco; mecumque ago sedulo, ut huic
interius, antequam eum explicare verbis sonantibus exhibendo ministerio non desim, in quo illos video
ccepero qaod ubi minus, quammihi motus est, evol-
: bene accipere quod exhibetur. »
vero, contristor linguam meam cordi meo non po- (6) In praefatione epistolis praemissa, quae est in
tuisse sufficere. Totum enim quod intelligo, volo, tomo II Opp. statim in aversa tituli pagina.
 T

10 SUPPLEMEN OPERA S. AUCUSTLNI. 20

ceptabatur, aut de vita et moribus clericorum sin- A diflidentia ne quidem unquam rescribere voluerunt :

gulorum judicium tiebat, aut denique pro doctrina sed irati furiosa loquebantur, atque seductorem et
conlirmanda custodiendaque consilia salutaria agita- deceptorem animarum Augastinum esse, et piivatim
bantur, ac haereticorum ac schismaticorum dogmata »t puhlicc conclamahant; et ut lupum occidendum

artesque damnabantur et Lmpugnabantur. [nterfuit esse in defensionem gregis sui, dicebant et tracta-
igitur conciliis, de quibus quidem cxploratum est, bant; omniaqu. i a Deo indubitauter esse cre-
Carlhaginiensibus ,
quarto a. 308, quinto eodem dendura posse dimiiti iis qui hoc facere ac perlicere
anno, sexlo etseptimo a. 419 in causa appellationum potuissent, nec Deum timentes, nec homines eru-
habitis; Afrieano tertio a. 401, et quarto a. 407; eentes. Et ut eorum causae diffidentia cunclis iu-
Collationi adversus Donatistas a. 411; Cirtensi con- notesceret, elaboravit : et publicis gestis conventi,

tra eosdem a. 412, et Milevitano contra Pelagianos non sunt ausi conferre. Babebant etiam iidera Dona-
a. Atque ut nulla harum synodorum acta cla-
418. •
tistae per suas pene omnes Ecclesias iuauditum bo-

riora sunt, quam qua? ad baeresium impugnationem minum genus perversum ac violentum, velut suh
spectarunt, ita Augustini quoque nulla vel in iisdem, professione continentium ambulantes, qui Circum-
vel suopte cousilio gesta illustriora, suut, quam ad- celliones dicebantur. Et erant in ingenti numero et
versus suae aetatis ba?reticos. turbis per omnes pene Africanas regiones constituti.
Hic Schxnemannus, sux sectx indoli nimium indul- Qui malis imhuti doctoribus, audacia superba et te-
gt ns, S. Augustini contra hxresim nobilissimos ago- meritate illicita, nec suis, nec alienis aliquando par-
ncs tanta invidia proseqnitur ut minns historicitm quam cebant, contra jus fasque in causis interdicentes ho-
sycophantam agere videatur. Qux igitur illuts ),ntitix minibus : et ni~i obedissent, damnis gravissimia et
suprrcrant, nostrisque fuerant nimis fi>l<nter inserta csedibus afficiebant, armati diversis telis, haechantes
columnis, succidimus, atque ex Possidio, charta medi- per agros villasque, usque ad sanguinis eirusionem
cabili adhibita, supplemas, alibi dicta repetere quam accedere non metuentes. Sed duiu verbum Dei se-
hxrctica profcrre eligentcs. Edit. dulo praedicaretur, ct cum his qui oderant pacem,
<( Docebat, inquit Possidius, et praedicabat ille priva- pacis ratio haberetur, illi loquentem debellabant
tim et publice, in domo et in ecclesia, salutis verbum gratis. Et cum adversus eorum dogma veritas inuo-
cum omni tiducia adversus Africanas haereses, maxi- tesceret, qui volehant et poterant, sese inde vel

raeque contra Donatistas, Miuichacos et Paganos, li- eripiebant vel subducehant, et paci atque unitati Ec-
bris confectis et repentinis sermonibus, inetrabi-
, clesiae cum suis quibus poterant coh.i-rehant. Unde
liter admirantibus Christianis et collaetantibus, et q illi sui erroris congregationes minui videntes, atque
hoc ipsum ubi poterant uon tacentibus, sed diffa- augmentis Ecclesiae invidentes , aocensi exardesce-
mantibus. Sicque, adjuvante Domino, levare in Africa bant ira gravissima, et intolerabiles persecutiones
Ecclesia catholica exorsa est caput, qua? multo tem- unitati Ecclesiae compacti faciebant ; ipsisqoe sacer-
pore illic convalescentibus haerelicis, praecipueque dotibus catholicis et ministris aggressiones diurnas
rebaptizante Donati parte majorem multitudinem atque nocturnas, direptionesque rerum omnium infc-
Airorum, seducta et oppressa jacebat. Et hos ejus rebant. Nam et multos Dei servos caedibus debilita-

libros sive tractatus mirahili Dei gratia procedentes verunt. Aliquibus etiam calcem cum aceto iu oculoa
ac prolluentes, instructos rationis copia, atque auc- miserunt , aliosque occiderunt. Unde etiam suis
toritate sanctarum Scripturarum, ipsi quoque hae- iidem Donatista? rebaptizatores iu odiura venieb.mt.
retici concurrentes cuin Catholicis ingenti ardore « Aliquoties vero etiam vias armati iidein Circiim-

audiebant : et quisquis, ut voluit, et potuit, notarios celliones contra famulum Dei Augustiuum oh-
adhibens, etiam ea quae dicebantur excepta des- ad visitandas in- ruut, dura fdrte iret rogatus ,

cripsit. struendas et cxhortandas catbolicas plebes; quotipse

« Ejus dicta atque excepta, maxime Donatistae in frequentissime faciehat. Et aliquando contigit, ut illi
eadem Hipponensi vel vicina manentes civitate, ad D succenturiati hactenus perderent eaptionem evenit :

suos episcopos deferehant. Qua? cura audissent, et enim Dei quidem providenti.i, sed ducatoris homi-
contra forte aliquid dicerent, aut a suis refelleban- nis errore, ut per aliam viam cum suis eomitibus,
tur, aut eadem responsa ad sanctum Augustinum sacerdos quo tendebat venisset, atque per hune qoen
deferebantur, eisque compertis, patienter ac leniter, postea cogmnit errorem, manus impias > Et

et, ut scriptum est, cura timore et tremore salutem eum inomnihus liheraton Deo gratias egisset, omnino
omnium operabatur [PhUipp. n, 12) ostendens :
,
suo more illi nec laicis nec clericis pepercerunt,
quam nihil illi refellere voluerint ac valuermt, quam- sicut puhlica contestantur gesta.
que verum inanifestumque sit quod Ecclesiae I >
«

i « Inter ea silendum non quod ad laudem Dei

est,

lides tenet ac docet. Et ha>c diehus ac noctibus ah per illius tam egregii in Ecclesia viri studmm domus-
eodem jugiter agehantur. Nam et epistolas privatas i|ue Dei zelum adversus prssdictos rebaptiiatorea l>o-
ad quosque ejusdem erroris epiacopos, et eminentes n.itistas gestum et perfectum est. Cum forte unus ex
scilicet laicos dedit, ratione reddita admonens atque iis quoa de suo monasterio et elero episcopoa Beele-
«xhortans, ut vel ab illa se pravitate oorrigerent, si;i> propagaverat, ad suam . ur.un pertinctitem (iala-
vel certe ad disputationera venirent. At illi causoe meusis Ecclesia?. dicecesim visitaret, et qna didicerat
 ,

NOTITIA LITTEHARIA IN S. AIV.USTINUM. -))

wo pace Ecclesiae contra illam haeresim prsedicaret, \ rore frcquentissime disputans. Et quoniam iidem per-
actum medio itinere eorum insidias incurris-
est ut versi Sedi apostolicee pcr suam ambilionem eamdem
;et , et pervasum cum omnibas ilii eomitantibns, sn- perfidiam persnadere conabantur, instantissime etiam
jlatis animalibus et rebus, injuriis et caede eum gra- conciliis Africanis sanctorum episcoporum gestam
issima affecissent. I)e qua re, ne pacis ecclesiee am- est, ut sancto papse Urbis, et prius venerabili Inno-
llius impediretur profectus, defensor Ecclesise inter centio, et postea sancto Zosimo ejas successori per-
non siluit. Et prasceptus est Crispinus, qui eis- snaderetur, quam illa secta a lidc catholica et abomi-
lem Donatistis in Calamensi civitate et regione epi- nanda et damnanda fuisset. Atillitantae sedis antis-
eopns fuit, prsedicatus sciiicet et multi temporis, et tiles, suis diversis temporibus eosdem notantes, alquc
doctus ad mulctam teneri aurariam pnblicis legibus a membris Ecclesiae prsecidentes, datis litteris et ad
sontra hsereticos constitutam. Qui resultans tegibus Africanas Occidentis, ct ad Orientis partis Ecclesias,
trasentatus cumapiul Proconsulem se aegaret hsere- eos anathemandos et devitandos ab omnibus Catbo-
icum, oborta est necessitas, ut illi recedente Eecle- licis censuerunt. Et Itale dc illis Ecclesiae Dci catho-
ME defensore, a catholico episcopo resisteretur, licae prolatum judicium, etiam piissimus imperator
t convinceretnr enm esse, quod se fuisse negaverat: Ilonorius audiens ac sequens, suis eos legibus dam-
B
quouiam si ab eodem dissimularetnr, forte catholicus natos, intor hcereticos haberi debere constiluit. Unde
episcopus ab ignorantibus haereticus crederetur nonnulli ex eis ad sanctae matris Ecclesiae gremium,
llo se quod erat aegaute, atque ita ex hac dissidia in- unde resilierant, redierunt, innotescente et praeva-
irmis scandaTnm nasceretnr. Et memorabili Augu- lescente adversus illum detestabilem errorem recta
stino antistite omnimodis instante, ad controversiam fidei veritatc.

ambo illi Calamenses episcopi venerunt et de ipsa di- « Et erat ille memorabilis vir, proecipuum domi-
versacommunione tertio contlictum secum egcrunt, nici corporis membrum, circa universalis Ecclesiy
magna populorum christianorum multitudine causaa utilitatem sollicitus semper ac pervigil. Et illi divini-
exitum, et apud Carthaginem, et per totam Africam tus donatum est, ut desuorum laborum fructu, etiam
exspectante : atque ille Grispinus proconsulari et li- in hac vita gaudere provenisset, priusquidem in Hip-
bellari sententia est pronuntiatus hsereticus. Pro quo ponensi Ecclesia et regione, cui maxime praesidebat,
ille apud Cognitorem catholicus episcopns intercessit, unitate ac pace perfecta deinde in aliis Africae par- ;

ne auraria mulcta exigeretur et ei est beneticium im- tibus, sive per se ipsum, sivc per alios, et quos ipse
;

petratum. Lnde cum ingratus ad piissimum Prin- dederat sacerdotes, pullulasse, et multiplicatum fuisse
pem provocasset, et ab Imperatore relationi debitum £ Domini Ecclesiam pervidens, illosque Manichaeos, Do-
est responsum solutum, et consecutum est prajce- natistas, Pelagianistas, et Paganos ex magna parte
ptum nullo prorsus loco haereticos Donatistas esse defecisse, et Ecclesiae Dei sociatos esse congaudens :

debere, et eos ad vim legum omnium contra haereti- profectibus quoque et studiis favens erat et exultans
cos latarnm ubique teneri debere. Ex quo et Judex, bonorum omnium indisciplinationes pie ac sancte :

et Ofticium, et idem Crispinus, quod minime fuerit tolerans fratrum, ingemiscensque de iniquitatibus
exactus, praeeepti sunt denas auri libras tisci juribus malorum, sive eorum qui intra Ecclesiam, sive eorum
inferre. Sed protinus opera data est per catholicos qui extra Ecclesiam sunt constituti, dominicis, ut
episcopos, praecipue per sanctee memoriae Augusti- dixi, lucris semqer gaudens, et damnis mcerens.
num, ut illa omnium condemnatio principis dimitte- « Vestes ejus et calceamenta vel lectualia ex mo-
retur indulgentia et Domino adjuvante perfectum
: derato et compeienti habitu erant, nec nitida ni-
est. Qua diligentia et sancto studio magis magisque, mium, nec abjecta plurimum quia his plerumque :

juvante Christo, de die in diem augebatur et mul- vel jactare se insolenter homines solent, vel abjicere ;

tiplicabatur pacis unitas, et Ecclesiae Dei fraternitas. ex utroque non quae Jesu Christi, sed quae sua suut
Et id maxime factum est post collationem, quae ab iidem quaerentes at iste, ut dixi, medium tenebat, :

universis episcopis catholicis apud Cartbaginem cum D neque in dexteram, neque in sinistram declinans.
eisdem Donatistarum episcopis postmodum facta est, Olera et legumina, etiam carnes aliquando propter
id jubente gloriosissimo et rebgiosissimo imperatore liospites, vel quosque infirmiores, semper autem vi-
Honorio ;
propter quod perficiendum etiam a suo la- num habebat, quia noverat, et docebat, ut Apostolus
tere tribunum et notarium Marcellinum ad Africam dicit, quod omnis creatura Dei bona sit, et nihil abji-
judicem miserat. In qua controversia illi omnimodis ciendum, quodcum gratiarum actione percipitur; sanc-
confutati, atque de errore a Catholicis convicti, sen- tificatur Cnim perverbum Dei ct orationem (I Tim. iv, 4,
tentia Cognitoris notati sunt ; et post eorum appel- 5). Et, ut idem Augustinus sanctus in suis Confes-
lationem, piissimi Regis responso juste inter haere- sionum dicens
ISon ego immunditiam
libris posuit, :

ticos condemnati sunt. obsonii timeo, immunditiam cupiditatis. Scio Noe

sed
« Adversus Pelagisnistas quoque, disputatores cal- omne genus carnis quod cibo esset usui, manducare
lidos, arte magis subtili et noxia scribentes, et ubi- permissum Eliam cibo carnis refectum Joannem mi-
; ;

cumque poterant publice et per domos loquentes, rabili abstinentia prseditum, animalibus, hoc cst luctt-
per annos ferme decem laboravit, librorum multa stis, escam cedentibus non fuisse pollutum. Scio et
in
condens et edens, et in ecclesia populis de eodem er- Esau lenticulse concupiscentia deceptum;et David prop-
 : :

23 SUPPLKMENTUM AD OPERA S. AUGUSTIM.

ter aqux dcsiderium a se ipso reprehensum ; et Regcm A infirmitatisintuebatur, et legehat, et jugiter ac uber
nostrum, non de carne, sed de pane esse tentatum. tim llebat: et ne intentio ejus aquoquam impediretur,
Ideoque etpopuhu ineremo, non quia carnes deside- ante dies ferme decem quam exiret de corpore, a no-
ravit, sed quia csae desiderio contra Deum murmu- bis postulavit prsesentibos, ne quis ad eum ingrede-
raiit, meruitimprobari (Confessionum lib. 10, eap. 31, retur, nisi iis tantttm boris, qoibus medici ad in-pi-
n. 23J. De vino autem sumendo Apostoli exstat sen- ciendum intrarent, v.| cum ei refectio inferretur. Kt
tentia ad Timotheum scribenlis ac dicentis : A ita observatum ac factum est : et omui illo tempore
usque adhuc a</>nim bil» n scdvino modico utere, />ro- orationi vacahat. Verbum Dei usque a<l ipsani suain
pter stomachum et frequentes tuas infirmitates l Tim. exlremam a?gritudinem impreetermisse, alacriter et
v, 23). Coihlearibus tantnm argenteis utens, fortiter, sana inente, sanoque consilio in ecclesia
caitcra vasa quibus mensae inferebantur cibi, vel pra^dicavit. Membris omnibus sui corporis incolun
testea, vel lignca, vel marmorea fuerunt : non tamen inlegro aspectu atque auditu, et, ut scriptam est, no-
necessitatis inopia, sed proposito voluntatis. Sed et his astantibaSj et videntibns, et cum eo pariler oran-
hospitalitatem semper exhibuit. Lt in ipsa mensa tibus obdormivit cum patribus >ui-, enutrittts in
magis lectionem vel disputationem, quam epulatio- bona senectute et nobis coram pro ejus commen-
;

ii.ni potationemque diligebat. Et contra 'pestilentiam dauda corporis deposilione sacriticium Deo oblatum
humance consuetudiuis in ea scriptum ila habebat est, et sepultus est. Testamentum nullum fecit, quia

Quisqais amat dictis absentum rodere vitam, undefaceret pauper Dei non habuit. Eccle^ia- hiblio-
Ilnuc mensain vetitain noverit esse sibi.
thecam, omnesque codices diligenter posteris custo-
Et ideo omnem convivam a supertluis et noxiis fabulis diendos semper [juhebat. Si quid vero Ecclesia, vel in
et detractionibus sese abstinere dehere admonebat. sumptibas, vel in ornamentis habuit, fidei presbyteri,
Nam et quosdam suos familiarissimos cocpiscopos il- qui sub eodem domus Ecclesiae curam gerebat, di-
lius scriptures oblitos, et contra eam loquentes, tam misit. Nec suos consanguineos, vel in proposito vel
aspere aliquando reprehendit, commotus ut diceret, extra constitutos, in sua vita et morte vuk'i more
aut delenlos esse illos dc mensa versus, aut se de tractavit, dum
adhuc superesset, id si opus
quibus,
media refectione ad suum cubiculum surrecturum. fuit, quod et cseteris, erogavit, non ut divitias habe-
Pauperum vero semper memor erat, eisque inde rent, sed ut aut non, aut minus egerent. Clerum suf-
erogabat, unde et sibi suisque omnibus secum hahi- licientissimum, et monasteria virorum ac feminarum
tantibus : hoc est, vel ex reditibus possessionum continentium cum suia prsepositis plena, Ecclc
Ecclesiac, vel etiam ex oblationibus tidelium. Kt fj
dimisit, una cum bibliothecis, libros et tractatus vel
dum forte de possessionibus ipsis invidia clericis lie- suos vel aliorum sanctorum habentibus, in quibus
ret, alloquebalur plebem Dei, malle se ex collatio- dono Deiqualisquantusque in Ecclesia fuerit|noscitur,
nibus magis plebis Dei vivere, quam illarurp posses- et in his semper vivere a tidelibus invenitur. Juxta
sionum curam vel gubernationem pati ; et paratum quod etiam secularium quidam puetarum, suis ju.
se esse illis cedere, ut eo modo omnes Dei servi et hens quo sibi tumulum mortuo in aggere publico col-
ministri viverent, quo in Vetere Testamento .legun- locarent, pro epigraniinate linxit dicens,
tur (Dcut. xviii, I), altari deservientes de eodem Vivere post obitum vatein vis ooste viator,
comparticipari. Sed nunquam id laici suspicere vo- (Jnod legis ecce loquor, vox tua neinjie uiea

luerunt. » Et in suis quidem scriptis ille Deo acceptus et eharos

Sic Augustinus, solis hostibus fidei terribilis, per
sacerdos, quantum lacente veritate videre conceditur,
omnia sanctum, simplicem et mansuetum se prae- recte ac sane, fidei, spei, et charitatis catholica Kccle-

bebat, non minorem forte gloriam morum integri- siaB vixisse manifestatur : quod agnoscunt qui eum de
tate meritus quam innumeris pene libris ipsius in- divinis scribentem legentes Sed ego arbi- proficiunt.

genium adversus haereticos, schismaticos et paganos tror plus ex eo proiicere potuisse, qui eumet loquen-

quasi ex inexhausto fonte protulit. Sed antequani D tem pra-entem audire et videre potue-
in ecclesia

gloriosissimi doctoris operum sub runt, et ejus prsesertim inter bomines consarvatio-
lectoris oculos
index evolvatur, 1'ossidium, nobis qualiter e vita
nem non ignoraverunt. Erat enim non solum eruditus
excesserit narrantem audiamus. scriba iu regno ccelorum, de thesauro suo proferens
Edit.
« Sane ille sanctus in vita sua prolixa pro utili-
nova et vetera, et anus negotiatorum, ipii inventain

late ac felicitate sanctm Ecclesirc catholica' divi-

pretiosam margaritam, qusB babebat venditis, com-
nitus condonata, vixit paravi! [Motth. xin. 52, i •
16 veruni etiaa ex iis
:
annis septuagiuta et sex, in
clericatu autem vel episcopatu annis ferme quadra- ad quos scriptum e.-t, Sic loquimini, et sic fatit» (Ja-

ginta. Dicere autem nobis inter familiaria colioquia

cobi ii, 12); et de quibus Salvator dicit, Qui /'

consueverat, post perceptum baptismum, etiam lau-

docuerit sic homines, hic magnus yocabitur in p
Cttlvrum (Matth . v, 1M)- »
datos Christianos etsacerdotes absque digna et com-
petenti puenitentia exirede corpore non debere. Quod CAPOT II

et ipse fecit, ultima qua defunctus est oegritudine S ipta S. Augustwi.

nam § I.Scripta Augustiui genuina, servato Hetractationuni

sihi jusscrat psalmos Davidicos, qui sunt pau-
ordine, <piem siinilitcr aactorei M.iguiB Uibliothecs
cissimi de peenitentia scrihi, ipsosque quateruioncs Patruui BOOttti suut.
aceus in lecto contra parietem positos diebus suas Contra Acadanicos libri tres post librum dc Pul-
 NOTITIA LHTERARl.V IN S. AUGUSTINUM. -2ti

chro et .4pto deperditum, primi omnium sunt, A anno scripta. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. toin.
scripti a. 386. IV, Bened. III.

2. De Yita beata liber, dialogis tribus constans, eo- -.'i. Eapositio FJ^istolx o£ Aomanos inc&oato sub idem
dem a. B86, non post libros contra Aeadem\ fere tempus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. toin.
sed inter illos scriptus. IV. Bened. III.

3. De Ordine libri duo, dialogi quatuor, eodem tem- 2G. De Mcndacio ad Conscntium liber a. 395. Exst.
pore, quo praecedentes scripti. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Bened. VI.
,
S tWoquiorum libri duo sub initium a. 387. 27. De Continentia liber in Ps. cxli, 3, 4, scr. c.

o. Dc immortalitate Animx liber, a 387. a. 395. Bzst. iu ed. Krasm. et Lovan. tom. IV,
6. Dc Musica libri sex a. 387 Mediolani incboati, a. Bencd. VI.
380 iu Africa absoluti. De diversis Quxstionibus LXXXIII, sive Respon-
28.
7. Dc Moribus Ecclesiss catho- Libri duo Romaine ver-
sioncs ad Quxstiones LXXXIII. Has Augustinus a
sus initium a. 388
fratribus interrogatus, nullo observato ordine,
8. De Moribus Manichxorum scripti.
eodem dictavit iu Africa c. a. 390. Episcopus vero fa-
9. Dc quantitate Animx dialogus ibidem,
tempore conscriptus. ctus, eas colligi jussit, et unum ex iis librum lieri
B
curavit a. 398. Exst. in ed. Erasm. et Lovan.
10. Dc libcro Arbitrio libri tres, quorum primum Ro-
ma? a. 388 incboavit, duos posteriores Hippone tom. IV, Bencd. VI.
presbyter ordinatus, absolvit a. 395. 29. De diversis Quxstionibus VII libri duo. Qui pri-
11. De Genesi adversus Manichxos libri duo quos in mi omnium sunt, quos episcopus scripsit Augusti-

secessu prope Tagastam scripsit circa a. 389. nus ad Simplicianum Mediol. episc, qui S. Am-
12. l> Magistro liber ibidem et eodem a. 389 scri- brosio suifectus est a. 397. Exst. in ed. Erasm.
ptus. et Lovan. tom. IV, Bened. VI.
13. De Yera Religionc eodem a. 389 vel 390 scri- 30. Contra Manetis Epistolam, cui titulus Funda-

ptus. mcnti liber scriptus circiter a. 397. Exst, in ed.

Hi libri una cum n. 3b, in I tomo editionum Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened. VIII.
Erasmi, Lovaniensium et Benedictinorum. 31. De Agone Christiano a. 390 conscriptus. Exst.
14. De 1'tilitate crcdtndi liber Hippone a. 392 exa- in ed. Erasm. et Lovan. tom. III, Bened. VI.
ratus. Exst. in edit. Erasm. et Lovaniens. tomo 32. De Doctrina Christiana libri quatuor. Hos incho-
VI, Bened. VIII. avit circa a. 397 verum ad
;
tertii libri caput ter-
De duabus Animabus liber eodem 392 confe- u
15. a. tium absolvit, tribusque quartum addidit a. 426.
ctus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. t. VI, Bened. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Bened. tom. III.

VIII. Ad a. 398 referendi qnoque Contra partem Do-

[33].
It>. Acta contra Fortunatum quemdam Manichseo- nati libri duo, quorum meminit Retract. i, 5. Sed
rum presb. quocum disputaverat d. 28 et 29 Aug. non amplius exstant.
a. 392. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VI,
34. De remm, qw<e non videntur. Hunc tractatum
fide
Bened. VIII.
Erasmus et eum secuti Lovanienses tamquam spu-
17. De Fide et Symbolo sermone, liber natus ex
rium et ex Augustini scriptis consarcinatum reje-
quem coram episcopis in concilio Hipponensis a. cerant; Benedictini vero pro genuino receperunt.
393, presbyter adbuc, babuit. Exst. iu ed. Erasm.
Videtur ad a. 399 referendus. Exst. in ed. Erasm.
et Lovan. tom. III, Bened. VI.
et Lovan. tom. IV, Append. Bened. tom. VI.
18. De Genesi ad litteram liber imperfectus circiter
35. Confessionum libri tredecim circa a. 400 scripti.
a. 393 scriptus. Exst. in ed. Erasm., Lovan. et Be-
Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Bened. tom. 1.
ned. tom. III.
36. Contra Faustum Manichaeum Disputationes seu
19. De sermone Christi in mon f
e ad Mattb. c. v, vi, rj
libri triginta tres. Opus absolutum c. a. 400,
vu, libri duo circa a. 393. Exst. in ed. Erasm.
quod ad Hieronymum misit a. 404. Exst. in ed.
et Lovan. tom. IV, Bened. III.
Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened VIII.
20. Psalmus contra Donatistas a. 393". Exst. in ed.
Erasm. et Lovan. tom. VII, part. i, Bened. IX. 37. De actis cum Felice Manichxo libri duo sunt

Ad eumdem acta Collationis quam cum eo habuit Augustinus

[21.] fere a. 393 referendus est liber
deperditus contra Epistolam Donati,
Hippone mense Decembri a. 404. Exst. in ed.
Cartb. episc.
Nam Erasm. et Lovan, tom. VI, Bened. VIII.
schismatici. proxime post Psalmum ponit
Augustinus Retract. i, 21. 38. De natura Boni liber adversus Manichseos scr.

22. Contra Adimantum liber a. 394. Exst. in ed.

post a. 404. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VI,

Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened. VIII. Bened. VIII.

23. Expositio quarumdam Propositionum ex Epist. 39. Adversus Secundinum Manichxum liber scr. a.
Pauli ad Romanos. Dedit Cartbagine adhuc pres- circiter 405. Exst, in ed. Erasm. etLovan. tom. VI,
byter a. 394. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. Bened. VIII.
IV, Bened. III. [40] Hic referendus esset, si exstaret, quem contra
24. Expositio Epistolx ad Galatas eodem circiter HUarium quemdam virum tribunitium laicura ca-
 SUPPLEMENTDM AD OPERA S. ALT.ISTINI. 28

tholicum scripsisse se testatnr Retract. lib. n, A [57.] Libcr Probatiomtm rt testimoniorum eotltra
cap. 2. Donatistas.
ii. QusBitkmum Evangelicarum XCVIII lihri duo, [58.] Contra ne$eioqvem Donatistcm.
quos festinanter admodum scripsit Augustimts post 59. .\ilmonitio Donati$tarum •! MaximianlMis.
i. 400. Exst. in ed. Erastn. et Lovan. tom. IV, 60. Liber de Di\ inati nt Dxmonum scr. inter a.

Bened. III. ini, et itl. Kx>t. ia ed. Brasm. et Lovan. T. III,

*2. .-/ iuiuiitiitinw t iii Jobum, scriptae versus a. 400. Bened. VI.
Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Be- 61. De sex qusBStionibus contra Paganot expoaitis
ned. VI. liber ad Deogratias presbyterum, c. a. 408 scr.

43 De Cateehizandis rudibus liber post a. 400 scri- viili-tur. Heminit Augustinus Retract. u, 31. Inter
ptus. Exst. in ed. Erasm. et Locan. lom. IV, Be- epistolas editus est (olim 49, nunc 102) in ed.
ned. VI. Brasm.f Lovan., et Bened. T. II.

ii. De Tritlitate libri quindecim a. 400 inchoati, a. [62.] Sequitnr in Betract. lib. u, 32, Ex\
416 absoluti. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. stolac S. Jacobi, quae non exstat.
III, Bened. VIII. 63. De Pcccatorum Meritis ei Bemissiom oe de Bapti-
45. De Consensu Evangelistarum libri quatuor versus B smo 1'nri ulorum libri tres, ad. Maro Uinnm,
a. 400 scripti, quos inter scribendum libros de a. 412. Kx>t. in ed. Erusm. et Lovan. T. VII,
Trinitate composuit. Exst. in ed. Erasm. et Lo- part. ii, />'• iii 'I. X.
van. tom. IV, Bcncd. III. 64. De unico Baptismo liber eodem tempore scr.

46. Contra Panniniani, Donati in sede Carthag. suc- Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, Btned. IX.
cessoris, Epistolam ad Tychonium scr. c. a. 400. [65.] Quem post opus de unico Baptismo recenset
Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VII, Be- Augustinus n, 35, liber do Maximianistis contra
ncd. IX. Donatistas,}sm non amplius restat.
47. De Baptismo septem eodem tempore adver-
libri 66. Dc Gr i Testamenti liber ad Honoratum
sus Donatistas exarati. Exst. in ed. Erasm. et Lo- scr. c. a. 412. Exst. in ed. Erasm., Loian., et
van. tom. VII, Bened. IX. Bened. T. II.

[48.] Sequitur in Betractationum seric, lib. n, c. 19, 67. Dc Spiritu et Littera liber ad Mnri-illinum a.

proxime liber, cui tit. : Contra quod attulit Centu- 412 vel 413 scr. Ezst. in ed. Erasm. et Lovan. T.
rius a Donatistis, qui non exstat. III, Bened. X.
49. Ad biquisitioncs Januarii libri duo, c. a. 400 q 68. De Fide ct Operibus liber scr. a. 413. Exst. in
scr. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Bencd. ed. Erasm. elLovan. T. IV, Bened. VI.
tom. II. 69. Breviculus Collatinnum contra Donatistas scr.

50. Dc Opere Monachorum liber jubente Aurclio, sub linem a. 411. Exst. in ed. Erasm. et Lovan.
episc. Carthag. c. a 400 scr. Exst. in ed. Erasm. T. VII, Bcncd. IX.
et Lovan. tam. III, Bcned. tom. VI. 70. Ad Donatistas post dictam CoUatUHtem liberfoik-
51.De Bono conjugali liber adversus Jovinianum a. sub init. a. 412 «cr. Exst. in ed. Erasm. et L«ia«.
400 scr. Exst. in ed. Erasm., Lovun., et Bened. T. VII, Bcncd. IX.
tom. VI. 71. De videndo Deo ad Paulinam liber. Exst. in ed.
52. De sancta virginitatc liber scr. an. 401. Exstat in Erasm., Lovan., et Bened. T. II.

ed. Erasm., Lovan., et Bened. tom. VI. 72. De Natura ct Gratia contra Pelagianos liber a.

53. De Getiesi ad Litteram libri dnodecim a. 401 in- 415. scr. Exst. in ed. Erasm. elLovan. T. VII,
choati, absoluti a. 415. Exst. in ed. Erasm., Lo- part. n, Bcncd. T. \
van., et Bcned. tom. III. 73. De Ptrfictione justitiSB hom in is ad Eutropiuin et

54. Contra Littcras Pctiliani Donatistx, Cirtensis vel Paulum, episcopos Gallicanos, liber >eu epi-
Constantiniensis in Numidia episc, libri tres. D stola scr. a. 415. Exst. in ed. Erasm. et Lotxm.
Exst. in ed. Erasm. et Lovan. lom. VII, Bened. T. VII, pait. ii, Bened. \.
IX. ~\.Ik Civitate l><i Kbri viginti duo, ad eomitem
55. Ad Catholicos Epistola contra Donatistas, vulgo Marccllinum, quos aggressns est scribere Augus-
de Vnitate Ecclcsix liber, quibusdam non qui a tinus a. 413, post captam ab Atat . i.iithorum
Augustini putatur, a Dupinio tamen ei asseritur et rege, arbem Romam; absolvit demum a. 427 vel

ad a. 402 refertur. Exst. in ed. Ersam. et Lvmn. i.'s. Exst. in cd. Erasm. el Lovon. T. V, /;

tom. VII, Bencd. IX. VII.

."10. Contra Cresconium Grammaticum, qui Prtiliani 75. De Bono Viduitatis liber :^imi epistola). Non
causam dHVndendam snsceperat, libri quatuor, a. meminit cjus in Rerracm(tont6us, scd a j

406 scr. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VII, in iudiccm rcl.ita est. Exst. m ed. Eram. ct Loo<m,
Bcncd. IX. T. IV, Bsned, VI.
Hoc loco subjungendi fuissent, si exstarent, li- 76. Contra PrisciUianistas ct Origcnistas liber a.

bri tres subseqiiontos, quorum Augustinus memi- SCT. ad l'aulum Orosium Rispanum. Kxst. m cd.

nit Retract. u, c. 27, 28, 29, scilicet, Erasm. et Lovan. T. VI, Bcnni. VIII.
29 NOTITIA LITTERAHIA IN S. AIT.USTINUM. 30

77. De Origine animse ad Hieronvmum. Vid. intra A libros recensuit Augustinus Hetract. lib. u, c. 45.
n. 02. 93. De Conjugiis adultcrinis ad Poltcntium libri duo,
78. Sequitur in Retract. lib. n, c. 46, liber ad Eme- scr. a. 419. Exst. iu ed. Erasm., Lovan., et Bc-
ritum, Donatistarum episc, qui hodic non exstat. ncd. T. VI.
Cf. n. 85. 86. !ti. Contra Adversarium Lcgis et Prophetarum libii

[79. J De Gestis Pelagii contra advcrsarios Gratix I). duo, scr. a. 420. Exst. in ed. Erasm. et Lovan.
.\.J. C. liber a. 410 seu ilT SCT. ml Auivlium, T. VI, Bened. VIII.
episc Carthag. Exst. in Supplem. Yiijnerii T. I, 95. Contra Gaudentium, Thamuganensem epic. Do-
p. 413 sqq. , el ad. /; n i. T. X. natistarum, libri duo, eodem a. 420 scr. Exst. iu

80. De correctione Donatxstarum liber ad Bonifa- ed. Erasm. et Lovan. T. \U,Bened. IX.

cium tribunum ac demum comitem in Africa scr. 96. Contra Moidaeium liber ad Conscntium a. 420 scr.

c. a. 417. Exstat inter epistolas olim 50, nunc Exst. iu ed. Erasm. et Lovan. T. VII, Bencd. IX.

ed. Erasm., Lovan. et Bened. T. II. 97. Contra duas Epistolas Pclagianorum libri qua-
81. PrsBsentia
l> ad Dardamm in Galliis
Dei liber tuor, ad Bonifacium I, episc. Hom., Zosimi suc-
pra>fectus scr. circa idem tempus. Kxstat inter cessorem, scripti a. 420 vel paulo post. Exst. in
li
epistolas olim 57, nuc 187) edit. Erasm Lovan. , ,
ed. Erasm. et Lovan. T. VII, part. n, Bcncd. X.
tlBened. T. II. 98. Contra Julianum libri sex a. 421 scripti. Exst.
In Evangelium Joannis tractatus CXXIV, quibus in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, part. i, Dened. X.
pra?tixa est Prxfatio incerti auctoris. Sermones 99. Enchiridion s. Manuale ad Laurentium, de Fidc,
sunt ab Augustino pro concione babitiannis 416 et Spe et Charitate, scr 421. Exst. in ed. Erasm. et
.

ilT. Exst. iu cd. Erasm. et Lovan. T. IX, Bcncd. III. Lovan, T. III, Bened. VI.
83. In Epistolam I divi Joannis ad Parthos tractatus 100. De Curapro mortuis gerenda a. 421 scr. Exst.

X, sub idem tempus scripti. Exst. in ed. Erasm. in ed. Erasm. et T^ovan. T. IV, Bened. VI.
et Lovan. T. IX, Bened. III. 101. De octo Dulcitii Quxstionibus liber scr. a. 422.

84. De Gratia] Christi et Peccato Originali contra Pe- Exst. in ed. Erasm. et Lovan. L: IV, Bened. VI.
lagium ct Coclestium libri duo, circa medium a. 102. Regula ad servos Dei de tribus ultima (a), de
408 scr. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, qua dubitat Erasmus, licet indignam Augustino
Bened. X. non judicet, asserunt plane Bcncdictini. Exstat in
85. De gestis cum Emcrito Caesarea? in Mauritania epistola2U (alias 109), Sanctimonialibus ab ipso
Donatistarum episcopo liber a. 413 vel 418 script. q scripta a. 423 vel 424. Inde vero depromptam vi-

80. Sermo ad Csesariensis Ecclesix plebem Emerito risque aptatam fuisse dicunt. Ed. Erasm., Lovan.,
prsesente habitus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. et Bened. T. I.

T. VII, Bened. IX. 103. De Gratia et Libero Arbitrio ad Valentinum abba-

87. Contra Sermonem quemdam Arianorum sine Au- tem et monachos Adrumetinos scr. a. 426 vel 427.
ctoris nomine liber a. 417 scr. Exst. in ed. Erasm. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, part. n,
et Lovan. T. VI, Bened. VIII. Bened. X.
88. De Patientia Uber vel potius Sermo scr. ut cre- 104. De Correptione et Gratia liber ad monachos item
ditur, ante a. 418. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. Adrumetinos a. 427 scriptus.
T. IV, Bened. VI. 105. Retractationum libri duo, in quibus Augustinus
89. De Xuptiis et Concupiscentia ad Valerium comi- opera sua XCIV, in libris CCXXX, recenset ad au-
tem libri duo. Prior scriptus est a. 418 exeunte, num usque 427, quo scripti sunt. Exst. in ed.
secundus a. 420. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. Erasm., Lovan., et Bened. T. I.

T. VII, part. ii, Bened.l. X. 106. De Hseresibus liber intra a. 428 et 430 absolu-
"0. Locutionum libri septem, c. a. 419 scripti. Exst. tus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VI, Be-
in ed. Erasm.,Lovan. elBened. T. III. D ned. VIII.
91. Qusestionum in Heptateuchum DCLXV libri se- 107. Tractatus s. Domini ad-
liber de Incarnatione

ptem, eod. a. 419. scr. Exst. in ed. Erasm. et versus Judseos post librum de Haftresibus a Bene-
Lovan. T. IV, Bened. III. dictinis ponitur. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T.
92. De Anima et ejus origine libri quatuor a. 419 VI, Bened. VIII.
et 420 scripti. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. 108. 109. Collatio cum Maximino Arianorum episcopo
VII, part. ii, Bened. X. librique duo contra eumdem. Collatio habita est a.
Caeterum scripserat Augustinus a. 415 ad S. 428, Hippone. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T.
Hieronymum de Origine animse librum, qui inter VI, Bened. VIII.
epistolas exstat ordine 160 in ed. Bened., alias 28, 110. De Prsedestinatione sanctorum liber ad Prospe-
simulque alterum de sententia D. Jacobi apo- rum et Hilarium scr. a. 428 vel 429. Exst. in ed.

stoli n, 10 : Qui offenierit in uno, factus est, om- Erasm. et Lovam. T. VI, Bened. X.
nium reus, epist. 167, olim 29. Utramque tamquam 111. De Prsedestinatione Sanctorum liber secundus,

(a) De reliquis vide infra n. 21, 22, in Dubiis.

 ;

31 SUPPLEMENTl.M AD OPEHA S. AKilSTIM. 32

vulgo de Dono Perseverantix nuncupatus ad eos- A Masrimum; 130 Chrysostomum auctorem habet
dem scr. a. 428 vel 629, Exst. in ed. Erasm. et 136, 138, 156, iTii, inter Eusebianoi habentor;
Lomn BOMd. \.
T. VI, 177 S. Gregorii est ; 173 ex ejusdem scriptis de-
112. Contru secwnlam Juliani rcsponsioncm, opus im- sumptus; 226, ."'. 142, ez AmbrosH - -

ptrfeotum sex Hbrvt oomplectent scr. a. 428, vel ptis.

429. Exet. io Vignerii Supplem. T. II, Bcncd. '.'>°

De Sanct/s S' iiitniirs I.I, e* qeibtra Sermones
ed. X. 1 et 18 Fuigentio ascribunt oonnulli; senno 22 e
113. Speculum cx utrogue Testumtnto sub a. 427 Petro Hnrriuiuti nsi deeerptua est; 26 mter Am-
scriptum, et a Possidio in lndiculo et Yita Augu- brosinnos reperitui ;
-1~
Maximi est; 30 et 31 spu-
stini memoratum, Exst. in ed. Erasm. et Lovan. rii sunt, posterior inter Ambrosianos habetur, uti
T. III, YigncriiSuppl. I, Bencd. III.- et sermo 33 ; 35 Fulberti e>t ; 31 -i episeopi;
I I i Examinationes Psulmos Davidis CL. Exst. in
in 37, Alcuini presbjteri, ex variis tamen consarci-
ed. Erasm. et Lovun. T. YHI, Bcmd. IV. natus ; 47eti.un S. Leofu' triboitor.
115. Epistolx numero CCLXXI, juxta ordinem chro- 6° Sermones alii XVII, ex quibus sex '/- 7
nologicum a Benedictinis in IV classes disposita\ pore, septimus d>: Verbi >"lt, decem d* S<no-
Prima classis eas continet quas Augustinus nondum B tis in editione Parisiensi 1531 primum editi.
episcopus scripsit ab a. 386 ad 395. Secunda, 7o Sermones IV, videlicet de Jucob et Bmm, in
quas ab eo tempore scripsit ante Collationem festo S. Yincentii, in Prorcrb. xm, in Pmub<Anm
Carthaginensem cum Donatistis habitam et detectam Semiiuiiitts, et iu Math. xvi, Qui rult
illud i

in Africa Pelugii hoeresin, i. e. ab a. 306 ad 412. post me, etc. Hi primum prodierunt (cum tract atu
Terlia, quas ab eo tempore ad obitum seripsit, in Orationem Dominicam io ed. Basil. 1556. Qui-
nempe ab a. 511 ad 430. Quarta, eas quarum tem- bus accesserunt in ed. a. 18
pus minus compertum habetur, quas tamen om- 8° De Z)ii'ersi's Sermones XLIII.
nes ab Augustino jam episcopo scriptas esse cer- 9° Frugmenta Sermonum S. Auguslini XWII,
tum est. Augustini epistolis antea vulgatis paucee ex Eugippii abbatis Thesauro seu Collectionibos,
hactenus ineditae accesserunt in ed. Benedictino- ad Probam virginem, atque ex Commentariis Fl<>-

rum. Exst. i& ed. Erusm., Lovan., etBened. tom, II. ri, Lugdumensis Ecclesiae diaconi, in Epistolas
Plures autem janijam inter epistolas leguntur, Pauli, ex verbis Augustini sub Bedx nomine inter
quas tamquam Jibros Augustinus in Retract. recen- ejus opera et seorsim etiam impressis.
suit, quas suis locis notatas videbis. Sermoncs de diversis CXXIII, a Lovanien-
10°
C
116. Scrmones. Horum varia? exstant collectioncs, sibus a. 1571 tomo.X editi, annumeratis praBdictis
quarum quinque sequentes (praeter Scrmones ad sermonibus XLIII. Ex his plurimos supposititios
fratres in Eremo) prodierunt in ed. Erasm. Bas. essefatentur ipsi Lovanienses.
1529, tom. X. 11° Ilomilix XI, a Parisiensibus edita? a. ltili,

De Ycrbis Domini sive de Verbis Evangclii,

1° ex mss. Carthusianis, atque <i/ia? XIII, ex mss. Pi-
Sermones LXIV. Ex his Sermo 14, Erudii pres- thceanis.
byteri est ; 19, Maximi Taurinensis, 28, S. Am- XL de variis argumentis a Jucobo
12° Sermones
brosii Mediolanensis episcopi. Sirmondo Jesuita primum editi cum notis Paris.
2° De Verbis Apostoli Sermones XXXV. Ex his 1631, in-8, « quorum nonnullos, ait And. Hirttus
Sermo 25, Maximi est ; inter Ambrosianos nonus. ut nolim negare Augustinum auctorem babere,
3° Homilix L, in quibus varia Scripturx loca ex- maxime qui in Indiculo Possidii numcrantur, alios
plicantur et Loci commimes tractantur. Harum taraen, qui e monachorum cryptis prodierunt, pa-
quarta exAmbrosii scriptis decerpta. tietur editor apud nos esse suspecta- lidei, donec
Collectiones istae tres antiquoe sunt, ante annos probationibus dignioribus nobis commendentur. »

quippe 800 facta-, Augustino tamen nequaquani D Inter hos autem XL Sermones habcniur Bomilic
aequales. Duai sequentes autem summa incuria illte XIII saperius eommemonl
adornatai sunt ab ed. Amerbachianae curatori- 13° Sermones VI Romn primum editi a. 1614.
bus, nempe : a Joan. Bu)>t Maro Homano, S. Angeli in Foro
4° Scrmones de Tempore CCLVI, ex quibus plu- Piscium Canonico.
rimi alios prue se ferunt auctores. Sermones vero Quatuor posteriores Sermonum Collectionss re-
87, 215, 255, spurii habentur. Sermoneni 191 cudit Yiijittrius parte i Suppl. : parte vero u alios
Augustino ahjudicat Pliil. Lubbcus. Eorum vero XI. VI, hactenus ineditos atque ex diversis Biblio-
nonus est Sermo Bcrnardi; 11 Maximo tribuitur ;
tkecifl depromptos, addidit.
15 Severiano uti et Fulgentio ascribitur; 33 S. Leo- CaHenini in pneeedeotibos Sermonibus notari
nis est ; 37 Maximi ; 48 ex Ililnri», Ambrosio et debet, non raro evenire, ut idem Sermo in di\>
Augustino hinc inde desumptus est : 69 S. Lconis Sermonum Collectionibus bis vel forsan sa?iiius
est; 68, 77, 117. S. Ambrosii ; 118 Mn.nmini \ [90 numeretur : (juainplurimi vero ex aliis Augustiui
Euscbiu tribuitur ; 125 idem fere BSt ac Symbolum scriptis excerpti sunt. Sermones ex hisce aliquot
Damaso fnseriptum inter Opera s. Hieronumi\ 1
28, spurios obiter notavimus : at cum longe accuratiu.->
 ; :

33 NOTITIA l.ITTKRARIA IN S. AUGUSTINUM. 34

id prrcstiterint Renedictini, nos Censuram Sermo- A inter dubios parum abfuit, quin reponerent. Ibid.
num latam in compendio
ab iis exhibere e re fore serm. 7.

arbitrati sumus ((/). Sermones itaque omnes qui- 119. /» decem Chordis liber seu sermo a Possidio
bus tomus V absolvitur ^de quo vide infta ad ipsius notatus in indice c. 8, atque ab Eugippio et Floro

editiouis commemorationem ) in quatuor classes citatus. Ibid. serm. $,Erasm. et Lovan. tom. IX.

redegerunt, de Scripturia Vei. et Novi Testamenti, 120. Ue Pastoribus\ Ulerque ad Ezech. cap. xxxiv.

de Tempore, deSanetis, et de hir,rsis : quibus ac- 121. De Ovibus jlbid. serm. 47 et 48 contra Donat.

cessit quintus Ordo sermonum dubiorum; cum non- 122. De Convenientia deeem ptagarum et deccm\prx-

nisi aperte Appendicem rejecti sint.

suppositUH io ceptorum. Ibid. serm. 8. Hujus quoque meminit
Classes istse quinque, Sermones complectuntur Possidius in Iud. c. 9, et ipseAugus^. in ps. lxxvii,
XCIV, praeter Fragmenta. In appendicem re- n. 27. Fragmentum repertum est inter Eugippii
jiciuutur, tamquam certo certius spurii, Sermones Excerpta in ms. Regio et Victorino.
CCCXVII, ex Collectionibus supra memoratis hinc
§ II. Scripta deperdita.
inde selecti ; nimirum ex vulgari Collectione Ser-
monum de Verbis Domini (vid. supra n. l°),Serm. Prseter illa, qurc passim indicata sunt n. 21, 33, 40,
B
3, I i, 1", 20, 22, 28, 34, 47, 52, 54, 56, 17, 58; de 48, 57, 58, 59, 62, 65, 78, alia diligenter enotavit
I >is Apostvli (n. 2o). Serm. 21, 25,26, 34, 35 Guil. Cave, scilicet
HomUiarum L (n. 3°). Sermo 2, 3, 4, 0-10, 12, 1. Contra Paganos libri tres, et Exhort. ad eosdem.
15, 16, 21, 22, 26, 30,31,33, 35,39, 45-48; de 2. De Sacrificiis spiritualibus contra Manichaeos.
Tempore(n. 4°), Serm. 1, 2, 3 et omnes jreliqui, 3. De Sacrificio vesperlino Qui tractatus fortasse non
.

praUer quintum, 12, 16, 19, 20,23, 25, 27, 28, 30, alius est, quam sermo ejusdem tituli ordine 342,
31,32,34,30,42, 45,40,50,52, 72, 74, 94,9(5, ed. Rened. ex Sirmondianis (olim 8us), in quo ex-
107, 109, 110, 113, 119, 135, 139, 140, 141, 143- plicatur initium Evangelii Joannis.
149,151, 160,164,165,170,174, 186, 187,
155, 4. De Die Domini secundum Sophoniam prophetam
196,205, 212,214, 220, 234-237, 245, 246, 254, L
contra Manichxos.
256. Sermones de Sanctis (n. 5°) omnes spurii 5. Tractatus diversi contra Arianos.
snnt, pra?ter quartum, 12, 17, 23, 24, 42, 45, 48, 6. Ad Primianum. Donatistarum Carthagiuens .

50, 51. Inter Sermones XVII (de quibus n. 6°; episc. Commonitorium.
spurii sunt 1, 2 (qui pars est Sermonis 51 iu Col- 7. De Traditione in persccutionibus et de falso Bapti-
lectione Benedict.), 7 ( pars Sermonis 361), 35, q smate contra Donatistas libri tres.

36 (pars Sermonis 279), 38, 65, 96, 97, 98, 99, 118 8. De Baptismo contra eosdem liber.
(
pars Sermonis 325 ). Ex Sermonibus LXXVI, ad 9. Ad Mercatorem episcopum contra eosdem. Primum
fratres in Eremo commorantes, etc., nonnisi sex quidem prodiit in editione Renedictinorum ex per-
in tomo V exhibent Benedictini, reliquos in se- vetustocodice monast. S. BertiniinBelgio Augustini
quenti. Ex his sex, spurii sunt tres, qui in vulgari epistola (ordine 193) ad Mercatorem, eum pro-
Sermonum istorum collectione locum obtinent 56, cul dubio, cui Mario proenomen fuit, anno circiter
70 et 72. Ex Sermonibus ab Hieron. Vignerio edi- 418 scripta, quam recensuit Possidius in Indic.
tis Supplem. parte i, spurii sunt 3, 4, 5, 13, 14, c. 4, ejusdemque tertiam partem transtulit Augu-
15, 17 i8. In parte n spurii sunt 1, 2, 8, 10- stinus in librum de octo Dulcitii Qusestionibus ( de
1 i, 2'», 23, 25, 26, 27, 29, 34, 36-39. quo supra n. 101).
Denique rejecti sunt a Benedictinis inter Ser- 10. De Charitate tractatus diversi.
mones tom. V libri aliquot ab Erasmo et Lovaniensi- 11. Principia Geometrise, Arithmetices, et Philoso-
bus intes tractatus repositi ; nimirum : phise.
117. De Epicurseis et Stoicis in Act. xvn Apost. tra- 12. Epistolae, Sermones ct Tractatus plures, quorum
ctatus non omnino malus, juxta Erasmum in cen- D mentio habetur in Ind. Possidii, apud Bedam,
sura huic praefixa, sed nihil aut quam minimum ipsum Augustinum, et alibi.
Contra Benedictini judicant
habens Augustini. ; et
§ III. Scripta Dubia, Supposititia, Spuria.
omnino bonum Sermonem, et nihil habentem nisi
Augustini. Ejus meminit Possidius in Indiculo 1. De symbolo s. Regula fidei ad Catechumenos li-
cap. I. Exstat in editio ne Erasm. et Lovan. tom. bri vel potius sermones quatuor. Exstant in ed.
VI Bened. V, serm. 150, class. 1.
;
Erasm. et Lovan. t. IX, Bened. VI, usque ad n. 8.
118. In illud Exod. m, 14, Ego sum, qui sum, scili- 2. Sermo de quarta Feria, sive cultura agri Domi-
cet, de rubo, in quo flamma erat, ct rubus non com- nici.
burebatur. Hic tractatus in Erasmiana quidem edi- 3. De Cataclysmo seu diluvio.
tione incerti auctoris esse praenotatur : at in Ulim- 4. De Tempore Barbarico sive in tempus persecutionis
mer. et Lovan. tribuitur Augustino. Benedictini vero Barbarorum.

(a) Commode nobis datum fuit hoc loco diligen- Caveum et Oudinum haec ex Benedictinis excerpse-
tiam auctorum Magnse Bibl. Eccles. Colon., qui post runt, in usum nostrum convertere.
 . .

35 SUPPLEMENTIJM AD OPKRA S. AUGUSTIM. 30

5. De novo Cantico et dc reditu in aztestem palriam A mus, sed Attgustino ahjudical; quod judicium B>1-
ac iix pericutis, sermo ad Catechumenos. larmkuts ei Lovaniensss secutisunt.
6. Sciino d> Di8ciplina Christiana. 2.'i. E[iis(ola ad Demetriadcm. Pelagii c-4, ut ipse
7. Sermo de Utilitut> Jejunii, Pelagius fatetur in suis ad Innocentium p.ipam
8. Sermo de urbis excidio. litteris.

Qitac sequuntur, usque ad u. 15, exstant in ap- 26. Epistolap. mutu.c 88. Aujustini et Ci/rilli de
pend. tomi VI ed. Bencd. n. 9, 10, 11, tom. IX ed. magni/icis admirandisqw S. Hieronymi virlntibus
Erasm. et Lovau. et miraculis. Soppositil

0. Sermo de cont> mptu mundi . Inccrti auctoris. Item 27. Altercatio seu Collatio S. Augustini cum Pascen-
Sermo de Yanitate sxruli. qni ferme totus liahetur tio Ariano Hippone hahita, jtra^sente Law
in traclatu dc Ihctitudinc catholicx COHVersationis, judice delecto a 1'ascentio, viro spectabili. Non
de quo iufra n. 61 est Augustini.
10. Sermo De Bono disciplinx. Melch. Goldastus ah 28. De Mirabilibui S. Snii>turx libri tres. Incerti

Haiminsfeld asscruit Valeriano Cemeliensi apnd auctoris, qui post a. 700 viiisse perhibetnr. I

Alpes maritimas episc. sa?c. v, ejusque liam no- t in ed. Erasm. lom. III, Lovan. et Bencd. ihid. in
B
men preeferunt fragmenta hujus opusculi in vHu- append., ubi etsequen.-.
sto codice Colhertino reperla. 20. De Bcwdirlionibus patriarchx Jacob opusculum
1 1 Sermo de Obedientia et Humilitatc. Decerplum est ex S. Hieronymi Qasesi Hebr. in

12. TractatUS de Charitate, 8. de verbis psalmi, Tem Genes. et Moralibas Gregorii M. et Alruinum auc-
dcdit friutum suutn. torem h.ihet.

13. De Oratione ct Eleemosyna Iractatus (seu potius 30. Qusettiones Vet. et X. Test. in tres partes divi-
fragm. majoris operis) ab llicron. Vignerio editus pt, quibus quartum superaddiderunt, XXV Qiup-
tomo II Supplem. stiones complexam, sed spuriam Lovaniei
14. De Gcncralitale elccmosynarum. Hilario [diacono adjudicantes. Exst. in append.
1j. Sententise Miscellancae. Hcec omnia inccrti suut lomi IV ed. Lovan. et tomi III

auctoris, nec Augustinum sapiunt. 31. In Apocalypsin D. Joannis Expositio sive Homi-
16. De Creatione primi hominis. Totus insertus est liae WIll. Portasse Tychonii Afri DonatisUe. No-
hic lihcr in tractatu dc Spiritu ct Anima n. 67. tffi sunt ex Victorino, Primasio et Beda colh
Heperilur inter Opera Ambrosii sub tit., Tractatus Exst. in ed. Erasm. tom. IX, Loran. ibid. in ap-

de Dignitatc primi hominis Opera Alcuini q ; et inter pend., et Bctvd. III.

cum tit Cogiiationes B. Albini Levitx in Iwtc Ge-

,
Qua; sequuntur, usque ad n. tio, exstant in ap-
neseos vcrba, Faciamus homiuem ad imaginem no- pend. titini VI ed. Bened., praeter S - ad
stram. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. lom. IX Ap- Fratresm Eremo, aliosque de quibus supra 0-1.">.

pend. 32. Lt'6er Sententiarum s. Qusssticmum XXI, ex Au-

17. De Arbore scicntix boni et mali. Exst. in ed. E- gustino aliisque nullo ordine ab auctore aliquo
rasm., Lovan., el licncd. t. IX append. imperitissimo collectarum. Elxst, in edit. E>

Sequentia, usque ad num. 23, exstant in ap- et Lovan. tom. [Vin append., ubi et sequens.
pend. tom. I ed. Bencd. 33. QusBStionum LXV Dialogus ex variis Augustim
18. DeGrammati' a liher. libris maximain partein congestas.
19. Principia Dialectica ct Bhctoriccs. Libri Ires. 34. l.ilnr ds Fide ad diaconum, olim inter
Petrum
20. Categorix dcccm ex Aristotelc decerptx. Quatuor opera Augustini impressus, ab Erasmo vero pri-
isti tractatus, qui Augustino in pracedentibus edi- mum ei abjudicatus. Fulgentii est Huspensis tq>i-
tionibus ascripti erant (Erasm. et Lovan. t. I) a scopi. Exst. in ed. Erasm. et Lorart. tom. III in

Benedictinis in appendicem rejectis spuriis ac- append., uhi et sequens.

censentur (tom. XI).
D 35. De Spiritu ct Anima liber. Continet Dicta et

21. Begulx Clcricis traditx fragmcntum. Collectanea ex multis et diversis auctoribus ex-
22. Bcgula sccunda. (Tcrtia est genuina, vide supra scripta.

n. 102.) Exst. in ed. Brasm. et Lovan. tom. I in 36. Dc Amicitia. Nonnisi Epitome est trium librorum
appcnd. .Hlredi Hievailensis de eodcnt [aigamento. 1

23. Liber de Vita Eremitica ad sororem, quem non ine.l. Eram. eiLovan. tom. IV in append., ubi
edidit Brasmus. Exstat iu appcnd. t. I ed. Lovan et sequens.

et Bened. Slredi BJevallensia est (qui saec. cu 37. De Substantia dUectionis et amoris liber. Huo li-

vixit) ji:\ta Luccm Holstenium. Tertia circiter pars bri in unuin confusi. Aactores ignoraatar.
in Operibus Ansclmi, scil. Medit. lo, lii et 17 88. £» ditigsndo Deo liber, qai et Meditatiomm in-

exstant. scrihitur. ConflatUS e>t item ex variis lihris llujv-

Qiune sequiintur, nsque atl n. 26, in appcnil. nis Victorini, Bernardi Ansebni Kxst. in vd.
et

tomi 11 ad. Lovan. et Bened. exstant. Krasm. el LOVOM. tom. IX in ippe&d., usquc ad
2't. B/pistola WI mutua- S. Augustini et papse Boni- n. 48.

facii I hrevissimw, quas antiquas esse f.itetur Era* :t'.t. SsWoquism animx ad Deum. liber. Ab auctore
 . :

NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 38

incerto ex Augustino non modo, sed aliis etiam A Augustino primum iu omnibus operum illius edi-
auctoribus, veluti ex Hugonis Yictorini libro dc tionibns ; deinde S. Leoni papae in ed. Psris.
Arra Aninue collectas . 1511 ; postea S. Ambrosio Med. ep. in ed, Rom.
40. Mcditationum liber. Locanicnscs inter genuinos 1585, in qua ad Simplicianum inscribitur; deni-
Auguslini fetus reliqueraut, neque de eo aliud que et S. Isidoro Hispalcnsi in ed. Matrit. 1509,
pronuntiaverant, quam quod anlea dubitans iu- et Paris. 1601. Sed plurimum decepit Sigeberius
(.vrtusque Erasmus auctorem cs»e vel Au-
dixerat, <•' mblaccnsis de Vir. ill. c. 55, deceptus ipse falsa

gustinum, vel qui ejus libros non indiligeuler le- vet. aliquot codd. inscriptione, qui nomen Isido-
et. Colleetus esl poti.-simum ex Ansclmi scri- rihabere dicuntur. Exst. in ed Erasm. et Lovan.
ptis ab auctore xu saec, nec non ex Joaunis ab- tom. IX, appe:id.,ubi etsequens.
batis Fiscamensis opere. 53. Dc Sobrictate et Castitate. Ignoti auctoris, sed
il. De Contritione cordis liber. Auctor swc. xu antiquus liber et elegans, judice Dupinio.
consarcinavit ex Ansclmi et Hugonis dc S. Yictore 54. De vera ac falsa ad Christi devotam.
Painitcntia
operibus. Totus fere hic liber cum Augustini nomine in De-
t'. Manuale. Opusculum ex variis antiquioribus et creta Gratiani et in Sentenlias Petri Lombardi
ii
; scriptis collettum : Augustino, Cypriauo, D translatus est. Tribuerunt postea eidem Petrus
Gregorio et Isidoro, Anselmo, Beruardo, etc. Blesensis, Yincentius Bcllovacensis et Thomas Aqui-
43. Speculum sive Manuale, ut iu aliquot codicibus nas. Inter recentiores de auctore a Trithcmio inde
rihitur : et in cod. Bibl. Bernardinon m Pari- disceptatum est. Vicit tamen probabilior sententia.
siensis habetur sub titulo : Libcllus catholicx fi- auctorem esse ab Augustino diversum. Exst. in
dei, alterumque adjunctum babet opusculum. ed. Erasm. et Lovan. tom. IVappend.
Haec autem duo opuscula nibilo diversa sunt a 55. De Antichristo. Plerumque Alcuino tribui solet.

p u-t. i, u Confessionis Fidei, quae cura Pet. Franc. inter cujus opera integer, hic vero et apud Raba-
Chifflctii Jes. sub Alcuini nomine prodiit. Certe num Maurum imperfectus exstat. Sceculo nono
auctor saec. xu non antiquior. asserendus videtur. Exst. in ed. Erasm. et Lovan.
44. Spcculum pcccatoris. Incerti auctoris est et ssec. tom. IX, append.
xii non excedit. 56. Psalterium,quod matri suae composuisse fertur
/> triplici habitaculo liber. Iucerti nec ineruditi Augustinus. Sed in ms. cod. Regio 4373 inscribi-
auctoris. tur: B. Joannis papx factum apud Viennas. Hic
46. Scala Parudisi. Est Guigouis seu Guidonis saec. autem Joannes creditur esse nomine XXII. Exst.
q
xu. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IX, append., usque
De cognitione verx Vitae. Honorii Augustodunen- adn. 61.
sis putatur. 57. Cantici Magnificat Expositio. Ex Hugonis Victo-
48. Dc Yita Christiana. Liber est Fastidii Britanni. rini tractatu in hunc hymuum decerpta.
40. Liber exhortatorius, vulgo de Salutaribus docu- 58. De Assumptione B. Marix Virginis
liber seu po-
m ntis ad qucmdam comitem. Paulino Aquileiensi tiussermo. Auctor creditur Fulbertus Curentensis,
seu Forojuliensi patriarchae, qui saec. vm vixit, qui ineunte saec. xi vita functus est. Alii codd.
haud injuria asserunt. Exst. in ed. Eras,n. et Lo. Ambrosii Autpcrti (saec. vm) nomen praeferunt.

van. tom. IV in append. 59. De Visitatione infirmorum libri duo.

50. De iuodecim Abusionum gradibus.Cypriano 60. De Consolatione mortuorum libri s. sermones duo,
aeque ac Augustino falso tribuitur. Anctor igno. ex Joanne Chrysostomo forsan decerpti.
ratur. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IX, ap- 61. De Rectitudine catholicx conversationis. Exstat
pend. in lib. ii Vitae S. Eligii, Noviomensis episc. per
5 1 Tractatus de septem Vitiis et septem Donis Spi- S. Audocnum Rothomag. descriptae. Alii tamen ex
ritus sancti. Hugonis Victorini. Primus edidit m- D ipso Eligio (saec. vm) et Cxsario Arelatensi (saec.
ter Sanctorum Patrum Monumenta Paris. 1634 vi) collectum volunt.
Guil. Camerarius Scotus Congreg. Oratorii pres- 62. Sermo de Symbolo. Integre collectus ex Symbolo
byter. Theol. D. Paris., cum Augustino non ab Rufini Aquilei. presb. ex Homiliis S. Cxsarii papae
antiquis mss. codicibus, sed tantum a multis vi- et Yvonis Carnotensis (saec. xi et xn). Insuper etiam
ris doctis tribui dicens. Inde recepit Vignerius complectitur totum Sermonem 242, qui exstat in
Supplem. tom.
I. Sed quia inter opera Hugonis append. tom. V ed. Bened. membratim dissectum.
vulgo occurrit ibidemque alius alfinis ei, et pars 63. Sermo in pervigilio Paschx de esu agn. Reperi-
quasi quredam ejusdem, inscriptus: De septem tur etiam inter S. Hieronymi supposititia.
Peccatis mortalibus : contra qux valcnt Orationis 6i. Sermo in Ps. xn, ad Neophytos, qui et Hiero-
Dominicx septem petitioncs reperiatur, omisere nymo falso tribuitur.
Benedictini. 65. Sermones tres de Ritibus et Mysterio Baptismatis.
52. De Conflictu Vitiorum et Virtutum. Ambrosii Hoc primus evulgavit Sirmondus in append. post
Autperti est saec. viu scriptoris. Hoc opusculum Sermones XL, sed minime Augustini esse arbi-
quatuor antiquis Ecclesiae doctoribus tributum tratur.
 .

39 SUPPLEMENTUM Al> OPEHA S. AUGUSTINI. H

Sequentia usque ad an. 77 in append. tora. VIII, A Orosii fqui exst. in append. T. VI) decurlatas et
ed. /.'<
depravatas referunt.
66. Adeersus guinque hxrcses,seucontraguinqueho- 7.;. !) Essentia Uii initatis liber unus. Non AiiLrustino
stium gcncra traetatttS, scilicet adversus Paganos, tantum, se I multis aliis, Ambrosio, Hieronymo,
Judaeos, Manicheos, Sabellianos, et Arianos. Ilun •

Anselino, Bonarentara bibotas. Prima et maxima

Erasmus hominis eruditi, argati et facundi pusex Eacherii Lagd. ep. opere de formulis
censuerat, non tamen Auguslini. nisi forte, ait, ritualis inteUigentias sampta.
juvenis scripserit. Auffiutmo sine cunctatione ad- 76. Libellus scu diolOQUS -/- Unitate sanctac Trinitatis.
judicant B<U'n iniuus, Lovanicnses, aliiqne. \iedie Ignoti sed antiquissimi auctoris. Kxst. in append.
auctoritate. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VI. ed. Paris. 1

67. Contra Judxos, Paganot et .lrianos. Sermo alius, 77 De Dogmatibus Gennad

Ecclcsiasticis liber
ut videtur, ab illo, qui in Indiculo PossidH legitur, silicnsis, cujus sub nomine seorsim etiam edidit
et quem ideo vere Amjustiiii esse judicat Bcllar- Gevcrh. Elmenhorstius Hamb. 1614, in-4°. Exst.
miinis nam auctor istius exscripsisse videtur S.
: T. III ed. Erasm. el Lovan. in append.
Gregorium tum in exordio, tum quaedam ejusdem 7S. Serrao d< RustUiano subdiacono.
B
alia ca]>. 17. Kxstat in ed. Erasm. et Lovan. T. VI. 79. Contra FulgenUum Donatistam. Non Augustini.
G8. De Altcrcatione Ecclesix et Synagogx dialogus. sed vetustissimi taraen auctoris, utpote qui conci-
auctoris saec. xin vel xiv, nam Joannis Scoti oo- Iium illudCartbaginense contra Caecilianum \'u\e-
aetaneum se fuisse testalur. Kxst. in ed. Erasm. et rit. Exst ined. Brasm. et Lovan. T VII, in ap-
Lovan. tom. VI inappend. peiul. part. Bem I. I\, append. r.

69. De Fide seu unitate Triuitutis adrcrsus Manichaeos 80. Hypomnestieon contm Pelagianos •( CcBlesUtnos
liber. Hunc ex vetustissimi codicis Corbeiensis libri sez Sixto III V \\. a. I \m nuUa Je-
auctoritate Evodio Iznltnsi, in Africa episcopo, suito, alii cura Sirmondo, Mario Mcrcatori tri-

asseruit Jac. Svrmondut Hist. Pnedest. c. 1. Kxst. buunt. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. E. VII, ap-
in ed.Erasm. elLovan. T. VI. pend. p. ii ; Bcncd. X, append.. nbi et duo
70. Commonitorium (vulgo S. Augustini episc. Ecclc- quentes.
six c.atholicx) quomodo sit agendumcum Manichxis, 81. De Prsedestinatione et Gratia liber, a nonnullis
qui convertuntur Sub Augusttni nomine vulgatum
. utroque Fulgentii Ruspensis ep. creditus ah aliis

est in append. ad T. X Augustino et Fulgentio abjudicatus.

ed. Paris. 1586. Sori- et

ptum antiquissimum est, quod Dupinius concilii C 82. De Prwdisliicitione Dei libellus, ignoti auctoris.
alicujus Africa?. constitutionem putat. 83. Hvmnus T< Dcam laudamus, Ambrosio et Au- :

71. Contra Felicianum Arianum de Unitate Trinitatis u;ustino simul tribui solitus, de cujus auctore certo

liber ad Optatum. Pronuntiavit olim Erasmus non nibil statui potesL

esse probabile, hunc librum esse Augustini (cujus CAPUT III.
in Retractationibus non meminit). Dissimulata
Yarix cditiones operum S. Augustini.
vero Erasmi censura librum istum Lovanienses
inter genuinos Augustini fetus reposuerunt, Bedx, PBOOMUOH.
Lanfranci, Alcuini et Pctri Lombardi fere auctori- Haud opus esse puto rei litterarise et ecclesiasti-
latibus ducti. Fortasse Yigilii Tapsensis est. Kxst. cee bistoriae studiosis, ut de ratione, qua tot tanta-

in ed. Erasm. Lovan. T. VI. que, quibus Augustini srrij>ta comprebeinluntur,

72. Quxstiunculx dc Trinitate et dc Genesi, quae ex volnmina ab ipsius inde auctoris mann propagata et

Alcuino descriptae sunt. Exst. in ed. Erasm. et ad typographifie salutaria tempora servata fuerint
Lovan. T. III, append. sedulo disquirant : siquidem jam sua setate cum rama

73. De Deitate ct lncarnationc Verbi ad Januarium ejus scriptorum oxemplaria omnem peno orbem per-
libri duo, collecti ex Origenis opere ntpl '\y/y* " vagata essent, et post obitum ejus nequaqnam
juxta versionem Bufini Aquilei. presb. Exst. in sante eorum usu non defuerint, qui ivandis i

ed. Erasm. et Lovan. T. VI, append., usque ad et multiplicandis assidue studerent (a). Observat
n. 76. Fabricius (6), saeculis aliquot ab exceasu ejaa o\a\

74. Dc Trinitate et Unitate Dci liber. Distinctusolim tanto in pretio fui-se illa nionnmenta, nt eorum
fuit in capita i:t, quorum 9 postoriora totura fere, causa. cum in Hispania exemplaria deeesenl
sed contractum et interpolalum S. Augustini librora a. 660, Taio Csesaraagustanas episcopus Itoraam
contnt Sermonem Arianorum continebant. Capita mittoretur. Sequioribus autein temporibns oiini bo-
autein priora qua>stiones aliquat dialogi Vauli nse littcra* lumen suuin benignam plane ab

(a) In Bipponensi Bibliotheca magnam, imrao pene posuerit de quibus omnibus adeant, qui tanti pu-
;

oraniuiii libroram Aagnstiai sapellectilem faisse, t.int, Engelberti Klupfelii disp., anet quomodo Riblio-

qase Qammaa etiam ac rapinaa Waodalornm evaserit, theca s. Augustini incolumis servata fuerit <

mulia, niii Augustioi, tum aliornm loca tesianlnr,

i Hipp. 430, insertam eiusd. Yct. Bibl
el postremum quidem, noc, quod Possidius ad uTiaa vol. i, part Friburgi Hrisj^ 780, in-8
i
p. 183, sqq. |

intuituin iudiccra scriptorura AugUttinianonBn cora- b) In liibl. Lat. T. II, I. iv. o 3, ed. \en., p
 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINDM. 42

ent, hujus tamen libros non ex manibus mona- A gularis vetustatis indicia babet. Eodem vero anno,
borum excusos fuisse, ttOD solum tot BX ueeulo quem Mediolanensis profert, prelo dedit Jo. Amcr-
•no, decimo et seqoentibus Drozimis reliqna mss. bach iterumqae 1
190, qnse sequentem habuit Fri-
semplaria loquunlur, sed documento sunt etiam va- burgensem a. 1494, Basileensem Langendorfii 1515,
ia illa Collectcaua seu Florilcgia SenUmtiarwm et et Lugdunensm Ad
prima circa Augus-
1520. hasc
acorum insigniorum, qu«B jmsillo studio ex operi- tini libros studia pertinet porro in Cermania editio

us cjus decerpta et compacta sunt, quorum,, quod Kbri de Consensu IV Evangelistarum, Lavingx 1473.
:lici omine contigit, paucissima tamen typis sunt Item libri de Fide etOperibus, Cokmix eodem anno ;
npressa, sed passim in bibliotheeis justis tenebris variaque ibidem minori forma excusa opuscula, quce
remnntur (o). De Carolo Magno pervulgatum est omnia ad eumdom annum redire videntur. Suppar
ginhardi testimonio, quauti libros de Civitate Ihi iisdem fortasse, modo Germanica sit, Confcssionum
:cerit. Sed quod paucis notum fuerit, Carolus V, editio loci ct anni iudicio destituta, quarum vetusta
ex Gallise, virum inter doctos suae setatis longe admodum descriptio Mediolani facta est 1475, et
minentissimum Hadolphum de Preulles stipendiis mox s. /. 1 iS2. Sermones etiam frequenter pcr hoc
lignis adegit, ut idem opus in Gallicum sermo- tempus prela exercuerunt, ex quibus antiquissima;
iem commentariis ernditis illustra-
transfonderel HomiUiv L. Augustx per Anth. Sorg. 1475 excusae,
et {b Ex quo vero sseculo decimo quinto mira illa
]
. quas exceperunt Sermones ad Eremitas fratres, Ma-
ibros multiplicandi ars occcepit, iuter primos sta- tinx a. 1477 Mediolani 1484; Brixix 1 486
;
; Venetiis
lin, qui typorum formulas Qagitarent, Augustinus per Pagan. de Paganinis 1487; ibidem per Vinc. de
uit, nec ullus Latinorum scriptorum crebrius eo Bcnatiis 1492; tandem Amcrbachiana Collcctio, inter
irelo deinceps mandatus est. Primum autem, quod quos recens farrago Sermonum de Tempore 1494 et
taneis cbaracteribus exscriptum estopus, fuit liber 1495, repetitailla Parisiis apud Jodoc. Badium 1516

jus de Arte prxdicandi seu ultimus ex quatuor libris et Eagenox 1521. Epistolarum porro impressiones
le Doctrina Ch.ristiana, circa aunum 1465, Argentorati prseter antiquam loco et anno non insignitam faclse
ipud Joannem Mentelinum, quem eodem vel proxi- sunt ab eodem, qui toties nobis laudandus est, Jo.
no statim anno repetiit Joannes Fust Moguntise. Jam Amerbachio a. 1493 et 1494, itemque Enarrationes
ero a 1467 ex. celebri illo Sublacensi monasterio in Psalmos repetitis vicibus a. 1489, 1493 (cujus an-
primarium ejus opus de Cioitate Dei, et se-
>rodiit ni Veneta etiam editio laudari solet), 1494, 1497,
penti statim proximoque anno Romx ab iisdem ty- ex sua officina exire passus est, eurnque secutus
lOgraphis repetitum, cito omnes pene Italise offici- C Lugdunensis artifex a. 1519. His insuper adde in-
las pervolitavit. Igitur excusum est eodem anno genlem numerum eorum librorum, qui propter in-
IiTU Venetns, ibidemque bis 1475 apud Nic. Jenson diciorum et notarum defectum certo anno afligi ne-
br. Petr. de 'iartnsio; Romx 1474, apud TJd- queunt, cujusmodi non una exstat editio librorum
dlum; Xeapoli 1477 ; Venetiis 1480, 1480
I
Tho- de Doctrina Christiana, de Quantitate animx Solilo-
;

osse 1488. Nec minus in Germania circa idem opus quiorum, Sermonum, de Trinitate, Confessionum,
n prela incubuerunt, quamquam serius aliquando, Epistolarum, de Consensu quatuor Evangclistarum, de
Mim jam primus ille
remissior factus esset in Italia Spiritu et Littera, de Civitate Dei ; inEvangelium Jo-
ibrorum excudendorum ardor. Unum solum novi- annis, Enchiridii ad Laurentium, etc. quos omnes
;

nus antiquius exemplar excusum a 1473. Moguntix suo loco diligenter notavimus el pro viribus de-
i.ul Petr. Schoiffer ; deinde Basileensibus signum scriptos dedimus.
jxtulit Mich. Wenszler a. 1479, quem decem annos Interea plurima etiam ejus opuscula colligi et in
post secutae sunt Amerbachiame impressiones, Fri- unum corpus condi ccepta sunt, licet in allegendis
*>urgensis 1499, Langendorfii 1515, Lugdun. 1820. singulis non semper ratio qusedam et consilium spec-
Exstat quoque Lovaniensis 1488. Germanicis vero tatum fuit, sed casui magis, qui varia invicem illius
plerumque adjuncti conspici solent commentarii
D scripta sociasset, curatores obsecuti esse videntur.
Thomx Yalois et Xicolai Triieth, quibus admodum Primum in his locum sibi vindicant Tractatus a.
tum delectatos fuisse videntur obscurioris bujus doc- 1484 Vcnetiisper Andream de Bonetis de Papia in-4°
trina? amatores, donec per Ludovicum Vivem sunt junctim editi, nisi iidem forte jam ex priori Veneta
sepulti. Cum Basileensibus librorum de Civitate Dei per Octavian. Scotum 1483 sint derivati, quod certo
editionibus bujus a?tatis pari fere passu incedunt li- conQrmare non possum ; et Argentinensis editio per
bri de Trinitate. Horum prima descriptio fuisse vi- Martin. Flach a. 1489, et iterum ibidem excusa 1491.
detur Venetiana absque anni mentione per Paganin. Posterior Veneta editione non parum auctior est,
de Paganinis, aut Mediolanensis per Leonh. Pachel. licet ultra dimidiam partem cum eadem egregie con-
1489. Fortasse autem Germania antiquiorem habuit cordet, adeo ut difficile dictu sit, utrum vestigiis il-
in ea, quift loci quidem et anni signo caret sed sin- lius institerit, an incepto plane diverso sit adornata.

(a) Subjunximus infra quaedam ex Oudino et (b) De imperatore Carolo V, hujus nominis idem
M. Bibl. Eccl. Coloniensi de ejusmodi Defloratori- narrasse Gallum quemdam in Ephemerid. Erudit.
bus et Commentatoribus tam antiquis, quam recen- (Journal des Sav.) 1666, 15. Mart., alicubi in Bibl.
tibus. Colon. Eccl. Iegimus.

Patrol. XLVII.
43 SLPPLEMENTLM AD OPEHA S. \L'CLSTINl. ii

l traque tamen talia complectitur nou A recognitum, sed commentario insuper illustravit, cui
opera, quae
magna voluminis mole constant, cerle non prolixiora
paxem ubortate et elegantia in ullo prisco scriptore
libris de Doctrina Christiana, idque hoc imprimis ne Itali quidem videraut tanlusquo a cunctis ;evi is- ;

respectu, quod illa vel seorsim jam prostarent, ra- tius litterarum amatoribus honos habitns fuit, ut

luti de Civitate Dei, de Trinitate, EnarratiOTUm in Erasmus nOTO in hoc opere labore «upersedere se
Psalmos libri, vel peculiarem sibi quaeque poslula- posse judicaret tolumque in editionem suam reci-
rent operam, qualcm contigisse etiam Epistolis et peret.
S monibus vidimus. Eadem fortasse Veneta editio Kiusmiwa autem illa recensio, quae licet diver-
rescripta est ibidem apud Diunys. Bertholdum 1491, sissima, pro more, experiretur judicia, studia ta-
a qua distant editiones, Parmensis per Angelum men in hoc genere ineredibile quantum accendit.
Ugoletum et Veneta per Pelegrinmn de Patgualibus, Consilium
soli Frobenio debetur, qui nullis hac iu
ulraque a. 1491, quas opinor exemplum sumptibus pepercit et hoc nomine tautum vitam
pra;buisse re
editioni Jodoci Badii Ascensii, excusae Parisiis 1520 sibi produci a summo numine optabat, ut hapc ad

apud Jo. Parvum et adhibitee diligenter a Patribus exitum perducta videret. Sed voti hujus compos non
Mauriuis. Nec silentio proetereundum est singulare factus est, morte praereptus cum vix duo priores
ejusdem Jodoci Badii et Awjustini de Ratispona con- B tomi absoluli essent. Dederat autem Frobenii pre-
silium in colligendis edendisque sua opera correclis cibus Erasmus, ut opus, cujus nonnisi parteiu
diversis (Juscstionum Augustini librii. Prodiit hoc guam in so reeepisset, cum profligando nemo «ucce-
l
opus a. 1497. Lujduni per Jo. Trcchsel. infol. exi- dere vellet, totum tandem sustineret, eoque mortuo
mia industria et multo cum judicio instructum. liliis ejus idem obsequium pra3standum esse duxtt.

His tandem omnibus prseparatis Jo. Amerbachius Tria igitur in hac editione feneratus est hic scriptor

de omni re litteraria et imprimis ecclesiasticis scrip- perquam magna ad promovendum ipsius studium.
toribus Latiuis meritissimus, non ut aliorum frue- Primum munditiem a characteribus et chartis et ju-
retur diligentia, nam sua ipsius huc potis«imum ad- stum aliquod decus in toto habitu ac descriptione.
ducta res erat, sed ne incrementis litterarum, quae In Amerbachianis enim impressis, nt nemini igno-
matura \idebantur, deesset, consilium univcrsorum tum esse potest, liboralior cultus merito desideri-
Augustini operum pcr partes edendorum cepit. Con- tur, dum partim litterae ad aspectum ingratae sunt
fecit igitur XI volumina, quorum octo prioribus partim charta adest crudior et omnia deni-
adhibilii",

omnia ipsius scripta ordine chronologico ad tidem que paginse spatia adeo sunt oppleta, sordiduin
Retractationum ejus disposuit addiditque tribus insu- pene in eo se proebuisse Amerbachium dixen-.
per, ca, quae in Retractationibus vel omissa erant, Deinde integra primum exhibet ipsius opera. Terti i
vel Simul vero ne moles in im-
serius elaborata. denique dos fuit textus correctus a vitiis innumeri-

mensum cresceret et quod exemplaria haud dubie ex grammatico potissimum genere, et ii<. quSB ab
superessent, rationem hahuit eorum, quae antea ignorantia antiquitatis et doctrinae veteris orta vi-

seorsim ex sua ofticina protulerat, Epistolasque, Ser- deri poterant, tum nova partitio et judicia de ii-,

mones et Enarrationes in Psalmos ab hac editione quoc aut omnino non genuina essent, aut saltem vi-

sejunxit. Prodiit haec Amerhachiaua Basilex a. derentur dubia.

1506, et magnis omnium, qui hasce litteras ama- autem iterata et identidem aucta est ha>c
Saepius
hant, plausibus fuit accepta, recusa etiam Parisiis editio. Sic non contemnendis Scrmonum accessioni-
a. 1513. Videtur autem haec editio plene omnibus bus locupletata est Parisiis apud ChevaUonium 1531-
desideriis satisfecisse. Nam ad annum usque 1529, 32, et ibidm apud Carotum Guillard 1541, nec non
non solum nihil Amerbachii insti-
innovatum est in in singulis Basileensium repetitionibot, nempe 1541-
tuto, sed singulatim etiam pauci iidemque minores 43, cui Buppetias tulit Martinua Lypsius; 1556, cu-
Augustini libelli hoc intervallo temporis, Coloni.i rante Joantu Cotterio; et 1569, qoa ultima Irobe-
imprimis 1527, de Doctrina Christiana, dc Spiritu ei D niana fuit absolutissima et nitidissima omnicun, in
Littcra 1528, de Fide et Operibus, de
; Natura et qu.un etiam Semumes illi, quos primcua ex n
Gratia, etc, Item Augustx Vindelicorutn 1523, de codicibus oiltixit et Lovanii a. 1564 public.uit Jwiti-
Fide et Opcribus Enchiridion ad Lawrntiinn, et nes Yliinim rint, migrarunt. Porro recou e>t etiam
\uiiinbergx denique, vcluli a. 1524, de Xatura et Lugduni 1561-68 in->s° ot ParitHt 1571 iu-fol., et
Gratia, evulgati suut, quibus omnibus textus Augus- impuras atiam Venetorum bibliopolarnm manoi
tini nihil incrementi cepit. Tanto henignior fortuna passa i. 1545, 155-2, 1570 et 1584. Cssternm Era-
in libros de Civitate Dei omnia cumulavit, qua per smianam recensionem sequuntur, quotquol ab ejus
istam a'tatem a doctorum hominum ingenio ac dili- editiono divor-is in locis seorsim excnai MUl Au-
gentia in exornando libro veteri exspectari poterant, gustiniani libelli, quorum baud exiguui fnidem nu-
siquidem Jo. Ludovicut Yivcs liiterarum elegantio« merus fuit, sed nihil ex n- Augustini K-ctio Lucri fe-

rum in Bispania et Belgio stator et vindez, in edi- cit. Frequenter imprimis lectitatss esae debenl (

kione Batileensi opud Pro&entum, non modo textam ^atstonet, quaa Cokmua 1531 al 1569, Looonti I

excodicibus mss. ad quoruin u-uin inagnam sermouis et 1571, Antuerpim 1561 et I5C.8 deseripta snnt;
Latini ct priscto doctrinee facultatem afferebat, dedit item liber de Sph-ituct Littcm excosus /'
 NOTITIA UTTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 4«

Vitebergx 1541, Antuerpix 1568; de Fidc et Operi- A furti 1 62 V; Uamburgi 1661; de Doctrina Christiana
u s P-.irisiis 1534, Colania 1552, Aniuerpias 1568; de Antucrpix 1601; Witcbergx 1604; Hebnestadii 1629
vnsrnsu quatuor BtMH :v listarum 1'arisiis 1538, et et 1655, per 6e. Catixtum ; dc Unitate Ecclesix Mo-
olonix 1539; d ('«m pro mortuis gerenda Pari- guntix 1602, cuni notis Justi Calvini, Helmestadii
is 1543; '/• Libcro arbitrio, dt Pr&destinatione ei 1657, per Ge. Calixtum ; item liber de I tilitate cic-
ratia Colonix 1568 ;rfs Natura et Gratia Antuer- dendi per cumdcm, ibidcm codcmquc anno, et postea
i.r 1568; (/(' Doctrina Christiana VenetiiS 1534; E«- Lavanii 1080; de llxresibus, Ilelmestadii 1621 ; Oxo-
>n od Laurcntium 1532; Colonix itera per nix 1631 Heltnestadii 1678, cum Danxi comm. ; dc
;

wntnrtum Danxum Gcncvx 1575, cum Commenta- Fide et operibus Francofurti 1652; Enchiridion ad
o repetito ibidem 1579, 1583, 1597. Idem Danauis Laurentium Witebergx 1604 Parisiis 1665; Epistolx ;

nuo post addidit librum uV Ilxresibus, qui pariter Francofurti 1678, selectce Flcxix 1638, et Lovanii
«petitus est a. 1578, 1593 et 1595. Denique itera- 1662. Novam quidem recensionem
Confcssionam
lm quoque dc Civitate Dci opus cum Jo. Lud. Yivis juxta plures mss. jactitavit Henricus Sommalius
anm-ntario Parisiis 154i et 1555, Basilex 1555 Soc. I, qute dici non potest, quoties impressa sit et
t 1570. repetita Lugduni, Colonix, Duaci, Dilingx, etc. ;

Sed nova repens Augustino lux oborta est per exiguum pretium statutum est. Nec
sed cui a criticis
onjuncta Theologorum Lovanie\sii:m studia in edi- vero momenti ullius sunt variae illae opusculorum
one Operum ipsius Antucrpix apud Christoph. Plan- contra Pclagianos collectiones, cujusmodi Parisiis
iium a. 1577, XI tomis in-fol., publice proposita ;
1644 et 1652, Lovanii 1647 et 48, Romx 1652, Bru-
i qua nonsolum critica apertior, sed pra?clarum xellis 165i et 1673, et Lugduni 1673, prodierunt.
tiam boc, quod spuria dubiaque prorsus a reliquis Sed quod miraberis, ex Gallicis aliquot versionibus,
pparata, sua cuique tomo subjecta sint. Ut nibil de quae frequenter intra boc spatium provenerunt,
nimadversionibus dicam aliisque commodis, quae preecipue Arnaldinis, fructus quidam ad textum hu-
ulla non a;tas in ea summopere probavit. Certatim jus scriptoris contirmandum redundarunt.
a expressa est et plerumque cum accessione aliqua : Nova denique atque ultima series a Benedictino-
arisiis 1586; Genevx 1596; Parisiis 1603, 1604, rdm luculentissima opera orditur. Conspectum bujus-
613-14; Colonix 1616; Parisiis 1626, 1635, i652. editionis jam a. 1671 publice proposuit vir doctus
ubinde etiam extrinsecus augmenta quaedam allata Congregationis Maurinae, qui curam illius in se re-
unt. veluti a 1614, cum primum librum de Gestis ceperat, sed paulo post a Congregatione pulsus, aliis

clagii ex codice ms. ex Italia sibi transmisso Au- q eam provinciam cedere coactus fuit Franc. Belfau.
ustx Yindtlicorum imprimi curasset Marcus Ycl- Tradita deinde est Thomx Blampino et Petro Cou-
erus. Similiter Claudius Menardns Andegavensis tantio, quibus per occasionem alii quidam sodales

fertstisa. 1617, priraum publici juris fecit duas li- diligentiam suam commodarunt. Sed Mabillonii par-
ros priores contra secundum Juliani responsionem tes in boc negotio nullae fuerunt, praeterquam quod

uos denuo recognitioni suae subjecit Mich. Palu- epistolam nuncupatoriam ad regem Ludovicum XIV,
'anus Gandavensis Lovanii 1642. Porro Jacobus cujus auspiciis totum opus gestiebat, elaborasse
lirmondus XL Sermones novos edidit Parisiis 1631, dictus est. A copiis criticis et diligentia editorum est
t Joannes Marus Scrmones sex cum fragmentis ali- consummatissima. Imprimis autem nova singulorum
uot Romx 1644. Sed sequiores illae repetitiones, scriptorum ad temporum rationem discussio et spu-
tut auctiores sensim, propter vitia crebra multo riorum a genuinis discriminatio ecclesiasticse bisto-
rimis sunt deteriores. Quare cum non sine mani- riae studiis perquam salutaris commendatur. Recudi
;sto damno sumptus in eas impendi cognovisset
eam fecit et uno volumine variarum ad maxime
lieronymus Yignerius, Congreg. Oratorii U. Jesu
illustres Augustini controversias dissertationum sua-
'aris. presbyter, subvenire studuit edito anno 1654
rumque haud vulgaris notae observationum auxit
t 1655, duobus tomis Supplemento omnium Operum D
Jo. Clericus Antuerpix seu Amstclodami verius 1700.
lugustini anie a. 1614 impressorum, quo comparato
[uamvis antiquiorem, seu Erasmi, seu Lovanien- 1703, quo factum est, ut ad plures saltem inter

ium editionem absque damno, immo fructu majori, Protestantes usus hujus editionis pertingere potue-
etinere studiosi Simul sex libros contra
possent. rit. Italis non aeque placuisse videtur. Nam Parisien-
ecundam rcsponsionem Juliani operis ejusdem, cujus sem Benedictinorum, autographo undequaque similem,
luos libros primum ediderat Menardus, variosque jam anno 1706 iterum prelo committere parabat
nsuper Sermones et Tractatus usque dum ineditos Joannes Bapt. Clarellus, typographus Venetus, pu-
ddidit. Ad esemplar Lovaniense se composuerunt,
bliceque id consilium significavit misso ad eruditos
[use ab extremo saeculo xvi usque ad finem xvu
Protreptico, in quo Antuerpiensis editio male ipsi
eorsim singula aut plura invicem juxta argumenti
ob bdem et voluntatem Clerici audiebat quod turpe
iffinitatem excusa sunt Augustini scripta. Cujus- ;

tamen quaestuosi mangonis artificium non opus erat,

nodi sunt Confcssiones, Wirceburgi 1581, et Turoni
588: De Civitate Dei Antuerpiae 1600; Genevx et ut Oudini bilem moveret et ad Clerici patrocinium

'jugduni 1610; Parisiis 1613, 1636, 1651; Franco- suscipiendum eum, ipsi minime faventem, impelle-
47 SUPPLEMEYITM AI> OPERA S. \l i.l STtNI. is

rct (a). Caeterura ignoramas, ao Glarelli istml con- A pressse. Nullse exstanl paginarum foliorumxe vel

silium successum habuerit, sed procul dubio liaud plagularum notse. Distinctiooibos, quas commata et

mullum ah co abludil ea, qoana a. 1729 et sequenti- puncta appellamus, inseroit lineola duplicata, qua
bus ibidem prodire jussil Joannes BOptieta Albfizii. alias grammatici in verbis bicompositis uti solent,
Rcliqua, qua± separatim a Benedictinorum inde quamqne '---' vocant. Tribuimus vero volumini
letate in Augnstinum baud capiunt ma-
collata sunt, locum inter sequeotium cura eo
oposcula propter
gnilicam commeudationera. Duse quidem Epistolx sirailitudinem, qnse si non eodem anno, attamen ex
(c/ Optatum, altera /• Natura <t Ortgine Anims, al- eadem ollicina vere prodierunt, ut nunc quidem
tera de paavii paroulorum, <jiii sine baptismo dec dunt, comparatione singalorum iuter se inducti opinamur,
recena ex codice abbatiaj Gottwicensis in Austria et egregiam artis perfectionem in paucis plagolts
ioferiori erutaa sunt, Viennx 4732 et 1'arisiis itervem ostendunt. Nempe tria, qusa sequuntur voluminar,
\~"i\ impressa;. Memoratu eliam digna videtur Jo. eodem charactere, sed nitidissimo et ipio absolutius
Schilteri IC. editio libri de Conjugiis odulterinis, boc in genere vix quidquam tingi pos>it, in cbarta
Ienx 1698; a quibus caetera, veluti Tricassini ed. bmge optiuia et tulgenti, pagina lineas 27 eomplec-
librorura de Gratia contra /'< lagium et Cadestium, Mo- tente, impressa sunt. Ceterum cbaracterum notse
Liber de tixresibus Cantabrig. 1687 B nec anni ullum
gunt. 1687; ci nallse prorsus cernantur, aec loci,

Ozon. 1721 ; Speculum Augustini a Tommasi editnm indiciam. Complectuntar sutem:

Jlomx 079 1 ; Coufessiones cum prolixissimo Franc. 1° Librum >! Agoni Christiano una cum ipsias de
Arehangeli commentario evulgata*
de Prxsentatione eodem judicio, ex libris Retractationum; librum de
FlorentisB 1757, et libelli, quos nuper Teegius Thu- Sermone Domini in monte habito, cujas in tine ad
ringus ad Renediclinorum exemplum tvpographorum caleem voluminis: Explicit liber primus beati Aug.
formulis exscribi fecit Lipsix 1767, 69 et 70 longo de Montana.
intervallo distant. In boc tantoautem Augustini re- 2° Tractatum de Fuga mulierum ; tr. <! <

ceutiori a?tate neglectu optandum foret, ut, quod nentia ; librum de Contemptu mundi; Epistolam beati
Parisinus quidam Pli. D. Pierres exorsus erat insti- leronimi ad PauUnum presbiterum Sermm ;

tutum, prosclaro specimine in nitidissima Confcssio- Augustini de communivita clericorum qui iucipiunt,
iiui/i descriptione a. I77G proposito, non deseruisset, Prvpt' i <juo'l ro/ut, etc, et charitati StC. •

aut alii in simili subsidiorum criticorum fortuna 3° Ometias B. Aagustini, et primo de < .

imitarentur. Psalmista ait : Quis est hornv, <jui vidt vitam et cupit
Sed transeamus tandem ad Annales editionum Au- q videre <li<s bonos secundo </<? eo, <jw> t tcriptum ;
—
gustini, quos quidem ita descripsimus, ut I. ScriptO- est Esto conscntiens adcersario tuo, etc Et qui <»iit :

rum collectorum a primis initiis. II. Simjulorum juxta fratrem suum, hemicida est; tertio <l< w, —
seriem consuetam a nobis proponerentur. Quibus Dominus ait Diligite inimicos qoarto d» : - : —
omnibus absolutis paragrapho peculiari quoedam non iii, quod scriptum est in Ysaia: Ckima, m — — :

inutilia de Epitomatoribus, Defloratoribus et Cvm- quinto '/- eo quod ipostolus ait lla<ltr vmnium m<i- :

mentatoribus Augustmi, tam antiquis, quam recenti- lorum cupiditas sexto eo, quod teriptum ; — • /•

bus, subjicientur. Ejofmodi autem scripta, quae nun Beatus, quipostaurum nonabiit; septime —
tam explicandis aut commentandis certis Augustini quod Apostotus att Redinn mali :

libris inservinnt, quara de doctrina Augustini vel uni- sunt.

versa, vel de siugulis illius capitibus sive instruen- Opuscula n. 2° et 3° exhibita commeraorat etiara

di, scu convincendi, aut alienas opiniones redar- Catal. Crevennss novissimus T. I, p. 106 et 107,
guendi causa tractant, intra liraites operis bujns ditipue.
haud apte cogi posse arbitrati sumus. 4° Librum de Visciplina Christiana supra enunie
ratis plane conforraem n. 470, et
AITICOXOS 1'KIMUS R 5° Sermonem saper Orationem Dominicam , aoa
Collectionee Operum et Opusculorum Augustini. ndn Enchiridion a<( Laurentium ; n. Ml poaterio
quos omnes per Ulricum
tractatus,
ILO XV.
ciiva l iTn axcusos esse statuit editor, secittus in

1473. Colonix, i?i-8° maj. Augustinus de Fide. Ab eo jadieium Deburii in Cat. Bibl. l>

initio : Incipit tiber sancti Augustini <i<l Petrum Dia- T. I, p. 17;' sq., (pu n. i 7 s posteriorej hoai

conum de /;•/• . In flne : Liber iste S. Augustini de ftde tatus notavit, addons primum novem, alteriHBiej
catholica ad Petrum Diaconum Coloniss impressus est. liis constare. Ibidem n. 473, cum libris a nobb a

ln vigilia sancti Johannis Bapliste. Anno domini commemoratis siraul existunl et quidem
M. CCCC. septuagesimo tereio. initio.
u
Character hujus voluminis est Gothicus antiquus ti 8. Augustini Ub r <t<- Vita beata I

luculentus, charta densa, paginse lineia lati> 26 im- state muHerum. Libeltus <l< Il<»i<st<itt w

(a) Reperitur Clarelli epistola in ictis Eruditorum ment. tom. I, pa i ->\

i — Febr. 1707, pagg M 96. Conf Oudinus Con

.
 NOTITIA LITTERARIA I.N S. AUGUSTINUM. 30
I .83. \ Bos menda expertes tutii Argentina premique :

Venetiis cura et impensis tni Scoti civis Mo- Martinus dociti simus ab arte dedit.
ttiensis, in-4°, I». Augustini opuscala Ascetica mi- Litteree snnl Gothioffi. Paginse columnis binis im-
ra. Hecenset ('. Pray in rarioribus lil»ri> Bibl. preesm, folia, sex prioribns exoeptis, anmerata, sin-
idens. T. I.
guki capita Dumeris suiset argameatlssuntperquam
1 484. coinmode distincta. Insimt seqnentia; I" Meditafio-
I tiis per Andream </• Bonetis de Papia, m i .
ncs, -2- 1
SoKguta, 3° Manuale de ra-bo Dei, •'»"
En -

A.ugostini opuscula. In Qae : Explicit liber S. Au- riiiri'lion >td Laurentium, 5" Libev de triplici habitacu-
ttiii! religione, et de clericorum vita sancti Soahe paradisi, 7° de duodecim Abusionum gra-
ie, 6f°
mjustini, nec wm
cujusdam dignissimi tractatua dibits,*" de Beata Vita, 9° de Assumptione beatm Ma-
iritu et onima. Que omnia in isto tibro contmentwr; rix virginis, 10° de Divinatime Dsemomm eontra Pa
m summa diligentia per .1/. Andream debonetis de ganos, li° de Honestate mutierum, 12" de Cura agen-
pia venetiis impressa fuerunt. inctito prtn i\ Joan-i da pro mortuis ad Paulinum Nol. Ep., 13° de Vera
tnigo venetiarum duce. M. CCCC. LXXXllll. ac Falsa Pcmitentia, \ 1° dc Contritione cordis, 15° de
XXII. Mensis Julii. mptu mundi ad clcricos, Ifi° dc Convcnientia X
[asuot eadem, quee in editione sequenti Argeato- pi seccptorum ct X plagarum Mgypti, 17° dc Cognitio-
aameris 1-22. ezbibentar. Hinc vero adjecta ne verae vitx, 18° Confcssiones, 19" de Doctrina Chri-
nt 83° Eusebii Corradi canoniei regnlaris Late-
:
stiana, 20" dc Fidc ad Petrum Diaconum, 21° Scrmo-
ueusis Epistola ad Sixtum IV, R. P.. de auferen- nes duo de Vita
et moribus clericorum, 22<> dc Vcra
ab ntium, S. Angustinum Religione ad Romanianum, 23° de Spiritu et Anima,
•remitam 24° Bjsgula S. Augustini; 2.'i° Vita
;
2 i" de Vita Christiana ad sororem suam viduam, 25°
istini scripta a S. Possidio, cpiscopo Cula- dc Definitionibus orthodoxse fidei ct ecclesiasticis dog-
msi; -»>- Busebii Corradi ad Sixtum IV et Cardina- matibus, 26-° de disciplina Christiana, 27° Sermo de
s Anndtatio, seu potius tractatus brevis de errore charitate, 28° de dccem chordis, 29° Scrmo de Ebrie-
ribentium, S. Augustinum fuisse eremitam. 27° Li- tate, 30° Tractatus de vanitatc hujus sseculi, 31° de
r S. Augustini de Anima. Diligenter hanc editionem Obedientia et humilitatc, 32° de Agone Christiano,
m ab aliis bibliographis obiter
33° de Bono disciplinse, 34° commemoratam Regula de communi vita
quo duce nihil
oensnit Cl. Seemillcr fasc. ni, p. 7, clericorum, 35° Possidonius de vita Augustini. Prasce-
rtius in lubrica, hac semita deprehendimus. Ab eo
dunt prgeter hunc ipsum omnium opusculorum indi-
itur docemur, omnia hsec opuscula eodem charac- r
cem, peculiares aliquot quorumdam librorum tabu-
re liothico nimirum minuto, duabus columnis ni-
lae. Miror Cl. Seemillerum, qui eamdem editionem
dse ac tiruice simul chartse impressa esse. Observat in commentarios fasc. ni, 171, retulit, non con-
p.
orro per priora viginti duo opuscula foliis super- tendisse cum ed. Veneta 1484. Habet etiam 67.
xiptos esse titulos, non item in reliquis. Litteras Braun. I. I. T. II, p. 174.
litiales, custodes et numeros paginarum deficere,
1491.
isdem tamen esse signatas. In Cat. Bibl. Reg. T. I,
Ibidem ad. eumd. in-folio. Eadem ex secunda edi-
. 370, laudatur a primo Meditationum opusculo.
tione. In fine : M. CCCC. XCl. die XI. mensis Augusti.
ec raro etiam fit, ut singuli ex Lac collectione li-
Ejus exemplum mancum tamen notavit Gemeiner
ri tamquam seorsim h. 1. et a. excusi, vel incuria
1. I. p. 203, integrum ut nostrum Cl. Braun. 1. I. T. II,
xiptorum, quod avulsi a reliquo corpore
vel inter-
p. 213.
um obveniant, commemorentur.
1489. Parmsc per Angelum Ugoletum, in-fol. Augustini
Argentorati per Martin. Flach. in-fol. Aurelii Au- opuscula varia finita Pridie Kalcnd. Aprilis. Cat.
ns&m opuscula phtrima. Hsec sola tituli instar pagina Bibl. Smith. p. 28, et Crevennse noviss. T. I, p. 110.
rima habentur, charactcre Gothico majori impres- D Ordiuntur seriem libri contra Academicos, unde Mo-

i. In tine : B. Aurelii Augustini Hipponensis episc. rellus in Cat. Bibl. Pinell. hocnomineea refert.

: doctoris Ecclesise sanctissimi pariter et perspicacis-

mi : plurimorum opusculorum, nec non vitse ejus a Dionysiam Bertoldam, in-fol. Aur. Au-
Vcnetiis per
ossidonio conscriptse : impensis et opera Martini gustini opuscula plurima quscdam non plus imprcssa. :

lach Argentinae accuratissime impressorum. Finis Hsec in speciem tituli in prima primi foliipagina. In-
!nno a nativitate Salvatoris M. CCCC. LXXXIX. cipiunt a Meditationibus, quarum titulus minio im-
III. kalendas Apriles. pressus ; ultimum est Vita ejus per Possidonium con-
scripta, ad cujus calcem : Ejusdem videlicet Aur, Au-
Hos juvai arguta serutari indagine verum.
Illos Dulirhio verba lepore tenent. gustini Hipponensis episcopi ac doctoris Ecclesix san-
Ast aliis gratum est varios versare libellos. ctissimi pariter, nec non vite ejus a Possidonio con-
Sunt quos scripta quibus non nisi sancta placent. scripte : impcnsis et opira Dionysii Bertoldi de Bolo-
Quisguis es ex istis: paucis nummis eme multos
nia Venetie accuratissime impressorum finis anno a na-
Aurelii libros hancque levato sitim. :

osos cernes rationum viribus atque

'
:
tivitate salvatoris nostris (sic)M. CCCC. XCI. dei
Ornatos varios de deitate simul.
: : XXVI. Martii. His denique epigramma est subjec-
..I SUITLEMENTUM AD OPEHA S. AH.LSTI.M.
tum. Textus occupat folia cccxxxix. Accedunt autem A In<juisiti>>num Januarii ct de consw tu>iiiiibus ec-

ab initu» voluminis pra-ter titulum octo folia tabu- clcsic II.

lam materiarum exhibenlia. Sujiere^t in tine folium Questionum H<»t<<r<iti dc Qratia N. T. Uber unus.
cum i h irtarum registro syiiiboluin tyjiographi sis- Questionum quJnqus Ibjlarit lib-llus unus.
Descriptio facta est per Questionum \tra Paganot ad Deoprol
tens. Liiterae sunt Gotuica?.
Ubi UUS UiiUS.
binas columnas, expressis foliorum numeris ac si-
Itsmomntum istorum indices et retractationes in
gnatoris, ut lamen custodes desiderentur. Debemus
facu but pot
liujus 1 1 sequentis editiouis notitiam Cl. BraURld,
Notit. Ld. T. Utinam vero viro diligenti—
II, ji. 229. Haec in frunle quibus subjecti sunt in com-
tituli,

simo contenta ejusdein, vel enumerare, vel cum aliis mendationem ejus Tersiculi aliquot ad D. Augusti-
saltem comparare placuisset. nuiu. Iu liue (extrem.r paginas columna prima ) :

Fints sex questionutn dim aureUi augustini epi contra

)i>ij>inos ad deogratias : etper wnsequent totius hujus
V> nctiis per Pelegrinum Pasqualibus
operis. Deoijrati<is. Golomna altera deinde peet Dadii
>i> In-fol.
min. Plurima opuscula S. Augustini. Baec pro titulo. perorationem et subjectum eidem ch.irtarum regi-
Ad calcem Finiuntur opuscula 8. Augusiini hippo- g strom Impressum est autem hoc opus Lwjduni: opera
:
:

nensis anno a nativitate domini M. CCCC. LXXXXI. >t impensis M. Joannis Treehsel Alernanm : anno sa-
die vcro 10 novcmbris impressa fuerunt Ycnctiis per quadringentesimo nmtaget
lutis nostrc UUlesimo
Pclc<jrinum d< Pasqnalibus de Bononia.
Vll. Kaiend. Maias. Quiboi in extrema teptimo.
Volumen est foliorum czzzi ezscriptom typis Go- pagina subjicitur syinboluui typographi. Pra>latus
columnis binis. Insunt numeri ac signaturee,
thicis,
est Jodotm Cadiui ad Hagiatram Petram Gerardum,
ncc tamen custodes. Initium facinnt libri contra sacrae tbeol. profess. et fratrem Eremitarum Au-
Academicos, cum bac epigraj)he minio impressa :
gustini Parchiensem («c) priorem, (d. Lugduui.
liii i A.W. Augustini Bipponensis i piscopi contra Aca- VII kal. Mai li!»7. Ex eo quidem di>eimus, ojms
demicos; vel dc Academicis, quem adhuc Catechu- hoc collectum esse atque castigatnm ab Aujnsttiiu
menus edidit. Praemittitur epistola Severini Chalci,
de Batitpona, S. Thcol. Baccalaureo, de scbolasti-
Canonicorum regulariuin S. Crucis Montanensis Ca-
corum doctorum scriptis, jam ante editis,
aliquot
noniae Pro?positi ad lectorem, cui operum index et
bene merito. Neque vero ipsius etiam Badii studium
epigramnia aliquod subnexa sunt. quam pluri-
operi defuit, siquidem et conquirendis
im c
bus, quos ille non potuerat, tractatibus et
nancisci

Basilex per Joannem de Amerbach. In-fol. VI vol. corrigendis iisdem non modicam sibi hujusmodi di-
S. Augustini Opera. Mactt. T. I, part. n, p. 088, ligentite particulam viudicare posse fatetur.

ex lide de la Caillc, ji. 82. Sed frustra eam apud pranum, mqiiit, iiint, <jucm in tcrjo conspicis ordi-

alios lilteratos viros, et in ojitimaruin bibliotbecarum irut, observatum voluimus: ut prmo loco v>

catalogis conqinsivimus. Vereor ergo, ne per erro- dumtaxat Tcstamuiti gtt K Otmdo
rem, nescio quem, talis uotitia iuciderit, quod vel teris; terUo evangeUorum, qum novi dmttaumt sunt : et

ex eo lit verisimile, quod formam chartarum dupli- ultimo retiqve ponerentur. Cettrum si fortc qmkmiam
reprehenderit, quod de consensu cvuwjetistarum et
cem, folii scilicet et quartt, prodidit. Meminit ejus
quidem etiam Vignerius in Vncf. ad Supplem. Ope- enchiridion mter quesiiones instrmmm: >< ani-

rum Augustini. Sed non majori lide. Immo pene madverterit, quantum ea opera cum qmttkmtmm con-
certus sum, singulorum Augustini scripto-
varias vuiiniit. Deinde retractationes i)>sius Avgmtini ubi- ,

cumqm fcccrit, operi jirxposuimus itin manjimbus :

rum, veluti Enarrationum in Psalmos, Epistolarum
et Scrmonum editiones per annos U93, 94, 95, 97, locorum, quos tractavit, ipsas consi<jnavi»>us. Tum
identidem ab Amerbacbio excusas, hunc errorem greeum suis charaeteribus conscripsimut tt m mmrmttt
peperisse. D /is, qui Grecos ignorant, latinit rtpeU mm : aijteta

1497. nonnumquam eignifuiatume. Tum emotit» fn dA

codieibut dttpUetm, quarum neutra otpenuai
Lugduni per Jo. Trec/ise/. in-fol. Opus questionum
lectioncm offcwlmius, utranvjuc posuimus : sed al-
>li> / Augustini, <n <juo hec omnia contmentur.
il> jitntrucon ojius riuiirinii questionum super ttratn sub margint.Tum Ubrot in fronte chartarum
septcm libros biOlic : comprclicndcns toti- distiit.t imits. Tum mdttM omit/um, qutt in singulis
<l> in, uptem Ubros. operibut contmtrtntur, mnmmt t tt inttrdum
Quettionurn novi <t rcteris Testamenti lib. III. <ti>tm ant< i)>sa capita repvsutmus. In primis t

Dc conscnsu EoangeUstarum Ubri IV .

questionibus, quas m formam questionum rtdtgimui,
Questionum Kvangeliorum tibti ///. non opus visum est: neforte pnmotatfo tpM
rtpetito
Questionum octoginta trium Uber /. umie
nurratiow mujor n<isc< rvtur : loca tamcn biblie,
Qucstionum l.\V Orosii cjusdem : dyaioguSj
</iii < st lil« r itnus.
exeepta sunt, diiigentmt eum iptit quettimtbm emo-
Questionum o<-t>< Dulcidii libeUus unut. Nec omittenda plane nobis \idetur, quae in
titvimus.

Quettionum LaurentU >i< ftde, ipe <t charitate'. eztrema columna legitor ejosdem Badii di operii
< n< laratioii. complemento, etnt dieant registro, ad magistretom
 :::

53 NOTITIA UTTERARIA 1N S. AUGUSTINUM. 54

nostrum Petrnm Gerardi, priorem, etc., Peroratio, A tomis. b. Augustini prima pars librorum, quos edidit
quoe sic sonat Hxc sunt magistratomm nostrorum
: Cathccumenus Pars II. Libri, quos scripsit Ba- . —
optime : magister petre Qerardi : quo de questionibus ptizatus. — Pars 111. Libri, quos edidit Presbijtcr.
divi patris augustini:multoquidem labon parta tandem — Pars IV-Ylll. Libri, quos edidit Episcopus. —
tuo nomini di'-ata omittimu s preeantes omnes ra perir- : Pars J.V-A7. Libri, quos non rccensct in libris Rc-
ctores in partemnreipiant bonam veniamquediiit: sivel : triirtationum.

pauciores questiones, quam ipsc sanctissimus doctor au- Prinitf! hujus operum Augustini editionis exempla
gustinus confecit : vel has minus cognitas omiserimus. adeo rara sunt, ut licet non paucos evolverim diver-
Pauculus enim deesse remur atque eas tantum, que ad sarum bibliothecarum catalogos, in duobus tantum
simpliciauum mediolam. cpiscop, conscriptc sunt haclenns reperire contigerit (b), qui ambo eumdem
quas hactenus repervre non potuimus : — loeum ta- quidem, quem in conspicuo posuimus annum, pro-
men, quo inseri possent, reliquimus trium quatemio- dunt, quemque Maettarius eruit (c). Datur nimirum
num: Mm. Nn. Oo. quem si voeantem dereliquimus in his discrepantia queedam, dum alii, velut auctores
vitio dandum nullus nisi inhumanus et calumniator Colonienses, annum 1504, alii annum 1501 et 1503

censebit : cum ve! singula opera plena sint: etseor- praeferunt {d), unde fortasse jure aliquo colligas,

sumemitti possint. — Que oero errata veremur: ejus-

1!
non uno anno totam hanc editionem esse absolu-
modi rredimus, que sine reeognitionc aut admoni- tam, sed inceptam anno 1503, ad finem tandem
tione nostra facile quivis deprehcnderit et emcndavcrit. a. 1506 perductam, eoque anno, qui terminus inte-

Ne quis autem chartarum convcrtcndarum ignorct gri operis fuisset, singulos tomos esse signatos (e).
quidquam
ob id deesse putet : hcc series est: a-s, A-G, Nec tomorum numerum eumdem omnes tradunt,
Aa-Ll, Pp. Quorum b, k, q, r, G et Ll, terne sunt sed alii novem, alii undecim constare opus totum
pp.quine: relique autem quateme, etc. Exscriptum volunt, non sane scripturae aliquo errore, sed di-
est opus hocce charactere Gothico minuto binis co- sertis verbis numerum enuntiantes. Quid ? quod Tri-

lumnis, lineis adeo scriptis ut 55 paginam capiant, themius quindecim voluminibus impressum esse di-
Enimvero perquam commode adornatum est. Tam- cat (/").

etsi euim foliorum paginarumve numeri, custo- experiundis operam Nunc tamen, ne diutius hisce
desque desint, habet tamen chartarum signaturas, Oudinus qui, declarata totius impenderemus, eflecit

continuam in summa pagina inscriptionem chara- partitione, satis significat ipsam editionem a se fuis-
ctere majusculo expressam litterae item initiales se inspectam. Docet autem undecim partibus, novem
;

parvis quidem indicatae sunt, sed cujusvis capitis li- £ vero tomis esse comprehensam, atque sic distinc-
nea prima characterem majorem sortita est, gau- tam, ut octo priores eos Augustini libros, quos ipse
detque argumento numeroque praemisso, qui nume- in suis Retractationibus recenset, contineant, reli-

rus litteris Romanis simul in margine repetitus est. quse caeteros, quorum nulla in hoc opere mentio
Praecedit porro septem foliis quaestionum tabula cum injicitur, complectantur, quod ita se habere ex Ca-
sententia ipsius Augustini super Quaestionibus ex li- talogo bibl. Emmeranee intelleximus, qui tres prio-
bris Retractationum, in qua unum hoc observanti di- res partes uno tomo seu volumine comprehensas
gnum restat, quod singulari annotatione editor le- ostendit. Simul monet, plurimos Serrno^es, pluri-
ctionem scripturarum sanctas contra alteram scriptu- masque Epistolas, nec non Enarrationes in Psalmos,
rassanctas complurium codicum auctoritate excusat utpote quee jam antea per annos 1489, 1494, 1495,
ac defendit. Meminit hujus ed. Cl. Brawi. T. II, 1497 excudi curaverat, undecim his partibus adji-
p. 295. Nec alia forlasse est ab ea, cujus sub titulo cere noluisse. Usus autem fuerat Jo. Amerbachius
primi operum Augustini tomi meminit Maettarius in paranda hac editione opera cujusdam Augustini
T. I, p. 482, tide de la Caille subnixus, apud quem Dodonis, Frisii, Basileae ad S. Leonardum canonici,
per errorem a. 14*7 pro 1497 scriptus esse vide- qui, illo sumptus praebente, Italiae, Galliae et Ger-
tur (a).
D maniae bibliothecas perscrutatus erat, et ipse, si per
S.ECULOXVI. fata licuisset, operibus undique comportatis, ma-
1506. num admoturus fuisset.
Basilex apud Joannem Amerbachium. In fol. IX

(a) Nunc idem jam Hambergerum monuisse video gustini opera omnia, adjecit et argumento in opcra
tomo III. pag. 104. singula ac censuras, sed immaturam ejus operam pes-
(b) Nempe
in Catalogo Bibl. Bodleianae, qui citat tis absumpsit, eo ipso anno, quo prelo subjiciendum

Augustini opera IX tomis per Amerbachium Bas. opus erat, 1501, prodiitque post mortem ex officina
1506, et Cat. bibl. princip. ecclesiee et monasterii Amerbachii 1503.
Ord. S. Benedicti ad S. Emmerarum Ratisbonae (e) Consentit Oudinus in Comment. T. I, p. 934,
part. i 174S, in-8°), in quo plenior titulus p. 40 circa annum 1500 inceptum, anno vero 1506 com-
seqq. ascriptus est, sed omissis partibus v, vi, vn pletum esse opus dicens. Proposteriorinumero opc-
et x, mancum illud exemplum esse proditur. rarum exscriptum est 1586. Oudinum fe-
vitio ibi
u: Tom. II, part. i, p. 216. re totum exscripserunt Colonienses, nisi quod de
(6) Pertinet huc locus, quem etiam Colonienses suo addiderunt, omnia a. 1504, lucem aspexisse.
adducunt, ex Sweertii Athenis Belg. p. 148, ubi de (f) In Epistola ad Jacob. Kymolanum
Carmelitam
Bodone scribit Primus congessit et castigavit S. Au-
: data Herbipoli 16 Augusti 1507, apud Maett. II.
 M PPLEMENTI M Al» OPEKA S. Al GUSTIN)
1515. A sit. Accedit quod primus item Erasmus depravatio-
Parisiis.... ln-fol. IX Umis. Divi Aurelii Auiru-- num textus Augustiniani causas, \.niaque corrupto-
tioi opera ju.rin dmetbachianam descripta. Deest hu- ru:n genera indagaverit, qiiorum descriptio «piodam-
jus cditionis memuria in Maettario. Commcmorant modo ciiniil i usiim praestarc potest, qni alia
eam Colonienses, notat Catalogus hibl. Bodleian.c. codicum ootitia \plicataexspeetari solet. atque
In (icrmania vix unum ejus exemplar inveniri putem, h.cc praefainini- loco, ne insereada hac oration-
nec in Gallia quidem, nisi in bibliothecis obscurio- hene longa negligenter aut parum erecundi aliqui-
ribus lateant Certe Cat. bihl. Keg. Paris. eam hus videremur. Jam ipsom audi. Sic enim in epii
ignorat. la (data Pribuxgi qua totum opu-
l .

1517. Alfonso Fonsecx, principi et archiepiscoj -

Sine loco. ln-fol. Index Operum S. Auguslini per toUusque HispanisB primati, ouncupat, cujusque di-
eximium Joannem TheuschUin dt Frickenhau$en, midiam partem ia laudes Augustini impendit, l<>-

ex Kottenburga Tuberina. Sic exstat in Cat. Bibl. quitnr :

Emmeranaa p. 41. Pertinere autem puto ad editio- a (Juo dilabor? dob enim encomiuni
iustitueram
nem Amerbachianani. Angustini, qnod si snscepissem, haec quoia i>ortio
B
1520. laudum illius erat ? Illinl tanttim volebua ostend'

Parisiis apud Joannem Parvum. In-4°. D. Aur. (jiiain dolendum fucrit, tantuin ecclesilB tlic-auruni
Aogastiui libri tres contra Academicos. Soliloquia t.un sero per typographos prodiisse
in publicum,
et alia opuscula
quatuor hsscjam primum impressa
: qiicm maxime referebal omoiura versari manil
in
de Visitatione infirmorum de Adulterinis conjugiis,
; Detcrrch.it niniiruin illos impeodiorum magnitudo.
de bono Conjugali et hono Virginali. Cat. Bibl. Reg. Primushoc egregium hcinus ausus est, vir singu-
T. I, pag. 376. lari ]»ietate Joanmbs Ahbrbachius, re sat beatu-.
i:;28 — 20. sed animi dotibus longe beatior, quem nec somptos
Basilex cx offutina Frobeniana. In-fol. X tomis. immensi ncc in conquireodis undecumqne exempla-
I». Aurelii Augustini, episcopi Hipponensis, Opera ribus instantia, nec iu conferendis ta-dium, nec
omnia ex emendationc Des. Erasmi. operis difncuitas, nec distractionis alea, nec ulla
Pleniorem titulum, unde hauriremus, non datum res alia qoominus totum Augustinum
deterruit,
fuit. Opinnmur autem, non procul eum abluderc ab redderet omnibus commonem. Non huc invitavit vi
eo, quem cditio a. 1543 prsefert. Sed cum jani rum quaistus amor, sed sincera pietas, ipiam om-
cesserimus ad eam editionem, qua non modo inte- £ nes illius prsefationes spirant, ac revocandi prii
i

gra ac plenaprima dici potest, sed sequentium om- illos Ecclesiae doctores studium, quoa videbat ac do-
nium, non excepta novissima, fundamenta jecit ct lebat propemodum
antiquatos. Proiude nou dubito,
in iis quodammodo dominatur, necesse erit, ut ante quin manibus bene precentur omnes, qui per
illius

omnia, quaj ipse Erasmus de instituti sui ratione in Augustini libros ad pietatem profecerunt. Idem in
medium attulit, cum lectoribus communicemus. Et universas Ilicronvmi lucubrationcs niajori eliam stu-
enim sequentium editionum curatores aut contenti dio molientcni deus ad superos evoctvit. Eam ta-
fuerunt. Erasmianam operam accessiouibus aliquot men provinciam tribus liliis, Brunoni, IJj-^ilio. et

locupletatam prelo committere, aut ultra vestigiis Bonifacio, quos in hoc curarat trium peritia lingua-
ipsius institerunt etpartim codicibus, partim judicio rum institueudos, moriens delegavit, per quos non
suo conlisi emendatiorem ac sinceriorem efferre minore studio, quam tide peractum est, qood opti-
contenderunt, aut etiam ab illo longius recesserunt. mus pater voluit. Sic enim illos et ad pietatem et ad
Quorum omnium studia atqoe conamina non dicaui eruditioncm educar.it, ut quodammodo se major
restimare, sed ne examinare quidem absque accura- melior in illis superesset, hoilieijue supersit. Nam
ta Erasmiana- operse cognitione licet. Nec vero uni- natu niaximiis tantuin in fata concessit. Tot sunt
verse atque paucis didicisse sufficit, Erasmum tcx- D examina monachorum in orbe, quorom otium in i-
tum emendasse, genuina a supposititiis sccrevis-c gnis censibus alitur. Tot sunt abbatea opimo reditu,
el cuncta novo ordine esse disparlituin, quo sane niliil aliud quam sediflcantes, vel alentes equ
nec ad auctoris, nec ad editoris ingenium cognos- epulantes. Ilic erat illerum proprius labor, quein
cendum magnoperc juvamur. Scd cum primus ille homo laicua sna sponte suscepit. Atqne in Augus-
ezplicare aggre^sus sit, qusa pecuiiaris Augustioi ac tino quidem tantum adhibitum est ab illo curae, stu-
iii ixime propria tam in sentiendo, quam eloqucmlo, dii, vigiiantiae, quantum illa tum ferebat cetas, ru-
virtus fuerit, eanique notionem deinde, qua solet in dior adhuc et perpaucos babens in boc !U-
cseterisquoque ecclesi.islicis scriptoribus solertia, terarum exercitatos, lllud potius mirandum, quod
ad explorandam t.un univers.un scriptorum genuita- cum Augustini lucubrationes tot jam annis
tcin, ijuam tingulorum locorum sanitatem Iraduu'- tnr inter manns eruditorum, nulla eiatiterit de illo

rit, omniqoe inde sseculo critices aliqua formula in publica qnerimonia, quemadmodum de Bieronymo
Augustino restitoendo praeiverit, non facile quem- nemo non querebatur. Atqui ni multos haberem
quam, qui baecce studia eurat, fore, srbitror, qui tcstes. ezcudendo vel pwefoerunt, »el
qui operi
hac F"asmi disputatione absquc damno carere pos- adfuerunt, nemo mihi erediturua sit, quantum men<
 NOTITIA LITTERARIA LN S. ALGUSTINUM. 38

darum olfendenm ac sustulerim, etiam illine, ubi A nugameutum, ne sim ta?dio ; decerpain modo pau< l,

nihil esse depravatuni putabatur. Habet enim Au- uiule facilis sit conjectura, quam caHera niliil ha-
gustiuus suum qnoddam dicendi genus, argutum, beant mentis hunc in modum orditur : Si Stlim 6Q0
et periodis in longnm productis multa couvolvens, ips nt di his, quid sentiam, habeas, differentiam fa-
quodlactorem et familiarem, et acutum, et atten- ctiirum me sprrnvi riin. Agnoscis sermouis Qorem. Ac
tum, et bene memorem requirit, denique I mox : Ut rnim ad rim tcrmini proficiscar, Apostulos
laborisque patientem, quales non ita mullos repe- GrsGum, dicitu/r ab apos, quod notat argumentum, vel
rias. Jam tametsi pgrfanas Utteras parcius ostentat, *
minentiam, scojon, quod est missio, quasi pr«-
ct

quam Rieronymus, Lamen obiter ad eas frequenter mint nti r missus, ad augmcutationem scilicct fidei ca-
alludit. His rebus factum est, ut Leetor, aadaeulus tholicse, n l apostulus quasi postmissus, etc. Quid hac

magis quam argutus, mutarit quidquid offendebat. deliratione prodigiosius? Apos enim apud Gra?cos
Verum quae vel librariorum incuria, vel leetornm t.intuin signiticat, quantum Kiskildrivium apud La-

inscitia commissa sunt, habent utcamque colorem, tinos, et scolon Greecis sonat otfendiculum. Deinde
quo culpam liceat, non excusare, certe exte-
si stultissime imaginatur in nomine apostolus, apost ad-
uuare quamquam
: hanc oportuit esse publicam ditum pro postmodum pro quo Barbari dicere solent.
B depost. Atqui si Gra?ca vox est apostolus, tit ipse
principum, preesulum et abbatam euram, ut uti-
lium, sed pnecipua sacrorum volaminura exempla- docet, unde illic Latina pra?positio post? Sequitur,
ria per eruditos viros quam diligentissime castigata prophcta autem ap/"o, id est procul, et forjaris, cum
servareutur in jtublicis bibliothecis. Illos vero, quos propheta Gra?cis nihil aliud sonet ,
quam Latiuis
absolvat a sacrilegii erimine, qui nec errore, nee pra?dictor. Haec proposuisse satis arbitor, ad totius
ulla necessitate, sed inepta libidine, studio mutarunt nugamenti gustum quemdam, quod ita attextum est,
hujus viri scripta, vertentes que in et, et in que, sed quasi quispro Augustino Paulinum doceat, de quo
in at. nt ni sed, tliiit in ait, ait in dixit, verbum in signiiicarat se dubitare. Alter locus est in libro se-
l>articipium, participium in verbum, aliaque innu- cundo dc Sermonc Domini in monte habiio. Quoniam
mera opere aheno.
his eonsimilia, quasi luserint in inter fructus spiritus Paulus commemorat gaudium,
Hoc flagitium cum alias, tum praecipue deprehen- ne quis existimaret, illum de quovis gaudio loqui,
dimus in libris de Trinitate. Deprehendimus autem sic locum explanat Augustiims Sane sciendum est, :

ex collatione codicis, quem nobis pra?buit Flan- hic gaudium proprie positum. Mali enim homines non
dri.v monasterium quoddam, cujus nomen in pra?- gaudere, sed gcstire dicuntur proprie, sicut superius
sentia non occurrit, sane bellum ac vetustum q diximus voluntatem proprie positam, quam non habent
dixisses houae lidei, magnaque auctoritatis exem- mali, etc. Ha?c Augustini verba cum nihil habeant
plar. Vix umquam occurrebant duo versus, quin es- obscuritatis, tamen aliquis conatus erat, dilucidius,
set, quod jugularet transversus calamus. Hic non scilicet, explicare sententia hisce verbis : Nequc
erat error aut oscitantia, sed impius ludus homiuis gaudium hxc potius ad
virtutis sit, sicut voluntas, et

raale feriati. Alibi nescio quis sententias expleverat, sanctos pertinent ad peccatores vero gestus magis et
:

adjectis verbis aliquot non necessariis : velut quo- cupiditas deputanda sunt. Et hoc tam iusulsum nu-
ties beatus Augustinus citabat e Scripturis canonicis, gamentum e spatio marginis in contextum relatum
quantum ad id, quod agebatur, satis erat, ille Scri- aliquamdiu nos torsit. Cum hujusmodi portentis fuit

pturae testimonium eodem loco

altius repetitum ex nobis subinde luctandum. Alius ex undequaque de-
lougius prosequebatur, cum nihil esset ad rem ne- cerptis frustulis, veluti novum opus, Augustini ti-

cesse. Id pracipue factum comperimus in Commen- tulo construxerat , alius aliena cum Augustini scri-

tanis quos scripsit in Epistolam ad Romanos et ad ptis miscuerat ; alius ex qusestione fecerat epistolam,
Galatas. Risimus non paucis insignem scriba- assutis initio paucis verbis. Ne singula persequar,
locis
runi delirationem, qui, quod lector ineptieus anno- vix in alterius tam impie, quam in hujns sacri do-
tarat in margine sui codicis, retulerunt in contextum. D ctoris voluminibus lusit otiosorum temeritas. Ut
Ex multis duo proponam exempla, quorum alterum omittam interim pseudepigrapha, qua?dam non in-
est in epistola 58, ubi leguntur ha?c Augustini verba erudita, qua?dam vix tolerabilia, qiuedam prorsus
:

Hos autem prophetas, quos post apostolos po'suit, non indocta. Verum iu omnibus, quee illi falso sunt in-
puto illos essc, qui ordinc temporum ante apostolos scripta, nihil insulsius aut impndentius Sermonibus
fuerunt, sed istos, quibusjamsub apostolis per gratiam ad Eremitas, in quibus nec verba, nec sententiee-
donabatur, aut interpretatio Scripturarum et inspectio nec pectus, nec omnino quidquam est Augustino di-
mentium, aut prxdictio temporis secuturi. In priori gnum et tamen quisquis hoc opus confinxit, homo :

editione participium sccuturi, a suo nomine, tempo- suavis sibi promisit futurum, ut Augustinus crede-
ris, prolixo verborum assumento divulsum comperi- retur, et sane repererunt similes labra lactucas.
mus, idque non solum insigniter indoctum erat ac Nihil tamen horum submovimus, nisi quod ea, qua?
stultum, verumne ad rem quidem tantillum faciens. bis aut ssepius habebantur inter hujus viri lucubra-
Non enim illic ambigebatur, qui essent apostoli, et tiones, sat habuimus semel ponere, ne voluminum
unde ducta vox, sed de quo prophetarum genere lo- magnitudinem supervacna sarcina oneraremus cen- :

queretur illic Apostolus. Non repetam hic longum suris tantum additis indicavimus, quid nothum esset,
 ;

59 M l'I-l i:\IIMI M AD OPERA S. AUGUSTIM. 60

quid ainbiguum, quid commixtum. Haec igitur in A esseut orbati. Naai quidquid erga Frobenium
erat
tam eximio scriptore committi sane dolendum est alfectus, in hos transtuli. Itaque ohtirmato animo,
sed aeque mirum, super his nullam hactenus fuisse sic ut Cjperi tam sacro
ducerem aniraam ira-
satius
sludiosorum querimoniam : nnde conjectura capi pendere, quara
semel sueceptum non absoWi
potest, diviim Augostinum antehac a plerisqae theo- taedium omne devici quoque sum altius ingressus,
:

logis aut non legi solitum, aut indiligenter fuisse hoc labor assuetudine factu? est levior, ipso, ut opi-
lectum. Ne milii quidem umquam persuaderi po- nor, Augustino cceptis oostris prospera favoris aura
tuisset, tantum in tam celebri seriptore latuisse coelitus as|)irante donec tandem procul aperiret
,

mendarum. Equidem nihil minus hahebam in auimo, sese portus, inquam propitii uuminis auxilio delati,
quam lianc capessere provinciam. Deterrebat im- laetum celeusma nunc ranimus In dirigendis porro
mensa voluminum moles, et operis difficoltas juve- voluminihus hunc ordinem secuti sumus. In Primum
nile rohur, ac prorsus adamantinum quemdam ho- volumen contulimus ea, ex quibus tota Angustini
minem exigebat rae vero jam et aMas et valetudo
: vita, mores, imrenium, et alfectus perspiciontar,
ab hoc genere laborum in totum dehortabatur. Sed quod hoc pacto fnturum arbitrarer, ut et rectius in-
felicis memoriap Joannes Fbobenius, vir ob sin- telligeretur, et Amor enim do-
avidius legeretur.
15
gularem erga studia favorem omnium studiosorum ctoris et attentum reddit,
luhentem discipulum. et
amore perenni dignus, tandem illud a me precibus Adjecimus ejusdem progymnasmata, quihus vel in-
exlorserat, ut in Epistolis unicum ternionem emen- fans adhuc in Christo, vel doviis tyro felicissime
darem, quo posset operis specimen in proximis praelusit ad egregia facinora. Secundum volumen
nundiuis ostendere. Pollicitus sum, sed hac lege, ne dedimus Epistolis, partim qnod in his quoqnc per-
quid speraret amplius. Annuit. Caeterum cum per- multa sunt, quae scripsit juvenis partira quod ex ;

spiccrem, illi certum esse consilium, volumen Epi- his maxirae depreheoditur, si quid in illius natura
stolarum absolvere, neque quemquam esse paratum, fuit peculiare. Tertium et Quartum dediraus his lu-
qui posset, aut certe vellet, emendandi partes obire : cubrationihus, quas ad docendura paravit Quintus
vicit animi destinationem, cum singularis araici habet Civitatem Dei, quod hoc opus simul et do<
pertinax voluntas, tura ipsa negotii pietas. Hoc vo- et confutans errores niaxime paganomm, utrinque
lumen totum ad me recepi, sed unicum, etiam atque niixlum esset. In hac portione nihil est noslrae in-
etiam testificans, ut si pergere vellet, alium iuve- dustriae, qUod hanc provinciam hortatu meo sihi
niret castigatorem, nec me suo quoque dispendio, proprie sumpsisset vir apprime doctus Joannes I.u-
non modo studiorum, a melioribus curis avocaret. C dovicus Vives. In Sextum et Septimnm distrihuimus
Quid multis? cum nullus existeret, qui vellet eam pugnas adversus haereses diversas. In Octavum et
sarcinam in humeros tollere, et Joannes Frobenius Nonum collecti sunt tractatus, sic enim appellat
asseveraret, stare sententiam, ut si non daretur Augustinus Scripturarum enarrationes apud populum
aliud, totum Augustinum, qualis qualis erat, rursus habitas, nisi quod in Nonum farraginem qoamdam
excuderet ego partim amici respectu, cui nihil per-
: adjecimus libellorum, quos viri nescio qui spiiitales
negare valebam sed multo magis inexpiahile piacu-
; in hoc parasse videntur, ut alfectum suum ad rerum
lum esse reputans, si tnm eximius Ecclesiae doctor, ccelestium contemplationem inflammarent Decimum
tot mendis ohsilus, tantis impendiis denuo prodiret volumen complectitur homilias varii arLrumenti, in
in orbis theatrum, hoc insigniore deformitate nota- quibus permulta sunt aliena, quemadmodum et in
hilis,quo magis elegantia formularum, ac majestate Nono. In singulis, ne nullus esset ordo, vel sacrorum
voluminum, oculos omnium ad se rapturus esset : voluminum, quae interpretatur. ordinem, vel luvrc-
perinde quasi purpuram eximiam ostendas fcedis seon origines secuti sumus. Ipse Augnstintu in lihris
maculis deformatam, passus sum imponi mihi clitel- Retractationum maluit aetatis suae, et in Christia-
las. Tandem ubi tantum pelagus ingressus ventis nismo progressum ordinem sequi, recensens, qasa
vela dedissem, longe plus, quam exspectaram, " scripserit catechumenus, qnaa sacro lavacro rcna-
comperi diflicultatis, ut non semel animum despon- tus, qu* presbyter, qme episcopus, nisi cum epi-
derim, deque deserendis institutis cogitarim: ad stolis et tractatibus suum locura destinasse videtur,
quod ipsum evidens etiam valetudinis periculum in- quam hujus curae partem non absolvit, ut ex ipc
vitahat, aut, ut rectius dicara, compellebat. Jam mc aliquot scriptis apparet. Siqnidem hoc motiahatnr
terrebat etexemplum Joannis Frobenii, quem vide- jam extreina senecta, veluti pwsagiens extremum
bam htiic immortuum negotio, virum alioqui cum imminere diem, tantoque studiosius agena, ut quo-
tirmo corpore, tum vita longissima dignum. Vcrum niam vocis ofticio diutius Ecclesiss prodeeM non
quod prima fronte deterrebat a negotio, hoc ipsum poterat, in lihris illi soperesset, quatenus licrD.it .

propius consideranti stimulos addebat. Nou enim emeodatus et integer, quod propemodutn UMcutua
oportet bonorum virorum amicitiam vitaa spatio est. Vix enim ex alterius monumentia minus niter-
terminari, prresertim cum liujus ditticillimi nego- cidit, a deprevatoribus nihil omnium potnH D^nqoaM
tii inolcs in lilios illius ilicronymum et Joanncin esse tutiun. Nostram operam hic non e\agi;erabi-
Erasiuiiim, reliquosque liheros essct devolula, qui- mus ; conferat cui vacat, et agnoscel Nec tatnan
lnis boe uiinus oportehat deosse, quod tali patre ausim polliceri, nilnl raeediBte, qood egeat hm>
 ;:

61 NOTITIA LITIEKAHIA LN S. AIGLSTIMM. 62

datoro Alicubi nos destitucrant vetusti codices, ali- A Tomo III. — De doctrina Christiana lib. IV ; Lo-
quaudo tam prolixo somnus obrepsit, quom
iu opere cutionum lib. VII ; De lide et symbolo lib. I ; Knchiri-
Flaccus putat esse condonanduni butuaiuv uaiuro. dion de dde, spe etcharitate ad Laureutiam lib. I ;

lam si oporarum iucuria commissum est, a uobis De ecclesiasticis dogmatibus lib. I, cui» censura ; De
prav-tari non potuit, qui cum ofticina nibil habeinus lide ad Petrum diaconum lib. I, cum censura ; Do
commercii. Tantum illos admonero possumus, qui Trinitatelib. XV De Genesi ad litteram iraperfectus
;

pnasunt ofncinffi (piod quidem a uobis 1'actum est

:
lib. IDe Genesi ad litteram lib. XII Do mirabili-
; ;

edulo. Quidquid nostra medioci-itas poluit, bona bus sacrse Scripturse lib, III, cum cnisura; I)e agone
tide pnestitit • Christiano lib. De opere monachorum lib. I De
I ; ;

nova editio se commen-

Ilabes bic omnia, quibus spiritu et littera ad Maioollinum lib. I; De divinatio-
det. Nec supervacaneum, immo necessarium plane ne dacmonum lib. I Do spiritu ct anima bb. I, cum ;

azistimem, indicera singulorum, qtuc io anoquoque censura ; Speculum lib. I, cum ccnsura; Quaesliun-
tomo oontinontur, operum subjungere. Quamvis eniin culae de Triuitate De benedictionibus Jacob patriar-
;

ab iuitio constitutura erat, in oditionum recensu or- cboe, cum ccnsura ; Sententiae ex Augustini ot alio-
dinem oontiuuum librorum non attingero, et facile rum libris decerptae.

nos ejusmodi iudico carituros esse mibi persuase- Tomo IV. —

De mendacio ad Consentium liber
ram, mazime cum supra iu recensu omuium diligeu- unus Contra mendacium ad ouindcm lib. I Dt tide
; ;

ter notatum sit, ubi quodvis tam in Krasmianis, quam et operibus lib. I Qusestionum iu Vctus Inslrumen-
;

Lovanionsibus et Benodictina reperiatur ; ipsa lamen tum Quaestionum Evangelicarum lib. II

lib. VII ; ;

re edocti sumus, certam de successu collalae iu au- Qusestiouum Evangelicarum sccuuduui MaLlbaeuni
ctorom operae notitiam informari non posse, nisi in lib. I, cum censura De consonsu Evangelislaruni ;

potioribus editionibus librorum numerum et seriein lib. IV ; Octogiuta trium quaestionum lib. I, cum ccn-
Hujus igitur Erasmianae ordo bic est
intueri lioeat. sura ; Viginli unius senteutiarum lib. I, cum ccnsura;
in tomo I insunt Retractationum lib. II, cum cen-
: De diversis qusesliouibus ad Simplioianum lib. II ;

sura Confessionum libri XIII, cum censura ; De

; De octo Dulcitii quaestionibus lib. I Qusestionum ;

Grammatica liber unus Principia dialecticae Cate-

; LXV dialogus, cum ccnsura Quaestionum veteris et
,•
;

goriae decem Principia rbetorices De musica lib.

; novi Testamenti lib. I, curn censura
: De cura pro ;

VI Contra Academicos lib. III

; De ordine lib. II mortuis gerenda ad Paulinum lib. I De caleobizan-
; ; ;

De vita beata Soliloquiorum lib. II De magistro

; dis rudibus lib. I
; De iucarnatione Vorbi lib. II, cum ;

De immortalitate animae ; De libero arbitrio lib. III C censura De trinitate ot unitate Dei lib. I, cum cen-
; ;

De vera religione De moribus Ecclesiae catholicse,

; sura De essentia diviuitatis lib. I, cnm censura; De ;

et de moribus Manichseorum lib. II, cum censura; lide rerum invisibilium lib. I, cum censura ; De sub-
De Genesi contra Manichseos lib. II, cum censura; stantia dilectionis lib. I, cunt censura ; De contiuentia
Regulae Augustini, cum censura Posidonius de vita lib. I, cum censura; De patieutia lib. I, cum censura;
;

Augustini. De bono viduitatis lib. I, cum censura ; (Huic quoque

In tomo II. —
Epistolarum farrago. Epistolae —
tomo inserta est Censura libri de singularitate cleri-
sunt CCXLII, ducentae quadraginta duae, inter quas corum, qui ipse tamen tamquam alienus fetus et in-
et spurise qusedarn ab Erasmo obelo transfixae, nec ter aliorum etiam Patrum opera iterata vice \ulgata,
tamen prorsus loco motae. Pertinent buc epistolse omissus est); De vera et falsa poenitentia lib. I,
vulgo Augustini dictae ad Bonifacium et bujus ad cum censura; De salutaribus documentis lib. I, cum
Augustinum, e quibus nonnisi unam vebementer censura; De amicitia lib I, cum censura; De sermo-
prolixam et insigniter illitteratam, ut ipse inquit, re- ne Domini in [monte lib. II; Expositionis Epistolae
movere sustinuit, praetereaque coronidem sub titulis Pauli ad Romanos lib I Expositionis quarumdam ;

Cyrilli, subito Latine loouentis et Augustini Grseco propositionum ex Epistoia ad Romanos lib. I Expo- ;

male Latine scribentis impudentissime conftctam rese- D sitionis Epistolae Pauli aJ Galatas lib. I ; Anuotatio-
tuU. Atque bis epistolis, tam singulis, ubi quidem ex num in Job. lib. I ;

re videbatur, censurse aliquid addidit, quam univer- Tomo V. — De civitalo Dei libri XXII, cum com-
sis etiam praefatus est in epistola' ad lectores, scripta mentariis Ludovici Vivis,
MDXXVII, docens partim, quod ad exter-
Basilese Tomo VI. — De hsereoibus ad Quodvultdeum lib. I ;

num earum babitum spectet, eas, sicut, et popula- De quinque bseresibus oratio, cum censura Concio ;

res orationes (bomilias), numquam nec in Retra- ad catecbumenos contra Judseos Paganos et Arianos, ,

ctationum libris, nec postea, aliquo vel temporum, cum censura ; De allercatione
Oratio adversus Judaeos ;

vel personarum, vel materiarum ratione fuisse di- Ecclesise et Synagogse dialogus, cum censura De utili- ;

gestas, indeque facilius postea admixtas esse, quae tate credendi ad Honoratum lib. I; Contra epistolam
uibil Angustino dignum baberent, vel confictas etiam, Manicbsei, quam vocant Fundamenti lib. I De dua- ;

uec vero libros et epistolas semper invicem discre- bus animabus contra Manichseos lib. I Contra For- ;

tosesse, dum alibi librum appellat Augustinus, quem tunatum quemdam Manichseorum presbyterum, cum
aiio loco pro epistola venditat ;
partim autem ipsam censura ; Contra Adimantum, Manichsei discipulum;
eorum indolem etjvim mirifice declarans. Contra Faustum Manichseum lib. XXXIII Dc actis ;
63 SUPPLEMENTl M AD OPERA S. 41 (.1 sil.M lM
cum Feliee Maniehceo ni). ii, cum censura\ Gontra A bono disciplinn aermo; Dfl visitatione infirmorum
Secundinum Manich.Tum lib. I : I»c natara boni con- lib. II I)e consolatione mortnoram BernMnes
;
II: De
tra Manich;nos lili. I
;
lie lidc contra Manich quait.t feria, SITfl cultura agri dominici, serm<>; !).•

tib. Contra adversarium Legiaet Prophetarum lib.

I ; cataelvsmo sermo; Detempore Barbarico sermo; li>'

II; Contra Priseillianistas et Origenistas lib. I; Contra sobrietata virginitata sermo

<*t . Speculuna peeeato-
sermonem Arianorum lib. I; Centra Maximinum, ria traetatns; Dfl ntilitata poanitantiae tractatua ; De
Arianortim episcopum, lib. III, cum ceiisura Contra conllictu vitiorum et rirtatnni
;
lib. I: De quatoor vir-
Felicianum Arianum de nnitate Trinitatis, cum c«*- tutib. charitatis De laudibus charitati-
tractatits ;

sura ; De bono conjugali contra Jovinianum : I»- san- tractatus De honestata mulierum lib.
; De pastori- I ;

cta virginitate,- adnherinis conjugiis ad Pollen-

I)e lnis lib. I; Deovibna liber sive homilia; De symbolo
tium lil>. II; Tractatus de Epicureis et Stoicis, cum tidci ad eatochumenos lib. IV-. Ue convenientfa dfl-
nsura; Traetatus
d >. quod dictnm est a Dco ad cem pranceptorum et decera plagarum y£gypti, liber
Moysen, Ego sum, qui sum, incerti auctori-. unus De rectitudine cathoUi b conversationie tta-
;

Tomo VII. —
Contra partom Ddnati, psalmus; ctatus De utilitate jejunit tractattis |ic Urbia exci-
; .

Contra epist. Parmeniani lib. III Contra littoras Pe- ; dio tractatus De creationc primi bominia tr
;

liliani, Cirtensis episcopi DonatisUe lib. III; Oontra De arbore scientia; boni et mali tractatus De pn :

Cresconium Donatistam prammaticum lib. IV; Con- anim;c tractatus De antichristo tractatu- P-alte-
; ;

tra C.audentii, Donatistaruin episCopi, epist. lil). III. rium, quod matri suac composuit Super Miunificat ;

quorum postremus nunc primum e-t axcusua : De expositio.

baptismo contra Donatistas lib. VII, cum ccnsura; De
unico baptismo contra Petilianum lib. De unitate I :
Tomo X. — De verbis Domini ; De verbis Aposto-
li; Homili.T I. ; Homilia? de tempore, cumcensura;
Ecclesiae contra Petiliani Donatistoe epistolam lib. I

Opus
;
Homilia; de sanctis ; Ad fratres in eremo, cum
Breviculi collationum cum Donatistis ; Post
twa.
collationem contra Donatistas lib. I ; Supergestis cum
Emerito, Donatistarum episcopo, lib. I ; Contra Ful- Quam late autem harum censuranini usu* p
gentium Donatistam lib. I. cum ce?isura ; De peccato- non aolnm ex eo, quod speciminis loco de prcfatio-
rum meritis et remissione, ac de baptismo parvulo- ne in Epistolas produximus, sed multo etiam m
rum,ad Marcellinum lib. III; De natura et gratia ex iis, quas longe instructiores monachi Benedietini
contra Pelagianos De gratia Christi et peccatolib. I; Contantorum index du- dederunt, coustare potest.
originali, contra Pelagium et Ccelcstium lib. II l)e r
plex, unus juxta tomorum seriem, alter ordine al- ;

nuj>tiis et concupiscentia ad Valerium comitem lib. phabetico concinnatus, nec non ordo editionis Amer-
II Contra duas epistolas Pelagianorum ad Bonifa-
;
bachianae insigni cum lectoris commodo post proefa-
cium lib. IV; Contra Julianum Pelagianum lib. VI tionem additi siint. Non est vero hujus editionis con- ;

De anima et ejus origine lib. IV I)e pra>destinatione tentorum index, quem Oudinus venditat, sed novis-
;

et gratia lib. Prosperi epistola ad Augustinum ne

I ;
-iinse Erasniian.c, utpote qui Posidonii indiculum
reliquiisPelagian.T hajreseos Hilarii epist. ad eum- ;
scriptorum Angustini una cum Vita hic editum men-
dem de eadem maleria De pra>destinatione sancto- ;
titur, qui priniuni a. 1564 in hicem editus est.

rum lib. I, cum censura Debono persevcrantire lib. ; I

; 1528 — 36.
De praedestinatione Dei lib. I, cum omsttra ; I)e gra-
Colonix apud .!<>. Gymnicum in-8° Ex bac oflici- :
tia et libero arbitrio ad Valentinum lib. I; Ad eum-
dem de COrreptione et gratia na prodierunt non uno nomine, sed perbrevi tempo-
lib. I; Ad articulos sibi
ris spatio, varia Augustini opuscula (uno non raro
falso impositos, Augustini responsio ; Contra Pelagia-
nos, Hypognosticon. lib. VI, nnn ccnsura prwcedcn- volumine comprehensa), quae suis quaeque titulis >.1>--
creta sicse habcnt 1° Dici Aur. Auguttini, Eipp. :
U : l)e perfectione justitia> contra Coelestium lib. VI,
cum censura.
ngpiscopi, De opere monachorum liber umu ad \

lium, episcopum Carihaginensem. AnnoM. D. XXIX.

Tomo VIII. —
Enarrationes in 1'salmos.
Augusto. i" Divi Aur. Augustini
mensi fltpj
Tomo IX. Cnjns libri fere omnes ceusuras hahent
nd Laurentium Anno M.
annexas. —
Evangelium Joannis ezpositio
In In ;
Enchiridion
3° Auc
II. t>. XXVJII.
D. Augustini, \Bipp. >/>. De gratia et lil
Epistolam Joannis expositio;In Apocalypsim Joan-
arbitrio a<1 Valentinum <t '-11111 illo monachis, ti
nis expositio Meditationum lib. I De diligendo Deo
; ;

unus. Ejusdem /» correptione et gratia ad eumdem et

liber alius, qui et Meditationum inscribitur Solilo- ;

cum illo monachis, liber unus. Quibus prsBtnittuntur

quiorum animse ad Deum lib. I; Manuale lib. unus ;

epistolae duss Dwi Augustini </>/ Valentinumcontra

Dfl triplici habitaculo lib. I; Scal.c paradisi liber;
</ui negant liberum arbitrium. Anno /•'. />. XXI
lle duodeciin abusionom gradiboa ; Dfl contritione
Divi /'" Augustini /»- immortalitate antnu I

cordis lirer unus ; Dfl cognittona vera \ ita? lib. I ; De

iiiiiis. Ejusdem Dc agone Chris(i<ni<K liber unus, >//..«;-
assuinptione l.cat.r M.hi.t rfrginis; De disciplin.t
que nnni <t l<>ci n<<t<i.
Christiana De decem chordi-
; ; Dfl cantico novo
lih. I ; De contemptu mundi lih. I ; Dfl vanitate sa«- 1531 - 32.

coli.lib. I; l»c obedientia el numilitate aermo ; l)c I'<iri^iis. <.c o/ficinn Vlmolii Ch- ><ill<>nii .•
in-f<>l V
 )

NOTITU LITTERARIA l.N S. aUGUSTlNUM. 66

ivinit. D. Auf. Augustini, quaa exstent ex emenda- A ruin singulorum aunus, quo unusqnisque absolutttS
ione Des. Erasmi. tuerit, exstrat .

Laudat hauc Erasflsiansa repetitionem Oudinus in inlus I). A. Aug. H.

tomus Op. E. compleeteus
Jumm p. 939 seqq., eique aceessisse ait Jaeotn ll -
illius Epistolas, non mediocri oura cinendatas per
Studgardiensis epistolam nuncupatoriam ad Gal- Dos. Erasnuiin Etoterodam. Auuo M. D.XLI.
uui Millaiun), Eeelesia* Tubingensis theologum, qnc Tertius tomus, —
eomplectens t* 8'.SaxTixi,lu>r
otaui editiouis hujus ratiouem fusias exponat. Idein est, qu83 proprie ad doceudum pertinent. Auno
nonet in uac edttioue primam editos esse Scmtvins M.D.XLl.
\.Yll : sex d* tempore, septimus de oerbis Apostoii, Quartus tomiis, — compleclens reliqua t»v S-.6ax-

st deeem de Sanctis. Cataloyns Bibl. Mttsei Britt. wst&v. Anno M.D.XLI.

Lond. l T
s
•
> , in-fol.) In nujus editionis mentione Quintus tomus, — \.\II lihros de civitate Dei, di-
uuium 1532 profert, quoeirca utrumque prsefigere ligeuter recognitos per eruditiss. virum Joan. Ludo-
il.ieuit. vicum Vivem, ac ejusdem Commentariis, denuo
1837. ab auctore revisis, illustratos, continens. Anno
Augustx Vindelicorum excudebai Heinricus Stey- M. D.XLll.
t >; in-fnl. Divi Aurelii Aagostini episcopi Opuscu-
i:
Sc.ctus tomus, — continens ^i -ols\x:xi, hoc est,

(i, aempe :
— In Libros lloysi, Jo?.ua> et Judicuin li- deeertationes adversus hasreses, praecipue Judajo-
>ri VII ; Queestiones veteris et novi Testamenti ; Qosb- rum, Manichaorurn, Priscillianistarum, Origenista-
itionum evangelicaruin seeundum Matthauni ;
Qua?- rum, Ariauorum et Joviniani. Anno M.D.XLIL
«tiones ad Urosium liher unus Qua?stionuni Hilarii ; Septimus tomus, —
continens reliquam partem tuv
iber uuus De octo Dulcitii quastionibus liher unus
; ;
KoXstuxuv, id est, pugnas adversus haareses Donati-
De diversis quaestionibus, ad sanctum Simpliciauum starum et Pelagianorum. Anno M.D.XLII.
iibri II; QiKTstionum cvangelicarum libri II; Octo- Octavus tomus, contiuens enarrationes in Psal- —
<inta tnum qusestiouum liher unus De sex qua?stio- mos mysticos. Anno M.D.XLII. ;

i;ibus contra Paganos liher unus Ad iuquisitiones Xonus tomus, continens illius tractatus, boc
; —
Januarii libri duo De inquisitione Trinitatis liher est expositioues ad populum factas in novum Tesla-
; :

inus De Epicureis et Stoicis liber unus

: De Haeresi- mentum, cum aliis varii generis opusculis, quorum ;

dus ad Quodvultdeum liber unus De quinque Hae- indicem habet alterum hujus pagina? latus. Anno
;

resibus liher I Contra Juda?os, Paganos et Arianos ; M.D.XLII.

iber unus Contra Juda^os liher unus; Retractatio- q
; Decimus tomus, continens reliqua tractata apud —
aum lihri duo populum, quorum summam indicabit hcec pagina
;

Haec series librorum integrorum efticit Tomum ter- versa. Anno M. D. XLII.
ium Epitomes Operum Augustmi a. Jo. Pisc.atorio omnia D. A. Augustini Scripta indices duo, eo
In
:oncinnata. Expressi sunt ex ed. Lugdunensi a. couscripti modo, ut nihil annotatu dignum possis
I t9T et Amerbachiana, ut ipse editor in praefatione desiderare, neque quidquam velut supervacaneum
irofessus est. rejicere: quorum prior materias in ipsispassim ope-
1541. ribus tractatas, indicat : posterior sacra? Scriptura?
Parisiis apud Carolum Guillard ; in-fol. X tomis. locorum interpretationes juxta Bibliorum ordinem
0. Aurelii Augustini opera omnia ex Des. Erasmi observatorum ostendit. Anno M.D.XLIII. In fine :

emendatione ; editio auctior et locupletior cum indi- Mense Septembri.

e locuplelissimo. cura et studio Florentii Bourgoi- Quid novi in bac altera Frobeniana editione ope-
u. Cat. Bibl. Regix Paris. ribus Augustini evenerit, per quos illa et quibus
1843. suhsidiis sustentata fuerit, praafatione, versa tituli
Basileae in Hieronymumofpcina Frobcniana per
primi pagina impressa, bibliopola? exponunt. Orsi
Frobenium et Xicolaum episcopum in-fol. XI tomis. D enim ab Amerbachiimeritis, gratiam, quatn Erasmus
;

Dmnium operum D. Aurelii Augustini, Hipponensis opera sua apud omnes iniverit, cumulatiorem eum
Bpiscopi, primus tomus, ad lidem vetustorum exem- initurum fuisse monent, si soli tam ingentem pro-
plarium, post omnium iu hunc usque diem editiones vinciam obire vacasset, et non bonam ejus partem,
denuo summa vigilantia repurgatorum a mendis in- aliis negotiis ex transverso se ingerentihus, in ami-
numeris, ut optimo jure tantus Ecclesia? doctor rena- cos partiri compulsus esst.
tus videri possit. Inspice, lector, et fateheris hanc Deinde pergunt « Sed quod ille posteriore editio- :

non vanam essepollicitationem quod sigralus etiam ne sartum tectum prasstaturus sperabatur, interim
:

esse voles, non patieris tantum laboris, tantumque alii oceupaverunt. Suceedente enim Lutetiana edi-

impensarum frustra sumptum esse. Sub finem annexi tione, celeberrima?. schola? aliquot alumni in boc in-
sunt indices duo, altermateriarum, alter interpre- cubuerunt, ut si quid Erasmum sociosve subterfugis-
tatorum Scriptura?. locorum quibus lectorem baud
: set, haud pcenitenda per Musas,
sarcirent sua cura,
leviter adjutum iri confidimus. et minime supervacua. Tandem urgente jam fato ex-
Hic primi voluminis atque operis universi titulus tremam castigationis manum, et ut credi par est,
annum 1543 impressum liabet, sed ad calcem tomo- ipsius Augustini sancta anima tot pra?claris successi-
67 M l-l-I.I.MIMIM Al> OPEIiA S. Ali.I STI.NI. 68

bus favente, exstitit vir omnium bonorum benevo- A igitur est, ut,quod Romanse eloquentiae candidati in
lentia dignissimus, et a«i hanc functionem a nalura (acerone, Livio, Seneca, Plinio, aliisque non paucis,
factus scnlptusque, olim co potissimum oomine in quibus posterior eruditorum cura adpriorem sem-

Erasmo cum primis chartis, illique in boc negotio per aliquid adjunxit, magno applausu obviisque ulnis
(ut sic dicara) snccentnriatas, Martimu Lyi>sius: cui exceperunt, idem sanctioris litteraturaj studiosi m
viro et temporis spatium, et olium, et exomplarium Augustini scriptis non fastidiant, si pectora, qualia
copia, et in labore sociorum delectus, et litteratura decet, ad eorum lectionem allerre volnnt. »

idonoa, bnicque par industria, et in tanto n< Totum opus cxscriptum est binis columnis solito

non tam diligentia, quam religio, ad hoc doctorum Fr.iheniaiun oflicin.o clriractere, sed minori et non
hominum i.ivor adhortationesque atque insupor prav adniodum nitido, praterquam in praTatione, qua?
miorum .lllectamenta, denique quidquid preesidio- typis paulo majoribus est exarata.

rum opus osset. abunde snppeteret. Namque is a te- 1546.

neris unguiculis Augustini admirator, atque etiara ex VenetHi ex officina Erasmiana upwl Yin<rntium
professo ejna instituti sectator pro suo peculiari er- Vnlgrisiuiii ; /«-8°, toiius 111 I)o Aurelii Augustini.

ga sanctis \irura affectu, annqfl plua viginti hoc Ecclesiae docloris eximii, Opusculorum tOMM
pene solum egit, ne quod ^ mus, quo omnia, quae ad lidem et opera spectant
mondum in sciiptis ejus ;
—
subsideret utpote qui etiam prima nostra editionc
: tomus secundus, quo omnia, qure ad gratiam et libe-
Erasmo plura loca, quam alius quisquam amicorum rum arhitrium spectant; tomus tertiltM, quo omnia, —
suppoditavit Deinde praeter domesticam symmysta- quap ad electionem, vocationom, gloriflcationeaque
rum bibliothecam, corrogatis ox circumquaque vici- spectant, doclarantiir : ox libris ejusdem a M. Au-
nis monasteriis vetustis ot iocorroptifl oxomiilaribus gmtiim 1'nijoso Sostmeo excerptus et scholiis, argu-
optimo quoquo in bunc usum \ rompti^sime commu- mentis ct indice locuploUtus.
nicanle, adscitis cx suo sod.ili;io impigrifl cujus nuspiam mentionem fa-
aliquot, Lihor rarissimus,
qui adjutaront, nihil vcl aliis, vel sihi momini. Ne quis vero a titulo sibi imponi
ipsi ad sum- otam esse

mam conferendi diligentiam reliqaum fecit, patiatur, quasi locorum diversorum undecumque
magna,
mediocria, minuta, pari lance appendens, et anno- excerptorum et avulsorum, ntinc vero juxta varias
tans. Vix credas, mi lector, hflec cilra oxa^scrationem argnmenti sedes compositorum farrago sit, libros
dici, ni margines cxemplaris ab illo missi videas, integros ad unum argumentum facientes, colle
bominis indefessum sludium teslantes dum certis esse sciat bac serie
: :

notis lerna quaternave, aut etiam plura exemplaria r Tomoprimo: — De doctrina Chrisliana lihri IV;
profert, tum quatenus evarient, imiieat: nam cum sit De disciplina Christiana liher Encbiridiou ad Lau- ;

non minore modestia, q lam eruditione, maluit aliis ronlium liber; De ecclesiasticis dogmatihus liber;
judicandimunus ccdere, aliqnando tamen suumpraMii- De haeresibus liber Do V haeresibus oratio De Uti- ; ;

dicium addons, quod quidem sempor libontor amplexi lilate credondi liber De fide et symholo liber De ; ;

sumus. Csotera viris doctis, et qui Aognstiniahfle fide ad Pelrum diaconum liber De agone Christi.ino ;

pbrascos salivam diu mullumque roguslatam jam liber ; De fide et operibus liber; In psalmum xxix

probe callorent, judicanda commissa sunt id quod : enarratio ; In psalmr.m xxx ; In psalmum XXXI.
non cuivis proclive fuerit.... Illud dissimulandum Tomo secundn : — Liher expositionis inchoatflB

non in parte quadam decimi

est, tomi, non magna Epist. divi Pauli ad Ilom. : l.ihor expositioni- qua-

sane, germana tantum spectes, nos Lvpsii subsidio

si rumdam propositionum,ex Epist. ad Itom. ; Liherex-
destitutos, grassantibus sub id tempus C.eldris in Lo- positionis Epis. ad Gal, ; Epist. Hilarii ad Augustinum;
vanium et viciniam, ubi tum Lypsius agebat quod : Hoscriptum Augustini ad Hilarium E[>ist. Patrum ;

ideo lectorem monitumoporlebat, ne forte ex paucis Carthaginensis concilii ad Innocentium papam He- ;

illius de reliquis conjecturam faciat; in caMoris potius scriptum Innocenti papsB ad Patros Carthaginansia
quisque suis oculis iuollense (modo stylo Augustini D coinilii; Epist. Patrum Milovitani concilii ad Inno-
assueti sint) omnia percurrenlihus, qoam nostro cenlium papam; Rescriptam Innocentii papss ad
testimouio oredat comperiet universa pariter
; accu- Patros Milovitani concilii Epist. AagUStmi ad Hi- ;

rata, nc psendepigrannis quidem exceptis. Caeterum larium ; Epist. quimpie episcoporum ad Innocon-
in tanta indagine et pcrvostigatione unicum opuscu- tium papam ; Hescriptum lnnocontii papae ad qvilh
lum, dumtaxat e germanis, nunc primum ropertum que episcopos ; Lihri tros de libero arhitrio : Epist.

est et editum, videlicet Conlm Gcatdentium Uber ter- prima divi A.ogOstini ad Valontiiim, et cum illo

tius unde liquet, vix bic aliud quidquam, quod ex-

:
fratiihus. Epist. 2 Augustini ad Valentinum, et cum
stot, desiderari, nam sermonos De temporo (ut vo- illo fratribus prima divi Aiigustint ad Sixtitm
; Epiflt.

cant) et sanctis, a quibusdam copiflB magis, qnam presbyternm Epist. secunda divi Angust. ad S
;

delectui servientibus, mira licentia passim interfar- tuin presb. Epist. Alipit ot Augustini ad Paulinum
;

cti, niliil ad pr.osens negotium altinont cuni cuivis : episcopom Liber de gratia, et libero arbitrio, ad
;

erudito appareat, quosdam etiam excusos toto stylo Valontinum, ot cum illo monachis I.ihor do nalura ;

Timasium Jacobum, contra P

Augustinum parentem inficiari, aonnullos Gnecnm et gratia, ad et

magis, qmmLatinum auctorera prtese ferre. .Kquum gianos; Epist. sancti Prospori Aqnitani de gratia et
69 NOTITIA LITTERARIA 1N S. AUGUSTINLM. 7(1

Libera arbitrio ad Rulinum ; Liber de gratia et libe- A (Juintus tomus. coutinens XXII libros de Civi-
ro arbitrio sancli Prosperi Aquitani, pro defensione tate Dei. Cui accesserant Commentarii Jo. Ludov.
divi Aurelii Augustini contra Cassiaoi presbyteri Vicis ab auctore recoguiti. M.U.LI.
librum ; Episi sancti Aurelii episcopi de damna- Sextus tomus, atinBasileensi. M D.LI.
tione Pelagii alque Coelestii. Epist. decerpta ex ge- Septimus, octavus, nonus et decimus tomus simili-
stu synodalibos contra Pelagium hsereticom, quse ter. M.D.L. fi.ioO).

in Palsestina synodo, sibi objecta damnare compul- Index omnium, qu*e tnsigniter a D. Aurelio Au-
sus est ; Canones tredecim, epist. Ccalestini papse gustino dicta sunt, nunc recens supra proecedeutes
pru Prospero et Hilario de gratia Dei advorsus quos- editiones, per F. Florattiuin Bourgoinum Parisien-
dara Galliarium presbyteros, Pelagii sectatores. sem, Franciscanum, louge quam antea auctior ac lo-
Tomo Tertio : — Retractatiouum lib. II ; Ilypo- cupletior redditus. Insuper multa, quoe erant manca,
gnosticon contra Pelagianos et Cmlestianos lib. VI ,
mutila et solum inchoata, tam in indice auctorita-
Coutra duas Pelagianorum epistolas ad Bonifacium tum sacrae Scriptura*, id est, veteris ac novi instru-
lib. IV; De spiritu et littera ad liarcellinum liber, quam in locis aliquot sacrarum Scripturarum
menti,
De pra?destinatione et gratia, qui intitulatur de pugnantibus conciliatis in Augustino, reforrnala,
vo-
luntate Dei, liber ; Prosperi Aquitani de reliqniis " aucta et repurgata sunt. Perlege et judica. MDLII.
Pelagianse hsereseos ad Augustinum epistola ; II i- (1552.)
larii Arelatensis de eadem tnateria ad Augustiuum Editio extra Italiam paucissimis visa. Notatam de-
epislol.i De preedestinatione sanctorum liber pri-
; prehendimus in Catalogo bibliothecae Tigurinse (o).
iiius ; De bono perseverantia? liber secundus Pro- ; Illius exemplar erat quondam Hannoverae in ditissi-

speri respousiones ad excerpta, qua? de Januensi ma proastantium librorum supellectile Duviana,

civitate mis^i suut; de pra?destiuatione Dei liber. quod feliciter in manus Davidis Clemcnt incidit, et ab
Singulis tomis praemissa est tabula, argumenta eo curiosius est descriptum in Bibliotheca Historica
librorum et capitum singulorum declarans, quam Criticd T. II, p. 2G9 seqq. Duo vero simul prajstitit
inscripsit : Argumenta per M. Augustinum Sostencum insignia litteratoribus beneiicia : alterum, quod li-

Fregosum compendiose in unum redacta; et index al- brum rarissimum nec per se accuratiori cognitione
phabeticus matcriarum insigninm. Nuncupavit editor indignum primus patefecit, alterum majus etiam
opus suum M. Hieronymo Suripando totius Augu- quod diligenti ejus collatione, cum sequenti Veneta
stiuiana? Religionis Generali. Descriptio est elegans editione, omne hujus artiticium et constructionem
typis rotundis uitidis, cbarta alba et teuera, margi- .-, luculenter declaravit, atque id, de quo inter Cleri-
uibus amplissimis, quippe qui ultra lemmata et loca cum et Rich. Simonium litigabatur, facili negotio
biblica iu ipsis notata late protenduntur. expedivit. Scilicet non meram praecedentiurn alicujus
lbo-2. repetitionem putare oportet, sed ad plures et fere
Yenvtiis ad signum spei; in-i°. X Tomis. Divi superiores omnesconformatam. Siquidem non
(6)
Aur. Augustini, Hipp. episcopi, Omnium Operum omnes, sed complures tamen Erasmi censuras
primum tomus, ad lidem veterum exemplarium
sum- retinuit, variantes lectiones in margine oifert, et sic
ma repurgatorum a mendis innumeris no-
vigilantia ubi in textum aliquid receptum sit, ibidem indicat,
tata in conte.xtu et margiue suis signis veterum ex qua editione proiiciscatur. Recusa autem non so-
exemplarium lectioue, utoptimojure tantus Ecclesia? lum, tomo Erasmi preefatio ad Alphonsum Fonse-
I

doctor renatus videri possit. Inspice, lector, et fate- cam, sed in secundo etiam Jacobi Haemcri, quem edi-
beris hanc non vanam esse pollicitationem : quod, tionis Parisiensis a. 1532 curam gessisse supra
si gratus etiam esse voles, non patieris tantum la- vidimus, ad lectorem admonitio. Cseterum ne-
boris, tantumque impensarum frustra sumptum esse. scio, quam verum sit, quod de augmentis in titulo
Cui accesserunt libri, epistolse, sermones et fragmenta promissum est. Clementius enim alteri quidem edi-
atiquot, hactenus numquam impressa. Additus est D tioDi Venetce, quse eamdem formulam hinc petiit et
et index, multo quam Basileensis fuerat, copiosior. limine suo suspendit, vanitatem et fraudulentiam ex-
M.D.LII. (1532.) probrat, attamen in hac eamdem soliicitare neglexit.
Sccundus tomus Operum rel. (ut in Basileensi a. Nec minus equidem optassem, ut Victorinos codices,
lo43;, nunc postremo accuratiori quam antea diligentia quos ad quarti tomi emendationem praasto fuisse di-
excusus. M.D.LII. cunt, circumspexisset.
Tertius tomus. ut in Basileensi. M. D. LII. 1556.
Quartus tomus, complectens reliqua tuv SiSaxx;- Basileseapud Hieronynum Frobenium et Nic. E-
g
xojv. Pleraque, quae erunt plane convulsa et luxata, piscopium; in-fol. X tomis. D. Aur. Aug. Opera, e-
ea ad fidem exemplarium veterum Victorinorum resti- mendata per Erasmum Roterod.
tutasunt. M.D.Ll. (lool.) In iiac editione, teste Oudino, additi sunt Sermo-

(a) T. I, p. 70. Sic : Venet. 4. X tomis. D. Aur.

Venetam editionem Operum omnium hac ipsa anti-
A perFl. Bourgoinum.
op.
Les editions de Bdle, de Paris et de Venise, qui quiorem ignoro, et nisi incuriosius ab eo scriptum
Vont precedee, sont le fond sur lequel on a travailU. sit, ad eam attendere bibliographise amatores jubeo.
 :

71 SUPPLEMENTUM AD oPKH.V S. AUGUSTINL

nes quinque antea nandum excusi, videlicet, De .//- A indicibus, singulis tomis, quin singulis etiam tomo-
cob et Esau ad populum termo, col. 1 487 ; Sermotn rum partihus siihjimclis, eonstare potest. T\ pi sunt
caput xm 1'rnv, rl'i'1/nm Salomoyiis, col. 1565: In ttO- Romani, satis venusti, sed minutiores paulo ; iu
rnhniiim seminantis sermo col. 1517; Jh t*ttiid Mat- marginihus loca hihlica, rarius Iemmata, nec saqie
fhtti wi
Qm< vult rniire post me,
: etc. col. 1519; eliam lectiones aherrantes charactere Italico no-
Tractatus in Oratimivui Dominicam, col. l.*l-j:t. Susj.t- itur.

camur autem hujus editionis curam gessisse Joan- 1560.

nm Cosfc fiiim. Occurrit in C«<. B<6/. Bernefuis </ iteee per Ambrotium et Aurelium Frooeni .

Thottimix. tomus Eximii tnt; in-fol. M tmuis. — Primus :

1561-63. oruamenta ac Patiis, inter summa LatinsB Ecclesia?

Cttadunt iijiwl Sebasiianum Eonoratum (ad calcem lumina prineipis, D. Aurelii Augustini, Hipponen-
tomi II) excudchat Jaeobut Faure in-8°. Tomit X. sis episcopi, cujus prsestantissima in omni penere

D. Aur. Augustini, Hipp. episcopi omnium Operuni monimenta, quse quidem inveniri possunt, universa,
/omws primus Qua Hetractationun? lihri duo, varia
: denuo ad optimorum et Bdelissimorum exemplarium
que illius opuscula, quae versa pagella indicahit, examen revocata, nova eruditissimorum virorum
B
continentur. Omnia vetustorum codicum collatione recognitione, multo sunt quam nmquam antehac
ab innumeris mendia ivpurgata, ac summa lide pri- emendaliora, ah innameris vindicata erroribof, ac
stino suo nitori restituta, nunc demum in lucem re- demum novis qaibusdam censoris plurimisqae mi-
deunt. Accessit et index rerurn selectiornm copio- nime aspernandis accessionibas locuplelata. Cum
sissimus. M.D.LXI. indice tripartito, ad calcem adjecto, omnibus, qui
D. Aur. Augustini Epistolx, majori sludio, lide ac exstant. uheriore, et theologise studiosis rommo-
religione, quam hactenus umquam excusae, atque B diore. Totum novse hujas editionis institutnm et ra-

vitiis, quibus inultiplici olim impiessione eontami- lio ex Carmine sequenti liqaidius patehunt.
nalae fuerant, vindicata?.Tomus secundus. Cum du- Reliqui tomi ut in ed. a. 1543 inscribuntur nisi
plice indice uno nomiuum eorum, ad quos hffi Au- quod in tomo III, qui -i StSaxrtxdi continet, addi-
gustini Epistola1 missa? fuere altero rerum omnium ; tum sit, ad oeterum codicum collationem po&\ Varti-
in unaquaque Epistola contentarum locupletissimo. ntim Lipsium, nune multis in loeit tummo ttttdta
M.D.LXI. emendatut. X tomus vero sic liahet Tomus \ Ope- :

D. Aur. Augustini de Trinitatc, una cum reliquis rum D. Aur. Augustini, continens Sermones sd po-
illius libris, quibus td StSaKTixdl continentur. Tomus q pulum et clericos, vetustissimorum exemul irium
tertius. Cum indice rerum et. sententiarum Iocuple- collatione uunc denuo plurimis in locis emeodatui
tissimo. M.D.LXTI. cui Sermones de Diversis et fragmenta qmedam an-
D. Aur. Augustini Quxstioncs in vetus novumque tehac numquam excusa, opera et studio doetissimo-
Tcstumcntum, una cum reliquis illius voluminihus, nim virorun, Martini Lipsii, Joannii Vli mment , et

quce -i 8i8owtftcd appellantur. Tomi quarti pars primo. aliorum e tenebris eruta ad calcem adjecimus : quo-
Cum indice, etc. M.D.LXI. Pnrs scrundn similiter. rum catalogum sequens pagina indioabii
D. Aur. Augustini de Civitate Dci 1. XXII, etc, Index juxta superiorem editionem descriptus
quorum XII hoc omnium illius Operum septimo llujus editionis areuratam notitiam dedit olim
tomo continenlur (sic viliose pro tonn quinti porfi Siijixm. Jae. Bctumgarteniut (a). Quidquid in ipsam
prima, ut mox etiam tomus octavut, quo reliqui \ collatum est industriss, ad tomum I\ at \ unice re-
continentur, pro <owu quinti parte si cunda. M.D.LXIII. dit, quorum illum nova codicum collatione donave-

D. Aur. Augustini tSx itota|uxAv pars prima. To- runt, decimum vero totum immutasse atque retin-
mus scxtus. M.D.LXIL — Pars secunda et tertia. \i>se se protltentur. En verha, qtue ex praTalionr
Tomi scptimi part prior ct posterior. M.D.LXII. raro instituto versibus conscripta huc spectant
D. Aur. Augustini Enarrationei in Psaimos mysti- D llulta tomi noiii, priscis ut consona liliris
ent, contulunus cottata baec quisque probabit.
:

cos. Tomi octavi pars prima i ! secunda. M.D.LXII.

Parte Bed in decima mendis quac tota scab
D. Aur. Augustini Enarrationes in Joannis Evan- [nnumeris Bemper, vel iniquojudice constat,
<iilium ct Apocalypsin, una cum variis illius volumi- Quantmn mutaril oostra uanc industria portem
Hac in purgaoda multum quoqoe prsestitit olim
nihus, etc. Tomus nonus M.D.LXII. Lipsiut, huncque parl vu* Bedulitate secatua
D. Aur. Augustini Scrmoncs. Quorum seriem et <osicruts magna est borum, aon glorie parva.
.

Nos tnmen optantes meliorem imponere Umam,

numerum sic habetoDe verbis
: De verbis Domiui ;
Majus onos Bomus aggressi, majoraque caspl
Apostoli; BomilinL; Homilia; de tempore Iloini- ; Nosqae sao aic multam stadio Vlimmertut aerl
Juvil qui vi^ili cura vigilique Labora
lia? de Sanctis ad fratres in eremo Decem et se-
:

Ante alioa unus Longe esl prastantior omi

;

ptem Senuones nonnullique alii. Tomut drrimus llle imperfectum ail liaquens, mutila multa

M.D.l.XIIL Integra restituit, priscaque in Bede locavit.

:,•, quod e libris aliquot tractata vetual
Editio rarissime ohvia, sed perquam commode Bermooeaque Bacros tou ounc protalit ««rhi.
instituta, ut vel ex copiosis rerum memorabilium A null" excasos prias, atque a oemint

[n mehrithtm wm inerkwurd. Buehern9\ LIIT (T. K,) Halle 1786, p. 400 Mfq
 .:

NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. / i

Boe in calce hujus partis tibi, candide lector, A bros de Civitate Dei epistola ad nobilem ac generosum
Linquimus, ut vi.ieas, >it quanta acceasio facta. juvenem 1). Stanislaum Starxechovium, Polonum,
lli? prius excnsoa juuctos quogue, lector, habebia
Nod paocos verum magna qma parte fuerunt
:
Joannis Starzechovii Palatini, Podoliensis, filium
Corrupti, scatneruut pluribns illi:
el vitiia (de qua
Basilexa. M.D.I.XX. decimo sexto Februarii) in
l't >i supplendi quavis ex parte fuissent,
Pagina mutasset pariter aumerumque locumqne
de se etopera sua hsec profitetnr « Ambrosiuset Au- :

Pristina, et utilitas parva hinc, labor improbus esset. relius Frobetiii cum ob defectum exemplarium quarto
Indicis bic fuerat ratio, |>ie Lector, liabeuda
Augustinum pielo subjicere constituissent, me ut
Uutatis uumeris cuui mutaretur et ille.
Ne tamen iniiealiqua frustratus spe videaris : operam in eo denuo conferendo, repurgando ac il-
Omuia iu adjunctis fuerant qus digna notatu, lustrando pra^starem, obsecrarunt, tandemque com-
Haee inserta tenet vetus, at multo anctior, index.
Optato a multis, at multis ante negato munis utilitatis respectu et sacrorum doctorum pre-
Indice Possida, Divi qni Auctoris alumuus cibusvictum ad hunc lahorem sane difticillimum, ac
Discipulusque fuit, uos Vlimmerius idem
Participes racit, et prsstanti munere donat.
molestia plenum pertraxerunt, motum praesertim
conveniens nostrs ut foret editioni,
>e is totmagnorum virorum exemplo, ac rerum theologica-
Haudoperam exiguam suscenimns atque laborern,
rum ac hujus auctoris preestantia. Hanc provinciam
[uicquam in uobis lecior desideret aequus.
Diversis si qoffl seuteutia pendula dictis intcr alia ncgotia typographica, quibus obrucbar, tan-
Nobis visa fuit, banc siiinis quisque notatain B
dem jam tertio exacto anno, post tot lucubrationes,
Cernet. et ex illa sihi sensua eliget aptos
Quin etiam aliis sunt aucta volumina multis, sudores, intricatissimas revolutiones, distinctiones
Quffl uon laude sua, lector studiose, carebunt. et abruptas variasque cogitationes indefesso labore
Ncinpe Joarmes Vlimmerius Lovaniensis, prior ca- etiam cum valetudinis jactura exhaustas, ita me ges-
onicor. regular. ad S. Martinum, in patria plurium sisse spero, ut oleum et operam non perdidisse vi-
atrum scriptis editis clarus (a), anno 1564 Lovanii deri possim, et apud theologiae studiosos et cequos
diderat Aiojustini Sermones de Diversis XLIII et censores gratiam me non contemnendampu- iniisse

ragmenta Sermonum XXVII, ex Thesauro Eugippii tem. Sed omissis ad ipsam rem, quee in novse
his,

bbatis et Commentariis Bedae seu Flori, Lugdunen- editionis preefatione praacipua esse debet, accedam,
is Ecclesia? diaconi decerpta, una cum Possidii in- et quid prsestiterim, recensebo. Primo (praeter orna-
iculo scriptorum dugustini recens a se in bibliotlie- menta typographica et indicem, multis au- modis
a abbatise Villariensis reperto et per ipsum margi- ctum, aliasque utiles accessiones) Augustini opera,
alibus scholiis illustrato. Inscripserat edita illa Ja. collatis emendatissimis exemplaribus, ita distinxi,
ibo Pamelio, sacrarum litterarum tunc licentiato ac ut posthac in intelligendo lector multo quam antea
rugis canonico, epistola, data Lovanii e suo Marti- expeditior sit futurus. Secundo ex eadem collatione
iano ccenobio ix kalend. Aprilisanno M.D.LXIV. Jam hactenus omissa inserui, depravata correxi, luxata
t sermones isti recens ab illo editi ad calcem tomi restitui. Tertio testimonia sacrae Scripturse et alio-
subjuncti sunt, ita Possidii libellus una ctim epi- rum auctorum, quse in his libris citantur, in margi-
tola Vlimmerii primum tomum aperit. Quae epistola ne annotavi magnum sane adjumentum his qui me-
:

lduxitBaumgartenium, ut anno 1564 incceptam esse moria non adeo valent. Quarto marginales summas,
anc editionem opinaretur, quod ignoraret, haud utfacilius quaerentibus materise occurrant, non levi

ubie, peculiari illam editioni antea inseruisse. Prae- cum totius operis lumine adjunxi: posteriora tamen
rea vero totius decimi tomi recognitionem Vlim- duo maxime in quinto et decimo tomo, in quibus fere
lerius sustinuit, ut ex hac epistola patet. sesquiannum consumpsi, sunt adjecta : in decimo
Caeterum impressio facta est, ut in superiore, bi- praesertim non contemnendum Tractatuum atque Ser-
is columnis, sed charta litterisque aliquanto ele- monum numerum ex Vlimmerii, viri venerandae an-
antioribus. Titulus primus figuris ligneis formis tiquitatis studiosisissimi, editione addidi. Quinto haec
npressis exornatus est. omnia non solum ita disposui, ut multi alii solent,
1570. sed etiam ut in actum diligentissime producerentur,
Basilese per Ambrosium Aurelium Frobenios fea-
et D a d prela frequenter astans operam dedi. Hic autem,
-es; in-fol. \lt07nis. D. Aurelii Augustini, Hipponen- pergit, fortasse mihi occurrent Zoili invidi et calum-
episcopi Opera. niatores (quibus, cum ipsi quidem
non me- nihil aut
Mirum forte alicui videri possit, idque mihi ipsi liora faciant, aliorum honesti conatus semper dis-
ccidisse fateor,quod cum plenam atque absolutam plicent) me irrisuri qui post tantos viros in tanto
ditionem Operum Augustini proximo anno iidem opere actum quasiagam, et arrogantiae me insimula-
robenii fratres dedisssent, eamdem denuo jam sub turi. His breviter ita responsum volo, Erasmo, Germa-
icudem revocaverint. Atque paucis et fortasse ne- niae phcenici, et Ludovico Vivi, viro eruditissmo, me
lini cognitam esse integram certo intellexi, ut jus- quidem non comparandum, sed tamen cum per exem-
»m dubitandi causam habere duxerim, si a quovis plaria illi potius quam proprium judicium, repurgatio-
lio magis, quam ab ipso editore testimonium ac- nem suam perfecerint, et non omnia simul fieri pos-
epissem. Is vero fuit Hieremias Mylics Picropedia- sint, me die diem docente, pluribus illos imitantibus

us, corrector, ut arguo, aut administrator typogra- et exemplarium copiam augentibus, nec leviora, ne-
hia? fratrum Frobeniorum, qui praefatus est ad li- dum notabilia errata tollere potuisse. Accedit quod
{a) Cf. Foppens Bibl. Bel. T. II, p. 747

Patrol. XLYLT.
 75 SUPPLEMENTLM AD OPERA S. AUGLSTINI.

opomrum negligentia, cum ipsi prelis non. afFuerint, A Tomus III-X inssribuutur ut Basileensis a. 1543,

muUaetiam recte. constituta corrump.intur aut onnt additis ubique verbi*, qoff modo produximus. Atta-

tanlur : quod et praesenti mihi vel satis intento sae- meo in quinti tomi titulo commentarii Jo. Lud. Vivis

pissime conligit. Sed quid multis ? ipsa editionum meutio est omissa.
CoUatio, quid prsstitum sit, abunde diligenti lectori Index omnium, qu.-r insigniter a D. Aurelio Augu-
tcslabitur. Quod vero hic tomus reliquis sit vendibir stino dicta sunt, longe quam antea auctior ac locu-
lior etin eruditorum bominum manibus frequentior, pletior redditus. msuper multa, qua? erant manca,
hic potissimum de meis in boc eximio patre labori- mulila ct solum inchoata, tam in iudice aucloritatum

bus prxfuri libuit. » Tanlum ex verbosa Mylii epi- sacraa Scriplur.e, id est, veteris ac novi Instrumenti,
stola excerpere visum fuit, ut ipsi lectores oculis quam in locisaliquot sacrarum Scripturarum pugnan-
suis quod ex intuilu quidem tituli ejus
baurirent, tibus conciliatis in Augustino, reformata, aucta et
voluminis, cuiilla adhaesit, minime arguent, integram repurgata sunt, Venetiis M.D.LW.
operum,Angustini editionem denuo boc anno per- Recenset banc edilionem, sed titulo contracto,

actam dici. N.nn, ut antca diximus, volumen apud Audiffridua mCatal. Bibl. Casanat. T. I, p :ui, do-

nos est, libros de Civitate Dei complectens, cujus ceus, primum tomum apud Valgrisium, reliquos ad
diversum infra, ubi
D Octavum usque cum indice ibidem eodemquc anno
titulumab illo ed. a. 1509 plaue
ad illorum librorum singulares editiones accesscri- apud Juntas, nonnum et decimum apud Ni< oluium
inus, dabimus. Quod ad ipsam vero epislolam atti- prodiisse His tam diserto testimonio contradicit l)a-

net, quam vane et teirerurie multa jactitata sint, vides Clemenl in Bibl. llist. Crit., ubi accuratam ejus
nemo uon videt attamen quorsum haec omnia dis-
; mentionem fecisse supra jam signilicavimus (a). Ab-
putata sint, nou facile intelliges. Etenim ut unum eo sane titulum pleniorem mutuati sumus, quem ipse

tantum proferam, per tres annos editor hunc lapi- primum ex Catalogo Bibl. Magerianae (6) excerpse-
dem voluisse videri vull, ut correctior et melior Au- ral, mox vero, cum ipsam editionem naclus esset,
gustinus prodiret : intereaque ab iisdcm, qui ei is- ex propria inspectione approbavit. Reprehendit au-
tam injunxerant provinciam, totum Augustinum tem ClementiusFabricinm, quod Valgrisiumexcudisse
absque ulla illius viri impensa opera excudi potuisse eam dixcnt. En igilur par virorum et doctorum el
putabimus? An vero tot ac tam cupidos editiones curiositate ac sedulttate in suo genere nemini eden- t

illas et postremam maxime emptores invenisse cre- tium, iu re levi et quae errorem inter testes oculares
dibile est, ut pluribus eodem tempore viris doctis vix ferre possit, sibi repugnans. Optimum quidem
oxpurgationem operum committere non dubitareut q aliquis duxerit, missos eos facere, et lidem terlii ali-
Frobeuii, semper imprimere parati, ut plagula pre- cujus, cui videre eamdem contigerit, exspectare. Non
lo matura esset. Ezpeditior quidem res videtur, si abnuo, nec tamen mihi tempero, quo minus suspi-
tibi persuadeas, bibliopolas einptoribus fucum facere ciones mcasaddam. Auditfredum virum supra, quam
voloisse, ut pro nova editione venderent, cui nil dici potest, in iis omnibus, qua? ad descriptionem li-

nisi titulus novus et prafaminis aliquid additum bri alicujus ab eo inspecti pertinent, sedulum, in bis
fuciat: lametsi nc sic quidom artilicium epistolse tam distinctis veibis ab eo conceptis errasi
illius satis intelligo. mihi persuadeo. Jam in titulis certe nullum ex-tat
1570. typographi indicium. Igitur in calce tomi cujusque
Ycnctiis apud Vinccntium Valgrisium, item Juntas nomina subscripserint, necesse est. Atqui titulos
et Dominic. Nicolinum in-4°. A7 tomis. D. Aurelii
;
aliundc jam in suam Bibliothecam transcripserat

Augustini, Hipponensis episcopi, Operum tomus prt- Clementius, cum hujus editionis exemplar ipsi in

rnus. Cui accesseruut libri, epistolffi, sormones et fr.ig- manus incideret. Tunc vero quid illum egisse putas
menta aliquot, bactenus numquam impressa. ln quo, ad Fabricii lidem explorandam? Evolvit scilicet sin-

pnetcr lucvrum multorum reslilutiuncm, secundum col- gula volumina et circumspexit typographos. Minime
lationm vetustiorum exemplarium, curavimus rcmo- D voro unice tunc curab.it, ut de integritate editionis,

veri ca omnia, quse fidelium mcntcs hseretica pravitate quam in dubium alii voca\eraut, et dofenderant alii,

possent inficere, aut a catholica ct orthodoxa via de- certior lieret. Incidit tamen in oculos, dum in hoc
i iare. Additus est index ca?teris omnibus et locuple- negolio occupatus erat, Dominici Nicolini epistola
tior et copiosior. Nunc rocens impressus, recognitus dedicatoria, fortasse otiam tomi nooi et decimi sub-
et emendatus. Venetiis M.D.LXX. 1570).
scriplio, et cum pra?tera duos a Pabricio iu illius
Tomus secundus, com|)lectens illius epistolas ad
commemoratione errores admissos animadvertissei,
amicos transmissas : cum nonnullis respousis eorum
do tertio, puto, non amplius dubitaudum sibi oxi>ti-
ad ipsum. //( quo, etc, quod postea in singulorum
mavit. Forte his. a nie disputatis, facilius credetur,
titulis reperitur. Nomenclatoram eorum, ad quos Au-
gustinus litteras dodit, ad calcom hujus tomi facile si ipsa, quibus Fabricium taxat, verba adduxero,

rcperies. Nune, elc. quam ob rem hic subjicienda luravimus (c).

(u) Bibl. CUlieose, historiquc et critique, T. II, p, M. Fabrieius sVst trompe, quand il a dit dans
(c)

265 M'qq. S» Bibliuthtca tatina, T. III, p 514: Augustm

(b) Ldito Bcrul. 1715, in-8, p. 783. decem tomis, in-quarto compnlunsa, Yaljnsius acu-
 NOTITIA LITTEHAUIA IN S. ALGUSTINUM. 78

Jam his reraotis progrediinur ad ld, quod melio- A fendendas allalam esse novimus, quin potius omnia
m nut famosam hanc editionem reddidit.
potius sibi permisisse, ncc textui ullo modo pcpercisse, in
imirum curam illius gessit, seu quod credere ma- epistola sua, cnjus initium ex Clementio hic appo-
m, vel aliis bihliopolis in socielatem assumptis pa- nimus, aperte fassus est : « Cum divi Augustini Ope-
ire eam instituit, vel ab aliis incceptam redemit Do- ra, inquit, non sine magno catholicae fidei detri-
liuicus Nicoliuus bibliopola, et typographus Vene- mento circumferri viderem, haereticorum vcrsutia
is, cujus aperta m ipsa fronte operis confessio, multis in locis depravata, operae pretium me fa-
uodea omnia removeri curarcrat, qusB fidclium mcn- cturum existimavi, si ea, intcgritati suai resiitula,
$ haercticn pravitaU posscnt inficcre, aut a catholica hoc tempore imprimerem. Id quod, ut facilius as-
orthodoxa fidc dcviarc, haud benignainterheterodo- sequerer, curavi imprimis, ut a sacrae theologiae
os est experta judicia. Perstrixerunt eam hoc no- professoribus recognoscerentur, utque cum vetu-
line Caveus in Prolegom. ad Hist. litt. Script. Ec- stioribus codicibus collata, ad genuinam eorum le-

es. sect. vii, et Jo. Ckricus in Prxfatione Artis Cri- ctionem redigerenlur. Curavi praeterea, ut inter
cse sect. m, § 9 fl) atque ante eos vehementissi-
; imprimendum acccdcret cura ac labor excellentis-
ic in hoc ausum invectus est Franc. Turretimis in simi viri Borgarutii a Borgarutiis, typorum accura-
B
isputationibus de necessaria secessione nostra ab Ec- tissimi ac diligentissimi castigatoris. Qui quantum
Romena, et mpossibiH cum ca Syncretismo (b). in hujusmodi operum castigatione praestiterit, ex
euler tamcn cam vidit, sed sua ipsius confessione collatione cum his, caeterorum exemplarium, facile
itis malignitatis convictam esse statuerunt. Sed hoc patebit. »
liquius aut saltem praecipitatius judicasse visi sunt, 1571.
aveus quidem et Clericus, Bich. Simonio, qui muta- Lugduni apud Morellium, et Parisiis apud Nivel-
ones istas nou in ipso lextu, sed in censuris tantum lium. Basileensis editionis factas esse iterationes a
t scholiis factas esse contendit (c). Quocum plane Fabricio proditur quae veie, protinus non affir-
;

anveniunt, qua? ex ineditadissertatione P. de Yitry in mare ausim. Sed memini me Lugdunensem hujus
'emoriis Trevoltinis excitantur (d). Sed reposuit Cleri- anni editionem octonis factam apud Seb. Honoratum
ns,non esse, cur sui sejudicii pceniteat. Simonium deprehendere in Hendrichii Pand. Brandeb., ubi Enar-
jxtum hujusce editioniscum alia vix contendisse, Ita- rationes in Psalmos voluminibus II in-8° laudat,
>rum autem correctorum, qui tam vagaoratione ope- quae sine dubio ad integram operum editionem per-
inisuam declarassent, religioninon multumesse tri- tinent.
ucndum (e). Ac ita quidem diu iis sub judice pe- 1577.

endit, donec Clemcntius tandem arbitrium illius Antuerpise ex officina Christophori Plantini ; in-fol.

asciperet. Nam cum rara in his litteris felicitate XI tomis. Opera divi Aurelii Augustini, Hipponensis
»si contigisset, editiones Venetas anni 1552 et 1570 episcopi et doctoris praecipui, tomis decem compre-
iter se conferre, vidit primum, quod plane usque hensa, per theologos Lovanienses ex manuscriptis
um ignoratum fuit, priorem huic quodammodo pro codicibus multo labore emendata, et ab innumeris
indamento fuisse, nec tamen per omnia esse de- erroribus vindicata ; illustrata praeterea eruditis cen-
:riptam, sed ut queestui convenientissimum visum suris et locupletata multis homiliis et aliquot epi-
sset, et consilio, quod professus est bibliopola, stolis ejusdem Beati Augustini, antea non editis.

)tum, aliis demptis, et mutatis aliis. Sic accessio- Cum indice tripartito.
bs, quae in litulo jactantur, jam iisdem verbis in Cum singulis tomis peculiares additae sint, ab
lperiore promitti, atque indicem, titulo tantum im- Erasmianis fere desumptae inscriptiones, hic tamen
iutato et dcleto imprimis auctoris nomine, plane generalis titulus praeligitur volumini, quod ultimum
) eadem desumptum esse, ostendit. Contra vero recte diceres, nisi, ut hoc ipso patet, reliquis omni-
l multis etiam recedere ab illa animadvertit, omnis- bus praeponi deberet, indices cum Possidii Vila et
s et illatis tam singulis vocibus, quam libellis in- D indiculo scriptorum Augustini, nec non praefatio-
igris, quorum exempla sat mnlta ab co sunt co- nem, quae de ratione totius instituti exponit, com-
:ta quibusque omnibus effki colligit, defen^ionem piexum.
ujus edilionis a Simonio perpcram esse susceptam. Susceperat nimirum hanc novae et emendatioris
ec sane nos videmus, quo meruerit Nicolinus, ut Augustini operum edilionis provinciam primum
atrocinium ejus Simonius susciperet, cum nuspiam Thomas Gozxus Bellemontanus Hanno, theologiae
) ipso aliquam cautionem ad mutationes suas de- in Lovaniensi studio professor, apostolicus et re-

it, A. C. 1571. II y a la trois fautes. 1° Cette edition (6) Disp. V. § 26, p. 130 Prodierunt primum Ge-
onze volumes, et non dix 2° elle est de 1'annee ;
nevae apud. Sam. de Tournes, 1687.in-4°.
>70, et non 1571 3° elle ne vient pas deValgrisius,
,
(c) Sculement dans les sommaires et les scholies. V.
lais de Dominicus Xicolinus, qui l'a enrichie d'une in Bibliotheque critique de Sainjore. T. I, p. 261 (Pa-
edicace, adressee Joanni Antonio Fachineto a Nuce, ris et Amst. 1708, in-8°), et Lettres choisies de M.
eocastri episcopo, et apud sereniss. Venetorum rem- Simon (Amst. 1730, in-12, T. IV, p. 12).
ublicam oratori Pontificio. Elle est datee de Venise, (d) Memoires de Trevoux. 1729. Sept. p. 1618.
i 15 d'octobre 1570. {e)\.Bibliotheque choisie, T. XVIII, p. 169.
Edit. noviss. Lugduni Bat. 17~8, T. T, p. Ifi.
 :y SUPPLEMENTLM AD OPEKA S. AUGUSTIM KO

c;iiis librorum per Belgium censor. Susceperat au- A singulis Augustini libris, ut in manuscriptis tieri

".-iii ni Mimma quidem ac arbitrium totius ope-

ftic, observatum erat, retractationem ipsius, aut si ea de-
ic p. iics se esset (u), l.iborem vero cum pluribus esset, censuram inultorum tbeologorum
breveni
i- iIdciis ct stinliorum similitudine conjunctis et sententia conlirmatam pramiitteret. Qua? mauifeste
ctn Augustinum quasi invicem aemulanti-
iii S. deprebensa eonstaret Augustiui non esse, ea prae-
cummunicarei, et pensa quasi singulis di-tri- missis censuris, in appendice tomi sui reponenda
bu< n-t, conquisitis et divisis inter suos plus quam censuit. In his oensurii autem, inquit, Erasmus ali-
ducentis mss. exemplaribus. Postquam vero apo- quoties, sxpius autem indiculus Possidii, ettatt
plexia correptus vitam cum morte improvisa a. Bedx, ccnsura manuscripta doctissimi theologi Joan-
l.iTi commutaverat, successor ejus in
die 8 Marlii uis Hesselii in novem tomos et reverendi patnt Mar-
munere censorio Joannes Molanus etiam boc onus tini Lipsii in tomum dccimum magno nobis adjumcnto
a Plantino sibi injungi passus est, et remotis ali- fuerunt. Nihil autem adhihui, guin a duobus col-
quot suffectisque aliis in eorum locum lectoribus (6) legii nostri professohbus, Henrico Gravio et Lauren-
suis veluti auspiciis prolligari ac perlici tandem tio Westerhovio, quos in hac parte socios ct adjuto-
opus vidit. res habui ccrtc strenuos, approbatum sit. Ac hoc qui-
I!
Nec vero singulis modo tomis dati sunt admini- dem privati bominis quasi de sua ipsius opera est
stratores, sed in singulis plures pro ratione codi- judicium atque professio. Sed fortasse juvabit
cum elaboraverunt. Praefuerunt autem operibus, etiam censnram, quam auctoritate muneris publici
teste Molano, in primo tomo corrigendo Mavtinus emisit, quaeque vers.i statim tituli pagina impressa
Baccius, Tiletanus, postea Aloflensis pastor; in epi- legitur, cognoscere. Ecce vero.
stolis Jacobus Baius, Melunensis, collegii Sabaudiae « Opera beatissimi Augustini, per theologos Lo-
Lovanii praeses. Accessit autem additamentum ea- vanieuses castigata, tribus potissimum de causis,
rum ab Joanne Gravio ex Societate Jesu Bruxellis omnibus prioribus edilionibus sunt praeferenda. Pri-
transmissum. In tcrtio tomo desudavit Henricus mum, quia ex vetustissimis manuscriptis exemplari-
Cuykius, Culenburgensis, etbices tunc professor, bus innumeri fcedique errores per singulos tomos
post episcopus Rurcemundensis. Quartum emenda- sint eniendati, apposita etiam ad cujusque tomi cal-
vit Embertus Everaerds, Arendoncanus, pastor ec- cem sua castigatione. Secundo, quia qusecumque in
Libros de Civitate Dei, qui tomum
clesiae D. Jacobi. bis tomis erant indoctae, aut censursa, aut annota-
quintum faciunt, Pctrus Coretus, Atbensis, pastor et tiones (utnibil amplius dicatur), ea? in hac editione
tomo Chri- q absunt. Tei-tio, quia singnlis libris retractatio ipsius
professor Crispiniensis correxit. In sexto
stophorus Broide, ad Ariensis ecclesiae decanatum sancti Augustini est prsemissa, aut ubi ea deest,
evocatus, elaboravit. Septimus tomus, quem men- brevis censura, multorum theologorum judicio con-
dis scatuisse dicunt, ab llenrico Gravio, Lovanien- iirmata. Quae autem certo Augustini non esse sunt
si, tbeologiae doctore et professore regio, et alias daprehensa, ea in sui tomi appendicem sunt repo-
celebri, recognitus est. Psalmis praefuit Claudius sita, praetixis censuris quae per theologos aliquot
Porta, Bapalmensis, theologiae baccalaureus, post Lovanienses sunt discussae et approbatae (c). »

Binduae pastor et canonicus. In tomi noni corre- Ad jamjam nobis sunt observanda. Ac
quae pauca
ctione Guilielmus Estius, Gorconius, operam suam piiemonere quidem lubet, partitionem per singulos
studiumque navavit. Atque bi omnes, praeter llon- tomos ex Erasmiana esse servatam, sed mutatura
ricum Gravium et Claudium Portam, tbeologiae passim librorum ordinem, maxime per eos, qui in
dignitatem assecuti erant. Decimus deni-
licentiati appendices rejecti sunt. Non immerito autem hoc
que tomus Begularibus Martinianis datus erat, quip- sibi tribuerunt, quod textus a multis gravibusque
pe in quem jam pridem apud eos Martinus Lipsius, mendis in mss. exemplarium, quorum immensa ipMs
Bruxellensis, ejusque discipuli Joannes Costerius et suppetebat copia, emendatus. Probant illud casti-
sit

Joannes Ylimmerius, Lovaniensis, magni laboris im- D gationes seu recognitioiws ad linem cujusque tomi.
pensam egerant. Joannes vero Vlimmcrius in banc pra?ter decimum, adjecta>, in quibus diligenter, sed
quoque edilionem contulit varios Augustini sermo- paucis verbis lectio superior cum lectione codicum
iii- se repertos, et multos antea non editos ex
;i collatorum seu recens recepta comparator, indiculo
Cambronae codicibus studiose transcripsit. De se codicum adbibitorum ubique preemiaao. Ilarum vero
auluui Molanus aflinnal, sibi reservatum fuisse, ut emendationum vel locorum emendandorum lai.
(a) Difftcultates tantum, ac ea, qux dubitationem fuere, quorum in locum quod minus id tfur,
haoerent, ad tt referrieum voluisse scribit Molanus. <dt"S eruditione judXcioqu» prxstantes utroi sufj
(b) Sic voeat Molanus eos, qui confcrendis cinn i/ii/ txnostro prstseripto, tttm superiora, tum ea, qux
iu^v ezemplaribua et corrigen iis Augustini libris rsstarent, accurate corrigereni, tt difficultmtet w dubia
atque repurgandis Erasmi maxime ceusuris et Vlvis loca tttiitum ad nos refrrent.
commentariis ei Gozasi dispositione vacareut: Eu>t- (c)Signata est Lovanii anno l> I.Wl M
minatit lectorum operis, in multti quidem, inqnit >iis Septsmbris. Joanoes Holanofl LoTanieosis, apo-
aere judicium cum tutnma dUigentia conjunctum pro- StoHcuS et ntjius librorum visitntor, »,>>> ivnnine, et
ba&iiinaUis autem, >t n non tantum diligentiss ete- imprintis mandato ti auctoritatt itwrandx facultatis
prehenderem, tami.ii id quod nabebant, exci-
ttudii. nostrtt tluologux, sic subscripsi.
tnndum potius, quam improbandum putavi. Pauci
 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 82

ma succrevit seges in tomum septimum, qui con- A ret, probationem adjicerent ;

qui vero certo Augus-
oversias cum Donatistis atque Pelagianis continet. tini non esse deprehensi essent, eos in appendicem
ulta quoque adeo intricata aut in utrumque partem rejicerent, reliquos aut non satis discussos, aut ex
tplieabilia, ut parum sibi laborem successurum judicio quorumdam eruditoiuin, dubiae aucloritatis
tntiret, qui bujus tomi vindex constitutus erat, inter Augustiuiauos relinquerent, non addito tamen
enricus Gravias, nisi ab instituta in reliquis brevi- ejus nomine. Atque h»c hactenus de Lovaniensium
te recederet. enim « non tam intinita
Vincebat studiis. Quod typograpbi partes attinet, impressa
rratoram torba, qua? bunc tomum tnrpissime de- sunt opera quidem charactere rotundo, satis nitido,

edabant, quam, quod necesse frequenter esset, binis columnis, censurae eodem, sed minori, argu-
iutata lectionis rationem reddere, mendosam con- menta aulem sicut et in marginibus notata, Italico.

incere, vitiatae causam et occasiones aptrire : in- Omnes autem tomi, praeter eum qui indiccs com-
rdum autem varios expendere, ac collatione alio- plectitur, et universi operis titulum praefert, itemque
im inter se locorum dijudicare, nonnumqum et annotationes in tomum VII, annum M.D.LXXVI iu
>ntra tidem ms. vulgatam asserere: aliquando vero fronte gerunt ; nec tamen omnes hoc anno absolutos
ivinationam quoque proponere quomodo biulca , esse, ex subscriptione patet, quae in aliis annum
B
npleri, lux.ita curari, depravata restitui posse vide- septuagesimum sextum, in aliis septuagesimum se-
>ntur. » « annotanda etiam loca
Postremo, inquit, ptimum ostendit. Denique adjecimus, Plantinum nun-
ispecta, et quibus medelam sine ms. praesidio af- cupasse editionem Christophoro et Ludovico Madru-
rre non possemus ut nimirum occasio studiosis
; ciis cardinalibus.
raeberetur, veteres aliarum regionum bibliothecas 1584.

ccutiendi, nuncubi forte, vel antiquiora, vel lide- Venetiis, per Joannem Baptistam Sessam, sub si-
ora exemplaria lateant, unde corrigi, vel emendari o?io Felicis ; in-4°. XI tomis. D. Aur. Augustini. Hipp.
ipossent. » Quin ubi semel ab instituto recessisset, episcopi, opera omnia impressa, recognita et emen-
isus est aliquanto etiam longius procedere. « Ac data. Cat. Bibl. Reg. Paris.
rimum, inquit, historiam, quae plurima his et ignota Iteratio est Venetae prioris. Saltem Turretinus
equenter occurrit, breviter aperuimus dehinc ob- ; verba, quibus tantopere offensum esse novimus,
ura illustravimus ad haec suspecta et periculosa
; quaeque supra sunt excitata, ex hac laudat, idque
tplicavimus ; tum ab aliis arrosa defendimus prae ;
Colonienses confirmant, qui Ancillonium corriguut,
rea non recte a quibusdam intellecta, quo sensu in Miscell. Crit. T. I, p. 243, perperam numerum a.

xipienda forent, ostendimus quid con- C 1348 efferentem. Oudinus tamen T. I, p. 952, Plan-
; denique si

a hodiernas haereses faceret, aut alioqui observa- tinianae descriptionem esse tradit, meque ipsum an-
one dignum occurreret, paucis annotavimus. Sed cipitem quod apud Juntas
reddidit Turretinus eo,
?c id visum fuit praetereundum, ut, quoniam Ger- expressam vult, quod de priori ex parte quidem ve-
lanicum exemplar corrigendum nobis datum erat, rum, de hac mihi non liquet. Facile autem fieri po-
mlti autem gallicana uterentur editione, qum alios tuit, ut editionem, quam intenderet, a typographo
equenter ac alios o Frobeniana errores haberet, eos recte significaret, anni numerum tamen cum alte-
aoque indicaremus. Id quod in locis aliquot non rius Venetae anno confunderet. Sed in superiore sen-
diligenter fecimus, sed temporum angustiis exclusi tentia confirmat nos Clementius, qui laudatis aucto-
jrflcere non potuimus. » Singulare itaque volumen, ribus alia testimonia addidit in Bibl. Hist. Crit. T.
quod peculiari titulo ab ipso tomo septimo dis- II, p. 268.
etum est hae Gravii discussiones efficiunt, inscri- 1586.
,ae, Annotationes in tomum VII B. Augustini, Hipp. Parisiis, cum insigni Magnx Navis; in-fol. XI to-
isc, quibus castigationum ratio varietasque lectionum mis. D. Aur. Augustini opera, etc, ut in Antuer-
dicatur, res memoratu dignse observantur, obscuriora piensi. Additis nonnullis aliis homiliis Lutetiae nunc
fficilioraque loca explicantur et illustrantur. Antuer- " primum editis, quas pagina secunda tomi X indica-
x M D.LXXVH. Jam quod alterum attinet, quod bit : cum indice tripartito.
virtutibus hujus editionis publica censura reponit, de novo adjecerunt, sunt XIII ex
Homiliae, quas
bil attinet dicere quid in Erasmi censuris et in Vi- ms. codice bibliothecae Carthusianae-Majoris desum-
s commentario, hisce theologis displicuerit. Plus ptae. io In natali Martyrum; 2° De Susanna;> ln
ilet tertium, spuria a genuinis prorsus secreta et illud Evangelii Joannes, Usque nunc nihil petiistis
appendicem rejecta, quod sane laboris momentum in nomine meo 4° In natali S. Casti et JEmilii
;

ulto eruditius, quam Erasmus, persecuti sunt, qui Martyrum; 5° Tractatus in vigiliis Pentecostes; 6°
erumque, quae sibi suspecta essent, in censuris De lectione Exodi, de Rubo, in quo flamma erat, et
ntum notare contentus fuit, paucula sejunxit, quae- rubus non comburebatur ; 1° De verbo et voce, et de
im plane ejecit. In sermonibus tamen, ubi difficile jejunare et esurire ; 8° 1 n illud Joannis : Ego, non
lisset, de singulis in particulari censere, Martini ascendo ad diem festum istum ; De arbore, cui
9°
ipsii exemplum se secutos esse professi sunt, ut maledixit Dominus, et aruit, quia fructum in ea non
s, qoi certo Augustini esse viderentur, nomen ejus invenit; 10° De Apostolico, Nihil in hunc mundum
>criberent, et ex Beda, aut aliunde, prout occurre- intulimus, verum nec auferre aliquid possumus; H°
 ; :

83 M PPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 84

In illud Pauli, Qui gloriatw, in Domino ghrietur A 1616.

12° In Pcrvigilio, in illwl Exodi, Quando in MgyptQ Cohnix Agrippinx [sumptibus Antonii Hierat. :

agnus immolatus est ; 1 3< ln psalmum XLI, ad Neo- in-fol., XI tomis. D. Aur. Augustini Operaextheo-
phytos. Aogastini nomeu ms. praeferre notant, nec logorum Lovaniensium editione, jam longe auctiora.
quemquam persuadent, quin illius esse
fore, sibi Vigneriua pronuntiat, hanc editionem pneceden-
agnoscat. PnBtar homilias vero addita sant insuper tibus editionibu.^ auetiorem esse, sed charta, a.i

haec incertorum auctorum ex eodemfonte haud dubie oleum et piper releganda, impressam. 0'^'proptei-
petita : Commonitorium ad univcrsam Ecclesiam (a) ; nullus equidera dubito, quin a bibliopola, dubitanter
Forma epistolx dc quodam episcopo Manichaeorum a nobis signilicato, profecta sit.

sectx; Collatio Trinitatis B. Augustini a se ipso ad 162»..

senn tipsum Miscellancx sententix a quopiam col-

; Parisiis, in-foL, XI Umtii. D. Aur. Augustini Ope-
lcctx Tractatus de Xll lapidibus, de quibus in Apo-
; ra juxla theologorum Lovaniensium editionem.
r.alypsi. Caeterum quoad typorum et chartae nitorem gncr.
haec editio Plantinianam antecellit. 163b.
1569. Parisiis, in-fol., XI tomis. Eadem. Vigner.
B
Genevx excudebat Jacobus Stocr in-8° XI Tomis. ;1644.
D. Aur. Augustini Opera per theologos Lovanienses Parisiis, apud Anton. Vitray; *n-8«, II voll. Augus-
emendata. Laudant Colonicnses et Ceillerius. tini Opera contra Pelagianos. Cat. Bibl. Reg. Paris.
Mihi nonnisi quinlum hujus editionis tomum vide- T. I, p. 377, n. 679.
re contigit, libros de Civitate Dei complectentem, 1647-48.
hoc titulo D. Aurelii Augustini, Hipp. ep. de Civita-
:
Lovanii, apud Bernardin. Masium; in-4<>, Ijj voll.
te Dei libri XXII. Vetcrum exemplarium collatione B. Augustini Hijip. episcopi, et veterum ejusdem ,

nuiic demum castigatissimi facti, eruditissimisque lu- discipulorum opuscula insigniora adversus Pelagia-
dovici Vivis commentariis illustruti. Quorum XII nos et eorum reliquias ;
juxta edilionem Plantinia-
priores hac omnium illius Operum tomi quinti parte nam. Cat. Bibl. Beg. Paris.
piuma conlinentur. Cum indice hac postrcma editione 1651.
castigatissimo ditissimoque facto. — Alterum vero vo- Parisiis...; in-fol., XI tomis. S. Aur. Augustini
lumen inscribitur :
Opera ex Lov. theol. recensione. Testatur Cl. Rosler
D. A. A. Operum tomi quinti pars secunda, qua hanc descriptionem sibi in Bibliothecae suae tomo V
reliqui X libri d. C. D. contincntur, etc. — Nimirum
C usum praestitisse. Nisi fortasse una editio sit haec et
non raro hujus et Lugdunensium simili forma edi- insequentis anni mox laudanda, adeo ut priores tomi,
tionum tomi separatim obveniunt, et proclivius qui- in quibus Retractationes et Epistolae a 1651, reliqui .

dem erat, ut distraherentur, per modicam volumi- a. 1652 excusi sint.

num molem et usum commodioremetproinde cre- 1652.
briorem. Bomx per Ignat. de Lazaris; in-\. S. Augustini,
S^CULUM XVII. Hipp. episc, aliqua operainsigniora adversus Pela-
1603. gianos et eorum reliquias. Cat. Bibl. Beg.

1'urisiis, in-fol., XI tomis. D. Aur. Augustini Ope-

ra ejusdem recensiouis. Oudinus et ex eo Colonienses. Parisiis, in-fol., XI tomis. S. Aur. Augustini
1609. Opera ex Lovaniensium theologorum recensione. Htt
XI tomis. D. Aur. Augustini
Parisiis.... in-fol. ,
omnes autem editiones auctiores quidem sed ine-
Opera juxta theolog. Lovaniensium recensionem ex- mendatiores esse, Vignerius prodidit.
pressa. Citat eam Vignerius in Praef. ad Supplem., 10:ii.

ethinc alii. Bruxellis, m-12. S. Augustini opuscula quaedam

1613-14 selecta. Insunt : De gratia ct libero arbitrio. De con-
1'arisiis, sub signo Magnx Navis ; in-fol., X (XI) ceptioneet gratia, Dc prxdtstinatione sanctorum, ct l>

tomis. D. Aur. Augustini Opera ex secunda editione dono perseverantix ; cum tribus Augustiui epistolis:
theologor. Lovaniensium emendata et locupletata. I, ad Paulinum, episc. Nolanum ; II, ad Sixtum, Ec-
una cum Leonardi Coquxi commentariis in libros de clesiae Rom. presbyterum (postea pontilicem) ; III,

Civitate Dei. Cat. Bibl. R>g. Paris. cui adde Oudinum. ; ad Vitulem Cirthaginiensera (iuter Augustinianas
Vigricrius. in praefatioue ad Suppl. hanc juxta olim 105, 106. 107, nunc 194, 186, 217), praemissis
quam praecedenten non pcenitendis additionibus lo- duabus Hilarii el Proiperi ad Auguslinum epistolis.
cupletatam esse tradidit ; sed quibus, nescio. Nec Cf. M. Bibl. Eccl. Col. p. 745 et 746. Num vero ti-

satis inlelligo, quae fuerit secunda theologorum Lo- tulus juxta ipsa verba ibi declaratus sit, ignoro.
vaniensium editio, quam secutos se in titulo proli- 1 68
tentur curatores. Parisiis, sumptibus Simeonis Piget, in via Jacobxa,

(a) Huic ascriptum : Videtur mihi pottUI Ca lMtint, aut Lconis, aut altcrius papx, </ui tua vi deos ej
minent.
 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 8fi

insignc Prudcntix; in-fol., II tomis. Sancti Aure- A libri Augustini contra Juliannm, a Fulgontio Bcda,
i
seqnioribus scriptoribus pas-
Aogostini, Hipponensis episcopi, Operam omniom
Servato Lupo aliisque

DC XIV, tam Basilee, qnam Lute- sim commemorati, sed exigna tantum parte sua Clau-
ite annum M.
Venetiia editorum [snpple- dii Menardi beneticio cogniti, adeo ut ex octo libris
v, Antnerpi», Lngdnni et
responsionis araplius duobus superesse nemo jam speraro audc-
entum; una cum sex libris secundse
usdem B. Augustini contra Julianum haareticum ret, cum ecce hic Vignerio fortuna obtigit, ut sex

•lagianum, variisque sermonibus et tractatibus integros libros bibliothecue Claravallensis codice de-
preheuderet. Qua de felicitate ipse quidem sic ex-
ictenus ineditis. Hieronymus Vignerius, Congrega-
optimea tidoi et sultat ut non injuria fortasse dici possit, affectum
»nis Oratorii D. Jesu presbyter, ex
raa? antiquitatis codicibus mss. eruit. — T. I, edi- aliquid detraxisse judicio, animumque a tranquilla

o secunda 1655. (In line : 1654, cx typographia pensitatione praecipitasse, dum non sex modo,
•ancisn Le Cointe) T. II, 1655. sed ipsos, quotquot ab Augustino scripti esse di-
;

cuntur, octo libros reperisse videri voiuit. Sed de

Aoimadverterat Vignerius non solum in novissi-
his infra iu singulorum opusculorum editionibus n.
is quse tum erant Augustini Operum editionibus,
nrima deesse opuscula proximis antc annis recens „ 08. Sequuntur tamquam altera
quaedam secundi
5 seorsim evulgata, sed quod moleste potissimum hujus tomi pars 1° S. Augustini epistola unica ad :

s accidebat, qui aliquam editionem comparaturi Macrobium; 2° Sermones inediti XL, et 3 C Tracta-
omnes utut auctiores singulse, nec tus duo, alter de Oratione ex codice Divionensi,
•ant, recentiores

itegraetamen, longe antiquioribus, quoad textus alter inscriptus de Oratione et Eleemosyna ex codice
uritatem et emendationem, erant inferiores. In ani- Regio ; denique, 4° Sententise Pelagianum adversus

mm igitur induxit, supplementum operum sancti hxrcticum. Adjecti sunt in utroque tomo indices ne-

doctoris parare, non tam ut recentioribus id cessarii. Inscripsit autem Vignerius tomum secun-
ujus
)mmendationis afferret, ut bac sua opera assumpta dum Claudio Largentier, Abbati Claraevallensi ;
pri-

itegrae omnino, dici possent, sed potius ut iis, qui mum Gondo cardinali de Retz.
otiquas et castigatiores mallent retinere, gratitica- 1675.

jtur. Complectitur itaque I tomus : 1° Sermones Lugduni in-VZ. S. Augustini opuscula quaedam
ovos XL, a Sirmondo a. 1631 Parisiis editos et in selecta; ejusdem colleclionis, quse a. 1654 Bruxel-
«quiores inde editiones receptos cum appendice lis prodiit.
ermonum V, etejusdemnotis2° Sermones :

e Diversis CXXYU, duabus partibus distinoti ac C Bruxellis, m-12. Eadem ex quinta repetitione.

rimum a Lovaniensibus a. 1576 editi, 3° Homilix Colonienses. 1. 1.

ndecim, ex manuscripto bibliothecae Car-

codice 1679-1700.
iusianae-Majoris 4° Sermones
desumptae. VI, a Parisiis, apud Franciscum Muguet ; in-fol., XI.
oanne Baptista Maro Romae editi. Sed nescio, quo Tomis. S. Aur. Augustini, Hipponens. Episcopi, Opera,
asu factum sit, ut hi cum praecedentibus in unum post Lovaniensium theologorum recensionem, casti-
ogerentur, ita quidem, ut non undecim, ut titulus gata denuo ad manuscriptos codices GalLcanos, Va-
ollicetur, sed XII Serraones ex codice Bibl. Car- ticanos, Anglicanos, Belgicos, etc, nec non ad edilio-
ausianae-Majoris exhibiti sint, iidem, qui primum nes antiquiores. et castigatiores. Opera et studio mo-
. 1586 uno anctio-
a Parisiensibus excusi erant, sed nachorum ordinis Sancli Benedicti e congregatione
es, qui hic desideratur, cujusque in locum alius, SanctiMauri. Tomus I, II, 1679, III, 1680; IV, 16S3;
revem Symboli explicationem sistens, successit, V, 1664; VI et VII, 1685; VIII et IX, 1688; X,
uem, ut sequentes tres In Calendas Januarias, de 1690; XI, 1700. Tomus I et II recusi ibidem 1689.

'alendis Januariis et ante altare ad infantes dc sacra- Tria sibi in nova hac editione paranda cordi
tento etiam in novissima tunc temporis Parisiana fuisse, fatentur Patres tomo XI
Maurini (in praef. gen.
ditione deesse notat. 5° Tractatus de septem vitiis praemissa) videlicet ut accurata esset,
: commoda et

et septem donis Spiritus Sancti, editos olim a Guil. rite illustrata. His quartum adjunxerunt, quod per se

)amerario, Theologo Scoto, a novissima editione (a. non tam commendationem meretur in editore, quod
652) pariter exsulans. 6° De gestis Pelagii liber. justumest, quam reprehensionem pati debet, sicubi
Epistolse, quae in antiquioribus editionibus, Basi- praeter exspectationem desit, hic tamen ob causas
Lugdunensibus omissae erant.
eensi, Parisiensibus et omnibus notas et gravius raulto et longe difticilli-

1° Speculum S. Augustini in Scripturam sacram, mum, scilicet, ut nullis partium studiis esset ad"
lactenus ineditum de quo infra nobis sermo erit.
; dicta.
sed longe insignior Supplementorum horum pars, Ac primumquidem, ut quam maxirae accurata
ib:i usque dum inediti expanduntur in tomo secundo. constare visum est conditionibus
esset, tribus ipsis :

[Juare ipse ait, quod Gallix ob hanc supplementi edi- nempe ut contextui genuina integritas ad veteres et
lionem applaudat universus orbis Christianus potiorem sinceriores codices restitueretur ; ut certa ac ger-

zx allera parte, quam ex prima nasci rationem. Primo mana opera secernerentur a dubiis et spuriis ;
et ut

nempe loco in lucem prodeunt ex tenebris, quibus editio ipsa a typographicis mendis repurgata prodi-
sepulti hactenus exstinctique pene jacuerunt, Sex ret. Ut vero perquam commoda redderetur, quatuor
 ;

87 SLPPLEMENTUM AD OPERA S. ALT.LSTINI. 88

a se curata essemonent nimirum operum ordinem, A plurium virorum doctorum de iisdem commenta-
;

in quo instituendo et temporum, quo deinceps sin- rii (a). Pergimus potius ad opuscula, quae singulis
gula elaborata sunt, et argumentorum ratio habita tomis comprehensa sint, accurate recenseuda, eaque,
est, adeo ut quoe unius generis essent, veluti exege- quae insigniter hic a doctissimis Patribus prapstita
tica, moralia, etc, junctim quidem exhiberentur, sunt, declaranda, ubi simul Lovaniensium ordiuem
sed eadem juxta annorum seriem disposita ; tectio- et discrimen notabimns. Sunt autem contenta in
nes quibus capitula in plures et minores particulas unoquoque volumine hoec :

magnojjegentium usu divisa sunt; summaria, vel li- Tomo primo —

Opuscula, qua: adhuc catechu-
:

bris omnibus et plerisque capitulis praemissa, qua: meuus, aut nondum presbyter edidit cum Retracta-
argumentum demonstrarent, vel marginalia et par- tionibus et Confessionibus ; hoc ordine : Retracta-
tim ex ipsis tionum lib. II; Confessionum lib. XIII
contextus verbis expressa, partim a Lo- Contra Aca- ;

vaniensibus desumpta indices denique non solum in

; demicos lib. III Ue Vita Beata lib. I; Ue Ordine ;

Miigulos tomos, sed generales etiam et universales, lib. II Soliloquiorum lib. II Ue immortalitate animae
; ;

utrosque vero uberrimos. Ad illuslrationem spectant lib. I Uequantitate animae lib. I Ue musica lib. VI; ; ;

partimpraefationes singulis tomis praemissae, in qui- Ue magistro lib. I Ue libero arbitrio lib. III De Ge- ; ;

bus potius res historicee, quam dogmaticae explican- B nesi contra Manichaeos lib. II Ue moribus Ecclesiae ;

tur partim admonitiones, ad explicandum singulo-

; catholicae et moribus Maniclneorum lib. II; Ue vera
rum opu.-culorum argumentum additae denique in religione lib. I Ue regula ad servos Uei.
; In ap- ;
—
margine inferiori notuloe, quibus vel variantes |Ie- pendke ; Ue grammatica liber; Principia dialecticae
ctiones indicantur, vel obscura loca, maxime com- Categoriae decem Priucipia rhetorices; Hegulae cle- ;

paratione aliorum locorum explanantur. Quod ricis traditae fragmentum; Regula secunda; Ue vita
attiuet ad quartum, alte sibi animo inlixum fuisse eremitica ad sororem. Complectitur hic tomus ea —
aftirmant, et a preepositis suis inculcatum, ut par- omnia, qua> ab Erasmo et Lovauien^ibus ineo fuerunt
tium studia in explicanda Augustini doctrina sedulo compreuensa. Illud tantum interest discriminis, quod
caverent, idque causoe fuisse, ut a prolixioribus lifiiedictini in appendicem rejecerunt nonnulla, qiur
commentariis et observationibus abstinuerint, ut ne ab illis pro genuinis Augustini scriptis habita erant,
cuiquara vel minimum offendiculi praeberent, ullive scilicet libellos de Grammatica, Categorias, Princi-
theologorum sententiae praejudicarent. Nihilominus }>ia Dialccticae et Principia Rhctoricx, et quod alia
constat, quantee in ipsos coortee sint turbae, quanta quaedam cum aliis locum mutare jusserunt, ut se-
adhibita stratagemata atque insidia?, ut vel interci- C riem ordinemque temporis, quo unumquodque opus ab
peretur successus, vel perfectum in invidiam addu- Auctore prodiit quoad ejus fieri posset, servarent.
ceretur. Ipsi Benedictini dum in undecimo tomo Tomo secundo —
Epistolae ducentae septuajintu.
:

generalem operis preefationem conscribunt et curam secundum temporum ordinem dispositie, et quatuor
suam ac providentiam palam facere student, faten- in classes digestae. — In appendice : Augustini no-
tur, difiicile fuisse cavere, ne quid in tam vasto mine ad Bonifacium et contra epistolae breviores
opere incauti ipsis subreperet, vel, ne quid secus, sexdecim; Ad Uemetriadem Pelagii epistola; Au-
quam ipsi inteudissent in sequiorem partem non gustini nomine ad Cyrillum et contra, de Laudibus
acciperent homines male erga ipsorum studia affecti. Hieronymi Altercatio Augustini cum Pascentio.
;

Sed non cum scrupulosis forte, aequis caeteroquin Longe nobilissimapars operae eruditissimorum mo-
adversariis sibi rem esse, sed a calumniatoribus et nachorum in hoc tomo concluditur, vere talis, in qua
hostibus nullum insidiarum genus, quamvis turpe, Constantii sagacitatera et solidam doctrinam agno-
spernentibus jus petitos sese conqueruntur. Et quo- scas. Licet enim totidem plane genuinas epi>t

niam regis jussu utrique parti silentium esset ^impo- Lovanienses recenseant; nec plura, nec pauciora ab
siium, haud quidquam aliud praedicto loco in tuta- iis appendicem hujus tomi rejecta sint, non ausi
in
men suum attulerunt; quam ut a gravissimis, quae tamen sunt longius progredi et quarn omnes Augus-
ipsis virorum
impactae fuerant, criminationibus in tini lectores ardentissimis votis exoptabant, moles-
piorum ac benevolorum, quorum forte animis scru- tam multarum virium curara suis sibi hu-
scilicet et
puli quidam exinde insedissent, gratiam sese pur- meris imponere, qua intactara adhuc seriem et nexura
garent. Sed harum litium artiumque frivolarum hi- tot diversi generis et aetatis epistolarum discriminas-
sloriam uon attingimns. Nec enim ad nostrum vel sent, ac prorsus tandem expediissent. Ferebant om-
minimum facit, etsuppetunt, quibus vel negotii, vel nes hoc desiderium eo impatientios, quod, cum
ammi causa curare illa contigerit, ampli satis com- reliqua opuscula pene omnia per ipsius Augustini in
Pra>ter Dupinium Bibl. nouv. des Aut. Eccl.,
(a) hujus editionis historia anctore Antonio Vincentio
T. XVIII, sub articulo : Mouvelle Cdition des CBUVret Thuiilier, eiusdem congregationis quondam sodali,
de S. Augustin, et Baelium in Dict. Cril. e recen- : h. t., llistoirc <l< la nouveue iditionde S. Awjustin,
tioribus, Auctores Bibl. Coloniensit BcciesiasHcB donnjte par tes /'/'. Benidictins >lc la

pag. 464 Ceillier T. XII, pag. t;so scq., et Auitores

; S. Manr. En Fntncc (Paris), ITIiii, m-i" mihi non
de 1'Bistoire UtMmre de la Congrig. de s. Mau visa, sed cujus ipaiua varia fata in eadem Ihstoria
Bruxellcs 1770, m-4«). V. Blampin, pag. 287 Beqq. congregatiouis pag. 5*28 seq. enarrantur.
Quid ? quod peculiari adeo volumine scripta BXStal
 NOTITIA LITTERARTA IN S. AUGUSTINUM. 90

etractationibus iustitutum juxta temporum et occa- A ne levi fundamento hanc seriem designasse videamur,
onum, quibus enata essent, ordinem, cognoscere non modo etiam alienis eam studiis et
nostris, sed
isumque in sacris studiis et gestis snis animo velut consiliis sategimus Ordine epistolarum
investigare
>mitari liceret, solae epistola?, ex quibus plenissima cbronologico constitulo, eas in quatuor classes dis-
irecasuum gestorum temporis istius memoria
et tinximus, quarum prima illas exhibet, quas Augus-
epromenda erat, boc beneticio carerent. tinus nondum episcopus scripsit. Qua in re Augusti-
Sed Benedictini quoque bunc laborem declinassent num ipsum secuti auctorera sunms, qui in Hetracta-

on magis difticultatum nietu, quas licet innumeras tionum priore libro ea duintax.it recensuit opuscula,
i\ eis solis spernere licebat, quani quod verereutur, quee antequam tieret episcopus iu lucem protulerat.
e novo inducto ordine lectionem Augusiini apud eos, In secunda classe reprsesentantur epistola?, quas ab
ui veteri semel assuevissent, reterdarent. Sed vicit inilo episcopatu ad collationem cum Donatistis Car-
indem Angustini amor et aliorum maximeque soda- thagine habitam et Pelagianee heereseos in Africam
um suorum iu aliis scriptoribus ecclesiasticis exem- iuvectionem edidit. Iu his enim duobus sive retegen-
lum, jamque ez ipsis, quo negotium boc aggressi dis, seu expurgandis, erroribus versantur ut pluri-

mt auiino. audiamus. mum ha? lilteree, quoe eorum initia, progressus at-
B que damuationem accurate describunt. Tertia episto-
superioribus editionibus, inquiunt, adeo per-
« Iu

irbatus erat Augustioianaram epistolarum ordo, ut, larum classis eas complectitur, quas ab eo tempore
wd tempoi is historiam spcctat, non facile quisquam S. Doctor ad vitae finem exaravit; quibus scilicet

ariem rerum omuium assequi potuisset absque longa certa epocha potest assignari. ln quartam demum
, sa?pe repetita lectione ac meditatione. Nam ejus- classem reliquas Augustini litteras redegimus, quas
em temporis et argumenti epistolae per totum Col- quidem scripsit episcopus, nulla tamen alia praefixa
ctionis corpus binc inde dispersee erant, tum prio- temporum aut circumstantiarum nota, quae certum
js posterioribus postpositee et in lidem rejectse ac tempus prae se ferat. Ex hac quadruplici classis dis-

emum (quae intoleranda confusio erat) Augustini tinctione id commodi eveniet, quod anlea obser-
quam longissime ab interrogatis et consultis
scripta vabamus, ut studiosus lector ea, quse ad haereses
unnumquam aberaut immo rescriptaconsultis lon-
; Donatistarum et Pelagianorum pertinent, uno fere
e prseferebantur : adeo ut Evodii, v. g., consulentis con^peciu ac tenore percipiat. »
tistolee post multas interjacentes epistolas Augus- M>>nent praeterea, nonnullos tractatus, qui antea
ui responsum consequerentur. Quapropte optan- ordinem relati essent, loco motos a
in epistolarum
am erat, ut Augustini epistolee in rectum ordinem C se non esse, tametsi id non levis momeuti raliones
:o temporum ratione digererentur. Quod procul suasissent. Sed Altercalionem cum Pascentio quae
lbio curaturus fuisset Augustinus ipse, si eorum CLXXVIII numerabatur inter Augustini epistolas, ut
icensionem, quam susceperat, ei absolvere licuisset. jam ptidem Lovanienses fecerant, in appendicem
uippe in Retractatiomum suarumprooemio optare se relegarunt.
statur, ut opera sua eo, quo scripta sunt ordine, Revocasse se deinde testantur epistolas quasdam,
erlegantur, eique rei daturum se operam, quo de- non solum quas Augustinus nomine suo misit ad
ium intelligant lectores, quomodo scribendo profe- alios, sed ex illis etiam, quae ad ipsum a multis fue-
;rit. At quo minus id tentaremus, intercedebant runt directee. Veluti Timasii et Jacobi item Honorii
iversee res, nempe usus superiorum temporum, re- et Theodosii, imperatorum, Quodvultdei, Prosperi, ad
ptus ordo ab annis circiter centum septuaginta, Pelagium, ad Simplicianum de opere ipsi dtcato, ad
tationes usitatee, quas violare, aut demum perver- Aurelium, ad Valerium, ad Claudium, ad Quoivult-
;re, nefas esse videbatur, ne mutatio haec plurimum deum super libris eorum nomine nuncupatis, qiup.

egotii studiosis facesseret Ad haec non leves diffi- antea in epistolarum recensu desiderabantur. Eas
lltates in constituendo epistolarum ordine, qui om- omnes ergo suo loco inserendas curarunt : uti et

ibus probetur, cum de nonnullarnm aetate disputent H catholicorum episcoporum rescripta ad Marcellinum
mditi. Atque haec potissimum non ratio morabatur, tribunum occasione collationis Carthaginensis, nec
uippe qui prsecipue in animum induximus, hoc in non epistolam ad Proculum et Cylinnium, Gallicanos
bore nostro neutrorum sententiee temere adversari antistites, Leporii causa transmissam: quae scripta,
.it favere. Ha?c ergo momenta a mutando episto- inquiunt, non minus pro veris ac genuinis Augustini
rum ordine nos deterrebant, nec facile id a nobis fetibus habenda sunt, quam epistolae illee Carthagi-
>ntra superiores editiones suscipiendum videbatur. nensis ac Milevitanae synodi nomine ad Innocentium
s adverso tamen aliud suadebant, non tantum va- directae, quas uti a S. Doctore dictatas cum aliis ejus
a eruditorum exempla in epistolis S. Cypriani, epistolis omnes recipiunt. In aliquibus tamen usu
, Leonis, etc, sed ctiam virorum non minus sen- jam pridem recepto obsecutos se esse fatentur. Re-
ntia, quam dignitate, praestantium auctoritas, qui vocandum enim fuisse juxta institutum suum etiam
osteritati hac nova editione consultum volebant. His tractatum de Bono Fiduitatis quippe qui vera sit

mnino exemplis et auctoritatibus adducti, tandem Augustini epistola, eoque nomine nulla ejus in Re-
msensimus, ut Augustini epistolas ad annorum se- tractationum libro mentio habeatur. Sed libri titulum,
em (quoad fieri posset) accuratam revocaremus. Et ex longinquo ipsi inhaerentem, detrahere nolebant,
!»i SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. ALGUSTINL '.••2

Ejusdem conditionis fuit epistola, quam Augustinus A dum Matthfpum lib. I. (Lovan. T. IV.) In Joanni>
fidelibus curam pertinentibus scripMt
ad suac sationis Evangelium tractatus CXXIV; emst. Joannis ad
Ifc

contra Petilianum, qnaeque jam inde ab Augustini Parthos Tractatus X. (Lovan. T. IX.) Expositio qua-
tempore, sicuti in liliro n Hetractationura cap. 23 rumdam propositionum ex Epistola a<l Rom. lib I ;

tostatur, prioris adversus ejusHem ha?retici litteras Epistols ad Romanos inchoata expositio lih I ; Ex-
librilocum Nec Secundini Manicliaei ad
obtinuit. positio Epistola? ad Galatas. (Lovan T. IV.) — In
Auyustinum epistolatn huc retraherc sustiniieiimt, sed Appendice : De Mirabilibus sacrsB Scripturss lib. Ill ;

in sexto operum tomo reliquerunl, scili< et ob id so- De Benedictionibus Jaeob patriarchx; Quxsttones
lum legendum. ut ea plenius inlelligantur. qoee illic teriset novi Testamenti; Qnxstioues veteris tt noti
adversus Secundini crrores disputat Augnstinus. Testamenti post (vulgat$s\ Lovan. «pp. T. III.) In
Denique nec solum edilas epistolas reddidisse vi- B. JiHinnis Apocalypsiu E.rpositio. (Lovan. App.
deri volunt, sed novas aliqnot lucem pro- primi in T. IX.)
tulerunt cujusmodi sunt Auyustini adhuc presbyteri
; Pra?cipiunt in de eximiis AuguMim
pra^fatione
ad Alypium, episcopum Tayastensem, epistola n. 29, dotibus in exponendis Scripturis, multa quidem, nec
dua? Augusttni, item Augustiniei A/ypu ad Pnulinum inepta taraen ipsius laude. Vitia ejus non defende-
?k'olensem cpistolae, quibus numerus earum epistola- re, sed excusare student. De versione, qua in expo-
rnm in Possidii indice annotatus completur, nurn. nendo veteri Teslamento usus fucrit, moncnt, eum
42 et 45. Auyustini epistola ad Mercatorem, ex tertia ipsum Gra?cura contextum tfiv L\\ ab eo recepium
parte olim exhibita in llbro ad Dnlcitium, nunc au- esse, quem recensuit Nobilius hujusque plerasque ;

tem primum ex integro data, num. 193. Attamen variantes ex Augustino lectiones ex editionum vi-
miratio subit, qui factum sit, ut licet quatuor epi- tiis ortas esse, quae veterum codicum subsidio in
stola? de novo, septemdecim (a) autem ex aliis supe- sua edilione sustulerunt. Iu libris autem Locutionum
riorum editionum tomis huc relatse fuerint, par ta- et Qua?stionum in Heptateuchum, quos jam senex
men numcrus in Lovaniensi et benedictina compa- composuit, itemque in Speculo, quod sub Uuem vita?
reat; nec ejectas esse aliquot ab illis, prapter Alter- sua? exaravit, versionem eum consuluisse docent, ex
cum Pascentio, ullo indicio proditum sit.
cationem Hebra?is fontibus proxime derivatam, vulgari nostrae
Jam quod rationes attinet, quibus in constiluenda conveuicutem, et forsan Hicrouymianam indeque ;

epistolarum a?tate atque loco ducti fuerint, de sin- factum esse colligunt, ut eadem in manus populi ab
gulis sigillatim exposuerunt, et in commentarium Augustino per librum huncce, ex variis Scripturae
juxta classes divisum retulerunt inscriptum: Episto- q ceutonibus collectum, tradita, vulgaris evaserit ac
larum Ordo Chronologicus aryumentis demonstratus. receptissima. Quod ad suam operam, cavent impri-
Nec indices, quoscumque usus requirere videbatur, mis, ne quis negligentia? aut temeritali sua? tribuat,
desiderari passi sunt, in quibus maxime insignis is si in nonnullis Scriptura? testimoniis varietatem apud
est, in quo epistola? secundum pra?cipua eorum ar- Augustinum deprehenderit, atque unam eamdemque
gumenta digesta? sunt, et epistola? thcoloyicae, pole- sententiam non constauter in iutegrum ubique, sed
micx, exeyeticae, ecclesiasticae, moralcs, philosophicx, certis quibusdam in locis restitutam, scd potius re-
historicxet varix denique recitantur. ligioni et sincera? lidei, qua codicum semper opti-
Tomo tcrtio : — Opuscula exegetica, per tomum morum vestigia secuti fuerint.
III, IV et IX, in Lovauiensi distracta, secundum Tomo quarto: — Enarrationes in Psalmos conti-
Scripturarum ordinem disposita et in duas parles, nentur, quas octavus Lovaniensium tomus comple-
vcteris et novi Testamenti, sunt divisa, prapmissis in ctitur.
fronte libris de Doctrina Christiana, vcluti clavem In pra?fatioue exponunt de diversa enarrationum
atque artem quamdam rcctx interpretandi rationis, harum methodo ac indole, pro variis, a quibus pro-
quam adliibucrit Auyustinus tt post eum catholici com- gignehautur, occasionibus ; item de regulis, quas in
mentatores. — In prima parte :
D iuterpretando servaverit Augustinus, quidem, quae
De Doctrina Christiana lib. IV; De Genesi ad lit- ut ex libro de Doctrina Christiaoa discimus, ad du-
terum imperfectus liber De Genesi ad litteram lib. ; plicem de littera, et de senMi spiriUli curam re-
XII. Loculionum lib. VII. (Lovan. T. III.) Qua?stio- deunt. Ad utrumque igitur argumentum plurima
num in Heptateuchum lib. VII Anuotalionuni in ; utilia observant, in quibus, ut facilc intelligitur, ea
Job. lib. I. (Lovan. T. IV.) Speculum. (Lovan. T III.) sunt potiora, qua? de studio Augustini, ut textum
— ln secunda parte: Dc consensu Evangelistarum purura et integrum consequeretur, componendo
lib. IV De Sermone Domini in monte lib. II Qua?-
:
;
partiin Latiua, partim Grceca exemplaria, atquc col-
stionum Evangelicarum libll; Qua?stionum secun- ligendis examinandisque variantibus lectionibus,

(a) Sunt illo? 1° ad Simplicianum, n. 37; 2° Sil- ad Cluudium. n. 207, 10° Aur. Aug., etc, ad Procu-t
vani etc. cattiolicorum cpiscoporum collatio ad ftlar- lum ct Cijlinnium, n. -219; II \aei, n. ','

ccllinum, n 128; 3° Eorumdem ad Mnrcitlinum, n. 12o ad Quodiuttdcum, n. 222; 13« QuodvuUd^i, n.l
129 ad Pelayium, n. 146; :>° Timasii it JaooM,
; 4" •223; 14° tnl Quodvultdttan n. '22i; 15* /';-o.<pm',|
,

u. 108 6° ad Aurclium, n. 174 7° ad Valerium Co-

; : n. 225; 16° llilarii Galli, u. '22(i 17 Anonymi, n.f ;

mitem, n. 200 8" HonorU ei Thmdosii, n. 201

:
9" ; 270.
 NOTITIA LITTEHARIA IN S. AUGl STINUM. 94

isserunt. Omnino autem, quae in commendationem A ipso Augustino, neque in Possidii catalogo vel mi-
ujus operis ab iis alterantur, dicta esse volunt, ut nima de iis ordinaiulis exstaret praeceplio, nec de-

eneratim Augustini methodum defendant nonvero, ; nique, ullius distinctae collectionis tractatuum Au-
t extorqueant ab omnibus, ut vel levissimas ejmdem gustini vivente eo, aut post ex cerlis codicibus,
llusiones eadem, qua ipsi, veneratione prosequantur. facta memoria ad nos perlata sit. Tres enim anti-
atis essc, non indignas materia, quce
scrihunt, si quiores, qutc supersaat collectiones, de verbis Do-
•actatur, equi rerum aestimatores judicarent. Quo mini, de verbis Apostoli, et Homiliarum quinquaginta,

lurimum conducere existimant, si reputarent, Au- licet in codicibus ocliiigentorum anuorum et am-
nstinam temporis iagenio servire ac plehis captui pliua reperiantur, nequamquam tamen, ut aliqui

ese accommodare, ad exemplum ab ipso numine in persuadere sunt conati, ipsius Augustini aetatem
icris Litteris propositum, debuisse. Insuper de com- attingunt, ut Benedictini Patres tum ex silentio Possi-

lentariorum horumce merito non esse pronuntian- dii, tum vero etiam, quod supposititiis
non carent,
um ad Hebranim textum hodiernum,
comparate Ac primam quidem classem
demonstrarunt («). <l>

eque etiam ad Hieronvmianum; siquidem Augus- vcrbis Domini, observant Benedictini, non eodem

nus LXX interpretes, qui forte Hebraeuni exem- ordine sermones ubique in vetustis exemplaribus
B
lar eeque vel etiam magis emendatum habuissent, ostendere. Plurima quidem cum editionibus consen-
:quendos sihi proposuerit. Ac hoc loco sequitur tire, sed non omnia. Conjectasse hoc ipsum ex locis

im ad tinem usque prajfationis pertingens digressio a Beda seu Floro excerptis theologos Lovanienses,
e variis Psaltcrii versionibus ex LXX Inlerpretalione se vcro certum plane deprehendisse in codice biblio-

eductis, quae Augustini ae Hieronymi aetate usur- theoee Colbertinee annorum fere octingentorum n.

atae fuerint. Inter hanc autem disputationem sub- 2821 unde non paucos deprompsisse se fatentur
:

ata est illis cogitatio, permultis sane et eorum sermones antea non editos. Germanam, quoque hujus
tiam, qui minus Augustinum curant, grata futura, classis inscriptionem, cum Flori, tum mss. hene

t dispicerent, qucm locum inter alia Psalteria Au- multorum testimunio comprobalam, monent, non
ustinianum sibi vindicaret; an variae illx lectiones, de verbis Domini, sed de verbis Evangelii sonasse :

i quibus a Yulgata nostra dissidet, aliorum suffragio quod Augustini commentationes in omne genus lo-
nnitantur ; et utrum tandem cum Grseco LXX Inter- corum e quatuor Evangeliis petitorum comple-
retum, quod nostra hac memoria exstat, plus minus- cteretur.

e conscntiat. Qtiod ut bene ipsis cederet, Secundam classem de va-bis Apostoli, eorumdem
exempla-
ia diversa, tum prelo, tum calamo edita contule- q est observatio, nusquam nisi cum illis conjunctam

unt, varietatesque, quas deprehenderent maxime reperiri, quamvis dentur exemplaria, in quihus
asigues, juxta cum Augustinianis in quadam veluti Sermones de verbis Domini, sine illis de verbis Apo-
abula proxime post praefationem repraesentarunt. stoli occurrant. Unde colligunt, duas hasce classes

ddito m-s. et editorum exemplarium indiculo. nihil aliud esse, quam unam sermonum in Scriptu-
Tomo Quinto: —
Duabus ille partibus complectitur ram novi Testamenti collectionem.
iermones ad populum in quatuor classes divisos, Tertiam porro classem, aiunt, seraper quidem ab
tempe (parte prima) 1° Serraones de scripturis
: ve- aliis separatam inveniri, at non raro numerosiorem,

eris et novi Testaraenti; 2« Sermones tempore; quam in excusis. Modo enim duos, modo quatuor,
parre secunda) 3° Sermones
: de Sanctis; 4<> Ser- aut etiam plures supra quinquaginta Sermones in
oones dediversis; quibus o« succedunt Sermones mss. nonnullis exhiberi tametsi propemodura in :

lubii ;in appendice vero Sermones supposititii, omnibus sermones integri ex iis, qui numerum
[uaternis similiter classibus comprehensi. quinquagenarium in vulgatis libris conficiunt, de-
Scilicet ex decimo tomo, uhi apud Lovanienses le- siderentur. Omnino autem de his judicant, colle-
;ebantur Augustiniani sermones, in quintum transtu- ctionem Ceesarii temporibus non posse dici anti-
erunt, ut, cum plerique in Scripturam sacram ha- D quiorem propterea, quod eidem tot homiliae ab ipso
)iti essent, propius a tractatibus tertii et quarti tomi, scriptae inserantur et plerisque aliorum recapitula-
[uibus eadem illa exponitur, quosque maximam tiones ab ejusdem stylo non abhorreutes assuta?
)artem concionum formam pree se ferre dicunt, fuerint. Truncatos porro esse ut pl irirnum in ea Au-
ibessent. Novo praeterea ac diverso a superiore, gustini sermones, ac brevibus quibusdam exordiis
raem in generali recensu scriptorum Augustini n. atque epilogis omni auditorum generi accommodatis
[16 dedimus, ordine eos astrinxerunt, quo et secun- interpolatos. Hsec fere de tribus antiquioribus ser-
ium genuinam suam seriem disponerentur, et ab monura Augustini collectionibus Benedictini censent.
idulterinis et supposititiis omnibus sejungerentur. Jam insequentes, exceptis sermonibus ad fratres
Erat sane in his tanto plus arbitrii, quod neque ab in eremo, quos sequens tomus habet, terapore in-

(a) Ex lectionariis eas fuisse digestas, aliosque desse alios, qui adhuc ex iisdem fontibus derivari
deinceps sermones ex aliis lectionariis descriptos, queant ejusdem S. Doctoris sermones, et sese ipsius
Augustinianis adjectos in editionibus, quae subinde viginti amplius genuinos ejus sermones in Anecdotis
apparuerunt, docent Ballerinii in Praef. ad Sermones Miscellaneis aliquando ediluros esse.
S. Leonis. T. I, Opp part. i, § 64. Addunt ibidem, non
:
95 SIPPLEMENTLM AD OPERA S. AUGUSTINI. 96
ventae jam typographiae exortae raulto minus accu- A praefatione tomi quarti de Translatione Vulgata Psal-
ratiores sunt, quippe e codicibus longepluribus et terii disseruerunt, 3° Doctrina, ut scilicet in una-

magis invicem diversis erutae; quique dehinc passim quaque examinarent, utrum cum Augustiuiana sive
in edilionibus variis additi fuerunt sermones, eos in lidei ac morum
dogmatis, sive in Scripturae expo.
nulli certo generi ascriptos esse constat. Harum ergo sitione ac usu congrueret, non praetermissis iis, in
classium cum maxime arbitraria fuisset descriptio, quibus aut sententiam, aut loquendi rationem eum
eademque tantum confusionis ac turbarum secum mutasse compertum erat. 4° Observatio temporum,
ferret (a),penitus eam abolitam et cum accuratiore locorum, personarum, negotiorum, factorura, erro-
et concinniore permutatam esse nemo non, qui lu- rum, aliorumque similium, de quibus in sermonibus
benter hocce S. Doctoris pabulo fruitur, debita cum disputatur, unde plurima ad statuendam criticen
laude editorum agnoscet. argumenta sibideprompta esse aflirmant. 5<> Indicu-
Alterum, quod in Sirmonum editione prsstare lus Possidii, non quod sermones omnes, quorum in-
sunt connisi, est spuriorum a genuinis separatio. In scriptiones ibi leguntur, Augustino putaverint ascri-
quo negotio haec potissimum ad judicium regendum bendos, quasi non potuisset a multis comionatori-
valuisse sibi momenta fatentur : 1° Stylus, seu co- bus eadem materia tractari; sed ut ei non ita facile
B
lor, aut propria quodammado orationis facies in sermones illic minime designatos ascriberent. Huic
Augustini aeque ac in aliorum insignium scriptorum indiculo priscum Carthaginiensis Ecclesiae Kalenda-
meditationibus facile conspicua, ea cautione, ut eum- rium, inllltomo Analectorum Mabillonii recens tunc
dem pro aetatis ratione, et rerum, quas juvenis et vulgatum, adjungentes, censoria nota contixerunt
maturiore deinde aetate tractavit, diversitate, item- conciones quasdam ad solemnitates, veluti Litaniarum
que commentandi methodo, dum alios accurate et seu Rotjfitionum, Convcrsionis S. Pauli, Cathedrde S.
cum meditatione elucubratos, alios ex tempore fusos Petri, Annuntiationis Dominicse, Assumptionis B.
esse constet, variare aliquantum debuisse cogitarent. Marix, etc, quarum in neutro mentio reperiebatur.
« Ad hujusmodi ergo, inquiunt, censuram recte 6° Bedae ac Flori collectiones in Paulum. Hic qui-
obeundam. praeterquam quod stylus operis dubii ad dem tenendum est, Redae collectionem eos appel-

singula indubitata opera exigendus est, nequaqiiara lare ineditam aliquam, quae sine controverMa lllius
vis illa, she spiritus, quo stylus quasi animatur, sit et nomine ejus in mss. exeraplaribus inscribatur;
posthaberi debet. Ubique enim agnoscitur Augu- eam vero, quae inter vulgata ejus opera ipsi adjudi-
stinus proprio quodam eloquentiae gravis ac seriae cari solet, Floro, diacono Lugdunensi, thbuunt eam-
genere, quod sibi lectorum animos subjicit, non q demque senteutiam suam pluribus astruxerunt in
lepore complae atque affectatae elocutionis, sed efli- III Analector. Mabillonianor. tomo. 7o Mss. codices,
cacia quadam judicii, prudentiae,
pietatis, hone- quorum immensam copiam recensere non sustinue-
statis, modestiae, aliarumque virtutum,
comitatis, runt.Horum autem subsidio paitim locos quosdam,
quae passim in ejus oratione adeo fulgent atque quibus permoti nonnulli criticoium Auguslinum de
emicant, ut ipsius stylura nemo imitatione assequa- possessione sermonum aliquot vere Augustiniano-
tur. Hic est praecipue qua sermones
Lydius lapis, rum exegerant, in excusis compte legi deprehen-
vere Augustiniani probantur; et ad quem appendicem disse se asseverant. partim aliorum quorumdam, qui
si quis adhibeat, in eam prope universam cognoscet ipsius esse ferebantur, auctores detexisse. Ad haec
cadere illud posse, quod de Hypognostico pronun- aliorum Patrum opera diligenter sibi lecta et com-
tiatum est : Et sensus ab illius sensu inferior habetur, parata fuisse prolitentur, ut scilicet ex stylo et argu-
et modestia atque humilitas morum et sermonum ejus mentis, quae tractant, dignoscerent, quinam sermo-
non ibi servatur. » 2« Versio. qua singuli in testimo- nes ipsis tribuendi essent, et lacinias investigarent,
niis scriptura? veteris Testamenti utantur. Cum enim ex quibus adulterini tractatus consarcinati essent.
Augustinus sequi solet translationem antiquam, no- Esse autem inter eos, qui ex Origene, Cypriano, Am-
vam autem, id est Hieronymianam ex Hebra?o con- " brosio, Maximo, Fausto, Gregorio Magno, Alcuino,
cinnatam, jam inde a saeculo quinto Salvianura Mas- Ivone Carnutensi atque aliis desumpti fuerint, hac
siliensem, Eucherium Lugdunensera, Leonem Roma- opera e.xperti sunt. Magnam autera partem eorum,
num aliosque amplexos esse constet, facile intelligi- qui Augustinum auctorem mentiri deprehenderunt,
tur, quam late hujus judicii usus atque applicatio Caesarium Arelatensem agnoscere demonstrant, de
pateat. Hoc loco notamus, Renedictinos addidisse quibus adeo pluribus nobis in tomo tertio nostrae
nova quaedam partim ad supplenda, partim etiam de- Ribliothecae dicetur.
fendenda a quorumdam objectionibus ea, quae in Postremo monent eorum, qui a se rejecti fuerint,

(a) Animadvertet aliquis, inquiunt Maurini Pa-

o et de Sanctis coactos oportuisset, in alias septem aut
tres, sermones, qui commodius ia quatuor classes octo dissipatos, sermonibus amplius triLrmta,
et ex
revocantur, in duodecim, quarum aliae debita aliis qui de festis Paschalibus, ut hoc exemplo utamur,
argumenta continebant, fuisse distractos. Agnoscet mscribuntur. nonnisi decem in serie de Itonpor* in-
libros, quos vocant de verbis Domini et de verbis Apo- veniri, alios vero, si quis omnes evolvere in animo
<*t"li, tanlummodo partem complecti sermonura eo- haberet, inter L homilias, a Parisiensibus additas, in
rum, qui ad hosce titulos pertinebant; intelliget utraque classi dc Durrsis, ac in posterioribus cl.i^-
sermones de Festis, cum eos in classes dc Temporc sibus pervestigandos. »
 ;

NOTITIA LITTEKAKLV IN S. \liil STI.NI M !)N

mge plurimos ex illis esse, quos non satis dtSCUSi -. A De vanitate swculi; De contemptu mundi; De bono
ut dubix auctoritatu vocaverint Lovanienses theo- discipliiue; De obedientia et humilitate. (Lovan.
)gi. Consultas sibi etiam esse aliorum in Augusti- T. IX App. Sermones alii ad populum. (Ex App.
iauos sermunes censuras, inter quas duas praeci- T. X Edit. Var. uut ex Yignerio aut Sirmondo.) Ser-
uas, unani Siiiimis Ytiiini, editam a. 1618, alteram mones ad fratres in Eremo. (Lovan. T. X App.) —
ernardi Vindingii, a. 1622; et cum bis quoqoe m- flec quoque opuscula, ut ex appositis numerorum
is,utut sagacissimis interdum hallucinari licuerit, notis patet, in diversos a Lovauiensibus tomos di-
iem sibi, si nonnumquam judicio fallerenlur, con- stracta erant, et partim inter exegeticos, partim in-
essum iri sperant. Severissimos denique se in ser- ter polemicos libros, nonnulla vero post tractatus in
:onibus nondum editis, qui Augustino in manu- Joanueni legebantur. Fundamentum ordiuis novi est
criptis codicibus ascriberentur. pnebuisse se aliir- generis atque argumenti similitudo, qua eiFectum iri

lant, quorum numero longe maximo octodecim

ex sperabant, ut continenter ac ordinate perlecta et

intum cum fragmeatis aliquot adjiciendos curarunt, melius intelligerentur, et altius iniigerentur studio-
tpote in quibus illius character, ingenium ac doc- sorum animis. Quod criticae partes attinet, recesse-

•ina lucidissime emicaret. runt subinde ab aliorum judiciis et nonnullagenuinis

Tomo sexto opera moralia cum aliquot quaestionum " asseruerunt a Lovaniensibus rejecta, et eliminarunt
bris comprehenduntur, hoc ordine De diversis : contra, quae pro sinceris venditari antea solebant.
luestiouiluis LXXXIII lib. I; De diversis queestioni- Appendicis praecipuam curam hahuerunt, imprimis
us ad Simplicianum lib. I De octo Dulcitii quaestio- ;
eruendis et declarandis veris librorum Augustino

ibus, lib. I. [Lovan. T. IV.) De lide rerum, quae non subditorum auctoribus.
ldentur. lib. I. (Lovan. T. III. App.) De lide et Sym- Tomo septimo —
De Civitate Dei contra Paganos
:

olo lib. I. (Lovan. T. IV.) De tide et operibus lib. lib. XXII; —

In Appcndice exhibenlur scriptiones
>an. T. IV.) Enchiridion de lide, spe ac chari- aliquot de Stephani uiartyris detectioiie, trauslatione
ite lib. De agoue Christiano lib. I. (Lo-
I ;
et miraculis, scilicet Aviti ad Palchonium epistola de

an. T. III. De catechizandis rudibus lib. I

) ;
reliquiis S. Stephani, et de Luciani epistola a se e
le coutinentia lib. I. (Lovan. T. IV.) De bono con- Graeco in Latinum versa; Luciani epistola ad uni-
jgali lib. I; De sancta virginitate lib. I. (Lovan. VI.) versam Ecclesiam de revelatioue corporis Stephani
le bono viduitatis lib. I. (Lovan. IV.) De conjugiis martyris; Anastasii ad Landuleum epistola de sub-
dulterinis lib. II. iLovan. VI.) De mendacio lib. I sequente scriptura; Scriptura de alia detectione ac;

lontra mendacium hb. I. (Lovan. IV.) De opere mo- P translatione S. Stephani in urbem Byzantium, quam
achorum lib. I; De diviuatione dsemonum lib. I. Auastasius Latinitate donavit; Severi Epistoia ad
Lovan. III.) De cura pro mortuis gerenda lib. I; De omnem Ecclesiam de virtutibus in Minoricensi insula
•atientia lib. I. (Lov. IV.) De symbolo ad catechu- factis per reliquias sancti Stephani De miraculis ;

nenos tractatusIV; De disciplina Christiana tr. I; sancti Stephani lib. II, ad Evodium. (Lovan. T. X
)e cantico novo tr. I De quarta feria tr. I De ca-
; App.) — Insignem plane manuscriptorum exempla-
;

sclysmo tr. I; De tempore barbarico tr. I; De uti- rium copiam, quam hoc opus propter multifariam
itatejejunii tr. I; De urbis excidio tr. I. (Lovan. IX.) historiam et reconditiorem doctrinam poslularet, a
- In Appendice Liber XXI sententiaruni Dialogus
: se collatam fuisse testantur Benedictini. Repetierunt
;

,.W quaestionum. (Lovan. T. IV App.) Liber de fide quoque Capitulorum cum argumentis suis distinctio-
dPetrum; De spiritu et anima. (Lovan. T. III App.) nem, tamquam ipsius Augustini opera aut jussu con-
le amicitia De substantia dilectionis. (Lovan. T. IV
: cinnatam operique absoluto adjectam, quod codicum
t
pp.) De diligendo Deo Soliloquia; Meditationes: De ;
ante annos nongentos exaratorum testimonio com-
ontritione cordis; Manuale Speculum; Speculum probari dicunt. Ex virorum dictorum commentariis,
:

liud quod dicitur peccatoris De triplici habitaculo quae in hos libros exstant uberioribus, non impro-
;
;

)e scala paradisi; De cognitione verae vitae; De vita D bando, ut nobis quidem videtur, consilio perpauca

.hristiana. De salutaribus do-

(Lovan. T. IX App.) admodum excerpta sunt, et criticis notulis inter-
umentis. (Lovan. IV App.) De duodecim abusionum spersa.
radibus. (Lovan. T. IX App.) De septem vitiis et Tomo octavo opera polemica adversus Judaeos,
eptem donis Spiritus sancti. (Ex supplemento Vi- Manichaeos. Priscillianistas et Arianos, cum prsefixo
nerii.) De contlictu vitiorum et virtutum: De Sobrie- in capite libro de haeresibus et adjunctis in calce li-

ite et castitate. (Lovan. T. IX App De vera et falsa ) bris de Trinitate, exhibentur : — De haeresibus, ad
oenitentia. (Lovan. T. IV App De Antichristo )
Quoldvultdeum lib. I; Tractatus adversus Judseos;
'salterium, quod Augustinus matri suae composuisse De utilitate credendi; ad Honoratum lib. I; De dua-
irtur; Expositio cantici Magniticat; Tractatus de bus animabus contra Manichaeos lib. I ; Acta seu
Lssumptione B. Mariae; De visitatione intirmorum Disputatio contra Fortunatum Manichaeum lib. I ;

ib. II ; De rectitudine catholica? conversationis (Lo- Contra Adimantum Manichaei discipulum lib. I; Con-
an. T. IX App.) De Symbolo. (Lovan. T. X App.) De tra epistolam Manichaei, quam vocant Fundamenti
sa Agni; Sermones ad Neophytos. (Ed. Par. X App. lib. I; Contra Faustum Manichaeum lib. XXXIII ; De
L Jac. Sirmondo editi) De creatione primi hominis ;
Actis cum Felice Manichaeo lib. II; De natura boni
 .

99 SUPPLEMENTUM AI) OPERA S. AUGUSTINI. 100

contra Maniehaeos lib. I ;

Contra Secundinum Mani- A rum ad Prosperum et Hilarium I. I; De dono perse-
chopum lib. I; Contra adversarium Legis et Prophe- verantiae ad eosdem lib. I. (Lovan. T. VII.) Contra
tarum lib. II Ad Orosium contra Priscillianistas et
;
secundam Juliani responsionem imperfectum opus,
Origeni*tas lib. I;Sermo Arianorum; Contra Ser- sex libros complectens. (Ex Yigncrii Supplem.) —
m.mcm Arianorum lib. I Collatio cum Maximino, ; h) Appcndicc, Prima park : Hvpomnesticon contra
Arianorum episcopo Contra eum.lcm Maximinum ; Pelagianos et Coelestinos. vulgo libri Hvpognosti-
Arianum lib. II. (Lovan. T. VI.) De Trinitale lib. XV. con ; Liber suspecti auctoris de praedestinatione et

Lovan. T. III.) — In Appendice : Tractatus contra gratia; Libellus incerti auctoris de praedestinatione
quinque haereses ; Sermo contra Judacos, Paganos et Dei. (Lovan T. VII App.) Sccunda parte : Varia
Arianos. (Lovan. T. VI.) Dialogus de altercatione scripta et monumenta ad Pelagianam historiam per-
Ecclesiae et Synagogae. (Lovan. T. VI App.) De lide tinentia. Tcrtia parte : Prosperi Aquitani pro Au-
contra Manichoeos liber Evodio tribulus. (Lovam. gustino contra iniquos doctrinae ipsius de gratia et
T. VI.) Commonitorium (vulgo Angustini) de reci- pra»destinatione reprehensores apologetica opuscula
piendis Manicbanis, qui convertunlur. (EJ. Var. T. scilicet; Epistola ad Rulinum de gralia et libero ar-
X App.) Contra Kelicianum Arianuni de tide Trinita- bitrio; Liber contra Collalorem ; Rcs-ponsiones ad
l:
Vigilio Tapsitano episcopo restitutus. Lo-
tis liber rapitula calumniantium Gallorum ; Responsiones
ran. T. VI App.) Quaestiones de Trinitate et de Ge- ad capitula objectionum Vincentianarum. (Lowm.
nrsi, ex Alcuino descriptffi. (Lovan. T. III App.) De T. VII App.) Responsiones ad excerpta, qxut de Ge-
Incarnatione Verbi ad Januarium libri duo ex Ori- nuensi civitate sunt missa. (Lovan. T. V. App.)
gine collecti. (Lovan. T. IV App.) Lib de Trinitate Ejusdem liber sententiarum ex Augustino : (Lotan.
et unitate Dei. (Lovan. T. IV App.) De cssentia di- T. V. App.) Augustini Vita auctore Possidio ; Indi-
vinitatis. (Lovan. T. IV.) Dialogus de unitate sanctae culus librorum, tractatuum et epistolarum Augu-
Trinitatis (Ed. Par. T. X App.) Liber de ecclesias- stini, cura Po?sidii editus. (Lovan. T. I.)

ticis dogmatibus. (Lovan. T. III App.) Cum trium posteriorum voluminum series ferc

Tomo 7iono, opera polcmira contra Donatistas : tota cum Lovaniensium ordine consentiat, minor in
— Psalmus contra Partem Donati Contra Parme- ;
his lahor Quapropter in ipsas re-
exantlandus fuit.

nianum lib. III De baptismo contra Donatistas lib.

; rum tractatarum origines et causas acrius incobue-
VII; Contra litteras Petiliani lib. III; Epistola ad runt, ac Donatisticarum et Pelagianarum litium hi-
Catholicos contra Donatistas, vulgo de unitate Ec- storiam in introitu cujusvis tomi accurate enucleari
clesiae lib. ICresconium grammaticum q studuerunt. Cui industriae debetur etiam, quod in
; Contra
Donatistam De unico baptismo contra
libri IV; Appendice ultimi tomi quaedam aliena incerta sint,
Petilianum Breviculu« Collationis cum Donatistis
;
quo plenior scilicet rerum istarum memoria ex jun- ,

Post collationem ad Donatistas lib. I Sermo ad ctis monumcntis hauriri posset. ;

Caesareensis Ecclesiae plebem Emerito pra>sente di- Tomo undecimo insunt, primo loco, praefationes
ctus De gestis cum Emerito Contra Gaudentium
; generalcs dua;, una in opus universum, qua? de con-
;

Donatistam episcopum. lib. II. (Lovan. T. VII.) silio, occasione, auxiliis, laborum distributione,
Scimo de Rusticiano subdiacono, a Donatistis re- successu, otfendiculis, patronis ejus exponit, altera
baptizato et in diaconum ordinato. (Ex suppletnento brevior in Appendices singulis tomis adjunctas, et
Vignerii.) —
In Appcndice Contra Fulgentium Do- ipsa dcnique hujus undecimi voluminis contenta. Ad
:

natistam, incerti auctoris liber Excerpta et scripta hanc posteriorem proxime spectat indiculus scri-
;

vetera ad Donatistarum historiam pertinentia. (Lo- ptorum, quibus tamquam veris auctonbus varia
van. T. VII App.) opuscula Augustino perperam trihuta denuo asse-
Tomo decimo, opera polemica contra Pelagianos ruerunt. Haec cxcipit Yita S. Awjustini ex Tillemon- :

— De peccatorum meritis et remissione ct de ba- tii schedis, quas adhuc tum ineditas auctor ipsis
ptismo parvulorum, ad Marccllinum, lib. III De D communicaverat, fere traducta. Hanc pone «equun- ;

spiritu et litlera ad eumdem lib. I De natura el tur indices librorum, nempe unus. qui sericm libro-
;

gratia contra Pelagium, ad Timasium ct Jacobum rum tomi cujusque no\;c edilionis; sccumlus, qui
lib. I; De perfectione justiliae hominis epistola, scu Lovaniensis ordinem ostendit ; tcrtius aljiliabcticus
libcr ad Eutropium et Paulum De gestis Pelagii ad ;
singulorum opnscnlorom. Proximi sunt indiccs re-
Aurelium lil> I ; De gratia Christi et dc. peccato rum primus univeisalis in omnia decem tomorum
:

originali contra Pelagium, ad Albinam, Pinianum ct coutenta copiosissimus ct mole sua amplisaiani
Melaniam De nuptiis et eoncupiscentia ad
lib. II ; alter generalis Scnpturarum sacrarum ; terlius de-

Valcriuni lib. II De anima et ejus origine conlra

; nique omnium spuriorum opuaculonUDi fM p*I
Vincentii Victorem lib. IV; Contra duas cpistolas deccm volumiiuim appendicea dispena snat
Pelagianorum, lib. a.l Bonifacium. 1. VI Contra Ju- ; Superest, ut de iis adhuc verba taciamii*. qua> ex
liannm haeresis Pelagianse defensorem lib. IV; De mss. excmplaribus jam primum axcnais im r. mcnta
gratia et liliero arbitrio ad Valentinum et cum illo atque ornamcnta duxerit Maurina e.iitio. Non levem
monachos Adrumetinos lib. I De correptione et ; sane Lovanienses theologi congesserunt copiam codi-
gratia ad cosdem lib. I; De pnrdestinationo sancto- cum manu exaratorum et tamen omnes fere unum
 01 NOTITIA LITTERARIA 1N S. AUGUSTINUM. 102

uppeditaverat Belgium, si Anglicanos nonnnllos, A Denique nefas videbitur, eorum, qui pra?cipuas
si

ed qui serius ad manum pervenerant, excipias. tanti laboris partes sustinuerunt, nomina sileamus.
,ouge igilur uberior variantium lectionum messis ex Initio igitur cura hujus editionis commissa fuit a
.allicani^, mooasteriorum imprimis, Bibliothecis pra?positis congregationis istius P. Francisco Dclfau,
sspectari poterat, quarum colligendarum industria qui prospcctum ejus publicasse traditur a. 1671. Cum
lagis etiam accendebatur beneficio tam insigni, quam aiilcm edito a. 1673 libro, cujus tit., i\4bbe Com-
dsperato. Nimirum centum ipsi jam expleti erant mendataire, exsilii pcenam iste meruisset, concredita
nni, cum sub auspiciis Sixti, dein Clementis VIII, est relicta ab eo provincia P. Thomx Blampino,
ovam Augustini operum editionem Vaticanis codici- quem in diversis partibus diversi sodales juvarunt.
us superstruendam aggressi erant Pctrus Morinus, Ac Petro quidem Coustantio debenlur censura et in-
aticana? typographia? Adrianus abbas,
pra?fectus, dices omnium tractatuum supposititiorum ac pra?-
itrius, doclor Parisiensis, aliique docti viri, con- terea sermonum recensio. Vitam Augustini compo-
si et numero exemplarium manuscriptorum et bo- suernnt, seu ex Tillemontii commeutariis, paucis
quippe qua? plurima adeo continere aftirma-
itati, mutatis, traduxerant Hugo Vaillantius et Jacobus du
ent, quse in Lovaniensi editione quautumvis accu- Frische (Ambrosii editor). Tabulam generalem atque
I'.

ata desiderarentnr. Collati itaque sunt Lovanienses indices iSicolaus deuique

contVcit Claudius Guesnie.
ibri cum Vaticanis codicibus perquam accuratissime Goysot impressioni corrigendarum de
pra?fuit ac
t marginem apposita? variantes lectiones ad
ad prelo plagularum curam molestissimam in se rece-
dornaudam editionem, cui cardinalis Verona? sacri pit et pra?clare administravit. Nihil autem a cele-
ollegii princeps pra?fectus fuit. Verum cum res ef- berrimo Joanne Mabillonio huic editioni accessit ,

ectu caruisset, omnes illa? variationes jussu Cle- quam epistola dedicatoria ad Ludovicum XIV, unde
vntis X per cardinalem Bonam cum Benedicti- recte quidem, sed nimia fere contentione, Oudinus
lis sunt communicata?, ut iis in nova editione sua reprehendit Caveum, qui in Historia sua litteraria
iterentur. Tum vero undequaque tum ex suis, tum hanc editionem duce et IpyoSiwxtt] Mabillonio esse
lienis per Galliam bibliothecis conquirere coepe- perfectam scripserat (a). De ornatu ac splendore
unt subsidia, et non solum in sancti Germani Pa- operis, digno et hoc nomine quod regi offerretur,
isiensi, sed et in aliis aliarum provinciarum con- dicere supersedemus, hoc unum adjicientes, Augu-
;regationis sua? monasteriis sodales ad conferendos stini efQgiem a?ri impressam simul cum tomo XI

odices astrinxerent. Ac horum quidem omnium im- exhiberi (6). Gravem autem ha?c Benedictinorum
aensa plane fuit copia, ex quibus textus quam plu- q Patrum opera reprehensionem passa ab Bichardo
est
imis in locis vere emendatus est, in aliis tamen Simonio in Bibl. Crit. T. III, p. 101-116, iterumque
ucis potiores tantum lectiones variantes subnotata? in Censura Bibl. Eccl. Dupinii T. I p. 147. Et pri-
unt. Emendationum autem, juxta quam varietatum mum quidem utiverse succenset iis, qui novissemper
ommemoratio partim, ut in Lovaniensi, fit indiculo omnium operum scriptorum ecclesiasticorum itera-
»o.>t ipsos genuinos libros exhibito, in quo etiam tionibus medeudum esse exstiment superiorum vitiis

xemplaria, qua? in siugulis comparata sunt, nomi- aut defectibus, quod multo aptius et commodius,
latim demonstrantur ;
partim vero sub ipso statim minori item sumptu tieri posset, si Hbri singulares
extu, cujus distractionis causas nec ab editoribus minima? molis, sed a judicio auctorum suorum
iroditas invenimus, nec ipsi assequi potuimus. Qui tanto ditiores ederentur, in quibus vel integra re-
ero in appendices rejecti sunt libri, etsi non omnino censio vel supplementa et variarum lectionum de-
xpertes fuerunt hujus cura?, simili tamen annota- lectus prostarent, cujusmodi exempla producit, Ar-
ione non gaudent. cudii Collationes Isidorianas et Combefisii Basilium
(a) Oudia. Comment. T. I, p. 954 sqq. ; M. Bibl. 1740 p. 292-298; Fabricium in Hist. bibliothecx
Jo.
'olon. p. 7GI , Hist. litt. de la Congregation de propriae T. I 203-29;
(1717), Oudin. in Com-
p. -j-

l-Maar. p. 202. D ment. de SS. Eccl. T. L, pag. 954-85; in Bibl. -f-

(©) Exstant de hac editione multa? tam justa? de- Magna Eccles. Colon. T. I (a. 1754), p. 761-65; in
cnphoues, quam relationes breviores, quarum non- Bibl. Cnt. Sacra et Prof. Michael a S Josepho, T.
lullashaud gravate commemorabimus. Ac primo I (a. 1741), pag. 419-23; in Bibl Casan. Cat. T. I
oco nominanda sunt diaria erudita, qua?, simul ac (1761), pag. 338-40; in Bibl. Augustiniana Jo Fel.
inguli tomi prodierant, eos indicarunt. Quo perti- Ossingcri (a. 1768; p. 1-8. Quorum potiores et ac-
lent Diarium Eiud.iJournal des Sav.) Pari-
Gall. curatiores apposito signo crucis distiuximus. Pos-
iense (40), ad tomum I, Apnl. 11379, p. 96; ad to- sem etiam hic commemorare Dupiruum T. III p. 160
ittm II, ibid, p. 114; ad tomum III, ibid., Aug. seqq. et Ceillerium in Hist. gen des aut. eccl. T. XI
680, p. 272; ad tomum IV, lbid Novemb. 1683, , p. 41, T. XII p. 255 (a. 1744). Sed hi non tam edi-
i. 323 ad tomum V, ibid., Febr. 1684, p. 46; ad
: tionis curam habuerunt, quam indicem Augustiui
omum VI, ibid Dec. 1685, p. 545; ad tomum VII
, scriptorum juxta eamdem contexuerunt, argumento
bid Jau. 1686, p. 18;
, ad tomum VIII, lbid., uniuscujusque et occasione ubique fusius declarato.
ieptemb. 1688, p. 415 ad tomum IX, ibid., eodem Jam qui unum forte aut alterum ex hisce libris, aut
—
;

nense et anuo, p. 422 Acta Eiud. Lips. tom. II ; omnes juxta ad manum habent, comparent, si lubet,
683, in Jau., p. 1-5 tom. VII, 1688, Novemb. p. ; nostra cum iisdem et cognoscent, spero, nobisne
618-23. Frequentior etiam in commentariis Httera- libuerit aliorum industria frui, an ipsi excusserimus
iis occurrit ejus memoria, veluti apud Caveum in singula.
list. lit. tom I ed. prior. Lond. p. 242, ed. Oxon. a
103 SLPPLEMENTLM Al> OPEKA S. ALGLSTINI. M>!

tntegro recensitum, et in Augustino simile lau- \ stimati sunt, quacque in Augustino sane non postremi
ipso
davimus. supra supplemejitum Vignerti. Quam vin laboris fuit, quam tamen Simonius ne verbo quidem

docti oeque ac sagacis sententiam nobis etiam ittigit, qui a?quus judex, ubi ad sententiam de toto

haud displicere fateniur, tametsi veram omnino et opere ferendam consederit, praetermittere ausit?
justam non censeamus. Etenim in pe litterarh. I7U0-1703.
quemadmodum in vita communi dandum est uliqmd Anhterptie sumptiuus Societatis in-fol., XII tomis, ;

tempori et delicatiorum aut nummatorum honii- Sancti Augustini , episcopi Ilipponensis Operum
num Rarescunt porro ipso temporis
oblcctamentis. T. I-XI. Post Lovaniensium theologorum recensioncm
lapsu et usu antiquiorum editionum exemplaria, et castigatus denuo, etc, ut in praecedenti. Editio nova
>i in plures regiones perferenda sunt, quamvis saepe a multis mendis purgata. Prodierunt T. I-V a. 1700,
repetita haud facile obveniunt. Quod in Lova-
,
T. VI 1701, T. F//-I I7H7, T. XI 1700 tandem ; 1703,
niensi editione manifeslum, cujus Antuerpiensis de- Antuerpix apud Petrum Mortier Appendix Augusti-
:

scriptionisexempla per Germaniam snnt rarissima, niana, in qua sunt S. Prosperi carmen de Ingr<
ex Gallicanis nonnisi pauca et uuius fere impressio- cum notis Lovaniensis theologi Joannit Gartk ;

nis, primae scilicet a. 1586 ostendi solent Lit nihil Societatis Jesu presbyteri, Dissertationes pertinen-
dicam de Yigittrii Supplemento, quod per multas B tesad Historiam Pelagianam ; Pelagii Britanni Com-
puto bibliothecas frustra quoesiveris, sine quo ta- mentarii in Epistolas S. Pauli ; ac denique Des. I

men omnia Lovaniensis hujus recensionis apograplia smi, Jo. Lud. fivis, Jacolii Sirmondi, llenrici X
manca esse constat. Illud autem omnino prater ve- sii, Joannis Phrrcponi et aliorum pra>fationes, cen-
ntalem contendit Simonius, novam Augustini edi- surae, notae et aniinadversiones in omnia S. Augu-
tioncm post Lovaniensem locum nun habuisse et stini opera, T. XII, qui huic editioni pecnliaris, un-

iniquius statuit, Lovaniensem Benedictioce niultis ex decim prioribus ex sola editione Parisiensi sine mu-
causis esse praeferendam, idemque dicemas, si ju- tatione expressis.
dicium hocce suum ad reliquas Benedictinorum Constat hanc editionem non Antuerpise sed Am-
Patrum Latinorum vel Graecorum editiones exten- stelodami per Petrum Mortier, b bliopolam Amste-
dere velit, e quibus vix ullus est, Hilarium ipse lodamensem, qui non solum nomen suum in Appen-
excipit. quin recentem tunc ab ingeniis eruditorum dicis seu tomi XII titulo professus est, sed ad cal-

et preli munditie cultum desiderasset. Ut vero ad ea cem XI tomi quoque ascripsit, esse perfeclam, qua
tandem accedamus, qua? in ipsa hac Patrum Mauri- fraude in consecuturos sese sperabant curatores, ut
norum opera vel perperam, imperite facta esse q in terris pontilicis formulam colentibus vendibilior
vel

queritur, reprehendit primum, omissas esse notas esset, si ex urbe poutihciae doc rinae addicta exire
f

Luvaniensium theologorum Ecclesiae catholicae videretur, quam si nomen urbis heterodoxae praefer-
causae tam utiles (nam id sibi vult si importantes d la ret. Nec minus pervulgatum est, editorem fuisse ce-

religion). Nec vero eam excusationem admittendam lebrem illum, sed apud catholicos male imprimis au-
censet, qua ab omnibus omnnino theologicis notis dientem Jocamem Clericwm, qui sub Juannis Phere-
sese abslinuisse affirmant. Quippe quod partim ab poni larva latere voluit.
iis factum esse negat, partim damnat, quod criticis Sunt autem duo genera scriptorum in hanc appen-
observationibus aeque in theologia ac in Gramm.i- dicem a Clerico conjecta, libri scilicet tum veterum
tica, quam solam exercuerint, locus fuerit. At majus aliquot auctorum, tum recentiorum scriptorum dis-

his omnibus opprobrium est, et quod non parum sertationes Augustiniana scripta illustrantes, quibus
hujus editionis pretium elevaret, si satis ille probas- et pra'fationes et censurae, superiorum editorum ac-
set, defuisse omnes,
monachis quas
eis critices censeri merentur, et ipsius notae recens in singulos
munus sibi postulet, facultates, doctrinam, judicium tomos operum conscriptae. Ad prius spectant /
et acumen. Picebet ezempla aliquot, in quibus non speri Carmm et Pelagii CommentarU, de qnibns ju-
neges, non admodum scite eos esse versatos, sed D stior, ubi ad ipsos hosce auctores pervenerunus, no-

pleraque omnia versionem locorum veteris aut bis dicendi locus erit Qarnerii distertationei qusa :

novi Testamenti concernunt, in quibus si timidius inter Prosperi et Pelagii opuscula locum obtincnt,
aut etiam non docle satis aliquid elocuti sint, quis quaeque similiter ad Marittm Mercatorem a nobisl
tanto stomacho fcrat? Prfleterea pauca sunt, et licel commemorabuntur Ad eas autcm pertinent //-

de multis ea Bpeciminis quasi loco exhibere se si- Norisii cardinalii episeopi epistolae, quibut <

gniticat, et in altera qnidem harum censurarnm |ad i n-ori s /« Qeographia sacra Afriae, dum episci

librum jnsua magnitudinis conficiendnm materiam synodum Africanee et Numidicse sedi^ assignavermt,!
de praetermissis et perperam dictis sibi suppetere p< rstringnntttr et iinriniantttr, animadversiunibu- ui

scripserit ; tamen qiioniam hunc talem librum non toiiuiiii II Ad Pelagium obserrat editor, ad-«
snbjeetSB
scripsit, nec ezemplorum numernm usqnam auzit, iliturum sc fuisM seorsim omnes cjus reliquias, nisj
iliud viri bnjus juiliciiim uou tcinere quisquam Busci- qua- prater epistolam ad Demetriadem ezstarent in
ipsis Garnerianis dissertationibns jam collecta fuis-l
1

jiiat. Illam vero criticcs partcin. quiB ftd i;enuitatem

et integritatem librorum tendit, de qua semper hu- sent, illa vero in tomo II Antucrpianse hujus editio-
jus congregationis monachi prn>clare meruisse exi- nis inter Augustinianas epistolas locum obtinui-
 NOTITIA LITTERARIA IN S. AIGIJSTINUM tOfi

od pra?fationes attinet, prima est Erasmi dedicatio A esse censent, Necesse cst profecto unumquemque
Alfonsum Fonsecam, archiepiscopum Toletaunm, facere, quod optimum Sed erit po-
factu ei videtur.
n prefatio Joannis Ylimmerii, sermonibus a se a. stea omnium Judex supremus, qui aliquando tandem,
54 editis proemissa et in sequenti Basileensi repc- quinam rectius senscrint, corto docebit. Quin et no-

i, tum ipsa bjec Basileensis a. 1569 prwfatio ver- stra aetas, ne posleros dicam, judicium hac de re ferre
us concepta ac denique Erasmi in libros Retracta- poterit ; si rationibus meis assentire nequeat,
nec,
ttum et Confessionam censura. Postremam hanc, auctoritate mea, quoe nulla plane est, transversa sal-
•
seorsim a reliquis censuris Erasmianis, quas tim agi poterit. Erat, cur timerem, ne auctoritate
s animadversionibus interposuit, hic exscriben- S. Augvstini obruerer, quamvis rationibus essem
D dederit, nullam video causam. Nec magis inlel- superior; at nihil simile a me possunt vereri, qui
3. cur unam Vlimmerii prafationem ad Pamelium, nisi iirmissimis argumentis verum esse evicero quod

k proprie tantum Possidii indiculam una cum defendo, sine dubio damnabor. »
monibus evulgatum attinet, huc reposuerit, alte- Generatim diximus, censuras et admonitiones
B ad Martiman Rithovium, primum Vprensem Erasmi insertas esse animadversionibus, scd acces-
scopum, una cum Sirmondi praefalione Sermo- sit etiam ad tomum II ejus proefatio epistolis proe-

ius \L Parisiis a. 1631 poblicatis adjecta, ante missa, quas ideo tantopere ab eo laudatas esse scribit
madversiones in T. V recudendam tradiderit. Clericus, ne in consuetudinem peccaret. Varia porro
•te iu his festinationem quamdam cognoscere mihi his animadversionibus insunt ad versionem LXX In-
eor, cujusmodi non raro Clericum, si typis aliquid terpretum, vexationem Donatistarum, aliorum haere-
•andum esset, urgebat (a). Sed ut ipsius tandem ticorum et damnationem Pelagianam spectantia, quae
imadversiones attingamus, de iisdem universe pro- lectorem praejudiciorum vacuum expendere jubet.
ntiavit, non aggressum esse Commentarium
se Animadversiones ad T. III, qui libros de interpreta-
.notas perpetuas in S. Augustinum scribere, sed tione Scripturae S. complectitur, frequentes Augu-
tum sparsim quaedam in varia ejus opera anno- stini propter Graecae. et Hebraicae linguoe imperitiam
e, quorum, si quae aliis debuerit, auctorum no- in interpretando lapsusostendunt, quo Castigationum
na se diligenter ubique apposuisse, ut unicuique genere et Hieronymo gravem se praebuisse Clericum

is sua constaret ; alia inlacta, aut quae, an alii at- novimus. De quarto tomo, qui sermones Augustini
issent, nesciverit, suo nomine protulisse. Esse au- in Psalmos habet, ipsius Clerici verba proferre non
a tum grammatici aut critici generis, tum multa pigeat, verissimum, sed novum tunc et inauditum
losophica ac theologica permistim C judicium complexa. « Sermones Augustini in Psal-
a se exhibita,
)d non tantum interpretem Augustini agere, sed mos, inquit, valde laudat Erasmus et ad eorum ;

iocinationes ejus expendere statuissct. « Non vo- exemplum etiam ipse varios Psalmos interpretatus
tnns, inquit, dumtaxat obscura quaedam explicare, est tomo V Operum. Verum jam exolevit, et quidem
.alia illustrare sed et vere ac recte dicta subinde merito, ea ratio interpretandi Scripturam, ubicum-
ritis laudibus afiicere ; eaque, in quibus halluci- que linguae praesertim Hebraicae studia floruerunt a
,us esse videbatur notare ; ne alios incautos, vel ducentis propemodum annis. Igitur prxfatiuncula
i auctoritate territos, fallerent. Noveramus non Erasmi ad examen hic a nobis revocatur, ostendimus-
i hosce libros, ut ex iis eruditio critica colligatur, que eadem opera, quis possit esse usus horum S.
Ipotius ratiocinationum ac dogmatum causa; ideo- Augustini sermonum; quamvis ad intelligendos ac-
e haec possimum expendi a nobis oportere crediti- curate Psalmos nihil aut parum conferre queant.
nus, utessent Animadversiones nostrae veluti ma- Qui eos legere possunt Hebraice, nec criticae sacrae

ductio quaedam in eorum usum, qui multum tem- sunt prorsus imperiti, ex sola lectione horum aliquot
s hisce legendis impendere nequeunt ;
judicium- sermonum intelligent, nihil esse verius. Quod el alii
e magis, quam memoriam, Veterum lectione exco- animadvertent, si veritatis studio ducti expendant
D examen interpretationis Augustinianse trium primorum
e atque acuere se debere merito existimant. Ve-
m audire mihi videor homines nonnullos clami- psalmorum nam plures excutere non vacabat, nec ;

ltes, quae a me dicta sunt variis in locis, ea apta vero opus erat. Animadversionibus in quintum to-
»

>e ad corrumpendum potius, quam excolendum mum Sirmondi notas, quarum nonnullas tantum Be-
iicium. Quibus respondeo, me, si in illorum sen- nedictini ediderant, integras interspersit, sed nomine
ltia fuissem, omissurum fuisse ; sed cum aliter addito a suis secrevit. Ad tomum VI animadversio-
lserim, non potuisse committere, ut ea, quae mihi nes pleraeque quaestionibus et objectionibus constant.

tima dictu videbantur, praetermitterem. Ita se et Continet enim hictomus theologica, quibus varia ap-
>i gerunt neque enim ea scribere solent, quae pu-
;
posuit Clericus, quae ex principiis in illis libris posi-

it mihi aut aliis probatum iri, sed quae ipsi vera- tis vix solvi posse videbantur. Imprimis in iis, quae

(a) Eam ipse fatetur in admonitione animadver- incuriam Vlimmerii epistolam ad Pamelium, quae
inibus in T. X praemissa. Sed major etiam contur- infra inter animadversiones ad tomum X, pag. 621
tio per eamdem illata est. Quippe prsefationes seqq., iterum, sed hic justo loco exscripta est, im-
>vaniensium, quas hoc loco insertas esse in prae- primendam designasset.
tione hujus appendicis dicit, exciderunt, dum per

Patrol. XLVII.
 ;

10" SLPPLEMENTLM AD OPKKA s aUGUSTINI. 108

ad Enchiridion ad Laurentium notavit, demonstrare A quod tantopere se cepisse aflirmat, ut eas vix, aut
studuit, Augustini de libero arbitrio sententiam in- ne vix quidem ferre posset. Cui vcro etiam nauseam
terdum non facile intelligi, quia vocibus Ubertatis et non movrmit , exclamat, tot <t tam longx, ut voce sc-
liberi orbtfrtt aliud intelligat, quam quod iis solet si- •juioris xvi utur, rhctoricathnes, aut ad declinandum

gniticari. Animadversiones in libros de Civitate Dei, adversnrd ietum, OUt ad eum inscctandum. aut d< ni-
qui tomum VII constituunt, reliquis copiosiores sunt, que ad invidiam vel movendam, vcl fugicndam f Mihi
sed eredem diversi generis. Proemittitur Jo. Lud. certe tantum crcarunt intcr legendum fastidium, u(
Yivis praefatio. Additurus erat etiam Coquoei notas, plnne recreatione gratiorum et utiliorum studiorum in-
sed prolixitas earum ct belli tunc per totam Euro- digeam. Sic Clericus cocta incoctaque juxta lance
pam ingruentis, librarii commercii rationes juxta satura lectoribus apponens. Fatendum
enim, eum,
contarbantis calamitas, deterruit bibliopolas. Quae quae sic alfectus scriberet, non semper satis medita-
animadversionum ad tomum VIII el 12 indoles sit, tum fuisse, linguamque impotentiorem non raro
ab ipso iterum Clerico disce. « Tomus VIII totus proecurrisse mentem. Id quod graves ei, nec om-
est contra lunreticos' et praesertim contra Manichaeos nino injustas reprehensiones conciliavit. Nam pecn-
et Arianos. Eos quidem nulla ratione defensos cupi- liarem contra has ejus animadversiones censuracn
mus, ncc ab eorum deliriis qucmquam longius abesse. emisit Anglus quidam Robcrtus Jenkins, Cantabri-
quam nos putamus ; sed optassemus soepe alia via, gian 1707 (a), et Ludov. Ant. Muratorius in libro m
aliisvearmis oppugnatos, ut intelligere licebit prae- opcris de ingcniorum Ma<l<ratione in religionis ncgo-
sertim ex iis, qtue habemus ad librum de Utilitate tio, sub Lamindi Pritanii persona a. 1714 editi, Au-
Credendi atque ad libros de Trinitate. Alioqui cum gustini patrocinium contra pumdem suscepit. Innnia
bene eos aggressum esse S. Aitgustinum existimavi- autem sunt etinsulsa plane, qiue in Jo. Clcricum in
mus, laudes in eum pleno raodio.ut alibi, effudimus, hujus editionis et praecipue appendicis commemora-
et ambabus ulnis rationes ejus amplexi sumus, sicut tione conjccit convicia Casimirus Oudinus T. I Com-
ad lib. XXXIII contra Fauslum Manichaeum. Tomus mentar. p. 08(> seqq. Coronat opus index admodura
nonus, in quo cum Donatistis pugnat S. Augustinus, scite confectus et bibliopolae monitum, quo seorMm
nos non valde exercitos habuit, quia eadem ferme quoque hunc XII tomum, cum in minori, tum etiam
ibi repetit, cum Donatistse easdem objectiones, eos- majori charta, ut posset cum Parisiensi editione
demvc paralogismos adversariis ad fastidium usque conjungi, venditurum se promisit. Recensent appen-
oggererent. Mirum tamen est. S. Augustino taedium dicem Augustinianam Acta Eruditorum Lips. I

aut somnum non obrepsisse, idem toties dicenti. In C m. Jul. pagg. 289-92.
libros contra Epistolam Parmeniani nos quoque ite- I729-32.
rum egimus de persecutione haereticorum, de qua sat Venetiil excudebat Jo. Bap. Albrizzi Hieron. fil.\

multis in animadversionibus ad tom. dixeramus II in-fol. Sancti Augustini, Hipp. episcopi Operum to-

neque synodorum auctoritate in libros de Baptismo, mus I-V post Lovaniensium theologorum recensio-
ubi tamen summatim dumlaxat rem attigimus. » In nem castigatus denuo ad manuscriptos codices GaU
tomum decimum minus studium collatum est. Nam licanos, Vaticanos, etc, etc. Opera et studio mo-
exhibentur non nisi hsec : Prxfatio ed. libri de Gestis nachorum ordinis Sancti Benedicti e congreg. S.
Pelagii anno 1611, Augustx Vindelicorum evulgatae ;
Mauri.
Henr. ^orisii, historiae ecclesiasticae in Academia Pi- Nuda descriptio editionis Parisiensis. Sic enim ab
sana professoris, post cardinalis, Adventoria ad Fran- initio professus erat typographus. Cf. Nov. della

ciscum Macedonem in Patavina Acad. ethices inter- H<p. dclle Lettere Martii 1729, pag. 94. Ibidemqm
pretem, in qua de inscriptione libri S. Augustini de m. Junio pag. 199 innuitur tomum primum prodiisse
Gratia Christi, Albine, Pinianc et Melania disseritur. Tcrtius pleno titulo indicatur ibidem a. 1730, m. Jun
Animadversiones paucx in librum dc Corrcplion' > t pag. 193. Quintus ibidem 1731, m. August
Gratia ; Claudii Menardi Prxfatio in ed. librorum II D pag. 237. Reliqui tomi an prodierint, nec ne, ign
Opcris impcrfccti contra Julianum ; Animadvcrsiones rare me fateor.

incumdcm librum, Vlimmerii prxfatio od editum a se 1754.

primum Possidii indiculum, altera vice hic excusa ;
Romse apud Fratris Palearinios ; in-8°, tomi II

Animadversio in Vitam Auguslini. Plura quominus S. Aur. Augustini, flipponensis episeopi, de Grati
addiderit tria monet, videlicet typogra-
obstitisse Dci et libero Arbritrio hominis et Pra»destination
phorum festinationem, ipsorum librorum Augustini sanctorum opera Editionem emend.itissi
selecta.

contra Polagianos indolem, in quibus innumerae mam, et variis lectionibus undique collectis, proeci
rcpetitioncs, ut quac tribus verbis absolvi potuisseut, pue vero ex codd. mss. Vaticanis adornatam cura
millenis dicla sint, multaque proeterea aliena iu- vit P. F. F. (Petnu Francisctu V<«jgini.)

farta ; ta'diura denique oranium harum rixarum, Duo hoec volumina, quae seorsim veneunt, uti ti

(a) lnteger libri titulus est: Dcfensio S. Augustini venales apud Rob. Knaplock. ad Angelum in
advertut Joannis Phurponi in ijus Opera animnd- meterio D. Pauli, Lmdin. 1707, in-8°. Augustinui
versione». Cantabrigue, tvpis Acadcraicis, impensis lntcrduui bene tuetur, non aeque secundo succe
HicharU Thurlbourne Ihbliop. Cantabr.
. Prostant reliquas Clericj sententias Lmpngnans.
 : ;

I'l NOTITIA LITTERAKIA l.N S. ALV.USTLNUM. Ii(i

lus exterior (S. Augustini opera selecta) prodit A Herrn, Hcrrcn Wilhelmen Graven zu Eysenberg, etc. ;

riera etiam faciunt cum tribus aliis Prospcri, n. II, Erklwrung etlicher schivercr wiirtcr auff die
quitani et FulgenHi, potissiina ejusdem argutnenti verteHschten BftcAer A. Augustini; n. Entwerf-
III,

;hibentibus. quffl junctim sul) una formula SS. Pa- fung Imrtz unil ohnc alle gcrar des lebcns Augustini;
um opera selecta de Gratia Dci ct Pnsdesf. SS. n. IIII, Zcitgniss Hicronymi von Augustino;
sanct
>mprehenduntur. Editio est nitidissima et usui n. V, Erlciiterung aus dcn biichern Rctractationum,
rma descriptioneque Ex Augustinianis
aptissima. uff dic buchcr von christlichcr leer, Geist vnd Bu-
iper boc argumento ii huc repositi
libris nonnisi
chstaben, Glauben vnd Werchen.
int, quos jam episcopus post exortam Pelagianam Alteri insertfle sunt post librum de Natura et Gra-
eresin exaravit, ex quo tempore scilicet ipse fate- tia, Bricff Prosperi an Aui/ustinum et Brieff Hilariian

r, se diligentius hsc-c esse rimatum («). Itaque pri- Augustiinim. Proecedunt autem, n. I, An den Hochge-
us tomus habet librum dc Gratia Christi contra Pe- borncn Fursten und Herren Herm Georgcn Graven zu
gium stium, Epistolam ad Sixtum, Episto- Wurtenberg, etc. Vorred D. Caspar Hedions, darynnen
s duas ad Yalcntinum abbatem et cum ilio monachos eins frcyenChristlichen Concilii gedacht, vnd ivas Chri-
drumetinos, Epistolam Yalcntini abbatis ad S. Au- stlicher und Teitischcr Nation hierauff zu bcradtschla-
n
lstinum, Lilrum de Correptione et Gratia ad abba- gen, etc. n. II, An den Lcser kurtzer bericht vonschwo- ;

m Yalentinum cum illo monachos Adrumetinos,

> t rcn sentenzenund worten inAugustino.
pisiolam ad Yitalcm; Tomus sccundus autem Pro-
II. Codices.
itTj cpistolam ad S. Aujiistinum, Hilarii epistolam
In recensendis libris mss. qui ad Patrum Latino-
l eumdem, Librum S. Augustini ad Prosperum et
rum,quotquotadconsilium nostrum pertinent, scripta
ilarium de Prxdestinatione sanctorum, ejusdem ad
ab editoribus excussi sunt, non unam bactenus ubi-
sdcm de Dono pcrscverantize, denique Enchiridion
que ingressi sumus viam. Plerumque ipsos quidem
ve lilrum de Fide, Spe et Charitate ad Laurentium.
editores in hoc secuti sumus, ut, si diligenter ab
uncupata sunt duo ha?c volumina Bcnedicto XIV,
iisdem tractati essent, nobis non minus incumbere
dem apostolicam tunc obtinenti. Additus est in se-
existimaremus accuratam enumerationem. Plurimum
mdo index locuples utrique communis.
enim prodest hasc industria non solum ad ipsius tex-
APPENDIX AD ARTICULUM PRIMUM. tus singulorum historiam, quod proximum ;'sed etiam
I. Versiones. ad cognoscendam immensam illam scriptorum co-
Plura Augustini opuscula certo respectu collecta piam, quae quoniam abdita latet in scriniis et cancel-
in aliam linguam junctim conversa, preeterquam lis propemodum
circumsenta, fugere solet bibliogra-
Germanicam, nec ipsum me deprehendere me- phorum imperium. Quam ob rem deinceps etiam,
ini, nec ab alio novimus commemorata. Quapro- ubicumque datum fuerit, non lassi erimus in hac
er tauto jucundior nobis accidit Germanicse hujus parte operis nostri, historiee litterarise amplificandse
srsionis mentio. Constat illa duobus voluminibus causa. Aliter se res habuit, quando strictim tantum
c inscriptis vel universe, vel ad singulos libros unius auctoris
ugustini des heyligen Bischofs llll Biicher non libri, qui consulti fuerint, indicarentur. Tum gene-
Christlicher I Buch vom Geist und Buchsta-
leer. ratim fere nominum elencho contentos esse oportuit,
ben. 1 Buch non glauben und wercken. Durch Do- quem ex dispersis etiam ad singulos libros notitiis

ctor Caspar Hedion vertolmetscht. Alles vorhin in non sine molestia concinnavimus, modo ne eosdem
Ttutscher sprach me gelesen, niitzlich aber yedem sexcenties repetere per scriptorum enumerationem
Christen der zum heil begert gelert zu werden. cogeremur. Exempla sunt Hilarius, Ambrosius et
Strasburg. Im IarMDXXXII. Hieronymus. Idem quoque in Augustino nunc evenit,
ugustini des heyligen Bischofs Bucher, Von wa- \. sed labore longe majori nobis constitit, quamquam
rem gottsdienst. 2. Handbu- d
Enchiridion, das ist non deerant, qua? alteram rationem, quse minus certe
chlein, von Glauben, Hoffnung und Liebe. 3. Von molestiee habebat, amplecti suaderent causse. Nam
warer Vnschuld. 4. Von natur und gnad. 5. Von cum mss. librorum Augustini in omnibus fere bi-
Fursehung ider heiligen. 6. Wie ein gutt ding sey bliothecis ingens sit copia, tum iidem mirum inter
umb beharrligkeit. Alles durch D. Caspar Hedion, se differant pro numero scriptorum contentorum
warheyt und frid in unsern tagen zu furdern, neu- vel ipsi editoridifficillimum omnes seligere et ad
wlich verteiischt. Strasburg. Anno MDXXXIII. classesquasdam revocare, et re ipsa nec Lovanienses,
In priori volumine praeter ea, quse titulus pollice- nec Benedictini tale quidquam sustinuerunt (Erasmo
ir, Ambrosii vom mittleiden gegen
additur n. IX (6), autem, ut aliquoties monitum, solemne fuit, parvi
'men, vnnd wann die Kirchenschxtz anzugreiffen. aestimare librorum mss. declarationem) : sed ad cal-
raemittuntur autem libris conversis n. I, Vorred cem tomi cujusvis cum insigniore lectionis varietate
,
C. Hed. an den Erwurdigen und wolgebornem longam nominum pompam codicum, ad quos singuli

(a) De Praedestin. SS. cap. 3 et 4. opera titulo non memorata. Numeri sequentes, VI,
(6) Prius volumen divisum est in novem numeros VII, VIII, corpus efficiunt, tituloque respondent.
el partus. Quique numeri I, II, III, IV, V, ut mox Postremo, sicut appendix, habetur numerus IX,
icitur, continent, in modum prolegomenorum, Edit.
 III SUPPLEMENTUM AD OPEBA S. aUGUSTINI 112

recogniti fuerint, adduxerunt. Tantnm vero abest, A Floreffiace.nses, coenobii nescio cujus Floreffix.

ut descriptionis aliquid sit additum, ut potius illa ipsa Octo.

nomina non singulos codices, vel aetatis aliqua nota Gemblacenses, i. e. abbatix Gemblacensis. Triginta,
aut bibliothecarum numeris aliisve signis distinctos, omnes ex membrana.
sed classes plurium unius loci librorum denotent, et Lovanienses. Horum alios acceperant e collegio

si quis indagare vellet, quae Augustini scripta ad Theologorum, alios e collegio a Societatis Jesu, alios

unumquemque pertineant, frustra multum laboris Carthusianis, MartinianU Prxmonstratensibus in Par-

esset consumpturus. Fortassis itaque non inepte ea censi monasterio et Bethlchemitis. Numerum singulo-
ipsa nominum per singula S. Doctoris scripta enu- rum tamen non indicarunt. Ex his in Bibl. Belgica
meratio a nobis exbiLita fuisset, qua id saltem con- recensentur codices collcgii Societatis Jesu, partfl i

secuturos nos sperandum erat, ut qui in bibliotbeca- pag. 326; Abbulix Farcensis, p. u, p. 1»'>»>, et Bibl.

rum mss. abundantium catalogos inciderent, dum Canon. Regul. S. Augustini in Valle S. Martini, p. n
omnes fore paginas Augustinianis scriptis repletas p. 210 seqq.
nderent, aut si ipsas bibliotbecas accessissent, et Tornacenses, i. e. monasterii S. Mnrtini Tonviri,
eumdcm omnes pene forulos ecclesiasticis scriptori- unde triginta et unus allati crant. De bis vide Bibl.
B
bus destinatos obsedisse cognoscerent, parcius lias Belg. MS. part. i, p. 95 seqq.
gazas admirarentur, moniti, jam optimorum li-
satis B) Codiccs, qui Benk.uk tinoulm usibus concessi
brorum cum boc vel illo scripto comparatum esse. flli lUllt.

Sed facile etiam videbamus, tot nominum introduc- a) Gallicani (a).

tionem vanam ac inanem fore, niei disertior expli- ALDiNENSEsaqud^7i(/cj/aios, i.e. Abbatix Andcgavcn-
catio accessisset, quae domicilia singulorum, unde sisS. Albini codices Unum fcrecitantin plurimis primi
illae appellationes petitae essent, demonstraret. Tan- tomi quos Betractationes et Confcssiones
libris, inter ;

dem hacc expeditior via visa est, licet ingratae operae item tomo scxto et decimo, ncc non ad libros de ('
mullum in ca subeundum essef, ut omnibus illorum tatc Dei tomo septimo, et libros de Trinitate tomo
nominum indicem alpbabeticum concinnaremus, et octavo. Ad librum de Symbolo ad ('ithnumenos tomo
ad unumquodque velut ad classem quamdam et or- sexto, monent, in Albinensi 800 annorum codice
dincm, quantum fieri poterat, notaremus, quot, aut primum ex quatuor, quibus constat sermonibus, re-
quo factum
qui, aut quales in singulis adbibiti essent, periri.
non singuli codices, quod vix unquam iu
est, ut, si AmissiODonBNSKS, i. e. abbatix Prxmonstratensium
Augustino sperandum, nec optandum valde videtur. C S. Mariani Antissiodori codices. Unum ex quatuor,
certc bibliothecoe, in quibus repositi fuerint, noscan- quibus instructi fueruut codicibus mss. librorum con-
tur. Pertinet autem haec opera sola ad Benedictinam tra secundum Juliani responsionem suppeditavit.
editionem de Lovaniensi enim sufOcere putavimus,
: Monasterii S. Arnulfi Metensis codex. Lnum fuisse
si generatim nomina bibliothecarum, ad quas perti- conjicio, siquidem Arnulfensem ubiqae nunquam
nebant, ct numerus, quemadmodum ab ipsis prodi- plurali numero laudant. Frequens potissimum in tri-
tum est, recitarentur. Cacterum Benedictini Belgicos bus prioribus tomisejus lil mentio. Lectiones scilicet

aut Lovanienses codices ad singulos etiam libros habobant, non ipsum ms., ut ad Retract. libros

denuo a se excussos diligenter laudarunt. Sequitur monent.

jam index. Abbatix AoDOBNl Bothomagc?}sis codices. Ex his
S.

A) Codiccs a Loyaniensibus Theologis cxcussi. Opus de Civitatr, Sermones et plurima alia Augustini
Alnenseb, i. e. codices bibliothecx Atncnsis abbatix scripta eraendata sunt. Preecipne in tomo primo fre-

Cistcrcicnsis in Aderant viginti.

ditionc Leodiensi. quenter Audoenenses appellantur, insequentibus par-
Hujus bibliothccae codices et inter eos etiam Augu- cius. Nescimus, an omnes unius aetatis fuerint, sed
stinianos rccenset strictim Antonius Sandcrus in Bi- in opere Enarrationum in Ptalnws, 700 annos iis
bliothcca Belgica Manuscripta, parte n, pagg. 2.(4 I)
tribuunt.
(241 -i:>). PP. ArcrsTiNivNoniM mujvris conv>ntu< i
S. Ama.ndi, i. e. cainobii Elnoncnsis, vulgo S. Amandi codices. Quatuor ad Confessionum libros snppctebant;
in Pabula, codices triginta duo transmissi eranl a unius s;epius lit mentio.
Max. Morillonio, provinciae Medelincnsis Vicario Beccensis abbatix codices plures annorum "00
gonerali. In Bibl. Bclg. MS. p. 1, p. 32 seqq., Au^ u- r
laudantur ad Opus Psalmorum. unus ad libros Re
tinianos hujus monaslerii codices iuvenies. tract., '/ Civ. Dei, Epistolas, librom d> ll.n
»'.
mdronenses, i. e. biblioth. cw.nobii Cambcronmsis Trinitate ad Donatistas (tomoVIII
et et IX), et saspioi

Ord. Cistcrcicnsis in Hunnonia haud procul ab urbe in tomodectmo; «luo ad libros de <
i BoflNf#
Montenri. Praesto fueruni triginta. CC Bibl. Bclg. MS. Ustarvm et de Sermont in Monte, plures in S'

p. i, p. ;iitj seqq. nibus.

Sunt tamen inter cos et Belgici quidam, quos

(»») monasterii codices adeo omni tempore Maurinorum
ipsi consuluerunt et Corbeienses, sed lios sejungere Patrnm siuihis paroernnt, ut veluti domestici apuJ
dobitavimns, partim quod ipsi eos Gallicanorum cos facti esse vidcautur.
nomino comprehcndereut, partim quod Corbeiensis
 ;

13 NOTITIA LITTEKAHIA IN S. AUGUSTINUM. 114

Becuerone.nse excmplar citant in Tractatibus in A Ex eo (nam singulari numero semper

salis Bcncdieti.

vangclium Joannis tomo tcrtio et in libro de Hsere- laudaruut) Epistolx, itcm plures tomi primi et ali-

Ibus tomo octavo. quot tomi vctavi, noni et dccimi libri casligati sunt.

Bellovacensis Ecclesia- exemplar antiqaissimum Cisterciensis abbatix, baiul dubie Parisinoe, codi-

1 Tractatus in Joannis Epistolam, cui ad calcem ces. Ex Cisterciensi, si modo unus fuit, singuli pene
scriptum fuerit : anno regis Clotharii duodecimo tomi primi, tertii, scxti et octavi libri, tum secundo
liud item ad posteriores L Psalmos tomo tcrtio et tomo Epistolx eraendautur. Cisterciensis porro cre-
uatto prsesto fuit. bro appellatur in Sermonibus. Duos Cistercienses

Ab boc differt codex Bbllovacensis abbatia? laudant in libris dc Consensu Evangelistarum tomo
. Quintini adbibitus iisdem Tractatibus in Epistolam tcrtio, dc Civitate Dci, tomo scptimo, libro de divcrsis

'oannis. (juxstionibus tomo sexto, ct dc. Gratia ct libcro Arbi-

Bbnigniani, i. e. bibliothecx S. Benigni Bivioncnsis trio tomo decimo.

odices. In Confessionum libris
Retractationum et PP. Cisterciensium S. Crucis in Jcrusalcm in Urbe
num 700 annis antiquiovem notant. Nescio an idem codex vetus. Ex eo edita est primum Epistola 29, ad

it, qui in Epistolis quoque et Tractatibus in Joannem,

Ahjpium. Plures in Scrmonibus laudant, ex iisquc
" Sermonum aliquot occasionem didicisse se dicunt,
bro de diversis Quxstionibus contra Mcndacium, de
ura pro mortuis gerenda, dc Trinitate, etc, prsesto itemque quo loco eos Augustinus dixerit.
jit. Codicem, quo in libro de Symbolo usi sunt, 880
Clar.evallensis abbatix exemplar librorum sex

nnorum aetatem prseferre tradunt. Tres aut plures contra secundam Juliani responsionem. Hoc ipsum est,

abuerunt ad Sermones castigandos. ex quo primus eos deprompserat Vignerius, ex eo-

Bernardinorum codexms. unus et
collegii Parisicnsis que denuo discrepantes a Vigneriana editione lec-
Uer. Profuit in libris de Opere monachorum tomo tiones in usum Benedictinorum excerptse sunt.

exto, item Expositionum Epistolx ad Romanos, et Colbertin.e bibliothecx codices complures suppe-
ralalas tomo tertio, nec non libris VII de baptismo tias tulerunt. Erat enim bdec bibliotbeca libris vetus-

t libris IV contra Cresconium tomo nono. Alterum tis instructissima, qui omnes deinde in Regiam mi-
ppellant ad libros contra Maximinum et collationem grarunt. Intomo primo nulli adfuerunt, sed Epis-
um eodem. Diversum ab boc puto librum PP. Fu- tolx juxtaeosdem excussse sunt. Laudantur etiam
iensium coenobii S. Bcrnardi Parisiis, quod exemplar modo unus, modo duo in tomo tertio et sexto; item
'ulicnse appellare solent. tomo quarto in Enarrationibus in Psalmos Colbertini
Berxardinorum de misericordia Dei liber ms. unus r codices optimee notse (a); tres ad opus de Civitate Dei.
ludatur in libro de Opere monachorum. Passim etiam in tomo octavo eorum iit mentio, et
S. Bertini in Belgio codex perantiquus, unde eruta quidem ad librum de Hxresibus, quatuor memo-
st Epistola Augustini ad Mcrcatorem, quse in Bene- rantur ; in decimo vero ad singulos fere libros citan-

ictina primum prodiit num. 193. tur. Inter plures, ex quibus Sermones tomo quinto

Bigotiancs seu codex ms. ex bibliotbeca Emerici castigati unum

praecipue commemorant, qui
sunt,
821 notatus fuerit, Sermones de verbis Evangelii ve-
tiGOT Rothomagensis. Ex eo sunt recognita, epistolee,
liquot libri tomi sexti, de Civitate Dei tomo septimo, teri ordine, secundum quem in Bedse seu Flori col-

ibri de Natura boni, de Trinitate XV, tomo octavo, lectione plerumque laudantur, digestos complexum,

t libri sex contra Julianum tomo decimo. iisque insertos quosdam, quorum vel nihil prorsus

Carcassonensis Ecclesix liber ms. laudatur ad Ser- in ante editis, vel fragmenta solum exstabant. In li-

aones tomo quinto et ad Tractatus CXXIV inJoannis bro de Mendacio tomo sexto Colbertinus 800 annorum
Ivangelium tomo tertio. et ibidem in libro de Opere monachorum alius 900

Car.notensis, i. e. abbatix S. Petri in valle Carno- fere annorum appellatur. Ex Colbertina itidem bi-

ensi codex. Vnius mentio iit ad librum contra Men- bliotbeca nacti sunt codicem Operis imperfecti contra

lacium sexto, libros contra Faustum tomo oc-

tomo D secundam Juliani responsionem mutilum tertia parte,
avo librum contra Secundinum, qui in _Belgicis
et illum ipsum nempe, ex quo Claudius Menardus. a.
odicibus frustra quaesitus ex eo unico ab innumeris 1617 primum priores duos libros publicaverat.

nendis repurgatus esse dicitur, item librum de Na- In Colbertinam bibliothecam jam tunc, nescio an
ura et Gratia, et de Perfectione hominis tomo decimo. omnes transierant T/utanei' mss.,[unde Thuanei codices
Ab iis diversus est liber Ecclesi.e Carnbtensis, interdum censendi sunt ex Colbertina, e. g. in libro
[ui laudatur in Sermonibus. de Agone Christiano, et Bono conjugali tomo sexto.
CASALE.xsisseu Casallnus, i. e. codex ms. ccenobii Ca- Compendie.nses, vide Cornelienses.

(a) Inter bos etiam erat unus, qui Epitomen Com- stant XIV distichis, incipiunt :

nentariorum Augustini in Psalmos continebat, cui

Cantica Davidico Christum modulantia plectro,
odici propylaeum, camerae forma ad Davidis com-
Explana a tenet floridus iste liber.
dectendam imaginem appictum, conspiciebatur et
nscriptum his ad fornicem verbis Landulfus ovans :
Finiunt :

mnc libellum fieri jussit, pro quo funde preces car-

nina qui legis, etc. Ad imaginis vero pedes Orate : Atque duos inter Cherubinos voce tremenda
Jro Annone, hoc supplico. Versus subjecti con- Intonat, et rapidi fulguris igne micat.
115 si PPLEMENTLM AD OPERA S. AUGUSTIM Hti

CouniNSBS, Antiquissimi et numerosissimi. Vix A Fehrariensis abbatix codex viginti sex psalmos ex
enim ullus liber est, quin ad eosdem castigatus fue- opere Enarrationum, nempe LXIII-XCYUI, comple-
rit. Nam ab initio statim, ad Retrictationum libros, ctebatur.
librum de Ordine et Ragulam od Si rvos Dei pr»sto Fiscannensis liber ms. Notatur ad iibrum de Ma-
fuit codex 900 ferme annos praeferens ad Conf>>- ; gistro tomo p> imo, ad librum de Consensu Evangeli-
siones Corbeiensis ante annos 700 scriptus laudatur, starum tomo teru. ad libram de Catechizandis rwli-
et sic ad omnes peiie tomi primi libros, Corbeien- tnts tomo sexto, Contra advcrsarium lnjis et propheta-

sium optimae notee litmentio. rutn tomo octavo.

Qui ad Epistolas tomo secundo adbibiti sant, ple- Fi.oriacenses. Ribliothccx ! nsii mss. fre-
rique ante annos 800 aut 900 scripti dicuntur. quentissime laudantur non solum ad integros to-
Tomi tertH libri, excepto uno, omnesad Corbeien- mos, veluti secundum, Epistolas ; quaitura, Enarra-
ses excussi sunt, quorum uuus ad Qtautionum tivncs in Psalmos; quintum, Sermones complecten-
Evang. libros, 900, item alter ad libros de Consensu tcm quorum illis, qui ad tomum quartum memorau-
:

Evangelistarum, 900 aut 1000 annos habere et optima tur, anni tribuuntur 700; sed etiam ad singulos
manu descriptus dicitur. libros per diversa volumina, veluti ad Retractatio-
Ad Enarrationum in Psalmos tomo quarto B ncs et librum de Quantitate animx, primo ad omnes
libros ;

adhibiti sunt per totum opus, duo, iu eosdem tra- pene tomi tertii ad librura de Octo Dulcitii quxstio- ;

ctatus interdum plurcs, plerique ante annos 800 nibus, dc Agone Christiano, et hic quidem duo; d
scripti. techizandis rudibus, de Opert P»- monaehonm et de
Pariter in Sei'monibus tomo quinto Corbeinses tientia tomo sexto; ad libros de Hxresibus, Contra
optimae notae et vetustissimi notantur, et iu singulis Faustum, de Trinitatc tomo octavo; ad libros VU dc
pene tomi sexti libris codices 800 et 900 aunornm et Baptismo, Contra Petiliani litteras, dc Unitate Eccle-
ad libros de diversis Quxstionibus ad Simplicianum six et de Vno baptismo torao nono ; denique ad Libros
unus peregregius ante atinos mille descriptus. In li- sex contra Julianum tomo decimo.
bris dc Ciritate Dei tomo septimo praesto fuerunt duo. Fossatensis S. Mauri abbatix nescio unus an plu-
Nec parcius in tribus posterioribus tomis Corbeiensis res; sed verosimilius posterius. Adhibiti sunt ad
abbatiae librorum antiquissimorum et elegantissi- Confessionum libros tomo primo, Epistolas, tomo se-

morum fit mentio, et in ultimo quidem ad libros dc cundo ; ad libros de Consensu Evangtlistarum tomo
Gratia et libero Arbitrio, nec non de Correptione et tertio. Perantiquus laudatur ad Psalmos Graduales
Gratia unum vetustissimum ante mille annos scri- q in Enarrationum opere tomo quarto. Sermones etiam
ptum censuerunt. ex iisdem castigati sunt; item tomo sexto liber de
Aderat quoque ex eadem bibliotheca Exccrptorum divcrsis Quxstionibus XXXVIII, et de Cura pro
Eugyppii codex et liber ms. ante annos circiter 500 mortuis gerenda; tomo octavo Cotlatio cum Ma.rimino
scriptus, qui Flori seu Redx vulgati collectionem in et libri contra ipsum duo. Ad Tractatus in Evanijcliuin

Epistolas Aposloli complectebatur. Joannis laudatur Fossatense exemplar jussu Ingil-

Cornelienses, i. e. libri mss. abbatiae 5. Cornelii berti abbatis circiter 840 scriptum.
Compendiensis. Unus pervetustus memoratur ad li- PP. Franciscanorum Parisiensium codex. Hi unum
brum de Immortalitatc animx tomo primo. Plures ad librum ms. praebuerunt emendando libro </ '/

Sermones tomo quarto. bus Manichxorum tomo primo.

Abbatix de Cultura apud Cenomanos codices. PP. Flliensium axnobii S. Rernardi Parisiis codi-
Laudatur ad Epistolas, item ad Tractatus in Evang. ces mss. duo adhibiti sunt ad castigandum Oput
Joannis tomo tertio; nec non lomo quarto in Enar- Enarrationum in Psalmos. Alter psalmos sexdecim
rationibus ad Psalmos perantiquus, qui priores L XXXV ad L, alter octodecim a CI ad f.WIIl cora
psalmos complectebatur. Citatur quoque ad librum plexus erat. Sermoncs quoque ad ejusdem biblio

de Anima ct cjus originc tomo decimo. " thecae codices excussi sunt; item liber de Contintn
Dominica.norum majoris convcntus Parisiensis via tia, dc St/mbolo ad Catcchumenos sermom $
quatmr, e
Jacobxa libri mss. adhibiti sunt ad libros Confessio- S» rinoncs ilc Cantico novo, de quarta feria, dt

num et de iibero Arbitrio tomo primo, ad libros de clysmo et de Tempore Rarbarico tomo sexto.
Trinitate tomo octavo, librum dc 1'nico baptismo tomo PuiBNSrs collegii apud Totosates exemplar ad
nono, libros tres de Peccatorum meritis et remissione Stolas preesto fuit. Laudatur etiam ad librura
tomo decimo. Agone Christiano tonio sexto,
Ebrlliuienses,
i. e. 8. Ebrulphi Uticensis codices. Ecclesix S. Gatiam Turonensis codex optim;r no
Laudatur ad librum de Immortalitatc animx et de laudatur ad Enarrationes in Psatmos, comptaxna
(juaniitatc animx tomo primo, ad librum de AQOM tnin jiriorcs ; item ad libros de Trinitatc totno oct
ChrisUano et de Cura pro tnortuis ijcrcnda, aliosque Libri mss abbatim Gbmmiticbnsu creberrima 1

libros toino sexto. dantur. Ex iis castigantur Bfistelm, Smn- . /

Codex ms. D. Antonii Faire, do<:torts thtol, l'a- ratioms in PtC Imot, et ex uno eorum opus dt I

ris. praebuit librum dc Fide, Spe et Charitate; et li- Dei. Porro in primo tomo libri dc liOtfro Arlntrio,

bros de Civitatc Dci. Qenesi contra Atanichxos, •! Moribus Ecclcsiw cath

 .

NOTITIA UTTERARIA IN S. ALGUSTINUM. 118

B, di Moribus Maniehmrvm et dc vcra Rcligione; A mones comprehendentem. Unus adfuit libris de Ci-
Itrtio, libri dc Consensu Evangclistarum, dc Scr- vitaie Dei, item ad Confessionum libros tomo primo i
me Domini in monte et Tractatus in Evangclium libros dc Scrmonc in monte tomo tertio ; de Agone
annis ; Symbolo ad Catcchumcnos ser-
in sexto, de Christiano tomo scxto ; de Trinitate tomo octavo \ li-

ones quaUtor et qui ibidem proxime sequuntur bros sex contra Julianum tomo dccimo.
rmones dc Diseiphna Christianu, de tmpore Bar- Exemplar Xicolai Manessier, doctoris theologi Pa-

. Cantico novo, ete. risiensis et socii Sorbonici, jnxta quod liber dc Gratia
GiNOFEViEUS, i. e. liber ms. bibliothecoe abbatix ct libcro Arbitrio, nec non de [Correptione et Gratia ad
Genofevx Parisiis laudatur in hbro de bcata Yita Prosperum et Hilarium libri duo, i. o. libri dc Prxdc-
mo primo; ia libris de Conscnsu Evangelistartm stinationc sanctorum >t Dono pcrscverantix, tomo dc-
mo tertio in libro de diversis Quxstionibus octo-
: cimo emendati sunt.
nta tribus et de Quaestionibus ad SimpKcianum tomo Liber domini Maran, archidiaconi Ecclesix Tolosa-
xto ; in libro de Natura et Gratia tomo dccimo. tcnsis. Adhibitus est emendandis Epistolis ; item libro
Georgiants, i. e. codex Domini dc S. Georges, ca- de Utilitate credendi, contra Sermonem Arianorum, et
onici comitii Lugdunensis,posi episcopi Clarxmon- libris Collationis cum Maximino et contra eum tomo
B
m',et, cum ad hnem opus Maurinorum properaret, octavo.
chiepiscopi Turonensis a rege designati. Adhibitus Martinensis liber citatur ad libros de Genesi con-
t ad libros de Consensu Evangclistarum tomo ter- tra Manichxos tomo primo. Fortasse idem est, qui
o; ad librum de divcrsis Quxstionibus octoginta tri- frequentius nomine Sagiensis venit.
us tomo sexto ad libros de Baptismo contra Cresco-
; Medardensis liber laudatur ad Regidam ad Servos
ium et de Vnico baptismo tomo nono ; ad libros de Dei tomo primo.
eccatorum meritis et remissione et de Spiritu et Lit- Metensis vide Arnulphensis.
ra tomo decimo. Michaelini, i. e. monasterii et abbatix S. Michaelis
S. Germani a Pratis in suburbio Paiisiensi codices de monte in periculo maris codices frequentissime per
ermulti vetusti et elegantes collati sunt ad integros omnia decem volumina citantur, quod plures fuisse
)mos Epistolantm, Sermonum, Enarrationum in liquidum est testimonium, licet ubique fere unus
salmos ; duo ad opus de Civitate Dei, ad tractatus tantum appellari solet, semel duo ad libros de Nu-
i Evangelium, itemque in Epistolas Joannis tomo ptiis et Concupiscentia memorantur. Castigata sunt ex
rtio ; tomi primi, tertii,
unus alterce in plerisque eis. Epistolx, Sermones, Enarrationes in Psalmos, libri

exti, octavi libris opem tulit, ex quibus is, qui ad q de Civitate Dei, tum plerique, et tantum non omnes
ibrum dc Mendacio collatus est annorum 800, et ad tomi primi, sexti, octavi, noni et clecimi ; pauci tameu
ibrum de Bono Viduitatis mille, aut amplius aesti- tertii.

oatur. Exemplar Germanense valde insigne, quod Navarrici collegii seu gymnasii, Parisiis, codices.
ecens tunc eidem bibliothecse donaverat dux Noa- Hujus exemplar amplissimum laudant ad Epistolas.
iensis, usum praestitit libro de Agone Christiano tomo In Sermonum quoque et librorum de Civitate Dei re-
exto. cognitione uno ejusdem bibliothecse usi sunt. Porro
Collegii Gervasiani apud Parisios codex amplus et Navarricus laudatur ad Soliloquiorum libros, ad li-
legans laudatur in Epistolis. brum de Moribus Ecclesix catholicx, de Moribus Ma-
Jolyense exemplar pertinebat ad dominum Joly. nichxorum, et de Vera Religione tomo primo; Navar-
\x eo emendatse dicuntur Epistolx. Citatur etiam rici duo ad librum de beata Vita, librum de Magistro,
n Expositionibus in Epistolas ad Romanos et Galatas ibidem ; ad unum eorum recogniti sunt libri de Con-
omo tertio. Jolyensis codex annorum 800 laudatur sensu Evangelistarumtomotertio ad duos itidem liber ;

id hetractationes. de diversis Quxstionibus octoginta tribus ; ad unum

Laudcnensis Ecclesix codices citantur ad Epistolas rursus liber de Fide et Symbolo, liber de Agone Chri-
XSermones. Priori loco antiquissimi audiunt. Fre- ^ stiano et de Divinatione dxmonum tomo sexto
[uenter imprimis adfuerunt castigandis quampluri- Noaliense exemplar, vide sub Germanensibus.
ni tomi sexti libris, ad quos identidem Ecclesix Noviomensis ecclesiae mss. annorum ad minus 600
,audunensis libri raemorantur. Non diversos puto ab ad Enarrationes in Psalmos emendandas adhibiti sunt.
iis, quoad dorcicilium, tomo sexto ad librum de Illustris familise Phimarconensis codex corticeus,
lono viduitatis, Laudinensis Ecclesix Majoris dicun- quem olim NarbonensislEcclesiss, fuisse Benedictini
ur (a). Ac posteriori titulo imprimis frequenter ci- suspicantur, in sermonibus usum praestitit. Ex eo-
atur liber ms. tomo octavo, semel nono. dem Epistolx dux, 42 et 46, perbreves, ad Pauli
Laudcnensis Abbatix S. Vincentii codex libris de num. antehac ineditse erutae sunt.
Xvitate Dei tomo septimo et de Trinitate tomo octavo Carthusia Portarum Bugiensis provincicix in Gallicis
tsui fuit. pra^buerat exemplar ms. librorum contra secundam
Lyrensis abbatix codices collati sunt ad tomum Juliani responsionem.
(uartum, Expositiones in Psalmos, et quintum Ser- Pratellenses, i. e. abbatix S. Petri de Praiellis co-

(a) Sed codex ad libros Retractationum commemoratus ex Archiva Laudina ad Anglicanos pertinet.
II!) SLPPLEMENTLM AD QPERA S. ALGLSTINl 1-2(1

annos G00 exarati laudantur in opere A

dices mss. ante Denique ex uno emendati sunt tomo7»o«o, libri de
Enarrationum in Psalmos; ad eosdem recensiti sunt Baptismo ; decimo, libri de Pcccatorum meritis et re-\
Setmoncs, et singuli libri ex mediis tomis, e. g., Btf- missione, dc Spiritu et littcra, et de Anima et cjus
traetationes, de Libcro arbitrio et de Genesi contra Ma- origine.
nichxos, tomo primo; de Consensu Evangelistarun, Libri IUiMi. Regia bibliotheca Parisiensis jam Uun
de Sermone in monte, et Tractatut in Evang. J<<>iitnis satis magnam libioium mss. Augustini complexa erat
tomo tertio ; liber de Catechizandis rudibus, de sancta copiam, nunc vero, migratis in eamdem Colbertiuis
Yirginitate,de Conjugiis adultcrinis, dc Mendacio, dc et Thuaneis singulas fere catalogi eorum paginas Au-
Vnti< utia ad duos liber de Cura pro mortuis <jc-
; ct gustinus occupat. Tanto magis juvat scire, qui in
randa, tomo sexto. Nec parcius laudantur tomo octavo, usumconversi sint, quo rectius de UDiversis judicari
ubi libri c.ontra Faustum, contra Advcrsarium legis ac queat. Igitur ad Rcgios codices singuli fere, duobus
jwophetarum, contra Sermonem Arianorum, el de Tri- tribusve exceptis, tomi primi lihri castigati sunt.
nitate ; et nono ad libros contra Epistolam Parme- lidem ad Epistotas praesto fuerunt, non itcin in tertio

niani, de Baptismo, contra litteras Pctiliani ; denique et nono tomo.

decimo ad libros de Peccatorum mcritis et rcmis- Sed in Enarrationibus in Psalmos adjuti sunt co-
sione, de Natura Gratia, de Nuptiis Concupiscen-
B quem descripserunt Est Liber mira;
ct et dicc Regio, sic : «

tia, de Anima etejus origine, ad libros quatuor ad Bo- magnitudinis et in duos nunc tonios divisus, qui in
nifacium contra duas Ejristolas Pelagianorvm, ad li- prima pagella vacua pnefcrt lloc immensum opus :

bros porro sex contra Julianum de Gratia ct libcro donavit mihi vir cgrcgius, Dominus Joannes Bocar
Arbitrio, de Corrcptione et Gratia, ad libros denique poeta nostri temporis, quod de Florentia Mcdiolanum
dc Prxdestinatione sanctorum et Do?io perseverantix. ad me pervenit l'i'6'6 April. 10. Quod Fiancisci Pe-
Poxbnsis codex laudatur ad librum de Continentia, trarchaemanu iuscriplum intelliges ex data ab ipso
additusque, jam in Colbertinis eum reperiri. ad Hocaccium epistola, quai Variarum in Veneta est
Rkmenses. Hoc nomine quidem duo generis ma- 21, in Basileensi 22, incipiens, Bcasti me numerema-
nuscripti intelliguntur, ecclcsix '
cathedralis Remcnsis gnifico, etc, ubi Augustini in Psalmos opus immen-
scilicet et abbatix S. Rcmigii Rcmis ;
plerumque ta- sum totum uno voluminc comprehensum, Bocaccii be-
men nuda illa appellatio libros Ecclesia*. catbedralis nelicio sibi transmissum testatur, scribens Mediolani
significat, quorum unus profuit libro de Magistro v idus Maii. » Hanc Petrarchae epistolam Benedictini
tomo primo ; Epistolis, libris de Fide et Opcribus, de hoc ipso tomo post indices pncfationibus subjunctos
Bono conjugali, de sancta Virginitate, de Cura pro r recudendam curarunt.
mortuis gerenda, tomo sexto; libris de Civitate Dei, Porro ad Sermoncs, tomo guinto, preeter alia

tomo septimo ; libris contra Sermonem Arianorum et exemplaria ex bibliotheca Regia, adfuit unum volu- j
dc Trinitatc, tomo octavo ; denique libris de Natura men singulare, a Jacobo Sirmondo occasione Ser-
j
et Gratia, de Pcrfectione justitix hominis, de Gratia et monum a se editorum laudatum, complectens duas
libcro Arbitrio, de Correptione ct Gratia tomo dccimo. priores partes collectorii Sermonum Awjustinianorum
REMiGiEiNSES, i. e. abbatix S. Rcmigii Remensis li- Roberto de Bardis, Cancellario Parisiensi, auctore,
bri. Unus adhibitus fuit libro de Quantitatc animx, adornati (a).

tomo primo ; libris de Consensu Evangelistarum, Tra- Nec pauci, immo singuli pene libri tomi scxti cx
ctatibus in Evang. Joannis, tomo tcrtio. iisdem castigati sunt, ex quibus unus ad librum
Pariter tomo quarto plurium in eosdem Psalmos tra Mendacium censelur annorum 000.
copia fuit, quorum alii ante annos 500, alii ante 800 Ad libros de Civitate Dci recensendos duo suppe-
descripti erant. Plures item consuluerunt in Sermo- tebant. Duo iUdem ad librum de Hxresibus ad Quod-
nibus. Tomo sexto vero profuerunt in libris de Fidc vultdeum, tomo septimo.
ct Symbolo, de Agone Christiano, de Opere monacho- Vnus denique adhibitus est tomo decimo libris de
rum et de dxmonum. Remigianus unus D Gratia et libi.ro Arbitrio, nec non dc Correptione ct
Divinatione
laudatur quoque ad libros de Civitate Dei, et tomo Gratia, item dc Prxd> stinatume sanetonim tt Dono
octavo ad libroscorcfra Maximinum et Collationcm cum persevcranti.v.
ipso, duo vero ibidem in libris dc Trinitate. Libcr Regiomo.ntensis. Ad hunc, paucis exoeptis,

(a) De hoc Collectorio ipsi Henedictini

in Prsef. ad de ornamcntis et imptdimentis Ecclesi» tiot fi<irlium,
tomom quintum haec referunt: « Robcrtus dc Bardis, m reiributionibvt uUimit bononm $t malorum.
<!<•

Parisiensis Cancellarius, aliam pulchriorem ac ma- Servatur in bibliotheca Hegia mauuscriptus onos,
gis ingeniosam (quam vulgata, quam ante recensue- quo primtB dasB istius collectionis partes continen-
rant) instituerat Sermonum distributionem in Col- tur ; et m
Colbertina duo, in quibus index Sermo-
lcctorio, ut vocat, Sermonum Augustini, numquam num iliarum quinqoe partinra reprsesentator. <

vulgato, qood trecentis annis abhino retro elapsis rum, judicant, lieet Sirmondus in prsed Moram XL
excogitavit, iisdem Sermonibus in quinque partes Sermonum afflrmet, in recentendit ><i lisque
discretis. In prima parte collecti sunt Sermonet <lc Awjustini operibus... minime contemnendum
quibutdam gestis et sanctU veterii Testamenti. In se- berli suffragium : tamen adoiterinos Sermones prope
cuwiti jituif <i< solt mnitatibut ct $anetit novf T> st<im< nti. innumeros admisit, ut qni inprima Collectorii parte
In tertia dc vcrbis ct tcripturit r>t<r<* Tettamenti. In solos legitimos relinqucrot, istam pene ad nihilum
quarta deverbis et teripturit novi Trstamniti. In <iuintn reduceret, etc. »
 ;; . ;,.

NOTITIA UTTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 122

nnes tomi primi libri excussi sunt. Laudatur prte- A bujus bibliotbecaj setatis aliquanto recentioris. Thco
rea in sexto ad librum de M> iviacio. doriccnscs ad S< rilMMWS quoiue prsesto fuerunt in ;

Liber ms. abbatix Sagiensis S. Mnrtini. Juxta oum tomo octavo vero nonnisi libri de Trinitate opem
censiti sunt libri de Sermone in monte tomo tcrtio hinc experti sunt.
>er Mendacium et de Opere Monachorum
contra Libri Bibliothccx Tuiane.k. Ex Thuaneo annorum
mo sexto libri contra Faustum et contra Scrmo-
; 700 vel 800 recogniti sunt Confessionum libri. Idem

m Arianorum, tomo octavo ; libri de Anima et ejus fortasse est, quocum collati sunt in eodem tomo li-
igine, toino decimo. bri de Bcata Vita, Soliloquiorum, de libero Arbitrio,
Serciensis, i . e. S. Sergii Andegavensis liber lau- de vera Religione et Regida ad scrvos Dci. Libri de
itur tomo primo ad libros (/; Quantitate Animx et Ordine duobus gavisi sunt. Tomo tcrtio citatur Thua-
•
libero ad Expositionem inchoatam Epi-
Arbitrio; neus ad Expositioncm quarumdam propositionum ex
olx ad Galatas; ad librum ete Agone Christiano. Jipistola ad Romanos, nec non in Expositione in-

Sigiramnensis, i. e. abbatix S. Cygiranni choata Epistolx ad Galatas.

u Ctgiraiinensis. Notatar iu libris </t' Boho vidui- Vahe.nsis liber memoratur ad Confessioncs.
tis et contraMendacium tomo scxto ad libros de ;
Ykdastini, i. e. libri abbatix S. Vedasti Atreba-
hitatc Dii, tomo septimo; ad librum arf Orosium tensis. Laudatur Vedastinus codex tomo primo ad li-

ntra Priscillianistas, tomo octavo; ad libros contra bros Retractationum, Confessionum, de beata Vita, de
'teras Pttiliani, contra Cresconium et de Unico bap- Ordine, Solihquiorum, de Immortalitate animx et de
swio, tomo nono idemque ad
libros de Peccatorum
; Genesi contra Manichxos ; item ad Epistolas tomo
eritis et ad librum de Xatura et gratia,
remissione, secundo
l Perfectione justitix hominis, item ad librum de Victorini, seu codices abba'ix S. Victoris Pari-
ratia Christi et de Peccato originali, de Nuptiis et siensis. Re-
Tres suppetebant ad castigandos libros
mcupiscentia et de Anima et ejus Origine, tomo de- tractationum et Confessionum, de Ordine, de Magis-
mo tro, de Quantitate animx, de Moribus Manichxorum

Codex Silv.e majorensis. Ejus fit mentio ad libros duo in libris contra Academicos, de Immortalitate
? Consensu Evangelistarum tomo tertio. animx, de Genesi contra Manichxos et moribus Eccle-
Silvanectensis Ecclesix exemplar suppeditavit six catholicx ; unus in reliquis primi tomi paucis ex-
pistolas et /i'6ros de Civitate Dei. ceptis. Profuerunt, porro emendandis Epistolis et
Sorbo.nici. Modo unus, modo duo, immo tres iden- Sermonibus, tomo secundo et quinto nec non libris
dem adbibiti sunt ad quos tomus C Quxstionum Evangeliorum, Quxstionum
singulos fere, XVII in
'imus complectitur libros. Matthxum, tomo tertio; item libris de Diversis qux-
Ad eosdem excussse sunt
pistolx, secundo tomo libri Quxstionum Evange- ; stionibus ad Simplicianum, de Octo Dulcitii quxstio-
orum tomo tertio ; Sermones, quinto ; et in sexto vix nibus, de Fide et Symbolo, de Agone Christiano, de
es aut quatuor numerabis, qui ex iisdem non fue- Catechizandis rudibus, de Bono viduitatis, de Menda-
nt castigati. Tomo octavo laudatur codex Sorboni- cio, contra Mendacium. de Opere monachorum, de
is ad librum contra Adimantum, contra Epistolam Cura pro mortuis gerenda et de Patientia. Similiter
[anichxi, de Natura boni, contra Adversarium legis libri tomi octavi, de Hxresibus, adversus Judxos, de

prophetarum, ad Orosium contra Priscillianistas, Utilitate credendi, de duabus Animabus, contra For-
mtra Sermonem Arianorum, contra Maximinum. tunatum, contra Adimantum, contra Epistolam Mani-
ibri vero de Trinitate ad quinque Sorbonicos recen- chxi, contra Faustum, Acta cum Felice, liber de Na-
ti sunt. Tandem in tomo decimo vix quatuor sunt tura boni, liber ad Orosium contra Priscillianistas ad
i omnibus, qui non ex uno saltem Sorbonico emen- unum vel duos Victorinos excussi sunt nec non liber :

ati fuerint. deunico Baptismo, tomo nono; liber de Gratia Christi

Suessionensis abbatix B. Marix liber unus libris et liber de Peccato oriyinali, libri de Nuptiis et Con-
e Civitate Dei recognoscendis profuit. D cupiscentia et libri sex contra Julianum tomo decimo
Tellerian.e bibliothicx codices. Duo fere laudan- Vindocinensis abbatix libri. Libri Soliloquiorum
lr in recensione Epistolarum frequentissime. de Immortalitate animx, de Quantitate animx, tomi
Libri Theodorice.nses, i. e, abbatix S. Theodorici primi ex uno castigati sunt ; item Epistolx tomo se-
rope Remos. Unum Tbeodoricensem, qui olim Hinc- cundo, Enarrationes in Psalmos, quarto, et Sermones
lari Remensis fuerit, laudant ad Retractationes. tomo quinto. Unus quoque adhibitus est ad libros de
escio an idem sit, cujus etiam ad libros contra Civitate Dei, tomo septimo. In tomo tertio collati
.cademicos, de Ordine, de Genesi contra Manichseum sunt cum uno libri de Consensu Evangelistarum, de
\ tomo primo fit men-
de Moribus Ecclesise catholicse Sermone in monte, Tractatus in Epistolam Joannis
Passim dicitur optimx notse et ad libros de Or-
o. cum duobus, Tractatus in Evangelium Joannis tomo ;

ine, nongentorum fere annorum, quae temporis nota sexto libri de Agone Christiano et de Patientia ;
tomo
l aetatem Hincmari con' enit. Ad eosdem emendatee octavo libri contra Faustum et de Trinitate.
unt Epistolw. Vetustissimus et optimee notae ms. Uticensis, vid. Ebrulphensis.
itatur ad Tractatus in Epistolam Joannis tomo tertio b) Itali.

i Enarrationibus in Psalmos tamen usi sunt libris Vaticani, quorum scilicet variantes lectiones,
123 SUPPLEMENTLM AD t)PEKA S. AUGUSTINI. 12*

collectae olim per selectos viros, qui post Lovanien- A Confessiones, scilicet unus Bodlei. et Laud. et Mert.

sem editionem denuo castigamlis S. Augustini ope- duo quinque ad libros Soliloquiorum, nempe unus
;

ribus auctoritate Clementis VIII incumbebant, cum Bodl., duo Mert. totidem Cant.
Benedictinis communicatae fuerant. Haec de codicibus ex iis indicibus, quos singulo-
Generatim ad plurcs eorum recognitae sunt Epi- rum librorum lectionibus discrepantibus ad calcem
stolx; qu&nque adbibiti sunt in libris dc Civitate Dei, genuinorum scriptorum cujusque tomi Benedictini
unus ia EnarraUonibus in Psalmos ad priores qua- PP. adjecerunt. Alios paucos, quos interdum in ipsis

dratjnitn novcm Psalmos. Deinde, uno excepto, ora- notulis textui subjunctis aut in farragine variantiura
nes tomi primi libri cum Vaticano aliquo codice, laudant, inde excerpere non vacat. Operae vero sit

Regula ad servos Dci etiam cum duobus, collati sunt. impressos etiam codices antiquiores fere, quos in sin-
Similiter in tertio tomo vix tres reperiantur, qui ad gulis libris castigandis adhibuerint, consiguare, si

hosce codices non fuerint emendati ; libri de Ser- quidem bi ipsi mss. instar censendi sunt, quos illo-
mone in monte ad duos; libri deConsensu Evangeli- rum temporum incuria, modo semel impriraendo
starum ad quatuor. In sexto itidem modo duo, ple- operi vacassent, parvi ducebat et nulla memoria
rumque tres, vel etiam quatuor, immo quinque proesto dignos.
B
fuerunt. Similiter in tomo octavo duo tantummodo Igitur in primo tomo ad libros Rctractationum sub-
libri sunt, quibus non auxilii aliquid ex iis accesse- sidio fuerunt editio Amerbachiana (a. 1505 et

rit, cum aliis duo, aliis quatuor, quinque, sex, ut li- priraa Erasmi ; ad Confcssioncs praeter easdein Ba-
bris contra Faustum ;
quin libris de Trinitate, unde- diana, quo nomine illa opuscula appellant, quae Jo-
cim adeo exemplaria adhibita esse notatum reliquo- docus Badius a. 1520 per Joannem Parvum excudi
runt. Parcius profuerunt tomo nono: quippe duo curavit, et Arnaldina (versio), quae a. 1649 ad duo-
tantum juvarunt libros contra Epistolam Parmeniani decim mss. codices recognita prodiit. Ad superiores
et libros VII de Baptismo, unus collatus est cum li- tres porro recogniti suut libri contra Academicos, de
bro de Unico Baptismo. Sed in decimo, si duo dem- beata Vita, de Ordine, de lmmortalitate animx, de
pseris, singuli ad libros Vaticanos non raro quatuor Magiftn ad solas Bad. et Erasm. libri Soliloquio-
;

aut quinque sunt recogniti. rum, de animx, de libero Arbitrio : ad

Quantitate
Christin.kani quos vocant codices, i. e. mss. Bad., Erasm. et Arnald. recentiorem, libri de Mo-
Christianx reginx Suecorum, fortasse Vaticanis accen- ribus Ecclesix, catholicx de Moribus Manichxorum ,

sendi sunt. Nam

tum nondum ad Vaticanam bi-
si de vera Religione ; ad Amerb. et Erasm. libri de Mu-
bliothecam pertinebaut, certe postmodum illati sunt. C sica, de Genesi contra Manichxos, Regula ad senos
Sed hoc praeterea interest inter eos et reliquos dis- Dei.
criminis, quod Vaticani, quos appellant Maurini In tomo sccundo Epistolarum editioncs laudantur
Patres centum et quod excurrit annos collati essent sequentes Amerbachiana a. 1493, in-fol.
: Badia- ;

hi nunc demum et, ut mihi quidem videtur, ab ipsis na, Parisiis, 1515, et Erasmiana Bas. ap. Frob.
PP. oculis usurpati sunt. Laudant autem unum tomo 1528.
primo ad librum de Moribits Manichxorum, quem In tertio tomo notarunt ad libros dc Consetuu Evan-
fortasse una cum parte Enarrationum in Psalmos gelistarum editionem ejusdem Jodoci Badii, quam ex
complectebatur. Nam ad hoc opus praesto fuerunt rccensione Augustini Ratispomnsis excudi curavit
duo, unus, qui septemdecim ex prioribus psalmis, Lugduni 1497, et Erasmianam a. 1528 ; ad libros de
nempe XXXIV-L : alter, qui posteriores triginta Sermone Domini in Monte praeter Erasmianam et

duos exhibebat, a CXIX ad CL. Amerbachianam (a. 1506) editionem Jacobi Mares
Homanus codtx libri Augustini de Gestis Petagii. challi,Lugdun. 1520: ad libros Quxstionum Evan
cujus variantes lectiones ad oram libri sui annota- getiorum et Quxst. XVII in Matthxum eamdem Ba-
verat Marcus Velserus. dianam, nec non Erasm, et Amerbach., ad Tracta
Florentinj, i. e. tres mss. in bibliotheca Ducali » in Jo. Evaiujclium, Bad. et Erasm., ad Tractatus
Florentiae existentes, quorum in eodem de Pelagii Epist, Jo. Amerb., Bad. et Erasm., ad Expositio
gestis libro variantibus usi sunt. quarumdam Propositionum in Epp. ad Romanos
c) Anglicani. Galatas, nec non Expositionem inchoatam Epistolx
Absoluta jam tota editione transmissa? sunt ex ad Rom. (quae in Gallicauis mss. non reperta, emen
Anglia lectiones variantes octo fere codicum per E. data est unius Vaticani ope) Amerbach. et Erasm
Bernardum, astronomiae in Oxoniensi Academia pro- In tomo quarto ad Enarrationes in Psalmos prses
fessorem, ex quibus in secunda demum tomi primi fuerunt lib. Bas. per Ja. Amerbach. 1489 excu.-u*. «

ad quem unice spectat, editione correctiones ali- Erasmiana 1529.

quot translatae sunt. Erant autem trcs ex bibliotheca Sermonibus in qiunto lomo castigandis adhibi
Bodleiana, ex collegio Mertonensi duo, unus ex Ar- sunt ediliones, Amerbachiana a. 1494 et

chiva Laudina, duo Cantwtricnscs (a). Priores sex Erasmiana a. 1571, Sirmondiana 1631, et Supplc
adhibiti sunt ad Rctractationum libros ; quatuor ad menti Vigneriani ed. altera Ifl

(a) Sic enim interpretor compendium illud vocia Cant.

 .

NOTITIA LITTKHAUIA IN S. AK.USTINFM. 126

toino sexto ad librum de Diversis qvssstionibut A line secundi, qui contingit in prima pagina folii 23,
oginta tribus consultie sunt Lugdunensis, qiue Au- nulla prorsus forraula exstat. Littera sunt Golhicse,
stini Hatisponensis cura apud Joannem Trechsel breves et pingues, quse, licet niultaj verborura ab-
1497 excusa est, et Erasmiana a. 152S; ad libros breviaturae ac litterarum notae sint inspersoe, ocu-
Diiersis qiuestionibus et de Catcchizandis rudibus, listamen nequaquam ingratoe accidunt. Ad Gunthe-
fide et Operibus Amerbacb. et Erasm., ad li-
De rum Zaincr, typographura Augustanum, qui ab anno
un de VIII Dulcitii quaestionibus et de Fidc et inde 1408 decem fere per annos ibidem libris impri-
mbolo, ea?dem et Lugdunensis ante laudata ud ; mendis operam navavit. referri solet. Certe inter
hiridion de fide, spe et charitate prseter Amerb. plura cum Augustini, tura aliorum opuscula hisce
Erasm. editiones Lamberti Danaei et Ant. Arualdi; libris plane conformia, nec raro uno volumine cum
ldem ad librum / Agone Christiano prseier Amerb. iisdem comprehensa, qua; quidera manifesto se unius
Eiasmianam, ed. Job. Parvi a. 1513. ejusdemque familije esse prolitentur, uua occurrit
Jbri de Civitate Dei torao Thomx a Kempis de Imitatione Christi editio cum
septimo recoguiti sunt
ed. Venetam Vindelim 1470, Amerb. a. 1490, et subscriptione per Gintheum (sic) zainer ex reutlin- :

asm. 1529. genpgenitum littcris impressi ahenis, unde de caeteris

Denique Amerbacbiana et Erasmiana editiones B conjecturam haud improbabilem viri in his litteris
am per totum tomum octavum, nonum et decimum exercitatissimi capiunt. Vide, quos laudavimus oc-
libitae fuerunt. casione similium quorumdam Hieronymi opusculo-
Ex quo indiculo librorum impressorum etiam boc rum tom. I, p. 488. Nuper etiam cl. Braunius in Not.
tet, Romanas et Venetas aliasque insigniores sin- H. Lit. (1788), p. 38, hanc editionem retractavit,
ilorum operum Augustini editiones, quibus si uti IV. — (7) De Moribus Ecclesix catholicx.
luissent, carere non poterant, praeter unam de
Hujus dux exstant versiones Gallicx iisdem aucto-
vit. Dei a Beneiictinis Patribus esse neglectas. ribus, qui librum de vera Religione transtulerunt,
AKTICLLLS SECLNDLS. quem videsis.

Aunales editionum siugulorum Augustini librorum. V. — (9) De Quantitate animx.

S I. Genuinorum librorum. Sine anno, loco et typogr.: in-fol. S. Augustini liber

1. — (!•) Contra Academicos.

de Quantitate animaB* « De charactere omnique hu-
jus voluminis descriptione plura disseremus ad li-
Seorsim bi libri numquam prodierunt. Attameu in
bros Soliloquiorum ex eadem officina emissos. In
impluribus antiquis opusculorum Augustini collec-
prsesenti notabimus tantummodo, constare illud fo-
snibus primum fere locum occupant, de quibus in-
liis 29, ac plerumque cum uno vel pluribus ejusdem
a tiet mentio. Gallice conversi sunt juxta Bene-
generis compactum inveniri, in quibus
impressis
ctinorum editionem a Villefortio.
insequalis pariter foliorum numerus deprehenditur.
1703. Paris, chez Elie Josset; m-12. «Les livres de
Ex quo sequitur, manifeste fuisse ea omnia conti-
i. Augustin contre les pbilosopbes academiciens,
nuo ac una serie excusa. » Sic apud Braunium in
rec le Traite de la grace et de la liberte, traduits
yotit. Hist. Lit. p. Speculum pec-
38 : adhseret illi
l Francms sur 1'edition des PP. Benedictins, par
catoris in nostro exemplari compacta sunt Solilo-
;
. Villeford ou Villefort. » Cat. Bibl Reg. Jour-
quiorum libri duo Speculum peccatoris, de Quantitate
il des Savans, 1703, p. 221.
animx et Soliloquium de Arra animx. Exorditur in
//. — (3) De Ordine libri duo.
summa pagina titulo Aurelii Augustini Hipponensis
:

Latine numquam seorsim excusi sunt, sed Gallice episcopi liber de aie quantitate incipit feliciter. Desi-
>s convertit Villefortius una cum libris de libero nit in extrema folii ultimi : Explicit liber Aurelii
rbitrio et de Doctrina Christiana, de quibus suis Augustini de anime quantitate.
cis. Augustiniani hujus libri artificium omnemque in-
III. — (4 ) Soliloquiorum libri duo
D
dolem late explicavit et commentarium quasi in
Horum unam tanturamodo eamque vetustissimam eumdem contexuit sub extremum sseculi prasteriti
litionem Latinam reperire potuimus. Nam plera- homo doctus Siculus in opere sequenti Animx hu- :

ue hujus nominis edita ad spuria pertinent et infra manx natura ab Augustino detecta in libris de animx
nobis commemorabuntur. Hanc vero accipe. Quantitate, decimo de Trinitate et de animx Immorta-
Sine anno, loco et typogr. in-fol. S. Augustini Soli-; litate exponente Michaele Angelo Fardella, Drepa-
quiorum libri duo. nensi, S.Th. D. et in Patavino Lyceo astronomix et
Volumen est foliorum 23, lineis latis 35 per pagi- meteorum professore, eminentissimo Henrico de Noris,
im impressum. Exorditur verbis : Aurelii Augus- S. R. E. cardinali consecrata. Venetiis, sumptibus
nt episcopi lpponensis incipit Soliloquium liber pri- Hieronymi Albricci 1698 Cujus argumentum ; in-fol.
us feliciter. Similiaque babes in fronte libri secundi expositum est in Actis Erudit. Suppl. III, p. 302-
lio 11. In fine primi : Aurelii etc, explicit. Ast in 307. Contractius habetur in M. Bibl. Eccles. Colo-

• Numerus uncinis inclusus qui prsemittitur huic quem adeptus est quisque liber in catalogo supra
tulo sequentibusque. respondet numero ordinali habito col. 1i et seqq. Edit.
 ;

12"
SUPPLEMENTUM AD OPEIU S. AL'l'.LSTIM. i28
niensi, p. 720 sq. [pse auctor denuo ideam operis sui A dendi ; ejusdem libellus de Catecbizandis rudibus.
delineavit epistola inserta Diario Italico, Giorn Cat. Bihl. h><j. Paris,
di Minerva T. III part. i, p. 20, Ve?ietiis apud Albric- IX. — (10) De Sermonc Christi in monte.
cium 1708, hoc litulo Lcttera al IUustrissimo
in-fol., :
1G83. Paris, chez AndrC Pralard; »-42, «; Lcs
ed Eruditissimo Sig. Antonio Magliabccchi, Bibliothe- Commentaires de S. Augustin sur le Sermon d< N
cario del Sercnissimo Gran Duca di Toscnna, in cui si S. sur la montagne, qui contiennent toutes les !>"•-
contienc 1'aryomento, e Vidca della sua opera gid ///- gles de la morale chretienne, traduits en fraucois
timamente stampata col titolo, Animx humanx natura par Pierre Lombert. » Capita singula argumentis ^unt
ab Augustino detecta, etc, testante Antonio Mowji- instructa. Cf. Jovrnal des Savans 1683, n. XXIII.
toremBibl. Sicula T. N, p. 71 (a). p. 273.
VI. — (10) De HbcroArbitriolib. trcs. 1767. Mantova, in-8° « 1 due libri di S. Agostino,
1524. Basileae, in-8° D. Augtistini de libero Ar- per ispiegare il Bagionamcnto del Bcdentore a' Di-
hitriol. III. Ad fidem CAit. Bibl. Trajcct. p. n, p. scepoli sul Montc, etc, trad. in Ital., con note del
59, laudant Colonienses. P. Agostino yicolo Bianchi. » Cat. Bibl. Firm.
1368. Colonix in-12 Iidem libri in Enchiridii Plura de his libris disputare Bich. Simonium in
formam redacti. Ejusdem de Praedestinationc et Gra- i:
Hist.Crit. Commentnt . X. T. cap. 17 monent Colo-
tia liber unus. Laudant Posscvinus App. p. 154, nienses ; non item B.rlii sunt in librum observata,
Hendreich Pand. Brandb. p. 341. Cf. lib. de Gratia. qua» iidem laudant cx Dictionario ejus v. Scptimius
Gallice reddidit Villefortius cum libris de Doctrina Acindynos; sed ibi simpliciter exponitur historiola,
Christiana. quam Constantii temporibus Antiochia1 sub Acindy-
VII. — (13) De vera Bcligione. no prsefecto accidisse Augustinus narrat cap. 50
Singularem hujus libri editionem Yenctiis, 1484, lib. i.

in 4° procusam laudant Colonienses; sed perperam. X. — (23, 24, 25) Augustinus in Epistulas Pauli.
Nam quam illi viderint, ea nibil amplius fuit, qnam 1400. Parisiis, per Udalr. Hering et Bcrth. II m-
particula et quidem extrema, Opusculorum ibidem bolt. » Divi Augustini in sacras Pauli Epistolas
editorum unde ex subscriptione ad calcem proposita
; nova et hactenus abscondita interpretatio per ve-, :

licebat hariolari. nerabilem Bedam ex innumeris illius codicibus miraJl

Versiones. industria summoque labore collecta, ubi quid pri-
Duas
illius versiones Gallicas jam supra obiter mum ammirari debeas, non fa:ile judicabis divi-| :

commemoravimus. Prodiere autem. q numve interpretis ingenium aut singularem Bedaej :

1G47, Paris,chez Anton. Vitri , in 8° « Le livre de in excerpendo pariter et expingendo sollertiam.

S. Augustin. De la veritable religion, traduit en Utcumque sit Abissalem ibi comperies eruditio-l
:

francois avec le latin ensuite : reveu exactement nem. Porro interpretationi praefatae septem aureasll
par Antoine Arnauld, docteur de Sorbonne. » Repe- Chrysostomi omelias sapientes addere curaveruntl
tita est Bruxellis 1675. Theologorum Lovaniensium impressores: quibus clarissimas Pauli laudes, dotesl
errores a se observatos antiquiorum editionum et et "praeconiaparvo labore, sed non mediocri fructn
aliquot mss. codicum ope emendasse in praefatione faciledeprehendet lector studiosus. » Hoec titulus;
professus est. Vid. Magna Bibl. Colon. et Ant. Ar- cui insuper insigne Remboltianum et epigrarama in
naldus. Iterata vice prodiit a. 1652 et 1657. Nescio operis commendationem impressa. In tine Commen
vero, qui liber prior sit in volumine, quive poste- tariorum in Ep. ad Hebraeos, post epilogum, operis
rior. Utroque euim modo profertur a bibliographis. summam iterum" verbis complectentem Impressum :

Paris,
1600. chez veuve Jean-Bapt. Coignard; est autem prxscns opus ad omratpofmiil Dei gloriam
in 8°. « Les deux livres de St. Augustin, De la ve- et fidelium snlutarem truditionem opera et u/i^cnja
ritable religion et des mceurs de 1'Eglise catholique, Idnlrici Hering ct magistri Bcrtholdi i(- mbolt socio
,-io-

traduits en francois sur 1'edilion latine des PP. Be- ^ rum. Parrltisiis in Sole Aureo vici Sorbonici. ALmJ
uedictins, avec des notes et des nouveaux sommai- Incamationi» Dominicx MCCCCXCLX. Die v
res des chapitres par Philippe Goibaud du Bois. »
: XXYlll Xovembris. Praecedunt cum indice alpha-
VIII . — De Utilitate credendi. betico rerum ac verborum admodum copioso, quj
1602. Moguntix... S. Augustini liber de Utilitate aversa statim tituli pagina incipit, pra^fatione>
credendi ad Honoratum. Argumentis, notis atque fridi Boussnrdi thtologorum minitni, ad Petrum Sc
aualysi illustratus a Justo Calvino. Exstat in ejus- curabilem (sacrarumVittcntrum interpretem wnkUim,
dem sub ementito nomine Justi Baronii Prwscriptio- Bothomag.) adgue omn> > viros stwliosos et lilt. aman-
numadv. Ilxret. Tract. a. p. 423. \nCat. Bibl.Bodl. Im in tequsns Beiix et Augustini opus, ct mmr' HU-
eumdemlibrum laudatum invenio a. 1605. ronymi in omncs Epistolas Pauli.
1680. Lovanii, pcr Hicron. Nempeum; in-12. D. Vetustam hanc Flori Lugdunensis Excerptonm
Augustini liber unus ad Honoratum, de Utilitate cre- editionem commemorare visum est, non BolttBB qui;

(a) Auctorrm Bibl. SicuUr- non satis curiose in- seorsim a. 1700 Ven. in-fol., Iterao in laudati
spcxit auctor hujus articuli in Bibl. Eccl. Coloniensi. Dtano tiugit, cum potius hoc idm wno .-t looo
dum duplicein hujus epistolse •dilionem, alleram que lorma tertiuin voliiincn Diarii illius edituni >it
 NONITIA LITTFIUIUA IN S. AIGUSTINUM. 130

lcis innotuisse eam cognovimus, sed maxime A Sinc anno maj. B. Augustini.... liber
ct loco, in-$»

im propterea ,
quod mss. ejus collectionis codices de Uoctrina Cbristianadivisus in quatuor, partes. Iuci-
ud raro cum fructu a PP. Maurinis consulti sunt. pit statim a prologO libri primi. In tine : Finit opus
egregium aurelii augustini ipponensis epi de doc.trina
Vd Epistolam ad llomauos spectat opus a Colo- xisiana in quatuor libros distinctum valens ovmode
snsibus laudatam: Augustinus, Pauli ad Bomanos }»v Itellectu scripturaru ct serie proferedi casdem
trpres apostolico - romano - catholicus, seu Yia qualis (sic) doctorcm dccct catholicu... Deo gracias.
ritatis ct Yitx, in unitate fidci sahificx, per genui- Impressum volumen cbaractere Gotbico lucu-
est
m nterpretationem S. Augustini super Epistolam ad lento in cbarta pura et densa. In superiori margine
manos, perque carias deductiones Thcologico-po- libri, in inferiori vero plaguloe numerus notatur, sed
-. contra Atheos, Paganos, Judxos, Mahome- cuslodes etfoliorum numeri desunt.
ios, Bsreticos <t Infideles quoscumque, norissimc Sinc anno et loco [Argentorati apud Jo. Mentcli-
perspicue demonstrata per Uarthol. Fibus Doc. num] in-fol. Augustini liber de Arte praedicandi (qui
;

su, S. theol, doctoris. Coloni.T Agripp. 1005, in-fol. quartus est ejusdem de Doctrina Cbristiana). Edi-
XI. — [27) de Continentia. 1'.
tor anonymus cum valde utilem praedicautibus bunc
Yersiuiiem hnjus libri Gallicam v. infra n. xvn. librum fore existimaret et propter totius operis ma-
I. — (20)
De diversis Qusestionibus YII libri duo. gnitudinem vix paucis innotescere eum videret,
Editi in collectione Qnxstionum Augustini,
sunt bene mereri de aliorum studiis hoc voluit, quod a
igduni 1407, in-fol., quam vide inter Opuscula reliquo corpore segregatum typis multiplicandum
usdem. daret. Nec levem eliam, si fides ipsi habenda est,
XIII. — (32) De Doctrina Christiana. operam in corrigendo et. emendando ex pluribus
S.ec. XV. — Sine anno ct loco, in-fol. S. Augu- exemplaribus posuit, qua de re ipsa ejus verba non
ni ep. de Doctrina Cbristiana libri IV. Profert indigna judicamus, quae memoriae serventur, quae
. Pray in Lidice libr. rar. Bibl. Budcnsis typum sicsonant: Fcci ergo. deo tcste magnam per ejus cor-
iusiissimuui dicens, quod ex
numeri pagi- defectu rectionem diligenciam. ita. quod omnia exemplaria.
rum, item signorum recle
custodis et aliorum quse in studio heidelbergensi nec non in spira et in
njectaverat. Addit ibi sententias singulas uno wormacia. atque tandem eciam in Argentina in ullis
mcto esse discretas, litteram i ubique caudatam librariis reperire potui. diligenter proinde respexi.

iparere, etc. ;
preeterea litteras iniliales exemplaris Et, cum inter hec. experimento discerem. quod idcm
ius picturatas esse. Adeo autem obtusus est vo- C liber augustini. raro invenitur eciam in magnis et pre-
minis bnjus cbaracter, ut vir laudatus litteras ciosis librariis.Et adhuc rarius. de ullo ex eisdem
igis ad ligneas, quam ex eere fusas accedere pro- librariis adrescribendum potuit. haberi. Atque cciam
ierit. Insuper, quod longe eliam memoratu di- quod pejus est. rarissime correctus sive emendatus
issimum est, insignem bujus voluminis a reliquis, inibi queat reperiri. Idcirco permotus fui. ad hoc stu-

ae vulgo proestant, illius libri edilionibus discre- diose laborare, ut secundum excmplar mzum. tanto
ntiam ejusdemque specimina aliquot ab
notavit nunc studio et labore quantum saltem potui correctum.
itio et tine librorum desumpta proposuit, quse nec dictus libellus taliter in brevi tempore multiplicari
s omittenda duximus. Itaque initium libri I sic se posset. ut ad pluriumorum usum et ad omnem profe-
bet Uoc opus nostrum, quod inscribilur de Do-
: ctum ecclesiasticum. faciles et cito perveniret. Qua-
ina Christiana, in duo quedam fueram prima di- proptcr. cum nullo alio modo sive medio. id expedi-
ibucione partitus. Xam post prohcmium quo re- cius fieri posse judicarem. discreto viro Jobanni men-
ondi eis qui hoc fuerant reprehensuri. due sunt res telino incole argentinensi impressorie artis magistro.
juam quibus nititur omnis traetacio scripturarum. modis ommibus persuasi . quatenus ipse assumere desi-
idus invcniendi que intelligenda sunt, et modus pro- gnaretur. onus et laborem multiplicandi hunc libel-

•endi que intellecta sunt. De inveniendo prius de D lum. per viam impressionis. exemplari meo ante ocu-
oferendo postea disset-emus. quia ergo de inveniendo los habito, etc. Inscripta est haec prsefatio : Canon pro
dta jam diximus, et tria de hac una parte volumina recomendatione hujus famosi operis sive libelli sequen-
solvimus. adjuvante domino de proferendo pauca tis. de arte predicandi S. aug. Volumen impressum
:emus, ut si fxeri potuerit uio libro cuncta clama- est foliis 21 charactere Gothico minuto, obtuso et
laudamus) : totumque hoc opus quatuor volu- oculis ingrato lineis latis, quarum 39 paginam fa-
nibus terminetur. Finis libri iv autem : Longius ciunt.Absunt vero omnes cujuscumque generis
isit iiber hic quam volebam. quamque putaveram,... chartarum et paginarum notae. Prima atque ultima
io tamen domino noslro ihesu christo gratias ago. pagina nudae sunt relictae atque seorsim adjicitur
od in his quatuor libris. non qualis ego essem cui duabus plagulis rerum notabilium index bene in-
dta desunt. sed qualis esse debeat qui in doctrina structus. Dirigitur nimirum juxta litteras, quibus
ia. non solum sibi sed et aliis eciam laborare stu- omnis textus, continuus ceteroquin, in plurimas se-
t. quantulacumque potui facultate disserui. Expli- ctiones juxta alphabeti ordinem (A-LL.) est descri-
quartus de doctrina Christiana beati Augustini epi- ptus, ita quidem, ut mediis lineis ab initio particu-
yi. lae cujusvis eae sint insertae. Quocirca ipse editor in
131 SUPPLEMENTUM U) OPERA S. aUUUSTINI. 132

praefatione: Intermixtx sunt, inquit, operi litterx A dem editionis, priori valde, nec tamen per omnia
majusculx tam simplices quam duplicatx. dcscrviunt similis. — Testatur se vidisse apud amicum quem-
proejusdem libeW tabuia alphabetiea. in (ine ejus po- dam Morellus I. i, p. 9, alque in bibliolheca Canon.

sita. quts tabuta ad eatdem Utterat remttttt per singula Hegular. Rottenbuchii depivhendit Cl.Gerhoh. Stei-

puncta. Et quisquc cui placuerit. poterit eas facilii / nberger in tr. ab He noo aUeraeltette grdr. deutsche
manu sua pcr pennam. eciam in marrjinilus nigro vel Bibeln. (Munch. 1787, m-4"),p. 48.

rubrico colore signare. correspondetur ad istat intra Sf.c. XVI. — 1527. Colunix, apud Hcronem Alo-
litterampositas. quod non parum util> nit. quia ci- pecium (impensis Godefr. Htttorpii), mense Juli<>

rius in margine positx occurrent quxrcnti. FA sic. t'n-8°. D. Aur. Aug. de Doctrina Cbristiana libri qua-

per remisiones tabulx ad ipsas easdem Utteras. unum- tuor, omnibus sacram Scripturatn vel recte intelli-

quodque ex hoc libello contentorum. ad vota cum pl«- gere, vel fructuose populo proponcre volentibas,
cucrit, cito potuerit repcriri. Caeterum experta est perquam etutiles et necessarii.
hoec editio diligentiam bibliographorum doctissimo- 1534. Ycnetiis, pcr Jou. Patavinum ei Venturimm
rum cl. Morclli iu Bibl. Pincll. T. 1. p. 87, seqq., et de Buffineltis; j/i-8". D. Aur. Aug. de Docliina Chri-
Placidi Braun in Notitin llist. Litt. libr. ab artis ty- stiana libri IV, etc, ut in praecedenti.
B
pogr. inventione ad a. 1479 impress. in Bibl. Monasl. Sineanno. Colonix, in-fr\S. Augustinusde Doctrina
ad S. Udalr. Afram Aug. Yind. p. 3.
et Cbristiana. Cat. Bibl. S. Aug. ad Nidum NeopoU.
— \Moguntix per Jo. Fust.\ in-fol. Idem liber ex Sn. XVII. — 1601. intuerpi», in-S°. I.audant
praecedenti editione fideliter expressus, adeo ut in Colonienses.
praemonitione impressoris tantum nomen mutatum 1604. WittembergsB, typis Cratonianit; t»-8°. S. Anr.
sit Johanni Fust in-
atque hic legatur: Discrcto viro A.ognstinJ de Doctrina Christiana 1. IV. Cf. proef.

cote maguntinensi impressorio artis mgro. modis omni- Qetneri. Cf. M. Bibl. Ecclcs. Colon. Cat. Bibl. Thott.

bus persuasi, elc. Ceeterum constat hoc volumen fo- 1629. Eehnttadii', m academia Julin, typographet
liis 22, quorum duo priora occupat pra>fatio, de- autem Calixtino, excudii Henningut Mulkrus; tn-8».
hinc textus protenditur ad medium folium 17, tan- Sancti Patris et Doctoris Aurelii Augustini, ep. Hipp.
dem tabula materiarum sequitur, postremo denique de Doctrina (.bristiana libri IV, de Fide et Symbolo

foliis duobus, altero aversa, altero adversa pagina liber unus : Viucentii Lerineusis commonitotium.
impressis tractatuli duo : De tribus precipuis operibus Gcorgius Calixtut recensuit et edidit. — Laudat
predicatoris, et De tribus generibus dicendi, quibus mus ille tbeologus cum forte occasione, quam recu-
utidebet predicator claudunt. Plura vide apud Debu- C sare aegre poterat, sibi oblata typos Graecos et Lati-
rium in Cat. Bibl. Duc. de la Yal. T. I, p. 174. Obi- nos una cum prelo et reliquis ad artis typographica?
ter eumdem commemorat Cat. Bibl. Bimav. Cf. Me- exercitium necessariis armis emisset. justam domi
moires de Trevoux 1765, Juin p. 1454, et cl. Steigen- officinam instruxerat, ex qua et propriop delectationis
berger 1. I. Quod oetatem hujus et superioris
p. 47. et a serioribus studiis relaxationis causa et in st
editionis attinet, Deburio jam animadversum est, diosorum, quibus angusta domi res esset, gratiam,
Fustinam vel ipso anno 1466, ante eum expres- annuente principe Brunsvicensi, complures ab hoi
sam esse quoniam compertum est,
debuisse, Jo. inde anno utiles libellos inque iis prima hoec Au
Fustum post hunc annum artem suam exercere de- stini et Vincentii volumina foras dedit. Ipse institu
siisse. Utra vero antiquior sit, haec, an Argentora- hujus rationem in epistola bis pro?missa ad Petru
tcnsis, de eo dubitat Morcllus, minus ambigit Gcrh. Tuckermannum (Theol. Doct. Aulse et Ditionis Brun
Stcigenberger, Argentinensi primum locum assignare svicensis protoecclcsiasticen Riddageshus et abb.
inductus, primum, argumento duorum opusculorum, num) uberius explicavit. Quod librorum vero horui
quibus Moguntina Argentinensi est locupletior, qua; edendorum concernit consilium, de eo ita in subjec
quidem de novo potius illi accessisse, quam in ad lectorem prooemio proecepit, ut simul univers
I)
hac fuisse omissa censet deinde etiam, quod prae-
; eorum indolem et descriptionem patefaceret et lau
fatio Moguntinae quatuor^ lineis, quae nova est ejus daret. Nec vero cavere sibi potuit, quin apud mul
observatio, sit prolixior. Quibus addimus tertium, tunc temporis religiosoe opinionis homines ob Vin
quod litterae, quibus textus in sectiones distinguitur, centii de Ecclesife traditione dogmatis commcnda-
in Moguntina non jam mediis lineis inspersae, sed in tionem male tradaceretor. Cum roliquas aliquot ir

margine interiori collocatae conspiciantur, quo arti- calce libri superfuturas cerneret plagellas Pa
flcii aliquem progressum agnoscere mihi videor. Jatn E{i. ad Sympronianum fratrem epittolam ttrittm U-

vero optaverim, ut vir doctus aliquis, cui Fustinae inscribere placuit.

editionis sit copia, pracfationem excutiat, animum- 1G43. In Yenczia, in-4°. S. Augustinus de Rbeto
que intendat ad hoc, num iisdem verbis ibi legantur, rica ecclesiastica (qui est liber IV de Doctrina i.bri

quae in Argentinensi de litteris illis calamo in mar- stiana). Exst. in Aurort de ben parlore, vol. XII, part
gine privato studio pingendis erant monita. Quod si ult., p. 57.
nihilominus factuin cognoscet, ncgligentia in istius 1656. Hrlmstadii, tx tijpogr. Caliatino, opera Btn-
temporis editionibus non adeo rara accidisse oportet. ningi Mullcri, m-4°. « Aur. Aug. de Doctrina Chrut
— Ibvhm, ptr iiuiukm; in-fol. ldem liber ejus- libri IV. ctr. Ge. Calixtus recensuit et cdidit. Editit
 NOTITIA LITI'ER.\HI.\ IN S. AIGISTINUM. I :t i

ima prodiit anno cbkCXXUC nunc succedit altera A haud inceleber. Nec me fugit nomen ejus ementitam
;

no cbloCLV. » Accessit in hac altera editione titulo esse versionem aliam, nempe libri spurii SoMoquio-
dmoniti ad lectorem disputatio Calizti de Symbolis rum, ut suspenso boc siguo merx esset veudiLilior.
Vonfessionibus vctcrum Christianorum, cui teinpo- Sed hujus auctor nec latuit, nec latere voluit, immo
m injuria insigne aliquod momeutum conciliabat. maximopere famai traducendis pluribus Augustiui
S XVIII — 1769. Lipsix, sumptu Jo. Frvi. libris studuit. Qnocirca equidem de errore confecto-

mgenhemii ; m-8°. Aur. Augustini. Hipp. ep. de ris Regii Catalogi jam vix dubito.

)ctrina Christiana libri IV, e recensione Benedi-

\
lnorum e congregatione S. Mauri. 'arietate lectio- Compcndium Doctrinx Christianse ex Augustini li-
lin animadversionibusque brevibus illustravil, bris excerptum edidit Theod. Bibliander episcopo-
que cum pra^fatione S. R. Joh. Frider. Burscluri, cellensis, Thcol. Prof. Tigurinus. Basil. 1550, ni-8"
h. I). '! P. P. 0., etc. edidit Joh. Christ. Bcniam. Lipen. et ex eo Colonienses. Juxta eosdem quartum
jius, Schol. Sangerhus. Collctj. III. — Ad ele- hujus operis librum, qui de eloquentia sacra potissi-
mtiam hujus descriptionis accedit insignis a mun- mum tractat, diligenter excussit, ejusque senten-
tie ehartc ac Ivporum commendatio, quce optare tiam non alia esse eloquentiae Christiana^ prcecepta,
cit, ut plura optimovum Patrum Graecae ac latinae " quam Civilis, pluribus astruxit Balth. Gibert, rheto-
:clesia? scriptorum exemplaria pari cura instructa rices quondam in collegio Mazariniano professor,
;eque luculenter excusa venalia redderentur. in Jugemens des Scavans sur ies Auteurs qui ont
leologus Lipsiensis interpretem suscepti ab editore traite de la Rhetorique. T. II, p. 115-135. Paris.
jgotii agens, ipsum a prsefandi necessitate libera- 17 IG, quem librum indicarunt Acta Erudit. Lips.
t. Secutus vero est Tcegius textum Benedictino- 1721, p. 257.
lm ex Antuerpiana Clerici iteratione descriptum et XIV. — (35) Augustini Confessionum libri tredecim.
urietate Amerbackianz et Erasmianse anni 1569, Sjec. XV — 1475. Mediolani, m-4°. S. Aurelii
ec non utriusque Helmstadiensis mactatum. Com- Augustini Confessionum libri XIII. Folii ultimi pa-
lode etiam harum et Benedictinse simul recensionis gina adversa impressi versiculi cum subscriptione:
artitiones diversis numeris sunt expressae, addi-
Quam lo?.tum augustina ferat confessio fetum
lsque est index non contemnendus. Praesens fratre refert pagina pressa suo.
Theutonicis delatus enim bonus sere Joannes
Versiones.
Hoc mediolani fertile pressit opus.
Duae Gallicx : Colletetii altera, altera a Villefortio, Anmo Incarnatioms Domini M° CCCO LXXV° :

naque Germanica Hedionis de qua supra in Colle- „ XII Kalendas Avgvsti :

ionibus egimus. Character rotundus est, elegans, lineae per pagi-

1636. Paris, chez Jean Camusat, wi-12. La Do- « nam latae Desunt numeri, signaturae, custodes.
26.
trine Chrestienne de S, Augustin divisee en IV Saxius tribuit Joanni Wurster de Campidonia. Cf.
vres, avec le manuel adresse a Laurentius, le tout Cat. Bibl. Crevennx noviss. Duo exempla illius ser-
•aduit en francois par Guillaume Colletet. » vabat Bibl. Pineiliana.
1701. Paris, chez Jean-Bapt. Coignard, in-8°, II 1482. S. I. in-8° min. Confessionum libri XIII.
oll. € Les livres de la Doctrine Chretienne de S. Eadem voluminis descriptio est idemque character,
.ugustin et les livres de 1'Ordre etdu Libre Arbitre, quem in libris de Doctrina Christiana simili forma
u meme. Traduits en franeois sur la nouvelle edi- sine 1. et a. excusis notavimus, solo libri numero
on latine des PP. Benedictins de la Congregation de in superiori margine deliciente. Incipit a locorum
. .Maur. Auctor est Dn. de Villefort, qui plures
»> quorumdam obscurorum in his Augustini libris an-
ugustini libros insigni cum laude in linguam Gal- notatione, quae alteram folii primi paginam replet,
cam transtulit. De preesenti enim traductione aucto- drima vacua relicta. In fine Explicit ofessionu beati
:

;s Diarii Eruditorum Paris. 1702, p. 195, sic te- augustini liber XIII. Anno dni MCCCCLXXXII, in
;antur « Les matieres que S. Augustin traite dans D
: pfesto lauretij.
js trois ouvrages, et particulierement dans le livre Editio Veneta, a. 1484, in-4°, quam Colonienses
e 1'Ordre, etant abstraites. ils etoient tres-diffici- laudant, non est unius hnjus libri, sed opusculorum
is a traduire d'une maniere intelligible et agreable. plurium, quam suo loco latius descripsimus.
'estcependantceque3I.de Villefort a fait, ayant Sine anno et loco, in-fol. min. B. Augustini episc.
•ouve le moyen, en rendantexactement le sens deson libri Confessionum. Volumen est foliorum impresso-
uteur et s'attachant a la purete des termes, d'egaler rum 152, quibus in aliis exemplaribus, ut in eo,
i beaute et la liberte de 1'Original. p Praeterea tenen- quod Braun manu versavit, praecedit unum non
cl.

am est, utrumque hujus versionis tomum etiam se- impressum, in nostro deperditum. Incipit a parti-
iratim haberi, adeo, ut de Doctrina Christiana libri cula Ex libro Retractationum sancti augustini epi-
I, itemque reliqua peculiari volumine constent. Cf. scopi. Formula iinalis desideratur, miniatori ascri-
at. Bibl. Reg. Paris. T. I, p. 379 sq., n. 724 et benda relicta, id quod in nostro exemplari tam in
17, Nescio vero, quid sit, cur ibidem versio hsec fine totius, quam singulorum librorum, factum est,

omen Philippi Goibaud du Bois ferat. Fuerat is Nec initia librorum magnis spatiis a fine praeceden-
cadeinise Parisiensis socius anno 1894 vita functus tium, sed una tantum linea, Sancti Augustim liber....
 .

135 SLPPLEMENTLM AD OPERA S. AlGLSTINL 136

Incipit, discreta comparent. Character est gothicus Confessionum libri XIII, per II. Sommalium. Cat.
medius obtusior (a). paginre lineas latas 32 com- Bibl. Mus. Britt.
plectuntur amplis marginibus circumdalas. Distin- 1628. Duaci. 10. Iidem libri ex ejosdem recen-
ctionis signapum-tum, colon et interrogationis no- sione. Lipcn. itColon
ta. Absunt omnino custodes, signaturoe, nuraeri et 1629. Colonim JLgrippinx, ap. Corn. ab Egmond.,
tituli paginarum. Meminero hujus rarissimi libri iu-l\ rnlgo 1/1-12). D. Aur. Augustini libri XIII
DeburiusinCat. Bibl. Duc. dc la Val. T. I. p. IC8. Confessionum ad tria ms. exemplaria emend iti

Cl. Morellus in Bibl. Pin. T. I, p. 00 sq., ac nuper opera et studio Henrici Sommalii. S. J.
iterum descripsit Plac. Braun in yotiti<t Jlist. Lit. 1630. Ibvlnn, tft-24. Iidem libri. Hendreich.
Ac hic quidem ad insignem ejus vetu-
(1788) p. n. — Dilingx, in-8°. S. Augustini Confessionum libri

statem contirmandam observat, in exemplari Te- X priores cum notis et summariis Henr. Wagnen
gernseensi a calligrapho ascriplum esse annum 1170. Soc. J. Colonienscs ex Alegambii Bi><l. SS v •/.

Aliam horum librorum editionem, quaterms 1631. Colonix Agripp., in-8°. S. Augustini C"ii-
nulla apposila loci, aruti et typoyraphi, aut ediloris fcssionum L.XIII, per Henr. Sommalium.
nota, quam tamen Romanum putat, sa;culi xv certe, 1632. Ibidum, i/i-16. S. Augustini Confessiouum
l:
notavit Audiffredus in Cat. Bibl. Casanat. Adde libri X priores, per Henr. Wagnereck. Occurrit
Cat. Bibl Pinell. ejusdem a. et I. editio apud Hendrckhium. Nos ad-
Sjec. XVI. — 1531, Colonix, in-8°. Augustini didiraus titulura libri, cuin certum sit, nonni^ \

Confessionum libri tredecim. Cat. Bibl. Bernens. libros a Wagnereckio esse in lucem editos.
T. I,p. 15. 1637. Colonix Agr., sumpt. Corn. ab Egmond. et

i:iii3. Lovanii, i/i-12. S. Augustini Confessionum soc. i/i-12. D. A. Augustini.... libri XIII Con-
libri XIII, Cat. Bibl. S. Angeli ad Nidum ycapoli. fessionum. Editio Somraalii.
15G7. Antuerpix, in-8°. Iidem libri. Possevinus in 1638. lbidcm, m-12. lidem libri. Ilwlnkh.
App. T. I, p. 154, ex eoque Hendreich in Pand. 1640 Ibidem, in-8°. Iidem libri. Ilcndreich.

Brandeburgicis, Lipenius et M. Bibl.Eccles. Col. 1645. Luyiuni, ap. Sim. 'Rigaud, i/i-16 (vulgo
1568. Ibidem, i/i-16. Iidem libri. Possevinus et ex in 12). Eadem Sommaliana recensio.
eo Colonienscs. 1646. Cotonix, apud Jodoc. Kalcovium ct Sv

1569. Colonix, i/i-12. Iidera libri. Hcndrcich. Sed i/i- 12. D. A. Aug. Conf. libri X, cum notis R. P.
nescio, an idem sit liber, quem e Posscvino laudant Henrici Wagnereck Soc. Jesu. Praeter notas cui-
Colonienses, Confessionum S. Augustini Ubri XIII.
C cumque capili usus suus subjectus est. Ad hanc edi-
in Epitomcn redacWa io. Schwaygero in-fol. Schwei- tionem quodammodo pcrtinet et cum exemplari
gero, collcgii ad B. Yirginem Francofurti Scholastico, quidem, quod manu terimus, compactus est liber
Colonix apud ChoUnum. hoc titulo munitus Rci Pcenitentis Simplex et llu-
:

1573. Lovanii, in-8°. S. Augustini Confessionum milis Confissio, cum Scrmone de S. Augustino. Ibid.
libri XIII. Hendreich. apud eumd.
1578. Basilcx, i/i-8°. S. Hilarii et Augustini Con- 1647. lbidem. Iidem libri X, per eumdem. Hen-
fessiones. Coloniens. drcich.
1581. Wirceburyi, i'»-12. S. Augustini Confessio- 1649. Colonix Ayr., sumpt. Eymond. in- 1G vel in-
uum libri XIII. Hendreich. 24. I). A. Aug. Confess. 1. XIII, opera Sommalii.
1588. Turoni, apud Claudium Michaelem (....) 1650.Antwrpix, cx off. Plant. Balthazaris L
Iidem libri. Possevini App. T. I, p. 154. m-8°. D Aur. Aug. libri XIII Confessiouum. Hendrei-
S.ec. XVII. — 1604. Colonix Agrippinx, in offici- chius editionem Antuerpiensem tamquam repetitio-
na Birkmannica. i/i-12. D. Aur. Augustini libri XIII nem editionis Wagnerechianae profert. Sed perpe-
Confessionum ejusdem : confessio theologica et ex- ram, plane diversam viderit. Argumento
nisi forte

positio succincta missae Romana? : omnia ex ms. ^ sint ea, quae ex diligentiori ejus inspectione referunt

cod. emendata. opera et studio theologorum Lova- Colonienses. « Typographus monet se, cum audiret

niensium. Cat. Bibl. Reg. Paris. pree caeteris laudari exemplar a R. P. Sommaliu re-

1606. Lugduni, in-12. S. Augustini libri XIII Con- censitum, varias ejus ediliones conquisivisse, earura-
fessionum juxta Lovaniensium correctionem. H<n- que facta comparatione, multos errores typographicos
dreich emendasse, ac postea exemplar contulisse cum edi-
1607. Duaci, in-8. S. Augustini Confessionum li- tione Operum S. Aogustini a Christophoro Plantino

bri XIII, editi per H. Sommalium, Cat. Bibl. Bodl. excusa, idque. in multis discrepare animadverli
1668. Luyduni, i/i-12. Iidem libri ex recensione attamcn in quibusdam P. Sotnmalii recensionoiii, in-
Lovaniens. Hendreieh. aliis 1'lnntinianum editionem prorh-rondam censuisse.

1610. Ibidcm, m-12. Iidem libri Ilcndreich. Quod ne temerc fecisse culpares adhibui c ms.

1619. Colonix Ayrippiiuv, m-12. D. Augustini anti<iuissimum, yui antc plura sxcula conscriptus cum

(a) Eodem, inquit Rraunius. quo impressa fuerit professione editio, ut adeo ex eadem officina utra-
Epistolarum S. bujus Doctoril absquc anni lociquc qae juodierit.
 .

NOTITIA LITTERARIA IN S. AlGUSTINUM. 138

is multis mss. codicibus in hoc Plantiniano typogra- A ria summa cura confecta, ut et ab initio Augustiniani
eio asservatur. Hunc cociicem lidelissimiun exper- Annales, sive Compendiosa D. Augusiini Vita cum suis
s, ei ejus auctoritate emeudavit exemplar a Sum- annorum notis. Idem typographus pollicitus erat, se,
tlio quod viri docti,
recensitum, idque gaudet, si lectores huic ojus suscepto et specimini faverent,
ibus correctiones suas ostenderit, non improba- ad alia Patrum Latinorum scripta minora simili ni-
rint. » danda perrecturum quod
tore ac castigatione foras :

1
*
*. :
»
-2 . Duaci, in-lZ. Iidem libri ex ed. Sommalii. ejuspromissum successum habuerit, necne, ignoro.
t. Bibl. Thuancx. Codicum vero, qui hoc loco usum pra?stiterunt, elen-
1601. Coloniae in-i2 Iidem libri. Hendreich. chum infra dabimus.
1665. Lugduni, m-24. lidem libri. Cat. Bibl. Mc. Versiones.
ssii.
Exstant Italicx, Hispanicx, Lusitanicx, Gallicx,
1675. Lugd. Bat., ap. Ehexir in-12. S. Augustini
Awjlicx, Gcrmanicx. Nec vero mirabitur quispiam
nfessionum libri. Profert Debure in Bibliogr. instr.
viri tam eximie, ne dicam tanta adoratione culti vitam
I, p. 249. Adde Cat. Ducis de la Valiere.
ab ipso tam insigni arte ingenioque superante per-
1679. Bruxellis, i;j-8°. Iidem libri per eumdem
scriptam a multis cum voluptate esse lectitatam.
mmalium recensiti
Augustx Vindelicorum
Immo summis etiam per proxima abhinc tempora
1685. S. Augustini Con-
viris adeo placuit sancti doctoris institutum, ut imi-
sionum liber octavus ex Sommalii recensione.
tari non indignum ducerent, id quod Petrarcha, Hue-
st. in pio litterati hominis secessu Theoph. Spizelii
tius, et nuperrime, quinomen etiam traduxil, Rus-
>ag. 42.
savius, quisque pro ingenio suo, modo pressius, modo
1687. Parisiis, ap. Jo. Bapt. Coignard m-12. S.
ex longinquo Auguslinum secuti, effecerunt, Singu-
ir. Augustini libri XIII Confessionum emendatis-
las ergo ordine indicato enumerabimus.
ni et notis illustrati, cum novis in singula capita
immentis.
Italicx. — 1564. In Venetia, presso Bolognino Zal-
tieri, t«-4°. « Ledivote Confessioni del Divino Padre
i699. Antuerpix, vel Colonix Agr. apud Corn. ab
S. Agostino tradote [sic) per 1'eccellente medico
mond, m-24. Iidem libri. Ita plane proferunt Co-
M. Vin cenzo Buondi. » Cf. Cat. Bibl. Crevennx no-
lienses.
5*c XVIII. — 1740. Antuerpix, apud Gotthard.
viss

m. Puttnerum, m-8°. D. A. Aug. Coofess. I. XIII,

1595. Roma, nella tipografia Medicea, appresso

idio Sommaiii. Binis columnis paginae impressae q Giacomo Luna, i'n-4°. « Confessione di S. Agostino
at.
tradotti di Latino in Italiano per il S. Giulio Mazzini
Antuerpix nobile Bresciano. Ed con alcune annotazioni dal me-
1743. in-fol. S. Augustini Acta priora
e prima vitae pars S. Doctoris ab infantia usqae ad desimo illustrati cosi nelle margini, come nel fine

aunos excerpta ex IX prioribus libris Confes-

aet.
de' capitoli, etc. » Cat. Bibl. Casanat. et Crevennx
mum. Exst. in Actis SS. Augustini tomo VI, p. noviss.

7 sqq. 1620. Milano, per Gio Batt. Bidelli m-4°. « [I tre-

1757. Florcntix, ex typographio Petri Cajetani Vi- dici libri, etc, » ejusdem versionis. Cf. Bibl. degli

ini,ad insigne Jani. S. Aur. Augustini, Hipp. ep. Aut. volg. saepius a nobis laudata.
nfessionum libri tredecim vario Commentariorum 1760. In Venezia, appresso Marzellino Piotto, in-4".

nere illustrati, ab aemulorum obtrectatorum vel " Delle Confessioni di Sant' Aur. Agostino Vesc. di
tis, vel dandis seu conviciis, seu censuris, seu Bona, libri tredeci da copiosi Commentarj illustrati e

lam cavillationibus vindicati et expediti, opera et dalle censure degli aversari difesi : e volgarizzati del

idioFr. Archangeli a Prxsentatione, sacerd. pro- Anna, Carmelitano scalzo della P. Giangiuseppe da S.
jsi Carmelitae Excalceati Theol. et S. S. lectoris. » Immensa notarum ex omni provincia di Venezia.
1776. Parisiis, typis Philippi-Dionysii Pierres, via " Commentatorum populo colluvies. Imprimis Colo-
,n-Jacobcea, in-16. Divi Aurelii Augustini, Hippo- niensem interpretem Henr. Wagnereck studiose
snsis episcopi, Confessionum libri tredecim. Ad cal- excerpsit.
m additae sunt variae lectiones. Editio nitidissima, Philippus Alegambius ex S. I. in Bibl. SS. Soc
curatissima atque emendatissima, in qua nihil Jesu novissime Romae 1676, a Nathanaele Solvello,
nissum, quod ad partes typographicas et emenda- edita p. 830, in recensu librorum tacitis auctorum
mem pertinet. Quippe non solum ad impressa me- nominibus a commilitonibus S. I. editis notat etiam
)ris notae exacta fuit, sed collata est etiam cum co- Confessiones Augustini Italice redditas, auctore Jacobo
cibus manuscriptis bibliothecarum, Regiee ac San- Fuligato, idque transcripsenmt Hendreichius in
movefanae, quorum omnium variantes copiosissimae Pandectas Brandeb, et Colonienses in M. Bibliothe-
ligentia insuperabili viri cujusdam docti L. St. cam Ecclesiasticam ; sed neuter illam vidit, neque
mdet, cujus eximias in hoc genere virtutes in ego quidem ejusmodi versionem, quse intra annos
aefamine debila laude prosequitur typographus, 1624-1653 prodire debuisset, uspiam memoratam
Lcerptae ad calcem exstant. Interspersae etiam sunt inveni.
jtulae quaedam : addita librorum et capitum mmma- Hispanicam versionem Confessionum Meditationum,
Patrol. XLVII.
iay SUPPLEMEMUM AD OPEHA S Al Gl SllNL 140

Solihquiorum et Manualis D. Augus/ini curavit Prtrus A que ce qui esl le plus touchant et le plus a la portee

Ribadnirira Toletauus ex S. 1. Matriti 1598, II tomis, de tout le monde, traduction nouvelle par Simon
qtiae repetita esl in Opcribns ejusdcm Matriti 1004 Michrl Treuvi. »

in-fol. editis, part m, p. 633 spp. Hendreich in Pand. 1709. Paris, chez Xic. I Gras, i/i-12. • Les Con-

Hrandeb. Hispanicam commemorat Bruxellis 1674, fessions de S. Augustin, traduites en francais par le

in-24. Sed illius auctoritatem parvi pendendam esse P. Reni de Ccriziers. »

crebro usu edoctus sum. 1719. Paris, ehet PkU. Nic. Lnttin, i/i-12. « Les
Sebast. Toscano sive Tuscanus Confessions de S. Augustin abregees, etc. » Vid. ad
Lusitanice convertit
eremita Augustinianus Portuensis, cujus versionis a. 1703. Sed nomen interpretis ahest. Juurnul des

duas editiones Antuerpise 1555, ct Colonix 1556, pro- Scav.,mai 1719, Bibl. Colon.
p. 186. Hen- 1722. Paris chez Jtan Bapt. Coignard, in 12.
diditiWc. Anton. in Btbl. Ilisp. t. II,

dreich 1. 1, perperam tamquam Hispanicain citat. Repetitio superioris quarloe editionis versiouis Du-
Gallicx. —
Primam laudant Colonienses Parisicn- boisianse.

scm 1 00H , m-8°, cum Annotat. Herncqmnii. Hanc sub- 1740. Paris, i/i-8°. Iidem libri per Arn. d'Andilly.
secuta est versio Rcnati Ccriserii (Rcne de Ceriziers) ex 1743. Paris, chez P. G. le Mercitr, i/i-8°. « Les
de Augustin en
traduites fran<;ois
S. I. quam Lugduni 1649, in-12, et 1658, m-24, pro-
Confessions S.

diisseiidem referunt. Nos recentiorem deinde ostende- sur 1'edition 1 dine des PP. Benedictins de la Con-
Saint-Maur, avec des notes des
mus. Successerunt Arnaldus Andilliacensis eodem a. gregation de et

1649, et novissimus Duboisius, qui absque codicum nouveaux sommaires des chapitres par M. Du Buis,

mss. subsidio sola ingenii sagacitate et eruditione de VAcad. Franc. Nouv. ed. »

accurataque sententiarum Augustini cognitione fre- Anglica. — 1650. London, in-12. « Saint Augnsti-

tus, plurima feliciter correxisse dicitur. Utriusque

nes confessions translated and with some marginal
ex quibna notes illustrated by William Wats ou Confessions
opera frequentissime typis est descripta, : :

jam enu- de S. Augustin, traduites en anglois, avec des noles

ea, quae nohis disquirenlihus se abtulerunt,
merabimus. par Guil. W.its. » Cat. Bibl. Reg. — Eamdem versio-

1649. Paris chez veuve Jean Camusat, in-42. « Les nem jam a. 1631 Londiui octonis editam prodidit.

Confessions de S. Augustin, traduites en francois Cat. Bibl. Buld.

par .Robcrt Arnauld d'Andilly. » Ea?dem repetita; Germanica. — 1673. Colln, b. WUlh.Friessen, in-12.
« Des heyligen und Hocherleuchten Vatters Au-
apud eosdem hibliopolas a. 1631
Les Con- C
chezPierre le Petit, in-8». «
Kir- gustini Biscbotls zu Hippon und furtrefilichen
1659. Paris,
chenlehrers Dreyzehn Bucher der Bekandtnussen. .
fessions dc S. Augustin, traduiles en francois par
Rubert Arnaud d'AndiUy, septieme edition avec le Titulum justo verbosiorem, quautum licuit, contra-

latin a cote, reveu et corrige sur douze anciens mss.,

ximus.
rend raison des prin-
et des notes a la lin, oii l'on Codices, qui in novissima eaque elegantissima Pari-
cipales corrections par Antoine Arnauld, docleur siensi horum librorum descriptione sunt adhibiti
de Sorbonne. » Eamdem ab eodem typogrupho a.
excusam laudat Cal. Bibl. Casanat. Hen- Codices Rcgii: I, num. 1807, Colbertinus. Libros XIII
16o6, in-12.
integros compleclitur, sed ultimus caeteros preece-
dreichius quoque repetitiones annorum 1653, 1660
et 1665, notat,
dit. Tribuitur sa?c. xiu. — II, num. 1911. Libri xin

1675. A Paris, chez Pierre le Petit, in-8°. « Les integri. Tribuitur sa?c. ix. — num. 1912. Libri
III,

Confessions de S. Augustin traduites en francais XIII integri. Tribuitur ssec. ix. — IV, num. 1913, Col-

Hendreichius in bertinus, complectens libros XIII, sed delicientibus

par Amaud d'Andilly, nouv. ed. »
foliis a libro vn, cap. n. 4, ad librum viu, cap.
Pand. Brandeb. commemorat versionem factam pur
6,

les Messieurs dc Port-Royal, et

impressam hoc anno 5, u. 3. Tribuitur saac. ix. — V, nuin. 1913 A.

Bruxellis in-12. Editiones item a. 1671 Parisiis D Colbcrtinus. Lihri XIII integri. Tribuitur saec. ix. —
in-8°, factas se vidisse VI, num. 1914, Colbcrtinus. Libri XIII integri. Tri-
in-12, nec non Bruxellis 1691
huitur sa?c. xi. Ilunc integram lcgisse se testatur
testantur Colonienses, p. 734, n. 68.
1688. Paris, chez Jean Bapt. Coignard in-4°. Rondetius. — VII, nuin. 1915. Culbertinus. Libri

Augustin, traduction nou- XIII sed defieiunt folia priora usque ad Libri I, i

• Les Confessions de S. ;

sur 1'edition latine des PP. Benedictins, avec 16, n. 3. Tribuitur soec. xu. — VIII, num. 1916,
vellc
sommaires des chapitres Colbertinvs. Libri XIII integn. Tribuitur ssec. xm.
—
des noles etdes nouveaux
IX, nuin. 1917. Libri XIII, sed deflcienUbus foliis
par Philippe Goiband du Bois. » Prima lucem vidit
ali.piot libri ix,a cap. 4, n. 2. ad cap. 8, n. I. Tri-
a tnsti. Eadem vero apud eosdem bibliopolas re-

petita
,

1700 ct 1716. buitursec. xm. — X, num. 1918, Tellerianus. Libri

li.do.
;i.

Bruxelles, ehex rmncois Foppems, in-S°. XIII integri. Tribuitur saec. xiu. — XI, num. 1

Augustin dccntc par lui- berHnus. Suh titulo Confcssionum aliud opos est,
ciLa ConversioD de S.

hhmuc » (libre viu et i\ Confessionum). mejorem habena afflnitatem cum libro Meditatio-
1703. Paris, chez Charl. Rubustel, i/i-12. « Les num; sed ab ulroque pariter diversum. Sed cum —
Confe^inn 1
» de S. Augustin nbregees, ou l'on n'a mis inserla quffdam Confessionum fragmenta in eo re-
:l NOlTTlA LITTEKARIA IN S. AIGISTINLM. 142

srirentur, ex iisdem singularia quiedam baurire ^ LA'A'.\/.Y. Sequitur proxime tabula in libros praece
:uit. Tribuitur sa>c. xiv. — XIII, num. 1948. Libri dentes, in cujus calce decem disticha, quorum ini-

edecim in line mutili, in cap. 3G libri ultimi. Tri- tium :

litar s«c. xiv. — XIII, num. 2375. Libri XIII in- ^Equora si penetrat Cyclops, e!c.
|fi Thbuitur saec. xiv. — XIV. num. 2694. Libri Postremum ita sonat :

III, sed ab initio et in fine truncati. Tribuitur sse:. Numine saucte tuo, pater o. tueare Joannem
ii.XV. num. 5296, Colbcrtinus. Fragmentuin libri i
De Amerbach preseus tjui tibi pressit opus.
;

) imtio usque ad cap. 11, n. 1. Videtur tribuendum Charactere Gothico binis columnis impressum est,
ec. ix. ut pleraque Amerbachii. Plerumque una cum libris
Codex Genofevanus : — XVI, num. 34, Libri tre- de Civitate Dei per eumdem h. a. impressis compa-
»cim, sed lacunis quibusdam libro x, zi, xu, xv, et ctum cernitur.
Itimo, alfecti. Tribuendus saec. xiv. Etiam bunc 1490. Basil., per Jo. Amerbach., in-fol. Augustinus
tum legisseaftirmat Rondet. de Trinitate. Concordant omnia cum praecedente ac-
5 .lugustini Coufessionum Flosculi resectis rerum curalissime. Character luculentior et aequalior. Com-
.flicilium spinis et in sex areolas distributi. Lug- memorant eamdem Dcnis Garell. Bibl. p. 135, et
m i 1618, in-24, et Coloniae 1620, in-12. Coloniens. K Gemeiner Regensb. Stadtbibl. p. 197, Gesner Lilbeck.
, lltindrcich. StadtbibL, p. 51. Uberius descripsit Masch Beytrr.
XV. — (38) De Natura boni hber. z. Gesch. merhw. Bb. St. II, p. 73 sq.

GaV.ice versus juxta Beuedictinorum editionem 1494. S. loco, in-fol. Augustinus de Trinitate.
isertus est in libro, cui titulus : La Distiiiction et la Editionem Amerbachianam refert, sed versus in fine
iture du bien et du mal, etc. Paris, 1704, in-12. tabulae desunt. Nisi me fallit judicium Friburgi, hi
ide Colonienses, qui de eodem libro lectores ad se- libri excusi sunt per eosdem typographos, qui hoc
uentem bibliotbecae suae, qui numquam prodiit, anno quoque opus de Civitate Dei dederunt.
imum remittunt. Sine anno, loco, in-fol. « Augustinus de Trini-
VI. — (41) Quaestionum Evangelicarum XCVIH, tate. » Incipit statim a Sententia B. Augustini de libro
Ubri duo. Retractationum. In fine : Aur. Augustini episcopi liber
Insunt in opere Quaestionum D. Augustini edito de Trinitate finit feliciter. Volumen charactere gothi-
ugduni a. 1497, de quo supra. A Coloniensibus af- co magno admodum eleganti ac nitido, lineis late,
rtur hoc loco Augustinus in Xovum Testamentum, aequaliter tamen distantibus impressum est. Charta
aris 1619,nec non Gallica ejusdem versio in Expli- „ candida ac densa, folia maximi moduli sunt, colum-
itivn dc St. Augustin et des autres Peres Latins sur nae binae, margines lati. Absunt omnes signaturae
Xouveau Testament. Paris 1675, in-8« nec non alia, ac numeri.
odo recte mentem eorum ceperim, versio gallica Sine anno, loco et typographo, in-fol. max. B. Au-
itaLugduni apud Plaignard 1694, in-8. IV voll. gustini de Trinitate liber (libri XV). In fine : Aurelii
XVII. —
(43) De Catechizandis rudibus. Augustini episcopi liber de Trinitate finit feliciter.

1678. Paris, chez Andre Pralard, in-12. « Les li- Vetustissimi hujus juxta quam rarissimi libri descri-
es de S. Augustin, de la maniere d'enseigner les ptionibus, quas primus omnium Denisius in Bibl.
rincipes de la religion chretienne a ceux qui n'en Garell. p. 37, et post eum Seemillerus in Incunabb.
nt pas encore instruits ; de la vertu de continence typ. Ingolst. Fasc. I, p. 34, harum deliciarum ama-
de temperance ; de la patience et contre le men- toribus obtulerunt, adeo satisfactum cognoscendi eo-
nge : traduits en francais. » rum studio vidimus, ut quid a nobis addi ultra pos-
TVBI. — (44) De Trinitate libri quindecim. quantumvis, curiosa comparatione vix invenire-
set,

1489. Mediolani, per Leon Pachel, in-fol. S. Au- mus. Constat autem volumen hoc foliis 105 maximi
istini libri XV de SS. Trinitate. Infine : Mediolani moduli, impressum paginis sectis, lineis 47 quas
ipressus per magistrum Leonardum Pachel. Anno a D margines amplissimi et lata interstitia condecorant.
itivitate domini nostri JesuChristi milesimo quadrin- Chartae densae sunt, sed paulo crudiores, nec candi-
ntesimo octuagesimo nono septimo Kalendas junii. dae satis. Character Gothicus grandis et aliquanto
Excusi sunt hi libri una cum Hilario de Trinitate pinguior. Desunt numeri, signaturae, custodes, item
loque plerumque volumine inclusi occurrunt. Cf. litterae librorum et capitum, quas quidem
initiales

1, p. 269. Aversa nempe ultimi ejus voluminis nostrum exemplar minio habet appictas. Capita ta-
lod Hilarium complectitur, pagina registrum char- men unius aut duarum linearum spatiis inter se di-
rum utriusque opeiis pra?bet. Impressa vero sunt stant, eorumque argumenta ante libri cujusque ini-
laractere Gothico minusculo duabus columnis in tium summatim indicantur. Incipit totum a Sentencia
larta nitida ac Grma. Initiales litterae parvae. Pagi- beali augustini de libro retractionum (sic), quam Epi-
irum foliorumve notae desunt. Describit Braunius stola augustini aurelii yponcsis episcopi ad aurelium
I. T. II, p. 187. episcopum cartaginensis ecclesie, mox capitulis prae-

1489. Basil., per Jo. Amerbach., in-fol. Augustinus Exemplo,

missis, ipsius libri primi initium sequitur.
Trinitate. In line libri XV : Aurelii Augustini de quod celeb. Denisius describit, coaevi cujusdam ma-
hnitate liber explicitus est. Anno domini MCCCC nus apposuerat annum 1471 illud vero, quod See- :
143 SLPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGLSTIM. 144

millerns manihus versavit annn 1478. Doclos Geor- A et densa. binis columnis amplo spatio secretis im-
gius Fiugel. p:";'. theol Ingulst. octo ilorenis com- pressum, quod in duplo servat bibliotheca Regia
j> ir iv.-r.ii. Cseteram plurea lec iones ab editiooe lle- Academia> no trse haud dubie It.iliam patriam agno
nedictina et Autuerpieusi discrepantes hane ediiio- scit Incijiit au ijimus Augu-tini super hoc opere ui

nem exhibere Denisius siguilicavit et exemplis qui- libris Retractalionum testimonio, quod statun libri
busdam addilis cumprubavit, nec non procemiorum primi iniliiim subsequitur. Secundu autem, tertio et
ratioue capttum differre otramqne
et distributiooe quarto libro prspmitliinlur capitula, id e>t summaria
observavit, quod, quouiam omues hactenus biblio- cujusvis capitis. In hne : Explicit feliciter liber quar-
graphos fugeiit, non negligcnduin est. Cf Draun. tus Aurelii Augustini yponiensis cpiscopi De cosensu
Not. II. Lit. p. 82. sanctorum quatuor Eoangelistarum. Deo gratias. Pla-
Sine anno. Venetiis, per Paganinum de Paganinis, gulas quaternas numerat a-1. Alise notae desunt.
in-'k°. S. Augustini de Trinitate libri XV, adjectis Litterisinitialibasspatium plane vacuum est relictum
ejusdem argumentilibri Hilarii. Cf. T. I, p. 280. 1 173. Laiingx absque typogr. indicxo, in-fol. Liber
S.ec. XVI. —
lolo. Basil., pcrJo. Ad de Langen- beati yponcnsis episcopi Auqustini de Conscnsu Evan-
dorff; in-fol. « D. Aug. Ilipp. ep. de summa Trini- gelistarum in quatuor libros incipit feliciter. Sic in
I?
tale que dcus (sic) Ad Aurelium, Carthagiuiensem
: ipsa libri fronte legitur. In Une : Liber. Dcati. Awju-
episcopum Libri quindccim opus prorsus divinum
: : : stini. Yponensis episcopi de Consensu Evangelislarum.
et cui laus omnis infcrior, ubi perversa haerecticorum explicit feliciter. Jn civitate. Laugingen Dnpressut.
dogmata disputationibus doctissimis confutans, pro- Annoapartu Virginis salutifcro. Millesimo. quadrin-
funda mysteria inattingibilis divinitatis mira ingenii gcntesimo septuagesimo tercio. Pridie. Idus. Aprilii.
claritate aperuit. Cui Theologice veritates illuminati Constat baec edilio foliis 105 litteris rotundis ac ni-
doctoris Francisci Muronis aplissime connectuntur. • tidis imjiressum, ahsque custodibus, numeris, sign
Juxta insigne typographi : Anno M.D.XV. Infra Di- turis, litteris initialibus ac tilulis. Descrip>it cl.

rectorium. Vide ed. librorum de Civitatc Dci per eum- Braun in Sot. II. Lit. (1788), p. loi. Rarissimana
dem typographum, ubi quae dicta sunt, de hac esse comjilures teslati sunt bibliographi, quos etiam
etiam dicta putes. In subscriptione notatus annus Rraunius laudat.
M.D.Xllll. Calendx Junix. In aversa tituli pagina 1538. Paris, m-12. D. Aur. Augustinus de Con
brevis Jo. Amerbacbii ad lectorem prsefatio exslat, sensu Evangelistarum. Mus. Britt.
sed quse solas librorum Augustinilaudes tractat. 1539. Colonix, ex off. Heron. Alopecii, in-S°. D
1320. Lugdun., xre et impen. Jo. Koburgcr ; arte q Aur. Aug. de Consensu Evangelistarura libri quatuor
tamen ac cura Jac. Saccon., in-fol. S. Augustini de Catal. Bunav.
Trinitate libri XV, quibus theologicee veritates illu- Vcrsio.
minati doctoris Francisci Maronis connectuntur. Una Gallicam hujus oporis versionem Lugd. 1526, m-8°
cum libris Augustini de Civitate Dei plerumque cir- memorat Jac. le Long in Bibl. Sacr. p. 649. Colon
cumferri solent. Cat. Bibl. Casanat. T. I, pag. 342. XX. — (52) De S. Virginitate.
Versiones. 1562. Romx , ap Paul. Manutium.... S. Augu
Grcece convertisse hoc libros Maximus
dicitur stini liber de S. Virginitate. Exst. Opuscul
inter

Planudes, cujus capita nonnulla, quse probant Sp. SS. DD. Ambrosii, Hieronymi et Augustini de Vir
S. etiam ex Filio procedere, exstant inter Opuscula ginitate.

Aurea theologica quorumdam (sequiorum) Grxcorum Vcrsiones.

de Process. Sp. S. collecta a P. Arcudio, edita Ro- 1638. Paris, chez Jcan Camusat, in-8°. « De I;

mx typis S. C. de propag. fxde, m-4°, a pag. 187. sainte virginite, discours traduit de S. Augu<tin
Eadem jam a. IG30 ibidem edita esse, quin etiam avec des remarques pour la clarte de la doctrine pa
mnlto prius 1378 Basilese m-8° Gr. lat. per Leun- Claude Seguenot nomine latuisse ferun
» (cujus sub
clavium fuisse publicata ex Whartoniad Cavcum Sup- D Joannem du Hauranne abbatem San
Vergier de
plementis, monent Colonienses. Sed Leunclavii opus Cyranum). Pertinet ad hunc librum Censura S. Fa :

dubito an huc trahi possit, quod aliunde memoria cultatis thcologicx Parisicnsis, lata in librum, qui in

teueo ibidem capita aliquot de Trinitate ex libro de scribitw : Dc la saintc virginite', etc. Paris, apu>

verx vitx cognitione exstare, quse ab Arcudio pariter Adrian. Tapuinort, 1638, m-4» Cf. Bibl. Jansen
in opiis laudatum p. 072 relata sunt. 198, a. 1722.
De Gallica versione, cujus Crucius Cenomancnsis Iluc etiam referas :

meminit, recte statuunt Colonienses, libros de Tri- 1680. Paris, c/u ; Helie Josset
1
; m-12°. « Trait
nitate cum libris de Civitate Dei, ad quos versio ista de morale deS. Augustim, pour q tous les etats,

spectat, ab eo esse coufusos. composent le corps dc 1'Eglise, scavoir, 1° de la

XIX. — (43) De Consensu quatuor Evangelistarum virginite, pour les vieryes 2° du bien de la vidui ;

libri quatuor. 3» de la maniere dont on doit prier Dieu jiourle

Sinc anno, loco et tijpogr., in-fol. De Consensu veuves 4<> du bien de mariage 5« du mariage et d
; ;

quatuor Evangelistarum. Volumen charactere Gothi- la concupisence : traduits en trancois par M. Jca

co udmodum luculeulo et sequali, in cbarla candida llatnon. »

 NOTITIA LITTERARIA IN S. AIT.USTINUM. 140

XXI. — (55; Dc Vnitate Ecclesix. A — apud Anton. Augarcllum, sub intersi-

Parisiis,
1602. Moguntix... S. Augustini liber seu Epi- gnio D. Jacobi, via ad S. Jacobum.... S. Aur. Au-
>la de Uuitate Ecclesiae contra Petiliani Donat. gustini de Spiritu et Littera liber unus una cum
iistolam, argumentis, notis atque analysi illustra- epistola ad Sixtum presbyterum adversus Pelagia-
studio Justi Cahini. Lxstat in ejusdem P)'xscri- norum argumenta.
ionum adversus Hxrett. Tractt. a pag. 249. [q Cat. 1842. Parisiis., in-8°. Idem liber. Vidisse se te-
bt. Bold. ideni liber pra^fixo a. 1605 laudatur, ut statur auctor Coloniensis.
nel jam a nobis monituni. 1545. Wittembergx, impressit Josephus Klug, in-8°.
1637. Helmstadii ex typogr.[Calixt. in-S°. SS. Cy- Augustini, llipponcnsis (sic) cpiscopi, liber de Spi-
iani et Angustini de unitate Ecclesnr tractatus. ritu et Littera. Cum prnpfatione et praemonitione
cedit Georgii Calixti, S. tbeol. doct. et in Acad. lectoris. Nescio an fallitur Hendreichiusin Pand. Bran-
ia prof. primarii, in eorumdem librorum p 341, editionem Vitebergensem a. 15481audans.
lectio- deb.
m Introductionis fragmentum, edente Frid. Ulrico 1368. Antucrpix, in-16. S. Aur. Aug. de Spiritu et
Uxto, Georgii fi.Uo. » Littera ad Marcellinum liber unus. Ejusdem de na-
WQQ.Ultrajccti apud viduam Guil. Clerck, in-'i°. tura et gratia. Item de iide et operibus, Colonienses
B
relii Augustini, episcopi Hipponensis, liber de Uni- ex Lipenio et Becmanni Cat. Bibl. Francof. p. 35,
e Ecclesi;i? contra Donatistas. Exst. cum Com- quibus adde Hendreichium 1,1.
ntariis uberrimis et utilissimis in Melchioris Ley- S.ec. XVIII. 1767. Lipsix, apud Jo. Frid. —
•keri Historia iltustrata Ecctesix Africanx, cujus Witzleben; in-8°, Aur. Augustini. Hip. ep. de Spi-
um pene tomum secundum constituit inscriptum ritu et Littera ad Marcellinum liber unus e recen-
:

mus secundus ad Librum Augustini de Unitate Ec- sione Benedictorum e Congreg. S. Mauri, varietate
>ix contra Donatistas, de Principiis Ecclesix Afri- lectionum animadversionibusque brevibus illustra-
xx, illiusque fide in Articulis de Capite Christo et tus ab Jo. Christ. Bcniam. Teegio. S. S. Theol. Cult.
-Itsia, de Unitate et Schismate, plurimisque Reli- Iti praefatione pauca —
de occasione Jibelli hujus
nis Christianx capitibusagit. itemque de editionibus ac recensionibus ejus monen-
Yersio. tur, ubi etiam ad aliorum librorum singulatim edi-
Gallice vertit notulasque ad difficiliorum locorum torum mentionem decurrit. Inscripsit Erdm. Rudol-
elligentiam aspersit Jac. Tigeou, Andegavensis, pho Fischero, theologo Coburgensi.
iol. doctor et canonicus Ecclesiae cathedralis Me- 1770. Lipsix, apud Joh. Frid. Langenhemium;
isis, quae illius versio prodiit Rhemis 1567, in-8°. C m-8°. Aur. Aug... de Sp. et Litteriis ad M. liber
) tit. Epistre ou lc Livre de S. Augustin de UUnit6
: unus... Iterum edidit rel. Jo. Christ. Beniam. Tee.
iEjlise, Contre Petilien, evesque Donatiste, avec gius. Scholae Sangerh. Col. III. Correctiorem sese
taines observations puur entendre les lieux pJus profltetur altera editio, aucta insuper indice rerum
'ficiles imprime d Reims pnr Jcan de Foigny. Cf.
; memorabilium.
verdiered. de Juvigny. t. IV, 314. Versiones.
XXII. — (67) De Spiritu et Litteraliber. Italica. — 1543. Comin da Trino;
Venezia, per
5.EC. XV. — Sine anno, loco et typogr., in-i°. S. Au- in-8°. * Opera utilissima del B. Agostino V. I. de Spi-
stini liber de Spiritu et Littera. Adjectus est Tra- rituet Littera chiamata, al B. Marcellino, novamente
tus anonymi de periculis, qux contingunt circa Sa- di latino in volgare tradotta. »
imentum Eucharistix, cui annexa est resolutio Gallicx. — 1547. Lyon, par Jean Pitier, in-16. « Le
xstionis: utrum suffragia facta pro multis xquali- livre de 1'Esprit et de la Lettre de S. Augustin,
prosint singidis? Exhibet cl. Seemiller fasc. I, p. traduit par Jacques Le Conte. » Cf. Duverdier ed.
I. Totum volumen foliis 38 conflcitur, exscriptum nova, T. IV, p. 274.
iractere Gotbico, quem alius comparatione ibidem 1551. Paris, de Vlmprimerie de Mich. Vosca;
jpius declaravit. Lineae 28 paginam faciunt. Nu- ^ m-4°. a Opuscule de S. Augustin, 6veque de Hyppone
ai, signaturae, custodes, initiales litterae et tituli en Afrique, de 1'Esprit et de la Letlre, traduit par
sunt, nisi quod ab initio legitur : Incipit prologus Valentin du Caunoy. » Maitt. part. u. t. III, p. 598.
iti Augustini episcopi in libro (sic) de Sfiritu et Duverdier ed. nova, T. IV. p. 439.
'tera : et fine libri, qui in primam paginam folii 1700. Paris, chez Jean.Bapt. Coignard; in-i2.
incidit : Explicit liber Beati Augustini episcopi de « Lc Livre de S. Augustin de 1'Esprit et de la Let-
ritu et littera. tre, traduit en francois sur 1'edition des PP. Bene-
5-ec. XVI. — 1524. Norimbergx... D. Aur. Augustini dictins, par Philippe Goibaud du Bois. »

Spiritu et Littera liber unus. Laudant Colonienses. XXIII. — (68) De Fide et Operibus, liber unus.
1527. Colonix, apud Heronem Alopecium; in-S. 1473. Colonix. . . . in-k°. B. Augustini liber de
Aur. Augustini de Spintu et Littera liber unus. Fide et Operibus. Cat. Bibl. Boldei.
mdem editionem sub anno 1528 profert Ossinger 1523. Argentorati, ex officina lilteruria ingeniosi viri
Bibl. Augustin. Jo. Gricninger, in-i°. Divi Augustini libellus aureus
1538. Parisiis. apud Joan. Riogny; t'n-16. Idem de Fide et Operibus. Exstat cum Ysidoro de sectis et

>er Ossinger. nominibus hxreticorum, item Hieronymi libro de.

 ; . ;

147 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTIM. 148

Perp. Viry. Marise et Epistola ejus contra Vigilantium A Ypponensis de Civitate Dei liber vicesimussecundus ex-
junctim ab Hier. Gebwiler, cathedralis aedis
editi plicit contra paganos. Sub anno a nativitate Domini
Arg. Litterarii Ludimagistro. Fol. v-x.wi. M.CCCCLXVU. Pontifieatu P.um.i papae secundi anno
— Augustx Vindelie., m-8°. D. Aur. Aug. liber de ejus tertio. Tirtio regnant> R>manurum ini}» i

Fide et Operibus M. Bibl. Eccl. Col. p. 737. Friderico. Ind XV die vero duodecima
, r/<

1528. Colonix. Excudobat Eucharius Cervicornius Deo gratius.

Jiinii. GOD \L. — Impresserunt
Conra-
m-8°. D. Aur. Augustini de Fide et Operibus libcr dua Sw. et Amoldua Pannartz juvante haud dubie
unus. » Occurrit subinde compactus cum libro ejus- viro aliquo solerti, cujus numen in litteris GOD \l.

dem de Natura et Gratia ex eadem ofticina. insidere tam facile sibi omnes persuadent, quam
1534. Paris, apud Joannem Roigny, in-16. D Aug. operam eorum mysteriis perdunt (a).
in explicandis
liber de Fide et Operibus. Maitt. T. II, p. n, p. 799. Pagina? in duas columnaslinearum 44 impressae suut,
ed. 2. quas ampli margines ambiunt. Proecedunt xu rubn-
IS39. Lipsix, m-8°. B. Aug. liber de Fide et carum folia. Cf. Awliffr. p. 6. Recensent etiam De-
Operibus cum praefatione Georgii Wicelii. Cf. Bec- bure Bibliogr. instr. T. I, p. 243. Exstabat in Bibl.

manniCat. Bibl. Francof. p. 35. Undejam laudarunt Ducis dc la Valiere.

B
Hendreichius et Colonienses. 1468. Jloma? m domo Pctri de Max.; in-fol.max.
1552. apud Petrum Horst; in-8°. /dem
Colonix, S. Augustini de Civ. Dei libri XXII. In calce Hoc :

liber cum Enchiridio ejusdem vide suo loco. Conradus opus, etc. In domo Petri de Maximo.
1568. Antuerpix, m-8°. Idem liber laudantibus M.CCCC LXVUl. « Hujus editionis character, mea
Coloniensibus 1. 1. quidem sententia, nitidior est, quam in Lactantio ejus-
1652. Francof. ad M. et Rintelii, m-8°. S. Aur. dem auni. Sed textus inquiuatior est et mendis sca-
Augustini... liber de Fide et Operibus. Edente Joan. tet fcedissimis. Praecedunt xiv folia rubricarum. «

Hennichio. Cum dissertatione ejusdem argumenti Cf. Debure Bibl. instr., Cat. Bibl. Smithianx (Venet
eodem auctore. Uendrcich. in Pand. Brandeb., p. 342. 1755, 1/1-4% p. 27. etBibl. Pincll. T. I, p. 86.
Versiones. I klQ. Romx, apud eosdem ; in-ful. max. S. Augu-
1545. Venezia, perComin da Trino, in-$°. « 11 li- stini de Civ. D. libri XXII./n calce Aspicis illustris., :

bro del B. Agostino V. I. della Fede e d'ell' opere, di etc. Audiffredus diligenti trium editionum Romana-

latino in volgore novamente tradotto. » rum inter se comparalione citra omnem dubitatio-
XXIV. —
(72) De Natura et Gratia. nem posuit, diversas invicem esse atque singulalim
1524. Norimbergx, m-8°. D. Aur. Augustini de q iteratas. Atque hsec, tertia etiam praecedente, emen-
Natura et Gratia liber unus. Notatur a Coloniensibus. datior est et pleraque vitia ejus abstersit. Exstabat
1528. Eucharius Cervicornius excudebat. In fine : in Bibl. Pinell.
Apud S. Coloniam impcnsa M. Godefridi Hyttorpii, — Venetiis, per Jo. de Spira et Vindclinum fratrem
civis Agrippincnsis celeberrimi, m-8°. D. Aur. Aug. in-fol. Augustini libri XXII de Civitate Dei. In tine :

de Natura et Gratia liber unus. Praefatus est paucis Qui docuit Venetos exscribi posse Joannes,
Mense fere trino centena voluuilua Pliui,
verbis Jo. Petreius. Et totideni uiagni Ciceronis Spira libellos
1568. Antuerpix, ap. Gymnicum, m-8°. « D. Aur. Ceperat Aureli, subita sed mortfl peremjitus,
Aug. liber de Natura et Gratia. » M. Bibl. Eccl. Col. Non potuit cOBptum Venetie finire voluuien.
Vindelinus adest ejusdem Frater et arte
p. 737, quae si vera prodidit, accenseri debet haec
Nou minor Iladricauue niorabitur urbe.
editio rarissimis, paucis nimirum
quos An- libris iis, .M.CCCC.LXX.
tuerpiae Joannis Gymnici celebris quondam typogra- Praecedit rubicorum tabula xiv foliis. « Ikbwr Bi-
phi Coloniensis impensis impressi sunt. Sic enim bliogt mstr. Biblioth. Smithiana, Cat. Bibl. Bun .

statuere malim, quam cum Maettario Gymnicum Laudant eamdem Cat. Btbl. Rrg. et Bibl. PinclL »
ipsum Antuerpia Coloniam migrantem facere, cum 1475. Moguntix, pcr Pctr. Sehoefjfer d» Gemsht
ex Annalibus etiam constet, eum jam anno 1535 D in-fol. II vol. B. Aur. Aug. libri XXII de Civitate
Coloniae prelum exercuisse, adeoque non post annum Dei cum Thomx Valois et .V/c. Triveth commenta-
1540, demum, cujus anni editionem Antuerpiensem riis. In tine rubris characteribus Igitur Aurelii Au- :

Maettarius commemorat, domicilium ibi ligere potuit. gustini,eic. (cf. edit. Hteroymianam ib. a. 1470 per
Vi rsio. eumd. typogr. excusanr, consummatum per P>trum
1545. Venezia per Comin da Trino, m-8°. « II libro Schoiffer de Qernxheim, anno Domini M. CCCC.LXXUj.
del B. Agostino vescovo Ippon., di Natura et Grazia, die V. mensis Scptcmbris presidibus ecclcsie katoli-

contra Pelag ; di latino involg. novamente tradotto.» ce Sixto tercio pontifice Summo, sedi Ant. Moguntine
XXV. — (74) Dc Civitate Dei Libri XXII. Adolfo sccumio pretxde magnificotenemt» mitem ae
Sjec. XV — 1467. E. Monasterio Sublacensi f. max. gubernantc Christiunivm monarchia impcratore se-
S. Aur. Augustini de Civitate Dei XXII. In cal- renissimo Frcdcrico tercio Cesarc sempcr Augusto. In-
ce : Airelii AtGisTi.M, Doctoris cgregii atquc cpiscopi cipit a tabula capitum libri primi, qua? ana cum ex-

Lairius Graiias Omnipotcnti Deo a Laudemba-

(a) monuit. Probabilior Pdri Seriverii sententia, G.
chio interpretatus. Sed huic oninino obstare viden- schalci seu Godufraii Alcmani nomen substitnentis,
tur verba Deo gralku, ut recto ctiam Audilfredus videri possit
 ;:

49 NOTITIA LITTERARIA IX S. AUGUSTIXUM. 150

prpto ex libris Retractatationuni eompre- A domini milrsimo quadringcntesimo septuagcsimo quinto

uno folio :

enditur. Tuni sequitur ipsam Angustini opus totum s-.ito nonas octobres. Impressum est coiumais biais

ltra hoc primum vol. absulutum inque tine legi- incipit a tabula capitum iv folia complectente, Cat.
lr : Finito libro sit laits »t gloria Christo. Deinde Bibl. Ducis de la Valiere, it. Bibl. Smithiaiuv. Ser-
linio impressom: Textus saiwti Augwtinide Civitatt vabat eamdem oliin Bibl Pinellii, itcmque una cuiu
Moguntix impressus, explicit fclicitcr,
i, onno sex prcecedentibus Bibl. Crcvcnnx. Vid. Cat. noviss.
IXUj- Alterum volumen complectitur eommentaria —Venetiis, per Gabrielem Petri de Tavisio in-fol. ;

lpra laudata cum indice alphabetico. Ad atramqae Augustini de Civitate Dei libri XXII. In line Aurclii :

ilamiais calcem tinita subscriptione, more con- Augustini de Civitate Dei Libcr XXII. et ultimus feli-

leto, insigoia typographi minio impressa cernuntur citer finit. Impressumque est opus hoc a diligenti Ma-
ebure Bibliogr. instr. Secmiller. fasc. I, pag. 49 ,
gistro Gabriele Petri de Tarvisio. M. CCCC. LXXV.
NM Not. Lit. (1788), p. 159. existente Petro Mocenico Ducc Venetiarum. Venetiis.

Auctores vero horum Commentariorum, quae pri- Cat. Bibl. Bud. T. I, p. 89, ubi merito rarissimis li-

la vice hic excusa sunt, Angli uterque fuerunt ot bris accensetur. Ex Catalogo vero Bibl. Ducis de la
e Pnedicatorum ordine ambo. Nicolaus Trcveth seu Valiere discimus, binis columnis volumen esse im-
'rivet vel etiam Traveth, origine Xortwicensis erat, pressum, praecedere materiarum tabulam xiv foliis,
atus circa annum 1258, vitaque fuoctus a. 1328. signaturas esse a... ad D secundi alphabeti. Memora-
ommentatus est in omnes libros XXII : Thomas tur etiam in Catalogo Bibl. Bodleianae ed. recent.
ValUis vero seu Vallcnsis aliis Gualois vel corrupte p. 88, apud Denis. in Bibl. Carell. T. I, p. 135. Ad-
r
haud dubie quod ex principatu Wallia o-
alois, datur cl. Reuss in Bibl. Tubing. (1780), p. 69.
.undus esset, theologiae doctor Oxoniensis, diem 1477. Neapoli, per Matthiam Moravum; in-fol.
jum obiit a. 1340, scripsitque Expositionem in min. S. Augustini de Civitate Dei libri XXII In line
ecem primos libros e XXII de Civitate Dei, quae fi- Aurelii Augustini de Civitate Dei liber XXII. et ulti-

itur in libro x, cap. 29. Utriusque operam magni mus feliciter explicU. Impressumque est opus hoc Nea-
lim factam esse testantur innumera , quae mss. polia diligenti magistro Matthia Moravo. Anno Christi.
dhuc in bibliothecis Parisiensibus potissimum su- M.CCCC.LXXVII. Cat. Bibl. Ducis de la Valiere.
ersunt exempla, de quibus vid. Echard in SS. Ord. 1479. Basileae, per Mich. Wenszler ; m-fol. Iidem
raed. tom. II, pag 561 et 597. Creditum est ali- cum commentariis Thomae Valois et Nicolai Triveth.
uando, Trevethum et Thomam conjuncto studio In fine charactere rubro impressum : Igit aurelij au-
tas lucubrationes composuisse, falso tamen. Xam £ gustini ciuitalis orhodoxe sideris pfulgidi de ciuitatc
ta conjunctio, quemadmodum etiam iu hac prima dei opus praeclarissimum. binis sacre pagine pfessori-
ditione obtinet, notariis debetur et omnibus codi- bus eximiis id commentantibus . rubricis tabulaque dis-

ibus mss. est solemnis. Nicolai autem Trevethi expo- cretum pcelsa in urbe Basilica. partium alemanie.
itio in X priores libros numquam prodiit atque hoc quam non solum aeris clementia et fertilitas agri verum
asu fortasse in perpetuum luci subtracta est. Cf. etia impmentium subtilitas reddit famantissima. ad
raeter laudatum Echardum locupletissimum in his laudem trinitatis indiuidue ciuitatis dei psidis ingenio
uetorem, Fabric. Bibl. Med. et Inf. Lat. et industria Mihahelis Wenzsler. Anno salutis nostre

1474. Romse, ap. Udalr. Gallum : in-fol. max. S. postM. et CCCC.LXXIX. Viij kl. aprilis operose est
aigustini de Civitate Dei libri XXII. In calce : consummatum. Subter his insigne typographi minio
l
resens Aurelii Augustini Hipponen Epi de Civitate pariter refulget. Incipit a Sententia Augustini ex li-

) i }ireclarum opus : Alma in urbe Roma totius mundi bris Retractationum, quam statim tabula capitum li-

egina et dignissima imperatrice : que sicut ceteris bri primi sequitur, cujusmodi unicuique libro est

rbibus dignitate preest : ita ingeniosis viris est referta\: praefixa. Post textum legitur subscriptio rubro item
,on attramento plumali calamo neque stilo ereo : scd charactere exarata additoque infra typothetae insigni:
rtificiosa quadam adinventione seu caracterizandi sic D Textus sancti Augustini de civitate dei Basilea impres-
ffijiatum ad dei laudem industrieque est consumma- sus Explicit feliciter. Anno LXXIX. Adhibiti sunt
um. per Udalricum Gallum Almannum et Symonem characteres Gothici luculentae formae, in textu ma-
\
J
icolai de Luca. Anno Domini M CCCC.LXXUII. die jores, in Commentariis, qui pone scquuntur, longe
tero IIII. mensis Februarii, Pontificatu vero Sixti minores. Columnae binae, prorsus absunt numeri,
livinina fsicj providentia Pape quarti, anno ejus ter- signaturae, custodes, litteree initiales titulique. De-
io. Antecedunt rubricarum folia xni, cum foliis bure in Cat. Bibl. Ducis de la Valiere, Seemiller Incu-
luobus puris. Character non omnino tam luculentus nab. Ingolst. Fasc. II, p. 36 sp.
ist et magnus ac Romanarum editionum, sed longe 1482. Romse... in-fol. Augustinus de Civitate Dei.
:ontra aequalior. Hujusce editionis memoria sola perstat apud Lab-
1475. Venetiis ap. Nic. Jenson., in-fol. S. Augu- beum Nova Bibl. mss. p. 347, num. 689 ; unde
itini de Civitate Dei libri XXII. In fine : Aurelii Maettarius in forulos suos retulit T. I, p. n. p. 435.
iugustini opus de Civitate dei feliciter cxplicit : con- Laerius laudabat insuper ejusdem libri paginam 354,
'ectum venetiis ab egregio et dilige.ti magistro Nicolao n. 1029; sed perperam, ut dudum solita acerbitate
enson: Petro Mozenicho principe: Anno a nativitate monuit Audiffr. p. 252.
151 SLPPLEMENTLM AD OPERA S. ALGUSTIM. i:>2

1484. Lovanii... in-fol. S. Augustini de Civitate A 1494, Friburyi, in-fol. Amerbachianae iteratio.

Dei cum Comment. Th. Valois Maitt. T. I, part. n, In line : Finitum est hoc opus in friburga. Anno in-

p. 455, addito Ileidam testimonio ex Cat. p. 6, n. canutttonit Anni MCCCCXCIIll. Eist. etiam in f'at.

lSt, absque uberiore declaratione. Incertum ergo Bibl Bodl. et Crccennac nociss.
eumdemne typographum, qui a. 1488 prelo eum Sine anno, l GO ei l<Ji"<gr. ; in-fol. S. Augustini de
commisit, an alium auctorem agnoscat. Civitate Dei 1. XXII. cum Commentariis Thomx
t486. Venetiis,. per Bonet. Locatellum ; in-4° B. Valois etA'ic. Triveth.
Augustini libri XXII de Civitate Dei. In fine : Opus Hujus editionis rarissimae juxta quam antiquissi-
de civitate Dei feliciter explicit : confcctum Ycnctiis mae notitiam suppeditunt cl. Murdlus in Bibl. Pin.

per Bonetum Locatellum, impemdio sumptibus Octa- et T. I, p.J 86 ; Secmiller fasc. I, p. 120; iterumque
viani Scoti Modoetiensis. 1486. quinto Idibus Februa- non minori diligentia descripsit Plac. Braun in No-
rii. Cat. libr. rarior. Bibl. Budens. elBibl. Pinell. titia Hist. Lit. p. 9. Constat, ut editio a. 1473, dua-
1488. Tholosae, per Ilenricum Maycr Alamanum (die bus quodammodo partibus, quarum prior textum,
XII Octobris) . in-fol. min. Thomee Valois et Nicolai majoribus litteris, posterior commentarium minori
Triveth Commentaria in libros S. Augustini de Ci- charactere columnis duabus impressum sistit. Ac
B
vitate Dei, una cum complemento fratris Nicolai textus quidem pagina 47, commentariorum vero 57
Cerseth. Cf. Cat. Bibl. Crevennx noviss. lineas complectitur. Litteras Germanicas appellat
— Lovatiii, per Joannem W estfalenseu ; in-fol Morellus; Seemillerus plane similes esse vult iis,

Augustini de Civitate Dei 1. XXII, cum Comment. quibus recusus est Augustini liber quartus de Do-
Th. Valois et Nic Imprcssum in
Triveth. In line : ctrina Christiana per Jo. Mentelin Argentinensem,
alma Vniuersitate Louaniensi, qux Brabantium yaud cui idcirco acceptam referre nullus dubilat Qui
parcum prx ceteris ornatam reddit, ingenio et indus- cum jam a. 1478 diem obierit, ante hunc certe ex-
tria Ioannis Westfalensis . Anno M.CCCC.LXXXVIII. pressa esse deberet. Sed longe vetustiorem putat
XIIII. Calendas Octobris. Maittaire T. I, p. n, p. nec ab anno 1470 valde remotam, adeo, ut prin-
493. Apud alios tamen bibliographos mentionem ceps forte cum commentariis laudatis statuenda fo-
ejus non invenimus, nititurque adeo solius Maetta- ret, quam sententiam jam Morellus amplexus fuerat.
rii fide, ex qua eamdem editionem laudant Colo- Caret omnibus, quas sequior aetas per artis progres-
nienses, Ossingerus aliique. sura sensim introduxit, foliorum paginarumque notis
1489. Venetiis, typis Vincent. Octaviani Scoti ;
numerisve, item litteris initialibus, nec non titulis

in-foi Augustinus de Civitate Dei cum commentariis q tam in fronte operis, quam singulorum librorum
Thomx Valois, sive Walleis et Nicolai Triveth. Cat. aut capitum initiis, quae solo spatio vacuo, nec eo
Bibl. Casanat. ; unde suppleri poterit Maettarius T. admodum amplo inter se distinguuntur, praeter-
I, p. ii, p. 510. quam quod ad calcem libri xviii subscriptio, et de-
— BibL, ap. Jo. 4merbachium ; in-fol. Augustirus hinc a libro decimo nono inscriptiones librorum et
de Civitate Dei cum commento. In fine : capitulorum inveniantur. Nihilomius occurrunt

Hoc opus exactum divina arte Joannis

frequenter marginalia decurtatis textus lineis appo-
Amerbacensis lector ubique legas
: sita, quod in Basileensibus quoque eorum librorum
Invenis in textu glosis seu margiue mirum deprehendere me memiui. Denique in
editionibus
Quo merito gaudet urbis Basilea decus.
fine textus legitur : Finito libro sit laus et gloria

Anno salutiferi virginalis partus ociogesimo nono supra Cliristo; post commentaria vero tabula raateriarura
millesimum quaterque centesimum idibus Februai ii. dccem foliis non omnino integris comprehensa desi-
Commentarii, sunt Thomx Valois et Nicolai Tri- nit subjecto Explicit Tabula. :

veth, sacrae paginae professorum ord. Praedicat. Ac S.ec. XVI. 1515. BasHcx,per Ad. Pctri de Lan- —
illius quidem notae in cap. 29 libri x deficiunt reli- gcndorf in-fol. Divi Aurelii Augustini, Hipponensis : ;

qua per Nicolaum Triveth sunt conscripta. A Nico- " episc. ad Marcellinum de Civilate Dei contra pagi-
lao quoque profecta est tabula seu index. Character nos duo et viginti opus dignissimum
libri : : huma-
est Gothicus, colummae duae, sed Commento ulrinque narum divinarumque litterarum disciplinis cl.i

apposito quatuor plerumque paginam faciunt. In in- me refertum. Cum Commcntariis Thomx Valois et
teriore tituli pagina Augustini efligies ligno impressa Nicolai Triveth : nec non additionibus Jacobi Passa-
cum alia figura emblematica, inscriptione et versi- uantii atque theologicis veritatibus Francisci Maro-
bus couspicitur. Descripsit eamdem Bruunius Not. nis. Porro (impressura est titulo insigne Adarai Potri
II, Litt. T. II, p. 182. addito Anno M. D. XV. Infra : Directorium m xinyu-
1490. Amerbach.
Basilex, ap. in-fol. Editio
Jo. ; los totius opcris libros indice certo congestum. In
anni praecedentis accurate iterum expressa, finiln pagina aversa eadem, qua? in Amerbaclii m;i lwiben-
tdibut Fcbruariis. Dcnis Garell. Bibl. p, 134. Ge- tur. Pra^figitur deinde praefatio Friitrts OmtmN
mciner Bcgmsburg. Bibt. p. 19". Exstabat etiam in Lcontorii Malbonncnsis (sic) charactere Homano
Bibl. Ducis de la Valicre. Gcssncr Liibeck. Bibl. p. impressa, qua rationem et instittitum operis Aogfr
51, Curiose descripsit Masch Bcyt.r. z. Gesch. mer- stiniani docet. In fine ejusdem Conrndi Lcontorii Mal-
kw. Bb. St, II, p. 73 sq. bronnensis (sic) subjicitur epilogus, in quo ingen-
153 NOTITIA LITTERARIA IN S. ALT.USTINUV. 154

;em textus emendationem, multorum mss. collatione A Sjk. XVII. — 1600. Antucrpix, apud Plantin.,
jerfectam pollicetur, nec non subscriptio, quae in-fol. Iidem libri. M. Bibl. Colon.

oannem Koburger, Nurimbergensem bibliopolam, 1610. Gcnevx... in -8o. Iidem libri. lisdcm spon-
mpensas imprimendi voluminis fecisse signiticat. soritiits.

Ubc quoque rotundo charactere, reliquum volumen 1613. Parisiis, sub insigni urbis: in-fol. « S. Au-
itteris Gothicis quatuor pleramqae, interdum etiam gustini 1. XXII. de Civitate Dei, recogniti per theo-
piinque columnis et crebris sectionibus impres- logos Lovanienses : cum comment. Leon. Coquxi et

ium oculos et hoc ipso et vario charactorum gemre Jo. Lud. Yivis. » Cat. Bibl. Thott.

n eadem pagiua obvio otTendit. Casp. Barthius .1/- 1621. Francof., typis Wechel. ap. Dun. ct Dav.
m$. lix, cap. 10, p. 2795, hanc editionem multis Anbrios et Clem. Schlcich.; in-fol. Cap. Rarthii
nss. raeliorem vocat. Commentariorum in D. Augustini Civitatem
Aur.
1520. Lugduni impensis Jo. Koburger, arte Jac. Dei liber primus seu Adversariorum Comment. lib.
Saccon.; in-fol. Augustinus de Civitate Dei una lx. Exstat cum Advcrsariis a pag. 2816 sqq. Praece-
:um libris de Trinitate, quos vide. Plane expressa dit haec ejus admonitio : Eccum tibi amice lector,

?st praecedens Rasileensis. specimen Commentariorum nostrorum in lCivitatcm

apwl B
1522. Basilcx, Jo. Froben. ; in-fol. I). Aur. Divinam Augustini, multis expetitum. Scqucntur ipsa
\ugustini opus absolutissimum de Civitate Dei, ad Commcntaria, si Deus titam dederit Opus immen- ;

retera exemplaria collatum et commentariis illus- sum, et licet ominari, xternum. Reliquinus autem, ut
ratum studio et labore Jo. Lud. Yivis. Cat. Bibl. scripsimus ; non sublatis iis, qux ex Adversariis in
Re</. Mus. Britt. et Bwiens. Prima haec est editio hunc Commentarium transtulimus ; idque consilio, ut
:um Vivis commentariis. Post dedicationem ad Hen- quale ipsum opus sit, eo facilius perspiciatur. Quae
ncum Vlll. Angliae regem, dat. Lovanii nonis Juliis ipsius Rarthii verba eo lubentius huc transcripsimus,
M. D. XXII praefatio occasionem operis Augusti- quod nuper demum Lipenii, sublestae non raro lidei

aiani docens et singularis praeterea de veteribus inter- testis, auctoritati tantum dedisse Colonienses vidi-
oretibus hujus libelli deque Gothis qui Romam ceperint mus, ut refragantibus licet Christ. Daumii, Rarthio
dissertatio est adjecta. quondam familiarissimi, aliorumque, quos ipsi in
1554. Paris., in-fol. S. Aur. Aug. de Civitate Dei. medium producunt, melioris notae scriptorum testi-
edente Lud. Vive. Cat. Bibl. Bern. T. moniis gravissimis, non prorsus tamen de integri
I, p. 16.
iSoo.Parisiis. apwl CarolumGuillard; in-fol. Iidem hujus Barthiani commentarii editione, qualem Halae
ibri cum eodem Commentario. Laudat Colonienses C Sax. a. 1620 in-fol. lucem vidisse Lipenius prodi-
). 739. Si praecedens edilio recte se habet,non dubito derat, desperarent. Imposuerat illis etiam hoc, quod
quin ex eodem bibliopolio profecta sit ac haec. ipse Barlhius in suis ad Statium Animadversionibus
— Bas., ap. Hier. Froben. et Nic, episcop.; in-fol. saepius hujus coromentarii in Augustinum meminis-
« D. Aurelii Augustini, llipp. ep. de Civitate Dei set. Sed quae ibidem ex iis proferunt verba, tantum
libri XXII, ad priscae venerandseque vetustalis exem- scriptum jam fuisse eum probant, non item, ut ipsi
plaria denuo collati eruditissimisque insuper Com- volunt, editum. Caeterum ingens tunc temporis apud
mentariis per undequaque doctiss. virnm Jo. Lud. doctos homines hujus commentarii fuit desiderium
Yivem illustrati et recogniti. Accessit index fecun- imprimis quoniam ipse auctor de eo tam magnifice
dissimus. » In aversa tituli pagina Henrici, Angliae locutus erat, et oppido pauci erant, qui non eximie
regis, epistola legitur, qua Lud. Vivi pro oblatis reconditam doctrinam admirarentur. Ho-
istius viri
sibi Augustini libris gratias agit, data Grenuici die die non majorem in eo jacturam orbem eruditem fe-
XXIlllJan. 1523. cisse credimus, quam iu eo, quem Salmasius super
1570. Basilex, per Ambrosium et Aurelium Frobe- Arnobium meditabatur.
nios fratres ; in-fol. « D Aurelii Augustini, Hipp. 1636. Parisiis, sub insigni Magnx Navis, iu-fol.
ep. de Civitate Dei libri XXII, ad priscae veneran- ** «
S. Aurelii Augustini, Hipp. ep. De Civitate libri
dseque vetustatis exemplaria jam iterum post virum XXII. Ex vetustissimis manuscriptis exemplaribus
undequaque doctissimum Joannem Ludovicum Vivem per theologos Lovanienses ab innumeris mendis re-
summo studio collati ac ejusdem commentariis eru- purgatus. » Quorum diligentiam attestatur sub finem

ditissimis illustrati. Accessit Index multo, quam tomi, castigationum ratio et lectionum varietas ma-
antea fuerat, fecundior. » jori ex parte annotata. Cum
Commentariis novis et
Videantur quae de hac editione in Annalibus Colle- perpetuis. R. P. F. Leonardi Coquxi, Aurelii Ere-
ctionum notavimus. In toto volumine nihil e'st praeter mitae, Augustiniani, Doct. Theol. Paris. et Jo. Lud.
praefationem, quod ad integram operum editionem Vivis.
impedire potuit, quominus separatim hic
respicit et Inscripsit Leon. Coquxus Christianae a Lolharin-
tomus venderetur. gia Magnae Etruriae Duci Matri a sacris Confessio-
1596. [Genevx] excudebat Jacobus Stoer ; in-8°, nibus. Notae ejus aeque copiosam theologicam eru-
II tomis. D. Aur. Aug. Hipp ep. de Civitate Dei 1. ditionem ostendunt, quam Lud. Vivis commentarius
XXII. Tomumquintum Operum omnium h. 1. et a. omnigena antiquitatis doctrina illustris est. Ipse quo-
excusorum efficiunt. Vid. supra in Annalibus Opp. que de inscriptione, occasione, partitione, dignitate et
155 SITPLEMEMTM AD OPERA S. ALGUSTINI. 1 56

utilitate horum librorum, quod haud perfunctorie A nense. » Plurima commendant hanc operam, ver-
Vives egerat, denuo commontatus est. sionis elegantia, index copiosus, splendor artificii,

1651 . Parisiis..,. in-fol. lidem cum Coquaei com- ipsumque denique P. M. Benedicti XIV, cui dedi-
mentanis. [ta CoUmienses. cata est, nornen, te-te BiLl. degli Aut. volgnrizz. in
Hambwrgi, sumpt. Zach. Hertettt] m-4°, II
1661. Raccolta dOpusc. scient. efihl. T. XXXII, p. 343.
Aug. Hipp. ep. de Civitate Dei libri
tomis. S. Aur. 17 12. Venetia, npprcsso Piet. Bassa<jli<i c Franc.
XXII, in duos tomos divisi, ex vetustissimis mss. II rlzhuuser. ; m-4°. » Della Citla di Dio di S. Aure-
exemplaribaa emendati, juxta novissimam editio- lio Agostino. Tomo primo, che comprende gli XI
nem Coloniensem. Accedunt Commentarii eruditi et primi libri. » Hjec est recens editio antiqure illius

integri quidem, Jo. Lud. Vivis, Hispal. ac Lconn. versionis, de cujus auctore editoremPetrum Bassa-
Coquaei Aurelianensis. Cum indice gemino, altero gliam prolixius inhuic tomo
epislola dedicatoria
locorum Sc. S., altero rerum ac verborum locuplc- pnemissa disputasse diximus. Alterum tum (a. 1745)
tissimo. nondum absolutum fuisse diserte monet auctor d.
SiEC XVIII. — 1748. Ncapoli... in-4°. S. Augus- Bibl. degli Aut. volg. 1. 1. Sed postmodum additus
tini libri XXII de Civitate Dei cum notis monacho- esse debet. Nam AudilTredus in Cat. Bibl. Casanat.
rum S. Mauri Cat. Bibl. S. Aug. ad Nidum Neap. duos citat. Textus Latinus versioni] adjungitur, in-
Versiones. superque Vita Augustini a Possidio scripta Latine
Versionum quoque hujus Augustiniani operis non accessit.
exiguus est numerus. Nam et vario idiomate red- Gullicas. — 1486. Abbeville, chez Jean du Pr6 et

ditum est, et saepius eodem, sed nullo frequentius, Picrre GCrard ; in-fil., II vol. « Dix premiers livres
quam Gallico. Ex pluribus aulem qui huc studium de Monseigneur S. Augustin de la Cite de Dieu
suum contulerunt Francogallis, nemo laude sua translates par Raoul de Prcullcs. » In fine tomi I :

apud populares caruit, studiosequo e.xcepta sunt et « Imprime en la ville d'Abbeville par Jean du Pre
prelo mnltiplicata Radulphi de Praellis, Gcntiani et Pierre marchans libraires, acheve le
Gerard
Herveti, deCeriziers, Ludovici Giry et Petri Lom- XXVIII de Novembre, l'an mil quatre cens quatre
berticonanima. Sed singula brevi indiculo complec- vingt et six. » Tomo II : « Les sept derniers livres. »

tamur. In tine : • Imprimez par tcs mcmes a Abbeville. VII

Italicae. — S. I. et a., in-fol. « II libro di S. Au- d'Avril, mil quatre cens quatre vingt et six, apK>s
gustino, de la Cita di Dio, il quale e diviso in XXII Pasques. » — Commemorant hanc editionem 3/

libri, tradotti in lingua volgare. » Cat. Bibl. R<g. q tarius, Dcbure Bibliogr. instr. T. I p. 248, Deburius
T. I, p. 381, n. 786, apposito lemmate vetus editio. sen. in Cat. Bibl. Ducis de la Vatt&re T. I, p. 1 ti7.

In Bibl. Smithiana, p. 28, legitur La Citta di Dio:

: Notatur etiam in Cat. Bibi. Reg. Paris. Primus libcr
tradetta (forse) da Iacopo Passavanti. Deburius in est ex paucis, qui Abbatisvilloe sunt impressi. Su-
Cat. Bibl. Ducisde la Valiere circa annum 1480 ex- perat tamen editionis vetustatem ipsfaaa versionis
cusam exislimat scripsitque characterem esse ro- aetas. Auctor enim, cujus nomen diverse, modo de
manum minorem, binas columnas, signaturas a-H Prculles, modo de Prxlles, Prsesbs, Prtsles, quin
secundi alphabeti, tabulamqiie materiarum ad initio etiam de Praieres, Latine vero de Praellis, de Praic-
xi foliis praefixam. Erat eadem penes Crcvennam riis, Preslaeus, elfrrri solet, Caroli V Franciae regis
olim, teste Cat. Bibl. ejus novissimo. Cf. Biblioteca temporibus tloruit, penesque eum magistri libello-
degli Autori volgarizz. in Raccolta d'Opusc. scient. e rum supplicum officio functus est, natus ex illicito

filol. T. XXXII, pag. 342. cuncubilu Raduiphi de Pracllis, Philippi Pulchri

De auctore hujus versionis inter ipsos Italos haud quondam consiliarii a. 1315, cum iniqua custodia
convenit, dum alii, in quibus Fontaninus (in opere pater ejus detentus esset. Sed lilii legitimi jura Ra-
suo de Eloquentia Italica), Nicolao Piccolomineo eam dulphus noster jam senex regis sui beneticio a. 1376
asseruerunt, quos tamen refellit Apostolus Zenus in D est consecutus. Diem obiit mense Novembri 1382.
Annotationibus ad Fontanini libium alii, veluti ; Variis ille scriptis tam vernaculo, quam Latino, MT
Jacobus Corbinellus, Jacobum Pussavantium au<to- mone compositis, aetate jam devergenle, ioclaruerat,
rem statuerunt ; utrisque adversatus est Petrus Bas- cum sinpulari regis mandato stipendiaque ad conti-
saglia in editione Veneta a. 1742, a Florontino quo- ciendam Augustini hujus lil»ri versionem adig^retur,
dam anonymo eam profectam et Venetiis circa a. quam inchoatam anno 1371, die 1 Novembris, seu
1480 elaboratam esse dicens. festo omnium Sanctorum, anno 1375, die 1 Septem-
1734. Roma, per Antonio de Sossi, in-fol. « La bris absolvisse fertur (a). Pra*sto erant 30 codices,
Citta di Dio, opera del gran Padre S. Agoslino ve- quos ita tamen secutus est, ut parcius verborum
scovo dTppona tradotta nell' idioma Italiano dal quam sensus explicationi studeret, et regis JWMJ
P. D. Cesare Benvenuti da Crema abbate generale obtemperans sententiee veritalem clarilatemquo per
dei Canonici Hegolari della Congregazione Latera- ambages orationis sectari mallet, quam eamdem

(a) Ab eodem auctore

profecta est Hibliorum eidem regi in litteras propenso debetnr. Cf. Lancelot

versio Gellica, quam ^pecimine proposito accur.ite in Man. \b l'A<\ dcs Inscr., T. XIII, p. I

descripsit P. le Long in Bibl. $acra p. 3IK. qtuMM

15" NOTITIA LITTERVKIA IN S. AUGUSTINUM. 158

verbis insistendo periclitari. Ut vero comraodius sua A Deburius 1. I. Nicolao Savetierio tribuit. Quocirca
legerentur, singulos libros in capita plura dispes- nos conjectttram secuti utrumque in titulo posui-
cuit, quacurn descriptione nescio an hodierna La- inus, alteram redemptoris, alterum impressoris
tini textus divisio concordet. Nec contentus, Au- partes gessisse suspicati.
gustinuin Gallicani sermonis eloquio civibus suis 1570. Paris. chez Nic. Chesncau; in-fot. « La Cite
admovisse, ejusdem eliara ubi doctius locutus esse de Dieu du Saint Aui^u^tin traduite en frangois par
videretur, interpretera egit, subjuncta siugulis ca- Gentian Hervet. » Cat. Bibl. Mus. Britt. Cf. M. Bibl. Col.

pitibus expos>ti*>ne, in qua de mythieis, historicis, 1585. Paris, chez Mich. Sonnius ; in-fol. « Saint

philosophicis aliisque reconditioris scieutia? capiti- Augustin de la Cite de Dieu, illustre des comraen-

bus, prout quidem eruditionis tunc temporis con- taires de Jean-Louis Vives, traduit en francois par

ditio ferebat, disseruit, ut tameu ostenderet, se Gentian Hervet, avec les annotations et observations
hominum doctorum aevi sui longe esse excellentis- de Francois de Belleforest. Troisieme edition, au-
simura. Nempe auctores, unde sua deprompsit, si a gmeutee. » Cat. Bibl. Reg. Eamdem repetitam Pari-
paucis discesseris, saeculo vu non antiquiores sunt, siis 1610, en-fol. tradunt Colonicnses.
siquidem frequenter iraprimis laudat Isidorwn Hi- 1655. Paris, chcz Pierre le Petit ; in-fol. « Saint
11
spalenscm, Orosium, Paulum Diaconwn, Hugonem, Augustin, de la Cite de Dieu, traduit en francois par
Pupiam, Fulyntium, Catholicon, Sicolaum Tri- de Cercziers, aumonier du Roy. » Cat. Bibl. Reg. et

vetfi, Yincentium Bellovacensem, Alanum de Com- Casanat.

planctu Joannem Sarisberiensem, Guliel-
Naturae, 1665 et 67. Paris, chez Pierrc le Petit; w-8°, II
mum Paris, Petrum Comestorem, Helinandum alios- voll. « Saint Augustin de la Cite de Dieu. traduit en
que, aliquoties Paulum Diaconum de Mirabilibus francois par Louis Giry, tomes I et II, contenant les

Mundi, Coranum Mohamedis et Joannem Magduncn- dix premiers livres. » Cat- Bibl. Reg.
sem (Jean de Meun) tamquam auctorem fabellae 1675. Paris, chez Andre Pralard, m-8°, // voll.

Gallicae de Rosa appellat. Plura etiam ex historia « La Dieu de

Cite de en
Saint Augustin, tiaduite
tum sui temporis, tum admis-
antiquiori Franciae francois et revue sur plusieurs anciens mss. avec des
cuit, nec non traditiones passim vulgique supersti- remarques etdes notes, contenant des corrections du
tiones varias aspersit, ex quibus speciminis loco texte par Picrre Lombert. » Cat. Bibl. Rcg. Ducis
nonnulla proposuit Lancelotus, Academiae Inscriptio- de la Valiere. Eadeni repetila est eodem anno Bru-
num et litter. elegantior. Paris. quondam Socius, xelles, et 1693 Paris II voll. (Cat. Bibl. Thott.)

cujus binae de Radulpho Preslaeo ejusque scriptis

q 1701. A Paris, chez Nicolas Pepie: in-S°, en II
commeutationes insertae sunt Memoriis ejusd. Aca- tomes. La Cite de Dieu de Saint Augustin
« ; traduite

demiae T. XIII, a pag. 607 ad 665. Illius enira viri en francois et revue sur 1'edition des PP. Benedi-
laudabili diligentia eilectum est, ut quaecumque au- ctins, avec des remarques, etc. »
ctorem versionis hujus concernunt juxta documen- 1736. Amsterdam, chez Pierre Mortier, in-8°, IV
torum optimorum fidem explorata nunc habeantur, tomes. « La Cite de Dieu de Saint Augustin ; traduite
simulque tenebrae istae, quibus Crucius Cenomanen- en francuis et revue sur plusieurs mss, avec des :

sis (La Croix du Maine) in Bibl. Gall. p. 427 haec remarques et des notes qui contiennent quantite de
obsepsit, quibusque dispellendis non admodum pro- corrections importantes du texte latin : et la Vie de
fecerunt conjecturis suis auctores M. Bibliothecse M. Lombert. imprimis de versione tractant
» Notae

Coloniensis (p. 740, n. 157) clarissima luce sint ejusque licentiam ex eo, quod elegantiae sensui tra-
collustratar. Prae caeteris autem
hunc illius scriptis ductor debeat et quod linguarum invicem abhorrens
librum paucissimis visum, inspectum vero, quan- ingenium postulet, excusant. Hinc nec ubique eadem
tum equidem scio, nnmini, diligenter examinavit, iterum inculcare, sed ad priores tantum XI libros
prsecipuasque ejus dotes cum judicio exposuit. Enu- talia monere satis visum est. Emendationes, quas
merat preeterea p. 654 insigniores aliquot codices D j n titulo profitetur, ex 10 circiter aut 11 mss. Gal-
mss. qui ad unum omnes in Bibliotheca Regia Pa- licanis nonnullisque Vaticanorum, quas Benedictini
risiis asservantur et numeris suis sunt notati. Caete- PP. ipsi concesserant, lectionibus haustas esse mo-
rum non minus rara hac principe hujus versionis net. Eadem versio totidem voluminibus in-12 eodem
editione est altera diu postea facta. anno ibidem apud Jac. Rollin excusa, quae similiter
1531. par Nicolas Sa-
Paris (chez Galiot du Pre), ac praecedens vitam traductoris in titulo gerit, me-
vetier; in-fol., La Cite de Dieu de Mon-
II tomes. « moratur in Cat. Bibl. Reg. T. I, p. 379. Eamdem
seigneur Saint Augustin, translatee de latin en fran- duodenis IV voll. Parisiis 1737 excusam laudat. Cat.
cois par Raoul de Prxsles » cujus splendidum exem-
; Bibl. Firmianx.
plar olim inter ornamenta Bibliothecx Ducis de la Hispanicx. — 1614. Matriti, in-fol. S. Augustinus
Valiere nurnerabatur. Cf. Cat. T. I, p. 168, n. 458. de Civitate Dei 1. XXII, Hispanice per Ant. Roys de
Laudat eamdem Cat. Bibl. Musei Brilt. Tenendum et Rozas. Laudant Colonienses.
est autem, Lancelottum etiam aeque ac Colonienses 1676. Amberes (Antuerpiae), in-fol. Iidem ejusdem
hujus editionis mentionem facere, sed ita, ut apud versionis. Cat. Bibl. Thott. Iterumque ibidem repe-
Galiotum du Pre prodiisse affirment, cum tamen titi dicuntur a. 1696 in-fol. in Bibl. Eccl. Colon.
 :

159 SUPPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTIM. 160

Belgicam versionem impressam Lurjduni Bat. 1621, A A'A7.V. 82, 83) Augustinus in Evangelium Jo- —
ex Cat. Bibl. Traject. T. II, p. 3, proferunt Colo- annis et Epistolam ejus I, ad Partho*. Sine anno
nienses. loco et typogr. in-fol. AugtUtinus supcr Joanmm.
Germanicam Joannis Godfridi de Odernheim, qui Haec verba tituli loco litteris majoribus folio
circa a. 1495 Oppenheimensis Ecclesi* pastor fuisse primo cceterum vacuo sunt impr.-ssa. In limine
perhibetur, ex Eisengrenii lide commemorat Posse- textus : DM AureW dugustira Hipponensis episcopi
rinus App. Sacr. T. I, Aliam auctorc Ilans
p. 889. in EoangeUum secundum Joanncm Tractatus )irimus
Nicolao Sigmaro a Schtusselberg, excusam Batisbo- feHciter incipit. Ab eo quod tcriptum est In principio :

nx 1C66, in-i<> Gemeiner Regensb. Stadtbibl.

laudat erat Vcrbum et vcrbum crat
: apud d< um et >! >is :

p. 197 : attamen non nisi librum primum eam com- erat verbum. usque ad id qund >iit Et tcnebre eam :

plecti signiticat. non comprehenderunt. In line : Divi Aurelii Augustini

XXVI. — (75) De Bono Viduitatis liber. hipponcnsis episcopi cxpositio in evang>lium sccun-
1517. Paris, chez Jean Petit, in-\°. t I)e 1'Etat de dum Joannem felicitcr explicit. Praecedunt Annot
Veuvage de la Maniere de prier Dieu la Vie de
; ; scu Inventarium prineipalium sentmtiarum, nec non
Sainte Monique Opuscules de Saint Augustin, tra-
; tituli seu rubricx tractatuum, x foliis. Impressio
duits par Adrian Gemelli (Jumel), pretre docteur en facta est litteris Gothicis minoribus, duabus columnis.
theologie et grand archidiacre de Laon en Picardie. » Clurtae litteris signataj sunt, desiderantur tamen fo-
Du Verdier recent., T. I, p. 7. Tractatus de Orando liorum numeri et custodes. In summa pagina non
Deo inter epistolas censetur 130. solum tractatus, sed et capita indicantur. In ipso
XXVII. — (79) De Gestis Pelagii liber. contextu autem verba Evangelii aut alia loca biblica
1611. Augustse Vindnlicorum, in-8°. D. Augu«tini commentariorumque initia, illa medio, haec majori
liber de Gestis Pelagii, nunc primum editus studio charactere distinguuntur. Addita sunt marginalia, in
Marci Velseri. quibus vel loca parallela, vel lectiones variae loco-
Fxsulis (urbe agri Florentini, quam hodie Fiesoli rum Biblicorum ab Augustino laudatorum produ-
dicunt) inventus erat in bibliotheca abbatiae S. Bar- cuntur. His consideratis, nemo non insignem hujus
tholomaei canonicorum regularium Lateranensium. editionis similitudinem cum impressis Amerbachia-
Hinc ejus antigraphum cardinalis Scipio Cobellutius. inter Augu-
nis, quorum exemplaria passim a nobis
summi pontiiicis, Roma
tunc ab epistolis et secretis Lubens tamen con-
stiniana proferuntur, agnoscet.
ad Marcum Velserum duumvirum Augustanum trans- cesserim in cl. Braunii sententiam, qui tomo II Not.
miserattqui quidem aliquamdiu editiones, quee Ro- C H. Litt. p. 33, Norimbergx per Antonhtm Koberge-
mae Florentiaeque accuratissime parari ferebantur, rum excusam esse statuit, modo non in «ola lyporum
cupide exspectavit; sed quoniam longum id futurum similitudine, sed totius operis de^criptione nitatur
negotium res loquebatur, gratiam apud viros pios et illius judicium. Unum accedit, Cober^crum plura,
eruditos, antiquae doctrinae amantes, Romanis Flo- Amerbacliium contra vel nulla, vel pauca admodum
rentinisque editoribus ipsis non invitis, se initurum absque nomine suo emisisse.
esse ratus, si nuda interim Augustini verba utenda Versiones.
fruenda proponeret, exemplum Romae transmissum 1670.
cum lide exprimendum curavit, lectionibus varian- Romx typis S. C. de propag. F. m-4°. Capita non-
tibus, quaj ad marginem ejusdem comparaverant, nulla ex diversis tractatibus in EvangelinmJoan.de
pariter in ora ascriptis, suhjectis vero in ima pagina Sp. S., Lat. et Gr. inteipr. Jlf <i.r . Planude', inttr opu-
aliis, quas maximam partem Marco Velsero, cano- scula aurea collecta a P. Arcudio a pag. 631. In
nico tunc Frisingensi, deberi editor signilicat, easque Bibl. Eccl. M. Coloniensi laudiitum invenio librum
conjectura fere subilaria inter legendum notatas, de Spiritu S. ex diversis Augustini tractat. super Jo-
paucas etiam paulo audaciores annem collectum, qui prodiisse dicitur Basilese 157K
ab auctore improba-
tas scribit. Nullas vero quantavis probabilitatis specie ^ Gr. Lat. Ex his intelligere mihi videor, non alium
blandientes in contextum a se receptas esse asseve- indicari librum, quam Lcunclavii Legationcm Ma-
rat. Praefationem hanc repeti fecit Joannes Clcricus nuelis Comneni ad Armcnios, cui aliquot capita de
in Append. Augustinianea (T. XII ed. Antuerp.) Trinitate ex Auguslino gr. conversa sunt inserta. At
.

p. 607. Exspectatae xero illae Romanorum Florenti- si hunc voluit quem testem laudat Lipcnius in Bibl.

norumque editiones lucem non viderunt, sed Parisiis Thcol. T. II, p. 783, fallitur ille qaidem; nam ista
paulo post cum libro contra secundam Juliani rcspon- prorsus ibidem non leguntur. Nescio vero an huc
sionem cura Menardi iterum prodiit, quem vide forte pertineat liber Augustini de Spiritu Sancto.
n. 98. Nec dubito, quin inter Opuscula Augustini Gcnevx I5i0, i/j-8°, quem profert Cat. Bibl. Ber-
discipulorumgue ejus editus sit, quae supra a nobis nens. T. I, p. 16.
sunt in medium producta. 1670. Paris, chcz Jcan-Bapt. Coignard; in-12.
XXVIII. — (80) De correctione Donatistarum libcr. n Homelies de S. Augustin sur la premiere EpbtTfl
Edidit seorsim hunc librum Xic. Bergius Revalensis de S. Jean ; traduction nouvelle.
Ilolmix 1696, in-8°, sub. tit. : /). Augustini liber de 1700. Paris, chcz Jean-Bapt. Coignard; in-8, IV
modcrate coercendis hsereticis ad Bonifacium romitnn voll. « Les traitez d* S. Augustin sur 1'Evangile du
10! NOTITIA LITTEKAKIA 1N S. AUGLSTINLJi. 162

S. Jean et son Epistre aux Parthes, traduits en fran- A tali viro exspectari non poterat, ut denuo sub
sed
(jois sur 1'edition dea PP. Benediclins, avec des som- judicium eamdem revocaret et ab omni parte per
maires a la marge, par Philippe Goisbaud du Bois. » pensam proponeret. Facile tamen temporum ratio
A.V.V. — (84) De Gratia Christi et Pcccuto oriijinali suadere poterat ut nomen invidice subtraheret.
conlra Pelagium ct Ca&le&tium. Liceat nunc brevem disputalionis conspfdum,
ejus
1687 . Moguntix, ttjpis Pctri 11 rmans, in-£°. Lber quemadmodum a Frib. Bcncd. Carpzovio per exumen
Divi Aur. Augustini, Bipp. episc. contraPelaginm hujus libri in Actis Erud. Lips. 1708, p. 340, deli-

el Ccelestium de Gratia Christi Commentario brevi neatus est, subjuugere. animad-

« Primum, inquit,
et continuo illustratus a R. P. Caroto Josepho Tri- vertit Schilterus, controversiam esse duplicem al- :

cassino. ord. Fratr. Min. Capucin. S. Francisci Cf. teram de jure divo7'tiorum, quae Augustinus nisi ex
Act. Erud. Lips. Suppl. T. I, p. 134. causa adulterii negabat esse permissa altera de ;

Ad honc Angustini librum spectat editoris liber, jurc itcrum nubendi, quod Augustinus, vivente altcra
Gratia efficax refutata ex libris S. Augustini, per parte, concedit nemini, ne quidem ex causa adulte-
enmdem typographum boc ipso anno cxcusus, qnem rii nisi quod cap. 6
: Christiunos tantum
innuil,
receoseot Acta Erud. vol. eod. p. 128-133, idipie conjugei hoc praecepto teueri unJe coliigas, ab ;

intendis?e auctorem declaraut, Pelagianos ab Augu- adultero non Christiauo discedenti nuptias secun-
stino proplerea ha?resos fuisse iusimulatos, quod das minus fuisse interdictas. Pollentium vero in
nullam omnino gratiam Dei admitterent in voluntate priori quaestione labi docet notarum auctor, abrep-
necessariam, non vero ob' id, quod gratiam eam in- tum Hebreeorum Homanorumquemoribus ac legibus,
diiferentem, seu talem, cui voluntas humana, seu quibus divortiorum licentia invaluerat. In hac ergo
obtemperare, seu resistere posset, statuerent. Idem parte triumphare Augustini facundiam et disputandi
fore Tricassinus jam an'.e in libro De Natura peccati subtilitatem, licet argumentis ejus non id semper
originalis, secundum mentem S. Augustini, etc. edito conficiatur, quod illis collii^ere velit. Sic locum illum
Partsits 1677, in-4°, docuerat. Caeterum Auctor Puulinum I Cor. VII, 10, 11, nec ub Augustino, nec
Colensis non Moguntix, sed Trecis, unde oriundus a Pollentio recte capi et explicari observat. Augusti-
erat Tricassinus, eum impressum existimat. num ex praejudicata opinione mulierem, quae di-
Ycrsio. scedat a viro, accipere de ea, quae ob adulterium
1738. Paris, chezFranc. Baluty, in-12. » Les deux divortat aut repudietur, atque adeo, ut scholae lo-
livres de S. Augustin, de la Grace de J. C. et du quuntur, petere principium. Pollentium contra, quae
Peche originel, traduit en francois sur l'edition des q Apostolus in eam conditionem conferat, si fiant,

PP. Benedictins de la Congregation de S. Maur. » pure accipere, ac si licite tieri possunt, atque adeo,
A.Y.V/. — (93) De Conjugiis adulterinis libri II. quae de facto dicuntur, perperam de jure intelligere.
1698. lenx, pcr Joan. Bielkium ; ih-4". D. Aur. In altera vero parte controversise, qua de jure ite-

Augustini libri duo de adulterinis conjugiis ad Pol- rum nubendi, si factum est divortium, quaeritur,
lentium, cum notis jurisconsulti celeberrimi, quibus Augustinum sine causa ab apertis Christi verbis
dogma Ecclesiae de matrimonii dissolutione illu- Matth. v, 32, discedere, eisque vim inferre notat ;

stratur. cum ea, quae particulis exceptivis regulae eximun-

Auctor notarum fertur Joannes Schiltcrus, ante- tur, non in vim exceptionis, sed exempli valere
cessor quondam Argentoratensis, ingenio aeque ac velit, invito sensu communi, rectisque interpretandi
doctrina inter jurisconsultos eminens, edidit vero et regulis, ad Grammaticae, Logicae, subjectaeque ma-
praefatus est Georgius Schubartus, humaniorum lit- teriae principia revocatis. Neque reliquas ejus ratio-
terarum tunc temporis apud Ienenses professor. ues ita esse comparatas, ut nos cogant ad contor-
Occasionem libro causaraque siraul cur latere Schil- tam interpretationem verborum perspicuorum con-
terus voluit, dedisse ferunt Ulricum Obrechtum, vi- fugere, evolutocujusque argumenti paralogismo de-
rum eleganti doctrina et multis editis scriptis tunc D monstrat. Haec fere sunt, quae priori libro dispu-
apud Argentoratenses insignem. Qui cum Argento- tantur et notantur. Altero libro eadem controversia
rato urbe in potestatem LudoviciXIV redacta Jesui- discutitur, aPollentio denuo et luculentius exposita,
tarum captionibus in castra Pontificia esset pel- novisque rationibus munita, quibus Augustinus oc-
lectus, idque deinde praemii tulisset, ut senatui currit, suamque sententiam tuetur et expolit. Do-
Argentoratensi praesidis nomine a rege praeficeretur, c ti?simus vero Schilterus et hic Augustinum xavck

morem in judiciis receptum, matrimonia adulterii i:68a sequitur, etquid sit in controversia, cujus pon-
causa dissolvendi, patrum istius societatis placitis deris sint rationes aut responsiones allatae, quae in-
haud dubie obtemperans, aboleri fecit ejusque rei ter se consentanea sint aut dissentanea, masrno
gratia etiam hunc Auguslini librum Germanice ver- judicio examinat : n Retractat.
sub finern ex lib.

tisse traditur. Cf. Amst.

Morerius in Dictionario (ed. cap. 57 observans, in haec sententia ipsum sibi non
inSuppl.). Tametsi vero posterius asserere non ausim, satis fidere, nec satisfacere Augustinum. » Haclenus
arbitror tamen, Augustini sententiam a causae hujus Carpzovius. Restat, ut observemns, rarissime jam
patronis fuisse jactitatam, ipsum Schilterum idque occurrere Schilterianam hanc opellam, quippe qua
impulisse non ut eludendam sibi sumeret, quod a nostra etiam Bibliotheca caret cujusque mentionem
 ,

163 SLTPLEMEMIM AD OPERA S. AUGLSll.M 104

in Catalogis preecipuarum bibliothecarum, praeter- A bis tinalibus astruere nititur, in quibus omnia ad
quam in Catalogo Bibl. Regiae Parisiensis, frastra geueralem ex illalis conclusionem apprime conspi-
quaesivirniis. rent. Enimvero Benedictini tomo X, p. n, omnia
XXXII. — (08) Contra secuwlam Juliani responsion, in baJC vana esse pronuntiant atque ezemplis contrariis
Operia imperfecti libri VI. luculenter demor.strarunt. Prcmisit editor disputa-
1617. Lutetix Paris., apud Sebatt. Chappelet, tiouem de Juliano ejusque in B. Augustinum scri-
in-S°. « S. Aur. Augustini, Hipp. ep. contra secun- ptis et testimonia veterum, qui hurum sex libro-
datn Juliani respousionem, Operis imperfecti, libri rum meminerunt et locos ex iis in suos commenta-
duo priores. Nunc primum ex manuscrij)tis codici- rios retulerunt.
bus odili. Additus est ejusdem Auguslini de Gcstis
et Versio.
Pela/jii liber ante paucos annos editus. Nunc primum 1736. Paris, chez Franc. Barbuty; in-\2. II voll.

in lucem editus cura Cl. Menardi, Juliomagi An- « Les VI livres deS. Augustin contre Julien, defen-
dium propr.TRtoris. » Paucas, sed selecta? doctrinae scur de 1'heresie pelagienne, traduits en francois sur
notas editor baud inceleber aspersit. NuDcupavit 1'cdition des PP. Benedictins. •

aulem archiepiscopo Lugdunensi Dionysio de Mar- XXXIII. — Enchiridion ad Laurentium.

(99)
quemont Rp. d. pririie non. Aug. lfil'i. Ex»tat eadem S.ec XV. — Sine anno in-fol. min.
et loco, Au- S.
editio hoc ipso anno ab iisdem typographis in-fulio gustini Enchiridion. Constat fuliis XXXIII. Exor-
cxcusa. Cat. Bibl. Iieg Paris. dium capit ab ipso statim prologo verbis : Incipit
1642. Lovanii, tijntd Cornel. Ctrnestcnium, in-\'\ liber enchiridion s<icti augustini de fide, spe et cha-
S. Aur. Augustiui contra secundam Juliani respon- rilate. In tine textus lolii xxxi, pagina aversa : /

sionem, Operis imperfecti, libriduo priores, resti- gracias. Dein, post capitulorum titutos folio xxxu
tuti a F. Mich. Paludano, Gandaven. 0. Eremit. S. incipicntes, folio xxxm pagina prima : Amen. De-
Augustini. Praemittuntur iidem libri, quales a 1617. scribit hanc editionem antiquissimam sane cl. See-
Parisiis editi fuere. Cat. Dibl. Cusanat. miller fasc. I, p. 156 sq., inter eos libros de quorum
— Lovanii apud Jacobum Gezcrs ; m-4<> « S. Aur. typographis ne conjectura quidem experiri ausus
Augustini duo priores, Operis imperfecti, con-
libri Quod aetalem attinet, ante annum 1477 excu- est.
tra Juliani secundam responsionem ex recensione sam esse non dubitat, litterasque, quibus expressa
:

Michaelis Paluduni. » Cat. Bibl. Rcg. Paris. Iu hac est, non fusas, sed sculptas propter inaequabilitatern
iteratione prioris editionis errata innumera sola sibi videri edixit, genus tamen earum declarare
conjectura correcta esse, ex Riveto monent Colo- d oblitus est. Unicum ab eo interpunctionis siguum,
nienses. punctum nempe, atque id ipsum rarissime observa-
1654. Parisiis sumptu Simeonis Pigct; in-fol. S. tum. Deerant signa quaevis paginarum foliorumve,
Augustini episcopi catholici contra Julianum haere- nec non litterse initiales, capita tamen numero Ro-
ticum Pelagianum operis perfccti libri sex. In Suppl. mano distinguebantur. Lineas per paginam numera-
Ilieror. Vignerii. T. II, p. 1322.

Octo libris opus secundae responsionis Juliani S.tc. XVI. — 1527. Aujttstx Vindetic. seu Colonix;
constabat. Eam Augustinus sic refutare ag-
vero in-S°. S. Aur. Augustini Enchiridion de Doctrina
gressus est, ut singulis libris librum opponeret. Sed Christiana ad Laurentium urbis Romae primicerium,
morte praeventus nonnisi sex libros absolvere po- nec non libellus de essentia Divinitatis ejusdem.
tuit, atque imperfecta adeo haec ejus responsio man- L;iudat Hendreich in Pand. Brandeb. p. 341, sed
sit, ut Possidius etiam testatur. Ex his diu nonnisi
adeo negligenter locum, ubi impressa sit, editio in-
duo habebantur editi per Claud. Menardum, Pa-
dicat, ut in medio rclinquam, Awjustam an ("olo-
ris. 1617. Enimvero a. 1654*' Hieronymus Vignier ex niam voluerit.
Soc. J. supphmcntis ad edltiones Augustinianas an- 1552. Colonix, ap. Petr. Horst., in-S". S. Aur <•

teriores hoc anno editis clarus, non solum quatuor H Augustini Encliiridion de lide. spe et charitate, ac-
de novo ex codice ms. abbatiae Clara^vallensis eruit, cedit ejusdem liber de Fide et opeiibus. » Cat. Bibl.
sed sibi etiam persuasit et alits persuadere conatus Thott.
est, integrum hisce VI libris Augustini opus a se 1575. [Genevz] apud Eustath. Vignon; in-S». D.
exhiberi. Argumentis utebatur, primo, quod nullus Aur. Augustini Enchiridion ad Laurentium, sive
a se inspectus sit Possidii codex, in quo vox ista, summa et pnecipua totius Christiaoce religionis ca-
impcrfcctum, exstet secundo, quod in ms. Clarae-
;
pita. Liber utilissimus iis omnibus, qui brevissi-
vallensi sexto demum libro vocula explicit, non mam ex ipso Au-
Augustiniaoffi doctrios cpitomen
item reliquis sit addita, unde colligit, linem totius gustino, quidcm jam scne, habere dcsidcrant,
et
operis eo iudicari ; tertio deniquc, id quod longe multis mendis et glossematis, qoibus antei scatebet,
foret gravissimum, si probasset, Bextum librum v.v- ex veteri manuscripto repurgatus et commentariis
teris esse loogiorem atque tam Juliani invectiones, illustratus. Per Lamb. Danxum. Accessit operi tri-

quam Augustini responsa caeteris prolixiora; quo- plex index.

circa concludit, probabile videri, sexto hoc libro Divinas planc Augustini scriptorum virtutes
tres Juliani simul esse collectos idquo es ip-itts ver- Lamb. Danxus in epistola dedicatoria ad Edzardum
165 NOTHTA LITTEHARIA 1N S. AUGUSITNUM. m
Frisiae Orientalis principem prsedicat, indeqne pro- A Versiones.
gressus ad querelas de iniquo eorutn paulo post au- Dcmctrium Cydonium in Grxcam linguam Enchiri-
ctoris sui excessum fato, dun. parlim temporum iu- dion Augustini transtulisse traduut, inquit Possevi-
juria perdita, partim hominum ituproborum male- nus App. S., T. I, p. 153. Sed uude hauc notitiam
volentia eorrupta et interpolata fuerint, ansam capit hauserit tacet. Edita certe ha?c versio non est, et si
operam suam utcumque commendandi, quippe qua exstitit umquam, in Bibl. Vaticana latere etiaranum
non solum verborum vulnera sanasse, sed Augusti- debet [a). Ex Gallicis duabus alleram Colletetii jam
num ipsum sui testem et interpretem produxisse glo- supra, cum librorum de Doctrina Christiana editione
riatur. Ue manuscripto, quo ad emeudandum tex- recensereraus, comineraoravimus. Superest altera
tum usus sit, nibil amplius ab eo proditum est. Antunii Arnaldi, quae prodiit.
Praemittontor vero proeter dictam epistolam, de mc- 1648. Paris, chez Anton. Vitre : m-8°. » Le livre de
thodo Kbrornm Augustini et de eorum evolvendorum S. Augustin, de la Foy, de 1'Esperance et de la Cha-
ratione disputatio, nec nou Prulcgomena ad librum rite, traduit en fraDCois par Antoine Arnauld, docteur
jamjam editum, iu quibus de titulo, utUitate, xtate de Sorbonne, avec le latin ensuite, reveu sur six an-
operis ac de Laurentio, ad quem dirigitur, precepit. In ciens mss. » Addit Bendreichius hujus versionis re-
I!
ComnnMit.ii ns dogmala cum Augustiuiana, tum Cal- petitiones annorum 1652 et 1656.

. uii latissime explicantar. et quod ista setas 16S1. Kiobenhav, m-8°. Idem liber Danice, novers.
in deliciis liabere cceperat, contra disseutientes af. Henr. Olafsen » Cf. Cat. Bibl. Thott.
strenue defenduntur. Pertinet ad hunc Augustini librum peculiariter
1579. [Gencvse] apud Eust. Yigno ; m-8°. Idem opusculum absque auctoris nomine hoc titulo edi-
liber, secunda editio aucta et ab ipso auctore reco- tum Theologia Moralis S. Augustini, in qui prxce-
gnita. pturn de amore Dei plene pertractatur, etc, per E. B.
15S3. Genevae, in-fol. Eadem libri bujus recensio S. M. R. D., de quo v. M. Bibl. Eccl. Col. p 744.
recusa in opusculis theologicis Lamb. Danaei pag. 729 XXXIV. — (100) De Cura pro mortuis gerenda liber.

896. 1543. Parisiis, ex officina Joannis Palieri, m-8».

1597. lbidem, m-8°. Eadem
Laudante recensio. Cura pro mortuis gerenda, ad Pau-
« D. Augustini de
Hendreiehio in Pand. Brandeb. linum liber unus item de Chr^sostomi Homilia, La- ;

S.ec. XVII. —
1604. Witebergs, sumpt. Pauli Hel- tine, quod pro defunctis lugendum non est, sed
icichii typis Cratonianis ; m-8°. « D. Aur. Aug. En- orandum. » Maitt, T. III, p. i, p. 345. Laudant Ger-
cbiridion ad Laurentium urbis Romae primicerium, C manicam hujus libri versionem, auctore Vito Mileto
nec non libellus de Essentia Divinitatis. qui inter (Moguntix 1604 et 1634, m-12) Lipenius in Bibl.
opera Angustini exstat tomo quarto In gratiam stu- Theol. T. II, p. 329, T. I, p. 498, et ex eo Colonien-
:

diosorum theologiae seorsim edita, cum praemissa ad ses, apud quos praeterea egregias quasdam super
illustres et generosos Barones, Dom. Richardum et Augustini de mortuis et sanctorum cultu sententia
Dom. Joannem a Tschernemel, de vera patrum le- observationes ex doctorum theologorum scriptis col-
ctione et lectionis utilitate, praefatione et dedicatione lectas h. 1. invenies.
Salomonis Gesneri, Vheol, Witeb. » XXXV. — (102) Regula ad servos Dei, seu verius
1641. Lugd. Bat., m-12. Idem liber. Notat Hen- Regula Sanctimonialibus scripta, alias Epistola
dreich in Pand. Brandeb. 1. 1. CCXI vel CIX.
1656. Helst.,Idem liber. Hendreich in
m-4°. Bernardus Vindingus et Prosper Stellartius, ambo
Pand. Brandeb. Sed in his omnibus adeo desultorius ex familia Augustiniana, primi viderunt, Regulam ad
est viri hujus labor, ut, quamvis providus, metuam servos Dei ex epistola laudata fuisse depromptam vi-

tamen, ne male eum intellexerim. Vereor ne, quod risque aptatam. Quo, quibus id factum sit auctoribus,
hanc editionem attinet, in errore versetur, diversa ignoratur. Sed mature admodum factum esse appa
D eam
Augustini scripta, Enchiridion Doctrirae Christianse ret. Observant enim Benedictini, peranliquee
cum libris IV de Doctrina Christiana. a. 1655 hac Tarnatensis regulae potissimam partem facere et lau-
forrna Helmstadii editis, confundeus. dari in Concordia regularum Aniano ab-
a Benedicto
1665. Paris., apud Steph. Loyson... Augustini En- bate et in codice etiam Corbeiensi, mille annorum,
chiridion ad Laurentium V, Romee primicerium. viris accommodatam, et cum ea quae inscribitur Re-
Exst. in opere Spirituali a pag. 129. gula secunda, in unum corpus compactam exhiberi.
S.ec. XVIII. — 1705. Lipsiae, sumpt. Joan. Heini- Tenendum autem, hac transmutatione priorem
est
chii viduse, litteris Jo. Heinr. Richteri, in-8°. D. Aur. epistolae partem a verbis initialibus Sicut parata est :

Aug. Enchiridion ad Laurentium, urbis Romae pri- severitas, etc, usque ad illa, Sed potius lacrymas Pe-
micerium, in usum studio^ae juventutis, cum praefa- tri pastoris, penitus esse abjectam cujus loco pauca :

tione de studio theologico D. Adami Rechenbergi re- haec praemitti solent adscititia: Ante omnia, fratres
cusum. charissimi, diligatur Deus, deinde proximus, quia ista

(a) Hendreichius in Pand. Brandeb. p. 342 manu- Hottingero in Bibliothecario p. 372. Ubi tamen altum
scriptam Demetrii versionem laudat, adducto teste de ea silentium.
 :

107 SLm.E51E.NiUM AD OPERA S. ALGUSTINI. 168

prxcepta sunt principaliter nobis data. Atqne hac A fol. cxxxiu excusi sunt Commentarii Ambrosii Cho-
foruia sttpittt separatim ali Operum collectionibus, riolani in prmutm rcgulam sancti Augustini curn tribus
ita ut vel sola adjeclis nimirum Hugontt dc S. /"<- ejus in l.iudes et doclrinas quasdam hujus doctoris
ctore aut Lairveltxii commentariis volumen efliciat, orationihus. Praefatio, quae hnic parti fol. cxix, pag.
vel cum aliis ordinis ADgastiaiani constitationibua altcra Scnii Th<<l< ntinatis ad
proemiltitur Olivirii
excusa est. Sed cum latissime hic ordo pateat, totque Guillcrmum de Estoutcvilta episcopum Ostimsem et
diversse eo nomine comprehendantur congregationes, cardinalem, in qua se primum hapc foras mittere scri-
• jii.ii um omnium minusve
conslitutiones, quae plus hit. ad aliam, quae hanc praecesserit, edilionem spe-
hanc regulam respiciunt, saepius quidem sunt im- ctare vidctur. Cueterum sedulo cautum est a typo-
pressae, sed natura sua paucorum manihus teruntur graphis, ne vacuas paginas admitterent; quocirca
et fere delilescunt intelligitur, quam luhricum sit
: passim, veluti fol. viii pagina altera, nec non eadem
accuratum aut plenum editionwn hujus rcgulx indi- pagina tituli, item prima fol. cxix Augustini effigiem
cem contexere. Eqnidem oppido paacaa ipse vidi, ligno impressam vidcbis. Conferri etiam de hoc opere
nec quos, cessantihus illis, sequi potuissem itobilium poterit Bratm Xot. II. Lit., T. Il.pag. 195.
bibliothecaruui scriptores satis iidos hac in re exper- 1500. Vcnctiis, impcnsis Giuntx, arte Juannis di
15
tus sum. Collegi tamen, quantum potui, alque hoc Spira; m-i°. S. Augustini Hegula una cum Vita ejus.
saltem assecutus mihi videor, ut quod desit, aut Inter Beguiat qvatuor primum approbatai, de quibus
minus recte se habeat, si tanti pulatur ah aliis sup- ad Bcnedictum dicetur, simulque hanc editionem la-
pleri aut corrigi facilius possit (a). tius descriptam dahimus.
S.tc. XV. — 1481. Romx in-fol. Regula S. Au- S.ec. XVI. — 1516. Lugduni, in-8° (f) S. Augustini
gustini cum commentario Ambrosii Coriolani. Or- Regula.
landi pag. 2Si et 316. [1517.] Sine loco ct typographo, in-S". B. Auini-
1 100. Argnxtinx; per Martininn Schott] infol. tini episcopi Regula. Ex>tat in Constitutionibus fra-
Canones Avrelii Augustini juxta triplieem quam cdi- truni Heremilarnm Sancti Augustini ad Apostoli-
ditregulam omui statui modum vivendi prxstantes. corum privilegiorum formam pro reformatione
(Haee litteris majusculis, sequentia minonbus tituli Alemannia?. Praemittitur ad omncs ordinis fratrum
instar in prima pagina :) Il< remitarum S. Augustini per Alemanniam Conven-
Prclati. rcgendi copiam nanciscuntur tus adhortatio Joannis de Staupitz. prioris generalis
Ilic Subditi. suis curatis obsequendi dtbitum ad negotium diclx r< forrnationis tunc vicarii, signata
prcstarc docentur. a. i;il7.

Morcs accipiunt xpi fideles universi. 1526. Parisiis.... Hugonis a S. Victore in Re-
Ad calcem Opus canonum Aurelii Augustini cum
: gulam D. Augustini expositio, edita in prima inte-
nova ac prxclara intcrpretatione Ambrosii Choriolani gra Operum ejutdem collectione h. a. facta. Num ipsa
viri prestantissimi. generalis magistri totius ordinis quoque R<gula una expressa sit, ignoro. Hugonis
heremitarum divi Auyustini. per spcctabiles viros Til- vero Commentarius postca pariter recusus, est in
mannum limperger. ordinis heremitarum sancti Au- editione Vencta (apud Jo. Bapt. Smascum) 1588,
gustini fratrcm. Jacobum fedderer. Joannem scher- et Coloniensi 1617, nec nou novissima, quam singu-
rer. artium liberalium professores et sacre thcologie latim indicabimus.
bachalarios formatos cxquisitissime castigatum atque 1550. Venetiis, in 4°. S. Augustini Regula ad Ser-
revisum est. lmprcssumque Argentine arte et im- vos Dei, seu verius Regula Sanctimonialibus pra>-
pensis solertissimi viri Martini schott. Anno salutis scripta : cuiprxmittitur Regulae clericis tradita^ frag-
MCCCCXC. mentum cum Regula secunda (supposititia^. Exst.
His omnihus denique subjecta sunlmonimenta ad le- inter quatuor primum approbatas Regulas, collectore
ctorem sex distichis constantia subsignataque litteris Jo. Francisco Brixiano, congreg. S. Justina» 0. S.
F.D.L. Ab initio occurit Tilmanni Limpcrger prae- '

Benedicti;... circa fxnem.

fatioad Nicholaum Friess, theologum Augustinianum, 1561. Venctiis, pcr Bcrnardinum Fasianum, sum-
episcopum Tripolitanum. Deiude a folio inde primo ptibus Cauonicorum Rcgularium LateranetUfium.
usque ad octavum praemittuntur Yita Augustini pcr Aprili ; in-i°. S. Augustini Regula, cum expositione
Coriolanum, et commendatio rcgulx cjusdcm. Tandem Hugonis de S. Victorc Latinc it ItaUce. Cat. Bibl. Pi.

folie ix incipiunt Commentarii supcr regula divi Au- nell. cf. Fabric. in Bibl. M. ct Inf. Lat. ed. M.ui-i
gustini.... editi ab Ambrosio Coriolano.... pcr mo- T. III. pag. 301.
dum Dialogi; conlinuantur vero usque ad folii cxvin 1875. Colonin Agripp., i;i-8<>. S. Augustini Regula
Cnem. Dehinc separatim folio cxx usque ad linem et Constitutiones fratrum ord. Pradicatorum. Cat.

Quae cruce ootantur, eas solummodo in Cata-

(«) gnis nescio etiam an omnes or-
deelarat. Caeterum
logo Bibl. Bodleianm laudatas reperi. qni ut intar dinis Augostiniani Constitutiones editione
pMBStantissimoa hibliotliccarum publicarum indices hanc a limine pneferani Alias numerus earum exl
mcrito numeratur, ita haod raro bibliothecariorum Lipenio (Bibl. Tkeol. t. 1, pag. 118 sqq.», Hendrei-
usibus magis quam communi utilitati est accommo- chio (Pand. Brandeb.,pa$. 343.) ex Catalogo Biblio-I
datus, lihrosquc quihus aliqui tractatus inserti sunt, thecoe Casanatensis (v. Constitutioncs facilc augeri
non verbis iudicat, sed ubi in forulis reperiantur, si- posset.
r.«l NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTIN1 \|
170
ibl. liold. cui addatur Hendreich in Pand. Brxmdeb. A tore, by the Wretehe of Syon Rychar de Whyt
1581. Dilingx, in-4°. S. Augustini Regula cum forde : Imprynted at London in Fletestrate by me
ommentario Hugonis a S. Victore. Lipen. Bibl. Th. Wynkyn de Worde M. CCCCCXXV. the XXVIII. of
.l, p. no. November, » Maittaire.
1582. Venetiis. (f) S. Augustini Regula. Eispanicm. — («00. Cordoba ... « La Regla de
Mantux, in-4°. Kegula S. Augustini ct Con-
1585. San Agostino declarada... por Juan de Montoya »
itutiones Eremitarum congregationis Observantiffi (Matritensi Dominicano).
»ngobardicffi. Laudat Greg. Rivius Pdritanus (i. e. Italicx — 1613. Firenzc, pcr Bartolommco Scrmar-
e. Burch. Lauterbachius) in Ristoria Monastica Oc- in-4». « Regola di S. Agostiuo. » Aliam anti-
tclli,

ientis, T. I, pag. 45. quiorem translationem adjuucto textu Latinoada.

— . XVII. — 1601. VenetiiS.... S. Augustini 1561 notavimus.
agola, cura Comment. Hugonis. Teste Lipenio. 1635. Yitcrbo, in-8°. S. Agostino Costituzioni delle
1605. Comi, apud Hieron. Froirse; m-8°. Eadem Monache di penitenza. » Cat. Bibl. S. Angeli ad Ni-
im Expositione llugonis a S. Victore. Possevin. dum Neap.
1014. Coloniiv Agrippinse, in-8*. Eadem cum Com- 1654. Vciiezia, pcr il Giolito, in-'t°. « La Regola di
entario seu Optita Uegulariwn Servatii de LairveUs. S. Agostino vescovo e dottore di S. Chiesa cattolica,
1736. Qandavi. ih-8». S. Angnstini Regula et Con- posta nel Iibro dell' Epistole nell' epistola 109, tra-
itutiones fratrum Ord. Prrcdicatorum. Hendreich. dotta di latino in lingua volgare fedelmente da Ber-
Agrippinx, 2/1-8°. Eadem cum Com-
1618. ColonisB nardino Scardcone, canonico di Padova, insieme coll'
tnt. Lairveltxii, laudante Lipenio T. II, pag. 647. esposizione di Ugone di S. Vittore. »
1620 Barcinonae, in-8°. S. Augustini Regula et 1687. Brescia, per Rizzardi, m-4°.
il Regola data
«
mstitutiones Fratum Praedicatorum. Cat. Bibl. dalP. S. Agostiuo alle monache ; e qui per maggior
Aug. ad Nidum Neapoli. loro istruzione, e profitto spirituale dal P. maestro
1625. Parisiis, apud Seb. Chappelet via Jacobsea fra Paolo Richiedei de' Predicatori volgarizzata, ed
b signo Rosarii: inS°. Regula S. Augustini episcopi esposta. »
Constitutiones FF. et sororum ord. Praedicato- Gallicse. —
1691. Paris, chez Guillaume Desprez.
in. Cum
declarationibus ex Actis Capitulorum Ge- in-ll.La Regle de saint Augustin expliqueepar le
«
ralium, etc, etc.
venerable doctenr Hugues de Saint-Victor. » Auctor
— Ingolstadii. (f) S. Augustini Regula. fuit Jo. de la Grange, Canon. Reg. et subprior ejus-
— Romse S. Augustini Regula cnm exposi-
C dem abbatiae de S. Victore, cui nomen Hugo ille de-
>ne Hugonis a S. Victore. Fabric. Bibl. M. et bet. Regulam ipsam juxta Benedictinorum recensio-
L. I. I.
nem interpretatus est. In praefatione uberjus disserit
1648. Rothomagi, in-fol. Hugonis a Ex-
S. Victore
super pauca illa verba, quae in mutata regula Augus-
sitio in Regulam Augustini in Operibus ejusdem
tiniana assuta esse supra monuimus, quaeque a Hu-
II, p. 5.

1660. Monachii, m-12. Augustini Regula. Accesse- gone nondum lecta fuisse docet. » Cf. Journal des
nt Constitutiones canonicorum regularium ejus- Scav. an. 1691 (Amst. 1692, in-8 c ) pag. 353 et
56.
ra S. Augustini congregationis Gallicanse. Anno
38. Lipen. T. I, p. 118. Prosperi Stellartii (prioris ccenobii Tornacensis f

1661. Romse i'«-4°. S. Aur. Augustini, Hipp. ep. 1626) Nucleus historicus Regulae S. Augustini Tor-
istola CIX, Regulam Sanctimonialibus praescri- naciapud Guil. a Tongris 1618, m-8°.
« Discorsi claustarli sopra la Regola del gran Pa-
im continens. Exst. in Codice Regularum L. IIol-
nti, parte III lin qua SS. PP. regulae ad Virgines) dre S. Agostino recitati a' suoi Religiosi dal Padre
>ag 1. Prospero da Sam Giuseppe » (vicario gen. Augustinia-

1663. Parisiis, apud Ludov. Billaine; in-i°. Eadem norum Discalceatorum). Bibl. M. Eccl. Col.
D XXXYI. — (103) De Gratia et libero Arbitrio.
listola Ibidem in eadem Collectione Regularum
:

c recusa. 1563. Fiorenza, a istanza di Giorgio Marceotti per

Sffic. XVIII. — 1759.
Augustse Yindelicorum, in- Bartolomeo Sermartelli; iu-I2. « Libro della grazia
Aur. Angustini Hipponensis Epistola CIX, Re-
- e del libero arbitrio di S. Agostino vescovo dTppona
lam Sanctimonialibus scriptam continens; in p. 111 a Valentino e Monaci che eran con lui ; tradotto da
d. Regular. Holstenii ed. denuo a P. Mariano Brokie. Lodovico Domenichi. » Bibl. degli Aut. volg,
I, pag. 347 sqq. XXXVII. — (185) Retractationum libri 11.
Yersiones. Nonnisi unicam horum librorum editionem seor-
Versionum indicem ad annorum seriem compo- sim factam hucusque comperi Lugduni apud Frello-
re visum est. quam juxta Anglica primas tenet, nios 1536, m-80, quam ex Gesnerianis Pandectis lau-
ranntur proxime Eispanicx et Italicx, ultimum- dat Maettarius T. II, p. pag. 836.
11,
e locum Gallicie tenent. Germanice eos vertit et annolationibus necessa-
dnglica. —
London, in-4°. « The Exposicvon
1525. riis instruxit Christ. Frid. Roesler in tomo V der
Saynt Augustynes Rule after the great Clerke Bibliotheck der Kirchenvaeter (Leipz. 1785), pagg.
dholySaynt, Saynt Hugh, called de Sancto Vic- 237-416.
Patrol. XLVII.
171 SOPPLEMENTI M Ab OPERA S. A.OGI STINl 12

A.YA Vlll. — [106) Dc Hxresibus A u S. Laurentiv, ord. Mm.

Reg. Observantiae lectoris
1576. Genevs, apud Eustathium Vignon; k jubilati, ejosd. ord. scriptoris, in Hoinana provincia

« D. Aur. Augustini, Hipp. ep. liber de naeresibus, ad ministri provincialis, dioecesis Viterbiensis azami-

Quodvultdeum. Lamberti Danxi opera einendatus et natoris synodalia, sacra; congregationis Indicis con-

commentariis illustratus, a quo eodem addita> sunt sultoris. Oblati eminentiss. et Heverendiss. S. H.

haereses ab orbe coudito ad constitutum Papismum E. cardiualibus, ejusdein S. congregalionis Indicis.

et Mohametismum, etiam eee, quae bic erant ab An- « Opus omnigena eruditione refertum. Utile Tbeo-
gustino praetermissa 1
. Accessit operi quadruplex in- logis, philosophis, scriptoribus, bistoricis, conciona-

dex, ut non modo chronologioe hoereseon ratio, sed toribus confessariis, curam auimorum habentibus,
etiam, qUffi ex illis utilitas percipi possit, intellige- humauaiuin divinaruinque litterarum atque reruni
retur, et a quibus in unoquoque Decalogi pra?cepto, Ecclesiasticarum prima continens
studiosis. Pars

Symboli apostolici articulo, item disputatione de Sa- hxreses Xll a Simone Mago usgue ad Marciun

cramentis sit erratum. In calce operis addita est ar- Adjecta ad calcem cujuscumque hairesis Collatione
bor haereseon, ex qua quomodo aliae ex aliis natse ejusdem cum receutiorum Evangelicorum hsi
sint et propagatae, et ut secpe una qutedam bydra plu- bus. Bomx 17t»7, typis Gc. Plachi, sumptWut Val.

ra capita produxerit, perspicue docetur. Per eum-

B Frcgianti.
(5 Alph. 7 plagg. et Praef. plagg. 6.) Au- —
dem L. Danxum. Additus est praeterea tractatus de gustini verba velut reari nantes in gurgite vasto appa-
Ecclesia, ubi, quibus sensim gradibus illa taudem in rent. Potiorem voluminis partem collatio in titulo
Papistieam tyraunidem inciderit, ostenditur. » Dig- pra^dicata occupat. Ca?terum ignoro, utrum plus viri

na est aevo isto et imprimis hujus eximii hareseon ardor morte sit exstinctus, an vero bibliopola juve-
genealogistae ingenio epistola ad senatum Geneven- nilem jubilati scriptoris impetum represserit. Cf.

sem ab eo qua sortem sibi gratulatur divini-

scripta, Mem. de Tr&voux, Juin 1707, pag. 1110, ct 4
tus concessam, quod in ea civitate vivere contigerit, Erud.,Lips. 1708, Xov., p. 489.
quam nulli gloria in exstirpandis igne ferroque hae- XXXIX. (110. 111.) De Prxdcstinatione sancturum
resium auctoribus secundam ccnseri oporteat, atque libri duo, quorum alter inscribi solet de D<mo Per-
luetabundus supplicia ab heereticis Geneva: sumpta severantise.

recenset. Cf. de Gratia et libero Arbitrio n. 103 ; item Oj

lo78. Ibidem, apud eumdem, in-8°. Eadem plane cula sclecta.
editio. Cat. Bibl. Thott. 1711. 1'arisiis, apud Guil. Desprez; in-fol. S. Au-
1383. GenevsB, in-fol. Idem liber in Opusculis q gustiui de Praedestinatione et de Dono perseverantias
Thcologicis Lamb, Danxi. pagg. 897-1048. libri. Exst. in Opp. S. Prosperi a p. 23.

ldlla. Genevx, i»-8°. Idem liber cum iisdem com- Ycrsiunes.

meutariis. Cat. Bibl. Bodl. Italicx. lo37. Brescia ,

per Lodovico Britam
1621. Helmstadii, typis hxredum Jacobi Levi; in-4». in-i . « Della Predestinazione de' SS. e del bena
D. Aur. Augustini liber de Hoeresibus ad Quodvult- della Perseveranza; » absque nomine traductoris.

deum. Item S. Philastrii ejus coaetanei Catalogus ha> loii. Veneiia, al segno del P u .-
/h-16. « Del be-

resium pene omnium, quoe a condito mundo ad illuJ ne clella Perseveranza, tradotto da \Lodovico Domc-
usque saeculum noUe fuerunt. Accessit utriusque nichi. »

scripti supplementum et index geuuinus unus chro- : Comin da Tnnn; in-S°. « Libro
1547. Yenezui, per

nologicus, alter alphabeticus. » del bene della Perseveranza composto dal B, Agos-
1631. Oxonix, wi-8°. S. Augustini liber de Ha> tino vescovo Ipponense, di latino in volgare nova-

resibus. Cat. Bidl. Dodl. menle tradotto. » Est versio superior, quicquid titu

1673. Helmstadii, ap. Jo. et Frid. Luderuald, in- lus venditet; id quod etiam de sequenti valet.

4«.Idem liber cum commentariis et supplementis — Ibidem, in-8°.II libro del B. Agostino V. I
« dell

Lamb. Danaei, cura Gcbhardi Thcodori, Meieri. Vid. O Predestinazione de' Santi, di latino in volgare no
Cat. Bunav. vamente tradotto. » Laudantur i?t;e \ersiouum edi
1687. Cantabrigix, in-12. Idem liber cum Vincen- tionesin Bibl. degli Aut. volg. Inserta in Racc. d'

tii Lirinensis Commentario pagg. 169, 269. Cat. Bu- pusc. sc. c filol., T. X.WII, p. 349. Ei vero po

nav. Addit Cat. Bibl. Bodleianae : Ctttn notis Baluzii. mum Fontaniuus auctor fuit.

1721. Oxonii, e theatro Sheldoniano ;

i/i-8°. o D. Gallicx. — Gallicam utriusque libri, editam L
commemorant Notior es
(

Aur. Augustini, Hipp. ep. liber de Hocresibus ad duni 1619, Colonienses.

Quodvultdeum, una cum Gennadii Massiliensis ap- quae, longo abhinc spatio, prodiit auctore Dubo
pendice. Edidit notisque illustravit Eduardus Weleh- ut proditum est in Bibl. Eccl. Coloniensi (|>

mann, Eccl. Anglic. prcsb. Coll. Merton quondam Sed aliam iudigitat Catalogus Bibl. Reg. Pan
socius. i Notse sunt aptre, sed doctis nequaquam hoc titulo ;

scriptae. Ki7ti. Paris, chi-. Huil. Desprtx At-12. • Les deu

« Commtfnlarii historico-dogmatici in librum S. livres de S. Auguslin, de la Predotination d

Augustini de llueresibus ad Quodvultdeuin DJgesti >aints et du Don de la perseTerence, i\ec les :
let

atipio illustrati labore et studio P. Lawcntii Co~za tres I0;>, 106 et 107 de ce saint docteur : le tou!
 : ;

3 NOHTIA LllTEltARl.V IN S. AU.IMIM M. 174

iduit ea firangois par Jean Segui. » EpheuieriiJes A majori coinnunttatiunc $e digmtm Cdltibem legcntibus,
iris. (Journ. dcs Scav.) h. a. DUffi. XIV, pag. 92, de quam quibusvis verbis explicari possit : ut et in }>rx-
ictore omnino tacent. fatione et i>rologo ipsius evidenti > ooUigi potcst. Quanto
1715. Paris, chez Jaeq. Estienne; /«-12. « Les Studio >t accurationc castigatum, cmcndatum ct

ux livres de S. Augustin, de la Predestination ordinatum sit : hi judicent, qui illud aliis similibus si-

s saints et du Uon de la perseverance, avec les li : sinc manu scriptis sice xrc imprcssis litteris con-
:

ttres 105, 100 et 107 du meme saint le tout tra- ;

tulcrint. Consummatum Basilex per magistrum Joan-
tit en francois. » »m de Amcrbach. Anno dni M.CCCCLXXXIX. im-
pressum est charactere Golbico in duabus columnis.
S. Augustiui sententia de Pr;odestinatione et Per-
Adsunt signatura?, litterae initiales parvae et pagi-
verantui excerpta, cum scboliis Gcorgii Cassandrt
narum tituli, non item custodes et foliorum nu-
Parisiis 1010. Eadem Anglice per /. Scory,
meri. ln prima folii primi pagina charactere Go-
•8 . Lipen. Bibl. Th., T. I, p.
thico magno impressum Aur. Augustini Prima
XL. — ,1 13 Speculum ex utroque Tcstamento.
Quinquagcna. Prtecedit index rerum alphabeticus
:

Diveisi sub hoc nomiue edili exstant libri, qui xiv foliis. Exempla hujus ed. exstant in Bibl. Bod-
ique ab editoribus suis Augustino vindicantur leiana et Acad. Ingolstadiensis. Cf. Seemitler fasc.
ms, qui in omnibus hactenus operum Augustini III, p. 164. Adde Brauniuml. 1., T. II, p. 181.
itiouibus vulgatus prostat, et in novissima Bene- 1403. Venetiis, per Bernardin. Benalium; in-fol.
ctionibus Autuerpiee recusa recensetur, Tomo 111, Augustinus in Psalmos. Orlandi p. 284.
pag. 507 ad 012, juxta seriem librorum V. et X. — Basilese, per Jo. Amerbachium ; in-fol. Augu-
compositus ; alter, qui ab Hieronymo Yignier in stini opus in Psalmos. Maitt., T.I, p. n, p. 503.
pplem. T. I, a pag. 313 ad 5i3, ex autographo 1494. Ibidem. in-fol. Augustinus in Psalmos. Eo-
bliorummss. TheodulphiAureliancnsis episcopi, qui dem teste 1. 1.

rca a. 820 obiit, est prolatus, in quo ad capitula 1493. Ibidem, per eumdem ; Idem opus.
in-fol.
rta moralia Bibliorum sententioe referuntur, abs- 1497. Basilex, per Jo. de Amerbach in-fol. Idem ;

le praefatione. Hunc plane spurium censent Be- opus Consummatum anno dni M.CCCC.XCVII. Sed
•dictini, quod et miuus cum Possidii verbis et cum loco exilis, quem in priori editione notavimus, in-
aefatione Augustini exemplari a se edito praelixa dicis, seorsim hic adjecta est principalium sententia-
nveniat. Pnefationem autem istam nemo non Au- rum annotatio, quse sola in volumen modic^e magni-
lstinianum calamum sapere profiteatur. Nec vero
C tudinis excrevit. Ejus exemplar memoratur quoque
sensnm eis quemquam in hoc negasse comperio, inter rariora Bibl. Reg. Budensis.
si quod textus biblicos concernit, qci non ex an- 1519. Lugduni, in-fol. B. Augustinus in Psalmos.
pja, qua procul dubio Auguslinus utebatur, sed Laudatur a Henireichio, in Pand. Brandeb. p. 342.
Hieronymiana seu vulgata versione sunt descri- Asservatur in Bibl. monasterii Ord. Eremit. S. Au-
i. Augustini manum a sciolo aliquo monacho te- gustini Monachii. teste Ossingero in Bil. Augustin.
eratam esse, non improbabiliter viri aliqui doctis- pag. 11.
ni, refragantibus tamen Benedictinis, conten- 1529. Basilex, in-fol. Idem liber, commemorante
in t (a). Hendreichio. Sed haud dubie pertinet ad editionem
apud Josephwn Yanuccium
Romse, in-8°. ; primam Operum omnium ex recensione Erasmi.
Aur. Augustini Speculum, ut in eo, qnam obe- Apud eumdem solnm laudatas invenio sequentes
ns Deo, inobediensque sit, facilius quisque agno- editiones: 1543 et 1555, Parisiis ; 1555, Lugduni
dt, hac minori forma primum editum. Accessit 1550, Basilese ; 1501, 1562, 1503, Lugduni : haud
adem doctoris Psalterium, quod matri suse com- graviori fide.
suit. Edidit et praefatus est tacito tamen nomine 1509. Basilex, per Frobenium, in-fol. Augustinus
isephus Maria Tommasi (forte Tommasius), Alica- D in Psalmos. Sic quidem exstat in Georgii allg. Europ.
nsis in Sicilia clericus Regularis, idem qui postea Biicherlex. Suppl. I, p. 21. Sed perperam omnino,
oraae 1709-12, III voll., m-8<>) titulo Theologico- si de sinhulari descriptione intelligendum sit : non
>>n Patrum selecta Graecorum et Lati- itein Opera quaeras. Genevensem ejusdem
si inter
rum opuscula evulgavit (6). anni editionem notat llendreich. Vereor autem, ne
A'LI. — llii Enarrationes Psalmos Dovidis CL. in in anni indicio erraverit. Exstat enim ed. Operum
'. Basilcse, per Joa. de Amerbach in-fol. Au- ;
Augustini Genevae 1590, non 1569, facta, ad quam
n Augustini prima, secunda ac tertia Quinqua- haec fortassis referenda est.

na. In line tertiaj : Post exactam diligentemque 1370. Venetiis, in-fol. Idem opus. Hendreich. Qui
ationem (auciore Deo) perfectum est insigne ed. Venet. Operum omn. h, a. novarit, intelliget
que preeclarum hoc opus explanationis Psalmo- quantum in eo veri sit.

m ; divi ac magni doctoris Augustini. opus re vera 1571. Lugduni, apud Seb. Honoratum, ia-8° II

(ij Cf. Cavens, Dupinius et Rich. Simon in Crit. (6) Purpura a. 1712 a Clemente XI donatus, obiit
I. EccL, T. I, p. 143. 1713.
 17:. SI PPLEMENTI M Al) OPERA S. Al (.1 STINI. 176

voll. Augnstini Enarrationea in Psalmos. Laudant A explieit. — Charaeter Romanui eat praeterqnam uj
Bendreich et Colonienses. Tu vide, quae snpra in An- titulo, qui niore Amrrbachii Gothicis litteris exara
Operum omnium ad h. a. notavimus. tos est. Epistolas continet CCVI. Pia?cedit vn foliia
nalitiiis tdd.

Similiter antem se hahet cum ed. Parisicnsi, quam brevis annotatio singulanmi epistolarum, initia,

ibidem notat. materiam atque ordinem exponens. Posl subscriptio-

1570, i:>77 et Aogustini Knar-
1879. Antwrpix... nem index sententiarnm et materiarum copiosissi-

rationes in Psalmos, Sponsore Hcndreichio. Nescio mus succedit. Eamdem in Bibl. ltatisbonensi notavit

vero pluresne tomos diversis annis editos, an di- Gemeiner p. 213, nec non in Lubei ensi Gesner p.

operis indicare voluerit. 11- In Cat>il<«j« Bibl, Bernensis, T.I, p. 15, laudatur Epi-
versas editiones totius
lud autem scio, non seorsim, sed cum Operihus a stolarum editio Amerbachiana de anno I »83.

Lovaniensibus editis hanc exstare Unus idem pro- 1494. Basilgst, ap. Joh. <l> Amerbach. ; m-fol.

fert editiones, Venetam 1384, et Parisicnscm 1386, Idem liber. Exstat in Bibliotheca Lubecensi. Cf.

de quibus idem valet. Sed Lugdunensis ed. I.'i8t>, Gesmr, p. 58.

quae sit, non contendam. — VeneUU, per Bernardinum Benalium\

1653. Rothomagi, typis Dav. et petri Geoffroy ;
in- Idem liber. Cat. Bibl. I l'. I, p. 9«.

8», tomis III. Augustini Enarrationes in Psalmos Sine anno, loco et typographo, in-fol. magn
cum praefatione recentioris cujusdam (inserta etiam Augustini episc liber Epistolaram. Editio prin.
ed. Benedictinorum.) Epistolarum Augustini a Cl. Braunio primum dete-
1662. Antuerpix, in-fol. Idem opus cum indice ctaet descripta in .\>>tili>i Hist. /<7M 1788), pag. II.
Hendreich. in Pand. Brandcb. 1. I. Volumen estfoliorum cclxiii, impressuin charai
concionatorio.
Colonienses. majusculo,duabus columnis, inchartamundaet lirraa.

Antuerpix... Idem opus, curante Jacobo Columna quaevia linoas 50 continet desunt ; aif.
1680.
WUlcmant. Eremita Augustiniano. quaivis paginarum foliorumve, nec non litter.v ini-
Versiow <s. tiales. Interpunctiones habet, punctum, colon et in-

1521. Hagenau, bei Thom. Ansshelm; in-i«. « S. terrogandi signum. Ab initio : Liber Epistoiarum
feliciter; terminatur vero
Augustiuus Auslegung iiber den cxxvi Psalm. durch sancti Augustini. Incipit

Georg. Spalatinum vertetscht. absque ulla Bubscriptione pagina ultima, in colomna

»

epistola ad Asellicuin. Epistolae, qoBB partim

Eumdem Psalmum Italice conversum exstare mo- prima,
ipsius Augustini sunt, partim aliorum ad ipsum, nu-
net Hendreich, qui in notandis variis horum com-
mentariorum versionibus satis est confusus. C merantur CXCVII, in quihus etiam iliae Afri<<in<<rum
1683. Paris, chcz Picrre lc Pelit m-8°, 17/ voll.
episcoporum ad Innoccntium I hujusque ad illos le-
;

« Sermons de S. Augustin sur les Psaumes, traduits guntur.

en francms par Antoine Arnauld. » Tom. 1-VII. S.cc. XVI et XVII. 1541. Bononim. s. Augu- —
stini Epistola decima ad Xystum presbjterum de
Cat. Bunav. Bibl. Rcg. Paris.
Gratia Dei. Hendreich in Pand. Brandeb., p. :U2.
I60i. Moguntix, apud BaUhas Lippium
Recucil des consolations et instructions salutaires
S. Augustini Epistola de S. Martyribos et de Ininn-
de 1'ame fidele, extrait du livre de St. Augustin
cis dili^endis cum notis Gerardi Vossii. Lipen. in
sur les Psalmes, par Jacqucs de Billy. Paris chez
Bibl. Th. T. II, pag. 254, quasi seorsim editam lau-
Claude.
sur Psaumes. Bru- dat. Enimvero inserta est opcribus G\ Thauma-
Instructions Chr6tiennes les
turgi (Neocsesariensis episc (ab eodem Vossio una
xel. 1662, t'n-8<>.

1'intelligence des cum aliis Patrum opusculis edilis p. -228. Erat vero
Regles de S. Augustin pour
Vosssius ille praepositus Erclesifr Tungrensis, qui
Psaumes : Paris et Bruxcl. 1685, in-\2.
XLII. - (tlo) Epistolx. plura id generis scripta tunc emisit, deinque obiit a.

Varim Augustini epistolce passim edita» sunt cum D 1609. Vid. Foppcns Bibl. Belg., T. I. pagg. 362,

aliorum Patrum, veluti Hi<ronymi, Paulini, Pro-

(i;;(S. — Fh.rix (La Klcche , in-\ . S. AUT. Au-
indicandis hoc gustini Epistolarum selectarum libri III. Recensuit
speri Aquitani. etc, operibus, quibus
primum, argnmentis uberioribus explicavit, atqoa
loco supersedere lubet, duin nonnisi collectiones
sicubi seorsim singuhe cdi- observationibus illostravit Rolandus Phigeri
omnium pluriumve, vel

tse sint, enumerare instituerimus, quirum elenchna Jesu, Armoricus. — I.ilier prirnus djdacticas, serun-
(lus ethicas el parasneticas, tertins mistaset familia*
est sequens.
S.tc. XV. — 1403. Basilcx, pcr Joh. Amcrbach. ;
in- res complectitur. CoUmienses. Exstitit etiam in Bibl

beali Augustini episc. llip- Thottiana.

fol. Liber Epistolarum
.
D. Aur. Augustini II. 1662. Lovamt', in-12. D. Aagastini Eptstolae
ponensis Ecclesise. In line:
accuratissimo studio <men- lectas, cum appendice supposititiarnm. Hendreich.
Ep. liber Epist. viQilanti
1678. Francof., sumpt. Uo. Cromeri; in Si
datarumet impressarum: Argtmentorum quoque no-
I

Aur. Augostini et aliorurn quoramdam ad ip-um

vorum prstnotatione succinch <t iilucide expositarum :

vcl cjus cauaa scriptae Epiatolae CCLXXVIII, cum

<it<i>tc rn magistri Joannis de Amerbaeh eivis Basi-
<>i<<

etc XClll. appendice supposititiarum, ?ariis lectionibus aliit-j

Uen perfeetarum : Anno ani, Felieiter
 NOTITIA LITTERARIA IN S. ADGUSTINl II. 178

le marginalibus et indlcibas utilissiniis seorsim A evesque, de 1'heresie Rogatiane, fort convcnable

curatissime editse cura Lucx Friderici Reiriharti, [Hiur remettre a 1'uoite de l'Eglise catbolique les se-
orimbergeosis S. Tbeol. io Uoiversit. Altiiortiiui paxez et heretiques, comme pour y maintenir et con-
of. publ. server eeuz qui y sont demeurez et retournez, par
Cvpriaoi Epistolas ab eodeni viro docto aliquot Clenn nt Vaillant (Bellovacensem in suprema cu-
»

nis post editas in tonio primo commemoravimus' n.i Causarum patronum). Epistola in ed. Bened. —
ui segoiorem operam Aagostioo preestitil, io eo numeratur 93. Pertiuet ad eamdem quodammodo
secipne laadaodus, quod plures ejus epistolas, quse Disquisitio Thcologica de sententia, an hxrctici et
osque temporid ooodum cuui reliquis colligi, sehismatici vi adjidem sint cogendi ? Ubi simul ingcns
I per reliquos tomos operum ejus sparsim pro re- discrimen ostenditur inter causam Donatistarum et
in similitudine exbiberi consueveruut. coojuoctim Protestautium. Auctore D. Elia Veielio, Ulmae 1689,
•iuius proposuit. Commodefactum est, quodaiiorum in-i", scripta occasione persecutionis Reformatorum
Augustinum scripta1 epistolse lt.ilico charactere ex- in Callia, cujus fautores Augustinum etiam in partes
rihereotur, dum ipsius Augustini epistolis rotun- trahere conali erant.
adbibitus est. Iu niargine tum variae lectiones, 1574. Reims, par Jean de Foigny; t'n-8°. « La
A
B
ni Allegationes Scripturseitemque Codicis Tbeo- S. forme maniere de bien prier Dieu qui est ceuvre
et :

siani, Juris Canonici, Lombardi et Thornae Aqui- principale du bon Chretien ecrite premierement ;

ti> loea, quae vel ex Augustino illustrari possent, en latin par saint Augustin, en son epitre !01, a
I verba ejus ezhiberent, suut notata. Probe, veuve, et traduite en franc,ois par Nicolas
XVIII. — 1721. Parisiis in-fol. S. Augustini Chesneau, » (Retelensem decanum et canonicum S.
Epistola 1
duae ;
prinia ad Ronifacium papam ;
Symphoriaui Rhemensis). Duverdier par Juvigny, T.
cunda ad Ccelestinum. Exst. inter Epistolas Rom. V, p. 109.
jnti/f. per Coustant., T. I, pagg. 1023 et 1051. 1653-59. Paris, chez Pierre le Petit ; m-12, V
1732. tienn.v Austrix. typis Jo. Pctri van Ghelen. voU. « Epistres choisies de S. Augustin, traduites
ful. tnaj. S. Augustini, Ep. Hipp. ad Optatum en fran^ois par Louis Giry. » Tomus I et II, 1653 ;

iscop. Milevitanum de Natura et Origine Animse III, 1656; IV, 1658; V, 1659, exscriptus est. Hen-
ristola secunda. Accessit ejusdem S. Augustini epi- dreich in Pand Brandeb. aliam, interprete de la

)la de pcenis parvulorum, qui sine baptismo dece- Cande, a. 1653 producit.
nt scripta ad Petrum et Abraham. Prodeunt nunc 1684. Paris chez Jean Bapt. Coignard; in-fol.
imum ex Bibliotheca Liberae et Exemptse Ordinis C U voll. « Les lettres de S. Augustin, en traduites
Benedicti Inferioris Austriae abbatiae Gottwicen- franeois sur 1'edition nouvelle des Benedictins de la
». Eaedem sequenti anno, ibidem apud Joannem congr. de Saint-Maur, oii elles sont rangees selon
lamum Schmidium, Bibliop. Norimbergens. typis 1'ordre des tems. Revues et corrigees sur les an-
scriptae sunt. —
In praefatione ad lectorem abbas ciens manuscrits et augmentees de quelques lettres,
)defridus de occasione utriusque epistolae erudite avec des notes sur les points d'histoire, de chrono-
mmentatus est. Codex, in quo reperta?. sunt, uni- logie et autres qui peuvent avoir besoin d'eclaircis-
s ut jure suo existimasse videtur eruditissimus sement, par Philippe Goibaud du Bois. » Cat. Bibl.
bas, exaratus est in membranis, in-folio, et ad Reg. Yaris. Eamdem VI voluminibus, octonis, habet
culum minimum duodecimum ab illo refertur, re- Cat. Bibl. Duc. de la Val. Vide etiam Journ. des
riundus in illius abbatiae bibliotheca, Lit. 6, X. 10. scav. Paris. a. 1685, n. II, et Novelle de Rep. delle
ineupavit «iiA-i^XIa haecce fortuito detecta cardinali Lettere. m. Novembre 1684. Ex codd. mss. loca ali-
ssioneo, magno, tunc temporis in Italia litterarum quot editionis Benedictiuorum correxit. Notas Tille-
itori et bibliotheca? Vaticanae aliquando summo montii esse aiunt. Cf. quae Colouienses adduxerunt
aefecto. testimonia.
1734. Parisiis, apud viduam Reymundi Mazieres; I)
1690. A Lyon... * Lettre XXXIX (ed. Lovan.) de
-fol. S. Aur. Augustini epistolae duae, recens in Ger- S. Augustin a un jeune homme (Licentius) qui avait
inia repertae, notis criticis, historicis chronologi- ete son disciple et qui s'etait engage dans le siecle. »
sque illustratae, opera et studio D. Jacobi Martin, Exst. in la Solitude Chretienne, T. I, p. 471.
esb. congreg. S. Marci. Cat. Bibl. Reg. 1700. A Cologne. « Lettre de S. Augustin au comte
— Paris, chez veuve Mazieres
m-8°. 6 Lettres nou- ; Boniface (secunda ex tribus ad eumdem scriptis), de
lles de
Augustin, traduites en francois, avec le
S. la traduction de M. du Bois. » Exst. in le Soldat
in a cote et avec des notes critiques, historiques Chretien instruit, etc, par le P. Henri Godefroy.
chouologiques, et un traite de 1'origine de 1'ame 1707. A Lille, chez Jean-Bapt. Brodellio
; m-12. VI

e de ses ecrits, nouvellement trouvees dans un voll. « Les lettres de

Augustin, traduites en fran-
S.
i. de l'Abbaye de Gottwic, pres la ville de Vienne cois sur 1'edition nouvelle des PP. Benedictins de la
Autriche. congregation de S. Maur, ou elles sont rangees selon
Versiones. 1'ordre des temps, revues et corrigees surles anciens
1473. Pans, chez Mathur. Prevost; m-8°. « La manuscrts, et augmentees de quelques lettres qui
.VIII 8 epistre de St. Augustin, adressee a Vincent n'avaient pas encore paru, avec les notes, par M. du
 :

17!i SUPPLEMENTUM AD OPERA S. ALT.USTINI. 180

. Troisieme £dition. • Cat. Bunav. et Bill. /.':/ A caeterosque cardinales Annotatio brevissima in crro-
Pnris. Haec ipsa fortasse est repetitio, quam h. a. rcm scribentium $anctumAugustinumfuis$e hcremitam.
Colonierses Amstelodami facta prodidoruut. Atque haec ipsa omnia in epistola dedicatoria libro
Anglicam versionem Epistolx XLYlll sub titulo : huic inesse Corradus quidem epistoleedicit, nec ibi
«Judicium S. Augustini de Legibus pcenalibr.s ad- illiusmentionem facit, cum contra in laudata tabula
\ersus conventicula et de unitate religionis propo- haec annotatio non sit indicata. Ad calcem tamen le-
situm in ep. 48, Londkti 1670, m-\ n memorant Co- , gitur : trium sermonum beati Augustini de
/

lonienses, addito testimonio Li'/" nii in Bibl. Philos. Clcricorum vita moribusqui una cum vita S. Au-
v. Conventicula .
gustini, ncc non cujusdam epistol ipsius : An cleri-
Denique parvulorum, qui sinc
Bpistolx de pxnis cis, etc.i </u< omnia impressa fuere Padue per magistntm
Baptismo decedunt, versio esse videtur, qua? in Cat. Matheum-Cerdonis Anno Dominx 1484. '.olophonem '

Bit/l. Firmianx memoratur hoc titulo : Sermonr <li add t Oda in laudem Augustini, incipiens
i Dc pro- :

S. Agostino, in pena de fanciulli

cui si tratta della fundis tenebrarum. Absolvitur hosc editio foliis :<G li-

mortisenza Battesimo, trad. con annotaxioni da <i.G. paginam impressis. Character est Gotfa neis per
Pavia, 1778, in-8°. luculentus. Pra^ter chartarum numeros notae cujus-
—
Insigniorum Augustini Epistolarum argumenta
B
cumque generis foliorum paginarumve desunt. Sunt
modo brcvia, modo prolixiora cl. Roeslcrus inseruit tamen littcra' initiales formulis ligneis expressap.
tomo V der Bibliotheck d. Kirchenvaeter, pag. 417 Meminit ejus quoque Braunius Not. II. Lit. T. II,
nsque ad lin. p. III.
XLUI. — [ 1 16) Scrmoncs ct Homilix. 1486. per Jacobum Britannicum Br<
Ilri.ri.f,

S.EC XV. — 1475. Augustx.pi r Antonium Sorg ; in- num;in-S°.S. Augustini episcopi Sermones ad fratres
fol. min. S. Augustini liber, qui vocatur Quinquaginta lloremitas. In line Impressum Bri.: ix per Jacobum
:

sive Homilix L. In line Anno dm. : M.CCCC.LXXY. Britannicum Brixianum. Anno domini. M.C<
circiter Kal. Febmarii impressus cst liber iste ad ho- L.Y.Y.vn. die Y Januarii.
norem per Antonium Sorg. In Augusta. Incipit a
dei, Editionis hujns nulli bibliographorum antea co-
registro homiliarum, quod primum folium implet. gnita^ notitiam solus pranbetBraun Not. II. Dit. T. II,
Character C.othicus est, sed elegans. Nec foliis, nec p. 130, signilicans volumen esse xxi plogularum fa-
paginis numeri notaeve sunt ascripti, teste cl. Zapf. sciculis contentum, charactere Romano ac perele-

in Annal. Typ. August. p. 32, Seemillero fasc. I, p. 70. ganti impressum, dehcientibus quibuscumque folio-
Adde Braunium Not. H. Lit. (1788), p. 170. (] rum paginarumve notis, parvisque litteris loco ini-

1477. Mutinx, per Balthassarem de Struciis ; m-i°. tialium miniatoris gratia appositis. Conlinet omnia
S. Augustini Sermones ad Fratres in Hererno. Nus- eademque serie ac sequens, ne sermouum tabula
quam nisi in Cat. Bibl. Pincll. T. I, p. 02, laudatam quidem excopta.
invenimus. 1487. Venetiis, pcr Paganinum de Paganinis ; in-8°.

1 482. Spirx, factore Petro drach juniore (in vigilia S. Augustini Sermones ad Fremitas. Ab initio : In-
nativitatis marie virginis) B Augustini sermo-
; in-fol. cipiunt sermones sancti Auyustini. ad Heremitas : non-
nes varii ; in Omeliario Karoli Magni hujus ed. nulli ad sacerdotes suos : wl aliquos alios. Et p>
1484. Mediolani, per Teutonicos: i?i-4°. S. Augu- de istitutioe regularis vite ssmo p (sic) In Une
stini Sermones ad Fratres in Heremo. Cat. Bibl. Pi- Imprcssum Ven< tiis per Paganinum de paganinis
nell. T. I, p. 92. Brixianum. Anno Domini: M. CCCC. Ixxxvii. die ./

— Padux per Mathxum Ccrdonis in-4°. B. Augu- Maii.

stini sermones tres de Clericorum vita et moribus. Praeter sermones I.IX. accedunt: 1° de sancta Mo-
— Editor est Eusebius Corradus Mediolanensis, Ca- nica sermo 1.X : 2" r<ilisti mirratio de conversione
nonicus regularis Congreg. Lateranensis, a cujus S. Augustini; :>•• Sigiberthi de eodnn narraUo
epistola ad Sixtum quartum, pontificem maximum :
" stola ad Macedonium] i/.'" rptaqua
pro auferendo de Ecclcsia errorc scribcntium : Augusti- Bcii.i ; 5° Relationes a\ torum auctorum ; f>°

7ium Ecclesix doctorem fuissc hcremitam volumen th< de Passione Domini, a nonnullis S iugustino
exorditur. Prapter dictos tres serraones, quorum pri- ascripta, quam per quadraginta contim tan-

musincipit, Charitati nstrx, etc. ; secundus, PfOptei Ubus Bonifacius l III plenariam concessit indulgen-
quo'l volui it rogavi, etc. ; tertius, Antc omniu ftatres, m. Textum preecedit labula sermonnm duo folia

etc. ; inest etiam Vita Augustini a Possideo (sic) con- non integra complei tcn<. [mpressio facta est duahm

scripta et, nisi mendax fuerit, contentorum tabula columnis charactere Gothico. lnitialcs litteras parras
post epUtolam dedicatoriam statim suhjccta, etiam t\ pographns interdum addidit et omisit alibi. Ch i

Epistolu Augustini, siliceat clericis populum et gregetn signatcB sunt '/•;•. Custodes, numeri, paginarumqua
sibi commendatum persccutionis tempore relinqut tiiuli desunt. SeemiUer fasc. III. p.

Eam vero in exemplari, quod manibus teneo, non 1492. VenetUs, apud Vincent. a\ BenaUie ; tn-8*.
invenio, nec mancnm illud videtor, sed illius loco s Augiistini Sermones ad Beremitas et ad ai
exstat editoris ad Sixtum IV et ad patriarcham Aqui- K\st. ( uin D. Bernardi ad Sororem modo bene vi-
leiensem, eardinalem e! sancti Marci protectorem, Tendi. Venet 1493. Sic iudiffr. in Cat BibH
 :

81 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 182

1493. Basileae, factore Micoluo Kessler {pridit Col. A V. lbid., per eumdcm; in-fol. Opus quinquaginta
ktobris) ; in-fol. R. Augustiui Sermones varii; in homeliariun divi Aur. Aug. In fine : Basilem
lomelitvio Doctorum, qui hoc a. ct l. cura Joarmis U.CCCC. \< ////.

Irici Surgant .1.1. tt Dccretorum D., ctc, pro- I4!».'i. Amerbaeh. in-fol. Sermones
Bas. ap. Jo. de ;

iit, ut premissa cpistola cjus ad Nic. Kessler sancti Augustini de tempore (CCLVI) subscriptionis ;

estatur. formula eadem atque in sermonibus de verbis Do-

I fc94. I. Basilcx pcrJo. dc Amcrbach. in fol. « Ser- rnini anni preecedentis. Sermonum contentorum ta-
aones divi Aurelii Augustini ad fratres suos in heremo bula diligentissime est composita. Scd index materia-
ommorantes, et quosdam alios. » Quamquam nequc rum et sententiarum minus copiosus videtur pro
teus, nequeannus, neque tvpographus disertis verbis hujus voluminis mole, si cum indicibus superiorum
a hoc voluminesit editus :nequaquam tamendubitan- collectionuin comparaveris. Cseterum interior tituli
?r illos iudicavimus, cum alia Aogustini scripta, in pagina effigiem emblematicam ligno impressam et
num volumen cum pra^senti opere compacta, qua? disticha latina inhanc editionem parata otfert.
ita omniaveluti a nobis posita pnrferunt, similitu- Sine anno, per Conradum de Homborch ; in-fol. R.
ine characteris, descriptionis et dispositionis, judi- Augustini Sermones varii in dies dominicales et
ium nostrum tueantur. Littere vidclicet sunt Go- festos; in Omeliario Caroli M. hujus ed.
columnis binis impressa\ Ab initio (a)
iica\ pagin;o Sine a7ino et loco, in-i°. Sermones sancti Augu-
armen eleiriaciiin Sebastiani Brant ad DicumAurelium stini ad Heremitas. Ha?c in titulo litteris grandibus
.uyustinum, Rom.ino charactere ex<criptum, prae- expressa. Sermones sunt CLIX, cum additamentis
littitur satis prolixum : cui brevior de oj-tu, ingenio, quibusdam, charactere Gothico, bini» columnis im-
•uditionc, crrorc, conrcrsionc ac sacra baptismali pressi, sine ullo loci et anni indicio. Quapropter ne-
?generationc ejus narratio subjicitur. Ha?c excipit scio, quibus argumentis inductus fuerit, qui nostro

tymnus Ambrosianus, sermo ejusdem B. Ambrosii exemplari appinxit, circa a. 1490 lucem aspexisse.
iper conversione Augustini, item trcs hujus regulx In Bibliothcea Batisbonensi teste Gemeiner 1. f. p.
xonachales et forma. sccundum quam communem sobrie- 276, exstat horum sermonum editio absque loci et
item eis dederit, qui suo fratrumque suorum consortiis anni indicio quaternis impressa, qua3 foliis 108 con-
mjungi optabant. Tandem pra?via contentorum ta- stans sermones exhibet LIX. Editionis Veneta? a.

ula, ipsi scrmones LXXVI, cum appendice 1490 obiter mentionem facit Gemeiner I.
varia- 1. p. 277;
um de Augustino narrationum, ex diversis auctori- adde Braunium in Not. H. Lit. T. II, p. 53.
09, quorum nomina ex parte etiarn prodita sunt, C Sine anno et loco w-4°. Sermones duo ; (ha?c lit-

eluti Calixti, Sigeberti, Antonini, exhibentur. In teris Gothicis grandiuseulis, sequentia charactere
ne : Expliciunt collecta qusedam ex diversis et ad glo- Romano majori exscripta sunt) Aurelii Augustini
iam Aug. sermonibus ad fr. in h. subjuncta
b. episcopi de Vita et Moribus clericorurn. Sunt duo
Postremo index materiarum et sententiarum
diciter. priores ex tribus, qui in editione Paduana a. 1484
mplissimus x foliis volumen claudit. eduntur. Additur vero ex Retractationum libro ani-
II. eumdem in-fol. Divus AureliusAu-
Ibid., per ;
madversio ejus in librum de vera Religione. Impres-
ustinns de verbis Domini [Scrmones LXIV). In fine :
sum est charactere Gothico minori admodum nitido,
Ixplicitus est liber sermonum .. Bas. per magistrum duabus columnis. Voluminis argumentum litteris
l.
!: Amerbach. Anno salutiferi partus virginalis Romanis scriptum per singularum paginarum margi-
onagesimo quarto supra millesimum centcsimum. nes supremos decurrit.
onsonant omnia cum prsecedentia operis adorna- Sjec. XVI. — 1513. Parisiis... Editionem hanc
one etiam quoad materiarum et sententiarum tabu- Sermonum ad Eremitas fratres obiter laudat Gemeiner
im et sermonum indicem. I. 1. p. 277. (Clementio et Ossingero sponsoribus, ut.

II!. Ibid . , per eumdem ; in-fol. Divi Aur. Aug. Ser- jam conjicio).
lones de verbis Apostoli (XXXV). In fine : Expli-
D 1516. Lugduni, per Joannem Clem. Alemannum
itus Sermonum... D. A. Aug. Basilese.
est liber A (D. septimo idus Augusti.) in-fol. B. Augustini Ser-
> M. CCCC. XCIY. Nihil a superioribus discrepat. mones varii; in Homiliario doctorum edito, si recte
IV. P,id., per eumdem; in-fol. Expositio divi Aur. ex pra?fixa epistola concludimus, curante Joanne
ue. in Epistolam beati Joannis. Thiery Lingonensi V. I. professore.

(a) plerumque conspicitur. Tenendum vero,

Ita Homelie : id est Sermones populares L.
ntegrioribus exemplaribus praefixum esse titulum De tempore: Sermones CCLVI.
equentem litteris Gothicis exaratum Plura ac di- :
De sanctis Sermones LI.
:

ersa divi Jnrelii AugustiniSermonumOperavidelicet: Unde simul proditur, plura hanc sermonum colle-
tiuc usque characteres grandiores ; reliqua minori- ctionem ab initio fuisse complexam, quam nunc
us absolvuntur. exemplaria pleraque retinuerunt, nec vero pro in-
Ad fratrcs in heremo commorantes : Sermones tegris habenda esse, qua?, ut nostra, in Homiliis de-
L\XYI. ficiunt. Ca?terum aversa foliipaginaeffigiem episcopi
h verbis domini : Sei-mones LXIV. pro concione dicentis ligno impressam sistit, sub-
De verbis Apostoli : Sermones XXXV. scriptis versiculis Salve gemma confessorum
: Au- :

In epistolam Canonicam beati Joannis primam ;

gustine lux doctorum.
Sermones X.
 : : »

\h:\ Sl PPLEMENTUM AI> OPERA S. AIT.USTIM. 184

— Parisiis, per Berthold. Rcmbolt: m-fol. max. A 1647. Bomm, apud Ludovic. Qrignanum; in-'i° S.

» Praeclarissima et insestimabflis ductrinde atque uti- Aur. Angnstini Sermo iu natali S. Juannis Baptista*,
litatis divi Aur. Augustini Sernionum opera : nuper nunc primum in lucem editus, cum observatiouib.
siiimiia cura et diligentia magistri Bertholdi Rem- JoannU Baptistse Mari. Cat. Bibl. Bjeg.
hult impressa. Apud impessorem ipanm snb Sole lnis. yiutnti, typit Regiis; tn-fol. S. Augustini
Aureo in via Jacobaea Parisii: etin oflicinis Joannis Sermones alviuot de B. Virgine. Exst. in Bibliotheca
Coberger ac Jodoci Badii venalia comperies qns Virginali V de Alva, T. III, a pag. i48. Audiffredi
hoc ordine in boc continentur volumine. Videlicet in Cat.Bibi. Cosanat.
Ad fratres in Eremo commorantes. Sermones 1685. P<nisiis, cbe/. /'. dt Laulne ; in-$°. S. Au-
LIXVI. guslini Sermonum ad Eremitas fraginenta tria, qui-
De verbisDomini, Sermones LX/V hus praemitlitur Syllabus Sermonum . I II. iu Ere-
De verbis Apostoli, Serm. XXXV. mo, Sermonum ad presbyterus liipponenses et Ser-
In Epistulam Canonicam beati Joannis primam, monuin ad popolum ex autographo Jurdanis de
Tractatus X. Saxonia. Exst. in Supplem. PP. Jac. Hommey. a
Homeliae, id est Sermoncs populares L. pag. 644.
B
In Evangelium secundum Joannem, Tractatus Vt rsionet.
CXXl V. 1493. Firenxe, per Maestro Antonio Miscomini,
DeTempore, Scrmones CCLXVI. (A XXVIII <h Qiugno) in-4», mtn. « Sermoni
di
De Sanctis, Sermoncs Ll. Volgari del Venerando dottore Santo Aurelio Au-
CUm tabulis et repertoriis amplissimis. • lu liue : gustinu, Padre della regula eremitana, moltu devoti,
Explicit Parisiis in Edibus Magistri BertholcURem- e spirituali ad acquistare la gloria spirituale del Pa-
bolt. Anno Domini Dievero XIX Decembris. radiso. » Cat. Crevennas imiiss. T. I, p. Iut.
Litterae sunt Gothicae, paginae columnis sectis 1546. Venezia, per Gabriel Giolito de' Fcrrari;
sunt impressae, nec alius ornatus deest. in-*°. o Varj sermoni di S. Agostino, e d"altri calto-
1521. Hayenose, per Henr. Grau; in-fol. B. Au- lici ed anticbi Padri utili alla salute dell' anime Baes-
gustini preeclarissima sermonum opera summa nu- : si insieme e fatti volgari da Monsign. (ialeazzo ves-
per diligentia revisa atque recognila, tum plerisque covo di Sessa, con due tavole, la priuia de' Seitnoni
locis emendata. In iine : Imprvssum cst prseclarum ed Ouiilie e la seconda delle cose piu notabili. •
;

hoc opus in officina industrii Hcnrici Grau: civis im- Bibl. degli Aut. «"/«y.in Raccolta dOpucul. scient. •

perialis oppidi Haycnow sumptibus et expensis probi C

: filol. T. XXXII, p. 345.
viri Joannis Rynman de Orinyaw archibibliopole, tm u- 1553. In Vinegia, presso G. Giolito aV ParreH
se Octobri anno anato Christo 1521. Fratclli.... « Alcuni Sermoni di S. Agostiuo delle
1525. Luyduni, per Joannem Crespin (die X Ja- Parole Signore e delTApostolo, fatti vulgari da Munsr.
nuarii) ; in-fol. B. Augustini Sermones varii iu Dies Galeazzo Florimonte Vescovo d'Aquiuo. » Exst. in
dominicales e', fe-tos ; inter Homclias prseclarorum Yarj Sermoni di S. Agostino ed oitri dolturi volga-
doctorum in Evangelia dominiealia, quas jussu Ca- rizzati dal medesimo. Cf. Cat. Bibi. Casanat. In Cat.
roli M. collegisse fertur Alcuinus, editas h. 1. et a. w»-4». Bibl. Smitk. a. est 1588, Nt-4°.
-
cuni praefatione Lamberti Campistris, tbeol. ad
l'r. 1567. Veneiia, per it Giolito ; in i°. « Varj,
Simpborianum Camperium Patritium Lugduneusem. moni, etc. »

1564. Lovanii, apud Hicron. WeUxum ; tn-4. D. Aur. 1568. Veneua, /<-/• il Sonsovtno; fn-4*. « Varj
Augustini sermones, et Pussidii, Calamensis episco- Sermoni di S. Agostino e d'altri cattolici ed antichi
pi, indiculus operum D. Augustiui : ex editione et dottori, ne quali trattandosi diverse materie sopra
cum scboliis marginalihus Joannis Vlimmerii. Cat. diversi luogbi della Sacra Scrittura del veccbio e del
Bibl. Rey. Confer, quae supra ad editionem operum
uuo\o Testamento si cuntieue Cristianu desideruso
Basileensem a. 1560 tradita sunt. " di vivere puramenle tra le persone, 8 della salute
1576. Colonuc Agripp. in-fol. S. Augustini llomi- dell' auima sua, messi insieme e fatti vulgari di

liae varioe. Exst. iu Collectionc Fr. Alcuini. monsignor Galeazzo, vescovo di Sessa, conduet^-
1588. Lwjduni, in-fol.S. Angustini Romilisa quas- vule, l'una de'Sermoni, e l'altra delle cuse nutabili.
dam in Bibliolheca Homil. Cumdii. 1572. Fiorensa, peri Qiunti; <;i-i". « Lihro m
S.ec. XVII. — [631. Parisiis, ttjpud Sebast. Cra- de' varj Sermoui di S. Agostinu racculti in-
moisy; in-8°. S, Aur. Augustini Sermunes uu\i XL, sieme e fatli vulgari da Raffaello Castruccio mun.u.>
cum quinque aliis ex autiquis exemplaribus cullecli, della hadia di l'ucn/.e a imitazioue di monaigB. i.i

cum nutis, studio et opera Jacobi Sirmondi. Cat. leazzu, vescuvu di Sessa. » Prodiit etiam libef quar-
Bibl. Rey. et Casanat. tus, sed in quu nihil Augustiui cuntentum fuit

1644. Bomse, per Uonetum; in-to. Sermo-

Franc. cundam vero partein impressam inveniu a.

nes aliquut S. Aur. Augustinu adscripti, ez biblio- h. tlt.

tbecis Vaticana et Barberina ezcerpti, nnnc primum 1654. V' ii ua, r"' Girolamo Sootto \
</i-l°. -

in lucem editi et quibusdam imlis illustrati studiu et couda parte de' Sermoni di S. AgOStino.... tradulti

upera Jvaunis Baptitta Mari : Cat. Bibl. Itnj. in volgaiv da Magn. Galeazzo Florimonzio, vesc. dj
 NOTITIA LITTEHAHIA IN S. AKUSTINUM. I8G

iess >, eon alcuni Omilie del medesimo. » Haec A eicudit, fuisse impressum. Ibi tameu insignia Schu:f-
imnia nobis suppeditavit Jh'6/. tfeo/i Aut. volg. 1. I. feri iion, utin hoc volumiue, desunt.
1694 et 1700. 1'aris chez veuve Jcan-Bapt. Coir \'/. — (36) De Amicitia.
nanl ; tn-8°, /V voU. * Les sermons de S. Aogus- 1510. Ltpsiai, in-4°. « 1). Aur. Augustini, Hipp.
in sur le Nouvoju Testament, traduits en francois episc. de amicitia liber, in quo Ciceronis errata ca-
ur 1'edition latine des PP. Beuedietins, par Philippe stigautur, cunctis, (jui pacem, concordiam ct veram
roibaud du Bois. »
atque perfectam diiigunt amiciliam, utilis et summe
1731. Iu Dom. M. Manni; in-4°
Firenze presso necessarius. » Subjieiuntur luiic titulo statim disti-
Volgarizzamento de' XL Sennoni falsamente attri- cha sequentia :

uiti a S. Agostiuo, fatto da un Heligioso dell' Or-

Angustinus iu hoc aphorum (sic) gloria geutis
ine delto di S. Agostino, nell' auno 1300, e, conie si Ouie sit vera libro uarrat amicitia
rede, da Fr. Agostino da Scarperia, » Cat. Bibl, S. MagQUS Aristotele» calleus arcana eapaci
Natura) iugenio nescius bujus erat
:

ln<j. ad Nidum Neapoli, Audiffredi iu Cat. Bibl. Ca- Nescius erashujus Plato tu clivine magister
inat., it. Cat. Bild. Smith. Hauc veteruui iguoraus elhuica turlia virum.
XLIY. — (119 De decem chordis tiber.
R In line : lmpressum Lyptzk p. Baccalaureum Wolffgun-
Hujus oersionem Bispanicatn, auctore Gundisaho gum Monaceu. Anno 1510. — Character est Gothi-
tarzia de Sancta Maria, Csesaraugustano, editain a. cus. Praefatus est ad studiosos et eruditos bonor. ar-
/«-8°. Los Tiatados de las diez cuerdas dc la tium in acad. Liptzen. Amatores Magnus Uundt par-
midad del mundo commeniorant ex Xic. Anton. thenopolitanus, theologorum, ut quidem se appellat,
ibl. llisp. p. 425 Colonieuses. infimus, ep. data in collegio principis die Culixti.

AUTir.CLI SECCNDI SEQCENTIA. VII. — (39) Soliloquia.

Annales editionum singuloruui Augustini libroruni. 1473. S. I. in-fol. Augustini soliloquium de Arrha
animae. Abinitio Incipit soliloquiumbeatissimiAugusti-
:

S II. Spuriorum scriptorum.

ni episcopiyponensi (sic) de Arraanimjs. In iine: Raptus
—
De Musica libri sex.
I. (6)
est finis hujus tractatus Augustini de arra anime feria
Nescio equideni, an huc spectat, qui in Catalogo
tertia post festum sancti Dyonisy Anno dni IXXIII XC
ibl. Bobleiauae menioratur S. Augustini libellus de
Ejusdem est editionis ac SolUoquia genuina s. 1. (sic).
lusica. BasHese. 1511. in-'t°
Hieronymiana deessentia div., etc. Conf. di- et a. et
II. —
(18) De Grammatica liber. cta ad librum Augustini de Quantitate animse. Extre-
1G05. Hannovix, in-i°. Augustinus de Gramraa- C
mse raritatis esse exinde discas, quod nemini hacte-
ca. Exst. inler Auctt. Antiqq. de Grammatica Lat.
nus bibliographorum cognitus fuerit. Summum vero
jllect. ab Helia Putschio, a pag. 1975.
in eo ad setatem illorum opusculorum deliniendam
I. — (19) Principia Diulectices et Rhetorices libri duo. situm esse momeutum nemo facile negabit, si ne mi-
1479. Fk>r> ntix, upud S. Jacobum de Ripoli; m-4°. nimum quidem ab illis difterre dixero. Quod si igitur
ugustini Logica. Cat. Bibl. Casanat. quibusdam sunt credita,
vere ea Guntheri Zaineri a
1599- Pansiis, tn-4». Augustini principia Hheto- ut equidem nullus dubito, sequitur, Hambergeri sen-
ces. Exst. inter Antiquos Rhetores a pag. 290. tentiam, Zaiuerum post annum 1472 charactere go-
1643. In Venezia, nella Salicata ; »n-4°. « S. Ago- thico utidesiisse.post raam primum mense Novembri
ino della Hetorica. » Exst. Auctori del ben parlare
ejus anni Romanos typos Isidoro imprimendo adhi-
omo XXX, pag. 21. buisset (a), ipsum fefellisse, quod plerisque accidere
IV. — (34] Liberde Fide ad Petrum Diaconum. solet, qui nimis exactis formulis limites ac tempora
Prodiit seorsim sine loco anno, in-fol. Sed vide
et
eventuum ant institutorum quorumdam circumscri-
ntium tomo III. Cf. supra in Opusculis ad a. bere amant. Ac quaenam causa tam repentini fasti-
t73, n. 1.
dii Gothici characteris in eo viro cum verisimilitu-
V. — (33) De Spiritu et Anima.
D
dine fingi possit ?
I tT2. S. /. et typogr. in-i°. S. Augustini liber de
;
Versiones.
nima et spiritu, de ebrietate, ad virgines de casti- 1489. Sine loco et typogr. A di XX di giogno (sic)
ite et sobrietate, de quatuor virtutibus charitatis. in-i. min. « Li Soliloquj del divo Padre santo Ago-
e contrilioue cordis. In fine : Finitus est liber beati stino. » Character rotundus est. Florentiam natales
ugustini, ep. Yponensis cum ceteris tractatulis ejus- ejus esse suspicatur editor Cat. Crevennae noviss. T. I,

tin. Amto millesimo quadringentesimo septuagcsimo p. 111.

'.cundv quinto Idus Xov. Exstat in Bibl. Lubecensi 1491. Firense. A di Novembre; m-4<>. « Soli-
'tssner. 1. 1, p. 26. Is vero ex litterarum similitudine loquj di santo Augustiuo volgari. » Cat. Bibl. Creveu-
L chartarii signo (capite taurino) jure aliquo suo we noviss. 1.1.
mcludere sibi videtur, Moguntiis apud Petrum 1492. Mediolani Hujus anni, loci ac
m-8°.
ch<xfferum, qui eadem forma absque loci et anni in- formae versionem Italicam horum librorum comme-
icio libros de vita Christiana et verx vitse cognitione morat Denisius Garell. Btbl. p. 235.

i-M Zuverlass. Nachrr. T. XV, p. 80G, ubi de Zaineriana ed. Thomae. Kempisii praecipit.
 »
:

'- - PLEMEMTM AD OPERA S. ATGCST -;

1663. Partf, ckez Ckmrt Sarreux, u*-l*. • Les A 1613. Duari. per Bah\aznr meUermm ra-»4 D
- loques, le Manuej ns de S. Au- :r. Ang... Meditationes, Soiiloqnia et Mannale.
gustin, traduits en francvis par D. L. C. C. F. » Meditationes B Amsebmi cnm tractatn de homani
71. A Lyon, «-8«. ^ agustin :.lflo- generis redemptione. Meditationes b. BermmrdL
ques, le Mar m •
KU. Bvm. ldi:U Tiri docti contemplationes de amore dirino.
lex Paerre . m-li. « Les Omnia ad mss. exemplaria emendata et in
- loqoes, les Mediiations, le Mannel - :gastin, ordinem distribnta : opera et stndio R. P Ht
traduits en francois par le P. Xioolms Begmkr. • Ktmmtlii, Soc Jesn theol. •
I. Pariv : ML Dqpcs; w-l*«. Eadem. 1614.
« tradaetion nonvelle, rerne snr le latin : edition Bn ? # uf. ei.
de rEsprit du meme sainL tire de ses 1631. Lugdmmi, im-ii. -
Cat. BAl- S. Amgcti md Xidmm Semp.
— Paris, ckez Jeam-Bapt Coignard: w-12. < Les — CiAomiM Ajrippuue. smmpt. Corm. mk
Mannel - An- ut-li. Idem liber exH. Hemr. Smmmtii.
tin, traduits en francois snr ledition latine des 1637. emmdem im-li. Eadem editio.
Ibidem, per :

es Benedictins, arec des notes, par Philippe Goi- B 1649. Ibidem, n-12. Idea iiber per enmdem.
band dmBois. 1630. Parisiis, apmd Clamdimm Crmmmsm im-li. ;

1696. Paris, chez Jean Cenferwt, «n-9». c Les SolDo- D. Aur. Angnstini Meditationes, Soliloqniaet Ma-
quf -
S Augustin, mis en rers francois, arec le latin ifl omnia ad:

ne Meditanoa, sur le jngement dernier, en xers. et stndio Bemriri l

k Gras; im-li Le - 1672. Bomz. per Bmrtmal. Lmpmrdmm m-4*.

liloques et les Me: S Augustin tradnits Ua.
en£ranc< Bjeme de Ceriziers. » Sime
Plura de rariis hornm librorom GaUias rnsimi- D. Anr. Anr
tes attulit anctor hojtts articuli in Jf. Bibl. Eoct. AUam homm lihro mm
Colom. ; 7589, nnm. 4, de quibns, qnoniam aliunde 1371 commemorant ohiter Colonienses p. 739, ad
haud qnieqnam reeognori, sollicitari me non sinam. ni.
VIII. — (40 Moditatkmes. S«c XATII — 1791. Amtmerpix, «-«•. Dari Anr.
Sine anno loco et tupogr. , infol. Liber S An- Ang... Meditt.. Sobloqnia et Manoale, ad
gustini de Meditatione. A prima statim pagina legi- q plaria emendata et in
tnr : hxripit Uber p. locmtkmis bet op. et stodio B. P. H
justuti et ejms ctemplatkme. In fine
Uo kwmmwutmmi hmiissmipmtm wmtri
Deo gratias. Landat hoe
opnscolnm cl. et iso». m-ia - Augttstiai Solfloqnia

fasc I, p. I \t, inter eos libros, qnos absqoe loci et

:- ralgare translata. Cmt. BM. Rtm. T. I.

anni commemoratione a Gbristophoro Valdarsero, p. J73

Ratisbonensi, qui intra annos 1471-1476. Venetiis 1671. Paris, ckez 4a temxe Ckaries Smrremr, im-ii.

Mediolani impressit, excusos esse sibi pw^a^it, Eadem Gmllice. • Par le sieor D.LCCI
uorum pbires ibidem eosdemqne omnes inricem 1679. A Paris. cmez GmiU Desprez : m-9*. « Les
cbaractere et descriptione reliqua ralde similes pro- SoUloqoes, le Mannel et les Meditations de S. An-
De nostro vero prodidit, Utteris oblongis gnstin. Traduction nonreUe, rerae tres-exactetnent
panlo majorii lptum folia tredecim integra sur le latin. Nout. ed. a laqoeUe sont ajotttes fl
ancas in decimo qoarto lineas eompleeti, sine
:
qnes fragmens de piete tirez das Cottfiessaons de cc
nnmeris ac notis paginarnm fblioninive, absque iti- mesme saimt, qni feront roir qttdestoit soaespriL •
dem litteris initialibns. D Postretna snb titnlo, « LEsprit dAognstin tire de
Sime amm tt looo: ta-4». B. Augustini Medita- ses Coniessions • addita sanL
tiones. Cat. BM. Beg. T. I, p. 3T6, nbi additnr 1714. BrureOcs, an-9». Ideai Kber GaUice c notis.

Vetuseditio drca annmm 1300. CmLBtbL Tkott.

Sime ammo. Parisiis per Antomium Cas Uaut, u-4*. 1604. MadriL.. Eadem Hispamiee reddiU a P.
Meirtationes Beati Aogustini. Cat. Bill. Dmc de 4a ademeira. ExsL in ejnsdem Opp. p. m, pag.
933 sqq.
Kfl r Wil — 1316. Yenttiis... m-9». - 1600. Prmmcf. ml d. Oder : m-9*. Idem Uber Ger-
Augustini Mec mmmice per Hemr. RmeteU.
Deom liber unus. Mannale. Etst. in Opmstmlm mml- 17 IT. Genc, m-9*. Idem Uber, Btlmmt per \- tr.

tamm t m armm rermm referta, ab initio. » Sic Audifr Lm. Cmt. BM. Tkctt.

im Cat. Bibl. Casamat.

-
1608. Dmari. per Baltk. BeUerum w-24. D. Anr. ; Ex
.-ustini Meditaliones. Soliloqnia et Maattale. etc
Plenum titnlnm ride in htieai
189 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. IOii

J
oet. Christ. Basil. 1564, to-4°. p. 815, monet .1«- A signum Schcetlerianum minio, ut solet, impressum
Uffredvs in Cat. Bibl. Casanat. conspicitur. Character ex Gothico ad rotundum de-
IX. — (42; Manuale. Qectit, sed perquam exilis et rudis est. Signaturoe et
1471. Turvisii per Gerordum Lisam de Flandria, numeri foliorum plane absunt. Cf. Cat. Bibl. Duc.
n-iomin, S. Augastini liber de Salute, sive de Aspi- </•' ln Val. T. I, p. 174. Laudatur quoque in Catal.
atione anima» ad Deuui. Ad calcem litteris uncia- Bibt. Bunav., itemque in Bibl. Lubecensi exstat.
ibus excusum \i~itur Sine anno 1'arisiis, apud Joan. Lambcrt m-8«. ;

/;i laudem scrip/oris epigramma. Liber Augustini de Vita

boati Christiana. H»C in
Gloria debetur Girardo maxima lisae.
genuit campis Flandria picta sute.
ui
suprema pagina? parte, reliqua signum oflicinae pro
Hic Tarvisiua nam primus ccepil iu urbe, morc typothetarum Parisiensium exeunte saeculo xv,
Artiiiei raros aere notare libros.
etsub initium xvi occupat. In fine Explicit, etc. Im-
Quoque magis faveant exeelsi numiua ragis. :

Auretii sacrum nuuc mamale dedit. prcssus parisiis pcr Jofuincm lambcrt in vico sancti ja-
Tarvish cobicommorantcmp. Dyonisio Roce. Litterac sunt C.o-
N. CCCC. LXXI.
thicae minutse.
lonstathocce opusculum, a quo typographiam Tar- 1467. Ber Olricum Zcl de Hanoiv ; m-4». Beati
isinam iuitiGm duxisse suspicatur Morellus (a), fo- B Augustini liber de Vita Christiana.
Ejusdem liber de
\. impressum charactere rotundo eleganti, li- singularitate clericorum. In fine posterioris Expli- :

eis 22 per pagiuas. Complectitur sola xxiv priora cit Liber beati augustini epi. de singularitate clerico-
apita juxta sequiorum editionum distributionem. rum. Pcr mc Olricum Zel dc hanau clericu dioces-
ludiffredi in Cat. Bibl. Casanat. Adde Crevennx Cat. Moguntincn. Anno millesimo quatercentcsimo sexage-
ovissimum. simo septimo. Prior tractatus xix folia, aHer xxxm
X. — (44) Spccuhtm peccatoris. complectitur, quorum singulse paginae lineis 27 con-
Sine anno, loco et typogr. ; in-i°. B. Augustini Spe- stant.Debure in Cat. Ducis de la Val. T. I, p. 173.
ulum peccatorum. Yetus editio cirea annum 1500. Supra sub opusculis plures invenies Augustini tracta-
ic Cat. Bibl. Reg. tushuic editioni valde similes, ab eodem haud dubie
Sine anno, loco et typogr. in-fol. S. Augustini Spe- ;
typographo, circa annum 1470, ut putant, impressos.
lhim peccatoris. Vide qmr ad libsllum de Quanti-
Ue animx ejusdem editionis sunt notata.
XIII. — (50) De XII abusionum gradibus.
Sine anno et loco; in-fol. « Aurelii Augustini Ipo-
XI.— (47) de verx Vitae cognitione.
nensium presulis dignissimi liber de XII abusionibus
Sine onno. Moyuntise, apud Pet. Schoeffer, ut ex
seculi, incipit feliciter. » In fine : Laus deo. Separatim
isigni illus ad calcem minio impresso apparet.
vero folio ultimo impressa sunt Augustini de origine
1-4° Incipit a capitulorum tabula tres pene paginas
animx electissimaauctoritaset Augustinus dc divinatione
ccupante, cujus versiculi novem praefixi sunt hoc
dsemonum. In fine iterum Laus deo. Hinc est, quod
:
xordio :

in duobus hujus editionis exemplis apud Seemillcrum

Augustine pater, aqnilino more Joannis
Iugenii velis petis alta recondita celis, etc. fasc. I, p. 190, alterum non nisi opusculum primo

i fine Augnstini de v. v. c. libellus explicit. Cha-

:
loco commemoratum exhibeat, alterum praeter reli-
icter plane idem est cum praecedentis libri formis. qua duo uno foliocomprehensa prsebeatetiam B. An-
nno circiter 1470 procusam suspicatur Deburius in selmi libros duo de eo, cur Deus homo ? viginti no-
St. Bibl. Ducis de la Val. T. I, p. 170. Exstat etiam vem foliisimpressos. — Plagulae sunt quatuor. Cha-
l Bibl. Lubecensi. V. Gessner p. 14, a quo Schel- racteres Gothici rudiores et inaequales lineis latis
jrnius in diatriba ad Quirin. (Lindav. 1761, i«-4<>), impressi, in quibusimprimis frequens syllabarum
37, et Schuindelius in Not , hist. crit. libr. vet. de. be. po. bo. vo. co. ho. in unam figuram contractio,
ir. 1. xxxxvh, laudantur. Nec desuntcrebra syllabarum compendia.
1578. Basilcse... Augustini de Trinitate frag-
S. 1514. Lipsise, m-4° D. Aur. Aug. Hipp. ep. de
D
lentum ex libro qui inscribitur de Cognitione verse duodecim abusionum gradibus in mundo liber utilis :

itae {cujus Auctor Honorius Augustodunensis) Gr. atque delectabilis. In line, post tituli repetitionem :

at. I. Leunclavio inteprcte. Exst- cum Legatione Lypssck per baccalaureum Martinum herbipolensem di-
np. Caes. Man. Comneni ad Armenos, etc. ligenter impressus anno a nativitate Christi Millesimo
:

1670. ldem cum levi aliquod discrimine.

Romse... quingentesimo quarto decimo. Subjiciuntur insignia
xst. inter Opuscula Aurea Theol. quorumdam typothetae in ipso fine.
rseec. collecta a P. Arcudio a p^. 672. Sic Au- 1521. Augspurg, durch Sigism. Grimm und Marx
fredus in Cat. Bibl. Casanat. Wirsung; z'n-4". « Augustinus von den zwoelff Stapf-
XII. —
(48) De Vita Christiana fein der Myssbrauchung von dem neuen Gesang, wie
Sine anno et loco (Moguntix, apvd Petr. Shazffer)
;
man das Reich der hymel erlangen mag, verteutscht
-4°. Incipit prologus beati Augustini de vita Xpiana. durch Georg Spalatinum. »
fine : Explicit liber b. Aug. de v. Chr. Hec fa- XIV. — (55) De Antichristo.
mdo guisque vitam obtinebit eternam. Extremo loco 1522. Parisiis.... S. Augustini fragmentum ex
[d In Cat. B>bl. PineU.
191 SIPPI.EMFNTI M Al) OPERA S. AUGUSTINI. \<y.

tractatu de Antichristo (qui ii.ter Alcuini et Rabaoi A Christiana feliciter Ceeterum nescire me fateor, quo
opera reperitur). Ia-i.i1 in Mirabili libro, qui Pro- primum tractatum referain, suspicor tamen, eum-
phetiat, etc, demonstral. Audiffred. in Cat, Casanat. <i<- cssc cum sermone, qni vulg i de Vanitatt seecali
Bibl. inscribitur, inter dobia relatoa num. 9.
\ V. — (75) Ue csscnthi i><< initatis. ///. — /. i Symboti et Orati<<ms Dominica.
1510. Lipsia pcr Wolffgangnm Monacens.;i Stw anno, loco it typographo, in-fol. S. Augustini
• D. Aur. Aug. Bipp. episc. liber de essentia divi- I" Exposilio Mmboli. -2" Ejusdem expositio Oratio-
nitatis, quo Anthropomorphitarum et Vadianoruin nis Dominica.
errores ex falsis quorumdum pbilosophorum opinio- Commemorat duo heec opuscola, cum aliquot Tho-
nibus exortos pracipue reprobat : luce clarius ex- mae Aquinatis et Benrici de Hassia, idem pene ar-
plicans corporalia et humana membra. dod caroaU- giimentum concernentibws et iisdem typia expressis,
ter sed spiritualiter in sacris litteris, divioitati attri- compacta, cl. SeetniUer 1'asc. I, p. 152 sq. Imp
bui. Annexis quisbusdam aDDotatiooibus. a docture sonl charactere Gothico nonnihil majuri et oblongo.
Mayno Huwlt Parthenopolit. in Academia l.iptzeu. Inlerpuncliouum signa sunl punctom, comma sopra
ex tempore collectis : Studiosis et philosophiae et et infra lineam promineiis, cui intordum punctum in

sacrarum litterarum amatoribus admodum proli- formam sigui exclamaudi subjici vir laudatus ani-
cuis. » — Pra^missa ost editoris ep. ad Paulum madvertit paginam integram mi-
Lineee triginta per
Schillerum, philos et SS. litt. profess. data. in Col- meranlar: numeri, signatura, custodes, nec non
leg. Princip. 1508 decima septima Octobris. Verba initiales Litteree desunt.

Augustini et Annotationes alteruis se invicem exci- Stne anno, loco et typogr. , in-A ••
min. S. Aagustini
piunt. In Bibl. Colon. laudatur editio Hundii Lipsiee ermo super oratione Dominica, 2° Expositio

1509, ex Becmanni Cat. Bibl. Francof. p. 35. Symboli, 3° Sermo de ebrietate cavenda.
Tria haec opuscula, quorum penes eumdem vinrn
ARTICLLI SECLWDI SEOUENTIA.
doctum fasc. I, p. 1G3, memoria est prodita, uno
Annales editionum singuloruni S.Augustini librorum vulumine \m foliorum, ita, ut separari nequeant,
> III. Scriptorum prorsus dubiorum. comprehenduntur. Characleres, eodem teste, siint
I. — la Matthxum Comm. Gothici, minuti, sed admodum pingues, non absimi-
Sine anno et loco S. Augustini commentarii in
les iis quos imprimis Udalricus Zel frequenter a.lhi-
Matthaeum. Per omnia editioni librorum de doctrina buit, minores tamen. Distinctionis signum laqueus
Chr.stiana absque loci et anni indicio expressae si- C ^ac forma |
«, | . Nameris, sigoaturis, custod.bu
miles esse tradit Ge. litteris initialibus caret. Pagina juxta lineaa JT com-
Pray in Cat. Bibl. Bud. T. I,
plectitur.
p. 89. Uterque liber etiam uno volumine in ista Bi-
bliotheca comprehendebatur et Praius descriptnrus IV. — De lirtute rs<tlmorum.

erat accuratius, ni mutilum hujus exemplum fuisset. Snie anno, loco et typogr. ; in-V\ ln fronte : In

Nescio an sit particula Quxstionum Eoangelicarwm Augustinus Ue virtute psalmorum. In liue : Expticit
qu.i' inter genuina n. 41 recensentur. Augustinus dt virtute psalmorum. CI. Seemillcr Casc,

//. — Dc Vanitatibus sxculi.

II, p. 163. Impressum est volumen, hoc Go-
teste,
thico charactere singularis foruue et justoe magnitu-
Sinc anno, loco et typogr. ; j'/i-4<>. S. Augustini,
dinis in charla alba ac nitida, absque custodibu>,
episcopi Hipponensis, l<> de Vauitatibus saeculi, 2« de
numeris, etc. nisi quod priora quinque folia tvpo-
Vita Christiana.
graphus signavit.
Hujus editionis memoriam, ut tot aliarum, quae ra-
Sine ttinto. Paristts per Dionys. Roce; t'n-8«. Au-
rissime alias obtingunt, servavit cl Seemiller fasc.
gustinus de Virtute Psalmorum. Typographus e
II, p. Separari duo ha;c opuscula non possuut,
150.
gno titulo impresso noscitur. Vid. ex eadem offlcina
atque uua constant foliis xxm, lioeis per pagi-D -2,'i

Librum '/< Vita Ckristiana. Id Cat. Bto/. I\<«ii. hujus

nam, charactere Gothico paulo majori, oblongo et
lilni editio quaternis sine /• tta. indtCM tacta me.nu-
luculento, eodem, quo Conradus Finer Essliogensis
ratur.
usus est (a), impressis. Absuut custades, signaturo,
numeri et inscriptiones paginarum. Attameo duee CAPIT IV.

initiales litterae horum opusculorum forniis ligneis // floratores tt Commentatores prmdpvL Operwm
impressae sunt. Inilium : Incipit liber Augustini <l<
S. Awjustini.
Vonitatibus seculi. Sub nnem folii quinli pagina Casimirus Oudinus in Commentarii - ribus
aversa duabus lioeis: Explicit liber sancti Augustini Ecclesiasticis Tomo I, pag. 990, absolata jam notitia
de Vanitatibus seculi feliciter. Tum in fronte folii .lc vita, Bcriptia et editionibus S. Auguttini, singu-
sexti: Proloyus libri l»<iti Augustini de Vita Xpiana Lare capnt <!• Defloratoribus oel Commentatoribus
incipit feliciter; atqae ia eztrema tandem pagina tii- D. Augustini, t<tm antiquis, <iu<tm recentibus prmcipuit
bus lineis: Bxplicit tiber sancti Augustini <i< Vita perscripsit et reliquis tamqaam Mpftmwi ultinntm

a) C.ujus gratia lectores ablegat ad GerAoftt 8tei~ stegcttr. deutseh» Bibetn. etc, qui Tab. III. n. 3 et|
genberger literaritch-krit \i<lt. ui<. die two alleraette- i. eumdem eere incidendum curavit.
 NOTITIA LITTERARI \ l\ S. Al i.l SllM M. 194

ljfi.it. Qaem M. Bibtiothecse Rccle- A Apostolum ex Operibus Augustini decerptum, graudi

seeati Auetores
totum pene servata etiam epi-
asticsB Coloniensis, s.iii< voluminc noadum impressum, penes se babnis-

raphe io commentarios suos, voce Aogdstinus oam. se testatur Lupus, Ferrariensis Sbbas, epistola 76
I, pag. 767, retalerunt, ita tamen, ut resectis iis, ad Hincmarum, p. IIS. Exstat autem in duolms
i quibus alio loco commodius verba fecissent, auxe- m>s. ezemplaribus apud Joannem Mabilloniam, ex
nt etiaui non pcenitendis additionibus. Optimum bibliotheca S. Germani Pratensis, ut idem testatur.
rstitutum a nobis non sine lectorum detrimentode- Vide qua? habet Stephanus Baluzius in Noti.s ad Lu-
ri posse videbatur. Sed intelleximus etiam, qua^ pum Ferrariensem p. 405. Oud.
b illis aovissime coagesta erant, paacis lantum in Magister Ftorus, Lugdunensis Ecclesia? diaconus,
icis emendationem aliquam desiderare et panciora circa a. 850 incl)-tus, scripsit Commentarium in om-
quse nostra? tractationi apta non
. essent. V nes S. Pauli Epistolas ex S. Augustini Scriptis con-
terandum fuit, ut ipsi ampliora quodammodo dare- textum, qui babetur tomo VI Opcrum Beda?, e.i falso
ins, quiuimmo, quae in proprias scbedulas digesse- ascriptus. Nam Flori istius e^se ex pluribus mss.
mius ad bocce argumentam
iimim codicibus docuit Joannes Mabillon, IDisquisilione hae
spectantia, ad
nnia abillis occupata esse cognovimus. Quapropter de re composita ^««/cc^orum T. I, p. 12 seqq., qua
B
.Ulatenus dobitavimus, quidquid in tota bac Oudini eliam ostendit, genuinum Beda? Commentarium ab
Coloniensium dis-ertatione nobis probaretur, ipsis evulgato esse opus diversum, idque nondum typis
irum verbis buc transferre, dummodo non alieno editum penes se habere, aliquando in lucem profe-
lerito quidquam subtraxisse videremur. rendum. Alibi tamen observat in 3 mss. codicibus
Primus fuit S. Prosper Aquitanus, qui circa annum ahbatia? S. Galli in Helvetia, qui annorum 800 et
iO librum Sententiarum ex S. Augustino delibatarum 700 sunt, hanc ipsam Bedo? expositionem sub nomi-
mfecit, studio Jo. a Fuchte aliquoties seorsim ne Flori presbyteri contineri, de qua vide qua? anno-
litum, de quo nos suo loco. Colonienses, titulo li- tavit erudite T. IV Analectorum p. 630. Abbreviavit
ri non satis int^^ro inducti, memoriam tam- ejus prolixum Flori Commcntarium in Epistolas Pauli cir-
uam ipsius editoris opella? post Lumnii Thcsaurum ca a. 1 1S0 Robcrtus de Torinneio, in Normannia,
iseruerant. Proximns setate fuit, cui primum locnm abbas S. Michaelis de Monte, dioecesis Abrincensis,
i hae serie dederat Oudinus. quem arbitratus est spectasse ad Petrum Tripolita-
Eugyppius abbas et presbyter Africanus sa?c. vi, num, quamque sententiam ad annum Christi 562
ni sentenfias, quxstiones, etc, ex S. A ug ustini scri- Baronius amplexus est, cujus Abbreviatio ms. exstat
tis defloravit et in unum corpus, cui Thesauri no- C inter mss. codices bibliotheca? S. Michaelis de Monte.
en fecit, collegit. Hic cum ad nostrum etiam cen- Exstat autem Epistola et Prologus in Abbreviationcs
im pertineat, plura de eo in sequenti tomo dicta Epistolarum Apostoli sccundum Augustinum, in Ap-
ivenies. pendice ad Guiberti Opcra a Luca Dachcrio edita
Inter mss. codices bibl. Veneta? cardinalis Bessa- Parisiis in-fol. 1651, p. 715, quam ex ms. codice
onis, exstat Petri abbatis Tripolitani nomine Expo- produxit. Ha?c Oudinus, copiosius alibi de iisdem in
tio in Epistolas D. Pauli sx divi Angustini Serma- recensu operum Bcdx et Flori Lugdunensis disse-
Ibus, in membrana, de qua loquitur Baronius ad Nos supra singularem eamque vetustissimam
rens.
mum Cassiodorum Divinarum Institutio-
562, post horum Commentarwrum editionem produximus.
im cap. 8. Sed an legitimum opus Petri Tripolitani Bonizo. Sutrii ac Placentia? episcopus, circa a.

tbatis sit, caute discutiendum est licet boc scri- : 1073 composuit Augustinianam Epitomen seu Ex-
it Jacobus Philippus Thomasinus in Catalogo bi- cerptum Sententiarum Mirifici doctoris Augustini li-
iothecarum Venetarum publicarum et privatarum bris vnr distinctum, quod S. Joanni Guulberto, fun-
uem anuo 1650, Utini, in-4° imprimendum cura- datori et primo abdati Vallis Umbrosa? dedicavit,
t. Oud. exstatque ms. in bibliotheca Caesarea Vindobonensi,
Veuerabilis BedaT natione Anglus, professione
D inter mss. codices ex arce Ambrosiana illuc allatos,
lonachus et presbyter, qui anno 710 et sequentibus codice 85, ut testatur Petrus Dambecius illius in-
oruit. Exstant inter Opera Ven. Bedae Commenta- spector et custos T. II Commentariorum hujus biblio-
a oi omnes Fpistolas S. Pauli, ex Augusiini operi- theca? cap. 8,p. 790 sqq. Oud.
xs vt plwimum excerpta, de quo opere Baronius in Guillelmus abbas S. Theodorici prope Remos, in
nnnlibus ad a. 562 litem Beda? movet, ac Petro Gallia, ordinis S. Benedicti, tum ex abbate factus
)bati Tripolitano, de quo Cassiodorus Divinarum monachus ordinis Cisterciensis apud Signiacum in
tstitutionum cap. 8, ascribendum censet. Verum eadem dicecesi, saeculo xn, cujus inter Collectanea
>annes Mabillonius litem intentatam pra?clare di- habetur opusculura Sentcntiarum de Fide ex S. Au-
lit, qui T. I Analectorum, Dissertatione singulari gustini Operibus :ollectum, quod a se ex autographo
,
12, nec Bedae, nec Petro, sed Floro magistro, ms. Bibl. Signiacensis ord. Cisterciensis transcri-
ua:dunensis Ecclesia? diacono, deberi demonstr.it. ptum Oudinus traditumque Thomse Blampino
testatur
erum interim Commmentarium Bedse nam S. Pauli Bened. Congreg. S. Mauri, qui hanc Collectionem
pistolas ab eo explicitas esse, ips in Indiculo sub Auctoris proprii nomine in Append. ultimi vo- r

perum suorum tldem facit) ejusque Collectaneum in luminis Operum S. Augustini edendara promiserat.
 i:»:, SUPPLEMENTUM AD 01'EHA S AUGUSTINI. 196

quod lamen nun pnestitit. Colonieni Oudino. A ait Alegatnbius Bibl. Script. S. J. p. 188; duo
Rob. KHwatdby Ord. Praedic. natione Anglus, Cau- gic prxstat : atterum, quod catholica dogmata mirificc
luaricnsis archiepiscopus, et cardinalis episcopus probat, ct confirmat, refutatqut haereticorum
Portuensis sssc. iiu,* libros S. Augustini fere omnes, Augustino; alterum, quod l >& ipsius Augustini,
aliorumquc plurium Ecclesiae doctorum per parva 1 //<<//- intt llt ctos, vcl malitiose detortos, alque ab
capitula distinxit, sententiam singulorum sub brevi- hxreticis depravatos, adamussim revocat, atque sincere
bus annotando. Gujus laboris varia in Hibl. Hegia interpretatur. Oud. et Col m.
Paris. supersuut monumenla ms. quae recenset nnes Piscatorius Lithopolitauus, qui Epitomen
Echurdiif, lii Scnpt. Ord. Pned. ad a. 1279, p. 379, omnium Operuin Augustini diligentia nequaquam
ubi et alia memorat ex Catal. Anglic. Colonienses. sordida composuit, cujus editionem factam Augustm
Bartholomxus Urbinas episcopus circa medium Vindelieorum apud Heinricum Steyner 1537, in-fol.,
sa?c. xiv, eremita Augustianiauus, S. Augustini et praisentem iutueri licct. Ejus vero hic est titulus :

Ambrosii Operum lector assiduus, sententias utrius- Omnium Operum Divi Aurelii Augustini - <m-
que insigniores excerpsit, quas in alphabeli ordinem decumque doctissimi, Epitonv : Et quid vir iUe,
digestas, Milleloquium appellari voluit. Atque ab Ecclcsix Sacrameutis, nec non sacrx Scripturx lo'.is
I!
Augustino quidera Triumpko ejusdem Ordinis (vulgo communioiibus ini busque senserit, S'

de Ancona dicto) ejus proeceptore, MUleloquium Au- simul atque docuerit per Joannem Pisi \ioiulm Litho-
gustini sententiarum incceptum, a discipulo absolu- politanum hoc libro fldelissime et compendiaria qua-
tum, Lugduni a. 1555 impressum est. Milleloquium ilnin via diligentissimc coinportatum. — Accedit in ti-

Amlrosii ibid. a. 155G, in-fol. C.olon. ex Oud. tulo brevis admonitio ad lectorem, in qua proesenlis-
Antonius de Nomis Florentinus (aliis Maciallensis) sima atque ipsissima Augustini verba exbibuisse se
eremita Augustiniauus, qui a. 1438 decessit, e li- afQrmat, et Sleph. Vigilii Pacimontaui Decastichon
bris S. Augustini capita omnem fere litterarum Di\i- in laudem libri. Ejusdemque Vigilii pra_'fatio ante
narum tractationem continentia digessit et inscripsit, ipsius auctoris prsefationem est inserta. Dividitur
Flores Doctoris S. Fatris Augustini, quae exstare di- autem opus in tres tomos, quornm primus Augu-
cuntur in Hibl. S. Spiritus Florentiae. Colon. stini senteatias juxta doctrinae Cliristiana? capita or-
Joan. Frid. Lumnii (a) Thcsaurus Christiani homi- dinatas proponit, alter varia et iniscellanea otlert,
nis ex scriplis S. Augustini collectus, Antuerp. 1588. tertius integros Augustini libros quos supra in An-
Colon. 7ialibus editionum Upcrum indicavimus, pra-bet.
Dulciloquiorum. S. Augustini libros tres, ex vetere q In hanc Piscatorii operam manus temerarias im-
ms. exemplari Bibl. Bomersdorpianx primum editos misit et convicia gratiarum loco rependit Joannes
Eerbonx 1592. iu-12, aviris tide dignis se accepisse Pesselius. Prodiit euim.
testaturLabbeus (6), sed nondum vidisse scribit! Joan; /s Pesselii, ord. Praedic. Tilani iu Geldria,
Colonienses. In Cat. Bibl. Reg. Paris. dictus liber Omnium Operum S. Augustini Epitome, piimum qui-
exstat editus Hcrlonx Xassoviorum 1614, in-12, h. dem copiose ac sinistre collecta a Joanne Piscatorio
i. Aur. Augustini libri tres Dulciloquiorum c biblin- hxrctico, et aJoanne Pesselio recognita, aucta duplo,
thecx Bomcrstorpianx vetere manusc.ripto cxcmplari <t i-itholico sensu reddita; cui accessit ejut
nunc primum edili studio Guil. Bolichii. cx eodem Augustino collectus de septem - ntis

Jo. Gastius, Brisacensis, Commentarios iu univcisa tomus quartus Colon. Agrip. 1539, 1542, I

Hiblia ex Auguslini operibus collectos edidit Dasih x in-fol. (d)

apud Hcrvagium 1542, // tomis in-fol. Laudat Cat. Jac. Tribcsci (a) Brixiani.canonici regularis Latcr.i-
Bibl. Bodlci. Ejusdem operi tomum I, Vetus Testa- nensis, Bcsponsioncs ad mill n omni f rc

mentum complexum, editionis Venctx ex officina facultate ex omnibus S. Augustini libris eicerptas,
Erasmiana 1543 profert Cat. Bibl. Thott. Venet, 1583, in-5°. Alibi dcprebendimus signa;
Hicron. Torres seuTorrensis, Soc. Jesu Hispanus, D Venetiis ap. Bernh. Juntam 1586, in-4
Confessioncm Auyustinianam in libros IV distribu- Jo. liapt. Mascuti, Soc. Jesu Neapolitani, /

tam, et certis capitibus locorum tbeologicorum rationes Concionales in o\ S. Augustitd, Ifeap.

comprehcnsam, ex omnibus S. Augustini Operibus 1652, ln-fol. (e). Forte idem opus, quod apud Top-
magno studio colleclam, edidit Dilingae 1568, et pium (f) inscribitur : Eruditarum lectionum S. .///-

rursum auctiorem ac cmendatiorem, 1569, in-fol. (c) ijustini libi I amatici ad Conciones, deeem tomis
Eam Augustanx Confcssioni opposuit quo in opcrc ;
contravtis in unum, Neap. 1656, iu-fol. <'olon.

(«) Male Lunicii apud Lipen. Bibl. Theol. II , 916. Fulgentii i^^v eompertum est: ct ex Librc
Colon. - Dogmatibus, qui est H nnadii Masailien-
(b) Disscrt, de ScripL Eccles. in addend. ct corri- sis. Cnloii.
gendis p. 711, apud Oudinum co\. 952. Colon. (d) Ex Eehard. in Scrtpf. Ord. Prxd. ad a. I

(e) Ita Alegambins MDLXIX. Lipenius ?ero Bibl. p. 135. c'"l"ii. Sed ed. a. 1535, quaa apad eosdem
Tbeol. I, iit, habet 1596, uti et Oudinus in Com- notatur, (alsa est ; Pucotorii Epitomt nam prinmm
meut. col. 993, admuttam usque senectutetn. ait, pro- a. 1537. luccin aspeiit,
veotut correxit, ublatis iis, qum tamquam S. Augu- Ex Lipen. Bibl. Theol.
i
1, 118.
stini attulerut ex lib. dc Fide ud Pefrum, quem /i Bibl. Xapol. p. 137.
r. YAKIOKLM EXERCITATIONES l.N S. AUGUSTINI OPERA. 198

David. Lenfant Parisiensis ord. Pra>d. Cufuordan- A sim reperiuntur in umnibus S. Augustini Operibus, or-

x Augustinianx, sive collectio omnium sententiarum, dine BibKco. Paris, 1661, IU70, tomis II.

m sparsim reperiuntur in vtnnibus S. AugustinH Albertus, Dux l.uineusis [de Luines) Parisiis de-
bus ad instur Cuncordantiarum Sacrx Scripturx mortuus d 10 Oct. a. 1690. ict. 69, edidit Senten-
om. Ij Paris, 1656, in-fbl. ;II. 1605. tias et Instructiones ex S. Augustino exccrptas. Pari-
Ejusdem Biblia Augustiniana, sive collectio et a >
-
siis 1677. Hsec Colonienses p. *21 i.

licatio omnium locorum Sacrse Scripturx, qux spar- Hacteuus omuino de Augustino dictum esto.

VARIORUM * EXERCITATIONES
1N

S. AUGUSTINI OPERA.
IX TOMUM PRIMUM.

DESIUEKII EKASMI CE.NSLRA B errore scriptoris, sive etiam iuopia tidei ac laudis
l.N LIBROS RETRACTATIONIM ET CONFESSIONLM. amore, maluit ipse sui bistoriograpbus esse nimi- :

miretur cur his duobus operibus

Erit fortasse qui rum, sibi conscius quam non assentaretur sibi, deinde
"imum dederimus locum. Is rationem accipiat Duae : probe cognitum habensse nulli mortalium notiorem
s sunt quee vebementer et accendunt ad lectionem, esse posse quam esset sibi. Nam, ut omittam animo-
conducunt ad intellectum voluminis, vita auctoris rum abstrusos sinus, quos quisque suos novit, nec
ignita et operis non iguotum argumentum. Pluri- quilibet tamen pernovit, quotam vitae portionem no-
um enim refert, quam existimationem, quem ani- verunt qui nobis arctissima familiaritate juncti sunt?
um afferas ad legendum nec facile dictu sit quan-
: Porro famae quanta levitas, quanta vanitas ? Ad boc
m in judicando momenti babeat preesumpta de bo- quantum bumana; memoriaj perfluvium? Cum duo
ine opinio. Frequenter exosculamur dictum ab eo rem autorationem eamdem, cui pariter interfuerunt,
ofectum quem amamus, de quo magnilice sentimus, referunt, quanta narrationis diversitas? Jam quid
msputuri si ab alio quem odimus venisse crederetur. istos memorem qui fabulis impudenter vanis et con-
tramque commoditatem vir sanctus juxta ac pru- iictis miraculis memoriam eorum quibus favent, stu-
ns Augustinus nis duabus lucubrationibus nobis dent vulgo commendare, nonnunquam ea laudantes
ocuravit.Libris Retractationum omnium operum ^ quae
1

laudatus nec fecit, nec probavit ? Et arbitror

orum argumenta contexuit, et Confessionum libris fuisse qui pium existimarint bujusmodi fucis animos
tam omnem suam depinxit, quorum utrumque tam ad religionis studium accendere. Ego pestilens boc
ligenter ab illo factum est, ut iniquior aliquis su- rabularum genus inter Cbristianos semper sum exse-
icari possit non prorsus abfuisse bumanum affe- cratus, qui neque sciunt veram pietatis imaginem
am mvq8o££? seu tp&avria cuipiam aflinem. Yerum adumbrare, nemo novit nisi vere pius, quales
longe secus babet, si qui optimi viri consilium si essent illi, nunquam .talibus mendaciis fallerent
pendat. Olim solemme erat praestantium virorum discipulos illius qui veritas est et bujusmodi tecbnis
ista libris et orationibus celebrare. Hoc exemplum hoc efliciunt ut nec vera narrantibus habeatur tides.
ad Latinos et barbaros,
militia ad studia, a Grsecis Horum ne quid accidere posset, Augustinus suo pe-
ducibus ac pbilosopbis ad episcopos demanavit. nicillo seipsum nobis depinxit, idque ut majore cum
srspiciens itaque frequenter in bistoriis hujusmodi fide faceret. nec mala sua reticuit, nec hominibus
ultum falsitatis inveniii, sive immodico studio, sive istaloquitur, sed Deo confitetur, cui mentiri nec pium
* De bis auctoribus lectorem monitum volumus, Caeterum quis nesciat quEedam hseresiarcharum et
>n omnes pari orthodoxiec D paganorum opera studiose saepius fuisse collecta
laude commendari.
mini emm non notum est, Erasmum Roterodanum tum ne si quid intermisceretur boni, deperderetur,
cnon et Pbereponum, seu potius Joannem Cleri- tum etiam ut quod errorem sapiebat novum historiai
m (le Clerc, sud boc fictitio nomine latentem, in ecclesiasticai suppeditaret mouumentum. Hujus rei
ultis beterodosiae reos a viris catbolicis baberi. Ye- testes sunt scholiastae, commentatores collectoresque
mtamen, cum satis multee illorum in S. Augusti- duorum quee preecessere seeculorum, atque in primis
im annotationes non mediocris sint momenti, bas Benedictini quibus heterodoxorum omnis generis,
ticere noluimus, propter locos aliquot non penitus v. g., Celsi, Porphyrii, Juliani, Pelagii et aliorum er-
reprebensos aut etiam erroneos, a quibus studiosus ramenta suis editionibus quasi suscitasse, a nemine
lisque facile prsecavere poterit. unquam vitio versum est. Edit.
199 Sl PPLEMENTl M Al> OPERA S. AUGUSTINI 200

est, nec tutum. Jam m voluminibus quanta fucrit A genium. Alios blandior-s vel adulari ?el ridere cre-

inscriptionum ?el impostura vel infelicitas reputans, das ; rursus alios occnltn aaturee vi proclives ad jo-
dutn vcl incuria multa> celebrium scriptorum lucu- candum, parum graves arbitrere, ni propius ac doe
brationcs intercidunt, vel inscitia studiove fraudatis mestice nosses. Ncc dubito ijuin hoc multis asa re-
auctoribus in alienum nomen plagio transferuntur, niat eorum qui recens ad Augnstinianornm volumi-
vel sub gratioso piorum bominum titulo Bitpposititii num lectionem velut in colloquiom illius veniunt.
nugonum, ne dicam haereticorum libelli sparguntur OflVinlit species quaedam loquacitatis, olfendunt in

in vulgus, libris Retractationum his u.alis occurrit longum producta» periodi, ostendit oratio nonnun-
tanta cura, nt singnlorum operum et titulos et tem- qunm ad popularem sermonem degenerans, othmdit
pora et argumenta et occasiones et inilia notarit, earumdem rerum crebra repetitio dicas alicubi quid- ;

adeo nihil praetermittens, ut nec ea quas praelusit dam esse subinane, et alfectum hominis sibi pln<
catechumenus, quee vix orsus fuerat, quee non agno- aequo placentis. Ca>terum ubi diutina lectione factus
scebat, denique nec psalmum vulgari rhvthmo scri- -i- familiarior, sermonis copiam, et eadem subinde

ptum factionem praeterierit. Patiar ut lianc

in Donati iterata facile excusat docendi studium, et quod docuit
diligentiam reprchendas. si prius supputaris quan- penitus animis hominum infigendi : circuitus proli-
I!
tum egregiorum voluminum nohis aliorum indiligen- ccmes esse solet obscuritas, arguunt
xiores quibus

tia perierit, quantum naeniarum mendacibus titulis admirandam memoria' felicitatem et ut ingenio fe-
obtrusum sit orbi Christiano. Atque utinam pari dili- cundissimo plurima sese confertim oirerunt, multa
gentia quod coeperat absolvisset Recognovit enim ! paucis complectendi studium: dictionis humilitatem
quidquid aliquo pacto libri nomen meretnr. Supere- excusat caritas, vJ/ ityTiXotppovoun, i/./.i to"; xctta

rant epistolae et tractatus, quas ipse testatur ab aliis m»vai«Y0|i4vr|. Paulinis enim verbis libenter uti-
homilias vocari, hos dividit bifariam, in dictatos, et mur. Quemadmodum autem erat alienarum vir-
dictos ad populum Queedam enim sic dicebantur, ut tutum candidissimus eestimator, ita mire pd
ex consensu dicentis ad preces amicorum a notaiiis fuisse videtur erga cognatos et amicos, qood ipsum
exciperentur quae dicebantur. Idem nonnunquam eximisscujusdam humanitatis, indirium est Suas vero
iiebat et apud populum, velut in actis solemnibus. dotes nec ignoravit ob stultitiam, necodit ob putidi-
Quanquam id temporis fere notariorum celeritas ex- tatem. Verum hactenus, ut ea res nihil ofliciat ho-
cipiebat quidquid publicitus apud multitudinem di- minis insigni modestiee. Non aliter amat, non aliter
cebatur. Quod quidem ul ubique facere molestum praedicat in se dona Dei, quam amaret ac praedicaret
sit, ita in seriis disputationibus aut concionibus fa- C in aliis « Ignorare tuabona, stupiditatis est; non pi
:

cere vehementer conducibile fuerit. Nunc quidem dicare Domini benignitatem, ingratitudinb est ; non
apud multitudinem quamlibet frequentem dicunt expendere in utilitatem proximi quod acceperis, im-
quidquid animo collubitum fuerit cum urgentur, pietas est non gaudere de fructu fraterno quem Do-
: ;

dejerant se nihil ejusmodi dixisse : ex adverso non- minus per te contulit, impii simul et ingrati livoris

nullisexhibetur negotinm, quasi dixerint quod non est. Quomodo depromes talentum in usuram si non
dixerunt Hic si qnis citet testem populum, hellua agno«cas quod tibi traditum sit?Qnomodo possis inde
multorum capitum, ut ait ille
est scriptura manens : tollere cristas, lotnm esse gratuit.T
quod intelligas

certius litem dirimit. Recognita certum hahent pa- Dei benignitatis? Qdoties aulem divina bonitas te
rentem. De epistolis et tractatibus aliunde sumen- velut organo dignatur uti, ad juvandos alios, non
dum estjudicium. Neque tamen protinus adulterinum habes quod insolescas, sed habes unde gratulere fra-
haberi debet quidquid in catalogo non recensetur, unde gratias agas Deo, tuo pariter et illorum
trihus,
cum nec epistola sit nec homilia. Quanquam enim nomine. » Sic amavit, sic prsedicavit suas dotes vir
senex hoc opus accuravit, tamen certum est illum sanctissimus. Quanquam in iis libris quosscripsit ca-
postea quaidam dedisse in hunc ordinem accersenda, techumenus, deprehendas nonnihil humana? gtoriee,

veluti librum de Hauesibus ad Quodvultdenm. Aliis ^ quem affectumminimemalum generosiaaimis qtiibus-

igitur argumentis docendum est quaedam esse am- que inL,p e:iiis potissimum videmus insitum esse. Non
bigui partus, quaedam certo notha. Porro Hbri Con- enini ezcusare conabor quod ipse putavit accusan-
fessionum non solum huc conducunt ut avidius le- dum, dicens eos libros quos scripsit rudis adhuc ac
gamus illius scripta, cujus et Bincerissimam erga velut infans in philosophia Christiana, ita sen
Deum pietatem et flagrantissimam erga proximum Christo, ut adbuc resiperent scholam superbia?, ma-
verum habent et aliam utili-
caritatem cognovimus; gisque spirarent Platonis dogmata, qoam divinarum
tatem, eamque geminam. Altera est, qua hinc co- Scripturarnm mysteria. Habet Africa suum quoddam
gnitis personis reclius intelligimus dialogos illius et ingeninm, et habebat omnino qaiddam su;i- gentis
cpistolas; allera, qua qui familiariter noverant in- Augnstinus, nisi Christus illum in alium virum trans*
genioin, sensnro ac dictionem hominis, multis n<>n formasset. Porro Confessionam libri qaos et otio
offendantur quibus graviter erant oifendendi, si hesc ( >t otiosis scripsisse videtur, habenl quiddam peco-
ignorarent : id esse verissimum abunde docel ritae liaris molestise. Primum in hoc qaod multa de sei|

communis experientia Quosdam oatura tristiores, oommemorat, partim minutiora, quam nt ea seTe-
parum amicos rrederes, ni perapectum haberes in- riore preeditua ingenio commemoranda putarel, i
 ;

VARIORIM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINl OPERA. •202

ad gloriae spceiem accedentia. Quid autem fasti- A lliid., §3. Amorem pulchritudinis.] *tXoxaXl« duosi-
>ius quam humani livor ingenii, si qoia quid guiticat, elegantise qnidem atqne munditiarum amo-
mlibet modeste de seipso praodicet? Ad Iutc, dum rem, in rebus corporeis; studium vero rcrum hone-
:ebus humilioribus, ne dicam sordidioribus, volut starum, ubi sermo de rebus ad animum pcrtinenti-
infantia, de ephebia, de affeetu libiilinis, deque rus. Docebunt lurc qunyis lexica. Ideoque minus
ilibus verba fueiens, studet iis qux dieuntur ora- commode amorem pulchritudinis, quibus verbis
vertas
lis honorem addere, veluti pudorcm sententiarum siguiticatur tantum amor formosorum puerorum, aut
velo tegens, lit hac occasione noununquani ob- formosarum mulierum. Eateor t!Xov esse amicum et
rior. Verum hffiC trcdiola si devoraris, reliqua xoXov pidchrum, a>que ac clcgantcm aut honcstum. Scd
i majore tum fiuclu, tum voluptate pcrleges. ox usu,non ex etymologia sunt explicanda verba.
damnat suam philocaliam Augustinus,
Interea merito
AMMADVERSIONES '

quia sumitur illic pro amore munditiarum. Vide

I.N LIBROS RETnACTATIONTM.
lib. ii contra Academicos, cap. 2. Si vero philo-
rol. £ 1. Tractatibus.' Hoc est sermonibus seu caliam vocasset amorem rerum honestarum, non
:ionibus, quibus populo Scripturam interpretatus esset cur nomen hoc damnaret, quasi idem signili-
nam tractare, eo aevo, erat concionari, ct tra- I!
caret ac philosophia nam quoevis philocalia non est
;

Lieebantur Scripturae interpretes. Quarum philosophia, hoc vocabulum ex usu recepto inter-
si
lm non rara sunt apud Cyprianwn exempla. pretemur. Certe Basilius Caesariensis et Gregorius
id. Denotem.] Id est gravi improbantis nota Nazianzenus non vocassent philosophiam, nisi im
am, ut censoris erat mores malorum notare. Fre- proprie, excerpta ex Origene quibus philocaliae titu-
iter ea notione apud Tertullianum verbum hoc lum fecerunt.
irrit, ut initio lib. de Pallio, habitus clenotare. Laus quoque ipsa, etc.] Retractasset ergo
Ibid., § 4.
s indicem Glossarura Turtulliani. quod de Academicis dixit initio epist. 1, si epistolas
2. Absit ut multiloqiuum deputcm etc. ] Expressit suas recensuisset. Sed et hoc obiter tangit Confes-
ustinus haec Philemonis comici, quae et alii imi- sionum lib. ix, cap. 4, num. 7.
sunt. Cap. 3 Bene viventes faciltime exaudiet.] Si voci-
T6v ;j.t, Xsyovra liov SsoVcuv <j.t,2s' sv bus bene viventes intellexisset Augustinus peccati
Maxpov 'o;j.;I:, y.av 86' ;'-r,
nuXXa&i;.
omnis immunes, eosque solos a Deo exaudiri dixis-
T6v c eu Xeyovni, ;jt, v6;j.:^' eivai paxpov,
MrS av vtpdSp' s'.-r, noXXa, y.rxi xoXtiv yoovov. set, sine dubio graviter errasset ; sed si intellexerit
Texpvfjpiov iz robSs TOV "0;jlt, pov Xa6s. q eos qui oplimis moribus operam dant, hoc est qui Dei
Outo; ydf t,;j"v pjjptdSaf etoov ypa*a>st, timentes sunt, et conantur in dies meliores tieri,
'AXX' oloi s"; *Op.Tipov eip^xs paxpdv. quanquam subinde peccant, infirmitate non nequitia,
)ngum censeto dicentem nihil eorum qux dici debcnt, nescio quare rctractaverit hunc locum. Nam certum
duas dixerit syllabas. Bene vero dicentem ne exi- est impios, in sua impietate manentes, a Deo mi-
ato longum esse, ne si multa quidem dixerit et mul- nirae exaudiri. Vid interpretes ad Joan. ix, 31, et
mpore. Argumentum certum hujus rei ex Hcmero Jac. iv, 3.
ie. Eic enim nobis multas\myriadas versuum scribit Cap. 7, § 6. Nemo fere de scarabxis dubitat, etc.]
mo Homerum dixit longum. Exstat locus tit. 36 Recte hac de re multi dubitabant, qnam nunc pernc-
legii Joan. Stobaei. Vide et epist. 20 lib. i gant r.ccuratissimi physici. Vide Franc. Redum de
li. Insectis.Nec minoris potentiae ac sapientiae est efti-
broi. Cap. I,§ 2. Cujus ratio et causa secretaest.] cere culicem quam camelum.
aec tantum casui tribuerentur et dicerentur for- Cap. 10, §2. Quod omnes homines possunt, si velint.]
, essent haec duntaxat nomina quibus ignoran- Necesse erat hanc locutionem explicari ab Augu-
nostram velaremus. Sed fortuita etiam recte stino ;
quia solet ita vulgo intelligi, ut statuantur ii

itur, quse scholastico sermone vocantur contin- D de quibus ita loquimur posse velle. Quis enim non
ia, hoc est quoe non evenire et evenire aeque horreret, si quem audiret dicentem, Christus homo
unt : qualia sunt quae pendent a libertate natu- potest, si velit, a Patre suo deficere ? Nimirum, ea lo-
m intelligentium, quae interdum ut velint nulla, cutione statui solet, posse fieri ut velit is de quo
modo necessitate, sed ne ratione quidem aut sermo est.
tu ullo, vel certe ineluctabili adducuntur. Quan- Cap. 13, § 3. Res ipsa quse nunc dicitur Christiana
u haec quoque pendent a divina providentia, religio erat apud antiquos.] Haec intelligenda sunt ex
inscia aut invita nihil contingit et quee muta- ; iis quae dicuntur cap. 21, num. 2. Alioqui minus
:m quamvis rebus omnibus potest afferre. Igitur vera essent quam quae retractantur.
nulla sit necessaria causa cur nonnulla velimus, Ibid., § 6. Vendentes et ementes flagellando cjecit
ideo fortuita dici possint; non vero duntaxat de templo.] Non videtur tamen proprie haec vis po-
eorum causa et ratio secreta est. Verum hic locus tuisse dici, qua vires mercatorum victae sint. Aucto-
est hac de re agendi. ritati potius proheticae cesserunt, quam vi qua
n hac Animadversionum collectione, Pherepono ascribendum est quidquid non cst alio nomine signa-
Edit.

Patrol. XLVII.
 203 Sl PPLEMENTUM Al) OPERA S. AK.TSTIM. m\
expulsi fucrint. Nimis severus censor fuit in se Au- A quodsuflitum quotidianumsemperapontiliee maximo
gustinus, qui credidit propterhoc Christifactum, mi- oblatum censeat, cum a quovis sacerdote posset of-
nus vere a se dictum fuisse Christom nihil egisse vi, ferri, ut vel cxcmplo Zacharise patris Joannis Bapti-
sed omnia sua l ndo >
t monendo. Veram luec eo spe- bUb constat. Fateor Ezord. \\\, 7. munus suftitus
ctabant, ut opinioni quam postea amplexus est, de olferendi triluii Aaroni ; verum illic nomeu Aaronis
persecutionc licita, patrocinarctur ; ut liquet ex epi- pro cujusvis sacerdotis nomine sumitur. Vide ad
stolis ad Bonifacium et Viucentium. Qaa in re eum locum interpretes, et ad Lcv. cap. xvi.
0£'JTcpai -jo&vT:os;non fuerc tnxpt&Tspai.
ANIMADYERSIONES
Cap. 17. Compctcnttbus., Hoc est catechumenis, IN LIIIROS CONFESSIONOM.
qui una pclunt baptismum, quam ob rem competcnt> t
Lumo i. Cap. 1. Kt laudare.) T6 et perinde hic
dicuntur. Vide tomo VI librum de Fide et opcribus, ac tamen, ut sequens repetitio hujus membri oratio-
cap. G; II, 9. nis ostendit.
Cap. 22, 4. In potestate hominis
mutare in cst
Ad Hoc
>;
Ibid. te. est propter te, vel ut ad te, ta
melius voluntatem.] Clarius, ex sententia quam pro- ad summa- beatitudiuis uuicam atquc ultima quam
pugnat Augustiuus, dixisset inpotestate hominis, qucm
g cuusam, contenderemus.
Deus gratia donat, etc. Sed incautius locutus fuerat Cap. 4. Stabilis et incomp7'ch<nsibilis.] Sunt in
contra Manichfeos, nam ut valeat ratiocinatio, ejus comprehensibilia nonnulla, projiter summam insta
hic debet esse sensus Nisi quisque voluntatcm muta- :
bilitatem, ut venti variabiles, quorum ratio ideo in
verit,bonum operari non potest, cjuod in nostra (quo- telliginon potest at Deus, quanquam semper ide
;

rumvis nempe) potestate csse positum alio loco docet, est et absque ulla mutationis obumbralione, nibil
etc. xVtqui non quibusvis datam gratiam censuit magis comprehendi pote-t. Ideo Augustinus cum i
postea. comprehcnsibili bic stabilem conjuugit.
Lmno ii. Cap. 13. Dc frontibus codicis.) IIoc est Cap. o, § .1. Moriar, ne moriar, ut cam iii
ex marginibus libri Jobi, quibus Augustinus hasce Scio hic posse qaseri o^ujxwpov, quale est illud anim
Adnotationes allevcrat. bealitudinem sitientis : moriur, quia nuii morior ; at
Cap. 20. Unicuique sccuwlum propriam voluntabnt men suspicarer interpungendum
sic \ locum :

in ore sapiebat.) Recte quidem fecit Augustiuus, cum absconderc a me facicm tuam. MorUmuf moriatm
rem incertissimam retractavit ; sed tamen hojc fuit eam videam. Rcspicit nempe Augustinus ad bistoria
Judteorum vulgaris opinio, ut multis eorum tesli- qnse exstat Exod. xxxiii, 17 et seqq., ubi Mosi qlo
moniis ostendit Joan. Buxtorlius, in Exercitatione de C /iain vel facicm Dci videre cupienti hoc editur
Manna. sponsum: Xon potcris videre faciem mearn,
Cap, 32. Torphyrium Siculum.] Porphyrius fuit cnim ridcbit me homo et vivet. Igitur postquam a De
Tyrius, non Siculns sed Siculus a nonnullis creditus,
;
petiit ne abscondat sibi faciem suam, illico subjicit
quod tliu vixcrit iu Sicilia, in qua etiam libros con- moriarne? si, nimirum, eam videam remque ;

tra religionem Christianam edidit. Vide Lucam Hol- reputans tantique esse intelligens, ut propterea
stenium in ejus Vita, subjecta operi de Abstinentia tam amittcret, moriar, inquit, si ita tibi videtur,
animalium. eam videam.
Cap. 37. At carendo appcllatas cerimonias.) Alioe Cap. 7, 5 II. Me commcmorat.] Hoc est mihi
sunt mullo versimiliores sententia?, de origine hujus memoriam revocat quo sensu, apud Auguslinu ;

vocis, quas legere est in Etymologico, G. J. Vossii. cum accusalivo personoe conjongitar; at signitica'
Sed quaecunque sit ejus origo, mirum est Augusti- narrandi construitur cum dativo. Sic Croeci dicunt
num ab ea abstinuisse voluisse, quod non sit in usu ava;i:;avr,-y.tj ~i t:vv; COmincilluru /<' lllicUJUS, llOC es
Littcrarum sanctarum, hoc est interpretationis La- ejus tibi memoriam revoco. Igitur recte ex ni —
tinae Scripturae quot enim alise voces in ca non ex-
; restituerunt accusativum viri docti.
stant, quibus tamen Christiniani scriptores passim Cap. 20, 18. Tcrram, etc.] Tcrram vocare \ S^

utuntur? Quot vocibus ipsum abstincre oportuisset tur Augastinos aaturam homanam corraptam, (ju;<
in contentionibus cum Arianis et Peiagianis, si hanc nihil nisi terrestriu spirat effigiem vero imau ii;en ;
r

suam legem observasset? Satis fuit res csse in Dei, per baptismom renovatam atque '
instauratani
Scriptura, quaj vere sic dici poterant. Itaque nimis Vide num. 21 sub linem.
scverum censorem sui egit. Cap. tti. Flitimn, etc. Collatio dcpravaUe co
Cap. §2. Cumhaberet necessitatem bis in di> in-
;i.'i,
tudinis cum Qamine frequens apad optimos quosqoo
rjredi sanda sanctorum.) Dnabus in rebus ab accura- scriptores, etiam ethnicos. Ilinc brachia contra tor)
tissimis Mo-is interpretibus, et ipsa veritate dissentit reniem dtrigere, periude est ac pravae eonsuetudio
hic Augustinus. Altcrum est quod credit suffitum adversari. Javenalia sat. i, B9.
quotidie oblatum fuisse in sanctissimo adyto,
bis 111.' igitur uuuquam dixerit bracbJl contra
quod solet sawta sancturum dici cuin licret hoc ;
Torrentem
duntaxat in sanctuario in quo erat altare thymiama- Cap. 16, .5 26. Supra merctdem talaria. IL>

tis, solcretque pontifex maximus somel duutaxat prffiter minerval, a singulis pucris solvi solitum,
quotannu tancta tanctorum ingredi. Alterum ?ero vato a'iv, ^r.uiimaticis publice constilulnorantsn
 ;

VARIOIUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 200

i pecunia solvcncia. Aut forte A Carhaginiensis, vide quoe habet infra

slipendla ex publica lib. v, cap. 8,
nercede pecuniaria distinguitur salarixtm, ut aac quae confer cum cap. 12.
:e significentnr sal publice prsebitum, carnes, vi- Cap. 5, s 21. Quinqm antra tencbrarum, etc. ]

m, oleum, etc. Sic in epistola Valeriani, qutt le- Deliramenta hcee ManichflBOrum copiosius exponit ct
ur in Vita Probi, a Flavio Vopisco conscripta, mo- confutat Augustiuus in lib. contra Epist. Manichiei,
iratis vestibus et pecunia quas prsefectus praetorio cap. 15. qui liber est tom. VIII.
>ebatur dare Probo : Itcm in salario diurno, bu- Cap. 7, ^ 13. Nunquid justitia varia est et mutabi-
';r pondo, porcinx pondo sex, caprinse pondo decem, lis, etc. ]
Ilcec accuratius excussit Augustinus, in
Wnaceum per biduum, oleiper biduum sextarium libris contra Manichseos, qui adeundi abiisquire-
um, vini veteris diurnos sextarios decem, cumlarido sponsum hoc probe intelligere cupiunt. Collecti sunt
batino ; satis, olerum, lignorum quantum satis cst. ii libri in unum corpus, tom. VIII.
le ad bunc locuni Intt. et ad Vitam Clodii Albini libro iv.
3, § 15. De pagiuis poctx cujuspiam
Cap.
> finem, ubi stipendium a salario etiam distingui- etc. Consulturi deos de eventu consilii cujuspiam.
J

. Sio et iu Cod. lib. x, tit. o2, de Professoribus et interdum in eorum templis, aut privatim aperie-
dicis, Constantiuus jubet eis mercedes etsalaria bant volumen celebrioris poetce, ut Homeri, vel Vir-
B
di qvo faeitius liberalibus studiis multos instituant. gilii; et primum versum, qui occurrebat, responsum

bid.,§26. Ftnton erroris, qugd nobis propinabatur deorum putabant. Vide Intt. ad Vitam Adriani a
ebriis Quamvis non ignorem vinum
doctoribus. ]
Spartiano conscriptam, non procul ab iuitio. Chri-
quitatis et compunctionis in Scriptura memorari, stiani etiam, simili ratione, Scriptura sacra abute-
amen crediderim bic respicere Augustinum ad bantur, ut vidcbimus lib. vui, cap. 12 hujusce Operis.
betis, Platonici celeberrimi, Tabulam, in qua Cap. 5. An ftetus rcs amara est, etc. ] Delectamur
:arr,. seu Impostura inducitur pueros omnes in vi- tristitia et luctu, ut cceteris omnibus afTectibus, qui-
n ingredientes TOt££ouaa nj laoxf,? BuvdEjist boc est, bus libenter indulgemus, cegre obsistimus quia ut cos ;

T.piw -Ai/r,,-, poculo erroris. Vide ejus initium. vincamus, vis inferenda est perturbationi animi et
Cap. 18, | 29. Scripta conscientia. J
Respicit Au- corporis. Minuilur etiam sensim tristitia, dum eam
stiuus ad Rom. n, 15, ubi dicuntur etbnici ostcn- libere in lamenta et lacrymas efTundimus. Verba
•e opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium sunt Euripidis in OEnomao, apud Stobceum Fiorileg.
'dente illis conscientia ipsorum, etc, tit. 123.
^ap. 20, §31. Secretissimse unitatis, etc. J Hoc est '.\Xk' erri yip St, xat e'v y.ay.o*a'.v r 1
oov+ 1

i, cujus voluntas est veluti secretissimum vincu- Q 6vt,to"? 65'jp;j.o ;., oaxputov •? e-'.ppoai.

a, quo universi unitas sarta ac tecta conservatur. 'AAy^oova; oe Tauia xoutpiijec cppevwv,

Ka: y.apoia; IXuie tou? a*/av icovou;.

le lib. iv de Genes. ad litteram, cap. 12, ubi agit
conservatione rerum omuium. Cceterum Platonici Ytrum in malis voluptati sunt ho?ninibus, lamenta
-:a et povrfSa passim Deum vocitant. Adi Procli ct defluxus lacrymarum. Ilsec levant tristitiam animi,
sologiani Platonicam. et nimiis doloribus cor liberant. Alia sunt ibidem ct
bro u. Cap. 2. Obsurdueram. J
Qui ediderant alibi in eamdem sententiam.
orducram credebant o ct u bic esse mista, ut iu Cap. 7. Diligere homines humaniter. J Hoc est, co
e jocundus pro jucundo. Respicere autem videtur amoris modo, qui rebus perituris tribui potest. Sic
gustinus ad id quod ferlur de catarractis SSili, ubi et Grceci usi sunt voce avOpumvuc, et quidem in re
us prxcipitans se fragore auditum accolis aufert, simili Menanderapud Stobccum Floril. tit. 12o.
'

oquitur Plinius Hist. nat. lib. vi, cap. 29. 'AvBpcomvu; ypY\ xa<- tuj^at? cpepeiv, £e've

ap. 6, § 14. Potuitne ULere quod non licebat, etc. Ta xotva xoivuc 6eT '-pepeiv auu.m(o|iaxa.
J
dius nequitise magister affirmat, nec falso, Amor. Humane oportet calamitates ferre, o hospcs, commu-
u, el. 19: nia par est tolerare communiter.
D Cap. 18. Eccc ubi est, ubi sapit veritas.] Si
12, §
Quod licet iugraturn est. quod non licet acrius urit
Quod sequitur fugio, quod fugit usque sequor. ita legas, sic videlur interpungendum, Ecceubi est'?

ubi sapit veritas. At forte melius Iegamus,. Ecce ubi

lib. ni, el. 3 :

est, ibi sapit veritas ; hoc est ejus animi palato, ut ita
Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata, dicam, sapida est veritas, cui Deus adest.
Sic interdictia immiuet reger aquis.
Cap. 14, § 21. Hierium.] Estne Fl. Ilierius, qui
Jempe, nullam rationem legum habere, sed ita anno Christi 427 cum Fl. Ardaburio consul fnit ?
gerere, quasi iis soluti essemus, nescio quid am- Certe interdum viris eruditis collata ea dignitas,
m ac magniticum videtur huinance superbice. propter solam eruditionem, ut Ausonio poetce, aliis-
ib. iii. Cap. 3, § 6. Eversores.] Videntur ita dicti que. Non puto tamen, propter alias viri dignitates
ulantiores juvenes, qui scholas rhetorum, a qui- quas vide apud Jacobum Gothofredum in prosopo-
non docebantur, irrumpentes omnia illic ever- grapbia codicis Theodosiani.
ant, ludibrioque habebant magistros. Ejus ne- Ibid. § 23. 06 os comtemplationis. J
Si hcec vera est
tise meminit iterum Augustinus lib. de Vera Rel., lectio, perinde est ac ob oculosmentis.
40, num. 7o. De petulantia vero juvenlutis libro v. Cap. 9, § 10. ln cruce phantasmatis. J
 : ,

20" SUPPLEMENTCM AI) OPERA S. AIGISTIM -•08

Hoc est in cruce e qua pependisse phantasma, non A cie, in talibus aberrare! Adeventum somniorumquod
Christam ipsum, credebant Manicheei. Vide qaaecon- attinet, quod de Genethliacorum pi;e-
idem dixeris

tra hoc dogma habct Augustinus tom. VIII, aut, si dictionibus, interdum m>n vanis, dixit Augustiuus
paucioribus, rcin descriptam cupias, libellum ejus de lib. vu, § 8. Se 1 honorilicum crat Monnicaj lilio,

Hseresibus, ad heeresio Manicheeorum. ijisius ronversioncm fuisse somuilis <i:-,-:'>—. -,- prae-

Cap. 10, § 18. Quos clectos vocant. ] Hi apud eos signilicatam ;

quod tamen alii pudcntius commemo-
velnli priinaiia- virtutis, aut comnieutis ejus sectae rassent.
addistissimi erant; minus perfecti dicebantur audi- Cap. 10. Versa ct rcversa in tergum, et in latera, et

torcs. Nam, ut verbis utar Augustini ex memorato in ventrem etdura sunt omnia. Metaphora de?umpta
libcllo, his duabus profectionibus, hoc est, electorum ex aegro, insomnia laboranti. qui iu lecto se ja-
vel

it awlitorum, Ecclesiam suam constare vohurunt. ctat, et quamcunque in partem in se vertat duram cul-
Ihid. § 20. ISisi carni concernaitur. J
Qui voce con- citam expcritur. Sic aniinus anxiu-, dum quaerit ve-

ccrni pro misccri primi usi sunt, videnlur voluisse ritatem in qua conquiescat, nec eam invenit. omnia
exprimere vocem Graecam suYxipv&oQai, quse idem fastidit quasi noxia.

sigDiticat, nec sono a Latina abludit. libiio vii. Cap. 6, § 9. Dealbatiores vias. ] Vi;e mu-
" opere publico, quadrato lapide, calce interhto,
Cap. 13. Dilexit. J Crcdiderim legendum dircxit, nitae

hoc peregrinum episcopalibus consiliis adjuvit.

est stratte erant, qua* cum reliciebantur, nova calcej

Cap. 14, § 14. Cum ad littcram acciperem, occide- hiantibus lapidum rimis immissa, dealbatae videban-

bar, etc. ] Augustinus in declamando probabilia se- tur ;

quamobrem dcalbatiores vise dici vulgo pote-
qui, nonexplorata solitus, similibusratiocinationibus rant, quee diligentius curabantur, ac proinde com-
in interpretatione Scripturae satislieri sibi passus est. modiores erant. Ilinc translata videtur haec meta-
Nam alioqui constat Ambrosium plus aequo allegoriis phora. Vide, si vacat, Nicolaum Bergierium,
deditum fuisse. publicis et militaribus imperii Homani Viis, lib. u,

Ibid., § 25. Sicut existimantur. ) Vide quae de vera cap. 18.

Academicorum sententia suspicabatur Augustinuslib. Cap. '.», S 13. Ibi legi quod in principio erat Yer
m de Acadcmicis, cap. 17. buin, etc. ] Similitudine verborum aliquot et senten

libro vi. Quo jam non solum aquatissimo

Cap. 2. tiarum deceptus Augustinus, ut et multi Graeci scri-

sed ctiam tcpidissimo, cum suis prxscntibus per sorbi- ptores, cum doctrina Christiana miscuit Platonis

tioncs exiguas partiretur. ] Conjiciunt in margine viri

mum, qui merus erat, hac in parte, Ariauismus
docti, quod non solum aquatissimum, sed ctiam tepidis- q ut ostendit
Joan. Clericus epist. critic. 7 et 8. I'or

simum. Sed ininore mutatione sanabitur hic locus si tasse intelligit hic Augustinus Plotini opera, que

legamus. potaretur; ut suadent etiam sequentia quia vehementer laudat lib. iu contra Academicos, num
:

pictatcm ibi quxrebat, non voluptatem. 41, et de Civitate Dei lib. ix, cap. 10.

Cap. § tamen animo, etc. ] Si allo-

3. Quolibet Ibid., 5 15. L'<jcbam ibietiam immutatam gloti
3,
queretur homines, qui cuperent scire qua ratione elc. ] Quamvis de summi Numinis naturarectius se
vitam instituisset Ambrosius, superior uarratiuncula
tirent Platonici, quam alii philosophi miscebant ta

forte non displicuisset ; scd Deo minuta illa, qualia men idololatriam turpissimam iis dogmatibus, erant
que infensissimi hostes Christianorum, ut liquet ve
passim occurrunt, narrare, nescio quomododecorum
ex Porphvrio, Jamblicho et aliis, qui sub imperato
putaverit Augustinus. Sed magis hominum causa ha?c
amicum ribus Christianis lloruerunt.
narrabat, quam Dei ; at praestitisset alloqui,
libro vni. Cap. -1, S 3. Victorinut quondam rh<
quam Deum.
urbis Romx. ] Victorinus, inquit Ilieronymus in lib
Cap. 8. Gladiatorii spectacidi. ] Nefandi hi ludi, a
etiamnum de Scriptoribus ecclesiasticis, nutiouc Afer, Roms
sapientibus etiam ethnicis damnati, facti
sub Constantino principe rhi toricam docuit ei in «t-
videntur in gratiain ethnicae plebis. Sed mirum est
;

D trcma snnctutc Christi se tradt ru fl<lci seripsit adver-

episcopos non impetrare potuisse ab imperatoribus,
sus Arium libros, more dialectico, valds obscurot, qv
ut dira illa consuetudo abrogaretur.
abcrwhtis modo intclliijuntur, et cuinincntarios in .1
Cap. 9, § 14. JEditimi f<>ri. .Editimus idem est ac
stolum. Eum in preefat. Comment. in Epist. ad i

edituus, nempe, vsux6po« sed hic sumi videtur pro

latas C. Marium Victorinum ^ocat, aiique eum Scru
apparitoribus, qui cuslodiae causa ia foro versaban-
pturas omnino sanctas ignorasse. Sed rhetorica, ut lt
tur, aut pro iis qui curiam servabant.
dicam, ingenia, ob loquendi facultatem, putant s»
Cap. I", £ 16. Comiti largitionum ltalicianarum.}
scire omnia de quibus, plebe plaudente, loqui pos
Sic loquebantur eo aevo. Vide codicemTheodosianum,
sunt.
lib. vi, tit. l'J, lcg. de Consularibus et Pnesidibus.
Ibid. Omnigenum deum monstra, elc. ] Respicit ao
Cap. 13. Dfoa rnt re se, ncscio quosaporc, quem ver-
Virgilii locmn .Lneid. viii, 698, ubi .Egyptios di
plicare non potcrat, quid mtert Mi inti r n oelan-
i t

Itaque Monnica
pro Autonio et CleopatracontraAugustum adActiun
tem U tt unimnin sucun suinniantcm. ]
pngnantes, deseribit poeta
sibi suas, ut opinabatur, revelationes servare debe-
Omnigenumque deum monetra et latratnr Auubis
bat, quarum discrimen a somniis dicerc non potcrat.
Contra Neptunum et Venerem, coiilraque Minervam
(Juam facile est homiues impcritos, religionis spo- Tela tuueut.
 :

VARIORUM EXERCITATIONES IN S. Al IGUSTINl OPERA. 210

iii ex decori legibus talia apud Deum dici possint A ivT^ioTjai, animam perfecta dum cst ct alata, in su-

cio, quamvis a pugnante cum ethnicis recte pro- Idimi volarc, et univcrsum mwtldwn administrare; cui
ri potuerint. vcro alx deflu.verint, cam ferri donec solidum quid-

Qux vcrbis certis

''. conccptis retaitisque, piam arripuerit. Non multo post pag. 3iu cd. Gen.
bid., §
Ficini yip auTd, exiorT,, ou
Symbolum quod apostolicum dicebatur, aut si- : Bl t6 6'0ev t,xsi ij-tj/h

xaStxvefoti Jrflv [lupCuv (ou yap TcrepoOxat irp6 Toaou-

e quidpiam.
lap. 3, 6. Pater phis gaudcs.) Deus gauderc et tou ypdvou) icXtjV t, tou c^oao-ff.aavTo; dodXw?, t\ -at-
§
gau nunquam aliter, nisi 4v8puTOira6fi« di-
re, SspaTTr.aavTO; ;j.:Ta cp'./\0T0'o:a; , xat Ta i^f,; : lll idem
s !

lr a Christo hominum imbecillitati sese attempe- cnim, unde profecta cst, unaquxquc anima non rcdit,

te. Nec potest hoc urgeri aut inquiri cur Deus decem miUibus annorum (nequc enim rccupcrat alas ante
gia gaudeat. Caderum, ut ad grammatica trans- tantum tempus), cxcepta ejus qui philosophatus est sine
l. non intelligo cur in sequentibus verbis viri fuco, aut cum tapienlix studio pueros amavit. Sic

ti pauutentem et pwnitentiam ut et alibi, scri- postea ejus discipuli vulgo locuti sunt, eosque imitali
t per x, cum constet e?se a resipiscentiam vocarunt ivaiwlpwfftv, seu
nomiue pcena, quod Christiani

rseco -o./r,. Quod non observarem, nisi viderem novarum alarum exortum, ut hic Augustinus. Ilinc
B
harum minutiarum curam non abjecisse, cum et Chrysostomus usurpavit ivoiccepouv, pro incitare,

lOgraphiam priorum editionum passim emendent, impellere. Vide Thesaurum Ecclesiast. Joan. Gaspari

ut putant rectius esse. Sic vocem jucundus scri- Sulceri.

it perpetuo jocundus, quasi esset a joco, non a Cap. 8, § 19. Pedc post pedem.] Vestigia mea pro-
et u frequenter miscebantur a veteri- xime secutus, Graece xaT* TrdSa, quasi dixeris, singu-
>; sed o
Latinis. Vide Quintilianum Institut. orator. lib. lis pedibus in antecedentis vestigiis positis.
ip. 4, et Vossium in Etymologico, ad hanc vo- Cap. 12, § 28. Cras et cras. In animo Augustino |

i.
observabatur locus Persii sat. 5, 60, ubi sic descri-
iap. \. Cum Paulus proconsul per ejus militiam, bitur cunctator, qui reditum ab bonam mentem in

]
Inquirant an deceret narrare Deo histo-
alii, dies differt.

as, et quidem de quarum veritate minime con-

Crashoc fiet; idem cras fiet; quid quasi magnum,
Nempe, diem donas? Sed cum lux altera venit,
)at ;
qualis hsec erat de ratione cur Paulus di- Jam cras hesternum consumpsimus; ecce aliud cras
> fuerit, qui patria [lingua Saulus erat appellatus; Egerit bos annos, et semper paulum erit ultra.

m multi doctissimi viri falsam esse putant. Me- Ibid., §29. Audiovocem, etc.] Redolet hoc supersti-

l esse conjecturam, quam nulla scriptura memo- (] tionem ethnicam, ex fortuitis vocibus omina captan-
ingenue fatetur Hieronymus ad Epistolam ad tem; quod nemo paulo humanior ignorat. Si quis
lemonem. singulari providentia divina factum hoc putet, ita ut

)id. Quanto iyitur gratius cogitabatur Yictorini sestuanti Augustino editum ccelitus sit monitnm;
us.~ Nolim vocem gratius notare accentu, quasi oportebit ut ostendat opus fuisse ejusmodi miraculo,
adverbium, ut fecit editor Parisinus. Est enim quo Augustinus intelligere posset sibi legendam Scri-
oen adjectivum, hac' sententia: Qr.anto Victorini pturam sacram, ut ex ea resciret quid sibi agendum
enium gratius atque acceptius jfuturum Ecclesiae esset. Quod cum quotidie audiret a catholicis, cum
itabatur: tanto abundantiusjexsultare oportuit fi- in Ecclesia, tum "alibi, non video cur confugiendum

I tuos. sit ad ,miraculum. Sed rhetor noster, quod cum pace

lap. 5. § 10. Ex pervcrsa voluntate facta est libido; ejus dictum omnia exaggerat, quibus persuadere
sit,

ium servitur libidini, facta est consuetudo ; et dum poterat agi hic de homine vulgari, sed singulari
udini non resistitur, facta est necessitas.] Op- vocatione divinitus ad Ecclesiam allecto; quee tamen
ie descnbit quibus gradibus vitium obrepat, at- ex alius calamo rectius fluxissent.
; augeatur. Sed iisdem paulatim' imminui potest, Ibid. Utrumnam solerent pueri, etc.] Quasi vero ne-
rium enim hic dicitur difficile victu, nec ulla
D cesse fuisset solas ludentium puerorum solcmnes
cantilenas audiri! Annon potuitludens aliquis de pro-
ante peccandi consuetudinem necessitas delin-
sndi. Vide et finem § 12. jecta (charta crebro hoc repetere? Oportuisset apud
bid., § 11. Pugnatior.' Legendum pugnacior, ut vicinos quserere quis eam vocem misisset, antequam
Basileensi, nam est a pugnare ; aut pugnantior, non Deo missam judicaret.
sine
brte ita habent mss. codices. Ibid. Audiveram enim de Antonio.] Athanasius in

ap. 6, § 15. Agentes in rebus.] Hi erant principis Vita Antonii, § j2, cujus verba brevitatis causa dun-
ntii per provincias, negotiorum causa, de quibus taxat ex Evagrii versione proferam: Ad Ecclcsiam,

e Guidonem Pancirollum ad Notitiam dignitatum ut solebat, accurrens recordabatur quomodo et apostoli

omnibus spretis, secuti fuissent Salvatorem et multi,

entis, cap. 65. ;

!ap. vn, § 18. Humerisque liberioribus pennas re- in Actibus apostolorum, facultatibus suis venditis, pre-
iunt. Ha?c Augustinus ex Platonismo suo. Plato tia ad pedes eorum dctulissent egentibus partienda,
Talia
m in Phsedro docet ot. Cv//, xekia ;;.;/ oSoot xaj quxve aut quanta spes iis reposita esset in cozlis.

ipw|icvi) UJerecopoitoXei -3 xal i-a/Ta tov xqs}tov secum volvens intravit in ecclesiam et accidit ut tunc

sspeta: iw? av tcsoeo-J t./o; Evangclium legerctur, in quo Dominus dicit ad divitem
;/.:" \ii irrepo^uTjaacra
215 SlTPLEMENllM \1) OPERA s AUGUSTINI. 216

Libro xi. Cap. 2, § Z.O Domxm prefke me et rc- A rura ba;c intelligenda tantum de necessariis ad salu-
vela mihi eas.] Religiosa profecto et digna episcopo tem, conditione etiam bac posila, ut qui ea intelli-

oralio, sed cuin qua conjungi debtierant studiura lin- gere cupit, non tantum presibus ad Deum confugiat,
guarum qaibas conscripta erat Scriptnra, etcompa- sed ctiara omnia faciat queeratio suadet esse faoienda,
ratio omnium aliornm prsesidiorum ;
qnibusdemum ut consequatur qaod vult. Si quis a Deo peteret ut
adhibitis, Scriptura intelligi potest, ita ut intelligenda acciperet ab eo peritiam linguarum (iraecae et Latinae,
est ab eo qui eam pro concione, atque cditis scripti.-, an propterea impetraret, si interea nibil faceret ad
interpretaturus est. Auxilium enim Dei eo non per- eam sibi coniparandam? Sane neqtie illa peritia no-
tinct, ut sine facullatumnostrarum usu nos interno cessaria estad salutem, neque siue laboreacquiri nunc
afilatu doceat quae scire cupimus sed ut vires animi ; potest. Idem de aliis ejusdera generis dixeris. Nec
et corporis nobis sufiiciat, quibus utamur, et iu iis sine periculo esset opinio ejus qui existimaret se id
quae bumana industria perlici nequeunt, si ita ci vi- quod cogitatde re quapiam diviuitus accepisse, quia
deatur, auxiliator adsit. Si bacc intellecta in usum Deum prius orasset, ut sibi veritatis cognitionem ira-

revocasset Augustinus, exauditus sine dubio fuissct. pertiretur. Merus lioc tandem entbusiasmus esseta
Nunc vero cum ea neglexerit, illa duntaxat in Scrip-
cujus ope somnia quaevis divinae revelationi, etiam
tura intellexit, quse potuit borno linguarum et critica;
B
repugnante recta ratione, eeqnarentur. Vide ad lib.
iraperitus intelligere ; in caeteris ftcpofcmt, et Platonis- xiii cap. 25.
mum nobis pro doctrina apostolorum propinat, aut Cap. 3, ?i 3. Ubi cnirn lux essct, si csset, nisi super
argutias inanes magna verborum pompa nobis obtru- essct eminendo ct iilustrando ?] Crediderim legendum
dit. Loquor nimirura de iis quae ei cum omnibus emicando, nam
Scripturae interpretibus non sunt communia haec ;
tiinea eonvexi vi> et sine pondere copIL
cnim eliam catecbumenus accepit ab iis a quibus Kniicuit, summaque locum sibi legit iu arce

edoctus est, non meditationc retexit. Qua; non eo Ut utar verbis Ovidianis.
dico, quod eloquentiara et acumen, in rebus pra;ser- Cap. 17, § 24. Nomine co&li ct terrx totum istum vi-
tim metaphysicis, Augustino dctraham, autquod me- sibilcm mtmdum prius universalitcr ct breviter signifir
^
ritas laudes minus libcnter tribuam sed quia video ; carc voluit, ut postea digereret dierum cnumeratione
multos ejus auctoritate abuti, et eos prae illo contem- quasi artkulatim universa qux sancto Spiritui pUusm
nere, quibus nulla ratione conferri potest. sic cnuntiarc] Hi sane contradictores, quicunque siot,
Cap. 10, Quid faciebat Deus, antequam facc-
§ 12. multo melius Mosem intelligebant quam Augustinus,
ret cxlum ct tcrram, etc.] Multo brevius respondeas c suorum
q>"> nisi fallor, cogitabat bic de Platonicorura
huic quavstioni, si dicas te nescire, ac aeternitatis im- quo Plato in Phaedro. Interei
u-jcspxoqittp tq-(j, de
mensitate ingenium humanum absorberi neque prop- ; dignum estnotatu quod babet Augustinus cap. 9, coa-
terea iidem de creatione omniura rerum, aut reli- lumhoc inconspicuum esse aeternitatis partkeps, quod
gionem ullo in periculo versari. Etenim non proli- ante tempus conditum esset At mira cst ratio expli-
tentur Cbristiani se paratos esse omnibus quaestioni- candar Scripturce, quam postea proponit cap. 18:
bussatisfacere; sed tantum se id
quod affirmant gra- Dum quisque conatur idsentire, in Scripturis sanctis,
vissimis rationibus posse deraonstrare. Possumus quod in iis scnsit illc qui scripsit, quid tnali est, si hoc
ostendere omnibus esse initium, praterquam soli scntuit, quod tu lur omnium veridicarum mentiwm
Deo, et hanc nostram tellurem ab eo esse creatam ;
ostcndis verum essc, etiamsx hoc non sensit ille quem
quod satis nobis esse debet. Reliqua qux supra nos, legit, cnm ct ille vcrum, nec tamenhoc scnserit? Est
ut recte Socrates, ea nihil ad nos. Quae hic Augusti- hoc malura, quod ex quovis loco qurcvis veritas de-
nus de aeternitate et terapore, Platonico more et tam duci possit, et paulatim nulla certa supcrfutura sit
multis, argutatur, et quidem apud Deum, multo di- ratio explicand» Scripturse si nulla regularum cri- ;

lucidius sunt a recentioribus philosopbis et theologis ticarum habeatur ratio, et boc unum quseratur an sit
excussa. Adito vel Joannis Clerici Pneumatologiam. D per se veruni quod dicilur. Commodum quidem hoc
Non aggrediar enim cxpcndere quae de aeternitate et est dcclamatoribus, sed plane contrarium recte insti-
tempore philosopbatur Ilipponensis episcopus, et ^uto Scripturee sacrse stndio, quod eo spectat ut quid
quae adeo tenuia sunt, ut vel tenuitate sua evanes. singula loca signiticent. quatcnus licet, liqueat. C«e-
cant. ternm ubiambiguaestsententia, nec nulla arteintellig»
Cap. 32, § 29. Circuitum illius Ugncolx rotx.] In potest quid spectaverit scriptor sacer, tum vero nibil

qua, nimirum, sol, gnomonis ope, horas notabat. aflirmaiuliun. Absimilia veris n jici possunt, sed nulla
Tempus est ipsa duratio rerum, seu cxistentia con- est causa cur aequa verisimili id proeferas, quuil cx

tinuata, scd cam existentiam metimur ope motus omnibus artis criticce canonibus verisimilius non est

astrorum, et prtcsertini quidem solis ac luna\ Oua>rerevero in quopiain Scriptura; loco, quod null

Liiiko xn, ?; I . Vromissa twi sunt ct quis falli ti- ratio gramm;itica ei inesse docet, hoc demum
meat, cum promittit veritas? At verba : Petitc ct ac- Scripturam intcrprctari, ut campanarum sonitui

cipietis, etc, Matth. vn, 7, ita non sunt intelligenda, pueri solcnt.
quasi quaruravis mctapbvsicarnm qmvstinntim solu- I.imio \in. C.ap. 11, § 12. Trinitatem omnipotmtcm
tionera pctcnti eam tribuere necesse babeat Deus. Ve- 7»//s inttUi<jit tBtquis m>n loquitur eam, -
 VARIORUM EXERCITATIONES IN s. u f.LSTINl OPEHA. -218

araanimaqux,cumde illaloquitur, scit quid loquitur. 4 atqw ita, si modo nullum hic sit mendum, debent
,t contendunt ct dimicant, ct ncmo sinc pace vidct istam signiticare sed, hoc est obtinere vim adversativam.
isionem.] Nihil verius dici potuit. Itaque multo pr«e- Cap. 33, § 48. Speciem et privationem.] E£8o« xal
Laret parce loqui de iis neseimus, &ec scire
qua> — £5T,7'.v, quod scholasticorum sermone nunc dicimus,
ebemus, cum non sint perspicue a Deo revelata ;
formam prwationem, quae sunt opposita.
ct

mltum vero de omnibus vitae oflieiis, quorum prte* Cap. 36, §51. Dies autcm scptima, sine vcspera est,
tatiouem a nobis exigit Deus. Si de iis loqueremur ncc habet occasum.] Si velimus argutari, diei septimi
untaxat, quatenus nobis sunt revelata, atqbe, locu- mane non magis memoratur quam vcspera; nam mane,
ionibus Scriptura? contenti; ignota Dco relinquerc- cujusmentio iit vers. 31, est diei sexti, cum Hebrau,
qus, nou tot essent contentiones; quibus ut nescio Mose praeeunte, vu/O-f^spov incipiant a vespera, quam
n illustretur veritas, sic video vehementer lcedi Chri- deiude sequitur dies. Sed septimi diei partes a Mose
tianam caritatem. non attinguntur, quia eo die nihil fecit Deus.
Cap. 18, 23. //; principio diei.] Legendum in prin-
ANIMADVERSIONES
ipiti, ut paulo post legitur in mss. codd. Respicit enim
IN LIIiROS CONTHA ACADEMICOS.
LUgustinus ad Gen i, 16, ubi LXX habcnt Deum
B
ecisse luminare magnum ^; *?/M *% *lF^P««i in Libhoi. Cap. 1, § 2. Si edentem te munera ursorum,
Tiaeipia dici, ut habebat versio Lalina, qnse tempore ct nunquam ibi autea visa spectacula civibus nostris,
Lugustini legebatur. Vide tamen ad Geneseos locum theatricusplausus semper prosperrimus accepisset, etc.]
'laminium Nobilium. Recte ursorum editum, nam agit Augustinus de ignotis
Cap. 21, § 29. Piscem manducct lcvatum de pro~ in Africa spectaculis, qualiafuisseut munera ursorum,
undo.] Respicit ad vocem lyjtiz, quae cum pisccm nam, ut habet Plinius lib. vm, cap. 36, in Africa ursum
ignilicet, complectitur initiales litteras vocum -It,tou; non gigni constat. Idem afiirmat cap. 58.
tpiorfc Sivl r&fc 1(ott,5, Jcsus Christus Dei Fitius Scr- Ibid. Fortunatissimus, ut fuisti, jactareris.] Falsum
:ator. Ideo Tertullianus de Baptismo cap. I : Sed 7ios est Romanianum fortunatum potuisse dici, ut ostendit
isciculi, sccundum Ix^uv nostrum Jesum Christum, in Augustinus in sequentibus. Igitur non potuit dicere
iqua nascimur. ut fuisti, nec magis ut suesti, quemadmodum habent
Cap. 24. Ji 36. Tibi confiteor credere me, Domine, alii codd. mss. Malim ego ut sucvere isti, hoc est eo
um in cassum te ita locutum esse.] Non in cassum in- sensu quo clientes, cives, populi beatum praedicant.
luxisset ita loquentem Deum Scriptor sacer, quamvis Libro n. Cap. 2, § 5. Cum ecce tibi libri quidam
lon minus possit dici Deus benedixisse quadrupedi- [;
pleni, ut ait Celsinus, bonas res Arabicas ubi exhalarunt
ius quam piscibus aut avibus. Sed in simplicissimo in nos, etc.] Non intelligo qui libri pleni dici queant,
cripturae stylo, multa adduntur aut omittuntur, non nisi addatur qua re pleni sint. Igitur hic aliquid
lt arcanum nescio quid innuatur; sed quia ea indoles deesse suspicor, ut sapientia, ut aut simile quidpiam.
st ejus styli, quae. patitur addimenta aut etiam Ibid., § 6. Jdversario tuo.] Cum quo, ut videtur,
unissiones, siDe ulla sententiee mutatione. Sic Gen. litem habebat Romanianus.
8, in Hebraicis codicibus addita non sunt solemnia Ne ille et baias et amama pomeria.] Hic tria
Ibid.
ierum aliorum verba ct vidit : Deus esse bonum; qua? sunt menda, quorum primum et postremum ex prio-
amen non minus conveniunt secundo die creatis ribus editionibus desumpta sunt, medium huic pro-
uam caeteris omnibus. ln creatione vero tertii diei prium est. Primo pro ne legendum est nse, val, noc est
vers. 9 ad 13 bis hoc legitur, quod si semel, ut in profecto hoc enim vult Augustinus, si adversario
;

liis diebus, additum esset nihil deesse animadver- Romaniani spectandamproponere potuisset speciem
eremus. Qui in talibus argutabantur, Scripturos styli philosophise, illum profecto, rebus relictis, ad eam
londum fuerunt satis periti. Nam allegorica Ggmenta advolaturum. Saepe hoc mendum in mss, codd. oc-
ui probet, neminem eruditum nunc inventum iri currit, quod utraque vocula eodem modo pronuntia-
>uto. D retur, Secundo, Baias debuit scribi, majusculo B, ut
Cap, 2o, Yerum enim dicam, te mihi inspi-
§ 38. est in editione Erasmi, nam nomen est amoenissimi
ante.] Hoc est consectarium eorum quae diximus ad loci ad Puteolanum sinum, circa quem erant elegan-
ib. xi, cap. 1. Commenta allegorica, quae quamvis tissimae Romanorum villae, et de quo Horatius ssepe
eram doctrinam eomplectantur, non possunt tamen alibi et i epist. libri i.

x loco Mosis deduci, quasi revelationem divinam Nullus in orbe locus Baiis praelucet amcenis.
obis obtrudit hic Augustinus. Rem ipsam, hoc est, Denique non pomeria, sed pomaria legendum liquet,

astonbus necessaria esse a gregibus praebenda, ex epitheto amama.

ecuerat eum Paulus, et ipsa rei sequitas sine ulla Cap. 3, § 7. Philocalia ista vulgo dicitur, etc.] Vide
vdatione; sed hanc doctrinam hic contineri non notata ad lib. Retractationum, cap. i, num. 3.

lagis ei est revelatum, quam Philoni et Origeni quod Ibid. Sinepennis.] Cui pennse defluxerunt. Ex Pla-
llegoriarum fidiculisex Scriptura, in alienos sensus tonicorum disciplina, ut notavimus ad Confess, lib.

mtorta, deduxerunt. vm, cap. 7.

Cap. 19, § 44. Atque ita cum vos temporaliter ea Cap. 4, § 10. Sine metro.] Hoc est, <*veu pirpov,
ideatis, non ego temporaliter video.] Conjunctiones sinemodo. In ambiguitate ludit Augustinus, nec inter-
219 SUPPLEMENTUM Al) OPEHA S. AUCUSTIM. 220

ea prrctermitlit occasionem pauca vcrba Grssca, qua? A g 35. Illacst igiturplena satietas animorum, hxc cst

norat, proferendi. beata vita, pie perfecfequt cognoscerc a quoinducari* in

Cap. 6,ArchesiUu
g li. Tnrpe mendnm, omncs veritatem, qua ~eritateperfruarit,per qucm oomnectaris
enim vocatum hunc philosophum fuisse 'Ajnu-
sciunt summo modo.] Etsi non difficile est intellectu quid
mXoov, non \-/:~>2ov.ltaque lioc quoque mendum vclit Augustinus, attamcn cst rur queramur eum in
antiquiorum cditionum tollendum erat, et hic et in bac tota dispulalionc metapboricis vocibus ac locu-
sequentibus, ubi itcrum iterumque occurrit. Nam lionihus, quas aliis a*que tralatitiis definit, perpetuo
quamvis Crsece ncscirct Augustinus, habebat tamen ferme abusum.Quo factum cst ut nibil prsster argutias
veleres Ciceronis codices, in quibus bocmenduin ab cx ambiguitate captatas, et qurc dialecticam nimium
cruditioribus grammaticis reliclum nonpulo. redolent, hic hnbearaus. Cum
pucris fatcor, et mu-
Cap. 15, g 34. Ille aittcm casu planus erat de iil liercula loquebatur; sed cum haec ederet, tot xerbis
quos Samardacos jam vulgus vocat.] Crcdiderim Afri- nibil dicere nescio quomodo su^tinuerit. Quam facile
canam, aut potius Punicam esse voeem, a radicibus ostendere potuisset beatitudinem proprie dictam
"IDJf scliamar, obscrvare, et ~.'~ douch, insj)icere, eam animi afTectionein qua in sorte nostra acquie-
deductam, eaque significatos fallaccs bomines, qui sccntes, nec quidquam cupimus, nec timemus ? Quam
cx obscrvatione siderum, ominum, prodigiornm, etc, proclive fuit demonstrare banc animi affectionem [fl

inspectioneque victimarum futura prscnuntiarc sc bac vita non posse comparari, in qua semper multa
possc spcrabant, aut fingcbant. Sic enim eos descri- sunt quae timeamus, aut cupiamus? Quibus dictis,
bit Scholiasles vetos Iloratii ad vers. 1 13 sat. G lib. i, collegisset beatam vitam nullam posse esse 10 biscc

Pallacem circum dixit i>ropter Sarmadacos (Scribe terris; omnes bomines esse miseros sed eos demum ;

Samardacos) et sortilegos mathematlcos, <jui ad mctas niinus esse miseros, quam alios, qui possent, ex

spectatorcs oircumstabant et imperitos sortibus et mtgis Evangelii legibus, sibi beatitudinem post hanc vitam
Paulo post eliam Samardaeos ct sortilcgos
fallebant. mortalem pollirei i. Vcrum vocuin tb linitiones accu-
conjungit et divinos csse docet. At Jacobus Cru- ratoe, sermo simplex, et ordo commodus res erant

quius, qui eum emendatiorem edidit,

Scboliastcn rbetoribus illius eevi propemodum ignotae.

suspicalur vocem esse compositam ex Sarmata et ANIMADVERSIONES

Dacus, qui populi oliin non parum bujuscemodi ludi-
l.N LIBROS DE OUDINK.
lniis infames fuerint. Elige utrum volueris, et adi

oliam Joanncm Meursium, in Lexico Grseco barbaro. I.ibro i. Cap. t , § 2. Quis tam csecus cst mente, ut

ANIMADVERSIONES. c quidquam inmovendis corporibus rationis quod prxter

humanam dispositioncm ac voluntatem est dMnm po-
IX LIHRUM I)K VITA BBATA. tentix, moderationique dare dubitett] Transposita hic

§ 3. Quod ita nihil intus plcnum atgue solidum est vox rationis, quee debet praqioni proxime voci di-

habct, ut inflatos sibi supcr ambidantcs, SUCCrepanU vinx, ut series sit : potentiss moderationiqut Batumk
fragili solo, demcrgat ac sorbeat.] Legerim inflato sibi. THvinw, Grsece, SuhxV< Mr*> Batmt.
6uvi|iti, x~i

nam bic niontem nobis describit vento tumentem. S Nempe, cx Platonicorum sermone desumpsM Augu-
facile potuit ex sequente voce antecedenti adhaerere. stinus Ilationcm Divinam de qua locutione vide qua ;

§ 4. autcm Natonis paucissimis libris.} Cre-

Lcctis collegit Joan. ad Joan. i, I. Benedictini
Clcricus
dercm legendum Platonicis, nam Augustinus babet docent decem a se mss. codd. inspectos, in quibus
Confessionum libro vn, cap. 9, § K>, quosdam Plato- bic ordo crat observatus sed male babent rationi, ;

nicorum libros nisi quinque mss. bic baberent Plo-

; si modo nullum sit in Benedictinorum notula men-
tini quam veram lectionem esse puto. Antequam dum. Eadem voce in eumdem sensum utitur etiam
bunc locum attcntius legissem, jam suspicatus cram postea Augustinus g 26, ubi memorat pulcliritudincm

Platonicos illos libros, in quibus Augustinus similia RationiS ,'ncmpe <livin;cj ctmcta S'ienti>.i ct nrsnrntia
Christianse theologiae invenisse se credidit, fuisse li- " modificantis ei gubt rnantis, qux inhiantt i \torm

bros Plotini in qua conjectura vcbementer lectione

: suos trahit, quacunque atque ubkunqus se qumrijubet.
hac mss. codicum conlinnor. Cap. 3, g 6. Nam <t vpse ineodem conekai leefo ttM
eubans vigUabatt nobi >attf emm* ttmirsi
§ 5. Elogucntia tua territus non sum.} Exstat ele- I

gans dissertatio de Vita Fl. MalliiTheodori, ab Alberto quod in ltali>t ctinm pecuniosis pi

Hubenio conscripta, quae edita cst Ultrajecti anno Sic loquitur in gratiam suorum Afroraen. Utinam
t693, ei quaqusa fuerit eraditio Theodori et ad qusa eliam in gratiam posteritatis, addidissel cur in Italia,

munera pervenerit intelligere Licehit. [taque ad eam potius quam alilti, in tcncbris jaccrent. \n in Alrica

lectorem amandamus. oopia erat specularium lapidum, qui Lumb ct Mrlla-

neque ruin locem in conciavia admitterent, qtri in Italia

§7. C't)n fateamur cuncti, neque sine nor\ ort ,

siuc anima, esse posse hominem, cibot propter, quid rariores quo Bebat
: ut, dausis ligneis fonestri

horum appetamus. Ixno appetimus f Est enira interro- nebra essent in conclavibusf Viderint doetiori

f-atio Auguslini, ad quam, \»->>i>t> r corpus, respondet Cap. H,§ 31. Vir <t ingenio <t eloquentiaei

l.iccntius. Mendum hoc fuif l>a-ii. editionis, ln insignUnu mmsribusqm fertsmm >t. qvod >nu> mmm
hauc transrusum. i, tncnt ntissunus Theod
 .

•>•>>
521 VAHIOHIM EXERCITATOINES IN S. AUCISTINI OPEHA.
tosti, id agit, ut ct nunc et apud postcros, mdlum gcntts A bes, sed minime propterea castiores. Quanlo satius
lomimtm dc litteris nostrorum temporttm jnrc conqite- erat dicere malas mulieres et libidinosos juvencs
atur. Vellem exslaret opusculum Theodori de Ori- aluiti libertatc a Deo accepta, et alia quffl ab erudi-
;ine et natura iniiudi, quod latere in bibliothecis di- tis nunc dici solent? Si talia hodie scriberemus, uun-
itur a Cl. Sahnasio in pra^f. ad Ampelium. Ex eo quam pamas dare possemus iis qui ea in
sat graves
nim an bic ei aduletur, quod sane
intelligere liceret veteribus mirantur Non expcndam quomodo vitia
uspicor, Augustinus, pro more ssecnli sui, quo, si faciant ad ordincm, nimis multis verbis opus esset,
inquain alias, immodicse laudes iu usu vulgari 1'uere : ut quaestio constitueretur, et in ordincm omnia di-

s Tbeodorus, cuin militasset inter Advocatos sedis gererentur. Verum orabo lectorem ut conetur ex iis

inetorianse in Italia, pra?fectus fuit parti Libyse, tom quae hic habentur apud Auguslinum, conllare dispu-
iarti Macedoniee, deinde quaestor sacri palatii, post tationem perspicuam et via ac ratione dispositam :

omes sacrarum largitionum, ac taudem praefectus quod si praestet, crit mihi magnus Apollo.
ira?tono Galliaram anno 3S0. His bonoribus defun- Cap. 0, § 22. Aeriorum animalium mira falla-
:tus ad vitam privatam rediit, iu qua scribendis variis cia, etc. ] Platonici ^i vocant, seu animalia, quae-
rpuscnlis operam dedit. Quo intervallo, circa an- cunque anima preedita sunt, quales suut dii illi infe-
Augustinus haec scribebat. Ad ampliora
B quorum sedem in aare ponel)ant. Hos caco-
niin 386, riores,
leinde inunera pervenit, ut docebit Albertus Rube- daemonas esse interpretabatur Augustinus. De sen-
lius iu libello antea memorato. tentia Platonicorum sat multa Apuleius, in libris de
Libro ii. Cap. 1, 5 1. Xobiscum crnt ctiam matcr Mundo, de Philosophia naturali, et de Deo Socratis.
wstra, cujas ingenium... cumantt :a convictu diuturno, Cap. 12, § 3o. Quibus duobtts repertis (litteris et

t diligcnd considcratione perspexeram, tum vero in liguris numerorum) nala est illa librariorum et cal-
ntadam disputatione non parvx rei quam... inlibcllum culonum professio, velut quxdam grammaticx infantia,
ontuli, tanta mihi mens apparucrat, ut nihil aptitts quam Varro Utterationcm vocat, Grxce autcm quomodo
'crx philosophix vidcretur. J
Si haec in sermonefami- appelletur non satis in prxsentia recolo. ] Vocabatur
lari malri dixisset Augustinus, vituperari sane non Ypau.a:rc'.Tnx*„ doctor vero ypa;j.u.aT irzifi Pllilo dc
>osset, imo forte laudaretur, pietatis causa. Sed haec congressu eruditionis causa : T6 ys \ib/ ypispeiv xal
lescio quomodo scribere sustinuerit ad virum erudi- £varfiV(6arx£iv Ypau.(juxTi,XT\ij xs ixekevzipcii dxayycXjxa, t,v

um atque edere, cum praesertim liber de Vita beata, — apaTpeTOvxe; tivs; ypajJ.;j.avLTT'.XT,v xa^oua". : SCribere
lbi eximia illa Monnica? responsa leguntur, edendus et legere grammatiicx est imperfectx, quam non-
stiam esset. Eum enim quis legat, facile intelliget q nulli convertentcs vocabulum grammatisticam vocant.
si

ilium pra? amore matrisingenium invenisse iu verbis Martianus Capella lib. in de Nuptiis Mercurii et Pbi-
>onae anus, quod
alii non facile animadvertant. Quoe lologiae, sic grammaticam loquentem inducit: Vpau.-
nulier nunc paulo liberalius educata talia et meliora ;j.axiy.T, dicor in quod Yf^W^ '*'t e « ^ TP^!-1 -
Grxcia,
stiam aliud agens non ellundat? u.a-ra litterx nuncupentur, mihique sit attributum lit-
Cap. 2, § 4. Dcfini crgo, inquam, si placet quid sit terarum formas propriis ductibus lineare, Hinc mihi
'sse cum
Odi ego, inquit, definire. ] At ?i
Dco... Romulus litteraturse nomen ascripsit, quamvis infan-
mnc superiorem librum legas, nullam delini-
et tem me litterationem voluerit nuncupare, sicut apud
ionem paulo accuratiorem invenies sed tantum ; Grxcos ypau.u.av.sv.y.T, primitus vocitabar, tum et anti-
ie>criptiones rbetoricas, re descripta soepe obscu- stitem dedit, et sectatores impubcres aggregavit. Isido-
•iores aut certe seque ac eam obscuras. Exempli rus Orig. lib. i, cap. 3 : Primordia grammaticx artis

:ausa esse cum Deo, quse est locutio impropria et litterx communes existunt, quas librariiet calculatores
)bscura, delinitur a Deo administrari, aut intelligere sequuntur, unde et eam Varro litterationem vocat.
)'/''i, etc. Sic talia bodie conscribillarentur, etinpu- Plura hac de re veterum testimonia vide apud Joan.
)licam lucem protruderentur, profecto eruditorum a Wower in tractatione de Polymathia, cap. 4, et
jlausum non ferrent, uti nec innumerae inanes argu- " Claud. Salmasium sub finem notarum in Pallium
iae. quibus haec opuscula scatent. Sed illo aevo verba Tertulliani.
Muris multo fiebant, quam res ipsae quo vitio et [Ibid, | 37. Historix. Non ea intelligenda a qua
;

lostrum saeculum, plus quam optandum esset, dicti bistorici Thueydides, Polybius, aliique -id ge-
jtiamnum laborat. nus, sed philologia, cujus periti woXuforope? dicun-
Cap. 4. 5 12. Quil sordidius, quid inanius decoris tur, unde Alexander Polyhistor, Apion Polyhistor,
t ttirpitulinis plenlus mcretricibus, lcnonibus, cxtc- C. Julius Hyginus Polyhistor, quasi dicas multiscium,
'isque hoc genus pestibus dicipotestl Aufer meretrices a-o -roO koXo et faoKjfou. Vide Cl. Salmasium ad ti-
ie rebus humanis, turbaveris omnia libidinibus. J Ita- tulum Solini Polybistoris. Sic nomen historix pro
pae recte faciunt, si Augustini judicium sequamur, quavis cognitione usurpatur ab Augustino lib. n de
egislatores et principes qui lupanaria esse patiun- Musica, cap 1 , § 1

ur ; nam praestat paucas domos pollui quam omnes DESIDEHII ERASMI CENSURA
ibidinibus turbari. Quamobrem aiunt in urbe om- BH S0LIL0QUI0IUJ.M LIBROS.
liuin nobilissima ea ferri, ne in matronas et pueros Opus raire resipiens optimi viri infantiam iu Chri-
s?im grassenlur hoiniues sponle quidcm sua ceeli- slo. Nam Ralionem ita loqueiilem facit cum Augu-
 ;

"223 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AKilSTINI. 224

stino, quasi Halio non sit potior Augustini pars. To- A cta ; et thymosa, sive c thymo collecta. Adi Plinium
lerabilius Seneca lingit Kationis et Sensus dialogum. Ilist. nat. lib. xi, cap. 13 et seqq.
Ad haec, quasi vero duo loquantur homines, in dis- ANIMADVEKSIONES
putationes et libros dissecatur sermo, ne defatigen- IN UBBDM DB IilllORTAI.ITATE ANIMi:.
tur : nonunquam et in sophistica, leviculaque ar- Cap. 1 , § 1 . .Si alicubi est disciplina, nec essc nisi
gutatione imploratur auxilium divinum. Lectorem in eo quod vivit potcst ct scmpo- cst, ncguc >/uid>/uam
requirit patientem etcandidum. in quo quid scmpcr cst potest essc non semper, semper
J. PIIEREPONI ANIMADVERSIONES vivit in quo cst dUdpttna. Quasi vero non possint
]

l.N B03DEH LIDROS. esse in intellectu Dei ideae disciplinarum, quamvis

LiBno i. Cap. I, § 1. Ait mihi subito, sivc cgo ipse, nullae essent crealurae! Imo fuerunt, ante creatio-
sive alius rjuis intrinsecus, sive extrinsecus nescio. ]
nem. Praeterea, quis nescit distinguendam abstra-
Haec redolent Platonismum, ex quo homines rationa- ctam cujuspiam rei ideam, ac veritatem ab actuali :

les quatenus divinee rationis participes a qua

sunt, ; cogitatione de ejusmodi idea, aut veritate? Idese ve-
non tantum acceperunt substantiam ipsam et faculta- ritatesque abstractae aeternae dicantur, quod sint na-
tes mentis, sed etiam cum bene ratiocinanturocculte tura sua imrautabiles ; sed quis inde colligat animos
I!
monentur, quasi a magistro. Vide librum de Magi- de iis cogiiantes esse aeternos, praeter meros argu-
stro. Imo et rationem, abstracte spectatam, morc tatores ? Eadem opera, colligere potuisset animis
Platonico substantiam esse vult, de Immortalitatc humanis nullum fuisse initium. Sed talia ratiocina-
animae §11. Ideo Augustinus rationem a mente sua tionum ludibria non moramur.
distinxit, eamque cum illa colloquenlem induxit. Cap. 7, ^ 12. Ihdia pnrrisio perducit ad nihibim.
Haec observanda fuere, propter censuram Erasmi Omnis cnim pars qux rcmanct corpusest, ct qui<l/ui>l
ne ineptior tum fuisse videatur Augustinus, quam hoc est quantolibet spatio locum occupat. } Vere et
revera erat. Alia possemus addere de ratione ex iis acute. Hinc colligere potuit substantiam corporis vi-
quae ex Clemente profert Photius cod. cix. Caetero- ribus humanis interire prorsus non posse, sed tan-
qui quem non pigeat, taedeatque argutiarum, quas tum mulari. Sic posset fieri ut a creaturis mutaretur
non sibi sed rationi ipsi tribuit? nonnihil in substantia mentis, quae tamen propterea
§ 2. Deus qui malum non facis, et facis esse ne pes- deleri posse censenda non est,
simum fiat. J Hoc est qui sponte quidem tua malum ANTMADVERSIONES
non facis, sed tanlum ne quid deterius eveniat. Quae IN LIBRUM DE QIANTITATE ANIM.E.
sententia, nisi fallor, digna erat quae retractaretur. C Cap. Vndc sit anima.] Hujus quaestionis
1, § 2.
Quid enim a recta ratione, Scripturisque sacris ma- sensus erat, an a Deo creata sit anima, an aeterna,
gis alienum, quam Deum facere ut sit malum? sed an una cum corpore ex traduce nascatur. Sed Au-
vide operis de Ordine lib. n, cap. 4, § 5. Potuit ali- gustinus rhetorice eam solvit aut eludit, quasi quse-
quo sensu dici Deus pati mala, ne deteriora ab ho- reretur, quae patria sit animae ;
quod quis unquam
minibus iiant, cum se liberarum creaturarum affe- somniavit?
ctioni attemperat ; ut cum in Judaeis toleraret divor- Ibid. Si pcrgcrcs quxrerc unde ipsa tcrra, vcl aqua,
tium et alia. Sed ea facere dici non potest ; nec sane jamquod dicerem repe-
vel aer, vclignisconstent, nihil
mirum talia Deo ingerentem ab eo nihil impetrasse; rirem. ] Omnibus tamen notum erat constare ea licta
nam his duobuslibellis, quibus ad divinam opem sie- elementa omnium rerum innumeris partibus, in quas
pius confugit, quid tandem est, quod te legisse gaudeas? resolvi possunt. Quo si dici posset de mente, actum
Cap. 12, § 21. Cogor interdum Cornelio Celso as- esset de ejus immortalitate. Scd eorum, qui minus
sentiri, qui ait summum bonum esse sapientiam, sum- accurate philosophantur, comparationes ad vivum
mum autcm malum dolorem corporis. ) Videtur esse is resecandae non sunt. Quod hic faciendum non esse
cujus habemus libros de Medicina, nam et de aliis liquet, ex eo quod Augustinus, mentem extensam
artibus scripserat, ut docet Quintilianus Institut. D esse neget, in sequentibus.
orator. lib. xu, cap. ultimo. Cap. 3, § 4. Et hoc intcrim s>itis cst. ] Facilis sane
Libro ii. Cap. 3, § 4. Absurdius dicitur falsitutnn, fuit Evodius, qui tam paucis sibi satislieri passus est.

quam veiitatem csse non pnsse. ] Vere Erasmus, ad de qua>stione i/uulis sit anima. Sed eamdem invenies
oram suae editionis, hic apposuit : Sophistica imht- tractatam in altera qusestione, de quantitate animae.
ctio. Postea etiam ad initium capitis sequentis : So- Ibid. Idcoque bcne prxcipitur, etiam in mystrrits, ut

phisticatur et hic de vero ct falso. Profecto non sophi- omnia corporea cont>tnnat, univcrswjuc huic mundo
sta tantum, sed propemodum ineptus haberetur, qui rriuinti> t. Hcne in margine Erasmus adnotavit t;i ba-
}

talia hodie scriberet. ptismo : notum eniin est rcnuntiare solitos. qui ba-
Cap. 0, $ 12. Mel tlnjminum amcllc thi/tnino. } Era- ptismum accipiebant, mundi pompis. Quod
diaboli et
BDius hie habet in ora : « Virgilius : RedolmtqiM thy- faciebent etiam infanlium susceptores, eorum nomine,
mo fragrantia mclla. Alias Ilimctinum ct llymriii", ut testatur Augustinus lib. de Pec. origin., § I

v
6ed altera lcctio magis probatur. » BsM ille. Miror lib. i de Nuptiis et Concupis., cap 20, .

varietatis hujus non mcminisse editores Parisien Cap. 4, i; ;i. PiMtfM tH>i ut ipsam justitinm nihil
Celebria fuerunt mella Hvmcttia, a monte Attie.-r di- issc rirdamus? |
Est planc nihil, si conferatnr i um
25 VAKIORUM EXERCITATIONES IN S AlGUSTINl OPERA. 226

ubstantia ; nam justitia in abstracto nusquam cst, A omnes prouuntiemus, et quam prave versus piwser-
isi in animo eam intelligentis. Sed Platonici de tim legamus: quis ouim inter loquendum aliter pone
ieis loquebantur, quasi de substantiis. aut pone pronuntiare solet?
Cap. 7, § 12. Auctoritati credere magnum compcn- Cap. 10, § 17. Scsquc appellantar, ubi duo ?iumeri
iumcst, ct nullus labor, etc.j Sedpriusipsa illaaucto- ad se ca rationc affecti sunt, ut tot partes habeat ad ;«<-
itas expendeuda est, quam ei tidem babeamus ita ; norcm major, quota parte sui cum prxcedit... Nomi-
it ei per oumia eredamus, quia nobis indubitatis nis autem hujus originem non facile dixerim, nisi forte
rgumentis constat eam nec falli, nec fallere. Alio- sesque quasi se absque dictum, id est, absque se, quia
ui stultum esset ei credulitatem suani addicere, a qiunquc ad quatuor, absque quinta parte sua major hoc
ua verum dici nulla ratione coustaret. Sin minus, cst quod minor.] Sed non quinquc, verum sex, est nu-

arbari omnes populi, qui sacerdotibus aut majori- merus sesquatus, si cum quatuor conferatur. Itaque
us suis tam multa temcre credunt, recte facere di- merito banc Augustini etymologiam reprebendit Jul.
endi essent. Compeudiaria via etiam progrediuntur, Cees. Scaliger lib. n de Re poetica, cap. 2G, qui pu-
ed ut ad omnis generis errores perveniant, ex qui- tat sesqui dici pro semis xquum, quod idem sit ac
us nunquam sese expediunt. Itaque cavere omnes f,u.td>>'.ov. Sed Ger. Joan. Vossius felicius conjecit ces-
B
portet, quibus cordi est Cbristiana religio, ne idem qui (aut scsque, ut scribitur bic apud Augustinum)
i fundamentum ponant, quo maximi et turpissimi idem fuisse ac semisque seu et scmis, ita ut que respe-
uique errores uituntur. Accuratius loquitur Augu- ctum babeat ad totum. cui semis superadditur, unde
tinus in libro de Vera Religione, § 45 : Auctoritas, Graecis ?,<j.;dAtov, totum et semis.
aquit, fidem flagitat ct rationi prxparat hominem. Ra- Libro ii. Cap. 1, § 1. Scias velim lotam illam scien-
io ad intellectum cognitionemque perducit. Quan- tiam, qux grammatica Grxce. Latine autem littera-
uam neque auctoritatcm ratio penitus deserit, cum tura nominatur, historix custodiam profiteri, etc.]
onsiieratur cui sit credcndum ; et certe summa est Historia bic dicitur cognitio rei cujuspiam, quo?. non
psius jam cognitx atqite perspicuz veritatis auctoritas. pendet a ratiocinatione, sed ab bominum arbitrio.
Cap. 30, § 39 : Sensus est corporis passio per se Paulo post grammaticus, docens syllabam esse lon-
psam non ardmam.] Post tot verba facta, de
latens gam aut brevem, dicitur esse custos historix, nimi-
etinitione sensus, mirum est meliorem nonesse pro- rum usus linguae Latinee aut Greecse de quantitate
atam, cum praesertim Augustinus probe sciret ani- syllabarum.
aum sentire, nou corpus. Sensus duplici significa- Libro iii. Cap. 1, § 2. Rhythmus, id cst numerus]
ione dicitur : est enim aliquando ipsa sentiendi fa- C Scio quidem id quod Grsece pu9u.d; dicitur, a Latinis
ultas quae inest menti; aliquando passio ipsa qua dictum numerum, sed vereor ne Augustinus miscuerit
quam barbare sensationem vo-
a facultas afticitur, et |5u6u.dv cum dtpi0u.u. Felicior bic est lingua Graeca
amus. Sensus, posteriori signilicatu, nibil est prae- quam Latina, nam pu0ui><; dicitur «^d tou pestv, fluere,

r animadcersionem mentis natam ex occasione motus estque id quod fit ut versus facile pronuntietur, et
orporis sui priori est facultas qua mens talium
;
gratiusad aures accidat. Galli vocant la cadence, et
nimadversionum capax est. Paucis verbis potuit fluentcs (coulants) etiam versus vocant, in quibus nibil
)tum boc negotium absolvi, quod bictam multis in- estasperum aut durum. Ex voce quidem rhythmus
icatum Plura non
addam, qute sunt omnibus
est. venit vox linguarum bodiernarum rima, sed bac si-
ota, ex quo pbilosopbia, nostra et Patrum nostro- gnilicantur finis versuum b\xo:oitkz<yzuy/, quae signiti-
m memoria, feliciter instaurata est, et de quibus catio a Graeca voceplane aliena est. Non fuisset boc
iam in opusculis pbilosopbicis sat copiose egi. Nee observandum, nisi esset eruditus Gallus, qui hac in
bilosopbicas nolas in Augustinum scribere aggres- re peccavit; quem nomine non appellabo.
is sum alioqui multa dici possent, quibus sequen-
: Libro v. Cap. 3, | 4. Non mihi versus ex eo ap-
s ejus ratiocinationes confutarentur ; in quibus ver- pellatus videtur, ut nonnulli putant, quod a certo ftne
orum tam est prodigus, quam parcus rerum. " ad ejusdem numeri caput reditur, ut nomen ductum sit
Cap. 33, § 76. Vanitas vanitantium] Oportet, in ab iis qui se vertunt, dum via redeunt, nam hoc illi cum
uibusdam exemplaribus Graecis, lectum olim fuisse his etiam metris qux versus non sunt, apparet esse
rvarforiK pacaiouvTuv; quam vitiosam lectionem commune.] Ideo etiam non modo poetarum metra
atinus interpres, quo utebatur Augustinus, expres- versus dicuntur, sed et qusevis scripturse linex, quem-
rit. In veteribus glossis est naxaioujMH vanor, cujus admodum nunc loquimur, ut recte observavit Joan.
equentativum fuit vanitor. Ger. Vossius in Etymologico, ad vocem Versos.
ANIMADVERSIONES Idem optime ostendit dubitari non debere quin sin-
IV LIBROS DE ML'SICA. guli scripturse sulci ex eo versuum nomen acceperint,
Libro i. Cap. 1, § 1. Eo quod in diversis
distat, quod ut agricola Vomere solum sic scriptor stylo :

:is habent acumen.] Ita loquitur de pone verbo, et ceram vertat ac ut ille, in terra, sulco uno abso-
;

ne adverbio, et acumen sine dubio vocat accen- luto, vertit aratrum, aliumque sulcum efticit sic qui :

m. Credibile est verbumbabuisse accentum in pri- scribit, stylo sinistrorsum verso, prolatoque, novum
a, adverbium in seounda, diseriminis causa. Hinc in cera sulcum ducat. Cumque, ut docet, id non mi-
telligere licet quam male bodie linguam Latinam nus in prosa fiat quam in carmine, patet versus nu-
 : :

•j:: SUPPLEMENTUM Al) OPERA S. AUGUSTINI.

raen natura sua, non minus soluttt quam ligatae ora- ANIMADVERSIONES
tioni convenire. Sed quia poetae versus suos certo I.N M DB M MHSnO.
LllilU

absolvunt peduni numero, et stylum proinde fre- Cap. .">,

§ Ki. ln mis nobilisiimit orationibus, oimu
quentius vertunt, hinc factum ut hi sibi vcrsus nomen Verrina» oooant, coram pr&positionem sive illo loco
prope fcceriut peculiare. Adde hisce vcrsum revera adverbium sit, nomen appellavit. Non vacat, data
in agricultura sulcum dietum, et apud Graecos vocem opera, legere Verrinas, ut locum quaram. Fuisset
ori/o;, qua vcrsum scripturee signant, csse etiam hoc diligentic Benedictinorum, qui otio abuudant,
ex agricultura desuraptam quod erudite ostendil : et a quibus margini locum, ut alibi factum, adlini
Joan. Croius part. Ohservalionum in N. T., cap. 9.
1 oportuisset.
lhid. Scd magis fortassc c conlrario nomvn invettit, Cap. 0, § 28. Idcm Pcrsius omnibus pamis, quas
Ut qucmadmodum grammativi deponens vcrbum, quod tyrannorum vei orudelitas xeogitavit, n / cupieHku i n-
i •

r litteram non dcponit, sicuti cst lucror ct conqueror, dit, hanc unam antcponit, qua crueiantur homines, qui

appcllavirunt : quod duobus mcmbris confit quorum

ita vitia, qux vitare non possunt, coffuntur ugnoscere.]

ncutrnm, in altcrius loco, salva lcge numerorum, con- Locus est satira 3, 3.'i, cujus verba subjiciemus, quia
stituitur, (/uia verti nono potcst versus vocetur.] Prior et alibi, ad Confess. lib. xn, cap. 8, observavimus ad
B
etymologia plane falsa est, ut sunt pleraeque omnes hunc poetam Augustinum respexisse :

quae xax' ivtfcppctmv linguntur nam multa deponentia ; Magne pater dimm, sasvos pnnire tyruunos
olim in o et or exihant, eorumque catalogum con- Haud alia rntione velis, cuni irn libido
Moverit ingeniani ferventi tincta veneno,
texuit Joan. Ger. Vossius Arislarchi lib. v, cap. 7. Virtuttmi Tideant intabescantqnerelieta,
Credihilius est ea deponentia dicta, ut idem innuit Aune niagis Siculi genueruut ora juvenci .'

capitis C initio, quia passivam signilicationem depo- Cap. 10, § 33. SarabaUsB corum.) Cum in textu
suerint, quae etiam sententia fuit Franc. Sanctii Chaldaico Dan. m, 27, scriptum Ser- sit V.-^zt

surami gramraatici. Sed et scriptor libri dc Gram- balkhon, vix dubium videtur, quiu scribendum sic
matica qui solcbat Augustino tribui, aliud nobis
,
Saraballa, aut Saraballx, non Sararab<ir'i, ut habet
suppeditat etymon. Agens de verbis, Restat, inquit, qua facillime mendum irrepere po-
vcrsio Grteca, in
verbum deponens, quia deponit aliquid de quantitate invocem harbaram, cum pra^sertim liquidas au-tuit
communis verbi. Nam cum participia quatuor habeat ris facile confundat. Sic scripta vox, per S non i>er -,

verbum communc: prxsens ut criminans, futurum cri- usitata cst apud Thalmudicos et Arabas, pro tunica,
minaturus, prxteritum criminatus, futurum criminan- et verhum ^Z"Z sarbel, significat texit. Itaque nomen
dus, a passiva significatione, hoc non habet verbum C vestis fuisse videtur, ut est etiamnum apud Arahas.
deponens. Et idco dicitur deponens, quia deponit Cap. 14, § 16. Didici admonitione verborum tuo-
itnum participium fuluri temporis, averbo passivo quod rum, nihil aliud verbis quam admoneri huiuincm ut
exit in dus syllabam ut puta opinor vcl miror verba
;
discat et perparum essequod per locutionem aliquenta
sunt deponcntia. Sed mihi magis Vossiana etymologia cogitatio loguentis apparet.] com- lloc est totius libri

arridet. Quod habet Augustinus de vcrsu multo coa- pendium. Mirum est quam Augustinus calluerit ar-
ctius est, et plane etiam falsum, nam permulti versus tem pauca et perspicua dogmata philosophica aut
converti queunt eo modo quo cos converli posse theologica multis verbis et obscuris dicendi atque
negat. Pentametri, excmpli causa, non pauci sic impediendi. Sed hoc fuit vitium rhetoricae illius ivxi.

possuntconverti ; omnes nimirum quorum priorpars Ibid. Vtrum autem vera dicantur eum docere solum,
ante caesuram duobus dactylis constat. Possumus </ui se intUi habitarv, cum foris loqueretur, admonuit ;

enim aeque dicere quem jam faventi ipso, tanto ardvntius diligam, quantO
ero indiscendo provectior.] Platonicum hoc estdogma,
Seniiviruruque hoveni, semibovemque viruru,
ex quo a>;o; (quo nomine Christum vocavit Joannes)
Aut:
slatuehatur quasi ratio universalis omnium homi-
Seniibovemque virum, semivirumque hovem.
D num. Sic Justinus vnltChristum partim fuisse Socrati
Dixerie perinde :

notum, Ao-; fj; ydf ^v, inquit, %i :

. erc.v 6 <v -x-n'. u>v,
Ssepe tibi pater est, saepe legendus avus,
llatio enimerat >t estqum tst in rerum universUate,
Vel:
Alia hahct similia in sequentihus, in ea quse dicitur
Ssepe legendus avus, sa?pe til»i pater est.
Apologia 1 quae non exscribara. Sed haec diligent.T
Innumera talia occurrent elegiacum poetam cvol- notanda sunt iis qui Patres intelligere cupiuut quos ;

vcnti. Itaque in fumum abit quidquid tam verbose Dunquam assequentur, nisi norint quae eorum fuerit
de versibusnon vertendisdisputavit antea Augustinus. philosophia.
Scd bene est quod fatetur vir modestus, initio lib. vi ANIMADVEBSIONES
Se satis diu pene, at</uc adeo pueriliter investigiis nu- IN I.U1UOS DE LlHEnO AIUIITIUO.
merorum ad moras tcmporum pvrtinentiuin, nxiratum I.inno i. C.ap. 2, S i. Nisi vmlidvritis, non intvlli-

esse. Igitur ha?c et alia ei ignoscamus, sed tempus getis.] Locus est Isai. vn, *). Sed in LXX int. versio-
melius collocandum io iis legendis, in quihus ferme ne, quie cum Bebraico texlu non consentit, qui habet,
nihil praetcr taediosam et infelicem ingenii ostenta- ut recte vcrtit Hieronymus post Symmacbum
tioncra videas, minime leramus. non ci\duUritis, Ron permanebitis. Quo iu loco, pro-
»29 VAUIOIUM EXERCITATIONES IN S. AlT.USTl.Nl OPERA. 230

iheta alloquitur Judceos , eosque hortatur ad lidu- A dignos, quod non brevius tieri potest, quam naturali
iam in auxilio divino, contra molitiones Israelila- ratione demonstrari Denm esse.
uui et Syrorum, ponendam quod si fecerint, polli-
: Ibid., § G. Frustra propheta dixisset: Nisi credi-
etur fore ut res eorum Qrmse permaneaat, Igitur deritis, non intelligetis.] Jam antea ostendimus a pro-
lihil facit hic locus ad rem quain hic habet Augu- pheta tale nihil dictum, ad lib. i, cap. 2.
tinus, et pro senleutia propheUe laudat Lonns vir [bid. Ipsc quoque Dominus noster et dictis et factis

tgmentum Groecorum interpretum, si modo ita ver- credendum primo hortatus cst,quosad salutem vocavit.]
iriot. Unde vero ho3 factum? Quia nimirum tredere Hecte dicit factis, nam miraculis ostendit se esse fido
oluit antequatn inteUigeret. Credidit enim hunc esse dignum, antequam lidem sibi haberi exigeret. Sed
ensuni Scripturje, autequam sciret an L\X iuter- verum est pleniorem cognitiouem iidei esse seque-
relibus per omnia lidere liceret, aut hunc locum lam, ita ut generalior cognitio lidem pariat, et lides
ene esse ab iis versnm constaret. Sed et alibi hoc vice versa accuratiorem generet.
ico simpliciter abutitur, ut infra lib. u, S 6. Libro m. Cap. 3, § 7. Non voluntale autem volu-
Cap. •!. s 8. Libidoin adtUterio malutnest.] Dubium mus ;
quis vel delirus audeat dicere ?\ Vult Augustinus
onest quin mala sit in adulterio libido; sed quare ostendere qui Deus libera possit praescire ; sed ante
lala est? Quia adulterium ipsum est malum, quod omnia oportuisset detinire libcrtatem, nec eam con-
lo societas humana piane perturbetur, Humanae fundere cum voluntate: hsec enim non sunt semper
nim societatis fundamentum estsocietas viri et con- conjuucta, ut postea videbimus.
jgis, qute est omnium prima, nec incolumis esse Quamobrem quamvis prscsciat Deus nostras voluntatcs
otest, sine mutuo utriusque amore, et communi li- futuras, non ex eo tamen conficitur ut 7ion voluntate
eroruui ac rei familiaris cura, quee cum adulterio aliquid velimus.] At distinguenda sunt duo genera re-
tare nequeunt. parentum sunt
Praeterea adulteria rum enim quae vo-
quae voluntaria dici possunt. Sunt
beris efticacissimum scortandi esemplum; quod si lentesquidem facimus, sed minime tamen libere ;

romiscue lieret, actum quoque esset de societale nam libertas est ea animi facultas qua possumus ali-
umana. Talia ergo sunt vetita, hominum causa; quid facere autnon facere; sunt autem quaedam quae
uibus vehementer nocereut. Alioqui libido, seu cu- ita volumus, ut ea non possimus nolle. In judicio
iditas alterius sexus, nihil habet per se mali, si intra ferendo de dogmate quopiam, dum obscuris rationi-
mites a Deo, imo et ab ipsa Ratione, neque manifesto falsaj videntur, nec
prcescriptos bus nititur, quae
laneat. Quamobrem ita constituta sunt a Deo manifesto verae, possumus id dogma rejicere aut am-
mnium animalium corpora, ut cum adoleverunt, ea q plecti, libertateque adeo nostra utimur. Sed si nobis
upiditas in iis, mechanico impetu, excitetur, non proponatur axioma quoddam mathematicum, aut pro-
liter ac cupiditas edendi aut bibendi. Consectarium positio ex eo necessaria consequentia deducta, non
st natura? corporis, quale a Deo creatum est, ut ex est amplius in potestate nostra assensum negare, si
rutis et ex ipso consilio propagationis generum in- modo verba quibus concepta sunt intelligamus. Ilic
dligere est. Igitur vere dixit Evodius de adulterio: quidem neque enim aliter fieri
volentes assentimur,
on sane ideo malum est, quia vetatur lege sed ideo ; potest; ,sed non libere, nam assensum negare non
tatur lege, quia malum est ; sed Augustinus minus possumus. De bisce actionibus non quaeritur an eas
jmraode indicavit cur sit malum. Similiter est ra- praesciat Deus, sunt enim plane necessariae; sed nec
ocinandum de homicidiis, et furtis, de quibuspostea suct ulla laude autvituperio dignae. Est etaltera res,
oster, et quae mala sunt, quia sunt prorsus huma- praeter summam evidentiam, in quam volenles quidem,
se societati contraria; ac proinde ipsius Dei consi- sed non libere ferimur, quam exprimit ipse Augusti-
o, qui homines in terris collocavit utnus sequentibus verbis.
amice inter se
erent, eosque qui aliis nocent JSam et dc beatitudine quod dixisti, non abs te ipso
plectit,quippe qui
t ejus societatis auctor ac vindex. beatum fieri, ita dixisti quasi hoc ego negaverim sed ;

Cap. 12, § 25. A. Quxro abs te, sitne aliqua in no- D dico cum futurus es beatus, non te invitum, sed volen-
Isvoluntas? E. Nescio.] Mirum est Evodium, qui tem futurum.) At hic quoque nulla est libertas, omnes
assim sat acute ratiocinatur, et interroganti pru- enim necessario optant summam beatitudinem, eam-
enter respondet, bic tam stupidum fingi ut scire se que consecuti non possunt in ea non acquiescere.
eget, aninsit hominibus voluntas. Quipostea lib. m, Ideoque boc exemplum ad rem nibil facit, cum sermo
3, dicere potest idem Evodius; quid suum dicat hic sit de volitionibus, ut loquuntur scholastici, non
-orsus non intenire, si voluntas qua vult et non vult necessariis, sed prorsus liberis, ut sunt eae quae ver-
m est ipsius? Sed Platonicorum dialogorum amba- santur circa bona singularia, quaecunque tandem sint.

is talia multa babent, quae nescio cui rei apta sint, Cum igitur prwscius Deus sit futurse beatitudinis tuse
si ad creandum lectori taediura. nec aliter aliquid fieri possit quam prscscivit, alioqui
Libro ii. Cap. 2, § 5. Ego demonstrarem quod nulla prsescientia est ; non tamen ex eo cogimur sentire
ikis facillimum, quanto esset sequius... ut etiam ipse quod absurdissimum est et longe a vcritate seclusum,
ntorum virorum libris, qui se cum Filio Dei vixisse non te volcnte beatum futurum.] Haec a proposita quae-
statum litteris reliquerunt, esse Beum crederet, etc.] stione sunt aliena; quteritur enim quomodo Deus
riuo tamen ostendendum esset libros illos esse fide praesciat an Evodius, verbi gralia, assensum sit prae-
 .

231 Sl PPLEMENTUM AlJ OPERA S. AlT.rSTINI. 232

biturus Evangelio, si Evodius eum assensum negare A dici hac de re soleant, sed profeclo reguloe Augusti-
possit; non vero quae sit futura voluntas ejus, cum ni mae, quam hoc in opere de Libero Arbitrio ponit,
beatitatem consequetur. immutabili quippe justitia nixoe, tenebras ollundere
Sicut autcm voluntatem bcatitudinis, cum esse caepe- non possunt.
ris bcatus,non tibi aufert prxscicntia Iki, qux hoda <jw Cap, 10, g 53. Nulli (nim homini oblatum est scire
de tua futura bcatitudine certa cst: sic etiam voluntas utilit>r quodmutiHter ignorotur.] Hanc plero-
quasri

eulpabilis, siqua in te fulura est, non propterca volun- rumque codicum lectionem esse testantur Bene-
tas noncrit, quoniam Dcus eamfuturam esseprssscit dictini. Sed omnino legendiim est ablntum, non
Deus procvidit Evodium volentem fore beatum, si oblatum. II;cc enim est Augustini sententia, nemini

beatitatem consequeretur, quia hcec voluntas estplane esse hanc ablatam cognitionem, ea utiliter quoeri,
necessaria,adeoque nec laudanda, [nec culpabilis. quorum non constat ignorantium esse utilem. Sane
Verum hoc non quoeritur, sed quomodo libere Evan- ita hopc vox legitur in editione Basileensi, et forte tv-

gelio credideritet adhreserit Evodius, ita ut ei fidem pographico mendo laborat hic Parisiensis. Vide §
detrahere, ab eo deiicere potuerit; et tamen hocc
et Cap. 20, § 55. Vtmeliores gigneret quam ipse i

Deus proescire certo potuerit. Fac contra Evodium non erat ct xquitatis.] Nec iuiquum hoc erat, si ita
B
Evangelio non credidisse aut nuntium remisisse, id- Deo visum fuisset; nec etiam oequum, ita ut Deus,
que libere, hoc est, ita ut contrarium facere potuerit; nisi contingeret, iniquitaiis insimulari posset. Ordo
volens etiam fecerit, id quod fecit. Quceritur qui Deus duntaxat a Deo iu omnium animalium propagatione
eventum praevidere potuerit qui sua natura in alter- institutus non patiebatur liberorum corpus melioris
utram partem determinatus non fuerit. Rem ipsam esse conditionis quam progcnitorum corpora. Sed an
tractare non aggrediar, quoe sane diflicillimajest, sed oequum erat animos posterorum Adami paenas lucre
dicam Augustiuum non crediturum fuisse eam tam peccati ab ipsis non admissi, et quod ne committere-
levi brachio se solvi posse, si rem intellexisset. tur nulla ralione impedire potuerunt?
Nunc autem vidimus eam acumeu ejus plane ifugisse, § 56. St una anima facta est, ex quo omnium homi-
nisi rhetorica usus fuerit; qua
dissimulatione hic num animx trahuntur nascentium, quis potest dicere
forte etiam factum est utmulta aliena ab iis de qui- non se peccasse, cum primus illt ^ed qui
bus agere aggressus^est misceat, ne nimis jejune eis animam ex traducc esse voluerunt, non usque adeo
de rebus agere videatur. delirarunt, ut putarint universam omnium animarum
Cap. 10, § 29. Nam et illud appensum est xquitatis molem, ut ita loquar, in Adamo fuisse, quse postea
examine, utnecipsius diaboli potcstati negaretur homo, C particulatim discerpta in posteros dividatur sed ;

quem sibi male suadendo subjecerat. Iniquum enim erat nasci ut corpus, nec existere antequam nascatur.
qucm coepcrat non dominarctur.] Si quis diceret
ut ei Sequentia,' verba obscurissima suut, nec a scriptore
aequumesseut monarcha patiatur eos perduellionibus ipso intellecta a me impetro ut credam. Quare non
servire quos malis artibus ejus imperio subtraxertint, laborabo in iis explicandis.
profecto non magis ferretur quam si quis diceret ini- Cap. 22, i; 63. Pcccata, ut jam diudisscruimus, non-
quum esse ut fur iis spolietur quee furte surripuit nisi jtroprim voluntati earwm (nimirum, animarum)
justis dominis. Quis igitur patiaturdici iniquum futu- tribucnda simt, ncc ulla ulterior peccatorum causa qux-

rum fuisse si Creator, qui longe optimo jure creaturis rcnda.) Quin hoec rectissima sint ego quidem non
suis imperat, eriperet cacodoemoni, creaturae rebelli, dubito, sed quomodo consentiant cum iis quee 'postea
quos malus ille spiritus fraude a Deo alieniores red- Augustinus docuit de poenis quas posteri Adami, ut
didit? Ad me quidem quod attinet, diaboli patronos putabat, luunt ob peccatum ab Adamo admissum,
Manichaeos et omnes alios similia delirantes, non non intelligo. Quare miror hoec ab eo retractata non
possem, nisi infelicissimos rhetores, ul mollissime lo- fuisse, nisi fortasse dissimnlare maluerit, ne Pela-

quar, habere. gianis gratilicaretur, si fassus esset M in ipsorum

Cap. 17, Quxcunque ista causa est voluntatis
§ 50. sententia fuisse, antequam eos oppugnaret. Nam ap-
ei non potest resisti, sine pcccato ei
(scilicet, malae), si paret ex recensione hujus libri, in Retractationibus
ceditur si autem potcst, non ci cedatur, ct non pecca-
;
Augustinum voluisse videri Pelagianos oppugn
bitur.} Cum Pelagius hoc loco uteretur contra Augu- antcquam exorti essent; nedum ut se iis favisse inge-
stinum, ut ostenderet non posse damnari eos qui nue profiteretur.
nequeunt resistere nativoe corruptioni, reposuit Au- S 6i. Ignorantia voro et difficultas si naturalis cst,

gustinus 'cap. (57, de Nat. et Gratia, ut observarunt inde tncipii anima proficerc, ad cognitivmm ct et m
Benedictini, posse ei causae resisti opitidantc eo qui qwtem, doncc in ca pirficiatur rita bcata, promoverii
non potcst falli. At si qui non potest falli non opitu- etc. Ha?c quoque dissentiunt ab iis quoe postea eontra
|

letur, nisi perpaucis, alque ejus auxilium sit plane lYlagianos dixit ; nam illas hubuit poenas primi
necessarium ad resistendum, quemadmodum putabat peccati ; absque quo fuisset, aliter plane essent ho-
Augustinus; sequitur a creteris 'peccandi causoe non mines nati.

posse resisti, ac proinde sine peccato ei cedi. Nam Cap. 23, S 66. Non cnim melucndum cst nc vita

quisquis id non facit quod facere non potest, peccare potuerit media iiuxdam intcr rtete faetum atqw

dicinequit, aut certr pcenas nullas debet. Scio quou tum ct scntcntia judicis media csse non possit intcr }
 VARIORUM FXERCITATIONES IN S. AUGUSTINl OPERA. 234

M atquc supplicium/ Hoec, qu;e de infantium con- A nedictini, ex auctoritatecodicura manu descriptorum,
one habet, ut et sequentia, eonsentanea minune expungunt vocem natitrx uncinis cinctam. Neque vi-

it iis qua? de pcenis peccati originis poslea docuit. detur ulla alia de causa addita, nisi quia theologia 1
.

umen decimum ferme totum, pnesertim libri et consentaneum non videbatur dici Verbura suscepisse
,tra Julianum contraria omnia docent Itaque re- personam humanam cum, ex raore recepto, dicatur
:

:tanda haec fuissent. Sed videdicta ad num. t'>3. huniana natura a divina in unitatem personae assum-
"ap. 84, $ '.
I . Ut ergo infans »ee stultus, ncc sa- pta. Verum hic Augustinus, non sensuillo theologico,

•t dici potest, quamvisjam homosit ; cx quo apparet sed vulgari eflatiuo usus est voce pcrsona quo si- ;

uram hominis rccipcre aliquiJ medium, quod neque gniticat, non &fiartf|uvov ut theologi Graxi loquun-
]

neque sapientiam recte vocaveris: itactiam,

Ititiam, tur, sed certam quamdam conditionem quam actio-
uisquam tali affcctione animatus cssct,quahm habcnt nibus eftingimus. Periude ergo est ac si dixisset,

qui per negligentiam sapicntia carent, nemo cum Verbum, ante incarnationem sublimem personam
Itum > rct, qucm non vitio, scd natura tahm Dei gessisse ; sed, assumpta humauanatura, inferioris

tret. Adamum priroum creatum ut personae partes sustinuisse. Nemo nescit vulgo ita
Sic describit
[ue sapiens, neque stultus dici posset, sed sapien- locutos Latinos. Augustinus ipse epist. 140, § 18, de
B
capax ex qua descriptione facile postea ostendit
; Christo ita loquitur /7a?c ex persoria sui corporis :

bomo potuerit labi, dum ex media illa conditione Christus dicit quod est Ecclesia. Hxc ex persona dicit
stultitiam transiit. At propter hoc dogma, quod infirmitatis carnis peccati, quam transfiguravit in eam,
ractare noluit Augustinus, et cujus causa nunquam quatn sumpsitex Virgine, similitudinem carnis peccati.
daranatus, niiris conviciis exagitati sunt saeculo a Hxc sponsus ex persona sponsx loquitur, quia univit
risto nato xvn recentiores Sic nonnulli theologi. eamsibi quodam modo. Igitur in hisce verbis Augu-
pe animadvertimus per latus recentiorum, quos stini eadem est sententia quee inest verbis apostoli
?rant, gravissime vulneratam esse existiraationem Philip. n,6, 7, 8.
erum ab hominibus imperitis qui eos se revereri ; Cap. 29, § 43. Illi dicunt naturx Dei nocere alicna
quorum scripta non legerant, aut osci-
)litebantur, peccata; nos negamns, sed dicimus nullinaturx nocere
iter versaverant. peccata, nisi sua.] Ut boc intelligatur legenda expo-
AM.MADVERSIONES sitio doctrina Manichaeorum, quae babetur in
1. libro
IX LIBROS DE GENESI. de Haerosibus, ubi de origine mali et duabus anima-
.ibro i, cap. 2, § 3. His respondcmus Deum in bus. Sane abusi essent hoc loco Pelagiani, si eum ad
ncipio fecisse ccelum et terram, non in principio sententiam suam traxissent, sed non eadem est ratio
\poris scd in Christo... Dominus enim noster locorum de Libero Arbitrio, quos tamen in-
lib. iu

•htus, cum eum Judsei interrogassent quis esset, dictos praetermisit Augustinus, dum alios qui multo
jondit : Principium, qui et loquor vobis.] Locus minus torqueri poterant explicat. Qua in re an ars
Joan. Sed erravit Augustinus deceptus
viii, 25. aliqua fuerit, judicent alii. Candorem quidem et mo-
sione Latina si euimGraecatunc legisset, vidisset
; destiam pree se ferunt retractationes ; sed debent in-
rir-tum dicere accusativo casu *t\v ac/v, ac proin- genue fieri, retractatis quaecumque falsa putantur,
non posse hoc haberi pro Christi nomine. Hanc non paucis quibusdam exigui momenti, relictis gra-
jen suam interpretationem tueri conatur tract. 38 vioribus, ne forte adversarii objiciant se similia sen-
loannem, ne male a se intellectum bunc lo-
forte tire. Sed Augustini animum noverat Deus.

I i^norantia Graecae linguae liqueret. Vide Joan. DESIDERII ERASMI CENSURA

donatum ad hunc locum. IN LIBROS DE MORIBUS ECCLESLE CATHOLIC.E ET
iap. 10, § 16. Sic deinceps reliqui dies computan- MAiNlCH^EORUM.
a mane vsque in mane.] Fallitur, nam vujfWjjwpa Duo opuscula quee sequuntur, alteri loco fuerant
re Hebraico, constanter computantur a vespera destinata, prius To)vea'.xa>v, posterius StSa/.Tixwv. Ve-
esperam, ita ut semper diem praecedat vespera D rum quoniam altero fortissimus tiro velitanus est in
nunc omnibus nota est, sed eo tempore accurata haereticos, altero mirandus doctor futurus praelusit
pturarum interpretatio ferme ignota erat, ut liquet in expositionem mysticarum Scripturarum, quae juxta
ex lectione horura librorum, quorum iwpeppj- varios sensus tractantur, visum est huic tomo clau-
notare non aggrediemur. sulam aduere. Mox ut nomen dederat imperatori
ap. 15. 5 24. Mons ille Macedonix qui Olympus Christo, quo commilitonibus suis certissimam fidem
ltur, tantx altitudinis esse dicitur, ut in ejus cacu- faceret se bona lide a Manichaeis transfugisse, sub
le nec centus sentiatur, nec nubes se colligant, etc/ quorum signis novem annis militaverat, prodit illo-

ti boc scripserunt, jam nemo

sed fabulam esse rum mysteria. Idque facit admirabili sermonis ele-
itat : ut nec quisquam etiam physicae paulo peri- gantia,qua utinam illi licuisset in caeteris uti lucu-
vapores cura aere confundit. Itaque talia prae- brationibus. Hoc sane opere declaravit, si quid offen-
nittimus. dit eruditos in ipsius dictione, non fuisse inscitiae
ibro ii, cap. 24, § 37. Quod ipsum non commuta- sed caritatis, qua stylum demisit ad imperitorum
em naturx Dei significat, sed susceptionem (naturae) intelligentiam. Quandoquidem et textores et textrices
rioris personx, id est humanae.] Recte monachi Be- id temporis intelligebant Latinam orationem simpli-

Patrol. XLVII. 8
 ;; : i

235 SIPPLEMF.NTUU ,\D OPEHA S. AUGUSTINI.

qualis est diw A Ibid., 29. carxnum poaqBibat aut<m iitnlsum,
cibus verbis ac sensibus contextain, §

dictionem Hilarii. Itaque sum.} Inter carjenum interponendum et pastum est

Gregorii.non intellecturi
quo latius pateret lectionis utilitas, ad vulgi captum comma nam caru-num et passum uon sunt idein.
;

mutavit slylum in opere posteriore, quod idem in Augustinus infra, § iT, nos docet carcenum uihil
qwimi o«:tum cssc. Palladius iu octobri,
plerisque suis operibus fecisse videtur. Tandem usus, <iliwt intiin

18, ostendit defrutum et caroeoum ex musto lieri.

ut tit, in naturam abiit. Ita denique factum est, ut tit.

litteratis satis intelligatur, et a tum discrimen utriusque sic exponit: Ihfrutum a de-
bodie nec a tenuiter
politioribus non sine taedio legatur, nisi pietas exclu- fervtndo dietmn, ubi ad spissitudinem fortiter dttp m
mnorit, effectum Carcenum, cum, tertia perdiUu
ttt.
dat fastidium.
ANTMADVLHSIONES dux partcs rcmanserint. K.ipoivov auteni dictum,

1N BOSDKM LlliKOS. quod ~'j wif* offendat, ut cariotae palinap, ex quilms

Libro i. Gap. 2, § 3. Naturx quidem ordo ita se vinum liebat quod xapi\6«piav creabat, ut docet Pli-
habet, ut cum aUquid discimus, rationcm prxc.ednt uu-
nius lib. xm, cap. i. Passum vero orat viuum, quod

ctoritas.\ Nempe, si pueri magislrum discendi causa

ex passis uvis lluebat, de quo idem 1'alladius tit. se-

adimus. Ei enim tantisper credere nos par est, do- quente.

B Cap. 15, Cur viola cumdcm colorem am-
nec per nos ipsi res expendere possimus. Verurn in § 39. in

controversiis tali instituto locus nullus est, cum plictimini, morbo icUricorum,
quem in choleribus, tn

in iufuntis denique fimo aspernamini.] Vix puto in

nentra contendentium pars alteram pro magistro ba-
beat. Itaque mirum est addere Augustinum Sed :
Africa cholcres dictos fuisse cholericos, malimquei

quoniam cumiis nobisresest quiomnia contra ordincm legi cholericis, a cholera, quo morbo bilis, seu //>X*i

loquuntur, nihilque aliud mcuime dicunt, supra infruque crutyipit, ut docet Cclsus de Medicina
et scntiunt et

nisi rationem prius essc reddcndam, morem illis gcram lib. iv, cap. 2.

quod fateor in disputando vitiosum esse suscipiam. At- Cap. 19, §69. Eo tempore quo conventicula c>
lcge prohibcbantur Videtur respicere ad annuin 372,
qui absurdum et iniquum erat aliter se gerere quis
.
:

enim patiaturex auctoritatecontra se disputari, cu- quo a Valentiniano et Vah-nte sancitum est ut u6t-J||
minime agnoscit? Vide notata in cap. 7 libri cumque Manichxorum convtntus, hujusmodM v<l turba
jus pondus
repcrirctur doctoribus gravi censione mulctatis, domusm
de Quantitate anim*.
Est ego summum corporis bonurn, et habitacula in quibus profana institutionc dvcrcturM
Gap. 5, § 7.
non indoloiua, non vires etc.] Gum fisci viribusindubitunttr asciscerentur. Verba sunt le-f,
non voluptas ejus,
legamusque in aliis edi- c g is 3 [li - B lib. xvi, codicis.
vox indoloria Latina non sit, >

tionibus indolentia, mendum boc erit typograpbicum AMMADVKHSIO.NES

neque enim ulli codices notantur ita babere, nec, si IN LIBUCM OE VERA RIUGIONI.

haberent, essent fide digni, Notum est indolentuim Cap. Quod utrum timore s« vcntatis an uli-
2, § 3.

vocem esse Ciceronianam. qua cognitione tcmporum fecerint, judicare non

Cap. 31, § 67. Quis 7ion illos miretur et prxdicet, meum.] Cum novem mss. codd. omittant vocem s
qui, contcmptis atque desertis mundi hujus illecebris, ritutis, abesse ab hoc loco eam oportere putarim ej

in communcm vitam castissimamque congregati simul sic legendum : timorc tcmp rum, an aHqtm cognitic

mores coeno-
Egregie describit veritatis fcc< rint Satia perspicua est sententia, et
setatem agunt ? etc.]
.

bitarum, sed quales debuissent esse, non quales timorem quidein tcmporum quod attinet, locutionet

erant. De seditionibus eorum, nimis multa leguntur hanc suam esse docet ipse Augustmus S '6, ubi
in Ecclesiarum Orientalium bisloria, quam ut huic Platone Usque adeo pervtrsum tcmporum horum
:
ti\

panegyristae credamus. Interea optima erat eorum miut opiniontm.

quam hisce verbis describit Opcrantur Caj». i, g 7. St hanc vitam illi viri nobiscum rur
consuetudo, :

manibus ea quibus et corpus pasci possit, tt u Dco »m agere potuissent, viderent profecto cujus a
* tate faciliusconsulcrttur hominibus, paucis mutnti
mens impcdiri non possit In quibus forte legendum
.
et

et adco, nam vix puto dici impediri mentcm a D*o,

iMr&ti atque untentiis Christiani /lerral: tkut i>l<ri< t

pro eoquod est, impediri ne Deo adhaoreat, avocari ttiorum nottrorumtemporum PIotMSoi forunt
aDeo. Haecab hodiernis mendicis, ut vocantur ho- At tempore Juliani imp. Platonici fuere infen-i—
noris causa, probe essent pensitanda. Christianis et superstitiosisaimi. Tales etiam magist
Possunt catkoUci Chri- Procli, et Proclus ipse, qui natua est Hvzantii
Libro n. Gap. 13, § 28. et

stiani vestram a vino ct camibus abstinentiam jumcntts linem fitae AngUStini. Vide Prolegomena viri doct
et multis passcribus, postrcmo ctiam inntwu rit gcne- simiJoan. Alherti Fabricii in ejus Vitam a Marit
ribus vermium comparare.) Suntne ergo aliqui pas- Neapolitano eonseriptam. Niinis bene sentiebat Al
seres qui comedaut carnes et bibant vinum ? Nulli. gustinus de Platonicis, religionemqoe t.luistians

Igitur pro itmultis lege mulis et. Respieit Augustinua propiorein eorum dogmatibus putaril quan est

ad id quod sanctimouialibus objiciebant Manicbai vera.

'""< volunt
etiam mulnvirg<ji .sf.dequo pauloantea. Cumscriptum Cap. li, \ 27. Usque n I

fuisset multis pro mulis, postea conjunctio loco mota cst maltnn. tit ntillo modo sit pttCOtum, si u<<n

e9t. Vellem diligeuter hic inspeetoa tiiisse codd. mss. luntnrnun ; ct Iwc guidcm ita manifcstum est, Mf nf
 :

VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINT OPERA. 238

! doctorum paucitas, nulla indoctorum turba dis- A non sit commune. At quam multa erant praescri-
'iat. ] Nempe, si voluntarium dicatur libvrum, ita benda de presbyterorum, bvpodiaconorum ac dia-
possit admitti peccatum aut non, et qnidem ab conorum officiis, si illis regulam prsescribcndam
> peccante. Ita sentiebant omnes mortales ante judicasset? Et tamen hsec regula fundamentum est
troversias Pelagianas ; nec aliter sensisset ipse niultorum ordinum, qunm feminis traditam ulinam
rostinas, si post mortem ejus nata1 demum fuis- bene servarent viri. Habetur autem in epistola 110.
l. Ilaque hsec frustra cum sententia quam postea lneptum est autem de hujus viri titulo contendere:
)lexus est in coucordiam redigere conatur Re- magis ad rem perlinet pietatis et eruditionis illius
t. lib. i, cap. 13, § 5, quasi voluntarium dicatur auuulatione decernere, ut ii optimo jure dicantur
um quod insidet voluntati, quamvis liberum Augustinenses qui virtutes Augustini proxime refe-
sit. runt. Illud constat orationcm qua? cucullx et bal-
ap. od, § 3. Ilonoramus cos caritate, non servihde ;
thci meminit, sub Ambrosii nomine conlictam esse.

tts tmpla eonstituimus, nolunt cnimse sic hono- Nec ipse Augustinus usquam monachum vocat,
se
a nobis, etc. 1 Haec expendant qui volunt angelos nec suos clericos eo nomine designat, quanquam
u So-jXsIj;, hoc esiscrvitutis coli, videantque quo- exiguum in cognomine momentum est. Ipse fatetur
lo se sentire et loqui cum Auguslino dicere pos- se reliquisse eodem multos provocasse
omnia, et ;

. Attamen jam ejus a?vo qua?dam cceperant vulgo tum in oratione quadam apud populum, negat se
qua?, quanquam a prudentioribus damnata, pau- usurum pilco rubro, quod pyrrhum dicitur, nos cor-
n intromissa sunt. Sic libro i de Moribus Ecclesia? rupte byrrhum vocamus. Decet (inquit) episcopum,
olira?, § 7. Xovi, inquit, multos esse sepulcrorum, at non decet Augustinum ubi magis dicendum erat,
:

icturarum adoratores, quos Ecclesiae catholica? a non decet monachum. In libris de Moribus Ecclesia?,
ieha?is objici non vult, et qui tandem maximus pra?ter anachoretas et coenobitas, tradit genus ter-
lerus facti sunt. tium, eorum qui quoniam in eremum secedere non

DESIDERII ERASMI CENSURA

erat commodum, vel ob parentes, vel ob liberos,
aut alias causas, tamen non quietius viverent, com-
IN REGULAM DIVI AUGISTI.M.
plures in iisdem a?dibus commorabantur, nullo im
ec regula et sententiis et dictionis figura re- perio, sed. libera caritate omnia moderante. Eos
Augustinum, quin et pia civillitate bumanilate- conventus diversoria vocat, quse Roma? permulta vi-
pra?fert auctorem suum quanquam probabile : derat. Hoc exemplum videtur imitatus in Africa, sic
>am non clericis, sed feminis esse scriptam, qua? C ut nec cultu notabiles essent, quemadmodum mo-
num collecta? sub moderatione sororis Augustini nachi, et liceret ab eo convictu discedere, si cui pa-
bant. Eam proepositam vocat, sed omnium rum esset commodus : licet Possidius appellet ea
ma potestas erat penes presbyterum. Nonnullis Monasteria.
m immutatis accommodarunt eam viris, velut
ANIMADVERSIONES
le modestia cultus praecipit feminis : Xon sit no-
is habitus vester, nec afectetis vestibus placere.sed IN EAMDEM REGULAM.
bus ; ne tam tenuia capitum tegmina
sint vobis ;
| 2.Quid prodest dispergere dando paupcribus et
tiola subter appareant. Sic enim arbitror legen- pauperem fieri, cum anima misera superbior efficitur
Capillos ex nidla parte nudos habeatis, nec fo- divitias contemnendo quam fuerat possidendo ? J
Nolim
;el spargat negligentia, vel componat industria : quidem damnare eos qui, cum sentiant se impares
1 viris accommodari non poterat omiserunt. Et esse periculis qua? in vita communi bonis imminent,
-oximo : In omnibus motibus nihil fiat quod cu- solitudinem et secessum monasleriorum qua?runt.
tam illiciat libidinem ; sic mutatum est, quod cu- At debent ante omnia sibi cavere non modo a cras-
lam offendat aspectum. Rursus quod prsecipit de sioribus vitiis carnis, quibus omnes offenduntur, sed
aspiciemiis feminis item de hoc, ut bini aut D et ab occultioribus, qualia sunt superbia, imperandi
;

procedant, de lavandis propriis vestibus, de cupiditas, temere de hominibus rebusque iguotis ju-
ando in commune, aliaque permulta parum dicandi prava consuetudo, tyrannis in rebus eccle-
rnunt in clericos ejus temporis, quorum tum siasticis, factiosa indoles, pigritia, iracundia, simul-
major et libertas et dignitas. In calce alludens tates implacabiles, et alia id genus qua? in seces-
;

orma? studium, speculum et odores quibus fe- sibus monasteriorum non aliter regnant quam in
riim genus peculiariter delectatur, qua? dicit frequentissimis aliorum hominum conventibus ac so-
t Dominus ut observetis haec omnia tanquam spi- cietatibus. Quare viri prudentes et vita? humana? pe-
s pulchritudinis amatrices, et bono Christi odore, ut Desid. Erasmus
ritiores, et alii, saape de mona-
ma conversatione agrantes, et vos autem in hoc
fi stico vita? instituto locuti sunt, quasi de vita? genere
i tanquam in speculo possitis inspicere, etc, non minus saluti periculoso quam est quodvis aliud.
perinde quadrant in viros. Sunt alia qua?dam, Interea si hanc Augustinianam regulam observarent,
m ha?c exempli causa proposuisse sufticit. Po- sine dubio tam frequentes de iis non essent querela?
10 ut nihil quod non possit ad clericos de-
sit quam adhuc fuerunt.
teri, certe nihil est hic quod illis cum feminis
 239 Sl PPLEMENTUM AD OPERA S. AKiUSTIM J40

IN TOMUM SECUMMM.
DESIDERIUS ERASMUS PIO LECTORI. S. D. A mederi studens omnibus, perdere neminem ? Quam
misere uritur, ad quodvis e.xortum ollVndiculuui ?
Ex calce secundi libri Retractationum, item ex Videas vere gallinam evangelicam sollicit im <>t an-
epistola quae pradixa est Catalogo haereseon ad Quod- xiam, ut sub alas culligat foveatque pullos suos. In
vultdeum, satis quidem perspicuum est, id temporis nounullis epistolis agnoscere licebit et illud forense
nec epistolas, nec populares orationes ab Augustino dicendi genus, quod Graeci otxav.xov appellant prae- :

fuisse digestas nec post id ab eo curatum, vel illud

: cipue cum agit adversus Donati faclionctn nec d- :

arguit, quodhoc volumine, neque temporum, ne-

in argurnentorum subtilitati, quae illi peculiaris est,
que personarum, neque materiarum ullavidetur ha- Srfvuuic. Verum sive docet, sive corripit, sive pugnat
bita ratio. autem id arguit, quod quaedam
Certius cum deploratis hostibus, nusquam tamen non sentias
admistae fuerant, quae primo statim gustu deprehen- Christianae caritatis nativam dulcedinem ut -i ta- : (

debantur Augustini non esse, quas, addita censura, men congruit haec collatio) mihi videatur quemdam
notavimus nonnullae simpliciter confictae, quod ge-
: e comcedia refcrre Mitionem, qui tum etiam mitis
nus sunt illse Bonifacii ad Augustinum, Augustini ad est, cum objurgat maxime. In hoc uno velut in spe-

Bonifacium. Nullam tamen omnino loco movimus, culo contemplari licet episcopum, qualem depinxit
1;
praeter unam et vehementer prolixam, et insigniter Paulus ivnciXiprcov
, vr,f£) j xoou.iov
, ,
,

illitteratam ne id quidem facturi, nisi eadem in to-

: ipiWi-eVOV, 6:6av.T:xov, ;if, rcipoivov, ;i'r, ->.r,XTT,v,

mis haberetur. Tanta nobis cautia fuit, ne quis quid xepSfj, a/.X* £-'.£lx? , aai/ov, is:/ uf, a.

de nostra queri possit industria. Ad haec inspersae- ;j r, dpviXov, cp:>\ayaOov, eyxsaTf,, 6t:ov , 6:xa:ov , ii

sunt nonnullae, quas Augustinus ipse in Retractatio- jisvov toO xiTi Tf.v v.'-a/'r,v moroC X67OU , fiuvattfv xai
nibus libros appellat. Quanquaminterdum subdiflicile TOpaxaXsTv flv tt, 6:6arxaX'a Tf, Cy.a^vo^sr,, xa:
-

est epistolam a libro distinguere. Augustinus alicubi XtfyoVTOC i/,JY/ = :v ;i:tj rixr; --.a',TT,To,- Ad llOC
sic loquitur, quasi brevitas aut prolixitas tribuat adi- speculum si sese contemplentur episcopi, et qui prae-
matve nomen epistolae verius quam orationis genus cipuam episcoporum functionem occupant tlieologi,
aut argumenti ratio praesertim cum hoc exemplum
: pudebit, opinor, quosdam sui supercilii cum inscitia
ab apostolis venerit, ut argumeuta, quamvis seria, conjuncti : pudebit saevitiae cum impuris moribus
committerentur Epistolis. Si quidem exceptis Evan- copulatae. Ex aliis Augustini Libris perspicere licebit,

geliis, quo nomine complectimur et apostolorum qualis fuerit adliuc infans in Christo : ex aliis, qualis
gesta, praeter Epistolas nihil scripto prodiderunt, sed uno volumine
fuerit juvenis, qualis senex : ex hoc
eas de rebus haudquaquam familiaribus, tum quas C s ^md totum Augustinum cognosces. Uberiores fru-
vellent ab omnibus legi. Alicubi putat epistolam non ctus nobis dedisset illud ingenium, si in Italia, (ial-
videri, quae non praeferat nomen et scribentis, et liave, vel nasci, vel vivere contigisset. Rudis erat

ejus ad quem scribitur. Et sane sunt aliquot, quas Africa, voluptatum avida, studiorum inimica, curio-
vere possis epistolas dicere, referentes familiare sarum rerum appetens. Unde frequenter exercent
quiddam, et instar humani colloquii, licet perpaucae. illum qua stionibus subfrivolis, nec multum facienti-
i

Verum hac de reliberum esto suum cuique judicium. bus ad pietatem : et ad suae gentis atfcctus sa?pe co-
Illud ausim affirmare, non alio in opere magis elu- gitur altemperare calamum. Verum tali excolendo
cescere sanctissimi viri pietatem, caritatem, man- senticeto tali opus erat agricola. Quanquam digniora
suetudinem, humanitatem, civilitatem, studium cre- lectu scripturus erat, si vel ad Romanorum aut G
diti gregis, amorem concordue, et zelum domus Dei. corum judicia se composuisset, vel minus indulsi-
Ut satagit, ut molitur, ut se vertit in oinnia, quoties simplicium imperitise. Sed Christiana caritas prius
afTulsit aliqua spes pertrahendi vel paganum ad Chri- habet prodesse quain plurimis, quam probari pm
stum, vel haereticum ad Ecclesiae communionem ? quam suae glorias sitientior.
puis, fiatonia' salutis
Ut se submittit, ut (juxta Paulum) mutat vocem Quosdam autem, pracipue mulierculas, pia qua^dam
suam, undiquaque venans occasionem excitandae pro- " liabebat ambitio, pulchrum es^e ducentes, qualecun-
pagandanque pietatis, ubicunque sentit, aliquam bo- que scriptum impetrasse ab episcopo. Ita factum
nae mentis scintillam residere? Cui muliercula?, cui ut dum \ir piusomnium votis obsequitur, minus ali-
plebcio, cui aulico, cui pagano, cui lneretico, non cubi satisfaciat loctori faslidioso. Vix qiiemquam
prompte, mansuete, blandeque respondet? Quam crcditurum opinor, quantum mihi sudoris exhau-
anxia sollicitudine pro sceleratissimis, nec una morte stum sit in tollendis mendis, ac reponenda sermonis
dignis, circumcellionibus intercedit? Quis majori confosissima distinelione. Sed ea demum peifecta
studio pro suis amicis interpellavit, quam ille pro est eleemosjna, quse confertur nescienti generosior ;

suis hostibus? Quanlo nixu parturit oinnes Christo, etiain, qua' confertur aversanti. Heec C.hnMo feaera-
quam gratulatur resipiscentibus, quam sollicite pro- mus, non hominibus quorum vix credibilem in-
:

spicit periclitantibus, quam sedulo docet errantes, grutiludinem, in uimium multis, experimur. Quan-
 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. ALGISTINI OPERA. 242

am horum nequaquam nos a benefaciendi A qui existimabat mentes humanas prius fuisse quam
malitia
i
unquam: cum optirnce lidei debitore
dio deterrebit conjungerentur cum corporibus. Vide Retract. lib. i,
bi* res est. Neqoid omittam, ab bujus volumiuis cap 1, num. 3; et lib. xn de Civ. Dei, cap. 26. Ori-
lce resecuitnus loquacissimam coronidem sub titu- genes etnonnulli alii Patres eam sententiam ex Pla-
1

Cvrilli, subito Latine loquentis, et Augustini tone hauserant. Adito et illustriss. P. Dan. Huetii
male Latine scribentis, impudentissime con- Origenianorum lib. u, Quaest. 6.
tam : cujus tamen legendae si quem forte tenet Epist. 8, § 1. Qua arte, quibus manganis, quibusve
«do, reperiat inter ea qua?. divi Hieronvmi tomis instrumentis, aut mcdicamentisl} Hoc est artibus
junota sunt. Illic expleat sese atfatim, qui talibus miris, quales sunt preestigiatorum. Hesychius : Miy-
pitur deliciis. Haec, cordate lector, fac evolvas yava, sapiiaxa, Stxrja, ycnycejnaTa. Interpretatur ta-

kente : nou pcenitebit insumpti temporis. Bene men et [XT^avsuiiaTa, machinationes. Inde [j.ayyavEia

le. Dat. Basilea?, anno 1527. signiticat yoTycsiav, ut docet Suidas ex Procopio.
J. PHEREPOM ANIMADVERSIONE3 Heec orania ficta videntur a voce [idyo?. Glossae vete-
res habent etiam hanc vocem
1N BPISTOLAS. Latine : Mayyavov,
Epist. § I jocandum
1. manganum.
Acadcmicos ego, ne inter
B
idem, unquam laccsscre auderem quando enim me Epist. 10, § 2. Deificari enim utrisque in otio lice-
;

ntorum virorum non moveret auctoritas; nisi cos pu- bat. Hoc est, Deo similes lieri, quod 0sou(j6ai fre-
rem longc in alia, quam vulgo credittun est, fuisse quenter Graeci Patres vocant. Eodem sensu ac hic
ntcntia? Quando hic est, aut pro quomodo; vel, Augustinus, Gregorius Nezianzenus vocat solitudinem
utata interrogatione negante in simplicem aftirma- 6eot:o'.6v, deificam, initio orat. 2. Alibi non raro
onem, perinde est ac si dixisset: scmper me mo- similibus locutionibus utitur; ut et Dionysius, qui
•r<t, etc. Sensusest: motus fuissem auctoritate tan- dicitur Areopagita.
rum virorum, nec eorum sententiam oppugnare Epist. 14, § 2. Remove nos ct pone Glauciam pro-
isus essera, nisi mihi constaret aliam fuisse, adeo- lem, nihil egeris. Quippe his etiam simillimis tanta est
ne me, dum aggredior id quod sensisse dicuntur, necessitas, ut proprie moveantur, qnanta fuit ut sin-
>rum vera' dogmata nequaquam attingere. Certe
i guli nascerentur.] Glaucia proles proverbium est, du-
ugustinus lib. m, 17, operis contra Academicos, ctum a Glauci nescio cujus gemellis filiis, et omissum
itendit dissimulasse eos suam sententiam, nec mi- paroemiographis.
us dogmaticos fuisse, quam
Ibid., § 3. Proceritas Nxvii pede longioris quam
cseteros philosophos.
ed et hoc ad hunclocum observandum, Augustinum C qui est seu longissiuius Locus corruptus. Legendum ]

ostea pcenituisse, quod usque 'adeo extulisset aca- quam qui est ex longissimis. Columella de R. R. lib.
emicos. Vide Retract. lib. i, num. 4. iii, cap. 8: Nam et M Tullius Cicero, inquit, testis
Ibid. Erit mihi satis congruisse temporibus, ut siquid est Romanum fuisse civem [Nsevium Pollionem, pede
Incerum de fonte Platonico flueret, inter umbrosa et longiorem quam quemquam longissimum. Hujus me-
oinosa dumeta, potius in pastionem paucissimorumho- minit cjiam Plinius Hist. nat. lib. vn, cap. 16.
iinum duceretur, quam per aperla manans, irruentibus Ibid., § 4. Rationem contineat.] Hoc est, ut loque-
assim pecoribus, nullo modo posset liquidum purum- bantur Stoici, sntep[j.aTtx6v /\dyov, rationem seminalem.
ue servari.] Lege potionem aut potationem, nam Vide Diogenem Laertium, lib. vn, § 135 et 136.
quore potamur, non pascimur. Idem Platonici vocabant ideam, seu exemplar intelli-
Ibid. Contra ejusmodi homines opinor ego illam uti- gibile ad quod singnlae species sunt factae. Vide Re-
terexcgitatam Deiveri artem ac rationem.] Credi- tract. lib. i, cap. 3, num. 2.
erim scriptum ab Augustino fuisse abscondendi veri, Ibid. Jam Nxvium.] Hoc est, tantam
excesserim
tque extntis tribus prioribus syllabis, cum superes- epistolam scripserim, uttanto caeteras superet, quanto
et . . . monachos fecisse Dei
. di vei-i, exscriptores Naevius alios homines. Vide ad superiora.
I)
eri. Alioqui si vera haec sit lectio, dicendum erit, Horum busta, si memoratu dignum
Epist. 16, § 2.
ioc in loco respicere Augustinum ad parabolas, qui- est, majorem suorum manibus, stulti fre-
neglectis
»us utebatur Christus, ne arduam veritatera deriden- quentant ita ut prxsagium vatis illius indigne ferentis
:

lam objiceret multitudini non satis religiosae. Qua emineat: Inque Deum templis juravit Roma per um-
le re vide Matth. xni, II et seqq., atque ad eum io- bras.J Legendum jurabit, ut apud Lucanum, Lib. v,
um iuterpretes. 454, nam hunc versum profert Madaurensis Gramma-
Ibid. Amiculo corporis.' Hoc est, pallio tenus phi- ticus, non quasi describentem rem praeteritam, sed
osopnos, qui nihil habebant philosophicum praeter quasi rei futurae praesagium. At prava pronuntiatio
imiculum. eorum, qui 6 et v confundebant, locum corrupit.
Emst. 3, S 1. Quem Plato noverat.' Intelligit ideam Ibid., § 4. Per quos.] Hoc est, quos colentes coli-
lominis intelligibilis, quam Plato sibi animo ef- mus eteorum patrem, quasi cultus minorum numinura
inxerat. Vide contra Academicos lib. iii, cap. 17. in unius summi gloriam redundasset. Qua ratione
Anima, priusquam corpore utatur ad
Epi>t. 7, § 3. niultitudinem deorum suorum variumque cultum
'orpora sentienda. eudem corpora imaginari potest. tunc temporis excusabant ethnici.
Hic loquitur Augustiuus ex dogmate PJatonis, Epist. 17, § 2. Euecadires ! Sam. Bochartu*,
243 slpplementlm ad opeha s. augustinl
Chanaanis sui lib. u, cap. 6. suspicatur legendum A libasset. Nam de laboribus Hieronyinianis judicare
encaddir, lioc e-t, thn VQX\ hhanouch-addir , initia- velle, sine utriusque illius Lingua? diligenti studio,
tus magnifici, nimiram D pi-rinde cst ac si caecus natus de coloribus judicare
Ibid. Abaddire$.] T7K 2N ab-addir, est pater aggrediatur. Sed bene est quod consilium spreverit
magniticus. Vix crediderim respici ad lapidem a Sa- Hieronymus, ctijus judicium postea secuta est uni-
torno deglotitam, cum sit sermo non de Graecis, sed vena Eeelesia Latina.
de Punicis nominibus. Ibid.Suf/s autem wurari nequeo, ti aliquid aihuc in
Ibid.Namphanio quid aliud tfgnifiout, 'jiiam boni II i>raicis cxemplaribus tn< rmtur, quod tot intcrpretes
pedi* hmninem?] Phcenicie 1QJ5 naham pahamo, DW illiiis lingua imos fugerit.] At falso peri-
signiiicat pidchcr tst pes ejus, interpretibus Petito et tissimos Hebraicue linguoe putaliat; nam cum illa lin-
Bocharto. Vide posteriorem, loco laudato. gua dudum obsolevisset, cum Vetus Testamentum in
Kpist. 23, § 3. De circumcisione: Hoc Sacrame7i- Grsecam translatum est, nec methodo ferme ulla ad-
tum Jordaiv m /htvium rrfn navit . Atqui manifestuin juti fuissent illi interpretes, posteriorum diligentise
est Hebraeos etiamnum incircumcisos trajecisse Jor- multa emendanda relinquebant. Qua ratione facium
danem, ex Josuse cap. v, 2 et seqq. sed Augustinum ;
est, ut ducentis abhinc annis, ahi super aliis Biblio-
I!
fefellit memoria, ratum Israelitas circumcisione de- quam
rum interpretes exstiterunt ;
qui se accuratius
mum suscepta trajecisse Jordanem, qua de causa pu- superiores ea vertere posse, sine ulla superbise aut
tavit aquas Jordanis stetisse. temeritatis nota, existimarunt. Sic fundamento, quo
Ibid., § 6. Tollamus a medio inania objecta, quae a tota ratiocinatio Augustini nititur, subruto, quidquid
partibus imperitis jactari contra inviccm solent, nec tu superaedilicavit corruat necesse est. Audiamus tamen
objicias tempora Mucariana.] Sic dicta a Macario Con- quae habet in sequeutibus.
stantis imp. legato qui Donatistasnonparvum vexavit, Omitto citim 8 ptuaginta, de quorum vel consilii
anno Christi 318 ; ad quem vide Baronium, aut Spon- spiritus majoreconcordia, quam si unus homo css:t, non
danum. audeo in aliquam partem certam ferre sententiam,
Ibid. Circumccllionum.] Donatistarum seditiosorum, quod eis prxeminentem auctoritatem in hoc munere,
qui circum cellas vagabantnr, et plebem ad arma .ca- tribuendam esse existimo.] Respicit
sine controvcrsia,
pienda hortabantur contra praefectos impp. Vide de ad putidam fabellam de consensu LXX interpretum,
iis eosdem ad annum Christi 321. quam merito irrisit Hicronymus, atque exploserunt
Ibid. Dictata divinitus verbacredamus.] Ut eloquentia jam omnes eruditi. Eam lege, si vacat, apud ipsum
hujus oetatis tumidior erai.. ita et ofticiosa illa huma- C Augustinum, de Civitate Dei lib. xviii, cap. 42 et 43.
nitatis verba, quibus vulgo utebatur, erant praiter Ubietiam rejectam docet ipsius aevo versionem Hie-
modum hyperbolica, ut passim videre est in horum ronymi, quamvis Judsei fatcrentur esse veracem, Se~
temporum scriptoribus. Hoc eodem aevo cozleatia im- ptuaginta vero interpretes in multiserrassecontenderent.
peratorum rescripta dicebantur. caelestis aula, et di- Dixerit forte quispiam Aristeam, Philonem et Jose-jf
vinitas ac seternitas eis tribuebantur ;
quod docebunt phum Judaeos veram historiam esse credidisse, quae^J
Epistolae Symmachi eos qui rem notissimam eruditis de consensu LXX interpretum narrabatur; univer-
ignorant. Similia etiam passim occurrent in Theodo- samque Ecclesiam Christianam Hieronymo antiquio- i

siano codice. Ejus operosae et nimiae humanitatis rem illa esse usam. Sed ut Ovctpov «pfopov respon-u
specimen hic habemus insigne, in [luude hyperbolica deam, dicam apostolos, qui apud Graece loquentes,
primorum Augustini scriptorum; quse quamvis sper- Evangelium nuntiabant, illa esse usos quia nulla alia 1

nenda minime sint, attamen neophytum sapiunt, erat, et ad summam historiae et religionis Judaicae
quod non negat ipse Augustinus initio Retractatio- quod attinet, et quatenus utilis erat propagationi re-i
num. Moris hujusce byperbolice laudandi et vitupe- ligionis Christianae, satis erat tida; non quia eam
randi nisi gnarus saepe in iis scriptoribus
sit lector, vitiis omnibus carere putabant, Certejnec ex usu apo-

fullatur necesse est. Quod semel monuisse satis erit. " stolorum, nec ex ullis eorum verbis, colligere licet
Epist. 26, § 3. Quisnumcrum dedit ille tonos?] Lege eam translationem ab iis quasi omnibus numeris ab-
tonis, hoc est, quibus tribuit numerum tonitribus, ot solutam habitam. Si alitersequentes tetates senserint,
versus sequens ostendit. Videtur respicere ad libros non sequitur ita sensisse apostolos. Ad historiam
Varronis de Musica, ad quos intelligendos indiguisset vero Judaicam quod spectat de consensu LXX iuter-
Licentius Augustino interprete. pretum, ita est confutata a viris doctis, ut nemo eam
Epist. 28, § 2. Dc veriendie autem in Latinam lin- defendere cum aliqua veri specie possit. Denique
guam sanctis Litteris canonicis, laborart tc nollem , quisquis conferet Hebraicum nostrum exemplar cum
nisi co modo, qao Job intrrprctatus es, ut signis adhi- ea translatione, comperiet eam scatere vitiis manife-
bitis, quid intt r kanc tuam, rt Septuaginta, quorumttt stis, ut optimi quique interpretes ostenderunt. Sdof
gravittitna avetoritat, intt rpretationem Httt t appan at. non defuisse viios bomaniorum litterarum perit
Mirum est, hominem modestum, statim ac presbvter qui aliter censereut; sed aut nunquam illam collatio-
factus erat, aggrossum esse consilium dare viro mul- nem diligenter instituerant, aut non intellexerunt
to doctiori, de re cujus plane imperitus erat, cum utramque linguam, aut pertinacia imbecillitateve ju-
Hebraice planc nesciret el Grscam linguam vix de- Igilur non major
dieii laborarunt. pi- l aucto-
 ;

VAKIOIU M EXEKCITATIONES IN S AlGt STINI OPEKA. 246

tas LXX interpretum quam A Hieronymus quod, edita versione sua, possent intel-
res ipsa patitur, qoid- ;

lid contra ratiocinetur Augustinus. Verum rationem

ligere qnid maxime probabile in Graecis versionibus
r vitiosis translationibus et codieibus pertinaciter esset, ex quarum potissimum coll.itione suam ador-

ia sint indocta illa ssecula, ingenue aperoit Joan. naverat. Huc accedebat quod ex comparatione Hiero-
ericus Quaestione Hieronymiana 9, ^ 18. Pergit ta- nvmianae versionis cum Graca LXX interpretum, aut
BO Angustinusdere, quamnon intolligebat, argutari, ejus transl.itionibus Latinis, non exigua lux lectori-

Illi, inquit, me plus movent, qui cum posteriores in- bus alfulgeret. Nunc vero pro gratiis, quas ei debe-
tarentur, tt verbonm hcutionumque Bebraarum bant, homiues imperiti et pertinaces labores ejus in-
m atque regulas mordicut, ut fertur, temrent, non famare conati sunt. Quare vero ? Quia iis laboribus
lum inter se consenscrunt, scd ctiam reiiquerunt mul- liquebat eos innumera, in Vetere praesertim Testa-
, i/ux tanto post eruenda et prodenda rcmanerent. mento, male solitos interpretari sique vulgo opinio ;

quila, Symmachns, Theodotion et alii interpretes obtinuisset Scripturae versiones omnes esse cum ar-
avi, quamvis eruditi, omni erroris periculo exem- chetvpis conferendas, quippe quae fallere possent,
i non erant nec linguae Hcbraica? usque adeo pe-
; actum erat de eruditione innumerorum rhetorum La-
ti, cum diidum intermortua esset, ut nullus post tinorum, qui nec Graece nec Hebraice sciebant. Haec
B
>rum u.ossem spicilegio locus foret. Praeterea sunt paulo copiosius, postea nequaquam repetenda, per-
ulta loca Veteris Testamenti aut propter res ipsas secutisumus, quod videremus Hipponensem episco-
jbis ignotas, aut propter codices antiquitate depra- pum homini doctiori atque immerito
pertinaciter
tos, obscura ;
qu» alii aliis melius interpretari nos adversatum fuisse.
osse conjecturis et ratiocinationibus, quae variae Caeteroqui, cum in iis, quae ex mera ratiocinatione
mt, existimamus. Multa sunt etiam, in stylo ipso pendent, Hieronymo inferior non esset Augustinus ;

riorum interpretum, quae sequentibus minus pla- in eo litterarum ejus capite, quod spectat factum Pau-
?nt et emendanda videntur. Aquilar, verbi gratia, li, sine dubio melioremcausam defendit quod liben- ;

•anslationes obscuriores erant, quod verbo tenus ter hic observamus, ne Hieronymo praeter meritum
oania vertere conatus esset, quam ut a peritis solius favere, vel Augustino aequo facilius adversari videa-
ngua? Graeca? intelligi ubique possent. Denique eo- mur.
iim dissensus tantus non erat, utde summa rei non Epist. 31, § 2. Aderat etiam quod nulli chartx
jnsentirent. At sacrarum Litterarum studiosi, et adesse potest, tantum in narrantibus gaudium, ut per
ui publice eas apud concionem interpretantur, in ipsum etiam vultum oculosque loquentium, vos in cordi-
ola rei summa non acquiescunt sed singula, quate- q bus eorum scriptos, cum ineffabili laetitia, legeremus.]
;

ius licet, intelligere conantur. Haec cum facilia sint Hoc est, alte eorum memoriae impressos. De qua lo-
xcogitatu rerum peritis, obscura tamen erant Au- cutione vide quae habet Joan. Clericus Artis criticae
ustino, qui ex auditu de iis interpretibusloquebatur, part. 2 sect. i, cap. 4, § 8.
iec rem ipsam introspicere ipse poterat. Quare hic Ibid., § 4. Nisi majorem mihi coepiscopatus sarci-

aere w.j^/:', quamvis acute disputare sibi videre- namimponeret.] Vide ad epist. 213, 4.

;ir, praesertim in sequentibus verbis. Epist. 33, | 1. Non enim errorem schismatis... di-

Et aut obscura sunt aut manifesta. Si enim obscura gnum honore aliquo existimo : sed ante te omnia quod
unt, te quoque in eis falli potuisse creditur ; si mani- ipsius nobis humanx societatis vinculo astringeris.]
esta, illos in eis falli non potuisse non creditur.] Imo vero communis religionis Christianae, nam Do-
lulta sunt utriusque generis in Veteri Testamento, natistas Christianorum numero habebant catholici
tque in maxime quidem perspicuis, quibus contine- quandoquidem eos ad catholicam Ecclesiam redeun-
ur summa religionis et historiae Judaicae, consentie- tes minime rebaplizabant.
ant Graeci interpretes. In aliis quanquam attendenti Epist. 35, § 1 . Publicum officium, etc.] Vide ad
t perito claris, multa supererant explicanda, quod epist. 91, § 8.
riores interpretes aliquando dormitassent, aut quae- " Epist. 36, § 2. In his enim rebus, de quibus nihil
am asseeuti non fuissent ;
quod omnes postremorum certi statuit Scriptura divina, mos populi Dei, vel in-
Beculorum interpretes expertos se esse merito dicti- stituta majorum pro lege tenenda sunt.] Recte si modo ;

mt. In obscuris, hoc est in iis quae ab homine perito leges illae non imponantur, quasi necessariae ad salu-
;a explanari non possunt, ut ausit affirmare nullam tem; quod si fiat, merito oppugnantur, quia solius
Uam posse verbis subesse sententiam, quid vetat est Christi jus claudendi cceli ita ut nemo aperiat, et
lurium explicationes audire ? Annon semper ita so- aperiendi ita ut nemo claudat. Cujus legibus si aliae

Annon Augustinus ipse varias passim in-

»t lieri ? quasi necessariae addantur, tum novum Evangelium
erpretationes profert ? Nullus interpres sese quasi conflatur, quod ab omnibus discipulis suis rejici et
rroris immunem venditat, sed putat tantum, in am- Christus etapostcli voluerunt. Simile quidpiam ha-
iguis, verisimiliora quaedam aut certe aeque verisi- bemus in epist. 54 ad Januarium, § 3 : Quod nerjue
lilia posse a se proferri. Igitur inane est dilemma contra fidem, ner^ue contra bonos mores esse convinci-
iiigustinianum ; cui aliter etiam reposuit Hieronymus tur, indifferenter est habendum, et propter eorum, inter
pist. 75 in hoc tomo. Praeterea singularem ab eo quos vivitur, societatem habendurnest.
raece nescientibus, r
u ratiam inire debuit Epist. 43, § 7. Tanto magis cnim tiinere debuit, nc
 ;

247 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. ALGUSTINI. 248

pax unitatis violaretur, quanto erat Carthago civitas A tequam quidqnamhic mutare aggrediamur, videndum
ampla et illustris... Erat etiam transmarinis vicina re- an in lingua Phcenicia aut Punica vox Cutzupitarum
ijiijnibus, etc.J Siciliae, credo ; nam non est vicinior signiticationem obtineat, cui sit aliqua aflinitas cum
Jtaliae, Galliae et Hispaniae littoribus, quam aliae ur- appellatione M'jiit< nsium. In lingua autcm Hebraica,
bes maritireue Africae. qaam eamdem fuisse cum Phoenicia multis argumen-
Epist. 44, ubi multis narrat collationem suam cum tis constat, ajp kctsrh, aut, Syriaco more, *WB ket-
Fortunio Donatista, episcopo Tibursico, sic babet seph, a radice ajfp katsub, abscidit, signiticat abscis-
§ 11 : Dictum cst quod adhuc eos (Donatistas) nostri samcavernam. Sic Jonas, in oratione quae exstat cap.
(catbolici) persecuturi essent; nobisque dicibal videre se ii, ait vers. 7 se descendisse c~n *2>*pS 1'kitsbe

quales nos cssemus in illa perscculione prxbituros, harim in £ -; r/isiii; iptov, in scissuras montium ut ha-
:
,

utrum coriscnsuri csscmus sxvitix, an 7iullum com- bent LXX interpretes, quibus verbis intelligit pro-
modaturi conscnsum. Non malus conjector erat For- pheta profundas in radicibus montium speluncas.
tunius, ut manifestum est ex epistola 89 ad Festum, Itaque Cutzupitx signihcare possit homines qui spe-
octennio, et 93 ad Vincentium, decennio post scri- luncam adibant, quod egregie consentit cum eo quod
ptis, unde intelligere est gravem persecutionem in de Donatistis Roma; commorantibus habet Optatus
15
Donastistas concitatam fuisse, consentientibus episco- lib. ide Schismate Donatistarum
i Speluncam quam- :

pis catbolicis ; te male collegis resistente Augustino, dam foris a civitate cratibus sepserunt ubi ipso iempore
immemore eorum quae in hac collatione dixerat. Not conventiculum habere potuisscnt, unde Montenses ap-
dicebamus, inquit in proxime sequentibus verbis, pellati sunt.Hieronvmus etiam in Chron. ad annum
Deum videre corda nostra qux ipsi non possent et itlos Christi 356 a monte in quem conveniebant diclos Mon-
temere sibi adhuc ista metucrc, qux si contigcrint a tensesobservat. Sub tinem vero libri contra Lucife-
malis contingcre, quibus deteriores ipsi hubcnt; nec rianos, eosdem vocat Montcnscs seu Campatcs, aut
tamen ideo nos a catholica communione segregare de- Campitas ; ubi legerim Cutzupitx, nam campus et
quid fortc, nobis invitis, vel etiam, si valueri-
bere, si mons plane sunt opposita. Simili de causa, Eunomia-
mus, contradicentibus factum fuerit, cum tolcrantvun ni, teste Theodoreto Haereticarum Fabular. lib. iv,

pacificam didicerimus, dicente Apostolo : suflVrentes dicti sunt Troglodytx aut Troglitx, <M h bJnc Xsvfo-

invicem in dilectione, studentes servare unitatem votioouc fi; suvdSouc icoiouu.evot, quod in domibus oc-
spiritus in vinculo pacis. Si ita vere animatus fuit cultis conventus suos celebrarent : nempe ,
£~o •*
Augustinus eo tempore, nimis facile in contrariam
tpwYXuJv, a cavernis. Igitur Scototopitx a Joan. Bapti-

sententiam abiit, ejusque collegarum alius fuerat, ut c sta Cotelerio licti, meri sunt tenebriones, quos in
docet epist. 89 et 93, animus. Est tamen cur quis tenebras unde prodierunt, amandamus. Non magis
dubitet an ex animi sententia loqueretur Augustinus, audiendi sunt qui ex Hieronyrao volunt legi Campi-
an vero more oratorum, prout preesens causa postu- tas; quod tamen vir eruditus Lud. Ellies du Pin, in
labat neque enim
; ignorabatab imperatoribus, Theo- notis ad locum Optati, niirum in modura concinere
dosio praesertim et liliis ante annum 398, quo scripta putat Optato, qui dicit eos foris a ci>;itate speluncam
esthaec Epistola it, latas multas leges, quibus ma- quamdam hincenim a?que Campitas
cratibus sepiisse ;

gistratus jubebantur persequi heereticos contiscatio- ac Montenses dici potuisse. Sed Gallico quidem ser-
nibus locorum, in quae convenerant, mulctis decem mone, qui sunt extra urbes dicuntur esse aux l

librarum auri, in singulos sacerdotes haereticos, ex- champs Latine ruri aul in agris non in campis, qui
; ;
>

siliis, fustibus, etc. Malos harum legum auctores aut planitiem signiQcant, non rus. Video Gallos nostros
ministros dicere serio ausus non fuisset Augustinus. interdum aftinitate linguae suae cum Latina decipi. Sic
Caeterum hic notandum Pelagium fuisse in
obiter in hac eadem voce erravit vir ingeniosus Robertus

sententia Donatistarum, ut liquet ex ejus Comment. Arnaldus Andilliacus, qui Josrphum Gallice vertit
in cap. iv epist ad Galatas, ad haec verba : Qui se- cum enim videret vocari u^r* ~to:ov, tractum ad
1)
rundum carnem natus erat persequcbatur eum qui se- Jordanem situm, a Latinis interpretibus magnum cam-
citndum Spiritum. pum, vertit le grand champ, cum debuisset vertrre \a
Ibid., | 13 Majorem ccelicolarum.] De ccelicolis, grande campagne, vel la grawlr plaine.
deque boc loco Augustini multis egit Jacobus Go- Epist. 71, § i. Perdtavm rrit, si tua inhrprrtath>

thofredus ad leg, 19, tit 8, lib. xvi codicis Theodo- per multas ecclcsias frcquentius ca>prrit lcctitari, quod a
siani, quem adire lectores poterunt. Invidiosa eorum Grxcis ecclcsiis Latinx ecckskv dissonabunt; maxime
descriptio, conjunctioque nunc cum Judaeis, nunc cum quia facile contradictor convincitur, Grxco prolato li-

Donatistis, obstant quominus intelligamus quid sen- bro, id rst lingux r.otissimx.} Non tanti erat omnes
serint. Ecclesiaseadem versione uti, ut proptrrea vitiosa in
Epist. 53, § 2. J» urhv Roma Monteufcffll, vel Cut- ntenram uterentur ; nec peperisset diversit.^ quid-
ztiprfarum voiabulum propagaioU. i
CUDQ QflBC sit lectio ipiara incominodi, quia, ut iliximus ad epist. -.'8, con-
plerorumque niss. codd. bic et in libro de Unitate sensus semperin sumraa rei futurus erat. Hodie vide-
Ecclesiae, cap. 3, satisque constet cognomen hoc Do- mus eos Cbristianos qui vernaculis \ prsionibus utun-
natistarum, m-quc Graecum esse, neque Latinum, tur, quamvissint diversoe, propterea inter se minime
credibilc est ab Afris impoMtum iis fbisse. lifilur, .m digladiari nen eonun dtwenius non o\ variptatr
;
 19 VARIORRM EXERCITATONES 1N S. AUGUSTINUM OPERA. 250

ersionum, sed ex diversis interpretationibus eoruni- A rum est. Ac sane a duobus propemodum soeculis,

em verborum oritur. Prceterea, Augustini eetate, experli sunt Cbristiani multo satius esse, neglecta
lagna varietas erat Latinorum codicum apud Lalinos auctoritate imperitorum interpretum (quantaevis fue-
t Graecorum apud Gra?cos, qua1 nulluin tamen pro- riut fama?), ipsos fontes adireet linguoelL'braica? pro-

ebat offendiculum, cum omnes scirent lieri vix po- pterea sibi peritiam comparare ;
quod feliciter patri-
risse, ut longinquitate temporum etimperitia aut bus nostris cessit, nec, ut spero, huic oetati infeli-
scitantia librariorum, menda iu Groecos codices non cius cedet.
"reperent : in Latinos vero, proeter ejusmodi meii- Ibid. Huc acccdit, quia etiam consulti Hebrxi pos-
l, varietales ortas ex vario judicio eorum qui Groeca sunt aliud respondere, ut tu solus necessarius videaris
ertere aggressi erant. Hoc non diflitetur Augusti- qui vtiarnipsos possis convincere ; sed tamen, quo ju-
us epist. 71, § 6. Ideoque contradictor paulo perti- dicc mirum srpotuerisinvcnire.] Hoec demum est mera
acior non tam facile convinci poterat, quam hic invidia.Quidui vero Poeni tui, Augustine, linguam
arrat Augustiuus, prolato Greco LXX interpretum Hebraicam addiscebant, ut Judoeis amplius non indi-
odice. Sed adiri poterat alii Grseei iuterpretes, qui gercnt, ne ad solumHieronymumessetconfugiendum?
on tantum ad intelligeuda Hebraica, sed et Groeca At hocdifficillimum erat. Non difticilius quam fuit
B
XX interpretum verba, magno usui esse poterant. Patrum nostrorum memoria, imo vero multo facilius
Ibid. Quisquis autan in co quod ex Hcbrseo transla- et Afris et Syris et Arabibus Christianis, quorum lin-
tm est, aliquo pcrmotus fuerit et falsi crimen
insolito guae affines Hebraicae fuerunt cum proesertim habe-
;

ntenderit, vix aut unquam ad Hcbraea tcstimonia pcr. rent Hexapla Origenis. Verum, ne quid dissimulem,
enietur, quibas defendatur objectum.] Culpa scilicet multo facilius fuit eo tempore ut hoc nostro apud im-
orum qui volebant videri egregii interpretes Scriptu- peritam plebem declamitare.
arum, quas non intelligebant, cum ex sola versione Ibid. § 5. Nam quidam frater noster episcopus, cum
a?pe obscura et vitiosa penderent. Cur non dabant lectitari instituisset in ecclesia cui prseest interprctatio-

iperam studio lingua? Hebraica?, praesertim in Africa, nem tuam, movit quiddam longe aliter abs te positum,
lbi lingua? Punica? cognitio iis viam muniebat ad apud Jonam prophetam, quam erat omnium scnsibus
lebraicum, quam ei aflinem esse probe notant, et memoriaeque inveteratum, et tot setatum successionibus
mam proinde multo felicius quam Hieronymus didi- decantatum. Factus est tantus tumultus in plebe, maxi-
:issent, nisi eis mens leeva fuisset ? Prseterea ex col • me Grsecis arguentibus et inclamantibus calumniam
atione versionum Aquilae, Symmacbi e.t Theodotio- falsitatis,ut cogeretur episcopus(ea quippe civitas erat)
lis, facile Hierouymiana aperitis defendi poterat ; ab q Juddeorum testimonium flagitare.] Atqui minime opus
imperitis vero nihil recte, hac in re, tieri poterat. erat, sed tantum consulendi fuerunt alii Grseci inter-
Ibid. Quod si etiam perventum fuerit, tot Latinas et pretes et cum Hieronymiana versione conferendi.
Sraecas auctoritates damnari quis ferat ?] Hinc, nimi- Prseterea quid ad summam prophetiae Jonae faciebat
T
rum, illse lacrymx. N am si semel statuas Jversioni vox tVJW3 kikajon, seu cucurbita cum LXX interpre-
LXX lnterpretum non posse per omnia credi, et vitia tibus, seu hedera cum Hieronymo verteretur? Quidni
inesse quid tiet fama tot ecclesiasticorum oratorum
;
potuitvario modo ea vocula verti, cum tot alia?. multo
fJrsecorum et Latinorum, qui de locis perperam in- majoris momenti non una ratione, sine offensione
tellectis tam copiose scripserunt ? Nempe dicendum plebis, expliearentur ? Episcopi fuit, conscenso sug-
srit eos imprudenter fecisse, cum aggressi erant in- gesto, heec suam plebem docere.
terpretari quod probe intelligere non poterant, ne- Ibid. Utrum autem an malitia, hoc
illi imperitia,
glecto arcbetvporum studio. At censoria nota, in- esse in Hebraeis codicibus responderunt,
quod et Grseci
quies, obscurabuntur maxima Orientis et Occidentis et Latini habebant atquedicebant. Quid plura? Coactus

lumina. Obscurentur sane, potius quam eorum causa est homo velut mendositatem corrigere, volens, post
falsa defendere aggrediamur; non enim agitur de magnum periculum, non remanere sine plebe.] Consuli,
exisiimatione virorum ecclesiasticorum, sed de inve- " utdixi, debuerant Greeci alii interpretes, qui habe-
nienda veritate, quae est fama? omnium mortalium bant y.:<776i id est, hedera, ut docet Hieronyraus ad
anteferenda, imo hic unice spectanda. Quia viri cele- Jonaecap. iv, quamvisfateatur nou esseaptam vocem ;

bres aliquid defenderunt quod falsum est, an ideo nam \VVflp kikajon est almd plantae genus cujus Lati-
verum hoc vocabimus? An investigationem veri omit- num nomen nullum erat. Itaque Hieronymus pro eo
temus, ne forte eo invento cujuspiam fama minuatur? nomen usurpavit quod Latini intelligere poterant.
Si ita se gessissent omnes Judaei, si ita ethinci, qui- Mala sane fuisset Afra plebs, quae tantilla de causa
bas Evaugelium nuntiarunt apostoli, nemo unquam episcopum suum deserere parata fuit ; sed videtur
Evangelio credidisset. Si quae pravaconsue.tudo ino- probe olfecit Hieronymus, fabella Punica,
esse, ut
levisset, nunquam posset emendari ; nunquam enim qua hominem terrere voluit Hipponensis episcopus.
desunt viricelebres qui eam secuti sint. In admiai- Ipsum Hieronymum adi, epislola hujus voluminis 7i5.
stratione reipublicte varia feruntur, propter utilita- Epist. 78 narrat Augustinus, cum accusatio esset
tatem praesentem, etiam iniqua et falsa pro veris ja- obscura, misisse se accusatorem et reum Nolam, ad
ctantur sed in iis qua? ad religionem pertinent, sola
; sepulcrum S. Felicis, ut veritas, ejus ope, cogno-
verita? quoerenda atque id tantum expedit quod ve- sceretur ; tuni subdit : Jfam et nos novimus Mcdiola-
2oi SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.
ni, apud memoriam sanctnrum, ubi mirabiliter et terri- ^ nostri viribus ayyrcgari. Quod si id possessorem (quip-
bilitf.r d.rmones confitentur, furem qu> iinlnin qiii ad pe clanculum ycstum) iynorasse constitcrit, condu
ntm locum n n< nit ut falsum jurundo deciperet, com- rem cjusfwuli, si iiujniuus est, decem auri Ubras fisco
pidsum fuisse confitcri furtum et quod abstuterat red- nostro inferre prsfdpimus, si serviU fmce dtseendems,
den i
nunquidnon et Africa tanctorwm martyrum cor- paupertati tui peenam damm, ae oiUtate contimnit, cx-
poribus plena cst ? Et tamcn nusquam htc scimus tulia tusfustibus deportatiom damnabitur.
fieri.At non minora erant quae dicebantur fieri a S. Epist. 94 , S B. Postridu nostris ad imponendum
Stephano Calama? et Hippone-Regio, ulliquet ex enu- mctum, quod oidebatur apud Acta diceri polm-
]> r>litis
meratione miraculorum qua? exstat lib. xxu de Civi- tibus,pubHcajuva negata tunt. Nimirum, in singulis
tate Dei, cap. 8. Quidni etiam furta ibi retegebantur, urbihus commentarii scrihebantur rerum paulo ma-
aut alia occulta crimina?
Respondet Augustinus :
joris momenti quae quotidie in iis gerebaator, qnj
Sicut enim quod Apostolus dicit: Nonoranes sanctihs.- postea ad proconsules aut imperatores mittebantur.
bent dona curationum, nec omnes babent dijudica- Si quis ergo publice quidpiam contestatum cuperet,
tionem Spirituum: ita nec in omnibus memoriis sancto- adibat Ofticium publicum, ut ab eo verba ejus exci-
rumistafierivoluitillequidividitpropriaunicuiqueprout d perentur quo fidem facerent. Vide epist. 3.'i, 1 1, ct
rult.Atqu s credat postmortem sanctorumeamdem di- epist 03, § f2.
visionem obtinere? Quis putet hic cacodaemonas reli- Epist. 93, §2. Si quisquam inimicum suum pei
quiis martyrislerritos, illic sinecommotione fuisse?Ne losis febribus phrencticum factum currere viderct in
quid mentiar, quanta mihi facta estfidesde miraculis prxceps, nonnc tum potius malum pro malo i

Christi apostolorum, qua? omnia veritatis indicia co- si cum sic currere permitti r> t. >/uam si r lum
mitantur ; tanta est de recentioribus diffidentia, cum liyandumque curar> ? Hac epislola, copiosissime
t

pra?sertim superslitioni et lucro mul to magis quam vera? probareaggreditur Hijiponensis episcopus licitam esse
virtuti propagandae, ea serviisse videam. Augustinus persecutionem ad eos quos in errore versari putan
ipse libro de Vera Religioue, § 47, rariora sua a?tate ad veritatis professionem adducendos. Qua ejus opi-
miracula fuisse non diffitetur. Scio hocab illo retracta- nione cum multi abusi fuerint et etiamnum hodie
tum, sed minor qui potuerit anteainre notissima falli; abutantur, non erit, ut opinor, inutile ostendere Au-
non miror ad convincendos ethnicos, Donatistas et gustinum graviter lioc in negotio errasse, et a vera
alios Haereticos miracula jactata, quae multo plura sententia in deteriorem abiisse ;
quamvis cxteroqui
fuerunt et insigniora, si vere contigissent, quam mi- schisma ac pertinaciam Donatistarum nequaquam
racula Christi et apostolorum, adeo ut nulla ratione C probemus. Igitur potissima qua^que ejus argumenta
dici potuissent rarius lieri quam antea. Sunt et aliee ad examen revocabimus, prout ordine nobis occur-
rationes suspicandi, quas in brevibus notis non affe- rcnt. Ad primum quidem quod attinet, comparatio
ram. Vide qua? diximus ad Confess. lib. vn, § 16. ex phrenetico deducta nullius est ponderis. Phrene-
Epist. 89, § 2,postquam dixit martyres veros non ticienim sine ullo dubio suntphrenetici, et societatem
fieri pcena sed causa, addit : Et hoc quidem adversus civilem plane perturbant. Itaque leges civiles eos co-
eos diccrem, quos sola caliyo hxretici erroris involveret, erceri patiuntur et jubent, donec curati pristinam
pro quo saciilcyio pctmas diynissimas luerent, nec ta- valetudinem recuperarint. At in controversiis de re-
mcn ulla qucmquam violenta insania Ixdere auderent. ligione, in quibus saepe videas contrarias partes vir-
Adversus autem istos quid dicam, quorum tam perni- tutum Christianarum a?que studiosas legibusque civi-
vel damnorum terrore coercetur, rcl
ciosa perversitas, libus pariter obsequentes res non est neque adeo ;

quam ubique diffusa sit Ecclesia, sicut

docetur exsilio, manifesta, ut altera? partes alterarum homines phre-
futura prxdicta est, quam malunt oppuynare quam neticoruiii loco habere queant; nec in tantis affecti-

aynoscere ?] At scelera illa circumcellionum ad quae bns quanti hic deprehenduntur, alii aliorura judices
respicit Augustinus, nihil ad rem faciunt, neque enim esse possunt. Multitudo aut potentia, quae sibi jus
propter illa scelera pcenas dabant, sed propter schis- judicandi vi arrogare soleut, huc nihil faciunt, cum
ma, ut ipse fatetur, utque ex legihus Honorii contra veritatera penes plerosque et potentusimM fore nus-
Donatistas constat, qua? exstant lih. xvi codicis Theo- quam promiserit Deus. Ac sane contrarium statuito,
dosiani, ubi ut huTetici, nonutfacinorosi damnanlur. videbis te contra te ipsum judicasse, si tempora mu-
Quamam autem essent pcrnx diynissimx, aut pa-na tentur; ut COBtigil pralo post in Africa, ubi Vandali
debita, ut loquitur Honorius leg. 29, tit. :;, lib. \\i Ariani, et in Italia. ubi Gotbi, eidem liaeresi addicti,

codicis Theodosiani, docet Augustinus in epist. ad longe potentiores fuerunt. Si ad ea usque tempora
Ronifacium, quae est 185, sed plenius expressa est ea vitam produxisset Angustinos, fidissetqne a Vanda-
poena in legeTheodosii contra omnes hn?reticos, qna lis Arianis male haberi catholicos Afros, quasi imp

est2I, tit. .'i, lib. xvi cod. Theod. ln bmretiei» >rro- ac pkrenetieos, facile sensisset se perieolaaa ratioci-
rihus, ait Theodosius, una cuni liliis, ea lege lata natione esso iisuin oontra Donatistaa, et deano •

anno 3'.i2, quoecunqm eonsttterii >>l ordinasse eun\ pi-sct defendere sententiam qnam pra affeeta retre-

velsusa tttm of/Mum clericorum, denie Ubrit ami ci- etarat. Nam fraatra rapoaniastl i mis partibns »ari-
ritim mulctandos 8M< centemus; loOUm smir in quo tatem stare, uti faciebant Donatistss, oeg a eaaw B04
vetita tentantur, n conniventia domini patuerit, f.
Ariani ; et enm judiees iu hac -u . .-.mh. luiii
 !

153 VARIORI.M EXERCITATIONES IN S. AUGISTIM OPERA. :•:.!

o se gessissent, quasi cum pertinace haretico, ex- A Itaque non erat cur Augustiuus vexatorum amorem
>robrassentque ei omnes vexationes quas Ariani a erga fratres compararet cum amore divino iu huma-
atholicis passi erant : quemadmodum hic Donatistia num genus.
xprobrat Circumcellionum furores. infelieia argu- Ibid., 5 ;i. Putas ncmincm dcbcre cogi ad justitiam,
nenta, qua? paulo post mera sophismata facta sunt eum kgas patremfamilias dixisse eervia i Quoscumque
) rationes imprudentes ac fallaces, qiuc errori seque inveneritis rnm lcgas ctiam ipsum
cogite iutrare :

tatrocinabantar ac veritati! prtmo Saulum postea Paultim, ad cognosccndam et

Ibid. si tibi possem ostendere c.r ipsis Cvreum tnwndam icritatcm, magna uiolmtia Christi cugcntis,
ionibus. qvam multos jam catholicos mani/cstos habca- esse compulsum, etc. J Autequam coactionem, de qua

mm damnantes suam pristinam vitam ! etc. ] At quis sermo est Luc. xiv, >;>, interpretaretur Augustiuus,
redat homines fadnorosos nonrationibus, quas sem- de vi illata legibus et pcenis, cogitare debebat para-
icr spreverant antequam vis admoveretur, sed pcenis bolam illic a Cliristo tradi iu qua hoc jubetur servus.
subito adductos ad id prohtcndum quod damnarant, qui frustra vocaverat convivas antea invitatos, et qui
ta esse mutatos animo, non vero potentioribus parli- libernme sese venturos negarant neque b&>c pars ;

jus ore gratiticatos? Valde credulum esse oportet, parabolu? contra ipsum urgeretur. Augustinus enim
%

B Ecclesiatn catholicam cogi,

jui verbis metu extortis tam facile tidem habet. Sed volebat omnes vocatos ad
satis habebant vexatores Afri partes Donastistarum cum in parabola mendici, duntaxat, claudi et caeci
aftlixi>5e. nec multum curabaut an eorum 'animos cogantur, praetermissis aliis. An Augu-
putabat
rere sanassent, si modo corpora obnoxia haberent. stinus ea coactione signiticari impositionem pcenarum
Pra-terea similia jactare poterant Ariani, postquam quales ex lege Theodosii ad epist. 89 protulimusV
aliquandiu catholicos male habuerant : nam multos An sic hominesad convivium venire coguntur? Quis
ex inhrmioribus aut nequioribus adducebant terrore nescit eos cogi dici qui precibus adiguntur? Sic
suppliciorum ad abjurandam synodum Nicaenam. Sic Lotus Gen. xix, 3 dicitur xaxa6iaaaa6ai, cocqisse an-
tiebat utoptimi quique qui contra animi conscientiam gelos ut apud se pernoctareut. Sic Matth, xiv, 22, et

agere et loqui detrectabant, atque propterea laudan- Marc. vi, 45, Jesus scribitur avaY*airai coegisse dis-

di, licet caeteroquin in errore versarentur, erant, pes- cipulos navigium ingredi. Sic Luc. xxiv, 29, disci-
sime mulctarentur ; et contra ut levissimi quique ac puli duo Emmauntem euntes dicuntur Jesum itapa-

dissimulatores callidissimi laudes et a catholicis et ah 6'.aaas8ai, coegisse ut secum ccenaret. Sic Gal. n, 24,
Arianis referrent. exprobrasse se dicit Paulus Petro quod gentiles co-
Ibid , S 3. non docerentur, improba C geret (utitur verbo dv«"puH£iv,) judaizare. In hisce
Siterrerentur et

quasi dominatio videretur. Rursus si docerentur et non omnibus, nulla vis adhibita, sed tantum preces, au-
terrerentur, vetustate consuetudinis obdurati, ad capes- ctoritas, exemplum, sine ullis pcenis et sic solemus ;

sendam viam salutis pigrius moverentur, etc. ] Sed ter- in omnibus ferme linguis loqui. Ad vocationem vero
ror conjunctus doctrina? eam vehementer suspectam Sauli quod attinet, quae cceleste miraculum est, si-

facit; quippe quam putant homines, nisi vi et aucto- miles artes adhibere si potuisset ad convertendos Do-
ritate fulciretur, sponte sua collapsuram, nec terrore natistas, nihil erat cur eum hic confutaremus, et
legum uti, nisi quia lumine veritatis sibi hominum omnem pervicaciam facile vicisset. Sed cum divinis
animosconciliarenequit. Haec quae dicimus Arianisob- miraculis conferri vim a militibus lictoribusve ma-
jecisset Augustinus, si paulo diutiusvixisset ;
quando gistratuum allatam et quia Deus miracula interdum
;

eos vidisset iisdem argumentis uti contra catholicos. adhibuit ad homines convincendos, hinc colligi ideo
editum est non in exem-
Ibid. § 4. Quis nos (male licitum esse vi uti, non patimur sine aliqua indigna-
amare quam Deus ? Et
plari Parisiensi) potest amplius tione, Quid enim hisce dissimilius? Si Augustinus
tamen nos non solum docere suaviter, verum etiam sa- ipse ad Vandalicas persecutiones vitam produxisset,
lubriter terrere, non cessat. Diligamus etiam inimicos et sic eas defendi audivisset ab Arianis, vix tempe-
nostros, quia hoc justum est et hoc prxcipit Deus, ut si- rare potuisset quin exclamaret eos blasphemare qui
mus fiiii Patris nostri, qui in coelis est, qui facit solem talia compararent.
suum oriri super bonos et malos, et pluit super justos Ibid., § 6. Cum legamus ancillam et fUium ejus a
et injustos. Sed sicut ista dona ejus laudamus, ita Sara passos graves molestias, Paulus tamen apostolus
etiam flagella ejus in eos quos diligit cogitemus. ] Ne dicit quod ab Ismaele persecutionem sit passus Isaac,
jam repetam hoc quoque esse anceps auxilium quo sed sicut tunc, inquit ille qui erat secundum car-
Ariani a?que uti poterant in catholieos, quis homo au- nem persequebatur eum qui erat secundum Spiri-
deat sibi jus in ejusdem naturae participes idem ac tum : ita et nunc ; ut qui possunt intelligant magis
Deus arrogare, nisi qui se hominem esse sit oblitus ? Ecclesiam catholicam persecutionem pati superbia et

Quis enim ignorat aliud plane jus esse Creatoris in impietate carnalium, quos temporalibus molestiis atque
creaturas, aliud creaturarum in se mvicem, aliam- terroribus emendare conatur. Verum quidem est Ha-
que Dei ac hominum affectionem? Deus summus est, garam male habitam a Sara, sed eo hic non respicit

jure creationis, dominus humani generis, idemque Paulus, verum ad Ismaelis actionem cum Isaaco pro-
judex omnis erroris et affectus expers homines vero : tervius ludentis, vocat persecutionem, quamque
quam
conservi, erroribusque et pravis affectibus obnoxii. confert cum perseculione qiiam Christiani patiebantur
 ;

255 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 286

a Judaeis; et quae non quod viderent A scleratis hominibus, in moliminibus Ecclesiastico-
eral sita in eo
Jndaeos superbos esse ac (quod nemo,
pervicaces rum, qui concitabant magistratus in miseros Dona-
nisi Pcenus rlietor, pcrscc utiom m vocarit), sed in eo tistas?Pudet immorari confutandis ejnsmodi ratio-
quod ab iis omni molestiarum et pcenarum genere cinationibus, quoe ne logicae quidom timnibus hodie
afticerentur. Absurdnm est conferri basce porsecu- condonarentur. Sed ut concedam haec posse conferri,
tiones, quas tempore Pauli Christiani ferebant, cum an qnisquam intor Afros fuit tam perfrictae frontis,
afTcctione animi episcoporum etcaeterorum clericorum ut auderet postulare ab infelicibus Donalistis ut cre-
Afrorum, qua apgre patiebantur sibi contradici a Do- derent catbolicos tam bene erga eos quos vexabant
nalistis. Quis terat eum persecutionem dici pati, cni affectos, quam erat Deus erga homines cum Filium
dolet quod non dominetur aliis, aeque ac miseros qui suum vexationibus traderet, ut genus bumanum ser-
facultatibus omnibus spoliantur, in exsilium mittun- varet ? Deus certe ex nostra salute nihil lucrabatur ;

tur, fustibus caedunlur, imo et occiduntur, nam boc sed Afri episcopi auctoritate, dignitate atque opibus
factum liquet ex epistola 100 in qua Augustinus in- eo majores erant, quo
greges eorum numerosiores
tercedit ue amplius (iat? Illudebat sane miseris non ultima causa harum vexationum
Hip- fiebant, quoe.
ponensis rhetor, quia sentiebat omnia impune a se fuisse videtur. At rbetor noster non tantum veri,
B
in illos potuisse dici; sed si Ariani superiores ita sed ne verisimilis quidem ullam rationem habet;
locuti esseut adversus catholicos, an non hi co'lum nec cpus erat, cum hisce argutiis minime cessuros
terrae. miscuissent? Praetereaquod primum dici opor- mulctae, carceres, exsilia, mors manerent.
tuit, hic et ubique statuit atque assurnit pro comperto Ibid., § 8. Si semper es^ t laudabile persecutionem
Auguslinus quod in controversia erat positum ; suam, pati, sufficetet Domino diccrc : Beati qui persecutio-
nimirum, Ecclesiam unam, exlusis Donati-
fuisse nem paliuntur, nec adderet, propter justitiam. ] At
stis, Christi Ecclesiam. Non equidem probo Donati- Donatistae partes suas catholicis non praeferebant
starum schisma, sed cum illis disceptanti absu-dum duntaxat, quia persccutioncm patii bantur, sed quia,
fuit perpotno id assumere quod praefracte negabant ut quidem putabant, hoc liebat justitix, hoc est, vir-
utque intelligas quam sit iniquum, pone loco Aiimis- tutis causa ;
quod nollent id faccre quod sibi illici-
tini Arianos et fac eos similia dicentes ; tum vero tum esse ac Deo displicere credebant. Ea est sane
videbis Arianis idem objectum iri quod Donatistae animi atlectio laudanda, etiam in errantibos : ut con-
Augustino objiciebant. Qua?nam autem haee est ex . quiab invitis extorquent ut idfaciant,
tra vituperandi
Cum res mese supcriores erunt, tum mihi de jequitate metu suppliciorum, quod illicitum esse putant quam- ,•

et veritate caussc mex judicium, frustra rcclamantibus C vis enim quod inviti faciunt natura sua rectum esset,

advcrsariis, altribuitor si numero et auctoritate vin-

; Deo non posset non displicere, qui non vultore dun-
car, advcrsariis mcis idcm faccre quod fcci ne liceto ? taxat coli, sed potissimum animo, nec ab invitis
Quid fingi potest iniquius? Eo tamen tendunt plerae- quidquam accipit.
que omnes ratiocinationes Angustini, et praesertim Ibid. ltem si srmper esset lulpnhile persecutionem
sequentes, quas non exscribam. facere, non scriptum essi t insanctil Libris Detrahen- :

Ibid., § 7. Aspice etiam tempora Novi Tcstamenti, tem proximo suo occulte, hunc persequebar ali- ;

quando jam ipsa mansuetudo caritatis non solum in quando enjo ct qui cum patitur injustus est, rt <jui cam
corde crat servanda, verum etiam in luce monstranda, far.it justus est. Verum non hic de quavis persecu-
quando Pctri gladius in vaginam revocatur a Christo, tione, hoc est, quibusvis pcenis agitur , sed de ea tan-
et ostcnditur non debuisse de vagina eximi, ncc pro tum quae Ut propter dogmata, non propter delicta
Christo. ] Si quis his lectis ulterius non pergeret, fa- quibus perturbatur societas civilis, et de quibus non
cile crederet haec esse verba Donatistae ostendentis ex religiosis, sed ex civilibus legibus poenae sumi
illicilas esse pcenas temporales in rebus ad religio- possunt. In loco psalmi c, '', est quidem in versione
nem pertinentibus, quod sint indoli atque ingenio do- L\X interpreinm IBIwmv, persequekart sed ut jam
I)
ctrinae evangelicae plane contrariae. At hinc consecta- recte eos vertisse statuamus, non est hic sermo de
rium prorsus diversum deducit. Nempe vult inde dogmate controverso, sed de calumnia, hoc est, de
colligi, ut Deus Pater tradidit Filium suum supplicio peccato. quod qui committit peccatum esse difQteri
crucis, nec tamen minus est misericors: sic nec Ec- non potest. Hex David eo in loro Deo pollicetur se
clesiae Africanae crudelitatis notam inuri posse, quod daturum operam ut omnes calumniatoresaconspectu
Donatistas lictoribus plectendos traderet nam spec- ;suoejioiat: Ditrnhnitiin, mqiiit clam proximo suo,
taudum bic esse animum tradentium, qui ad emen- tollaiii, rlatum oculis «/ lastum animo nom feram. Quid

dationem traditorum tendebat. Igitur quamvis ca- heec faciunt ad perseentionem hominum dognttta
tholict non aliter se gererent ac persecutores, eos quoepiam bona tulc amplexoriim, nec capteroqui de-
tamen non esse illicitoe persecutionis incusandos. teriorum morum. quam sunt reliqui cives? BoecilM
Discamus, inquit, frati r, >n siinilitwlinc opirutmlis- est Scripturam, ut decet, interpretari, u tcmcrc
cemerc animos operanttum, nee datuit otMUi eubim- arripere vocabulum malc intellectnm, ut videaris
niinnur, rt hiinvolos pro noccntihus acruscmus. At pri- aliquid dicere, cum revera nibil dii

mum quid simile est actioni Dei patientis volentom Ibid, Orridi runt impii prophrlas ; occidcrunt unpiOS
Filium suum occidi, in salutem hnmani generis, a rt prophet». Qnosnem proplei niei opinionc
 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUCUSITM OPERA. 258
ideriut prophetae, debuisset dicere Augustiuus; uum A niirari non possum qni Augustinus tam futilibus ra-
quos occiderint propter male Eacta, 82 lege ipsa tioiubus ad persecutioaem probandam ac laudandam
losis uiorte plecteuda, hoo nihil facit ad Donatistas, addnci potueiit, nec viderit eam cum caritale Chri-
ut alios siimliter errantes, Preeterea ostendendum stiana cousistere uullo modo posse. Allectu, ut puto,
quidquid fecerunt prophetse id licitam esse
nisset obceecatus est.
ub Novo Testameuto, nam hoc perneg.it Christus Ibid., S !"• IHs ergo exemplis a collcgis meis pro-
lisertissimis verbis Luc. ix, 56, nec quem- positis aessi, Nam inea primitns sententia non crat,
[u.ini legilms a Chiisto latis solvere potest Augu- nisi neminem ad unitatem Christi esse cogendum, vcrbo
tini auctoritas. Flagellaverunt, inquit, Judxi Chri- esse ugendum, disputatime pitgnnndum, rationc vin-
tum, Judxos flageUavit Qoasivero Bagel-
et Christus. vtndttm, ne fietos catkolicos haberemus cjuos apcrtos
atio illa qua Christus pecudes potius quam homines hxrtticos novcramus. J
Ut Augustinus norat ex rheto-
>jeeit e templo, possit conferri cum crudeli llagella- riea instilutione,id dicere pro temporibus, quod causa?
ione quam Christus passus est a Romanis Judseis gra- postulabant : ita etiam pro temporibus videtur sen-
ntibas Aut Augustinus valde spernabat ingenia
'
sisse.Quis enim dubitat quin, si Ecclesia? Africana?
,K>n itistarum, quibus se ejusmodi ratioeiuationibusos a persecutione abhorruiaseut et petiisseut ab Hono-
•bstruere posse sperabat
B rio ut abrogarentur leges contra Donatistas, contra-
aut multo majorem tidu-
;

i.iui habuit in edictis Honorii quam iu pondere ra- riam causam copiose peroraturus fuisset? Ego sane
ionum. Sic quoque pergit Traditi sunt apostoH ab nullo modo dubito quin si illum apud Vandalos vexata?
:

lomimbus potestati humanx, tradiderunt et apostoli ab Arianis Ecclesia? Africanae causam dicere opor-
lomtnes potestati Satanx. Tu quoque tradidisses Do- tuisset, contrariis plane usus tsset argumentis, qua-
latistis, si potuisses, potestati Satanae; sed quia lia oliai apud ethnicos adhibuerant, cum
Christiani
;uin dicto audienten non habuisti, lictoribus trade- ab iis male haberentur. Hic enim Augustinus an res
jas ; inler qna?. maximum est discrimen. Nam homo sit per se iniqua non expendit, sed tautum an utilis
lequam saepe iunocenteslictoribustradidit, nunquam videretur Ecclesiae Africanae ;
qualis utilitas nulla
rero Satana? : qui nemini paret nisi ei cui Deus eum fuisset, si forte Honorius favisset Donatistis.
iiibjicit, nec a Deo cuiquam subjicitur, nisi summae Sed hxc opinio mea (nempe, lictos catholicos
Ibid.
rirtutis viro et pjtestate edendorum miraculorum persecutione fierij non contradicentium verbis, sed de-
nsti ucto, monstrantium superabatur exemplis. Nam primo mihi
Ibid. § 9. Non invenitur exemplum, inquiebant Do- opponebatur civitas mea, quae cum tota esset in partc
Uatista?, in evangclicis et apostolicis Litteris, aliquid q Donati, ad unitatem catholicam timore legum impe-
tositum a regibus terrse pro Ecclesia contra inimicos rialium conversa est, quam nunc videmus ita hujus ve-
sub. Reponit Augustinus : Quis negat non inv>- strae animositatis perniciem detestari, ut in ea nunquam
niri? Sed nondum implebatw illa prophetia Etnunc,
: fuisse credatur. ] Facile quidem tieri potest ut adole-
reges, intelligite, erudimini quijudicatis terram, etc.J scentes et puellae sententiam vexatione rautent ; sed
Vult nimirum Augustinus Christum et apostolos uon difBcillimum est ut grandiores natu et perspicacioris
qsos brachio sa?culari, ut loquuntur, ad coercendos ingenii homines alieniores multo non liant a doctrina
ac plectendos inimicos Ecclesiae, quia nulli erant quae eis vi ingeritur. Itaque cum hi dicunt metu pce-
reges qui eis faverent. Quasi vero ea non fuerit na- narum se aliter sentire, propterea digni fide non sunt.
tiva indoles regni Christi, quod ipse testatur non At altera aetas, inquies, quae schisma non vidit, est-
esse hujus mundi, quamobrem legionibus minime de- que in catholicis placitis educata, haud aliter ea am-
fendebatur An non potuit Christus, sivoluisset, in-
! plectitur, quam si nullum unquam schisma fuisset.
gentem copiam Judaeorum ad arma vocare, ut se Non difliteor, sed contendo schismati finem imponi
tueretur contra inimicos, et quod viribus humanis vexationibus nonnisi inique atque inhumane posse,
deeral vi divina miraculorum perfacile supplere, si iisque artibus non modo schisma ex pertinacia aut
ita Deo visura fuisset? Idem de apostolis dixeris. D imperitia ortum, sed et omnem veritatis cognitionem
Ibid., § 11. Sic Rogatistas, qui schisma ab ipsis tolli ut liquet vel ipsius Africee exemplo, in qua ne
:

Donatistis fecerant, alloquitur : Mitiores quidem esse unus qnidem superest, a pluribus saeculis, Christia-
videmini, quia cum Circumcellionum immarassimis gre- nus. Nimirum, Muhammedanorum furor exstinxit illic
gibus non saevitis sed nulla bestia, si neminem vulne-
; religionem Christianam, similibus artibus iis quibus
ret, propterea mansueta dicitur, qmia dentes et ungues evulsum fuerat olim schisma Donatistarum. Igitur
non habet. Sxvire vos nolle dicitis, ego non posse arbi- non erat quod de eventu gloriaretur Auguslinus, qui
tror, etc ] Noo satis novimus Rogatistas, nec eorum omnium vexationum par est.

libros habemus, ut inlelligamus quomodo persecu- Ibid., § 18. His omnibus harum legum terror, quibus
tionem oppugnarent sed intelligimus facile immite
; promulgandis reges serviunt Domino in timore, itapro-
uoc et inhumanum esse responsum, valdeque alie- fuit, ut nunc alii dicant : Jam hoc volebamus, sed Deo
iium a mansuetudine quam prae se ferre solebat Au- gratias, qui nobis occasionem prxbuit jam jamque fa-
gustinus. Qui enim noverat eorura animos ? An non ciendi et dUationum morulas amputavit, etc. ] Ne re»
poterat Geri ut ex animo ab omni persecutione abhor- petam eos qui ita loquebantur indignos f uisse fide,
rerent? Facile sane hoc mihi persuadeo, qui satis dicam, ejusmodi sermones auditos, ubicunque vi su-
 :

259 SLPPLEMENTLM AD OPERA S. ALCLSTINI. 260

perior aliqua causa facta est, hominura, nempe, vi- A separatim rivens, id est altera anima, etc.) Nempe
ctoris favorem ambientium et paratorum quidvis fa- putabat Augustinus omnium hominum aaimos aliquo
cere et pa'i, ut facultatibus suis tranquille fruercn- modo in Adami animo fuisse, quia ex eo erant pro-
tur. Denique non capio qui ita ratiocinari posset Au- pagati. Vide de Libero Arbitrio lib. iii cap. 20, § 56.
gustinus, qui credebat homines ad Denm sola gratia Ila-c mira est opinio, ut et ratio qua quaestiones
interna, et electis solis concodenda converti, et ad Bonifacii solvit. Faciles esse oportuit qui in tahbus
vitam aeternam adduci. Quid enim mai;is alicnum a responsis acquieverunt.
gratia divina, quam mulctae, exsilia, aliaque suppli- Ibid., § 9. Si enim sacramenta qua7idam similitu-
cia? Quis dicere sustincat, qui modo pudore aliquo dinem earum rerum quarum sacramcnta sunt non ha-
teneatur, nec omnem religionis reverentiam exuerit, l> r< nt, omnino tacramenta non essent. Ex hac autun
irritam plane esse verbi divina pra?dicationem, ncc similitudinp plervmque etiam ipsarum rerum 7\omina
gratiam divinam cum ea conjungi, nisi accedat per- accipiunt. Sicut ergo seeundum qucmdam modum, sa-
secutio? Quod si divina gralia minime exspectet per- eramentum corporis Ckrieti oorpus ChrisUe*t\ sacra-
secutionem, ut animos hominum molliat, quid bac mc7\tum sa7iguinis Christi sanguis Christi est: ita
opus est, quando gratia divina sine persecutione con- sacranmitum fidei fides est.] De sacramento Eucha-
I!
vertit?At Donatistae, inquies, non audiebant ralio- ristia?, res difticilis non est intellectu; sed quis
nes catholicorum. nisi postquam metu in horum intelligat susceptorem infautis baptizandi, cum pro
ecclesias adducti sunt. Verum annon legebant No- infante responderet credo, hoc velle baptismum, :

vum Testamentum? An gratia divina conjuncta po- velsacramentum iidei suscipio? Quis non videt pri-
tius fuit cum dictis et scriptis Afrorum, quam cum mum formulam illam antiijuam baptismi esse insti-
verbo divino?Qui hrrc probe expendent facile intel- tutam in usum adultorum, qui soli primum baptis-
ligent afFectibus hic multo plus datum fuisse, quam mum suscipiebant, delnde translatam etiam ad i i-

cupiditati adducendi alios ad saniorem mentem, fantes? Satius fuisset novam horum causam instituere
episcoposque Afros ecclesias suas plebe refertiores, formulam ;
quod factum esset, ad tam coactas et
si

quaecunque tandem esset, cupiisse videre. Haec de veri absimiles rationes Augustinum confugere mi-
persecutione satis superque sunt. nime necesse fuisset.

Ibid., § 22. Historicus doctus magnum aliquid Epist. 100, § 1. Corrigi cos'cupimus, non necari; nec
invenisti. ] Historicus hic est w>Xufar»p, qui multa disciplina^n circa eos negligi volumus, 7iec suppliciis
novit. Vide not. ad lib. de Ord. n.cap. 12. Lege nempe Honorii data
quibusdigni sunt cxerce7-i.]

Ibid., § 35. Hoc genus Utterarum (libri Hilarii, C vni calend. Decembres anno 408 quae est 44, tit. 5 de
Cypriani et aliorum Patrum) ab auctoritate canonis Haereticis, lib. xvi codicis Theodosiani ad Donatum,
distinguendum est. Non enim sic leguntur tanquam ita supplicium exigendum de Donatistis praecipitur, illis
ex eis testimonium proferatw, ut contra sentire non enim et Judaeis memoratis : In eos igitur, inquit, qui
liccat, siculi forte aliter sapuerunt, quam teritas aliquid quod sit catholicae sectx contrarium, adversum-
postulat. ] Haec aureis litteris scribenda essent in que tmtavirint supplicium justx a/iimadversionis ex-
ironte operum singulorum Patrum, quap eduntur, ne promi prxcipimus. Ad quae verba, vide Jac. Gotho-
auctoritas eorum veritati praeferatur. Nos quoque fredum. Si distinctione adhibita, juberet HonoriiH
hoc jure erga ipsum Augustinum usi sumus, quod eos qui seditionem movissent justo, ex legibus Roma-
hominibus in homines minime afllatos perpetuo sit nis, judicio plecti ;
parci vero iis qui quiete vixissent.
necesse est. Similes cum ipsius Augustiui, tum alio- et sola opinione prava tenerentur, non esset cur
rum sententias collegit Edm. Albertinus, in Praef. eum vituperaremus. Dum enim publicae tranquillitati
libri de Eucharistia. consuluisset, humanitatis et imbecillitatis ingenii
Epistola 96, § 2. lUe humani, ut par erat, rationem habuisMt ^unc au-
quidrm Paulus postquam
episcopus factus cst, re^iuntiaturustem miscet ima summis, similesque de eirantibus ac
suis omnibus 7'ebus

propter immensum cumulum fiscalium debitorum, etc.] " de seditiosis poena sumi vult. Augustinus quoque
Confugerat ad episcopatum, quasi ad asylum, ne hic errantes cum sceleratis miscet, promiscue eos
propter debita in carcerem compingeretur. il.unii.it. et pariter pro iis ne occidantur intercedit.
Epist. 97, § 2. Noverint ini/nici Ecclesix leges illas Videtur esse aliqua prima fronte ea in re misericor-
qux de idolis confringcndis et hxreticis corrigrndis. dia ked vereor ne magis famam misericordiae cap- ;

vivo Stilicone, in Africam missx sunt, c.r vohmtatt tarent Alri quam eam virtutem ex animo colerent
imperctoris pUsaimi et ftdriissimi constitutas.] Nimi- cum quia, ut dixi, Donatistaa omnes eodem loco ha-
rum, cnm Honoriua mortalium esset inlirmissimus, bebant ; tum etiam quia, citra mortem, immanes
vehemenler timehant catholici ne forte ethnici ac erant leges Theodosii etfiliorum in miseros homines,
Donatista; aequiusquodpiam rescriptum impetrarent. qualis est quarta tit. 6, qua sancitur, inter alia, ut
Ilistoriam harum legum vide lib. vi Vita^ Augustini, qvuquft post hstc fiteri rebaptiiasn detectus, r
qua«. exstat tomo XI hujus editionis, et in ootia Jac. qui pnotncix prxsidct offcratur, tit f.irultatum iiHniiim
Gothofredi ad tit. ;>'
lil». xvi codicis Theodosiaui. publiiatiow MMktahtt , inopix pn/uim. quainpn
Epist. 98, S 1« Ww ex Ad nn traxit qvod taoraintMti tuu/n affifiatur, t.iptndat; item, ut ijui e supradictis
illius gratia solvcntur, qma nomlum crat anima iterare haptisma non timuerint, aut qui consentiendo
 VARIORl M EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 262

oc facinus propria hujus societatis perinissione non A sensum, comparantium scin<tipsos sibimctipsis (hoc est,
amnaverint, sciant ron SOflON tcstandi sibi, vcrum ut vuletur, de aliorum anirno judiciuin e.x suo aiiiiiio
icendi aliquid sub specie donationii vcl agitando- ferentes non divitia» dimisisse, sed ad divitias videor
im coutraetuum pmrpttuum copiam denegatam,
in 0( nisse, Vxxenim oigesimaparticularet meapaterna exi-
mentis errorem revertndo adoersut rectam stimar%pote8t, m cemparationeprsediorumeoeleaiaB, qux
im consilio emendatio correxerit. Quanta calamitatfl nuncut dominus exietimor possidere. Nolim male de
Mcerent Donatistas ejusmodi leges exsecutioni man- cnjusquam animo mihi ignoto judicare, sed non pos-
atae, quae aliis legibus diligentissime prsecipitnr, sum non hinc observare, es mutalione sortis laica;
mnes facile intelligunt. [gitnr Airicani episcopi non in ecclesiasticam, male colligi meliores esse ecclesia-
rant propterea admodum misericordes, quod eos slicos quam laicos ; cum in illa mutatione, qua quis-
ccidi nolleut, qui tam male hubebantur, ut multi piam mavult tieri clertcus quam uxorem ducere, la-
mrtem ?itse prssferrent. Quis nescit an non mallent horeque suo sibi, conjugi et liheris ex ea susceptis
ileie locupletes Oonatistas sibi vecligales in eccle- victum quaerere, non exiguumsaepe sit lucrum. Neque
i~. quam eos in sepuleris jacere bonis lisco aseii- enim tanti est habere uxorem cum qua concumbas,
Nihil indignius est Christianis quam persecutio quanti multo ditioremesse, tranquillioremque et com-
B modiorem vitam agere
u,im qui probant quidvis possnnt probare. ; ne jam loquar de dignitate
; 3, de presbytero qui catliolicus factus ecclesiasticorum quiad episcopatum perveniebant. Fa-
rat :
£ stri persecuti sunt. ct pene occi- teor posse esse etfuisse viros qui eas opes, dignitates-
'. nisi Dei manus pcr komincs supervcnicntes que non ambiverint, recteque iis usi fnerint at pro- ;

iolentias eorum compressisset, etc.j Quin pessime fectoquod talia proetulerint vitae privatai et obscurte,
tcerint Donatistae nemo dubitet; et propter ejusmodi non potest dici ortum ex animo divitiarum et hono-
iol- ntias poenas luere debent, at non propter opi- rum spretore nec propterea caeteris hominibus sunt
;

iones. Attamen omnia illis ignoscebantur, si modo praferendi, nec laudandi quod beatiores et honora-
;dirent ad Ecclesiam catholicam, ut liquet ex lege tiores esse aliis voluerint.
I, tit. Theodosiani.
5 lib. xvi codicis Ibid., de Piuiano : In qualibet autem maxime Afri-
Ibid., :; 6. K> tamen quid est melius profcrre vcras canarum ecclesiarum, hic noster, non dico presbytcr,
<np>:ratorum jussiones pro an falsas inciul- unitate, sed episcopus sit, comparatus pristinis opibus suis
entias pro pervcrsitatc, quod vos fecistis, et mendacio etiamsi animo dominantis egeret, pauperrimus erit.
tubito totam Africam implestis ?\ Non erat mise Multo ergo liquidius et securius in hoc amatur Chri-
is exprobranduni hujusmodi mendacium, si menda- sliana paupertas, in quo nulla rerum ampliorum potest
ium fuisset ; sed nimio atfectu obcaecatus falle- putari cupiditas.\Verum hoc non agebatur, nam
atur Augustinus, nam ut observa.it eruditus Bene- Albina non querebatur tilium suum rapi a plebe Hip-
ictinus in Vita Augustini lib. vi, cap. 7, § 2, ex ponensi, ut Pinianus ditior fieret ; sed quia dives erat
oncilio Carthagine xvin calendas Julias anni 410 et liberalis, sperabat plebs fore, si presbyteri munere
Labito, constat eo tempore lege cautum fuisse ne apud se fungeretur,ut erogaret opessuas pauperibus,
;uis, nisi libera voluntate, Christianae religionis cul- sive sortem ipse servaret, fructusque illis divideret,
um amplecteretur. Eum adito. sive sortem ipsam simul ac semel largiretur. Exem-
Epi^t. 120, ; 3. A6si£ ul ideo crcdamus, ne rationem plum ejusmodi largitionis praebuerat Paulinus Nola-
unus, sive quxramus; cum etiam crcdere non nus, cujus Vitae cap. 8. in ed. Parisina anni 1685,
ius, nisi rationales animos haberemus. L't crgo vide. Si plebs Hipponensis, prout suspicabatur Albina,
n quibusdam rebus ad doctrinam salutarem pcrtincnti- eo animo presbyterum Pinianum habere cupivit, et
us,quas ralioncnondum percipere valemus, sed ali- seditiose postulavit, fuit haec seditiosa mendicitas, et
(o valebimus, files prxccdat rationem, qua cor peiculosa quippe quae uxori virum rapiebat, ut ejus
"u\ ut magnx rationis capiat et perferat lucem spoliis frueretur, non amor virtutis Piniani. Nec
oc utiquc rationisest. Nihil verius, quamvis non in- D audet hoc plane negare Augustinus quamvis simulet
elligam quomodo hoc in concordiam redigi queatcum se non inteiligere cur suspicaretur Albina ; sed pro-
o quod alibi habet de auctoritate. Vide not. ad tom. pemodum fatetur hisce verbis : Et si mul-
fuerint illi

. lib. de Quant. animae,§ 12. Nemo etiam non pro- titudini permisti inopes vel mendici, qui simul clama-
>et quod est § 6. Sicut non ideo debes omncm vitare bant, et de vestra venerabili redundantia indigentix
ermonem, quia cst etsermo fatsus : ita non debes omnem sux supplementum sperabant, nec ista, ut arbitror, cu-
itare rationem, quia est et falsa ratio. Augustino ne- piditas turpisest. Turpe non est modeste mendicare,
cio quid ex Academicorum, quos maxime adolescens si vitam sustentarenequeas; sed turpeest minas
aliter
liratus fuerat, ingenioadhaesit;quaecumque enim ve- intendere, ut genus vitae imponas homini, quo tibi
isimilia animo ejus esse objiciunt arripit, consecta- facultates largiatur, nec ferenda in ecclesia talis men-
iorum omnium eorumque quae alibi dixit securus. dicatio.
ic se Cicero, in quo legendo tantum tempus tri- Ibid., § 8. Restat ergo, inquit, ut iste pecunix turpis-
erat, gerebat. Vide Joannis Clerici Quaestionum simus appetitus, ex obliquo in clericos et maxime in epi-
lieronynianarum octavam. scopum dirigatur. Nos enim rebus ecclesix dominari exi-
Epist. 120, j3 7. Ego quippe, secundum multorv.m stimamur, nos opibus fruimur.\ Propterea credibiliter
203 SLPPLEMENTUM AD OPERA S. ALGISTINI. 264

otuisse hoc in Hipponensem clerum dici fatetur Au- A vcrisimilitudmr, vcra essenon potest. Rursus si mani-
gustinus quod tamen verum esse pernegat, juratque
;
festissimx ccrtseque rationi velut Scripturarum sancta-
se nulla pecuniae cupiditate sordidatum. Quod ei rum objiritur auetoritat, non intelligit qui hoc facit, et
credo de ipso, sed vehementer suspicor a nonnullis non Scripturarum illarum sensum, ad quem penetrare
ex clero inferioreutilitatem ecclesiae spectatam esse, n>n )i>tuit. tfd MMMI potiUS objicit veritati ncc quod ;

quae tam divitem presbyterum accipere non poterat in eis,scd quodinseipso v>lut pro cis invenit opponit

sine emolumenlo quod aliquo modo etiam redunda-

; Aurea ha c est regula, a qua si nerno abiret, et Scri-
i

bantin universumpopulum Hipponensem, cum cujus- pturae sua auctoritas legitimaque sententia, et rationi
vis liberi et episcopi et presbyteri tieri possent. Quae sua indubitila veritas constaret. Nunc vero, quia ne-
omnino nescio cur dissimulet Augustinus, cum plebs gligitur, modo Scriptura* fides, modo rationis lurnen
non soleret tumultuati ut pauper quispiam peregri- vacillat aut inter se quae dissentire nequeunt turpi-
nus presbyter iieret. Sic multa arcana olim dissimu- ter commituntur. Optandum esset hujusce suae regu-
lata sunt in honorcm Ecclcsiae, quae si nota essent, loe in controversiis Pelagianis memorem fuisse Au-
non ultra apostolorum tempora exempla vitae Chri- gustinum. Vide ad ep. 120.
stianae omnibus numeris absoluta forte quaereremus. Epist. 149, S 3. inus habebat (Graecus codex) quod
B
Epist. 133, § 1. Mihi sollicitudo maxima incussa et Latini nostri : Domine, perdens de terra dispertire

est, ne forte sublimitas tua censeat eos tanta legum se- eos ; alius, sicut ipse posuisti: a paucis de terra.]
veritate plcctendos, ut qualia fecerunt talia patiantw Locus exstat psal. xvi, 1 1, ex divisione LXX inter-
Marcellinum orat ne Circumcelliones Donatistaruin pretura respondetque Augustinus Pauliuo sensum
caedis, ut ait, et aliorum scelerum reoscapite plectat, horum quaerenti. Hinc intelligere potuisset Augusti-
Sed cur nou intercedit pro iis qui opinionis solius nus, quam necessarius erat labor Hieronymi, denuo
causa male habebantur, quosmollius haberipar erat? convertendi Scripturas Veteris Testamenti ex He-
Nempe, famam, ut jam alibi diximus, misericordiae braicis fontibus. Cum enim haberent alii libri Grceci
ex insignium reorum salute captabat. Vide et se- AnOA.WflN pcrdens, alii An OAirQN quorum prius
quentem epislolam. est in Vaticano, posteriusin Alexandrino exemplari,
Epist. i 38, § 19, de Apuleio Madaurense Pro et sic Latini quoque variarent
:
utram lectionera eli- ;

statua sibi apud Cocnscs locanda, ex qua civitate ha- gere potuit, non inspecto archetypo codice? Si po-
bebat uxorem, advtrsus contradictioncm quorumdam tuisset eum legere, vidisset verti vocem DWDC
civium litigaret.] Adnotant Benediclini undecim mss. mimthim, quod est a mortalibus ; unde collegisset prr
habere Ocenscs, quiuque Oeenses, duos Coenses. At q mum LXX interpretes legisse DWB nuthim, occi-
nemo dubitabit quin quinque illi sint emendatiores, dens, quod est participium hiphil; deinde rectam
qui Apuleii Apologiam legerit, ubi multisde nuptiis non esse eam versionem , quod hic non ostendam.
suis cum PudeutillaOeensi vidua. Quamobrem miror Hieronymus tamen etiam habet hic qui mortui sunt,
non admissam hanc lectionemin contextum. sed frustra, ut recentiores interpretes satis osten-
Epist. 141, § 5. Communio malorum non maculat derunt.
aliquem participatione sacramentorum, sed consensione Ibid., § 4. Quod vero scquitur: Saturati sunt por-
factorum.) Nihil verius nam dum palamlicet impro-
: cina, jam quid mihi cx hoc videretur apcrui. Sed quod
bare facta, minime maculamur. St_-d cur hoc non
iis alii codices habent et vc? ius habere perhibcntur satu-
extendatur etiam ad dogmata? Attamen propter er- rati sunt tiliis) quia diligentiura cxemplaria pcr ac-
rores quos damnare licuit, nec eos magni momenti, centus notam ejusdnn Grxci vcrbi ambiguitatem Grxco
frequentissime homines, coeteroqui minime mali sunt scribcndi morc dissohunt, obscurius est quidem, sed
ecclesiastica societate ejecti. electioristtitaitix oidetitr aptius cunvcnire.] Alii nempe
Epist. 143, § 2. Fateor me ex eorum numero esse codices habebant i&v pvrcorum aut porcis, alii jIuiv,

conari qui proficiendo scribunt, et scribcndo proficiunt. filiorum, aut filiis, quae putavit Augustinus, pro sua
Unde si aliquid incautius vel indoctius a me positum " linguaj Graecae peritia, tanlum a<;entu, cum
ditlerre
quod non solum ab
est, aliis quid videre id possunt, dilFerant littera I. Alil tamen habent nunc itiwv por
merito reprehendatur, verum etiam a me ipso, quia ct cinis. Veram quidem lectionem partim vidit. nam

nec mirandum est

ego saltem videre debeo, si proficio ; est Hebraice D"22 banim, filii, sed casu ac prav.t
necdokndum; sedpotius ignoscendum atque gratulan- conjectura, sensum enim habet plane alienum ab
dum, non quia erratum cst, sed quia improbatum] hoc loco. De sequontibus inlerpretalionibus nihil

BflBC habet Augustinus, explicaturus locum quemdam addam, uam salis liquetex recentioribus quanti smt
librorum suorum de Libero Arbitrio, qua» sane a ne- faciendae. Paucula tantum observanda duxi, ut li-
mine qui non sit prorsus iniquus improbari possunt. queret eos in tenebris ambulare qui olim voluerunt
Sed miror non attingi alia ejusdem operis loca, quae Vetut Testamentum sine Ilebraica? lingua» cogni-
indicavi in animadversionibus ad tertinm ejus operis tioas inerpretari. Multo rectint, quod mode>tia po-
librum. Miror et similia sentientes tam acerbe dani- stulabat, tacirsscnt ; scd qui excogitandi ac dicendi
natos. facultalem aliqnam nacti erant putabant se de omni-
Ibid., § 7. Si enim ratio contra dicinarum Scriptu- bus dicere posse.
rarum auctoritatcm redditur, quamlibct ucuta sit, fallit Epist. I57| j I. Si quxris utrutn inhacvita quis-
 ; ;

Y.UUOIUM EXEKCll.VriONES 1N S. AUGUSTINI 01'EKA. 266

m ita justUw perfeetione proficiat, ut hie sine ullo A hoc minime negabat Pelagius, utmultis ostendit Pe-
t omniii'.' peecato; attende quid dixerit Joannes ta\ ius memorato.
Loco
<tolus, qucm Dominus inter diseipulos prwcipuc §11. Quod autem dicunt infantem morte prx-
lbid.,

nbat: Si dixerimus, inquit, quia peccatom non venium non baptiiatumperirenonposse, quoniam sinc
emus, nos ipsos decipimus, etg. ILvc respondet peccato nascitur, non hoc dicit Apostolus. . . . dicit
ustinus qusestioni i Hilarii in antecedeute epi- cniut tlle doctor gentium : Per unum hominem pec-
i, ubi dicil quosdani Christianos varia Syracusis catuin intravit iu inundum et per peccatum mors, et

ire, et primum quidem posse esse hominem sinc ita iuonmes homines pertrausiit, in quo omnes pec-
ato. Cujus dogmatis liie est seusus, hominem caverunt.] Sed hunc locum Pauli pertinere ad adul-
re sine peccato uon oportere inter impossibilia tos tantum qui peccatam Adami imitantur, ostende-
;eri, quod uou potest uegari; cum res sua natura runt dudum viri doctissimi, nec Augustinus unquam
sit impossibilis, et, >i ab hominibus minime probavit infantibus baptismum prsescribi a Christo
stelur, possit saltem gratia divina prsestari. aut apostolis, ne pereant. Alia nou dicam quae hac
terea videndom quid iutelligatur voce pcccatum, de ro dicta suut a viris eruditissimis; neque cnim
i forte Pelagius ejusque discipuli intelligebant scribo scholas theologicas, sed breves animadver-
leviora delicta humanse iutirmitatis, quae a Deo sioues. Hoc unum dicam eo contidentius hic loqui
aaquam iinputantur, sed ea quse nou consistunt Augustinum, quominus probare poterat qua3 hic ha-
i omnium virtutuni Christianarum habitibus bet. Locus Pauli Rom. v obscurior est quam uta
quibus peccatis apostoli aliique sancti viri ali- tam proletario interprete explicari possit; quod vel
udiu salteni vixisse videntur. Vide quae habet ex sequente animadversione liquebit.
1. Garnerius ex lib. Pelagii de Natura, in ap- Epistola 164. Et Dominum quidem carne mortifica-
iice ad dissert. fragmenta Ccelestii.
6, et ibideni tum vcnissc in infernum Neque enim con-
satis constat.

i cum pensitare debuisset Augustinus, iuvidiose tradici potest, vel prophetix quse dixit quoniam non :

o interpretatur enuntiationem Pelagianam quasi ;

derelinques animam meam in inferno quod ne aliter ;

pliciter dixisset, esse homiues qui non pecca- quisquam sapere auderet, in Actibus apostolorum idem
.
; cum de possibMtate tantum, ut scholastici lo- Petrus exponit ; vel ejusdem Petri ilhs verbis quibus

ntur, agat. Aliud plane est dicere posse fieri eum asserit, solvisse iuferni dolores, in quibus im-
Ipiam, aliud fieri reccra. Forte ne de omni possibile erat eum teneri. Quis ergo, nisi infidelis,

lem peccatorum genere loquebantur Pela- negaverit fuisse apud inferos Christum ?] Vel hinc in-
li. C telligere licet quam periculosum sit Scripturam velle
dd., § 4. Sed isti, inquit, utcunque tolerandi interpretari, si necessariis subsidiis destitutus sis

,
qwmdo dicunt vel esse vel fuisse hic aliquem, primum enim in ea invenitur quod non est, deinde
terunum sanctum sancturum, qui mdlum haberet acerbe damnantur qui eam melius intelligunt. Post-
ino peccatum. Atqui hoc non dicebant, ut vidimus quam enim temere quispiam credidit id perspicue
superiorem quaestionem. Illud vcro, pergit Hip- esse in Scriptura quod non est, facile damnat eos
ensis episcopus, quod dicunt sufficere homini libe- qui non esse putant. Sic Augustinus se gessit hoc in
arbitrium ad dominica prsecepta implenda, etiamsi loco. Cum enim in sermone Christianorum illius

gratia et Spiritus sancti doiio ad opcra bona non 33 vi Latine loquentium infernum et inferi significaret

aetur, omnino anatliematizandum est ct omnibus locum quo damnatorum hominum animi poenas
in
dant; quia invenit psalmo xv, 10, A on derelinques
T
xrationibus detestandum. Haec habet de hoc dog-
e, hominem mandata Dei facile custodire, si ve- animam meam in inferno, qui locus Christo a Petro
quo signiticatur homo qui ad saniorem mentem aptatur, continuo existimavit (nec solus, ne quid
ue velit, posse emendare mores suos, et contra- dissimulem, sed una cum innumeris aliis) Christi
virtutum habitus contrahere, quo facto facilis animum in locum suppliciorum descendisse, dum
mandatorum Dei observatio ; at non unico qui- •^
corpus ejus in sepulcro jaceret. Deinde quasi impios,
i momenlo, quasi sceleri diu assuetus, illico ad qui aliter sentirent, traduxit. Verum ante omnia sta-
lmum virtutis gradum transgredi posset, sed sen- tuendumPetrum non qua;sivisse in loco psalmi id
Quod additur sine gratia Dei, nulla distinctione quod minime est ideoque ex loco psaltae intelligen-
;

ibita, id pernegabat Pelagius, qui multiplicem dus Petrus, eeque ac psaltes ex sermone Petri; nec
tiam Dei agnoscebat, ut ostendit Dionys. Petavius ullus est inter eos dissensus, quamvis cum Augustino
;m. Theol., tom. III, lib. de Hseresi Pelag., cap. 2. nullo modo sentiant. Nec dubium est quin Petrus
nolebat admittere eam gratiam internam qua, recitaveritlocum Hebraice aut Chaldaice, qua lingua
lti aftlatu quodam ineluctabili, seu cui resistere utebatur. Sic autem habent verbapsallse in Hebraico
i licebat, pauci quidam electi ad lidem adduce- codice : A"on relinques animam meam sepulcro (Sxt"S

.tur. Quod ex scriptura, uon ambiguis locis, pro- lischol), nec patierissanctum tuumvidere corruptionem.

dum fuit Augustino, antequamincenderetur tauto Voces quidem anima mea perinde sunt ac ego, ideni-
), non fuit. Nam quod probat
qui sine amarore que sonant ac in altero membro sanctus tuus. Ita
igere homines non tantum prseceptis Dei, ut recte solent, ut omnes norunt, loqui Hebrsei. Vox vero
legibus nequaquam sito, baV, perpetuo lingu* Hebraicae usu, signilicat aut
int, scd et adjutorio in
9
Patrol. XLYIl.
 :

m SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTINI.

sepnicrum, aut locum aliqnem sub terrea Baperflcie, A Petri parum attendisse, ei qua lntelligere potuisset
aut certe statum ac conditionem mortuorum, qu83cun- locutionis ejus sensum. Non nego alios vulgo -

que sit, nunquam locum peculiarem malorum sup- ptores Ecclesiasticos hoc in negotio similiter al
plicis attributum ; nt ezamine locorum in qnibns rasse, de qno sjmboli apostolici interpretes sunt

occnrril liquebit. Greeci vero interpretes qui Septua- consulcn.li, inter quos ominet Joan. Pearsoniu
ginta dicuntur, ej gentilibus non una in re sese at- sed non minus est falsum hoc interpretamentum
temperarunt, verterunt semper ffirx, aut BAvorov, quod tam Branter profert Hipponensis episco-
oanqaam xitpov SepuiCTUf», quaj tamen propria erat pus, qni beec habet ad explicandum obscurum lo-

vocis significatio. Itaque hic etiam verterant : Oox cum I Pet. Qai ad eum confugiebant quasi
lii, 18.

eyxaTaXs^en t^v •l^/i;/ [iou ;.; Y '.'<

j oSSt Sc&ostc tov ad oraculum, ubi agebalur iuterpretatio Scripturee, ii
o7.v/ 90u I8stv SiafOopdv. Quse versio incommoda est, profeclo nesciebant quid sit Scripturam interpret

nam liquet hoc veUe psalten, sensu translatitio, Deum Ibid. § 7. uspiam
nou passurum ut occideretur, nam relinquere scpul- pturarvm tn bono appellutos potui

ero, aut pati oidere corruptionem, est sinere vulnera- Grotius, vir haud paulo doctior, meliorque interprcs

tum qucmpiam, aut male atfectum mori. Ha±c tamcn Scripturse, nullum locum invenire poluit ubi in ma-
verba, sensu proprio, melius in Cbristnm quadrant, lain partein sumatur, uec 'nos etiam. Vide Grotium

qucm Deus passus uon est in sepulcro diu jacere, ad Matth. xvi, 18, et Luc. xvi,

neque in eo corrumpi. Quamobrem Petrus Actor. n, Epistola 166, g

'>. Certus etiam sum unimam nulla

eum locum de resurrectionc Christi e sepulcro Dei culpa, nulla Dei necessitai propria
27,
agere ostendit. Sic loquitur Apostolus vers. 24 : Qum uoluntate inpeccatum csse collapsam, etc. Quomodo
Deus suscitavit, solutis doloribns inferni (xo3 Kou), hie-c possint cum peccato originali, ut nunc a theolo-
jn.rtaquod impossibile erat teneri illum ab co. Quai gis explicatur, consistere nescio, nam animi eo
infecti non possunt dici propria voluntate eo
locutio desumpta est ex psalm.xvmi, ."i, ubi sic Da-
vid : Dolorcs inferni (Snu iSin quod potest verti inquinati, nec idla necessitate in id peccatum esse
dolores et funes sepulcri) circumdedcrunt me, prxoc- prolapsLSi dixeris hicde actuali peccato len-

cupaverunt me. Cum Petrus Jerosolymae Chaldaice dendum erit cur iniquum sit, ad hoc peccatum quod
loqueretur, quam linguam Judaei omnes, praeter Hel- attinet, peccatum id haberi quod non propria volun-L
intelligebaut, eadem haec verba protulit tate, sed necessitate imposita admittitur ; ad pecca-l
lenistas, ;

ac proinde intellexit vincula mortis, qua>, sunt sine tum vero originis quod spectat, non item. Sed Au-

dubio intelligenda. Nam quamvis o^ZxU significet C gustinus, ut propria voluntate, nec ulla w
ctiam dolorcs, attamen verba solvere et teneri ostcn- peccasse homines intelligerentur, eo propendebat ut

duut de vinculis agi; isque est etiam psaltae sen- crederet animas omnes fuisse in anima Adami, atque
sus, ut sequens membrum oslendit. Sed Lucas ver- ex ea propagatas, ut jam alibi observavimus, quod
satisaperte 10 ostendit Dic mihi, inqnit, si animae
sioni Graecai assuetus, et scribens in gratiam Graeco- § :

siiKjillatim sin<julis hodieque nascentibus fiunt, ubi in

rum, adhibuit locutionem LXX interpretum. Voluit
Deum solvisse vincula mortis, quibus parvulis peccent, ut indig ant in s nto Christi
ergo Petrus
teneri Christum par non erat. Scio Augustinum di- remissione pcccati. in Adom, ex quo can
propagata cstpcccati; aut st non peccant, qua justitic
cere in sequentibus : facile esse intcllcctu sic dolores
infcrni solutos esse, qucmadmodum solvi possunt laquei Creatoris ita pcccato obligantur atieno, cum exindk
venantium, ne teneant, non quia tenucrunt. Sed primo propagaUs membris mortalibus inserunturt ut eas, nis>
falsissimum est usquam SnU signiticare infernum, per E l siam subventum fuerit, damnatio consequatm
hoc est locum suppliciorum, et ipsa psaltae verba rtim in carum potestate non sit, ut

ostendunt vincula mortis esse intelligenda; deinde baptismi subveniri, etc. Sed qui aninM omnium ho

ubi Deus dicitur solvisse dolores inferni, ne Christi minum fuerint in Adami anima, nt cum e peccaiint i

D non facilins intelligitur, absurdissimumque esl com

aniina eos sentiret? Nusquam. Petrus loquitur hic
nientum. Itaque satius inulto fuisset diligenter ex
non de ulla ejusmodi actione Dei, impedientis ne
Christus supplicia damnatorum pateretur, sed de pendere loc* Scriptura, ex quibus ejusmodi opinio
quem, inqnit, Dvus susci- ncs lluxisse censebantur, et Bnem ae naturam bapti
sola resurrectioue Christi ;

4v<cm\« solutis, etc, atque ita pergit: David smi : quod si penitius tactum fuisset, intelli
tavit,
nim dicit in cum (psal. xvi, 8, ex divisione Hebraica) boni viri postquam in Scriptura
se, queesivisse
i

1'rovidebam Dominum in conspectumeo semper, quo- quod in ea non est, inexplicabilibus difficaltatu

ne commoveur Quoniam mseandris intricatos fnisse; nec articuloa ti<l

niam~a dextris mihiest,
derelinques animam meam,etc. Tum, vers. 31 (ani facile e\ locis obscuris eliciendos, atqneunp
non
d resurrectiont Christi, quia ne- nendos Christianis terrore anathematnm et omfl
Provident locutus est

que derelictus esi in inferno,nequeearo ejus oidit cor- generis poenarutn: quemadmodum (kctum e?t e

Hinc tempore a clesiis africanis.

runtionem. Eunc Jesum suscitavit Deus, etc. I

manifesto liquet Augustinum non tantum ignorantia Ibid., ^ 10. Quoniam igitur nequt

dogma hansisse quod dia h quod vel cogai nttmai /r funit

lingiue Hebraicaa ei Scriptnra i

in ea nequaquam est, sed etiam scriem orationis tnnocentet; neque mgartfat nvbis cst cas quw sin
 : .

9 VARIORUM EXERCiTATIONES IN S AUGUSTINI OPERA. 270

risti sacratnento dc corporibus exierint, etiampar- A citstodiuntur, patiuntur tanta qU3B nolunt, doneciis ad-
lorum, nonnisi in damnaliuiicn trahi ; obsccro tc, sit voluntas suscipiendi operis boni. Sed qui ita co-
omodo hx<- opinio defenditur qua credttntur animm guntiir (ut ponamus essequi vere coguntur dignitates
una primi hominis fieriomnes, sed sicui
illa et opes ecclesiasticas aceipure, eum antca nollent)
i una uni, ita singulis singulx ? Certissimum est ] putantetiam ipsi episcopatuui osse opus bonum; nec
neque anim - ut sint peccatrices, neque eum refugiunt, quasi inaluni quidpiam, sed tantuni
Beti innocentes; Deua enim est, sine dubio, et quod ei oneri recte ferendo impares se judicenl. At
amans et justns at Angustinnm oportuisset
nctitatis ; Donatistee malum per se esse, Deo displieere,
ac
oferre locum aliquem ScriptursB ez quo liquido con- quamvis ca in re errarent, putabant id quod facere
t infantibas necessario impositnm esse baptismum cogebantur; uec vexationibus aliter ut sentircnt ad<
i damnentur, qualis locus nullus est. Ut
ut sine eo duci poterant. Itaque niliil ad rem boc exemplum
im eoneedam adultis credentibus baptismum neces- facit, nec adbibetur ab Auguslino, nisi moreeorum

rio impoui, quasi Cbristianitatis pnblicam professio- rbetorum quibus satis est vel levissima verisimilitu-
m ae tesseram; non ide sequitur etiam imponiin- dinis uinbra ut sibi recte ratiocinari videantur; cu-
i

itibus. Nam ut, quamvis fides promiscueab omnibus jusmodi bominibus nimis scatuerunt per multa sse-
B
ir, itaea loca intelliguntur, nt ezplicehtur de iis cnla Cbristiaiue Ecclesia?, sed praisertim illo aevo.
iisunt tidei capaces, nou de infantibus, qui credere 0])tandum esset eos qui publice causam Ecclesiarum
n possnntante rationis usum sic quamvis essent suscipiunt, paulo studiosius dialecticee et rbetoricee
:

neralia prsecepta de suscipiendo ab omnibus ba- severiori operam dare, ne tot sopbismata ac inanes
ismo, essent semper cum exceptione intelligenda pbaleras plebeculae venditarent.
iis iu quorum potestate est baptizari ; non de iis
HENRICI DE NORIS AMIMADVERSIONES.
quoruni potestate non est. At Augustinus morem
1N EPIST. CLXXV.
clesiaj profert § '21, ubi propterea cum laptizandis
rxulis festinatur et curritur, quia sinc dubio creditur Cl. ac doctissimo viro Antonio Magliabeco Florentino F.

s in Christo vivificari omnino non possc. Yerum Henricus de Noris, Veronensis Augustinianus
r id crederent Cbristiani nullam in apostolorum Cum Pisas pergere destinassem, et jam sche-
riptiscertam rationem invenire possumus; nec ex das ac litterarium instrumentum collegissem in- ;

nsuetudine, aut opinione, quae imperitis ceque ac stitutum repente iter, vir clarissime, remoraris,
ritis ortum suum debere potuit, licet dogma Cbri- longissimam peregrinationem injungis, simulque
ana^ lidei colligere priesertim cum diftioultatibus
; £ jubens ut in Africam ocissime transmittam, ibi-
ae solvi nequeunt laboret. Quamvis non male ba- que plurimarum urbium, quas tempus edax, ac
izentur infautes, attamen id ab apostolis factum, barbarorum olim fuor evertit, ruderibus eruendis
quideni ne baptismo destitutidamnareutur, nullo insudem. Scribis enim te nuper Lugduno Marii Mer-
1 minimo indicio constat. catoris libellos amplissimis notis a Joanne Garnerio
Ibid., § 21. Quisquis nobis dixerit quemquam in re- illustratos accepisse, ac gratulari te felici Mercatoris
rrectione mortuorum vivificari posse nisi in Christo, sorti, qui cum per duodecim saecula latuisset, boc
nquam pestis communis fidei detestandus est. ] Sed anno orbi litterario primuminnotuit, ejusdem libellis

iid sibi vult in Christol Si propter aut per Christum Parisiis, Bruxellis, et partim etiam Patavii unasimul
telligas, verum est: sed quis boc negavit? Pergit in lucem emissis. Videsne seram posteritatem do-
m qv iuod in Christo vivifcabuntur ctissimorum virorum curam gerere, quos nec longa
lam parvuli qui si mcnti cjus participatione de aetas unquam obruit, sed e bibliotbecarum angulis
unt, hic profecto et co: manus atque ora hominum posliminio licet erum-
istolicam prsedi- in
, et totam condemnat
punt? Addis legisse te in ejusdem Garnerii opere no-
Ecclesiam, etc.

ri apostoli de infantibus boc prapdicarunt ? Nus- tas, quas dissertationc 2 de Synodis in causa Pelagia-
iam. De Ecclesia? consuetudine jam diximus. Itaque D norum habitis vivcnte S. Augustino in utramque epi-
m facile mmunis fidei non sunt babendi qui giaphen litterarum synodi Carthaginensis et Mile-
ntra sentiunt. Alrox boc est convicium in eos qui vitana- anno 4IG contra Pelagianos celebratarum,
ripturis convinci nequeunt. exaravit. Ubi quae me assequi nullatenus posse du-
Epistola 173, § 2. Sed neque hoc putas tibi ficri dum tibi per litteras signilicaveram, non modo idem
buissc, quia nemincm existimas cogendum esse ad scriptor tentavit, sed etiam, ut sibi persuasit, plaue
aum. Recte ; nam bonum esse non potest quod eonfecit. Etenim cum synodicte litterae ad S. Inno-
a coacto ; Deus cnim non accipit dicta aut facta centium pontilicem in cpigraphe nomina tantum epi-
libus animus non adest. Quis eleemosynam dat invi- scoporum, non vero etiam eorumdem sedes praefe-
s, Deo magis non placet quam qui eam praefracte rant, ut ex epistolis 90 et 92 inter Augustinianas
;gat. Attamen contra cen;et Augustinus, qui sic patet, Garnerium inquis animum non despondisse,

mtra Donatistam ratiocinatur Attende quid Apo- : sed ex collatione Carlhaginensi ante quinqucnnium
olns dixerit: Qui episcopatum desiderat, bonum nempe anno 411 coacta, omnium fere illorum prse-

ius concupiscit, et tamen tam rnulti, ut episcopatum sulum urbes, quarum sacris temporis pneerant,
id

iscipiant tenentur inviti, perducuntur, includuntur, designassc. Fateor, vir doctissime, in eam me pa-
 :

271 SLPPLEMEMLM AD OPEHA S. Al GLSTINI. 272

riter cogitationein, ul probe noris, olim abiisse, at- A stola- brevitas patilur ut per inania exspatier.

que eideni operi acriter stylum intendisse, ciun I'e- Aurklus Cabxhaginensis. Successit G>itcthliv,

lagianara historiara concinuarem. Verum licet plu- <

Genedio, ui <><u>t<it < i Augustini epistola i'

rimoram episcoporuin sedes ex laudata collatione de- i<t<i <ut. qua tamen Genethlius dicitur be
ilJ,- (ii

ducerem, cum longe plurium urbes ignotae mihi memorie, cum tamen Aurelius sederet adhuc, imo ti>-
prorsus evaderent, mauum c taLula amovi, dum di- decim posi annis synodo Africanx prxsederit, an,
vinare potius quam quidpiam me veri scribere intel- ri.">. Baruntus igitur audiri nun putcst Genethtium Au-

ligerem. Quod vero nieum quoque ea de re judicium reho substitucns. Rectius fecisset si nec audiv;
poslulas, quamvis graviorihus curis distentus sim, Haronium dicenlcm memoralam epbtolam 163 scii-

ut nec inde machinis a quoquam evelli possiin, ani- ptain fuisse ah Augustino anno 412, cum Cirtam ad
madversioues in Garncrii notascalamo adalia prope- synodum pergeret. Certuni est laudalam epistolam
rante scriptitavi ueque enim jubenti, tibi, cui plu-
: non esse scriptam post annum 397, nam ibidem
rimum debeo, refragari possum. Eratid novum meae Ambrosius Mediolaneusis adhuc supersles merao-
erga te observantiee argumentura, quippe qui volens ratur. Etenim cum Augustiuus hac initio prsemi
ea exsequor quai alio iraperante, non dicam invi- sisset, Furtuittum, quem Tubursicum habetii um,
tus, sed nulla plane ratione piaestarem. Et ut magni
B
pereamdem civitatem, quanquam ftstinandssimc, cum
voluminis iu manus subinde recipiendi molestise exi- ad ('irtensem Ecclesiampergcrcmus, experli sumus, naee
maris, ipsa Garnerii \erba preemitto, quibus nota- ait Quxsici ub cu utrum justum et Christianum pu
:

tioues censorias suppositas leges. Ceeterum operoe taret cpiscopum Mediolanensis Ecclesim Ambrusium
pretium duxi epigraphen Epistol* synodicce Patrum Cogebatur utique negare, qu< ir Chrittiam
proconsularium ex titulo epist. 90 apud Augustinum etjustus: qwa sifateretur, statim oi<j<< < n dmu, qu>.«l eu
exscriptam inserere. rebaptizandum esse censeret. Ilaque si Augustinus ob-
Domino bcatissimo ct honorandissimo fratri sancto trudit Arahrosium lortuuio cpiscopo Donatista- re-
Innocentio Papx, Aurelius, Mundius, Iiusticanus, Fi- haptizandum, nondum eo anno obierat Ambrosius,
dcntius, Eugarius, Antonius, Palatinus, Adcodatus, vel illius saltem obitus uoudura Augustino innotue-
Yiucentius, PuLhanus, Theasius, Tutus, Panthonius, rat. Quod autem epistola 163 data sit anuo 397, ex
Victor, liestitutus, Husticus, Fortunatianus, alius Rc- iis quse versus linem scribit apcrte colligitur
stilutus, Ampelius, Animus, Felix, Donatianus, quia, inquit, ordinandi cavsa episcopi neccssitas nos
Adcodatus, Octavius, Serotinus, Majorinus, Posthu- inde, nempe Tubursico, jamjamque rapiebat, etc. lta-
mianus, Tnspulus, Yictor, alius Victor, Lcucius, Ma- £ que Cirtam properabat ad inauguramium ibidem For-
rianus, Fructuosus. Fuustinianus, Quudcultdcus, Cun- tunalum episcopum, queni eo anno in deuK>rlui l'io-
dorius, Maximus, Magarius, Rusticus, Hufianus, futuri locura electura fuisse pluribus ostendi lib. n
Proculianus, Thomas, Januarius, Oc/avianus, Prx- hist. Pelag., cap. 8 : quse cura ibidem po>.-is legi

textatus, Sixtus, Quodvultdcus , Pcnthadius, Quod- eadem huc transferre non vacat. His accedit, testan.

cultdcus, Cyprianus, Scrvilius, Pelugius, MarceUus, A.Ugustinum se disputasse cura 1'ortunio Tubur-i-
Ycnantius, Didymus, Satuminus, Tiazaccnus, G r- censi Ponatista. At anno 41 iuterPonatistas iu Col- 1

manus, Gcrmanianus, Jurcnius, Majorinus, lnien- latione cap. 201 norainatus Januoriut episcopus de\
tius, Candidus, Cyprianus, Mmilianus, liomanus, Tubursicu yumidiarum, qui 1'ortunio duduin defuu-
Africanus, ct Marccllius, qui in concilio Ecclcsix cto successerat.
Carthaginensis adfuimus. KUHIDIOS M.wi i.iiam -. lltinc oportuit diu Mtu u-
Garnerias antequam laudatorum Palrum provin- litanam Ecclcsiam rexisse, quippe cum jam indc ali

cia^ Proconsularis sedes designet, haec prsefatur Yi- : ttniui fc03 secundo loco sederit, nec tamen annuHi
sum cst porro, nonnullum futurumoperx pretium, non~ diem obiisset. Cioitasporro Maxula,qun nunc Massa
nullamque posse ab crudilis lcctvribus iniri gratiam, si iiir.ttur, ttxit mtiltuin distat ab antiqua Carthagw

episcoporum qui synodo interfuerunt, itarcccnscrcidur D sus urtum. Laudo Garnerii correctionem, qui pfj
nomina, ut quod hactenus tentavit nemo, susb singulis, Mundius legit Numidius. Ceeterum nescio ond
quantum licct, assignarentur Ecclesix. Collectx sunt \erit Numidium al> anno i'»:! secundo looo .-edi--e

illse vcro, scd non sinc cura ct luborc ex divt rsis vcte- Exstat synodus babita eo anno, Theodosio etRuri
rum libris intcr secollatis, ct potissimum tribus, Cod mundo coss., Cartbagine, in cujus calce solus Au
canonum Ecclcsix Africanse, parte prima cullatiunis relius primas legitur nominatim subscriptus, etaddi
Carthaginensis, ct Notitia proi inciarum Africss edita a lur : Similitertt cssteri episcopi subscripserunt lu qua .

Patre Sirmondo . Verum quantum graliee apud erudi- quidemsynodo nusquam Numidii uomen sou
tos sibi conciliarit ex iis qme subjiciam patebit. forte potuit abesse. Longe melius Numidu cpi-co-
Profecto curatn </ laborem inanem impendit, eara- patus antiquitas probari poterat a Garneno, >i appel-
que sihi lautuin laudem comparayit, quod magnis lasset synodum anno 390« Genethlio indi<

excidit aiisis ; loiige raajori piicconio donandus, si qua legitur: Numidiua Moxutitanus ei ;

opua qvod hactenus tentavit nemo, majori diligentia A.quileiensem an. 381, cui adfuit Numidius legatm
us fuisset, cnm ceteris intactum
vel saltein Afrorum.
reliquisset. Sed ad rera veniamus, neque enim epi- RusTlClANUS TaBRACINSIS. Fuit atttcm Tabraa
 VARIORUM FXFRCITATIONES IN S AUGUSTINI OPFRA.
bilis olim colonia, Hipponcm inter et Uticam. Nolo A H6 synodica» prseflxus legitur ? Qui tamen Carpita-
Carolum a S. Paulo, et Holsteniom ascri-
jicere nns esse non polnit, cnm anno H9
Penthadius Car-
re rabracam Numidiffi etenim cnm in confiniis ; pis sederet. Alter familiaris buic scriptori error cor-
inter Numidiam et Proconsularem, potuit eam- rigondus est, quod postea in bac synodo an. H6
m nrbem suo jure proconsnlaribns Ecclesiis ac- Penthadium Carpitanum episcopum pronuntiat. Ita-
osere. lllud tolerari neqait, quod inferins, ut vi- quo vel Antonius hic el Ponlbadius in eadom sode
bis alteram Rusticianum lioc ipso anno 416 ot in una coepiscopi apud Carpos ponnntur, velin alteru-
c ipsa synodo Tabracensem episcopum dicit. Vel trius sodo designanda falsus Garnerius fuit.
:o bic Rnsticianus, \el alter perperam ponitur Ta- Paiatinds. Bossbtensis. Palatini mentio fit in cpi-
intistes. stola synodi Africanse ad S.Caelestinum, Rossctensis
Fidentius Cefalknsis. Incertum qu3B fuerit rici- sedis in collatione. In epigraphe cpistola» ad S. Ccele-
i cujus Ecdesiam rexit. In coUatione primse dioi stinum legitur Aurclius, Palatinus, Antonius, Tu-
:

>. 133 laudatur Fidentius episcopus plebis Csefalen- tus, etc, In hac vero epigraphe Antonius prsccedit

Ranc voro Ecclesiam spectasse ad provinciam

. Palatinum. Quare optime notat Labbeus legondum
nsularem probandum erat ox synodica ejusdem esse Yulintinum, qui tempore Coelestini eratprimas
ovincise Patrum, inserta actioni secundo concilii 1
Numidise. Illius sedos cap, 202 dicitur Vosetensis,
teranensis anno 649, a S. Martino papa celebrati, et cap. \TS Rosetensis. Ex quibus patet pertinere il-
i snbscriptns legitnr Crescens gratia Dci cpiscopus lam Ecclesiam ad Proconsularem, quam tamen in-
efalensis. Fuit ergo Crcfala civitas provinoi.o certse provinciffi dixerunl Carolus a S. Paulo et Hol-
oconsularis. stenius, qui etiam lapsus est pag. 10G dum Vose-
1 sgelics Assuritanus. In excusis codicibus legi- tensem dixit Visicensem etenim anno 411 apud
;

r Evagrius ; sed mendum inesse ex eo constat, tum Ecclesiam Bosetensem sedebant Palatinus catboli-
•'.'.
agrii nomen vulgare non fuit Afris, fuerit au- cus et Felix Donatista, cap. 125 collationis ; apud
n Eoangeli; tum quod Evangeli Assuritani fU mentio Visicensem vero urbem Felix catholicus, qui cap.
coUatione. 1'trumque Garnerio probandum venit : eodem 125 dixit : Episcopum contra me non habeo.
agrii nomen nec unius bominis fuisse, Evangeli Adeodatts Bencennensis. In notitia episcoporum
ro solitum apud Afros et familiare. In elencbo ex provincia Proconsulari ejectorum, Gulosi Reneven-
ladringentoruiii episcoporum in Notitia Africae nec tensis [lege Bencennensis) in Corsicam rclegati men-
ms Fvansrolus nominatur; in ducentis octoginta tionem fieri. Postquam episcopi nomen mutavit, ur-
I episcopis in collatione Cartbaginensi unus Evan- q bis quoque nomen antiquat, imo duas in unam
jlus Assuritanus appellatur, uti unus itidem Eva- civitatem conilat, Beneventum in Bencennam tran-
•ius in epigrapbe synodicos. Fnde igitur habet Eva- scribens. VerumBeneventanam urbem fuisse in Africa
•ii nomen vulgare non fuisse Afris, fuisse vero praeter Notitiam episcoporum, in qua legitur Gulo-
rangeli? Cum nullus Evagriusin collatione nomina- sus Renevcntensis, colligo ex synodo prima Arelatensi
is fuerit, ac vellet omnino episcopi quinto loco babita anno 314, cui ex Africa cum Caeciliano Car-
ibscripti sedom assignaie, ex Evagrio Evangelum thaginensi interfuit Anastasius de civitate Reneventina.
cit. Ca?terum error correctoris manifeste apparet Praeterea cum eide.m collationi ex cap. 135 adfuerit
t synodo Carthaginensi an. 401, in qua can. 77 Adeodatus Simidiccensis ex provincia Proconsulari,
od. Afric. boc ordine legati ad urbem Hipponen- cur Adeodatus sexto loco in epigraphe nominatus,
im Diarrhytorum nominantur Reginas, Alipius,
: Bencennensis potius quam Simidiccensis appellandus
stinus, Matemus, Thcasius, Evodius, Placianus, sit,pro arbitrio tantum asseritur praesertim cum :

- V rius, Ambivius, Fortunatus, Quodvult- Bencennensis Ecclesia iis accenseatur quae incerta?
?us, Aptus, Honoratus Am-
Honoratus, Januarius prorsus provinciae deputantur,
dius, Yictorianus, Evangklus, et Rorjatianus. Quare Yi.ncentics Cuxusitanus Hunc oportet fuisse stre-

im in hac epigraphe Theasius et Ampelius post Eva- D nuum in rebus agendis, et acrem in fidc defendenda,
rium nominentur, loco Evagrii Evangelus neuliquam etc. Scio in Itinerario Antonini, ubi describitur via lit-

oni potest, qui utroque laudato Episcopo posterior toraria abAmpsagae Hipponem usque Regium,
ostiis

]it. Culusitanas, Tacutam, Sullucu,

recenseri Paratianas,
\ - Carpitanus. Sermo fit de ipso in colla- et Hipponem nec aliud
;
intelligi posse Culusitanarum

one an. 41!; subscripsit epistolae rjuam de appella- nomine quam utrumque Colopem, vel saltem minorem.
us et causa Apiarii Africana synodus ad S. Ca>- Postea. An emendanda lectio codicum, et pro Culusita-
'Stifvnn Antonius anno 42.J redus in
scripsit. Ni>i no, seu Colositano episcopo restituendus Curobitanus ab
itam iterum Carpitanam sedem receperit, haec pro- urbe Curobi prope Neapolim in provincia Proconsulari
ul a vero exorbitant, nam in synodo Cartbagi- sita? Hic ex unius litterae variatione ingentes excitat
ensi, in causa de appellationibus, subscriptus no- controversias, quae nullae sunt.Neque enim Antoni-
ninatur Penthadius q pitanse Ecclesise, vel, nus scribit Culusitanas interjacere inter Hipponem
it in aliis codicibus, Penthadius Carpitanus. Cum vero et Ampsagce ostia; hac enim ratione urbs Culusitana
n titulo epistolae ad Ccelestinum inter primos nomi- pleno jure ad Numidiam spectaret, cum Mauritaniae
letur Antonius, cur non iste idem fuerit qui anno Sitifen-i vicinior esset quam provinciee Cartbagi-
 SUPPLEMENTUM AP OPEP.A S. AIT.USTINI.

nonsi. Scribit Antoninus Culucitanas, et consentiunt A ubipro Marazana legitur Maza.iana, errorem sorbuit.
TabalflB Pentingerianee, quae inter Pusicadem et Cir- t"t ignorati- pro .Mazarana certissimis tc^limonii*.
tam ponunt Parantianis et CiUucitani. At Garnerius Theasios Membbjbsitani '
Membresa p
legit ('uhisitnuas ex quo errore Chlusitem ei Anto- fuerit episcopaUs duotum csse non pot<>': nam Lucii
nini sententia contendit locandam esse in Numidia. Mntihri sitani mentio est in concUio Carthagh
Ita Tacarata est Nunridi.T url>% et in Notitia laudatur n baptizandis i - ilvii M \i apud Au-
intor Numidas Crescentius Tacarat msis : Tagarata vero gustinum, clc. Eumdem lapidem offendit, duas
est in Proconsulari, in qua ibidem nominatur Hmiora- rum urbes in unam confundens. Tempore collatiom*
tus Tagaratensit. ltaque licet Culucitani inter Numi- Carthaginen-i-, Membresa seu Membressa, ut Augu-
das statuantur, Culusitani Proconsularibus deputan- stinus et Antonius scribunt, erat < ivilas distineta
tur, et Vincentius in collatione cap. 133dicitur Culu- Memblosita. Hoc ad oculum patet ex memorata col-
nsis, et in subscriptionib us -vnodi an. 419, Cutsi- latione, in qua eap. 133 recensetur
tanus et Culusitanus. In nolitia legitar Mmilianus
itemqae ibidom ponitur
scopus plebis Meml
Culsitanus inter proconsulares ; in -\ norio Metnbl
Bonifacii Thcasius episcopus plcbis
Cartbagiensis anii" itarcianus Culusitanus ; in Cypriani apud Augustinum lib. vn de Baptis., cap
B
Carlbaginensi sub Crato can. 6, Nicasius Culusitanus. nominatur Lucius a Membresa, quam eamdem rum
Nasquam legitur Culucilanus. Sed neque varianda est Memblosita Garnerius existimavit. Qui etiam ibii
lectio, ut pro Culusitano Curobitanus cpiscopus repo- probat Membressam spectasse ad proconsulares, quia
natur ; nam Culusita et Curobis fuere distinctse civi- ex Antonino constat civitatem hanc inter <am
titesproconsularium: etenim io synodo Carthaginen-i et Sicilibbam fuisse, At Mustitaoa pertinebat ad Nu-
sub Hilderico rege anno ES25, subscripti leguntur et midiam ex Notitia Africae, in qua inter Numidas no-
Peregrinus episcopus plelis Curobitanas et Marcionus minatur Antoniauus Mustitanus si vcro Membi ;

episcopus plebis Culusitanx. Vides Curobim a Culosita inter duas urbes proconsulares fuisset, forte intentum
seu Culusita distinctam? Sed ex ipsa collatione boc probasset. H»c de Mustitana urbe juvta vulgarem
ipsnm demonstratur, qua cap. 138 Vincentius Cu-
in scntentiam loquor. Debuit ergo hoec demonstrare ex
lu-itanusde sua dicecesi dixit Catholica cst. At cap. : synodica act. 2 concilii S. Martini papte, iu qua inter
1A8 inter Donatistas recitatur Yictor episcopus Curu- proconsulares laudatur Vtctor Membressitanus
bitensis. Res est clarissima, de qua unus Garnerius synodo Bonifacii Carthaginensis an. '.<1'>. quam sub-
potuit dubitare. scribit Paschasius tfi pnort ssitanus.
Pcblia.ms Baz IBADIDACENUS. ltd quidem legitur C Tdtcs Mblditanus. SaHutur in collatione Milzita-
in collatione : Sed quia nullibi, quod sciam, hujusce- nus, sed vitiose opinor : neque enim ab tdlo fit mei
modi civitatis mcntio fit suspicari posset aliquis incsse Melzitae dvitatis in provincia Proconsulari : Fit autem
tnendum, reponendumque Mazaranacenum : cst enim ab omnibus Melditx ad Eipponitidem paiudem
Mazarana civitas in pruvincia Proconsulari intcr Bagra- cujus situs a Vtolemseo describitur. Ita Garnerio Pli-
dam /luiium, ct fontem Catadx, quo alluitur Carthago. nitis, ac trecenti et decem episcopi Donatistae nulli
Profecto urbem Bazaradidacenam ex cap. 125 colla- sunt. Plinius lib. v, cap. 4, laudat in Africa oppidum
tionis habemus. Nusquam tamen nova; urbis Maza- Melzitanum. Synodus Bagaiensis Donatistarum int>>r

ranx nomen nisi in Nova Carncrii (ieographia repe- duodecim ordinatorcs Maximiani Cartbaginensis dam-
ritur. In synodo S. Cypriani apud Aug. lib. vn de na.1 Y"l' nuin Mehitanum. Apud Aug. lib. m contra
Baptismo, cap. 10, nominatur Felix a Maraiana, et Cresconium, cap. 10 et S3. Rectc ergo in collation.-
in tabulis Caroli a S. Paulo Marazana describitur; cap. 121 legitur : Tuttts cpiscopus plebis V Izitanx.
Bynodnm Maraxanensem laudat Ferrandus Diaconus Non tamen reprebendendus est Ptolemaeus, ubi hoc
Carthaginensis can. 76. Garnerii allucinatio ap- ipsum oppidam Melditam vocat ; familiare enim fuit

paret, qui Marazanam sitam antiquis pro / usurpare D, ut pluribus oslendi lib. u
fuisse putat in provincia
Proconsulari, nam pertinebat Hinc " Hist. Pelag.' cap. 3. Ita in eadem proTineia Bippo-
ad Byzacium.
in NotitiaAfric.T inter livzacenosasseritur Yindi<-ianus nem Zarrutbum laudat Antoninus, et Zaritonens
Maraxaniensis. Hoc ipsum ex Antonino evincitar, qui episcopum nominat collatio cap. 139, cum alii eam-
scribit ab Aquis Begiis Maraxaniam m. p. xv. Sufibus dem orbem Bipponem Diarrytbam vocent.
m. r. xwiii. Qoare inler Sufetanos ct Aquas Begias Panthonios Popwtanos. ln collatr

intcrjacet Harazana. Priores ?ero urbes pertinere legitur Pannonius Puppitanus,

ad ISw.acenos constat ei Notitia laudata, in qua inter Pamtontt n / .tfms, Pauth
eos nominantur Liberatut Aquarum Ksgiarum, ei famili'- oitas cujus sedem tenuit dicatur Pup\
itrasius Sufetanus, Sed omnedubium dispellit col- in Itm lini. lmo ijcmiii" vitio laborat
latio Carthaginensis, in qua cap. \±~ ponitur PubUa~ censnra. Cum teitus epigpaphes syuodalia 'la-

inis ijtiscopus plcbis Baxaradidacensi, et cap. 133 ap- tione corrigendua esset, ut ubique erraret, m.iluit

peliatur Eunomius episcopus plebis Maratanensis. Igi- textum collatiocuj erroris arguere. In ms. nmi
tur stulti solum BUspicari possunt unam eamdemque magni postea laodando, in epigrapbe non I'an-
ilu. i>

esse urbem. cum ibidem distinoti episcopi utriasque tkonius, Paimontui recte legitnr. Verum quis illi
se.l

oppidi disertcasseraatur. Ei OrteliiTabularummendo, dixit P.mnonii Domen ineolens esse Bpad U •. i'an-
 VARIORUM EXERCITATIONES IX S. AUGUSTINI OPERA. 78

bonii vero famUiare ? Praeter Pannonium Puppita- A fundit. Recte in collatione Restitutu^ appellatur Mu
um, legitur in Notitia Africa? inter Mauritanoa C«e- zucensis, cnjus adversarius Donatista cap. 200 dicitur
arienses Pannonius BUmsis. Unnm tantam Pantho- ius Muzucensis. Porro beec orbs erat Lnter r>\ a

ium ev. depravata epigraphe novit, alternm e\ ioco- cenas ; unde in Notitia Africee inter Byzacenos epi-
nitis libris ez Afnca appellet, et lunc familiare apud scopos rocitatur Innocentius Muxucensis. Prasterea
ifros nomen Panthoniiaflirmabo, et eiit mihi magnus more solito divinatur ; nam in collatione cap. 133
k poUo. Quod vero conteiulit a Pupput dicendnm scribitur Restitutus episcopus plebis Simingitensis,
sse Pupputanum, nen Puppitunum, \ix eitra indigna- Bunc voro annumeratam proconsularibus collig" •

lonem ab Airis audiri posset, quasi hic seriptor synodo Bonifacii, in qua appellatur Cresconius ep
Lfricanarum urhium vocabula melius quam ipsimet pus plcbis Simingitanss. Itaque errat Garnerius,
Mrideclinare sciat. In collatione cap.
Do- 187 intor dum Restituto Simingitensi provincia? Proconsularis
latistas nominatur Victorianus Pttppitanensis, Pan- omisso, Restitutum Muzucensem ez Byzacio ad Pro-
ouii eemulus. Synodicam proconsularium act. 2 consulareni transferens, eumdem in Muzulensem epi-
indataa syuodi Lateranensis subscribit Gulosus Pup- scopum vcrtit.
itanus; in synodo Bonifacii anno
Carthaginensis Rusticds, sen potius Rcsticianus T.\iinACEN?is. Sic
B
i3 recitatur Fortunatus Puppitanus. Quis autem di- im legitur in eotlatione. Fuit autem Tabraca colonia
tfit hos episcopos nescisse sua? urbis nomen Latine in ipso confinio provincix Proconsularis et Numidix
nfiectere ? unde factum est ut una pars auctorum in Numidia, alii
Yictor Vinknsis. Legitur ipsius nomcn ia collationis in Provincia coHocarent. Elenim
Infeliciter labitur.
rima partc, est autcm Yina civitas propc Pupputanain. cum in collatione nullum Rusticum appellatum lege-
riolatur; nam cum in titulo epistola?, quam adeo ret quo bujus episcopi sedem dcsignarct, eurndem
;ruditis notis illustrat, tres Yictores nominentur, ex Rustico in Ruslicianum mutavit. Sed in boc tur-
jorumdem sedes ex collatione Cartbaginensi expi- piter etiam errat; nam superius episcopum qui ter-
tcator.Priorem dicit Yinensem, alterum Uticensem, tius ab Aurelio primate in epigraphe legitur, appel-
jostremum Migirpensem. Quod ita pro arbitrio ho- larat Rusticianum Tabracensem. Itaque auctore Gar-
imi Yictorum sedes disponit, nullam Garnerio quae- nerio anno 410, Tabraca? duo Rusticiani episcopi
>tionem facio, quamvis prior potucrit esse Migirpen- catholici sedebant, ul Ecclesiae, quemadmodum et
nostremus autem Uticensis, et medius Yinensis. urbes id temporis regebantur, suos babuerint duum-
Hoc eumdem interrogatum velim cur tres alios Yi- viros.
ctores, qui in collationc recensentur, omisit, nullum- C Fortunatl&ntjs Neapolitanus vel Siccensis. For-
queeorum inmemorata epigraphe nominatum voluit? tunatiani duo celebrcs exstiterunt tunc temporis : Neapo-
Recenselur cap. 11G Yictor Libcrtincnsis. Hanc vero litanae unus, ulter Sicccnsis Ecclesix episcopits, uter-
urbem spectasse ad proconsulares patet ex synodica quc Proconsularis provincix. etc. Uterquc sine dubio
ejusdem provincise act. 2 concilii Lateranensis, ubi interfuit Africano concilio an. 418. Inccrtum uter cle-

legitur Januarius gratia Dei episcopus S. E. Libertinse. ctus ad finiendas causas cum aliis provinciarum legatis.
Rursus eadem collalione recitatur cap. 215 Yidor
in Uterquc pariter inttrfuit concilio universali an. 419.
Abitinensis. Et hunc pariter proconsularibus accen- Incertum utrius nomenprxferatur in epistola Afrorvm
sendum constat ex proxime laudata synodica, in qua ad S. Coelestinum. Laudo hominis eruditionem, qui
nominatur Augustalis ijratia Dei eynscopus S. E. Abiti- duos Fortuuatianos novit, eosque in diversis urbihus
t apnd Cyprianum habetur Saturninus ab collocavit verebarenim ne duos Fortunatianos uni
;

Abbitinis. Denique tertius Victor occurrit cap. 133, urbi pfaeficeret.. quemadmodum duos Rusticianos uni
ubi dicitur subscribere Quintus pro Victore episcopo civitati donavit. Verum statim cespitat et pra?ceps
um minorum. Fuisse vero Tuburbum in ruit. Quod enim ait ufrumque Forlunatianum info-
Proconsulari docet Notitia Africse, in qua appellatur fuisse concilio universali Africa? an. 419, admitti non
latus Tuburbi situm
Tuburbitensis; et utrinsque polest, nisi mortuos episcopos suffragia dare ac sen-
in Proconsulari exbibent Tabulae Peutingeriana?. Cur tentias dicere lingamus. Anno 419 Siccce sedebat
ies bosce Victores, qui anno 41 eidem colla- 1 Urbanus in mortui Fortunatiani locum subrogatus,
tioni cum tribus aliis quos laudat interfuere, a sy- qui,cum anno supeiiori Apiarium igni aquaque in-
nodo anni 4IG exclusit? Cur unum saltem ex illis terdixisset, et bic ad Zosimum appellasset, acriter a
intra synodum non admisit, sed solummodo Vinen- pontilice reprehensus fuit ; unde diuturniores illae de
seni. Uticensem, et Migirpensem? Profecto vides, mi appellationibus controversia? Afros inter et Romanam
Antoni, Garnerium hic purum putum ariolatorem sedem exordium duxere. In litteris synodi Africana?
aaere. anno 419 ad Bonifacium poutificem datis ha?x legun-
stitotcs Mizlle.nsis. Legitur in collatiom Mu- tur : Prior autem cocpiscopus noster Siccensis Urbanus,
neens tugustinus lib. vudege vij contra Dona- quod in eo, nempe Apiario, corriycndum est, sine ulla
\l. meminit episcopi Huzulensis, quem dubitatione correxit. Unus ergo Fortunatianus Nea-
ix Proconsularis colligo cx Xotitia ssepius politanus anno 41 S et 419 synodis Africanis interfuit,
lawiata, in qua numcratvr intcr ejectos ex ca provincia unus Neapolitanus ad finiendas causas cum aliarum
pos Felia Muzulensis. Ceographus urbes con- provinciarum legatis electus est, idem epistolse ad S.
27fl SUPPLEMENTUM AD OPERA S. ALGISTIM •280

Coeleslinum papam prsfigitor. Nota interim, vir rla- A Ammi-s. Sin minus i It lectio, quod non tcmere
ri<-imo, liarnerii contidentiam, qui asseveranlfr pro- tam n quispiam conjiciat propter insolentiam r
nuntiat Siccensem Fortunatianum sine dubio laudati- ignota dici debei hujusce episcopi Ecclesia. Quod ti
synodis interfuisse, qui id temporis sinr dubio diem vitium irrepsit, tnonnemo rcponi d<

ohierat, ac in eadem sede Urbanum ex Hipponensi pro \ Timianum, qui, ut rst in collatiom .

clero episcopum exceperat. I)e initio episcopatus Ecdesimn Utinse <:i<it<ttis, a 1'tolemxo std> Carthagine
1'rbani scribit S. Augustinus epist. :'!> ad Paulinum ad lingradam fluvium repositx. Si vitiosam lectiont-m
Nolanuni. suspicabatur, cur antiquum aliquem codicem non
Rkstitdtos Cincaritensis. Legitur in collatione epi- consuluit? Exstal epistola hujus synodi Carthaginen-
scopus hujus nominis et sedis ; credibile admodum esi sis in codice ms. bibliothec a- serenissimi magni du
hunc ipsum csse quo dr agitur. Et hic divinatur, nam ad D. Laurentii in pluteo 12, in quo n<>n Animus le-

adfuit etiam collationi cap 133 RestitutUS episcopus gitur, Sed Ami ibii -, qui in rescripto Innocentii p
plebis Simingitensis. Et in concilio Ronifacii an. dicitur Ambivius. In collatione cap. 133 appellatur
inter proconsulares laudatur Crescontus episcopus inter catholicos Patres Ambibius episcoput Pi-
plebis Simengitanx. At Cincaritensem Ecclesiam in- sitensis. Evolius Uzalensis S. Augustini discipulus lib.

deputant Carolus a S. Paulo et HoL B

certee provincia? de Prodigiis S. Stephani, cap 13, meminit Pisitanm
i

stenius, nec quidquam pro ea re affert Garnerius, doitatis. Ambibii Ecclesiam omisit Carolusa S. Paulo,
Ego tamen puto illam Ecclesiam fuisse inter procon- Holstenius incertse provincico deputavit, et minus
sulares; nam in synodica act. 2 concilii S. Uartini recte a Pisitana distinxit, quse tamen ex hac cpu
papse inter ejusdem provincice episcopos nominatur phe colligitur fui-sc in Proconsulari. Ambivii lit meo-
Quobulus Ceciritcnsis, qure forte Ecclesia eadem est tio can. 78 Cod. Afric, ubi ante Evangelum nomina-
cum Cincaritensi. tur, quem darnerius pro Evagrio supposuit,ut vidisti,
Ampelios. Incertae sedis. Nam Ampclius cujus fit sed perperam nam in laudato codice Evagrius nomi-
;

mentio can. 78 Cod. Afric. cujusquc scdes in collationi natur, et pro Mundius, ut in excusis codicihus cor-
dicitur fuisse Vaga vcl potius Vada, quique interlocutus rupte habetur, Nimidius recte ibidem legitur. Innullis
lcgitur r.ap. 17(5, xidetur fuisse Numidarum uttits, etc. codicibus epigraphen queesivil Garnerius, qui tain>'n
Vnde ultcrius corrigcndus quoque collationis t<?xtus cap. ob exscriptos ah alio e Vaticanis mss. Marii M>
213, udi duo appellantur cpiscopi Vagenscs catholici, toris libellos, vah quales tragcediasin calce sui operB
Ampelius ct P)'imulus; lcgi cnim debet Vadensis. Igno- excitat, et in quos !

ravitduas fuisse in Africa Vagas,unde alteram urhem C Feltx Uzttensis. Legiturin collationt V i

Vadam dicendam contendit. At Plinius, cui melius i» Notitia cpiscoporum provincise Proconsularis mentio
Africance urhes cognitce fuerunt, lib. v, cap. 4, intt-r ftt Caii 1'zitensis, qui periisse scribitur antequam venirei
quindecim oppida civium Romanorum nominat Va- ad exsilii locum ; et Uzitha civitas ponitur in Ptolemai-
gcnse, et inter triginta libera oppida Vagenst aliud. cis Tabulis propc Adrumetum ei Ruspinam. Cura istse

Consulto addidit aliud, ut Vagam utramque distin- duae urbes fuerint in Ryzacio. ineadem etiam provin-
gueret. Una erat Latio donata, altera liberum mnni- cia Uzitha Ptolemceiloeandafuit. Uzithse oppidi situm
cipium. Hinc perperam collationem corrigendam diserte tradit A. Hirtius lib. de Rello civili in Africa,
ducit, in qua duae Vagee asseruntor. Hapcoppida. quse ubi ait Ccesarem prope Uzitham castra metatum, gux
Vagaedicuntur in collatione, ambo F«r/a?appcllantur aberanta portu Leptis Parvae millia passuum s i Le-
in Notitia Numidiae, ubi recitantur Bufinianus Vaden- ptis vero erat in Ryzacio snpra Adrumetum vei

sis, et Proficius Vadcnsis Imo tertia insuper V) Tripolim millia passum 18, ex Antonio. Ei his in
ponitur in eadem collatione; nam cum cap. 177 no- Notitia legendnm est: Caius Ucitensis, non l .

minatus fuisset Privatusepiscopus Vagensis, Rogatus hsec enim Ecclesia erat in Ryzacio Ucitemua vero ; in

episcopus dixit: Januarianus dicitur,non Privatus. At Proconsulari, in cujus provincise syoodica act. 2

respondit Primianus primas Donatistarum Carthagi- D cilii Lateranensia laudatur Tripolius Ucitensis, al> l'ci

nensis provincice cap. 17!»: Est Auzagga, ubi fuii urlie, nt ex Plinio mox ostendam in notisad Fri i ti:o-

Januarianus, quinuncdefunctus est\ dKaAusagga ui>i -iM. I;_ritur perperam Visiceosem in Uzitbensem
esi Privatus, quinuncvivit. Dbi patel has Vagaa agno- clesiam ninl.it. Scribitur in collatione cap. 15 I

minatas Auzaggas, ut a Vaga, ubi Ampelius sedebat, tpiscopus plebis Visicensis. Quam Ecclesiam pertinere
distinguerentur. Et quidem praeter duas Vagas qnas ad procoosolares colligo ex eadem synodica, nbi inter
Plinius in Africa, hoc est provincia Zeugitana ponit, proeonsnlares cernitor Valentinianus tpiscop
Ptolemseua Lib. iv, cap. 2, in mediterraneis urbibus Usicensis. Erat bcec urbs prope Taboram, cujoa epi-
Mauritaniae Ccesariensis Vagam etiam collocat, cujus scopus Victor Donatista cap. I2S citato di\it Felici
Bitum exhibent Tabulee antiquce Peutingerianee, et re- Viaicensi: Egq tibiintervenio. Ei cap. 101 idem Vi-
Ampelius qui laudatur can.
centea Caroli a S. Panlo. ctor Susceperam quidem mandatum sed quia
ail : ;

78 Codic Afric non est idem com Ampelio qui bic Hssimus pater <t princeps noster Primianus nuncsui
appeilator illeenim Ambivio Pisitensi posteriorfuit,
; )iit, m* ti ri mandare hi< actis. Itaque erat in
ut Lbidem patel hic autem eumdem prsecedebat, ul
; Proconsnlari episcopus, -i Primianum Carthaginen-
proxime ostendam. -t-m suum primatem* appellat. Perperam in dissert
 1

»81 VARIORLM EXERCITATIONES IN S. Al CLSTINI OPERA. .,

s .)

le Synodo v, eap. 10, Taboram Victoris Donatistee A episcopum; namcap 125 ponitur Antonius episcopus
:umTaboraalter,i Itfauritaniseconfandi.Quareaddenda plsbis Carpitanss. Ex qnibascolligimas Adeodatum Si-

istTabora Tabulis proeoosnlarium Caroli a S. Paulo mittaensemdiversam essea Simidiccensi, qui anno 51

:t Holstenii. Cteterum de hojas Felicis sede Garne- collationi interfuit, et diversas fuisse urbes SimittU
ius diviuatur. In collatione c;ip. 1 -27 laudatar Felix et Simidiccam, cnm tempore collationis hic Adeoda-
piscopus plebis Aptungitensis. Erat Aptunga in pro- tus, illic vero Renenatus sacra suprema auctoritate

•incia Proconsalari, et alter Felix Aptangensis olim administraret.

^ecilianum Carthagioensem consecraverat, ut ez Octavius Uthinensis. Interfuil collaiioni, est autem
>ptato lib. i, ct Augastino epist. 68, 162, 163, et Ythinn CWitas in prorincin Proconsulnri ad Bagradam
ibriscontraDonatistaspassim babetur. Itaque omisso fluvium, ut habent Tabulse Ptolemaicse. Tn concilio

Vlice Aptungensi, Felicem Visicensem synodo anni Carthaginensi, etc, dixit vigesimo scptimo loco son-
H6 pro arbitrio prsesentem facit. t, ntitim Felix ab Ythina. et Lampadius Ythinus concilio

Donatianus Zeggensis sivo Zbixsnsis. Recensetur Arelatensi n subscripsit. Eadem chorda oberrat, Uti-
n collatione Donatianus Zellensis, ln Notitia provincise nunam cum ITthina confundens. In cap, 133 collatio-
°roconsularis fit mentio VincentH Zeggensis in exsilium nis Carthaginensis editionis Massonis et Albaspinaei,
B
lera in luto hseret, Ziggam cum con- Zella legitur Octavius ipiscopus plebis Ytinunensis. Scio duas
undens. Lrat Zella in Ryzacio Strabo enim recen-
;
fuisse Utinas in Africa ; tempore collationis cap.
ens bujns provincise oppida, lih. xvn ait ; Pwpc 125 legitur: Timianus cpiscopus plcbis Ytinensis; ca-
tiam crant YAla ct Achola liberse civitatcs. In tabulis pite vero 133, lsaac episcopus plebis Ythincnsis. Quare
tautingerianis Acbola ponitur inter Tapsum et Ru- si Octavius fuit pariter episcopus LUincnsis, tertiam
(pam urbes in Ryzaeio, in cujus Notitia recitatur in AfricaLtinamnobis excitare debct, vel Oclavium
itus Acholilanus. Consilium Zellense laudat Fer- collegam Timiano aut Isaaco superimponere. Contra
andus Diaconus ,
quod Teleptense perperam dici Isaac episcopum catholicum stabat Felicianus, cont.ra
istendi lib. i Hist. Pelag., cap. At Ziggera urbs
13. Timianum Felix Donatistarum episcopi. At de Octa-
n Proconsulari, in cujus Notitia recensetur Yincen- vio refero integrum textum ex collatione Carthagi-
Mus Ziggensis, quem Garnerius Zeggensem dixit ut nensi. Octavius episcopus plebisVtinunnensis coram V.
:acilius Zellensem faceret. In gestis purgationis Feli- C. tribuno et notario Marcellino superius mandavi ct

:is coram Africre proconsule, in calce Optati Alba- subscripsi Carthagine. Quare idem dixit : Econtrario
;pinece editionis, memoratur Ingentius Decurio Zi- mihi cst Bonifacius. Ex tribus igitur episcopis catho-
nm, quffi urbs, ut ibidem patet, eratin Procon- C licis totidemque iisdem adversariis Donatistis duas
>ulari. In litteris Constantini imperatoris, apud Au- Utinas et Ltinunam in Africa urbes habemus. Qtiod
gustinum epist. G8, et lib. iii contra Cresconium, insuper addit Uthinam ad Ragradam fluvium sitam
cap. 70, idem dicitur Decurio Ziguensium civitatis. Et ex Ptolemseo, notes velim, vir eruditissime, Carne-
montem Ziauensem memorat Victor Vitensis de Per- rium ante septemdecim versus idem dixisse de Utina
secutione Vandalorum. altera, in qua sedebat Timianus. Profecto Ptolemseus
Adeodatus SiiiiDir.us. Interfuit collationi ann. 411, uram tantum Lrbinam ponit: quod si nosler geogra-
ue fuit an. H9 e decem legatis provincise Procon- phus Lthinam Octavii, et alteram Timiani ad Ragra-
suiarii mlegatis aliarum provinciarum canoncs dam reponit, de utraque Ptolemaesi testimonium neu-
Ecclesise Afrieanx recognovit et subscripsit. Et hic tiquam laudare potest. Scribit Holstenius alterutram
rursus episcopos et urbes confnndit. Adeodatus qui Uthinam cum aspiratione scribendam, et vere apud
anno 419 canones recognovit erat episcopus Simit- Augustinum lib. vi de Rapt., cap. 33, recitatur Felix
tuensis, non Simidiccensis. Leguntur apud Labbeum ab Ythina. Omitto quod ibidem ait Lampadium Uthi-
snbscriptiones synodi anno 410 Carthagine celebratse, nensem subscripsisse concilium Arelatense n voluit ;

in quibus .V / latus Simituensis vel Simitensis dici- dicere primum indictum anno primo Sylvestri, an.
tur. Oppidum Simittuensc laudatur a Plinio lib. v,
D 314. Ronifacius Octavii adversiarus cap. 198 dicitur
cap. 3; Simittu ab Antonino dicitur. In collatione Ltummensis ; utri textui error irrepsit incertum.
cap. 133 recensetur Benenatus episcopus plebis Simit- Serotinus Thurzitensis. Interfuit collationi. Po-
-, et cap. l3o Adeodatus episcopus plebis Simidic- nitur autem a Ptolemseo Thursa prope Yinam coloniam
eensis.Quare Adeodatus, qui anno 419 canones re- non longe a Tunizza, atque adeo nec admodum procul
cognovit, anno 411 nondum erat episcopus, cum Si- a Carthagine. Non ita scribitur in collatione ;
nam
mittuensem cathedram teneret Renenatus. Hoc ipsum cap. 133 recensetur Serotinus episcopus plebis Turu-
etiam evidenter ostenditur ex subscriptione synodi zitensis. Quee inflexio, uno Garnerio auctore, aThursa
anno 419, ubilpgimus Venthadius Carpitanus, Adeo-
: Ptolemaii derivatur. Sane vapularent discipuli qui a
mittuensis. Quare Adeodatus fuit episcopus Thursa Thuruzitanum declinarent hoc enim adjecti-
:

tempore posterior Penthadio Africani enim juxta : vum a Thuruzita originem ducit. Quare perperam
tempus delati episcopatus nomina synodis dabant, et Ptolemams in testem vocatur. Imo nusquam legitur
canone 53 Cod. Afric.
in tractoriis scribebantur, ex Thursa in Ptolemceo, sed tautum Thurza, quam po-
et Augnstino epist. 217 ad Victorinum. Rursus cer- nit in Ryzacio prope Adrumetum. Rectius autem ex
'.um e^t Penthadium anno 41 non fuisse Carporum 1 ipsa collatione ostenditur Thuruzilam fuisse in pro-
 7

283 SUPPLEMENTIM AT> OPERA S. AUGUSTINI. 284

vinria Proconsulari ; quia cum Serotinus episcopus A ea anno 410 sentcntiam contra Pelagianos subscri-
dixisset se nullum habere episcopum adversarium, psit. Tagora in Numidia dicebatur etiam Tagura, u*
Primiani primatis Carthaginensii diaconus Habet- es Nutitia AMcsb paiet.
deum reposnit: Presbyter estillic Cattus. Qui quidem 5POL08 VoLim bis. In vulgatu eodicibus legUur
diaconus frequentius interloqnebatur, ubi de episco- Tris\ '", tedvitium per s< manifestat insol
pis proconsularibus qoaerebatur, ul passim ibidem minis; quare emendari debet ex collatione. Hic recte
patet; licet semel aut iterum de aliis quoque locu- priorem litteram corrigit. In ms. serenissimi magni
limi concedam. ducis Crispolus legitur, .tum in epigraphe synod
Majobinus Zkmptbnsis. lta legitur m eoUatione\ mc- tum in rescripto Innocentii.
lius Zamensis, nam in Proeonsulari provincia faitZama Victor Uticensis. Wi quidem scriptor libronm
civitas, si Plinio, Plolcmxo «c Straboni creditnus. dc Pcrsccittiiin. VandaUea anno i8i m itata adi
Qoot veii)a, tot errata. [q collatione cap. 133 lauda- calholicos ab Hunerico, se<l alius ejusdem nomta
tur Majoribus episcopus piebis Zentensis. Et quidem sedis, quifuit Carthaginecumcollatio haberetur. Vietor
recte : nam Bynodica proconsularium act. 2 cou-
in qni Buh Hunerico vixit ac scripsit libros de Persecu-
cilii Lateranensis memoralur Florcntius gratia Dei tione Vandalica, non fuit episcopus l'ticen-i-.
cpiscopus S. E. Quo B
Z> ntcnsis. egregio testimonio Vitensis, ut egregiee mss. ostenderunt Chiffletiua ac
evincilur recte scribi in collatione Zentensem, ac Holstenius. Hoc ipsum probatur ex elencho episco-
male Zemptensem, et Zentam
legi fuissc inter urbes porum ab Ilunerico in cxsilium deportatorum ; nam
proconsulares. Rursusquod Zenlam in Zamam mutat inter proconsulares nominatur /

vix patienter fcrri potest. In collatione cap. 121 di- el Byzacenos Vktur \
inter qui libros
citur Dialogus episcopus Zamensis cujus adversarius psit de Persecutione Vandalica. Plura bac de re leges
Montanus unus e septem Donatistis collatoribus re- in Chiffletio, cujus volumen, ut pleraque alia, e
censetur. Igitur non Majorinus, sed Dialogus anno copiosissima tua illabibliotbeca non semel mibicom-
41 1 erat Zamensis episcopus. modasti.
Postomianos. Ignotx sedis; nam qui dieitur in col- Victob MlGlBPBNSIS. Ita legitur in <\,llatione, etc. In
latione Tagort nsis diversus cst ab isto; siquidem
Tagora hoc ct prsecedenti Victore redit ad solitas divinatio-
civitas, scu Tagura,
Numidia, non itcm in Pro-
cst in nes. Adfuere collationi tres alii e Proconsulari pro-
consulari, et intcr cpiscopos e Numidia, in exsilium vincia Victores ; nempe, Libertinensis, Abitinen-is,
actos, recensctur Timotheus Tagurensis. Ignoravit duas ct Tuburbitanus. Itanc hosce intra quinquennium
fuisse in Africa Tagoras, quod tamen intelligere po- C obiisse putat, vixisse vero Migirpensem, et Lticen-
terat ex collatione, cui inter catbolicos antistites in- scm, ut isti solummodo, et nullus illorum trium
t"ii'uere Pestitutus cpiscopus Tagorensis,
qui fuil cu- nodo annollti Carlbagine contri Pelagianos eoaeta
stos tabularum cap. 143:Posthumianus cpiscopus et inleresse potuerint? Sed cui facile fuit urbes pro ar-
plelis Tagorcnsis cap. 133. Itaque Postbumianus, bitriomutare, confundere, exstruere, baud quidquam
quiponitur in epigraphe, fuit episcopus Tagorensis pensi babuit episcopos ad synodos admittere prout
in provincia Proconsulari. At fuisse Tagoram in libet, et proutlibet excludere.
bac provincia colligo ex Tabulis Peutingerianis, ubi Locros Tagabatbnsis. heeensetur cjus nomen m
haec leguntur: Thacora v; Qegetu [snpple xv, exAn- latione. Tagaratensis cpiscvj>i mcminit notitia
tonino mox laudando) Narragara tu, Sicca Veneria rum provincix Froconsularis, refertur rnim hmmwwUts
\\\. Antoninus ita scribit in itinere Musti Cirtam. Tagaratensis pultus in exsilium. Non possum nonal-
Siccam xxxu,
Naraggara xxx, Tagora xx, Tipasa bos calculos adjiccre.
xxxiv. Cerlum est Tipasam spectasso ad Numidiam Maiuams Uzippabbnsils. Nominatur in eoUai
:

nam in notitia hujus provincis nominatur Rusticus Mcminit notitia Episcoporum provineim IVeeeMttJeni
Tipasensis. Naraggaram Tipasee linitimam Numidiaa Augentii Uzipparitani in exsUium expulsi. In pteriaqm
ascripsere Carolus a S. Paulo et Holstenius, scd per- " editis codicibus legitur Madanus, sed Garnerio :

peram nam sxnodicam proconsularium act. 2 con-

; ins. Laurentiane bibliothecae. In Tabulia Pentinge-

cilii Lateranensis subscripsit Benenatus episcopus S. rianis Usippira ponitorsupra Putput in mediterraneis
/•;. Narragaritanss, et in Notitia inter proconsalares versos meridiem. In Synodo Bonifacii appallatv S
recensetnr Maximinus Maraggaritanus, ubi plane Na- mentius lipparensis. Marianus fuit unus legatorum I

garitanus legendom est, Bt in collatione inter I)o- proconsnlarium inconcilio anni ilu.
natiatas cap. 207 nameratur Faustinus episcopus Na- Fbui Abzuutensis. Itn legitur in collah
raggaritensis. Ultra Naraggaram versus Numidiam legcn-lnm tamen fo\ %tAbd I

ponitur Gegetu. Porro bancetiam orbem foisseintra cst iiiim apud Ptoiemxum Abderx menUo in Af
dicecesim proconsulariom patet ex Victore Vitensi, prepriOf seu pr»vincia Proconsulari, siquid itur
qni lib. de Persecut. Vand. inter proeonsularea oo-
i
sub Carthagine, $i in Notitia proetnc nsuiarU
minat Vicentium Qigitanum. Itaqoe Tagor.i millia :;
fit mentio Felicis Aba B no Vru-
passoum Gigeto distans, erat oltima nrbs provincise etuosum oportet non dtu fuisse superstUem ;
nntn
CarthaginensiB. Tipasea contermina, ciijiis Bacra tem- 416 Can li ItM Abbaritanus ur inter
pore collalionis Posthumianus ministrabat, qui p<>-t- iinn\r ProconsuUsrU qui tamm i't tubtcriptkmibus aV-
»85 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUf.rSTINI OPERA. 280

itur Germaniw, sednumdose: namGermania sive vetus A Prsiextatus episcopus Sicilibbensis Ecclesiss sub-
ivc nova, pertinet ad Numidiam, si qua fides Notitise scripss.

u-pius citatse, in quafitmentio F> s Abaritani epi- Quodvultdeus episcopus Verensis Ecclcsix subscripsi.
copi. Parum callet Afrieanani geographiam, dum Candidus episcopus Abbiritensis Germanicianorum
irbem Abziritanam cum Abbiritana eonfundit. [n Ecclesise subscripsi.
ollatione cap. 128 dicitur Fructuosus episcopus plc- Aimo ill Bedebat Carpis Antonius, cui Pentha-

is Abi sis. Plinius lib. v, cap. i, laudat in Africa dius subrogatus fuil ex cap. 125 toties memoratse col-
ippidum \
' ziritditimi. Ihve urbs Ptolemseo dicitur lationis. ldem etiam Quodvultdeus in epigrapbe poni-
Lddera, oam D pro Z passim sumptum superios tur ante Candorium Mullitensem, qui collationi inter-
istendi. Et iu sjnodo Genethlii an. 390 Victor Abzi- 1'uit.Quare diversus plane fuit a Quodvultdeo Verensi.
itanus et Abderitanus in variis codicibus legitur. C«- Candoeios Mdllitensis. Numeratur inter episcopos
enun adhuc in Africa numerabantur dua?. urbesqua- qui Carihagine fuerunt tempore collationis. Inter pro-
uni episcopi Abbiritenses nuncupabantor. Nam cap. consulares cjcctos Xotitia habct Liberatum Mullitanum.
15 laudatffi collationis ponitur Annibonit iten- Tandem Garnerius non sinc cura ct laborc aliquid ex-
is; eapite vero 133, Felix episcopus Abbirmajus, piscatus est.
B
irbs ita appellabatur, ut ab Abbirminus, ubi sedebat Maximus ct Mkgauius. Jgnotx sedcs. Sed et aliorum
Lnnibonius, distingueretur ; Afri enim ad duas ejus- parum eidem notac.

em nominis urbes distinguendas, utebantur islis Rofinus Drusilianensis. Quanquam ita legitur in
ocabulis majus et minus ita apnd eosdem babemus : collatione, legendumtamen puto Binisiancnsis, velpo-

teptiminus, nempe, Parvam Leptim, et in Notitia tius Dionisiancnsis ejusce enim nominis cpiscopus po-
:

nter Byzacenos est Foriunatianus Leptiminensis : ita nitur in concilio Carthaginensi rebaptizantium num 48.
>linius ibidem recenset oppida Ucitana duo, majus An non illa scdes quse in Notitia provincix Proconsu-
t minus. et cap. 133 collationis recitatur Octavianus laris corrupte lcgitur Duassendelmai ? Non possunt sine
piscopus plebis Ucimajus. Itaque eidem collationi A carcere ad calcem pererrat. Lege,
risu ha?c audiri.
uno 411 interfuere Fructuosus Abziritensis, Felix mi Antoni, epigraphen, videbis nominari non Ruli-
ibbirmajus, Annibonius Abbirminus. In synodali num, sed Rusticum. Ita cum duo Rustici in epigra-
iroconsularium act. 2 concilii Lateranensis laudati phe scribantur, Garnerius ex priori Rusticianum fa-

ppellantur Adeodatus Abbiritanus, et Yictorinus Ab- cit, posteriorem in Rulinum mutat. Cum non possit
iritanus, quorum episcoporum urbes mirum non est Rusticum inter ducentos et octoginta sex episcopos
iarnerium in unam coufudisse, cum nec easdem Ca- qui collationi nomen dederunt reperire, satisurbano
olus a S. Pauio, nec Holstcnius exacte distinxerint. artificio pro Rustico Rufinum obtrudit. Porro Ruli-
eu alia rursus Garnerii errata corrigenda sunt; fal- nus cap. 121 collationis vocatur cpiscopus plebis Dru-
um enim est Candidum successisse Fructuoso ; nam siliaiicnsis. Verum metamorphoseos studiosus, non
landidus fuit episcopus Abbiritensis, non Abziriten- modo episcopum, sed et Drusilianam ejusdem sedem
is ; ita enim legitur in subscriptione synodi anno in aliam convertens ait : Legendum tamcn puto Dini-
I Candidus cpiscopus Abbiri-
artbagine coacta?, siancnsem. Serione anjocoseha?c scripsisse eumdem
msis Gcrmanicianorum, apud Labbeum tom. II Con- putas ? Ubinam gentium, non dicam in Africa, sed
il. pag. 1670. Et recte ; nam apud Augustinum lib. orbe toto episcopatus Dinisianensie paruit? Verum
i de Bapt., cap. 23, nominatur
synodo Cypriani in vide quomodo eamdem Dinisianam suam illam ur-
ab Abbir Gcrmaniciana. Si Garnerius pro bem, quam uno ductu calami repente excitarat, al-
crmanix in melioribus codicibus Germanicix legis- tero statim dejecit; vcl potius, inquit, Dionisianensis.
et, rectius textum correxisset. Yerurn plusquam pal- Sed perperam Drusilianensem Ecclesiam cum Diony-
laris est ejusdem scriptoris allucinatio, ubi tradit siana confundit illa enim ad proconsulares pertinet,
;

ructuosum post annum 41 6 baud diu fuisse super- ut ex Tabulis Peutingerianis constat, Iiqbc vero ad
I)
litem, quod Candidus anno 410 in Fructuosi cathe- Byzacenos; nam inter sedes Byzacii quse sine episco-
ra sedebat. Id ubi deCandido sermo inferius incidel, pis erant anno 484, ponitur in Notitia Africa? Diony-
stendam nam ambos buic synodo pra?sentes fingit.
: siana. Easdem etiam diversas urbes fuisse evidenter
Quodycltdeus Verensis. Fuit wius ex decem lcgatis ex collatione deducitur, in qua cap. 187 inter episco-
nUaris, qui cum aliarum provincia- pos Donatistas qui collationi interfuere ponitur Resti-
um lec/atis an. 410, nomine totius Africanse synodi tulus episcopus Drusilionensis, et cap. 198 Victor cpi-
anones recognoverunt. Non ita est. Hic Quodvultdeus scopus Dionysiancnsis. Itaque Drusiliana el Dionysiana

nte annum 41 1 erat episcopus, nam nominatur ante fuere diversa?, et diversarum provinciarum urbes,
homam Cubdensem, qui interfuit At
coilationi. quibus distinctiepiscopi Donatista? preesidebant; illas
uodvultdeus Verensis post an. 41 1 episcopatum vere novus geographus in unam confundit, alteram
deptus est; cum in subscriptionibus an. 419 post, ex Byzacio in Proconsularem sine machinis transfe-
enthadium Carpitanum locetur. Earumfragmentum, rens. At neque his mutationibus conteutus, cum ex
uod plurimum ad rem facit, hic insero. Drusiliana fecerit Dinisianam, dein Dionysianam ;

Penthadius episcopus Carpitanae Ecclesise subscripsi. tandem ex his omnibus tanquam dirutarum civitatum
Ruffianus episcopus Ecclesiae Masensis subscripsi. ruderibus novam urbem a?dificat Duassendelmai An :
 . :

587 RDPPLEMENTUM AD OPERA S. AlT.lSTIM. 288

non, inqoiens, Ula sedesqwein Notitia provincise Pro- A tur Januarianus cpiscopus i '

nae Gisipensis. Et ta-

consuiaris corrupte legitur Duassendelmai Imo '. ii meo cum otriusque orbis distinctio meridiana luce
met eorropte legit; oam in Notitia laudata non dici- clarior appan-at, confidenter exclamat Garnerius
tur Duassendelmai, Bed Duassedemsai;
oominatur Tfullus dubito quin idem GinesitensHs qui Gisipa
enim ibidem Mannucius Duassedemsai, cujus sedes Addc etiam Proculiani nomen familiare fuisse apurl
cum statuator in Proconsnlari, neqnit eadem e Afros ; nani episcopus qui in Bippooensi dicecesi con-
cum Dionysiana, qose in eadem Notitia locatnr in By- tra Augustinum morabatur in parte Donati, Proculia-
zacio. Porro Ecclesiam Duassedemsii puto eamdem nus dicebatnr, ad quem data est epistola inter Augu-
esse quss cap. 202 collationis dicitor Assenemsalensis, stinianas 117, et oominator etiam in *-p i-t . I

nbi inter Donatistas recensetur Foriunatiamts \ Pateor tamen in codice Laorentiano Proexdum scribi.
nemsalensis, et Ln synodo Bonifacii inter proconsula- Vernm adesl in cap. 135 etiam Pro<:ulus Serrent
rea ponitor Patroniamis
Senemsalensis. Synodicam Thomas. ubiqui hujus nominis silentium, Miriim
proconsulariom act. 2 synodi Lateranensis subscribit rttst quod Leo Magnus scripsit ad Thomam Africanum

Juliamus gratia lki cpiseopus S. K.duarum Senepsali- episcopum: sedincredibiU est huncce Thomam nostrum
tinarum. IIal.es ergo in quatuor versibus tot errata tandiu Si praesens collationi hrrc dixi- .

ncentioris hujusce geographi, qune forte idem ad- B surdum illum aftirmassem; nam cap. 133alta\
denda putavit Geographiae reformata-, quam quidam nominatus est ab Oflicio Thomas episcoput '</<- •

(nosti hominem) in lucem emisit. lensis, qui etiam respondit: E contra ne inem Uahe- m
Ri tiants Maxensis. Dicitur in coUatume Muzucen- mus. Hanc vero Ecclesiam spi nl proconsula-
sis ; unus fuit e decem delegatis e provincia Proconsu- res poterat Garnerius discere ei synodica act. 2 con-
lari an. 410 ad recognoscendos canones, etc. Potabat cilii S. Martini papse, quam subscripsit (.''ntilix gratia
se lippis scribere ac tonsoribus, cum tot fahularum l)ii episcopus S. K. Cubdensis. Portentum tibi l
1

portenta charlis inseruit. Fallitur cum scrihit Rutia- videbitnr hunc scriptorem non vidisse Thomam ubi
num dici in Muzucensem, Nec Rofianus
collatione crat in collatione, reperisse vero hunc ipsum ubi
dicitur, nec Muzucensis, sed cap. 127, nuncupatur plane non erat, oemqe in epistola S. Leonis Magoi.
Ruflnianus Muzuensis. Erat Muzu in Proeonsnlari, Scmel tantum Leo Magnos litteras, quae ezstent, in
et inter ejectos cx hac provincia in exsilium ab Hnne- Africam misit est epistola 87 ad episcopos .Maurita-
;

rico recitatur Felix Muzuensis. In eadem collatione niae Coesariensis, in qua nullus Thomaa tppellatur.
cap. 133 episcopus Muzucensis appellatur Restitutus. Interim non possum nondolere supinam ac immanem
Deniqoe in suhscriptionihus superius adductis anno q prorsus Garnerii allucinaiionem, qui, non contentus
419 Penthadius, qui post annum 411 elec»us fuit Car- urhes et Africanos episcopos confudisse, Leonem
porum episcopus, subscribit ante Rufiianum Maxen- Magnum pro Loone IX obtrudit. Exstat inter Leonis
sem. Nondum ergo hic anno 41 1 erat episcopus, neque I\ epistolas tcrtia cum hac epigraphe : ad Thomam
interfuit collationi, cum Penthadio et Thorase Cub- episcopum Africanum, qoam tameo lingit a Leone
densi in hac epigraphe pra^ponatur. Magno scriptam. Damus ergo libentissime fnered\
Procoliancs. Ycl ignotx scdis, vel, guodmagis reor, esse Thomam nominatum in hac epigraphe, tandiu
legi deoet Proculus Ginesitensis Salarix, cujus nomt n ri.risse ; etenim osque ad tempus litterarum ab Apo-
ponitur in coUationc.Nam in Notitia episcoporum pro- stolica sede ad Thomam episcopum Africanum scri-
rincix Proconsularis legitur Caris&imus Gisipensis, eje- ptarum, sezcenti et triginta trcs anni lapsi snnt pri- :

ctus in exsilium. Nullus vcro dubito quin idem Ginesi- mus Leonis IX annus fuit nostrse epochie 1049. Si in
tensisqui Gisipensis. Vereor ne tot metamorphoses lib. u Victoris de Pers. Vand. vidisset alium Thomam

nauseam ac fastidium tibi ingeraut, vir doctissime, ac episcopum Africanum?

memet non levi sane crimini obnoxinm faciam, qui Jamaiuis Timidknsis. In collatione legitur Tunu-
te a gravioribus studiis, quibus diu noctuqne curam <l>ntis,scd legendum (nota confidentiam) finnr
intendis, ad beec plane fabulosa lectitanda interpel- " tur Timidensis; nam inprovincia Proconstuari nulla
lem. Scis Catonem post diffcillima senatus-consulta fuit Tumtdn civitas, sed Timida, qux Regia atiqua
animum ad cursum ludosque cum pueris vertisse. dicitur. Eamdem cramben repooit. Audi interim quai
BgO quidem varias subinde hominum, urbium, ac idem auctor in notis ad Vin< bntioh Cuiositanum
provinciarum non secus ac in scena fleri solet, mu- scribit de urbibus proconsalaribos : Siquidem vix U-
tationes exhibeo. Retice interim te, ac oculos aures- Uus provincia plures quam sexaginta octo Bcclesias no-
que commoda, nam novoe rerum facies occurront. Hic rinius, nrc illas noti situs, cum tumen fucrint cntum
Proculianus in Proculum vertitur, ac Gisipa in Ginc- tjintu quatuor, si qua fides Victoi isi. Cur
sitam nrbem transmigrat. Quod hominis nomen va- ergo Tunoda oon fuit una ex illis centum fere qu»
rietur, dolo plerumque lit vel consilio, dum per ad- ignorantur r Potuit tamcn pertinere ad aliam Afi
optioncm familiee in alias transcribontor : at urbea nr- nain provinciam : oam Tunuda incertaa provinciae
l.ilius inserere unus Garnerius tentavit. Verom qnam ecclesiasticis geograplns deputatur. In Tabolia Peo-
infeliciter, oe imperite dicam, collige ex cap, 133 tingerianis in Proconsulari legitur Uthica xx, Thunu
collationis, in qoa oominatur Proculus episcopus pte- vii, Maxata zzi. Forte a Thunn dicta c-t I

bis Gtnezitensit Salarim; etej eap. 135, obi recense Thonndensis. In Tabolis Ptolemaicis ponitor Tunuha;
 , .
;

19 Y.UUOHIM EXERCITATIONES IN S. ALCUSTIM 01'ERA. 290

ji unius tautum titteree variatio B textu collatiouis A qai tamen ad provinciam Carthaginensetn specta-
iparet. Lt Plinius lib. ix, cap. 5, laudat iu Procon- vit.

ilarioppiduui Tunudisense. Ex Lis poter.it Garnerius S ltus, ignotsss dis, ln codice Laurentianee biblio-
eiuorataui Leclesiani facilius et probabilius osten- Ihecffi Sixtus legitur, sed uusquam memoraturia \e-
:re, quam illam iu Timidensem sine teste conver- tustis Africffi inouumeutis,
re. Cuui uiter Uouatistas uullus Tiuudensis uoiui- Quoovultobus Givjjxtensis. Lcyi forte itadcbct: /it

xtur, nou obscure deducitur eamdeiu Ecclesiam cnim mcntio cpiscopi cjusdvm nominis ct sedis in colla-

isse catbolicam (rari eraut episeopi Donatista* iu . nec tamen in aliis a Proconsulari provinciis rc-
oconsulari. teste Petiliano capit. 195 eollatiouis) peritur sedes Givirtensis. Sane Garnerius non legit
usque episcopum ad synodum non venisse; nisi subscriptiones synodi Bouifacii Cartbaginensis apud
erit ex 64 Eeelesiis eatbolieorum quffi tempore Labbeum tom. IV Concil., pag. 1640, illam euim sy-
illatiouis episeopis earebant, nondum iu demorluo- uodum subscribit Vincentius episcopus plcbis Gervita-
im locum novis subrogatis, ex eadem collatioue inc btjatus procincix Tripolitinx, Itaque sedes Civir-
p. 215. tensis erat extra tenninos Proconsularis, imo ultra
Octavia.\ts Ressianensis. Ita Ugitur in collationc. Byzacium, et ad Tripolitanos pertinebat.
1!
oc brevissimo scbolio oeulum monstrasse rem se ad Pentiiadius Carpitancs. Fuit unus e decem electis

Listimat. Errat autem, dum Ressianensem episco- ex provincia Froconiulari ad recognoscendos canoncs
lin proeonsularibus annumerat, qoi inter Numidas an. 419. Videsbune scriptorem lingere duos Carpi-
caudusest, uam iu Notitia Africffi inter Numidas tanos episcopos una simul scdisse, et anuo 416 ei-

ibetur Vigilius Bessanensis. Hoc etiam ex ipsa col- dem syuodieae nomina dedisse ? Etenim superius An-
tione colligitur ; nam cap. 121 bcec scribuutur : tonium, qui sextus in bac epigrapbe uominatur, ap-
spidius episcopus plebis Tacaratcnsis. h.lcm dixit : pellaratepiscopum Carpitanum, cui modo Pentbadium
rxsto swn. Vcrissimus cjiiscopus Donatista dixit : coucathedraneum facit.

- o iilum : quatuor sunt in plebe mca, Datianus, Quodvultdeus. hjnotx scdis. Hunc rectius Vereu-
us, Fortunatus ct Octavianus. Erat Tacarata in seni dixisset, quippe qui iu synodo ann. 419 post
utnidia, unde ibidein iu Notitia recitatur Crcsccntius Penthadium subscriptus legitur.
itensis. Datianus erat episeopus Legensis ex Cvprianus Tuuuiuutanus. Ita legitur in collatione
ip. 121, Oetaviauus Hessaneusis. Tres illae dioece- Est autem Tuburbus scu Tuburbo civitas in provincia
ss iutra Numidiam erant contermiuai. Oetavianus Proconsulari, fuitque olim colonia Plinio et Ptolemseo
rgo Hessaueusis pertiuet ad Numidiam. Garnerius q nota. Meminit ejusdcm Antoninus in itincrc, Hippone
imcu uou vidit in eadem collatioiie alterum Octa- liegio Carthaginem, eamquc ponit inter Cluacariam ct

anuni episcopum procousularem ; is ftit Octavianus Cigisam. Duas urbes Tuburbitanasin unam confundit.
liscopus plebis Ucimajus, uti scribitur cap. 133. Nam nominatur Victor episcopus Tu-
cap. 133 collat.
liuius superius memoratus recensuit oppida Ucitana burbitanorum Minorum; etcap. 135 Cyprianus cpisco-
najus, ct minus, el in synodica proconsularium pus plebis Tuburbitanorum Majorum. Victor lib. ult.
t. 2 eoueilii l.ateranensis laudatur Tripolius G. D. de Persecut. Vaud. meminit Tuburbiianx civitati ma-
us S. E. Vcitanae. Quare hic forte fuit Octa- joris, et Antoninus iu descriptione memorati itineris

anus episcopus Lcimajus. ait Cluacaria xv. Tuburbominus xxvin. Cigisam.

:

TEXTATU5 SlCILIBE.NSlS. UilUS fllit 6 dCCCm lctjtt- Perperam ergo testimouium Antoniniadducitur, quia
insularis, qui cum aliis aliarum pro- Cyprianus sedebat apud Tuburbomajus, cujus nulla
cit canones ann. 419 nomine totius apud Antoninum meutio est. Verum utriusque Tu-
fricanae syno N aie sedem hujus episcopi recte burbi situm describunt Tabulae Peulingerianac, ubi Si-
iviuatur ; uam Prsetextatus prffisul Sieilibrae seu Si- cilliba media visitur oblique utrumque Tuburhum
libba; eratdiguitatis tempore posterior Penthadio respiciens, distans Tuburbomajus millia passuum 28.
aipitano siquidem in subscriptionibus synodi a
;
D Errat insuper dum Cyprianum Penthadio Carpitano
arnerio landatffi, Penthadio postponitur, ut ex tri- posteriorem ponit, qui tamen anno 411 erat episco-
us subscriptiouibus apud Labbeum tom. II Concil. pus, et Penthadius, quemadmodum dictum est, ncn-
ag. 1168, I6 1
', apparet, quarum unum exem- dum eo anno Carpis sedebat.
lum superiu; posuimus ; at hic Prsetextatus Pentha- Servilius. Ignotse sedis qucmadmodum Pelagius
io praeponitur, cum tertius in epigraphe ab eodem Marcellus, Venantius, Didvmls, Saturninus, Tuia-
jcitetur. Hic Holstenii sententia rejicienda mihi est, zacenus, Geriianus, Germanianus, Juventius, Majo-
ui pag. 36 scribh Cilibiensem eamdem cum Sicilib- rinus, Juventius. Hic collatio Carthaginensis homi-
ensi 'jrbein fuisse ; nam eidem collationi ex Donati- nem destituit, nec aliunde suppetias petere potuit
,is inlerfuere QuodratPinus episcopus Sicilibbensis sed quam infeliciter eadem collatione usus sit nemo
ip. 198, et Tertuihis episcopus Cilibicnsis cap. 206. non videat.
lsynodo Bonifacii an. o2o nominatur Restitutus Ci- Gandidus Abiritanus. Fuit unus e lcgatis provincix
bicnsis inter proconsulares. Ltraque Ecclesia deest Proconsularis, Hisum, amice, teneas. Superius in
etc.

Notitia Airicffi. Carolus a S. Paulo pag. 114 Cili- Fructuoso, quem Abbiritanum episcopum fuisse as-
iensem episeopatum incertae provinciee ascripsit, seruit, haec plane dixerat. Hunc vero Fructuosum
291 Sl PPLEMENTI M Al> OPEKA S. Al Gl STINI.

oportelnon >i<u fuisti wper$titem, namcamo iifl A sto honorando papss InnocenU i
Uentinus,
! Abbtritanut rcccnsetur inter legatot \
Aurelius, U /.'
ftitui , I mUS, AtypiUS, .\u-
Proconsuka i$ si 1'ructucsus et Candidus ainbo ejus- gustinus, /'
fi .
/• tsi

dem orbis Abbiritensis episcopi nna ead< mque die i. i, Faustinianus,

anni illi simul adfuere Carthagine in synodo, cur rtunatus, Donatus,
una simul in altera quoque Carthaginensi synodo mus, Saturninus, Chrit .
.'
\us, Lu-
anno 410esse nequivere? Tam cito sui oblitos, cius, .1 . i w, ( Sccundui,
didum collegain in episcopatu Fructooso dedit, q I tUcus, Ra/yi ustinus, Sen
paulo antea decessorem pronontiaverat. I'utasne rentius, Cresconius, Sperantius, Quadratus, !

Carnerium ullam respoosionem atfornare posse,

his nantuu,
nisi ad calendas Grtecas ? Cffiterum id etiam peccat Posidonius, Antonius, lu. - iidius, <

quod utrumque ejusdem urbis episcopum 1'acit. cum sccntius, Felix, .\ 1 . I -. D

Fructuosus Abziritanuin tluonum sederit, Candidus tus, Petrus, Prsesid .
•
. Lampadiut, 1)>\-

fuerit fpiscopus Ahbiritensis (lermanicianorum, ac phinUS, (; h

Felici, qui collationi interfuit, successeril. quemad- Pessimis iisdem aospiciis, horum qooqu »po-
modum ubi de Fructuoso superius sermo incidit, pa- rum sedes Caruerius describit ; cujus quidem notis
lam ostendi. refellendis temporis jacturam facere forte videhur :

Ctpbianos ct .Fmiliani.s. hjnotx sedis. Nec ego sed hoc ipsum reponenuum censeo,
in lucri loco
scio, nec inquiro. quod cuin tihi boc in opere morem gero, ob?equium
Komanls Megalopolitanls. Ucccnsetur in colla- crga te meum extendo neque enim periculum ;

tione. FU mentio in Notitia cpiscoporum provincix Pro- ne sit niiniuMi. quod esse raaximum debet. Collige
consularis Coronii Megalopolitani in exsilium acti; qua interim te, et ex 1'roconsulari provincia in Nomidiam
vcro in parte provincUB Proconsularis sita fucrit Mega- a Garuerio vocatus gradum movcas, ut qualia de Car-
lopolis iinotum mihi cst. Imo et Afris illius setatis ho- thaginensis concilii Patribos, eadem de Milevitani
minihus id pariter ignotum fuit ; oulla enim unquam consessus episcopis commenta audias.
cxstitit in Afriea Megalopolis, cujus nominis urbs ce- SlLVANCS Sl-MMENSIS VCl ZUMENSIS. |

[ebris fuit in Pelopouneso, Polybii Ilistorici patria. lis, >jux prima tunc
Frat quidem in Africa Meglapolis. Unde in collatione in provincia Numidise, etc. Ubi \a (><• rit Summa
cap. 133 laudatur llomanu* piscopus plebis Meglapo-
i veCZuma incertum est, nisi forte dicatur esse Zama,
litanse, ct in Notitia citata a Garnerio, sed non hene C quam 1','inius 1'tolcmxus in Af\ > t potius Nu-
lccta, vel certe corrupta, nominatur Coronius Megla- midia reponunt. Nisi bospes in African i bistoria
politanus; denique in syuodica act. 2, synodi S. mam com Zumma confundet. Etenim anno 411, cal.

Marlini papse recensetur Reparatus episcopus S. E. Junii, collationi Carlhaginensi adfuere Dialogus ep
Meglapolitanse. Hos episcopos unius litterse detra- pus Zamensis, contra qoem Montanus unns eseptem
ctione Garnerius ex Africa in Europam rapit. Caete- Donatistis collatoribus stabat ex cap. 121, et Silva-
rum amanuensis vel typographus erroris auctor jn- nus cpiscopus Zummensis cap. 99, cui adrersabatur
dicetur; proprium Carnerii erratum est quod Koma- eadem in dicecesi Felix Donatista, qui cap. 1 1 i, 201
num ante annum
episcopum quippc, qui colla-
411 et 202, dicitur '/.
s. Hicscriptor iu noti-
tioni inlerfuit, sedisse in synodo putat post Pentha- epigrapheu proconsularium dixen - - Zem-
diuiri Carpitanum, et Candidum ah Ahhir C.ermani- ptcnsis. \t>i legitur in collatione; melius Zamet
ciana, qui post annum 411 ad sacras sedes cvccti nam Zama
in Proconsidari provincia fuit *, si

sunt. Ptmio, Ptolemsso oc Straboni credimus. Bamdera in-

AFRICANUS et Maucellims. Incertx sedis. Marcus constantiam qua passim lahorat, iu borum episcopo-
episcopus Donatista cap. 187 collationis interrog rom sedihus desigoandis riris doctissimis affiri

a nostro Alypio Thagastensi : Vnde e$? quss est <;ivi- " qui, in recensendis Ularum provinciarom urbi
t>is tuaf respondit : Secuta Prura Amidicca. Melime- exactam otriusque proviociffi divisionem, qualis ab
limenia Nasuta Prura.Poterat Garnerius pro ea qnam lesiastici servata est, non alferunt, sed Quminum
in designandis pro arbitrio episcoporum sedibos sectione illas oculum patet. Fx colla-
dividont, ut ad
auctoritatem usurpat, Africanuni Secotffi Prurffi Ami- tione hahemus Dialognm episcopum Zamensem, cui.

i, Marcellinum vero Melimelimeniee Nasutaj Garnerius Hajorinum et Silvanum etiam collegas ^u-
Prurse episcopos depotare. perimponit, ut episcoporum ead im in urbe triumvi-
Hactenus de uotis Garnerii ad epigraphen Patrom ratuui constitual Zama Jugurthse, dein Jubffi in Nu-
proconsulariuni. Accedo ad ejusdem notas in titolom midia Regia, rebus apud eamdem a Metello el I

altcrius syuodicee a Nuraidiffi episcopis anno eodem celebratur a Salluslio et A. Hirtio; Zumma
i Hi, itidem contra Pelagianos, ad Innocentium pon- vero fuil exigoom in eadem provincia oppidum
tilicem missaj. solacollati rthagioensi scriptoribus
cia aotom.
EJUSDEM ANIMADVERSIONES l\ BPIST. CIAWI. V\llmim s. V '

Ua legitur ii

Domtno beatistimo meritoque oenerabili, et in Chrir- tnc fuit tamen propc Vcgcsclam, nam
 .

13 VAKIOKIM EXEKCHATIONES 1N S. Alt.lMIM 01'EKA. »94

i collatione pro Vegeselitano episcopo subscripsiss \ iu diuecesi Adeodati Milevitani Dbnatistee, ut ibidem
lcitur. In cap. 133 collationis heec legantar ; VaUn- Petilianas conquestus est.
nus episcopus Vqjensis pn consacerdote rr< Regino Bestitdtos Novasinds. //(( incollatione. In Notitia
cclcsix Vegeselitensis, qui hic Carthagine mfirmitatis episcoporum Numidia recensetur inter expulsos Can-
tinetur, etc., subscripsi. Ejasdem adversarius didus Novasinensis. Interfuit concilio tum Carthagi-
onatistacap. 186 dicitar Quintasius Vajensis. Ve nensi ante collationem anno 4H, tum Milevitano amw
la erat in confiniis Numidiee versus Byzaciam ; nam 416, tum Africano universali an. 417, in ijuu tertius
c Antonino distabat Sufetola urbe Byzacii millia pas- fuit legatorum provindse Numidwe. Beec partim recle
aiui 30, in itinore Thenis Thevestema Vaja, seu Baja dicerentur, si anus c Numidia Restitutus Nuvasinen-
jii semel in ecclesiasticis Africae munumentis nomi- sis appcllaretur ; sed occurrit in eadem collaliune
itur. Felix Brjanensis fuit in concilio Grati Cartha- cap. 143 Restitutus episcopus Tagorensis, «juam Eccle-
inensis, Bejanus Bejanensis fuitunus eduodecim or- siamad Numidiam spectare cuncedit Garnerius, quia
matoribus Maximianidamnatus Bagaiee a Donatistis in Nolitia illius provinciee pouitur Timothvus Tagu-
tAugustinolib. mcon. Cresc.,cap.53.Perperam vero rensis. Rursusin synodo anni il8 dicuntur electi le-
c subscriptione Valeutini deducitur istum sedisse gati de provincia Numidiac Alinqius, Augustinus et
B
rope Vegeselam. In collatione cap. 208 et 209 plu- Restitutus. Quare cum hic Kcstitutus sederit in sy-
is episcopi Donatistae subscripsere pro collegis, «rui nodo anni 41 G ante Alipium et Augustinum, perpe-
itincre infirtnitatis causa detenti dicuutur, qaoram ram dicitur ille idem quianno 418 nominatur Numi-
uien dioeceses non erant contermina?. Et cum Kegi- darum legatus, quiahic post Alipium et Augustinum
lis Carthagiue eegrotaret, invisentem se Valentinum ibidem, tanquam in episcopatu^)osterior memoratur.
>gare potuit ut mandatum suo nomine subsignaret. Locianos Guirensis. Recensetur inter episcopos qui
i Ephesina synodo pro Rufo Thessalouicensi sub- Carthagine synodum habuerunt ante collationem, etc.

xipsit Elavianus Philippensis, quoruui sedes non An vero el hic ct ille corrupie legatur Ecclesix nomen,
-ant vicinae ; hic enim in Macedonia sccunda, ille reponique debeat pro Guirensi vcl Girensi, Girbensis,
l prima sacrorum praefectos agebant. cujus episcopus dccimo loco sentcntiam dixit in concillio
Aurei.ius Macomadiensis. Bis Antoninus meminit rebaptizantium, dubitaveritforte aliquis,nec meojudicio
vitatcm Macomadum in ltinerario scmel dum de- valde tcmere. Non ibo inticias judicio geographi urbes
:

ribit vinm qux duxit Cirtam Carthagine iterum in subinde miscentis nonfore ita senlientem valde temc-
:

inerc Assuris Ahenas. lltic non procul aCirta, isthic '•arium. Sed eruditi riderent hominem Girbam in Nu-
rope Thcnas ponitur quare necesse est falli lcxico- c midia locantem. Qui ponitur Momillus a Garba in sy-
:

"aphos qui leqi debere putant Macomadcm, camque nodo rebaptizantium, spectat ad Tripulitanos ; nam in
ii.ljcat prope Sirtim Minorem. Pos<ea; Gemina enim Notitiahujus provinceelaudatur Faustinus Girbitanus
ut Macomadia apud Numidas ; una cujus Ecchsiam In Numidia nulla Girba nominatur, sed tantum
>geret Aurelius, haberetque adversarium Sallustium Garbe ; unde in synodo Secundi Tisigitani apudGir-
onatistam ; altera Resticiana, cui pra parte Donati tam adfuit Victor a Garbe ex Optatu Milevitano lib. i,
ntius prseessct. Imo tres Macomades recenset et Aug. lib. ni. con. Cresconium, cap. 27.
ntoninus. Priorem in Nuniidia ponit distantem Alipics Thagastensis. Nobilior ille est cum scriptis
rta millia passunm 53 ; alteram in Kyzacio prope Augustini, Hieronymi, ac Paulini, et aliorum, tum
henas, quae urbs erat in Byzacio, in cujus Notitia maxime rebus gestis fastisque Ecclesisc, quibus ascri-
aminatur Pascasius Thcnitanus ; et rursus in eodem ptus est inter divos die lb Augusti, etc. Omnia egregie.
inere a Magna Lepti, quae erat metropolis Tripoli- Sed Alipius supra omne Garneriipraeconium est.
nae provincia?, Alexandriain ait : Macomades Syrtis. Augostinus Hipponensis. Nulla hic nota opus est.
ntuninu consentiunt Tabulae Peulingerianse, qua? Ulinam quemadmodum nullas hic scriptor de Augu-
rupe Thenas iu Byzaciu reponunt Macomades Mino- stino notas suppunit, ita nec ulli Augustino nolas
s. Quarta Macumadia apud Numidas lexicugraphi, D inussissent neque enim nobis vindiciarum scriben- ;

uus vellicat, a Garnerio discent. Quare Proiicentius darum necessitasimposita fuisset unde eorum qui sc :

onatisla sedebat apud Macomades Kyzacenos ; heec ac sua tantum probant, querela non uno loco erupit.
lim urbs dicltur ab Antonino municipium. Limes Placentius Madaurensis. Legitur quidem in colla-
acomadiensis in Notitia imperii Occidentalis poni- tione Placentinus, imo ct in codice Latino Ecclcsix
ir sub custodia ducis Tripolitani. Africanx, verum in Grxco habetur Placentius, qux
Donatos Amporen-is. Dicitur quidcm in collatione vox communior apud Afros. Interfuit concilio Afri-
uburensis, sed in Notitia fit mentio Cresconii Ampo- cano anno 418, personamque gessit legati Numidix, ac
. ejccti in exsilium cum aliis. In collatione cap. incausa Maurentii Tubursicensis contra seniores nostrx
I uon Auburen;is dicitur, sed Anburensis, cujus Germanix intcrlocutus est. Correctionem admitto.
Iversarius Servalus cap. 198 appellatur episcopus Interim annum sj-nodi cui interfuit Placentius contra
mphorensis. Potuit Uonatus sedere Anburae in dice- scniores novae Germankae (ita legitur cap. 67 Cod.
isi Amphorensi seu Amporensi, quemadmodum Africani) ipse etiam corrigat ; diccndus enim est au-
elphinus ex cap. 6o ejusdem collationis, morabatur nus 407, nam in synodo indicta Kasso et Philippo
dioecesi Constantiensi, et quatuor catholici eraut coss., anno 408, nullum Placentii nomen sonat.
 ;

l'X\ Sl PPLEMENTUM AD OPERA S. ALGLSTIM. IM

krus MiLtvirAM - ri Ecclesiam silei coUa- A eodem viveb.it etiam l'oi tuiiatus Constantine/i-i-.
tioprout edita qtumvis de Severo loquitur terius
est, nam lib, cont Petil., cap. I, ait: Cum essm m
i

Carthaginem appuUocum novemdecim ulits catholioU, /. -

Constantinensi, Absentio prsssente, ttcoltega

quorum catholicsB Ecclesix appeUantur, etc. Nulla ntflo FortuiuUio ejus episcopo. At lib. u, cup. ;>, lau-

nota hic notis iaferri potest. Loquitur ex cap. 215 dan- Koinanam Ecclesiam ait : in qua hodie Anat
collatioais. Sedit Severus Milevi aate anauin 397. SVUSSedet. Ubi videslibros coutra 1'etilianum scriptos

Mileum dicitur ab Aatouiao, et fuit coloaia ex Tabti- fuisse a S. doctore, superstite S. Anastasio papa,
lisPentingerianis. qui cum diem obierit anno 402, conse piens lit ut

FOHTONATOS CONSIANTINIENSIS. Ftlit UitUS C SSptem Fortunatua Constantinensis ante annum »'»2 fuerit

catholicis qui collationem contra Donatistas suscepe- episcopus Constantine, qui cuin iu collatioue amio
ittni; sitne Constantiniensis Ecdesia eadem qux Cirten- 11 I, et iu synodo Milevitana anno il9, praisens fue-

rit, auno 407 juxta Garnerii cbronologiam sedebat

sis, disputant eruditi. Et adductis arguinentis quibus

eadem urbs ulroque niodo noniin.tta apparet, ait: Constantinee una cum
Fortunato alio Cirteusi Profd-
Cogit me, licet reluotantem, tanta ois argutnentorum turi successore. Ita duos Fortunatos ex uno faciens,

usscntiri Gravio Pamelioqite, quem duccm secutus essct. fabulam de duobus Meua-chmis belle iterum ludit,
Possuuos Calauknsis. Fuit ct ipse collatorum unus,
Quanquam prima ratio qua utituromnino infirma est;
Cirtensis quam memorat A.u- imo individuus fere quemadmodum it Alipius Auju-
siquidem Fortunatus ille

tjustinus lib. de Unico Baptismo cap. Ifi, diversus est stini in rcbus Ecclesix agendis socius, etc. Omnia
procul dulio a Fortunato, quem Kb. ta contra Petilia- bene se habeut; sed quod proxime in notis ad Fortu-
uum, cap. 1, ct tib. uf) cap. 38, Constantincnsem vo- natum dicit Possidium antt annum 494 /«//<

fuisse, anacbroi.ismo scatet. Ip>e Possidina Cala-

eat : iUe enim Possidium dignitate episcopali prsecessit,
iste sccutus cst. Cirtensis siquidcm paucissimis annis, mensis in lib. de Vita Augustini cap. 8 scribit S.
antequam dugustinus librum dc Unico Baptismo scri- doctorem Hippone conscratuin a primate Num
bcrct [scribebat vero anno 407), successit Profuturo, Megalio Calamensi episcopo. At Augustinus ex Chro-
cum tamen Possidius ante annum 394 <i>iscopus est; nico D. Prosperi viri et cosetanei et amicissimi, in-
prxcedcbat Possidium, ex inultis auguratus est antistes Olvbrio et Probino 60
ut Constantinensis ttt

subscriptionibus constat. Scribit Aurelius Victor in anno 395. Quare nondum illo anno Megalius obierat.
librode Caisaribus, victo anno 30C a Constantino Caeterum Fortuuatum Constautineusem, et Possidium
prope Milvium ponteru Maxentio, a senatu Romano Calamensem ordinatos fuisse anuo 3D7 evidenter
Cirts oppido, quod obsidione Alexandri ceciderat, re- Q ostendi lib. n
Uistoriai Pelagianaj, cap. 8.
Novatls Si.MTh.Nsis. Itu lcjitur in collationc. Sini-
posito, cxornatoquc nomcn Constantina inditum. Hinc
Constans et Constautius Conslantini lilii dederunt tensis autem Ecclesin meminit Augustinus epist. I

rescriptum Ordini civitatis Constantinx Chtcnsium qux est ad Dunatum meminitpariter Notib ;

lege 29 de decurionibus. cod. Theod. Augustinua lib. i rum Numidix, in qua scribitur Stephanus Sinitensis

con. Pelil. cap. 2, ait In eadem Constantiniense civi-

:
inexsilium pulsus. Qux porro fuerit, et ubipositaetvi-

late Sylvanum episcopum majores veslri in ipso exordio tasilla incertum est; quod ex Augustino coUigi
nisi

In libro vero tertio con- potestnon procul ad urbe Hipponensi abfuisse, An non
sui schismatis ordinavrunt.
tra Cresconium cap. 27, Sylvamm Cirtensem nuncu- idcirco putari potest esse Sinistu colonia, cujusmentio
fit apudJntoninumin Itinereab Hippont Carthaginem,
pat. El lib. m con. Petilianum episcopum Constanti-
nensem Donatistam ait: Ejo commemoravi Sylvanum diciturque Hippont di&tare ui, u. l.\.\x, m. m.? Omma

Cirtensem, cui quibusdam intcrpositis etiam ipsesucces-

plane susdeque pervcrtit, urbes ex uiia in aliam pro-

sit. Ubi Pelilianum Sylvani concathedraneum appellat.

viuciam portans, texlus collationis et Antouini i

sime corrumpens. In cap. 143 collationis legitur,

Legatur epUt. 165, itemque gesta sub consulari Nu-
Novatus episcopus b Sitifensis; et cap. S
midiee Zenophilo. Hincidem S. doctor Petilianum et
I -

" Novatus Ecclesix catholicse Sitiji. Erat Si-

Fortunatum modo Cirtenses, modo Constantinensea episcopus
celebris Mauritanise urbs, et, ut ait Procopiua
episcopos dicit, ut pluribus ostendi lib. U Ili^t. Pe- titis

lag., cap. s. Hsecsunt evidentia; at Garnerius testa- lib. ii de BelloVandalico, capul regionis Zabis, ultra

tur sc reluctantem iu hanc sententiam descendere Aurasium montem sitx, a qua Mauritania Sitifenaia
malebat enim Constanunam a Cirta distingaere, ut, quinta ecclesiastica in Africa provincia denominaba-
qui toties duas iu unam urbein conftidit, hic uuam tur. 1 ii Codice Africano cap. 127 laudatur \

Sitifensis legatus Mauritanix Sitifensis. Garneriua

ut
iu duas dissecarel. Verum quod de urbibus maleb.it,
hoc de episcopia fecit, dum Fortunatum Cirtensem a Novatum inter Numidaa recenseat, ex Sitifenai fecit

diversum pronuntiavit. Sinitensem. Erat Silifla proxima Numidiae, distana

Fortunato Constantincnsi
Scribit baec Augustinus libro laudato de Unico Ba- Guiculourbe Numidica ex Anjonino raillia passuum
viginti quinque, Ampaagafluvio inler utramque
- p<>-
plismocap. 15: Proindesi Profuturus ante paucii
sito. Nusquam Antoninus meminit Sinistu in itim
mot annos defunctus, <t Fortunatus, qui in corpon
adhuc est,atque illi suecessit episcopo, etc Itaque an. Hippone Hegio Carthaginem scribil enim: Onel :

Ad A<iuus m. xxv. Simittu u. p. l. BuUam

\ff] cudq beec scriberel Augustinus, vivebat Fortu-
t
m. p. l. p.

hegiam\u. At ex Simittu reddit Sioistu. Porro

natus Proiuturi in Cirteiiri sede successor. PoiTO ille
:">: \ AlilORl M EXERCITATIONES 1\ s. AUGUSTINl OPERA. 298

Minittu crat m Proconsulari provincia; nam in sy- A lifensi dioecesi in Numidiam rapit, ubi apud unum
lodica act. 2, l, conciiiiS. liarlini legitar Benenatus Garnerium Afopta collocatur. ln Tabolis Pentingeria-
-iimitcnsis inter Patres proconsulares, in synodo nis in Mauritania Sitifensi seribitnr : Mopti munici-
inni416 Adeodatus Simittuensis, ei cap. 125 colla- pium. At municipium pro Municipio oppido, quod
ille

ionis nominatur Benenatus Simittensis, qoi dizit: erat in Numidia, obtrudit, cum Mopta dicerctur mu-
Vcc habeo alium, nec hsereticos. Verum cap. 202 nicipium, quod non erat colonia scu urbs Latio do-
iius episcopus Sinitensis cum Donatistis nomi- nata, sed vivebat legc municipali ; et in laudatis Ta-
iatur; ubi vero ha?c urbs fuerit dicam sno inferins bulis oppida quse municipia vel coloniw fuerint

oco ad notas in Lucii.lum. optime demonstrantur. Quod vero Leo in synodo

Secondos Ruspitensis. Ita legitur in collatione. ann. 410 dicitur Moctensis, mcndose scribitur; nam
Pertinuisse vero Secundum cum sua Ecclesia ad pro- ei vetustis codicibus Vaticani Labbeus tom. II Con-
inciatn Numidix constat ex (((».100 Cod. Africamv ril. pag. 1670, reposuit Moptcnsis.
v \ ubi dicitur electus a Maurentio pro uno ju- Faostinianus Tamogadensis Ita in collatione. Est
iirum su i in causa, apudprimatem Numidix Xantip- iiutcin propc Thcvcstam cohniam in Numidia Tamu-

um. Xam alii omnes episcopi Niimidx sunt, it judi- gade civitas nota Augustino, Antonino, Plinio, Ptole-
ium illud provinciale fuit. Tot sunt in paucis verbis mseo, et aliis. Neutiquam notum est Autonino Tba-
nnde censnram ezordiar ignorem. Ha?rebo
irrata, ut inuuadem vicinam Thevesti; nam hic scribit
esse :

ijusdem estigiis, ut subinde labentem in pedes eri- Thcvesteu. Timphadi m. p. xx. Vcgesela M.p.
p. xxii.

;am. Erat Huspa Byzacii urbs, quam S. Kulgentius xvni. Mascula m. p. xxii. Glaudiu. p. xxii Thamu-

•t vitoe sanctitate scriptornm excellentia illustra-

et gadi. Igitur Thamugada non est propc Thevestem

it. Laudatnr in Notitia Byzacena Stephanus Ruspen- cx Antonino, cum eodem teste, remota fuerit ab illa
is, et in synodali ejusdem provincico act. 2 concilii urbc millia passum 104, et medise inter utramque
>. Martini Julianus Ruspensis. In Tabulis Peutiuge- fuerint Mascula et Vegesela urbes episcopales: hic
ianis in Byzacio ponuntur Ruspc ct Ruspina. In Ta- enim tempore collationis Rheginus, illic vero Mal-
lulisPtolemaicis legimus baec in Byzacio oppida : chus antistites sedebant. Frugum copiam apud Tha-
&drumetum, Ruspina, Leptis paroo, Tapsus, Achola, mugadam laudat Procopius lib. n de bello Vandalico.

. B montorium, etc Plinius Buspi- Ibidem etiam tradit pag. 97 Ed. Crot. Thamugadam
tam liberum oppidum dicit lib. v, cap. 4. Itaque Se- sitam esse in campis ad Orientem, adversus montem
uindus Ruspitensis qui in collatione nominatur, sive Aurasium, quem ait trium dierum itinere Cartbagine
luspse, seu Rospinae sedit, perperam ad Numidiam q remotum fuisse. In eodem vero libro laudato pag.
ransfertnr. Seeuudus qui canone 100 Cod. Afric. 120, Thevcstcm sex dierum itinere Carthagine distans
n< moratur, crat episcopus Megarmelitensis, nt oppidum. Verum quod Faustinianus ille fuitThamu-
ostendam. Denique quod ait antistites electos
. gadensis, pura puta Garnerii divinatio est; nam in
u causa Maurentii Tubnrsicensis omnes Numidas collatione cap. 215 recitatur Faustinianus Rusicca-
falsum est. Nam bi plane fuere Xantippus Ta-
.
densis. Hanc vero urbem in Numidia ponit Plinius

^osensis Augustinus Hipponensis, Floren-

primas, lib. v, cap. 3, ubi scribit distasse Cirta Numidise me-

ius Hippoxarrhytensis, Tbeasius Memblositanus, tropoli millia passuum 48. Ponitur ab Antonino di-
>amsucius Turrensis ex epistola Augustiru 168, Se- stans a Gullu Numidiae millia passuum 60, a Para-
undus Megarmelitensis ex collat. cap. 125, et Pos- tianis 50;'quse loca erant in Numidia et Rusiccades
idius Calamensis. At certum est Memblositam et mediainter illa locatur. Cur ergo Faustinianus Ru-
lipponem Diarrhytum fuisse in Proconsulari. De siccadensis nequit aftirmari ille idem qui interfuit

.o hoc ipsum dixit Carnerius in notis ad supe- synodo Milevitanse? Legit in laudato capite 215 Ali-

distinguere Mem- pium dixisse de Faustiniano Rusiccadensi Hic est

orem epigraphen, licet nescierit :

!na Memblosita. In synodali apud concilium in hac civitate, sed male habet. Quare morbo eumdem
Donatus D anno 411 putavit Carthagine exstinctum unde unus
Mtrtini, inler proconsulares subscribit ;

lizaritensis. Sed hsec clare patent, neque diutius Thamugadensis in collatione remanebat, quem sy-
n illis te volo. nodo Milevitanee praesentem citra dubium assevera-
Malrentils Tcbohsicensis. Ita legitur in collatione ret. Visne tam speciosam conjecturam admittere ?

binc illi etiam atque etiam Cresconius Coicolitanus. in collatione scri-

mc. Rem acu tetigit :
Itci :

ratulor. Tollit se humo : sed beu statim corruit. bendum forte Culcuitanus, est enim cognita non tan-
Leo Mcmcipii Moptensis. Ita legitur in collatione. tum Antonino, sed etiam Ptolemaeo, Culcua colonia me-
sermo Municipii in Notitia episcoporum
iii dia fcre inter Cirtam, Simittu coloniam, Lares. et Gan-
dix, ubi scribitur Victor Municipiensis cum aliis sapham. Rideas, per me licet, Novee Geographice

tetus in exsilium. Cavt ndum porro ne quis propter cog~ portenta. Ponit Cuiculum medium fere in itinere
\em nominum Leonem hunc confundat cum alio, Cirta Orientem versus ac Carthaginem; et quod mi-

ui Moctensem Ecclesiam rexit adfuitquc concilio ple- rabilius est, ex Antonino, qi:i tamen heec scribit :

enim Ecclcsia, quce, Moptensis di- Cirta Mileurn m. p. xxv, Idicram m. p. xxv, Cuiculi
ann. 419; illa

Moctensis, xxv, m. xxv. Vides, teste Antonino,

citur, ad Numidiam provinciam, ista, quae m. r. Sitifi v.

ttd Mauritaniam Sitifensem pertinebat. Moptam ex Si- situm esseCuiculum in itinere Cirta versus Occiden-

Patrol. XLYII. 10
299 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUCISTINI. 300

tcm ad Sitifensem civitatem, quie cum ia Maurita- A quinta M arlii, cum cessassct in Africa p irsecutio post

ni.i Sitifensi fucril, apcrte deducitur Cuiculum ex- abdicationem Diocletiani et Maiimiani, dominante
trcmam Nnmidiae urbem versus Manritaniam,
fuisse in Italia ct Afiica Severo Coesare. Probat bssc i,

quam taincn idcm in medio fcrc Nuinidnc Locat. Mi- plnribns eroditissimus Henricus Vaieains in notis ad
pare intorim bominia Bolertiam, qui in Autonino in- cap. 2 lib. viii Eosebii CsBsariensis. Hadriani Hem
vcnit Culcuitanum oppidum, quod uusquam iu An- iralris litteras nuper ad te datas mihi osteodisti.
tonini [tinerario Legitur; non autcm vidit Cuiculita- Ambo de ecclesiastica ac profana historia bcneme-
num, quod ab eodem tam diserte designatur. Sed riti, ac proimle tuaamicitia dignisaimi.

\i\ pati possum ab hoc commeutatore Cuiculitanam Littobj j Si lnknsis. Ita quidem in collati

Ecclesiam in Culcuitanam mntari auctoritate Ptole- forte legendum Sngnnentis. /' \ur enim ab Anfofti
mo-i (qui tamen Calcuam, non Culcuam, ut mendose in Numidia prope Cirtam Sugus : quanquam in \

lcgit, intcr Numidia? novae urbes posuit), cum in ve- epitcoporum Numidise ftai m> ntio 1

tustis Africanse Ecclesia: monumentis nihil Cuiculi- cxsilium pulti. Si non perfuoctorie Notitiam 1<

tana urbe frequentius nominctur. synodo Grati In set, cognovisset ibidem mcmorari Yictorem S
laudatur Elpidophorus Cuiculttanus; in synodo S. num; undc Suabensis seu Suavensis (^non, ut ille
B
Cypriani Pudentianut a Cuiculi; in Notitia Africa; ait, Suanensis) Eeclesiss in Sugitanam convertendae
Yictor CuicuUtanus in collatione Crescomus epitCO- scntentiam exuisset.
pus plebis Cuiculitensis ;in synodo v Creses cpiscopus FORTDNATOS CASKNSI-CaLANENSIS. H'l ill Collltt

E. Cuiculitanx provincix Numidits Mcmini Garne- sed cum plurcs cjusd> m nominis ccnseantur, dubium an
rium initio proefationis ad Historiam Nestorianam Portunatus noster sit hujusce Ecclesiss e\ t. Vah!
aftimare Christianum Lupum magnum ecclesiasticaj quales modo scrupulos patitur, qui passim quo-dam
antiquitatis reparatorem immcnsa eruditionis copia episcopos ad hanc synodam ex collatione admittit,
vix non obrui. Procul ab hoc periculo remotum vides aliis ejusdem prorsus nominis pro arbitrio exclu-

Garnerium, nondum enim immensa illa eruditione Sex Fortunati in collatione inter catholicos reccn-
suffocatur tota enim pjusdcm litteraria supellcx,
;
sentur Husuccurensis, Capsensis, Constantinien
:

quod notas prsesentes attinet, pugno stringitur, prior pertinet ad Mauritanos Crcsarienses, ajter ad
Malchtjs Mascdlttands. Ita in collatione. Nota vero Byzacenos, postremus ad Numidas, qui autc P
Antonino est Mascula xi. m. lx. p. a Tkcbcste distans dium legitur in epigraphe. Tres alii recitantur.
euntibus ad Sitifensem coloniam. Rcccnsetur ctiam intcr sensi-Calanensis, Abbenzensis, et l'ndesitcn?i>. Has
cpiscopos Numidise Januarianus Masculitanus, ct mc- C duas Ecclesias incerta* provincia? valgo ascribant.

minit Augustinus lib. 111 cont. Crcsconium, cap. 27, At in Notitia Numidiaj recitatur Optantiut Cas>
Donati Masculitani, qui in concilio Cirtenei Donatista- Calanensis. Garnerius ergo dubitat an Numidia; epi-

rum anno 303, cui prxfuit Secundus Tisigitanus Nu- scopus Fortunatus sederit apud Ecclesiam Casensi-
midix primas, confessus cst se traditorem. ltecte de Calanensem, quam certuin est ad Numidiam sp<

Malchi sede nam etiam in synodo Bonifacii lauda-

:
vel potius fucrit episcopus UndesitSB, vcl Abbcn/.a\

tur Januarius Masculitanus legatus provincix Numidiss. incerta1 prorsus provinciee oppidornm.
Donatds TmiLiTAM-. Legitur in collatione TigiH-
Vcrumtamen in iis quae addit peccat bienuii pro-
chronismum. Nam
synodus illa teste Optato lib. i, fanus,sed procul dubio mendose; neque enim utpiam
Libenter admitto
post persccutioncm apud Cirtam coacta fuit. Et Augu- mentia reperitur civitatis Tigilis.

stinus libro laudato cap. 26, ait : Exstat Secundi Donatum legi in collatione procul aubio mm
quidem factum Tigilitanum, sed ab uno Garnerio, nain qui litt.
Tisigitani concilium cum paucissimis
in cap. 121 collationis legel Donaftt
apud Cirtam, post persecutioncm codicum tradendo- norit, :

pus Idem dixit Prtstto sum; ha-

rum,ut illic in locum defwncti ordinarelur cpiscopus. Tisilitensis. :

At ex gestis municipalibus persecutio codicum tra- beo contra me etiam epitcopum. 111«' vero perperam
Dioclctiano vm ctMaximiano
^ pro Tisilitenti, qnemadmodum in trilm- editionibna
dendorum incccpit Cirtse
vii conss., anno 303. xiv kal. Junii, ex eodem cap. Massonis, AlbaBpinsei, et Labbci legitar, TigiUtanum
Paulo cpiscopo, cui postea anno dixit. Scd prsepropersa lectioni id ritio vertatur.
29, Cirtae sedente
30o mortuo Sylvanus successor datus est, Augnsti- Aliud insuper peccat, quod in urbc Tibilitana Dena-
nus annum et diem sjnodi Cirtensis designat in bre- lum episcopnm catbolicom ponit anno 411, cnm
viculo collationis tertiae dici cap. 18, ubi et tcmpus temporis apad Tibilitaoum oppidum sederet Simpli-
etiam declaratur. cius Donatista episcopus, qui cap. 197 coUationis
durantis in Africa persecutionis
Getta, Lnquit, martyrvm, quibut ostendebutur tempus dixil : Advertarium non hab • Huic tameo, velit no-
pcrsccutionis consulibus facta tunt Diocletiano xi >t lit: Donatuin Catbolicum in eadem urbe adveraarium
pridieidus Pebruarias gesta autem jungit cuin nterqne sua in civitate testatna sil non
Uaximiano vni, : :

posi eumdem consulatum babere adversantem coepiscopnm. Bstne boe arn-

episcopaUa decreti Cirtensis
tertio nonas Startiat, ac per hoc tr>>lccim menses m- ditorum patientia abnti?
Habesex Augustino ssrisM pcr- PONTICANOS, SaTOBHINOS, s, Bonosjos,
Ciikistomi
teresse inoeniuntur.
eum martyres oecisi
etiam Loaos. Inoertm tedit. Uno vnrbo semet censnrsa pa-
secationem aono 304,
sunt; synodum vero Cirtensem coactam anno 30o, die nos molestia liberat.
riculo,
301 VARIORl M EXERCITATIONES IN S. AUGUSITNl OPERA. 302

ltcs Bbixautknsis. Ita qitidem in coUatiane A Rufo in Breviario. Ez qaibus cvidenter colligitur
appellatur Ecclesia : sed in Notitia Numidix legitur Tubiensem Ecclesiam huic provincisa ascribendam,
BeUalisensis. Ubi oero Numidix sita fuerit ejusmodi non vero Numidin alias istius provinciee legati con-
;

ciiitas, Sed cumGaraerio ex-

incompertm mihi est. tra Cresconium slelissent, non autem Sitifenses.
postulabit alter ejusdem nominis episeopns Numida, Carolus a S. Paulo Tubiensis episeopatus non me-
qoicap. rj dicitur Adeodatus episcopus plebis Ba-
11
niinit, et llolsteuius pag. 65 ct 9G notarum ad eum-
zaritansB: uam hanc urbem in Numidia fuisse docet dem minus
recte cum Tubunensi confundit ; Tubu-
Notitia ejusdem provincise, in enim erant iu Numidia, ut postea dicam. Garne-
qua laudatur Yitalia- naa

nus Vazaritanus; et loci Vazaritani tit mentio can. 54 rius quod Cresconius relicto oppido Villaregensi
Cod. Afrieaui. Itaque mere pro arbilrio Bellaliten- Tubieusem sedem occupavit, utramque Numidioe
sem obtrudit, exeluso Bazaritano. Quare bujus Adeo- urbem asseruit. Scimus ex Socrate, Sozomeno, et
datiquiin synodo nominatur, civitas etiam ineerta Theodoreto Euzoium prius sedisse apud Germani-
est, et non taulum situs civitalis, ut ille aftirmabat. ciam in Euphratensi provincia, dein Antiochensem
Pao tx sedis. Procedamus ad notas, thronum invasisse, postremo Constantinopolitanam
Cass Centenariensis. lta legitur in colla- n sedem usurpasse. Eusebius teste synodo Alexan-
I \ piscoporum Numidix nume- drina in apologia secuuda S. Athanasii, primo Be-
ratur inter ejectos inde episcopus Florentius Centena- rvli in prima Phcenicia episcopus fuit, indc in Nico-

riensis. Cum plures Cresconii in collatione numeren- mediensem in Bithynia sedem se intrusit, tandem
tur, hunc qui trigesidio loco in epigraphe nomina- favente Constantio Augusto Constantinopolitanam
lor, sedisse apud Centeuarium (ita hoc oppidum ap- arripnit, semper aliorum civitates, oculis per invidiam
pellatur in Tabulis Peutingerianis) sine teste non conjectis, oblimans atque arrodens. Juxta illationem
credam cum prsesertim idem Garnerius de Cresco-
; Garnerii in eadem provincia erunt memoratse urbes,
niorum in Numidia urbibus nihil certi se statuere cum tamen Constantinopolis fuerit in Europa, alise
posse ingenue fateatur, ut suo inferius loco videbis, vero in variis ac abs se invicem remotis Asiae pro-
indds Magarmelitanus, seu Aqcensis. Quem vinciis. Forte quo erronem istum Cresconium lon-
Magarmelitanum collatio dicit, Aqucnsem prxterea vo- gioris itineris molestia liberaret, utrumque oppidum
cat Awjustinus. Nusquam in Augustini libris Secundi Villaregense et Tubiense in eadem provincia posuit,
MagarmeUtani, nec Aqucnsis nomen reperitur. ut Cresconius de uno ad alterum facile transiliret.
In libello tantum Leporii heec subscriptio legitur : Asiaticds. Inccrtx sedis, quemadmodum et Rufi-
S uulusepiscopus Aqucnsis, sive Megarmitanse oblato C nianus. Nullus hic censoriae severitatis notee locus
nobis a libcllo subsoipsi. Ubi non Augusti-
Leporio est. Melius illi vertit ignorare quam docere.
nus, qui ibidem eodem modo subscriptus legitur, sed Faustinds Sillitensis. Ita in collatione ; fit autem
ipse Secundus se Aquensem dixit. in Notitia episcoporumNumidix mentio Maximi Silli-
Felix Villaregensis. Etsi certum cst ex duobus tani. Exspecta parumper, et alterum Faustinum Sil-
cjusdem nomims episcopis Numidix alterum fuisse Vil- litanam cathedram una simul sedentem audies ima ;

usLih, alterum Tubiensem, dubium tamen uter tertium Faustinum supposititium in hac synodo, Gar-
utram ecclesiam rexerit. Postea, canon 48 Cod. Afric. nerio auctore, videbis.
continet causam Cresconii Yillaregcnsis, qui cum Tu- Servdsdei Bure»\sis. Ita in collatione, nisi quod ad-
biensem Ecclesiam violentcr invasisset, relicta Villare- ditur Tubursicensis Burx. Verum in Notitia episcopo-
gensi, sxpiusque admonitus fuisset, conlumaciter pa- rum Numidix dicitur simpliciter Leontius Burensis.
rat. Ycrum cum expostulatio facta fuerit Non uno vitio laborat hoc scholion. Agnomen urbis
ab Honorato et Urbano Mauritanix Sitifcnsis legatis, pro ejusdem nomine obtrudit. Cum duplex esset Tu-
posset aliquis, nec temerc utramque prxfatam bursicus in Africa, una dicta est Tubursicus Burx,
Ecclesiam ad hancce Mauritaniam pertinere. Sed cum j. altera Numidiarum. Patet ex collatione, in qua cap.
Xotitix auctor in contrarium sentiat, vix ego possim 121 laudatur Servusdei episcopus plebis Tubursiccnsis
conjecturam probare : quis enim Victore Uticensi me- Burx, contra quem Donatus heereticus stabat, qui
lius situm civitatum Africx, Ecclesiarumque a suis re- cap. 206 dicitur Donatus Tubursicensis, neque addilur
m sociis distinctius noveritl Quare donec lux Burx, unde constat Servumdei non esse dicendum
aliunde major affulgeat, adhxrendum puto.
Xotitix Burensem, sed Tubursiccnsem a nomine enim, non ;

Cespitat in plano, et in meridie majorem lucem ex- ab agnomine urbis appellandus est hoc enim hujus :

optat. Sibi tingit testimonium Notitiae canonis Afri- Tubursicus ab altera istius nominis urbe distinctio
cani dictis adversari. In Notitia Numidiae scribitur tantum signilicatur. Ita dicimus Ultrajectum Rheni,
Donatus Villaregensis ; at Tubiensis Ecclesia ibidem ut hoc oppidum ab Ultrajecto ad Mosam sccernamus,
non recitatur. Itaque Cresconius ex urbe Villaregensi et perperam quis hujus civitatis episcopum vocaret
Numidice ad Mauritaniam Sitifensem profectus, Tu- Mosensem. Altera Tubursicus dicebatur Numidiarum,
biensem ibidem Ecclesiam invaserat. Hinc legati ita in eadem collatione cap. 201 inter Donatistas
Sitifenses petiere a synodo ut agere possent contra nominatur Januarius de Tubursicu Numidiarum, cui
Cresconium, coram rectore provincix erat enim ; adversabatur ibidem Maurentius catholicus ex cap.
Mauritania Sitifensis provincia preesidalis teste Sexto 143, ubi appellatur episcopus Ecclesix Tulursicensis,
 :

SU'W.KMKNTLM \\) OFKP.A S AUGCSTWL ...

Ktrurnque oppidom confodit :

egarum cum ipri erga Rjmanae

ooiof tantam menui Paalo. Kx hia ohieqaentir-iimi. proeol essent, ideo ad i

etitm mJertar, Tnbarrieam, nbi sedebat Serrusdei, entura se eonferre reeusannrt.

DOfl r<- tiifl [fun distinguendam reuasw. ItTjitmr m eai-
.'jrn Tuhursicurn a Tobar .r*, illa dicere- latione plebU Tituli ; sed notitia memmit Yirtormx 4e
tur lYtoorriett Kvmidianm. Poterat Garnerias - -
castello Tituliano episeopi Xumidiae. Postea
rnmdei es Augnstino lib. m eontra Cresconium, dum porro nunc, qurmiam memini. rehemem
cap. 43, exinrie eommendare; cujas verba bic Jau- probobile Notitiom episcoporum, qma tam satpe (at
danda sunt, ae germana leetio restituenda. / quam infeliciter!) usi sumus, serrptam fuisse ab ipso-
/,//,, eathoUem a Thubursieubure Servut no-
inquit, rnet Yictore Uticensi, qui tres libros de fr.numtitme
mfne, cum fnvasum a vestrit loeum repeteret et utrius- Yondalica composuit, etc. Atqrue hine qmisqme satis
que partU proeurateres proeomgulare prxetolarentur utrumque opus conjungendmm, si qmmndo
perspiciat
exatnen, repente tibi m oppttJo memorate ar- i edatur, tanquam alterum aUerims smp-
I

moftf frruentibus, vut vivut aufugU. L"bi legendum mentum et lumen. Passim labitur. Seribitar in
esse Thuburtieu Burx patet ex collatione, unde S. Au- collatione cap. 12o Oreseommt episeopus ptebis Tituli,
B
gustinus Servum diserte nuncupat Tul cm, et contra quem Victor Donatista stabat, qui capite 205
Donatos nsBretieus eap. 108 dictus est Tubursice<> inte haereticos ita recens^-tur : Vtetor episeopms Ti-
DOD vcro TubursicvJ.nfnns. Kx laudatis Augustini nsis. H«c autem Kcclesia pertinebat ad proconso-
rerbis videtar coliigi hanc Tnbnrricnm Burae foi lares, quod diserte Garnerius poterat diseere ei
in Procoasulari, quod illius oppidi causai proconsu- Notitia episcoporum, qua tam ssepe usmm testatur
se

lari judicio snbjicerentar, cum proconsules Carthrt- sed profecto hac vice usus non est nam ibidem inter
;

</inensem provinciam, consulares Numidiam rege- proconsulares leeisset Crcsciturum Tihditanum. At

rent ; sed video inhrmum ac plane lubricum esse ille ut Cresconium in Numidia episcopum faciat,

hoc argumentum ; nam Possidii et Crispini in Numi- eumdem ex oppido Titalitano in castellum Tituiianum
dia episcoporum causam eogoovit proconsnl ex Au- cito citius volare jubet. Quod addit, notitiam episco-
gnstino lib. in, cap. 48. operis ejusdem contra Cre- porum Afrieaj inserendam historiae Victoris de Per-
sconium, quod etiarn constat ex epistolis 127 et 128 secutione Vandalica, atque utrumque opus conjungen-
ad Uonatum proconsulem Africse. Proconsules enim dum, si quando Vietoris historia editur, vix sine risu
amplissirna potestate in omnibus Africae provinciis, leges; habes enim in insigne taa bibliotheca histo-
exccpta Mauritania Tingitana, utebantur. Tubursicus C riam Victoris editam a Petro Chiffletio, quem inter
Nuinidite erat in itinere Hippone Cirtamex Angustino eruditissimos societatis Jesu scriptores post F
epist. 163. Uenique notes velim Carnerii vium ac Sirraondura laudare soleo, in cujus libro
technas,
nolo eoim dicere malitiam, aut vafritiem, a quibus quarto memorata Africae Notitia legitur. Qui sane
longc esse viruni probe scio ille, ut citra dubium ; vir doctissimus Garnerii vota non modo jamdia prae-

Servum seu Servumdei cum sua illa Burensi urbe, venit, verum etiam superavit cum Notitiam illam :

qurjc nulla uspiam fuit, in Numidiam traheret, appel- non quidem tanquam appendicem historiae Vktoris
lavit Notitiam Africaj, scribens in ea dici simplicit* : assutara voluerit, quod se desiderare Garnerius dicit,
i

Leontius Burensis, cum tamen non ita legatur; nam scd medio prorsus operi inseruerit. Kditum est illud
simpliciter ibidem scribitur Lcontius Burcensis.
: Ita volumen a Chiflletio Divione anno 1664. Hinc forte
ex Burca Buram novam in Numidia urbem obtruxit. putabis Garnerium hoc praesenti anno IG73, quo Ma-
Burita fuit Numidiae urbs, utinferius patebit. rium Mereatorem notis illustratum publicavit, Chif-
Terentils Seleucianensis. lta in collatione. Tit fletii opus, quod in ore famae versatur, atque erudi-

autem in Notitia episcoporum Numidix mentio Profi- torum omnium manibus teritur, penitus ignor
cii Seleucianensis. Poterat Terentium et Servumdei, Verum si ita judices, aegre in tuam sententiara de-
quem proxime nominaverat laudare ex synodicis lit- D scendam; nolo enim tam supinam celebratissimi vo-
tcris Africanac synodi ad Ccelestinum papam, in qua- luminis ignorantiam homini affricare. Arbitror autem
rum inscriplione nominantur Aurclius Valcntinus, Garneriom jam ante novennium ]ia*ce nonas in
Antonius, Tutus, Servusdei, Terentius, Fortunatus, utraraque epigraphen adornasse scribit enim se opos ;

clc. Ita in utraque synodo Servusdei et Terentius difticillimum, quod hactenus tentavit ncmo aggressum;
tanquam eodem fere terapore consecrati, proxime sed non sine cura ct labore. Kt quidem dissert. ;>,

scdebant. Kx hac vero epigraphe deduces, maximos pag. 319, testatur se ante duos et viginti anoos ad
illos Auguslinianae nostrac gentis heroas, Augustinum Pelagianara Historiam coramentariis illustrandani, a
Alipium, Severum, ac Possidium, non fuisse in eo Sirmondo vetustissimis schedis communicatis anima-
Africano concilio; nam antc Servumdei et Terentium tum. Hinc ejusdem consilium laudo, qui ju.xta poetSB
inscripti Legerentur, qucmadmodum ponuntur in ti- de scripto publicando monitum, nomanooe preMOfwr
tulo epistola» tantis aotis a Garnerio illustratae ;
quod in amnun, suas notas pleno a Chiffletiani Vietoris

nempe intelligerent <'o in concilio ex universa Africa editione novennio matoratas haud maturate rulgarit.
coacto adversus Romanas appellationes acerrirae dis- Quod si ex eodem Horatio statira reponas:
pulaudum et decernendum csse, a qua senlentia Repreheudite quod nou
 " .

3Uo VARIORUM EXERCITATONES IN s. AUGUSTINI OPERA, 100

Multa dies et multa litura coercuit, atqilfl A i|ui totiei s. Augmtlno ln lihrii oontra Donatl Lu
Praesectum decies non castigavit ad anguem
memoratur. Inde riro anero Pelioianura prorun u
Nullam pro homine responsioncm adornare volo, larem epi copum et tnagni Intei Donatii ti '\i
Irniu
ne ex censore repente, dum nescio, adrocatu Etam. niitaa aominii; quii Alipiui petlll nutn Folioiuuii
Sperantios, vel, ut est in collatione, Spbhatui Am <•
et iii communione Primianl primatii procori itla
madeerensis. Dubiutn mihi fuit, debeatm Ecclesia Am i iii iii, primatl n (iii vero Januaril
Numidiurum; ouoi
madserensis Numidia ccnscri, an in provincia Pro-
in tamea in lynodo apud Uagujam l'i lii ianu bIi utru
eonsulari, quamvis certum sit ad alterutram pertinere, qae primate ob Mu Imianl ordinutiomim dun i

etsi in neutrius Notitia inveniatur verum cum prope

: nierit. Adeit evideni teitimonium proMu Ll prooon
atsit a Thebeste colonia, ut cst apud Antoninum; The- iri iM rnodii i acl 9 - oni llil
'.
Msi linl pup
beste vero, ut constat ex Notitia episcoporum Numidi qaam inter procomulan lubicribil Januari/Ui vp\
eiiitassitNumiduB, Ammadaera videtur quoque Numi 1'H.x s. i. Hut titam ,
iii Notitii vero NumnJ
dix tribui debere, quantumvis repugnent tnUgare ta etiam legitur 4ntonianui Uuititunu Ufbi nuiem
bulae, non exaetissimae. In concilio reba\
profecto Turrenii . in Pr •> .
•
ujui •> 1
1» pi > >
ral l)o
: itium Eugenius ab Ammada;ia f>>>j> n/i>, tecundo ii Donati <>., quom Vktorianuo Muatitan iiiibi
B
sententiam dixit, quem ad locum PatneUus nihil rieinum disit, epparet in Tabulii Peuting ln
attulit in notis, alioqaia eruditu, quod optatam lucem qaibue habetur, Thurrii n t 8kiUbba r, /""
afftrrret. Aff>.rt aUquam Antonini Itinei cum via 'J arreui
qux Carthagine Cirtamducit ita deseribUur: L-imcan. ii gpigrapl
m. p. xxii. Sicillibram m. p. vii, ValJos u. p. I endi, ab
reva m. p. sv, Musti _.*. p. xxvm, Laribun. laadari Pi II

m. p.xii, Attieuros 11. p. xvi, Ammad^rarn eoloniam

m. p. xxxii, Tbev-: niain m. r.xxr, .•/.. II /': u-i-., quai
adm pat I A .>nmadaerarn tribuendam wtidUe,
siquidem media ... inter Attieuros et Thebestem, qttx
"
•
Q . . .. M .
- •' '> "/-

eruditissime, n* a-sre ac moleste feras m- h

iendis parumper ixnmorari ; nonmiJla enim b
dam hactenus ecc-1. _:_._:. . i zrapbis ignorata, /-.':. (
,
'
....
queis tamen Afrieanae dioseeseos limites exaetiu. t
"•

tuen Antonini apod eeelesiastieos seriplo-

. .3. w '
/

res Lloea nominatcr. In eap. _r. co.iationis laodator _

_• -...-.. ?y:vv. ;-.:. ^ . 1, ;,>-<^ -, ;.•-;,..;;/,
JVeccncus rcaJeasts, et in rmodiea apod eoneifiam .--.. >V '?. -.-,:.-. . h -,.'...'>./.,. i*!;/4.'/.'..i'.%,%.<;^;%

Lateraaease sarpios nobis memoraiom, Cresomim ..>..'.-. v.-.-..'. ;.::..', ' ,•:-. -, .». I, .,,/,-. , :. ',:.

Ccaieaias inter praeoasadares reeitator. Oe SkUibba L....V. '>.'•.•<:.:. .

-.--.. •/'../''..:.. ,;;, .
. ,-. '^^,v,

lietaaai esL Vallos etiana iajt eoai in Tai/uJn HoV/mm

'•-.:'>'.'. -.
' .'.-. . .'. '.:;:. ;;:. : . ;. y/>, :.<,.*
:l '. '. '. >.-;.•" .--,•-- -, ''i • -

', ••-. .• ' '.•• '.. ;;,./.;:. '.-. '-v *

.-.*: '^; >;.-" •>/. -< .« /::;.:,>.. ',/. >>;::... y -^;.

U<mur*1u$ hv*r-t**i* f wA# <vp*

. ' : ..:•' >". * -"'.'.' "//,' , - ' ' •/• . .-.

t
poletex tyomo» %y#uj#£. <ft*m -mm Wftm ytwx*
.traVo* wotifuratat r^faaao ^^//^,
ioft • r«»sw. Ca-teroaa e* ^mm^ *
oeaoi aasr.', - •.,•<.' sj*,*
-jutMso. «rjcwr-w? TktmtU 'Sam m^
JL&mientvn* Jfte
aaooM ;*•..•;.; HkAi . •/-,-/.
r.y^
oofcjtra, Jfoa.
-

-
: ., .
.--.'..'-. *..«. : Jf;.:. ,^-:-ufJvu »T.**1> |

J, «22, H l H ort X::-.

otai o*oui aojoa oao«fo> «• *t».- ->

-
•; . . •_.
 ;

307 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTIM. 308

gurtliino, Procopius lili. n. de Bello Vandalico Lari- A in bibliotbeca serenissimi magni ducis diserte babrnt.
bum dicit, et Victor Vitensis lib. n. de Pers. Vand. in castello Sinitensi. Augustinus in epistola 128 ad
Laribus scribit, abi etiam Siccenscm
Larensem ci- et Donatum proconsulem Africe, mentioneni facit colo-

vitatcs appellat. Ex eodem Peutingeriano fragmento iiorum, quos hic habebal inSinitensi oel Hipponensi
apparet situs Tignicae in Proconsulari, cujus meminit agro. Ibidem S. doctor Lucilli decessorem designat

collatio cap. ubi nominatur Aufidius episcopw*

133, inquieus : CoUega tunc meus episcopus Siuii
plebis Tignicensis, quae incert;i> provincis deputatnr Maximinus. In editis codicibus S l iti-

a Carolo a S. Paulo, et omittitur ab Holstenio. Sed dem legitur, sed ex epist. 163, ti-xtu> emendandna
quid dicetur de Aboia? Ponitur in subscriptionibus est, ubi scribcns S. Pater ad Donatistas ait :

synodi v VaJerianus cpiscopus Obbx provincix Pro- prxconem misistis, qui clamaret Siniti, quisquis M
consularis. Haec quoque urbs desideratur apud Caro- mino communicaverit incendetur domus ejus. Maximi-
t

lum a S. Paulo et Holstenium. An hic Aobix, vel nus exjDonatista factus eratcatbolicu-.
Obbx in Tabulis legendum incompertum milii <*st. Saiunus Tlccensis. Tucca gemina est tn A/

Iltra Lares ad 16 millia passuum ponitur ab Anto- altera in Mauritania Sitifrnsi ad Serpetem fktvium;
nino Altieuros, seu, ut Surita legit, Altituros : utro- altera Numidia pene media, >it habent 1"
in
B
bique corrupte, nam Altiburos legeudum est. Haec Tabulx. Be Numidix episcopo inteUigi debet eoUatio,
civitas erat in Proconsulari, ct in synodi =;epe lau- etc. In concilio ccrte rebaptizantium ut Tucem
data ponitur Constantinus cpiscopus S. E. Altaburi- cpiscopi sentcntiam dixcruut : alti r, <//<i confessor Satur-
tanx, et in Notitia ejusdem provincioe Vindemius Al- ninus, quinquagesino secundo loco ; alter, qui Bonorm-
toburitanus- Garnerius mendose dixit Attieuros, cum tus, s< ptuagi Stmo st ptima. Longis erroribus agitur, ma-
Alticuros dicatur in Itinerario, cujus verba adducit. lis avihus arduum opus aggressus. lmprimis quatuo"
Ubi perperam Altiburos seu Altoburos Numidiae ac- Tuccre in Africa memorantur, et Sabinus non Tuc-
censet, contra laudataveterum synodorum testimo- Tuncensisepiscopus fuit. Ptolem.cus
censis, ^ed forte
nia. De Ammedera nibil certi invenio quo movcar prioris Tucca; meminit in Mauritania Ca?sariensi
ad eamdem quam Numidise ascri-
Proconsulari potius alteram ponit inter nrbes Numidiae novoe tertiam ;

bendam. Cum episcoporum Nnmidise illius

in Notitia inter Hagradam amnem, ct Tabracam quartam Anto- ;

urbis episcopus non appareat, qui tamen 123 ibidem ninus locat in Dyzacio, vel Proconsuhui; uain in Iti-
recensentur, existimo Ammederam fuisse ultimam nere ab Assuris Tbenas ait Assuris Tuccam :

proconsularis dicecesis civitatem, cum Thevestis inde thinam u. t. xv. Sufibus m. p. xxv. Krat ergo Tucca
millia passuum 25 distans, ad Numidiam pertineat. c Terebintbina media inter Assuros, qua; est urbs pro-
Neque tamen ob eamdem in Numidialocatam, ullam consularis, et Sufes Byzacenas. 1'tri deputanda ineer-
Garnerio litem intendo imo eidem gratias ago quod
; tum. llle vero duas tantum Taccas novit, quarum
provinciee in qua sita fuit Ammedera, iuvestigandac unam ad Serpetem lluvium in Mauritania Sitifcn^i,
occasione data, Muslim ac Lares duas ejusdem nomi- alteram in media Numidia ponit. Plinius Tu
nis urbes fuisse ostendi unde et exactior Africanae
; fensis situin exacte tradit lib. v, cap. I. Oppidvm ,
Ecclesia? Notitia relucet, ac synodorum subscriptio- inquit, Tucca impositum mari >t flumini Ampt
v
nes neutiquam, quod ad provinciarum urbes attinet, Itaque erat in conliniis provinciae Manritania
inter se discrepare intelliguntur; inde etiam Ta- fensis, qiueAmpsaga ilumine a Numidia separabatur.
bulae diceceseos Africae facile corriguntur ac sup- ConcinuntTabalsePeutingerianse, ubi hsBC leguninr:
plentur. Tuccu ftnes Mauritanix etAfricx. Meminit Dio Cascius
Quadratus. Incertx sedis. Veritati exactius qua- lib. xlviii TUCC83 civitatis sub T. Sestio pra-fecto

drarent caeterae notae, si easdem hisce tantum verbis NnmiditB, Antonio triumviro. In Notitia Sitifensi
i>ro

exarasset. memoratur Uzulus Thuccensis. Hui~us Tuncan

Lucillus. Incertx pariter sedis ; nisi forte lcgi de- bini episcopi perperam in meditullio Nnmidii statoit.
I)
beat Lucianus Guirensis ; nam hujus nominis aliquis in Nam Petilianus episcopns Constantinensis Donatista io
concilio (juod collationcm prxccssit subscripsissc legi- collatione cap. 68 hasc dixit; Sametiam bn

tur. Fuit vcro in provincia ffumidisB Guirensis episeo- prsesentis sanctissimi malus mulum frics

)ius ; meminit cnim Notitiu Martialis Guirensis. Plnra fratrisnuH ddeodati, id est,incivUate Milevitana, it<i
peccat. Imprimis Lucilli nomen diininutivuin implet commissa res est,ut unum ibidem habeat adviriariMM,
augetque, Lucianum efformans. Rursus Guira> sen alterum in Tuncensi civitate, quiad hujus teUieet
Giree iii Numidia duoa simul coepiscopos donat; nam l» ui antiquitus pertinet, et nnt< biennium vid
Buperiaa alterum Luciannm Ltidem Girensem pro- constitutus. Sabinus; etenim etp. 130
Bic ipse erat

nuntiaverat. Denique Lacilli urbem ignotam putavit, edit Labbei beec habentur: Sabinus episeomu Tu<--
cum diserte designetur abAugustino lib. xxn de Ci- eensis. 1 m dixit Prsesto sum.
1 : I

vit. Dei, cap.8: ubi Ioquens de miraculis post de- dixit: ln diojeesi mea est ordmatus. Itaque To
latas in AlVii ini anno iiiiS. Stephani reliqoias, .iit: sea Tocca, nolo enim de nomine can Gtraerio eo»-
/,< castello Sinitensi, <iu<>'i Hipponensi colonia oicinum tentionisranem dnoere, eral in dicecesi Milevitana. At
, ejusdem loci LuciUus episcopus, etc. In ezcusia Milevis qaam Mileum Antonius vocat, distabat Cirta
codicibus legitur Synicensi : -ed ipiatuor codices mss. venos Ampeagam mill. pase. 25, el in Tabolis Pen-
 -

300 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINl OPERA. 310

tingerianis scribitar Milev. colonia, ct ponitur infra A nodo rebaptizantium appellatnr apud Aag. lib vi do
Rusiccadem, qose Cirta aberat ex Plisio 48 mill. pass. Bapt., cap. 12, Nemesianus a Tubunis; idem pariter
Cirta non erat in media Nuinidia; nam distabat Ilip- cpist. 70 Tubunas aominat sed nec addita cautio vel ;

pone Regio mill. pass. 94, et Numidia ultra Ilipponem param homiaem juvat. Unde babet quinque Cresco-
Tabraeam asque altimum proviacia? limitem versus nios, qui anno 411 collationi interfuere, anno 410

Orientem, protendebatur mill. pass. 64. Hilevi Cuicu- adbuc superstites fuisse, ne uno quidcm intra quin-
hun eztremam NumidicearbemversusOccidentemerat quennium defuncto? Itane quinque Cresconiorum
iter mill. pass. 50, Tabracam vero mill. pass. 183, eun- numerus pleno quinquennio clapso non decrevit,
tibus ad procoosulares. Ha?c ex Itinerario Antonini auctore Garnerio, qui de Delpbino scribeus, brevi
patent. Itaque Tunca, qase erat in dioecesi Milevitana, una provincia episcopos,
bicnnii spatio octodecim in
non erat in media Numidia, sed supra Cirtam versus ut ostendam, diem obiisse publicat ? Cur nec unus
Sitifenses. In Tabalis Peutiagerianis res ad oculum saltem illorum Cresconiorum domi remansit, vel
patct. Iline ctiam deduco ncutrius Tucc», quas ex nullus ejusdem nominis episcopus intra quinquen-
synodo S. Cypriani laudat, Sabinam episcopum nium consecratus Milevium perrexit ? His addo alte-
: nam LUffi urhes suos Iiabebant episcopos ante ram fuisse Tubunam in Mauritania Csesariensi ex
B
annum epocha? Christiana? 258, quo Cyprianus mar- Notitia memorata, et iu allerutra urbe sedit Nemesia-
tyrium subiit oppidum vero Sabini ante bimnium
; nus, quem ex Cypriani synodo appellabam.
qaam collatio Carthagioe baberctur, nempe anno Victor, Gignantius, et Possidoxius. Incertx sedis.
409 episcopali primnm dignitate ornatum fuit, cum Quid illi mali intulit Victor episcopus Cullitensis, qui
antiquitus intra dicecesim Milevitani antistitis cense- cap. 123 in collatione nominatur ? Fuit enim Cullu,
retur. seu Colops magnus, Numidia? oppidum Plinio, Ptole-
Fadstinos Sillitanus. Ita in collatione legitur. In ma?o, Antonino, aliisque in Numidia memoratum, cu-
ffotitia vero Numidix fit mentio Maximi Sillitani, qui jus situm in littorario illius provinciae itinere exhi-
periit in itinere ad exsilium. In eadcm omnino pagina bent Tabulse Peutingerianse. Solinus cap. 27 de Nu-
duos Faustinos Sillita? episcopos anno 416 Milevitana? midia agens Urbes, inquit, in ea quamplurim.x no
:

synodo pra?sentes facit. Error immanis, qui non bilesque sed Cirta eminet, dein Cullu, purpureo fuco
modo memoriae, verum etiam oculorum propemodum Tyriis velleribus comparatge. Ha?c ille.

defcctum indicat si tamen vigilans ea scripsit. Mi-

: A.nto.nius forte Antonianus Lamfortensis, cujus
rare interim notas iisdem omnino verbis concinna- mentio est in collatione Lamfortensem porro Eccle-
;

tas, utrique supponi. Sane quee de boc q siam pertinuisse ad Numidiam, probat Notitia cpisco-
Faustino
Faustino repetuntur, dici nequeunt nec sinc cura et porum Numidix, cum reccnset inter confcssores Feli-
labore exarata : quid enim facilius est quam ex- ccm Lamfortensem . O quam turpiter illi vertit ex Au-
scribere ? tonio finxisse Antonianum! Nusquam infelicius allu-

Fatjstinds alter. Vel hic, vel iste Sillitanus fuit : cinatus est etenim catholicum episcopum in haereti-
;

alteruter ignoratx sedis. Nec iste, nec ille Sillitanus cum commutavit. In collatione cap. 149, post Janua-
fuit, nisi prior Faustinus, quem in Sillitana sede rium et Primianum Donatistarumprimates,ferestatim
Casterum tertius hic Faustinus
locaverat, dejiciatur. recitatur Antonianus episcopus Lansortensis, qui cap.
emergit in Milevitana synodo uni Garnerio cognitus, 163, cum iterum inter Donatistarum turbam nomi-
cseteris hucusque ignoratus. Hi quidem tres episcopi naretur, dixit Non illic habeo adversarium. Pessimus
:

in epigraphe numerantur vel apud ipsum Garnerium, enim Donatista totam dicecesim in parte Donati omni
eadem aucto-
Saui.nus, Faustinus, Cresco.nius. At ille studio tenebat. Et hunc Donatistarum primipilum,
ritate qua novas urbes condit, qua binos in una sede tanquam Saul inter propbetss. locat Garnerius inter
episcopos locat, qua civitatum et prcesulum nomina catholicos episcopos syuodi Milevitanee ? Estne ista
detruncat, auget, commutat, eadem, inquam, immensa eruditionis copia qua vix non obruitur Chri-
aucto-
ritate Faustinum, nuper domi sua? natum episcopum, " stianus Lupus? Omitto quod hujus hoeretici Ecclesia
sine tractoria synodo intrudit, cum jure ferendi in non Lanfortensis dicenda est, sed Lansortensis Ita .

Pelagiana causa suffragii, Contineo impetum, ne epi- legitur in collatione, cujus testimonium proxime lau-
stola in satyram migret vereor tamen ne ipse risum
; dabam, in Notitia appellatur Felix Lansortensis ; in
continere possis, dum ha?c non sine cura a Garnerio synodo Bonifacii an. 523 Florentius Lansortensis.
scripta audis, qui ne ullus in numerandis episcopis Dum audio Garnerium ex Antonio Antonianum, hoc
error obreptet, epigraphes iterum legendee curam est, cx catholico haereticum efformare, non possum

dimisit. non repetere lepidum Hieronymi dictum in apologia

Cresconius Tdbiniensis. Cum qinque Cresconiorum priori contra Rufinum, qui Eusebii Ariani pro Ori-
nomina sint insoripta synodicse, scire quidem possumus gene librum S. Pamphili martyris titulo preenotatum
qux ab iis indefinite Ecclesix in Numidia rectx fue- publicaverat Cum tantam, inquit, habeas licentiam :

rint ; definirs non possumus qux a singulis. Cresconius nominum immutandorum, ut de Eusebio Pamphilum,
Tubiniensis aliquis appellatur in collatione, ponitar de hxretico martyrem feceris, cavendus homo, et mihi
vero inNotitia Numidix Rejxiratus Tubuniensis. Scri- maxime declinandus, ne me repente dum nescio, de
bendum est ubique Tubuniensis, ut in Notitia. In sy- Hieronymo Sardanapalum nomines. Heec ille. Poterat
:ni SUPPLEMENTl M Al) OPERA S. AUGISTINI. 312

Garnerius, Antoniano Donatista in tnalam crucem A i>r<>i><tto, M. Crispum tribuntm cum cohorte, et tagit-

abirejusao, legere caput 133 collationis, ubi ponitnr . tormentisque eompluri Thebetuim
iuter catholicos Antunuts episcoiitm plebis Mutugen- mittit. Tres id temporis in Africa reges erant Juba
hanc .Ecclesiam
nensis. Botstenins in Numidia ponit. M tssinissee pronepos mediterraneam Numidiaj i

Angustinus viUam Mutugennam in territorio Hippo- nem a Cirta usque Zamam possidebat, itemque Mao-
nensi recensel epist. 204. ritaniam Sitifensem usqne ad Mulucham llu ium.
[nnocentius Gebxambnsis. Ita legitur in eoUatione. [nde Bocchus Uauritaniam Csesariensem regebat: de
Est autem Germanensis civitat inNumidia nt quo heec babet Dio lib. xlix : Fuit is rex Maurit
< .i Votitia: censetur enim inter confcssores liumidas Csesaru nsis. Postremns in Maoritania Tingitana rernm
episcopos Crescentianus Germanensis. Siab anno i'l potiebantur Bogud, ex eodem lib. xlviii. Jubam, post
ad annum 41G Innocentius Germaniensis supi um eum copiis Curioncm pro (. in Africa

fuit, nullusque alins hujusce nominis episeopus inter ducem, Pompeius cique adhaereus senatus i

123 Numidiee antistites exstitit, verum dicit. dixerat ;

quo tempore Bocchos et I

Pbjbsidius et CaEscENTiDS. Incertx sedis. Nusquam gnitate a Csesare insigniti snnt, quae ex Dione lib. xli
securius sibi consulit quam cum initio fere belli civilis contigere. Juba tamen antca
ita loquitur.

Felix Tijbiensis. Ita legitur in coUatume. Tubiensem " jure regio Getnliam ac Libyam tenebat cnm enim ;

vero Ecclesiam non procul a ViUaregensi positam, Curio esset tribunus plebis, teutaverat, ejecto Juba,
atque adco in Numidia collocandam, coUigi potest ex regnnm in provinciam Bomanam redigere, teste
can. 48Coi. Africanx Ecclesix. Vidisti ex codem sare lib. n de BeUo civili. Curio autcm
canone oppositum evidenter deduci l)i\i etiam llol- tribunatum ex Dione lib. \i.. Karcello et Buffu
stenium pag. 65 ct 90 Tnbiensem Ecclesiam cum Tu- conss., biennio antequam a Juba occideretur. Plinins
buniense confundere cum tamen cidem collationi
: hssc Bcribitlib, v, cap. 2. de Mauritania, Tingitana
interfuerint ex cap. 121 Felix Tubunicnsis, et ex et Csesariensi. Xamque diu regum nomina
cap. 133 Felix Tubicnsis, ambo Bdgudiana appellaretur extima, itemque 1>
catholici episcopi. ut
Antonius Fussalensis. Ita quidem miki vidctur quse nunc C%*'H-it nsis. A6 ea portus magnus a spatio
quamvis nulla ipsius mcntio in collutione fiat, forte appcllatus, ciciitin Bomanorum oppidum amnii Mu- ;

quia nondum ordinatus fuerat. Quo crgo jure bic An- lucha Bocchi Massesulorumque finis. Vernm olim
tonius post annum il lordinatus, scdit iu synodo post bellnm Jngurthinum, ut ait Bnfns, popul ('/<

Milevitana ante Donatum, Lampadium, et Delpbi- mani potestatem Numidia venit. Quse quideui di
num, quos eidem collatioui adfuisse Garnerius mox q gioue maritima Nnmidia?, quas fnerat ditio Adherba-
scribit? Junior antiquiores episcopos ex can. 53 Cod. lis a Jugurtba occisi intelligenda sunt, ex Sallnstio
Africani prsecedere non poterat. cap. 2(1 de Bcllo Jugnrthino; Zamam enim et Cirtam
Victor. Ignotx perinde sedis, atque altcr mox ap- regias in mediterraneis illius provincise urbes C
pcllatus. Ha>c de utroque Victore scribens, nec oleum, Juba; abstulit unde ea Nnmidia pars provinciae novaa :

nec operam perdit, quemadmodum malo eidem fato nomeii sortita est, auctoribus Appiano et Dione.
in aliorum sedibus designandis contigit. Quare si Tbabenenses erant sub <liti<<nc Jubi
Bonoratos Tabennbnsis. Cur autem Honoratum, extrema ejus regione maritima locati, sane erant in
qui Milevitano huicce concilio interfuit, Tabennensem ora maritima Uauritanise Sitifensis non procnl a Mu-
potius putcm quam Moctarienscm scn Matoriensem, qui lucba, qua Mauritaniam Coesariensem Boccbi regis
rccensetur inter episcopos in collationc, licet ipse quo- spectabat. Et quidem aliquam Mauritaniae partem
qm ad Sumidiam pertincat, perinde ac Thabennensis, Jubae subditam fuisse, palam ex A. Birtio intelligi-
facit Thabennensis sanctitas familiaritasque <um Au- tur, qui scribit regem, cum destin&sset in Byxacium
gustino, cujus impulsu synodus coacta est, a quo velut cum exercitu ad Scipionem pergere, Saburam cum
res sua propti r ftd> i studium procurata, amicis, rcor, aliis copiis in Mauritaniam misisse, ne jod el
non sinc invitatione prsstermissis. Et antea: Suspicatur D siiiu> Ceesaris prasfeclus ab altera parte ipsios regnnm
Ortclius Thabennam eamdem esse cum Thabba, quse invaderent. Ilinc apud Florom lib. vi, cap. 2, legitur
nota fuit Ptolcmxo. Suspicioncm non opinor levem, Mauritanise rex Juba. Addil idem Birtins fere incalce
Cum Thabenee nec Plinius, nec Ptolemssus, nec operis: Publius interim Sitius, puls I S
Strabo meminerint imo cum ejusdem episcopalis
; prsfecti Jubss, ipsoqm interfecto, cum iter eum pau
sedes omissa fuerit a Carolo a S. Paulo et flolstenio. per MaurUaniam ad Caesarem faceret, fortt iiiei<ltt in

licet ex D. Possidio cap. 30 dc Vita S. Aogustini Faustum 4franiumque, etc. Erat id temporis I

Eonoratus Thabenensis episeopus isnotescat, Garne- Uticae in proconsnlari. [taque illa Mauritania pa
rius in tantoscriptorum silentio, sine teste, Thabe- qujB olim Micipsee el Biempsali iilius Blio parebat, el

nam Numidia' ascribit. Iniis A. Hirtius Tliahonam. postea ex divisione a legalis Bomanorom facta, Ju-
iqipidum, ejosqne situm egregie tradit in lihro de gurthae tradita fnit, in Jubae Hiempsalis lilii potesta-
Bello Africano : Thabenenses, inquiens, qui sub tciii venerat, in cujus marilima extrema regione
ditione et potestafi Juba >>-• consuescentt in ewtrema Thabenenses ab Hirtio ponontur Hasc m<
cjus regione maritima locati, interfecto r<<.ii<> prwsiido, cortosius prosecutum dices; sed rei obscuritas id
legatos ad Csesarem mittunt. Ctssar eorum consilio exegit ; saepioa enim illorum Africae regnm Qnw
 ;

3!3 VARIORl M EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPFRA. 314

ftomanis mutati sunt, ot optime ei Strabonelib. xvn A Hanc orbem egregie designat Sallustius in Rello Ju-
etDione noveris. QuodGarnerius in extremo qoo-
si gurtbino cap. 6'2, ubi tradit Metello Romani ezercitus
dam ac sibi tanluui noto NumidisB angulo ad Medi- imperatore contra Jugurtbam Numidiae regem iu bac
terraueuiii Tbabenam fuisse contendat, unum saltem ipsa provincia bellum gerente, pro componenda pa-
testem appellare debet, ut tot testiuiouiorum, quee ce, eumdem Jugurtbam Tisidium accitum. Itaque
adduzi fidem labefactet. Ez bis iotelligis suspicionem Lampadius Tisiditensis vel Tisiditanus dicendus est,

illam de Tbabeoa cum Ptoleniad Tbabba confun- doo Tididitanus. Lampadii urbem Tisidium omisit
denda, quam non levem opioabator, esse prorsns ?a- Carolus a S. Paulo, Rolstenius incertee provincise
oissimam ; siquidem Ptolemaeus Tbabbam pouit in ascripsit; quam tamen fuisse in Numidia constat ex
regioue sita iuter Quvios Brag&dam et Tritonem ;
Saliostio, el ex uac epigrapbe inqua Lampadiusejus-
quorum primus prope Uticam in proconsolari, alter dera oppidi episcopus inter Numidas recitatur.
racapem Ln Byzacio mari miscetur ; ettempore Delphinus. Incerti nominis Ecclesiam rexit vicinam :

lielli civilis oiillum oppidum maritimum in eo tractu tamcn Constantinx, itt colligitur ex cap. G5 collationis,
a Juba tenebator, sed vel Cesarianis, vel Scriptionis, ubi Pctilinniis Donatista interlocutus : In plebe mea,
ei Catonis prasidiis omues illse urbes insessa? eraut, inquit, id est civitate adversarium
Constantinensi,
B
ut e\ commentariis Birtii, Appiani, et Dionis aper- babeo Fortunatum in medio aulem dioecesis mea?
;

tissime constat. nunc institutom babeo, imo ipsi habent, nomine

Donatcs BoaiTANus, seu Burcensis. Ita in colla- Delpbinum. Mcminit hnjusce Delphini Aitgustinns
tione. Ubi vtro posita fuerit Burca illa civitas, cujus epist. 158, etc. Hic episcoporum epigraphes agmen

Ecclesiam Donatus rexit, incertum est. In Notitia epi- claudit in quo quidem vellem cum Garnerio conve-
;

scoporum Numidiae (it mentio Leontii Burcensis. Omnia nire ut postquam in litteraria palsrstra diutius cum
;

-us invertit. Scribitur in cap. 133 collationis Do- eodem luctatus sum, amico erga eumdem animo ex
mitus episcopus plebis Buritanensis, At excellentissi- certamine discederem, et uhi delpbini imminenteni
mus inmiutandorum nominum artifex ex Buritanensi procellam nautis indicaut, ita hic Delpbinus e conlra
Rurcensem reddit, ut in Numidia censeatur, cum Bu- commotam hucusque geographicam tempestatem, in
ritaua Eeclesia incerta? provincia? sit. Rursus supe- qua f.arnerius naufragio proximus fuit, illata tran-
rius in notis ad Servumdei, dixerat bunc sedisse Ru- quillitate sedaret.At novi iterum difticultatum ilu-
ra> tempore collationis, qua in urbe postea anno 484 ctus insurgunt. Res altius, licet paucis, repetenua est.
ut in Notitia babetur, fuit episcopus, utille ait, Leon- Anno 411 Petilianus in collatione ita Marcellinum
tius Durensis. At hunc ipsum Leontium modo aftir- C judicem allocutus dicitur cap. 1G5 cum plures epi-
mat successorem post plures medios Donati
fuisse scopi catbolici gloriarentur se non
suis in urbibus
Ruritani, seu Burcensis, qui eidem collationi adfuit. habere episcopum Douatistam : Lucrum cnim videtur
Suspicor Ruritanam Ecclesiam spectasse ad Procon- his cedere, qui multos se adversus nostros habere pcr
sularem: nam act. 2 concilii S. Martini inter iilius ham provinciam ostenderunt, si in provincia Numidia
provincia? episcopos subscribit synodicam Crescitnrus non ostcndamus, eos penitus non habere, aut habere
Busitanus, qui forte Buritanus dicendus est; nipotius certe,'sed raris locis. Qna? licet ab haeretieo olim cau-
e contra Douatus Busitanus appellandus videatur. sidico, emphatice dicta sunt, illud tamen constat
Rem in medio relinquo. baeresim Donatistarum, qua?, ut ait Augustinus epist.
Petrcs, Pbjksidios, et Cresconius. Incertse sedis. 134 ad Pammacbiura in mcdia consxdari Numidia
Hic sextus Cresconius tarde venit ad Garnerium, qui ortum habnerat, istius provincia? urbes ila perva-
cum quinque aliis antea nominatis in epigraphe Cre- sisse, ut plures episcopum solummodo Donatistam
sconiis sedes in Numidia
destinasset, duabus etiam sine a?mulo catholico antistite id temporis haherent.
urbibus Titulitana ex proconsulari, Tubiensi ex Mau- Ha? pra?sertim Ecclesia? a solis Donatistis episcopis
ritauia Sitifensi in Numidarum censum translatis, ne occupata? in collatione recitantu r, Lansortcnsis cap.
quis Crescouiorum extra Numidiam sacris pra?esset, D 143, Idassensis cap. 182, Legcnsis, Lamiggensis, Ro-
nullam posteain hac provincia, imo nec in finitimis tariensis cap. 187, Tibilitana cap. 197, Rusticianensis
urbem babuit reliquam, ad quam sextum Cresconium cap. 198, Lambiritensis cap. 206, et alia? plurima?, ut
episcopum milteret. Doleo istius antistitis vices, qui ex interlocutione frequenti Aurelii Macomadiensis
sacris omnibus civitatum Africae pra?fecturis a Gar- Numidarum episcopi non obscure colligitur. Rursus
nerio aliis Cresconiis pro libito distributis, remanet tempore collatiouis vacabant catbolicornm cathedra?
incertx sedis episcopus. per sex Afrieana? dioeceseos provincias sexaginta qua-
Lampadics Tiseditensis. Ita quidem in collatione tuor, cap. 215 quarum ut minimum decem fuere in
;

at Tididitanus potius dici debet. Xumi- yam Xotitia Numidia, cum in Tripolitana provincia quinque so-
darum episcoporum meminit Abundii Tididitani. Imo lum episcopi numerarentur. Peracta collatione, victi
Notitia? textus ex collatione fortasse corrigendus est
;
episcopi Donatista? atque urbibus pulsi ab Honorio
hic enim etiam inter Donatistas memoratur cap. 198 imperatore, solum vertere coacti sunt, ut patet ex
I opus Tiseditensis ; cujus quidem nomen cod. Theod. legeoi et 55, de hxreticis, dat. Constan-
capiti 135 inserendum est, ubi Lampadii Tisediten- tio et Constante coss., anno 414. Tuuc a catholicis
sis adversarius non legitur. lacuna ibidem existente. episcopis in omnibus Africa? urbihus, ubi prius hae-
3i: SUPPKKMKMTM AD OPERA S. AUGUSTINI. 316

relici sacra ministrabant, orthodoxi antistites con A Catonc ostensas, senatusconsultum d<> .'i>mul.i ,ic l.i-

socrati sont, <>t vidoatis cathedris novi pra?sul<>- i- tino nomini semper infesta, urbe evertenda, invitas
signati. Itaque in Numidia riginti Baltem episcopi fereextorsi-sc. Ilinc ipse pariter recentes geographia>
paulo post annom ill inangnrati sunt, quos omnes fructus, quos, te jubonto, in Africa parumper censo-
Delphinus jam ab anno il ante collationem episco-I rio stylo versatus decerpsi, tuis oculis subjicio, quo
pus pracedebat. [taqne si bic ille idem e qni po- I tot nrbes nnper i Garnerio per Africam exstractas,
stremus in titulo synodicn Uilevitansa recitatur, non dicam solo aequandas decernas, sed qnod B<

nullus illorum viginti antistitum post annom ill or- prorsus sunt, unico oris llatu dispergas. Ille tamen
dinatorum ad synodum anni 416 se contulit. Quffi testatur, non Hne curaet labore se aggressum opus,
quidem unus Garnerius sibi persuaserit. Preeterea quod hactenus tentavit nemo. In quae Garnerii dicta
idem Petilianns in collatione cap. de Sabino epi- (i.'i libeathoc rudi carmino ludere.
scopo Tuncensi dixit Ante biennium id tur essecon-
: i
Mkbcatoris opus, tantis quod mercibus auctum.
stitutus. Quare anno 409 Sabinus primus apnd Tun- Plurima Garnerievra laborqve foiL
Exstruit lii'- orbes ali ta e Bede revul
cam episcopnssedit. Ibidem antem Petilianns testatur
:

Per Libyse celeres correre regoa iabet.

Delphinum nunc institutum episcopum in dioecesi Ju> lial><>t in M.iiics qaaodo au sunragia
;
niittit

Constantinensi nempe 411, ut proxime notabam.

:
I!
Quos olim e rivia abstulit atra d
Orpheos liui<- cedit: mioor esl Amphiooa laude.
Cum vero in epigraphe inter Sabinum et Delphinum Qaod semel his actuin, >,i>[iiiis ille fncit.
octodecim episcopi nominenlur, si hic Delphinns ille Hic tamen te monilum velim, ne feliciori alii-; in
est cujus mentio lit in cap. 65 collationis, aflii niare
scriptis Garnerii eruditioni quidpiam per nie detra-
debet Garnerius intra bionnium octodecim in una ctum putes illnm enim tanti facio, ut -i ejusdem de
;

provincia Numidise episcopos diem obiisse, ac toti- rebus Pelagianis commenlaria historiam quam de
dem subrogatus, qui medii leguntur inter Sabinum et eadem hasresi hoc anno Patavinis tvpisexcnsam emi-
Delphinum. Qua> sine tabnlis, sine teste non credam. si, prsevenissent, mea statim scripta (quod sincere
Verum qui tot novas iu Africam urbes transvexit, allirmo ac sancte juro) in angulum omnino projecis-
pestem aliquam Numidia; forte importabit, qua intra scm etenim plurima quas ir.<> primitns ea de re pu-
;

biennium tantam episcoporam stragem late propaget. biicaturum arbitrabar, tam folicitor assecntus est,
Nec credo Numidas de tot subldtis tam brevi spatio ut dubio procul plagii rous delatus fuissem, si
episcopis do Garnerio conquesturos, cum Mopta et
vulgatum Garnerii volumen eadem repetere aiiMis
altera Macomodia in ea provincia momento conditis,
essem. Kateor mc in quibusdam ab eo dissentire, et.
ac in illins dicecesim translatis urbibus Tituli.Tubitt, C
ut caetera sileam, nequoo approbaro ejusdem emcii-
Girba% Dionysiane, Zella3, Ruspiiue, et aliis, quai dationem qua litterarum antistitnm Polagianorum
linitimis, vel incerta? provincire ascribebnntur, tam
textum corrigit, Nam dissert. cx schedis a magno li

arcte Numidas sibi dcvinxerit, ut in lucri loco depu-

Sirmondo Veronas Venetiarnm urbe intra diceeesim
tare possint, octodecim episcopos statim ab hoc suo
patriarchie Aquileiensis inventis, sibique couiniuni-
Polioctiste sublatos, cum facta por eumdem tot op- catis, recitat libellum fidei Pelagianorum, quem scri-
pidorum accessione, provinci;e lines longe lateque bit a Juliano Eclanensi ad sedem apostolicam mi<-
protulerit.
sum, in quo cum pruno linem ha?c legantur: Wul
Habes, vir eximie, meum de Garnerii notis ad etiatn, sancte ac venerabilis frater -/ [htt.r Augustine,
utramque epigiaphen opistolarum concilii Carthagi- necessario respondendum putavimus; et certum sit, ut
nensis, itemque Milevitani judicium in qua quidem ;
optime probat, hasc illos non scripsisse .ul S. Augu-
censura levi, brachio easdem ropastinavi.
ut aiunt, slinuni Ilipponensem, putavit errorem in vi
Profecto dumhunc scriptorem tot Africse urbes
leges mum codicem irrepsisse, ac pro Augustino Zosimnm
confudisse, multas ignorasse, quasdam nuper exci- papam reponondum etenim Pelagianos episcopoa
;

tasse, plurimas in alienaa diceceseos jura transcri- rescribere ibidem ad suum primatem, a quo b
psisse, episcoporum eorumque urbium nomina pro ^iin illamdamoare per litteras jubebantnr, idemG
libito variasse, binos subinde catholicos antistites uni nerius luculonter demonstrat. Labitur tamea vireru-
eidemque oppido proefccisse, defunctos dudum pwe- ditus; n.im id temporis celebris erat Aogostinus
sules preesentes synodis finxisse, <>t Donatistas pro Aquileiensis primas Venetiarum, Histrias, Norici
orthodoxis Patribna obtrnsisse; dum, inquam, heec utrinsque et Elhastiss I. Audi Henricum Palladiom,
portenta leges, jure optimo pronuntiabis in Garno- quo n<'in<) diligcnlius aut elegaotius Aquilcicn-iiim
rinm, cum opns quod a nsmine hactenus tentatum res in litteras mi-it : Posl Chromatium, inquit, tUgi-
scribit, illotis, ut aiant, pedibos aggressnrus, in tur patriarcha Augustinus t quo tempore atter Augusti-
Africam transmitteret, illudAugasti apophthegma re- nus Hipponensis episcopus eloquentim et d ihi-
geri potuisse, qoi, teste Macrobio lib. n Saturnal., minibus hxreticorum iv.-w/imhi in I In
cap. i, Nomenclatori suo satis oblivioso dizit : Ao- aula patriachali apnd Dtinnm omnium Aquileiensium
cqsi commendatitias, quia illic neminem nosti. Plinins primatum elogia grandioribus, <>t plosqnam oociali-
ille noster Veronensis lib. xv, cap. 18, scribil recen- hu- characteribus antiquitus d< guntnr.
tes dcos <• Carthaginensium hortia tridoi tantum oa- Porro iln<l<>iii posl Chromatinm Aogostioo boc api-
vigatione' Romam delatas, ac Patribus conscriptis a gramma inscribitur.
317 VARIORUM EXERCITATOINES IN S. AUGUSTINI OPERA. 318

MJGUSTINUS URBE ROMA A f.OTIUS DKVASTATA A diserimine evade9, qui magnum philosophum Socra-
CONSTERNATOS ILEIENSIUM ANIMOS
iQ\ tem imitatus, nihil uon dicam in litteras, mittis, sed
JEJUNIIS ET SUPPLICATIONIBUS SACRIS
Al) DIVINAM OPEM IMPLORANDAM EREXIT. quod iu te mirari tam ssspe solitus sum, tenacissima
Scribit ibidem Palladiaa Augustinum Aquileiensem meraoria fultus, succenturiatis quibusque ejusdem
sedem indeptum foisse anno 114, eamque cum vita prnsidiis dimissis, ne verbum quidem unicura stylo

reliquisse anno i--, dato eidem Adelpho successore. alligas; sed volumina devorans, tihi Musisque instar
Errorem Ughelli in utroque primate haud suo loco Aspendii oanis, publici judicii aleam refugis, et nullo
statuendo, scis me adnotasse lib. n Hist. Pel., cap, scribendi cacoethe titillaris. Hinc te felicissimum pu-

II. Cum Zosimus anno 418 Pelagianos damnasset, to, qui procul ab invidorum censuris, cximiis erga

encyclicasad Aquileiensem et Mediolanensem pri- litteratos ofticiis nomen tanto nobiliusposteritati pro-

mates misit, ut easdem suis ia dicecesibus publica- pagasti, quanto dignius est factis potius quam dictis

ranl quemadmodum paulo antea damnatis Roma?.

;
nomen in sevum extendere. Plura justae molis volu-
al> Anastasio papa Origenistis, Chromatius Aqui- mina Gallorum ac Hatavorum typis excusa, ac tibi

leiensis Augustini decessor, et Venerius Mediolanen- certatim honoris gratia nuncupata, tot elogia ab cru-
sis aeceptis an apostolica sede litteris, itidem in suis ditisquibusque Italis suis in libris tibi passim inscri-
r.
dicecesibus per suffraganos episeopos Origenistas pta sunt, utnullus posterorum quibus bonae artes in
proscribendos curaverant, teste Hieronymo lib. u amore erunt, ignorare unquam possit, vixisse Anto-
apologise contra Rufinum. Hinc Augustinus priraas nium Magliabecum, de litteraria republica ad invi-
Aquileiensis apostoUcse sedis contra Pelagianos de- diam usque benemeritum ut illa tantum postrema
:

cretum cum litteris ad suarum provinciarum episco- tuo nomini dies stare posse videatur, quac pessimo
pos misit; quorum nonnulli, cum Pelagianis errori- mortalium fato librorum ac litterarum omnium altam
bus tenerentur, memoratum tidei libellum ad Augu- oblivionem inducat. Ego saue nullum grati animi of-
stinura priraatem dederunt. Quam vero altius in dice- ficium missum faciam, quo tibi quantulascunque vices
cesi primatis Aquileiensis apud ecclesiasticos prae- rependam. Etenim non modo prior doctissimis ac
sertim, Pelagiana haeresis radices fixisset, constat ex humanissimis litteris me convenisti, verum etiam il-
litteris Sentimii Altinatis ad S. Leonem Magnum, et lustrissimi senatoris et equitis Ferrantis Capponii ge-
hujus rescriptis ad primatem Aquileiensem ; de qui- rerum ageudarum perilia, juris utri-
neris nobilitate,
bus fusius egi in eodem libro de HaeresiPelagiana. usque scientia, etmagnaetiam apud principem gra-
Ad (iarnerium redeo. Hic in suis notis publicandis tiaconspicui, operam rogasti, ut in Etruriam sacrae
nonnullam ab eruditis lectoribus gratiam iniri posse spe- eruditionis professor vocarer. Annuit omnium gra-
rabat ; verum tam infeliciter ea in re calculos posuit, tiarum vir, quo ad beneticia pronior ne voto quidem
ut in lucri loco eidem reponendum videatur, si tam fingi potest; sciebat enim serenissimo cardinali Leo-
densa; errorum farragini veniam a lectoribusimpetret. poldo (quo in nomine magnum Mediceae gloriae incre-
Hinc fatearis necesse est, viros eruditos quandoque, mentum, litterarum aeque ac litteratorum cultorem
et

ut tuo verbo utar, paratragoediare, ac suis ipsorum et Maecenatem incomparabilem orbis veneratur) nihil
scriptis nimium lenocinari ; eadem confidenter seque esse anliquius, quam ut historia sacra, quae apud no-
ac audacter in oculos manusque hominum mittentes, patriam in Etruria cum
strates exsilium pati videbatur,
quae e re ipsorum esset scrinio claudere, ac
tamen honore reciperet. Hinc amplissimi senatoris opera fo-
blattis corrodenda relinquere. Et qnidem, ut de me ctum est, ut serenissimus magnus Etruriae dux Cosmus
loquar, non quod in eruditorum numerum venire au- Ecclesiasticam Historiam, quae publicis sapientumcon-
sim, sed quia indoctorum, ut ait poeta, volumina ventibus exclusa, cum umbraticis quibusdam homini-
passim scribentium turmae accenseor existimabam me ; busin Italia subpaupere tectohospitabatur, regia manu
caeteris diligentiusin Pelagiana Historiachronologiam prehensam, in Pisanum Atheneum, hoc est, in suam
tractasse ; sed quantum mea me opinio fefellerit statim omnium scientiarum regiam introduxerit, insignem-
D
intellexi: siquidem vel in ipso limine in prochronis- que eidem cathedram inauguraverit. Cum sapientis-
mum impegi. Nam in priori pagina scripsi cum Baro- simus idemque prudentissimus princeps optime in-
nio S. Athanasiumanno 372 diem obiisse ; imo, quod telligeret unam historiam magnorum regum noraina
cum pudore dico, laudans Proterii Alexandrini pa- ad posteros cum laude transmittere, eamdem tam
schalem ad Leonem Magnum epistolam, cum ibidem nobili judicio ac generosa munificentia demereri vo-
ex epocha Diocletiani, et charactere paschali eviden- luit: ut quando illum suprema et seristantum nepo-
ter deducatur, anno insequenti ejusdem obitum sta- tibus nota dies ccelo inseret, munere in
historiae

tuendum fuisse. Plures meis in libris errores inve- Etruscae gentis desideriis, in omnium populorum qui

nient rigidi censores, quorum agmen me manet: qui- litteras extra barbariem norint, animis perenniter
bus, ubi me allucinatum ostenderint, grat as plurimas ;
vivat. Etlicet illum ingens erga superos religio, ra-

referam, quippequiuon mea, sedipsorum cura ac la- rus in subditos amor, eximius litterarum cultus, ac
bore, non dicam doctior, sed minus indoctus fiam; sollicita felixque gerendi imperii cura jam pridem

illud enim subinde Senecae dictum repeto ex cap. 18 orbi universo spectabilem fecerint, ac grande iis qui
de Vita beata, Cum vitiis convicium facio, imprimis sceptra moderantur exemplum posuerint ;
grato ta-

meis facio. Tu quidem. vir clarissime, securus ab hoc men historite obsequio ultra aevum per ora hominum
 i

319 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTTNI. 320

feretur, iisdemqae qaibas virtntum ac iitteranna A nia meritus esset, si modo Evangelio pareret, misso
notiti.i, Bpatiis pervagabitor. Ceeleruru cum siagali ei, ex mera gratia, sen Btore -I »
— Cbristo, qui gratiam
ii

felici Ecclesiasticee Bub Haximo principe

Bistoriee illam Dei ei annuntiaret, rt ad officinm misericor-
sorti adgratulentur, ipse Uoc unico doleo, quod me diter revocaret ; neve homo parum crcdibile esse
nnlla Bacree eruditionis supullectilti ornatum, i censeret, quod addidisse Cbristnm
illc uuntiabat,
dem Bistorise primum iu Pisana Academia interpre- miracula, quibus Bdem
apud pertinaces face- sibi vel
tem designavit; vereor enim ue cum soblimis sit ret internam otiam anxilium suppeditare quo ani-
;

historiaa majestas, interpretis vitio minor ease videa- mos bominum itlustrat, quamvis nou necessario ad-
tur. Unus tamen, vk ondequaque eruditissime, in- ducat ad credendnm; qnin et per baptismnm homi-
gentem animi molestiam minais, dam e locapletis- nes regenerari, et tilios Dei fieri Quod a Pelagio di-
sima bibliotbeca, quee donii tua- atrium, cabicula, ctum mnltifl ostendit Dionys. Petavias in Historia
angalos qnosque occupat, libro subinde ad me traus- Dogmatum Pelagianorum, tbm. quee est III l>>

mittis, ut tautse ernditionis Bnppetiia firmatus, ani- ejus tbeologicorum ed. Amstelodamciisis. Iloc uiium
mum aon despondeam. Te intcrim precor, ut mn se- dicebat Pelagias pendere ab bomine quod posi
renissimo domino qui te eeque ac litteras amat, com- uti aut abuti tot divinis bcnelieiis ; qua in re quamvis
mendatum facias, ut tanti principis patrocinia fultus, summoperc vituperandi siut qui beneliciis Dci abu-
felicifaustoque auspicio demandatura munus aggre- tuntur, non sunt admodum laudandi, si rigidi cen-
diar. Vjle ac me, ut soles, ama. Borea nalurae nostrteesse velimus, <j u ii<rccic atnn-
tur ; nam quod possint boc praestare, totum muno-
ANIMADVERSIONES IX EAMDEM EPISTOLAM. ria est divini, nec mirum e.-t eos felieaa ulle
Epistola 175. Inscriptiones bujus epistolse et se- in aeternum,quam miseros. Furiosum qnidem est ot
quentis copiose explicuit eminentiss. cardinalis, con- impium, Deo vitam et mortem offerente, eligere mor-
tra Juan. (iarnerium. Sed cuin ad ipsas epistolas ui- lem at profecto non est ezimise cujusdam pradentuB
;

bil dixerit, nounulla ad eas monebimus ad doctrinam ct virtutis malle vitam. Quis superbiat ob Bapientiam
quam complectuntur pertinentia. Quamvis enim, ne acumen, quod maluerit vivere quam mon -

quis calumnietur candorem aostrum, multa siut quse igitur, ex sententia Pclagii, cur Deo gratias agant ho-
improbamus in doctrina Pelagii ejusque sequacium, mines, sed non cur sibi placcant ac plaudant. Afri-
adversarii tamen ejus non ita sese gesserunt ac ra- canas aut Punicaj rhetorica; ezaggeratio
. fuit, ettm
tiocinali sunt, ut possint etiam a nobis per omnia liberum arbitrium in sacrilegam superbiam extollcie
probari. Damnatus quidem ille est et conviciis exa- C dictus est. Quam facile fuit Pelagio premere contra-
gitatus ab omnibus, ctiam quibusejus dogmata ignota rias partes invidiosis consectani^, Deum juberc im-
erant, ex quo est ab Africanis episcopis infamatus : possibilia, seternis pmnis afiicerc hominea quod im-
sed nulla bominum damnatio efficere potest ut quod possibilia non
prsestitissent, aliisque id genus, qui-
verum fuit falsum liat, et vice versa nullae hominum bus excusatur plane bomo, ac tota culpa in Deum
laudes ex errore veritatem iaciunt. Pra'terea nolum conjicitur? Bnmilitatia Christian potabant,8i
est in magnisccetibus res magnis affectibus dijudicari ;
Deus oinnium bonorum auctor lieret et quidem ;

nec verum a falso secr-

in re sat difticili facile fuit mcrito at uon ita id intelligi oportuit, ut tieret ea-
;

nere omnibus illis Africanis episcopis, quorum non- dem opera iniquua judez, quod Deo est contumelio
nulli ne scribere quidem potuisse dicuntur I collat. simum. Ac sane bisce permota siecula sequeutia iu
Cartbag. c. 133, etdoctissimi, preeter dicendi facul- Pelagii opinionem dilapsa sunt, quam etiam Augustino
tatem, pro modulo illus acvi, quid eximium babue- tribuerunt, cui ipsa Pelagii opuscula ascripsernnt ;

rint non video. Xon dicerera heec, nisi viderem mul- quia non poterant sibi persuadere tantura virum quan-
tiludine et auctoritate, multo magis quam rationibus tum eum ex fama putabant, ejasmodi conee-
fuisse
pugnari. ctaria potuissc coucoquere. P >i Afrieani illi

Ibid. § 2. Id agunt isti (Coelestius el Pelagius) Patres id fuissent quod videri volebant, Bjravibus
damnabilibus disputationibus suis t ut non defendendo, illis Augustinianaa sententise incommodis probe peUsi-
sed po/ius in superbiam sacrUegam extoUendo liberum tatis, sibi nou liquere potiua dizissent, qnam tot dam-

arbitrium, nullum relinquant locum gratise Dei, qua nationibus, quaram alise super aliis quaqnaversua
Christiani sumus. Non capio qui in supevbiam ex- mittebantur, doctrinam non intellectam damnassent.
tollercnt liberum arbitrium, et quidem adversns Deum Pergnnt hisce verbia : Qua ei ipsum n '/«n-
qui fatebautur eum creatorem esse bumana- natnree talis arbUrium uere fit liberum, duma ocvtuUhmii
omniumque ejus facultatum, adeo ntei debeant lio- cupiscentiarum dominatione liberatur, dicente I

mines qaidquid babent boni, et abeoquasi abom- Si voa Filius liberaverit, tunc vereliberi eriti-
nium rerum domino pendeant hominem vero, cum;
au.iiliiiin fflf* isnpetrai quas est in Christ
natnra Boa minime peccator esset, sua nniaa culpu mino nostro. Xou dnbitabanl Pelagiani qnio divina
in peccatum esse delapsum el delabi, nonvero Dei, gratia hominea a peccatis liberarentur, si modo ea
quasi illinegas el quse necessaria eranl ad vitandnm recte uterentur. Sed putabant hominea >•.! posse abati,
peccatum ; uec eo Beciua Deum voluisse Bi ignosoere ac preeterea neminem ease nsque adeo maneipatum
peccata et eeternam vitam largiri, onm eontraria om- peccato, ut gratia ilia ezcitari ueqneat, ad Bervitntem
Jl YAUIOIU M EXERCITATIONES 1N S. AICISTINI OPKItA. 3-2 2

lam fugiendam. Sed quid sibi volunt boni Patres A nimemgenuumaccommodumqueadprobandum quod
Jricani quando addnnt, quodauxilium fides impetratl volunt, apud homines veritatia solias amantes.
d enirn anzilium qood tides impetrat, non est gratia lliiil.. § :!. lllum nro gratiam qua, ni dictum cst,
u-i n/nis Christiani, quse antecedit Bdem, non eam Christiani sumus, cujus Apostolus prsedicator est, di-
equitar nam quando credidimua et lide aiiquid a
; cens '. Condelector enim legi Dei, secundum inlerio-
)eo impetramus, jam snmns Christiani. Redolent illa rem bominem video autem aliam legem in membris
;

erba semipelagianismum, aut simile quidpiam. [ta- meis repngnantem legi mentis mea?, et caplivantem
ue aut boni illi viri nondum satis intelligebant do- me snb lege peccati, quse est in membris meis. Miscr
Irinam Augustini, aut cst hoc additamentum cum,; ego homo, quis me liberabit de corpore mortis bujus ?
it adnotant Benedictini, in duobus mss. codd. de- Gratia Dei, per Jesnm Christum Dominum nostrnm;
int. notunt omnino agnoscere, %ed nec aperte quidem oppu-
Isti autem asserunt, sicut a fratribus qttieorum libros gnare audent. Verum in Pauli verbis, quid aliud est
i
it cognovimus, in eo Dci gratiam deputandam, gratia Dci, quam Dci misericordia, aut Dci beneficiol
talem homines constituit, creavitque naturam, Nemo contrarium unquam ex vi nativa vocis usu-
umper propriam vohtntatem legem Dci possit implere, tpie probabit. Non negabat autem Pelagius homines
1?
aturaliter in corde conscriptam,swe in litterisda- Uei benehcio peccato eripi ; sed negabat iieri id aflla-

am. Eamdem quoque legem adgratiam Dci pertinere, tu quodam interno, cui reluctari non liceret, et sine
'
:i'i Deus in adjutorivm hominibus dedit. Si cre- quo ccetera omnia Dei beneiicia inutilia essent. Opor-
imus auctori Prsedestinati, in prima synodo Cartha- tebat Africanos pra?sules perspicue suam et Pelagii
iniensi, quinqnennio ante habita, obtulcrunt Cce- sententiam exprimere, ut quid senliendum quidve
estio Kbros suos, in quibus Pelagiana dogmata expli- damnandum, ex eorum sententia manifcsto liqueret.
abat. Quod si verum esset, nonmirari sane non pos- Sed longe maximam partcm Cbristianorum in sc con-
emus Carthagine non asservatos fuisse libros illos, ut citassent, si aperte dixissent quod senticbant ; neque
uam jure damnatus ille esset liqueret utque con- ; enim ante haectempora, et antc detinitiones Africano-
raeum, ubi onos postularet promerentur. Sed pa- rum conciliorum, alter de gratia homines senserant
um hoc credibile est, cum Coelestium hic Patres Car- quam Pelagius.
:iicnses damnent, libris ejus minime inspectis. Pergunt Carthaginiensis concilii Patres : Scd qaid
i"erum et hoc mirum est, graves episcopos tam acer- aliud ugunt, cum hominibus animalibus, non percipien-
>as sententias absentem dixisse, minime lectis
in tibus quse sunt Spiritus Dei, persuadcre non ccssant ad
ijus libris et recitatis duntaxat accusatorum litteris. C opcrandam pcrficicndamque justitiam, ac Dci mandata

}ua? ratio judicandi a nemine paulo apquiore defendi complcnda, solam sibi humanam suf/iccrc posse natu-
totest pra?;ertim cum difticiles quoestiones ageren-
; ramf Sed mandata Dei non sunt ejusmodi, ut omui
ur. in quibus facillimum erat sententiam non audi- vi dsstitula sint ad movendos hominum aniraos.
tornm male intelligere. Itaque et aequius et pruden- Eorum maximus consensus cum recta ratione con-
ius se gessisset synodus, si judicium post lecta Pela- stitutioneque ipsa humana? natura?, magnifica pra?-
scripta distnlisset. Ad id vero quod hic ex illis mia iis adjuncta, miracula quibus eis lides facta est,

labet quod attinet, creationem ac legem gratias Dei cxempla sanclorum virorum, ac prseserlim Christi,
non potest hoc negari, cum siut ha?c longe ma- qui ea observarunt hujusce vita? miseria? ac calami- ;

sima Dei beneficia. Nisi euim nos ratione pra>ditos tates, qua? frustra beatitudinem, quam usque adeo

Deus creasset, nou posiemus ei parere, nequc beati- optamus, in ea quo?ri ostendunt, aliaque id genus
mdine frui ni^i etiam legem evangelicam promul-
: maxima? sunt efficacia? ad revocandos, paulatim certe,
st, ofticium nostrum nobis parum notum fuisset, homines ad bonam frugem. Sed homo animalis in-
aiaximaque credendi incitaraenta ac pra?stantissima quies, ut docet Paulus I Cor. n, 14, ad quem locum
;ira?mia non haberemus. Profecto non capio curspre- respiciunt Afri pra?sules, non pcrcipit qux sunt Spiri-
lt
im ile hisce tantis Dei gratiis loquantur Africani Pa- tus Dei. Imo non admittit, ofi S^/stok, boc est, iis non
Tiisi accedat aftlatus nescio quis, cui resistere non assentitur, nimirum, dum est animalis sequiturque
isque pauculis concedendus. Prioribus benefi- impetumbrutorum,pra?sentiatantum etsensibiliaqua?-
liis referta?. sunt littera? sacra?, adeoque perspicue de rentium. At nihil obstat quominus intcllecta et pen-
iis loquuntur, ut sine insania ab iis qui Scriptura? si*ata Evangelii pra?stantia, animalis bomo ejusmodi
credunt negari nequeant posteriorera vero frustra : csse tandem desinat. PraHerca enim qua?siverim a
probare nituniur Patres Africani, nec quidquam Patribus Afris, an non Deus jubeat homines animales
proferunt. pra?ter loca aut plane aliena ab eo quod desinere animalibus copiditalibus obsequi an non ;

int, aut summum ambigua. Hoc quoque meri- mandata negligentes plectat, ac proinde excusari
es iu hac eorum epistola, quod gratiam il- l.oii posse censeat ? Hoc si ita est, quod nemo Cliri-

lara suara nusquam deiiniant, neque vocis ambigui- stianns neget, oportet ut habeant, aut possint ii ho-
tatem discutiant quasi illouno sensu quem volebant
: miues consequi qua?cunque sunt necessaria ad paren-
elur in Scriptura, satisque esset proferre loca in dnra alioquin iniquura esset eis id imperare ad quod
;

quibus exstaret, ut probaretur quod sentiebant. Ap- pra?slandura necessariis essent destituti subsidiiss
tura hoc est, fateor, ad movendam invidiam, at mi- Plura non addam norunt enim quicunque hasce con- :
 ;:

323 SUPPLKMENTUM AD OPEUA S. AUGUSTINI.

troversias attigerunt, qiue hanc in rem soleant dici. A sed Deo deheri? At apostolorum praesertim sufficumr
Sed audiaiuus Afros episcopos ostendentes solam na- tiu,ad nmnus ad quod vocati fuerant BOStinendum,
tiirnin kumanam non sufticere ad parendum Evange- non hnmana, sed divina fnit. Thesaurut denique in
lio circuinstanliis quas antca iuemora\inius cincto et oasit fictiUbut de quo Paulos, sunt dona apostotica,

suilulto. ul liquet ex serie contextus. Si oculi non plane ne-

quod scriptum cst: Spiritus adjuvat
Bfon attendentes gligenter conjiciantur in loca allata, verissima
iniirmitatem nostram (Ilom. viii, 26) et Non vo- ; : omnia ac manifestissima quae diximus
comperientur
lentis neque currentis, sed misereutis est D<i /,'<///. unde inteUigere licehit honos illos Patres Afiicanos
ix, 16) et quod
; unum omnes sumus in Cbristo, sin- parum aptoa iuisse Scripturarom interpretes
guli aulem ultcr alterius memLra, haLentes dona di- proinde ineram eorum auctoritatem levis ponderis esse
versa, secundmn gratiam quaj data est nohis (Rom oportere.
xii, 5); et: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia Ihid., § 4. Consideret sanctitas tua et i>>istoralibus

ejus in me vacua non fuit, sed ahundantius omnihus nolis compatiatur visceribus, quam sit pestiferum <t

illis non ego autem, sed gratia Dei me-

lahoravi ;
ea itiaie ovibus Christi. quod istorum sacrilegat diaputa-
cum (I Cor. xv, 10); ct : Gralias Deo, qui dedlt nobis s neccssario consequitur, ut nec orare debeamusne
15
victoriam, per Dominum nostrum Jesuin Ghristom intremus in tentationem ;
qwjd Dominus et discipulot
(Ibid. B7); ei : Non quia idonei sumus cogitare ali- monuit, et posuit in oratione quam docuit; nut n
quid, quasi ex nohismctipsis, sed suflicienlia nostra flciat ftdes nostra, quod pro </]/"$M<. I

ex Deo est (II Cor. m, '6);ct: Hahemus thesaurum ipse testatus c*t. Non necessario boc sequitur, nam
istum in vasis fictilibus, ut eminentia virtutis sit particula illa orationis domiuica\ aut preees Christi
Dei et non ex nohis (II Cor. iv, 7 </ innumerabilia ;
pro Petro non signiiicant id quod innuunt Patres,
talia, qux de Scripturis omnibus si colliijcrc vclimus, quasi boc sihi vellent o Deus, fac afflatu interno,
:

tcmpus non llecordaudum haec omnia pro-

su/ficiat. cui resistere neiiueamus,ut tentationem vineamns
ferri ut prohetur yratia quam descripsimua, boc est, quidni enim Deus potest impedire ne Buccumbamus
internus afilatus isque necessarius, ut Christo creda- tentationi, ipsam tentationem minuendo, ac tempe-
mus nec duhium est quin potissima loca baec esse
;
rando, ita ut vires nostras non snperet? Novit ille
putarint synodi Patres quibus Pelagianismus protli- quam firmi aut qoam infirmi siinus, inelius qnam nos,
gari poterat. Atqui ne unus quidein proLat id quod potestque ea amoliri quihus segerrima parea
volunt ;
quse ratio citandi Scripturam fuit illorum sa> mus
quihus remotis, facile in pietate
si adessent ; et

culorum, quibus soni singulorum vocabulorum,quain q constantes sumus. Si cnim hxc possibilitatt naturx et
sententia* locorum, pro orationis totius serie, multo arbitrio voluntatis, inqoiunt tamen Afri, in pot
niajor ralio bahcbalur. Statim cnim ac sonus verbo- sunt constituta, quis n"n "' vtdeat a Deoinaniter peii,
rum non prorsus abludere videhatur ab eo quod tt faUaciter orari, cum orando poseuatar ojnoi naturm

agehatur, res confecta putahatur, et probatum quod nostrxjam ita conditx su/ftcieutibus viribus obtinenturl
erat in controversia. Scilicet, declamitare, et cffu- At quamvis fortc concederet Pelagius nullaiu con-
tirequidquid in os veniebat apud plehem excomniii- tingere tam atrocem tentationem cui resistere ne-
nicandam, si forte a declamante dissentiret, multo queamus, natura EvangeUo illustrata et emendata;
facilius fuit, quam criticai seriam operam dare. Spi- non negahat tainen, nec negarc poterat in periculo
ritus qui adjuvat infirmitatem noslram, de quo Paulus constitutis ad Dei auxilium, etiam extraordinariom,
est qui est in jam credentibus, eosque in orationibus esse confngiendnm, duabus de rationibus. Prinio la-

recte fundendis apud Deum adjuvat. Mun est vob.ntis metsi viribus semel a Deo concessis, et coniiruiatis
iv que currcnlis, scd miscrcntis, quod verbum Dei promissis divinis, resistere tcntationi possumus pos- ;

mittitur ad populum qucmpiam ad coguilionem sumus etiam in ea cadere, qood non ita facile contin-
ejus vocandum sed quid boc facilad afilatum singu-
; git cuin iuusitato Dei auxilio quodcunque sit ^modo

Lorum? Gratia secundum quam sunl diversa dona D ne sit ineluctabilia afflatus) adjuvamur. Quia autem
nou est gratia qua singuli iideles ad Deum conversi in periculo non Bibi optet dod modo qood est pror-
sunt, sed heneficentia varia Dei, qua aliis alias dotes sus necessariom, sed etiam quam maximaa vii
concesserat ; seu solita suo providentia, sed extraor- facilius et securius sese eo expediat? Deinde intei
dinaria Bpiritualium donoruin effusione GratiaDei, ipsas vires, qnas Deus Cbristianis sufficientes largi-
qua Paulus crat id quod crat, hoc est, apostolus, eat tur, nihil vetat, pro magnitudine periculorum, inu-
Dei misericordia et munilicentia, qua eum ei muneri sitata auxilia baberi. Itaque non potuit inerito insi-
Bustinendo aeceasariia donis instruxerat ; nec qui^- mulari Pelagins, quasi doctrina sua orationis usum
qu.un unquam negavil a Dco per Jesum Christum Bustulisset.
nohis datain de peccato victoiiain, ac eaae cur
esse Ihi , § ;;. Contradicitur etiam istorvm c

propterea ei gratias agamus ; verum hoc factum af- benedictionibus nxstris, ut incassum supsr poputwm di-
ilatu interno et ineluctabili, nusquam doeetScriptora. videamur quidquid eis n l>'iitim> preocmur, ut
Sufflcicntia Bane omoium Christianornmj ad cogitan- ivendo iUi placeantf veliUaqum pro fidc-
iluin aliquid Evangelio consentaneum, est a Deo libu» precatur Apostolus, diotns: Flecto genua mea ad
quis cnim nescit Kvaugelium non ingeuio hoininuin, Deum Patrem Domini nostri Je^u Christi ut det
 .

••:. VARIORDM EXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPERA. 326

secondom divitias glorise su», virtote corrobo- A usque vitaa peccatorum semel admissorum veniam
i:i per Spiritum vokterimus bmedi-
ejus. Si ergo petere omnes oecesse habemus, Bsec ergo esl invi-

ii'!o super populum Da illis, Domine, vir-

dicere: i criminatio, qnalis est et sequens: lllud vero
orroborari per Spiritum tuutn illorian n : quod sequitur ne nos Lnferas in tentationem, non
}
ita

isputatio contradieit, affirmans negari tiberttm arbi- inteltiqendum tanquam divinwn adjutorium poscere de-

ium, si koc a Deo posctfnr, gruod wj »•<>;//<( esi po beamus, ne in peccatum tentati decidamus, scd hoc in
tofc : virtutc cnim si corroborari rolumus, inquhtttt, nostra cssc positum potestate. Quamvis, ex Pelagii scn-
ossumus ea possibilitate natursB quam nunc non ac- neminem adigant ad ofncium,
tentia, gratisa eoelestes

ipimus, sed cum crcarcmur accepimus. Qoasi vero ia- attamen non parumin tentationejuvant, ac sine iis
amera non sinl, praeter creationem, qose a Deo pe- in gravibus tentationibns homines succumberent-

Mrepossumus, ut curriculum pietatis constanter de- (Juare a Deo, uti putabat, eraut auxilia illa pclcnda.
orramus, quse tamen minime sunt ineluctabilis af- Fgitor frustra contra eum addunt Numidee episcopi:
atus ! Semper quideni est saluti incumbendum, cutn tanquam frustra Jpostolus diacrit Non voleutis, ne- :

morc ct trcmorc, qoia quamvis Deus faciut vcllc ct que correntis, sed miserentis est Dci ct: Fidelis ;

r» in nobis, possomus omnibus auxiliis abuti ;

Dcus, qui non pertnittct vos tentari supra id quod
B
ed miuus tamen timendum nobis est, cuni Deus potestis, sed faciet cum tentatione etiam exitum, nt
movet a Dobis plurima quse in hac vita virtutem no- possitis sustinere. Frustra cliain Dominus dixcrit apo
tram labefaclare possent. Is tnetus eaque ejusmodi stolo Pctro : Rogavi pro te, ne deficiat fides tua et
uxilii divini invocatio cum libero arbitrio optime omnibus suis: Vigilate et orate ne intrclis in tenta-
onsistunt Hic possemus, oomine Pelagii, objicere tionem ; si hoc totum est potcstatis humanx. De primo
Lfris, eorum seutentia a Deo nibil potuisse peti;
ex loco Rom. re, diximus ad antecedeutem epislolam.
um reprobis quidem necessaria negare, electis vero Secundus, I Cor. x. li, plane contrarius cst senten-
uinia concedere, etiam non petentibus, ab seterno tise Augustini, cum doceat Paulus Deum adjuvare
ocreverit. Sed fatendum bomines non semper con- lideles, non ut ineluctabili afflatu acti sustineant ten-
enienter dogmatibus suis se gerere ; nec sunt insi- tationem, scd ut possint sustinerc, quod solum pro-
uulandi, nisi eorum quae faciunt. misit Deus. De cjeteris etiam antea egimus.
Ibid. § 6. Parvulos etiam, propter salutem qux per Ibid. Pwros quoque parvulos, etsi nuliis innovcntur
Udvatorem Christum datur, baptizandos negant, ac sic Christianx gratix sacramentis, habituros vitam xtcr-
os mortifi ra ista doctrina in xternum necant, promit- prxsumptione contendunt, evacuantcs nam, nequam
imsi non baptizentur, etc. Fatentur tamen c quod dixit Apostolus (Rom. v, 12) Per untim bomi- :

Mtstea Coelestiom fassum esse per baptismum Chrisli nem peccatum intravit in muudum, et per peccatum
tarvulorum fieri redemptionem. Sedmutti, inquiunt, mors, etita in omnes bomines pertransiit, in quo om-

fui illorum perhibentur esse vel fuisse discipuli hxc ues peccaverunt ; ct alio loco (I Cor. xv, 22) Sicut :

nala, fundamenta Christianx fidci conantur

quibus in Adam omnes moriuntur, sic et in Cbristo omnes
'vertcre, quacunque possunt affirmare non ccssant. vivificalmntur. ] Existimabam legendum in loco

Juid de singulis qusestionibus quae de baptismate pro- Rom. mors pertransiit, natn vox
v, in Bdvxcos cst

>oni possent, censuerit Pelagius nescio sed boc ;

oinnibus Grsecis exemplaribus sed et alibi perpe- ;

;cio, ex Novo Testamento probari nullo modo posse ram ita profertur bic locus ab Augustino, ut in lib.
lecessarium esse baptisma saluti infantium, aut prae- iv, contra duas epist. Pelagianorum, nnm. 7. Atque
:eptum esse a Cbristo eos baptizari. Itaque nonnisi ex bac omissione perperam etiam argumentatur. Ve-
ibsurde fundamenta fidei vocare potuerunt Afri ea rum bujus loci sensus est ut per unum homincm :

Je quibus altum est in Novo Testamento silentium. peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors:
Utamen, ut jam alibi dixi, non damno baptisma ita etiam mors in omncs homincs pcrtransiit, quia omnes

nfantium quod esse queat, si velimus, non tantum

;
peccarunt, Nam r/j-MZ xart sic et, perinde est ac xal ,

;>rofessio fidei parenlum, sed et symbolum redem- D o8tio«, et sic, ut Luc. x\ n, 24, 29 Jac. n, 2G. Dcinde ;

ptionis infantium, non quidem a peccato, quo carent, Ef' est quia vel co quod, non in quo, ut II Cor. ('j

•ed a vanitate cui cum caeteris creaturis subjacent, v, 4 ; Pbil. in, 12. Quod viri doctissimi dudum os-

5t a qua liberabit eos Cbristus in ultima resurre- tenderunt, ut et bic agi de peccato actuali, cujus
:tione capaces non sunt infanles. I.ocus alter I ad Cor. ni-
Epistola iTii. s 2. Cum Dominus docuerit ut dica- bil ad rem facit. Vult enim Paulus, ut unus [Adamus
mus : Dimitte nobis debita nostra, etc, isti dicunt morlem introduxit in mundum, omnibus qui eum imi-
hominem in kac vita, prxceptis Dei cognitis, ad
)osse tantur morientibus sic quoque Cbristum beatam re-
:

antam perfectionem justitix sux, sine adjutorio gratix surrectionem allaturum omnibus qui ei parebunt.
5alvaiori$, per solum liberum arbitrium pervenire, ut Nullus bic sermo de peccato infantium, qui condi-
X non sit jam necessarium dicere, Dimitte, etc. At non ttone naturae, quia bominibus mortalibus nati sunt,
iicebant quemquam per totam vitam immunem pror- non quasi supplicio de iis sumpto, moriuntur ; ut
8U5 peccatorum vixisse, excepto uno Cbristo ; unde ostenderunt doctissimi tbeologi quos non memora-
sequebatur nemiuem esse, ex eorum sentenlia, qui bitnus.
Qon deberet dicere : Dimitte, ete, Nam ad finem Epistola 177, § 2. His auditis verbis (Pelagii gra-
 ;

327 SUPPLE.MENTLM Al> OPEKA S. Al Gl STINI. 328

tium Deise agnoscere profitentis) catholici anti$tii A hujits aucti . iutta qurn fuerit pronuntiatio ftrma-

Diospolitana Bynodo) nullam aliam Dt i gratkm intel- retur, md qu tum reni i b, etc. Dignum
ligerc potuerunt nisiquam inlibrU D ilegert etpopulis est observatu quam avide et callide arripiat sibi In-

Dei prsdicari eonsueverunt eam utique, de qua dicU; nocentius jus quoddam Africanorum pnesulum
ez
Apostolus (Gul. ii, 21): Non irritam faeio gratiam faeto, quod ita interprel ttur, qoasi ausi non essent
Dei. Nam si per legera justitia, ergo Christus gratis damnare Pelagiana dogmata eo inconsulto ; cuo
mortuusest; sine dubio gratiam qua juetifleamur ab prorsus damnaasent, et, invito etiam Zosimo, Inno-
iniquitate, et qua talvamur oo inprmitate, rum qua centii successore, postea damnarint. Notum etiam
creati sumuseumpropria vohmtate. Verum dob sola est, dod tantuni temporibus Cypriani, sed et bi
creationis benelicia aguovit Pelagius, ut saspius dixi- quoque Afros episcopos nulla ratione pendere ?o-
raus, verum eliam evangelica on.nia; sed nongra- luisse a judiciis episcoporum Romanorum, ut liquet

tiam illam efficacemAugustiDianam, anteeum incogni- ex controversia de appellationibus Iransmarinis boe

tam, preesertim io Orieate. Itaque Joannea Bieroso- ipso tempore nata. Baec epistola tuuiida esl

lymitanus Pelagium orthoxum esse ceusuit. ut ex matiuncula in eos qui ncgassent auxilium I

P. Orosio satis liquet. Locus Pauli nihil facit contra

R necessarium ad pie vivendum sed non deflnitorra- ;

Pelagium, cum gratia Dei ibi sit Evangelium, aut tio et genus auzilii, quo factum ut postea Ccelestius

evangelica ceconomia, qua Deus justos censet, non hanc epistolam facile probant.
eos qui peccato carent, sed qui Evangelio parent Epist. 182, § I. Nam ut durum arbitror conni
quamvia anteacta eorum vita vitiis inquinata fuerit, tinm iirxbere peccantibus impium judico magnum
: ita

nec sine lapsibus variis reliquam aetatem traducant. ncgare conversis.] Mendum hic est trpographicum
Eo sensu, sempcr sumitur gratia, quaudo opponitur magnum, pro munum, ut liquet ei prioribas editio-
Legi, qua? ex Judacorum sententia, contra qoos Pau- nibus. Babet editio Erasmi conhibentiam, pro eoMsi-
lus disputat, summam perfectionem postulabat. In ventiam, et sic etiara ea voz in codice Theoilu>i.ino
hac autem dispntatione Epistolee ad Galatas, ut et in scribi solet, ut obserravit Jac. Golhofredus, eujus
simili, quse legitur in Epistola ad Romanos perpetuo ; vide Glossarium Nominum. Qui ila scribebant pnta-
gratia opponitur legi et operibus, hoc cst, miseri- bant dicendum conhibeo, non conniveo, sed male. Iu
cordia rigori, imperfecta observatio mandatorum hac sententia Innocentii videtur ctiam ii

Dei perfectae sanctitati. Meridiana luce hoc elarins ita ut legendum forte sit : Ut impium arbitror coiwi-
est,nec recentiorum interpretum quisquam rem non ventiam }>rxbere peecantibus ; ita durum judieo mmtum
vidit. Itaque sensu Augustiniano hic minime sumi- C negare conversis. Certe hoc postularet sermonis pro-
tur, ut ncc usquam alibi in Scriptura. Quamobrem prietas.
testimonia allata § 8 omnia sunt extra rem. Qui tam Ibid., i- 5. IUud "/• quod eos vestra fi "atens Uat
ncgligenter legebant Scripturam, et tam oscitanter asserit prxdicare, parvulos tkm
laudabant, eos nobis quasi egregiorum intcrprelum sine bapUsmatis gratia posse donari perfatuum
exemplaria proponi quis ferat? Quis quasi dogmata cnim manducaverint carnem Filii biberint

ad salulem nccessaria, ut pntabant, ezlocis tam male sanguim m ejus, non habt bunt vitam in -
I »ui.

imponi sibi patiatur ?

inlellectis deducta, vi, 54). Qui autem hanc ris sine ,''•»-

Scd quoquomodo sc habeat ista qua

Ibid., § 18. ///////, tiidentur mihi ipsum baptismum i

quia, etsinon invenitur in hac vita sine pcccato, id la- cnm prxdicant hos habere '///"•/ in cos creditmr nemiM
mcn dicitur possc fieri pcr adjutorium gratise et Spiritus baptismate conferendum. Verbaquidem ChristiJoan.
I) i : quod ut fiat conandum atque poscendum est, tolc- m de manducatione carnis ejus, ad baptismum perti-
rabiliter in eo quisque fallitur, nec diabolica imp\ nere non censebantur ab Innocentio, •••<] ad eacbari-
sed error humanusest. ]
Videtur hic distinguerc gra- stiam. Si autem statuas sine eucharistia nemincm
dus errorum Augustinus, quod etalibi facit ; sed dc- posse Bervari, quoddoceri eolocoa Christo putabat,
buisset etiam ubique distinguere gradus necessitatis ^ binc Bequetur sine baptismo vitam infantaa eonsequi
;

in dogmatibus, nec quasi prorsus necessarium obtru- non posse quia eucbaristia U- dari non solabatnisi ;

dere, quod quamvis verum esset, nullo Scripturse postquam baptizati raerant. Eo manifesto respicit lu-
loco necessario nobis crciliMidum imponitur, nec in- noeentius, eaqne eonsuetudine nititur \is ejus ratio-
divulso nexu cum necessariis dogmatibus conjun- cinationis. Deft n /• rt par\ ulis itam sin ratiom, i

ctum cst. v-\ defenderc hoc dogma, parvulis sine baptismo

Epist. 181, s l. Ad nostrum referendum approbastis vitam dari. Notiim est co oevo datain infantibos i'u-

judicium, scientes quid apostolicx s< di, eum om- charistiam, qnasi necessariam ad salutem non sJiter

ii- hoc hco positi ipsum sequi desideremut Apottolum ac baptismum, quod >'x loco Joannis male intell»

debeatur, etc. Paulo post: r<7 id oero quod Patrum hauriebanl veteres. Audi Augustinum lii». i <b' 11«

instituta tacerdotali euttodientet officio non censetis pecoatornm, cap. 20. Dominum inquit, axt

csse calcanda, quod illi non humana, si / divina non '/'(/'•/••//1 //"<• dt sacramt nto
vere tententia, ut quidquid quamvis in disjunetis remo- taaramento tancUtmenssB tum, •/"•» "

tisque provinciis agcrctur, non priut duccrenl fi pUsatut '/•••• >lii : Nisi m mdui Q -111 mi
ditin, nisi ad laijus tedtt notiHam perveniret ; ut tota et biboritis sauguinem meum, non babebitis vitam :n
ag VARIORUM F.XF.RCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 330

obis, Qutd Quid ad hoc responden A ingerebant^ percussuros eosse, nisi ab eis perimerentur,
ultra quserimus ?
otestfeic. An
quisquam etiam hoc dieere aude-
vero terribiliter comminantes. Nonnunquam et a judicibus
it, quod adparvulos h.rc sententia non pertineat, pos- transeuntibus extorquebant violenter ut a carnificibus
intque sine participatione corporis hvjus et sanguinis in vel ob officio ferirentur etp. Jam vero per abrupta

e habere vitam, quia non ait : Qui non manducaverit, prscipitia, per aquas et /lammas occidere se ipsos quo-

tcul de baptismo : Qui non renatna fuerit ; sed ait : Si tidianus illis ludus fuit. Pauculos insauos in mortem
1011 manducaveritis, velut eos alloquens qui audire ei temere ruisse non est incredibile, scd quotidiano
itfi IU quod utiquenon vatentparvuU ? l)uo
rant, ludo, sine ulla vexatione, hoc factum credant alii.

laoc Joannis loca male explicata dudum oslenderunt Certe de hisce temporibus dici non potuit quibus
octissimi quiqne interpretes ; undc sequitur ut per- Donatistu» acerhissime vexahantur; nec unquam ad-
«ram baptismus et coena necessaria ad salntem ha- versario de inimicis credendum. Si enim non menti-
icantur. Vide et qua? habet Augustinns epist. 117, tur, allectu tamen multa dissimulal, minuit, aut
ap. 5. Sed h«ec, hocquidem inloco, non attingemus. auget, prout partihus quas sequitur conducit.
loc tantum dicemus, liqnere cx Innocentii verbis, Ibid., § 10. Quod cnim dicunt, qui contra suas im-
ion minus ac Augustini loco, eucharistiam necessa- pietates legcs justas institui nolunt, non petiisse a regi-
P.
iam ad salutem ab iis creditam. Scio aliter visom bus terrx apostolos talia, non considerant aliud fuisse
iris nonnullis doclissimis, sod profecto, non est ha?c tunc tempus, etc. J Jam hoc confutavi ad epist. 93,
q re qucesita ab iis veritas, sed quomodo Augustinum § 9. Alia etiam argumenta quam futilia sint ad eam-
um hodiernis placitis conciliare possent. Vide Vin- dem epistolam ostendi. Non possum tamen non mi-
licias Augustinianas emin. cardin. Henr. Norisii. rari hominem non hehetem potuisse ita aflectu excae-
ap. i, | *, ubi multis de hoc Innocentii loco. cari, ut, modo de Donatistis triumpharet, nihil pensi
Bpist. 185, § 12, de Donatistis, qui sihi mortem haberet nn infamaret universam Ecclesiam Christia-
nferebant : Qui autem nesciunt consuctudinem illo- nam, antequam essent imperatores Christiani, gra-
um, putant eos modo seipsos occidere, quando ab viter semper de persecutionibus, quasi humanitati
orum insanissima dominatione, per occasionem legum contrariis, conqueslam. Si enim dicamus Christianos
ttarum qux pro unitatc sunt consiitutx, tanti populi antiquiores ea tantum de causa vexationes damnasse,
i'u/ . Ila?c sunt accusatorie plane dicta ; emollit quod in ipsos exercerentur, non in ethnicos cseterum ;

nim Augustinus qua? contra miseros D matistas lie- si summam potestatem sibi faventem habuissent, su-
ant, dum dicit occasione legum ereptos illis populos ;
perioresque ethnicis fuissent, ut sine periculo eos
um debuerit dicere terrore legum et gravissimis C vexare possent similia in eos continuo molituros
«enis, ut ostendimus ad epistolam 93. Deinde quod fuisse quaj in ipsos ethnici fecerant ; habendi erant
ddit visuros eos iis qui eos non norant sihi violentas antiquissimi Christiante religionis patroni callidi dis-
lanus intulisse, quod populi liberarentur ab eorum simulatores, qui tempori duntaxat serviebant, cum
ominatione, id est invidiose dictum. Quasi vero damnarent quasi impia et inhumana qna? ipsi liben-
nisquam se occidat cui licet vivere et bonis suis tissime fecissent, si potuissent. Neque enim vetustio-
anquille frui, duntaxat quia munere ecclesiastico res Christiani damnabant persecutionem quam ipsi
ejectus est! Non magis ecclesiastici Donatistae domi- patiebantur, sed omnem omniuo qutecunque esset.
abantur populis, quam nec quisquam su-
catholici : Quod si ethnici magistratus suspicati fuissent eos
picari poterat miseros homines tam levi de causa ideo tantum queri, quod ipsi non male haberent
elle mori, cum praesertim constet eos tunc a magi- ethnicos, multo gravius et speciosius in homines sa?-
tralibus pessime hahitos. viissent, quasi in seditiosos qui occasionem tantum vi
Ibidem. Qui autem sciunt et antc ipsas leges qued evertenda? prisca? religionis, et male habendorum ei
soleant ?jo« corum mirantur mortes, sed recor- addictorum exspectabant ; nec fuisset cur jure queri
antur moresmaxime quando adhuc cultus fuerat ido-
; potuissent Christiani, nisi quod ab adversariis ante-
)rum, ad paganorum celeberrimas solemnitates ingentia ™ verterentur. Non poterant dicere Christiaui se veri-
urbarum agmina vcniebant, non ut idola frangerent, tatis essepatronos, ethnicos mendacii nam quamvis ;

ed ut interficerentur a cultoribus idolorum. Nam illud verum hoc esset, controversia illa etiamnum pende-
i, accepta legitima potestate, facere vellent, possent bat, dum ethnici contra sentiebant armaque eis in ;

aber- itcunque umbram nominis martyrum sed Christianos, interea dum Christiani ipsi fierent, eis
;

d hoc solum veniebant, ut integris idolis ipsi perime- suppeditahantur, nam dum se pro veritate stare illi

entur. Nam singuH quiquc valentissimi juvenes cultores putabant, debebant, ex Christianorum sententia,
iolorum, quotquot occideret, ipsis idolis vovere consue- vexare aliter sentientes. Si potuissent praevidere
crunt. Crediderim quidem nonnullos, inconsulta cthnici adfore aliquando tempus quo morte multaren-
upiditate martyrii, ethnicis sacris illusisse, ut ab iis tur diis sacra facientesa Christianisimperatoribus, nec
nteriicerentur ; sed frequenter id conligisse, et prae- sine plausu episcoporum, licet alioquin in partes abiis-
entibus magnisChristianorumagminibus, cum impe- sent ;
Christianos infamassent, quasi factiosos et ma-
atores Chnstiani essent, vix putarim. Neque enim loshomines, qui non dicebant quod sentirent, cum
icebat ethnicis irnpune Christianos occidere. religionem liberam esse oportere clamitabant. Sic
Ibid. Quidam etiam se trucidandos armatis viatoribus tamen Augustinus epist. 93, § 10, alloquitur Donati-
Patrol. XLVII. 11
 i

331 M IMM.KMKNTIJM AU OPEKA S. Al GUSTINI. 332

stas : Quis nostrum, quU vestrum nonlaudatleges ab A Antiochena synodus, sub Constantio habita, cap. 23
impcratoribus datas adversus sacrificia paganorum? Et Sailiit K-.T/.o-' > :'::''!. 2VT' XUTOO . r, Xs9l9T$V FtSpOV

a rte longc ibi pasna s< " rior con$tituta cst ; illius quippt zi.- /''• '*' ~- ' "-'./ivT. :

impictatis capitalc SUpplicium cst. Nec dubito quin Kpiscopo non licere alinm pro se constitu» r> succcsso-
clhnici qui supererant in imperio Komano, et vicini rn, etiam si est circa vitx \Xnem. Quod contirmatio-
etiam idololatrs, ut Persae, talia Christianis objice- nem esse memorati canonis apostolici observant
reut. Absit vcro ul hsec probcmus! Kalsamon et Zonaras. Non opus est ut ostendamus
Epist. 186, 5 37. Natura humana, ctiamsi in iUa quam gravia sint iu contraria agendi ratione incom-
integritate in qua condita erat permaneret, nullo modo moda : quam lamen ita secutus est Augustinus, ut
scipsam, Crcatore suo non adjuvante, servaret. Defi- pro imperio successoremsibi deligat voce volo; quasi
nicndum crat quoduam auxilium Dei hic intelligatur, ne conseusus quidem coepiscoporum fuissct nece
idque ex Scriptura non ambiguo loco probandma ;
rius, quod tamen statuit synodus Nicseaa. Scio diclu-
nam quis neget alioqui, sigeneraliter loquamur, som- ros nouuullos ita solitum fuisse Qeri in Africa ; nam
per creaturam indigere auxilio Creatoris ad salutem ipsc Augustiuus in supcrioribus ait su • f ictum
consequendam ? ut Blilevitana Ecclesia episcopum acciperet quem de-
i:
Epist. 187, § 5. Quod vcro illa anima ininfernum cessorvivus apud clerum designarat. Addent, quam-
descenderit, apostolica doclrina prxdicat, etc.] Vide vis mali episcopi possent hac potestate abuti, bonos
hac de re dicta ad epist. 164, cx quibus liquct Angu- recte ca asos. Sed omnia illa sunt plena suspicionibas,
stinum falli unde sequitur hic quoque cum a sensu
;
nec putarim Afros nieliorcs fuisse Grsecis, qui peri-
verborum Christi aberrasse. De anima sua sine dubio calosum putabant talia episcoponnn arbitrio permit-
loquitur Christus, cum qua latronis anima in par.nii-o tere. Vide de ejusmodi electione judicium Theodoreti

fuit. De voce Varadisus, vide Hugonem Grotium ad Ili-t. Ecclesiast. Lib. v, cap.
huuc locum. lbid., § i. Adhuc in corporc jiosito bcatx meu<
lliid., § 33. Quodin ea natum. ) Est in Gracco Mat- patre ei episcopo meo sene Valerio, episcopu» ordin
thaei contextu cap. i, 20, ftvvrfikv, generatum, quod sum, et scdi cum illo quod concih ;
ibi-

obiter monitum oportuit ab Augustino. Sed fortc nc- tnm fuisse ncscicbam,nec ipse sciebat. ] YM canon 8
minem habebat ad Grace sciret, cum manum qui Nicsense synodi, ubi vetantur esse in una urbe duo
hanc conscriberct epistolam. Alioquin iuterdum non cpiscopi.Ad quem locum vidc adnotationes viridoctis-
male ex Groeca lingua qusestionibus respoudet, ut simi Guilielmi Beveregii. Non intelligo qui usus ipse

infra epist. 1!)7, ubi docet quodnam sit discrimen q Ecclesiffi, quo constabat unum in singulis urbibus
cx
inter voces *aipo{ et /pdvoi. episcopum esse oportere, non monuerit Bipponensem
Epist. 213, § Prcsbyterum Ileraclium mihi suc-
1. hoc illicitum esso. N.un si collegam unuui sihi ad-
cessoremvolo. J
Ha?c sunt verba Angustini, successo- jungerc licuit, quidni et plures? Qaara magnam hoc
rem sibi designantis coram populo. Mirum est ouin aperuit fenestram adversariis Augustini, dicandi ho-
ignorasse illicitum hoc plane fuissecx autiquis con- minem ssepe in utillitatem suam eirasse ?
stitutionibus ecclesiasticis ; ct qui fatctur £ 4 se con- Epist. 217, quffi est contra Vitalem Pelagianum, <i u

tra Kcclcsisc canones cpiscopum factum, vivo suo contendehat Dcum per verbum suam operari ut veli-
decessore, successorem etiam sibi elegisse contra mus. g -'. Dic ergo, inquit Augustinus, apertissime
eosdem. Canon apostolicus 70 ita liahet :
06" /;>>, i->- pro iis quibus Evangelium praedicamus, non
<jxo~ov Ti|> do:).v(o, r, tu> u!u>, -r, tu> i-zip<s> wflvnt /iy-- orare <>'<
credant, sed iis tantummodo pracb tc.
]

^ojjlsvov , cl; t6 i;iw[xx tt,; £-'.r/.o-r,; v^EipOTOVEiv 8v Seu prseter aadam Evaagelii prsedicationem molta
BOrAETAl : Non oportct episcopum fratri, aut filio, aut sunt alia quibus Dens solet hominum animos moUire,
aliicognato gratificantoii, adepiscopi dignitatem quem tamen nunquam debenta prsedicatione verbi quse
vllt eligere. Ilaec ita concepta sunt verba, ut si epi- sejungi quippo qaffi, etiam cum alia adhibet, ;

scopus conferat episcopatum fratri, lilio aut cognato, D potissimum instrumentum quo Deushanc inremuti
sive in eorum gratiam alii, pro arbitrio, perinde pec- tur. Illa autcm alia sunt, exempli cansa, vita calami-1

cet. Mirum est si non verba ipsa canonis nota fuisse tates, hona religiosorum hominum exempla, pirnsel
Afris, at certe consuuludinein Orientalium in ea re de malis a Providentia sumptse, consectana virtutisj
non fuisse apud Afros receptam, cum gravissima ra- ct vitii eliam in bac vita, amotio tentationuin, cxoi-
lione nitatur, quse sic ezprimitur iu sequentibas ver- tatio interoa animi ad attentiooem. exatinetio aui
lii-, : K/Vr.vovvjo-j; yap Tr,; E-:7xo~r,; KOUiaOai ofi SlxaiOV imminotio affectuum Evangelio contrariorum, alia-
Ta toO 8eo0 /i;/*vi :vov r.i^i: >>> oC fif Tr.v que quse omnia multiplici ><-i sapientia varie a Deii
; I

ToC BeOU* l'.'/././Vr,Tiav uitO XA'r,povo;jv-; TlOsvai. I offeruntur bominibas, eorumque aaimis injiciuntur,
tl; touto -,.<-. rcu '. gEipoTOvEa, i Quis enim novit quot modis Deus animos hominuuj
;7:T'.;xi: ()M £fopi9|iu : Episcopatus iiiim haeredes aggrediatur? Nec quisquam ucgaro queal quin Deu
facere justum non est, eaqus Dei sunt humano affectu intrinsecus agere io animos homioom possit Talu
largientem: non enim licet Ecclesiam Dei in hxredes qas divinffi sapientis relinqauntur eligenda, a Dei
confcrre. Si quis autem hoc fcct rit, irrita quidt m leetio petuntur, sed uullus inelnetabilis afflatus; a De<
maneatf ipte autem tegregationi muitetur. Sic ct cinin petontur quc solet ac vult facere, nouquaenoi
 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 334

lt, neque Quicunqae preces aliter interpre- A iviagius, seu conversionem sumraatim spectatam at-
solet.

itur, eas praeter mentem fundentium urgent. De- tendas, seu singulos actus neque contrarium ex ;

ut enim preces ejusmodi esse, quae statoant Evau- Scriptura probari adversus negantem potuisset.
Liiprsecepta esse legitima, ac proinde posse ab om- IV. Scimus non omnibus hominibus dari, ct quibus
jus proponuntor observari
quibns sin minus, ; datur non solum scctiiuliiin merita opcrum nondari, sed
o sunt. qaem injustum faciunt, contumeliosae. Non ncc sccunditm nurita vohtntatis eorum quibus datur,
fas est interpretari religionem Christianam, ut quod ma.iimc apparet in parvulis. Si omnibus homi-
m aliquam ejus partem, ut tibi ridetur, tueris, eam nibus non datur necessaria prorsus ad credendum
[Hignantem cseteris facias. Potuit Vitalis convor- perseverandumque in tidc gratia, non possunt vitu-
•e argumentum in Augustinum et dicere : Non perari teternisve suppiiciis plecli qui non creduntaut
bes Evangelium prsedicare ex tua sententia, sed non perseverant quia nunquam eorum pote-
fuit in
;

um orare pro bominibus ; nam Oeus omnia facit state gratiam illam consequi, quam, ex sententia Au-
am siue verbo. gustini, Deus pro arbitrio largitur.
Ibid., | 16. Augnstinus bic 12 capitibus complecti V. Scimus cis quibus datur, misericordia Dei gra-
rdoctrinam suam de gratia, quorum brevi examine r> tuita dari. Non negasset Pelagius, si de prima con-
indemus qua in hunc tomum 1 animadvertenda 1
versionis gratia loquatur, ut videtur, Augustinus.
bebamus. VI. Scimus eis quibus non datur justo judicio Dci
- imus nondum natos nihil egisse in vita propria non dari. Assensisset buic sententia; Pelagius.
ni, seu malt, undum mcrita prioris alicujus
-
VII. Scimus quod omnes astabimus antc tribunal
uam nullam propriam singuli haberc potucrunt, Christi, ut fcrat unusquisque secundum ca quse per cor-
hujus vitx venire miserias. Raec concessisset Pela- pus gcssit, non secundum ca quse, si diutius viveret,
homines non tantum
iddidissetque singulos gesturus fuit, sive bonum, sive malum. Nec huic apho-
opriam vitam priorem nullam habere potuisse, ut rismo assensum negasset Pelagius, nisi forte senserit
itabant qui KpotSropl-iv animorum defeneebant, ut quod ad 9 regulam dicemus.
igenes ; sed necommunem
quidem, ut Augustinus, VIII. Scimus etiam parvulos, secundum ca qux per
li omnium bominum animos in Adamo fuisse cre- corpus gesserunt, recepturos vel bonum, vel malum.
bat. Addit : sed tamen secundum Adam carnaliter Atqui nihil per corpus gesserunt, nam gercre quid-
toscontagium mortis antiqux prima nativitatecontra- quam sine rationis usu non possunt. Audi tamen Au-
re. Concessisset hsec quoque Pelagius, sed non gustinum : Gesserunt autem non per seipsos, sed per
inia quw sequuntur in hisce verbis ;
nec liberaria C eos quibus pro illis respondcntibus, ct renuntiare dia-
iplicio mortis xtcrnx, quod trahit ex uno in omncs bolo dicuntur et credere in Dcum. In formula quidem
ns justa damnatio, nisi per gratiam renascantur baptismi dicebat susceptor creio, abrenuntio, sed ea
Christo. Dixisset enim lo"falsum esse,transire dam- formula, ut diximus ad epist. 98, in usum duntaxat
tionem ab Adamo in posteros, sed singulos qui adultorum prima concinnata fuerat, deinde infantibus
mnantur, propriam ob culpam damnari 2° renasci ; incommode aptata neque ex ea ullum consectarium
;

Cliristo, hoc est, converti, si proprie loquamur, deduci poterat, prsesertim quod magnis esset diflicul-
tantum qui mortui fuerunt in peccatis, sed non tatibusobnoxium. Unde, inquit in sequentibus Augu-
rvulos, qui nondum peccarunt. numero fidelium computantur, pcrtinentes
stinus, et in
1. Scimus gratiam Dei, nec parvulis, nec majoribus, ad sententiam Domini dicentis Qui crediderit et ba- :

undum merita nostra dari. Ante omnia definienda ptizatus fuerit, salvus erit. At in hisce verbis Ioquitur
sset accurate vox gratia. Intelligit, ut videtur, Au- Christus de adultis tantum, qui ei crcdere possunt,
stiuus aftlatum illum qui certo, ex ejus sententia, ut iissolis preedicatur Evangelium. Addit tamen Ari-
ccatorem convertit. Pelagius quoque fateri, ex sua stoteles P&nus, ut eum quidam ejus adversariorum
itentia, hoc potuit ; nam Evangelii praedicationem vocabat : Propter quod ct illis qui hoc sacramentum
teraque quae Deus adhibet ad hominem primum D non accipiunt quod sequitur qui autem non
, contingit :

nvertendum nullis profecto meritis ab bomine pro- crediderit condemnabitur. Atqui loquitur Christus de
catus largitur. Sed si intelligas posteriora beneficta iis qui preedicato sibi Evangelio non crediderant, non
i, quaejam credentibus dantur, ne Augustinus qui- de infantibus, quibus non prcedicatur. Qui tales inter-
m negare potuisset ea meritis (hoc est, benefactis pretationes Scripturse concoquere potuit, quid in ea
e Deus praemio afficere pro sua misericordia ac non potuit invenire ?
neficentia decrevit) Deum concedere ; nam constat Scimus felices esse mortuos qui in Domino mo-
IX.
henti dari, ut diserte docet Christus, non habenti riuntur, nec ad eos pertinere quidquid acturi fuerant,
n dari. Infantibus secundum merita dari quid- si tempore diuturniore vixissent. Commentum fuit Pe-

am, ex sententia Pelagii, dici non potuit, cum in- lagianorum, qui, ut alii, putabant pueros non posse
tes sint virtutis prorsus incapaces ut nec etiam : gloriam ccelestem consequi sine baptismo, ut redde-
opter vitia, quae non cadunt nisi in ratione utentes, rent rationem cur alii quidem infantes morerentur
?cti possunt. sine baptismo, alii vero baptizarentur antequam in-
III. Scimus majoribus adsingulos actus dari. Affiari terirent. Priores nempe praeviderat Deus fore malos,
ultos ita ut afflatui resistere nequeant, negasset si viverent : posteriores contra fore bonos, si diutur-
 .

335 SOPPLEMENTl M AR OPERA S. Al tilSilM. 336

niorem vitam haberet. Quod absurdum est com- A multaque Erangelio addidisset credendi in-
misi^set,

mentum. citamenta, quisquam ei credidisset. Quis divitiarum

\ Scimus c»s qui corde proprio eredunt in Domi- ainansnon trr;iti;i< ageret bomini qui eum divitiis cu-
num, sua id facere voluntate ac libero arbitrio. Conce- malasset, qnamvis ut easacciperetininime coegisset?

deb&l Pelagiu», sed hocnogari ab Augustino conten- Quis non grato animo rit erga •um qui recta in re
debal quia Auguslini ineluctabilis aillatus evertit
;
magni momeoti consilia prsebuit, quamvis trrita fuis-
habita esset? Quis fidem su.im.
libcrtatem quie nulla est, nisi id possis omittere quod pont, nisi lides ei<
;

facis; boc est, vocationi divinae ita obsequaris, ut aut alienam animo reputanssummaque Dei qua' eam

eam possis ne^ligere. consequuntur benelicia, Deo gratiaa <»b ea et lidem,

XI. Scimus pro cis, gui nolunt crcderenos qui jam cujus potis-imus auctor est Deus, nonhabeat? Sed

crcdimus cum
rccta fi.de Dominum oramns ut
agerc hsec grati animi testiticatio non debet esse ejusmodi,

velint. Neehoc non orabat Pelagius, sed non petebat nt dum Deo pro fide credentium grato- repeodimns;
ita de eo sentiamus, quasi non minus causa sit in-
a Deo ut ineluctabiliter voluntates hominum flecte-
ret, sed tantum ut faceret, quae diximus ad *• 2, a credulitatiscontumacium quam lidei credentium ; aut

Deo iieri ut cor bominum molliatur; ostendebatqiie ea dicamus, ex quibus necessario sequitur eos y
B
iis precibus amorem quo proximum prosequebalur, a Deo plecti non posse quod faciunt qui dicuutpec-
;

dum optabat eumdivinae voci morigerum se prabere. cato Adami factos peccatores, antequam essent in
XII. Scimus pro eis, qui cx illis crcdiderunt, tanquam rerum natura, talesque nasci, aut neressarium qoid-
piam ad tidem incredulis defui DJBC ol
de beneficiis, recte atquc veraciter et debcre nos Dco
I

nam de bisce conlroversiis copiose scripserunt \iii

agere gratias et solcre. Sic etiam. faciebant Pelagiani
nam babe- doctissimi, prae.sertim in Helgio Fosderato, ubi ma-
omnes, aut facere certe debebant ; nibil

bant credentes, ex eorum sententia, quod a Deo non gno animorum aestu olim agitatee sunt.

accepissent nec si Deus Evangelium ad bomines non

;

IN TOMUM TERTIUM.
bodie nemo est inter eruditos qui velit sub nomine suo
DESIDERIUS ERASMUS AD LECTOREM.
edi, quai suggestiones divinno ab auctore putabantur.
In bunc tertium et quartum sequentem tomos di- C
LiDno i. Cap. 30, S 31. Sed utrum ad mtC iila prx-
gessimus -ri 8iSaxT'.*i, boc est, quoe nec sunt episto-
cepta) de amando Deo et proximo) ctiam per-
lae, nec ad populum dicta, nec adversus ba.-reticos
tineat angelorum non irrationabUiter quseri potest.' Qui
pugnantia, sed lcctori erudiendo scripta. Notba cen-
non oscitanter legerunt Scripturam, nomine proximi
suris additis indicavimus, ne quis erret insciens.
tantum aut ejusdem gontis, vel familia> hominem,
ANIMADVERSIONES aut ejusdem naturac humanse participem signilicari
IN LIBROS DE DOCTRINA C.HIUSTIANA. norunl. Nec Deus non jussit amare angelos, quibos-
Prologo. § 1. Hxc traiere institui volcntibus ct va- cum non versamur, et quos etiam nemo odio haberc

lentibus discere, si Deus ac Dominus nostcr ea qux de potest.

hac re cogitanti solet suggcrcrc ctiam scribenti mihi non Cap. 36, S De interprete Scripturai qui veram
i I •

deneget.} Quamvis bonas omnes cogitationes ad quidoni sentontiam qiuerit in Scriptura, sod alionu
Deum,quasiad bonorum omnium primam causam, loco : Corrigendns esttamen, inquit,etoiMm sit utiiius

referre debeamus, non ita tamen loquendum, quasi rinm non descrcrc detnonstrandum est,

Deus nos afllaret, et quidquid bonum esse credimus deoiandi, etiam in transversum aui im iret

veluti dictaret. Primum enim falli sa?pe possunms ut D tur, etc Base sunt conferenda cum iis qoas diximui

verum esse putemus quod non quod frequenter

est, ad Confessionum lib. xu, cap. 17, ubi Deos contraria
Augustino contigit ; ac pronde cavendum ne nostros Augustino, si de se creditur ipsi, suggerebat; nam
erroresDeo tribuamus. Deinde qua<cunque vere dici- quffiillic babet sihi a Deo suggesta ab initio libri in-

mus non sunt propterea a Deo snggesta, cumeain- nuit. Sed secunda suggestio priore multo meKor.

stitutioni lectionique plerumque, Deo noquaquam in. Cap. 39, 5 W. Hom itaque /i / i
tritaM

terveniente, debeamus. Denique si alius, qui pari subniaeus, eaque inconcusse retinens, non indt

juro gaudet, sibi cogitationes suas a Deo suggeri di( al i*t<irii, nisiad alios instruendos. Itaque muttiper km
et contraria proferat, quis in eoneordiam rediget af- tria in solitudine tine eodicibus vivunt. Nemo t.un ad
peritus Soriptura- quin indigeat codicibua,
Qatos hoscehomines? Se inricem infamabunt qnasi
«i«i..-

pseudoprophetas, et internecino bello persequentor, sulatot legat subinde. Quod si qnis Litteraa nes<

dum homines minus ipsam religionem ride-

religiosi ibi potius debel tivere ubi leguntur quam in solito

seiat, protervia est et negligentia non

bunt, quam animadvertent eum somniis miseari Sunt dine. Si qnia

et aliaincommoda quaa hinc nasci qneant, quorum ignoscenda, ai codices sibinon comparct. Hssc nierura

miror iu mentem Augustiuo non renisse Profecto enthusia-nitun rcdolent.

 YAHIORUM EXEKCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. :m
Libro u, cap. 8. § 12. /'i canonicis aufMi Scripfu- A nullo modo. l't cuim euique, primis fidei tcmporibus,
is Ecclcsiarttm catltolicarttm tjuam plurimum auctorita- tn mantis vcnit COdex Ihxcus, ct aliauuntulttm faculla-
(uuntur, inter quas sane illx sunt, qu& aposto- tis sibi utriusque liityux habere videbatur, ausus est
xas sedes habere et epistolas accipere meruerunt.] interpretari.] Fateor ex collatione variarum illarum
postolica; sedes sunt eae in quibus ipsi apostoli interpretationum aliquid lucis oriri, ut postea osten-
piscopos constituerunt, quse cum essent omnium ditAugnstinus sed ex lectioue unius codicis Greaci
;

ntiquissima\ debeluut prim;e onmium apostolica emendatioris multo major fructus capi potuit quam
sripta esse uactae. Augustinum bic nibil
Mirum est ex collatione viginti in peritorum interpretum. Ita-
abere de eorum seutentia qui, ad Vetus Testamen- que optandum fuis^et Occidentales Ecclesias, pro
uii quod attiuet, uullos alios agnoscebant libros ca- tot sumptibus quos faciebant in iudoctos et otiosos,

ooicos preeter eos qui Hebraice couscripti fuerant, aiit vili labore occupatos monacbos, publico sumptu

tam ez Hieronymi scriptis cognoscere potuit. et consilio adolescentes misisse in Graiciam, aut
Ibid., § 13. llli duo libri, unus qui Sapientia tt Gra?cos magistros ex Oriente vocasse, ut plures
lius ijui Ecclesiasticus inscribitur, de quadamsimilitu- Gra;cam linguam intelligerent, aliisque facem pra3-
Saiomonis esse dicuntur; num Jcsns Sirach cos ferrent. Omnes vero Christianos par fuisset condu-
15
ynscripsissi constantissime perhibetur, qui tamen quo- cere Hebraeos, a quibus lingua Hebroea doceretur,
iam in auctoritatem recipi meruerunt t inter prophe- eaque omnia facere quae avorum nostrorum memoria
cos numerandi sunt.] Retractationum lib. u, cap. 4, in Europa facta sunt, ad linguae illius cognitionem
it se postea didicisse non ita constai-e ut putaverat, in usum Cbristianorum revocandam. Nam quod se-
t probabilius esse Siracbidem libri Sapientiae non rius factum est, id prius beri potuit, et facilius

sse auctorem. Miruin est episcopum tanti nominis etiam, nisi laborem fugissent homines illius sevi.

eni lantillam ighorasse aliquandiu, quam a catecbu- Cap. 16, § 25. Ut ostendat necessariam esse arith-
lenisdisci oportuisset. Nunquam studiose eum lege- meticam ad intelligendam Scripturam, memorat
iit librum, cum b«c scriberet nam auctor libri se
: jejunium quadraginta dierum Mosis, Eliae et Christi ;

on ait Jesum esse filium Siracb, sed regem Israelis, tum addit Cujus actionis fujuralus quidam nodus,
:

q». i\ 7, S. Quod cum non capio qui inter

ita sit, nisi hujus numeri cognitione et consideratione non sol-
ropheticos libros censeri posset opusculum cujus vitur. Habet enim denarium quater tanquam cognitio-
uctor prae se fert se regem fuisse, cum minime nem rerum intextam temporibus, etc. Quae, cum bona
jerit. Augustini venia, nugae sunt Pythagoricae ac Plaloni-
Cap. Latinx quidem lingux homines quos C cae, a quibus in re tam gravi abstinere multo satius
11, ji 1G.

on instruendos suscepimus, duabus uliis ad Scriptura- fuit. Sed nescio quomodo eo tempore ostentandi in

>tm divinarum cognitionem opus habent, Hcbrxa sci- ejusmodi rebus ingenii ita invaluerat consuetudo, ut
I Grxca,
. ut ad excmplaria prsecedentia recurra- cum plausu talia audirentur quae sunt risu digna.
(/• si quam dubitationem attulerit Latinorum intcr- Quis ferat hodie sibi dici hydriarum quinque, quae
rctum infinita carictas. Non miror Augustinum liu- Cance erant, Joan. n, mensura quae fuit circiter trium
uae Graecaestudium commendare, nam et alibi boc metretarum, significatam S. Trinitatem, quemadmo-
icit sed Ilebreeam addi Latinae vehementer miror.
; dum facit Augustinus, ad eum Joannis locum? fe-
erte non tanlum epist. 21, quee censetur scripta lices homines, qui tantam eruditiouis famam tam
rca anuum 395, sed et epist. 71, scripta anno 403, facile sibi pepererunt! Sed et o stipites, qui talibus
uguslinus plane improbat studium vertendi Hebraica olim plaudebaut, aut etiamuum serio favent!
atine, acquiescitque in accurata versionetranslationis Cap. 17, § 27, de novem Musas esse dicentibus:
XX interpretum. Similiter et infra bujus libri cap. Refeltit cos Varro, quo nescio utrum apud eos quis-

i loquitur, et opere de Civitate Dei lib. xvni, cap. quam talium rerum doctior aut curiosior esse possit.
3, eosdem interpretes,
divinitus afllatos fuisse putat Dicit enim civitatem nescio quam, non enim nomen re-
eoque Hieronymo praeferendos, quamvis Judaei Hie- " colo, locusse apud tres artifices terna simulacra Musa-
mvmianam versionem Septuagintavirali ^prsefer- rum, quodin templo Apollinis donum poneret, ut quis-
;nt. Sed et buc mirum est ab Augustino bic coni- quis artificum pulchriora formasset, ab illo potissimum
lendari studium linguae Hebraicae, nec tamen ipsum electa emeret. ltaque contiyisse ut opera sua quoque
m quemquam alium, iis saeculis, quidquam aggres- illi artifices seque pulchra explicarent, et piacuisse civi-
lm viam aperiret iis qui id studium
esse facere, ut tati omnes novem, atque omnes esse emptas, ut in Apol-
igredi vcluissent. Attamen et postea lib. iv, cap. 7, linis tempto dedicarentur, quibus postea dicit Hesio-

iquid iterum de Hieronymi labore habet. Sane, ut dum poetam etc.] Si quod de
imposuisse vocabula,
lod suspicer dicam, vereor ne quid hic sit interpo- numeris Augustinus ad interpretationem Scri-
dixit
tum aliena manu, postquam Hieronymiana versio pturaj, admitti ab ethnicis oportuit, non video quo
ictoritatem in Occidente consecuta fuerat. Sim mi- jure ethnicis non licuerit dicere tictum hoc a Var-
us, ad academicnm ingenium Augustini, sibi non rone vel ab alio, cum praesertim sermo sit de tem-
itis constans, baec erunt referenda. poribus antiquissimis, quibus aut nullae, aut rarae
Ibid.0"* Scrij)turas ex Hcbrsea lingua in Grxcum conscribebantur historiae; tum etiam de numero no-
rterunt numerari possunt, Latini aulem interpretes vennario Musarum Pythagorice philosopbari Quidni
 :; -

343 SlPPLEMEYn.M AD OPERA S. ACGUSTINI. 344

DOmiffi pronoa imperitns esset, dieui et noctein A aquis sujier ccelum intelligendus sit de nubibus inte-
teslati atque liiemi, vacillante memoria, substituisse. riori aeri imminentibus. ut recte duduin conjecil
Multo melius Hieronymus, ad vers. ti, si modo in eo quidam (ueque eniin aliter designatur) cujus meininit
de sole sermo sit llinc possumus, inquit xstimure
: Augustinus supra cap. 4, et quem bene monentem
hicmis tempore solern ad meridiunam plagam cum n ,
sequi satius erat, quam aquas ubi nullae sunt so-
et pcr aestatem septentriuni esse viciniim. mniare. Sic enim taudem claudit banc disputationem :

Liuho ii, cap. ;i, g 0. Postquam diiit Saturui stel- ijtiuijuomodo autem et qualetUbet aquse ibi sint,
lam frigidam ab astrologis baberi, sic contra ratioci- eas ibi minime dubitemus major est quippe Seripi ;

uatur Quxritur itaque ab cis unde

: illa stclla sit fri- lutjits auctoritat, quam omnia kumani ingenii capadtma,

ijida, qux tanto ardentiur essc dcberet, quanto sulili- Veredixit Scriptora esse jtotiuscredenduiii quam cou-
miore cwlo rapitur. Nam p7'ocul dubio cum rotunda jecturis, sed ante omnia intelligenda juol. r i j>

moles circulari motu agitur, interiora ejus turdius cunt, tura, ne commentitium sensum, hoc est somnianos-
exteriora cclcrius, ut majora spatia brcvioribus ad cum
tra, pro vera ejus sententia credenda obtrudamoe, ot

eosdem gyros paritcr occurrant autcm celerius, fecit hic Hipponensis episcopus. ViJe preeter Geoet
: tjuat

Utique fcrcciitius. Ilic cernere liceat, quid sit ratio- _ interpretes Dionvs. Petavium Dogmatuin theologico-
]

cinaride re quam parum compertam babeas. Astro- ruin tom. III, dc Opiliciosex dierum lib. cap. 11. i

logi, quo confutat Augustinus, ex absurdis opinio- Cap. 6, § 10. Personam Patris declaratam
nibus consectarium casu verum deduxerumt/ Hippo- cunt, in eo tjuod scriptum cst Et dixit Deus liat lir- :

uensis vero episcopus recta ratiocinatione veruin mamentum etc, ac deinde ut intelligatur Filius fc
oppugnat. Niniirum, micabant utrique in tenebris quod a Patre dictum cst utfieret, arbitrantur csse sub-
nec tamen minus coulidenter sua commenta profe- nexum : et fecit Deus lirmamentum. ] Baac XmoV
runt. Astrologi quia Saturnus describitur a poetis, etalia ejusmodi qu;i' habet hic Augustinus, nituntur
quasi senex et quidem exsectus, ieeo ejus slellam prara versione Latini interpretis. Nam in Hebraico
frigidam esse absurde dictitabant. Vide Servium ad textu cum sit *rp, sit, quod
verterunt Grseci yvtfiifm,
hunc Virgilii versum, qui est 336 i lib. Georgicon : non est fiat, sed imperium hoc Dei non
sit; ita ut
respiciat ad aliam causam quoe faciat quod jubet, sed
Friglda Saturui sese quo stella receplet.
signilicet Deum sola voluntate sua fecisse ut res sint.

Attamen ex veris astronomorum recentiorum do-

iii, cap. 1, § 1. Dicuntur autim c<rli plura- Liuro
gmatibus frigidus dici una eadcmque re, qux dicitur unum cultim.
potest planeta qui Saturnus liter, in

vocatur, quia est a sole, unde omnis mundi hujus C Hebraice quidem semper D^DW, Schamajim, est plu-
nostri calor, remotissimus. Coutra Augustini ratiori- ralis numeri, quamvis stepe sensti singulari sumatur;

uatio vera quidem est, sed male ajitata, quia statuit sed Gneci interpretes nunc oipavjv, more Gra?co,
Saturnum, cum caeteris omnibus sideribus, intra vi- nunc o&pavouc Hebraico dixeruut, imitatoresque ha-
ginti quatuor horas rapi circa terram quod falsum buerunt Latinos, licet nescirent cur uumeri iu hac
;

esse jam uorunt omnes. Proindc, inquit ille, tnemo- voce mutarentur.
rata stella magis debuit calida esse quam frigida Cap. 21, % 33. Quumodu autem homo immoriatit ;

quamvis enim suo motu. quoniam grandc spatium cst, factus sit et acceperit escam cum aliis animulibus, h< r-
triginta annis totum ambitum pcrmeet, tamen caili tnotu 6«»» pubuli, ferentem semen, et lignum fructifen
in contrarium rotata velocius, <jitud quutidie necesse est herbam ciridctn, difficile ett dicere. |Atbinc, ut et ex
patiatur [quoniam, sicut dicunt, cceli singulie conversoi- sequeutibus, facile est intellectu horainia corpna
nes dies singulos explicn/tt . c.alorem majorem debuit natura moitale creatum ; sed nihil vetabat Deuin. ai

ctxlo concitatiore concipere. Hoec habuit a vulgari illius hoino nunquam prmtare,
jieccasset, immortale id

sevi astronomia, sed ei astronomia; alium errorem ex extraordinaria ope. Quia vero peccarit, Deua id anaa
loco Geneseos perperam intelleeto, jioeticisque li- naturoe conticiendum reliquit, qua ratione mora
l)
gmentis temere conjuncto addidit, in sequentibus est merces peccati. Hoc ijisum jtersjiicue docet Augu-

Stmirum, ergo cam frigidam facit uquurum SUper CflB- stinus infra lib VI, cap. 25, § '.l*'<.

lum constitiitiuiim ouHnitat ; quom hulttitt creden qui Liuho n, s 2. Invenimus ergo senarium numerum
haec qux brcvitvr <//.//, dc mutit cali ct sid<-rum tlispu- primum ett perfectum, cu rothme quod suit partttmt
lunt. Merito nolebant, quia rationi erat contraria, compleatur ; hoc est, lus tribus constet. ] Qoicunque
cum qua pugnare non j)otestScriptura, utipseAugu- ahus oumerua a Deo Lectua fuisset, in eo aeceaaariaa
stinus alibi dooet. perfectionea omnes invenisset Augustinua. Talia i

Iliid. Ilis quidt m nustri conjectlris agunt adversut Platoniami commenta, a quilnis alieimin DOO hii-so

eos qui nolunt aquat super coitum oredere, et ooluni Augustinum miror, vel jnopter hoc quod nilnl lialie-

eam stcllum este frigidam, qum juxta summum catum rent lixuiii ac certum,
circuit, ut ex hoc cogantur aquarum naturam,non jum Cap. 35, s • ><>• Dtaa ergo Ule, <m<»i Deus primitut
iUicvaporaH tenuitate, ted glaciali toUditau pend fecit, si spiritalit txuionatisque creatura ttt, id >st, mv
Vana illie erant COOJecturc lioiiiiniiin Lndoctorum
1
gelorum supercoslettium atqvt virtutum, prmten ta tui
Scriplnram com poetica aatronomia lemere in con- est o»inii<iis operibut D i, hoi ordine\ t </im

cordiam redigere conantium, cum locua Geneaeoa de ordim teientim, qua rttn Verbo Dei facienda prt
343 VARIOIU M EXERCITATIONKS IN S WV.l STINl OPKRA. 346

sceret, el iu creatura facta cognosceret, non per inter- A deutur otfcutxut&v Xdyov, causulem rationem, qua locu
vullonim temporalium moras, sed prius ei posterius tione siepe utitur in hisee libris Augustinus.
habens in connexione creaturarum, in efficacia vero Ibid. Verendum esi autem, ne cum dicimus, non
Cnatoris omniasimul. Sicenim facit qym futura essent, $as tuncnaturas atque substantias quse futurse fuerant,
ut non temporaliter faceret temporalia, sed abeo facta Di uin creassc, dum crcarct omnia simul, putemur ina-
curreren t tempora. Bsec omnia, quibus summatim nia quaedam dicere.] Dcum omnia simul creasse jam
profert quod particalatim iu hoc libro docuit, qais aemo credit, sed inulli credunt Deum materiam cor-
nou miretur vocari interpretationes ad Ktteraml Quis poruni ante omnia creasse, ex Gen. i, 1, nec absurda
non obstapescat camcogitat serio esse dicta? Quibus ea potest haberi sententia. At causulcm rationcm aut
tuec somnia febricitantis eximia videbautur, eos corporis, aut mentis qui dicunt, illi inania dicunt, nec
oportet fuisse aut valde hebetes, aut valde affecla coutrarium in sequentibus ostendit Augustiuus. Miras
obcecatos. Quis interpres hodie talia scribere vellet? ratiociuationes quas postea affert nou confutabo,
Ibid. Ac per hoc isti dies septem, quos lux corporis neque enim timendum est ne quis iis assensum pra>
itis circumeundo explicat atque replicat, secundum beat. Augustinus, assuetus Platonicis argutiis plura
quamdam umbram signifkationis admonent nosquserere saepe scribit quam quae intelligit, consequentiasque
iltosdies in quibus lux creata spiritalis omnibus operibus passim admittitquasi bonas; quae si negeutur, statim
per senariam numeri perfectionem prsesentari po- corruunt omnes enim ratiocinationes neque ullo modo
;

tuerit, atque inde septimam requiem Dei mane habere ct prohari possunt.
vesperam non habere, etc.] Placere haac potuerunt iis Ibid. Et corporis quidem humani, etiamsi fuit aliqua
qui Platonis aut Pythagora± mysticam arithmeticam occulta ratio qua futurum erat ut formaretur, erut ct
magni faciebant; sed qui eam irridebaut, siue dubio materies de qua formarctur, id est terra, in qua vidcri
haec omnia etiam exsibilabaut, et quidem merito ut ; potcrat illa ratio, veluti in semine latuisse.j Docebant
jam liquet vel ex interpretum recentiorum consensu, Stoici, ut habet Laertius lib. vn, § 136, principio
quihus alia omnia placuerunt. Ignoscere hisce com- Deum, cum esset apud se, substautiam omnem per
mentis possumus, sed mirari eos qui tam saepeindul- aerem iu aquam convertisse. Kai Sortsp sv rr, yovf, t6

gentia nostra indigen non possumus. f

, OTrspaa-EpiE/sxa'. , ootoj xat toutov cTcsp;j.aT«6v 6'vTa

Lidro v, cap. 14, § 32. Xec prsetermittendum est, /\6yov toO y.ojij-cj tolovos 'j-o^iTrsaOai s"v tu 6ypw, taX
quod emendatiuits codices habent (Joan. i, 3 et 4) : Ta i\ifi : Et qucmadmodum in fetu scmen continetur,
quod factumest in illo vita erat utsic intelligatur vita ; ita et hanc, <;um seminalis ratio mundi sit, eamdem in
erat quomodo In principio erat Verbum, et Verhum C humore reliquisse, elc. Hanc Stoicorum locutionem
:

erat apud Deum et Deus erat Verbum. Quod ergo imitatus manifesto est Augusiinus.
factwn est, jam vita erat in illo, et vita non qualis- Libro ix, cap. 10, 16. Quamvis houcstius melius- «5

eunque, etc.] Kmendatiores illi codices sine dubio que credatur ita fuisse tunc illorum hominum corpus
vitiosa interpunctione laborahant, ut editiones omnes animale constitutorum in paradiso, nondwn mortis lege
hodiernae etres ipsa osleudunt. dumnatum, ut non haberent appetitum carnalis volupta-
Libbo vi, cap. 24 ei seq., § 36. Non ait Aposto- tis, quaiem nunc habent ista corpora, etc.] Appetitus

lus, corpus quidem mortale propter peccatum; sed cor- ille, ut liquet vel ex hrutis, tam naturalis est quam

pus mortuum propter peccatum. Illud quippe ante pec- appetentia cibi, aut potus voluptasque quam expe-
catum tt mortale secundum aliam, et immortale secun- rimur cum comedimus esurientes, vel bibimus sitien-
dum aliam causam dici poterat ; id est, mortale, quia tes. Non puto sane quemquam dicturum sitim aut
poterat mori.] Nondum hac de re cogilasse vide- famem, voluptatemque quam iis explendis experimur,
tur Augustinus, cum scriberet libri iu, cap. 21, ut effectus esse peccati. Kigmenta mera sunt quae hicet
iudicavimus obiter ad eum locum. alibi dicuntur. De his copiosius egit Augustinus de
Libro vu, cap. 2, § 3. Sacrilcga opinio est eam et Civitate Dei lib. xiv, cap. 16 et seqq.
Deum credcre unius esse substantix.] Loquitur de
D Libro x, cap. 9. lllud ergo jam vidcamus, cuinam
opiuione M.inichaeorum qui volebant animum huma- potius sententise divinse testimonia suffragentur, cine
num esse ojwovsiov, sive
consubstantialem Deo. Vide qua dicitur animam unam Dcum fecisse, ct dedisse
librum de Haeresibus cap. 46. primo homini, unde cseteras faceret, sicut ex ejus cor-
Cap. 22, § 32. Quserendum est quomodo possit intel- pore csetera hominum corpora; an ei qua dicitur singu-
luji quod causalis ejus (animae) ratio fuisse dicebatur las singulis facere, sicut illiunam, nonex illa cseteras.]

in primis sex dierum operibus Dci, quomodo fecit Deus Has duas sententias quasi probabiles admittit Augu-
homincm ad imaginem suam, quod secundum ani- nisi stinus, caeteris rejectis, et inpriorem quidem pronior
mum non recie intelligitur.} Sequitur Augustinus sty- est, quod ex ea facilius explicari posse putet et qui

lum philosophorum, qui omnibus seminalcm rationem omnes in Adamo peccasse dicantur, et qui peccalum
ffXEpiMrtraov >,v-o/ docebant,
quibus vocibus
fuisse originis ab eo propagetur. At nescio quomodo hanc
videntur intellexisse veluti principium quoddam, ex suam sententiam cum eo quod sentiebat de natura
<iuo materiae primae mistiones omnes conflatae sunt. incorporea mentis stare posse intelligeret. Vide cap.
Vide Justum Lipsium in Physiol. Stoicorum lib. n, 24. Itaque diflicultatem difticulate solvebat, hoc est,
dissert. 8. lidem philosophi aliique dixisse etiam vi- ex impedito impeditiorem lectorem reddebat; sed
 ;

347 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AIV.USTINI.

tliflicultatibus bonus
non terrebatur, nec admo- A possint meutes generari, ila ut ante generalionem
vir
dum curabat an intelligeret quod dicebat. Quis enirn non fuerint ? Deinde per exiguum duarum setatum
intelligat ejusmodi propagationem ex traduce, si po- intervallum, quod intercessit inter Abrabamnm et
nas mentem esse prorsus incorporeani '
Levin, licet, dicere Levin in Abra-
Caj». 19. Prolato loco Heb. vn, i et scqq., dc Levi bamo decimatum; at post quadraginta et aliquot aeta-
in Abrahamo decimato : Si ergo; inqnit, hoc. etiam tes idem de Cbristo affirmare, nonnisi audaciori eeqoo
valet <i I istamdistantiam, quantumprxi mineat sacerdo- Qgura, liceret. Deuitpue si vcllemus, ex philosophicis
tio Levitieo sacerdotium Christi, quod sacerdos Christus Augustini placitis, coctra eom philosophari, negare-
pcr illuin prssfiguratus est qui decimavit Abraham, mus
tn ez ejna sententia, qua Btatuit mentem cx tra-
cjuo ct ipse Levi cimatus pro/i cto Chi istus ah
rii i st, o duce propagari, Christum esse ortum e\ Abrahamo ;

nonestdecimatus. Non debet fignrata locutio Apostoli, nisi solum corpua ejus, excluso animo, Christns dici
quamnonsustinuitadhibere,nisi proemissa emolliendi possit, quod noluisset concedere nec posset Christi ;

formula, 6? hcoc eliteTv, usque adeo urgeri, quasi ex exemplum nobis proponi, quia mens ejus non essel
ea sequatur omucm omniuo posteritatem Abrabami, ejusdera generis ac nostra ; nec esset, ut idem acri-
ad ultimos usque nepotes, in eo decimatam fuisse. „ jitor ad Hebraeos docet, per omnia similis nobi<,
Nam revera bincsequeretur ipsum Christnm decimas excepto peccato. Haec et talia possent ejus sententia?
Melchisedecho solvisse; nemo enim dubitare queat objici, quibus factum est ut a plerisque theol
quin Christus, secundum carnem, hoc est, humani- postea rejecta sit. At, inquit forte aliquis, ratioci-
tatem, ex Abrahamo sit oriundus. Voluit duntaxat natione scriptoris ad Hebracosut ita sentiret adductu^
ostendere scriptor ad Hebraeos, non mirum esse si est Augustinus. Imo illic qnsesivit tirmamentum sen-
sacerdotium Cbristi Levitico praeferret, quandoqui- tentias suae, de mentis propagatione, quod tamen
dem sacerdos foerat in Palaestina temporibus Abra- nullumest, ut antea osteudimus.
hami, qui ab ipso Abrahamo Levis proavo decimas Libbo cap. (malos) fecit (Deus)
xi, 9, § 12. Sic eos
accepisset, et bene precatus ei esset, adeoque Abra- ut eis relinqucret unde et ii>si aliquid facerent, 71/0
hamo superior fuisset ;
qui sacerdos poterat haberi quidquid etiam culpabilitcr eligerent, illum de se lau-
Christi adumbratio. Non
progrediendum,
est ulterius dabiliter operantcm invenirent. A se quippe habeni
nec consectaria, quasi ex mathematicis quibusdam naturam bonam l
luntatem malam, ab illo autem ct •

doctrinis hinc rigide deducenda. Satis habebant ve- justam pixnam.} Nemo non videt ha?c potuisse n
teres suas interpretationes allegoricas aliquo sensu
dici aPelagio, et quidem eo sensu quo sunt intelli-
esse veras, non eas quasi axiomata geometrica pro- C genda ut quoestioni satisiiat, cur Deus cr^arit eos
ferebant. quos malos fore proevidit; nam ex ejus sententia
Ibid. At siproptcrca dccimatus est Levi i/uia erat in mali voluntatcm malam a se habent, a Deo naturam
lumbis Abrahse, propterea non cst decimatus Christus, bonam qua possunt aliquid facere quod sane quae- ;

quia non erat in lumbis Abrahx. Porro autcm sinon stioni illi necessario respondendum. Verum ex Au-
secundum animam, scd tantum secundum carnem acci- gustini sententia, haec non possunt, nisi valde im-
pimus Lcvi fuisse in Abraham ; ibi erat ct Christus, quia proprie dici, eoque sensu qui quaestioni nequaquam
Christus, secundum carnem, ex semine est Abrahx, et satisfacit. Sed ita solet Aristoteles PoBnus, Pelagii
ipse itaque decimatus est.] Sed cum dicerent Hebraei more, objecta in Providentiam resolvere dum uihil ;

nepotes prodiisse ex lumbis majorum suorum, aut in objicientes contraria omnia docet. Jam nonnulla talia
iis fuisse, non ita hoc intelligebant, quasi et corpora superius animadvertimus, pluraque animadvertent
et animi nepotum in lumbis majorum proprie fuissent quicunque quoe hisce de rebus habet accuratius ex-
non ita subtiliter philosophabantur Hebraei sed vole- pendent. ;

bant tantum propagationis ordine ab iis esse oriun- Cap. 16, § 22. De quaestione an beatus fuerit dia-
dos. Itaque hoc vult auctor ad Hebraeos, Levin, bolus ante peccatum Quomod" enim, inquit, '/"./ :

ortum ab Abrahamo, posse censeri decimas Melchi- " etiam vitambeatam inter beatos angelos credipoi
sedecho solvisse, cum Abrahamus ejus proavus eas ijui futuri sui peccati atque supplicii, /1

solverit. niset ignis seterni juwscius non fuitl si ,

non
Ibid. Quid cst ergo quod affertur pro magna diffe- fuit. merito quaeritur cur non fuerit ?] Delenda ne
rentia sacerdotii Christi a sacerdotio Levi, quod Li oi tio in verbis, ignii wternipraescius non fuit, ut liqui-
decimatus cst a Melchisedech, cum csse tn lumbis dum est ex sequentibus ; nec sane beatus esse pot
AbrahiB, ubi et Christus erat; undepariter decimati qui prajscit se miseium fore. In editione Erasmi,
suiii; nisi quia ncccsse est intelligamus secundum ali- deterina mendum est, nam post seterni sequitur ab-
quem modum Christum non fuissefQuis autem ne-
ibi sorde n prxscius non fuit, omissis tribus antecedenti-
gct eum sccumliiiii carnem ibi fuisset Ergo secundum bus vocibus. Sic autem pergit Augustinns: nequeenim
animam ibinon fuit. Non est igitur anima ChHsti de saneti angeli ssternx tuss vitse oc beatitudmis mcerti
traduce praevaricationis Adse. Alioquin etiam ipsa ibi sunt. Nam quomodo Imtii.si ineertif etc. Hanc ar-
fuisset. Sed quamvia concede*entur animi esse ex gnmentationem, ut alia multa, Ciceroni suodebuit,
tradnce, quod [non puto, non sequerelur animoa ne- ipii sicloquitur de Finibua lib. o, nam. 86 : Si amitti
potum fuiase in majoribua ;
qoidni enim, nt corpora oitabeatapotest, beata em non potett. Quis enim eon-
349 V.VRIORUM EXERCITATIONES IN S. AlT.l STINI OPERA. 350

fidit semper sibi illud stabile ei firmum permansurum, A tricibns, quod suspicatur Augustinus intclligi de di-
qvod fragile et caducum sit ? Qui autem diffidet perpe- vitiis ex Gen. xxx, 31, quoe sane absona non est in-
tuitati bonorum suorum, timcat ncccssc est n- aliquando terpretatio malim tamen de liberis intelligere ; ita ut ;

amissis illis sitmiser. Moses velit, quia obstetrices pepercerunt vitae infan-
ANIMADVF.KSIONES tium Israelitarum, iis prolem esse a Deo numerosam
IN LIBROS LOCDTIONDM. concessam. Si Bebraica, aut versioncm Aquila?. le-
Libro i. Sie titulus concipitur : Locutioncs Scriptu- gere potuisset Augustinus, aut si inspexisset Hiero-
recrum, quxvidentur secundum proprietates, quae idio- nvniianam, observasset in Hebraico contextu esse
G vocantur, linguse Eebraxcx vcl Grsecse. Dcum ivdi/icassc domos obstetricibus.
ftaqne Hebraismos atque Rellenismos hic notare ag- Num. 5. Quid sit thibin (Exod. 11, 3) idco difficilc
gressus esl Augustinus, optimo sane consilio, quia cst nosse, quia ncc Grxcus intcrprcs cx Hebneo, ncc
Greeca translatio sa^pe verbo tenus Hebraica sequi- I.ntinus ex Grxco vcrtit hoc nomcn, sed sic transtulit,
tur. Grscam vero similiter expresserat vetus Itala: ut invenit.] Est Hebraicum niTl thebah, hoc est, arca,
unde necesse erat ssepe magnain obscuritateni nasci quam 6i6iv vocarunt LXX iuterpretes, fortasse quod
Latine tantam scientibus. Verum boc ab Hieronymo, ea vox esset quoque in usu in /Egypto. Si Augusti-
1!
utriusque Liugua? Hebraiea? et Gra?coe perito, melius nus ad manum tunc habuisset versionem Hieronymi,
pnvstitum fuisset quam ab Augustino, Hebraicae vidisset fiscellam intelligi, hoc est copbiuum.
plane imperito, Graecse vero tenuissima cognitione Num. 31. Si loquitur vobis Pharao dicens Date no- :

perfuso; qui ex conjectura idiomata vocat quoecum- bis signum aut portentum, et diccs Aaron fratri tuo,
que Latine erant innsitata, et intacta multa relinquit. sume virgam. Ita habet Moses Exod. vn, 9. Quaerit
Interea utile est boc opus, si non in eum linem Augustinus, quid ibi additum sit et (ante dices) nisi
quem sibi proposuerat Augustinus, at certe ad con- aliqua proprietate locutionis Hebraicse ? Verum est,
lirmandas et eruendas veras lectiones LXX inter- nam in ea lingua passim abundat conjunctio Vau,
pretum restituendamque, quatenus licet, veterem quod intelligere potuisset ex Hieronymo. Vide et
Italam, ut liquet ex Flaminii Nobilii adnotationibus Lib. iii, num. 23, 30.
bo versionem Latinam LXX interpretum. Pauca, Num. 32. ISon mihi videntur, inquit, satis commode
excmpli gratia, expendemus, nam non instituimus interpretati Latini cro<pwu<£s Pharaonis (Exod. vu, 11),
ipsi locutionum opus scribere. ut dicerent sapientes ; so-jol enlm sapicntes dicuntur.
Num. 1. Et dividant intcr medium diei et inter me- Potuit enim Latinus interpres sophistas clicere, quo-
dium noctis. Verba exstant Gen. i, 14 de quibus C niam r.on est qnemadmodum Latine dicatur, et idco
nibil addit Augustinus. Sermo estde luminaribus cceli isto verbo jam utimur pro Latino, etc.] Sed auribu^j
quae vult esse Deus, ut dividant rffrjr\ *"z" 2'Tl Vi Latinis sophista aliud sonabat quam quod Grsece hic
inter diem et noctcm, nimirum tempus ; vel ut omne significat owpwriis, quod usurpatur pro magise pe-
tempus dividant in noctis et diei vices. Graeci verte- rito. Vide de hac voce qua? congessit vir eruditus
ruut particulam vz ben, bic et alibi, ivi piuov, quod Lud. Cresollius, in Tbeatro rhetorum quos in Grae-
vertit Latinus interpres inter medium, cum debuisset cia nominabant sophistas, ab initio.
unde nata obscuritas.
simpliciter inter, Libro iii. Num. 22. Hxc usitatissima locutio est et
Num. 2. Volatiliu volantia super terram, secundum ereberrima in Scripturis, locutus est dicens. Sed ca quse
(*rc4) firmamentum cceli.] Est versus 27 ejusdem sequitur (Levit. xn, t) rarius reperitur et Latini ser-
capitis, ubi Hebraica habent T2 S" hal pne, ad fa- monis coarctat inopiam; Grxcus enim habet, *3u spzk

ciem: quod optime versum v.i-z, Ttpds auwj; Xsyuv, quod Latine exprimi possct,
secundum, hoc est, et di-
juxta ejus extensionem. At Augustinus queerit quo- ces ad eos dicens, minus autem offendit si dicatur, et
modo accipiendum sit secundum firmamentum, ad- inquies ad eos dicens et similius est Grxco, quia et ;

ditque : sic etiam faciamus hominem secundum ima- ille non dixit Xe|ec? icpo? rJtoiq ^eywv.] Verum (ne :

jinem et secundum similitudinem, quod multi Latini D dicam futurum li'lw non ita usitatum fuisse) in sensu
s habent ad imaginem. Sed hae locutiones nihil ipso nullum est vel minimum discrimen, mirumque
K<bent simile, nam prius /.t.-x, secundum, situm si- est ita Ae-To)>oy£rv Augustinum, qui tot idiomata lin-
^niticat, posterius similitudinem. guae Hebraicae passim omittit. Sed pluribus hasce
Num. 6. Observat Groecum habere Gen. 11, 9, et minutias non persequemur.
m ad sciendum cognoscibile boni et mali, hoc est ANIMADVERSIONES
:oC EtSlvat yvuardv taCkou xa! -ovt.oo-j, quod nescio, in- L\ QUiESTIONES IN UEPTATEUCHUM.
puit Augustinus, utrum locutionis sit et non magis Libro 1. Quaest. 3. Quxritur quemadmodum potuc-
ertum sensum aUquem insinuet. Est tantum prava rint angeli cum filiabus hominum concumbere, unde
ersio, nam Hebraica simpliciter habent scientix : gigantes nati esse perhibcntur .] Non male quaestionem
t mali, quod verti non debuit (si modo ita ver- de angelorum concubitu solvit ; in quam, quasi iri

erunt LXX interpretes) scire quod potest cognosci de scopulum, impegerant multi Patres Graeci ; sed fru-
\ono et malo. stra datoperam ut ostendat fuisse gigantas. Ante
Libro 11. Num. 2. Fecerunt sibi domos, quoniam ti- omnia, quaerendum fuisset an esset vox Hebraica
merunt Deum.] Exod. 1, 21. ubi sermo est de obste- quae gigantas significaret, Gen. vi, 4. Voces certe
33 1 SUPPLEMKNTKM AI) OPEItA S. AIU STINI

D1S3 nphilim ac DHD2 gibborim, fortes ac militares A tjrittium; maxime, inquit, tjuiu sine artieulo m Qrsteo
viros sonant, et prior quidem latrones fortasse signi- dietum vst, tjuu articulo •
i ia\ ntissim sok 1 vt ri l>< <•
unius
licat; sed giganlas, hoc est inusitatse proceritatis /('/•/ signiHcatio. KpaWcov toG 6
Non enim dixit :

homiues, iis signilicari neuio oslenderit. Kateor LXX t dixii KpoWicov Btofi, Facib
I autem hoc inteUigunt
interpretes, quos et ip»e secutus est Bieroaymus, tjua distantia dieatur, qui Grxcorum eloquium aud

sic vertisse ; sed neque nativa \is voc.um, oeque lo- utqitv iitt< lliijvn sul< ut Veruin est banc esse coiisue-
corum circumstantiae iis favent. lu hauc voceui ite- tudinem Novi Testamenti, sed Jacobua aeqoe more
rum impegit Augustinus Quaest. 18. V>\i Testumenti, aeque Grsece loquebalur, sed Ile-
Quuest. 9. Nolandum, inquit quod scriptttm est braica liagua; in qua nullus est articulus, seu ~, ut
(Gen. vii, \:> , in <iuo est spiritus vitse, non solum !< loquuatur grammatici, empbaticus, sed simpliciter
hominUnu, sed etiam de pecoribus dictum; propter illud DTDN '3S phne i
lohim.
quod quidam de Spiritu sancto volunt intelligere, ubi I.iiiiio \i. Quffist. \. Et vrunt vobis lapi m> -

scriptum est (Gen. u, 7), et insuflluvit Deus in fa- moriaL filiis Israel, atque in xternum. Verba suat
ciem ejus spiritum vitu' tjuod melius qUidam codices ;
Jos. iv, 7, de quibas sic ratiociaatur Auguatinni :

habent Qatum vitse.] Nimirum, voce spiritus vulgo Quomodoin asternum, cum cxlum <t terra tra/ueant?
I!
utebantur Latine ad siguilicandam rem incorpoream An quoniam seternum aliquid significanl hi l'H>>

et intelligentem, non vero voce flatus. Attanien Au- fiini ipsi xterni csse nonpossintt Cur uon memor arat
gustinus inilio libri vn de Genesi ad litteram inter- observatioois quam alibi ip>e non semel protulit,
pretatur locum Genes. n, 7, de niente immortali, praeserlim in opere scripto eodem lempore ac
non de anima, quffi possit nobis cum brutis csse qasestiones? Locutione 93 de Exodo, ad b;ec verba
communis. Kam vero cur flatum polius quam spiritum Exodi zzi, 6, Serviet eiin xternum; tjn

dici malit non intelligo. Gen. n, habent Grffici rcvoi) inquit, hulnl .-.; tov aliiva. Ecce quemadmodum Scri-
!>•?,; ca[»ile vero vm. icveG|ia. Sed ad signilicatuin
; ptura multis locis dicit secundum hoc verbum Grsscum,
quod attinet, nullum est inter eas voces discrim n. sempiternum, vel ffiteraum. Ubi nun intcllijitur

Multa hic quseruntur quse qusesita non fuissent, xternitas illu secundum quam nobis xterna promittun-
si Hebraice aut certe Graece doctus fuisset Augu- tur... neque enim servus iste, qui mum
stinus; multaquc aliter solvuntnr quam soluta fuis- non possct, possct serrire in xternum, sed inteiligitur
sent. seternum dictum, cujus temporis [inis non cst. Nolat
Quaest. II Aquila dixit obtinuit ; Symmachus prae- etiam in locutionibus de Le\iti<o xvu et xviu, id
valuerunt (Gen. vu, 24), id est aqux.} Ab alio heec C aliquando xtirnuiu dici, quod utique uon erit sine
acceperat Augustiuus, sed mirum est eum sibi eas line. Similia habet quaist. 31 iu Genesim. Attamcn
translationes non comparasse, et Latine vertendas pcrgit bisce verbis : quamvis possU quod in <i>
non curasse non poterat enim ignorare quam ma-
; est, EtiK toO xluvo^, dici Latine et usque in sstculum,
gni usus esse possent. Quis non obstupescat eum, quod nmt est conscijuens ut intelligutur xtermun.
usu ipso interpretandi, non intellexisse quibus subsi- cum palpaado verum queerat, an id inveoerit aeacit,
diis indigeret; aut, si iutellexerit, sibi quatenus po- paratusque est deserere iuveotum noo aliter ac
tuit non comparasse aut deniquc, si non poterat ea
; errorem. Quod si Hebraicae liuguu' operam dedistet,
nancisci, a tot quaestionibus proponendis, conscri- scivisset nvy
holam significare proprie tempui cu-
bcndisque tot libris in Vetus Testamentum, et usque jus occultus e?t linis, u redice Diy halam, occulta-
adeo verbosis, abstinere? Credo ezcitatam fuisse tus fuit, latuit. Scivisset etiam Grsecos, cum Uanc
adulationibus, aut stulta admiratione Afrorum suo- vocem a:u>va interpretantur, eum.lein potcstatein
ruin; ut non desineret dictare, dum illa dictata sna subjicere voci aiwv, uec passus esset Quetaationibua
lam avide excipi videbat. Sic homines putant se ma- academicisanimum suum distrahi. Potuitsane, bacio
gnos ac eruditos, uon quia sunt, sed quia ab aliis re, ut et in uliis, Cameades Pomus potiua quuui Ari-
putunlur, sumuutque inde audaciam quae perssepe D stoteles dici.
male eis cedit. Liuno vu. Quffist. I. Iu flne libri Jesu Navt bre-
Queest. 105. Quxd sibi rult quod Jacob ait frdirisuo: viter narrator porrexit historiam quo usque fUti Itraei
Propler hoc vidi faciem tuani, quemadmodnm cum it<( eolendos Deos alienos desctverunl.J Qaamvis au-
videt aliquis facicm Dei? Utrum paventis et pertur- LMistiui Latioitas usqae adeo cu-t.i non sit, uiullein
bati animi verba usquein hanc adulationem prorupe- taincn bic legere pertexU, aut pertexuit; vix enim
runt? An secundum aliquem intellectum sine peccato barbari ipsi, ex media Africa, dicaat /
ht-
dicta accipi possunt :'
Fortassis etiam quia dicti sunt i
/ storiam.
gentium Dei, quss sunt dssmonia, non prxjudicetur i c Qassst. 16. VA servierant Baal et Astartibos. Jud.
his verbis hcmini Dei. Son enim dicit : quemadmodum ii, 13. Solet inquit Augustinus) dici Haul n

viderem faciem Dei, sed, cum videt aliquis.] Opor- ess apud gentes iUarum partium Jo\ i, istarU au-
tuisaet bic consultam fuisse versionem Aquils, unde t' in Junonis, quodet lingua Funica putatur i

intelligere potuisset Augustious bc Frustra argutari Nam Baal Puntci videntur dieere Doarauon; unck
ia vocibus si <jiiis, quibus aallsa sunt quee respoa- Baalsamin, guast Dominam coeli inteUiguntur dici

deunt in Hebraicis. Polea putal p. >*-.<.

intelligi Dpos samin '/'"'/'/' sH appeUantur. Juim autem
 .

:?;;;{ \AlilOltl'M EXERCITATION ES LN S. AUGl STINl OPERA. 354

sine dubitatione ab illis hav A aut pouwX^. Plura Ln bunc librum nonaddam, neque
Astarte oocatur. \
Egregie
orania, alquentinam malta similia apod Angnstinum enim eommentarium scribo, sed tantum animadver-
occurrerent omnibus aliegoricis interpretationibus
! sionos, in qnibns potissimum nsum et abusum ope-
atque argutiis rbetoricis ea praeferremus. Noo semel riim Augustini notare voluimus. Nihil dicam etiam
significavit sibi perspectnm fuisse lingnas Punicam de Adnotationibus in Jobum, quas Augnstinus instar
et Bebraicam fnisse afliues. Sic snpra loeutione de abortivi fetus habuit, nec dignatus est emendare. Ac,
Genesi xxtv; Quod scriptum cst, et extendit manum sane difficilior est Jobus quam ut al. Augustino ex-
snam, accepit eam ct induxit, eam etc., locutio cst, plicari posset.
inquit, quam propterea Hebraeam puto, quia etPunicse CENSURA DESIDERII ERASMl
lingux familiarissima est, in <[wi muUainveniuutvt 11- IN SPECDLOM.
nsonantia : nam utique sufficeret, et exten- opus vix eram ascripturus Augustino, nisi Po-
IIoc
dit maoum, etsi non adderet suam, Alibi etiam talia sidonius sive (ut quidam malunt) Possidius in Vita
habet, quaa nsqoe adeo confirmavit virsummusSam. nominatim illi tribuisset et proefatio non abhorret
:

Bochartus, in suo Cbanaane, nt nemo amplius de iis ab ejus stylo. Versatus est in simili negotio Cypria-
dnbitare queat. Quod cuin ita s i t . quis non mirctur „ nus, et apud Graecos nonnulli, sed majore ingenio
Cbristianornm Pcenorum socordiam,qui Hebraica>lin- curaque. Copterum infimis etiam inservire gaudet
guse e tenebris eruendse operam non dederunt? Cul- Christiana caritas.
pam maximam puto fuisse penes declaniatores, qni ANIMADVERSIONES
pra? declamationibus omnia spernebant, nec ulli IX SPECtJLUM.
labori, nisi loquendi, pares erant. De ipsa re qua? Gravis sane est causa dubitandi an hoc opus, quale
hic agitur, multis egit Joan, Seldenus, in opere de ad manus sit Augustini
nostras pervenit, quia in eo ;

Diis Syris. laudatur passim non vetus Itala versio qua Ecclesiee
Ibid. lloc nominc plurali Junones in
autem, id cst Occidentales eo aivo utebantur, sed Hieronymiana.
Grsecis secundum Septuaginta novimus, in Latinis au- Viri docti qui editioni Parisiensi prsefuerunt, in ad-
tem singulariter erat. Quamvis lerminatio imrwy
]
monitione quam huic libro prsefixerunt, adnotant cum
hastaroth, sit pluralis feminini, nihil vetat tamen ad vulgi usum hoc opuscompararet Hipponensis epi-
quin signiticatio sit singularis, P.lE3n hhochmoth, scopus, versione usum, non ex Grseco LXX interpre-
sapientia, ri"^"! bhemoth, hippopotamus, ctc tum, quam sequi solebat sed ex Hebra?o, quod hanc
;

Ibid. Quorum in illo qui non habebat Septuaginta demum comperisset esse illa multis locis planiorcm.
interprctationem, scdcx Hebrxo erat Astaroth legimus, C Sed ha?c ipsa causa deterrere potuit Augustinum ne
nec Baal, sed Baalim. ] Intelligere videtur Aquilam, a versione recepta recederet, quod in gratiam vulgi
quamvis textus hodiernus Hebraicus habeat SjD exscribebal loca Scripturse dignissima, quse memorise
bahal, quemadmodum etiam legerunt Septuaginta mandarentur et assidua meditatione concoquerentur.
interpretes. Vulgus enim imperitum non poluit non offendi, si
Qusest. 25. Et percussii alienigenas in sesecentos viros Scriptura ei discenda proponeretur quse dissentiebat
prseter vitulos boum. Jud. iii, 31. Ad quse verba, ab ea quse in ecclesiis legebatur ; nec ei saltem pro-
postquam frustra Augustinus qusesivit quid sibi velint ponenda nova versio sine prsemonitione, qualis
fuit

haee, prseter vitulos boum, addit: Non autcm habet nulla hic occurrit. Addunt viri eruditi ab Augustino
interpretatio ex Hebrxo, prseter vitulos boum, sicut ista aliquoties versionem Hieronymianam, quasi planio-
quse secundum Septuaginta cst sicut {lege sed) habct : rem laudari, in postremis libris Qusestionum in He-
illa Bebrseo, vomere occisos sexcentos viros, quod
i.i- ptateuchum, ac praBsertim iv de Doctrina Christiana
ista nan habi t. fn codicibus nostris Hebraicis legimus libro, cap. 7. At nescio ulrum laudet semper Hiero-

T31H ~^""Z2, bmilmad habbaJsar, hoc est, stimido nymum, an vero Aquilam, cum
Qusestionum in libris
boum, pro quo legisse omnino videntur LX.X inter- citat interpretem qui vertit ex nec locus Hebrseo ;

pretes "qSe milbad, boc est, ixrafc, cxceptis bubus.

D ille ex lib. iv de Doctrina Christiana ejusmodi est, ut
,

Quap, ut liquet ex hoc Augustini loco, vera est lectio omnem interpolationis suspicionem excludat. Sed
L\X interpretum, quae postea interpolata est ver- esto, probarit sub vitse fiuem Hierouymi consilium
sione Aquilse, qui vomere. Hinc
verterat iporprfTioSt, Augustinus, in libris in doctiornm gratiam scriplis ;

inAlexandrino codice utramque lectionem videmus iu libro quale estSpeculum, in usum plebeculse con-
conjunctam stpo-pfcoSi ixxbt ;j.o-/wv,
: vomcre, exce- scripto, novam translationem vir, prsesertim sine
quod cum minus commodum videretur,
ptis ritulis; admonitione, plebi propositurus fuisse videtur?Quid
in codice Vaticano est tantum iporpdicoSt twv pN>5v. ergo ? inquies, an Augustino igitur hoc opus abjudi-
Non dicam rectius vocem Hebraicam intelligi ab iis cas ? Nequaquarn, sed suspicor citationes Scriptursc
qui stimnhtm interpretantur neque enim hoc nunc ; olira esse mutatas a monacho quopiam ex versione
agitur, sed ex hoc loco Augustini, li^uere quam cor- Hieronymiana.
rupta fuerit versio LXX interpretum, et quidem ut De Psalmis, in psal. n. Adorate pure, ne fortc ira-
rectae rationi convenienter vcrtisse viderentur. Aquila scatur. ] Quis credat Augustinum spirituales sensus,
autem verterat iporptfriEoSi, quod ea pars aratri vide- etiam ubi nulli sunt, avidissime sectantem, hunc tam
retur aptior ad occidendos homines, quam stimulus, insignem locum cx Hieronymi versione citasse, cum
;i:>.) SUPPLEMENTUM AD OPERA S. A! t.USTLNL

prasertim Hioronymo ingentem invidiam crearit? A apostolis probari et veraces haberi, partim suas hi-
Nec Ecclesiac quidem posteriorum sa:culorum, cum storias collegerint. Imo nihil vetat ipsum Matthteum
admisisscnt vcrsionem Hieronymi in Psalmis, qtiia aliquo usum esse commentario, quem veracem esse
;

vulgo memoriter tencbantur, voluerunt veteris [talffi videbat. Facile autem conlingere potuit Marcum in-
usum abrogari. cidere in commentarios similes ex parte iis maxima
Dc libro Sapientix, cui hffiC pradiguntur : Ista de quibus usus fuerat Hatthseus. Nec id obstat quominus
librit posuimus, quos ct Judasi canonicos habent, elc. eorum scriptioni praeset Spiritus sanctus, ne quid
II ;i'c ex Ilieronymi scnlentia, nescio an ex Augustini. falsi scriberent.

Vide lib. n de Doct. Christiana, cap. 8. Ibid. Lucas

autcm circa saeerdotalem Domini
pt in rsonam
atqui
i" magis oo Cur ?
AMMADVERSIONES
Duabus de causis, si credimus Auguslino. Prior est
IN LIBROS DE CO.NSENSU EVANGKLISTAHUX. quia ipse David, quanquam ap fuit, figuravii
Libro i, cap. 2, § 4 Quamvis singuli suum quem- tawu ii < t saa i sonam, quand
dam narrandi ordinem tenuisse videntur, non tamen tionis mandueavit, quos non licebat man I

unusquisque eorum velut altertus pr&cedentis ignarus solis sacerdotibus ; Lucas autem adipswn
B
voluisse scribcre rcpcrilur, vcl ignorata prxtcrmh rcgiwn stemma secutus . sed per eos qui nges
qux scripsisse alius invcnitur; scd sicut unicuique in- non fuerunt ex iis ad Nuthan filium Da\ id, qui
spiratum nou superfiuam cooperationcm sui laboris
cst, rcx Nullus nou videt commentitias has esse cou-
fuit.

adjunxit. ] Vi\ quidem dubitare possumus an Joannes sequenlias ; quas si quis neget, nemo probare qui
tria alia Evangelia viderit quia cum ad summam
;
Sed hisce rhetoribus satis erat qaidpiam non ease im-
senectutem pervenerit, in suo etiam Evangelio ope- possibilc, ut quasi probabile iu medium proferretur.
ram dedit, ne repeteret quffl ab aliis occupata fuerant, Non firmior est altera ratio, qus sic habel: .

praiter pauca, eaque necessaria quod ex Uarmoniis ;

cedit '[u><l solus Mariam commemorat ab
ctiam Lucas
Evangelicis, et pia>.sertim quideni ex ea qua; a amjclo manifcstatam cognatam fuisse Klizahtth, qu»
Joanne Clerico edita est, liquct. Sed non video qui uxor erat Zachariae sacerdotis ; de quo idem scri.

procomperto dici queat Marcus scivissc a Matthxo quodeam de fUiabus Aaron, hoc st, de tribu i 'nm
scriptum fuisse Evangelium, aut Lucas ab utroque. habebat uxorem. Ergone, quia Maria cognata erat
Si Marcus Matthaei laborem vidisset, multo credibi- mulieris ex sacerdotali prosapia, ideo ex sacerdotali
lius est eum iu labore apostoli Christi, hoc est, testis stirpe et ipsa fuit ? Au igitur Aaronis posteri cum
oculati, acquicturum fuisse nec Lucas, qui, ut liquet q
:
nulla alia tribu counubia miscuerunt :'
Nullalege hoc
ex initio ejus Evangelii, plures de dictis et factis iis impositum, nulla consuetudine observatum. Qnas
Christicommentarios viderat, omisisset memorare ergo liinc colliguntur de diverso Matthasi et Lueas

apostolum qualis erat Mattha-us. Quis credat eum consilio inania sunt. Non meliore nituntur funda-
novam Christi genealogiam allaturum fuisse, ne verbo mento qua; postea dicuntur de Joanne quidem circa
quidem memorata genealogia a Matthaeo autea edita, virtutem contemplativam, cceteris vero evangelistis
cum prsesertim ad eos in concordiam redigendos non circa activam versantibus : tum eliam de animalibus
levis diflicultas exoritura csset? Inspiratos quidem siugulis evangelislis attributis. Quse tamen nou ob-
nemo difliteatur ; at non ita ut ratione sua uti desi- servarem, nisi idderem somniis hujuscemodi applaudi
nerent inspirati fuerunt, et quasi inspiratione sua a nonnullis, qui contra meliora velicmentissime op-
lidem historia*. apud incredulos, quibus probari non pugnaut : quasi niille anni poudus addcicnt somnns,
poterat ille afllatus, facturi cssent. Multo rectius res vero accuratissime demonstratas sola novitas
sentirc videntur qui evangelistas trcs priores scri- posset elevarc.
psisse suas historias censent, cum neutcr aliorum Cap. 15, s '->• Quidam pkilosophi corum, sirut tn
unde etiam eorum teslimonio
consilii conscius esset, libris suis Porphyrius Siculus }'i<«lidit, consutuerumi
majus accedit pondus. Cum enim consentiunt testea v deos suos </u( t <l< Christo responderent ; iMautem ora-
qui inter se capita contulerunt, suspccti potius ha- culi* suis Christum laudart compulsi sunt. \
Porphyrius
bentur ; scd testes qui idem testantur seorsim, nc- nou Siculus fuit, sed Tvrius. ut jam obscrvavimus
scii aliorum testimonii, merito verum dicere viden- ad Retractationum lih. u, cap. 32. Porphyrii rerba vide
tur. apud Eusebium Demonst. cv.mgelicae lib. m, eap
Ibid. Marcus cum subsccutus, quasi pedissequus <t et de Civit. Dei lib. ux, cap. "23.

brcviator ejus viditur.] Miror ita Loqui Augustinum de Cap. --, s 30. .//" dicunt Saturnus est, n-<<t<.i \>r<s-

scriptore afllato, nequo enim inspiratione opus est i<!i

,' s<ihl>titi sanctiflcation* m, quia (>ti « »m diem Sattsmo
ut quispiamsit pedissequus ei breviator operis alieni. tribiti rttnt. Alii Bacehnm ab iiscoli dicebant, pro]
Crediderim potius iis qui Marcum a Petro evangeli- nescio quas rituum similitudines, ut liqaet ei P
cani historiam accepisse censenl ; nec dubito quin, taveho Symposiacorum lib. iv, Quasst. hocn
•>. Al
cum multi, ut prodidil Lucas initio Evangelii, com- Taeitns Bistor. lib. v, cap. .">
: sed propter abaardam
meotaiios dictorum et factornm Christi Bcripsissent, rationem : otapfx Ltoer, inquit, festot l.it<<s<iu< ritut

Marcus ct Lucas, qui testes eorum non fueranl, BI I

Judxorum moi absurdu-
^iiit ; lino sa-

commentariorum Ulorum nonuullis quos videbant ab picns et sobrius mos Judaoiuui, utu^ vero Baochi
 VARIORUM EXERCITATIONES IN S AUGISTINI 01'ERA. 358

miulenloruni ae furiosoruru honiiiuini. Sic absurde V tationcm illam qux dicilur Septuagintn, in nonnullis sc
thniei etiam viri graves et docti, de rebus divinis aliter habere quam inveniunt in Jlebrxo qui cam lin-
idicabant, et duni ex moribus suis de aliarum gen- guam nooerunt, et qui interpretati sunt singuli cosdem
um diis loquuntur, alienaseis opiniones tribuebant. libras Hebrxos. Hujus item distantisB causa si guxratur,
ide quai hac de re notavit Joau. Clericus Artis Cri- cur tanta auctoritas intcrprctationis Scptunginta multis
icaj part. 2, sect. I, cap. 13. in locis distet ab ea veritate quasin Hebrseis codicibus
Libro ii, cap. 4, Jj
S. Acute quippe animadverswn invenitur, nihU occurrereprobabilius cxistimo quam illos
it Matthxum, qui rcgiam in Christo institiuiat insi- S* ptuaginta eo spiritu interpn tatos quo ct illa qux intcr-
personam, exceptoipsoChristo, quadraginta ho- pretabantur dicta fuerunt ; quod ex ipsa corum mira-
wnes in generationum scric nominasse. Voluit Mat- liili, gux prxdicatur, consensione (irmatum est. ] Atqui
iaeus nominare quadraginta duos hoinines, eosque hffiC consensio putida est fabula, quam doleo aeque fa-
ominarat, ut liqnet ex vers. 17, ubi omnes dividit cilecreditam ac quoc lidem sibi omnibus argumcntis
a tres tessaradecadas : qaarum prima? decimus quar- quibus verum a falso secernitur, faciunt; cum pra;-
us est David, secuuda> Jechouias Josia^ iilius, tertise sertim inde aliud falsum enatum sit consectarium,
osephus vir Marise. Sed duoe primae gonerationes quo putabant aut bene vertissc LXX interpretes, aut
W
[esunt iu tertia tessaradecade, vitio librarioriun ;
Spiritu actos alia dixisse, quse iis suggerebat Spiri-
enim potest absurdius tingi quam si dicas Mat-
lihil tus. Quod quam falsum sit norunt ii qui eamversio-
Im-um ipsara, receusendo singulos, uumerasse tan- nem cum Hebraico textu contulerunt, et qui eorum
um quadraginta houiines,- subduceudo vero sum- allucinationum causas aperuerunt. Verum iis qui
aam, invenisse quadraginta duos. Perinde est ac si nolebant Hebraicam linguam discere cxpediebat credi
[uis recensitis decem digitis singulis nominil)us quod habetAugustinus, neinscitiae aut arrogantia?. in-
uis, undecim postea sibi esse diceret. Absit ut tale simularentur, quod per totain vitam ex vitiosi ver-
[uid evangelistai tribuamus ! Mysterium in mendo sione Scripturam Veteris Testamenti lemere essent
ibrariorum frustra qusesivit Augustinus, in sequenti- interpretati. Sic et multa credita sunt, aut credi visa,
>us verbis. quod plebi vera videri interesset eorum qni eam re-
lbid. Numerus autem istc illud tcmpus sigiaficat quo gendam susceperant. Interea hinc conlirmalur quod
n hoc sseculo et in hac tcrra rcgi nos oportet a Christo, ad Speculum conjiciebamus a monacho quopiam re-
ccundum disciplinam laboriosam qua flagellat Deus, centiore versionem Ilieronymianam esse veteri Italae
t scriptum est, omnem filium quem recipit, etc. ] Si ab in eo libro substitutam.
.ugustino petas cur ita numerum quadraginta inter- Libro iii. Cap. 7, § 29. Ad Matth. xxvn, 10 : Si quis
retetur ;
quia ergo, inquit, numerus iste laboriosi autem, inquit, movetur quod hoc testimonium non inve-
ujus tcmporis sacramentum est, ctiam illud de- nitur in Scriptura Jcremix proplielx, et idco putat fi-
arat quud quadraginta dierum jejunium, hoc est, hu- dei evangelistx aliquid derogandum
primo novcrit ;

liationem animx consecravit ; et lcx et prophetx, per non omnes codiccs Evangeliorum habcre quod per Je-
oysem ct Eliam, qui quadragenis diebus jejunavc- remiam dictum sit, sed tantummodo, per prophetam.
it ; et Ecangelium per ipsius Domini jejunium, qui- Possemus ergo dicere his potius codicibus esse creden-
< diebus quadraginta etiam tentabatur a diabolo, etc. dum qui Jeremise nomen non habent dictum est enim ;

ed si somnium vigilantis, quid-

quis dicat hoc esse hoc per prophetam, sedZachariam, unde putatur codi-
is somniare parati de quovis alio numero ? Profecto ces esse mendosos qui habent nomen Jeremiae, quia vel
ntrarium nunquam probabiliushac affirmatione vi- Zachariae habere debuerunt, vel nullius, sicut quidam ;

bitur. Quamobrem miror Augustinum, qui ut os prophetam dicentem, qui utiquc intel-sed tantum, per
micis obturaret hoc opus magno studio elaboravit, liijilur Zacharias.
J
Revera nui propterea carpebaut
libus arithmeticis allegoriis sustinuisse uti. Quod Malthaeum, hoc potius credere debuerunt quam homi-
sequentibus etiain allegoriis dictum velim. Nihil nem Judaeum, perpetuo audientem prophetas in sy-
aec excusare potest prseter bonum animum eorum D nagogis lectitari, et privatim etiam legentem atque
ui allegoriis indulserunt, et qui non viderunt pro inter alios sui similes versantem, in tali re aber-
vinae sapientia? consiliis sic credulae turbse mera rasse cum prcesertim nihil ejus interesset Jeremiam ;

geniose delirantium commenta proponi miranda. potius dici quam Zachariam.

uod si serio cogitassent, haec omnia prsetermisis- Sed, inquit Augustinus, utatur ista defensione cui
nt ; nec commisissent ut loquerentur, nisi habuis- placct, mihi autem cur non placcat hxc causa est, quia
nt silentio potiora. ct plures codices habcnt Jercmix nomen, et qui diligen-
De ordine et conciliatione locorum inter se nihil tius inGrxcis exemplaribus Evangelium consideraverunt,
c dicemus, quandoquidem tam multas habemus ii: antiquioribus Grxcis ita se perhibent invenisse; et
irmonias ex quibus peti queant. Vide vel Harmo- nullu fuit causa cur uddcretur hoc nomcn ut mendositas
ani evangelicam a Joaune Clericoeditam. Ts ubi tra- ficret; cur autem de nonnullis codicibus tolkrctur , fuit
t Canones Harmonicos, quibus tota ejus nititur Har- utique causa ut hoc audax imperitia faceret, cum turba-
onia, ssepe utitur Augustini verbis, ex hoc libro retur quxstionc quod hoc testimonium apud Jcremiam
titis. non inveniretur. Hic plane criticum agit Augusliuus,
Cap. 66, § 128. ilanifestum est autem interpre- nec sine specie rationis vulgatam lectionem defendit.
 ;

359 SPPPLEMENTUM \D OPERA S. AUGUSTINI.

Sedquidquid dicat nihil vctat credere in antiquissi- A intellecta pulcherrimam et sanctissimam senton-
mo quopiam codice id fuisse mendum, quod pos tiam complectantur. Exempli causa qula non vi-

in alios transierit ; cum non auderent librarii id det E ?.pT,voicotoO{ dici, belli rixarnmqua et liliom om-
emendare, aut nescirent etiam an esset mendum. nium osores? Quarn in reinmulta pulcherrima et
Ouam in Bententiam descendimus, qui, omnihus ac- saluberrima dici poterant ; quffi oequeunt, -1
dici
curate pensitatis, non videmus qui verba Zachariae Ulata vi usui lingaffi GrffiCffi, intelligas de pace af-
possint Jeremioe tribai ; aam ratio quam habet in se- fectuum. Sed noster perpctuo captat generales alle-
quentihus Augnstinus versimilis non videtur. Quid gorias, quue non docto, sed cuivis loquaci semper
ergo intelHgendum cst, inquit, nisi hoc actum csse se- sunt in promptu, sine meditatione ulla ; omissis ethi-
creti<o> n.nsi/io providcniix !> i, '/un mentet evangeli- cis pecnliaribos preceptis, quae explicari ordine non
starumsunt gubcrnatxV Postea conjicit insinnatum esse poterant sine studio et labore. Putabanl vulgo, itr-

hac citatione ita omnes sanctos prophctas uno spiritu naris illis sanculis, majoris e?<c ingenii incertas allc-

locutos,mirabUi inter se consensionc constare, ut hoc gorias ubivis, grammatica ac di.dectica, au-
invitis

mullo amplins sit quam si omnium omnia prophetarum cupari, quam grammatice ct dialectice Scripturam in-
uno unius hominis ore diccrentur, ct ideo tndubitanter terpretari at, si verum amamus, multo minoris fuit
;

accipi dcbcre quxcunque per cos Spiritus sanctus di.rit, ingenii futilibus conjecturis Jepo&iTeTv, qaam littera-
ct singula csse omnium et omnia singulorum. Sed hoc lem sensum aperire, atqne ex eo ita ratiocinari, ut

posito, Mosi posset trihui quod dixit Zacharias, et nihil nisi a pertinacibus negari qucat ne dicam jn-
;

cuivis alii prophetffi quod alius quivis scripsisset dicii hoc esse multo majoris, cum alterum illud nihil
quod nunquam tamcn factum, neque iiet. Si Deus sit nisi in re seria nuganti^. Conferantur cum hisce
per cvangclistam lale quidpiam nos docere voluissrt, Aagustinianisqus ad cap. Matth. v, vi etvn, habet
curasset ut hoc perspicue ah eo diccretur, non ita ut Hugo Grotius in adnotationibus, aut Henricus Ham-
vacillanteconjectura et facile neganda deducendum ex mondus in Catechismo practico, et liquebit tantum
ejus verbis esset. Idem dicendum de aliis multis quffi csse inter interpretationes allegoricas et veras di*cri-
velut fidiculis ex Scriptura hauriunturah Augistino et mcn. quantum est inter somniantium et vigilantium
aliis veterihns, coaclas conjecturas pro diviaffi sa- ratiocinationes.
pientioe consiliis venditantihus. Atqui ea demum pro Cap. 0, | 23. Unum autem hic verbum obscurum
divina revelatione habenda sunt qus diserte in Scri- positum cst, quia rwc Grsecum nec Latinum ist racba,
])turis rcvelata leguntur, aut necessaria eorum con- cxtcrn vero in scrmnnc nostro usitata sunt. 1 Judicium.
sectaria : quemadmodum legcs in republicahabenlur, C et cmisitiitm, qua? hoc loco Matth v, 22, liabentur,

quibus diserte quidpinm prrecipitur aut vctatur ; aut sunt qaidem voces Latiaffi, sed quas tamen bonus

qnffi ex illis ita lluunt, nt, positis legibus, necessario Augustinus non intellexit; qui ne su^picatus quidem
scquantur. Uno verbo ea demum suscipienda sunt est nd Judaicos mores respici, ut pulchre ostende-
quasi divinitus revelata quse ex cognitionelinguffi ijua runt recentiores critici.

conccpta est revelatio, sensuque communi, toti hu- Ibid. NonnulH autem de Grxro trahcre rolumtnt
mano generi, grammaticaut ita loquar, ac dialeclict interpretationem hujus rocis, putantes pannosam cHci
nccessitate collignntur ; ita ut sine pertinacia rejici racba, quoniam Grsece pannus j5ixo< dicitur; a quibus
nequeant. Quod semper lieri debet, cum ut nobis tamencum qustritur qui (non quid) dieatur Grxcc pan-
ipsi, tum etiam ut incredulis, alioqui licentiam con- nosus, 710» respondeni racha. Scribendum est raka,
jectandi merito irrisuris, satisficiamus 5 nisi forte in- et Grsce P***, per kappa, non percAt, nem sst !

terdum, cum nobis res est cum pertinacibus prffi- riace xpi ruhn per koph, cui respondet origine et
conceptisque opinionibus mordicns adhffirentibns, sono to kappa. Nec qni pravam hanc Grsseam etvmo-j
argumentatione ad liomincm utamur ; sicuti fecc- logiam proferebant, retulissent ad pi*<Ki pnnnutn,
runt apostoli cum illis res esset cum Jadffiis, placita sed ad i-*/y-.. unde pa/j—r;. proditus nebuio. Sed
doctorum potius quam rectam rationem audire as- recte fecit Aagustious qaod ad Hehraicara linguani
suetis. confugerit.
BIUSDEH ANIMADVERSIONES Vrolmbilius ist irgo, inquit, quod audivi a qut

l.v LIBROS 11K skumoni: iiomini i\ HONTB. Hebrxo,cumid interroqassem) u dixii enim
Libbo 1, cap. 2, 5 9. Adverba: Beati pacifici. In non significantem aliquid, sedindignantis nnimi motum
pace, inquit, perfectio est, nihil repugnat, et i exprim ntt nt. Has interjt ctiont s grammatiei vocant par-
jilii /), , pnrifici, i/nin nihil resistit Deo. Vncifvi autem ticu'.'s orationis significantes commotianimi affectum
ni semetipsU sunt qui, omncs animi tui motus corh\ \ilut rum dicitur n dolente, heu .'
vel ab irascenU ,
1

nentes et subjicientes rationi, id eti mentiei spirltui, Qub qnarumque linguarum sunt
ooces
cnrixiirsi/ur concupiscentias habentet edomitas, flunt nlinni linguam facile transferuntur qux "l u i :

regnum Deis ete. |Merito ab initio hujns libri obser- coci/it tam Qrwcum interpretem (qoia Mattbauis

vavit Aagustious, in hiace Mrmonibua Christi bstur Hebraies scripsisse) quam Latimtm, tp-l 1

prs*ospta esse omnia qaaa ad ioformandam vitara snm pinn ;v, cnin qVOmodO <nm intrrpn tnrrtur ii"U in

piM-tiin-nt. Sed miror pleraqae allegorice ab eo asse niiint.} Vereorut satis recte intellexerit Aogustinn
explicata, com od UUeram, ut loqaitur aoster, quid sihi vellet Juda-us Uls. Csrts m JudffiUS Hebraic
 .

I YARIOKIM EXERCITATIONES IN S. AIGUSTINI OPERA. 362

Syriace scivit, non potuit dicere xpl raka esse in- A AMMADYEKSIONLS
rjectionem indignantis, nulla enini est talis inter- I.S I.IimOS QOCSTIONUM EVANf.EUOIUM.
ctio in iis linguis ; sed Np^ nka, ut scribunt ac Luiuo i. Qiuest. 2. Quod discipuli Domini coiperunt

-onunliant thnlmudici, aut x"l raka, ut Syri, est vellere spicas et manducare; quod nisi confricantes eas
nvicium ;
quod non iu faeile in aliam linguam faeere non possent. Hina est, mortificate tnembra vo-
ansfundatur, ncc aliarum linguarum corni-
sicuti stra super terram ; i<l cst, quia quisque non transit in
i. Quod puto dictum fuissea Juda>o Augustino, qui corpus Christi, >iisi carnalibus exspoliatus fueritindu-
m assecutus est quod volebat. Si scribamns ^'~' ,
mrntis.] Tales sunt plereeque qnsasliones, unde intel-
ka, hac voce signiticabatnr homo nacuus sapientia ligere licet linem Augustiui iu hiscc libris non fuisse
virtute, nam radix
~,
t. herih est evacuavit nec ; inquisitionem veri sensus, sed commentitiarnm alle-
t contumeliosa vox Grseca aut Latina qua lioc ex- goriarum, ad quas inviti evangelistaj lorquerentur.
imatur. Si vero scribamos Np^ raka, erit a Syria- cerebrifelicesl qui in tam levibus argutiis acquies-
radice Npi raka, qu« est sputare, significabitque cebant.
•minem dignum qui conspuatur. Quam originem Linno ii. Quccst. 38, § 3. Quanquam illa rcceptio
obat Edmondus Castellus, in Lexico polyglolto, af- (in tabernacula aiterna, Luc. xvi, 10.) utrum statiii
B
rtipie obiter Theophylactus in hunc locum : tivJ? post istam vitam fiat, an in fine ssccrdi, in resurre-
c Tccxa SupiTci xi-i-- >—'J/ ~iz: n^uiivstv : qui- ctionemortuorum, atque ultima rctributione judicii,
mvero Raka Syriace aiunt significare despuendum. non minima quxstio est.] Digna, hac de re, lecta est
d non puto xarerfwruOTOv dictum eodem sensu ac dissertatio viri doctissimi Ludovici Cappelli, quam
ika ; nam tirreca vox abominandum, fugiendum trans- inscripsit Mortuorum Vitam. Edita est in operibus
Litio sensu sonat, Hebraica vero vox contemnen- ejus criticis qurc prodierunt Amstelodami anno
lm. Priori allatarum ejus originum favet usus 1689.
almudicornm, posteriori prolatio ipsa vocis. Sed Non omne quocl finqimus mendacium est,
Qusest. 51.
lidqoid id Raka non est interjectio. Adi ad
est, quando, nempe, provero id nondicimus. Sed quando
itltueuiii Joan. Drusium, et Hug. Grotinm. inquit, id/ingimus quod nihil significat, tunc est mcn-
Cap. II, | 31, ad Matth. v, 2o. Esto advcrsario dacium. Imo qnando verum esse dicimus quod flngi-
o benevolus, etc. Augustinus hic perperam argutus
j mus. Si quis parabolam habcndam esse diceret pro
dicern interpretatur Christum et adversarium Deum, vera historia, meudacium qucecunque ccete-
diceret,
io nihil absnrdius tingi potuit. Dignum sane hoc roqui significatio foret parabolse. Sed ut oimiis simu-
it retractatu, ut etpleraque aliaquce hic haben- C latio non est vitnperanda, qualis ea est de qua Luc.
r, et qnae fere sunt contorta et aliena. Satius fuis- xxiv, 28 : sic forte nec omne damnandum menda-
Augaslino diutius tacere quam cruda studia pu- cium. Sed hac de re integrum opus scripsit Augu-
cam lucem protrudere. Erat enim tantnm pre- stinus.
yter, cum hoc opus edidit, nec ita pridem theo- ANIMADVERSIONES
Christiana? et Scripturarum studio operam IN TRACTATUS IN JOANNEH.
derat. Tractatu I, § 13, ad Joan. i, 3. Sine ipso factum
Cap. 16, § '60. Acijndinus tunc prxfectus, qui etiam est nihil. Interpretatur Augustinus quwcunque natu-
tsul fuit, etc.~ Insignis est historia, et qua sar- raliter facta sunt, quxcunque sunt in creaturis, omnia
i aliquatenus possit jactura temporis, quce tit in le- omnino quce fixa in ccelo sunt, qux fulgent dcsuper,
ndis allegoricis interpretationibus hujus opu- quse volitant sub ccvh, et qux moventvr in universa
ili. rerum natura . . ab angclo usque ad vermiculum.] Ni-
Lieip.o ii. Cap. 2, § b. Cum ad orationem stamus, hil verius ;
qui enimdivinam providentiam negabant,
Orientem convertimur, iidem nolebant insecta a Deo facta. Mullis hac de re
unde caelum surgit, etc.J
edo faclum utcontrario ad hunc locum, Joannes Clericus, ea-
ritu Judceis uterentur Chri- egit, in notis
D
ani. Sanctuarium enira, in templo in Jerosolymi- que dixit quibus possint Augustiniana illustrari. Uti-
ru>, ad Occideutem spectavit ac proinde ad eam nam Hipponensis epicopus, missis omnibus frigidis
;

•U plagam conversi orabant Judcei. Yide not. ad allegoriis, coactisquc interpretationibus quibus scatet
od. xxvi, 33, a Joanne Clerico. quidquid m Scripturam elucubravit, tales semper in-
Cap 7, g J.i, de pane quolidiano, in oralione Do- terpretationes protulisset ! Pro querelis et castiga-
inica. Panis quotidianus aut pro omnibus iis dictus tionibus, laudes et gratiarum actiones hiclegerentur.
! qux hujus titse necessitatem sustentant aut Verissime in§ 14 observat, si concedamus muscas a
o sacramento corporis Christi, quod quotidie accipi- Deo non esse factas, nos posse sensim deduci ad ne-
is. Attamen, ut ait § 26, plurimi in Orientalibus gandum elephantem atque hominem Dei opera esse.
rtibus non quotidie Coense dominicx communicant. Ut enim gradatione ex ipso dcsumpta utor, si musca
Africa jam a temporibus Cypriani ea obtinuerat sit fortuitus caloris fetus, quidni et locusta? Si locu-
nsuetudo, ut liquet ex ejus libro in orationem do- sta, quidniet lacertas? Si lacertus, quidni avis? Si
inicam Eucharistiam quotidie ad cibum salutis ac-
: avis, quidni pecus? Si pecus, quidni bos? Si bos,
•imiis. Ad quem locum vide Joan. Fellum episco- quidni elephas ? Si elephas, quidni homo ? Attamen
im Oxoniensem. nescio quomodo Auguslinus concedit vrrmcs (unde

Patrol. XLYII. 12
 1 :

SUPPl.EMENTUM AD OPEIU S. AUGOSTINI 364

303
A gmenta avidc sunt arrepta ab iis qui putabant facile
musca?) ex putredine nasci. Non video quid posset
admittendum quidquid facere censebatur ad conlir-
respondere gradationi ex ipso allatae. VerumhiTia-
ctatus populares sunt orationes, quod nomen ipsuin mationem Christianaa lidei, nec curiosius an verum
quibus neque Joannis verba, neque res esset expcndeudum: unde natSB sunt Innumerae fabu-
ostendit :

quod in superstitionesquibus religionis Christianae na-

et
ipsas ad amussitn interpretatur, sed dicit
lae,

tivapulchritudo non parum obscurata est. Multosatius

mentem veniebat. Itaque frustra sit, qui ttinc quid-
fuisset, homines de veritate et divinitate doctrinae
quam exquisiti exspectct.
Christiana; ininime duhitantes, abhorrere ab omnibus
Tractatu 26, num. II. Panem mlestem tpiritaliter
argumentis non tantum falsis, sed etiam levibus ac
manducate, innocentiam ad altare apportate. Peccatn
Aut t» I incertis veritati enim exploratse uulla potest esse
etsi sunt quotidiana, vcl non sint mortifera ]
;

legendum- conjunctio aut cum mendacio.aul cum incertis rumo-

hic sumitur pro saltem aut est mendum,
quod postea muta- rihus, qua? eam non obscuret aut ethm dedecore
que forte at non sint mortifera,
:

afliciat.Quis non etiam indignetur incertam lamam,

tuin in aut, deinde in vel.

II, in Joan. viii, 2o, ubi Cbristus, aut etiam falsam, uon aliter admissam ab nominibus
Tract. 28, §
loquor vobis. Eccc, inquit Augusti- religiosis ac i{)sam Evangelii veritatem ? Quis non
principium quia et
B quanquam miuime suspicacis ingenii,
Principium mutari non potcst\ suspicetur,
nus, quod est csse.
principium multos Christiauos fuisse, non quia doctrime Chri-
principium in se manet, et innovat omnia ;

anni tui stianae veritateintrospecta essent perculsi, sed quia

cst cui dictum est : Tu autem idcm ipse es et

hominis Graece ne- utile erat, postqnam Cbristiani rerura potiti erant ;

non deficient.] Hae sunt argutiae

scientis, utoptimi quique interpretes dudum osten- cum turpibus fabulis illico assensum praeberent, si
modo prodessent Dehonestarunt religionem Chri-
?
derunt. Accepit tamen Augustinus ip/v esse in ac-
stianam, qui ftdem ei soli habendain quibu
cusativo quamobrem putat Christum ita loqui, quasi
ligmcntis lubentes accommodarunt. Si contraria om-
;

antecessisset credite me, nimirum, pnncipium. Sed

ejus linguae con- nia credidissent inesse revelationi, quam proferebant
qui Graece sciunt norunt solemni
Christiani, non aliter ea essent amplexi.
suetudine, subaudiendum *«i, quod non opus est
Tractatu 120, ad Joannis cap. xx, 42, § o. Quand»
pluribus ostendi nonenim scribimus in Joannera
;

sine cognitione linguarum, jam proptcr parasccven, quam canam puram Judm
sed obiter ostendimus
Latine usitatius apiid nos vocant, faccre tale aliquid
inane esse acumen Scripturam interpretantium.
non Mullis de parasceve egit Jos. Scaliger
Tractatu 43 § 17. Non dixit, antequam Abrahamus
licebat.]
Roveriana>.
esset, ego eram ; sed : C de Emend. Terap. lib. vi, pag. 564, ed.
antequam Ahraham tieret,
Prolato hoc Augustiui loco subdit « Vetus intei
qui nisi per me 7ion fierct, ego sum.] Qui Graece
:

«tvii, Joan. Chrysostomi, sermone in natalem Joanni> lia-

sciuut norunt verbum yev*j6ai perinde esse ac
ptistae Qua enim die conceptut est Doininus, eadem
ac proinde argutia hsec Laline tantum scientibus
:

quemadmo- die ct passus cst. Eadcm ipsa aa pnra fuit, in

tolerabilis, a Graecis exsibilata fuisset :

qua ct luna quarta dccima occurrit Vidas JMTCMWM

Fausti Socini interpretatio hujus loci ab omni-
.

dum
voluit etiam verti antequum Abra- proprie dici tempus quod advejperatiouem inter et
bus rejicitur, qui
quanquam planesensu. solem occasum interjectum est... Alio.pii *"»/.pv
ham fierct, alio
Dominus ibi fuit, ibi matrcm 8T«u< vel i5.ioT.vc(o;, tota etiam dies Veneris dicitur
Tractatu 47, § 4. Ipse
ibi sanguincm fundt re mcpaovsu^, saltcm ab hora sexta, ut est apud Juan-
elegit, ibi concipi, ibi nasci,
ubi no- nem. Itaque ea dicitur mpa«nutA\ antequam venerit,
voluit, ibi sunt vcstigia ejus, modo adorantur,
unde adsccndit in cailum.) Editores cum proprie iniverit *«4 «>*"»< "?*-, qua? dicebalur
vissime stclit,
opus
Parisienses observant de vestigiis in Oliveti monte nnsn, id est obiatio. Hinc deinceps a noua hora
facere non licebat in ~y- a\ disartfl exstat in
humo impressis mentionen etiam in libro de fieri
dicunt canonibus Hebroeorum Quicunque facit opus iu :

locis Hebraicis, inter Hieronymi opera. Recte

D spcris sabbatorum, et dierum festorum ab oblatione
id opus esse intcr llieronymi opera, nam non est
oespertina, rt idtra,rum videbit unquum bonumsignum
ipsius Hieronymi, qui in eo etiam laudatur. Exstat
editione Erasmi, benedictionis. Kx quibus potes percipere quare Aagu-
tora. III operum llieronymi in
nt\
stinus dicebat acceleratum tempus sepulturas
Bubjiciturque libro de locis Hebraicis, et inscribitur,
,

scilicet, eosqui Christura de cruce deposuerant,

op-
de Actis apostolorum. Ut dicam quod videtur, cre-
priineret f| ivdrri, sive nn3DH P>' tempus oblationis
diderim paulo ante hoectempora, non in Judoea ipsa,
vespertina*, a quo tcmpore opus facera nafas i
nec in vicinis provinciis, sed procul, eaqiisse iingi
Hbm vir Bummus ex doctrina Judeeorum, qu..
quod jactatum postea est, tanta verborum pompa, Marc.
sima est, ut liquet ex Matth. xxvn, 40,
de inyentione crucis Chri»ti ab Helena Constantini
unde liquet post nonam deinum fuisse sepultum
matre, deque hisce vestigiis abeuntis Christi. Alioqui 3i,
Christum. Mi-runi ctiain commentum est, quod dicit
non modo Easebius neec in ?ita Constanlini, in qua
proprie dictam prjrparatfoiiesji raissfl quataor ultimai
osque adeo eum Helenamque extollit, agitque de
ttoras diei Veneris; cum non
occurrat, ni>i pro tota
non omisis-
Ecclesiis in Palo?stina ab bac Bediflcatis,
prius p.r-
die Veneri^. Oterum Augustino quoque
sotjsednec etiam Hieronymns, non modicnsloco-
suascrunt Juda-i. auteui CCBnam puram vucahant
rum iusigniuin JudeBsa praedicator. Ila-c autem li-
1 1
 ;

3(35 VARIORIM EXERCITATIONES IN S. AUGISTINI OPERA. 36G

parasceven, quod ethnici ctvnam puram diivivnt quae A bus qui proscriptis postea, tanquam pro aris et fods
apponebatur iis qui festi alicujus causa in easto eraut, pugnant.
quod Greci dicebaut iyvtiJeiv ct » jiv, ul ad Proposit. ii. A.l Rom. vu, 10, 20. Nunc enim
celebrationeui festi se pararent; unde factuin erat homo dcscribitur Sttb lege positUS antc gratiam. Tunc
ut Judceiidem esse censerent canam puram et appa- cnim pcccatis vincitur, dum viribus suis juste i

ratum festi, eoqne nomine diein Veneris vocitareut, conatur, sine adjutorio liberantis gratisB Dci. In libero
In aliis nihil siinile erat, ut reete animadverlit auttin arbitrio habtt ut credai liberatori, et accipiai
I?. Casanbonos, Baronium, xvi,
Exercitat. contra gratiam, ut, jam illo qui cam donat liberante vt adju-
nuni. 16, qnem vide. AdietFestnm iu vocepenem, et vantc, ROfl . etc. ]
Ihee sunt minimum Semipc-
Fulviuin 1'rsinum inappeudice libri Pet. Ciaccouii de lagianismus, qui tunc temporis non docebatur in
si

Trielinio. Ecclesia, summopere temerarius crat Augustinus,

ANIMADVERSIONES qui loquebaturde re tam gravi, contra omnium scn-
IN TBACTATOS IN PIUMAM EPISTOLAM JOAN.NIS. tentiam aut doccbatur, non capio qui damnari
; si

potuerint quasi novatores et exitiales haeTetici qui id

Tractatu .'>.
g 1. Profiteri si esse sinc pcccato pcricu-
docebant, quod antea ubique docebatur ct quod cum
losum est ; ct tum sohm pericuiosum, sed etiam mcn- B
laude scripserat Augustinus. Caeterum hunc locum
dosum. Hoc est meudacio plenuui, ut satis liquet
qua-dam qum Pela-
retractavit Augustinus, ut et alia
cum ex sequentibus, tuni ex proprietate vocis : nam
gio favebant. Sed ad hunc locum quod attinet, opli-
deduceuda a m ndum, qaod interdum falsum siguili-
nii quique interpretes hic csse vere p.fcoaxnpariaiiov
cat. Vule notata a Joan. Clerico iu epist. Barnabai
agnoscunt, quo Paulus veluti in suam personum
cap. 2. hoc loco agit Augustinus ut reuigat
Multis in
transfert, qua? ad hominem non regeneratum pciti-
in concordiam Joannem dicentem I Epist. cap. i, 8 :

nent quod extra omne dubium posuerunt.

;
Si di.rerimus qtda pcccatum non habemus, 7ios ipsos
seducimus tt vcritas in nobis non est, et cap. ne-
ANIMADVERSIONES
iii, 9,
IX EXPOSITIONEMEPISTOL.E AD GAI.ATAS.
tem natum c.r Deo pcccare, tandemque haec po-
strema verba intelligenda censet de peccato contra § 24. Profertur sic vers. 19 cap. m. Epist. ad
caritatem proximi. Multa melius interpretati sunt
Galatas : Quid crgo ? Lex, transgressionis gratia,
proposita est, donec veniret scmen, cui promissum est,
Joannem qui natum ex Deo habitu peccandi delin-
quere negant, sed tantum subita teutatione, aut infir-
dispositum per angelos in manu mediatoris. ] Est mera
mitate. Sic in plerisque omnibus, si quid paulo difii-
depravatio, cum in interpunctione, tum in voce
C dispositum. Grseca habent Tt oSv 6 vd[jLo;; tuv
cilius occurrat, cespitat bonus Augustinus, si prae- :

TapaSaTsuv yzpw r.poafziOr, a/_p:? ofi DvOr, x6 tjfiepjj.*

sertim dicta ejus cum recentiorum lucubrationibus ,

u) £7rrvy £ XTa:, SiaTaysL; 61' dyyEXtov iv /sipl [isahou.

conferantur.
Vulgata hodierna : Quid igitur lex ?propter transgres-
ANIMADVERSIONES siones posita est, donec veniret semen cui promiserat,
IX EXPOSITIOXEM EPISTOL.E AD ROM.AXOS. ordinata pcr angelos in manu mcdiatoris. Atque ita
Hoc opus conscripsit presbyter Augustinus circa legi oportere res ipsa ostendit, agnovissetque Augu-
iimum 394, cum ex communibus notionibus Scri- stinus, si meliores codicescoutulisset. Sic enim legit
turam interpretaretur. Quareineo multa habet quae Pelagius in Commentarioad hanc Epistolam, si modo
aiere Pelagiana sunt, ut vel ex Retractationum loeo ilhc mutata ejus verba non fuerint. Sic quoque Am-
ij-tixo iutelligere est. Mirum est hominem qui nun- Commentarii in Epistolas Pauli
brosiaster ille cujus
uam a quoquam propterea damnatus fuerat quasi Ambrosio sunt conjuncti. Sed perinde erat Augu-
ereticus, iino vero ab in stino quomodocunque legeretur, ex quibusvis sen-
omnibus laudatus, postea
adem dogmata invectum esse, quasi cum religione sum quemvis elicere parato, nec orationis seriem
iristiana consistere non possent. Si cunquam la- evolvere curanti. Saepe non felicius sensum expedi-
nen exortae fuissent rixoe Pelagiano?, in iis senten- D vit, ubi rectam iectionem secutus est, quam ubi fal-
iis morluus esset. Imo vero fortasse nunquam ita in- sam. At laudari non potuit, quod cum esset tiro, nam
ectus in eas fuisset, nisi Pelagius aliquid in ejus exposilionem hanc etiaranum presbyler conscripsit,
criptis carpsisset. Jn libro de Dono perseverantise, et prseterca Grsecae linguce imperilus, difticillimos
ap. 20, num. 53, narrat his verbis primam indi- Novi Testamenti libros, Epistolas ad Romanos et ad
nandi in Pelagium occasionem : Quid meorum opu- Galatas, interpretari aggressus sit, ne emendatis qui-
tulorum frequeniius et <l> l< <:tabilius innotescere potuit, dem codicibus sibi comparatis. Haec ejus zelo bono-
uam libri Confessionum mcarum ? Cum et ipsos edidi- que animo condonanda quispiam forte existimabit
im antequam Pelagiana hseresis exstitisset in eis ; nec intercedo, modo ne laudentur quae venia indi-
Uxi Da quod jlbes et jlbe quod vis. Qux mea
: gent, aut ne vituperentur meliora, iis praesertim
eiba Pelagius Romse, cum a quodam fratre et cocpi- collata, quod a multis tamen, inscitiane dicam, an
copo mco fuissent eo przsente commemorata, ferre partium studio ? fleri solet.
on potuit, et contradicens aliquanto commotius, pene § 40. Vnde et Joannes ad Parthos dicit: Scribo
um eo qui iila commemoraicrat litigavit. Hinc prima vobis, patres etc. ] Verba exslant I Joan. n, 13. Sic
mali, nam nihil magis irritabile est fcriptori- recte editum a Benedictinis, non ad Patrcs. Vide in-
 T

3G7 SLl'1'LEMENTL'M AI) OPEUA S. ALGLSTIM. 368

scriplionem tractatuum hanc ipsam epistolam, et A

in est, propter cutpam, v<l hujusmodi aliquid possus fuc-

adi llagooeoi GrOtiam, interpretum Scripturoc facile rit. stigmata habere dicatur ; et ideo injurt manumts-
principem, ad I Epist. Joannis. sivnis, inferioris estordinis. Qua» ut rero babeantur,

S enimstigmata Domini Jesu Christi in cor-

64. £{]<) nihil tamen ad interpretationem ejus faciunt. At binc

pore mco porto. } Verba sunt Apostoli (Til. vi, 17, quee colligere potuit, Paulum hoc relle, servum se e

ita interpretatur Augustinus: Id est, kabere alios coh- Christi, quod stigmata veluii a Christo ei impre
flictus ct eertamina cum carne mta, quse in persecutio- signilicabant. Pneterea hic stigmata intellezerim, «•»'

nibus quas patior mecum dimicant. Ilis lectis, nemo ivt(8tcrtv ad stigmata superstitiosa idololatrarum, de
non exspectet Augustinum locuturum de sligmatibus quibus II. Grotius et Henr. Hammondus ad Apoc.
militum, de quibus bunc locum nonnulli interpre- xin, 15. Cseterum stigmata nnn proprie vibtees dici-

tantur. Sed audi scqucntia Stigmata enim dicuntur :

bantur, sed inscripta puncta quihus interdura fugitivi
notx quxdam poznarum servilium ; ut si quis, oerbi servi notabantur ; undc «lYfXtttfau dicti, ut docebunt
yratia, servus in compedibus fuerit proptcr noxam, id Graeci lexicographi.

IN TOMLM QUARTUM.

DESIDERIUS ERASMLS AD LECTOREM. B Hinc aulem faclum est, non tantum ut scntentiam
Enarrationes sacrorum voluminum apud populum ipsius psaltae assecutus passim non sit, sed etiam

babitas, quas Graeci vocant bomilias, divus Augu- ut nc ipsos quidem LXX interpre es intellexerit,
stinus appellat tractatus: nos concioncs possnmus quorum sa-pe barbara ac obscura translalio melius
appellare. In his fere solebant notarii quod dicebatur multo ex Hebraico teztu intelligitur, qnam si sola
legatur. Proeterea ubi litteralis sensus simplcx atque
excipere ; nonnunqnam qui dicturus erat, vel ante-

quam diceret, digerebat in schedulam quod parabat apertus minimc opus fuit illo deserto ad spiri-
est,

disserere, vcl quod dixerat litteris mandabat. Iu hoc tuales divagari quod tamen perpetuo ferme facit
;

dictionis genere, multa dantur auribus imperitse pro- Augustinus, et quidem ita ut sibi propterea mirum

miscuaeque multiludinis. In primis aliquot psalmis in moduin plaudat. Sic illc quae ob-cura sunt unr.in

astrictior est et accuratior. In posterioribus identidem reddit labore suo clariora, et quae sunt penpkua
quam maxime obscurat. Exempli causa lUterali sensu
exspatiatur in longas digressiones, mutata, ut appa-
ret, voluntate. Lege diligenter, reperies arcanae do-
psalmi cxix fcrme nilnl est apertius; totus qoippe
clrinae thesaurum inaestimabilem. Vale. de preestantia deque observatione divinae legis aj
ANIMADVERSIONES nec potuit quidquam tractari aptius a propheta, cum
IN F.NAIUUTIONES IN l>SALMOS. ut seipsum ad observandara legem conurmaret, tum

Puto ab Erasmo, nomine arcanx doctrinx, intel- etiam ut populares suos ad morura sanctilatem addu-
ligi sensus psalmorum allegoricos nam quid aliud ;
ceret. Hisce tamen sprelis. quasi spiritu prophetico

arcanum non intclligo neque enim

dici possit parum dignis, qneesivit Augustinus sensus de quibus
hic :

ad litteralem sensum eruendum quidquam est in nemini unquam in mentem venisset qui littcralem
psalmorum Enarrationibua quod non cuivis et ubi- sententiam probe pers[»exisset, pulcherrimaque ejus
consectaria perspezisset. Quanto. inquit de illo psal-
que occurrat. Ad theologiam vero atque ethicam
Christianam quod attinct, nihil est hic reconditi et mo, videtur apertior, tanto miki profundior videri so-
minime vulgaris. Sunt, nimirum, Enarrationes ad tet, ita ut etinm <iuam sit profundus demonstrare non
posshn. Aliorum quippe, </ui inteliiguntur,
radem plebeculam, suspensis auribus omnia bibere difflcile

etiamsi obseuritate s.n*u< latet, ipsa tamen ap\

paratam, instituendam non doctis ac verorum Scri-
;
in

pturaescnsuum studiosis scriplae. Duo milii videntur obscuritas; hujus autem nec ipsa, quoniam tah
postulari. Prius est bet super/iciem, ut lectorem atque auditorem, non
a psalmorum interprete posse
sensus proprius ao positorem necessarium habere a'edatur. Quis non \i-
ut, ante omuia, ostendat quis sit
hic nodum in scirpo
grammaticus, qui littcralis vocari solet. Is autem D det Hipponensem episcopum
queesivisse quia, iu simplici interpretatione uon
sensus inveniri non potest, nisi diligenler llebraica ;

ntque facilius intelliganiur, interpretes potuissct suam Ulam, quam ci ezprobrat Erasmui
consulantur ;

studiose inter se couferantur. Nam prorsus pendere o|iist. (>7, lih. xz, 4»pavtoXoY£av ostentare, nt fecit

aut, quod pejus e*t, ez Ingeniosi et docti viri putabant esse mul- illa ssecult,
ex vitiosa forte versiono,
nou meliore iu aliam linguam trans- tum loqui de re quae eloquentiae nullum arguincnlum
ipsius versionis
latione, ct velle tamen Scripturam interpretari, preebere videbatur,

hoc profecto est iu tenebris micare. Itaque ad au- Alterum, quod ab interprete psalmornm p«>-:ulari
queat, situm est in sensu spirituali eruendo qua ia
thentica et autographa Seripta confugiendum. Heec ;

iv sequenda est apostolorum cynosura, ut it.i li>-

autem plane neglecta sunt ab Auguslino, et quod
,,,,,: Hebraicum leztnra ac inlerpretes illos
posset qnar. Nimirum, loca Psalmorum m Novo Te
mento prolala Ut prophelica, explicaiida suut ita,
consulere, et quod nollet in sensu litterali heerere.
389 VARIORUM EXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPKRA. 370

nt liqueat non frustra fuisse ab apostolis laudala. A cundum kominem Christus sit. liona quidetn voluntas,
Quam in rem adhibenda sont omnia criticae sacrse s / imperitia cst. Vere, quamvis ipse sitexigui pretii
subsidia, qaibus fere destitutus fait Aagoslinos, qai interpres.
propterea rera oon potuit Sed qnia apo-
prsestare Ibidem, ad haec verba : //) cathedra pestilentisB non
>toli psalmorum sphilnali sensu in-
loca nonnulla Si iit, bseC habet Augustinns : Noluit regnum terre-
ellexerunt et interpretati ;unt, propterea uon se- num cum supcrbia ;
quse i leo cathedra pestilentise rccte
]uitur a quovis, qualibet de caosa, omnia pro arbi- intelligitur, quia non fcrc quisquam cst qui careat
rioin spirituales sensnsposse lorqueri; quod tamen amore dominandi, et humanam non appetat gloriam.
terpetuo, et quidem eommagna laude rudium ssb- Pestilentia est enim morbus latepcrvagatus, ct omnes
tulorum, eorunique qui illa imitati sunt, factitavil aut pcnc omncs involvcns. Sed quamvis sedeant rcges
Lugustinus. In illis citationibus apostoli ssepe, ut in catbedra, aut in solio, ubicunque occurrit vox
juidem videtur, ad traditiones opinionesqne Judai- cathedrx, non agitur ideo de reguo ; nisi circumstan-
as respexerunt, ex quibus contra sui ani Judaos tiae loci eo lectorem deducunt, quales bic nullae.

uerito ratioeinabantur ita ut sint argumenta quaj

; sunt.Quamvis pestilentium potius quam pestilentim
is vocantur ad homincm, quibus apud alios, verlendum fuerit, ut mox dicam, attamen bac etiam
uasi firmis, u?i non fuissent. Ssepe etiam spirilus posita lcctione, facile potuit intelligere Augustinus
irophelicus quo afflati erant apostoli, non minus ac sermonera esse de consessu bominura pestilcn-
liic

ntiqoiores vates, qusedam iis aperuit quae nos alioqui tium, si paulo perilior fuisset artis criticse. Docet
nri-sent. Itaque ncmo non illorum auctoritatiassen- boc apertissime psalmus xxv, 4, 5 (sequor bic Grae-
um praebet, nemo dubitat quin recte citata sint ab cam divisionem), ubi ita psaltes ex antiqua versione :

postobs illa loca cum tameu u-quoanimo nemo pa-

; Non sedi cum concilio vanitatis, ct cum iniqua gercn-
atur nunc a quovis ita Veteris Tcstamenti Scriptu- tibus non introibo. Odivi ecclcsiam malignantium, et

am Ac sane cur sinamus ea nobis magna

explicari. cum impiis non sedebo; ut et psalm. xlix, 21 cxvni, ;

erborum pompa obtrudi, ab bominibus minime af- 23. Nimirum, homines otiosi solent una scdere in
atis, imo etiam imperitis, qua? si negentur nullo locis publicis,aut in quae convenire solent, atque
lodo probari possint ? Cur quasi sacrosanctum ba- aliorum famce maledicis sermonibus detrahere. Ilinc
ebitur qnidquid declamatoribus in buccam veniet de Tbeopbrastus Cbaracter. 29, qui est maledicentiae,
uovis Scriplurse loco ? Quis tandem erit modus sic de malcdico loquitur : £uYxa8-fiu.svos 8eiv6? icepl

omniorum, in re usque adeo seria, si statuamus ta- tou ivaorivTo?, eItoiv, sedcns intcr alios, paralus ad
a admitti oportere ? C loquendum de eo qui surrexit. Exemplum etiam xa8e-
Igitur exiguus quidem est usus barum Augustini ^ou-evwv ev laxpet^) maledicorum in
yoyepuv, scdcntium
eclamationum ad intelligendos Psalmos sed non ; medici officina habemus apud /Elianum Var. Hist. lib.
mtiles fuerunt olim ad docendam plebem, earaque IU, cap. 7.
j virtutem excitandam, quia etiam ea quae praeter Atque hoc quidem facilius intellexisset Augustinus
sm et alieno loco dicuntur, utilia esse possunt, si si oculos conjecisset in versionem Graecam, quae
lodo sint vera. Itaque legantur haec quasi concio- habet Xoiu.6Sv, quoe vox frequenter significat homines
es ac quaedam meditationes theologicae
miscellae pestiftros. si praeterea contulisset cum hac
QuoiJ
ique morales, non quasi interpretationes Scripturae; versionem Aquilae, intelligere potuisset esse vocem
tcerpautur ex iis recte, acute, ingeniose dicla, ea- hic Hebraicam, quae soleret a Judaeis verti y^eua-
ue commodis occasionibus adbibeantur, laudato au- rrai irrisorcs. Unde etiam rescivisset hic esse nomen
;ore ; tribuetur Augustino quidquid honoris ei de- pluralis nuraeri, ex quo liquebat iuterpretem Lati-
etur, nec ejus opera suo fructu carebunt. Quisqtiis num male vtrtisse pestilentiae ; et cum vix dici pos-
jluraen aperiet, et aliquot in eo paginas lcget, ve- set cathedra pestilentiarum, voce ).otu.ol significari
sMinum esse et aequissimum quod diximus compe- pestiferos homines. Vel ex enarratione Ambrosiana
et. Attamen aliquot exemplis rem illustrabimus,
D hujus psalmi haec partim discere potuit, si eam
con-
eque enim in hoc mgens volumen notas conscribere suluisset.
gredimur nec vero ullius id esset fructus, qui qui-
; Ibid. ad vers. 2. Sed in lege Domini fuit voluntas
em laborem expendendum aequare posset. ejus, etinlcge ejus meditabitur die ac nocte ; sic ra-
Psalho i. Versum sic interpretatur 1 De Domino : tiocinatur : Justo non est lex posita, ut dicit Apo-
ostro Jesu Christo, hoc est, homine Dominico acci- stolus ; scd aliud est esse in lcgc, ahud sud lege. Qui
iendum Quid ita? Bealus profecto erat et re et
cst. est in lege, secundum legem agit ; qui est sub lcge, se-
ie quisquis divinam legem observabat. ideoque ;tb- ; cundum legem agitur. Ille ergo liber est, iste scrvus. }
ndum haec Christo violenter aptare, quae optime Quia olim Numidis et aliis Afris, qui doctiores nou
mnibus convcniunt. Huc respexit auctor Expositio- erant, ha-c pulchra visa sunt, eruntne eliam nobis
is psalmorum, perperam Hieronymo tributae, quae eximia habenda? Quae si a nobis prodirent, exsibi-
Jita est in calce tomi II operum Hieronymi. Lu- larentur, an plausibus excipientur? Non puto. Ita-
tia? anno 1600. Quidam, inquit scriptor illius Ex- que dicemus, cum pace et Numidarum et aliorum
ositionis, istius psalmi clavem super Christi Domini omnium quibus taliaolim placuerunt, I" locum Pauli
ostri personnm esse referendam, ut beatus iste vir se- plane extra rem esse ; 2° non dici hic quemquam
 :

371 Sl 1'1'I.EMENTi.M \1) OPERA S. Air.lSTIM.

esse in legc, sed ejus voluntatcm cssc in legc, hoc esl, A absurdior : Ant sccundum populorum peccata, qiift <t

ex constantissimo lingnaa Ilebraicae usu, lege divina aqusepopuli interpreiantur in Apocalysi, <t d<rursus
delectari, eiqne libenter parere; 3° distinctiunculam twnabsurdi inteUigitur lapsus, quod pertinet ad de-
sub lcgc et in lcgc inanem esse, cuin p.emo dic.it, Vo- lietum. acumen ! o Numidaa patientibua aunbus,
luntas ejus est sub lcge. Pergit tamen argutari bonus aut oculis prseditoal Talia bodie a nostratibus sine
Augustinns bis verbis : Deindc alind cst lex </u:c scri- ii-u non audirentur. Sed audi caetera Lignum crgo :

bitur ct imponitur servicnti ; aliud lex qux mente con- illud, id cst Dominus nosier <{< aquis decurrentibus, id
spicilur ab eo qui non indigct littcris. At de nulla alia estpopulis peccatoribus, trahens cos in via in radi
lege his agitur quam de Mosaica, quee scriplis con- disciplinx suc. Qoam haec contorta sint non opua eat
omnibus Judoeis imposita, nemine cx-
signata erat et monere, dicam tantum oblitum esse Augustinum,
cepto. Loquitur enim bic David, bomo Hebrams, et virum illum bcatum de quo vers. 1. conferri cum ar-
quidcm de bominibus sua: gentis, qui legem seri- bore plantata jaxta aquam, quae proinde non poi
ptam babebant, eamque observabant. si idem
esse Cliri^tus, Ule vir beatus Christua sit, ut
Ibid. Mcditabitur die ac nocte, aut sine intermis- Nequc enim in similitudine prior et posterior
dixit.

sione intclligcndum cst. Optime, si deleas illud aut. pars idem esse possunt. Fructum dabit, hoc
Sed fluctibus academicis abreptus, etiam in re clara, constituct Ecclcsias; in tempore suo,hocest, (d
addit : aut die, in Ixtitia, nocte in tribulationibus. postquam clarificatus est resurrectione et at in
Fateor aliquando lucc res secundas, tenebris advcr- ccslum, etc. Qui felicissime versati sunt in interpre-
sas signilicari ; sed facere quidpiam die et nun-
nocte tatione parabolarum Novi Testamenti, ofceervant
quara signilicavit in sccundis et in adversis. Quia singulas partes sirailitudinum non esse nimiura ur-
voce quapiam aliquid in certo situ significatur, ideo gcndas, sed duntaxat totam similitudinem esse ap-
non sequitur, ubicunque occurrat, eodem modo tandam toti rei de qua sermo est ;
quia nulla para-
posse eam intelligi. Sed exempla cjus au liamns, nam bola nititur perfecta similitadine singiilarum par-
duo profert : Dicitur cnim (Joan. vm, 56): Abrahnm tium, et quia non constat an minutas illaa similitu-
dicm meum vidii et gavisus est. Et de tributationc di- dines atteuderit Cbristus, Hrec si animo reputas
citur : Insupcr et usque ad noctcm emendaverunt me Augastinus, hase et alia multa in hisce Bnarrationi-
rcnes mci ;
Sed in verbis Cbristi, dics
psal. xv, 7. bus resecuisset.
laeliliam nou sonat, vcrura tempus quo futurus erat Ibid., § i ad vcrs. i. Non sic impii, non sic .

in teriis ; locus vero psaltce etiam 7ioctibus crudic- tanquam pulvis qucm projicit ventus a facie tcrrx, sic
runt me rencs mci, nimis obscurus est quam ut qnid- C habet: terra hic accipienda est stabililas in Deo ad :

(]uam probare qucat, et aliter commodius iulelligi (juod confirmandum proferl loca Scripturae, in ojnibua
potest, ut quivis docebunt iuterpretes ex recenlio- terra allegorice, ut putabat, id signifieat; scd cum
ribus. omnia illa commenta allegorioa sola negatione cou-
Ibid., % 3. Haec sunt verba vers. 3 : tanquam
Et erit fatari queant, hic quoque locus respait ilhun inter-
lignum quod plantatum est secundum decursus aquarum- pvetationem ;
quia in hac similituHinis parte propric
Vel pueri intelligant bic esse similitudinem. quffl sumenda est vox terra, ut ad superiorem similitudi-
nonnisi integra explicari potest, et quidem ita ut nem ostendimus.
ostendatur quam sit apta tota similitudo, non ut Postea a cujus terrae, inquit, faci< projieSt rcntns

particulatim discerpatur. Attamen, prolatis bis ver- impium, id cst superbia, <jui<t inflnt. Feliciter vcro in-
bis, sic ea interpretari aggreditur Augustinus: J</ vcntum Impius non dicitur hic projtci a facie V
!

cst, aut secundum ipsam sapicntiam qux dignata est sed esse tanquam pulois quem projicit ventm <i faeie
hominem susciperc ad salutcm nostram ; ut ipse homo terrx ; boc est, incertissimam vilissimam apud es.-e e!

sit lignum plantatum sccundum dccursus aquarum Deum ejus conditionem ut est, apud homines, pul- :

potcst enim ct hoc intellcctu accipi quod in alio psalmo vcris vento agitati. Vide similem comparationem
(lxiv, 10) dicitur: fluvius Dci replctus cst aqua. Scd psal. xvn, 42, et psal. zxxiv, 5, et alihi

primum quis nescit in simililudine rem unde simili- Ibid., §

'>, ad vers. ,">, fdeo ROfl 1'Surgunt impii in
tudo ducitur, esse ad litteram, ut loquuntur, intelli- judicio. ] Ideo, scilicet, inquit, >pti<i tangiiam pul\
gendam ? Ne ipse quidem Augustinus boc ignoravit, projiciuntur a facie tcrrx. Et bene hoc tis di.rit auferri

scd argutandi immodica et intempestiva cupiditas et iiuod superbi ambiunt, id est, ut judicent, ut hoc iptum
Africana iT:epavToXoyta obstitit ne judicio suo uteretur. jdanius dictum tntelligatur sequenti sententia: ncque
Preeterea nec locuis psalmi lxiv, 10, similis est, nec peccatores in concilio justorum Verumubi resurg

id significat quod vult. Fluvius enim Dei illic est Jor- aut surgere in judieio signiflcat jodicem agere
danes ut recte ex Theodoro, credo, Mopsuesteno, no- consuluisset aut Hebraicum teztum, aut Jndteom,
tavit Lud. Ferrandus. Pergit nostereodem acumine: accepisset verhum quo
hic utitur David non tam si-

Aut secundum Spiritum sanctum, secumlum quem dici- gniflcare resurgere qaam stare unde collegissel hoc ;

tur : ipsc vos baptisabii in *i>i>itu sancto, etc. Ncmo velle psalten, in judicio non posse consistere impios

neget Spirilum sanctum conferri sa'|>(' cum aqua sed ;

hoc cst, fore ut eausa cadant. Vide [saiae \n, 12.

in hac similitudine non potest signiflcari dccursibus Malach. m, S, Rom. xiv, i, et Hug. GroHumad bunc
aquarum. Terlia post afTertur interpretatio prioribus locum.
 ;

373 VAHIOltm EXERCITATIONES LN S. AIGUSTINI OPEKA. 374

Psalmo ii, § 6, ad verba vers. 6. Ego hodic </' nui A quem profert nullo modo quadrat in historiam mor-
le.Quantjuam ctiam, inquit, possit illc dics in pro- tiset resurrectionis Christi, contra optime conditioni
ohetia dicttts vidcri quoJesus Christus secundum hotni- Davidis eonvenit. Cum multi de lioc aclum esse pu-
umnatusest, tamcn hodie, quia prxsentiam significat, tarent, quia longe maxima pars Israelitarum Absalo-
ttquc in xternitats nee prsrteritum quidquam cst, quasi mum sequebatur, ait propheta se ad Dei auxilium

'sse dcsicrit ; ncc futurum, quasi nondum sit scd prx- ; confugisse, atque ab eo exauditum fuisse, continen-
•cns tantum, quia quidquid ssternum estsemper est\ terque addit verba allata, ego dormivi, etc, qua;
licinitut accipitur secundum id dietum, Ego hodie aptissime signilicant sccuritatem ac tranquillitatem
genui te, quo sempilernam generationem virtutis ct sa- animi Davidis, postquam in Deo fiduciam suam po-
tienttas Dei, quiest unigenitus Filius, fllcs sincerissima suerat. Similiter describitur securitas psalm. iv, 0.

t eatkoUca prssdicat, Quamvis hsec interpretatio non Cur ergo alius erat qurerendus sensus, cum hic pul-
it Augustino peculiaris, observandum tamcn ante cherrimus esset, et eximia documenta non despe-
>mnia psalmum huuc explicandum fuisse de Davide, randi, sedtiducice in Deo collocanda?, nobis preeberct?
[ui de se loquitur ; deinde sublimiori sensu de Chri- Nempe, ut neglectis quse ante pedes erant, ea quce-
to, quoniam ita hunc psalmum intellexerunt Apo- R rerentur quorum alioquin in mentem nemini venis-
toli. Ad Davidem quod attinet, ycnitus tunc a Deo set quod ferri posset, nisi sententia quse primum ;

licitur, cum est rex constitutus, nam reges dicuntur animo sese objicit optima esset verbisque convenien-
ihi Altissimi, psal. lxxxi, C. Ac sane ad regnum tissima; ea vero, quae procul accersita est, coacta
jus respici liquet manifesto ex antecedentibus et esset et a verbis serieque orationis aliena.
onsequentibus. Ad spiritualem sensum quod spectat, Sed audiamus Augustinum ingenio suo mire abu-
i negavero hodie usquam in Scriptura sumi de seter- tentem. Quidam signiticari vult nomine Absalom, ut
litate, non erit cur timeam ne quis erroris me ar- Christum Davidis persona. Tum addit : A cujus facie
;uat ; nec est Scnptura ex philosophis dogmatibus- fugisse quanquam historice possit accipi, quando, illo

[ue Platonicicis, sine ratione, explicanda, ut fecerunt discedcnte, seccssit cum cxieris in montcm ; tamcn
lic et alibi multi Patres. Deinde quandoquidem apo- spiritaliter quando mcntem Judx Filius Dci, id cst,
toli nos docuerunt hic sermonem esse de Christo, virtus et sapicntia Dei descruit bene accipitur
[iiod alioquin ignorassemus, ab iisdem eliam apo- a facic cjus Christum fugisse. Neque historicus, ne-
tolis petendus fuit genuinus hujus loci sens^us ;
qui que spiritualis sensus ferri potest; nisi ab iis qui
ib eis minime refertur ad eeternam generationem,
in Scriptura vident quidquid volunt, ut pueri in nu-
ed ad potestatem post resurrectionem in Christnm C bibus.
ollatam nam de resurrectione ejus hunc locum
; At non parum hominem impedivit signiticatio no-
xplicat Paulus Act. xm, 33. Scriptor vero ad He- minis Absalom sic enim loquitur Absalon autem, ; :

>rseos de ejus sacerdotio, quo in ccelo prsesertim sicut quidam interpretantur, in Latina lingua dicitur
unctus est, cap. v, 5. Malirn cum illis sentire quam patris pax ;
quod mirum videri potest, sive in historia
um Platonicis. Quod visum etiam Hilario, qui ad Regnorum, cum bellum adversus patrem Abessalon gcs-
»sal. n, § 30, edit.Benedictin. Aon ad viryinis in~
:
serit ; sive in historia Novi Testamenti, cutn traditor
[uit,partum, neque ad lavacri generationem, sed ad Domini Judas fuerit, quemadmodum patris pax posset
irimogetiitum ex mortuis pertinere apostolica auctori- intelligi. Si Ahsalomo nomen, post mortem demum,
as est. fuissetimpositum, aliud sine dubio nactus fuisset
Ibid.,§ 10. Apprehendere disciplinam interpretatur sed qui infanti imposuerant non preeviderant eum
aigustinus intelligere erudiri ; nec sane aliterpotuit.
olimbellum cum patre gesturum. Multo minus in-
>ed si Hebraica consuluisset, hic singularem inve-telligere poterant fore olim rhetorem Numidam qui
lisset prophetiara de Christo; nam esft^ "p ;c3 oscu-
vellet Absalomi nomine significari Domini sui prodi-
amini filium, qnod de oscnlo, honoris causa, quasi torem. Sed quis non miretur, post fictam a se alle-
egi ferendo recte intelligunt recentiores. Vide Gen.
D
goriam, Augustino mirum videri commento suo non
tu, 10 I Sam. x, 1.
; bene convenire cum nomine Absalomi ? Cur nonpo-
Psalmo iii, § 1. Quamvis haec sit inscriptio psalmi tius commentum illud abjecit ? Sed postea sese ex-
:

^salmus David, cum fugcret afacie Abessalon fllii sui, pedit, eo quod David in eo bello pacatus Absalomo
ic enarrationem suam orditur Augustinus : Hunc fuerit, quia illi quod Christus Ju-
parci volebat, et
isaimum ex passione Christi accipiendum persuadet dam a?quo animo inter suos tulerit. Sic id genus
luod dictum est: Ego dormivi et somnum cepi, et conjectoribus nunquam deest posticum quo evadant,
ixsurrexi quoniam Dominus suscipiet me. Magis enim si non possint. Si forte nomen filii Davidis
alia via
wc ad passioncm ei resurrectionem Domini congruenter bellicum quiddam signiticasset, quanto cum plausu
•onat, quam ad ilbim historiamin qua David scribitur hcec Ggmenta accepta fuissent quee ne plausu qui-
;

'ugisse a facic bellantis advcrsum se plii sui. Nescior dem caruerunt, quamvis pacificum quiddam sonet ?
jua ratione praecaveri potuissent contortae allegori- Ibid., | 3, ad haec verba vers. 4. Tu autem, Do-
larum interpretationes, cum ne apertissima quidem mine, susceptor meus es, sic scribit Secundum homi- :

uscriptio psalmi hujusce nostrum coercere potuerit nem dicitur Deo, quia hominis susceptio est Verbum
le allegoricis somniis indulgeret. Nam locus quidem caro factum. Tota vis hujus interpretationis petita est
373 SUIMM.KMKNim Al) OPKKA S. AK.lSTINl.
ex voce susceptor, quia Ycrbum dicebatur suscepisse A tiam Iki ? Quis uuquam praeterea audivit hanc locu-
carnem bumanam. Scd prophela nou loquebatur tionem antequ im e.i uleretur Augustinus, exaudire
Latine. Dabet bic llebraice et clypeut prome, cujus : '/••
juttitial Sunt iuter recentiores hetcrodoxos qui
locutionis scnsum, potius quarn proprietatem voca- insimulantur coactarum iuterpretationum sed pree ;

bulorum, interpretati Graeci habent, lvtiXrjirw»p peu tt, hac et similibus quac in deccm Augusliui voluiuinihus
hoc esl, adjntor meus cs nam male vcrsum tutceptor.
; quae nobis supersunt, utramque paginam faciunt,
Sic ex mala versione ingens deduxit mysterium Au- omuia in illis suiit plana et facilia. Attamcn hclcro-
gustinus. Si verum amamus, aut plura dcbuit eibi doxi conviciis ideo exagitanlur, Augustinus ad cui-
comparare subsidia, aut munere interpretis absti- lum laudibus tollitur.

ncre, dum omnibus essct destitutus, excepta Punica Ibid. ?• li. Ej'i dormioi et tomnum cepi. JVon incon-
impavto^oyCf. veniiittr, inquit. animadverti potest
Exaltans caput meum. Mentem, inquit, iptam
Ibid. Ego ad signifLcandum quod sua voluntate mortemsus-
humanam hic accipicndam puto, quod caput animee tinuit, secundum illud Propterea me Pater diligit :

?ion absurdc appellatur. Imo absurde lingitur locutio, quouiam ego depono animam meam.e/c. Joan. x. 18.
cujus in nulla lingua cxcmplum uuquam auditum Quis unquam hanc esse empbasim in voce Ego et
i:
est : praesertim cnm in promptu sit commodissinia tasset, nisi monitus ab Augustino? Sed ai quis hoc

interpretatio, quam vide apud Martinum Geierum et negasset, quo excmplo potuisset probare? Nullo.
alios interpretes. Nam ad locum Joannis quod attinet, vocula cgo non
Ibid., §4, ad vcrba vers. '6. Yoce mca ad Dominum probaret Christurn sponte esse ni utuuui. nisi alia
clamavi ; id est, inquit, non corporis vocc, qux cum addita essent quae hoc perspicue siguilicant.
strepitu vcrbcrati aeris promitur, Quidni? an iu- etc. Ynlimus antea somno hic signiticari securitatem
dccorum fuit vocc L)eum in-
Davidi clara ct magna Davidis in mediis perijulis, Dei auxilio freti. Itaque
vocare, cum in tantis angustiis versarctur ? Kgo qui- frustra Augustinus observavit somnum promortepo-
dem non putarim. Attamen negat Augustinus voce titum innumrrabiliter Scripturas continert. Iloc cnim
ad Dominum clamavi rectedici, nisi cum sola anima ad ca locapertinct in quibus aut constat agi de morle
nihil carnis, nihilque cujospiam, aut certe nihil est quod eum sensum
carnalium intcntionum in oratiu-
ncm attrahens Domino,ubi solus audit. Clamor
loquitur respuat. Nemo nescit hanc essc pcrpetnam inlerpn-
uuttm etiamiste diciiur, proptcr vim ipsius intentionis. landi legcm, ut ne quis ad melaphorieam sensom
Noliin equidem ncgare translatitio signilicatu posse confugiat, dum proprio locus esse potest. Hic autcm
dici clamarc ad Dominum eos qui sine verbis atque q tota series orationis ostendit agi aut de vcro somuo,
intra auinuun eum orant sed perncgo vcre ct pro-;
ant de securitate quae est ciiin somno coujuncta.
prie uon dici clamare eos qui revera clamant. Ncc quasrendum ?st, subdit Augustinus, tmeviditum
lbid. Et exaudivit me de monte sancto suo. Montem .">//, soninum ccpi, cum jam dictum esset, dormivi. Vsi-
quidem, iuquit, ipsum Dominum pcr prophctam dictum tafas rnim habcnt Scripturx hujusmodi repetUUmet,

hubemus, ut scriptum cst, Dan. n, 3a. Verum ut con- sicut in secundo ptaimo multas ostendimut. Quod ha-
ccdamus apud Daniclcm Chrislum moutis iinagiue bct de repetitionibus vcrum cst, sed n\> boe ioco
describi, an propterea quotiescunque moutis Domini alienum, iu quo vcr! a Hebraica sont, row»m THw,
mentio occurret, credemus agi posse dc Ghristo, eliani hoc est, cubitum ivi el dormioi, quse suut distineta.
ubi circumstantiae adversantur, ut hic ? Nemo Scri- Igitur inania sunt quae hac de rc in supenoribus ver-

ptura; peritus dixerit, et liquet hic de monte Siouis bis et in sequeutibus habet Augustinoa.
agi. Yerum hanc interpretatiouem rejicit ipse Augu- Ibid. IIoc muijis, inquit, animadicrtcndum cst,

stinus, nisi contorto quodam sensu : Sed hoc, inquit, quemadmodum in una sententia et prseteriti temporis
ub ipsius prrsona non potcst accipi, nisi forte ita di- verbum posutt et futuri. Stezsurrexi cnim dirit, quod
cere voluit : de manetipso, tanquam de monte sancto est de prsterito , ct suscipiet, quod cst de futunt, cum
I)
suo, me exaudioit, cum habitaret in me, id cst in ipso resurgere utique sine Uia tusceptione non potset. Nibil
monte. Quis unquam quidquam minus verisimile et est mirum Dividem bic uti verbo futuri temporis
ab omni usu Scripturae sanctoe remotius audivit? '32ED 1 fulciet me, aut sustentabit mr, quia nondum
Nec talia Augustino aliud agenti teinere interdum Absalomo crcato ciun
crat liberatus a periculo sibi ab
clFusa sunt totum hoc opus, imo universa ejus
; hunc psalmum scripsit composuit eiiim illum in ;

opera scatent ejusmodi interpretamentis. Audi et ipsa fuga, utinscriptio docet. [gitur pneter rem sunt
sequens quod ipsi magis arridebat : Planius autcmct qnsa adduntur dc prophelia futura praeteritis ini-
r.rpcditius, si accipiamus exaudisse Dcum de justitia scente.
sua, Juttum enim ut innocentcm occisum, et cui rrtri- Ibid., S 7. .Y"H cst ita distinguendum (vcrs. 8) quasi
liitta snnt mala pro bonis, resuscitarci a mortuis rt una tententia sit : Ezsurge, Domine ; salvuai me fac,

dignapertequentibut tribuerct. Res ipsa verissima est, Deus mcus, quoniam tu percossisti oinnes advers.in-

quis ncget? Sed quomodo ex hoc psaltie loco ex- tes mihi sine causa. Non rntm propterta snlrum facit,

sculpi queat, perpauci divinare possint, Legimus </«/(( percutsii inimieot ejut ;
.•> / ]>"tius, ipso talot

enim, inquit, justitia /»•/ tieut montes Dei, psal. \\w. faeto, tiht percuttit. trgoad idqmd tt fuitur prrtinrt,

7. Krgonc hinc sequitur montem Dei rigniflcare justi* utittesii tentus', quonkmtu percussisti omnea .<d-
 ;

.;-. VARIORUM EXERCITATIONES 1N S AUCUSTINI OPER\ 378

versaoles milii sinc causa, dentes pcccatorum con- A congregatio magis pccorum, convocatio ocro magis
trivisti; id cst, inde contrivisti dentes peccatorum, hominian intelligi solet, tnmen ct illam dictam inveni-

quoniam percussisti omnes adoersantes mihi. Imo vero irnis Ecciesiam Recte observavit IsaacusCasaubonus,
]

David Deurn orat ut ipsum kuealur ac servet, quo- Kzercit Iti centra Raronium, num. 42, huie argutiaa
niam antea semper de oninibus ejus adversariis occasiouem esse quod congregare deducatur a grcx,
poenas sumpserat. Petit ut priora henelicia novis cu- sed in Graeca voce truvxyuY*, nihil simile queeri po-
mulet. test. Sed et Jac. n, 3. Ecclesia vocatur Synagoga.
De dentibus quae argutalur Augustinus non excu- Casaubonum Sed <iuis ferat haee obser-
ipsura adi.

tiam, nli nec dujilicem rationem qua hunc psalmum vari ex occasione vocis Asaph, ascripta titulo psalmi,
postea iuterpretatur de Ecclesia coDJunctira cum et quaj c<mgrcgationcm significat? Asaphus, ut notuiii,

Christo capite spectata, aut tropologiam quae postea auctor est duodecim psalmorum, fuilque Lcvita ex
sequitur. Superiores animadyersiones iu manifesta familia Gersonilarum, sacrae musicae a Davide prae-
luce locarunt judicium nostrum Yide P.iral. vi, 31, 39.
de hoc opere; ex fectus. I

quo praeterea a leclore, ta>dii Psalmo c.viii, § I. Quxdam dicuntur quse ad aposto-
patiente e1 otio ahun-
danle, possint colligi nonnulla quae pertinent cum lum Pctrum proprie pertincre videantur, nec tamen ha-
B
ad mores et dogmata Ecclesiea ejus aevi, lum ad Au- bent iltustrcm intellcctum, nisi cum refcruntur ad Ecclc-
gustini ipsius peculiares sententias. Sed bsee sunt ex siarn, cujus ille agnoscitur in figura gestasse personam,
iugenti frigidarum allegoriarum et contortarum iu- proptcr Primatum qucm in Uiscipulis habuit, etc.] De
terpretationum cumulo eligenda. primatu Pelri ex Augustino aliisque Patrihus copio-
Psalmo lxxvii, g 3. Quamvis enim proprie dicatur s ssime egit Isaac.
;
Casauhonus in exercitatioue 15
Synagoga Judseorum, Ecclesia vero Christianorum, quia a>l Annales Caes. Raronii.

IN TOTUM QUIISTUM.

RESIDERIIS ERASMUS LEGTORI (a). stitisse videtur. Neque enini illi, qui se totum ei operi
Qtue sine coutroversia sunt Augustini, primo po- illigasse visus est, salis fuit ah innumeris mendis
suimus Impudentissimum tigmentumSiumonum
loco. quibus undiqiic contaminatus erat, Augustinum vin-
ad fratresiu eremo agentes. in suum angulum rejeci- C dicare nisi etiam variis bihliothecis quae ob antiquo-
:

mus de quo suo loco nonnihil dicemus. Insunt et

: ruiu voluminum copiam celebriores habehantur, pari
caeleris multa parum referentia phrasim et eruditio- labore atquc diligentia pervestigalis, si quid usquam
nem Augustini, quorum aliquot notavimus. hactenus non cxcusum reperiret quod Augustinia-
JOANNES LLIMMERII num pectus, majestatem ac phrasim referre videre-
CANONICI REGLLAUIS MONASTERII S. MARTINI LOVANIENSIS tur, id reliquis ejus scriptis adjiciendum curaret.
PtV.EKATIO DEDICATORIA AD SKRMO.NES S. ADGUSTINI, Neqne sane pium homiuis conatum successus usque-
ALIAQUE OPUSCl LA A SE EDITA LOVANII, APLD HIEUO- quaque destituit. Nam praeter tertium contra Gau-
NYMIM WELL.ELM ANNO DOMINI MDLXIV. dentium librum, qutm Parceusium canonicorum bi-
Reverendissimo iu Christo patri ac domino D. Mar- liliotheca nobis suppeditavit, preeter epistolas, quae
tino Rithovio, Ecclesiee Yprensis primo episcopo dua3 sunt supra vigiuti, horuui quoquc qui jam hic
dignissimo, Joannes Ulimmerius perpetuam felici- primum emiltuntur, sermones aliquot, quibus veteres
tatem. De divcrsis titulum indideruut, variis in locis inven-
Cum
nihil in omni rerum natura tam lirmum, sta- tos collegit. Atque adeo cum caeleris ejusdem sermo-

hile ac perpetuum sit, amplissime prsesul, quod non _ nibus excudendos dare constituerat, uisi bellico illo
vetustatis (quae, ut scribit Varro, pauca non depra- tumultu qui per Martinum Rossenum ea tempeslate,
vat, multa tollit) insignem aliquam injuriam sentiat: iti hac nostra Relgica, excitatus erat circumcirca om-

iraeclaram mihi reipub. litterariae operam navate nia turbata fuissent. Quae res certe multum nobis et
videntur qui eo omne studium, omnem industriam, calamitatis et detrimenti advexit. Nam ut taceam de-
omne denique tempus conferunt, ut veteres auctores populaios agros, incendia domorum, abacta pecora,
quorum opera aut plane corrupta sunt, aut prorsus utnnisque aetatis hominum captivitatem, et incredi-
desiderantur, quam emendatissimos, quoad licet, bilem jacturam. quam mulliex tam nefario ausu fe-
in lucem emittant. Quod si quisquam alius, in R. cerunt; id etiam Augustini studiosisincommodi
Augustino summo catholicae Ecclesiae columine accessit, quod tam praeclaro thesauro tanquam e
summa iudustria praestilit, certe doctissimus et dili- sttbterratieis ac divitibus metallorum venis effosso
gentissimus vir D. Marlinus Lypsius imprimis prae- h.ictenus carere debuerint Ita sine ut quemadmodum
(a) Erat hsec praefatiuncula praetixa tomo X, in quem monitiunculam omiltere voluimus. Sermones ad Era-
»mnes Augustiui sermones conjecerat Erasmus; in tres in eremo de quibus hic vir summus, sunt in
;ditione vero Parisina ordo et voluminum et sermo- toraum VI r<-jecti, ubi breves Erasmi censurae profe-
itim plane mutatus est. Verum ne hanc quidem ad- rentur. Phereponus.
379 SUPPLKMKNTUM AD OPKLA S. AUG1 SllNL 380

Ausonius eleganter scribit catenatos csse labores, A eruditio, pietas, et omnis deniqnc vitai ratio cnra
negotinmque ez negotio seri :sic vinculorum quadam Augustini virtutibus congruerc videanlur. Quanta illi
periodo colligatas sibi esse calaniitatcs malumque ex suarum oviutn cura ftiit! quo ardore subditos suos ad
malo nasci, dicere liceat. Cum enim, ul dixi, bello- perfectam et beatam vivondi rationem instituit! quara
rum strepitu, omnia circumquaque perstrepcrent, suaviter ac tempori eonvenienter variis concionibus
neque ilinera satis luta a tnilitum impetu esse vide- ad pietatem vita-que sanctiraoniam populum excita-
rentur, ct decimus Augustiniauorum operum tomus vitl qtii non haoe in T. C. ut maxima su-
At quis esl
sub prelo sudarct, luceraque jamjam cogitaret, fru- Omitto quod solus fcrc episcoporum tecum
spiciat?
stra ezspectavimus qni hanc Barcinulam in Germa- monasterium clericorum babeas, quod et nosler san-
niara deportaret Unde non prius eo delatafuit quam ctissimns Augustinus de se prolilcliir in pra-claris-i-
is ad umbilicum usque, ut aiunt, pcrvenisset. Cum mis illis duobus sermonibus quos de communi vita

vero secunda editio in offieina Frobeniana adnrnari suoriim clericorum ad popolum Hipponensem babuit.
diceretur, nosne quid ulla ex parte nostro Auguslino Quos ab Krasmo denique, nescio studione an obli-

deesse posset, tum ne Lypsii opera quoquo modo vione aliqua omissos, poslea vero suppositiliis ac
pcriisse videretur, oam temporis itiiquitatem nostro sermonibus eremiticis commixtos, ali ii<dem resecui,
I!
qualicunque labore resarcire conati, pleraque Augu- et vita», quia plenissimam ejusdem divi mentioncm

stiniopera multo quara prius cast-gatiora, Basileam faciunt, adnexui. Accipiasitaque episcopusepiscopum,

misimus. Inter quae et decimus tomus, qui bactenus Augustinum Augustiniana' vitaa non minus ad-
ipse

caeteris contaminatior fuerat, ad \iginti et eo am- mirator quam imitator, et bos scrmoncs luis com-
plius vetusta exemplaria a nol)is collatus, et ii quos mendare ne graveris, ut posthac a frigidioribus le-

jam emittimus sermones maxima ex parte fuerunt. ctuquc indignioribus rebus abstinentes, maliut in
Librarius vero ille omnibus rctentis, et quinquc dun- oleum operamque
studiis sanctioribus utilioribusque

taxat sermonibus delecti.% reliquos, nescio qua ra- opera pretium non jmtavi, multa in
collocare. Porro 1

tione motus, suppressit, nec quidquara precterea ad medium adduccre, quibus hsec vera ac germana Augu-
nos remisit. Atque ea ratione quidquid antea laboris slini esse, si qui forte sint temerarii censores demon-
noster Lypsius devorarat, id summa cum nausea ct strarem : tnm quod libi id persuadere diflicile non sit,

taedio rursus nobis ezantlandum fuit, tam in perqui- qui adeo ejus attentus lector sempcr exslitisti, ut ubi-

rendis iis quae transmiseram, quam in describendis. que Auguslinum quantumvis aliis immersum sesean-
Quod quanta me alfecerit raolestia (ut ne quid '^inte- gusta quadam pietate prodentem agnoscas, tum quod
rim de sumptibus addara) haud facilo, dixerim : scd c Possidius, haec in numero opcruin ejus recenseat, et
hoc unum boni accidit, quod, de quo antea nos post (si quid veterum codicum conscnsio valct) in vetustis-

Lypsium et Costerium desperabamus, id aliud nobis simis quibusque lilnis Augustininominelegantnr. At

ne quis objiciat phraseos jugom ac perpetuam rat o-
;

agentibus, ac fortc fortuna ejusdem B. Augustini vi-

tara his adjunctam legontibus, repertum fuerit. Indi- ncm habendam esse, sciat is iis id convenire qui li-
culum dico a Possidio episcopo prius iu Vita promis- bros tantum aut scripserunt aut dictantnt : concio-

sum, poslerius vero compositum, quem quidcm quia nanti autem apud vulgus promiscuum, qui possit, non
ezimius theologus I). Jacobus Pamelius, Brugis ca- video cum scrmo vulgi moribus attemperandus
:

nonicus, raihi ad hos labores perferendos, non ob- atque accommodandus voniat. Nam et D. Augustinus,
tusum calrar sa-pennmero addidit, ei dedicatum ac quo diutius plcbcis auribus concionando aervivit, hoc
consecratum volui. Is cnira tanto fcrvore tautisque magis romisit scrmonis elegantiam, hoc etiara rusti-
impendiis vcterum scriptornm ac preesertim theolo- ciore, nedicam contcmptiore usus est orationis ge-
gorum opera conquirit, ut coufidam eum aliquando nere. Nam et mystica suum dictionis genus habent,
quidquid ubivis tcrrarum Augustini dclitescit, id to- noc iis quai ad doccndum parata sunt, Ciceroni.ina
tum in studiosorum utilitatcm a tcnebris asserturum myrothecia convcniunt, htio accedit quod non sem-
ac quod nostris adnolationibus raarginalibus deest, ^ per in cathedraiibus ecclesiis, ubi plorosque doctio-
suppleturum esse. Caeterum nec hoc unnm dolorcm res fuisse extra controversiam est, verum etiam in

nostrum, quem ex suppressis D. Augnstini sermoni- reliquis sua5 dicecesios civitatibus ot oppidulis, con-

bus gravem conccperamus, mitigavit Sed et alios cionatus sit. Jam

vero canescente potissimum A.ugo-
plurimos sermones antoa nunquam typia excusos in- siino, Africam ob Gothorum Vandalorumque incur-
venimus, quos Lypsianis adjunctos, et immcnsis la- siones assiduas, magna ex parte, infectam barbarie
boribus castigatos T. C. dedicare visuni fuit. Multa; fuisse quis ignorat? Aut quis ox sancto Victore epi-
vcro causcc sunt quac me movcrunt ut D. T. polissi- scopo Vitcnsi dicere non potuit? qui eleganlissimum
mum baoc offerenda ezistimarem: quas latius rccen- de hoc nostro antistite elogium describen» : Qua,
sercm, nisi singulorem tuam modestiam id n>grc la- inqnit, tempestate Hippone Uegium obsesaa fuit

turam arbitrarer, et vererer oe plerisqne adnlari ma- civitas, qam omni laude dii^nus beatos Augustinus,
gis quam ox animo loqui censeri possem. Hoc unom libroium nuiUorutn confoctor pontifez gubernabat
tamen nequco, nihil mihi accotn-
siientio prasterire Tum illud clo(|iicnti;o (|tKul ubortini por omnos cam-

modatins visuin cssc quam ut episcopi monimenta poa Brclesia decurrebat, ipso meto siccatum aal
episcopo dcdicarentur coquc magis qnod tui morcs,
; llumcn, atque dulcedo suavitatis dulcius propinata,
381 VABIORI M EXERCITATIONRS IN S. AUGUSTINl OPERA. 382

in amariludmom absinlhii versa est : ut Davidicum A honoris apicom cveeta 1

, et ex sacrosancto tocumenico
pra-conium convonirot, tlum eonsisteret peccator ad- concilio redaci, cum tam mulli siut qui voce gratula-
versuni me, obmutuiot humiliatns sumetsilui a bonis. bunda applaudant, unus ego tacere videar, quem sin-
("usque ad illud tempus docentos jam trigiota et duos gulari semper favore prosecutus videris. Oro autem
confecerat libros, exeeptis innumerabilibus epistolis, Deum Opt. Blax. ut T. R. C. et nobis etEcclesiee suse
vel expositione totius Psaltorii et Bvangeliorum atqae quam dintissime servet incoluniem, cui me etiam at-
tractatibus popularibus, quos Gra?ci homilias vocant, que etiam commendo. Lovanii c nostro monasterio
quorum numorum comprohondoro satis impossiblle Martiniano, anno salulis 1564, menso Martio.
est. Bactenos ille. Baec et his similia, L). Panlini, JAC. SIRMONDl S. J. PRESBYTERl PR F FATIO
Prosperi, Leonis, Fulgentii. Engippii, Gregorii alio- ad s. auuelu augrsti.m sermones novos n13mero xl,
rumqoe, quantse apud omnes auctoritatis et a?stima- ex diversis antiquis bxehplaribds collectos,
tionis beatiss. Augustinus fuerit, tostimonia allegare ejosdem sirmondi studio et oi'eha, editosque
possem : nisi te diviuas Augustini virtutos assidue parisiis apod sebast. cramoisy, via jac, suii cico-

meditantem, et luosipsius mores ad illarnmnormam niis, 1631.

exigentem, diutius intcrpellare mihi roligio essel : Lecioii.
I!
qnas si nsquam, certe in bis ad popolum sermonibus Sancti Augustini sermones qui hactenus latuerint,
amplissimas reperire licet. In quibus emacnlandis et reporiri novos posse non mirabitur, qui ab Auguslino
repurgandis, si non quod volui pra?stili, eerte quod ipso, a Possidio, a Victore Vitensi, et aliis, inlinitam
potui. enim adeo unius alicujus opera absolu-
Nihil ejus tractatuum homiliarumque multitudinem pra?di-
tum reddi quoat, ut non sit quod in eo desiderare cari meminerit. In his vero, quos damus in lucem,
liceat, quod egregie expertus est noster Lipsius, ut Augustini, quod proximum erat, non falsum fuisse
cujus incredibilos sudores, noquo unquam a?stiman- titulum censeremus, contirmavit, partim vetustissimi
dse vigilia?, quas in Augustino emendando portulit, et probatissimi exemplaris in cortice scripti aucto-
abunde mihi explorata? sunt; ut perpaucos futuros ritas,,partim Possidii ejusdem episcopi, et Bedae
existimom, quos hac de re plura dicere geslienti, li- presbyteri, plerosque ex iis laudantium pra?judiciuni,
dom babituros credam, nisi suis ipsi oculis mecum cujus in censendis approbandisque Augustini operi-
una, qu;d ispravliterit, pcriculum focissont. Idautom bus vim esse maximam, non erat ambigunm. Acces-
jam mihi in mentem veuit,quod nonnullos esse sit et Roberti de Bardis, cancellarii olim Pariensis
sciam, qui ipsius labores tanquam infrugiferos et pa- non antiquissimum quidem, sed minime contemnon-
rura utiles elcvare ac passim arrodere cceperunt. C dum sulfragium; qui annis ab hinc trecentis Cotle-
Quos hoc uuum oratos velim, ut candoris et humana? ctorium sermonum sancti Augustini, sic enim appel-
imbecillitatis rationem habeant, neque omnia, si lavit, sicgulari studio et industria coudidit, univer-
alicubi forte vel dormitatum vel cessatum sit, statim sosque pro diversa ratione argumenli, quinque in
damnanda judicent. Dura enim imprimis est casti- partes tanquam in classes distribuit. Cujus operis
gandorum librorum provincia, parum amcenitatis, cum partes duas priores in Bibliotheca Uegia, singu-
plurimum vero molesliarum secum trahens polissi- : larum deinde omnium indicem amici opera nactus
mum ubi sa?pe codieum subsidiis destitutus, solam essem, ex cancellaria Parisiensi, gratulatus sum ab
habeas divinationem : qua utcunque e labyrintbis ac auctore, perpaucis exceptis, qui in ejus fortasse
tenebris eluctari queas, diflieile id fuerit persuadere manus non pervenerant, nostros omnes in Augusli-
iis arenam nunquam descenderunt quo-
qui in hanc : nianis sine controversia numerari. Tute vero, lector,
rum sane hoc est ad carpcndum voluntas proclivior, ut alii judices non sint, Augustini genium et facun-
quo magis id nesciunt quod calumniautur. His adde diam bic statim agnosces. Cumque suavissimi san-
quod quamvis accuralissimus quisque eo totis nervis ctissimique Ecclesia?, magistri omnia plurimi facere
incumbat, ut auctor aliquis quara castigatissimus in merito soleas, erit tamen, ni fallor, qno in his ser-
1

lucem exeat, adeo id illi incuria operarum et negli- monibus pra?cipue delectet, cum ad ca?teras utilitales
gentia pra?stare integrum non sit, ut etiam plures animadverteris non pauca continere quae ad illu-
aliquando macula?, ipsis aut nescientibus aut temere strandam illorum temporum memoriam historiamque
quidvis immutantibus, irrepsisse, quam radicitus ex- conducant. Qua? nos itidem causa pormovit ut in
stirpata? esse comperiantur. Atque hinc fieri arbitror, hunc libellum, quo frui omnibus possis, sermones
ut nonnunquam prior editio posteriori etiam labo- eliam illos conferremus, qui postrema editione Pari-
riosissima? a morosulis plerisque pra?ferri soleal : siensi a nobis expressi, sed pra?ter votum noslrum ex-
quod et Lypsio obtigisse quidam raagna voce sto- una cum fragmentis Nicolai Fabri qua?
cusi fuerant, :

raachabundi quiritantur : ac ne mihi eveniat sum- hucusque manca et lacera, nunc tandem alio-
et ipsa,
mopere metuendum existimo, dum aliis frequenter rum ope codicum pristinam ad speciem ot uitorem
distracto adesse prailo non licuit. Nostrum itaque explevimus. Fruere igitur feliciter, et vale.

conatum ac qualemcunque laborem boni consule, ANIMADVERSIONES

praesul ornatissime, cui studiorum meorum rationem, IN SEttMONES.
quod ad ea amplectenda semper mihi auclor fueris; Sermone t. Class. 1, § 2. Quid enim dicturi sunt,
reddendam putavi pra?sertim ne T. C et ad tantum
: cum ipsum princtpium (Genes. i, I.) Filium Dei csse
 383 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.
rcspondcro, in qm Dcum calum ct tcrmm G
fccisse A custo.les librorum nostrorum.] Capsaries alibi Judasoa
ucsis loquiturl clc. Utitur postea ad boc probandum vocat ct librarios Cbxistianorum. Tractalu iu paalm.
Joan. viii, 25, fjuod confutavimns in Animadversio- xh : Major serviet minori modo tmptetsm tst; modo
uibns ad lom. de ezplicatioaibus Scriptnree, quse
111, fratres, serviunt Judmi. Tanquam copsarii nostri tuni.
mihI in bisce sermonibus, idem seutiendum ac dc Studentunts nobis, codices portant. Etia psalm lm :

Psalmoium ioterpretationibus. Ceeteroqui sunt hjc Codicem portat Judssus. unde credat Ckristianus. I.i-
quoque varia dogmatica, moralia et bistorica quffi ; brariinostri facti stnrf. Quomodo soknt servi posi >l>>-
non sine fruclu cxcerjii possunt ab liominiluis olio minos codkcs ftrre, ut iili portondo defUHont, illi lc-
sbundantibus, atque iu usum suom converti. gendo profleiant. Sirmondus.
Scrmone 2. I)e tentatione Abrabami, S B, Erg» im- §7. Tractavi indi aliquando.] Sermonem inDuitei
pkta Abruhami dcvotionis obedientia, audit a Deo '.
bis nostris 17 (edilioois Parisina- 244 qoi cst de
,

Nunc cognovi quoniam tu times Deum. Quod ita in- vcrbis Evangelii : Noli me tangere, Iukji.
telligitur, quod Abrakam fecerit Deus ut sibi innotcscc- Sermone 6, § Ostendit Deum per angelos ajipa-
'1.

rct.] Ilaque boc, ex senlentia Augustini. vellet Deus : ruissc, qua in re multo ir.clius ratiocinatur quam iu
nunc feci ut ipse cognosceres te timere Oeum. Sed superiori explicatiune. Itaque eum paucis audiamus :

I!
contorla plane ba?c est interpretatio, et qua admissa, Quomodo crgo Ycrbum Dii, i>l est, Filius Dei, ut sp-
non intclligo qua^ alia, quod dura sit ct coacta, po- pareret oculis carnem assumpsit : sic semper D>u$, ut
tcrit rejici. Audiamus tamen Augustinum cxemplum, appareret oculis hominum in aliqua creatura tisibili
ut ijisi quidem videlur, simile cx Scriplura proferen- apparcre dignntus cst. Nam apt rtissime habrs in Actibus
tem. Sicirf, inquit, quando loquitur propheta, quid di- apostolorum (Caji. vn, 30) quia angelus apparuit Moysi
cimus? dixit Deus, plane dicimus. Dicimus etiam, dixit in rubo. Nunquid ista Scrtj tura vera, <t illa [Exod. iu,
propbcta, utrumque rccte dicimus, etc. Verum
ct 2 et seqq . i futsa est ; <tut illa vt ra i / ista falsa
quando dicimus dixit Dcus, inlelligimus per propbe-
:
<iuid? si Christiani sumus, sibcnc crcdimus, ambmsunt
tam, si quid ex propbetarum bbris a nobisprofertur: vcrx. Si crtjo ambx sunt vcrx, quomodo hic Dtus ap-
ut cliam cum dc iisdem verbis dicimus, dLvitpropheta, paruit; quomodo ibi angclus duitur apparuiSSO, nisi
intclligimus jussu aut noniine Dei, per eum loqnentis. qnia ille spiritus qui in Actibus apostolorum di.rit ap-
Nimiium, uuus idemque elfectus causae principali et juiruisse angcltim, exposuit hanc lectionem, quomodo
causa instrumentali, ut metapbysici loquuntur, tribui
1
apparuit Deus. Itla dcclaratio expositio est obscuritmtis
a>que vere potest, quamvis uou eodem prorsus seu- hujus; ne intelligercs Drum ]><r sti}>sum apparuu
su : eaque est omnium linguarum consueludo. At bic C illic tibi cxpositum cst quemadmodum apparusrU l<
non possumus dicere perinde esse an dicas, cognovit pcr crcaturam, angclnm. Sic quid miraris, quin dicitur,
Abrahamus sc timcre Dcum; aul, cognovit Dcus se ab cum apparet angelus, Dixit Deus, et vocabil Deus stc.?
Abrahamo timtri. Abrabamus enim bic non est in- Quianon attenditur templam angelus, s<:<l inhabitator
stnimentum quo utatur Deus ad aliquid cognoscen- angeli. Ipse cnim angelus templum Deierat. Nibil \e-
dum. Igitur mullo satius erat agnoscere bic avGpw-o- rius. Ilanc scntentiam
aliis in locis copiosius exposuit

•naitSa* Dei, aut angeli sese moribus ac locutionibus Augustinus, ut observavit Joannes Clericus ad Gems.
bnmanis attempcrautis, quam prorsus dissimilia inter xvin, 1. Vide eumdcm cade recopiose agentem ad Gojl
se, quasi similia, perperam confcrre. xvi, 13, et in indice ad Pentateucbum ad vocem Angrli.
Sermone 5. De luctatione Jacob.} In codice S. Vi- Sermone I!). Adtitulum In basilica rest ituta.} {
:

toris tilulus cst De lucta Jucob; apud Possidium

: : basilica major Cartbagine, in qua sedes episeopi, ut
Dc luctatione Jacob cum anyclis. Secutus sum inscri- tradit Victor Vitensis lib. i Cadem in concilio Cartba-
ptioncm veteris exemplaris nostri, qaam exbibet ginensi u duplici uomiue appellatur basilica ftrpsiua
eliam codcx bibliotbeca; Regia, is qui Collectorium H stituta, iu ca»teris deinceps conciliis quoe iludem
caucellarii Parisiensis, de quo prafatus sum, pro cclebrata lcguntur, Hestituta simpticiter, ut boc in
I)
parte continet, praeiixumque babet numcrum clxxxii. loco. SlHMONUUS.
Siiiuo.ndus. lliid. Die tnumium.] Vetus exemjdar in line ser-
§ 5. Jussit impcrator Romanus jam Chtistianus, ut monis Explieit sermo die munerum spectaculorum.
:

ad ipstnn Jcrusalem non accederent Judxi.) Constanti- De gladiatorum itaque spectaculo accipiendum, quod
nus Magnus. Is enim ut docel Cbrysostoraus adversus proprie munus appellabatur, unde gladia torium niunus
Judaeos bomil. 3, Juda>os, quod urbem suam contra cod. Tbcod. de Gladiatoribus lege 2, ct io ealendario
nterdictum inslaurare aggressi esscnt, amputatis au- Romano CoDStantiniaaorum temporum, menseDecem-
riculis, male mulctatos in diversas regiones sjiarsit, bri, quando committi gladiatores solebant, creln i

ut lerrori ro teris essent, nc idcm

posterum cona-
in muneria est mentio ex A. D. iv nooas, quo die initium
rcnlur. SlRKONDOa. —
Recte, quidquid ccn.-eat Hene- muneris adnotatur usque inA. D ix calendasJJanua-
diclinus, (jui ootulam bic addidit; nam nullus impe- rias, quo cruenta xi: nuiAf*inci ba-c spsctaenla desi
rator Cbrislianua ante Constanlinum. Quod de Pbi- nebant, ut Julianus quotjuc Cauar docet, extreuta
lipjiis jaclaliiin ab Orosio, et aliis, boc jam ab omni- oratione Bua in Solem. [dkk.
but explosum. Voce munus aigniflcatoa Ulo bvo frequenter non
Ibid. Et tparsi per orbem terrarum faeti sunt quasi taiituiii gladiatorios ludos, scd ct fararum venat;
3So YARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGCSTINI OPER.V. 38l»

ostenderunt Franciscus Juretus ad Symmachi lib. vn, A habent vorba Marcellini, postquam dixit civitates
vil-
cpist. 4, et Jacobns Gothofredus ad cod. Theodos. lasquo lerree motu collapsas Dominus nostcr Jcsus :

lib. vi, tit. 4, lege 4. Christus semper ubique prsesens ct super monlcm Oliveti
§ I. Quoniam iniquitatem nteam, etc ] Codex colle- Hierosolgmx vicinum sese de nube manifestavit. Mult.v
gii Navarrici versum habet aicrtc faciem tuam apec-
: tunc utriusque sexus, etc Talium ineptiarum per sa-
catis meis. cerdotes diJita fima facillime tnter imperitos sparge-
i. i. De regione felicitatis Christus venit, et hic cam batur, altasque in animis raJices agebat.
nec ipse invenit. Irrisusest, exprobratus est, appreken- Ibid. Sitifcnsis ctiam civitas gravissimo terrx motu
sus cst, fiageUatus cst, vinetus cst, pabnis esesus cst
conc.ussa est.) Sitifis, quaa provinciae in Africa nomen
affcttis eontumelia sputorum, spinis coronatus cst, li- dedit, iJ est Mauritanise Sitifensi. Do hoc ejus civi-
gno suspensus ad extrcmum Domini exitus mortis.
;
] tatis terree moluan meminerint alii non habeo com-
Tria postrema verba sunt e psalmo lxxvii, 2l;sed pertum. Episcopum sane Silili tum fuisso constat
in alienum sensum plane detorta. Illic enim psaltos
Novatum, qui et hoc ipso anno interfuit subscripsit-
ait cxitus mortis Dei esse, bocest, mortemesse in I)o-
que concilioCarthaginensi, post consulatum Honorii
mini potestate hic voro Anguslinus ita hoc sumit,
;
xii, et paucis ante annis collationi quoque Donatista-
quasi significaret Dominum mortuum fuisse. Attamen B
rum adfuerat. Sirmondus.
hoc inloco, quasi per pareiUhesin, aJtiotarunt libra-
§ 6.Pauci quidem convenistis, sed si bene audistis,
rii : acclamaverunt qui cognovcrunt.
hic Cum sibilo abundatis.] Ideo pauci ad ecclesiam, quia plurimi ad
dignis acclamaretur, quid supererat, nisi ut optima spectaculum conlluxerant. Chrysostomus de specta-
queeqne fastidiose rejicerentur, aut oscitanter audi- culo circensi, in exordio sermonis de Consubstantiuli :

rentur ab Afris? De acclamationibus hisce, vide no- Uilv/ fontoSpojxtxi, v.7tl T.il:/ 6 otJTAovos t.uuv sXitTtov
tata ad opus de Doctrina Christiana lib. iv, cap. 2i, fsyovsv.Iterum circensia et iterum ad nos pauciores
in tom. III. convencrunt. Asterius episcopus de festo calendarum:
5 8. Terrm motus magni de Orientalibus nuntiantur, [IoTJ.o'. nporiiXuVTs; tt,v sa t?,; ;j.aTO .o-r,'To;
,

Tpus-Syv zi!
nonnullx majnx repentinis (adde casibus aut, ruinis) d-r/oV.xv, d-s).S'/.p()-rl !Tav tou xaTa tt;v exxXr;Tiav oruXXd-
collapsx sunt civitates.
] De his Marcellinus comes, in you : Complures, dum vanitatis inhiant voluptatibus,
Chronico, Monaxio et Plinta coss., ad annum Christi et in iltis occupantur, ab ecclesix conventu abfucrunt.
410 ilultx Palxstinxcivitates vilUeque terrx motu col-
: SlRUONDUS.
lapsx. Multx tunc utriusque sexus vicinarum gentium Sermone 20, § I. Voce consona, voce concordi, pro
naliones, tam
quam auditu pertcrritx, atque cre-
visu ipso corde nostro, Dominum deprecantes dtcimus. etc.]
dulx, sacro Christi fonte ablutx sunt ; omniumque ba- In Collectorio Sermonum pag. 3, et in codice S Vi-
ptizutorum in tunicis crux ChristiSalvatoris, Divinita- ctoris CC 16, subjicitur sermoniZ^e humilitate agendx
tts nutu,
cxemplo impressa refulsit. Idatius quoque pxnitentix et de psalmo l, Miserere mei Deus, quse est
nosler Chrouico mDurante episcopo qvo supra (id
: homilia 28 de quinquaginta. Quare illius in utroque
est Joanne), gravissimo terrx motu sancta in Ilicrusa- inscriplio est : De versu ejusdem psalmi, Cor mundum
lcm loca qw.ssantur ; et in Fastis Monaxio et Plinta crea in mc, Deus. Caeterum quse desiderabantur in
coss. : His consulibus S. Joannes epistolam dirigit per exemplari scripto in cortico, quod mulilum et ace-
Ecclesias orbis terrarum, qux habetur, de signis tcrro- phalum erat, omnia supplevimus ex Victorino. Col-
ribusque divinitus perpctratis. Sirmondus. lectorii enim 3 partis et sequentium solum indicem
IbiJ. Praeter ea quae
habet Marcellinus et Idatius, nacti sumus. Sirmondus.
circumstantiam singularem addit Augustinus, in se- Post sermonem.] Similis huic allocutio plebis post
quentibus vcrbis. Judteos enim docet fuisse eos in sermonem legitur, in tine 32 Je verbis Domini : et
quorum tunicis cruces, postquam baptizati fuerunt post sermonem, Quod novit caritas vcstra sugyeri-
consprcta?. Territi, inquit, apud Jerosolymam, qui in- mus, etc. Idem.
erant Judsei, pagani, catecltumeni, omnes sunt bapti-
D
§ 5. Exhortamur caritatem vestram ut impigre et
zati. Dicuntur fortasse baptizati septcm millia hominum. vijilanter verba Dei, ministrantibus presbyteris vos au-
Siynum Christi in vestibus Judxorum baptizatorum dire non pigeat.] Verbum Dei soli olim iu ecclesia
apparuit. Relatu fratrum fidelium constantissimo ista prcedicabant episcopi, quorum id proprie munus erat.
nuntiantur. Multo credibilius foret, si infidelium re- Post etiam presbyteris, sed non uno apud oinnes
latu contirmatum fuisset; tijeles euim facile crede- tempore, permissum. Primi Orientales coeperunt,
bant sacerdotibus, quibus fides detrahi non semper quoJ et Pierii presbyteriapuJ AlexanJrinos, et Chry-
tuto potuit et qui iam iis seccuUs, Christianae reli- sostomi aJhuc item presbyteri apud Antiochenos,
gioni, fraudibus piis, famam recte parari putabant. aliorumque apud alios exempla declarant. In Africa
Cum vero spargi ab episcopo quidpiam cceperat, alii inusitatum fuit ante Augustinum, cui primum om-
totius ordinis, imo Christianse religionis interessepu- nium, apud Hipponem, ea potestas fuctaest a Valerio
tabant verum id videri. Indidem nata alia circumstan- episcopo. Possidius in ejus vita cap. 5 : Eidem pre-
tia, quam habet Marcellinus, loco a Sirmondo allato, sbytero potestatem dedit coram se, in ecelesia, Eoange-
et qua» cur omissa a doctissimo jesuita sit nescio ; lium prxdicandi ac frequentissime tractandi, contra
nisi forte fabellam exscnbere eum piguit. Sic enim usum quidem et consuetudinem Africanarum Ecclesia-
387 SUPPLEMENTUM AI) OPERA S. ALT.ISTINI. 386

rum. Valerii exemplum postea secuti sunt alii, et Au- A ietiderii tuiproteeutio. Manumissionesutin eeeleaia ]

relius episcopus Cartbagine, coi hoc nomine gratu- coram episcopo facerc liceret, Constantini Magni be-
latus est Augustiuus epistola 77, quod usurpare coe- neflcio indnltnm e.-t, ut alias observavimus ad Enno-
pisset ut presbyteri, praesente ipso, sermouem popolo dium apud quem, inter opuscula, exstat libelius, ;

funderent. Itaque, tanquam nsu jam in Africa rece- seu petitorinm Agapeli nomine compositum, in <pio
pto, presbyteroa in boc genere, eum episcopis con- lontium ille servum suum libertat3 donari jiostu-
jungit, sermone 49 de verbis Domini : Nun>/uid non lans ab episcopo
cansas perseqnilnr, desiderii sui
ascendit cUiquando aut presbyter, aui eptscopus, et qua- enmAugnstini verbis mirifice consentiunt. Ioem.
non dicit atiud de superiore loco, nisi ne rapiantur res — Eutat columna I7i;t t<.mi I editionis Pariaiaai
atienx. Apud (iallos serius nsurpatum videtur nam •,
operum omnium Jac. Sirmomli.
synodus Vasensis n, quse centum annis poslerior fuit Ibid. Ut manumittas gemun tuum frangis tabulas
Augustino, verbum faciendi presbyleris dat potesta- ejus. ]
Prangebantur in manumissione BerTornm ta-
tem. Antea ergo non babuisse conjeclura est, quam bube quibus emptio illorum et servitaa continebatnr.
Cyprianus quoque diaconus in Ctrsarii Arelateii.-is Aui, ustiiiiis epist.
r
.*>l de Douati-ti> : Pesstmoruai <mo-
episcopi vita conlirmat. Sirmomu s. ., ruui, ut Uberi abscederent, tabutx frangebantur. Ihem.
Ibid. In Oriente, non presbytcri lantum prsesenti- Ibid. De bac manumissionequi plur.t voluerit adcat
bus episcopis, sed etiam laici diu ante Pierii tempora, doctbsimum jurisconsultum Jacobum Cotbofredium
interdum concionabantur. Liquet boc ex insigni loco ;:d lib. iv codicisTbeodosiani, tit. 7, lege 1.
Eusebii Hist. Eccles. lib. vi. cap. 19, ubi ita de Ori- Sermone 24, § I. Gratias Domino Deo 7iostro, etc ]

gene : 'K/.Ouv iitl Qatactmvi);, ev Kataapet? -i; Starpt- Egregii sermonis unicum ezemplar vidimus, in <o-
Ci; iitocecTO, svQa xai Sc3J\eyea6ac, -ci; t: <>z
:
.z; iy.>'r dice S. Victoris C C l(i. Recensetur tamen a Possidio
veuecv ypa<pdtc i~l toj xotvou -i,; 'ExxVqcriac. of -'/l: i~:- cap. 9 indiculi, et in Collectorio cancellarii, parte 3.
oxo-oi, -ax 1. tot -zi, ~'/j itpeottuTepfou jreiporovtac. >ji'J-u> Siumondcs.
butdv j&couv. "() Sv IxSiiXou,
TET'j/;r,v.oT^, xai scurd yeVoiT" >;
-2. Lapidcs morlui utinam in se sentiant miscricor-
dt^' <Lv itepl toutou \r,\rr,-r. :M> ypatipovTec 'AXet-avSpac 6 diam lapidum vivorum. La\ ides mortuos vocat etbni- ]

*,
Ie£Oooa'j;j.wv iitl~%o~coi y.al BedxTtaroc. 6 Kataapetacjj COS, propter stuporem, et quibus dii simtlcs sunt.
oioj -u; iito^oYouvTai" n~o~4fh\%i 6£ toT; ypdEu.|iacnv Interdum ipsi etbnici simili comparatione usi sunt.
6't-. touto ouSifitOTt -/.y.ojaOT,, vuv YtTsvr^iai, t6, ~.x- Juvenalis sal. 8, lj'2 :

pdvruv litiaxdituv, Xatxouc 5u.iXecv, oiv. otc? tViccoc itpo-

At tu
tpavuc. oJy. i/.f.Of, Xeyuv oitou yoOv Eupccmoveat ot stictti- ^ Cecropides, truucoquc ^imiltimus llerma?.
Nil, nisi

Setoi rpoc dxpt^etv to6< &8e^«pod<:, /a! icapctxaXoGvrat Nullo quippe alio vincis discrimine, qaam quod

tio Xatji TtpoffO|j.'./.£rv £-6 t<Tjv iyfuv STtiaxdituv, ucntep

Illi marmoreum oaput est, tua vivit imago.

iv Aapavootc E&eVltCC. tVirft Nsuvgc, v.2 ;

. iv 'Ixovfu flau- § (i. Quomodo Roma, sic et Carthago. Si in cnpitc
Xtvoc j~6 Ki/\<Tou /a :
. iv SuvvccSotc 8ed6upoc 6ic6 'Attcxou gentium )'cs prxccssit, membra non sunt sccutui
tuv cvaxapfuv a6s/\<puv. Idest, interprete Ilenrico Va- Ilinc apparet Carlbagine habitum bunc sermo-
lesio Palxstinam jxtiit et Cxsartx domiciiium fuit; nem, et episcopnm paulo ante intelligi Cartbaginea-
ubi etiam ab illius rcgionis episcapis royaius estutpu- sem ; et judicem infra proconsulem, cui suggestum a
blice in ccclesia diss'rcret, ditinas Scripturas: ta-
ct Clnistianis fueratut Herculi illudere liieret. Herculis
mctsi nondum prcslytcr ordinatus, cxf,oncret. Atque id cullum ceperant Carlbaginenses a Tyiiis, quorum
manifestum fuerit vel ex iis qux Alexmder Rierosolf- erant coloniTvrus enim Herculi sacra. Neque vero
:

morum et Theoctistus Ctesai-icnsis cpiscopus ad Demc. Carlbagine duntaxat, sed aliis Africoe locis, constat
trium, pro hujus facti defensione, scribunt in hitnc in cultu apud Suffeetanoa, ia
Herculem fuisse ; ut
modum : Quod vero in littu-is tuis adjccisti, nunquam provincia Byzacena, ubi cum Hercnlis statuam com-
antca visum. u>c adhuc faclum fuissc, ut, prxstntibus rj minuissent Cbristiani, repentino ineosimpeta popoli,
episcopis, laici concionanntur, in co nescio quotnodo ca^si sunt sexaginta. Qoam furoris imniauitatrui i

a vcritate longishime abcrrasti. Nam sieubi reperiantur gitans Augustinus epistola 2ti7, siniul Herculem
qui fratribus prodesse possint, cos sancti episcopi ultro deum, ut boc loco, scite deridet : Si Hereulmm , in-
adhortantur ut ud popuktm coneiones habeant. Sic quit, vestrum dixeritis, porro reddemus. Aihunt nt-
Euelpis Larandis rogatus est a Ncone, Pauiinus Iconii talbi, taxa non desunt, ete. SiaHOimira.
a Celso, Thcodoms apud Syunada ab Attico, fratribus Sermona 35. In titulo: Si sapiens fumit, ete.

nostris bcatissimis. Conscntit inscriptio codicis Viclorini D D 12 cum ea

Sermone 21, § I. Jocundalitur justus in Domino.] quoe apud Possidium legilur, ct cum indice parlis 3.
IIujus sermonis reliqua tanluin erant fragmenta in Collectorii. Proverbiorum locus expressus est, juxta
codice corticeo. Integrum postea exemplar offendi- editioncm 1..W interpretnm, qua- aliquanto aberior
mus in codice S. Vietoris CC 16. Fuit et in colle- est in bis vorbis et explicatior quam Vulgata. Apud
ctione cancellarii Parisieniis parte ;*, nt ez indica Chiyaostomom autem bomilia in paal. i <
Y
t alibi,

didicimus. SlBJdONDUS. q«aado{ aee verba| i< itat, tul <

]
!<• I< < i

Ji (i. Srciim tiiuiu mauumHtiitdum m>int due . c,"sed 9i bonus fueris legitur in hnnc ino.lum :

ecclisiam. Vit tilentium, libellut tuus recitatur, uut \t> 1-/- ,, (iv eVfotai f,t,
-*' '>''• *»'
 ;

389 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERV. 390

•rVr.Tiov aou. Fili, si bomts fucris, lihi ipsi sapi<ns cris A Roma funditus eversa periissc diceretur. Titulum ex
et proximis tuis; reliqaa vero non discrepaBt. Sin- vetustissimo codice ascripsimus, qoi aptid Bedam in
uondis. — Helior est lectio Augustini quam Chry- vulgatis exemplarihus desideratur, quo loco sermonis
sostomi, ut liquet ex Hebraeo textu, si inodo hoec hujus, non expresso ejus nomine, verba proferuntur.
posterior lectio dici queat, non ininus aceurata cita- SlRMONDDS.
tio, quales quae ex memoria iieri solent. § 9. Homa ruit quam condidit Romulus.] Serinone
Serrnune 41, in titulo : Fidcm posside cum pro- 29 de Verbis Domini : Transicnt qux fccit ipse Deus,
ximo in paupcrtatc ipsius.] Buic ut csetera deessont quanto quod condidit Romulusl Ubi de Roma
citius
tidein astruit vetustas exeniplaris, quod maximam capta, totoque hoc argumenlo nou dissimilia tractat
ejus partem contiuebat: Reliqua suffecta sunt ez atque iterum et in sermoue 106 do Diversis, et iu
eodem codice S. Victoris UD 12, non prisece qoidem lib. iii de Civitate Dei capp. 17 et 18. Sirmondus.
illo eetatis, sed qui omnium generum sermoues S. Sermone 90. De nupliis filii Regis.] Ex eodem vo-
Augustini plurimos collegerat. Fuit etiam in parte 3 lumine Corbeiensi ex quoValeriaui olim homilias de-
Collectorii, ut iudex declarat. Sibmondos. scripsimus. Sed mutilus erat, line avulso. Quod ergo
§ 3. Prior quidem pars sententix hujus sccundam deerat supplementum, ad nos postea missum est ex
B
istam inttllcctum popularcm, plaeet mihi; posterior ta- alio codice ejusdem monasterii. Idem.

Rffl, fateor, offcndit mc (ut et bonis ejus perfruaris Carthagine in Restituta.] De basilica Restituta dictum
Ecclesiaslici xxm, 18). Si cnim proptcrca manes cum est ad sermonem 19. In eadem habitum etiam fuisse

amico in paupcrtate ejus, ut quando diccs fucrit pcr- sermonem 102 de Diversis, indicat inscriptio. Tertius
fruaris divitiis ejus adhuc non amicum, scd aliquid
;
praeterea de Diversis, qui est de verbis psalmi Con- :

aliud amas in amico.} Sed sapiens Hebraeus non ita fitcmini Domino quoniam bonus, et tractatus in psal-
loquitur, quasi velit ea sola de causa in paupertate mum lv. llle in codice S. Germani, hic in nostro,
amico servandam tidem, ut, si forte divitias recupe- Carthagine habiti dicuntur, in basilica Restituta. Ne-
ret, utilitatem ex eo capiamus verum si velimus ;
que in hac solum, quae primaria erat, sed in aliis
amico secundis utenti frui, oportere nos ei iidem in etiam Carthaginensibus basilicis habiti ab eo sermo-
adversis servare. nes memorantur, ut in basilica Fausti 12 et 122 de
Sermone De co quod cst in Isaia cap. lvii,
45. Diversis, in basilica Leontiana 1 de Diversis, in 1

etc.] Apud Possidium, cap. 8, non auctoris culpa, basilica Celerinae 195 de Tempore, in basilica Nova-

sed librarii, titulus bic temere in duos divisus est rura 110 de Tempore, in basilica Petri regionis tertiae
quasi unus sermo de verbis Isaia?, alter de verbis C 251 de Tempore; in basilica Pauli regionis sextae 24
Apostoli. SlRMONDUS. de Tempore. Idem.
§ 7. Si dixissct, creiit illc mons et implevit Africam, Sermone 113, § 2. Primum quid est mammona'?
nunquid dicerent illi, nisi quia pars Donati est.\ Tra- Verbum est enim qvod Latinum non est. Ilebrxum
ctatu in psalm. xlix : Locutus est et vocavit terram. verbum est cognatum lingux Punicx. Istx enim lin-
Quam terramf An forte Africam, propter eos qui di- gux sibi significationis quadam vicinitate sociantur.
cunt, Eeelesia Christi pars Donati est. Donatistae, ni- Quod Punici dicunt mammon Latine lucrurn vocatur.
mirum Ecclesiam in omnibus mundi parlibus com- Quod Hebrxi dicunt mammona Latine divitiae uoccm-
munione traditorum exstinctam, apud se in Africa tur. Vide not. in vn Quaestionum in Heptateu-
lib.

sola remansisse delirabant. Augustinus idem epistola chum, quaest. 16, ubi similia habet Augustinus de
165 ad Generosam : Vos dicitis propter traditores, lingua Punica quae quo frequentius legimus, eo ma-
;

quos non ostenditis, remansisse Ecclesiam Christi. in gis raovent iram nostram in Pcenorum socordiam, qui

snla Africa partis Donati.Quod non de lege, non de eam linguam sine usu interire passi sunt, dumtot fri-
yraphetis,non de Psalmo, non de Apostolo, non de gidas etnullius pretii homilias Latinas exscriberent.
Eiangelio sed de corde vestro et de parentum vestro-
;
Sermone De eisdem verbis evangelistx Joan.i,
118.
D
rum calumniis rccitatis. Eodem rursus alludens in etc.] Hujus etiara unicum vidimus exemplar in codice
psalm. xxi : In omni loco Paulus dicit bonum odorem S. Victoris DD 12. Sed designari videtur a Possidio
esse omnes fideles ; et contradicitur et dicitur : Africa indiculi cap. 5, cum interea quae Augustinus scripsit
sola bene olet, totus mundus putet. Sirmondus, adversus Arianos tractatum numerat In Principio
Ibid. Sic Augustinus eos alloquitur § 8, qui vellent erat Verbum. Est praeterea de Diversis sermo 14 de
quidem peccare si tuto fieri posset, sed propter pce- iisdem verbis Genesis et Joannis, adversus JMani-
nam et infamiam non audent Libido ardet, timor : chaeos, cujus item meminit Possidius cap. 2. Sia-
revocat. Quid [times ? inveniri et damnari, invcniri et mondus.
expompari.] Hoc est, infamari, conviciis exagitari, § 1. Si non potes intelligere, crede ut intelligas.
ut verbum Graecum wojMreue<j6<«, de quo vide Henri- Prxcedit fides, sequitur intellectus, quoniam prophela
cum Stephannm in Thesauro linguae Graecae. Adde et dicit : Nisi credideritis, non intelligetis.j Hoc eodem
Harpocrationem in vocibus -vy-i-.-x^ xal n»incEiietv. loco sermonem claudit, de quo vide notata ad opus
Sermone 81. De verbis Evangelii Matth. xvm.] de Libero Arbitrio lib. i, cap. 2.
Habitus anno Christi 610, post urbem captam a Sermone 125. Dc quinque porticibus.] Hunc nobis
Gothis, cum allato in Africam ejus cladis nuntio, suppeditavit codex S. Vincentii Metensis. Qnod vero
 -

3r» i SLTPLEMEMTM AD OPEH.V S. AUf.USTIM. 392

in sermonis exordio ait Augustinus, dc eodcm capi- A Sermone 2ii. In diibus paschalibus 15. j Babelnr
tulo Evangclii ?c jam locutum, sermonem, opinor, in codico Hegio parte 2 Collectorii et in Victorino
innuit 12 de Verbis Domini, qui insi ribitur, Dc in DD 12.

firmo jacente ad piscinam. Sed nostri diserte meminit £ i. Procedat driamu; prius procedat Photinianu».
Possidius. Sihmondus. Respondemus Photiniano, elc] Apud Bedam, ciioi

§ 7. In quadragenario numcro complciio justiiix li.-rc verba citat, iu Epistolara ad Pbilippenses cap.
figurutur.] Pltnibus rom enarrut § 9. I > i x i t bac de re ii. aliu qiuedam intexta legunlur, boc mo.lo : « Pm-
et libro n de Doctrina Cbristiana, S? 25, ubi t.urien cedat Arinnus, prius procedat Photinianus. Hteretici
non tam jtislitiae complelionem, quam vitain banc qui Dominam, hominem, omnino non noverunt.
nisi

aerumnosain interpretalur. Vide quae ibi diximus. llomuncionistae dicuutur isti hseretici; bomuncio-
Sermonc 40. Cuntra quoddam dictum ila.nmini
1
nistoe, quia non noveruiit Christum, ni>i bominem.
4rianorum episcopi, qui cum Segisvulto eomite consti- Rcspondcbimus Photiniano, etc. » tjuae verba, cum
tutus in Africa blasphemabat.] Segisvultam comilem absint a manuscriptis, omillenda visa sunt. Sm-
Prosper in Cbronico narrat in Africam missnm fuisse HONDUS.
contra Bonifacium, Bierio et Ardabure consulibus, § 2. De verbis Cbristi Joan. xx, 17 Noli me tan- :

B
hoc est anno Cbristi 427. Cum eo venisse Maximum gcre, nondum enim ascendi ad Patrem meum, postquam
episcopum Maximinus ipse prolitetur, initio collatio- quaestiones proposuit quas fermo sibi insolubiles fa-
nis quam Hippone babuit cum S. Augustino. Ego, tetur, ita port^it Adjuvet me Dominus ut sohatur
:
;

inquit, in hanc civitatcm missus a comitc SegisvuUo qui dignatus esteam proponere, dignetur cxpon
(sic eiiim legendum est), contemplntione pucis adveni. Orate mt i um effectum ad mc aures; ad illam cor.
;

Praeter collationem autem et libros duos post colla- Qttod inihisuggercre dvjnatur communicabo vobis, etc.

tionem contra Maximinum scriptos, qui collationi Si nihil paruti domo attulerat banc in rem Augusti-
vulgo adbaerent, cum sejungi ab iis debeant, scri- nus, temere sane Deum oravit in ipso suggeslu ut
pserat etiam Augustinus epistolam dogmalicam ad sibi ex tempore verborum Cbristi sententiam sugge-
Maximinum, cujus sola mentio superest apud Possi- reret. lis pulsantibus non apcril Deus, qui, exceptis

dium, nunc enim nonexstat. Sirmondus. iis qui propbetico spiritu ab eo donantur, cu?tcros
Sermone 107, § 4. Proverbium notum est Punicum, nibil docet ; uisi laborem et intentionem animi, quales
quod quidem Latine vobis dicam, quia Punice non ac seria, cum precibus par est adbiberi, in re gravi

omncs nostis. Punicum enim proverbium cst antiquum conjunxerint. Si vcro jam meditalus erat quod postea :

NUMMl/M QU^niT PESTILENTIA, DUOS ILLI DA, ET DOCAT C dicit, bistrioniam, si ila loqui fas est, apud plcbem
bB.J Sapiens sane proverbium, et quod
possit in Hipponensem fecit, cum ita loquatur quasi subita
nobis Punicorum librorum vebemens desiderium ex- suggestione Dei accepisset difticilis loci interpretatio-
citare quos utinam;
hisce tractatibus possemus redi- nem. Sed utrum malis, perinde est nam a Deo non ;

mere ! Hebraice dixeris : iS ]T\ TTW rC3 "OT SafcJ est profecto exaudilus Augustinus, qni tangere hic

nbnn D»aw. interpretatur credere, p.t ita sensum loci evolvit $ 3 :

Sermone 118. De Yersu psalmi cv.] Hanc tituli Qttid ergo sibi vult : Noli me tangere, nondtim enim

partem ipsi adjecimus, cum in antiquo exemplari ascendi ad Patrem meum? Quod mc videt hoc me
nuda et sinc auctoris nomine esset inscriptio : Die putas : nondum ascendi ad Patrem ; homincm ».

calertdarum Januarii Congruit autem pars utraque ;

homincm putas ; sum quidem homo, sed non hic stet
nam et totus est auctor in arguendis ejus diei paga- fides lua. Noli mc sic tangere ut hominem tanhmumtdc

nis ritibus, et Davidis verba in eam rem eleganter credas. Nondmn enim ascendi ad Patrem metini.

accommodat. De iisdem calendis Januarii, quae varia Ascend) ad Patrcm meum et tanqc mc id est, pro- ;

gentium superstitionc polluebantur, exstat Aslcrii ficc, intcllige me xqualcm Patri, ct tunc tange tt salva

quem supra laudavi, Xdyo< cris. Inlerprelationem homine paulo peritiore pror-
Amaseae episcopi,
xatiyroaixof t?,? ioprr,^ tov xaXavSuv. Petri etiam sus indignam a Deo suggestam non fuisse facile oaanei

Chrysologi sermo 5;>, et Maximi Taurinatis 10. Sed

i
intelligunt ; et antequam eam proferret, fa-sus est

Angustinus noster de Diversis sermone S9 Ca- Augustinus bisce verbis quaa § 2 proxime sequnntur,
el :

Junuarii rcnturx sunt. Christiani t&tia ea quaa initio atlulimus : Qui melius intcliiqit, doctat
lendx, inquit,
omnes Deo propitio, Christiuna est civitas. Non fiant
;
m«',sic doctorsum, ut nonsim. flsse, ioquies,
indocilis

illa qux odit Dcus Pcr lusum iniquitas, pcr jocum im- bominis sunt modesti. Fateor. Sed modesli non est
frobitus. Non sibi fuciant homincs judices, ne vcniant dicere a Deo tibi ea esse suggesta, quibus meliora

in manus veri JudidS. Judices, videlicet, magistra- discere paratus sis. J.nn alibi ivfoumaffjiov, nec sccum

tusqne, inter alia ejus diei ludicra, efflngebant. Quin satis consentientem, redolentia ootavimus.

et deos etiam suos, ut Cbrysologus docel, rcpra?sen-

Sermone 256. Conversi ad Dominum.] Solemnis
precalio qua scimoiics suos claudere SOlebtt Augus-
labant et ludibriis infamabant. Siruondqs.
3. Dxmonia d> lntiuitiir Canticis vanitatis, dW*- tinus. Ejus in vctcri COdice prima tanliim \cib.i dc
^

ctantur nugatorio spectaculo, et turpitudtnihus vnriis more legebantur. Csatera descripta sunt u sernene
theatrorwn, etc.] Copiosissinoe hao de ro egit Augu- 30 de Verbis Domini. Sed incertum istamne, in boc
n, eap. 8 «•( seqq. iiione noslro usurparil, an alleram brc\iorem.
5111111!» de Civitate Dei lib.
 ;:

VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA.

alis est in 121 de Divorsis, in bunc mo- A
sermone g 3. Quadraginta dies quater habent dccem. Com-
m : Dominum ipsum deprecemur pro
Convcrsi ad mendatur hoc numero, quantum mihi videtur, sacra-
• pro omni plcbe sua. astantc nobiscum in atrio
t mentum. Eomines enim hominibus hquimur et recte
nus siw; quam custodire protegereque dignetur, per Scripturarum tractatores dicimur, non nostrarum opi-
ium Filium >jus, Dominum nostrum, qui cum co i- nionum uffirmatores.] Ille demum jure est Scripturarum
i

et regnat in sxcula sxculorum. Amcn. Siumo.nim -. tractator, qui agit de re quee sine dubio habetur in
>ermone 159, S 2. Rcjnabit cnim Dominus in tcrra Scriptura; nou qui levissimas et fulilissimas quasque
n sanctis suis, sicut dicunt Scripturx, et habebit hic conjecturas pro divinis mvsteriis venditat, qualia
slesiam, quo nullus matus intrabit, separatam atque suut hivc arcaua aritlimetica, quae qui aliirmat ille

rgatam ab omni contagionc nequitiss; quam signifi- suas profecto opiniones aftirmat. Sensit boc ipse
it ccntum quinquaginta tres illi pisccs dc quibus jum, Augustinus, ut liquet ex hisce Platonicis verbis,
vttttm mcmini, aliquando tractacimus Sermone 4 homincs enim hominibus loquimur, boc est, nos qui
5 de Diversis, sermone, 22 (iu hac editione 270)
et verisimilibus ducimur dicimus apud eos quibus veri-
nostris. Sed aliis prreterea locis Augustinus, cum similitudo satisfacit, quando ipsa veritas inveniri non
tractatibus, tum in aliis libris suis, in hoc ssepe potest. Sic enim Timaeus apud Platonem 'Eav apa
R
it argumento, ut ostenderet numero piscium 153 u.t,Ssv6? t,ttov -aps/wasOa £:xoTa;, ayaTiav /pr,, usuvr,-

i post resurrectionem capti sunt ad mare Tiberia- usvov io; 6 Xsyiov, 'JasT; ts o; xpixa! ojtlv dvOpomvov
i, numerum sanctorum in ceterna vita signiticari. S/OUSV wrcs ioJTS TTEpl
r.zp: tojtcov tov elxoTa auQov aTroos/oae-
serunt et Gnvci Patres interdum, ut Gregorius V0'J?, cpeicBi ar.csv sti zs-a ^vslv Si certe non minus :

uromenitanus episcopus, qui, sermone 10 eorum verisimiles quam quisquam alius (rationes) prsebeamus,
os foBlvd Rebeccam propterea docet
inscripsit, contentum te memorem et me qui dico,
esse oportet,
clesia? typum repraesentasse, quod littera? nominis et vos qui estis judices, humanam habere naturam.
beccae, si ad calculos revocentur, numerum red- Itaquesidehisce verisimilem famulam acceperitis, decet
ut piscibus 153 parem. 'H yoflv Ts6exxa tt,v 'ExxXT.s.av vos nihil amplius quxrere.
5vi£s 3"jva;0s"-av XptOTcp v.a jiaTrri-aaTo;. Tiov yap S 7. Iste numcrus (lo3) tanquam arbor a quodam
//s:iov xffi "PsSsxxa; ovduaTC; s:; yr,:;ou; asTa/.aa- semine videtur succrescere, semen autem hujus magni
/oasvuv, tos"; xa: Rsvr^xovra xai §xax6v uovaSs; numeri quidam minor numerus est, qui est decem et

«a/O-r.s-ovTa:, otcj; xa: too< aypeuOsvTa; :/Qj; eOpia- septem.] Fundamentum appellat sermone 4 de Diver-
tev : Rebecca igitur imago erat Ecclesix conjunctae sis, ubi planius explicat quo pacto ex 17 exsurgant
risto per baptisma; littcris cnim nominis Rcbeccw in C 153. Jam ergo, inquit, de numero 153 piscium, quid
meros mutatis, cenlum quinquaginta tres urdtates opus est eadem retexere ? Nostis illa. A decem et septem
lliguntur, quot captos pisces compcrimus. Etenim p, nascitur numerus crescens. Incipe ab uno, perveni ad
ia? prima est nominis littera, centum valet; e quin- dccem et septem, ut omnes addas : id est unum addas
ie, b duo, k vigenti, k rursus vigenti, \ unum; quee duos, et fiant tres ; addas tres, et fiant sex ; addas
summum redacta centum et quinquaginta tres quatuor, et fiant decem. Sic omnes adde usque ad dccem
nficiunt. Tdem. et septem, et pervcnics ad centum quinquaginta tres.

Ibid. quidem ingenio abu-

Ludi quidem hierant, et Quee ipsa uberius itidem et explicatius persequitur
itium, cum pro somniantium arbitratu conlicti tractatu in psalm. 49. Sirmondcs.
it; sed parciores in ejusmodi ludis fuisse oporte- Sermone 279. De S. Paitlo apostolo.] In codice
t, nec talia commenta, quasi eximias quasdam Regio et Victorino, titulus est : In conversione S.
riptur* interpretationes proferre. Pauli. Sed Bedam sequi placuit, qui perpetuo citat,
§ Peracti sunt dies feriati, succedent jam illi con- Ex sermone de Paulo apostolo. Quanquam et alterum
>im, exactionum, litigiorum.] Quindecim, ut quoque laudat de conversione Apostoli, qui est 34
)x dicet; hoc est septeni ante Pascha, totidem post de Diversis. Cseterum ex hoc uno nostro, membratim
L)
scha, quibus diebus, lites omnes et contentiones dissecto, contlati sunt duo in vulgatis, sermo 14 de
sabant ex lege Theodosii lib. n cod. Theodos. de Sanctis et 36 de Diversis. Idem.
iis: quoque Paschae dies, qui septeno vel
Sacros ^ i. Quidquid est quod ssevit, pro nomine Christi
vcedunt numero, vel sequuntur, in eadem feriarum si potest vivi, tolerabile est; si non potest vivi, migrare
ervatione numeramus. Sirmondcs. hinc facit.] Hoc est, quamvis sajvus tibi videatur
sermone 268. In die Pentecostes.) Vidimus, non so- dolor quem pateris pro nomine Christi, constanter
n in Regio et in Victorino DD 12, sed in aliis patere; nam si vitam tibi non eripiat, poterit ferri
am manuscriptis. Quod vero inter sermones de si eripiat, tibi felicitatis initium erit. Igitur nihil hic

ntecoste primo hunc loco statuimus, Bedam secuti mutandum. Hancautem sententiam debet Augustinus
nus, qui appellat sermonem 1, de Pentecoste. Idem. Epicuro, cujus apud suum Ciceronem legerat hanc
>ermone 270. De die Pentecostes .] Citalur hic etiam xupiav co;av magnwi dolorem brevem, longinquurn
5eda, ut admonui, II adCorinthios, iii. At invulgatis hvem esse, quam pulcherrime illustratam invenies in
mplaribus Bedae, ex scrmone de Pascha scriptum notis Petri Gassendi, ad x Diogrnis Laertii librum.
pro ex sermone de Pentezoste. Exstat autem cum Sermone 288. In natali S. Joannis Baptistse.} Ex
Regio eodice, tum in Victorino DD 12. Idem. codice Regio et altero S. Victoris DD 12 suffecta sunt

Patrol. XLVII. 13
395 SUPPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTINI. 396

quse iu vetustissimi liltri fragmentis desiderabautur. A nus frustra auctoritatem Ecclesia; oggerit miseris
In utroqae autem codice, post hunc sermonem se- Pelagianis; neceamagni facta fuisset, nisi rationibus

quebatur alter de eodem natali S. Joannis, quem citat destitutae edicta imperatoram suppetius tuUssent;
itidem lieda ad Pbilippenses u. Est autem sermo 23 quod oiiio-iu^ iuctum in causa Pelagianorum quam
de Sanctis. Siumondcs. iu Donatistaruni.

Sermone 294. In nutali martyris Guddentis.\ Quam- § l!». Si etiam gravissimis deliitoribus et iu l>

ris lienedictini existiment restituendum bic Gauden- iium multum ante peccantibus, atm postea crcluhrint
tii, Tbeodoricus tamen Huinartus ejusdem societatis remissn pevcatorum datur et a baptismo atquc gratia
monachus, vir eruditus, in Actis sinceris et selectis ncin" prohibetur; quanto tnagis prohiberi non debct
martyrum, admonit. iu Vilam et Acta S. Cypriani, infans, qui recens natus nihil peccavit, w I se-

putat legendum Gudcnnis, Gudenis, aut Gundcnnis, tsundum Adam carnaiiter natus contagium mortis unti-
quae virgo passa est Cartbagine, sub Severo iinpera- qux, primanatioitate eontraxit? qui missam <c/ r \

tore, consulibus Geta et Plautiano, ct cujus festuin catorum acri t

u ndam quod illi
hoc ipso fw ilius accedit,
vulgata martyrologia die 18. Julii commemorant. dimittuntur non propria, scd aliena peccata. Suut
§ 3. Recitato loco Mattluri xxv, 33. llac, inquit, verba Cypriani, quai proferuutur ab Augustim».
B
regnum nominat,hac cum diabolo damnationem. Nultus epist. 64 ad Fadum, ut probet ejus auclorilate ]

relictus est medius locus ubi ponere queas infantcs. De catum origiuale. At quidni licuit Pelagianis rejiccre
vivis et mortuis judicabitur, alii crunt ad dextram, alii ejus auctoritatem, in boc negotio, ut Au^ustino li-

ai sinistram, yxon novi aliud. Qui inducis medium, re- cuit quod attinet ad baptismum baereticorum ? Pro-
cede de medio; non te offendat qui dextram quscrit. Et fecto multo clarius, plenius acconstautius baptizandos

te ipsum admoneo, recede de mcdio sed noli in sini- ; esse ab boareticis ad Ecclesiam catholicum venieBtea
strum, etc.] Hoec quomodo consentiaut cum iis quae de aflirmavit, quam quod vult bic Hipponensis episcopus.
limbo a scbolasticis postea scripta sunt non intelligo. Deinde non dicit in infantes transire ullam labem in-
Sed nec capio qua ratione redigi in concordiam queant ternam, qua eorum facultatessiut vitiatae; sedtantum
cum iis quae alibi docet de purgatoriis pcenis, ut irakere eoscontagioncm mortis ab Adamo, quiaex patre
Civit. Dei lib. XXI, cap. 13. mortali non nisi mortales nascuutur; quod multum
§ 6. Vos (Pelagiani) dicitis : Vitam quidem habebit abest a sententia Augustiui. Deuiquc rhetorice potius
iste non baptizatus xternam, sed non habcbit regnum fortasse dixit remitti aliena peccata, quam did.id

c&lorum. IlleImo et vitam et

contra : rcgnum cozlo- ac sane nec imputari, nec remitG aliena peccata, si

rum. Quare enim pairimonium regni ccclorum abripis C proprie loquamur, a justo judice possunt. Satis est

innocenti ? etc.] Recte argumeutatur Augustiuus, nec multa oratorum ecclesiasticorum dicta esse vel diluto

erat ulla ratio distinguendi regni ccelestis a vita sensu vera, cum satis constet eos minime accurutc
«eterna. Sed eo devenire coacti sunt Pelagiani loco loqui solitos.
Joan. iii, o, quem de prcdebaptismo intelligebant, ut S '2o. Impetremus ergo, si possumus, a fratribus
alii : Nisi quis renatus fuerit ex aqua ct Spiritu sancto, nostris, ne nos insuper appellent hsBretieoe, quod eos

non intrabit in regnum Dei cum satis liqueat

; in eo talia disputantes nos appellare possimus forsitan, sivc-
loco de adultis tantum Cbrislum agere, ut et in caete- limus, ncc tamen appellamus. Bsec scribebat angusli-
risomnibus iu quibus ccelum pollicetur iis conditio- nus anno 413, iuitio fcrme controversiarum, cum
nibus quae non nisi ab adultis impleri possunt. nondum scriptionibus contrariis et odiis inccn-i

§ 12. Quid ei dicis ut crcdat? Hoc enim responde- sent auimi. Postea pleno ore heereticoi vocavit, et

tur a portantc parvulum. Ad verbaaliena salvatur, qui conviciis omnibus proscidit, ut solet tieri.

ad factum alienum vulncratur. Crcdit in Jesum Chri- Sustincat, inquit, eos mater piis visccribus sanandos

stum'? Fit interrogatio, respondetur crcdit.] Imo vero portet docendos , ne plangat mortuos. Nimium est quo

credo, in prima persona, quia formula baptismi adul- progrediuntur, multum est, vix ferendum cst, magnx
torum ad infantes sine mutationc fuerat translata. " paticntix adhue fcrri, etc/ Mellita luec sunt. sed de-

Vide dicta ad tom. II, epist. 98, § 9. honestutu fuerant sequentium temporum incredibili

§ 17. Dic mihi, obsecro te, parvulis baptizatis

Chri- acerbitate ; ut propemoduui suspicari <juis pos&it m ui-

stus aliquid, an nihil prodestl Necesse est ut dicat suetudinem banc data opera simulatam, ut major m-
prodesse, premitur molc matris Ecclcsix. I-ortc quidi m vidia miseris bominibus cooflaretur, nisi oeden

vellcnt hoc dicerc, nam ratiocinationes eorum nd hoc atqne bominea imperiti magis in illos postea ex
vidcntur compclUre, sed auctoritatc reprimuntur Ecclc- deseerent. Has artes a sacrorum prsB&idibus te
six, ne non dicam S)>utis hominum obruantur, scd ip- adhibitas nemo nescit, ejusqae rei insigne exemplam
sorum mfantium lacrymis, tanquam fiuvio pertraham- ridemus in damnatione Donatistaram. Profeeto cum
tur.}Hbetoricum bocposterius est argumentuin,prius ejusmodi initiis minime consentiuat viginti aainimam i

a tcrrore petitum, non a veritate. Ubi euiin promisit synodoram intra paucosannos festioatse Pelagianorum
Ueus fore ut nulla in re maxima Christianorum pars dogmatum damnationes, ut episcopis sapiua ad «iam-
eiraret? Nusquam. Ubi revelarit necessario bapti- nandoa 1'clagiauos adductis, uullu iniri potset uiuplius
zandos infantes, nutmoricutibus in infnntili BBtate pro- rutio andiendarum partiam tam ia?p« damnatarum;

desse baptismuiu ? Nusquam etiam. Itaque Augusti- cum enimsynodi qucmpiain dainnaiunt, bouoris «
 ;

VARIORUM EXERCITATIONES 1N S. ALCUSTINl OPEKA. :t!i.s

i putaut hominem videri jure damnatum, uec pa- A nunquam audita fucrant. Sed quid, inquies, an nemo
intur decreta sua iteram expendi. Sed legantar tunc fuit cui veritas antiquior esset quam ulilitates
icta Honorii et Constautii, contra Peiagianos, qiue sacerdotum, et qui fraiuies illas candide retegeret ?
ut ad calcem tomi X, et sepe alihi edita, et lique- Non dubito quin a multis eo tempore fueriut agniloe
t multo vehementius illis quam rationibus esse pu- et irrisoe; sed tanta erat potentia eorum qui illis ar-
latuin. tibus utebantur, tanta apud plebeculam gratia, tantus
Seruione 305, in titulo : HabUus ad mcnsam S. denique furor superstitiosaj plebis semel deceptae, ut
priuni. Ad altareS. Cypriani. Mensamenim altare tutum non esset contra eas artes palam quidquam
cebaut. ut Grseci bpdtv cpdbce(av. De hac autem tentare aut scribere. Quod satis liquet exemplis Vi-
ud Carthagineni mensa S. Cypriaui agenssermone gilantii et Joviniani ab Hieronymo et aliis tani male
3 de Diversis : Sicut nosiis, inquit, qyicumque Car- habitorum, quod negatis hujusmodi historiolis sacri
iijiiuin nostis, in eodem loco in quo proptcr nomen ordinis utilitatibus adversari viderentur.
risti sanguis fusus cst Cijpriani, ttunsa Dco con- § I . Ante aliquot annos, nobis videntibus apud Me-
ucta est.Tanun imnsa dicitnr Ci/priani. non quia diolanum constitutis, apparuerunt corpora sanctorum
unquam Cyprianus cpulatus, scd quia ibi est im- martyrum GervasH et Protasii.] In Victorino. nobis
datus, ct qaia ipsa immolationc sua paravit hanc juvenibus. De inventis Mediolani a S. Ambrosio reli-
nsam, non in qua pascat sive pascatur, scd in qua quiis SS. Gervasii et Protasii, cum in ea urbe versa-
:rificium Dco, cui ct ipsc ollatus est, offcratur. Ad retur S. Augustinus, anno Christi 387, ipse itidem
mdem porro mensamS. Cypriani Cirthagine hahiti scrihit lib. ix Confessionum cap. 7, et loco citato de
am sermoues 94 et 37 de Teoipore, et tractatus 1 Civitate Dei : Tantse, inquit, glorix martyrum etiam
psalmum xxxvni. Sirmondi/s. eyo testis fui, ubi Mediolani eram facta miracula novi,
Sermone 318, in titulo De martyre Stephano.]
: etc. Sirmondcs.
asdem argumenti est apud nos sermo nondum edi- Attamen vox constitutis, quae sequitur, os-
Ibid.
> Fansti episcopi, fortasse Reiensis, cujus exordium tendit leginon posse videntibus, quod addiderunt
se habet : Prxsente lectione percepimus visionem homines male sani, ut majorem Ambrosianee scenai
nibus Ecclcsiis Audivimus non somnia
ceklratam. fidem facerent. Igitur rectius plures mss., ut Benedi-
isuum errore delusa, sed oracula rerum effectibus ctini testantur, habent juvenibus.
probata. Merito revelationi credimus in sermone, qui Sermone 322, legi potest et sane debet fabula ex
ictum tenemus in munere. Ubi sunt qui dicunt pios quadetota illius eevi histrionia certum judicium ferri
irtyribus honores non esse defercndos ? Ecce iste, qui C queat. Primo die Paschee producitur Paulus nescio
n dudum beato paradisi splendore perfruitur, nunc quis e Cappadocia, hominum nequam feracissima, si

imto ad hoc ostenditur ut colatur. Unde dispensator veteri famee et Isidoro Pelusiotee credimus, curatus a
litatum nostrarum Deus evidenter eum prsecepit ho- S. Stephano sed ; libellus ejus, hoc est, historia
niri, quem prsestitit inveniri. Ait ergo sermo revela- morbi et curationis differtur, ut magis plebs cogno-
nis, etc. De revelato in Paloestina sub finem anni scendi cupidine inflammetur. Is est primus actus, qui

d corpore S. Stephani, ejusque reliquiis inde alla- est sermone 320. Qui nostis, inquit Augustinus, quid
in Africam, memoriis in earum gratiam
et de sermo enim est de
in illo videre soleatis (lege solebatis,
ali ab Evodio episcopo, Calamse a Possidio, Hip- re preeterita), in prsesenti gaudentes legite quod videtis.
ne ab Augustino excitatis, Augustinusipse omnium Actus secundus habetur sermone 321, ubi promitti-
tar narrat lib. xxu de Civitate Dei, cap. 8. Idem. tur plebi libellus ille mirificus Pauli, quia nonnulla
hid. Inventionem reliquiarum S. Stephani vide Augustino indicarat quee nosse debebat plebs ad ma-
narratione Luciani presbyteri Caphargamalensis, jorem admirationem et Domini nostri gloriam. Tertius

id Photium cod. clxxi. Miror hisce seeculis quibus, est sermone 322, in quo Augustinus preefatur, deinde
ait iile, historiam Pauli, die Paschee curati, jubet recitari.
Vel pueri nasum rhinocerotis habent. " Quartus actus continetur sermone 323, ubi Augustino
smodi figmentis fidem haberi, quse omnia indicia ad populum dicente, subito curatur Pauli soror, se-
rum scilicet fraudum pree se ferunt. Plerisque quiturque acclamatio plebis. Quintum denique actum
lesiarum rectoribus, ut ex rebus ipsis liquet, tum complectitur sermo 32i, ubi pius antistes sapienter
suasum fuit quaecunque per se mala non erant, omnia in rem suam convertit, populumque prudenter
erantque aut ethnicos ad fidem Christianam ad- monet cum Deus alibi potuisset haec miracula tam
ere, aut heereticos sanare, aut certe plebem ca- insignia facere, ubi etiam erant reliquiee S. Stephani,
licam in fide confirmare, ea omnia esse licita tamen Paulum et sororem ad se fuisse directos : quo,
ue nimis rigide inquirendum verane essent, nisi fallor, spectabat tota fabula. Quia vero fortasse
ne. Adde quod quicunque poterant semel vulgo hoc volumen incidet in eorum manus qui non babe-
suadere miracula frequentiora apud se, per re- bunt omnia Opera Augustini, aut etiam sunt quos
mctorum fieri ii ingentem plebis multitudi- pigeret volumen ejus V in manus sumere, durn heec
ad ecclesiam suam alliciebant, ejusque donis evolvunt, totam comoediam hic subjicere visum est.
bantur. Hinc factum ut tot fictee eo tempore fue- Sed non possum dolorem dissimulare qui animum
. reliquiae, totque narrata miracula, quot antea meum subit cum reputo dum imprudentes homines
 .

399 Sl PPLEMENTUM Ab OPEKA S. AUGUSTINI. 400

majorem auctoritatem conantur religioni A iitjuriusum filium mai

conciliare punire cotistituit. rum-
Christiana- ejusmodi lucrum
dolis,fe- eos quidem
<jio <it ta ri baptistnatis fontem, post ijallurum castfus,

cisse sibi fortasje non spernanuiiin, sed \alde no- memoratu filiu suo iram D> i imprecatura properartt,
cuisse religioni apud homines suspicaces etiniquos; tunc ei nescio fjuis in patrui nostri simiUtudine, ut <n-
qui ob licta utilitatis causa recentiorum miracula, ligitur, dsemon oceurrit, et ab ca prior <juo pergeret
apostolicis lidem imuierito detrahunt, quamvis luec jiii\i< it . 1'ni Ula, al mal< <ii<:< ndum filio suo, ob intu-
tot habeant veri indicia quot sunt in recentioribus lerabilem contumdiam, se ire respondit. Tunc aut<m
non credendi rationes. At faxit Deus ut aliquando ad ille inimims, (juoniuin in muUeris eorde insaniente
defendendam veritatem sola veritas adhibeatur, lu- locum faeik uwem tit, ut omnibus maledi^
ceque sua sola omnium animos ad
sanctissimam persuasit. llla autem mpereis inftammata consiUis, sa-
Evangelii doctrinam credendam ac moribus expri- crum fontem provoluta corripuit, it *parsis crinibus,
mendam adducat. nudatisque uberibus hoc a Deo p tissimum postul
Sermo 320. Vbi Augustinus se excusat quod scrmo- ut extorres patria ct circumcuntes alienas tirras. umne

netn facere non potuit, habitns ipso die Paschse.] De hominum genus nostro terrcrcmus exemplo. H mn-
iniraculis Dei per orationes beatissimi martyris Ste- ternas preces efficax vindicta prosequitur eum :

solemus audire B continuo

pliani, libellos : libellus hujus aspe- fratrem nostrum xlate cuipa<juc majorem tre-

ctus est,pro scriptura notitia, pro charta facies de- mor membrorum tantus invasit, quantum in me usquc
monstratur. Qui nostis quid in illo dolentes videre antt hoe triduumvestra sanctitas vidit. s<rr<it»
gaudentes legite quod videtis
solebatis, in praesenti : ordinequo nati eramus, intra unum annum cadcm nos
ut Dominus Deus noster abundantius honoretur, et pcena omnes corripuit. Videns autem maU r m
quod in libello conscriptum est, in vestram memo- nessuasad tantnm efficaciam pervenisse, impietatU sux
riam conscribatur. Date veniam, quia diuturuum conscientiam et opprobrium hominum diutius /

nou reddo sermonem nostis etenim f.itigationem

; 1< 4uit ; scd laqueo guttur astringens, luctuosam vitam
meam. Ut heri jejuuus tauta agere possem, et non tcrmino funestiore conctusit. Egressi ergo nos omnes,
dehcere, utel hodie vobiscum loquar, orationes sau- opprobrium nostrum non ferentes, <t oommunem pa-
cti Stephani praestiterunt. Conversi ad Doniinum, etc. triam reUnquentes, passim sumus per ditersa dispersi.
Sermo 321. ILi alio die sermonem fecit, et libcllum E.r nobis autem omnibus decem fratribus, qui

sanati hominis promisit feria secundaPaschae.] Diximus quoque ordine primum scjuitur ad glui rtyris
quidem, hesterno die, sicct meminit caritas vestra, Laurentii memoriam, quse apud Ravennam nuper col-
hujus libellus aspectus est. Tamen quia nonuulla Egu uu-
locata cst, sicut audivimus, meruit sanitatem.
nobis indicavit quse nosse debetis, ad majorem ad- temqui nascendi ordinc sum scxtus illorum, cum hac
mirationem et Domini nostri gloriam, de suorum sorore mea, quxme SBtate subsequitur, ubicuwju.
sanctorum memoriis, de quibus dictum est, Pretiosa tium, ubicumque terrarum loca essesacrain quibut
in conspectu Domini mors sanctorum cjus, etiam libel- rarctur Di us miracuia, comperissem, mngno d
lum dare decet, qui babet omnia qua: ex ejus ore sanitatis amore carpebnin -

cognovimus. Sed si Dominus voluerit, hodie parabi- berrimis tanctorum locis taceam, etiam al Ancowm\
tur, et vobis die crastino recitabitur. -
per gloriosissimum mtutyrem
Itaiix civitatem, ubi
Sermo 322. Ubi libeUum promissum sanati hominis phanum multa miracula Dominus operatm < cir-
prsBsentavit, feria tertia Paschm.] Hesterno die libel- cuiti aUbi <urnri non putui. <juia

lum promisimus caritati vestrse, ubi de illo sanato huie loco diiinii prsedestinatii r. 1\

audire etiam possitis quaj videre non potuistis. Si civitatem AfricsB prmtermisi, ubi beatus wtartyr Stepha-
ergo placet caritati vestra?, imo quia placere debet mis magna prxdicatur frequenter operari, Verumt
quod et mihi placet, ambo fratres stent in conspectu ante hot tres menses, id <st. caiendarum Januarinrum
vestro : ut qui illum non videant, iu isto vide.mt die, t<un ego quam soror mea, quse hic meeum tst

qnid ille patiebatur. Stent ergo ambo, unus cui do- <l< in ikIIiii<- passiont <l<t<ut . t» tumut
nata est giatia, et alter cui petenda est misericordia. commmiiti. Ait enim mihi quidam
Kxemplar libelli dali a Pallo, sancto Augustiuo candido crim venerabitis, quod intra tertium m
episcopo. rata esstt mihi sanitas adfutura. Sor<
in visione sanctitas tua in <<i effigie inqu
Hoijo, domim beatissinv papa Augustine, ut hunc tentes cidemus apparuit : per quod nobis significatum
libellum meum, quem <'.• prxeepto tuo obtuli, tanctm < st <t<l istum locum nos venire dcbti

pb lii jubcas rccitni i beatitudinem tuam s.vjiiiis postca videbam per aliat
« Cum ailiiw: in patria CsBsarea Cappadocim mora- -
; in itineri <iuo venii bamus, tnl m prorsus qu
retnur, frater noster natu major gravibus at</uc int conspicio. A Imonitt erg
randis communem matrem\affeeit in tantum injuriis, ut vin<i, wl hane venimus iiiit<tt<>n a

ii 'ti^ui manus non dubitaret inferre. Quod noi om <i <im. Passionis mes oculi <

tilii pariter congregati patienter tulimus, u bum tbilis soror mea, qux ad eruditi
guidem fratri nostro, pro matrt nostra, cur hoc faeeret, eommunit maU prmbei ezempUm; ut qta in UUt quatit
dixerimue lilaautcm faninci dohris stimuUs agU cgofuoim vidcnt, in mu quantum .
 ; :

"I VARIORUM EXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPERA. 402

•iwn Dominus sit operatus, agnoscunt. Orabam \ poni lapidem illuin. llle obedivit revelationi, et fecit
uotidie cum magnis laerymis in loco ubi est memoria quod jussum e<t ex illo coepit esse ibi memoria sancti
:

Uyriosissimi martyris Stephani. Die autem Dominico Stephani, el rumor erat quia brachinm sancti Ste-
'aschx, sicut dlii qui prmsentes erant viderant, dum phani ibi est, nescientibus hominibus quid contigis-
rans cum magno /lctu cancellos teneo, sui>it<> cecidi. set. Vernm autem intelligitur propterea ibi fuisse
[Henatus autem a sensu, ubi fiterim nescio. Post pau- revelatum, ul ibi poneret lapidem qui decuhito mar-
ilum assurrexi, et ilktm tremorem in corpore meo non tyris ezcnssus est, quia Greece cubitnm*aucon dicitur.
n>ui. lluic itaque tanto Dei benefteio non ingratus, Sed qui schfhl quse ibi miracula liant, ipsi nos do-
un>- UbeUum obtuli: in quo etiam quse de nostris ca- ceant. Non ibi cceperunt fleri ista miracula, nisi

imitatibus ignordbatis, etquoddt inca incolumitat posteaqnam corpus sancti Stephani apparuit. Ecce ibi
ilutc cognovistii exhibui, ut et pro mea sorore orare non est curatos iste juvenis, ut nostris oculis serva-
ignt mini, 1 t pro mc agcrc Dco gratias. » retur. Apud Usalim, ubi est episcopus frater meus
Sermo 3-23. Sermo Augustini habitus post libcllum Evodius, quanta miracula ibi liant quaerite, et inve-
esanctoStephano.] Misericordia quidein Dei, fratres, nietis. Prffitermissis autem aliis, indico vobis ununi
icut eredenduni est, omues
quos una Dei isti fratres quod ibi factum est, pra>
ut videatis quanta sit ibi
1!
a inaterna plaga percussit, ad hujus de quo gaude- sentia majestatis. Mulier qiuedam subito aegrotum
nis, quandoque perventuri sunt sanitatem. Verum- tilium, cui succurrere festinando non potuit, in gre-
iiiifii discant tilii ohsequi, timeant parentes irasci. mio suo catechumenum amisit quae clamans, Mor- :

criptum est, B nedictio patris firmat domum filiorum tuus est, inquit, tilius meus catechumenus.
Mledictio matris eradicat fundamenta. Modo isti pcr Et cum hxc diccrct Augustinus, populus de mcmoria
?rras in fundamentis patriae suae non sunt; prffibent sancti Stcphani clamare co?pit Dco graiias, Christo :

tique spectaculum, proponunt suum supplicitum ;

laudes. ln quo continuo clamore, puella gudi curata
rffibent oculis miseriam suam, terrent superbiam cst, ad absidam perducta est. Qua visa, populus cum

lienam. Discite, filii, quod dicit Scriptura reddere gaudio et fletu nullis interpositis sermonibus, sed solo
onorem parentibus debitum. Sed et vos parentes strepitu intcrposito aliquandiu clamorcm protraxit, et
uando otfendimini, parentes vos esse recordamini. silentio facto, Augustinus cpiscopus dixit Scriptum :

ravit mater contra lilios, exaudita est; quia Deus est in psalmo Dixi, Proloquar advcrsam me delictum :

ere justus est, quia vere injuriam passa fuerat. Unus meum Domino Deo meo, et tu dimisisti impietatem cor-
)?orum et verba contumeliosa et manus injecerat, dis mei. Dixi, Proloquar, nondum prolocutus sum
t caeteri matris injuriam patienter tulerunt, nec Q dixi Proloquar, et tu dimisisti. Commendavi islam

num pro ea verbum contra fratrem responderunt. miseram, imo ex misera commendavi eam vestris
iistus Deus, qui audivit precanlem, audit dolentem. orationibus. Disposuimus orare, et exauditi sumus.
ed quid illa misera? Nonne unde citius exaudita, Sit gaudium nostrumactio gratiarum. Citius exaudita
lde plus punita? Discite boc petere a Deo, ubi nou est mater Ecclesia, quam in perniciem maledicta ma-
meatis exaudiri. Nos autem, fratres, satagamus ter illa. Conversi ad Dominum, etc.
omino Deo nostro gratias referre pro illo qui sana- Sermo 324. Scrmo Augustini, quo complet partcm
is est, et pro illa quae adbuc tenetur preces funda- sermonis mox prsecedentis miraculo interrupti.} Debet
us. Benedicamus Deum, quia dignos nos babuit ut a nobis hesternus sermo compleri, qui majori inter-

oc videremus. Quid enim sumus, quia ego apparui ruptus est gaudio. Statueram enim et cceperam loqui
tis nesciens? Illi enim me videbant, et ego nescie- caritati vestrae, quare mihi videntur isti fratresdivina

m et admonebantur ut ad istam civitatem veni-

; auctoritate ad hanc civitatem esse directi, ut hic in

nt. Quis sum ego? Homo sum unus de multis, non eis diu optata et exspectata sanitas impleretur. Et
magnis. Et vere, ut audiat caritas vestra, multum hoc volens dicere, prius commendare cceperam cari-

iror, et gaudeo nobis esse concessum, quoniam iste tati vestrae loca sancta, in quibus non sunt sanati, et
mo nec Anconas curari poluit : imo potuit, sed
D ad nos inde sunt directi. Et dixi de Ancona civitate
opter nos factum non est, quia facillime fieri potuit. Italiae cceperam de Usali civitate dicere, quae est in
:

ciunt enim multi quanta miracula per beatissimum Africa (episcopum habet fratrem meum, quem nostis,
lartyrem Stephanum in ista civitale fiant. Et audite Evodium), quia et ad illam civitatem eos venire
uod miremini Memoria ejus antiquaibi erat, etipsa
: fama ejusdem martyris et operum ejus compulisset.
t ibi. Sed fortasse dicis Corpus ejus nondum ap-: Non est illic datum quod dari potuit, ut hic daretur
aruerat, memoria ibi unde erat? Latet quidam ubi dari debuit. Cum autem opera divina per san-
lusa, sed quid ad nos fama pertulerit non tacebo ctum martyrem commemorare breviter vellem, omis-
ritati vestrae. Quando lapidabatur sanctus Stepba- sis caeteris unum institueram dicere quod cum dico, :

s, aliqni etiam innocentes, et maxime de iis qui restituta illi puellae sanitate, subito laetitiae tumultus
m iu Christo crediderant, circumstabant; dicitur exortus est, et nos aliter compulit finire sermonem.
pis venisse in cubito, et excussus inde venisse ante Ergo tale ibi miraculum scimus factum inter multa
lemdam religiosum. Tulit illum et servavit. Homo alia, qua?, commemorari utique cuncta non possunt,
•at de navigantibus, sors navigationis attulit illum Mulier quaedam amisit in gremio aegrotantem tilium
i littus Anconae, el revelatum est illi ibi debere re- catechumenum infantem lactantem. Quae cum vidisset
403 SUPPLEMENTLM AD OPERA S. AUGUSTIM. 10 i-

amissum et irreparabiliter perditum. ccepiteum magis A in sermone 8 de Verbis Domini, cum ad illa verba,
ili-re fideliter quam mater. Non enim iilii sui dosi- confiteor tibi, Patcr, pectora populus de more tutn-
derabat vitam nisi in futuro saeculo, et hanc sihi disset, scitcargnens illos Augustmu*. in koc ipso,
ahlatam et perisse plangebat. Impleta affectu fiduciae inquit, quod sonuit confiteor, pcctora tutudistis. Tun-
tulit illum mortuum, et cucurrit ad memoriam heati dere autcm pccius quid at, nisi arguere quod latet in
martvris Stephani, et ccepit ab illo exigere iilium, ct pectore et nli pulsu occultum castigare peceatum '
1 1
/'</<

dicere : Sancte martyr, vides nullum mihi remansisse (juare hoc fecisii<, n ss quia audistit : contiteor tihi,
solatium. Xon cnim possum dicere filium praecessisse, Pater. Confiteor audistii, quieonfitetur non attcndistis.
quem nostiperisse : tu ( nimvides quareplangam. Rcdde Nunc autem advertite. Si confitcor Christus di.cit. a
filium meum, ut habcam cum ante conspectum Corona- quo cst tonge omne pcccatum, non solius est peeoat
toris tui. Haec et talia cum precaretur lacrymis quo- sed etiam laudatoris. Confitemur ergo sive laudantet
dammodo non petentibus, sed, ut dixi, exigentibua, Deum, sive accusantes nos ipsos. Idf.m.
revixit iilius ejus. Et quia dixerat, Nosti quare illum Sermone 340. In titulo : In die ordinatumii l

quanram, ostendere voluitetiam. Deus verumanimum In anniversario suscepti episcopatus. Celehrarunt in-
ipsius. Continuo tulil illum ad presbyteros, bapti- terdum episcopi natale cathedrae, seu episcopatussui,
B
zatus est, sanctificatus est, unctus est, imposita est sicut principes imperii; quod natale episcopi dic<
ei manus; completis omnibus sacramentis, assumptus tur. Ejus moris apud Romanos indices sunt sermones
est. Illa autem tali eum cum vultu deduxit, tanquam tres S. Leonis papa?, in die assumptionis sua\ Apud
non deduceret ad requiem sepulcri, sed ad sinum Afros, praeter homilias 24 ct 25 de anniversario epi-
martyris Stephani. Probatum est cor fidele mulieris. scopalis ordinationis Augustiui, quibus tcrtius hic
I hi ergo tale miraculum fecit Deus per martyrem sermo additur, in antiquis codicibus, iidem etiam facit
suum, non potuit ibi istos curare? Et tamen huc no- anniversarius Aurelii eniscopi, de quo est Augustini
bis directi sunt. Conversi ad Dominum, etc. ad plebem allocutio quam protulimus. Quoautem die
Haec hactenus, quibus nihil addemus, nisiomissam ordinatus fuerit Augustinus non liquet; ordinatum
hic esse solemnem clausulam, quae hoc, aut siniili paulo ante Natale Domini ex homilia -25 docemur.
modo concipi potuit : Quae res bene vertat mihi ct vo- Idem.
bis, spectatores, plaudite. Sermone 3ii. In titulo : De sacrificio vcsperti
Sermonc 330.] Pars prior eadem est cum priori Ita inscrihitur in codice S. Victoris CC 16, nec aliter
parte sermonis 118 de Diversis. Sed quae in illo ser- citat Reda, quam, ex sermone De sacrificio vespertino.
mone subjiciuntur cum C At in Collectorio sermonum parte 3 dicitur, Sermo,
praecedentibus non cohaerent.
Hic vero apta et connexa usquead finem sunt omnia. de versu psalmi t.xl Elcvatio manuum mcarum §at :

Sirmondus. ficium vespcrtinum. Idrm.

Tit. De viginti martyribus.] Ad martyres 20 hahi- Sermone 344. De amore Dci et amore sxculi.
tus etiam sermo ilOde Diversis. Horum vero memo- Unicum nobis fuit exemplar ex codice S. Victoris
riam H ppone Regio celeberrimam fuisse docet Au-
;
DD 12. Fuit tamen et in Collectorio sermonum parte
gustinus, illustre quod in ea contigerat miraculum 5, ut index docet. Utrobique titulum praefert : De
commemorans lib. xxn de Civitate Dei, cap 8 Erat : amore Dci et proximi. Sed aptior et Augustini verbis
quidam scnex, etc. Horum nomina, cum ignota fue- congruentior visa inscriplio quse apud Dedam Ii e

rint hactenus, tres hoc loco memorantur, Fidentius batur lh amore Dci et amore tseculi. Idem.
:

episcopus, Valeriana et Victoria sanctae feminae. Quo Sermonc 345. De contemptu mundi.) Vetus codex
uno ex capite non leve est quod huic sermoni debe- auctoris uomen non habet. Augustini tamen esse non
mus; sive martyres hi, ut Raronio cardinali visum dubitavimus, cum quod aliis ejus sermonibus intex-
est, iidem habendi sunt cum martyribus viginti qui tus erat, tum maxime quod stylum et genium vo-
apud Tarsum Cilicia? passi sub Diocletiano leguntur fert Augustini.
I»
vni idus Junias; sive, quod certius reor, a Tarsensi- § Xam quantwnvis habeas, cum vcncrit hora
.";.

bus diversi fuerint Hipponensesde quibushic agitur. quinta, antequam ad mensam accedas esuris, it deficit
SraxoNDi b. quia miser es. Quse sextam, id est, meridiem ante-
Sermone 330. In natali plurimorum martyrum.] Ita cedit, et legitima est hora prandiL Sidonius noster
Regins codex, cum Victorino at Reda citat ex ser-
; : lib. ii, epist. 9, De nuntio qui ad prandium vocabat,
monc de vcrbis Evangelii. Idem. qucm probabat competentet ingressum quinta digre-
Sermone 332. Habetur hic etiam cum in codice dicns. Quem ad locutn, nonnulla de priaco genen
regio, tum in Victorino. DD. 12. Idem. horarum in eamdem sententiam adnotavimus. Idbm.
£ 4. Cum Scriptura commemorasset cos qui non in- g 6. Feminarum martyrum Tuburbitanorum
trabant, ibi etiam nominavit homicidas, non expavistis. nitatem cclebramus.] Perpetuae et Felicitatis, ijaarum
Nominavii fiiriiicatorcs, audivi quia pectora tutwlistis.] corpora in basilica majore condita Carthagine. lu-
Hinc videre est pectora tundere solitos, cum aliquid harum natali tres fxst.mt sermones S. Angustini.
audiehant quod conscientiae peccalorum vel confes- Anni\(Ms.irius avitoni diesagitur nonis Martii Fuerunt
sionis admonerct. Quod quidem usque adeo frequen- et aiise, sed virgioes, Maxiina, Donatilla et Secunda,
tabant,ut intempestive nonnunquamusnrparent. Unde quae apud Tuburhum etiam passn dicuntur n, calen-
1
05 VARIORIM EXERCITATOXES IN S. AUGUSTIM OPERA. 400

laaAugusti. Duplex cnim fuit ejus nominis civitas, A moniMme eonveniant, hoc per singulas Ecclesias ante
'uburhum Majna et Tuburbum Minus; imde Tubur- tractantes, quatenus a die disputationis ac loco omtiis
litani Majores et Minores, in collatione Donatista- se mttltitttdo eontineat, ut religioso patientiae mogiste-
um. Sjhmondus. rio delinitum Christianae paei popuhim parent. Quod

mone 357, De laude paets.] Ex codice S. Vieto- edictam episcopi catholici se observaturos professi
is DD 12. Fuisse aulem et in Collectorio partr :i sunt notaria sua, quce ibidcm recitata est, cap. IG.
idex demonstrat. Pertinet cnm duobus sequentihas Idem.
d tempora collationis Donatistarum, quam ex Acto- lhid. Orationes ctiam vestras, sicutjam antc prxmo-
um axordio celebratam liquet P. C. Varanis, anno nuimus, jcjuttiis ct elccmosynis adjuvatc. Addite pen-
liristi 412, inchoatamqne calendis Juniis. Quod nas Hlis, quibus volant ad Dettm.} Nempe eleemosyna?
nni tempus congruit verbis Augostini, qui sab tinem et jejunia dicuntur dua?. ala? quibus ad ca>lum cvehun-
ermonis paulo ante peractum faisse ait jejuninm lur preces. Vide Act. x, 4, et ad eum locum inter-
entecostes, quod illo anno desiit iv calendas Jonias. pretes.
3EM. Sermone 359, habito post collationem.] Prior pars
<>tm frater tuus.] Xolebant, videlicet, se edita est sermone 91, de Diversis posterior, quae de ;

B
•atres dici Donatista?, et tamen fratres a nostris di- Donatistarum causa tractat, ab iis omissa, quia ea ca-
ebantnr. Optatus, lib. i adversus Parmenianum : rere se posse judicabant. Nos intcgrum repraesenta-
olunt, inqnit, i fratres nostros. Sunt sine dubio vimus, qualem exbibuit codex in cortice exaratus, et
<. quamvis non boni. Qttare mmo miretttr eos me quidem a Beda agnitum fuisse non ignorabamus. Sir-

ppellare fratres, qui non possunt non esse fratrcs. Et MONDDS.

b. iv : Xonenim potestis non esse fratres, quos iisdem § :>. Diximus posse in una Ecclesia, pacis causa, esse
tcramentorum visceribus ttna mater Ecclesia genuit, fratres concordes speciosa enim rcs est concordia fra-
;

uoseodem modo adoptivos filios Dcus Pater excepit. trum.] Ex eadem epistola notoria quam episcopi ca-
uo in ?enere plurima etiam Augustinus in psalmum tholici Marcellino judici obtuleruut, constat eos cum
m, lil>. ui contra Gaudentium, ac libro item ni Donatistis, veritatis fiducia, ita condixisse ut si Dona-
vr.tra Parmonianum, cap. 2. Idem. causam obtinerent, honorem apud eos nullum
tistae.

Ibid. Spiritus sancttts loquitur pcr Isaiam prophe- requirercnt sin ipsi victores forent, illos tamen in
;

im : Audite. qui pavetis verbum Domini; dicite, fra- societatem episcopatus admitterent. Ad hanc ergo
•es nostri estis, eis qui vos oderunt, Eximia etc.] societatem pertinent quoe hoc loco dicuntur et quae
me verba, quamvis sint tantum apud LXX inter- in eadem notoria fusius explicantur, his verbis : Po-
retes. Isai. i.xvi, :;. At prob dolor! sequentia facta tcrit quippc unusquisque nostrum, honoris sibi socio

liuime responderunt bisce blanditiis; nam bosce copulato, vicissim sedere cminentius, sicut percgrino
•atres suos srravissime vexari fas esse postea conten- cpiscupo, juxta considente collega. Hoc cum alternis
it mitis ille ac misericors Augustinus, cui profecto basilicis utrisque conceditur, uterque ab alterutro ho-
linime fraternus est animus. Vide epist. 93, et quae norc mutuo prxceniiur ; quia ubi prxceptio caritatis di-
d eam notavimus. lataverit corda, possessio pacis non fit angusta ; ut
Sermone 3o8. De pace, etc.] In codice S. Yictoris uno eorum defuncto, deinceps jam singuli pristino more
t in indice Collectorii praeponitur pro?cedenti. L"t succedant. Sed jam olim respuere hanc societatem
ostponeremus persuasit, quod sub bujus finem, ubi solitos Donatistas docet Optatus lib. i. Et quia colle-
e jejuuiis et eleemosynis cnm oratione jungendis se gium episcopale nolunt nobiscum habere commune, non
raemonuisse ait, ad praecedentem alludere videatur. sint collegx, si nolunt ; tamen, ut supra diximus, fra-
)CS. tres sunt. Idem.

I collationis locum nullus vestrum irruat, fra- Ibid. Si postea humanos se praebuissent catholici
es mei. Ad Tbermas Gargilianas. In harum enim erga Donatistas, nemo esset qui hapc non laudaret,
;cretario Carthagine habita est collatio. Exstat lib.
D et a animo profecta non censeret. Nunc
Christiano
Yeterum Epigrammatum quae Pithaeus collegit, vcro, postquam Donatistas, pertinaces quidem illos
imma de Thermis Gargilianis a Thrasamundo et factiosos, quis negat? sed tamen Christianos,
;ge renovatis ;
quod versuum primae postremaeqne usque adeo male habuerunt; sunt qui suspicentur
tterae indicant his verbis Thrasamundvs vota sere-
: catholicos probe iniisse calculos, atque ex numero
77)S. Idem. episcoporum Donatistarum, plebisque eis addictce,
Ibid. Edktum viri illustris publice propositum legi- collato cumnumero catholicorum, collegisse non sine
Marcellini tribuni et notarii, qui judex, Honorii lucro, aut certe sine jactura ullaillam conjunctionem
iicrusti nomine, pr8?fuit collationi. Ejus edicto, Ecclesiarum fore. Fortasse et aliud latuit quod nesci-
uod in gestisprimaBcognitionis continetur, de adni'»- mus. Profecto ita avidi erant homines aureorum illo-
t>nda per episcopos plebe, inter ca?tera cavebatur : rum, si multis credimus, temporum honoris et redi-
ullus ergo, inquit, vel laicus, vel episcopus. ultra, tuum episcopalium, ut eos nacti non facile dimitte-

im prsestitutum, in illum tranquillissiminn con- rent, atque in eos irrumpere quavis data occasione
:um contra prohilitum moliatur accedere. Quin niterentur. Itaque periculosum erat ne, praeter
tius etiam plebes suas, pia quietis ac modestix com- pacta, qui superior auctoritate futurus erat successo-
 ;

m SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 408

rem, pro more Afro-um, vivus ipse sibi designaret. A anno interfuit, ut cognitionis primae gesta declarant.
Notam est omnibus diataraam Bchisma Antiocheusa et aliquot post annos Leporii Monachi epistolae ad
Ecclcsiae, ex sinnli origine ortum. Ad fiduciam rcri- GaUos BobscripsH cam Augustino et aliis. Quod si
tatii qosa hie jaetatur quod attinet, vereor ne sit verum est, aoa Carthagiae, neque Hippone Regio,
mutanda in iiduciam victoriae, non minus ex per- sed Hippone Diarrhyto h.ibitum dici sermonem con-
specto favore judicis Marcellioi, quain ex bonitate sentaneam faerit. Sirmoxdds.
causce conceptam. pericalosum fuit, ut
Alioqai ita Ibid. Haec crit Florentia, vere Florentia.] Sic loqui-
loquar, compromissum, causam tot episcoporum et tur de ccele-ti beatitudiae. Itaque Florentiam, hic et
Ecclesiarum velle ex judicio unius hominis, et qui al- in Buperioribas, interpreter de statu seternum ilo-
teri parti addictus erat, pendere. rente, et quo gloriari vere liceat. Haec et alia multa
§ G. Suscepimus cam (causam Caeciliani) discutirn- iinxit Numidica ejus aevi Latinitas.
dam, scd tanquam fratris, non tanquam patris autma- Sermone 360. Donatista rccersus ad Ecclesiam.
tris. Pater nobis Deus est, mater nobis Ecclesia cst ;
De tempore hujus sermonis cum attinnare nihil lice-
Caeilianus frater fuit, etc.J In collatione diei 3, cap. ret, utprozimis subderernus adducti eo suinus, quod
235. Augustinus cpiscopus Ecclesix catkolicx dixit : ex Donatistarum schismate, post collationem, pluri-
B
Ecce dico, quoties volucrint dico Caecilianus non est : mos ad Ecclesiam rediisse auctor sit Augustinus, non
pater quoniam audio Dominum mcum dicen-
mcus, solum in sermone praecedenti, sed multo apertius
tcm Ne vobis patrem dicatis in terra, unus est pater
: lib. i contra Caudentium cap. 29. Quantutn txistim
vester Deus. Dico Cxcilianum fratrem, bonum fratrem, inquit, nos habere consolationis, quod a tanta dementia
si bonus; malum fratrcm, si malus cst quoniam, ; partis Donati, ubi non solum nefarix divwonit m
propter communia sacra, frater meus est. Sibmondds. i • nun i linm furoris lex facta cst, longe atquc incom-
Ibid. Semel absens damnatus, prxsens tcr absolutus.] parabilitcr plura millia ltb> rantur :'
Sirmondi
Damnatus fuerat a Donatistis in synodo. Absolutus Ibid. vinea dilecta Domino meo, non solum labor
est primum Romae in concilio sub Melchiade ; ite- mcus nikil tibi prodcrat, verum etiam contra U ini-
rum Arelate, a concilio generali ;
postremo Medio- mico tuo serviebam, etc. Hunc sermonem lectum a
lani, a Constantino imp., ad quem pars adversa pro- Donatista episcopo, dictatum ab Augustino censent
vocarat. Tota autem in eum criminatio quod ordina- editores Parisienses ; nec dissentio. Sed non puto
tus fuisset a Felice Aptungensi episcopo, qui sacros prcetermittendum hic esse videri veluti formulam
codices sub Diocletiano tradidisse ferebatur. Quod quamdam, ut ita dicam, palinodire, qualem cani
etsi verum
foret, ad schismatis causam satis non Q oportebat a Donatistis. Nec dubium hanc non fuisse
erat; quia alia est causa Ecclesi*, alia hominum. exiguam partem triumphi advers.iriorum. Sed qui
Caelerum ex actis publicis comprobatum est Felicem prae ignorantia in illis partibus fuerant, non polerant
episcopum traditorem non fuisse. Idem. sine gravi dolore, cum tanta contumelia, in uuitatem
§8. Nova cnim nobis nuntiata sunt; quidam pres- Ecclesiae recipi. Heec fuit humanitas. Pcenorum
bytero nost7'o linguam cxsecuerunt.] De altero episcopo Sermone 363 De Cantico \Exodi.) Codex
in titulo :

cui linguam et manum praeciderant Donatista?, Au- Regius sermonem vocat, De Cantico Exodi, post
gustinus epist. 50 ad Donifacium : Episcopi, iuquit, trausitum maris Hubri. At in codice S. Yictoris tra-
et clerici dura perpessi sunt, qux comme-
korrenda ct CtatUS dicitur, itemque a Possidio, qui inter diversos
morarc longum cst; qnando quorumdam et oculi Augustini tractatus, duos commemorat, De Cantico
exstincti sunt, et cujusdam episcopi manus et lingua Esaix, et, de Cantico Exodi. Sirmondls. An vir —
prxcisa est. Calcem etiam et acetum in oculos cleri- longe doctissimus oblitus erat tractatus passim dici
corum Hipponensium misisse narrat epistola 122, sermones, quales iu tomo IV Tractatu» te«lMMMlf
et aliis locis alia eumdem illorum furorem testantia. Nescio. Sed nihil frequentius, ita ut tractare et con-
Quo etiam spectat Honorii Augusti constitutio 14 cionari in Augostioiano ferme idem sint.

proxime nuper edita in appendice codicis Theodo- " Jj

i . Scnsum nostrum 0OM in Scripturis sanctis
siani. Idicm. d'Ut earumdem Seriptu-
rantis atque traetandis regere
Ibid. Propter nefaria haec scelera graves po'na< rarum manifestissima auctorilas; ut ex sti mmi smertt.
dare debebant quicumque eorum convinci poterant dicta snnt, a>l nutriendos nos ; ea qute obscurius <Itta
sed non quivis Donatista?. etiam inlegris moribus, sunt, ad exercendos nos fideliter disserantur.] Optuui
propter opiniones vexari, ut jam ad tom. II diximus. profecto regula, et qua certior in Scriptuiaruin iuter-
§ 9. Honorastis episcopum vestrum, ut hanc Ixisili- pretatione nulla est. Igitar postquam Scriptnn sacra
fnm FlorenHam vocare vcllctis, sed Florentia ejus vos nonnulla de Deo nos docoit, ita ut de eoruin - i

cstis.] Quemadmodum basilica Fausti et basilica nemo dubitare possit, nisi insaoiat; nunquain qoid-
Leoutiua dictn Buuta Paasto et Leontioconditoribus, qaam ei obscuris locis elicieodum, quod ii- sit conH
sic Floicntia, hoc loco, basilica de noinine Florentii trarium. Ezempli caasa, uihil clarius in Scriptura
episcopi. Cajus vero sedis episcopus fucrit incertiun saera doeetur quam Deum esse booom, miserieor^
est; Floreatium iateUigi placeat Hipponensium
nisi dem, ac justitiee obserrantem hoc est, qui reo possijj ;

Diarrhytorum iu Procoasulari proviacia episcopum, qaidem igaoscere, et re?era ignoscat, certis legibaa<
qui et collationi Donatistarum cum ceeteris hoc sed qui innocentem plectcre aequeat. Qui in E
i09 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPER\. 410

ptura heec nou imeniet, nihil profecto io ea intelli- A est tohi narr&tio de hoinine, qui de pretio solidi pau-
gel ; nullum eniin dogma majori perspicuitate habe- peribus erogarat. Ac vetus sane ista confusio. Nam
tur. Hoc aotem poaito, ex obscuris nonnullia locis et sermo ille 50 inmanuscriptis nihil discrepat a vul-
non sunt colligendse doctrinse qusB omnem bonitatis, gatis, et huncnostrum tideliter expressimus excodico
misericordise ac jastitise laudem Deo manifesto de- Regio etaltero S. Victoris DD 12. Iiikm.

trahunt ; qualia suut dogmata illa quoromconfirman- g ;!. Ciun solidum, ut ussolct, vendidisset. ] Quanti
dorum causa, hisce lemporibus, ccelum terrae mi- solidum aureum vendiderit non declarat ; intelligi au-
scuerunt Africante synodi. Neque hic dixeris in rebus tem potest ex novella Valentiniani 25 inter Tbeodo-
divinis profunda esse quaedarn quse ingenii huniani sianas, qua cantum est, neunquam intra septem miUia
acomen fugiuni ; nam non debent cx obscuris locis mtmmorwn solidns distrahatur. Cassiodorus sex olim
profunda illa repugnent claris Scripturee
lingi quse millibus venditnm docet lib. i Variarum, epist. 10, Sex,

dogmatibus ut si Deum facias crudelem aut inju-

; inquit, millia denariorum solidumessc volucrunt. Idem.
stum, ut locum obscurum explices. Multo sapientius Ibid. Ccntum follcscx prctio solidipauperibus, jussit
illi faciunt qui si cominodam ac convenientem CBeteree crogari. ] non argenteos. Argentei
Folles a?reos dicit,
Scriptnrffl sententiam invenire nequeant, fatentur ea enim folles centum pars solidi exigua non essent. Ut
B
loca a se non iutelligi ;
quam qui ita ea explicant, ut denarios ergo appellabant tum argenteos, tum aercos :

manifesta atque acris pugna locorum Scripturae et sic folles argentei alii fuerunt, alii aerei. Follium
dogmatum Iheologicorom in doctriuam Christianam eereorum valor aut idem fuit ac nummorum seu de-
intromitlatur. Nullse exclamationes rhetorica?, nulla nariorum, quorum sex septemve millia in solido cen-
iporum anathemata, nulla regum cdicta rectum sebantur, aut utriusque generis non magnum discri-

ut posterius bonis ac prudentibus viris videatur men. Folles autem argentei, Augusliui aevo, quid va-
efticient. Facile tieri potest ut nonintelligamus locum lerent sestimari potest ex lege 3 cod. Theod de sua-
Scripturae, sed fieri nequit ut secum ipsa pugnet, de- riis, qua? porcina? pretium in singulas libras senis

trahatque Deo quod illi clarissimis verbis, astipu- follibus definit, et ex iis quae de Florentio sartore
lante etiam recta ratione, tribuit. Hipponensi habentur de Civitate Dei lib. xxn, cap. 8,
Sermone 3f>6. De psalmo xxn. ] In codice S. Ger- § 9. Utrobique enim congruere omnia possunt, si pro
mani, unde prirnum ad nos pervenit et in duobus follibus asses sive solidi sumantur monetae nostrae
S. Victoris CC 6 et DD n, titulus est : Esepositio S. Gallicanae. Nam et porcinee in singnlas libras solido-

Augustini </• psalmo xxu. Atque in his omnibus grandem piscem

libris rum sex justum fuerit pretium, et

insertus est, tanquam eodem spectans, diversis S. c trecentis assibus nostris vendi nihil est absurdi. Quo
Augustini lucubrationibus contra Pelagianos. In Col- tit ut follium et solidorum nostratium valorem eum-

lectorii parte 3, Sermo, seu cxpositio super psalmum dem conjicere liceat, vel affinem. Verumhaec de folle
xxu. Habitus est ad baptizandos. Sirmondus. accipienda, quatenus certum nummi genus signiti-

Sermone 389. ] Posteriorpars eademestcum poste- cat. Follis enim aliae sunt, in re pecuniaria, notiones,

riore semonis 50 De tempore, nisi quod ibi omissa quae ad rem hoc loco non faciunt. Idem.

IN TOMUM SEXTUM.
DESIDERIUS ERASMUS AD UECTOREM, ANIMADVERSIONES
DE QC-ESTIONIBUS LXXXIII. IN EASDEM QU.ESTIONES LXXXIII.
Agnoscit quidem hoc opus Augustinus, mihi tamen Quod non manet percipi non potest, illud Quaest. 9.
videtur a studioso quopiam ex omnibus illius libris enim percipitur quod scientia comprehenditur. Compre-
collectum, in quod congestum est si quid haberetur D hendi autem non potest quod sine intermissione muta-
argutius dissertum. Huic studio favens Augustinus tur. Non est igitur exspectanda sinceritas veritatis a
recognovit. et queedam elimavit. Hanc conjecturam sensibuscorporis. ] Sic solvit Augustinus queestionem,
non omnino somnium esse declaratillud, quod qua?st. utrum sensibus corporeis percipi veritas possit. Est
t2 habet fragmentum ex Fontei libris decerptum. Et Platonica ratiocinatio, cujus quis sit usus non intel-
cap. 31 habet locum ex secundo M. Tullii delnven- ligo nisi si quis velit in dubium revocare testimo- ;

tione libro descriptum. Sunt autem et alia quee mihi nium sensuum in rebus corporeis, quo tamen ipsa
non videntur per omnia sapere phrasin Augustini. Ad Christiana fides nititur. Scio philosophico quodam
lac erant quadam confusa, velhuc translata ex quae- sensu posse dici sensus a Deo nobis datos non fuisse
tionibus Evangeliorum, vel hinc illo transmissa. ut intimam rerum naturam, et veritates occultas eo-
'ostremo multa sunt quae non habent ullam speciem rum ope cognoscamus ; sed haec ad theologicas qua?-
ruaestionis, nisi quod quidquid doceri potest, idem et stiones non perlinent. Multa hic sunt quae Platonis-
jua^ri potest. Ita tot nascentur quaestiones quot sunt mum redolent.
ententiae, sive proloquia. Ipsum tamen opus erudi- Quaest. 16. Deus omnium quae sunt causa est. Quod
,nm est et lectu dignum , autem omnium rcrum causa est, etium sapientise suse
 1

411 SUPPLEMFNTFM AR OPERA S. AUGUSTINF 1 1

causaest.] Quare non dicit sui ipsius causa est? Ni- A illius rcvi, quinque colleccri* e?«e divinas personas,
mirum, quia metaphysicorum axiomatihus
certissimis quod quatuor elemcnta, et quinta essentia, qua
sint
hoc repugoat. Attamen idem aliis verbis dicit, nam COBli et honiinum mentes constant. Qualia innnmera
sapientia Dei esl ipse Deus. Non est dissimulandum possent tin^ri Sed et audi rhetoricum areinneiitura,
.

ita loqui solitos Platonicos. Aristides tom. I, Or. I, ne sua? artis oblivisceretur bonns antistes. /

p. 5, de Deo -.:<-: icpurocj >6ro< taurdv 1'rimus etiam cum quam tria genera qux-
: I :
tx ritas qusBritur, plus
ipse M fedt. Paulo post : "08i f— :. npuT<$< w /.a
:
. itpee- stionum ess* m<n possunt utrum
t,utrumhoc oi

6otaro< xal uy/r;-i-r {

; tuv nriwuv, kut6( ;; x6tou Yt" an aliud $it, utrum approbandum improbandumve tit,
/vj:vo;.... K&Toicdrup T8 xal [letljwv •>',
e'; SXtau --:--v/i- Quidni alius similiter qnatuor esse personas di
vai •
xai uoiMp tt,v 'A6t)vov ipa Ix t?,; /.z~x/.r,; fyuas, quod sint quatuor rhetorieffi partes, inventio. <!i-p<>-
xat yd[iou ouSev icpoos8e^|<fy su; kut^v, oOt&k «ti icpon- sitio, elocutio ac pronuntiatio, aut qaod sinl quatuor

pov b6to( iaut6v i; lauroO :-v<-,t:. ///'<• < s/ }<rimus ct flgura syllogismorum? At, iii<|iii<'-, Augustinns hssc
antiquissimus, ct omnium princeps, ipse c.rsc factus.... quasiargumentafirma non protalit, ^ed potius av
pater sui ipsius,ct mujor quam ut ex alio esset, et qucm- illustrationes quasdam philosophicas ac rhetorira>
iilmodumsane Minetvam ex capite genuit, ncc nuptiis veritatis aliunde exploratae profudit et quidem tiro, ;

I!
ejus causa indiguit, sic adhuc prius ipse sc c.r se fecit. cum primum in Africam ex It.ilia rediissot. Sed pri-
Sic vero colligit Augustinus ;i'ternitatem Filii, ex al- mum non sunt, si veritatem amanus, ilkistratio-
ha?
lalis verbis : Tgitur scmpiternse sapientix suse causa nes, verum obscurationes veritatis, qua1 futilibus hn-
est sempitema, ncc tempore priorest, quamsua sapien- jusmodi argutiis minime indiget, et dehonestatUT.
tin. Idem coliegeris, si recta sit ha?c ratiocinatio, de Praeterea, utipse testatur, Iiunc librum jam episeopUJ
reliquis omnibus Dei attributis. Deus enim erit causa ex antiquis schedis colligi jnssit, cajns maxima parte,
suae bonitatis, suac potentiae, sua? juslitia?, etc, ac sine ulla vel minima jactura, Numidss potuerunt ca-
proinde totidem eruntFilii Dei quot snnt ejus attri- rere ; et in libris ipsis de Trinitate, ab episcopo ma-
buta, quo nihil absurdius lingi patest. Pra?stitisset gno studio elaboratis, talia multa sunt,
ergo abstinere ejusmodi ratiocinationibus, quibus ni- ihm, < Qurest. 24. Meritum autem pan
hil probari potest praesertim in re tam seria, et tot
; ritumprxmii ricte factum cst. Hoc est meritum est. j

acerrimis controversiis usque adeo vexata. quo pcena contrahitur et quo praemium accipitur.
Queest 18. Sic probat Trinitatem Omne quoJ est, Subdit: Nec peccatum autem, nec recte fatum impu-
:

aliud est quo conslat, aliud quo disccrnitur, aliud quo tari cuiquam juste potest, qui nihil fecerit proj
congruit. Univcrsa igitur creatura si et est quoquo modo, C haUate. Est igitur etpeccatum etrectefachm m IH
et ab eo quod omnino nihil est plurimum distat, ct suis voluntatis arbitrio. In Retraclationibns vero ad hanc
partibus sibimct congruit, causam quoque ejus trinam quaestionem Quod ita esse, inquit. nmninovrrissimum :

esse oportet qua sit, qua hoc sit, qua sibi amica sit.
: est, sed ut ad recte faciendum liberum s/7, Dri gi j

Praetcrquara quod liaec abstractione duntaxat animi liberetur. Verum hoc est quoque. Sed ut stet illa prior
distinguuntur, ac proinde non opus liabent diversis Augustini responio, ita ut actiones hominnm malts
causis, an non vnriarum rerum potest esse una ea- et bona> tribui queant eorum libero arbitrio, non
demque simplicissima causa ? Nisi hoc adrpittatur, tantum ii homines qui servantur debent liberari Dei
quot distingui poterunt in creaturisproprietates, tot- gratia, sed et ii qui damnantur, ita servi peccati facti
idem erunt persona? divinae. Hareticos illius aevi esse debuerunt, ut non nccessario peccarent, atquo
oportet valde stipites fuisse, si ad talia argumenta in illa servitute remanerent. Deinde quomodo infan-
obmutescerent, aut adversarios non irriderent. Sed tes qui moriuntur non baptizati, et qnibtls, ex Auga-
et orthodoxorum aures atque oculi patientes fuerunt stini sententia, pcena?. infliguntur, propria voluntate
quorumvis sermonum et librorum, siejusmodi ratio- peccarunt ? Ita opiniones suas retractat Angustinas,
cinationibus dclectati sunt. Me profecto, ne quid dis- ut quam minimum in iis mutatum videri velit nnde ;

simulcm, oifendunt, cum reputo tam graves quaestio- tit nt excuset saepe nonnulla, omissis aliis a^ non < j 1 1

nes usque adeo levibus ratiunculis solvi, et theologiara minori retractatione indigebant. Verum, hac in r<\
Christianam iis contaminari, ac ludibrio interdum Stfeepoc ->.oJ; nonfuit felicior.
exponi. De iis quae nonnisi revelatione divina inno-
tuerunt, nec ratione possunt probari, satius fuit et
ANIMADVERSIONES
sola Scriptora auctoritate, et solis ejus verbis uti. AD MVERSAS QOJBSTIONBS AI) si M PLICIANCM.

Sed audiamus et sequentia : Crcaturx autcm causam, Libuo i. Qnssst i. Ad Rom. vn, 7 etseqq. Vidttur
id est Dcum auc.torcm dicimus. Vere sane, sed quid mihi Apostotus transfigurasse in sr hominem si//<

inde ? Oportet ergo csse Trinitatem, <i'<" nihUprst- posttum, cujus n rbisex p< rsona swi loquitur. )
Fuit ;

shniints. intelligentius et bcatius mvenire perfectaratio vulgo tuin temporis recepta sententia, eaqm
potcst. Fsse Trinitatem, hoc est, Patrem, lilium, et sima, et quara nunquain r.'\<. lagostinns, ni^i
Spiritnm sanctnin, docent nos sacra pagins qnibns : postea exorlus essel Pelagias. Videadtom. 111, Anim-
credere nos par est, oon minusqaam ratiocinationibns advers. va epist. ad Romanos.
nostris. At colligi ex antecedentibus, ut jam diximus, Qoa*et. -J, g 2. bitsmtionm /'</»//, qum yr t

hoc non potuit. Alioquin BOdOffl jure, BI philosophia Epistotam viget, tenebo qvem cenmia pi //< — / <ii</em
413 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPER.V. 414

utdeoperum meritis ncmo glorietur : de quibus aude- A nus, prolixam disputationem qua> sequitur, de ele-
bant Israclitx gloriari, quod datm sibi legi servissmt ctione singulornm hominnm compendii fecisset,
etexhac evangeticam gratiam tanquam debitam mcri- quippe qu;r plane extra rem est. Liquidum enim est
tissu -
;s ntt quia legis . I nolebant Jacobum et Esauum non spectari hic quasi singulos
tamdem gratiam dari gentibus, tanquam indignis, nisi quosdam homines, de quorum conversione deliberet
Judaica sacramenta susciperent.]
Si paulo attentius le- Deus sed quasi conditores duarum goutium, quaruin
;

gantnr priora undecim capita Epistolea ad Romaaos, hanc, non illam ad sni COgnitionem vooaturus sit el
dnas qoaestiones potissimas in illis a Paulo tractari pro populo suo liabiturus. Tota series orationis oc-
nerao non intelliget. Prior pertinet ad justificationem casioque disputationis hoc clamant; sed et ipsa illa

hominis apud Deum. Contendebant Judsei neminem verha, major scrvict minori, Gen. XXV, "23, manifesto
justum, hoc est, bonum haberi a Deo, nisi le- ostendunt ; nam hffic verba dicuntur non de homini-
gis Mosaica\ cum ad cserimonialia, tum ad moralia lms, sed dc populis. Dux gcntcs sunt, inquit Deus
Bpta quod attinet. observantem. Negat hoc Pau- suscitauti Rebecca?., in utcro tuo, ct duo popnli ex
lus et oentre tuo dividentur, populusque populum supcrabit,
multis ostendit, sine legis Mosaica*. observa-
tione homines justificari, seu justos a Deo baberi; _ etmajorserviet minori. Ac sane Iduma?i, quorum opes
adeoque jnstificationem obtineri non operibns, sed citius convaluerant quam Israelitarum, postea tamon
gratia, hoc est misericordia Dei qua bonus habetur iis servierunt
: sed ipse Esauus nunquam Jacobo ob- ;

is qui legem nnnquam observavit, si modo Evangelio noxius fuit, cui terrori potius erat ut ad eum Gene- ;

credat eique in posterum obsequatur. Po*terior quae- seos locum ostcndit Joannes Clericus. Igitur iTcpo^SuS-
stio est utrum a Deo gentes idololatricae possent ad vuoo sunt quce quoerit postea Augustinus, an clectio
Evangelii cognitionem vocari,et populus ejus haberi, Jacobi sit ex prtescientia iidei, ac reprobatio Esani
etiam ueglectis Judseis. Negabant hoc Judaei, aflir- ex praescientia contumacioe, an iides inter dona gra-
mabat Paulus, qui ostendit Deum, in vocandis popu- tia? numeretur, etc. At.tamen dum extra oleas ita
lis ad sui cognitionem, nullam rationem habere ope- vagatur oraculum Numidiae, invenit, non ex institu-
rnm sen meritorum, sed beneiicia sua in quosvis tione ecclesiastica, neque ex Paulo, qui ea de re hic
conferre, quamvis indignos, iis omissis qui beneficiis quidem nihil habct, fidem esse donum Dei; hoc est,
divinis iudigniores caeteris non erant. Hacc suut duo ex ejus sententia, nasci eam ex interno afflatu cui
summa capita, ad quoe tota disputatio Panli referenda non Hcet, et qui pauculis tantum eleclis reluctari
est. non quod hic habet Augustinus. Itaque nihil ad conceditur, quamvis sine eo nemo possit fidem ad
rem facit quod sequitur apud eumdem Multis locis G finem usque vitae Evingclio habere. Presbyter hoc
:

hoc S3epe testatur, fxdei gratiam prxponens opcribus, tam grande arcanum nesciverat, uti nec cum episco-
non itt opera exstinguat, sed ut ostendat non esse opera pus primum factus est, ?ed dum meditatur haecre-
prxced-ntia gratiam, sed consequentia ; ut, scilicet, non sponsa ad Simplicianum, invenit atque ad hoc suum ;

se quisque arbitretur ideo percepisse gratiam, quia bene dogma poster Scripturam, reluctantem licet, traxit;
sed bene operari non posse, nisi per fidem nulla habita ratione nexus orationis, significatus re-
perceperit gratiam. Incipit autem homo pcrcipcre gra- cepti verborum, quaestionumque ac controversiarum
tiam, ex quo incipitDeo credcre; vel interna vel externn qua? inter apostolos et Judaeos agitabantur. Ita lege-
litiom motus ad fidcm. Nolo haec excutere bat Scripturam, quasi singulae periodi aut senteutiae
sed pernego Paulum quidquam ejusmodi cogitasse, essent axiomata quaedam mathematica, cum superio-
um disputaret contra Judaeos. Nec hi contendebant ribus ac sequentibus minime connexa, sed quae
ratiam fidei sibi aut ulii alii deberi, nec Apostolus seorsim etper se possent oxplicari; et si quid occur-
ontrarium probat. Adeat lector optimos quosque reret quod speciosae declamatiunculae occasionem
auli interpretes, sed praesertim ipse Paulum legat, praeberet aut praebere videretur, id vero avide arri-
ntelligetque Augustino Apostoli scopum nullo
ab piebat, et Punicae eloquentiae vela pandebat. Nullo
D
nodo animadversum fuisse. Ac sane obscurior est in opere specimen dedit illustrius mirificae illius con-
pistola ad Romanos quam ut a semiplatonico rhe- suetudinis, quam in hoc ex quo tamen postea tot ;

ore, criticae plane imperito, intelligeretur. fluxere allucinationes, quae tolli potuissent, nisi vis
Ibid., g i. Allatis verbis Pauli Rom. ix, II, 12. et auctoritas remediis fuissent objectae. Humilium
. inquit occurrit animo quxrere cur dixerit : ut enim scilicet oratorum illius ae.vi haec fuit indoles, ut
ecundumelectionem propositum Dei maneret ? Quo- ad loquendum de iis qua>, non intelligebant, nullo
nodo est enim justa, aut qualiscunque omnino elcctio, quamvis praesidio cincti facillime accederent sed ;

bi nulla distantia est? Sienim nullo merito electus est difficillime a praeconceptis semel opinionibuspossent
. nondum nalus ct nihil operatus, nec omnino revocari, quas anathematihus et edictis acerrime
liyi potuit nulla exsistente differentia, qua cligeretur. tuebantur, si quis eas oppugnare auderet.
tem si nullo rr.erito improbatus est Esau, quia et ipse Libro n. Quaest. 4, § 2. Ad quaestionem quomodo
ondum natus et nihil operatus erat, cum diceretur et Samuel per pythonissam evocari potuerit, postquam
lajor serviet minori quomodo ejus improbatio justa dixit Samuelis ipsius animum potuisse forte evocari,
'
? etc.] Si hunc ipsum locum paulo attentius subjicit : Quanquam in hoc facto potest esse alius fa-
ut ita dicam, xpt-cnu*t£pu< considerasset Augusti- cilior exitus et expeditior intellectus, ut non vere spiri-
415 SUPPLEMENTLM AD OPERA S. AUGUSTINI. '.
1 6

tum Samuelis excitatum arequiesua credamus, sed ali- A qui se ipsc non semel ezscribit, in superiore libello,
quod phantatma <t imaginariam illutionem diaboU ma- quo Dulcitii quoestionibus respondct.
ehinationibtu factam, quam propterea Scriptura nomine Cap. I, j: :t. Certe enim si rcbus non visis credert
Bamuelit appellat, quia solent itnagines rerum earum imiidebemut, quandoquidem et nondum certius probatit
nomimbus appellari, quarum imagvnet sunt.\ Cur non amicorum cordibus crcdimus, CUWl <</ malis < <*
i,

potuis dixit loquiScriptuiam illic ex sententia Saulis, bonaprobaverimus, etiam tunc '>rum ergo nos benevo-
qui revera Samuelcm evocatum credidit? Cur ctiam lentiam credimus potius <///.///< oidemut. Ascribant
de fraude pythonissae viro acuto scbolait, quse
niliil editores Parisienses margini locum hunc perplexum
tamen plane vidctur os credulo et perlerriio Sauli csse et vitiatum ; sed omnis difficultas, nisi fallor, tol-
suhlevisse ? Sane ne ipsequidem Saul vidisse narr.i- letursi pro quando, legamus quomodo, el notam in-
tur spectrum hoc, cujus nomine loqui facile potuit terrogationis lini periodi addamus : nisi quia tanta
suhornalus quidam nebulo a pythonissa. Sed vidr fidcs est (sequuntur hoec proxime allata verba) i/'

hac dc re acutum atque eruditum virum Antonium incongruenter quibusdam oculis ejus nos judicemus
Van Dale, in disscrtatione de Divinationibus idolo- vidert quod credimus : cum \>i •</ t^reacredere debeamut,
latricis sub V. T., cap. 9. quia oidere non possumus? Sic omnia sunt plana, ut
1!
ANIMADVERSIONES intelliget quisquis periodum integram legere non
IN LIDRUM DE OCTO DULCITII QU.KSTIONIBUS. gravabitur.
Quoest. 1, § G. Ad locum I Cor. m, 11 et seq., Cap. 2, § i. Omitto diccrc quam multa isti. qui
statuit fundamentum esse fidem in Christum, aurum reprehendunt, quia eredimus </>/.v non videmut, credant
vero, argcntum et lapides pretiosos esse eximia quae- famx it historiee, vcl de locis ubi ipsi non fuerunt ;
/<<<

dam hona opera ; ligna vpto, fcnum ct stipulam ea dicaht : non crcdimus, quia non videmut.] Ad hoc fuit

esse quibus carnale aliquid admissum est. Miror ei palmariumargumentum, qao adversariosad silentium
in mentem non venisse hic agi de doctrina, et tot adigere facile potuit, idque ab omnibus non aegre in-
propositas quaistiones homini qui in re plana usque tclligendum, et rei quiv bic agitur accommodatissi-
adeo cespitabat, aut eum tam leviter in Scriptura mum quandoquidem, si rem probe pcnsitemus, lidcs
;

versatum tot quoesitis respondere sustinuisse. vn- nostra nititur potissimum evangelicip historiee veri-
cuam studiosis Scripturae Africam ! stupidos quibus tate. Scd nescio quomodo veteres quae tirmissmia

haec admirationi erant et qui tam verbosas disputa- erant rei Christianaejundamenta saepe ferme negli-
tiones, ut uihil discerent, legere sustinebant! gunt, aut ohiter certe attiogunt ; dum operose ezpo-
13. Tale uliguid post hanc vitam fidei, incredibile C nuntquae apud incredulos vim nullam habere potue-
non cst, et utrum ita sit quxri potest et aut invenire runt. Sic Augustinus copiosissime de prophctiis agit
;

aut latere, nonnullos fideles pcr ignem qucmdam pur- in sequentibus, habetque quae apud Christianos cum
gatorium, quanto magis, minusve bona pereuntia dilexe- fructu dici poterant, sed apud incredulos pondus nul-
runt, tanto tardius citiusve (sic lego, non citiusquc) lum habebant, cum vix unquam ex vi vocum et nexu
salvari ; non tamen tales de quibus dictum est: regnum orationis, si cum homine veritatem Judaicae et Chri-
Dei non possidebunt.J Majore cum liducia hac de re stianoereligionis negante sit nobis negotium, probare
loquilur in opere de Civitate Dei lib. xxi, cap. 13. possimus ea vaticinia ad Christum pertinere. Itaque
Vide et quae collegerunt Benedictini in proefatione ad apud incredulos his potius argumentis abstinendum
Hilarium cap. Sane ad aftirmandum esse ignem
8. fuit, historiisque utendum, quihus nili.il sanum re-

purgatorium recta deducebat consuetudo jam recepta poni ab iis poterat.

eo tempore orandi pro mortuis, de qua Augustinus ANIMADVERSIONES
ad qiupstionem sequentem. Quamobrem tandem opi- IX LIBRUM DE FIDK KT S\ MliOLO.

nio de pcenis purgatoriis, apud plerosque Christianos, Cap. 3, £ 3. Verbum autem Patris ideo eUctun
decretis synodorum consecrata est ; ne Ecclesia? quia per tpsum innotetcit Patcr. Sicut enitn verbitno-
preces vidcrentur mortuis inutiles, quippe quoe nullis stris id agimut, cum verum loquimur, ut nosttr emtsitu
pceniseos liberarent. De iis precibus suo loco aliquid innotescat awticnti, et quidquid secretum in tori
dicemus. mtix, per tigna hujutmodi ad cognitionem alteriut pro-
Quaest. G, § 2. Item qussrit, inquam, atrum spbritus feratur :
$('<• illa Sapientia quam Dem Pater gtmuit ,
immundus, qui crat in pythonissa, potwrit agere ut quonium p«r ipsam innutcscit dignisanimtt s<
Samucl a Saule videretur, etc.] Vide notata ad lib. n mut Pater, Verbumejus convenientissime nominatur.
diversarum Quffistionum ad Simplicianum quoest. V. Miror catechuniiMiis propositas res usqae adeo dubias,
quasi lidei capita. Nain si quis negasset Augwtino
DESIDERIl ERASMl CENSURA
LIIUU DB 1 IDK.
vocem Wyo; apud Joannem vertendam vcrbum, con-
Lihellus hic ex divcrsis Augustini ppistolis consar-
tendissetqae esse rationem, quomodo contrarium
cinatus est, maxime quod ad sententias attinct. probare potait ? Qainimo Piatonicorum, quos magui
Probabilc est hunc esse Hagonifl Vietorini. faeiebat, similiaque Christianis bac inresentire pu-
At hanc Erasmi censuram recte confutarunt Bene- premi potuit. Praterea si qms ne-
tabat, auetoritata
dictini. Quod si quid decerptum hic ost ex ejiistolis gasset munus esse Kilii, ut animoa per sp illustraret,
Augustini, nihil vrt.it i<l ab ipso Augustino factum ;
eo modoquem dicit Augustinus qm probare potui-- ;
 ;

17 VARIORUM EXERCITATIONES IN S AUGUSTINI OPERA. 418

et i[iiod hic coutendit, nisi forte es suis Platonicis, A recta ratio, postulatque huuianii! societatis felicitas,

[ui homines rationales essa putabant, participatione recta suntet Deo placent,qui rectffi rationiset humanse
; vjyov, quos tamen audire nolnisset de propria societatis non minus auctor cst quam revelationis.
iujus vocis signiticatione ? Multa alia dici potuerunt, Qni sine revelatione possunt danmari ob delicta in
[uae omitto et quce legi potuerunt apud Joannis in- rectam rationem admissa, eosdem necesse e^t et posse
erpretes ad cap. i, 1. At eo tempore, si veruni dicere absolvi, si recte rationi obsequantur quod docet ;

elimus, non qnserebatar tam quid esset verum. pos- etiam Paulus Ronu n, li, 1S. Nemo qui rem expen-
etque contra quosvis adversarios lirmis rationibus derit sibi persuadebit legem naturse a Deo per rectam

lefendi, quam quod vel levi probabilitate tinctum rationem latam, et per ipsam humanse naturae consti-
•rat, etapud aures omnia admittere paratas speciose tulionem contirmatam, perfractam aut observatam
lici potuit. Legantur sequentia, expendanturque ab pariter damuare uec pium erga parentes esse Deo
;

inimo veritatis amante, et ni verum tulisse judicium gratiorem quam parrieidam. Monstra sunt illa ex
iicar, abjiciantur hee charlae, tineisque et blattis de- paradoxa defendendi libidine nata.
contendendi et

forandaj permittantur. Quapropter diligenter oportet atten-

Cap. 15, § 24.

Cap. 5, § 8. Donoenim Dei, hoc est, sancto Spiritu, dere quomodo accipienda sit apostoli Pauli illa senten-
B
isa nobis est tanta humihtas tanti Dei, ut totum tia plane ad intelligcndum difficilis, ubi ait: Eunda-

lomincm suscipcre dignaretur. ] Scio et alios sic locu- inentum euim aliud nemo potest ponere, etc. I Cor.
03, sed profecto et Scripturae sacrae et recte rationi [ii, II et seqq. ] Jam de hoc loco egit in libcllo de

>lane contrarium humilitatcm divinse naturae tri- Quoestionibus Dulcitii, nec tamen hic potuit sese ex-
suere. Virtus est hominis quae a Latinis modcstia pedire difticultate, magna esse non potest,
quse
iicitur, sed quai Deo tribui non potest sine blasphe- nisi oscitanti. Liquet enim Paulum agere illic non
0113?:quadam specie, cujus tamen incusare Augusti- de moribus, sed de dogmatibus, cum sermo sit de
aum nolim. Locum ad Philippenses n, 6, qui objici doctoribus ;
qualis ipse atque Apollo, quorum se di-

forte posset, intelligendum de natura humaua Christi scipulos dicebant Corinthii, proptereaque in partes
ostenderunt Hugo Grotius et Joannes Clericus in ibant.
ldditamentis ad II. Hammondi Adnotationes ad No- ANIMADVERSIONES
vum Testamentum. Quod factum ab seterna ratione, IN ENCHIRIDION AD LAURENTIUM.
quando caro facta est, id non humilitatis, absit sed Cap. 11, § 4. Quid est aliud quod malum dicitur,
!

samuur bonitatis et munilieentiEe specimen fuit. nisi privatio boni? ] Eodem jure dicas Pceno philoso-
Cap. 5, §11. Crcdimus itaquc ineum qui sub Pontio C pho quid est aliud quod virtus dicitur, nisi privatio
:

Pilato crucifixus est et sepultus. Addendum enim erat vitii? Nam sane virtus, exempli causa, fides, spes,
judicis noinen, propter temporum cognitionem, etc. caritas, etc, uon est magis habitus animi nostri, re-
Tum nulla mentione facta descensus ad infcros, pro- petitis actibus comparatus, quam incredulitas, de-
xime subjicitur crcdimus etiam illum tertio die re-
: speratio et odium proximi nec effectus vitiorum ;

surrexisse a mortuis, pi imogenilum consecuturis fra- sunt minus magni quam virtutum. Quod si dicas, de-
tribns, etc. L"nde liquet eo tempore in Symbolo Ec- tracto vitio, poni virtutum similiter dixero, detra- ;

iesiae Africanae, ut et in Romano aliisque, abfuisse cta virtute, poni vitium. Contraria haec quidem sunt,
aput de descensu ad inferos quod tamen postea te- ;
sed non opposita, ut privatio et habitus, ignorantia
nere conjunctum est. Vide quse doctissimus omnium et scientia. Verum Augustinus comparatione hanc in
nterpretum Symboli Joanues Pearsonus, hacdere rem utitur, qua forte quispiam negotium confectum
n Angliea interpretatione Symboli scripsit. putet. Non dicam comparatione rem verain et pro-
AMMADVERSIONES batam illustrari tantum, aut altius memorise infigi
1N LIBRI DE FIDE ET OPERllifS. non vero, si dubia est, probari sed ipsam compara- ;

Cap. 7, ,% Quidquid enim homo vcluti rccte feccrit,

1 1 . tionem expendam. Nam sicut, inquit, corporibus
tisi ad i>>- tat( m qux ad Deum est referatur, rectum dici
D auimalium nihil est aliud moribus et vulneribus
affici,
ton oportec. Quomodo haec intellexerit Augustinus,
]
quam sanitate privari ita et animorum qusecunque sint :

1 quibus rationibus fretus ita locutus sit, quisquis vitia, naturalium sunt privationes bonorum, quse cum
cire avebit, adeat tomo X hbrum iv eontra Julianum sanantur non aliquo transferuntur ; scd ea quse ibi
ap. 3, ubi multis hac de re agit. Consulendus et erant nusquam erunt, quando in illa sanitate non erunt.
minenliss. cardiualis Henr. Norisius in Vindiciis At morbi aut vulnera non sunt tantum privationes
uuMistinianis paragr. 4. Attamen, si verum amamus, sanitatis nisi quis dicat febrim, exempli causa, cu-
;

emini hanc suam sententiam persuadebit Augustinus, jus sunt tot genera, et symptomata, quamque om-
ui quidem in nuda ejus auctoritate non acquiescat, nes norunt sitam esse ut plurimum in motu extraor-
d rationes expendat. Nam certum est quaecunque dinario sanguinis, meram esse privationem quem- ;

unt secundum naturse et rationis rectae impulsum, ea admodum motus, quamvis violentus, mera est pri-
se bona, quamvis revelalio non accesserit. Exempli vatio quietis. Quis ferret eo modo ratiocinantem?
usa, colere parentes, eosque omni ope adjuvare, Quis dicat seclionem musculi aut nervi, effusionem
iserorum malis tangi et opitulari, castitatem colere, sanguinis, luxationem aut fractionem ossis meras esse
udiee familiam educare et sexcenta talia quee suadet privationes eorum quae antea erat? Caprimulgis et
 il!l Sl PPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTINI. i-2ii

fossoribus hffiC philosophia tradatur non hominibus A In kis atque hujusmodi falsdatibus taha fidc ijux in
,

litterarum studiis expolitis. Quod addit vitia, cum Deum nobis ist, falltmw, et via hon relicta qusB ad d-
sanantur, non alio transfcrri, sed nusquam esse, tam lum iucit, erramus ijui errorcs, eiiamsi peccata non ',

valet an probandum virtutem esse quam ad

uibil, sunt, taiif n in malis Itujtts titx dtputamti sunt ;
qvx
ostendendum vitium meram esse privationem nam ; Ha subjectu est wtnitati, ut approbentur ld<: falsa
virtu», quam quispiam contrario vitio mutat, non ali- veris, rcspuuntur vera pro falsis, teneautur inoerta pro
quo transfertur, sed nusquam est. Quis in metaphy -
certis. Hajc reputare sccum deberent thcologi non-
sicis nonnihil exercitatus nescit accidentia uon trans- nulli, qui cum magni Augustinum facere videri ve-
cum mutantur aut intereunt, nec tamen esse
ierri, lint, attamen contendunt omnes erroros osse peccata,
merum nihil? Quam hoc sit manifestum nenio non omniaque peccata, ut scholae theologi loquunlur,
videt, nec eo secius in tam mirilica argutia sibi pla- esse mortalia ; unde, ut putant, sequitur nullos erro-
cet Augustinus, qui inter duo membra allatoe com- res ferri oportere, quandoquidem nulla lethifera pec
parationis hanc parcntbesin infarcit Neque inim id : cata ferenda sunt.
agitur, cum adhibetur curalio, utmula istaqux inerant, Ibidem, postquam probavit omne mendacium esse
id est morbi ac vulnera, recedant hinc,
_ peccatum, phtrimum quidem, inquit, ad bonum
et alibi sint,
\

sed utique, ut non sinl. Non enimulla substantia, sed

fccisse hommcs, qui non nisi pro salute hominis men-
rarnulis substantix vitium cst vidnus aid morbus ; cum tiuntur, non cst negandum ; sed in eorum tali profectu,
caro sit ipsa substantia, profecto aliquod bonum, cui ritu laudatur, vel ctiam temporaliter remumratur
iii'

accidunt ista mala, id est privationes ejus boni, quod benevolentia, nun fallacia, qux ut iqnoscatur sat est,
dicitar sanitas. Pariter ratiocinari queam ut probem, non ut itiam prsedicetur, etc. Videtur Augustinus lo- ]

contra Augustinum, sanitatem esse tantum privalio- qui de salute aeterna, ad quam nonnullis concilian-
nem morbi nam quando propinatur, oxenipli causa,
; dam multi tunc temporis mentiobautur, innumeris
venenalum poculum, ut sanitas labefactetur, boc miraculis conlictis eum, ut dicebant, duntaxat in ti- ;

non sit ut alibi sit sanitas, sed ne omnino sit. Quis nem, ut inlideles ad lidem adducerentur. Eos non
prselerea 110:1 miretur nostrum hunc pbilosopbum, laudat Augustinus, sed facile iisignoscit; quod fre-
quem usqueadeo acutum multi putant, ita loquiquasi quens, ut quidem videlur, nialum esset inter eccle-
inter substantiam et nihil eus nullum, ut philosophice siasticos homines illius aevi. Sed dignum est obser-
loquar, interesset, accidentiaque omnia pro nihilo es- vatu, primum eos qui servandi proximi causa men-
sent babenda ? Si verum hoc esset, sanitas et virtus tiebantur, saepissime ex illo mendacio non contem-
habenda etiam e»sent nomina meri nibili, sunt enim C nendum lucrum fecisse. Exompli causa, qui lingobant
accidentium vocabula. Nescio quid hisce reponerent tot miracula in suis ecclesiis heri ope roliquiarum S.

Manicluoi ; sed si ita se confutari taciti patiebantur, Stephani, ii ita se gerebant utinlideles aut dubitantes
valde btulidos fuisse oportet. Ilisce tamen usque adeo de lide lucrifacerent sed oadem opora oblationes ab
;

non immorarer, nisi viderem et scholasticos et alios iis accipiebant minime spernondas quis enim, si ;

acutiores pbilosophos, in accepto hoc a veteribus com- modo posset, non aliquid contulisset in usum eccle-
mento, veluti de manu in manum, acquievisse. Pro- si;o, quam tot ac tantis miraculis dignabatur beatus
pterea argutias philosophicas quaj sequuntur non Stephanus? Itaque sine nimia malignitate, menti-
moror, quamvis parum idoueo locosint collocatoe in : tos eos dixeris, non minus spe luori quam cujiiditale
Enchiridio quippe, quo Laurentius volebat uon me- servandi proximi. Certeqoi ita mentiuntur digni DOD
tapbysicas contemplationes, sed religionern Christia- sunt qui meliores a nobis puteutur. Socuudo loco
nam in summa capita contractam, breviterque expli- gravissimum est peccatum in Douni inque humanum
catam habere. Sed hoc est hominum loquacium in- genus, cum certissimas rationes habeas quibus inli-
genium, ut quidvis quod sese animo objicit, quovis deles, si lieri id possit, ad credendum adducas, con-
tempore et loco etfuudant. fugere ad mendacia dehonestasenim jdane veritatom ;

D quam mcndacio tueris deinde eam in grave pericu-

Cap. 21, § 7. ln quibus autcm rcbus nihil interest ;

ad capessendum Dei regnum, utrum credantur an non lum conjicis, quia si fortemcndai uiin tuum retegatnr,
;

i
el utrum vcra sive sint, sicc putentltr, an falsa in his veritas ipsa tn dnbium revocabitur. Sed mendaciitam
;

errare, idcstaliudproalioputare,non arbitrandum est inimicus aon erat Augustinus quam volebat videri.
esse pcccalum; aut si est, tninintum esseat levissimum. Cap. 30. Hssc pars humani generis, cui libtratioucm
]

Si pcccatum, dici queat error quo minus Dei tinientes, b u8, r gnumque promisit xternum, nunquid ».
ac praeceptorum ejus minus observantes non Bmus operumsuorum reparari potest f Absit.
;
Qnis Augu-
est peceatum, ut ita loquar, philosophicum, hoc est stino non astipuletnr ? Nnlla enim possunt esse me-
delictum in legos logicas, quSB, si semper a nobis rita malornm, dnm mali sunt, quse D<'

observarentur, nos ab errore immunes couservarent. qneant, ita nt propterea de iis ad se convertendu
Sed talia peccata, quibus non lit ut de Deo mioua consilium capiat, Pergil : Quid enim bonioperatur
m.mmilicc sonliamus, velut evangelicis legibus minus dittts, nisi quantum fuerit a perditiont ttberatusl Yun-
teneri nos putoiniis, non sunt ea quilnis evangelica quid tibero vohsntatit arbitriol F.t hoc absit. Hac om-
doctrina pujnas uiinatur. Ilaque recte in sequentibus nia vcra sunt, nemo euim malus reeta quidqnam la-
Augustinus, memoratis nonnullis innocuis erroribus : cit quatsntU malus est. Nemo ctiam ijui non plane
 ;

21 VARIORUM EXERCHATIONES IN S. AIGUSITNI OPERA. i.00

lalus est liberi arbitrii sui mcritis rcparari potest, A revocalur ; quia neino putat cum ulla necessitate te-
ulla euim illic suut merita, si rigide loquamur, ubi iicii quomiuus malis moribus valcdicat.
enia opus est, nec ulli bomini Deus salutem debet. Pergit Augustiuus : Petri ccrte upostoli cst ista scn-
peciosahsec sunt dogmata, eadamqua verissima, sed tcntia, ijttx cunt vcra sit, ijttalis qttatSO potcst scrvi ad-
ideudum an sequenlia eis respondeant : nam Ubero, tlicti esse quando exm peccare deleetat ?
libertas, nisi

lquit, arbitrio malc utcns homo et seperdidit et ipsum. Libcraliti r enim sui Domini voluntatcm li~
scrvit. tjtti

damus quidem, qui primus male usus est libero ar- bcntcr facit «c per koc ad pcccandttiu Ubcr est ijui
;

(imo vero solus, si Augustinum audiamus), se

itrio peccati scrvus est. At quo libentius peccato serviunt
ialo illo usu in a;ternum perdidisset, nisi divina mi- bomines, eo magis ei sunt addicti et mancipati sed ;

tricordia delictum illud ei ignovisset ; sed nec per- eam servitutem sensim excutere possunt. Aliud est
idit liberum arbitrium, neque enim ea sola actione Itberaliter hcro servirc, aliud libere scrvire. Prius esse
l' Decessario peccalor factus est, ut nibil boni am- potest, si servus berum amct, ejusque caritate liben-
lius, nisi ineluctabili Dei gratia adjutus, facere pos- ter ad parendum adducatur : at posterius esse nequit,
t. Nullo hoc Scriptura: loco constat, uec ratione quia repugnat liberum esse qui servit ita ut servi-
lla nititur. Posleri ejus etiam non ita amiserunt, tutisjugum excutere non possit. Itaque ex sententia
msuetudine peccandi, libertatem, ut sensim jugum Augustini negandum est servum peccati ullo modo
ccati, meliore contracta cousuetudine, excutere liberum esse, si proprie loqui velinuis. Verum ille
jii possiut, nisi aftlatu iuterno cuiresistere neqneant seepe improprieloquebatur, quia paucorum auresali-
Ijuventur. Frustra enim alioqui Deus eis leges fer- ter loquentem ferre poterant.
:t sancitas pramiiis et pcenis, quas ab iis minime Unde, inquit, ad juste faciendum libcr non erit, nisi

>sse observari probe nosset, nisi eos constanter af- a peccato liberatus esse justitix cccperit scrcus. lpsaest
iret, quod tamen erga omnes facere minime*consti- vera libertas, propter recte facti libentiam (assentior
it. Verum bic non est locus confutandaj ejus sen- enim Benedictinis ita legentibus, pro Ixtitiam aut
atiee ;boc tantum diligenter memorice mandandum habent aliae editiones et libri), simul et
licentium, ut
mtiescunque Augustinus liberum bominem agnoscit pia servitus, proptcr prxcepti obedientiam . Hinc vide-
libris post controversias Pelagianas conscriptis, id mus regeneratorum, qui, ex Augustini sententia,
: ejus sententia valde improprie intelligendum, cum ineluctabili afflatu aguntur, nullam etiam esse pro-
c disertissime doceat bominem
prie dictam libertatem, si illi credimus, sed tantum
et se et liberum
bitrium perdidisse. Audiamus et sequentem com- parendi libentiam, queerhetorice, non vere, libertas
irationem Sicut enim inquit, qui se occidit, utique C dici potest. Vox Ubentia occurrit apud A. Gellium
:

1
j se occidit, sed se occidendo non vivit, nec se- lib. xv, cap. 2 . Cui libentix yratiseque omncs convivio-
sum poterit resuscitare cum occidcrit; ita cum libero rum imognitse sint, quique illorum omnino expers sit

ccaretur arbitrio, victore peccato, amissum est libe- si eum forte ad participandas ejusmodi voluptatcs aut
m arbitrium. A quo enim quis devictus est, huic et voluntas tulerit, aut casus induxerit, aut necessitas
rvus addictus est [II Petr. n, 16). Ut comparatio- compulcrit, dcliniri plerumquc etcapi; nimirum, dicit
malia comparatione eludam, dicam ut nemo fit in Plato similiter in Veteri Onomastico : lubentia, soita-
illo servus, nisi invitus, et quamprimum libertatem 6e:a. Quse quidem signilicalio nonnihil distat ab Au-
cuperare potest, occasionem avide arripit : sic quo- gustiniana , nam libentiam vocat eam affectionem
,e hominem, qui se a peccato victum animadvertit, animi qua libenter quidpiam facit Gellius vero et ;

lsque servitutisincommoda sentit, si quis eum me- Onomasticon, voluptatem sed tamen, non analogice ;

ls Ada-
doceat, peccato libenter valedicere. Sed ut tantum formatam vocem libentia, sed et usitatam
isuno peccato non potuit amittere omnem liberta- ostendunt. Sed ad bene faciendum ista libertas (imo
n, ita nec una proba actione peccandi consuetndi- libentia) unde erit homini addicto et vendito, nisi redi-

m quisquam delere potest. Vicit quidem peccatum, mat cujus illa vox est (Joan. viu, 36): Si vos Filius
D
sque servi facti sunt bomines, quia ei parere vo- liberaverit, tunc vere liberi eritis? Quod antccjuam
runt ; sed nihil vetat ut nolint ei obsequi, proeter fieri in homine incipiat, quomodo quisquam de libero
suetudinem, quae paulatim vinci potest ; ut liquet arbitrio in bono cjloriatur opere, quinondum est liber ad
eo quod Deus omnes homiues ad pcenitentiam operandum bene,vana superbia inflatus extol-
nisi se
et. Ex locutione translatitia, qualis est servire lat? Quam cohibet Apostolus dicens Gratia salvi :

cato, non ita ratiocinandum quasi ut captivus ami- facti estis per fidem (Ephes. u, 8). Revera libentia illa
libertatem corporis, quam recuperare nequit dum recte faciendi non nascitur in homine malo, nisi li-
ctus est : sic qui servus est peccati nunquam ejus beratione Filii ;
qui proemiis et pcenis in Evangelio,
ninationem excutere posset. Neque enim homi- ccelestis veritatis luce fulgente, boinines servituti
n capthum, catenisque vinctum, et carcere clau- peccati eripit, sed nulla tamen necessitate, ut nec
n hortatur quisquam ut excussis catenis carcere ulla necessitate eos in officio continet ;
quomodo non
at, et nisi faciat indignatur, quia omnes norunt Ubenter tantum bonis factis adbajrent, sed et libere.
l esse hoc in homini nequam
ejus potestate; at Nec quisquam potest jactare liberum arbitrium, an-
nes indignantur, cum nullam rationem babet ad- tequam eo recte utatur nec postquam recte usus ;

tationum eorum a quibus ad meliorem frugem est, gloriari tamen potest, ut ostendimus ad tom. II,
 : :

423 Sl PPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTIM. m

epiat. 17.;, 5 2. sane Dei donum est, sed invi-
Fides A vellet ipse homines, nulla ratione li.il>i*a eorum vo-

tis tamen non donatur invitis enim rapere possis,

; luntatia, volentes oolentes ssterna beatitate donnre
invitis dare nilnlpossis. Ac sane Deus lidem dat, quod Deus vult omnes liornines salvos iieri, quia omnibna
sit auctor doctrina? quae, credenda proponitur, quod communem poenitentiflB legem tulit, qna observata
homines eam nuntialuros ad nos miserit, et omnia salvi tieri possint et quam revera observare po--unt
fecerit quae ad persuadendam veritatem liberis cic.i- si velint; et quia neminis animus usque adeo de-
turis a Deo lieri debuerunt. Verum haec satis raper- pravatusost, ut beneflciia quee Deus in omnes homi-
que de libertate, csetera quae habet Auguslinus non nes spargit, paulatim certe emendari nequeat. Si lex
attingemus. Sed intelligere facile licet bono viro quam fert Deus hominibus et ex qoa pendet salus
multo plus cordi fuisse Laurentium controversa illa observari ab iis non possrt. quamvis homines vel-

sua dogmata, quam Christianam religionem, docore. lent ; aut si es«ent ita affecti ut voluntas illa parendi
Cap. 94, § 24. Apertissime namque Dommus dicit Deo nasci in non posset, nisi Deus eos afllatu in-
iis

Va; tibi, Corozaim! vae tibi, Helhsaida! quia si in eluctahili moverc dipnaretur, quo nollet omnc- ditr-
Tvro et Sidone facta; fuissent virtutes qua- facta? sunt nari tum vero negandus esset Dou- homines omno»
:

in vobis, olim in cilicio et cinere pcenitentiam eglB-

^ vc ]| Balvos tiori.
sent. Nec utique Deus injustc noluit salvos fieri, cum Subjicit Augustinus: quod quidem dici d* parvuUt
possent saki csse, si velle.nt. J Benedictini testantur non potest, quorum nondvm e&t vellt seu noOe. Sed
viginti quinque codices antiquos habere hic si vel- qnis oum docuit parvulos damnari, cum Christus
let, quemadmodum legit Petrus Lombardus, legen- aperte dicat ad tales pertinere regnum co-lorum ?
dumque censuerunt Lovanienses et alii. Ac sane Sed apertius, inquit, Dominus in F.rangclio compe!-
sententia ipsa Augustini et sequentia ita legendnm lans impiam cioitatem Quoties, : inquit, volnit colligore
suadent. Sensus est cum possent servari
: si Dcus filios tuos, sicut gallina pullo- saos, >
v
t Dolaisti ? tan-
voluisset, juste noluit esse salvos;quamvis rationem quam Dei voluntas superata sit hominum voiuntai
ejus rei nesciamus, si cum aliis damnati non melio- inflrmissimis nolendo impedientibus,non potuerit fa*
ribus conferantur. Attamen editiones et undecim mss. potentissimus quodvolebat. Scd aliadest velle prtemio
habent Si velle.nt, quod nimirum exscriptores aut aflicere obsequium naturarum liberanim, nisi ipt
critici magis atteuderent rem ipsam,' et receptam ipsum nt croaturir li.int
obsequinolint ; aliud facere
suo tempore sententiam, quam Augustini mentera.
felices. Posterius semper Deus facit, quando vult
Ac sane sequentibus soeculis, cum
totus ferme Occi- prius non facit, quia non vult effectara dare. nisi
dens iu Pelagianismum aut Semipelagianismum (cur C volente ereatura, cui ullam vim afferre noluit. Itafjuo
enim hoc dissimularetur ? esset delapsus, nec tamen
) inanis est exclamaliuncula qua?. sequitur Et i/'" :

exuisset csecam illam reverentiam qua superiores est illa omnipotriitin qua in rcel>> et ifl tnra omnia q%

aetates erant Augustinum prosecuta 1

. ; in eo senten- eunque voluit fecit, si colligere filios ./ uit !

tiam suam invenire voluerunt, ne eum damnare co- ei non feeit? At quis nescit Deum. propositia legibns,

gerentur, quem magni faciendum acceperant. In nonuti omnipotentia sua ut observentur, qnia Tult
hoc pra?sertim loco, minus acutis facile persuaderi iis libore pareri ? Quis ignorat, si Deos libert it:-
potuit esse legendum vellent, quod justitise memi- creaturarum nullam rationem habere vellet, posse

nisset Augustinus ;
qua? nulla profecto est, si longe oum qnidvis ab iis oxtorquere ? Itaque ium miniis
maxima pars hominum, culpa Adami, cui Deus ne- omnia Deus qiur- vult facit, cum vi creaturas qoibu
cessarium prorsus remedium afferre noluit, non po- libertatem concessit, non ezpngnat quia hoc non
:

tuerit velle servari. Vult tamen Augustinus incsse vultfacore. .tn potius illa quidem fW»s siws ab /

ci rei juslitiam, sed quam in altera demum vita coUigi nohtit, ted m quoque nolente, filios cjus coli
int.elligemus. ipse quos voluit :'
Quia in cado et in terra non qumdam
Eo facilius in errorem delapsi sunt, quod Augu- voluit et fecit, quxdam lommia
verovoluit, etf
stinus, ne Scripturac contraria aftirmare aperte vidoa- qumcunque voknt fecit. Sod qnis non videt Christum
tur,interdum dicat homines ideo non esse servatos conqneri quod pertinaciam Jerosolymitarum nullis
quod noluerunt. Audi qua> habctcap. 07 Quamobrem : adhortationibus, nullis miraculis Qexiaset? Alioqui

vidcndum quemadmodum sit de Deo (lirtunt (/ Tim.

est si pauoos quosdam alllatu ineluctabili allicero tan-
ii, 4), qui omnes hoiuines vult salvoa liori. Cum enim tuin stataerat, idque effecerat, nihil erat quod que-
non videtur reretur. Deus omiiiu facit, quas volt ipse facero quis
non omncs, scd multo plures fiant salvi, :

uti'iuc non ficri quod I)ms i nlt ficri, Itumana scilicct ? Sed non facit quaa vult a creaturia libere Qeri,
negal
voluntateimpedientevoluntatem Dei. Quando enim qum. quia earum libertati vim non infert. Aut hoc

ritur causa curnon omncs sahi fiant, responderi solet, Bgnoseendum, aul negandum cum nonnullia a Deo
quia Iwc '/»>' noluitt. ILoc oral, uoinpo, sontontia nin- ullaa legea ferri proprie dictas, sed tantum proponi
oaque quod ipse a.I reprobatofacere vult
nium Christianorum, qui solebant lta loqui, eleetis, in iis :

iii\aiisqua> de bonitaio et justitia Dei et recta ratio vero quod attinot, Doiim nolle soa legibna pai

etScriptura docent. Nec ulla est in ea re diflicultas. cpiia probe novit oos non parituros, nec posse parere

cum enim Paulus didt Denm veUe omnet homine* tal- ae eos damnatos copit. Qaaa omnia cum rationiboi
vos fieri, hoc ita intelligondum non est, qoasi Deua atqoe iostitutis Christi et apostolorum pugnanl.
 YARIORIM EXERCITATOINES IN S. AUGUSTINI OPERA. 426

ANIMADVERSIONES A si avitsB religionis studio llagrantes a sacris faciendis

l.\ LIBBUH DE AGONE CHBISTIANO. abstiuere nollent, quai erant constitutiouibus impe-
Cap. 15, § 17. Nec eos audiamus qui indignantur ratorum Christianorum vetita.
stomachantur quia non tres Deos colendos dicimus. Cap. 0, § 13. Noverint (grammatici aut oratores
seiunt enim quid sit una eademque substantia, et qui catechizantur, cum Gbristiani fieri volunt) ctiam
antasmatis suis illuduntur, quia sotent cidere corpo- non vocem ad aures lhi, nisi animi affectum
esse ita ;

'

animalis tria, vel qusecunque corpora tria enim non irridebunt, si aliquos antistites et ministros
us esse separata. Sic putant intelligendam suo- Ecclesix forte animadverterint, vcl cum barbarismis et
ntiam Dei, etmultum errant, etc.] Videtur eos in- solwcismis Beum invocare; vcl eadem vcrba qux pro-
ligere qui objiciebanl synodo Nicsense tritheismum, nuntiant, non intelligere, perturbateque distinguere.)
os etiam menior.it Gregorias Nazianzenus oratione Pigri sane fuerunt et indigni qui publice conciones
,
pag. 607, ubi eornm objectioni respondere co- ad populura habereut, aut preces coram eo funde-
tar. Vide bac de re ipsuni quoque Augustinuni rent ;
qui cura uni linguae Latinae, nec eae Cicero-
Triuitate lib. vn, cap. 4, et si ita videatur, do- nianae, sed qualem aetas illa ferebat, operam dare
ssimum virum Dionys. Petavium Dogm. theologi- deberent, ne eam quidem ita discebant, ut sine cras-
um tom. II, lib. iv, cap.
-
2, ex editione Amstelo- sioribus peccatis dicere aut legere possent. Magnam
mensi, unde quid senserit Augustinus ex notulis vero et memorandam difficultatem discere bene lo-
gis liquebit. qui lingua vernacula, cum nullis aliis studiis desti-
Jap. 20, s 22. Verbum in principio per quod facta neris ! Sed quid facias illis saeculis quibus erant epi-
it omnia, non sic assumpsit homincm illum vt cxte- scopi qui ne scribere quidem noraut, ut liquet ex
sanctos, sed multo excellentius multoque sublimius ;
subscriptionibus conciliorum ?
nnodo ipsum solum assumi oportuit, in qm Sapien- Capite v et seqq. multis persequitur causas taedii,

hominibus appareret, sicut eam visibiliter decebat quo catechistae afticiehantur, cum rudiores erant in-
:ndit.] Sapienter sane et ut theologum decet loqui- stituendi, cum catecheseos duas formulas proponit,
'
bic Augustinus, de ineffabili conjunctione divinse alteram longiorem, hreviorem alteram, ad quarum
ionis cum hoiuiue ; sed postea exortis Nestoriania exemplum possent sacerdotes se componere. Non
ltroversiis, cum omuia odiis ac contentionibus ar- dicam eas parum accuratas esse descriptiones reli-
•ent, dum volunt audaciores theologi explicare gionis Christianae, et declamatiunculas potius ex-
od nesciunt, oraniaque novis norainihus insignire, temporaneas videri quam elaboratas Christianismi
tot difflcultatum rmeandros inciderunt, ut sese ex- q enarrationes sed mirum esse Augustinum auc'orem ;

iire nequeant, etrisum male seutientibusmoveant. non fuisse erudito presbytero conscribendi libelli,
te natas rixas, quidquid vulgo dici aliter hac de quem legendum praeberet catechumenis, et de quo
soleat, melius et candidius homines loquuntur de postea quaastiones eis proponeret aut ipse praelege- ;

ius quae postea in controversiam veniunt, quiami- ret, et explicaret, ut hodie fit. Coramodius multo hoc

5 affectibus praepediuntur, nec victoriam quaerunt, fuisset et catechumenis et catechistis, quam quod
[ veritatera. hic hahet.
ANIMADVERSIONES DESIDERII ERASMI CENSURA
1N LIBRIM DE CATECHIZANDIS RUDIBOS. IN LIBRUM DECONTINENTIA.
enim aliquod commodum exspectando
^ap. 5, § 9. Si Libellus pius, nec indoctus Augustini nou esse
;

hominibus, quibus se aliter placiturum non putat, phrasis arguit. Mihi videtur Hugonis Victorini. (Sed
aliquod ab hominibus incommodum devitando, quo- vide editores Parisienses in admonitione huic libello
isionem aut inimicitiam reformidat, vult fieri prxfixa, ubi Erasmum confutant. Pherep.)
istianus ; non fteri vult potius quam fingere. Fides ANIMADVERSIONES
n non res est salutantis corporis, sed credentis IN EUMDEM LIBRCM.
Editores Parisienses ita habere testantur me- D Cap. Sed aliud est bene pugnare, quando
3, § ti.

is notae mss. codices, non salvandi corporis ; in- mortis contentioni resistitur aliud adversarium non ;

iretanturque, salutem, seu assensum gestu signifi- habere, quond tunc erit quando mors novissima inimica
At malim interpretari salutantis hic, eodem destruetur. ] Recte notarunt monachi Benedictini re-
u ac dicebant. Latini salutare imperatorem, hoc spexisse Augustinum ad I Cor. xv, 55, Ubi est, mors,
vucare. Sensus est fidem non esse corporis salu- contentio citat Augustinus hunc lo-
tua? Sic enim
is alium nomine fratris aut Christiani, sed cre- cum, quasi esset scriptum, lloO crou, oiS-r,, t6 veixoc,
tis animi. In veteribus glossis salutatio non tan- non vero /ty.o;, victoria, ut est in nostris codicibus.
iffxxcrpfc, sed et TcpooT.yopia vertitur. Caeterum Non tantum affinitas scripturae, sed et pronuntia-
empore, facile poterant ethnici spe aut metu ad- tionis similitudo fallere interpretem potuit. Attamen
ut fierent Chrisiiani ; nam Christianis propositi Ambrosius epist. 44 ad Horontianum, sic profert
it honores in aula, quos facilius assequehautur hunc locum Ubi est, mors, victoria tua ? ubi est
:

m ethnicismo pertinacius adhaerentes propositaj ;

mors, aculeus tuus ?
it et dignitates ecclesiasticae minime contemuen- Cap. 6, § 16. Non autem potestas Deo defuit lalem
Contra ethnicis multa erant timenda, praeserlim facere hominem qui peccarc non jjosset : scd maluit

Patrol. XLVIJ. 14
lJ. SLPPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTINI.

nm taUm faeers eui adjaceret peecare si neUet, non A uatura,' gratoruin quibus uatura npstra carere neqtut.
peceare si nollet : hoc prohibens, iltud prsecipiens i ut ANIMADVERSIONES
prixte essent bonum meritum non pescare, it posteaju- IM LIBULM DE SAMCTA VIUiWMTAlK.
stumprxmium non posse peccori . Beec sunt intelli- Cap. i. De Maiia Virgine: Ipsa quoque virginitas
genda non de solo Adaino, sed et de quibusvis ttO- ejus id I acceptior, quia non eam conceptus
iniuibus ; non solveretur objectio eoruin qui
alioqui Christus oiro violaturo, quam irei i}>se, pi

excusabant peccata sua, quod Deo non displicerent, puit, sedpriusquam conciperetur, jam I) diratam, d- •

qui alioquin ea non pateretur. Non enim sermo est qua ruuci n tur fit. Hoc indicant
i
'•
verba qux sibi fetum

do eo quod habuit Adamus, sed de eo quod babent annuntianti angelo U lidit: ijuomodo, in-
singuli honiiues, in eaconditione in qua nunc sunt. quit, liet lllud, quouiam viitiin non cognosco t Quod

ANIMADVERSIONES profecto non nisiDeovirginem

EM LIUKIM Dl BOMO CONJUGALI. Atqui cx hi~ce verbis Maiia: liquet potius iu B

Cap. 2, § 2. Sivc ergo, sine cocundi complv.ru, alio annuutiatione, vers. hoc comprehensum fuisse,
31,
aliquo modo, si non peccasscnt, kabituri ussent (Uios, eain e vestigio concepturam, anterpuam cuia viro CUi
etc.] Ea de re vide quee ipse comminisoebatur Augu- desponsata erat concumberet. Vide Luc, i. •!'. [taqua .

I!
slinus in opere de Civitate Dei lib. xiv, capp.2:j et 24. inania sunt qutQ sequuntur : Sed quia hoc Israelita-
Cap. 13, § 15. Illis oero temporibus (patriarcha- rum mores adhuc recusabant, desponsata est viroju-
rum) cum adkuc propheticis sacramcntis salutis nostnu sto, non violenter ablaturo, sed potius contra violentos
mysteriv/m oetabatur,etiamqui ante nuptias talcs conti- custodituro quod Ulajam voverat.
nentes) erant, officiopropagandimiptias copulabant non , Cap. 12, S 12. Habeant conjugia bonum suum.
victi libidinc, scd ducti pietatc ; quibus sioptio talis dare~ quia filios ptocreant, sed quia honeste,quia ticite, qtda.

tur qualis revelato Novo Testamento data est, dicente Do- pudice, quia soctaliter procreant, et pj \s pariter
mino : Qui potest capere capiat; non cos dubitat (Lege salubriter, instanter educant, quiathori fidem im
dubitet) e.tiarn cum gaudio suscepturos fuisse, qui diligen- servant, quia sacramentum connubii non violat
ter inlentus legit quomodo conjugibus utebantur, cumet omnia maximi esse momenti nemo negarit, cum ipsa
plufeshabereuni virolicebat, quas castius habebat, quam societatis humanae fundainenta contineant, nec lieri
nunc unam quilibet istorum quibus videmus quid secun- recte possint omnia sine summa virtute. Pericula
dum vcniam concedat Apostolus.] Multuin in hoc com- enim multa imminent conjugatis, multae tentationes
raento sibi placuit Augustinus ; cum id saepb repetat incumbunt, ex quibus sese, ut Christianos decet,
et conlidenter proferat ;
quia inserviebat ad compe- C expedire semper non est facile. Ferenda sa?pe moro-
scendos Manichaeos, homines imperitos ac fatuos, sa iugenia, resistendum pra\is conjugis cupiditatibu>,
qui solebaut detrabere antiquis patriarchis, propter occultanda ac molliter emendanda delicta aut conju-
polygamiam. Plura etiam ea de re habet in sequenti- gum aut liberorum; quod non est exigiue mod<:.i-
bus. At qui legent Vetus Testamenlura paulo studio- tionis, constantiee et prudentise. Labore quaerendi
sius, animadvertent facile priscorum patriarcharum sunt plerisque patribusfamilias sumptus, quos sup-
ajtatem fuisse veluti verae religionis infantiam, in peditent uxori et liberis ;
gerenda est eorum cura, ne
qua multa Deus tolerabat quae nunc adulta religione in nimia paupertate relieti tentationibus succumbant ;

amplius non ferret et in qua lidem caeterasque vii-

; quae sine cujusquam injuria facere, et a?quo auimo
tutes probabat, pro modo revelationis et captu illius omnibus honestis laboribus defungi, est saue boni ac
aevi. Illi ergo fuere instar caeterorum viroruin, qui prudentis viri. Inter ha?c omnia divini cultus memo-
non tantum prolem quaerebant, sed et coetera quse rem esse, et ad Deum omnia referre, suisque exem-
in conjugio queeri solent, nec cogitabant de iis quae plura religionis esse, est hominis vere sancti ac reli-

nobis narrat Augustinus, et quorum in Vetere Testa- giosi. At qui cselihem vitatn agunt nullius curam ge-

mento uecvola,nec vestigium. Dolendumesteum pas- runt nisi sui, nec indigent tanta virtute ad se solos
sim non quod verum esse accurato examine adhibito " sustentandos, etviam virtutis calcandam, quce multo
compererat, sed quod expediebat dici, et jhycopuuKi- ininoribus periculis cincta est. Atqui, inquies, cseli-
poi apud imperitum vulgus poterat tractan pro- bes spernunt volaptatem conjugii, qua in re magne
tulisse. animo opus est. Verum si ea smt temperatione cor-
Sed non potest non laudari quod babct cap. 23, poris ut conjugiunt non possint non appetere, male
s 29. Majus est bonum obedientUs quam continentw. faciunt qui ab eo abstinent; nam mainii e$i nub
tfam connubivm nusquam nostrarum Scrpiturarum uu- quam uri. (Juod si natura frigidiores nullo ejusmodi
ctoritate damnatur, inobedientia uero nusquam absoloi- appetito tententur, exigua sane virtus est ab eo ab-
tur. Unde merito colligit si conjugat.i preeceptis Evan- stinere quod minime copias, Siio objici verba Paa
gclii fideliua pareat quam virgo, meliorem ease. Sed I Cor. vn, 32 et seqq., ubi docet conjugatoe anxiosj
censet, cseteris omnibus paribas, preestantiorem esse ijuoinoilo sibi invicem placeant, deque rebus hu— 1'|

virginemquamnuptam quodnonita videtur,nam

•

; jus mundi; ceelibes vero cogitare quaa Domini sunt. I

usu conjugii homiues ingratiores Deo non liimt, sicae- Sed ha?c non obstant quominus facilius sit ac proinden
teroqui reliquorum Evangelii presceptorom observan- ininoris virtutis iu calibe \ita quse sunt Domini CO-I !
1

tcssinl.quamusuciburuinbeneconditorum.aut sponta gitare, qnam in conjugata, in qua multis necessariis »

 :

\AKIOKUM EXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPEKA. t30

iris homines distrahuntur ; ad quas curas

animnin A nandx judkantur, scd damnatur propositi fruus, dam-
ita

)pellere, ut seinper de prseceptis Evangelii cogites, natur fracta voti fhlcs, etc. Sed ante omnia observau-
;c habitum ea perfringeadi ullum contrahas, oon dum Paulum agere non de quibusvis viduis, sed de
it vulgaris sanetitatis. Paulua habet quid vulgo liat iis demum quas (irtcci diaconissas vocabunt; quae
conjugatis, non quid tieri debeat; et vice versa quid variis usibus ecclesiaslicis adhibebantur, oblationi-
;ri debeat a cselibibus, et facile etiam iieri possit, busque Ecclesiie alebautur. Optandum erat has postea
m quid revera tiat. Ceelibatus alioqui non est res non nubere, multis de causis, et prassertim quidem
ub per se magis placoat Deo quani matrimonium quia non erat commodum Ecclesiai subinde aliarum ;

d is demum ei gratior, in alterutro sit statu, qui atque aliarum ministerio uti ; timendumque erat ne
ptoruni ejus Ea autein inter-
est observantior. si nuberent ethnicis, qualia sine dubio multa liebant
un iucidunt tempora quibus preestat vitare connu- tunc temporis matrimonia noceret hoc Christianis.
um quam eo illaqueari qualia sunt tempora gra- :
Atque hoc omnino signiticare videtur Apostolus
um persecutionum, ut ;»*tas apostolica. Atque eo hisce verbis I Tiin. v, n, ciiav y±p xaTai-pr,v'.aiTWff'.

ia:n respicit Paulosvers. 2ti ejusdem capilis, ubi pro-

-
toj Xpwrou, v a ;j..-rv BsXouffi, hoc est, cum enim immo-
etur se ita loqui propter instantcm necessitatem. Qui destius se contra Christum gesscrunt, nubere volunt.
B
ec probe expenderit non multum movebitur rhetori- Sententia est, si quid commiserint quod Chrislianas
> argumentis quae in hoc libro deinceps sequuntur. viduas dedeceat, proptereaque castigentur, volunt
DESIDERII ERASHl CENSURA nubere, Ecclesia?que valedicunt. Quod addit Aposto-
IX LIBRIM DE BONO VIDUiTATIS. lus eodem portiuet : habentes damnationem quia primam
Mira dictionis facilitas, et candor clamitat non esse fidcm irritam fcccrunt. Intelliguntur vulgo haec verba
:mi. Probabile est esse Juliani, cujus exstat de iide data Ecclesise, cui promiserant se posthac ea
istola ad Demetriadem de Virginitate. Nam et ora- curaturas quteiis committebantur sed nescio an non ;

>nis iilum congruit, et hic bis citat eum libellum. de ipsafide Christiana sint intelligenda, quam irritam
lut tamen qusedam de libero arbitrio quae videntur facerent nubendo ethnicis, quorum religionem se-
aliocorrecta. Adde quod titulus alienissimus sit quebantur. Certe hoc non significari nulla sat lirma
Augustini consuetudine. Hunc aftinxit aliquis, ut ratione ostendi potest. Scio ab Augustino aliter in-
usculum alioquin pium gratioso nomini vindicaret. terpungi hunc locum, hoc modo : cum enim in deliciis.
i Imonitionem cditorum Pari- egerint, inChristo nubere volunt; sed jam nemo paulo
nsium huic libro prsefixam. (Pherep.) doctior dubitet au interpungendum sit ut antea feci-
ANIMADVEaSIONES C mus/namitanecessarioGrsecsephraseos ratio postulat.
1N ELMDDM LIBRCM. ANIMADVERSIONES
Cap. 9, i 12. In conjugali quippe vinculo, si pudi- 1N LIBROS DE CONJUGIIS ADULTERLNIS.
ia consenetur, damnatio non timetur; sed inviduali Cap. t. Libro i, § 1. Prima quastio est quodait
virginati continentia, excelkntia muneris amplioris Apostolusd Cor. vn, 10 et II) His autem qui sunt :

petitur; qua expetita et clecta, et voti debito oblata, in conjugio preecipio, non ego, sed Dominus, mulie-
m non solum capessere nuptias sed etiamsi non na- rem a viro non discedere quod si discesserit, manere
:

tw, nubere velle Ante omnia osten-

damnabile est.} innuptam, aut viro suo reconciliari; et vir uxorem
ndum fuisset Deum
Novo Testamento
alicubi in nondimittat; utrum ita sit accipiendum, ut eampro-
nitioasse sibi accepta esse talia vota quod profe- ; hibuisse nubere intelligatur, qux sine causa fornicatio-
mihi non constat imo vero nihil tale usquam
; nis discessit a viro ; id enim scntis : an, sicut ego sen-
)eri satis mihi constat. Deinde fac talia vota Deo si illas innuptas manere prseceperit quse a viris suis
epta esse, ea demum accepta erunt quee tient a ea causa recesserint, quse sola permissa est. id est for-
ieribu< quae suse temperationis sibiprobe consciaj nicationis.] Quamvis Paulus respiciat ad verba Chri-
>ollicentur quod preestare possunt, non quod ne- sti quibus vetat conjuges, excepto casu adulterii, se-
D
eunt prsestare. Nam si juvencula qusepiam vidua, parari, iisque utatur ad impediendas dissolutiones
iderio nuper amissi viri confecta, et prse mcestitia matrimonii, quse quavis de causa fiebant apud Grse-
i satis sui compos voveat perpetuam viduitatem, cos suis legibus utentes ; non sequitur quod vult Au
am, sedato luctu, intelligat se amplius servare non gustinus. non licere adulterii causa publico judicio
an ejusmodi temerarium votum gratum Deo separatis novas nuptias contrahere. Nam quamvis ex
? Non puto. Itaque superest ut veniam a Deo petat te- legibus Christi non liceret, ulla de causa prseter adul-

arii voti, etcastum ineat connubium, potius quam terium, dimittere conjugem; non sequitur Grse.cos,
ctavotum temerarium servare, in perpetuo ver- recens ad Christianam religionem adductos, pristi-
ur periculo, et uraturinterea dum virum nacta sit. nis moribus non esse interdum abusos. Hoc satis in-
ed Augustinus auctoritate Apostoli hanc in rem dicat Paulus cum dicit, quoi si discesserit, manere in-
ur Nam, ut hoc demonstrct Apostolus, non ait
: nuptam; nam hinc liquet ejusmodi discessum non
n in deliciis egerint, in Christo nubunt, sed : Nu- probari Apostolo. Sed consulendi recentiores inter-
evolunt: habentes,i«7m7, damnationem, quoniam pretes ad locum Pauli, et alios NoviTestamenti, quos
nam lidem irritam, fecerunt ct si non nuben- ; hanc in rem profert Augustinus, longum enim esset
tantum volendo, quia ipsae nuptix vel talium dam- omnes ejus TOtpepixT.veun; excutere.
 1

43 SUPPLEMENTOM AD OPEKA S. Al i.l STINI. 132

Libho n. Cap. 6, l
' NonnulU modicae fidei, vel A tur, ilniit.ix.it quia aliquando a celebri scriptore
poiius inimieiversB fidei credo metuentet peccandi im- prolata sunt, a quo auctoritaUm trabuut quamvis :

punitatem dari mulieribut suis, illud quod de adulterm uegata ub aliquo, qui sine argumeutis persuaderi
indulgcntia Dominus fecit auferrent de codicibus suis, mera hominuiu sibi nihil pati-
auctoritate fallacium

quasi permissionem peccandi tribuerit qui tUxU : jain tur, abeuut in auras. Deinde quis non videt menda-

deiuceps noli peccare, uut ideo non debuerit a medico cium obstetricum, quod prolatum erat nou eo fal-
Deo illius peccati rcmissione sanari, ne offenderentur lendi animo ut Eallacia noceret et quod nocere re
Augustinus abrasam a codi-
insani.] Videtur indicare nemini poterat, cum prasertim nulla alia ratio
cibus eam solam particulam quam memorat. Mirum vitae infantium consulendi, maximum fuisse oflicium

est Augustino non innotuisse integram historiam humanitatis ? Nemo certe non eo modo dehnqueret :

defuisse in plerisque exemplaribus Grecis. Ac sane et delinquere se debere censeret, si se ejusmodi oc-
Tbeod. Beza et H. Grotius ostenderunt graves esse Cisio daret. Ponenda sunt tantum tria quse diximos,
rationes dubitandi de totabacce historia. Vide et quse primum nullum esse oportere animum nocendi
est

adnotata sunt a Joanne Clerico in additamentis H. mendacio alterum ejusmodi debere esse mendacium,
;

Hammondi. quod uocere revera non possit tertium deuique :

AMMADVEHSIONES i:
non esse aliam viam qua inirainens malum vitetur.
tR LIBRLU DE MENDACIO. In hisce sane circumstantiis licitum esse debet men-
5, §7. De exemplis eorum qui in VetereTesta-
Cap. tiri, si non illicilum sit joco mentiri, quod per Au-
mento mentitidicunlur:GVedendumes<, inquit, illosho- gustinum licet. Vide cap. II. Nec putes qui nsque
mines, qui propheticis temporibus digni uuctoritate fuisse adeo ab utili et necessario mendacio abhorrere se
commemorantur omnia qua; scripta sunt de illis prophe- dictitabant, tam rigidos fuissc veri satellite?, ut nuu-
tice gessisse atque dixisse; nec minus prophetice iis nc- quam emolumenti causa mentirentur. Contraiium
cidisse quaecunque sic acciderunt, ut codem prophetico persuadent tot licta miracula, ad venerationem pie-
spirita mcmoriae mandanda judicarcntur .] Ne-
litterisque bis quibusdam ecclesiis ac basilicis conciliaudam,
scio cuicredendwmhoc velit Auguslinus, namsane nus- totque rhetoricae lictiones iu disceptatiouibus cuin
quamScriptores sacri bocsibi credi voluerunt. Historia haereticis, quae in multis scriptoribus utramque pa-
optimorum quorumquequi temporibus propheticis vi- ginam faciunt. Sed, si liceat id quod suspicamur
xerunt, bistoria est, non prophetia; nec dissimulat pro loqui, non alia de causa multi in licita menda-
vitia et delicta palriarcharum et prophetarum ipso- cia, qualia descripsimus, tam acriter invehebantur,

rum, ut Davidis non quia ea vilia delictave habent £ quam ut postea in rem suam fructuosius meutirentur.
;

aliquid propheticum, sed quia hoc postulat veritas Simpliciores enim homines non suspicabantur ab iis
historia et lectorum
1
,, etiam utilitas. Hinc enim iutel- sibi fucum lieri, qui tam iufensos protitebantur se

ligimus quanta diligentia caveudum sit a peccato, in mendacio. At a tot sa^culis videmus, mutatis dunta-
quod inciderunt etiam viri alioqui laudati et si for- xat personis, eam fabulam agi, hominesque omnium
;

te, per imprudentiatn infirmitatemque in id delapsi sajculorum tam multis in rebus sibi similes esse, ut
fuerimus, non esse desperandum de misericordia di- jam tandem prudentiores esse debeamus, aut digul
vina. Praeterea si leges Veteris Testamenti et leges simus qui ludibrio habearaur, et vel a Cappadocibus
Novi comparemus, iLtelligemus facile antiquis tem- fallamur.
poribusfuisse veluti religionis iufantiam, iu qua multa aNIMADVERSIONES
ferebantur quaj nunc minime ferrentur eritque cur ;
l.N LllUU M CONTRA MENDACIUM AD CONSKNTII

Deo gratias agamus quod nos ampliori luce donave- Cap. 7, § 17. Si propterea justa sunt, non gualia
rit, majoribusque aut certe clatioribus promissis nos cunquc, sed blasphema mendaeia, quia huc anim
a peccaudo revocaverit. Ilaec aliaque, quae per se pa- fiunt ut occulti hssri Hci dt fi gantur .-
pot\ runi itto m
tent, et ex rebus ipsis necessario nascuntur dicenda
eodem animo fiant, casta esse adulhria. si Meri
sunt potius quam iingamus quidlibet, ut allegorice D sane invehitur Augustinus in eos qui improbe sunu
simplicissimas historias interpretemur. labant se esse Priscillianistas, ut eo- quos putabau
Subdit Augustinus Dc obstetricibus autcm (de qui-
: occultare apud aniinura suuin haeresia Priscilliani
bus Exod. i, 16) quia eas non possunt dicerc prophe- retegerent. Eteuira aniino nocendi miserifl Priscil
tico spiritu significandi futvri veri gratia, aliud pro lianistis hoc liebat, ut cum iis legibus contr.i baere-
alio rcnuntiasse Pharaoni etiamsi aliquid, iptit nescien-
; ticos latis ageretur. Beeretici autem babendi erant
tibus, quod pcr eas actum est significnvit, pro gradu suo ex lege Arcadii anno 393 lata, qui vei levi wra
dicunt approbatas ct rcmuncratas a Ihv. Qui cniin no- ujudicio cathoUe» religionis et tramite detecti /"/<•

ccndi cuusa mentiri solet ; sijam consulendi causa men- deviare. Est vigesima octava tituli .'>
Iib. m eodici
tiatur, multum profecit. Verom quod facto obstetri- Theodosiaoi. Deinde impium fuit simulare
cum aliquid uguiflcatum ait Augustinus eorum no- PriscilLianistam iis qui opiniones Priscilliani prava
mineqaorum senientiam refert, id quid est, prater esse pntabant ;
quales revera erant, si ess (taerunt qus
somnium. Si talibus, qusa omni verisimilitudine do- a scriptoribus ecclesiasticis Bcribantnr. Noxiom au
>tituta sunt, pondus tribuatur, quid tandem habebi- tem fuit veritati et coiitr.uiuin divinis pra>ceptis ve

turleve? Sed sunt multa quss et dicuntnr et repetun- ritalem iu re gravi non prolileri : ac proiude ne e.-
 ; ;

33 VARIORUM EXERCITATIONF.S IN S. AICISIIM OPERA. 434

uidem de ratione talia mendacia innoxia haberi A arrogantiam fovebant, apostolico prsecepto non esse con-
otuenint. traria. Candide sane, ncc possunt non laudari, qui
Cap. Postquam qusesivit an patri eegro-
IS, ji 37. Augustini prseceptorum memores honestiori multoct
inti sit dicendum tilium esse mortuum. ne pater aniini et corporis labori operam dederunt intelligo ;

istitia moriatar, subdit Buc acceditt ubi miserabi- : editiones Patrum, quas magnostudio curarunt. Nam
- julandum esi quod si concesserimus pro salute tametsi eo laborevictum sibi non conpararunt, quod
Uus a vita filiiejusfuissementiendum, ita pau- ex praediis et latifundiis sat amplos fructus pcrcipiant
tim minutatimque succrescit hoc malum, et brevibus quihus seso sustentent, attamen omnibus digni visi
ssibus ad tantum acervum mendaciorum scelerato- sunt qui iis fruerentur, quicunque litterariam rem-
im sensim subintrando perducitur. ut nunquam possit publicam ita juvarunt; et pra;sertim quidem ii qui
mitus inveniri, ubi tantx pesti per minima addita- memores probum neminem mo-
monasticre modestire
in immcnsum convalescenti possit obsisti. ] Sed morderunt, dum de omnibus bene mereri videri vo-
uic mendaciorum decarsui modus facile imponitur lunt. Sed quid liat tot fucis et mendicis, de quibus
> qu» ad superiorem librum notavimus si, nempe, Erasmus in dedicatione ad cardinalem Fonsecam ?
;

nnquam mentiamur, nisi ubi mendacium ita prodest Ii sane legant et relegant hoc opus Augustini, ut si
icui, ut nunquam nocere ulla in re possit, et qui- " erudito labore sibi de necessariis prospicere ne
>m ita ut necessitate eo adducamur. Ac sane pii, qui queant, aut digni esse quibus ab aliis prospicia*ur,
endacio utili et necessario aliquando usi sunt, no- manuum suarumopera hanc in rem utuntur.
it tamen pejerare, blasphemare aut quid- ANIMADVERSIONES
lam aliud facere quod divina lege prohibitum sit IN LIBRUM DE CURA PRO MORTDIS.
ultosque etiamnum hodie sic affectos esse puto. Cap. Prolato loco II Cor. v, 10, ubi itaApo-
I, § 2.
oc posito, corruunt qua? paratragoediatur orator stolus Omnes enim astabimus ante tribunal Christi,
:

umida, si semel concedatur aliquando licere men- ut ferat unusquisque secundum ea qux per corpus ges-
icio uti, fore ut ad perjuria et blasphemias, imo et sit, sive bonum, sive malum; ex quo singulorum post

I stupra deveniatur : cum heec proderunt iis in mortem sortem prorsus pendere ex anteactce vitee
lorum gratiam admittentur. Talia contendimus sem- ratione liquet, unde sequebatur preces pro mortuis
jr esse mala, nec unquam posse prodesse, quicun- inanes esse, sic respondet Augustinus : Hsec ita sol-
ie tingatur casus ; nec est ejusdem naturee menda- vitur quxstio, quoniam quodam vitse genere acquiritur,
um in indilTereutibus situm rebus, quee ad virtu- dum in hoc corpore vivitur, ut aliquid adjuvcnt ista de-
m aut veritatem in genere spectatam nibil faciunt. „ functos : ac per hoc, secundum ea quse per corpus ges-
t damnat, inquies, Scriptura uti stuprum, ita et serunt, eis quse post corpus religiose pro illis facta fue-
endacium. Nimirum, noxium, et quod iit ani- rint adjuvantur. Sed locum aliquem Scripturae, aut
o nocendi nam hoc semper est contrarium hu-
; revelationem certam hanc in rem proferri oportuit
anae societatis legibus, quemadmodum et stuprum. qui enim norat Augustinus hoc velle Deum, ut pre-
xempli causa, verba psaltse psal. v, 6, 7. Odisti ces Ecclesise prosint post mortem nonnullis ; cum
pii operantur iniquitatem ; perdes omnes qui altum sit ea de re silentium, et ubique ad mores
quuntur mendacium ; virum sanguinum et dolosum prseteritos defuncti sors ejus post mortem referatur ?
wminabitUT Dominus; quis dubitet spectare fraudu- Non enim satis est ut possit hoc fieri ;
quam multa
ntum mendacium, in detrimentum perniciemque enim Deus non vult, quee potuisset velle ? Sunt enim,
iorum excogitatum ? Verum hsec satis superque. inquit, quos nihil omnino adjuvant ista (Ecclesiee pro
iis defunctis deprecationes', sive pro iis fiant quorum
\MMADVERSIONES
tam mala sunt merita, ut neque talibus digni sint ad-
I\ LIBRUM DE OPERE MONACHORUM.
juvari sive pro eis quorum tam bona, ut talibus non
;

Notum est per Orientem perque Africam, ubi pri- indigeant adjumentis. Nihil verius, nam quos aperte
um ingentia monachorum examina esse cceperunt, D dapinant leges Evangelicae, ii propter preces super-
itio eos iu solitudinibus suis manibus laborasse, ut stitum servari nequeunt ; et quos aperte servatos vo-
nuem saltem victum sibi compararent. Sed cum in lunt, ii non minus servabuntur, si taceant superstites
besirrumpere cceperunt, maluerunt, lahore illo cel- quam si orent. Sed judice Augustino, sunt medii
ario omisso, ex oblationibus religiosorum homi- quidam generis quibus prosunt preces Ecclesiae at ;

m vivere; ex quibus tandem, ut videmus, maxi- hoc probandum ei fuit, nam Deum orare ut iis igno-
is opes sibi conflarunt, preesertim antiquiores or- scat de quibus nihil promisit, est verba perdere, et
les. Contra hosce homines hoc opusculum, rogatu fortasse etiam eum offendere, qui coli vult non ut
relii Carthaginiensis episcopi, scripsit Augusti- hominibus videtur, sed ut ipse jussit. Affert tamen
ujus argumentum optime expresserunt mona- postea Hipponensis episcopus locum Mach. xn, 43,
Renedictini.Primum, inquiunt, demonstrat Apo- et in Machabaeorum, inquit, libris legimus oblatum
lum dedisse servis Dei prxceptum et exemplum fa- pro mortuis sacrifcium. Sed ubi lex talia sacrificia
ivli operis corporalis, quovictum etvestitumsibipro- jussit, aut ubi Deus se adinventis ab hominibus sa-
if. Deindc ostendit evangelica illa prxcepta, cris propitium fore promisit ? Nusquam. Sed, inquit,
de suam monacki illi non solum desidiam, sed etiam et si nusquam in Scripturis veteribus (adde et novis)
i::. SUPPLEMEMTM AD OPERA S. AUGDSTINI. m
omnino legeretur, non parva est univcrsx Ecclesix, A Sunt enim qui cnm triluant viribusvoluntatis\hinn<ni;i\
quse >n hac contuetudine claret, auctoritas t ubiinpre- non quns habet ex duino aiijutorio, sed quat <x libero
cibta sacerdotU quse DominoDeo ad ejus altare fundun- arbitrio. Ex qno Augustinus coeperatcum Donalistis
tur,locum suum habet etiam commendatio mortuorum. et Pelagianis digladiari, eos tfcaCpuc, feta(pu<, ubi-
At quis docuerat Augustinum a temporibus Aposto- que aggreditur et insectatur, etiam ubi simile nihil
lorum nullas pravas opiniones ac consuetudines sen- exspeclares quemadmodnm
: Cicero Catilinaria- fa-
sim irrepere potuisse? Nullum Dei legitar hanc in ctionis reliquias.
Ac sane facile erat oam semper :

rem promissum eademque est ratio hominum in

;
eadem repe.tebantar, eademque iovidia miseris con-
rempublicam ecclesiasticam, ac in civilem coeuntium, Qabatur. Sic hic ita distinguit adjuto ium Ii.-i, a U-
nec in magis quam in alteram, malae consue-
lianc,
bero arbitrio, qoasi hoc quoque noo essel dooam Dei,
tudines sensim irrepere possunt. Quod eo faoilius minime patienlis hominem
immedicabilia prorsai in
contigit, quod cum quibasdam consuetudinibus ma- vitia incidere, qoia beneficio facultatum a Deo Bcce-
gnum et certum lucrum ecclesiasticorum esset con- ptarum semper potest homo ea, si non subito, at
junctum dualis est deprecatio pro mortuis, quae sensim vincere.
;
Ita iufamal l'«'lagianos, quasi m
nunc magno tere, per totum Occidentem, rcdimitur. rent iinplorandum aoxilium divinum, cum se id im-
De origine precum pro mortuis vide Joan. Fellam plorare prolilerentur, atque ex doctrina sua omnino
ad epist. \ Cypriani. deberent. Sed Iktc alibi jam attigimus, et fort..
DESIDERN ERASMI CENSURA copiosius commodiore persequemur. Nunc
loco -

IX LIBBUH DE PATIENTIA. sit morem Augastini indicasse, oe quis dubitet an

ojus sit hic libellus.
Augustini non esse phrasis arguit,. congruens cum
ea quam habent libelli superiores. Sed vide de hac
DESTDERD ERASMI CENSURA
Censura Admonitionem huic lilro ab editoribm Pari-
IN SF.RMONES AD FRAIRES l.\ EREMO.
siensibus prxfixam. (Phbbep.)
Oratio consarcinata ex Augostioi regula, nihil alio-
ANIMADVERSIONES qui habens Augustini. Artifex qni linxit, lioc agit
l.\ EIMDEM LIBBUM. ut ordinem qui Auijuslinensium dicitur orbi com-
Cap. i'6, Scd vera patientia, qux hujus est
§ 12. mendaret. Itaque quotquot sunt hujus generis, b
nomine digna virtutis, quxrcmdum cst unde sumatur. pra?lixo notavimus (a).

(a) Quoniam Benedictini omnes, hosce sermones, duobus, obelo critico jucularunt, nihil opus indicari
quorum plerisque pnvfixerat Erasmus, e.xceptis
<>
eos quos vir summus daranarat, Phkbbpon.

IN TOMUM SEPTIMTM.
JOANNES LODOVICUS VIVI.S C essesquidem bonus, id in te complectebantur, et
INCLYTO PBINCIPI HENBICO VIII ANGLI>: RE6I, HIBERNI/E amore proseqoebantur ingenti quod rei oon ;

domi.no, etc. ita admirandum dacebant, cum et scelesti homines

comparatumest naturahumanoruin ingeniorum,
Ita saspe reges fuerint, corporis etiam dotibus ii

dcmum vere et ex animo ad-

clarissime rex, ut illos Ubi vero tua sacramentorum assortio prodiit, qui
miremur quos in ea proestare videmus arte qua- ma- nihil vel eleganlius lieri potest. vel puriua, vel san-
xime nobis inter omnes placet ac probatur. Alil aliis ctius, et uno uti verbo dicam, Christianios, opinio
dediti suntstudiisac cxercitamentis. Sicfert naturare- probitalis aniini tui contirmatior reddita
rum, ut hac varietate speciosus ac mirabilis consistat modo id fieri poterat nam
certissima firmissima-
:

mundus: et tamen, utinquit ille, Suumcuiquepukhrum. quc in omnium animis erat multis exemplis vclut
Jamolim opibus etimperiotam latepatcnti, non armis clavis infixa, et admiratio jam apud omnes suborta.
etsanguine qua?sito,sed aparentibuspermanus tradito, Nempe et apud illos qoi amplius augustiusque nihil
ct robore animi corporis, etvirlutebellica, tum carus putant potestate regia, et cos qui divitias su-
eras omnibus, lum etiamsuspiciendus. Nunc vero post- pra rea universas constituunl ; et qui corporis maoe-
quametiam, quantumingeniiviribusstudiisque sapien- ribus, formss, lacertis, agilitati plurimum tribuuot ;

titevaleresdocumentadedisti, majorlittoratis omnibus I)

el <]ui belli artiuin sunt studiosi, velat oranipoteath
ccepisti esse ac admirabilior non quiu te antea per-:
ac rerum domini : qao lit ut certatim jtrincipcs omi
magni cestimarent praesertim cum regno, cujus pote-
; nes amicitiam tecam, quibuscumque possiol rationi-
stasmajestasqueestin terrissecundum Deummaxima, lnis viisipic, ambiant omnes tibi sive fce :

animi clementiam probitat<*mque adjunxeris, quo quod optatius est, sanguine jungi alTectantes. Ni
verior fieres expressiorque oaturaa Principis imago: privatorum tibi studia desuot, qoaj ipse fulgore tua-
qui ut maximus, ita est et optimus ac prius quidem :
runi virtutum facis: alios liberalitate seu magniQcen*
optimus quam maximus. Sed qui studiis dediti non tia potius alliciens, alios humanitate ac suavitatemo*j
]>erinde vel diviti.is suspiciunt, vel potentiam, quod tii 111 . cunctos prudentia atque justitia, ilu.ilnis versj
 : ;

•r VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AU(;USTIM OPERA. 438

egiis virtutibus. Qui cum talis sis, profecto impuden- A quale specimen columenque reipublicre Christian»!
iam meam fateor, sspe numoro tibi innotescere af- quo uno nuiltis ritibus, multis statutis, moribus, cae-
ectavi : quouiam, ha?c est mea sententia, lausnon rimoniis piis ac venerandis est illa innixa : nec inju-
nediocris lihi vel notam esse. Et cnm alias semper ria. enim in viro illo studium uberrimum, co-
Fttit

efuerit occasio, nunc seipsa sponte obtulit, paratis gnitio sacrarum Scripturarnm exactissima, judicium
me Aogustini libros de Civitate Rei commenta-
in acre et extersum, ingenium ad miraculum acutnm.
iis, quos cum dispicerem cui dicare sic possem, ut Euit ipse sincerioris pietatis diligentissimus propu-
um aliquam ipse lahoris mei gratiam inirem non om- gnator, moribus mansuetissimis, et ad caritatem evan-
iino contetr.nondam tnm cui dicarentnr, non per-
: gelicam eftictis atque expressis, vita?que integritate
ode litteras dari existimaret, ac stipulas, et libros, quse omnia per-sanctitateqne insignis ct adorandus :

c capsarum molestas
sarcinas ; quidem justo possis, nednm epi-
tum etiam oeu ad sequi ne volumine
ensorem gravissimum mitterem qui anus ?i appro- stola. Rene quod de scriptort agimus omnihus noto,
;

asset, suffragiis omnium probati commendatique vi- tibi etiam familiari. Jam opus non est de filiis Niobe,
erentur, ip>e multis nominibns rationibusqtie oc- qnod aiunt, aut de portis Thebarum; non de sarcien-
nrristi. Primnm, quod ea es virtute ac doctrina, ut dis vestibus, aut parandis volnptatibus, non de agro
bi etiam dicassem si privatns esses. Deinde quod
B colendo quse alioqni argumenta magis sunt quoque :

i.im hane expeditissimam cerneham, qua voti facile regibus dedicata sed de ut"aque civitate mundi et ;

ompos tierem jam pridem conceptiet nuncupati. Ac- Rei, quibus angeli, da^mones, hominesque univcrsi
edit huc. quod, quemadmodum experti narrant, oh- eontinemur ut nata?, ut educala? sint ut adoleve-
: ;

ius es ac expositus hujusmodi mUneribus : quibus rint, quo tendant, etquid, ubi ad metam percurre-
ratiora vix tibi ullapossunt coutingcre. Namaurum, lint, factura?. Qua? ut explicet, nihil neque profuna">

rgentum, gemmas. vestes, equos, arma tibi qni ofle- pra?termisit eruditionis, neque sacra?, quod non at-

lt plane mari, quod aiunt, aquam, aut saltibus li- tingat et exponat. Romanorum res gestas, deos, sacra,
ua. Ft profecto ut aliis in rehusomnibus, ita in hoc et cterimonias, philosophorum placita, codorum ter-
uoque prudentissime agis, quidignam virtule acme- ra?que, tum angelorum, dsemonum, hominum origi-
tis tuis apud posteros gloriam libris doctorum ho- nem. Hinc quibus initiis populus Dei creverit, etquo-
tinum parari cogites si non meis aut mei similitim,
: modo usque ad Christum Dominum deductus est
;rte facilem te et perhumanum litteralis exhibendo, tum dua? civitates comparantur, Dei etmundi, regna-
i aliquem incides cujus stylo ceu penicillo quodam que adducuntur Assyrium, Sicyonum, Argivum, At-
•uditissimo, effigies istius pi\T?tantis>irni atque op- q ticum, Latinum, Persicum. Post haec quid de Christo
mi animi depicta et formata immortalitati commen- vates et ethnici, et Judeei pro?dixerint. Jam dicturus
?tur : nec ullo oblivionis operiatur situ, aut vetu- de vera felicitate, opiniones veterum philosophorum
atis injuria corrumpatur, et memoratu digna non de illa confutat et refellit. Deinceps ut venturus sit

ceat posteritas virtutum testis incorrupta, simul Christus de bonis malisque pronuntiaturus judex vi-
i gloriam tui jam olim codo redditi, quamvis leve vorum et mortuorum. Ad ha?c de sceleratorum sup-
ac et negligendum, simul quod magnum imprimis Postremo de gaudiis piorum ct a?terna feli-
pliciis.

t,optandum in exemplum eorum qui tunc vivent.

et citate. Atque hfec omnia miro ingenio, maximo
r;oter hrec omnia congruit sive ingenio sive studiis acumine, eruditione excultissima, stylo mundo et ex-
lis hoc opus. in quod Augustinus optimam eorum terso, qualis auctorum per omne disciplinarum scri-
rrtem, qua? apud veteres legerat auctores, tanquam ptorumque genus versatum exercitumque, et res illas
. tbesauros conjecit nempe, cum omnibus acutis-
: magnas et preestantissimas, et eos quibuscum dispu-
rois, summa pra?ditis et eloquentia et doctrina dis- tabatur, decebat. Leges itaque, clarissime et optime
ataturus. Quo factum est ut aliud agens magis op- rex, iis horis, quas tu immensis regni negotiis atqne
marum rerum servarit reliquas, domiciliis earum occupationibus suffuraris, ut litteris et ingenii cultui
quasi sedibus unde prius peti solebant eversis. D impendas, simul nostros Commentarios degustabis :

aque pro Varrone, pro Sallustio, pro Livio, pro Ci- de quibus licet mihi dicere, quod Ovidius de suis Fa-
tronein librisde republ. magniposterioris a?tatis viri storum libris dixit cum eos Germanico Ca?sari mit-
sce Augustini scriptis sunt adjuti : ut Hermolaus, teret
slitianus, Rlondus, Reroaldus, qua? tu omnia non
i leges, ut nova tibi et inaudita, sed ut vetera re- Pagina judicium docti subitura movetur
ignosces. Adde quod Augustini tuumque scribendi Principis, ut Clario missa legenda deo

stitutum eodem propemodurn videntur pertinuisse.

im ut tu contra Rabyloniam pro meliore illa scripsi- Quos si tibi non displicuisse sensero, nihil verebor
.Roma, ita et Augustinus contra Babyloniam illam ne parum aliis probentur. Quis enim adeo inpudens
terem Romam Christiauam et sanctiorem defendit. sit, tam exacto judicio dissentire non erubescat?
ut a
mgruit et magnitudini tua? non opus meum, sed Quod si tamen vel tacita mihi patro-
quis audeat, tua
igustini, sub quo ipse delitesco, sive auctor specte- cinabi'ur auctoritas. Vale, optime rex, et Vivem tihi
r, sive materia operis. Auctor est Augustinus, vir, addictisssmum quovis loconumera, modo inter tnos,
eum immortalem, quam sanctus, quam doetus, Lovanii, nonis.Iuliis, 1322.
 ;

t30 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AIT.USTIM. iio

10. LODOV. VIVIS VALENTINI, A rum quietem concusserit, sublato eo qui milii unus
IN SCOS C0MMKNTAHIOS AI) LllJHnS m CIVITATK DEI. otia faciebat quanta cupiebam. flinc, ut nulla unqaam
Quando de Augustino deque ejus opere, quantum calamitas venit sola, in morbum incidi non simpli-
quidem videbatur, sumus locuti, nunc cum lectore cem : ita ad curarn valetudinis coactus sum ine Uru.
ip-o aliquanlo familiarius de hiscc meis Commenta- l' .- conferre ad meos Hispanos, inter quos a?ger more
riislibetpaulispercommcntari. Erasmusltoterodamus, ac modo meo comraodius tractarer. Convaloi mense
viradeo laudatus a plurimis, ut ad eum gloriae cu- Junio. Et quoniam dicebantur eodem Carolus Ca»sar,
mulum niliil sit mea de illo praedicatio, aut perparum et Hritannus cardinalis venturi. ea me res ibi aliqaot
additura, cum post Hieronymum et Cyprianum re- mensibus tenuit, ut Erasmum et Morum onvenirem, i

cognitos, Augustinum quoqtie eumdem in modum videremqae Tonstallum, et Montjojum, et doctos

perpurgare decrevisset, nec uni ipsi vacaret tantum alios, tum amicos plerosque meos, qui eodem reo-

operum librorum obire, aliis quoque magnis ei prse- turi dicebantur. Eo loco scribere n>>n licebrt, quod

stantibus rebus occupato, alios sibi adjnnxitsive ope- bibliothecam qualem optabam aon haberem,. unde
ris socios, sive ministros: inter quos me eliam asci- quse scribenda forent snppeditareatur. Taatam h
vit ; cumque aliis, quod eorum esset et amplior aliquot ad vetusta ezemplaria contuli, ipiorum tinuin
eruditio, etingenium fclicius, et diligentia dexterior, " dederat mibi Marcus Lautinus, decanus Sancti Dona-
graviora mandasset atque majora, mibi libros attri- tiani Brugensis alterum carmelitee Brugenses ; ter- ;

buit de Civitate Dei duos et viginti. Quod opus bona tium Erasmus missum ad se Colonia Agrippiua, scri-
ex parte tum rerum gestarum fabularumque narra- ptum, ut ferunt, manu divi Lutgeri episcopi. Mira
tionibus tum disputationibus pbilosopbicis consume-
; dictu res quanta in codicibus varietas: ut unusquis-
retur quibus rebus bonam aetatis partem videbamur
;
que describentium putaret sibi licerc verba arbitratu
impendisse, magno quidem conatu ac voto, utinam suo ponere, modo constaret sensus, quasi interpre-
pari successu. Tbeologica tametsi multa incrant, ta- tatio esset, non exscriptio. Ita in hoc libro li

men non ita forsan, ut aliis libris crebra, quanquam bitror, in illo puto in boc signilicatum, in illo hgu- :

ab hac etiam sacrosancta disciplina nunquam alieni ratum bic praesens, alibi iste hic liabet ergo, ille ; ;

fuimus, quantum per aetatem nostram, et aliarum igitur ; bic aeternus, ille immortalis; bic Qexisse, ille

arlium quae nos miritice ceperunt studia, licuit. Ne- dellexisse, alius intlexisse. Sed hajc fortassis tolera-
que vero sic sum ad boc ipse munus electus, tan- bilia. Quid illa detracta, quid addita, inversa? Jam

quam optime rem exsecuturus; sed ne prorsus nullus quoties erratum, cum versionetn L\.\ interpretam,
esset qui hoc ageret, reliquis Erasmi amicis aliis in q quam ubique Augustinus adducit, voluerunt ad hanc
alias res intentis. Ac, utverum fatear arripui opus ab nostram detorquere, et ex duabus male coha>renti-
Erasmo oblatum avidissime, pollicitus me postremam bus unam facere nec aliud eeque fuit molestum mibi, :

Commentariis impositurum manum ante secunduni ut variam lectionem expendere, examinare, excutere
mensem aut tertium. Nam memineram me olim ali- in uno quoque capite non semel. Quae erant diffici-
quot ejus operis volumina legisse, quce mihi nec ad- liora, in Commentariis adnotavi; quae vero apertiora
modum erant visa mendosa, et satis facilia ac eju^- et piomptiora, in margine. Id aocuratius feci in locis
;

modi, in quae non parum ejus notitia^ antiquitatis, sinctarum litterarnm, propter earum mvsterium. In
quam jugi paraveram lectione, possem effundere, ut plcrisque veriorem indicavi lectionem, et quid sen-
eodem labore simul exercerem stylum atque inge- tirem apcrui. In coeteris adjecisse quid legerint alii
nium meum, simul aliis mea studia nonnihil afTerrent contentus, nibil lectori praejudicans, liberam illi at-

fructus, simul aliquam ingeniiatque eruditionis gra- que integrara censuram reliqui. Fruetur per rae suo
liam pararem. Et fuit illa profecto juvenilis quacdam quisque sive ingenio, sive judicio. Posl Csssaris et
cogitatio, quae longe aliter experiendo processit, cardinalis digressum redii Lovanium sub floeoi
quam mecura erara raliocinatus nam opus,
ipse ptembris; hic, compositis rebus, et digesta biblio-
:

praeterquam quod est longissimum, babet in se mi- D tbeca, crepi totus in scriptionem incumbere ita mibi :

ram rerum omnium varietatem, hisiorias, fabulas, ea hyeme usque ad quintum decimum librum est
naturalia, rhetorica, mathematica, geographica, mo- progressnm. Extremo vere, quod salutandi eranl
ralia, theologica et horum nibilprope, vel tenuiter
; annci parantes in Hispaniam proficisci cum Csesare,
vel mediocriter. Jam libri erant supra quam dici pos- iotermisi opus. Erasmo subinde stimalanteet instante
sit mendosi, qui totam Augustini sententiam prava ut perlicerein. almitterem, redii Lovanium, etquanta
scriptura alio avertebant. Hic jam non exiguus in niaxime potui diligentia mense uno quatuor postre-
castigando ex veleribus libris, lum etiam in divinan- mos libros absolvi, cum bona parte decimi octavi
do labor nam et divinandum seepenumero fuit et venique ad has prasfationes scribendas adeo fessus,
;

conjecturis vcra restitnenda lectio. Orsns nihilominus el labore tanto lamque vario fractus, ut litteras om-

sum scribere circiter calendas Januarias, anni supe- nes librosqoe nescio quemadmodum animns
i oria iil est 1521, et confecto ad lineiu mensis primo retur, velut crudus stomachus ac redundaos cibos,
libro. affertur de Guilielmi Croji oardinalis patroni oniiii s liberari tandcm ea raolestia miscrecupieus, ;

inei morte, qui Vormacise naturae concesserat, Facile et universis atque on cis optans : ita ut cum
intetligere quisqne potest, nt ea res studiorum meo- ail calcem perveni, nec pecnniam, nec gratiam ^tu-
 I YARIOIUM EXERCITATIONES 1N S. AK-1'STINl OPERA. i 1 2

iiosoram uliam, nec aliud quidquam eiistimarim A sed forsan etiam falsissima. Idcirco plerisque in locis
rque esse pretium opewe, ac solutum tandem libe- delectare magis leclorem placuit quam docare. Et si

ratumque esse me labore tam sinooso, et plerumque quiddocerem, non tam severe Imperando voloi per-
namoeno. Narrandee fuerunt fabulse et bistorin; de- soadere, qoam blande rogando monendoqoe. Addu-
icribenda? regiones et urbes ; tum consnlendi Plato- cti sumus nonnunqoam ea caosa, quoniam Aogosti-
iici pene omnes, et reliquffl philosophorum nationes, nus fusus est plerumque, ac ipse interpres sui ideo :

;t tbeologica tractanda: in quibns parcior quam in labore docendi adempto ludere libuit, et lectorem in
irofanis, aliquot de causis, Primum, quod nonfui. digressus aliquos interim non prorsus inamoenos
lecebat profanom hominem, nec naiu grandem te- ducere; simul ut mei laboris quandoque partem le-
nere de sanctissimis rebus vel definire, vel dispo- varem, etsi non onere deposito, certe frigida suilusa,
are. Deinde, quod historia sacrarom titterarom no- et perviam aliquanto monitiorem, et inter sala cul-

,ior solet esse lectoris Augustinum et hujosmodi taque spectatu jucunda commodiorem. Nam haec
uictores, qoam ot opos sit eam per me repeti, quse omnia qu82 dixi, etsi babent snas animi ceu repara-
ndicatis locis ex sacris libris fosios et apertins co- tiones refectionesque, habent nihilomiuus suas sale-
: potest, qoam ut a me bic plnribus videretur bras, suos acclives colliculos, per quos non sine su-
r.
ixplicanda. Jam dkta ez arcanis nostra? religionis dore agas onus suos quoque descensus, per quos
:

itteiis, ab Augustino adducta, nonnulla enarravi- non sine lapsus periculo facias iter, ne fasce pressus
nus ; alia praterivimus, quod viderera non hunc esse iu pronum ferare. Illic vero non stratam ullam viam
lloruin axplicaodorom locum. Auctores profanos invenias, nec quod recreet nec quo vel mo-
oculos,
rebros ad eontii manda Augustioi dicta, velut testes, mentum divertas, ac ne ubi sedeas quidem fessus,
ndoximus : dictorum peues illos esset,
quod lides cum conferenda sunt tempora, cum diversitas inter
ertim in profanis rebus, quas ab illis est Augu- auctores atque adeo adversitas ostendenda cum sa?,-
• tinus mutuatns. Nam in rebus nostra? pietatis neque penumero tollenda, cum quseiendum et evolvendum,
•thnicis quidquam est negotii ; et scriptoribus nostris et divinandum ubi sit locus quem Augustinus affert
lon perinde multis sum usus, ne parum firma Au- ex scriptore aliquo: quem locum invenire multum
;ustiui auctoritas existimaretur, nisi illis velut tibi- ac diu qua?situm, casus est saepius quam eruditionis.
:inibus suffulta. Satis enim videbatur esse dixisse Nam in eum incidat frequenter imperitissimus, quem
lugustinnm. Hierooymom frequeutius advocavi, prae- doctus investigare non potuit diu vestigatum. Et hoc
apue obi de lingoarom signiticationibus aut inter- mihi tanto fuit difticilius ac plus temporis extraxit,
jretationibus agebalur quoniam is, ut Graeci aut q
: quod et imparatus ad hoc opus accessi, cum antea
Hebran sermonis peritia ita et coguitione sanctarum quatuor aut quinque tantum in eo volumina legis-
kripturarum omnes nostrae religiouis scriptores lon- sem, nec indices ullos mihi ex lectione confeci, vel
:e antecellit. Nec putavi fore interpretis controver- in lr:nc, vel in similem aliquera usum quos qui ha- :

;ias illas movere quas nostri theologi in scholis ma- bent, nae hi felices in litteris sunt, quibus haud exi-
3jnis animis agitant quanquam iis prima aetate fui-
;
gua
demitur pars. His angustiis et difliculta- laboris
nus imbuti, qua? ab in-tituto, a mente rationeque tibus inopia Graecornm voluminum accessit, quae est
Lugustini plurimum dissident aspernatusque fuisset in hac regione mira. Nam cum passim doctis fias
;

itque indignatus operi suo admistas, velut tri- obvius, si Aristotelem Graecum, aut Demosthenem,
ico lolium, quacunque cceli parte purus ille ac san- aut Vetus Testamentum aut Pausaniam, aut Isocra- ;

:tissimus animus res hominum despectat. Itaque nec tem, aut Julium Pollucem, aut Eustathium utendum
iisputandum mibi censui vel cum hoc hominum ge- petas, negat se habere nec apud bibliopolas vena- ;

lere, vel cura antiquioribus, quicumque alieni a sen- les invenias. Cum hic adesset Krasmus, ejus biblio-
entia Augustini essent nam hoc jam non esset in-
; theca adjuvabar; et illinc aliud agens, aliquot inihi
erpretis, sed defensoris ac patroni. cum non modo decerpseram loca, quae ceu prsesagiebat animus usui
nea, sed nec ullius defensione aut patrocinio ille D mini aliquando iutura. Nam ea in haec Commentaria
ndigeat. Feci igitur quod Hieronymus in Commen- intuli. Graecum Platonem habui in octavum, nonum
tariis Epislolae ad Galatas praefatur se fecisse, ut etdecimum librum scribens; Strabonem plerumque,
nagna ex parte aliorum senlentias tantum referret: Pausaniam nonnunquam sed pra?cipue cum in deci- ;

dc et nos quid alii dixissent sensissentque contenti mum octavum comraentarer, et aliquot alios, quibus
ecturis explicuisse sententiam nostram continuimus, non perinde atque istis indigebam. Non quidem quod
'eterem Academia? morem imitati tum quod id ma- Augustinus ad se enarrandum magnam Graecorum
;

jis ad enarratorem alieni operis existimavi pertine- auctorum copiam desideret. qui Latinos tantum est
•e, tum etiam quod cunctari, et sententiam suam non secutus, quos solos pene legerat aut versos e Grae-
)rodere, et consectari magis aliena quam sua pro- cis sed certe siadjutus majore Grrecorum suppelle- ;

erre atque ostentare ante canos decere polius arbi- ctili fuissem, potuisset opus paulo exire ornatius ac
rabar, qui censuris ac judiciis non parum auctori- locupletius. Itaque nonnulla sunt a nobis praetermis-
atis addunt nec immerito. Multa nunc mihi vera,
: sa, quae partim ex nullo potuerunt auctore peti, eo-
:erta, explorata videntur quae, si diutius contingat
: rum duntaxat qui exstant partim exreconditis Grae- :

rivere, non modo ambigua per astatem videbuntur, corum litteris fuerunt eruenda, alias hibliothecam
 !

;;:; SUPPLEMENTTM AD OPEHA S. MJGUSTINI

nacti (Jrtpcorum codicum ampliorcm, pcr occasionem A magnes vel adamas ; animal an metallum, tigris vel
ia lectori sarciemus Qaanqnam sedulo illud antealia milvus : sitne qui ardcat mons .Etna an Alpes ; ar-
est anohis advigilalum curatumque, ne multa sint doatne sulphure accenso an arena. Quid dixerit, quid
qua? in boc opere studiosi liomines cordatique pos- senserit Plato, quid atomi Democriti conflcianl quid
;

sent desiderare. Qiub omnia pnestarc aliis vel co- similares partes Anaxagonr, aut dissimilares
sint ;

gnitione rerum ampliore, vel ingenid majore, vel quid Pvtliagone transanimatio. Isti ad lurc omnia
feliciori memoria
leve et facile fuisset. Nobis certo. linea sunt alha, sicut dici solet, in lapido all»o. Tan-
liaud sane credatquisquam, quam ta-diosum fuerit ac tum illacuranda etexpendenda ducunt. an Deus pos-
fuslidiorum plenum quo lit ut prima illa qnse me in
: sit suppositare hnnc pennam qna scribo, an juhere
opus stimulahat, perliciendi facililas planfl perierit. possit odium sni possitne dispensare pontifex super
;

At utilitas quanta sit futura, pronuntiare non est voto profectionis Ilomamv, aut HierosoIymitanflB ; an
meum, quod nec in opere suo quisquam vel incor- peccunia sacerdotii pensionem redimere, sit simonia.
ruplus est judex, vel non suspectus; et eventum rei Verum enimvero isti censeant quomodo voluerint
situm in forluiue manu potestateque proedicare nemo cumque de opere. Nec eis sccibo, nec eos curo mea
potest, nec ego promittere. Yivet, et legetur, etpla- legere ; nec eorum judicium censoramque naucifacio,
i:
cebit, et proderit opus, si faverit genius; sin adver- nec eis placere studeo : et doctius putabo me scri-
setur, concidet ac interibit. Multa grata sunt et ulilia psisse, si displicuero. At illudmagnopere dolendum
t&ntum ea causa, quod siclibuit fortuna1 Illud modo . est, insistere srepenumero iugeniis doctorum quidem,
precari possum, si quid optando proficitur, tam nlile sed non perindc bonorum hom-mim perniciosum in-
ut sentiant opus legentes, qnam mibi grave et molc- videntia? virus, qua bona opera incessant, laceronl,
stum fuit scribcnti. Jamque primum illud amisimus, proscindant, aut perdere conentur profutura, aut
sccundum incerlum est, tertium non profecto certius allatura lucem obscurare. Hinc odium, et ex odio
de gratia, unde nomen gloriaque ad scriptorem re- rabiosa maledicentia, et impotentis animi vorba, et

dit. Primum non ignoro quantum fama? admiratio- rix3?, et jurgia, et calumnia?. Hinc s»pe desperatio et
nisque opori etiam optimo detrabalur, cum in alium desponsatio meliorum ingeniorum, cum pertflflsa rem
scribitur : id est, sediiicatnr in aliena superficie, et sic amaram et inamabilera ab omni scribendi et ju-
velut scribendi argumentum ab alio est suppedita- vanda?posteritatis ratione avertuntur, plerumque ot

tum ;
nisi forsan in sacras litteras aliquid commen- ab studiis etiam : quod tantum abest ut invida inpe-
terispropter sanctam majestatem earum, aut [in Ari- nia lieri doleant, ut se ex hoc fructum capere sinpu-
stotelem propter receptam scbolis omnibus auctori-
C larem existiment, ac laboris sui pnrmium ; finem
tatem. Accedit buc, quod multi quibus omnia qua? voro quem destinarant si consequantur, ut cessent
negligunt, aut non capiunt, in |grammalicam vertun- omnes, nemo bene faciat. Quod Terontius, ut alios
tur, quamlibet in boc libro sacra et philosophica et itae humana» mores, sic et istum prudenter expres-
recondita tractaverimus, grammaticam dicent, "ideo sit, cum malevolum et invidentem poetam omnihus
pra?cipue, quod bistorias narravimus, et fahulas ; contendisse viribus ait, ab scribendo uti deterrerot
idem de ipso Augustini opere dicturi, nisi pndor et in otium traderet. Neque vero id ego dixerim
impediret, et reverentia nominis tam omnibus sacri quod segre ferara me vel admoneri. vel etiam repre-
et admirandi. Alii boc tolum nec visum, nec ju- bendi, dii meliorem mentem Imo dehere ni" mul- !

dicatum, qualicunque censeatur nomine, rejicient tum prolitebor potiora sugserenti et reprehendonli
etdamnabunt: ut proxime quidam theologia? licen- docte. Nara et meipsum non pigebit mutare senten-
tiatus, cum audisset me in libros de Civitate Dei tiam, si vel sludiura, vel ffitas alia docnerit meliora.
scribere, magno fastidio operam meam tanqunm inu- Ceeterum permolestum est atque intolerandum pro-
tilem prorsus vanamque aspernatus est. Et quid, in- nuntiari semel de toto opere, damnnrique ceu impe-
quit, opus est libris illis illustratore plus satis cx se ritum aut futile, cum ner legeris, nec forsan si I

perspicuis et claris ? te* felicem quisquis es, cui " ris, invoneris usque adeo multa quflB eonvellns ;
vel

tam aperti facilesque sunt hi de Civitate Dei libri ipse si tantumdem pnestare tentes, vel non valeas,
Caeterum mirari qui audiebant vel ingenium hominis, vel sudes satis. Aut si unum, aut ad siimranm nlte-
vel eruditionem, vel certe impudentiam. Nam impe- rura deprehendas erratum, propter illa opus tnntum
ritissime loquebatur, et rerum omnium veternm tamque vnriura rejicias universum, et contenv
erat omnino expers et rudis ; rogavitque ex bis qui volut si egregio inspersos reprehendas corpore n;o-
audierant unus cur sic censerct, cum essent tol vos, ut Horatius inquit. In summa, quandoquidem
historiffi, tot fabuhe, tot philosopliica, tot geogra- hominum linguas nec habeo in manu moa. et lihoras
phica, tot mathemalica. Quid, inquit, illa ad theo- decei in liberis studiis. non deproror quo minua seo-
logum? Deinde sinta vel b, non sum sollicitus. Hoc loquaturque de opere quisquepro libito. Si enim
tiat
illud est, istis nec Cicero, nec Virgilius, nec Plinius, malnm est opus, irasoi oh voritatem non debeo: -in
nec alii miiiiIos intorprole indigent : cum oorum nihil bonum, eos qui maledixerint, sna invidentia exedel
intersit, quis fuerit Scipio, quis Csesar, quis Pom- tanquam yenennm in quo uno justissima est invidia
:

peius, quis Cato ; quea autubi Garthago, Babylonia; rebns iniqnissima. Hoc solom etiam
i|>sa, cflBteris in

borhane an snxuni, malva aut beata : lapis an lignum atque etiam rogo. el obsecro, ut m quis a tne dissen*
 YARIORIM EXERCITATIONES IN S. AUGI STIM OPERA. 440

erit, volucritque id seriptis testari, nieminerit mo- A his meis commontariis illos rcspondissc inanem :

lestSB, et sine conviciis asperisque morsibns mc me oporam atque imlustriam ludere, ac poluisschu-
[iiod iguoravcrim doceat. Nam ut convicia ct gravem jus temporis eompendium facere, cum in libros Au-
artassisobjurgationem mereatur liber, non meretur LTiistini de Civitate Dei scripserunl Pra?dicatorii qui-
nstitulum ct conatus animi inci : ita e.uleni opera {\m\\ Eratres ad miraculum erudite, dextre, cxacte,
ict, ut ego cum aliis frucUim eruditionis illius per- feliciter, niliil supra. Quae si sic habcnt, nimis pro-
ipiam, agnoscamque permagnum benefieium, atque fecto confidens fui, qoi me hac ingenii et eruditionis
labeam gratiam immortalem ct i|><e melior niagi- : tenuitate scripta usque adeo miranda superare posse
ter tum sc profoisse intelligat, tum doctrinee ?u;o sperarim ; et demens, qui tantam lucem mea facnla
nilla immodestia, quae pejor est quam inscitia, cor- obscurari posse crcdidcrim ; et stultus, ut uon illis

upta? et inquinatee laudem aroplissimam auferat. sim usus potius, sicut Valerii Probi, Servii, aut Do-
leque absit ab studiis humanitatis humanitas, scrve- nati commentariis et male feriatus ut ullro tanti
;

urque illa tranquillitas animoruni qtia super res temporis fecerim jacturam actum agendo, quod
innes alias Musee gaudcnt. Et incipiamus morem aiunt et Erasmus ipse imprudens, qui novos com-
;

iunc tollere quem infida? omnibus furiae in prcestan- mcntarios mandarit scribendos, ubi tales essent vete-
B
ia studia immiscrunt, impctendi et lacerandi eum res et doctissimus quisque ineplissimus huic nostraj
,-

uem conjunctissimum nobis carissimumque debebat operce volis favendo, scilicet, ut illi fratres putant,
eddidissecommunio studiorum ac earumdem Musa- supervacanese. Quos ego fralres dejerare ausim, ne
um cultura, ut prseteream baptismum et caritalem litteram quidem in illis Commentariis legisse, titulos
ihristi quandoquidem haec jain olim surdis auribus
: vidissesolummodo aut si legerunt, et probant, plane
;

naiiia sunt nomina, et a^gris oculis vanoe sine corpo- similes sunt ipsicommentatorum. Ut nunquam fuit
ibus umbroe ; colamusque litteras ut nos delectent, animus refellere tam apertam inscitiam, tam insipi-
t juvent ; nou ut in certamen acerbum committant, das expositorum ineptias, non collegi locos aliquot
t tela vel eruditionis, vel styli subministrent, quibus in priinis ridiculos et imperitos ; ex quibus de opere
iravos affcctus nostros explentes feriamus sau- toto qui non legissent, possent judiciuni facere. Nec
icmusque inimicum. Sed de his rebus erit tempus, profecto fuit necesse. Nam in srecnlo jam tot litteris
um locum iuveniam dicendi aptiorem. Nunc mihi, disciplinisque excultissimo rarissimi sunt qui quem-
t ud quod cceperam revertar, tota spes in iis est cunque Commentariis legerint locum, non
in illis

[ui candido, qui integro pectore ad lectionem horum statimqualis sit totamassa ex quamlibet parvo exem-
ibrorum accedenl, sive indocti. De-
sive docti sint, q plo possint judicare. Itaque ad doclos homines ma-
lique ita meab hominibus nulla redeat
consolor, si gna sane ac injucunda sum molestia liberatus stulti-
d nos gratia, non deerunt quibus adductus impul- tiis illis patefaciendis. Nihil enim est neque gravius,

usque hanc me operam navasse nunquam poeniteat. nequc insuavius, quam stulta refutare prudenter.
lam obsccutum esse Erasmo meo, tam me juvat,
et Quae si tantum indices, pro stultis rejicientur ; sin
uam nefas fuisset quod imponeret onus recusaie, operam in eorum natura declaranda insumas, non
[ui in me et hominis arcta mecum amicitia conjun- tam contemnenda reddas, quam minus apud quosdam
:ii, et praeceptoris optime meriti, jus ac potesta- facias stulta. Nec desunt ex hominibus ejusdem or-
?m hahet. Tum inlereadum hsec sum meditatus ho- dinis qui censere possint et haud dubie censent ;

lestissimo me exercitamento occupasse, et animum quam vilia et despicienda sint scripta illa non modo
nentemque crehris cogitalis honestate ac sanctitate Augustino. sed ne Theodolo, vel Faceto, vel Floreto
efertissimis imbuisse, quae promptiorem me atque Tamen quia id non illi solum qui totam meam
diirua.
xpeditiorem ad bene et Christiane vivendum red- operam seu inanem damnarunt, sed alii permulti
iant. Hsfc una, si ccntera desint universa, abunde non credunt, tantum quia illi Fratres Pradicatores
mpla et magnitica merces est. Postremo, ut aliud nuncupantur, volo istis rationem approbare lahoris
lihil reputem, nisi me voluisse Augustino, et proinde ^ mei si modo approbari sinant, aut approbationem
:

Ihristo aliquid studiorum meorum sacrare, praeclare intelligant : qnorum ego aliquos credo tales esse, ut
necum actum existimare debeo. Quippe qui etiam illis nihil inter dictionem Ciceronis et Catholicontis
rigidae poculum propter se suumque nomen praebi- intersit; aut inter historiam Livii et Vincentii, vel
um irremuneratum se non prceteriturum pollicitus inter cognitionem rerum Plinii et Bartholomo?i An-
st hnic quoque meap voluntati, quam unam ille
: glici, aut Hieronymi et Hugonis Carrensis. Qui pote-
urat, gratiam referet : prfcsertim cum ipse labores rit, cum nec Latine sciant, nec ullos bonos unqnam
imnes meos ita demum ratos mihi esse vehm, si attigcrint semper et ad ambas
scriptores, innutriti
Ihristo ejusquo castissima? et integerrimse sponso? aures immersi sermonanis Parati, Discipuli, aut
icclesiae approbentur. Dormisecure? Ego vero si apud illos non mea, sed
DE VETERIBUS INTERPRETIBI.S eorum culpa non profecero, proficiam apud alios et
HCJUS OPERIS. ingenio saniore, et eruditione meliore : quales ha-
Narravit hodie mihi amicus quidam meus inter bent in ordine suo quosdam etiam mihi amicissimos,
olloquendum cum nonnullis fratribus Dominicani qui benelicio meliorum litterarum communem po-
irdinis atque instituti, incidisse se in sermonem de pularium suorum et agnoscunt errorem, et dolent,
',',:
SUPPLEMENTUM Af) OPERA S. AUGUSTINI. 448

et, quatenua licet, vitant. Faciam igitnr invitus, quod A dam, velut excmpla. Primo libro, eapito quinto, cuni

a principio non statueram, ut homines vita fnnctos, Caesar apnd Sallnstium referal quea soleant in beliis

et extra invidiam omnem jam positos, in judicinm fieri, rapi virgines, pueroa divelli a complezn pa-
censuramqne revocem praesertim cum illi homines,
: rentnm ; etiam < ommentator hssc jam <•- ilina

qnantnm mea fert opinio, probi, quod potuere prae- faeta, Csssarem significare dicit : verus scilicet

stiterinl tametsi hoc imperitnm atqoe ineptum, ut

: commentator quasi eommentor. Tum capite vigesimo
fere illo erant sacculo. Profilentur ergo se in lioc opus qoarto, Portium Laironem declamatorem Fatonem
scribere Thomas Valois, et NicolausTrivet, et Jacobus fuisse dicit : ibi egregie disputat an iste -\l qui Ca<
de Passavant. Et veritates colligit Franciscus de Mu- tunculum puerorum composuerit. Ft libro secundo
ronis Minorita, ne solum regnum Praedicatores te- capite qoarto, Atvm dicit oblatum matri deum in

neant. Primum Thomas Valois arbitratus credo ingens ejus templo, ut voveret castitatem. Qnod credo eum
esse opus, et unius viribus majns, non omnia solus didicisse ab aliquo ex Gallis matris deuin. Ft poet
est obire ausus, sed socium sibi sumpait, ac relut
Symphoniaci, inqnit, sunt canentes tubis, paulum :

succedaneum sodalem suum Nicolaum vel alio modo sonitum magnum facientes. Fx dulci
Tiivct, tara
similcm sibi quam ovum
_ ovo;
- -,
~, cui -ipse
r lampada,
R
consentu
" —
— magnos
—» facit sonos atque
•
tubas. Ft «p — —
quod aiunt, traderet fessus, nescio quo volumine vcrbis post Vocat, inquit, bic Auguslinus sympho-
: :

nam etsi legi, non tamen adnotavi. Neque vero aliud niacosqui in honorem detv Pudicitiae qaaedam turpia
susceperunt explicandum quam fabulas aut historias :
bciebant : non melios dixisset si illa a"tate vixi-sct ;

sacrilcgum credo rati sacra conlrectare ; in quo certe et paucis interjectis verbis, Palladem ilicit lavari
modestiam hominum non mediocriter laudo, quibus cum matre dcum Almone amne. Credas Varronem
in
satis visum est profana contaminare, a sacris absti- hoc dicere : tantum quoniam Augostinns virginifl
nueruut. Ita ab undecimo ad decimum octavum, et ccBlestis illic meminit, ceu non esset slia dea virgo
a decimo nono ad vigesimum secundum nihil fere quam Pallas. Et mox : 1'uit, inquit, sccr.a propria
scripserunt. Quod promptum est unicuique videre, domuncula medio theatri, quales sunt domunculoe
in
nam libri sunt in manibus. Octavo vero, et nono, tabernariorum velmercatorum in nundinis, secundum
etdecimo libris, quibus Augustinus adversus Plato- Huguitionem, miserae Scauri ct Curionis, et Pom-
nicos disputat, quid dixissent miselli, qui non modo peii scena1 tatissims, et auro argentoque ornatae,
Platonem, aut Platonicum ullum, sed ne umbram quomodo ad domunculas mercatorum in nundinis
quidem philosophi viderant? Itaque ne quod agant Sed hoc tolerabiliu*. Ft addit In scenarecidistis? :

desit, toti sunt in contextu partiendo et distribuendo.

Q pulpitus erat, quem ascendebant illi qui fabulas rc-
Hic Augustinus tractat de hoc, aut illo, et facit duo. citakant; et quot erant carmina, tot reputabant ap-
Primum est, quod reprobat Platonem, ibi; secun- posuisse fercula. Haec est argutissima interpretatio
dum quod dicithoc aut illud, ibi et dicit. Tum quae ferculi. Pergit vero : Infra etiam latebant larvati hi-
Augustinus pure ac Latine dixerat, ipsi ut cbarias striones, et mimi, qui subito exeuntes coram populo
impleant, ad suum coenum suamque obscenitatem motibus corporis expresserunt historias. seu fabulas
trahunt, ceu non aliter posteris intellecturis. Jam in recitatas ; et isti proprie fuerunt appellati scenici.
quinque libris, et parte decimi octavi fabulae et hi- Scena etiam quandoque pouiuir pro ipso tote
storiae tractantur. Hic putant se esse in sua arena, theatro, quandoque pro fabula, quandoque pro
et vagantur jactantque se ut equus, quod dicitur, in recitalione labuhc Haec omnia quis neget
campo. In quibus omitto sermonis sordes ac spurci- admirabilia, cum antea nullus unquam audierit?
tiam, fatuasque et insulsas narrationes quas tamen : Qnisnnqnam theatrumdixit scenam, vel fabulam.
rel
ipsi interdum ex facundissiniis desumebant scriptorr vel fabnta reeitationem? Tnm addit Valerinm Ma-
bus ;
quas nullus sit tam impatiens stomachus, qui ximum dicere, antequam imago matris ilcum ti
unam ex ei* aut alteram possit devorare, nisi quibus lata esset ex Pessinuute, imperatores Romanoa
forte salubria sunt noxia. Sed ad res ipsas veniam. D sa?pe ad Pessinuntem ivisse, ut M>ta solverent.

Sunt certe commentarii utiles iis qui nihil vere re- I ln boennquam somniavit Valerius? Ita non sa

cteque scire volunt : qualia snnt ingenia qmedam ast te fingere, nisi et aliia mendacu aasignes.

quae ne historiam quidcm audire possint, vere et uti iNarrat quidem ivisseilluc Romaoosimperatores libro

gesta res est, narratam ncfas credo existimantes ; primo, sed non ante matrem denm trenslatam, quo
aliquid remanere sinceri ac incorrupti. Falluntur tempore nullus unquam Etomanoa eo ett profectus.
igitur inlinitis locis, et fallunt, si (jnis sequatur; tuin adjicit Pantheon templum aDomitiano magnae m.itri
propter confusam incertamque eorum qua? scril><>- dciiin azstructom fuisse, cum Pantheon exstruxerit
bant notitiam, tum etiam quod igooratione Latini antc Donuti.muin Agrippa Jovi Victori. deindc
sermonis in ipsis rebus passim labebantur. A<l haec ria diia. Ft haac omnia in eodem vere aureo et co

afiferunt commentitia pleraqne, et nonqnam al> au- pioso capitolo 4 libri ii, quod licet cornu cop
ctoribus vel somniata partim ex gcsli^ Homanorum
: pelles, ln sezto vero capite versiculi annt Peraii, qo
moralizatis, partim qnsa bndo narrari andierant in- ipae featit issime ezplicat :

ler compotandum in hospitali ccenacnlo sodalitatis. Discite. nuseri, el causas oognoscita reram,
<>

Qnid Bumua, at quldnam victurl gignimor, <>r.l"

CoIIigamquse prima ernnl ad manum paucula qnae Qnia datna
"
M) YAIUOMM EXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPEltA. 450

ic, inquit, ordinata est hnmana natura, quod est A alio solet tempore eflluat, abit eum eo fetus, nec
uper brata animalia. Putabam esse infra, Aut inetsa augeri nec ali Sed libet explicationes audire
jiotest.

uiim mollis Qexns ? Metse, inquit, id est morlis. At- vocabulorum ? Exclamat August. lib. n animos :

ui ei hiic nullus esl Qexus, Quid asper utile num- germane, Etomanos. Germane, inquit, id est alte, vel
aus habet. Hic cum ignoraretcur asper nummus di- immaniter, nam Germaui habent immauia et alia
eretnr, non defuit moralixatio. Asper, inquit, id esl corpora. Et in eodem loquens Angustinns de lino
uantuui habeat asperitatis : propter curas magnas aut Lanula Qaminum, quo vinciebant caput, quem
|oas ingerit ;
propter quod et spinis comparantur apicem nominabant, quasi Bummitatem Apex, in- :

lvitia-. Non sic Persius sua tam acute intellexit, nec quit, nomen est cujusdam historiographi, ut jam
a sancte. Et capite octavo, de jioetis adnotatio mirandum non sit fecisse Deum homines cx limo,
iigna quae ad verbum ediscatur. Poetarum, inqoit, cuni iste faciat ex liuo. Et cuui libro quarlo posuisset,
luo sunt genera, veteres et novi. Veteres onmia quss Augustinns inter prodigia feminas et gallinas et ho-
anebant convei tektnt ad risum: uiule de ineretri- mines versas masculum sexum Credo, inquit,
in :

stupris, et his quffi poterant provocare risum litteram esse falsam, quam tamen mulli libri habent.
ractabant: ^icut Plautus et Terentius. Novi vero
r>
Deberet autem littera sic esse, in homines et mascu-
ejirehtudebaut vitia hoiniuuui noniinatim ; uudeque lum sexum. Vult enim sic dicere, quod feminaj con-
omines lacessebant, eoruui vitia carpentes vera et versss sunt in homines id est in viros, et gallinae in
:

icta et piugebantur nudi, quia vitia denudabant.

; masculum sexum. tenebras illius ajtatis miseran-
'ales poetsa comici satvrici appellantur: sicut llo- das, et tamen illis oculi assuefacti illatam jam lucem
atius, Persins, Juvenalis, et hujnsmodi. Et paulo spectare non sustinent Claudite istas fenestras om-
!

>ost: Possunt autem poeta; tragici, sicut et comici, nes et rimulas, ne qua lux penetrare queat, et fruau-
ividi in duas partes. Primi puri tragici ,• secuudi tur libere, sua nocte tenuein quoque et languidulam
;

ero elegi, tractantes de elegia, id est de miseria. in tenebroso cubiculo meridie ipso accendite luccr-
iic ille, ex Aristotele credo, aut si quis hoc quoque nam. illud in eodem niiror interprete, quod cum
[oclius de poetis scripsit, et tamen qui nihil un- gravissimos haberet auctores, ex quibus nonnulla so-
[uam de iis poetarum generibus non audivit, iutel- litus est desumere, possetque ex eisdem alia quu>
iget qnam frivola hsecet imperita sint.nedum stuita dam afferre, maluit ab Isidoro petere, aut hoc pejo-
itque ridicula. Si audivit, huic perinde ista erunt, ribus, Huguitione et Vinceutio historiali : quod su-
:um de novis et veteribus loquitur poetis, ac si quis spicari me cogit ipsum vel aliena esse usum in ci-
iicat architectorum ofticium est calceos suere, cer- q tandis auctoribus opera, vel citatos aut invenhse in
lonum vero a-diticare et cum novos comicos vocat
: aliquo vade mecum, aut rapiamus totum, aut de ali-
.atyricos, ceu quis dicat fartores esse textores: cum quo audivisse. Nam detinilionem Dei, quam ex Ci-
:omicos dixit elegiacos, velut aliquis agasones dicat ceronis primo Tusc. quajst. citat Augusliuus, colligi
lautas, aut tonsores carbonarios. Jam cum e.xplicat dicit ex his qure in ui De Nat. deor. sparsim tractat ;

degia, id est miseria, non secus quam si interprete- et consolationem de morte filise, nescire se dicit an
is : scrinium, id est liber. Et cap. 109, cum de sit lib. xii Orationum, cum Cicero ipse in Academ.
^lauto ageret, iste scripsit, inquit, comoediam quse et Tusc. qua?st., et Lactantius et Plinius ejus libri
tppellatur Aulularia, quasi non aliam. At philoso- meminerint. Valerii Sorani nihil recordatur se le-
mari quoque voluit lib. vn. Nam cum dixisset Au- gisse, cum mentio apud Plinium, Solinum,
ejus sit

ru^tiu. Menam deam, qure menstruis prajest, con- Lactantium, Plutarchum, Servium, Macrobium. Jam
erre Lluores menstruos ad ejus quod conceptum est ex multis Diogenibus unum, et ex multis .Eschini-
ncremenlum, ignarus ttuorem menstruum dici etiam bus unum, et ex Socrate et Isocrate eumdem conglu-
uuliebrem sauguinem, qui lluxurus erat in mense, tinare et conferruminare invitos et male cohrerentes,
lisi vel fetu vel alia causa detineretur, incipit di- non rarum, ut nec alia omnia quaa si persequi sin- :

tinguere sanguinem menstruum, uno modo pro eo D gillatim tentem, rem in inlinitum extendero. Ha?c
juod est purgamentum natura?, et singulis mensibus quai adduxi, tantum velut specimina posui, quaj
sjicitur. Alio modo accipitur pro sanguine qui per prima profecto volventi librum occurrerumt. Sunt
jectionem purgatur, et post fluor menstruus non euim usque adeo frequentia et densa, ut periculum
onfert ad incrementum fetus, nisi per ac~idens, sci- non sit ne lateant, si non indicentur exslant, nimi- :

ieet per suam absentiam. Confert enim pro tanto : rum, et otferunt se atque adeo ingerunt oculis om-
juiacum ipse expellitur, sauguis ille unde fetus au- niurn volentium intueri, quae nec in opere ipso sum
etur, eiticitur mundior, et ad augendum melior. Sed consectatus. Tum ne fastidio lectori essem tanta
>eatus Augustinus extensive loquens, vocat illum prolixitate, tum quod ineptiora sunt, quam ut in eis
asguinem qui depuratur Uuorem menstruum. Hu-.c refellendis aliquid collocari operaj debuerit. Quis-
1'rimum quis unquam sanguiuem illum qui pu-
lle. quis mihi lidem non habet, legat ipse ; et vcl judicet,

iorremanet in corpore mulieris post ejectum men- si est doctus, vel a doctioribus sententiam exquirat,
truum, vocavit tluorem menstruum ? Deinde quo- illisque assentiatur. Quod si quis est qui hajc unice
nodo isti augentur fetus in iocis ? qui si menstruus non so-
forsan ac tenere complectitur et amat, habet
lle delluat, liuut imbecilliores; et si largius, et ut lum hos commentarios, sed etiam Huguitionem, Pa-
 :

i.,1 SLPPLEMKNTLM AD OPERA S. AK.I SHNL

piam, Grscistam, Joannem de Garlaudia, Catholi- A lus aetatis illius? Jam non minus exhistoria et fabulis
cou illis se omnibus
;
oblectet, quod sit ei bonum veritates, quam ex rebua theologicis colligis. Q
prosperumque, et iu coruin complexu lnereat. At glacies est, eiiin Augustinus narr.it Niuum Assyriis
Thonue Valois et Nicolao Trivet prodiit velut succen- imperasse primnm, te illico ceu veritatum plastem
turiatus Jacobus Passavantius, quem nomen ipsum cuin formulia tuia ad liugendam ex hoc veritatem
indicat fuisse scurram aliquem festivum, qui sodali- accurrere, ceu non aliter futura veritate ? Veri
tium totum oblectabat cui, : ut credo, per jociuu inquis. Ninusfuitrex A.33J riorum primus. Cur quod
lusumque nomen Passavant est a reliquis fratribus panlo ante legitur uon est etiam veritas ? cur non
inditum. Loquendum est de Tertulliano, nihil mihi paulo post ? Kt unum exemplum adduxi pro multis
occurrit, reservetur cum aliis de Valerio Sorano, ; millibus. Jam quale est te ngulum veritatum, inodo
nihil mihi modo occurrit, reservetur cum aliis de ; aliis incerta, et imprimis controversa admiscere ut :

Vnophane et Auaxagora, de Lactantio, reservetur cum contra Aqninatceos disputas, quo nihil facianee
cum aliis. Quid malum sunt ista alia? ubi reservas? libeutius nec proinde crebrius : modo etiam tibi in-

in quem usum ? quid quod nec legerat expositores certa, ut verbi gratia, cuin Ibilofernem illum ex li-

ipsos, quibus dicit se sua addcre, ut lib. 111, cap. 12, bro Judith dicis fuisse Cyrnm Assueri et Bather ti-
B
sic scribit: In hoc cap. 12 facit Aug. meutionem de lium, de quo veritatibus aliquot post eam amb._
dea Kebre, de qua dicit expositor quod fuit mater modo etiam vel pueris falsa, ut de hoc ipso quod
L-eulapii, dea inferni, et quod Numa rcx
quod est Darius sit tilius tum quod tertii
Assueri et Esther,
sacravit dete Kebri mensem Kebruarium. Atqui nun- libri Lsdrji' Augustinus non meminerit, cum citet ex
quam id expositor scripsit, nisi forsau res tam stulta eo qua?stionem illam de re quaj fortitudine
ex codicibus sit ab aliis fratribus, qui eam depre- anteataret: etiam eodem capite, quo tu id dicis libro
henderant erasa : sed videlicet super co-nam frater decimo octavo, ita veritates tuas non ex una sim-
aliquis Passavantio narraverat id expositorem di- plici veritate videris eflingere, sed partim ex veria,
cere. Caeterum quo reprobet modo, aodiamus. Quod partim ex incertis, partim litigiosis, partim fal

nou videtur bene dictum, inquit, salva sui gratia. ut statua illa quam per quietem Nabuchodonosorus
Nam sicut infra dicetur, .Esculapius lingitur fuisse vidit, ex auro, argento, chalvbe, ferro, et argilla erat
lilius Phocbi et Coronidis : sicut vult Ovidius se- conilata. Sed sint sane veritates istse, quantum aliis

cundo Met. Nec unquam legitur quod Phcebus cum libuerit, uihil inq.edio ; et legantur ab liis ijui ejus-
lebre convenerit, vel quod ex ca iilium genuerit. amant. Kgo vero, qua; ipse ad \erbum ex An niodi
Tum incipit philosophari et conjecturas querere. q gustino refert, Augustmi esse puto ceatera quae de :

Nec conveuienter, inquit, Qngitur .Ksculapius iilius suo addit, non peculiarius ad Augu.-tinum pertinere,
libris, cum ipse postmodum sit habitus deus me- (piani qua? a summulai iis aut senlentiariis auctoribus
dicinae, qiue habet febrem expellere. Jam ne omnino de similibus conscribuntur prope inUnita. II. j,
m- i

desit quod alii possint pro se respondere, addit: Nisi cula de interpretibus hujus operis dixisse me I

dicatur ita crudelis tilius, quod matrem persequatur sum et festinantem ad alia sit satis, tantum ad bona
|
ubique, et omni sede expellat. Joculares sunt addi- ingenia commonefacienda non me omniuo in his li- i

liones isUe, ad risum fratribus movendum paratsB. luis actnm i giss

Istis omnibus accedit Kranciscus de Maronis, non QUINAM BOMINI M UERINT GOTHI, I

quivis doctor, sed illuminatus ; et veritates colligit, OUOMODO ROMAM CEPKBCTT.

quasi ca?tera essent falsa. Sed hic non magis ad hoo Cum Augustiuus ex Homana captivitate oec
opus spectat quam ad cietera Augustini : ex quis nem sumpserit scribendi de ( a\ itate Dei, ut iis re-
omnibus ita videtur veritates selegisse ac seposuisse, sponderet qui eam cladem Christians religioni impu-
ut VirgiJius gemmas e stercoribus Ennii. Quod si tabant, operoe pretium erit altius narratione repetita
alieni a uostra religione Augustini opera sumant in explicare, qninam hominum fuerint Gotbi, quomodo
manibus, illius scilicet illuminatis veritatibus illumi- " iu llaliam veiHMint, rbeiiiqiie eeperint. Priinum 1

nata, quid eis veniet in menteiu de bujusmodi veri- omnium fere video constare, qoos posterii
tatibus? quid suspicabuntur, quid credent? Niinirum (iolhos, priorem Getas nuncupasse, ut illa pa :

esse caetera vel parum vera, vel Ecclesiae sospecta; ex priscis vocabulis non corrupit. Sic Hutiliu- et

illa tantummodo tencri et asseri a nobis ceu Urnia t.laudianus poeta-, cuin de Gothia loqountur, ».

et indubitala, ut qiue illuminatus doctor indicarit eos semper nominant. Orosius itidem in Histo
iu quibus tameu rixosa multa, alia ambigua, etiam GetSB, inquit, qui imnc (iotbi quos Alexauder e\ i-
falsa complura inveniat. Nam si omnia Aogustini tandos pronuntiffvit, P\rrhus exhorruit, au-
sunt GBque vera, quid mihi cum tuis verituibus, in tem declinavit, relictis vacueque factia sedibaa,

quarnm pleriaque nihil Augustini dictis addis ; cutn lotis \iiibus tuti Romanas ingressi provineias. Hie-
vero addia, aophiatiearia : et non to Augustini veri- ronymus in Genesim, Gothos ab eruditis antiquia
tatem Bequeris, sed illum cum veritate obtorto col- i.et.i- niuniriatos esse testator. i
iro sunl qui
lo, quo ipse \i> torques, nempe ad factionem Sco- circa l-tniin tluviuin habitant , ut auctores tunt
ticam, ut contra Thoinam locutUS videatur et cona- j Strabo, Mela, Plinios, et alii ; latequa regionem \

ris ipsum putari dicere qure ne cogitavit quidem ul- sident incultam magua partc, ct rigoribus immitem:
 VARIORUM EXERCITATIONES I.\ S. AUGLSTIM OPERA' tot

aenlque ulteriora Istri ad Scythiam, et eiteriora A iniquis pacein cuin illis fecerunt quam Gothi nou :

l Thraciam, ubi Tomus, Ovidii vatis exsilio clara, admodum diuturnam servarant, igaavia et socordia
li se apud Getas agere nou semel in Tristibus et Gallieni principis [reti. Non jam Thraciam Mysiam-
jnto scribit, tum et mediterranea occupant Ger- que.sed Asiain ipsam .Minorcin sunt tentarc udorti.
aniam versus et lstri fontem, quos Strabo libro Bithyniam vezatam spoliaveruat, reversique iu Eu-
ptiuio Docas et olim Davos nomiuatos esse ait, euin ropam, Thraciam Macedoniamque pervastarunt.
ciniores Pouto diceretur a Grsscis Gets, eumdem- Quibus in Achaiam venientibus Macrinus se obje-
ie utriusque populis sermonem esse. Qaanquam cit, eosque vicit ac fugavit persecutos, quousque il-
linius nou aliud iuler hos populos videtur siguiti- los intra tines suos compulit. Quibus tamen se nou
ire discrimen esse, quatn quod GeUe Grsecis sunt, diu continucrc quauquam egressi in strenuissimum
;

iti Hoinanis Daci. Sed nos Strabonem hoc seque- principem inciderunt, virum nec minoris felicitatis
lur loco. Getse barbara et fera gens est, viribus at- quant virtutis, si vita modo contigisset in principatu
ue animo immani mortis corntemptore, quod per- diuturnior. Claudius fuit is qui trcceuta millia eorum
tasum habeaut redire animas, sicut Hela scribit : partim delevit, partim cepit. Intinitam fuisse gcntis
Jt si non redeaut, non tamen exstingui, et iu melio- liujus multitudinem oportuit. Xon enim multos post
B
,'s sedes immigrare quod si neutrum conlingat,
: annos, Aureliano imperium tenente, ad arma redie-
<re certe vita mortem. Fama est, posteriori- runt, primoque pradio sunt ad Dauubium superati.
u^ deinde temporibus Getas Ostrogothos esse di- Fl. Constantinus tanta illos cuede alfecit, ut cogeret
os :Dacos vero Visigothos patriis nomiuibus quod : taudein multos per annos quietos esse. Ita enim isti

i ad Occidentem, ad Orientem illi magis specta- pugnabant, et magno hostium malo vincerent, non
;nt. Confunduntur tamen plerumque lne cognomi- miuore suo vincerentur. Atque lnecquidemgesserunt
ationes rerum a scriptoribus, non modo receutio- Gothi, quam diucertas ipsi habucrunt sedes. Valente
.bus, sed etiam antiquis. Hanc gentem tradunt principe, Hunni, qui et ipsi sunt Scythu:, sed immi-
tm olim tlorente cum plurimum Rotnana re, impe- tiores rudioresque humani commercii, in Ryplneos
tm in provinciam populi Romana Mithridatico fe- montes inclinatiores, inter Tanaim Massagetasque
isse bello quos Lucullus, qui in Asia magno cum
: conclusi. Gothos regione quam incolerent, per vim
sercitu imperator res gerebat, e Mysia cum clade ejecere. Qua± tametsi rigoris intemperie pnrum hu-
Post vero Boerebista duce, cum ab eo ad la- manis erat usibus commoda, tamenHunni saluberri-
ores militaremque discipliuam essent assuefacti, mam suavissimamque omnium existimabant, homines
gressos regionem suam rnultas sibi gentes subegisse, C extra solis vias cursusque nati et educati. Hic jam
itroqae cum maxima trajecto manu, Thraciam, Ma- Gothi sedibus, domibus, laribus penatibus, exutique
?doniam, et Illyrium late depopulatos, ingentem fe- qui ultra alienos erant soliti tines invadere, coacti
isse Romanis terrorem. Interimque, duni in eos Ho- sunt vel mortem fortiter oppetere, vel in alieni soli
lanorum arma expediuntur, Beerebista fato conces- possessionem,cum ipsi nullumjam haberent, hserere.
it. Augustus legiones fere decem in illos misit eo- Sunt qui non Getas illos quos Ostrogothos diximus,
umque opes usque adeo attrivit, ut ex ducentis venisse in agrum populi Romani perhibeant, sed
lillibus militum ad quadraginta millia copias eorum Visogothos fortuna sociorum conterritos deliberasse
edegerit, ac parum abfueiit quin gentem totam im- de mutandis sedibus, veritos ne eadem essent passuri
erio subderet Romano. Aliquot annos post fines quae Ostrogothi, extendentibus se velut marino sestu
omanos ingressi, Oppium Sabinum consularem vi- Hunnicis armis, vicinasque regiones delentibus. Haec
mn cum exercitu ceciderunt, qui a Cornelio Fusco, res Visogothos in eam sentenliam impulit ut legatos
omitiano princtpe, post varia prcelia tandem com- ad Valentem Homanum imperatorem mitterent, qui
ressisunt Trajanus imperator multum cura eis gentis nomine Mysiam Danubium llumen sibi
citra
ique cum gloria belligeravit. Anlouinus Cara- incolendam peterent, spondentes communi nomine
illa per occasionem nihil tale suspicantes vehe- se omnes Christianam pietatem accepturos, futuros-
tenter Gordiani vero temporibus in Roma-
aftlixit. que bonostidelesqueRomanorum stipendiarios, armis
os lines frequentissime se effundebant, quos minor suis opibusque tines illos populi Romani ab incursi-
ordianus facili opera excedere provincia coegit. bus reliquorum Scytharum sedulo defensuros. Quibus
erox et inquieta gens, suisque sedibus male con- conditionibus adductus Valens Lupicinum et Maxi-
nta, subinde causas
alienas invadendi quserebat. mum velut duumviros agris dividendis ad eos misit,
aque Philippo Bostrensi imperatore, quiprimus ex qui sedes Visogothis distribuerent. Hi cum avare
omanis principibus Christianam pietatem est pro- crudeliterque haberent gentem, primum ferre Gothi,
ssus. multis ceedibus populationibusque editis am- et dissimulare injuriam, ne primo statim alietne re-
virorum millia in proximas sibi
ius trecenta fere gionis ingressu res novarent, existimantes, cum ex-
hraciam Mysiamque irruerunt. Ad quos expellen- satiati suis opibus duces essent, facturos sseviendi et
js missus Decius rem parum plerumque prospere rapiendi tinem. Sed illi dum maligne commeatus
ntatam et ipse infectam reliquit, quam succedens partiuntur et ourant, famemintolerabilem effecerunt,
hilippo in principalu dissimulavit. Gallus deinde quffi et ipsis ducibus et Homano principi exitio fuit.

ater, et Volusianus tilius, certis conditionibus sibi Gothi enim cum fame jam se velut belluas viderent
 :

•*00 SUPPLEMENTUM AU OPERA s. Al i.TSHM.

tumultuosissime armisHomanos duces A dini alendae esset, castra duces dividunt, diversisque
peti, correptia
cum et ita armati totam
praesidiis atrociter cicdunt, profecti viis per Pannoniam, Illyricum Noricumque,
Mysiam pervagantur, iuque proximaui transcenduut incensis vastatisque obviia rebua omnibos, in [taliam
Thraciam, quam sibi vectigalem reddider\int. Hic illis veniunt. Ruffinuscum impradentius eogitata axseque-
occurrit Valena pugnatumque
;
est acriter, fusis foga- retur, ad Thessalonicam a miiitibus occisus est. Sti-

tisque Homanis, magna iu eis facta strage. Saucius lico astutius consilia celabat ; et Hhadagasus quidem
imperator in hostium potestatem vivus venit : quera per Ltruriam ad 1'rbem cum agmiue veuiebat, longe
illi efferatiorea post tanlum exhaustum sanguinem lateque quacunque iret fugain terroremque ostenden-.
vivuni cremaverunt, rectaque Dyzantiuni petunt : et Trepida Romana eivitas merceo irios duces venienti
nullis obviam factis armis, urhem corona cingunt, opponil. Hhadagasus inconsultius exercitu castrisque
quce aliquaudiu opera et consilio Dominicee Valeotia dispositis, in loca se Commea-
iniqua praecipitavit.
coDjugis obsidionem suia opibua tulit, confirmatia in tibus aderaptis multitudinera suam fame confecit.
lidem principis civium animia magna Dominicaa lar- Ipse comploratis rebus, dum fogam per occulta cum
gitior.e. Uost Valentiniani Valeutis fratris virtute paucis tentat, a Horaanis railitibus iuterceptus neca-
soluta obaidione, retro abiernnt. Valentiuianus Theo- tusque est, Gothorura multitudiue vilissimia pretiis
dosium Hispanum virum accitum ex Hispania adopta- divendila. Secundum hanc Gothoram cladem, Alari-
\it, participemque fecit imperii. Hic Gothos raultis cus in Italiam venit, majoribus adhuc miscens omnia
prajliis fregit contuditque, ct pacem coegit
supplices terroribus quam fecerai Khadagasus. At cujus rei

petere ;
quam cura dedisset, rexque eorum Athalari- nuntniin. Stilico, qui Hyzantii erat, prsmissa copia-
cus Dyzautium ad Tlieodosium a^grum visendum ve- rura parte, qua3 extreinuiu Gothoram agmen i ar-
nisset, rex in morbum lapsus, aliquot postea men- pendo ab strage aliqua magua agroruuiqueva-tatione
sibus raoritur. Gothi toto imperii Theodosii tempore hostem deterreret ipse per oram Superi
; inaris cum
sub Romano imperatore militaruut, nec regem ha- viribus peditatus equitatusque ad hostes pervenit ;

hueruut alium, uec ducem, nisi quem Homanus de- uterque exercitus castra prope Havcnnam contulit
disset imperator. Inter luec Tbeodosius, Mediolani, Golhi Uollentiam viam obtinebant. nuineio ipiidem
princeps sine controversia et bello et pace optimus, potiores, sed arte et disciplina militari nequaquam
moritur, liasso et Uhilippo coss. relictis Arcadio et cum excrcitu Homano comparaudi. Slilico bellico
Honorio liliis, Arcadium Dyzantio et
et Placidia lilia. astu plerumque Gothos superavit, compulitque in ar-
illi Orientali prsefecit imperio, Honorium Occidentali ctum quemdara locum, ubi sedena conlicere poterat
Homanaeque urbi. Et quia juvenes adinodum erant, C bellum, si voluisset verum cura exercitu esse decre- :

tutores educatoresque testamento assignavit illi verat, quousque populares sui Vandali in Galliara ve-
:

Huflinum, huic Sliliconem, vafrum utrumque et sce- nissent. Uro indubio euira habebat eam forte certam
leratum hominem, cujusmodi ingenia facillime in occasionem imperii Eucherio lilio parandi. Ita levibus
intimas se solent aulas iusinuare. Hi principum ietate aliquot certaminibus hostem lacessendo tempus tra-
injuriffi obnoxia ad suas ambo auguendas opes, ma- hebat: quod Alaricus cum per occultos meatus olfe-
gnamque sibi et immodicam parandam potentiam cissei, ad Honorium delulit. Eoque velnt munere cuin
abutentes, non jam de privata aliqua magnitndine placatiore sibi Honorio se usurum existimaret, per
cogitare, sed ad principale ipsum fastigium animos eosdera legatos quos ad detegendum Honorio scelus
nefariis cogitationibus adjecerant. Huflinus sibi, Sti- Stiliconis miserat, Gallias partem su;e multitudiui pe-
lico lilio imperiura alfectabat. Cum ha?c uterque con- tiit: victuros se legibus Homanis, nec parvo futuros

silia agitaret, bello opus erat ad eas rea perficiendas, usui iraperio bellisque Hoin inis, uuilisque proviiuia-
uttempeslate turbatis rebus cura niiuus eorum dc>i- libus vel lide vcl obsequio erga Romanoa ces^uros.
deria deprehenderentur, tum vero perlicerentur fa- Imperator ancipiti malo concussus, in paittm ditionis
piincipum animis bellorura terroribus,
cilius perculsis Gothos recipere, qnam Stiliconis perfidia sil>i suisqua
I)
nihiluon conccdentibus proxirais sibi viris, ct qui Neque cniin jiriinus detulerat
exitiuni jiaraie maluit.
rerum omnium administrationibus prseessent. Nam in ad Honorium Alaricus, quod Stilito coqneret scelus.

pace velut sereno et tranquillo ccelo, et cognosci te- Nec tamen tutum potabat quovis tempore virum tol-
nebras suoruin animorum, et puniri consulentibns lerc ex duabua UXOribus sibi socerum, t-t njiiliiis su-
per otium priucipibos posse non ignorabaut. Quo- pra privatum tastigium pollentem potenlemque. Simul
circa Gothos, gentem ad res novas tumultusque bel- igitur cuiu Legatis Gothorum Litteras ad StiLiconem
licos exuiendos aptissimam, spciugenlis prssdea uter- mittit, ut primo quoque tempore Gothos in Galliam
que sollicitat ut suo principi bellum laciat. Gothi venire permittat. Nuntius hic fuit Stiliconi asper et
ocoasionem adesse reialicujusbenegerend»,
rati, vel importunus quippe et se fraudari tanta spe videbat,
:

vcl certe intentato bellodomum cum haud parva re- et sua consulta palam deri suspicabatur. Haesit ali*
deumli prseda, arma induunt, regeque desuo corpore quandiu acer et ferox animus, tandem quod lu
ex Baltbornm illustri Eamilia Alarico creato, tlnea erat secutus, pariturum se jussis prioeipia sui re-
suos magno vicinorum terrore egrediuntur. Iluic se spondit. Sed ne res in totum e manibua laberelur,
paulo post Rhadagaaua cum ducuntorum Golhornm Sanlnm quemdam cnm radaicis copiia subornat, tjui

millibus conjungit: cumque nulla satis terra multitu- Gothorum vestigiis proxime insistens, cssia |><
 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA.
lioneni aliquot millibus, irritabilem populuui ad A diligentem, ac bcne doctuiu, quantum ex scriptis
jus rumpcndiim impellat. Saulus domiuico die, quo judicare possum. Scribit ergo : Obsederat Homam
vctere noslrsa religionis iustituto feriamur, cum Alaricus jam bienniam, ncc Honorius, qui Ravennae
i rebus saeris intenti Gothi essent, impetum in eos desidebat aut ferre suppetias poterat aut audebat.
it, priuioque tumultu aliquot ex eis sternit. Ter- Nam cum nibil minus quam de Urbis salute sollicitus
i Gotbi subito, qoantumin trepidatione rerum fieri esset, Stilicoue iuterfecto, ducem exercitui minime
terat, num ad arma concurrendum esset consul- prsefecerat qui rem adversus Gothos administraret.
it. Venerat enim in religionem festo Servatoris die l"nde Gothis obsidendSB Urbis cogitatio, Homano
na tractare, humanum sanguinem fundere, eaedes milite aut dilapso, aut segniter rem agente. Vcrum
niiiiuin facere. Sed cum Judou modum occidendi eam frustra obsessam cum expugnare vi non possent,
icidandique non ponerent, sibi quisque consilium ad dolum hostis barbarus vertitur. Profectionem in
>it, non exspectato communi, ut arma sui tuendi patriam simulat, trecentosque juvenes corporis et
itia indueret, Cumque jam frequentes armati con- animi vi prastantes deligit, quos Romanis principibus
dssent, Alaricus pro tempore instructa acie im- dono det, instructos prius ut omni obsequio dominos
- mus hominum facile sistit. Hinc connixi ali- suos promereri studeant, el ad certam diem circa
B
antum Gotbi ludasos fundunt fugantque. Et questi meridiem, cuin Romani principes somno vel otio
ictos se a violatoribns humani juris divinum jus vacarent, ad Asinariam portam advolent interfectis- ;

lluere ac contaminare, Cbristum ipsum invocantes, que improviso insultu custodibus, portam sibi pra?sto
r cujus jurattim numen feedus esseut utrinque san- futuris aperiant. Interca Gotbi cum reditum alia atque
um, cujusque ferias contra suam voluntatem aliadeesse sibi simulantes differrent, trecenti illi ju-
lore, ca?dibus, strage fcedassent, ira iucensi, per venes occasione egregie usi, portam strato die suis
idiam Italiam ad Urbem ferre signa pergunt. Di- aperiunt, et intromissus Gothus majore ignominia
it Stilico nonnullos milites tanquam sine bello quam damno urbem omnem populatur. Sunt qui
ltiles, quos ad praisentem tcrrorem coactus est ab Proba? illustris feniina? et opulentissimae opera pate-
peratore repetere, simul cum supplemento copia- factamGothis portam existiment, cum plebem Roma-
iii. ut maximis viribus (iothorum conatibus obviam nam passim fame et morbis pecudum more caden-
tur. Honorius, patefactis Stilicouis consiliis, ma- temmiseraretur. Duosuntcognitunon indigna :unum,
am militum manum ad eum mitlit, dato ducibus edictum ab Alarico fuisse, ut quicunque in templa
mlte negotio, ut opportuno rei agenda? tempore divorum confugerent, pra?cipue Petri et Pauli, his
ntato, Stiliconem cum filio obtrunceut. Illi commu- ^ nulla vis inferretur quod et summa fide servatum.
:

:ato dieque destinato quo impe-

inter se consilio, Alterura, qnod cum nuntiatum Honorio esset Ra-
La principis sirenue peragerent, diversi Stiliconem vennae, Romam perditam, credidit ille de pugnaci
hlium adorii, et eos ipsos, et ex necessariis aliquot Gallo cui nomen erat Romae, signiiicatum esse,admi-
i vim parabant, Roma? in foro Pacis interficiunt. rutumque vehementer tam subito periisse eum qui
iprudens tamen et ignavus princeps, duce sublato, cum paulo ante festivissime luserat. Ha?c Egnatius.
ejus locum neminem subrogavit credo ne ultus : Has omnes cladesmalediceutissima etimpia gens reli-
rem nactus potentiam, similia moliretur. Ita exer- gioni Christiana? imputabat, negans futnrum ut capta
us sine pra?cipuo aliquo duce misere a Gotbis fu- unquam esset Homa, si deorum religiones a majori-

5, per multas clades terrorem Gothici nominis in- bus cultas traditasque posteris tenuissent : quasi
ntem imbibit. Gothi superiores facti, ad urbem vero non eamdem ob causam, quia violatum est jus

mam signa infesta ducunt, eamque obsidione diu humanum, Galli olim vigentibus, ut aiunt, maxime
?ssam capiunt, diripiunt majori tumultu atque impiis illis insaniis, Urbem ceperint et diruerint ;

jilatione rcrum, quam ceu non multi imperatores Christiani optime rem
ca?dibus aut stupris, aliisque
ris ac fcedis facinoribus qua? urbibus expugnatis gesserint, et tanquam non ha?c inclinatio imperii et
nmitti per insolentiam militum solent. Alaricus D manifestus ad ruinam casus cceperit sub imperatori-
m urbem ingressurus, duo in castris edicta pro- bus gentilibus, et non per eamdem socordiam igna-
uerat alterum, a ca?de et violatione bominum
: viamque Honorius amiserit Romam, per quam Galie-
linerent, sibi ejusmodi res di-plicituras alterum, nus /Egyptum, Asiam, Galliam, ad quarum perdita-
;

capitale esset, si quis eum qui ad templa princi- rum rumores dictis luserit facetis. Adversus hos
m apostolorum confugisset laederet, aut ipsa tem- igitur homines sancta? religionis, etiamsi nulla con-
violaret. Capta est a Gothis Roma anno post tigisset calamitas, inimicos et infensos, libros con-

ndem conditam lltii-, cal. April., Flavio et Var- scripsitAugustinus duos et viginti, Civitatem Dei,
le coss. Quo pacto sit capta parurn explicant re- hoc est Christianam religionem adversus rabiosas
n scriptores. Baptista Eguatius se modum ejus rei atque impias eorum querelas defendens
it ex Procopio Graeco atferre, mirarique interpre- ANIMADVERSIONES
i vel enm locum scientem prudentemque transi- W LICROS DE CIVITATEDEI.

se ;vel si in mutilum incidit codicem, parum Libko i. Cap. I . An non etiam illi Romani Christi

madvertisse quid deesset. Procopium Gra?cum nomini infesti sunt, quibus propter Chnstum barlari
ldum vidi ; fides erit penes Egnatium, hominem eerunt. Testantur hoc martijrum loca et basilicx

Patrol. XLYII. 15
 t ;

459 Sl PPLEMENTUM Al) OPEIIA S. AUGUSTINI. 460

Apostolorum, qum in Ula oattatione Vrbit "<l st confu- A inatorcs ethnici similia in Christianas virgmes ot

gientettuot alicnos<iuc receperunt.] Sed non erat dis- fcrvidiores martyres jaccre possent. Sed iniquior
simulandum liosce barbaros fuisse Christianos, quam- fuitethnicis omnibas, post controversias Pelagianas;
\is Arii sectam sequerentur, Vide Paulum Orosium quia nihii sine gratia, boc est aftlaiu divino inasi-
lib. vii, cap. 6, in line. Sed laudandi fuissent lunre- t.ito, bonum esse dicebat, nolebatque eam gratiam

retici, et rei admirabilitas minuenda ;

quod simpli- ethnicis tribui.
cior quidem scriptor facere potuisset, sed non calli- Cap. iH.Qumdam sanctx feminx, tcmpore pet>

dus rhetor. tionis t ui inseetatoret sum pudicitim devitarentinra-

Cap. 3. urbem Romani eervandam
Ecce qualibus diis pturumatgtk necaturum > fluvium projeceruntt eoqye
commcndasse gaudebant. nimium miserabikm erro- modo defunctm sunt, earumqut martyria <u cathoUca
rem etc. Irridet ncmpe deos qui nec templa su.i,
.' r.rrhsm , rneratione celeben ina frequentantur.] Talcs
;

necstatuas servare potuerant. Idcm facit Lactantius Domnina- ftliaa Berniee et Prosdoce, quarum n.
Instit. Oivin. lib. n, cap. 4 et alibi. Idem quoque alii lem celebrant Gr;vci die 4 Octohn* <>t de (juihus i

veteres Christiani sed, nisi fallor, imprudenter, cum

; stat elegans homilia Joannis Chiysostomi tomi priiui
similia aliquatenus Judaeis objici possent, qui tamen 51. Eam Latine inseruit Aclis einceris et
i;
verum colebant Deum. Sic et alias fecerunt minus marlyrum Thod. Huinartus, ubi etiam qiuedam ha-
prudentes Christiani, ethnicis objicientes quse ipsis bet, hanc in rem, in proelixa admonitione, lecta noti

ab ethnicis objecta fuerant, ut viri docti animadver- indigna.

terunt. At si prudentiores fuissent, iis armis pro Ibid. De his nihil tcmere audeo julicare. J'trum
religione Christiana utendum fuit quoa usuinunquam enim Ecclesix aliquibus fide diynis testificationibm,
rthnicis fuissent aut esse possent, cum veritati nihil earum memoriamsic honont. <ii<in<i pertuaserit m
commune sit cum mendacio. Verum rhetores, verisi- ritas nescio.] Multo credibilius cst a vicinis Ecch
milium aequo avidiores captatores, talia monita ne- primum eas virgines in ordinem martyrum rela

quaquam attendebant. quod hoc, quidquid fuit peccati, satis elulum l

Cap. 5. Quemmorem etiamCxsar (sicut scribit Sal- censerent, animo quo in id inciderant, hoc est in-

lustius, nobilitate vcritatis historicus) sententia sua, temeratae castilatis et religionis Christiana- amore.
quam de conjuratis in scnatu habuit, commcmorare non Sane multa laudantur, in quibus tantus animus non
prxtcrmittit.] Credebam illico, cum hsec primum lc- emicuit, quantus in iis qua; excusatione indigent.
gercm, bic legendum nobilitatus, sed inspecta Erasmi Quamobrem id earum factum laudare oon dnbitavit
editione, vidi mendum boc esse typographicum, le-
C Chrysostomus novumque et inusitatum baptisma
vo-
gendumque nobilitatx, boc est, celebratae veritatis. care. Qme in Ecclesia constituuntur taepa sensim
Observant autem hic Benedictini, in omnibus mss. et sinematura ulla deliberatione in eam irrepunt

legi non Cxsar, sed Cato, verum quia verba qua? pro- quinimo et in ipsis conciliis, ubi sulFrapiis omnia
fert postea Augustinus sunt in oratione Cxsaris non decernebantur, non doctiores, qui pauci erant,
Catonis, a criticis mutatum esse nomen. Suspicantur plures, hoc est indoctiores aut certe auctoritate ac
ipsi potuisse fieri ut Augustinus memoria lapsus sit. dicendi facultate superiores audiebantur. ut oni

Iis eo libentius assentimur, quod aliud agcns Augu- norunt, necignorabant ipse Aogttstinus.
stinus, ut fit, vidensque hsec verba magis fecisse ad Libuo ii. Cap. 3. Memento autem mt itte

scopum oralionis Catonis quam Cxsaris, ea potuerit morantem adhuc contra imperitos a<j< msa .

propterea Catoni tribuerc. Saepe animo in rem quam- imperitiaUlud quoqueortum cst vulgare proverbium :

piam serio intento. memoria minus lida est. Pluvia delit, causa Chri-tiani. Sunt namqmt <jui eo-

Cap. 9. Sux famx «c saluti consulcntcs, dum insi- rum studiis Hberalibus instituti amani hittoriam^ qua
dias atque impctus malorum timcnt.] Dudum obs>er- 'faciUime ista nmerunt', scd ut nobi* inonutit erum
iurbas infcstissimas reddant, sc nosse, dittimulant
vaverat Joan. Krid. Gronovius, Observat. in scrip.
ecclesiasticos, cap. 17, in mss. deesse vocem consu- D etc.] Norant, nempe, qnod antea dizit ogustinoa,
lcntcs, adeoque delendam. Sic enim soepe loquitur non minus ante Christiana tempora, quam deinc
siccitales aliasque id genus calamitates contigii
Augustinus, ut infra cap. 30: Istam vobis metuens
culamitatcm et cap. 32 Uanc probitatis ct honestatis
; : Nemo copiosius objectionem haucce diduxit. et plu-
, rsioncm vobis Scipio ille metuebat. Hanc animadver-
1 1
ribus confntavit quam Arnobius lib. tcoatra Gentes.

sionem judicio suo confirmarunt cditores Parisienses. Inter eruditos illos quos memorat Augustinus, ac-
Cap. 17. Ac per hoc ei qux se occidcrunt (san- censendus fuit Symmachus ille Urbi prafectus, qui

militibus) nr quidquam t.ilia habet in relatione oblata Valentiniano, anno

ctimoniales ne vitiarentur a
hujusmodi paterentur, quis humanut affectus einolii 384, quam confutawt Ambrosius. Vide num. 1» in

ignoscif] Hac de re multis agit in sequentibus, ubi oilii<»iio Ambrosiana. Ad eam calumniam eoafutan-
merito et firmis rationibus «fooxiipkv oppngnat dam, rogata Augustini, historiam scribere
Sed aliud est velle ignosci iis qui in extremo casu et est PaulusOrosius, ut in prsefatione ipse td Angasti-
animo periculi atrocitate perturbato, simile quid num testatnr.

aliud fadum probare. Vellem tamon ut Cap. :. Postquam exprobravit deos ethnieoroa
lecerunt ;

cum decla- nulla virtutis proecepta cultoribus sui> suppeditai

Lucreticeet Catoni esquior noster fuisaet,
 ;

461 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGLSTINI OPERA. 462

ltapergit: An nobis fortc pkilosophorum scholas di- A atrones, invicem domi
sibi inimicos, nec nnquam
sputationesque memorabimt ? Non deorvm pra- consentientes, nisi ad infestandos latrociniis vicinos.
cepfa sunt, scd hominum invcnta, qui utcunque conati Quod si nondum deliciis fracti essent, quia paupcres
ntnt, injaiiis acutissimis prxditi, ratiocinando vcsti- etiamnum erant, propterea meliores habendi non
jare quid in rerum natura latitaret, quid in moribus fueruut quam ubi sumptuosius et delicatius peccare
vppetendum esset, quid fugiendum, etc. Nimirum, id
] cceperunt. Quis enim
barbaram duri-pluris faciat
rood religionem vocabant ethnici erant disciplina tiem Scytharum, quos hodie Moschos aut Tartaros
{uedam superstitiosa de ritihus sacrorum, quibus vocamus, quam meridianarum gentihm mollioivm
leos placari putabant, eaquc a sacerdotibus et pon- nequitiam ? Fateor pauperem illam barbariem bcllo
ilicibus discenda, non a philosophis. At quisquis et propulsandis hostibus meliorem esse sed an est ;

cire Numine sentiendum, et quo-

copiebat quid de
melior, ad morcs quod attinet, boc est, justior
nodo mores instituendi, eum ad philosophos con-
temperantior, prudentior ? Non puto. Utrohique est
erre se oportehat. Audiamus hac de re Latinorum barbaries et immanitas, sive sit cum deliciis, sivc
'atrum disertissimum Lactantinm, lih. iv, cap. 3 cum pauperiore cultu ac victu conjuncta. Sed solcnt
nstitutionum divinarum, qno in libro agit de vera tj homines, vitiorum suse oetatis pertoesi atque impa-
apientia Deorum cultus, inquit, non habei
:
sapien- tientes, prrcsentibus semper prseferre lempora pi'oe-
iam: non modo quia divinum animal hominem terrenis
terita : quibus si vixissent, similes querelas profu-
ragiiibusque substcrnit; sed quia nihil ibi disseritur
dissent, et in antiquioribus saaculis majorem virtu-
uod proficiat ad mores excolendos vitamque forman- tem ac felicitatem qusesivissent. Ha?c si ad animum
am, ncc habet inquisitionem aliquam vcritatis, sed serio revocassent recentiores Romani, nemo dixisset
mtummodo ritum colendi, qui non officio mentis sed
cum Juveuali sat. 3 :

unistcrio corporis constat. Et idco non est illa religio

Felices proavorum atavos, feliciaque illa
era judicanda, quia nullis justitix virtutisquc prsece- Saecula, qua: quondam sub regibus atquetribunis
(dit, effieitque meliores. Itaquc philosophia, quia Videruntuno contentam carcere Romam;
eram religionem, id est summam pictatem non habet, Cap. 25. Jam multos moverat quod milcs quidam,
on cst vcra sapientia, etc. Quoniam igitur, ut dixi, dum occiso spolia detraheret, fratrem, nudato cada-
hiiosophia ct rcligio dcorum disjuncta sunt longeque vcre, agnovit, ac dctestatus bella civilia, seipsum ibi
crcta, si quidem alii sunt profcssorcs sapicntix per peiimcns fraterno corpori adjunxit. ] Exstant in Vete-
uos utiquc ad deos non discitur, alii rcligionis antistites rum Poetarum a Josepho Scaligero editis Catalectis,
er quos sapcre non discitur apparct nec illam csse q elegantissima duo epigrammata in Mxvium qui fra-
;

vram sapicntiam, ncc hanc rcligioncm, etc. Quoe trem ignarus interfecit sed refertur miserandum hoc ;

bjectio censenda est, meo quidem judicio, inter facinus ad bellum Actiacum, quod Augustus cum
tazimas et lirmissimas quibus etbnica superstitio Antonio gessit quod vero hic narratur pertinet ad ;

ibefactari ac destrui penitus, et contra religio Chri- initium belli Syllani, contigitque in praelio quod com-
iana illustrari et conflrmari potuit, si quando Chri- misit Cn. Pompeius cum L. Cornelio Cinna, de quo
ianis res fuit cum paulo doctioribus ethnicis. Livius lib. lxxix. Ris idem potuitcontingere, aut etiam
Cap 17. Xn forte populo Romano propterea leges poeta ad aliud bellum quod in alio contigerat retulit.
m sunt a numinibus constitulx, quia, sicut Sallustius Exit in immensum fecunda licentia vatum,
\t, bonumque apud eos non legibus magis quam
jus Obligat historica nec sua verba fide.
atura valebat ?Ex koc jurc ac bono credo raptas esse Cap. 27. Vir gravis et philosophaster Tullius xdi-
ibinas. Quii cnim justius et melius quam filias alie- Us futurus clamabat, etc. ] Quamvis ethnicam pbilo-
is fraude spectacuU inductas, non a parentibus ac- sophiam sapientise Christianae collatam merito sper-
pi,sedvi, ut quisque poterat, auferrit} Merito Au- neret Augustinus, tamen semper maximi fecit Cice-
ustinus hic et in sequentibus irridet quod Romani ronem, honorificeque ubique de eo locutus est, et
ctabant de virtute conditorum reipublicaB suae, et D forte pleraque quse de philosophia norat ei debebat
roxime secutarnm ejus aetatum. Nam sane, ut nam ad Greecoruin fontes nunquam, ut notum est,
stendit ex Sallustio, quemadmodum etiam ex Livio adiit. Itaque mibi persuadere non possum Ciceronem
ionysioque Halicarnasseo, constat veteres illos Ro- ab eo ita contemptim habitum, ut philosophastrum
lanos perpetuis seditionibus, ex intolerabili nobi- vocaret. Plerique mss. habent philosophus tertullius,
um injustitia natis, domi agitatos fuisse ; foris vero alii tcrtullius, unus Corbeiensis philosophaster Tullius,
jlJis vicinos omnes vexasse, quee sine summa in- quemadmodum legendum conjecerat Lud. Vives.
istitia, inhumanitate et crudelitate gesta non sunt, Crediderim in autiquissimis codicibus scriptum fuisse
uamvis ab historicis speciosis nominibus amoris PHILOSOPHUS M. TULLIUS, deinde pro M a festi-
operii, patriae et fortitudinis velentur. Si conscri- nante librario lectum aut scriptum III, quod postea
eretur historia Romana sine fuco, et adhibitis, expressum ter ; unde nobis natus philosophus Ter-
on rhetorum coloribus, quibus vitium pro virtute tuliius, aut tcr Tullius, aut denique philosophaster
jnditatur, praeconceptisque temere opinionibus, sed Tullius, invito, nisi fallor, Augustino, qui existi-
ictos rationis et verae virtutis luminibus, liqueret mabat ab eo in Latitia lingua philosophiam inchoatam
tudatissimos illos veteres Romanos fuis=e meros et perfectam, contra Academ. lib. i, n. 8. Ac sane, hoc
 .

,1,1 SUPPLEMENTUM \l> OPERA S. Al (il sll.M. i64

ipao inloco, voi gravit osteodit Augustinum voluisseA esset. Scriptor de Bello Afiricano cap. 47 : Vigilia

de eo honoritice loqui, ncc consentiunt voces grams secunda noctis, nimbus eum saxbj ghahdinh esi ea*r-

ct philosophaster. tus ingi /<-.

Liituom. Cap. 4. Vir doctissimus eorum Yarro Ibid. Locustarum cnim in Africa multitudinem pro-

falsa hxc esse, quamvis non audacter, neqw fldenter, digiisimitem fuissc, cumjam cssct populi Romam\pro-
pene tamen fatetur. Sed utile esse civitatibus dicit, ut vincia, littt ris numdaverunt. Qui h«ec multitudine
se ofri fortes, etiamsi falsum sit, diis </' mtos essecrc- exemplornm illustrata videre avebit, adeat oportet
dant ;ut co modo animus humanus, velut divinx stirpis Samuelem Bochartum, Hierozoici part. 2, lib. iv,

fiduciain gcrcns, rcs magnas aggrediendas prxsumat sex primis capitibus ; et Joannis Clerici disserta-

audacius, etc. Nemo j

philosophiea panlo peritior cre- tionem dc statua salina Gencsi ab eo illustratse sub-
didit aeternum numen mulierum amore posse capi. jectam.
ltaque quaerendae cordatioribus fuere causse cur anli- Ibid. Tunc Uticx ex triginta milUbus juniorum, qun
quissima fama tot lilios deorum praedicaret ;
quarum ibi crantdcccm remansisse conjbrmant. Hecle anim-
rationum unam hanc Varro prodiderat, in quopiam
adverterunt Benedictini juniorcs dictos praesidiari.>-
libro ex iis quos tanto numero scripserat et qui pc- milites. (hiod phiribus exemplis contirmatum in-
B
rierunt. Verumtamen fraudibus sacerdotum ct mu- vcuies apud Justura Lipsium Epistol. quaestionum
liercularum aut deceptarum, aut spoute impudica- lib. i, epist. t.

rum, iilios illos deorum debitos, maxima ex parte, Lusno iv. Cap. 4. Remota justitia quid sunt regna,
existimarim. Cum libidinosi sacerdotes virginem in nisi magna latrocinia ; quia ei ipsalatrocmia <i>ti<l tvut

templo aut luco numinis cujuspiam vitiarant, nec nisi parva rcgna ?] Mollius Ilueret oratio si pro quia
eorum intererat ducere eam uxorem, ut ejus honori Iegeremus <////'//, preposita interrogationis nota. De
consulerent, ex ipso numinc natum puerum dice- re ipsa permulta habet elegantia et vera Lactantius
bant nec puellac eorumquc propinqui rem nega-
; lib. v Institutionum divinarum.

bant, cum honori vitiatarum ea fraude consuleretur. Cap. 8. Nequc enim in hoc tam prxclaro 0]
Antiquissimis temporibus rudes homines, nec ullis (prolatorum imperii Homani tinium) et tantx plenis-

studiis expoliti talia sibi persuaderi stulte passi simo dignitatis audent aliquas partes dem Cloacvm
suut. Pluribus bac de re egit Joan. Clericus in notis tribucre, aut Yolupix ; aut Yaticano, qui infantttm

ad Theogoniam Hesiodi. vagitibus prxsidet ; aut Cuniiuv, <jux cutuu corum a<l-

Cap. 10. An respondcat quod Testantur Parisini editores non tantum

nisi assiduis sibique ministrat. |

continuo succcdentibus bellis Romanum impcrium tam c hi editionibus aliquot, sed et in mss. esse nou V«-
longe lateque 7ion posset augeri, et tam grandi gloria ticano, sed Vagitano quod cur in textum non rece- :

diffarnari?] Hecte observavit J. Frid. Gronovius hic perinl non intelligo, cura ca?lera deorum nomina

diffamari perinde esse ac celebrari, eamque vocem ostendant hujusetiam vocabuluma vagitu duciopor-
in utramque partem sumi, quod ex Nouio Marcello tuisse. Vide et cap. 21, Scio locum Varronis proferri

probat. Addit membranas mss. ignorare xd succe- ab Aulo Gellio lib. xvi, cap. 1 7, qui videtnr lectioni

dentibus, legendumque putat assiduis sibiquc continuis Vaticani favere, sed cum sit absurda etjmologia,
bellis. Observat. Iib. m, cap. 16. Miror Benedictinos vulgo poluis Vagitanum dictnm fuisse existimo.
hujus vari/c lectionis non meminisse. Quod attinet Cap. 9. llunc (Jovem) Yarro credit etiam ab his
ad vocem diffamare, in bonam partem non raro ab coli qui unum Deum solum absque simuiacro coluni,
Augustino sumitur, ut hujus libri cap. 31. Multo au- sed alio nominc nuncupari. ]
hac opinione Varronis
l)e

tcm minus eorum voces tolerarentur, quantum attinei vide quae observavit Joannes Clericus Artis Criticas

ad Romanos, si Ckristianx rcligionis receptioncm et parte 2, sect. I, cap. 13.

diffamationem, vel irruptio illa Gallorum, vcl Tibcrini Cap. 10. Quis cnim ferat quod cum tnntttm honoris
fluminis igniumque illa depopidatio, vcl quod cuncta ct quasicastitatis /':/»/' tribucrint. aliqwtn l<> Vettamnan

mala prxcedit, bclla civilia sequcrcntur " erubtscant etiam Venerem dieeret Recto obsenra-ril
Cap. 18. Sacra illa fatalia, qusjam lres,in quibus .lii-tus Lipina in Syntagmate de Vesta ctvestaliboa

fuerant, presserant civitates Metellus pontifcx sux cap. "^, vix exempla inveniri Vestae nomine Venerki

quodam modo salutis oblitus, irruens semiustulatus appellataa, nec ejus rei satis liqnidam esse rationen
abripuit. Trojam, Lanuvium et Albam recte intelligi
]
nisi forte amoiis sestus cum igne couferatur. Kum
ostendit Justus Lipsius, Syntagmatis de Vesta et vide, si vacat.

vcstalibus cap. 2, ubi multis hunc Augustini locum Cap. 13. Si autem sola animalia rationaUa,
illustrat. sitnt homines, partes h i esse contendunt ; non

Cap. 31. Cum pluit tcrra, cum phtit crcta, cum quidem si totus mundus est Leus, quomodo be$U
pluit lapidibus, 7ion ut grando appeUari solet hoc no- ejus partibus separent. lntclligitStoicos, qui mundnm
mtiK, sed omnino lapidibus; hasc profecto rtiam gra- Deum esse dicebant. Vide Justum Lipsium Physiol.

vitcr Iwdert potuerunt. Cum lapidibus pluisse dice- Stoicorum lib. i, diss. 8.

bant, (iiniiiiiii majorem grandinem intellectam fuisse Cap. 16. Y<<rtitrrnnt decum Mureiam,quM
termodum mmerei acfac ret hominem, 'tt ait V
existimo, cum prassertim /kugustinus grandinem ita

observet, si qosa, nimirum, solito major nius, murcidum, id cst nimis desidiorum et ina
dictara
 c

65 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUCTSTINl OPERA. 466

swn-J Tertullianus de Spectaculis cap. 8 : Muroiam A constituuntur humana. Qux sipropterea quisquam fato
cam marcoris volunt, cui in illa partc ivlciu vovcrc. tribuit, quia ipsam l> i ooluntatem vel potestatem fati
ic enim legendura, non marmoris, aut amoris, ut nominc appellat, sententiam teneat, linguam corrigat.
mendant nonnulli. Nusquam veteres Murciam illara Vur cnim non hoc primum dicit, quod postea di~
raoiis deara esse prodiderunt, sed marcoris et ig- cturus est , cum quisquam quxsicrit quid
oo illo

aviae ; nam mureus veteribas idera quod ignavus. Hinc dixerit fatumJ] Pulcberrima jirofecto sententia et
xtremis Latmitatis temporibus, murcos appellabant digna cjusa aureis litteris inscribatur auditoriis
jculariter qui sibi pollices prseciderant, uc militise pbilosophorum tbeologorom, ut discant illico per-
et

omen darent. Ammianus Marcellinus : Nec corum spicue loqui: quo compendium temporis liat, ex-
Hguando quisque, ut in Itaiia, munus Vartium j pulsione tot inaniura verborum, quae ezplicationibns
ns pollicem sibi praescidit, quos jocaliter mur- jirolixis indigent; et quibus auditis, niliil quidem
o$ appellant. Desides et ignavos et imbelles ita vo- novi, ad res ipsas quod attinet, disciraus, sed inlel-
arunt. Murcus, murcidus, ut flaccus, flaccidus. Fc- ligimus duntazat scholastici sermonis usum. Hanc
tus : murcidum, ignavum, stultum; Plautus: murcide autem admonitionem de fato necessariam fuisse in-
omo, ignave, iners. Male iu editis murrtcufe, quod telliget qoisqnis lcget dissertationem 12 et scquentes
caliger exponebat |ioox<cb*vov, hoc est muricidam. lib. i Physiologia? Stoicorum a Justo Lipsio conscri-
iinoLius Murcia, segnium dea. Ha?c aliaque habet
: ptse, ubi fatum ille contendit effeclum esse provi-
llaud. Salmasius in Solinum pag. ]636 ed. Ultraje- dentia- diviose, quod et veteres multos credidisse
linae. ostendit.
Cap. 10. Tantum sane huic, velut numini, tribuunt, Cap. Postquam cap. 9 proposuit argumentatio-
10.

uam Fortunam vocant, nt simidacrum ejus, quod a nera Ciceronis, qua probare conabatur, si quid esset
tatronis dedicatum est, etiam locutum esse memorix in nostra potestate, id a Deo certo non prsevideri,
ommendaverint, atque dixisse non semel, sed iterum, quia poterat non contingere aut si omnia a Deo certo ;

uod eam rite matronx dcdicaverint.] Valerius Maxi- prseviderentur, nihil esse in nostra potestate, quia
aus lib. i, cap. 8 Exempl. Rom. i, ex emendatione necessario omnia fierent. Capite 10 respondet Augu-
usti Lipsii : Non semel scd bis locutum (simulacrum) stinus, sed ita ut vim objectionis non sensisse, aut
onstitU, his prius verbis : iute me, matro.ve, vidi- dissimulasse, 'si sensit, videatur. Non ergo, inquit,
le : Rite dicastis. Quse vera est lectio, et propterca nihil est in nostra voluntate, quia Dcus prx-
iree oculis Augustiuo fuisse videtur. scivit quid futurum essct in nostra voluntate. At Ci-
Cap. 21. Dn» Fructeseas.J Scripti codices Augu- cero dixerat in nostra potestatc, hoc cst, quod pote-
tini (verba sunt Claud. Salmasii ad Solinum pag. 50 ramus nolle aut velle; ita ut ad alterutrum non es-
d. lltraject.; quos in Gerraania olim vidimus habe- set necessario inflexa voluntas; quemadmodum est

ebant, atque ipsi maximc divx Frutes Sex, in aliis natura sua ita affecta, ut veritati manifestse assentia-
rat, Frutisscx. Scripsisse Augustinum opinor Divx :
tur, utque beatitudinem optet. Augustinus hic, ut et
rugis, Seix. Seiam vel Seam vocat deam frugis, cui alibi,voluntarium et liberum confundit, quse in om-
laxime agricoloe supplicabant ut ubertatem fructuum nium hominum sermone dislincta sunt; nam volun-
cundaret. Hanc idem Augustinus lib. iv, cap. 8, ex tate quidem assentimur evidenti enuntiationi, sed
arrone dicit segetibus prsepositam fuisse, quandiu non libere; et voluntate similiter cupimus felicita-
b terra esseut. Plinius a serendo Seiam dictam tem, sed non libere; neque enim possumus nolle
utumat lib. xviu, cap. 2. evidentibus assentiri aut nolle esse felices, aut de
Cap. 31. Dicit idem auctor acutissimus (Varro) at- hisce deliberare. Subdit : Non enim qui hoc prxscivit,
ue doctissimus quod hi soli ei videantur animadver- nihilprxscivit. Verum non negavit Cicero Deum ali-

sse quid esset Deus, qui crcdiderunt eum esse animum quid praescire, sed duntaxat qua? sunt libera. Porro,
otu ac raiione mundum gubemantem.] Vox motu, in- ait Augustinus, si ille quid prxscivit quid futurum es-
I)
uit Justus Lipsius Physiologiae Stoicorum lib. u, set in nostra voluntate, non utique nihil, sed aliquid
ssert. 10, uon omnino disconvenit, fateor, etverius prxscivit profecto et illo prxsciente, est aliquid in no-
men credam mente. Cicero, I Acad. de Stoicis : stra voluntate. Verum est, sed Cicero negasset illud
undum natura sentiente teneri, in qua ratio perfecta quod in nostra voluntate futurum praescit Deus, esse

[uxeadem sempiterna. Quam vim animum

sit in nostra potestate; qualia sunt optare felicitatem,
se dicunt mundi, eamdemque
essc mentem sapientiam- perspicuisque assentiri quee sunt quidem in volun-
;

ue perfectam, quam Deum dicunt. Nihil tamen in tate nosira, volentes enim assentimur et cupimus,
llgata lectione mutandum ego quidera censeo, sic sed non in nostra potestate, cum in contraria ire non
Iiim ferme locutus est Manilius, non procul ab initio possimus.
ri ii, uhi dicit sibi constitutum esse canere Deum Quocirca nullo modo cogimur, inquit philosophus
unia moderantem Pcenus, aut retenta prxscientia Dei tollere volunlatis

vivere mundum
arbitrium (cur non addit liberum?), aut retento volun-
Totumque alterco consensu
Et ratioms agi motu, cum spiritus unus tatis arbitrio (addendum erat libero, hoc estin utram-
Per vinctas habitet partes, etc. que partem llexili), Deum, quod nefas est, negare
Lihro v. Cap. 1. Prorsus divinu providentia rcqna prxscium futumrum. Sed utvumque amplectimur,
 SUPPLEMENTUH AI) OPERA S. AIT.USTIXI. m
utrumqve fldeliter ei veraeiter confltemur; illud ut beru kredderetur fnerces bonis artibia corum, id cst vir-
credumus; hoc ut bene civamus, Male autem vivitur, tutibus quibus ad tantam p/Zoriam pervenih nitebantur.
si de Deo non bcne ereditur. Postrema ha?c lihenter Antea tamon ostendil eas virtutes fuisse meravitia;
amplectimur, sed si Cicero excitatus ex orco fuisset, nam, ut ait cap. 13, causa honori», laudis et gloi
aut si Ciceronianus aliquis philosophus reposnisset consuluerunt patriae, in qua ipsamgloriamrequirebant,
Auguslino, negasaet ab Augustino retineri liberom salutemque ejus saluti patria prseponere non dubitave-
arbitrinm; quod nec ille diflitetur, cum extra contro- runt; pro isto o, id est amore laudis, peeunim
>

versiae aestum loquitur. Vide Enchiridion ad Lauren- cupiditatem et multn alia vitia comprimentes. Sod
tium cap. 30, in tomo VI. propterea Deus mercedem non debuit, pru*staretque
iis

Pergit : Proinde non frustra sunt leges, objurgatio~ dicere Deum passum esse, aut etiam ccrtis de rationi-
nes, exhortationcs, laudes et vituperationes ; quia ct bus, sed nobia iu'notis, volnisse ut rerum potirentur,
ipsas futuras esse prxscicit et valent plurimum, quan- potius quam alius populus. Duo prffiterea ad hu-c ac-
tum eas valituras esse prxscivit; et prcces valent ad cedunt, quorum prius est antiquos Romanos tales

ea impetranda; qux sc precantibus conccsswum esse non fuisse quales aliquando a nepotibus describun-
prxscivit; ctjustc preemia bonis factis, ct pcccatis sup- tur, quod demonstravit Augustinus lib. n. ad
ipse
1!
plicia constituta sunt. Ltraque essent injusta, si a quem ctiam aliquid ea de re diximus. Alterum est
bonis factis et peccatis ahstinere non magis possemus vicinas gentes Italise, aut etiam Groecia', aliasque,
quam ab assensu prsebendo evidenti enuntiationi, quaa memorare nihil attinet, ncquaquau deteriores
aut a concupisceuda heatitudine. Ileliqua etiam ideo fuisse quam Romanos, ad mores quod attinet,
veteres
non frustra sunt, quod homines sint liberi, hoc est, ac proinde Deo ingratiores non fuisse.
non tantum volcntcs pccceut, mens enim humana Cap. 17. Nunquid non multi senatores sunt, in aliis
non aliter quam volendo agit, sed etiam libere, ita ut terris, qvi Romam ne facie quidem noruntf] Non no-

nolle potuerint quod voluerint, et velle quod nolue- vum hoc fuit tempore Augustini, jain tempore Clau-
runt. Legum quas Deus fert creaturis liberis nou dii, cum Gallise Comat;o incolffi honores sihi concedi
est ratio praescientia, sed sanctitatis Dei et creatu- Romaj postularent, vulgo Itali quaerebant. An parum
rarum libertas. quod Ynteti et Insubres Curiam irruperint, nisi ccvtus
Neque enim ideo pcccat homo, quia Dcus illum pcc- alienigenarum veluti captiviku infcrretur? Tacitus
caturum esse prxscicit. Melioris notse codices, ut te- Annal. lib. xi, cap. 23.
stantur Benedictini, habent, hic Neque cnim idco : Lusno vi. Cap. 1, § 2. .!>; vero ilti peritis>iuu ei
non pcccat. Sed duplex hsec negatio plus non vide- C acutissimi viri, qui se pro magno beneficio conscripta
tur valere quam una; qua de re vide Gcrard. Joan. docuisse gloriantur (Varro, de quo egit lib. iv, cap.
Vossium, de Arte grammatica lib. vn, cap. 61. Aut 22), ut sciretur quare cuique dco sitpplicandu m essct,

est allera negatio ponenda in sequentibus, quia Deus quid a ijuoque esset petcndum, ne absurditate turpis-
illum non pcccaturum csse prxscivit. Verissimum hoc sima, cjualis jocularitcr in mimo fieri solet, peteretur a
est, sed reposuisset Ciceronianus ideo, ex Augustini Libcro aqua, a Lymphis vinum; auctores erunt cuipiam
sententia hominem non potuerit non
peccare, quod huminum dii* immortalibus supplicanti, ut bhm a Lym-
peccare, eademque de causa hoc prsescire Deum quod ; phis petierit vinum, eique responderint : Nos aquam
alioqui non prsesciret, si liberum esset. Nec evaderet habemus, hoc a Libero pete; possit recte il>-
vim argumenti Ciceroniani, sequentibus verbis Imo : vinum non habetis, saltem date mihi vitam sHernamf]
ideo non dubitatur ipsum pcccarc, cum peccat, quia Editi libri nabebant Nymphis, sed mss. constanter
illc cujus yrxscicntia falli non potcst, non fatum, non Lymphis, ut observant Benedictini. Eas voces so?pe
fortunam, non aliquid aliud, scd ipsum peccaturum misceri in antiquis libris monuerunt viri doctissimi
esse praesdvit. Nam verum non est, ideo nos credere Nicolaus Heinsius, ad cpist. ad Paridem ()I"nonjp
peccare homines, quia Deus hoc prsescivit; ideo cre- vers. 31, ct Janus Brcekhasioa ad Propertium lib.
dimus quia videmus ab iis leges divinas perfringi, et ^ ni, eleg. 14, i. Ilic tamen puto revera Augustinum
conscii nobis sumus, ab iis potuisse non perfringi, scripsi^scLymphas, quia cum Nymphaa dicantur
quippe qui ojusdom libertatis partieipes sunt ac nos. ctiam Oreades, et Hamadryades, non videntur dictffi
Qui si nolit, inquit tandem Carneades noster, utique Lymphas, nisi eae quae aquis prseerant, quamvis
non peccat; scd si pcccarc nolucrit, etiam hoc illc prx- vox sit aNymphis, mutatione N in L dedncta. e- I

scivit. Certe si nolit homo, non peccat; sed oportrt stus : Lymphs dictss sitnt a Nymphis. Vulgo autem
ut possit vclle ac nolle, ut sit peccati capax; osten- memorix proditum quicumque spcciem quamdan
<st,

dendumque fuerat, contra Ciceronem, Deum posse c fonte, id est effvjiem Nymphx viderint, furendinon

prffiscire id futurum quod poterit nolle is qui factu- fecisse (inem, iiims Grxci vu(i<poXViircou< VOCOnt, Latini
rus est. Hinc liquere potest quantum sit discrimen lymphatos appeUant. Yide Tncul. lib. \u.
inler rhetoricas argutias et philosophicas raliocina- Cap. tt, % l. Liberum a liberamento appeUatum io-
tiones. lunt, quod mans in coeundo, per tjus lum,
Cap. 15. De Romanis. Quibus ergo non erat Deus emissis seminibus Kberentur. K<> reapicil Seneca lib.

daturus vitam ssternam; si neqtu hane eis terre- iv,de Beneficiia, cap. 8 Hunc Liberum }><ttni :

nam gloriam exoellentissimi imperU eoncederet, non Herculem ae Mereurium nostriputant. Liberumpatt
 !

469 YARIORLM EXERCITATIONES IN S. AUCUSTINI OPERA. 470

quia omnium parens sit, quod ab primum inventa A confitcntibus, Dcus non cst.] Miror non timuisse Au-
co
sc/iinum vis est, cvnsultura per voluptatem. Qua et re gustinuin ne sibi objiceretur quod passim habet de
etetymologia, qnidabsurdios fingi potoeritnescio sed Verbo nam similis objectio
;
; potuit fieri, respousio-
Varroniana etymologiee meliorea snnt ejus theolo que Augustini pariter eludi.
Cap. io, § -2. Sunt <jux Junoni et MinervsB capillos Cap. 21. In Italix compitis quxdam dicit sacra
disponant, Ivnge tantum a simulacro
a templo. non Libcri celebrata, nnn tanta lic.cntia turpiludinis, Ut in
stantes digitos movent, ornantium modo.\ Talia habet tjus honorem pudenda virilia colerentur, etc.] Similia
Seneca etiam epist 95. lloc autem munus dictum liebant in sacris Osiridis, ut docet Diodorus Siculus
curativnem faccre docet Tertullianus libro de Jejunio Bibliothecae lib. i, qui ea ab ^gyptiis ad Gra?cos tra-
caj». 16. Qui in idolis comendis et in aris ornandis, et
ducta esse putat.
ai singulas horas salutandis, curationem faceie di- Cap. 20. l)e mollibus eidcm Matri Magnx, contra
cuntur. omnem virorum mulierumque verecundiam, consecratis,
Ibid. Sedent qusedam in Capitoho qux se a J tjui usquehesternum diem madidis capillis facie deal-
in
amari puiant ; nec Junonis quidem, si credere poetis bata, flucntibus mcmbris, iiicessu femineo, per plateas
. tracundissimiv respectu ttrrentur.' Ita Saneca lo- vicosque Carthaginis, etiam a populis, unde turpiter vi-
i:
juebatur in polcherrimo libro de Superstitione, quera oerent exigebant, nikil Varro dicere voluit, nec uspiam
?go, potius quam tot frigidas homilias, a raonacliis me legissecommemini.] Miror cum innumeri scriptores
iptum vellem et ad nos diligenter transmissum. de iis sintlocuti, quorum loca plura indicabit Gerard.
mpudica? mulierculse a?ditui forte amore capta?, in Joannes Vossius operis de Origine et Progressu ido-
Capitoiio sedebant, ut si forte gravidse liereut, se lolatria? lib. iu, cap. 53. Adi et Catulli poema quod
x Jove peperisse fatuis pcrsuaderent. Nota est hi- ^4M«sinscrihitur, et adid intrepretcs, qui affatim sup-
Mundi et Paulina?, apud Josepbum. Sed et vide
itoria
peditabunt quod hic Augustino deest. Mr^pctfipxai
pua? de deorum tiliis notavit Joannes Clericus ad
vocabantur sacerdoles illi, qua inscriptione comce-
rheogoniam Hesiodi.
diam scripserat Menander, qua? utinam exstaret .'

Cap. 11. Ustjue eo sceleratissimx gentis consuetudo

Cap. 27. Totam de hoc Euhemerus pandit [listoriam
xmvaiuit, ut per omnes jam tcrras recepta sit ; victi
quam Ennius in Latinum vcrtit eloquium unde quia ;

:ittorilus leges dederunt ] Sunt verba incousulta sane plurima posuerunt, qui contra hujusmodi errores ante
»enecae de Juda?is, ad qua? respexisse videtur Ruti-
nos vcl Grxco sermone vel Latino scripserunt, non in
ius Numatianus inltinerario vers. 395.
mihi placuit immorari.] Lactantium videtur potissi-
eo
Atque utinam nunquam Juda?a subacta fuisset, mum intelligere, qui lib. i Institutionum diviUarum
Pouipeii bellis imperioque Titi
Latius excisae pestis contagia serpunt, sat prolixa nobis servavit Euhemeri fragmenta de ;

Victoresque suos natio victa qremit. quo scriptores nonnulli ethnici ideo male judicant,
Lihro vii. Cap. 1. Qua in re non dico, quod facetius quod religionem eorum plane infaraasset quamvis ;

rtuUianus fortassc quam vcrius : Si dii seligun- ca?teroqui nollem omnia pra?stare quae habebat. Mi-
ur ut bulbi, utique coeteri reprobi judicantur.] Ad- ror a Christianis Gra?ce aut Latine nou esse servatum.
lotarunt in margine Benedictini simile quidpiam e.-se Cap. 34. Terentius quidam cum haberet ad Janicu-
n Apologetico cap. 13. At ipsa verba exstant in lum fundum et bubidcus ejus juxta sepulcrurn Numx
)pere contra Nationes lib. u, cap. 9, ubi Nic. Rigal- Pompilii trajiciens aratrum eruisset ex terra libros ejus,
.ius, virdoctissimus. observat ab Augustino dictum ubi sacrorum institutorum scriptx erant causx, in ur-
ioc Tertulliani male carpi. Ac sane in eo, quod vo- bempcrtulitadprxtorcm. At ille cum inspexissct prin-
tatar Deus, uulla potest esse selectio, quemadmo- cipia, remtantum detulit ad senatum JJbi cum primo-
ium bominibus a quibus exempla perperam petit
in res quasdam causas legissent, cur quidqm in sawis
\.ugustinus nam omnes dii omnia posse debent, ut
; fuerit institutum, Numx mortuo senatus assensus est
dem observat. eosque libros, tanquam religiosi, patres conscripti, prx-
D
Cap. 2. IbiLiber, qui marem effuso semine liberat. tor ut combureret censuerunt .] Pliniuslib. xui, cap. 13,
Ibi Libera, quam et Venerem volunt, quse hoc idem be- dominum agri in quo libri effossi, vocat etiam Cn.
leficium conferat feminx, ut etiam ipsa, emisso se- Terenlium, ut et Festus invoce Numam. At Livius
rdne, liberetur.] Ha?3 habuit cap. 9 libri superioris. lib. Maximus lib. i, cap. \,
xl, cap. 29, et Valerius
dirorautera episcopum, et quidem gravem ac senem, vocant L. Petillium. Unde stet verum quis dicat? nec
puanquam olim adolescens sat libidinosara vitam sane multum interest. Sed credibile est Numse com-
iuxerat, tam sa?pe ~zy. z-iy±2-^ verba facere,
TO C mentarios contemptim egisse de superstitione plebis
n opere hoc etiam a mulieribus et adolescentibus Romana? atque Itala?, cujus palato religionem aptare
egendo. Scio ethnicorura has fuisse spurcitias, sed coactus fuerat. Nihil enim vetat quin cum philoso-
jra?stabat generalioribus verbis eos attingere, quam phis de Deo^senserit, quemadmodum Mutius Scaavola
»d castarum aurium fastidium repetere. Vide et qua? et M. Terentius Varro, de quibus vide lib. iv, cap. 27,
labet eodem capite de Subigo, de Preraa, et Per- una cum illis sese inconsulta? multi-
et vi, cap. 5, et
,unda.Sed alia alibi non honestiora observabimus tudini attemperarit. Augustinus autem ex Varrone
n re graviore. dicit senatum mortuo Numx esse assensum, quod, ut
Cap. 14. Si Mcrcurius ipse scrmo est, etiam ipsis Numa curaverat eos libros secum sepeliri, ne populo
17 1 SLPPLEMENTLM AD OPERA S. ALCUSTIM. 472
innutescerent ; sic ceasuerat eos comburendos. ea- A tntr certarunt, etc. Quis autem audioii auquando fia*
-

dem de causa. Uumstantem eacerdotem ad altare, etiam euper san-

Libro viu. Cap. Aliarwn quoquc gentiwn, quisa-
9. ctum corpusmai ti/ns, .; / h i honorem cultumqut con-
pientes vel pkilosophi habiH sunt, Atlnntui, Libyci, structum dicere in precibus : Offero tibi sacrifUHum,
Mgyptii, Indi, Persx, Chaldxi, Scytltx, Galli, lli- Petre, "/ Paule, vcl Cyprian Atpompaqua
spani, aliique reperiuntur, etc.] Justus Lipsius M.uiu- ferebautur reliquia 1
, honor qui iis geuuum Qexione
ductionisad Stoicam philosophiam lib. i, dissert. 5, deferebatur, invocationcs sanctorum quasi preces au-
multis hunc locum illustrat, et Atlanticos Mauritaniaa dirent, cujus rei exemplum uabnimus antea ad tora.
sapientes intelligit, duce Atlante eo dclatos. Libycos V, p. 152, col. J, ]>ersuadebant ethnicis martyrea
aut Lihyas intellexerim alios aut interions LibysB, coli quasi quoddam genus inferiorum deorum ; ue
aut ejus quae jEgypto vieina. nnnc tandem sine dissiinulatione loqui licet. niultuin
Cap. 19. Postremo ipsc Apuletus nunquid apudjudi- nam et Christianos nonnnllea
a virci aberrabant, "l-

ces Cliristianos de magicis artibus accusatus cst!? l'nde fendehat quoquc hujusraodi cultus. Liquet boc ex li-

liquebat non posse rcprehcndi Christianos quod Pla- bello Hieronvini, quo bomo \ehemens conviciis exa-
tonicos magitc insimularent, cum apud .Maximura gitat Vigilantium, quem talia gravissime offenderant.
I'.

Claudium, judicem ethnicum, accusatus fuisset Apu- Itaque hic noster rhctorum more respondet diaai-
leius, celebris Platonicus. raulatis iis qua3 ab ethnicis objicieliantur, et pneti
Cap. 22. Rcstat ut nullo modo credcndum sit quod missoculta qui revera reliquiis martvrura exbibeh.-i-

Apuleius pcrsuadere nititur, et quicunque alii philoso- tur, et merito offendebat ethnicos.
phi sunt cjusdcm scntentix, ita esse medios dxmones I.ikuii ix. Gap. 1'». Net tamcn ob hoc Mediato»
intcr dcos ct homines, tanquam internuntios ei inter- i/uiii \'i rbiim ; maximc quippe immortab, etmaa
pretes, qui hinc fcrunt putitioncs nostras, inde referani bcatum Verbum longe a mortalibus >n oon mi-
deorum suppetias.] Si cacoditmonibus
hoc de intelli- seris) sed mediator pcr quod homo.) Vere, 11.1111 ad
gas, verum est eos non esse nec esse posse inter- Deum quod attinet, non indiget ipse Mediatore, cujus
nuntios inter Deum et hornines ; sed non video Au- opera nobiscum agat sed nos ad tantain majestatem,;

gustinum de bonis da>monibus contrarium prohasse, sine mediatore et quidem nostri generis, vix assur-
quamvis tcediosissime hac de re agat. Quinimo bodie gere jiossumus.
pars non exigua Christianorum tale quidpiam sentit Cap. 22. De angelis. Idco ccrtius etiam temporalia
de angelis. Interdum vitilitigat Hipponensis episcopus et mutalilia ista noverunt ; quia eorum principaies c<u<-

cum Platonicis, quemadmodum et cum aliis adver- C sas in Verbo Dei conspieiunt, per quod factut est mun-
sariis. dus quibus causis quxdamprobantur, quxdam repro-
;

Cap. 23. Diversade illis ille Hermcs Mgyptius qucm bantur.] Ante omnia vellem scire an qui talia de an-
Trismegistum vocant, sensit et scripsit.] Multis osten- gelis et Verbo aflirmant satis intelligant quid velint ;

dit Isaacus Casaubonus exercitat. Apparatum

I in nam ad me quidem quod altinet, non intelligere me
Annalium cardinalis Baronii, iictum hunc esse Her- fateor quomodo angeli possint aeternae Rationis no-
metem a Christiano quodam, qui religionis Chri- tiones et cogitationes videre, ita ut ex ejus naturse
dogmata ejus auctoritate, dolo malo et indigno
stianae contemplatione sciant quid lieri velit, quid nolit et, ;

homine veritatis amante, conlirmare voluit quod ;

utveruin prolitear, a neinine puto intelligi, qui crea-
adeo manifestum est, ut mirum sit Patres ejusmodi turoj mentem Creatoris, quam non revelavit, u
nugis ausos esse uti. Fortasse non intelligebant ipsi quantur sola ejus contemplatione. Deinde vellem
fraudera, quamvis sit satis aperta; sed mirum eos a scire unde hoc habeant theologi, ex philosopbicisne
nasutioribus ethnicis non fuisse exsibilatos. Certe ratiocinationihus, an ex Scriptura ; nam ad Scriptu-
digni erant qui albis dentibus irriderentur, qui tam ram quidcm quod attinet, ausim aftirmare nullum
avide usque adeo male consutos dolos arripiebant, esse locum, qui quidera sit perspicuus, ex quo hoc
1)
si credebant suppositos illos libros eorum quo- esse verisimiliter deduci possit ;
philosophicis vero ratio-
rum nomina praeferebant. Quod si fraudem quidemin- cinationibus talia possint colligi multo mi-
quomodo
telligebant, quod negare nollem, magnam injuriam nus asscquor. Attamen boc Augustinus non semel
veritati faciebant, quam turpibns raendaciis adjutam aftirmat, quasi theologia» Christianaa dogma, et il

ibant, impediebantque ne ethnicorum reliquia' iidem cure profert ipiasiresesset explorata, ac theologi scho-
Evangelio haberent. Denique non possumus nunc de lastici magno consensu arripuerunt. Vide quts bac d»>

iis aliter judicare quam fuisse aut pessimos criticos, re collegit DiooTsius Petavius theologicorum Dogma-
aut non satis vira veritatis intellexisse, quoe profecto tum tom. 1, lih, iv, cap. -J ; et tum. III, de Angelis
ejusinodi fraudibus non indiget ; nec usque adeo lih. 1, cap. i.

mendacii inimicos faisse quaui libriseditissimulabant. Cap. 23, Hlud vero dicitur Deus deoram, nan
§ 1.

Cap. 27. Nec tamcn nos cisdcm maftyribus templa, P<!t'st dssmoniorum
intelligi Deus
et rej magnua ;

saccrdtitia, $acra et sacrtftcia constituimus; quoniam super omnes deos, absit ut dicatur /(..' supar onmif
non ipsi, %ed Deus eorum nobis est Deus. Honoramus dsmonia. Apud HebrsBOS, at viri doeti dndum oe>
sane memorias eorum, tanquam sanctorum hominum tendernnt, voi :vrx ilohim signiflcat quidquid oo-
Dei, quiujtque admortem corporum suorum pro veri- litur, z:Ci-'ix scu in ocelo illud sit, sive m terrii.
 ,

73 Y.VHIOIUM EXERCIT.VTIONES 1N S. AUGUSTINI OPERV. i . i

taque quando Deus verus dicitur Deus deorum, per- .V l.nmo i. Cap. I. § '2. Hic est enim Divinitatt rd,

ude est ac si diceretur omninm eorum quos colimus si expressius dicendum cst, Deitati debitus cultus, pro-

nrinentissimus : ut Canticun Canticorum dicitur quod pterquem uno oerbo signi/icandum, quoniam mihi satis
[i suo geuere est eximium. Etsisuntqui dicantur dii, idoneumnon occurrit Latinum, Grxco, ubi necesse est,
it Paulus 1 Cor. vm, ;>, sive in c-elo, sive in t rra insinuo quid velitn dieere. Aorepsav quippe nostri, ubi-
iem sunt dii multi et domini multi}, nobis tamen cunque sanetarum Scripturarumpositum est, intepretati

nus DeusPater, ex qtto omnia, etc. Sic et psal. X( iv, sunt scrvitutcm. Sed ea servitus quee debetur hominibus,
. D usmagnus Dominus, et Rex magnus super om- secundum quam prxcipit Apostolus, scrvos dominis suis
cs deos; perinde est ac Rex regum, aut Dominus subditos essedebere, ulio nominc Grxcc nuncupari so-
ominorom. it. [nlelligit vocem SouXsta. Ouamvis Xa-rpsia ex vo-
Ibid. Scd homines quoque in populo Dei cadem Scrip- cis proprio signilicatu non magis signilicet apud
ura deos appellat. Ego, inquit, dizl : Dii estis et lilii (ii^ecos Dei quam bominum cultum, ut recte adhunc
ixcelsi omnes. horum deorum
Potest itaque intelligi locum animadvertit Joan. Lud. Vives attameu ex ;

Deus, qui dictus est Deus deorum, et super hos deos usu LXX interpretum et Novi Testamenti, ut in sc-
\ex magnus. Nihil verius hac posleriore Augustini quentibus babet Augustinus, XaTpeux divinum cnltum
r.
mimadversione sed quod dioit homines in populo
; sonat; at vox BoiAefcx promiscue pro utroque sumitur.
)ci dici deos, non est sat accurate ab eo dictum ; ut docebunt Concordiaj. Igitur etsi ^axpsia in sacris

lam no n quivis homines e populo Dei dicuntur dii Libris signilicat cultum excellentiorem ; continuo non
sal. i.wxi, 6 sed tantum reges ct judices, seu ma-
; sequitur voce SouXswe minus excellentem signiticari,
pstratus. Quamobrem male etiam concepta est ca- quod probe observandum.
>itis hujus inscriptio, quae sic habet Nomen deorum : Cap. 11, § I. Ibi quidem omnes homines reprobat
quvd tamen ct angelis sanctis
iscribidiis gentium, quos dicit ob imprudentiam trahcre humidum vaporem,
t hominibus justis, ex divinarum Scripturarum audo- et ideo non in xthere, sed in aere essc sub luna, alque
itate commune est Nam in Scriptura nusquam boc in ipso iunx globo. ] Ex hac philosopbia Lucanus lib. ix

>st nomen honiiunni justorum, sed tantum ad bono- ab iuitio, de animo Cn. Pompeii Magui sic loquifnr :

•es reipublicffi evectorum, quicunque sint alioquin At non in Pharia Manes jacuere favilla,
>orum mores ; non enim virtus in iis spectatur, sed Nec cinis exiguus tantam compescuit umbram ;

Prosiluit busto, seinustaque relinquens, membra

lisnitas. Degeneremque rogum, sequitur convexa Tonantis.
Ibid. ,Veruntamen, cwn a nobis quxritur si
S i. Qua niger astriferis conueclitur, axibus aer,
Quaque patet terras inter lumaeque meatus,
iomints dicti sunt dii, quod in populo Dti sunt, quem q
Semidei Manes habitant, quos ignea virtus
)er angelos vel pcr homines alloquitur Dcus quanto ; Innocuos vitse patientes oetheris imi
nagis immortales eo nomine digni sunt qui ca fruuntur Fecit et esternos animum collegit in orbes.

icatitudine ad quam Deum colendo cupiunt homines Sed de hac re copiose egit Apuleius Platonicus, in
icrvcnirc? Quid respondebimus,
non frustra in nisi libello de Deo Socratis.

Scripturis sanctis, exprcssius homines nuncupatos deos, Cap. i6, § 1. Respondeani theurgi, vel potius pe-

(uam illos immortales et bcatos, quibus nos sequales fu- ricrgi, hocenim suntillx artes vocabulo digniores.] Au-

uros in resurrectione promittitur : ne, scilicet, propter diverat, ut quidem videtur, Augustiuus ab aliquo

orum excillentiam, aliquem eorum 7iobis constituere Grsece sciente magicas illas artes -epispya? dici, boc
leum m/ideUs auderet infirmitas ? Quod in homine fa- perperam curiosas;
e st, cumque videret theurgos vo-

ile est evitare. Nos vero, qui non ex turbidis rivis,

]
cari, vacillante memoria, eos puerirgcs vocari opor-
ed ex ipso fonte basce aquas bausimus, aliud res- tere dixit, quae vox tamen non est usitata nam quam- ;

tondebimus nimirum, angelos disertissime deos seu

;
vis dicatur 6soupyo;, a vocibus Oso; et epyov, ut xaxoup-

lJTJN dici psal. vni, 6, ubi Hebraica habent de ho- yd;, -avoupyo?, /stpoupyd?, et similia, propterea non
Hiue DTtSxS -T2 '~"Z~P', et fecisti eum paulo
:
sequitur ex itept et epyov fieri Tcspioupydv, ut norunt

m diis; ubi LXX interpretes, "HW-ETowa? aC-ov u usus Ue voce Ttepispyorf, in malam
et analogiae periti.
a/j --. -ap' iyyiVyj;. Sic et Chaldceus pro Q'D7NE partem sumpta, vide Hug. Grotium ad Act. xix,
tabet H,t^nnc, mimmalachajo, quam angeli. Sic et 19. Veteres Glossae -rspiepyo;, curiosus, vesanus. He-
:

riptor ad Hebraeos cap. xi, 7. PariterPsal. xcvi, 7, sychius : nepispyov (sic enim legendum ostendit se-

x divisione Graeca, est apud LXX interpretes, -po- ries litteratum non -epiepdv) raprer&v, ?, orpe6),dv. rie-

raree xu*cu -i<--.; SyysXoi kutou, et scriptorem ad ptspY&x (non irspiepyswt) xaOapo-ia, aut potius xiOap-
ebraeos cap. i, G, ubi Hebraica verba babent : ado- aii, vel xx xaOipo-ia, hoc est superstitiosa lustratio,
ate eum, omnes dii D*rnN. Non addemus alia loca, qualibus plena erant tbeurgorum sacra, de quibus
ed observabimus periculosum esse comminisci ra- potissimum egit Jamblichus, iu libro de Mystoriis
ones usus sermonis sacri, antequam plane sit ex- .Egyptiorum. Vide et Augustinum infra in hoc li-
oratus nam facile est commentis falli et indulgere,
; bro cap. 22 et 27. Igitur perperam quaerit vir sane
uemadmodum hic facit Augustinus, nisi Graeca et eruditus Joan. Lud. Vives an periurgi dicantur a
ebraica diligenter legerimus. Possemus banc pote- perurgendo, an perurgi a perurcndo. Nec tamen audi-
atem vocis Deus pluribus confirmare, sed adi Joan. verim Leonardum Coquaeum, qui conjiciebat legen-
lerici Artem criticam par. I sect. 2, cap. 3. dum periergi ; nam hoc corrumpit allusionis elegan-
m SUPPLEMENTUM AI) OPERA S. AUCUSTINI. i-76

tiain, nec necesse est Augustinum vocem

Croecam \ tublimitates tt firmamcnta ccclestia, vitia extolleres hu-
accurate tenuisse. mana, ut possent Dii vestri theurgis prvnuntiart di-
Cap. 23. De Porphyrio Dixit cnim Dcum Patrem : vina. ] Niinirum. Cliald;i'i putabantdeosminis et terro-
et Deum Filium qucm Grxce appellat paternum in- ribus adbibitis cogi dicere qiue cuperent scire theurgi.
tellectum, vcl paternam inentem (warptxov voOv ex ora- Vide supra capp. 9 et 1 1. Attnmet: ne quid dissimu-
culis Chaldaicis), de Spiritu autem sancto, aut nihil, lem, Jamblichus in libro de Mysteriis sect. 8, c. 7,
aut non aperte aliuuid dicit. Quamvis quem alium dicat negat Chaldaeos uti lalibos minis Htxpi XoX6a :

horum medium non mtelligo. Si enim tertiam, sicut /7- -*'/ o"; SiaxexptTat xaBapoc. 6 xpoc. puSvouc. -'.'-; I

tinus, ubi de tribus principalibus oOoapoO xr.zu.r^ Xeyerat. \'.-;-.— tot Zi

substantiis disputat, /.070;. auu.u.tyvi!

auimx naturam etiam iste vellet mtelligi, uoii Utique i;j.a ;jiiTi tuv BtCuv ouvBiijidTuv xx! tovc. Sxijxovtouc.

dicerct horum mcdium, id cst, 1'atris ct Vilii medium. Xtfyovc, xpuvrai :tt-.v ot: 1.1. ti"; iicttXati; : opud Chal-
Non omnia Porphyrii opera Latine versa habebat dseos, apudquos distincta <st pura adsolosdeos orati»,
Augustinus, nam caeteroquide tribus principiis diser- nusquam mentio fit minarum Sgyptii vcro, qui cum ;

tissime locutus fuerat philosophus Tyrius, in philo- symbolis dcorum permiscent ea etiam qux ad dssmonat
sophica Historia, ex qua haec habet Cyrillus Alexan- pcrtiin ut, iniiiis etiam aliqrtando utuntur. Sed quis
drinus, coutra Julianum lib. vm rpd?ei toIvuv Uop- : illam hominum superstiliosorum et mendacium in»a-
tpijpto; Iv j3t6X(u TSTdprw 4>tXoot5<pou 'IoTOptac* AXPl yip nientem sapientiam in coucordiam redigere cui
Tptuv oicoordtfeuv tvt\ nXdruv ttjv tou BeoO npoeXOetv Linno xi. Cap. Y>. Si infinita spatia t ante
ouofatv eTvat 88 t6v ;j.£v svutotov 0e6v t' 'AyaBov, jast mundum cogitunt, in quibus cis nonvidetur D<»s al>

aurov 21 xa! Seurepov t6v ATnitoupyov, to:tc,v 84 toO opere cessare potuisse, timiliter cogitt nt extra mundum
»oapou Tj/f.v i/v. yap Oj/?,; t>,v BeoYi|Ta itpoeXOetv, iiifuiita spatia hcorum ; in quibut si quisquam d
Xotit6v 8£ t6 SBcov i-6 tt,; 9uuartxf|C. tvfjpyOai Btaopo- potuisse vacare Omnipotentem, if>nn- consequent <rit ut
pi;: Scribit ergo Porphyrius, in libro iv Philosophicx innumerabiles mundos cum /.'/ i uro somniare oogani
Historix. Usque enim ad trcs hypostascs Vlato dixit Sed si quis concederet per intinitam mundi
etc. j
divinam csscntiam progredi suprcmum Dcum ; csse vei'o tensionem esse ubique varias variarom atqne inm;-
Donum, post cum secundum Crcatorem, tcrtium Ani- merabilium creaturarum habitationes, qualis e»t Laec
mam mundi; nam usque ad Animam progredi Deita- nostra terra, et quales majores illi planette qui no-
tem, cxtera divinitatis expertia incipere a differentia biscum volvuntur circa solem nostrum non c ;

corporea. Hic plane est quod volebat Augustinus. Pla- cur valde sibi a philosophorum argumentis timeret;
tonis et Plotini loca, eam in rem, eodem ;loco habet C et ad theologos quidem quod atlinet, t.icente revela-
Cyrillus. tione, nihil est quod hac de re asseveranter dicant.
Ibid. Et, nimirum, hoc dixit, ut potuit, sive ut vo- Contenderet ille eos de Deo nimis exiliter sentire, qui
luit, quod nos Spiritum sanctum nc Patris tantum, incolas in hac tantum exigua teme glebula, eosque
nec Filii tantum, sed utriusque Spiritum dicimus. Li- sat miseros collocasset, nec quidquam aliud, per im-
btris cnim vcrbis loquuntar philosophi, ncc in 7'ebus ad mensa mundi spatia, rationis particeps, exceptis an-
inti lligcndum difficillimis offcitsionem rcligiosirum au- gelis, creasset ; coutra vero eos digna de Deo loqui,
rium pertimescunt. Nobis autem ad certam regulam qui inliniti opificis intinitanumeroopera esse dicerent.
loqui fas est, ne verborum liccntia etiam de rcbus gux lluc accederent quoe doctissimus ac ingcniosissimus
his significantur, impiam gignat opinioncm. ] Dignum mathematicus ac physicus Christianus Huygenius,
erat notatu, ne imperiti similitudine fallerentur, phi- in suo Cosmotheoro, dicide planetarum vicinorum in-
losophos illos vcrbis quidem videri assentiri Scriptu- colis. Ad durationem vero quod spectat diceret, non
rae sacrae, sed reipsa diversissimosabire.Contendcbant esse hanc terram primum habitacolum iutelligentium
enim Platonici tres esse substantias, easque inaequa- uaturarum a Deo crea»um, nec quidquam obstare quo-
les, quod facile intelliget quisquis attente legerit Plo- minus, ut si rerum universitatem lustrare aggre-
I)
tini lib. m, Enneadis ix, et recte animadversum est a deremur, nunquam perveniremus ad ultimum operum
Cyrillo, loco antea memorato libri vm contra Julia- divinorum sic quoque si praeteritam duratio-
:

num. Pluribus etiain egit hac de re Joaunes Clericus nem, qtue initio caruit, contemplari animo posse-
Artis Criticae tom. III, epist. 7. Attamen non sine causa mus, et scire quae in ea gesta -uit a Deo, nulla un-
libcrioribus verbis philosophos uti dixit Augustiuus quam creatura nobis regredientilius in pneteiiapsa
nam illi tres deos aperte esse dicebaut tres illas prin- saecula occurret quse prima omnium dici po
cipales substantias ;
quod alii, qui eas prorsus pares Nec niirura est, si hic sunt diftioultates, cuin sermo
esse putabant, sulebant negarc ; uou tam quod hoc fal- sit de inlinito ; sed pra^stat cogitare dc yflicii^ qiua
sum esset, ex ipsorum sentcntia, si proprie quis lo- nobis impusita a Deo sunt, quam deiis qua?, ex judi-
qui vellet, quam quod pertimescerent offensionem cio nostro vacillante, Deus, si ita loqui fa> est,
aurium rcligiosaium, quai passflB non essent dici plu- cere debuit.
res esse deos, coutra perpetuum totius Scripturee Cap. 8. Convmientissime itaque, <um Deut r quie-
sermonem. vissc prophetica narrat auctoritas, sijnificatur requitt
Cap. 27. Tu autem didicisti koc nonaPlai eorum qui in illo requiescunt, <t quos fivit ips< n jv
a Chaldsris magistris, ut in ssttu r< at vel emypreas mundi soere. \ Nibil potuit magis coactom liogi, ;>d expli-
 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AU(H'STIM OPERA, 478

candarn quietcm septimi diei, quae non potest aliter A interpretes ostenderuat agi revera illicnon depersona
intelligi quam deeessatione creationis, ita ut nulla ulla vera, sed xati wpowoitoiwitav de sapientia, quai
deinceps nova rerum geuera creaverit Deus; ut con- dinnse essentiu> est attributum. Attamen illa amhi-
stat ex re ipsa et optimorum quorumque interpre- guitatemulti Patres sunt abusi. Vide Dionys. Peta-
tum consensn. Eo devenit Augustinus ut respoude- vium Dogm. theologic. toin. II, lil>. vi, cap. 0. Scd
ret objectioue ethuicorem philosophoram, qui dicti- notandum Augastinum dicereSpiritum sanctum ipsum
tabaut indecoram esse Deo qaiescere, quasi fessam. quoque substantiam esse, unde liquet singulos alios ab
Rutilius Nuinatuinus Itinerarii vers. 301. eo creditos esse substantias uistinctas, quamvis pares
Septima qasqae dies tnrpl daamata veteruo, ct conjunctissimas.
Taoquam lassiti uiollis imago Dei. Cap. 29. Illi quippe angeli sancti non per vcrba so-
At desinere opus quoddam facere cum est absolu- nantin Deum discunt. J Facile hoc concesserim scd ;

tum, indicium est sapienliee, non defatigationis ; ne- ratiouem qua Dei imperia accipiant ignoro. At norat
que enim idem debet semper tieri. Augustinus, qui sic pergit: sed pcr ipsam prsescntiam
Cap. II. Quamois non quidqvid xternum conttnuo jmmutabilis vcritatis, hoc est, verbicm ejus unigenitum.
beatum sit (dicitur enim etiam posnalis ignis xternus ),
Sunt quidem haec verba et voces, sed quibus quam
B
tamcn si vere perfecteqxu beata vita wmnisi wterna est, potestatem subjiceret scriptor ipse vix, ut opinor,
nofi trattaHs istortm quandoque desitura, et propterea dixisset. Vide notata ad lib. ix, cap. 22.
non xtema, sivc ii scirent, sivc nescientes aliud puta- Ibid. Eamque csse inscparabilem Trinitatem, singu-
i\nt. Nescio cur inanem banc qutestionem agitet hic lasquc in ca personas esse unam substantiam, et tamen
Augustinus. Sed libenter, ut animadvertent quicun- omncs non tres deos, sed unum, ita noverunt, ut eis
que ejus opera legent, sua ipsius repctit. Vide in tom. magis ista quam nos ipsi cogniti sumus. ] Si unaqua>
III opus de Genesi ad litteram, lib. xi, cap 16, et quae que persona est una substantia, totidem sunt sub-
illic aduotavimus. stantise quot personae nec diflitebatur Augustinus.
:

Cap. 15. Quod ab initio diabolus peccat, non ab ini- Vide ad cap. 24 et Dionys. Petavium Dogm. Theo-
tio ex quo creatus est pcccare putandus est ; sed ab ini- logicorum tom. II, lib. iv, cap. 4. Attamen sa;pe af-
tiopeccati, quod ab ipsius supcrbia cceperit esse pecca- firmat unam esse substantiam, cum sermo est de uni-
tum. ] Quidni ab initio mundi, ut innuere videtur Chri- tate specilica, ut loquuntur scholastici, non de uni-
stus Joannis viii,quo etiam respici ab eodem
44, tate numerica. Planius hac de re ipse Augustinns in
apostolo Joanne Iui, 8, non inepte credide-
Epist. libris de Trinitate.
ras? Sic sumitur initium non semel, apud Joannem. C Libro xu. Cap. 7. Nemo igitur quserat efficientem
Vide Evang. cap. i, 1. causam malsc voluntatis ; non enim efficiens, sed defi-
Cap. 19. Non mihi videtur ab operibus Dei absur- ciens; quia nec effectio cst, sed defectio. ] Malae volitio-
da ( forte absona ) sententia, si cum lux illa prima facta nis ; nam ita cum scholasticis, vitandaa ambiguitatis
est, angeli creati intelliguntur, et inter sanctos ange- gratia, loquar, causa efticiens est voluntas, aut mens
immundos fuisse discretum, ubi dictum est: Et di-
los et libera; quae ignorantia, imprudentia, aut affectu pec-
visitDeus inter lucem et tenebras; et vocavit Deus care potest. Peccata enim non sunt nihil, sed vera*.

lucem diem et tenebras vocavit noctem. ] Nihil

, actiones mentis; quas unaquffique mens facultate a
mihi alienius esse videtur hoc interpretamento a mente Deo accepta, edere potest. Inanes sunt subtiliorum
et verbis Mosis ; nec sane, si negetur, ullarationepro- aequo philosophorum ratiocinationes, quibus nobis
bari poterit. Sensus Mosis litteralis optimus et pul- persuadere vellent id non esse quod in nobis ipsi sen-
cherrimus est, Deum divisisse omne tempus in lucem timus. Vide notas ad tom. VI in Enchiridium ad Lau-
et teuebras, qua de re egit Joannes Clericus in Com- rentium cap. 1 1.

ment. Philologico ad Genes. i, 4. Tali sensu invento, Cap. (10, § 2. Fallunt eos qusedam mendacissimss
qui se sponte sua animo legentium ingerit alium n litterx, quas perhibent, in historia temporum, multa
quaerere esset dehrare. annorum millia continere cum ex Litteris sacris ab in-
;

Cap. 24. Utrum autem boni Patris et boni Filii Spi- stitutione hominis nondum completa annorum sex millia
ritus sanctus, quia communis ambobus est, recte boni- computemus. ] Respicit ut videtur, Augustinus potis-
tas dici possit amborum 7ion audeo temerariam prseci- simum litteras ^Egyptiacas ,
quas antiquissimis
pitare sententiam, verumtamen amborum eum dicere temporibus non chronologicum calculum, sed astro-
sanctitatem facilius ansus fuero, non ambomm quasi nomicam periodum continere acute atque ingeniose
qualitatem, sed ipsum quoque substantiam et tertiam ostendit Joannes Marshamus, in -KpoxaTaaxeu-^ Chro-
in Trinitate pcrsonam. J Has incommodas locutiones, nici Canonis. Sed antea perperam tempora vere prae-
quas invenit Augustinus, cur in theologiam intromis- terlapsa ea periodo continere persuasum erat.
sas cuperet non intelligo ; cum ipse fateatur esse Cap. 12. Contra eos qui nimis recentem mundum
ambiguas, et Scripturse ignotas. Est autem plane esse querebantur: Si brevitas eos offendit temporis,
abuti sermone, cum sine necessitate, in re per se dif- quod tam pauci eis videntur anni, ex quo institutus ho-
ficillima, ambiguae locutiones adhibentur. Fateor fa- mo nostris auctoritatibus legitur; considerent nihil esse
bricatas has fuisse ad exemplar ejus qua Dei Filius diuturnum, in quo est aliquid extremum, et omnia sx-
censetur diciProverb. vin ejus spientia ; sed doctissimi culorum spatia definita, si seternitati intcrminatse com-
 ;

m SUPPLEMENTUM AI) OPF.RA S. Alf.l STINI. »M1

parentur, non exigua intt lligt nda i sse, ii d nutfa. Acnte A cis neecio quibus plaeitis, omnia sunt obscura. Binc
sane et erudite; nam homiaem laadamas eque li- somniat bic ooster tempora ssterna, scd quse tamea
lnTiter, ac a minus recte sentiente discedimus. Iti- non fuerint Deo eoaeternw, quasi aliqnid magis a?ter-
que tcmpus longum et breve dicitur respcctu humanae num quam aliii.leeternum esse possit! Siquidem tile,
vitae, non seternitatis, prae qua omoia tempora oulla inquit, >uih tempofa xterna non solum rtm <

suut. Sed aadiamus per hoc, n

et Bequeotia: A ctiam vitam promisit ssternam, quam manifestavit
nm quinque, vcl sex, verum etiam sexaginta millia, t> mporitus suis, >i est congruis, quid aliudquam Ver-
sexcenta aut sexagics, aut sexcentics mitti s dii ren- bum suum? Hoc enim cst vita at rna. Noo dicam ante
tur annorwn; aut itidemper toties tolidem multipliea- wternitatem eise nihil poaae ; sed Aagustinum ratio-
retw hxc siunma, ubijam nullum numeri nomen habe- nem praebuiaee Arianis eludendi mulla loca antiqoio-
rcmus, ex quo Deus homin* m cti similiter qu /'<
; rnm synodo Nicaena Patrum, de oelernitate Filii;
set curantenon feccrit. Omniajegregie, ila ut nibil melius quem codem sensu ac hic loquitur Aagustinus, a>ter-
dici hanc in rem potuerit. Aliquan.lo mirari subiit num dum Patri cooeternum
dcscrihi dicere potuerunt,
scriptorem eruditum, siogalarique alioqui judicio negabant. Sed quod Deus promisisse vitam a-ternam
praeditum qui qnsestioni quam sibi bic proponit Au- dicitur antc illa tempora quse seterna vocabantnr, id
gustinus reponebat mundum fortasseesseantiquiorem B profeclo Augustinum admouere debuit signiliciri
quam vulgo hodie creditur, quod calculns LXX interpre- duntaxat antiquiora Veteris Testamenti tcmpora. At-
tum major sitcalculo Hebraici codicis. Quod nuoquam t.imen ne hoc quidem animadvertit. Quomodo mtem
dixisset, si de hoc Augustini responso cogitasset. promisit, inquit, quod hominibus utique pi
Sed quamvissit verissimum, nequaquam minuit dilti- qui nondum erant ante tempora xterna, nisi quia <« ip-
cultatem propositam, ex qua semper sequetur Dei sius xternitate atque in ipso ejus i

bonitatem iutinitam nullasui indicia dedisse perffitei - no jmii prxdestinatione ftxum erat quod sua tem\
nitatem praeteriti lemporis. Pliilosophos philosoplii- futurumeratl Poa&et hoc aliquo modoferri, si dictum
cis rationibus coerceri cum certum sit, di- oporlere fnisset ab ssterno, sed antt tempora xi mittere,
camus iis, non nostram duntaxat tel
si ita videtur, -
pro apud se ab ffiterno statuisse dare, sine excmplo
lurem et vicina aliquot corpora a Deo esse creata est. Quod mireris, hic ipse Augustinus circa idem
sed innumerabilia alia, longe antequam esset nosler tempus quo haec scripsit, partim verum senaam lo-
hic terrae planeta; ita ut si internoscerent operum cutionis hujusce sensit. Sic contra Priscillianistaa,
illorum divinorum quaraampriora, quaenarn posteriora cap. C. Et dixit Apostolus xterna tempora prioraet
creata sint, possent ab hac nostra terra numerare C antiqua, quod in Grxco leqitur -'//;/'<•>' *Uw>b»v. \ I
retrogradiendo in praeterita temporum spatia, in Titum cnim scribcns, etc. Hactenus optime, sed audi
saecula nec unquam pervenire ad an-
saeculorum, locutionis ejus miram rationem: Cum autem r>tror-
tiquissimum operum divinorura. Quomodo contra- sum tcmpora a constitutione mundi habere vidvantur
rium probarent non video, nec quidquam hic dice- initium, quomodo sunt xterna, nisi quia xterna dutit
rent quod contra inlinitatem spatii et numeri partiuin qux aute sc non habent ullum tempus ;
'.
Sic eirgo mun-
cujuslibet corporis dici non possit ;
qu;e tamen in- dus posset ilici xternus, quia, ex doclrina Aagustini,
iinitasdemonstrationibus mathematicis nititur. Itaque ante se non habuit tempns, cuin creationem cjus sola
superba philosophorum ingeuia eo modo retundi et antecesserit ffiternitas. Quis tamen ferret inter Chri-
ad modestiores cogitationes adduci possent. Aliquid stianos dicentem mundum esse eternum? Quae cam
jam antea hac de re diximus, quod expendi a philo- ita sintmiror Parisienses editores, cum possent Hag.
sophiae peritis cupimus. Grotium consulere, ut alios prsetermittam, in hac
Cap. 16. Dicit etiam apostolus tempora xtema, nec interpretatione acquiescere potuisse. Sed hic idem
ea futurea, sed quod magis est mirum, prxtt-rita. Sic locus Hieronymum, multo Augustino doctiorean, tor-
enim ait ( Tit. i, 2, 3) : Jn spem vitae oeterna? quam serat, ut liquctex hac ejus adnotatione in cap. Lpi-t. i

1)
promisit non mendax Deus ante tempora cetcrna; ad Tilum, ubi memorata creatione mun.li ct tcmpo-
manifestavit autem temporibus suis Verbum suum. ris, sic pergit : Ante haet igitur mundi tempora,
Ecce dixit retro quod fwrint, qux tamen nun fuerint nitatem quamdam sxculorum /"</<-.<• credendssm tst,
coaeterna.] Antequam ulterius progrcdiar, verbo indi- quibus semper cum Ftiioet Spiritu sancto fuerit l'>tt>r;

cabo veram loci sententiam. Xp6voi, nempc, zU&vtoi, et, ttt iliiftm, iinttm tempus Dei est omnis mternita».
ut docobit Hugo Grotius, sunt antiqua tempora, Ue- imo innumerabilia tempora sunt, cum inflnitussitipt
braice dSs »0' aut D7p 'E\ quibus verbis longum ante tempora omne tempus excedit. S>x millia nec-
tempus signilicatur non eternum. Vide paraphrasin iltim nostri orbis implentur anni, >t quantas prttii

Chaldaicam Jonathanis Uich. v, 2. lgitur hoc vult nitates, quanta tempora >m>tn :
>i> sasctdorum origines
Apostolus ante longum tempus promissam vitam fuisse arbitrandum est, in quibus angeli, throm, domi-
ffiternam olim per Messiam revelandam. Vide Rom. nationeSf cxterxque oirtutes servierunt I)<u, >t absque
xvi, 28 II Tiin. i, 9. Res Hebraice scienti ct illa
; temporum icibus atque mensuris, Deojubente, subsUte-
i

loca aliavc similia legenti obscura esse nequit. Sed runtf Igitur ante tempora mterna, eseet, ante ingentia
Hebraice nescienti, scriptoremque non ex perspecto temporum spatia, quas priusqoam mondns condere-
lingu»' sanctn- sivlo interpretanti, sed ei pbilophi- tur effluxerant. Sed et boc sine ezemplo est, <-t sop-
481 VARIORUM EXERCITATIONES IN S AUGUSTINI OPERA. 182
peditat quoiiue Arianis novse setemitatis notionem, A nullus fuit in Eva, aut certe minime conspicuus, et
quam tribnere possent Filio, integra sna de creatione
qui eam roborem dare posset. l)e nuditate primo-
in
ejus sententia. Plura hac de re non dicam, ni-i Hie- runi parentum vide cum alios interpretes, tum prse-
renymum hic non usum peritia lingusB flebraicse,
sertim Joannem Clericum ad Genesin.
quam sibi comparaverat, quse tamen tanta non fait
Cap. 19. /. c i enim justorum ac piorum unimx dc-
qnanta vulgo a multis creditur, ut copiose ostendit
functorum, quod in requie vivunt dubitare /'as ywn sit,
Joannes Ciericus in Qusestionibus Hieronymianis.
usquc adeo tamen eis melius esset cum suis corporibus
Cap. H>. De locutione sxcula sxculorum, postqnam
ben valentibusvivere, utetiamilli, quiomnimodo esse
dnas opiniones proposuit a vera ejus potestate plane
sinc corpore beatissimum existimant, hanc opinionem
alienas, subjicit: Quid ergo istorvm duorum sit, an
suam repugnante convincant.
sententia Hic ad Plato- J
prteter fixc iiuo aliqxrid aliuJ de sseculis sseculorum
nicos respicit, qui tamen se facile contra eum possent
\ profundissima qtuestio est. Quis vero
tueri.Sed hoc hic nou agitur. Observahimus tantum
nunc ignorat boc esse idioma linguce Hebraicsa ac
melius quidem esse animis defunctorum iterum cum
Chaldaicse, quo signiiicatur tempus aut sine fine, ant
corporihus excitatis e sepulcro conjungi, ut plena
certe longum ? Utenim in YeteriTestainento legimus
-....- „._,, g cum iis felicitate fruantur, quoniam ad corporum re-
(/o; .
,/„ /7/?J) ,•„ X(a t etn xtatum, ea quam surrectionem eam differt Scriptura ; sed sine dubio
diximus sententia, ut psal. . u, 2o ; Isai. u, 8 ; sic in
deterius eis esset, si hic in terris nobiscum, cum corpo-
sermone Judseorum temporibus apostolicis, dSstS ribussuis lene valentibus, viverent. Suntenim exempti
yUJS thalam halmin, Syriaca lingua dicebant, pro co
omnibus vitac miseriis, et quod caput est rei, periculo
qund est in omnem seternitatem. Inde videturorla
cxcidendi e gratia divina. Sed satis intricate hic di-
htee locutio, quod de tali re ssecula singnla, vel sin-
sputat Augustinus contra Platonicos, quos defendere
e sstates omnes possint futuram in ssecula
dicere
non esset usque adeo difiicile.
sequentia. Sed undecunque orta sit, signilicatio ejus
Libuo xiv. Cap. 5. Siquidcm, sccundum ipsos, illa,
perpetuo Novi Testamcnti usu notissima est, ex quo
ut locutor nobilis ait, dira cupido usque adco non est
coustat =;; «ifiva et si; otiwva? cGv atU&vuv perinde esse.
ex corpore, ut ab omni corporea peste punjatam et ex-
Attamen hac quoque in re aestuavit similiter Hierony-
tra omne corpus animam constitutam ipsam compcllat
mus, in Epist. ad Galatas cap. v.
csse in corpore. J
Respicit ad Virgilium anlea lauda-
Libro xiii. Postquam exposuit quee sit
Cap. 12.
tum, et quidem vers. 321, lih. vi ^Eneidos
prima et secnnda mors, hsec habet : Quando crgo di-
Quae lucis ruiseris taui dira cupido ?
primo illi homini, qucm in paradiso constituc- C
•bovetito: Quacunque die ederitis ex eo, Sed vix mihi persuadere possum Virgilium vocari
morte moriemini non tantum primx mortis partem
;
locutorem. Ludovicus Vives alibi Ciceronem sic ab eo
priorem, ubi anima privatur Dco, ncc tantum poslcrio- nominatum notat, quod non memini. Utrohique mal-
rem, ubicorpus privatur unima; nec solam ipsam totam lem auctorem quam locutorem legi.
primam, ubianima et a Dco ct a corpore scparata pu- Cap. 17. Quoditaque advcrsus damnatam culpa ino-
nitur, scdquidquid mortis est, usque ad novissimam, bedicntix voluntatem libido inobcdienter movebat, vere-
qux secunda dicitur, qua nulla cst posterior, commina- cundia pudenter tcgebat.Jamhoc dixit lib. xui, cap.
J

tioilla eomplexa Duo

animadvertenda alte-
cst. hic ;
13, monuimus
ubi de Adamo hoc potuisse dici, de
rum, haec pro imperio ab Augustino dici, non pro- Eva non item. Nimirum, putat Augustinus cum ple-
bari nullus enim, in ulla lege, exstat usquam locus
; risque primos parentes sibi fecisse cinqula tantum,
ubi morte mon aliud significetqnam simpliciter mori; non Sed sunt ab interpretibus nuperis dicta
vestes.
nec mortium prseter eam qua corpus dissolvitur, si ita in eam rem quce sunt examine digna.
Joqui licet. quarum meminit ulla in toto VetereTesta- Ibid. Et hoc ornncs gentes, quoniam ab illa stirpc
raento mentio. Itaque si negetur quidquam hic sigui procreatx sunt, usque adeo tenent insitum pudcnda ve-
iicari praeter simplicem mortem seu dissolutionem ^ lare, ut quidam barbari, illas corporis partes nec in
corpons, non erit timendum ne contrarium vel pro- balneis nudas habeant, sed cum earum tegumcntis la-
bahile Alterum est falsum plane, neces-
fieri possit. vcnt. Per opacas quoque Indix solitudines, cum qui-
sitatem peccandi cuiquam a Deo, quasi pcenam pec- dam nudi philosophcntur , nnde Gymnosoph.istx no-
eati, impositam esse ; Dcus enim auctor pcense, sine minantur, adhibcnt tamen geniialibus tegmina, quibus
dubio, esset eadem opera auctor et ultor peccati, quod per cxtera mcmbrorum
carent. ] At navigationes nu-
cogitalu et dictu horrendum cst. perae et pernostrum hemisphaerium et per antipodum
Cap. 13. De primis parentibus, quos nuditatis suae nostrorum, nos docuerunt esse gentes in Africa et
post peccatum pudere ccepit Senserunt ergo novum in America plane nndas et ad Brachmanes quidem
;

motum inobedieutix carnis sux, tanquam reciprocam quod attinet, plane nudos eos esse ocnlati testes do-
m inobedientix sux. Hocin sequeutibus pluribus cent, inter quos Franciscus Bernerius, vir candidi
e\>e.juitur et saepe repetit, praesertim lib. xiv, unde ingenii et philosophicis studiis exculti, qui diu in
intelligere est id commentum nonparum auctori pla- India vixit. Necputo olim magis vestitos fuisse, quid-
Attamen ne quid aliud hic dicam, non debuit
. quid dicat mendacissimus ille ac putidissimus scri-
dicere senserunt, sed sensit Adamus, nam motus aut ptor in suo Apollonio, Philostratus. Caeterum pudor
 ;

183 SLPPLEMENTLM AU OPEHA S. \l i.l STINI. tM

nuditatis indc partim ortus videtur unde dicit Au- A plaue alium descripsit ac est, quamque a Scriptura
gustinus, sed multa alia accesserunt. Cum Adamus nobis prapingitur; toti etiam natura1 vim infert, ut
et Eva hahtierunt liberos, tecti essc debuerunt, ne possit pravas interpretationes obscurorum aliquot
liberi parles non tcctas conlrectarent, suisquc abuti Scripturalocorum tuerLAI multo satius ruitagnoscere
citius seqao discerent. Malieres ctiam a pobertate interpretationes illasfalsas esse,eo quod natura reram
tectas esse oportet, ne singulis mensihus fcedum essent cnntrariss, cum qua Scriptura pugnare nequit.
quidpiam oculos offenrl.it. Conjugati quoque tecti cssc Cap. 24, t. Seminarei igitur prolemvir, suscip
l
debent, ne libidine per oculos concitata conjugiorum, fcmina genitalibus membrii, ei quantum opus <*sct vo-
optimseac utilissimae leges violentur, et ndultcria pas- Uintati motis, non libidau conatatis. Nequi enimeasola
sim committantur; quodsine humanae societatispcrni- membra movemus ad nutum, 71/a? compactis articuiata
cie, fieri non posset. Hinc paulatim natus nuditalis pu> sunt ossibus, sicut pedes, uumus <t digitos; icrum
dor etdiligenter a parentibus, nec sine gravissimis ra- <tinm illa <jux moUibus remisia svntnervis, cum v»lu-
tionibus, libcrorum animis insinuatns. Sed de bisce mus, movcmus agitando et porrigendo
pluribus non agemus, nc in pudorem et ipsi pecccmus. torquendo flectimus <t constringendo duramus',
Cap. 18. Quis enim ncscit, ut filii procrccntur, quid sunt qux in orc ac facu . quantum pott -'. mo-
intcr sc conjugcs agant? Quandoquidem ut idagatur vct. ] Frustra honorem auribus pra?fatus cst Auguati-
tanta celcbritate ducuntur uxores ; ct tamcn cum id nus, hsec vix tolerari possnnt in ore senis, et ej>i—

agitur undc filii nascuntur, ncc ipsi filii si qui indc scopi omnes promiscue tam obscoena alloquentis,
jam nati sunt, testcs ficri pcrmitluntur. j Hoc non lit ad illustrandam, ut mitissime loquar, inanem con-
quod ipsa res in se spectata pudenda sit ; sed quod jecturam, tam operose congesta ac studiose npe-
periculosum esset, ne imitatione intempcstiva liberi tita. Quosnam enimtandem haec tam putida docebat^

imitarentur parentes, in iis circumstantiis in quihus Puellas, credo ; nam pueri Afii, sub ardente c<

rcs illicita esset, et vehementer

humanae societati nati et cducati, sat cito talia norant. Paulo antea
noceret. Ideo interest a pueritia liberos pudore illo dixit quidem sibi facillime pudi( um ac religiotum le-
iinbui, ne audeant facere quod noxium esset. Sed ta- ctorem ignosccrc, doncc infbU litatt m rcfcllat, non
men pro varietate temporum ac gcnlium augeturnut fidc rcrum inexpertarum, scd de sensu rtartm nr<ju-
< a p<

minuitur ille pudor quod liquet ex libidinc effreni

; mcntantcm. Sed erunt et pudici et religiosi, quos pu-
non tantum veterum Europae ct Asia; cthnicorum, sed debit commenti, quod nonnisi tam obscoenis conje-
etiam hodicrnorum Africae et Americae barbarorum. cturis defendi potuit ; nec patientur infulclcs dici, qni
Cap. 20. Unde et illum (Diogeuem, qui publice C talibus somniis lidem derogant, sed cos conlendent
concumbere cum meretrice voluit) vel illos qui hoc esse valde audaces, ne quid durius dicam, qui pro
fecisse referuntur, potius arbitror concumbcntium mo- verbo divino opiniones has suas populis odtrudunt.
tus dcdissc oculis hominum nescientium quid sub pallio Scd utitur noster orator exemplo Apostoli, quo se
gererctur, quam humano premcnte conspcctu, potuisse tueatur Lcgit enim hxc, inquit, sinc < qni : ,

illam pcragi voluptatcm. ] Maluissem illa nonattigisse non exhorret Apostolum horrenda fminarum flajitia
quam tam perite philosophatumde retam turpifuisse, reprchendcntcm, qua? immutaverunt naturalcm asum
illa pra?sertim a;tate qua erat Augustinus sed non in eum usum qui estcontra naturam. Veram Kvm
:

illibenter de ejusmodi rebus loqui videtur, ut jam lus ha'c non sine summa et juslissima indignatione
vidimus et postea etiam videbimus. Utilc cnim est detonat in reas ejusmodi flagitiorum at Augustinus ;

talia diligenter notari, ne homines nonnulli impune turpia commenta hic nobis propinat, duntaxat ut ra-
pergant viri auctoritate usque adeo abuti, ita ut er- tionem reddat rei quoe non fuitneqae erit nimirum, ;

roresejus, non minus ac vere dicta, consecrent. generationis liberorum in statu innocentia\ si in eo
Cap. 23, § 3. De ratione qua propagatum fuisset primi parentes perseverassent et quidem quia sta- ;

genus humanum sine peccato Adami : Voluntati, in- tuitpeccatum id esse quod inest natura1 omnium ani-
1)
quit, mcmbrailla, ut cxtera omniaservircnt. lta gcni- malium, nec usquam damnatur, si modo intra
talearvum rns inhoc opus crcatum scminarct, ut nunc contineatur nimirum, cupiditatem conjugii postp
;

tcirammanus ; hoc est, sine ullo voluptatis appetitu, quam puberlatis annos attigerunt. Suum ergo turpi-
nam eam libidinem vult Augustinus esse peccatum. loquium male confert cumjusta Pauli indignatione
Eadem opera dicere debuisset appetitum cibi ui.it 1 nc jam dicam Paulum semel et paucis tlagilia ethnico-
peccatum csse nec primos parentes cum fructus lici-
; rum attingere, cum ille saspius huc redeat et rhetorico
tos ct jucundos comederant, ulla voluptate titillatos fuco omnia exornet, ut ex allalis verbis satis liqmt.
fuisse, aut adductos ut hos potius quam illos come- Libro xv Cap. 9. Ut prohct fuisse gigantc
derent, sed comcdisse tantum nt corpus sustcnt.i- occasione loci Genes. \i i. Gigantes auttm trani
rent. Addere etiam eum oportuisset bruta, quorum pertcrram in <lir'<ns illis, sic ratiocinatur : nobilissimus
organa nostris non absimilia suut, nullam qunicre eorumpoeta Virgilius, deingentilapide, quemin 091
in naturalibus actionibus volnptatem, ri.un sane OOn limit> inflvnn vir f«rtis itl»rum / m\<«rum ncmpc hcroi-
peccarunt ; sed iis defunt:i sponte n.ituraj, sinc ulla corurn^ pugnans < t rapuit, > t eucurrit < t iut»rsit > t m
plane cupiditatc Nam bac sunt ji-que r.itioni consen-
VJx |1Uim ]c( [{ y, ut a>rvl ,,,, labirant,
.

tanea ac Augustinianai conjectura". Postquam Deum Qoalia ounc bominUD piodaeit eorporataUua.
483 VARIORl M EXERCITATONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 480
Significans majora tunc corpora pioduccre solere tcl- A rior interpretatio, nam rcvera Hebraice CUN cnosch
lurem. Quatito magis ijitur temporibus recentioribus est homo j
sed rvs chetk resurrectioaem noa Boaat,
mundi, antc illu i nobile diffamatumque diluvium ? etc.
|
sed potius positum, aut repositum } a mu posutfquod
Rem ipsam copiosissime et erndilissime pertractavil liquet Gen. w, j;;, ubi etymologia uomiais sic tra-
vir eraditus Theodoras Ryckius ia oratioae quam ditur irw jrn »»j nw '3 nu in& nx tocm
sobjecit notis Lucte Holsteoii iu Stepbauam Byzaa- T3*\ Ftt ct vocavit nomen ejus Seheth, quia posuit
tiam ; osteaditque foisse quidem hic illic gigaates, (Schathj milii Dcus iD-olcm nltcram loco Ilcbcl. (juod
sea graadioris statane homiaes, sed antiquioribus sic expresscrunt LXX iatrepretes : Kat fauvrfpLaat to
temporibus homiaes valgo hodierais proceriores aoa civojaa a-JTo-J -+,0, Xiyoj-i, f;av:3Tr,-; yip jj.o>. 6 0:6;
Adeaat eam lectores, si quihauc quaestionem J--VJ.3 itapov ivxl "Ao-x. Unde temere collegit auctor
ezpeudere cupiaat. Duo taatum hic observabimus. Libelli Nominum Hebraicorum voce Scth signilicari
Prius erit, Augustinum, antequam qosererel an fue- aviTTJT.v, cum LXX intrepretes sensura pqtias quam
rint gigantes, debuisse consulere Grtecos interpretes vim propriam Hebraicse vocis ezpresseriat. Pericu-
Veteris Testamenti, Syramachum atqae Aquilam ex ; losum est aliis credere, in re quam nullo modo intel-
quibus iutellexisset uullam esse hic Hebraicam vocem ligas, cum ncscis an ejus pcriti sint.
i;
qua? gigantes siLrniticet, ac proinde qucvstioni an fue- Ibid. Enos filius cjus intrcprctatur homo; 7ion sicut
rint gigantes. nullum hiclocum esse. Posterius vero, Adam {ct ipsum enim nomcn intcrprctatur homo), scd
auctoritatem Virgilii. post Homerum mentientis, ni- communc pcrhibctur cssc in iila lingun, id est llcbrxa,
mis levem fuisse apud homines serios. quam ul usui masculo et fcminx. Nam sic dc illo scriptum cst: Ma-
:u->sset ad defendendam contra ethnicos Histo- sculum et feminam fecit illos, ct benedixit illos, et
riam sacram. Parata enim erat responsio, Virgilium cognominavit nomen eorum Adam. Vnde non ambigi-
poetam fuisse, cui tingere licuisset, et in hac quidem tur sic appellatam fuissc fcminam Evum, proprio no-
re eum imitatorem fuisse Homeri, cui nemo necesse mine, ut tamcn Adam, quod interpretatur homo, nomcn
haberet credere. esset amborum.] Recte de nomine Adam, sed perpe-
Ibid. Plinius sccunilut, doctissimus homo, quanto ram de nomine Enos, quod pluribus interpretatur in
s magisque prxterit sxculi cxcursus minnra cor- sequentibus Enos autcm, inquit
: sic intcrprclatur ,

naturam ferre testatur.] Hoc quidem habet Pli- homo, ut hoc non posse fcminam nuncupari pcriti lin-
nius lib. vn Hist. nat., cap. 1G. Sed falsum esse nemo gucc illius asscverent ; tanquam fdius resurrcctionis,
nescit, et multis ostendit is quem dixi, Theodorus ubi non nubcnt, ncque uxores duccnt. Non cnimerit ibi
R\ ckius. C gcncratio, cum perduxcrit rcgeneratio. Si hscc pro
illuc

Cap. 13. anxiam disputationem, de

Post longam et concione Augustinus, quis dubitet quin mi-
dixisset
discrimine chronologia1 Hebraica1 et Grsecae, in an- raLilem plausum ab ignara Numidarum plebe tulis-
nis antediluvianorum patriarcharum, tandem sic ra- sct? Nec dubium mihi est quin obtusa Pcenorum pe-
tiocinationes suas claudit Augustiuus Sed quomodo : ctora, aliique non doctiores acumen oratoris Hippo-
libel illud accipiatur; sive credatur ita esse factum, nensis sint admirati. Atqui, ut falsum est voce Scth,
<:>n aredatur ; sive postrcmo ita, sive non ita sit ; ut jam vidimus, rcsurrectioncm significari, sic voce
recte fieri nullo modo dubitaverim, ut cum dicersum £"":>< significari tantum innwifalsum quoque est, prae-
nliquid in utrisque codicibus inccnitur, quandoquidem sertim in singulari numero, ubi est idem ac q~n
adfidem rerum gestarumuirumque esse non potcstve- Adam Hebraeis, et Graecis avOpwito;, et constanter
rum, ci lingux potius credatur, unde cst in aliam per utrumque sexum complectitur. In piurali QMMN vi-
•retes facta translatio. Nihil verius, sed hoc vi- ros, seu ivopa;, saepe signiiicat, sed neque id perpe-
detur extorsisse Augustino quod habctur in versione tuo, ut Concordantise Hebraicse vulgariaque Lexica
l.\\ mterpretum de annis .Mathusalap, quem ex docebunt. Itaque pro plausu, dignus hic erat bonus
eorum calculo, diluvio superslitem fuisse oporteret, vir acerrimis pastoritiee fistulae sibilis ;
qui ex aliena
quod Scripturse prorsus contrarium est. Tnterea am- lide de re ejusmodi loqui non debuit. Sed audi et
plectamur quod nobis dat, gratiasquo eihabeamus ob sequentia : Quare et hoc non incassum notandurn arbi-
prolatam veritatem ;
quamvis huic confessioni con- tror, quod in eis generationibus qux propagantur cx
venienter seminime gesserit, qui ut Hebraicam lin- illo qui est appcllatus Scth, cum genuisse filio filias-

?uam disceret operam non dedit. Subjicit Xam in : que dicantur; nulla ibi genita nominatim femina ex-
quibusdam etiam codicibus Grxcis tribus et uno Latino, pressa est; in his autem qux propagantur cx Cain, in
?t uno etiam Syro, intcr se consentientibus, invcntus ipso fine, quousque protenduntur, novissima fcmina ge-
tt Mathusalem sex annis ante Diluvium fuisse con- nita nominatur. Cum hsec argulia nitatur fundamento
sumptus. Crediderim Syriacam interpretationem ex antea diruto, de signihcatu vocis Enos, tota corruat
Hebreeo codice, Hieronymi versionem Latinam, trans- necesse est, et mysterium hoc somnium Africanum
lationesque Symmachi et Theodotionis in-
Aquilse, habeatur.
Lelligi, quas non mirum cum Hebraico fonte consen- Cap. 23, § 3. De loco Genes. vi, 2, videntes angcti
sisse, quandoquidem ex eo erant derivatae. Dei filias hominum, etc. Recte observat illos angelos
Cap. 17. Porro ille Scth resurrectio interpretatur, Dei fuisse homincs, deinde subdit Septuaginta qui- :

t Enos filius cjus interpretatur homo.} Vera est poste- dem inirepretes et angelos Dei dixerunt istos et filios
 ;

-i81 SUPPLEMEYN M M) OPEHA S Al Gl STINI. i88

Dei, quoil quidem ncnomnes codices habent; nam qui- A Groecorum et Latinorum, quibus delenda faisset
dam hoh habcnt. Aquilaautem, quem <»
nisi iilios Dei maxima pars operum suorum, servandumque turpe
t< rpretem Judxi cxtcris anteponnnt, non angelos Dei, Bilentiam de rebas de quibus tanta cum tiducia et di-
nec lilios Dei, scd tilios deorum interpretatus est. ]
ctionis pompa verba superiore loco facere solebant.
Erant ergo codices qui habebant, iv.i/.o. Btou x«t I nunc, morose lector, et admirare cur merito crrdi
uto! Broj, et qui sine dubio vitiosi erant, n im ciiin id dicerent hujusmodi homines,.quod verum videri
sit tantum semcl, in Hebraeo codice, DTfVN *:~. bnc eorum tantopere intererat. Attamen Augustinus, qui
elohim, altcrutra tantum locutione verti poluit. Sine vult, si quid mutaruut L\.\ interpretes, prophetico
dubio aliquis e regione vocum ayyi/.v. tou 8eou scri- spirilu esse mutatum, non ausus est id affirmare de
pserat ulol toO 8eo0, ut signiticaret, aut ita legendum annis aulediluvianorum patriarcharum, cap. 10 et
esse, autmelius ita versuros fuisse LXX interpretes; seqq. hujus libri.
quod postea temere instrusum in orationis contex- Cap. 27. Quimiki vidcntur non computarc, nisi
tum, qualia multa sunt in ea vcrsione. Quod ait 110- ccnta cubita longitudinit quinquaginta, et latitudinis
stcr quosdam codices non habuisse nisi fiUos Dei, ncccoqitarc aliud tantum cssc in superioritnu, itemque
verum videmus esse ex antiquissimo codice Vati- aliud tnntum in supcrioribus supcriorum, ac per hoc
B
cauo, in quo hoec tanlum lectio habetur. Verum, in ter ducla illn centum quiuqwi-
cubita fieri vongenta,
paris antiquitatis codice Alexandrino, legitur tantum ginta.} In editis exemplaribus adduntur post latitudi-
atYyeXot 6eoj : quemadmodum videntur legisse multi nis cubita, triginta nltitudinis ; et in sequentibus, ut
antiquissimi Patrcs f.raci et Latini, qui hiuc magno consentiant posteriora prioribus, legimus cubita sic :

consensu collegerunt angclos nmore mulierum mor- nongcnta per longum, centum quinquaginta per l<i-
fieri

talium captos fuisse. Vide Dionysii Petavii Dogm. tum, nonagintaperdUum. At Henedictini haec eracn-
Tlieol. tom. III, et operis de Angelis lib. 111, cap. 2. darunt ex codd. mss., in quibus, inquiunt, cubita <il-
Ad Aquilam denique quod attinet, non mirum est titudinis merito nulla memorantur, nam hxc ad
cum vertisse filios Deorum, quia DVlSx pluralis est sitam difficuUatcm solvendam, non eo m I quo
numeri in Hebroe.a lingua; notum est autem eummi longitudinis ct latitudinis cubita, sah a Soripturx fUU ,

jrdoa; vcrtisse, praeserlim in ea versione, quoe erat multiplicare. Qua 1

verba quid sibi velint fateor me
xat' £xpU»e(av. Vtrumquc, verum
subdit Auguslinus, non satis intelligere ; nam nulla cubita licct multipli-
est ; nam ct lilii Dci crant sub quo patre suorum patrum care, ex Scriptura1 lide ;
quae nos docet longitudincm
etiam fratres erant, cum quibus ct ipsi dei crant, jiu/a quidem arcoe fuisse duutaxat trecentorum, latitudi-
illud psalmi Ego : etc. Sed hic locus C neni vero quiquagenorum cubitorum, quoe ter mul-
dixi, Dei estis,

psalmi ad omne non pertinet, et locus Geneseos in- tiplicare non licet, ut hinc liat arca longa nongenta
telligendus de tota prosapia Sethi, ut eruditissimi cubita,et lata centum quinquaginta, nam hoc esset
intrcpretes ad eum locum ostenderunt. Tandem clau- plane contrarium Scripturoe. Cjuin et ipsi Augustino
dit hano suam ratiocinationem Augustinus hisce ver- prorsus adversatur qui ita Scriptime verba intelle-
bis: Merito enim creduntur LXX intc?-pretts accipissc xit, quasi Gen. cap. vi, 15, tradatur mensura non
propheticum spiritum, ut si quid cjus auctoritate mula- solius_,arca?, sed singularum contabulationum quibus
rent, atque alitcr quam crat quod interprebantur di- constabat, ita ut singuleB essent lakc quinquaginta cu-
cerent, ncquchoc divinitus csscdictum dubitarctur, Hoec bita, longoe vero trccenta ; adeo ut area esset triplo
opinio tribus potissimum fulcris sustentabatur. Pri- m.ijor quam vulgo credebatur. Perspicuum hoc est
mum fuit absurda fabula commentilii Aristeo?, de ex Augustini verbis. Verum ut, recte calculos ine.it,

ratione qua hi intcrpreles Vetus Testamcntum, quam- detinienda quoque fuit allitudo singularum contahu-
vis cellulis sejuncti, eodem plane modo verterant lationum, qualem eam arca? tribuit Scriptora, hoc
quam fabulam irrisit olim Hieronymus, et uunc om- est, triginta cubitorum ; aut si longitudinem et lati-

nes cordatiores similiter ridcnt. Nam qui aliter sen- tudinem tantum auctas velis, neganduin erit tr
I>
tiunt aut Hebraice nesciunt, aut stulta pertinacia ita arca fuisse contabulationes, contra diserta Scriptam
sentiunt, vcl sentire videri volunt. Aterum fuit iguo- verba, Gencs. cap. vi, 16, D^C^Sui 0*3$ Z"r~~
rantia linguse Hcbraicse Judajorum nonnullorum et : ric'>n, %z-:ifi:i, Bidpo«pa Kxi Tpt&pofa -
Christianorum, qui nunquam eam versioncm cum ad-ri-.v, deorsum, cosnacula et tristega faeies in >n. Sic
Hcbraico codice contulerant ; nam cx eorum colla- habent Hebrseas codex, authenticique Orientis et Oc-
tione deprehendissent manifesta peccata, innumeris cidentis interpretes. Igitur, si sequamur lectionem
in locis, admissa ab iis interpretibus fuisse ;
quoe ex 15enedietinorum, existimemusque ab A.ugastino ar-
minus accurata linguoe Hcbraicae cognitione orta cam, altiorem non describi quam vulgo creditur, lioc
erant. Tcrtium denique, gravissima ratio, si pruden- est triginta cubitoruni, sed tantuin latiorcm ct [00-
ti.uncarnalem spectcs, sed nullius ponderis, si solius giorcm ; adversaliitur verbis manifestis Seriptaras,
veritatisrationem habeas, oimiram, quod edmissa Si vero sequamur jiriores editiones, in eo tantinn
Hieronvmi opinione, de vitiis rersionis LXX interpre- peccaverit quod de dictum de singulis ejiii
tota arca
tum ct necessitate confugiendi ad Hebraicum codi- contabulationibus intellezerit, Alterutrum eligatar,
cem, actum erat de libris, deque existimatione tnnu- fateadum erit alluciaatam Aagustinum ; sed potias
merabilium concionatorum et iaterpretum Scripturas sequendi eodices mss. Volaissem diligentias iri>pe-
jg VAKIORUM EXERCITATIONES IN S AUGUSTINI OPERA. illii

os, in sequeutilms ubi occurrit vox cpiros, quam A mferioribus simplex. Sam duo erant capita, duope-
iingendam iu moopou<, aut cpiuros, suspicatus erat ctora, vcntcr autcm unus ct jirdm duo, sicut uni ho-
Kuia?us post Meursiimi. Vide Benedictinos iu calce mini : ct tam diu ut multos ad cum vidt ndum
vi.vit,

tlominis. fama cuntraherct. Hanc historiam debebat Augusti-

Liuro xvi. Cap. 3. Quod vero dictum est dc terra nus Ilieronymo, qui in epistola ad Vitalem presbyte-
(i, id est, ! terra Scnnaar, qtwpertinebat adregnum rum, sic loquitur : Sum quia nostra xtate duplex
mbroth, exisze Assur et xdificasscXinivcn ct aiias, hyddm natus cst homo, duorum capitum, quatuor ma-
tas contexuit, civitates longe postca faetum cst, <jio>d nuum, uno vcntre et duobus pcdibus, omncs homincs
•
hae occasionc perstrinxit, propter nobilitatem regni ila nasci >ieccsse cst ?
ssyriorum, etc.j Vide qua? hac de re adnotavit Joau- Cap. 9. De antipodibus : Neque hoc ulla historica
>s Clericus in Plulologieo Commentar. ad Cenes. cognitione didicisse se affirmant, sed quasi ratiocinando
1 1, sine quibus vix iutelligi queat quod hic habet conjectant, eo quod intra convexa coeli terra suspcnsa
imistinus. sit, eumdemquc locum mundus habeat et infimum et
lbid., S -. Sic cnim lcijitur : Et Sem natus est mcdium et ex hoc opinantur alteram terrx partcm,
;

iam ipsi patri omnium tiliorum Heber, fratri Japhet qux infra est, habitatione hominum carere 11011 posse.]
1!
ajori. Ordo oerborum esti Et Scm natus est Ileber Recte animadvertit Joan. Lud. Vives, non fuisse me-
iam ipsi, id est, ipsi Scm natus cst Beber, qui Sem ris conjecturis notum australe hemisphaerium, sed
it>.r cst omnium filiorum suorum.] Nomiua haec pro- navigationibus profectorum per fretum Herculeum
la ininime declinata, more Graeco aut Latino, im- et reversorum per mare Arabicum, quod jam a tem-
:diverunt bonuin Augustinum. Itaque plane aberra- poribus Herodoti notum erat, ut liquet ex lib. iv,
t a sensu loci, qui vertendus est : Semo etiam nata cap. 42. Vide et Plinium Hist, Nat. lib. 11, et ad eum
t prolcs, imo omnium qui trans fluvium dcgunt, cum interpretes. Praeterea ipse Augustinus ideo tantum
atrc Japluto natu majore, pater fuit, Vide memora- negabat esse antipodes, quod per zonam torridam
m anlea interpretem ad Cenes. x, 21. dari transitum nostri hemisphserii, hoc est septen-
Cap. o. Si cnim jam descendcrat (Deus, Gen. xr, 7),
hominibus non putaretin australem quod trionalis, ;

ad sibi vult Venite et descendentes confundamus

:
tamen falsum jam deprehensum fuerat a superiorum
liniiuam eorum
i quod intclligitur angelis dictum, ; sseculorum geographis, qui gentium trans tropicum
>>i quia per angelos descendebut, qui aiigelis descen- Cancri et ipsum aequatorem sitarum mentionem fe-
mtibus erat ?} Hanc interpretationem secutus est et cerant. Quo admisso, nulla ratio erat negandi ad me-
ustravit idem interpres ad Genes. xi, 7. C ridiem ulterius progredi homines non potuisse cum ;

Ibid., S - Ulu I sane quod dictwn est: et non deti- quidem esset notissimum astronomise non prorsus
ent ex illis ornnia quae conati fuerint facere (Gen. imperitis, ad Austrum pergentibus alteram tempe-
/10» dictum cst confirmando, sed tanquam in- ratani zonam occurrere oportere. Mirum profecto est
rrogando, sicut solet a comminantibus dici.] Est lo- homines, minime alioquin hebetes, hoc non vidisse
itio elliptica, qua siguificat Deus futurum id, nisi Sed Augustinus nobis hic auctoritatem Scripturee ob-
se iutercederet. Vide interpreles ad eum loeum. jicit Quoniam, inquit, nullo modo Scriptura ista men- :

Cap. 8, 5; 1. Quxritur etiam, utritm ex filiis Xoe, titur, qux narratis prxteritis facit fidem, eo quod ejus
potius ex illo uno homine, unde etiam ipsi exstite- prxdicta complentur nimisque absurdum est ut dica-
:

nt, propagata esse credendum sit quxdam monstruosa tur aliquos homines cx hac in illam partem, Oceani im-
minum gencra qux gentium narrat historia sicut ; mcnsitate trajecta, navigare ac pervenire potuisse, ut
hibcniur quidam unam habere oculum in fronte me- etiam illic, ex uno illo primo homine genus institueretur
, etc.j Heec omnia legere licet apud Plinium Hist. humanum. Sed uimis absurdum est hic immensitatem
lt. lib n, cap. 8, quo respexisse videtur Augusti- Oceani commemorare primum, quia de ea minime
;

is. Jungi cum Plinio potest Pompouius Mela lib. i, constabat, poteratque fieri ut Punicae naves secundis
p. '^
et seqq., ubi similia mendacia, sed pudentius D ventis eo delatse essent quo ire nollent. Ac sane jam
irrantur. Sic vero disputationem suam de hisce nobisconstat, si quae navis trigesimum gradum septen-
endaciis claudit : Quapropter ut istam quxstionem trionalis latitudinis superaverit ad Austrum vela fa-
detentim cauteque concludam; aut illa, qux talia, de ciens, vixeam abstinerepossequin in australem Ame-
ibusdam gentibas omnino nulla sunt ; aut si sunt, ricam recto cursu feratur, quae sic facile retecta fuit.
mines non sunt aut cx Adam sunt, sihomines sunt.
; Hsec cum esse possent, nec iis contraria ulla experi-
rum antequam quaestionem ipsam ingrederetur, menta objicerentur, non debuerunt quasi absurda
um horum primum dicendum fuit nimirum, ne- ; Deinde minime opus fuit trajicere Oceanum, ut
rejici.
sse non esse earum rerum rationem quserere quae in antichthonum hemisphaerium iretur, nam pedibus
rte nusquam sunt eam sat cito qnaisitum iri, cum
; eo pervenire potuerunt Afri, et revera pervenerunt.
rebus constaret. Sic et multse Symposiacse quae- Quin et legendo Africae oram eo navibus ire licuit
ones Plutarchi eludi potuissent; quia antequam Hanno Pcenus narraverat se non potuisse navigare
i rationem quaereremus, de re ipsa constare opor- ultra Hesperium promontorium, quod est idem illud,
quod Viride nunc vocatur, non navigandi diflicultate,
Ibid., g Ante annos aliquot, nostra certe memoria,
i. sed tantum annonae penuria : Oo yip fxi, inquit, &id*6-

Oriente duplcx homo natus est superioribus membris, sa;j.sv TOGStoTipio, tojv s;tcov v,ua; emAtTOjvTcov Neque
Patrol. XLYII. 16
 1

48' Sl PPLEMENTI M M) OPERA S. AUGUSTINL m

Dei, quod quidem ncn omnet codiccs habent] nam qui- A Graecornm et Latinorum, quibus delenda f u ~ >« i
-

dam nisi filios [)ei rion habent. Aquilaautem, quem in- maxima pars operum suorum, serv.indumque turpe
terpretem. Judai cxtcris anteponuut, nnn angelos Dei, ailentium de rebas de quibus tanta cam fidacia et di-
nec iilios Dei, scd iilios deorum interpretatus ctionis pompa verba superiore loco faccre solebant.

Lrant ergo codices qui habebant, iwE/.v. H: ° : **' nuiic, morose lector, et admirare cur merito et
I

utol H:oC, et qui sine dubio vitiosi erant, n.im cuin id dicerent hujusmodi homines,.quod verum videri
sit tantum semel, in Hebraeo codice, DTDM 'I- bnc eorum tantopere intererat. Attamen Augustinus, qui

clohim, alterutr.i taritum locutione verti potuit. Sine vult, si mutarunt

quid LW
interpretes, prophetico

dubio aliquis e regione vocum i--:"/-v. tou B»oC scri- spirilu esse mut.itum, non BUSOS cst id aflirniarc de

pserat utol tou Beou, ut siguifiearet, aut ita legendum annis antedilurianoram patriarcharam, cap. 10 et

esse, aut melius ita versuros fuisse LXX interpretes; seqq. hnjus libri.

quod postea temere instrusum in orationis contex- Cap. 27. Quimihi oidentur non computarc, nisi
tum, qualia multa sunt in ea versione. Quod ait no- ccnta cubita longitudinit et latitudinis quinquaginta,

ster quosdam codices non babuisse nisi fUiot Det, neccogitare atiud tuntum esse in tuperioribut, item

verum videmus esse ex anliquissimo codice Vati- H aliud tantum in tuperioribut supcriorum, ac per hoc
cauo, in quo haec tanlum lectio babetur. Verum, in r ducta ttla eubita ficri nongenta, centum qiiinqwi-
t<

paris antiquitatis codice Alexandrino, legitur tautum qiiita.] \n editis exemplaribus adduntur posl latitudi-

quemadmodum videntur lcgisse multi nis cubita, triginta altitudinil ; et in sequentibus, ut

IyvsXoi h:o: :

antiquissimi Patres Graci et Latini, qui hiuc magno consentiant posteriora prioribus, sic legimus cu>>ita :

consensu collegerunt angelos amore mnlierum mor- fterinongenta pcr longum, centum quinquaginta pcr la-
tum, nonagintaper altum. At Benedictini ba^c erm-n-
talium captos fuisse. Vide Dionysii Pctavii Dogra.
Theol. tom. III, et operis de Angelis lib. m, cap. 2. darunt ex codd. mss., in quibui, inquiunt, cubita <il-
non mirum est titudinit merito nulla memorantur, nam hx
Ad Aquilam denique quod attinet,
sitam difficultatcm tolvendam, non eo m<<l<.>
eum vertisse fUios Dcorum, quia D'iT5N pluralis est I

Hebraea lingaa; notum est autem eum-/.rri longitudinis et latitudinis - ripturxf

numeri in
i

-ooi; vcrtisse, praeserlim in ea versione, quse erat multiplicare. Qus» verba quid sibi velint fateor mc
xit' ixpitSttav. Vtrumquc, subdit Auguslinus, vcrum non satis intelligere ; nam nulla cubita licct multipli-

Dei crant sub quo patre suorum patrum care, cx Scriptura lide 1
qoffi nos docet longitudincm
est ; nam et tilii
.
;

etiam fratrcs crant, cum quibus et ipsi dei erant,jiu/<i quidem arcoe fuisse duntaxat trecentorum, latitudi-

illud psalmi Ego dixi, Dei estis, ctc. Sed hic locus C
:
nem vero quiquagenorum cubitorum. qua.' ter mul-
psalmi ad omne non pertinet, et locus Geneseos in- tiplicare non licct, ut hinc tiat arca longa nongent.i

telligcndus de tota prosapia Sethi, ut eruditissimi cubita,et lata centum quinquaginta, nam hoc c-

inlrepretes ad eum locum ostenderunt. Tandem clau- plane contrarium Scriptarae. Quin et ipsi Augustino

dit hanc suam ratiocinationem Auguslinus hisce ver- prorsus adversatur qui ita Scripturse verba intelle-

bis: Merito enim creduntur LXX interprettS accipisse xit, quasi Gen. cap. vi, l.">, tradatur mensura non
propheticum spiritum, ut si quid cjus auctoritatc muta- solius ;irc;p, sed singularum contabulationum quibu«

rcnt, quam irat quod interprebantur di-

atque alitcr constabat, ita ut singulae essent lata> quinquaginta cu-

cercnt, ncquchoc divinitus csscdictum dubitaretur, Hae bila, longiv vero trecenta adeo ut arca aaecrt triplo
;

opinio tribus potissimum fulcris sustentabatur. Pri- m.ijor quam vulgo credebatur. Perspicuum hoc

mum fuit absurda fabula commentitii Arisleae, de ex Augustini verbis. Verum ut, recte calculos inc.it,

ratione qua bi interpreles Vetus Testamentum, quam- delinienda quoque fuit altitudo singularum contabu-

vis cellulis sejuncti, eodem plane modo verterant; litionum, qualem eam arcse tribuit Scriptura, hoc
olim Hieronymus, nunc om- est, trigitita cubitorum aut si longitudinem et lati-
quam fabulam irrisit et ;

nes cordatiores similiter rident. Nam qui aliter sen- tudinem tantum auctaa velis, negandum erit trc

tiunt aut Hebraice nesciunt, aut stulta pertinacia ita

^ arca fuisse contabulationes, contra discrta Scripturaj

sentiunt, vel sentire videri volunt. Aterum fuit igno- verba, Genes. ca*p. vi, 16, D^Sfl D'3B DTirtT
Ilebraicte Judteorum nonnullorum et iTOJrTt, TUKi&piux, o-.oVv-.fj xai -.: . .1
rantia lingua; :
.

Chrislianorum, qui nunquam eam versioncm cuin deortum, camacula et tristega faciet in
a&rtiv,

Hebraico codice contulerant nam ex eorum colhi-

;
habent Hebraeas codez, aulhenticique Orientis et l

tione deprebendissent manifesta peccata, innumeria cidentis interpretes. Igitur, si sequamur lectionem
in locis, admissa ab iis interpretibus fuisse qua> ex ;
Benedietinorum, existimemusque ab Augustino ar-
minus accurata lingurc Hebraicae cognitione orta cam, altiorem non descnbi quam vulgo crcditur, boc
erant. Tertium deniqne, gravissima ratio, si pruden- est triginta cobitorum, sed tantum latiorem rt l<

verbis manifes v
tiam carnalcm spcctes, sed nullius ponderis, si solius orem ; adversabitur
veritatis rationem babeas, uimirum, quod admissa Si vcio sequamnr priores editiones, in eo tantum
Hieronymi opinione, de vitiia versionis l.\\ interpre- peccaverit qaod de tota arca dictum de singnlis
tuin et necessitate confugiendi ad Bebraicum codi- contabolationibus inteliezerit. Alterutrum eligatar,
cem, actum erat de libris, deque existimatione innu- fatendum crit allucinatum Augustinum sci potioa ;

merabilium concionatorum et interpretum Scripturae sequendi codiccs in>-. Voluissem diligentias

J9 VAKIOKUM EXEKCITATIONES IN S Al (.! sTINI OPEKA. 490
os, in sequeutibus abi occurrit vox epiros, quam k inferioribus simplex. Natn duo erant capita, duope-
ifiagendam in — «Jpou«, aut epturos, snspicatua eral ctora, venter autcm unus et pedeS dtto, sicut uni ho-
jquseus post Meursium, Vide Benedictinos in calce mini : et tam diu vi.cit, ut multOS nd tiim uidi mluiu
dominis. fama contraheret.] Banc historiam debebat Augusti-
Liuro xvi. Cap. 3. Quod rero dictum cst <te terru nus flieronymo, qui io epistola ad Vitalom ]tresbyte-
o, id sst, -/• terra SSmRaar, quxperdncbat ad reynum rum, sic loquitur : Num quia nostra xtatc duplex
onbroth, exisi issut ct xdificassc Xinictn etaHas, Lyddm natus cst homo, duorum capitum, quatuor ma-
uis contexuit, cicitatcs longe postea faetum cst, quod nuum, uno centrect dliO&US pedibus, omncs homincs
•
hac oceasione perstrinxit, propter nobilitatem regni itn nasci n \t ?
ssyriorum, etc. Vide quse hac do re adaotaTit Joan- Cap. 9. De autipodibus : Neque hoc ulla historica
ta Clericus in Philologico Comnientar. Genes. ad cbgnitione didicisse sc afftrmant, sed quasi ratiodnando
II. sine quibus vix iutelligi queat quod hic habet conjectant, co quod intra convcxa ca^li terra suspensa
i-:ustinus. sit, eumdemque locum mundus habeat ct infimum et
Ibid., S 2. Sic cnim legitur : Et Sem natus est medium et ex hoc opinantur alteram terrx partcm,
;

ia.ni ipsi patri omniuni tiliorum Heber, fratri Japhet qux infra est, habitatione hominum carere non posse.]
i:
ajori. urdo verborumest: Et Scm natus esi Heber Kecte animadvertit Joan. Lud. Vives, non fuisse me-
iam Sem natus est Beber, qui Sem
ipst, tt est, ipsi ris conjecluris notum australe hemisphaerium, sed
omnium filiorum suorum.] Nomina hoec pro-
<t uavigationibus profectorum per fretum Herculeum
ia minime declinata, more Graeco aut Latino, im- et reversorum per mare Arabicum, quod jam a tem-
idiverunt bonum Augustinum. Itaque plane aberra- poribus Herodoti notum erat, ut liquet ex lib. iv,
t a sensu loci, qui vertendus est :Semo ctiam nata cap. 42. Vide et Plinium Hist, Nat. lib. u, et ad eum
t prolcs, imoomnium <{id trans /liicium dejunt, cum interpretes. Praeterea ipse Augustinus ideo tantum
atrc Japheto natu majore, pater fuit, Vide memora- negabat esse antipodes, quod per zonam torridam
m aulea mterpretem ad Gones. x, 21. dari transitum nostri hemisphaerii, hoc est septon-
Cap, - •tim jam descenderat (Oeus, Gen. xi, 7), trionalis, hominibus non putaretin australem quod ;

tid sibi cult : Venite et desceudentes coufuudamus tamen falsum jam deprehensum fuerat a superiorum
i linguam eorum ;
quod intelligitur angelis dictum, saeculorum geographis, qui gentium trans tropicum
si quia pcr angelos descendebat, qui angelis desccn- Cancri et ipsum aequatorem sitarum mentionem fe-
mtibus erat ?] Hanc interpretationem secutus est et cerant. Quo admisso, nulla ratio crat negandi ad me-
idem interpres ad Genes. xi, 7.
ustravit C ridiem ulterius progredi homines non potuisse cum ;

Ibid., S - Ula i sane quod dictum est et non deti- quidem esset notissimum astronomiae uon prorsus
:

ent ex illis omnia quae conati fuerint facere (Gen. imperitis, ad Austrum pergentibus alteram tempe-
6 ,
ifu dictum est con/irmando, sed tanquam in-
,
ratam zonam occurrere oportere. Mirum profecto est
indo, sicut solct a comminantibus dici.] Est lo- homines, minime alioquin hebetes, hoc non vidisse
itio elliptica, qua signiiicat Deus futurum id, nisi Sed Augustinus nobis hic auctoritatem Scripturac ob-
se intercederet. Vide interpreles ad eum locum. jicit Qaoniam, inquit, nuilo modo Scriptura ista men- :

Cap. 8, § I. Quxritur etiam, utrum ex filiis Noe, titur, qux narratis prxtcritis facit fidem, eo quod cjus
potius ex Hlo uno hominc, unde etiam ipsi exstite- prxdicta complentur nimisque absurdum est ut dica- ;

tnt, propagata esse eredendum sit qusedam monstruosa tur aliquos homines cx hac in illam partem, Oceani im-
ntntum genera quse gentium narrat historia ; sicut mensitate trajecta, navigare ac pcrvenire potuissc, ut
hibentur quidam unum habcre oculum in fronte me- etiam illic, ex uno illo prirno homine yenus institueretur

, etc/ Haec orauia legere licet apud Pliuium Hist. humanum. Sed uimis absurdum est hic immensitatem
t. lib quo respexisse videtur Augusti-
ii, cap. 8, Oceani commemorare primum, quia de ea minime ;

is. Jungi cum Plinio potest Pomponius Mela lib. i, constabat, poteratque lieri ut Puuicae naves secundis
i et seqq., ubi similia mendacia, sed pudentius D ventis eo delatae essent Ac sane jam quo ire nollent.
rrantur. Sic vero disputationem suam de hisce nobisconstat, si gradum sopten-
quae navis trigesimum
endaciis claudit : Quapropter ut istam quxstionem trionalis latitudinis superaverit ad Austrum vela fa-
ietentim cauteque concludam; aut illa, quxtalia, de ciens, vixeam abstinerepossequin in australem Ame-
ibusdam gentibus omniao nulla sunt ; aut si sunt, ricam recto cursu feratur, quae sic facile retecta fuit.
mines non sunt aut cx Adam sunt, sihomiacs sunt.
; Haec cum esse possent, nec iis contraria ulla experi-
ruiu antequam quaestionem ipsam ingrederetur, menta objicerentur, non debuerunt quasi absurda
ium horum primum dicendum fuit nimirum, ne- ; Deinde minime opus fuit trajicere Oceanum, ut
rejici.
non esse earum rerum rationem quaerere qute in antichthonum hemisphaerium iretur, nam pedibus
rtenusquam sunt eam sat cito qnaesitum iri, cum ; eo pervenire potuerunt Afri, et revera pervenerunt.
rebus constaret. Sic et multae Sympusiacee quae- Quin et oram eo navibus ire licuit
legendo Africae
ones Plutarchi eludi potuissent; quia antequam Hanno Poenus narraverat se non potuisse navigare
i rationem quaereremus, de re ipsa constare opor- ultra Hesperium promontorium, quod est idem illud,
t. quod Viride nunc vocatur, non navigandi difticultate,
Ibid., §2. Antc annos aliquot, nostra certe memoria, sed tantum annonae penuria : Ofi yAp Stt, inquit, s-asu-

Oriente duplex homo natus est superioribus membris, ffauev 7:oo7(uts'oo>, twv jctuv r,<j-5; lirtXnwJvroJv : Neque
Patrol. XLVIl. 16
 SUPPLEMENTl M \1> OPERA S. W GUSTINI. 496

putabatJoan. Lud. Vives, A Ninum serius regnasse volunt, c. 2 hujus libri-

dandum tsse inTiri/nthin ul

Cap. 14. Per idem temporis intervaUum exstiteruni Cap. 23. Eolnn tempon
nonnuUi sibyllam /./'/-
poct;r{ Orpheus, Mussos, Linus, temporibus judi- thrwam ttattcinatam ferunt. SibylUu autem Varropro-
cum Iaraelia qui etiam theologi diorentur, quoniam didit plures fuiue, non unam. Hmc tane Brythrmo si-
)

de diis carmina faciebant, sed talibus diis, qui licet byUa qussdam >! Christo manifesta eonsoripsit, quod
tnagni homme», tamen homincs fuerunt aut ; m ctiam nos prius in Latiwi lingv US mal> L-itinis

hujus, quem Deta verus fccit, elementa sunt ; aut in etnon *t>mtibus legimus, per mmeto cujus mtertwotis
potestatibus, pro vohmtatt Cteai imperitiam, tieut i»jst eognovimus. etc Postea dicit
principatibus ct

ct suis meritis ordinati.] Liquet hoc ex Theogonia exemplar Graecum sibi ostensum a llacciano, pro-
Hesiodi, qui antiquissima numina facit Chaos, Coe- fertque Achrostichin versibus, ut loquitur, stantibus
versam cujus initiales sont l^ffoOt, I
lum et Terram tum spiritus nescio quos, quos variis
;
, titterae

naturffi partibus prsficit ; ac tandem animus homi-

f
j;o- i -(.y. (Juod de Grtecis versibus rst intelli-

num fato functorum. Non dubito quin superiores gendum, uam in Latinis non potuerunt eoe litti
poetas theologos ea in re imitatus, quamvis non-
sit comparere. Quare miror imperitiam interpretis ac-
nulli vetcruni primum auctorem Theogonioe eum fa cusari, qui sane non potuit Latinis versibus hoc ex-

ciant. Vide Joannem Clericum ad titulum Theogoniae

B primere. Sed multo magis miror Augustinum, qui
Ilesiodeee, et procemium Diogenis Laertii, uhi de •;vr, TLOT-r-a librorum sacrorum contra Mauicha?os non
Theogonia Lini. male defendit, uon animadvertisso hic manifestam
suppositionem. Scio alios multo- Chnstianos -
Cap. 18. Si enim dixcrimus ea non esse credenda,
non desunt ctiam nunc <iui cjusmodi qusedam vel cer- plores hac in re eum
essesecutum, nec repetam quae
tissima audivisse, vcl ctiam expt rtos se esse asseverent. contra eos animadversa sunt, cum ab aliis. tura \

Nam et nos cum essemus in Ualia, audiebamus talia Uavide Blondello in opere Callico de Sibyllis. Sed
de quadam rcgionc illarum partium, ubi stabularias profecto est quod suspicemur raultos eorum facile

mulieres imbutas hismalis artibus, incasco dare sol quidem olfecissc suppositionera huj\isce fetus, sed

dicebant guibus vcllent seu possent viatoribus, unde quia rudis plebecula tara levibus capiebatur rationi-
in jumenta iliico vcrtercntur et necessaria quseque jwr- bus quani gravibus, eos arripuisse hoc argunn-ntuin,
tarcnt, postque perfuncta opera itcrum ad se mlircnt, ut alia multa, quia conducebat causa?, non quia fe-
etc. Miror Augustinum haic ita propouere quasi pos-
j
rum
si ita obbrutuisset ii- p iis yidebatur. Alioqui
scntesse vera, vixquc ea negare liceret, cum postea tum, ut nihil hic suppositi animadverterent, uullos
dicat hxc vel falsa csse, vel tam inusitata, ut me- r suppositos fetus a genuinis
secernere potsuasent.

rito non credantur, puletque potius a dsemonibus lur. patitur quideni historiee iides uos dubitare quin fue-

batam fuisse phantasiam hominum, qui pree furore rint fatidicaa qua?dam mulieres qass varia praedixis-

crederent se esse jumenta. Postea etiam narrat cu- sent, de imperio praasertim Homano, sed illa oihil

jusdam Pricstantii ejusmodi come-

patri, post casei ad Christianam religionem. Crediderim, ut m
stionem, tale quid in somnis conligisse. Sed si hoc quoque conjecturam aperiam, fanaticas illas mulii
iieret ope dtemonum, quid illis opus fuit medicato nomen ab Orienle, una cum arte decipiendi, attu-
cibo ? Ant si talis cibus id efiiceret, «ruid opus fuit lisse, et dictas sibyUas a Grcecis, quod PhoBeicea vo>

dsemonibus? Preeterea si ex arbitrio deemonura ita carent hujusmodi mulierein nT3W tehebota, hoc csl

pependissel hominum phantasia, ut nec, cibo sum- qurn consenescit: nam vetulae erant has vates, uec

plo, eorum homines possent, nec turba-

vi resistere riim scnectus rainus decantata fuit quani vaticiuia,

phautasi,!- imagines vincere, non exiguura hoc Ovidius Metam, lib. xiv, 132, sic inducit loqueutem
to?.

fuisset prodigium. Itaque salius fuit muliercularum sibyllam :

Lux BBterna mihi carituraque Bne dabatur,

iigmenta aperte negare, qnam rerum ejusmodi ra- Si mea virginitaa Phoebopatuiasel amanti.
tiones qussrere. Uuin tamen hanc Bperat,dnra precorrumpen doaia
maximum atque nui- D Me cupit, Elige, ait, virgo Cumtea, qoid optes,
Cap. 22. Siquidem post illud
Optatis potiere tuis. F.ri,' 11 pulverw bausti
versale >iilucium, eum in area Noe octo soli homines Oateodeoa .1111111111111. quot haberel corpors pluvia,
quam Tot nulii aatalea coatiogere vanarogavi
vaserunt, anni non multo amplius mille trans-
:

Excidit optarem juvenea quoque protioua aon

ierant quando Nvntu Asiam totam, exeepta India, Hostamen ille mihi dabat, seternamque joveatam,
subjugavit. Ilevera ex calculo LXX interprelum, Si Venerem paterer. Contempto muuere PboBbi
]
lunuba permaaeo, se.l jam feUcior eel
ad nalalem Abrahanii annum nou effluxerunt plures Terga dedit, tremuloque pra.lu venit eegra seui
anni quam H32, ut ostendit Isaacus Vossius io lib. Qusa patienda diuest, aam jam mihi aaaculs aepti
.\. i.i videa, Bupereat oumeroe ul puiveris asqueni,
de £tate mundi cap. (>. Snl cum a temporibua Pha-
Tercentum meases, tercentom musta videre.
legi, quibus genus humanam in variaa abiit colonia-, Quae sunt poetica flgmenta inde nata, quod dicerel
ad tempora Nini, es eodem calculo quo Btatuitur ab tur sibylla grandaBva fui^se.
Busebio Niuua paulo ante nalum abrahamum sube- [bid. §11. Ins> rit etiam Lactantius
gisae Am.hu, uoa effluxerint multo plurea 500 annis, dam de Christo vaticinia sibyUse, quam imo
Ajda nihil ferme habebat prater deserta, nam Lntra id cujus. i
Respexit ad locum Lactantii ex lib. ln-«

tempus noo potuerunt ita augeri homines, ut tantos divin. 1, cap. (i, ubi, memoratis variis sibyllis
terrarum traclus implerent. Itaque reciius faciuntqui loquitur: Uarum umnium sibyllarum carmina ct fcrun
 ;

VARIORUM EXERCITATIONES 1N S. AUGLSTINI OPERA. 408

ir etkabentxtr, prseterquam Cumxx, cujus libri a Ro- A ctorcs, eo quod eas inducant, id est introducant quo-
lanis oeculuntxtr ; mc eos ab ullo, nisi a quindecim dammodo in corda discentium, di / in eos potius ipsosquos
iris, tnspici fas est. Et sunt singularum singuli libri, doccnt. J
Qui ita vocem Greecam Au-
interpretatns est
ui quia sibyllx nomine inscribuntur, unius esse cre- gustino, hominem fefellit, namSeptnaginta interpretes
untur, suntque confusi. Hactenus nihil habel quod vocem adhibenl ad vertendam Hebraicam Tctr scho-
on consentaneum sit loco Augustini sed sequentia ; ter, quee grammatistam minime significat, sed appa-

i adversantur, enim pergil scriptor elegantissi-

sic ritorem magistratuum. Vide qnas notavit de ea voce
ius A scerni, ac suum cuique assignari poi $t,
: Joannes Clericus ad Exod. v, 6.
>si BrythrsBse, qux etnomcn suum vcrum carmini in- Cap. 43. Memoratis versionibns Aquilee, Symma-
i-uit, tt Erythrseam se nominatum iri prselocuta est, cbi, Thcodotionis ct quinta: Hanc tamen, inquit,
ia Babylone. Sed ct nos confuse sibyllam qux Septuaginta tanquam sola
est, esset stc recipit Ec-
s, stimoniis earum fuerit abutendum.
-
clesia, eaque utuntur Grxci populi Christiani, quorum
;d et postea Erythraese versus nominatim profert plcriquc aliqua sit alia ignorant.) Nempe mnlferes et
b. iv, cap. K>, et lib. de Ira cap. 22. Qas omnia artifices, cseteraqueplebecula, vagis Numidis similis
ta esse a Christianis co noniine indignis, res ipsa nam alii, qui vel leviter litteris sacris tincti erant,
amat. aliquid legerant. aut inaudivcrant de Tetraplis, aut
Cap. 37. Tcmporc igitur prophctarum nostrorum, Hezaplis Origenis. Pergit : E.v hac Septuaginta intcr-
torum jam scripta ad iwtitiam fcrc omnium gcntium pretatione etiam in Latinam linguam interpretatum cst
runt, philosophi gcntium nondum erant qui hoc quod Latinse Ecclesise tenent. Itaque legebant homines
iam nomint vocarentur, quod ccepti a Samio Pytha- docti et prudentes versionem versionis, quarum ple-
tempore quo Judaeorum est soluta captivitas rique ecclcsiastici neutram poterant expendere nam ;

•pit excellere atque cognosci. Nihil verius, optimum- Grsecam cum Hebraeo codice conferre vcl duo po-
le id est argnmentnm, quo quam sit recens Graeco- tuerunt, ut loquitur ille, vel nemo Latinam cum ;

im philosophia ostendatnr. Illustrarunt etiam banc Graeca plures quidem, sed pauci, pra? iis qui Graece
ironologiam editores Parisienses ; sed nonnulla nesciebant, inter quos Augustinus. I nunc et in ejus-
nt in eornm adnotatione errata aut typothetarum, modi bominibus lauda aut acumen in interpretatione
it emendabo, ut cx aliis
festiuantis calami, qua? bic Scripturae, aut diligentiam in sacris studiis, aut pru-
lilionibus, demantur. Primum
si qufie postbac fiant, dentiam in acquiescendo in versionibus qua? bonaene
untab Eusebio in Cbronico Pvthagoram ad 63 olvm- essent an malee nesciebant.
adem referri. Atqui est 65 ad quam in Eusebiano C Quamvis, inquit, non dcfuerit temporis nostris
uonico legere est Pythagoras physicus philosophus
: presbyter Hieronymus, homo doctissimus ct omnium
irus habetur. AdduntBenedictinieumdem Eusebium trium linguarum peritus ;
qui non ex Grxco, sed tx
i. \ de Pncparatione evangelica, cap. 3, scribere Hebrseo in Latinum cloquium easdem Scripturas conver-
iruisse Pythagoram olympiade 62. In illo tamen terit. Quatenus porrigeretur eruditio Hieronymiana
habet Eusebius de aetate Pythagorae, sed
pite nihil in utraque lingua, Graeca, et Hebraica, satis lucu-
atum in sequente, ubi etiam hoc unum dicit, vi- lente ostendit Joannes Clericus iu Quaestionibus Hie-
sse eum diu post septem Sapientes. Prseterea sub- ronymianis ; sed collatus aliis presbyter Stridonensis
iunt de eo tempore ; Regnabat autem apud Boma- sane erat doctissimus. Sed ejus, subjicit Augustinus,
- rvius Sulpitius. Voluerunt dicere viri docti tam litteratum laborem, quamvis Judxi fateantur essc
rviumTullium, nam Servius Sulpitius jurisconsultus veracem, Septuaginta vero interpretes, in multis errasse
eronis aequalis. Tandem ita de emortuali anno contendant ; tamen Ecclesise Christi tot hominum aucto-
tiiaaorse loquuntur Pythagoras mortem obiit olym-
; ritati, ab Eleazaro tunc pontif.ce, ad hoc tantum opus
70, anno ejus, juxta Eusebii Chronicon, quarto eledorum neminem judicant prxferendum : quia etsi non
f quinto. Debuit scribi tcrtio vel guarto, et sic scri- in eisunusapparuissetspiritus, sine dubitatione divinus,
am puto a viris eruditis nam vel pueri sciunt in sed inter se verba interpretationis suse Septuaginta docti
lgulis olympiadibus esse tantum quatuor annos. more hominum contulissent, utquod placuisset omnibus
lod observo, non insectandi gratia, absit! qui labo- hoc maneret, nullus cis unus interpres debuit anteponi.
m eorum minime omnium sperno ; sed ut discant Quamvis nihil esset quod reponeretur huic ratiocina-
i homines maligni ex talibus exemplis, non esse tioni, non posset tamen contra rem ipsam valere, ita
nis et eruditis viris propterea insultandum, pra?- ut manifesta peccata qua? inveniuntur in versione
rtim si se aliis faciles in talibus praebeant. LXX interpretum, vir Hebraice doctus incipiat cre-
Ibid. Isis porro Inachi filia fuissc proditur, qui pri- dere non esse peccata; nam ratiocinationes, ex eo
iSregnare ccrpit Argicis. ] Si, nimirum, credamus quod convenire videtur deductae, ipsis factis ac rebus
nem, quod antea parum verisimile esse ostendimus opponi non possunt quia saepe quod non convenie-
:

lib. xviu, cap. 3. bat fieri factum est, nec factum est quod convenie-
Cap. -2'>. Moyses in poptdo constituit gui docendis bat. Deinde omnis illa bistoria LXX interpretum
[iraeessent, priusquam divinse legis ullas litteras mera est fabula, ficta a Judaeo Hellenista, forte ut
ssent. Hosappcllat Scriptura fc^rj.u-^f.-x-y.i-fz'-. qni pigritiae Hellenistarum consuleretur ; ne necesse ba-
atine dici possuut litterarum inductores, vel introdu- berent discere linguam Hebraicam, cum 8edirveuarov
 :

m SUPPLEMENTTM M> OPEIiA S. Alt.USTINI. iHO

versioncm habere viderentur. Doleo, fatcor, tot ac A vidcat non potuissc utrumque tun<- dui O propAefa, qui
tanta apad veteres inveniri specimina non fidei cir- missus fuer commincdiom immint itii ••

cumspectse et liimis rationibus nixSB, sed credulita is \atem !... St ergo ame qumritur quid konm Jotuu
inconsuItsB et omnia temere arripientis aisi quis po- duserit, hoc juodlegitur m Oeor«o:Qua-
;

liticam calliditatem, ut nune loquimur, malit bffiC draginta dies, et Ninive evertetur. ] Optime, unde
babcri. Utrnmvis verum statuatur, indc colligendum colligendnm erat ant graviter errasse LXXinterpre-
erit nobis, praeter Cbristum et apostolos, qui iideli- tes, aut mendosos esse eorum codices. Prius tateri
ter doctrinse ejns adhsBserunt, non esse quaerendos noluit Angustinus ; itaquead posierius deveniendwn
magistros in quorum auctoritate acquiescamus : qua fuisset, in-i hinc incommoi un exortura pi
de re eliam nos ipse Cbristus diserle prsemonuit vidisset ; nempo, plebem dicturam valde pigros, aut
Mattb. xxui, 8. Praeterea facile tieri potest ut non iuconsultos, aut indoctos fuisse prsesules ^uos, qui
Septuaginta, sed aliquotccntcni homines minus pe- versionem Latinam, haustam cx vitiosis codicil>n~
nii uno viro fuerinl ; ac sane integri consessus quam Greecis, sibi preelegi adbuc curassenl nam n :

saepe errarunt ? Quidve est notius quam veri aman- boc fuit ignorantia?, si nescientes peccarant nec mi- ;

tibns sulfragia nou esse ex numero, sed ex pondere noris pigiitise aut imprndentise, si in veritatem in-
I!
aestimanda ? Nulla propemodum verit.as, ne ipsaqui- quirere, vitiaquc versionis emendare noluerant. Multo
dem religione Cbristiana excepla, dcfendi potest, si boc deterius erat, consectariisque periculosionbu-
numcrus nota ac argumentum verilatis babeatur. obnozium, quam nova intcrprctatio Hieronymi vocia
Denique, ut jam dixi, illa de LXX interprelibus Ari- Hebraicse TVZflp Kttojo», in eodem propbeta, qua de
steae bistoria putida est fabella. Vide quae bac de re re tantas querelas profoderat ventis fereudas 4ugu-
jam notavimus ad tom. II, epist. 28. Itaque dignum stinus, cujus vide epistolam 71 et qnaa ad eam nota-
est risu, quod tam gravibus verbis exprimitur in se- vimus. Igitur sese ad aliud - taxov, convertit

qucntibus : Cum oero tantum tn i is signum Divinitatis Poenus orator. Septuaginta quippe, ioquit, longe po-
apparuit, profecto quisquis alius illarum Scripturarum stcrius interpretati aiiud dicen potuerunt, <ju<«l t<u

II' brsea in quamlibet aliam linguam interpres est ad rem pertin ret, in unum eumdemq <t an,
verax, aut coyigruit illis LXX interpretibus, aut, si quamoii sub altera significatione concurreret : «'/'/<

congruerc non vidvtur, altitudo ibi prophctica esse cen- retqut lectorem utraque auctoritate non spreta, ab ki-
Si ndaest. Aulbicaliquidexcidit, uutsupplendnmauimo storia sese attollere ad ca requircnda, propter
post congruere non videtur, banc sententiam : et cuin gnificanda historia ipsa conscripta cst. Hiec demum
Hebraio codicc tamen consentit ; nam
ex sequenti- q inter ea quidem recenscri possunt quce non sunt na-
bus boc vclle Augustinum liquet. Haec sane mira sunt tura sua repugnantia, ac proiude Qeri uou possunt
et nec tcmere ac sine gravibus rationibus
inaudita, caeteroqui ne lcvissima quidem verisimilitudinc tin-
affirmanda. Quis enim possit sibi persuadere Spiri- cta. Septnaginta interpretes, eo ipso quod se inter-
tum propbeticum certam sentcntiam dictasse He- pretes proiitentur, pollicentur se dicturos Graeca qua-
brseis olim vatibus, a quibus primum oracula divina Hebraice scrij>ta sunt ;
quod nisi prestent, non j>os-

mandata sunt
littcris ; deinde eumdem Spiritnm eo- sunt crimen aut imperitiae, aut negligentias, aatmalai
rum vatum Graecis interprctibus aliam, aut coutra- lidei eirugere. IIoc cum semper verum sit in hiato-

riam atfasse sententiam? Nemo talia facile sibi per- riarum interpretatione, si ita loqui licet, est vero ve»

suadeat. Hic vero nulla crcdendi ratio occurrit, prse- enim inducit aliquem in veraioaa di- rius, qnisquis
ter amlem illam Aristeac fabulam, cui insunt omnia centem quod non est in archetypo quodvertit, mcn-
mcndacii male conticti indicia, et cui res ipsa con- titur. At licet, inqnies, verba nonnibil immntare, si
tradicit. Nam liquet, conferenti versionem cum con- sit eadem sententia. Non nego, sed boc tum demurn

tcxtu Hebraico, permulta delicta esse a LXX iuter- fieri potest, cum id postulatingeninm iinguaqua uti-

pretibns aut ab eo, quicunque sit,qui cain versionem tur interpres, non ubi nihil necesse est. Praetere
concinnavi t, admissa quod male in exemplari
;
suo " sum est esse idem, ad sententi.ini quod attine
legerent voces Hebraicas, quod affines litteras mi- quadraginta dies, el ailhuc tres dics. Sed audian
rcnt, quod vocum rariorum signilicatus ncscirent, Augustinum allegoricas macbinas violenter adhiben-
quod loca obscura non assequerentur, et quod ne tem, ut defeadat Graecos interpretes S :

clara quidem interdum satis intelligerent ;

quaa bu- cwitatem recte accipitur Ecclesia gentium prophelice /i-

mani et allucinantis sjiiritus sunt, non divini. Sed gurata : < >< rsa, scilici t \« r pcenitt ntiam ut qualis fut

hsec per se scire Augustinus non potuit ; verum de jam non esset ; hoc quoniam per Christum factumest in
re i|>si plane incomperta tacere enm potins decuit, Eoclesia gentium, cujus illa Xinive figuram g
qiiatn tam inulta in uiia efiuadero. Si vcruin ani.unus, sive per quadraginta dies, su i triduum, i<l- n mi-
btendum tam aiisurdas opiniones aon disjilicuisse fteatut est Christus ;
p<>- quadraginta, s<ilicct, quia tot

viris aequaquam hebetibua, quod eorum pigritias ac dies peregit ntm discipulis suis post rcsurrectionem,
existimationi consulerent, ut jam alibi Bignificavimua. asccnilit in calum; per triduum tcro, quiadie tcrtio

Cap. 44. Sed, ait aliquis, quomodo sciam </iti<i Jo- Burrexit. Qusb omniasunt commeutitia, namprimo -i

nat propheta dixerit Ninivitii, utrum: Tridunm, el Ni negavero Nioiven, apud Jonam, essc liguram I

nive evertetur; on : Quadraginta diea? Quis enm non gentium, nemo ei Scriplura contraiium probabit.
 ,

501 VARIOIUM EXEllCITATIONES IN S. Al CUSTINI OPEBA. 502

Doiade dic.un ahsurdum e??e dicere eversioneui in- A ctionem, jam manifestam Im us discrepantiffl ratio- j

tentam Ninive propter peccata, nisi pcemtentiam age* nem babebimus. Nempe, minor numerus excidit e
ret, esse figuram mutationis morum quse tit per po> codiciLms Hebrceis, major vero abest ab hodiernis
nitentiam. Profecto si peccata et exitium propter pec- exemplaribus Greecis; inquibusolim fuisse, non ut
cata sintQgura paenitentiffi atmutationis veterum insti. vnlgo i"- ~?^-i fy-epai, sed vero 8v< ~p-"^ xai jj.' -i^i-

tutorumperpcenitentiam,jamomnium omniapoterunt p~tclareex Justino colligitur. Porro bic numerus val-

Hgurse, uec ulla amplius similitudo Lnter figuras de est rationi consentaneas. Triduum enim omnino
et res ligaratas erit qaaerenda. Poterunt rotunda lia- requirebatur ad preedicandumetperagrandam urbem.
beri archetypa qnadratorum, et quadrata antitypa Confeeto unius diei itiuere, praedixit urbem peritu-
rotiuidorum. Teneb"«e erunt imago lueis, luz Lene- ram, post dies qnadraginta tres. Socundo die, longius
brarum. Denique quadragiuta aut tres dies concessi progressus, quadraginta duosdies significavit. Tertio
pceuitentiae non possunt esse Bgurse dieram jejuniiet itaque die elapso, ct peragrata jam urbe, nonnisi
mortis Christi, qui simile uibil habent, pra?ter numeri quadraginta supererant dies. » Hsec Vossius lib. de
similitudinem. Imo vero quamvis tot violents inter- Translatioue LXX interpretum cap. 23, quai inge-
pretationes admitterentur, propterea tamen non li- niosa sunt ; sed multo, ut mihi quidem videtur, ve-
B
cuit LXX interpretibus mutare numerum prophetae; risimilius, cum cseteri Patres et codices in vulgari
et ijnod de eorum propbelico spiritu bicbabet Augu- lectione consentiant, Justino fuisse codicem in cujus
stinus, plane est aptnm ad ofiendiculum
inanc et contextu scriptum erat ~p"i«, sed cujus margini ali-
lectoribus objieiendum. Quis enim non illico dixcrit, quis ex Hebraico codice ascripserat teooapaxovTa
si XX interpretes propbetico spiritu donati fuisseut,
1 quod ille prtctermissum putans . dixit Teo-oapoxovTa
ejus ope potius novas prophetias eilusuros, quam Tpeu;,

veteres inscitia corrupturos fuisse? Itaquo merito Cap. b'2. Memoratis decem perseculionibns : Pla-
habet Bieronymus in Cornment. Jonoe: Trinus numc- gas enim, inquit, .Egyptiorum, quoniam deccm fue-
rus, qui ponitur a Scptuaginta, non convcnit pccniten- runt, antequam inde cxire inciperct populus Dei, putant
tix. ct satis miror cur ita translatum sit, cum in Hebrseo ad hunc intellectum esse referendas. . . Sed ego illa

nec littiiarum, ncc syllabarum, nec acccntuum, ncc verbi re gesta in JEgypto, istas persecutioncs prophctice si-

ulla sit communitas ; tres cnim Jicuntur salos, et qua- gnificatas esse non arbitror ;
quamvis ab cis qui hocpu-
inta Aun.uM. Alioquin et de Jndaea tanto itincre tant cxquisite et ingeniose illasingula his singulis com-
> propheta in Assyrios, dignam sux prsedicationis parata videantur ; non prophetko spiritu, sed conje-
putridavulneradiu q ctura mentis humanse, quse aliquando ad vcrum perve-
itcntiamfJagitabat, ut antiqua et

apposito curarentur emplastro. Porro quadragenarius nit, aliquando fallitur. Quis non exclamet bic y.a^w?! |
:

numerus convcnit peccatoribus et jejunio et orationi, ct mxpwGl nibil melius? Sed et nos quoque idem ju-
sacco et lacrymis et perscvcrantia: deprccandi, ob quod dicium ferimus de tot mysticis interpretationibus
;sts quadraginta diebus jcjunavit inmonteSinai, Augustini, quibus ferme totum Vetus Testamentum
elc. Itaque viri docti conjecerunt mendum esse apud in alienos sensus coutorsit. Caeterum de decem per-
LXX interpretes, sive vitioso codice usi cssent, ubi sccutionibus vide Sulpitium Severum lib. u Sacrae
pro '2, quod est quadraginta, esset 5 boc est tria : uam Historiae.
frequentia menda qua? sunt in numeris apud veteres Libro xix, Cap. I, § 3. Denique fuerunt qui cum
Scriptores, eo adduxerunt eximios criticos ut crede- diversa sequerentur bona finalia, alii virtuiem, aliivo-
rent olim non integris vocibus, sed litteris signatos luptatcm, cumdcm tamen habitum et consuetudinem
numeros fuisse. Posset etiam fieri ut in Graecum co- tenebant, ex qua Cynici appellabantur .
] Ideo Apolli-
dicem mendum irrepsisset etL scriptum fuissetpro m. naris Sidonius carm. 2, vcrs. 167 :

Vide ad Jonam Joannem Drnsium, et Hugonem Gro- Qnidquid Erichtheis Cynicorum turba volutat
tium. Sed nibil vetat nos bic quoque Isaacum Vos- (jymnasiis, imitata tuos, Epicure,sodales.

=ium, qui boc sibi negotii datum esse credidit, ut D Ad quem locum illustrandum bunc laudat Jac. Sir-
defenderet Septuaginta interpreles. « Hoc saeculo, in- mondus.
'/uit, Gnnca versio unanimiter boc in loco rejicitur, Cap. 7. Opera data est ut imperiosa civitas non so-
nec immerito. Augustinus lib. xviu, cap. 44, de Ci- lumjugum, verum etiam linguamsuam domitis gentibus
vitate Dei, conatur componere bane discrepantiam per pacctn societatis imponcret ; per quam non decssct

sed nihil meo judicio proticit. Welius Theodoretus, imo et abundaret etiam interpretum copia. } Multis hac

qui errorem Grsecorum exemplarium non interpreti- de re egit vir doctissimus Just. Lipjius libro de Re-
bns, sed librariis imputat. Miratur Hieronymus hanc cta Latini sermonis Pronuntiatione, cap. 4, ubi rectc
diversitatem, cum nulla aut verborum, aut numero- etiam monet hic legendum, non pacem societatis, sed
rum sit afiinitas, inter tres et quadraginta. Sed vero speciem societatis, aut per pacem sociatis. Vellem hic
-tionem hanc solvit Justinus marlyr, qui, in dia- a Benedictinis prolatam lectionem mss. codicum.
logo cum Tryphone, ipsa interpetum verba produ- Cap.Postquam ostendit sine amore Dei et
2i-.

cens, dies numerat quadraginta tres. Bis vero eum- proximi non esse populum, ita hoc caput inchoat :

dem repetit nurnerum, ne quis vitium subesse existi- Si autcm populus non isto sed olio definiatur modo.

met. Si itaque hanc LXX interpretum sequamur le- velut si dicatur : populus est ccetus multitudinis ratio-
 :

:;03 SUPPLEMENTIM AD OPER.Y S. AlCrSTINf.

nalis, rerum quas dUigU eoncordi commmione soeia, A puiani Imc de imperio dicfmn fuisse Bomano, et pro-
tus ; profeeto ut videatur gualit qutigue popuku sit, rea Paulum apostolum non id aperb scribcre vo-
illasunt intuenda quse dUigit. Quxcun</u> tamenditl- luisse ; ne calummam videUcet meurreret, quod H<-mano
gat, si ca;:usestmuUitudmis, non pecorum s<<i rati<>n>i- imperio maU optaverU, eum speraretur mternum, ut
lium creaturarum, <t eorum qux dUigit communione hoc quod dixit jam <'niiu mysterium
:
iniquitatis <']•<-
concordi sociatus est, nonabsurde poindus nuncupatur, ratur, Xrroncm votuerit inieUigi, cujus jam facta ve-
tanto utique melior quanto in melioribus: tantoque </- lut Antichristividebantur. multo verisimilios lit Itihi
terior quanto cst in deterioribus concors. Tum subjicit Piulum liic egisse de rebellione Judssorumin Roina-
Secundum istam depnitionem nostram Romanus popu- ii"-, dc «jiia obseurius locutus est, ne noceret popu-
lus poputus est, etc. Miror in mentem A.ugostiao
j laribus suis. Vide bac de re interpretem Henr. Ilam-
non venisse loci Deuter. xxxn, 21 Ipsi me provo- :
mondi, in additamentis qua? adnotationibus ejus «cri-
caveruntin co qui n<m rr<it Dus, <t irritarrrunt iu pioris admiscuit Sed banc obserrationem Aogostini
nitatibus suis, ct ego provocabo eos in eo qli optimam existimarim. ad rationem reddendam <>b- non est
popi s, in gentc stultu irritabo illos. Ubi Deus ad
i.i i /
scuritatis Apocalyp<cos, in qna exitiam Romes ethni-
gentium vocationem respicit, ut docet Paulus Rom. cae praedicebatur nomine Babylonis.
x, 19. Sane vix digni erant nomine populi, qui sic
R
Cap. 29. Per hunc Eliam magnum mirabUemque
descripti sunt a Lucilio :
prophetam, exposita sibi lege, ultimo tempore, antefu-
Ntrac vero a niane ad uoctein, festo atque profesto
dicium, Judxos in Christum verum, id cst in Christum
Toto itideui pariterque die, populusque, patresque nostrum esse eredUuros, celeberrimum est m i
Jactare indo foro se omnes, decedere nusquam,
eordibusque fidelium. liiram c.-t illi> temporibue eun
Unise atque eidem studio omues <le<iere et arti,
Verba dare ut caate possint, pagnare dolose, opinionem tam altas radices in animos bominum
Blanditia certare, bonum simulare virum se,
lusidias facere, ut si bostes sint umuibus omues.
egisse, tantoquc consensu esse receptam, cum Chri -

stus diserfissime docii"rit M ittb. xvn, 12. ct ipod

Quos elegantissimos versus nobis servavit Lactantius alios evangelistas, nomine Elix intelligendum fn
Inst. divin. lib. v, cap. 9. Joannem Baptistam. Facile erat intcllectu di>m !)<>-

Libro xx. Cap. 7. De Apoc. xx, 1 et seqq. Mille magnum et terribUem,' esse eum diem vel lcm- mini
autcm anni duobus modis possunt, quantum mihi oc- quo Deus Jerosolymam et Juda?am passu- esl jiiis

currit, intelligi aut quia in ultimis annis mille ista r< S

: Romanis diripi, ferroque et igne vastari. Sed nullus
agitur, id cst, sexto annorum milliario, tnnquam sexto interpres boc in majore luce collocavil Henrico Ham-
die, cujus nunc spatia postcriora volvuntur secuturo C mondo, ad Matb. xxiv et alibi. Non raro conti<,'it
;

deinde sabbato, quod non habct vcspcram, requie sci- multos homines non hebetes consensisse in errore,
licet sanctorum, qux non habct fincm, etc.] Ili sunt quia maluerunt superiores sequi quam eorum platit i

fructus allegoricae aritbmetica?, ex qua collegerunt expendere. Vide Tertullianum de Animacap.

veteres multi mundi bujusce durationem fore Bfll Libro xxi. Cap. 3, S 1. Contra supplicia malorum
millium annorum, septimo vero millenario ei finem opterna hanc sibi proponit objeclionem : Nuitum
impositum iri, et tum fore aeternum piorum sabba- inquiunt, corpus quod )»>s>it dutcre,nec possit m>.<ri

tismum. Sic S. Barnabas epis. cap. 15, ad quem Eam objectionem confutat operosissime, variisque
vide notas doctissimi viri Joan. Rapt. Cotelerii, qui adductis incrcdibilibus et falsis historiis <'x Plinio
aliorum ei assentientium et nomina et loca suppe- nec tamen satisfacit. Quid facilius erat dictu quain
ditabit. alias leges fore et corporum et spiritnum eo tem-
Cap. 15. De hoc Apocalypseos loco cap. xx, 13 : pore, quam nunc ; Deumqae effecturum ut certo eor-
Et exhibuit mare mortuos qui in eo erant, ct mors et poris motu, eoque it.i magno ut noceat corpori.
non
infernus reddiderunt mortuos quos in se habebant : sic ezcitetur ingens dolor inanimis improbornm? Vide
ratiocinatur Sed qui swit mortui quos exhibuit mare,
: Dionysii Pctavii Dogmat. theolog. tom. III. Opos de
qui in co erant ? X!cque enim qui tfl mari moriuntur non " Angelis lib. II, cap. .'>.

sunt in infcrno, aut corpora eorum servantw in mari; Cap. -'i. I)>u* sententiam suam miti<j 1 1

aut, quodest absurdius, mare habebat bonos mortuos et flectat in meUus, Joan. Freder. Gronorius reeta le-
infcrnus malos. Quis hoc putaverit :'
Sed i>rofecto con- git in molliut, ecclesiat cap
Observat. in script
venientcr quidam hoc
mare pro isto sxculo posttum
loco Sic Hegesippus de Excidio Hierosol. lib. i, eap. IS:
accipiunt.] Non semel fefellit Augustinum vox Latina Ab Aristobulo tmpeUavere ut tnatrem ab
infernus, quod nesciverit &5t,v, Hebraice SlNVi si- prsBcepti severiorti ad molliora inftitteret. Sic m
gnilicare sepulcrum. Vide quae nolavimus ad tom. II, ubi editi libri habent meliora. Quodex metiorii as?i
epist 64. Mortui quos reddet mare sunt cadavera aeriptoribus haustnm. Tacitus Aun. i, safis si
eorum qui in eo perierunt mors vero et sepulcrum
; mtision* >t pscunta, tt mollibus consultti peeoatum.
sunt reliqui mortui, qui in terra ceciderunt, sive in- Hegesippus iterum cap. 16 : Verbtique in moUiussup-
sepulti, sive sepulti. Nam mors <'t |&n<! ssepe ponuntur pliciter inflexti, mUigaverat indignationem consx
tx xapaXX-f.Vjj, ut I Cor. xv, ,'i i ; Apoc. xx, 1 4 : ad Cap. -!>. Locum Pauli I Cor. m, II, de fui

qua' loca vide Lnterpretes. mento cui alii quidem superaidiflcant aurnm, irgen-
Cap. if». !)< II These. n. i at seq. § i.Quidam tum aliaque pretiosa; alii vero ligna, fenum, stipo»
503 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AIT.TSTINI OPERA. 506

lam ; sibi objieientes inducit quosdam qui credebant A Cicero anno demum post Lrbem conditam Gi8 natus
beptismam et Ecclesise catholicse eommanionem satis est. Sed recte Benedictioi loctionem allatam, quaj
idvitandam damnalionem sternam. Tum ciiva est omnium mss. codicum, relinuerunt, quia minimo
eum locum multum luvsitat, quasi in eo sermo esset nocesse est Augustinum ox mcmoria loquentcm, ac-
de moribus, cum Paulus loijuatur de doctrina. Sic et curatias calealos posaisse ; neo est peccatum tantum
alibi in eo interpretando Bestuarit. Vide adnotata ad ut in id incidoro non potuerit.
tom. VI, in lib. de Eide et Operibus cap. 15. Ilinc Liiuto xxii, cap. S, ^ I. Cur, inquiunt, nunc illa mi-
naii alia eestaatio, qaaa inhisce verbis se prodit :
racula quse prxdicatis facta cssc, non futnt ?] Est objo-
Pcnt istius sane corporis mortem, donec ad illum oenia- ctio etlinicorum, ad quam commodius solvondam licta

ttsrquiposi - vtionem corporwn futurus est, dam- sunt, quarto pr.osortim sseculo innumcrabilia mira-
ais et remunerationis ultimus dies, si hoc t m- cula roliquiarum, qua?. antoa inaudita fuerant. Cum
poris intervallo spiritusdefunctorum ejusmodi ignem incautius ac proinde verius loqucbantur Christiani
perpetiquem non sentiant illi qui non habue-
rficiaitiir hujus cevi, fatebantur miracula non amplius lieri,

runt tales mores et amores, in hujus corporis vita, ut quod contigit Augustino in lib. de Vcra Roligione
eorum ligna, fenum, stiputa consumatur alii oero scn- ; t> cap. 2ii, ubi nogat miracula illa (qualia apostolorum)
tiant, quihujusmodi secum xdi/icia portaverunt ;sive in nostra[tempora durare permissa, Sed postea hsec
ibitantum, sive et hic et non ibi,
i6i; sive ideo hic, ut verba retractavit. propter nova miracula, cujus uti-
sxcularia quamvis a damnatione
concrcmantcm venialia litatom auimadvertere serius ccepit. Hic quoque multa
ignem transitorix tribulationisinveniant, non redarguo, narrat qua> omnia claudit egregia illa narratione de
quia fbrsitan verum est. Sic bic Pauli locus fuit veluti qua ad tom. V egimus. Sed de bisce omnibus, et
scopulus, in quem non semel impegit Augustinus: prffsertim de quarti saeculi fictis miraculis, vide
quem tamen virum, quasi magnum Scripturse inter- Henr. Dodwellum in dissert. Ironaica 2.

pretem, multi nobis venditant ; sed quibus iidemum Cap. 24, § 3. Quae in thcatris mirabilia spectanlibus,
credent quibus nullum est sacrorum Hbrorum stu- audicntibus incredibilia ct cxhibenda molita sit; indu-
dium, aut qui Augustini opera nunquam attente le- stria nempe humana.J Intelligit, ut Justo Lipsio vi-
gerunt. detur, pegmata, seu macbinas theatrorum ;
quorum
Libro xxu, cap. 7. Cum sexcentis fcrme annis ante pegmatuin figurte et motus mirabilia spectacula prae-
Ciceronem Romulus fucrit,
etc.] J. Lud. Vives edidit bebant, ut multis ostendit vir doclissimus in libro
pionem; nempe .Emilianum, qui in libris de
- de Amphitheatro cap. 22, quod lcgisse non pceni-
R.qmblica loquens a Cicerone inducebatur quia ;
tebit.

IN TOMUM OCTAVUM.
DESIDERIUS ERASMUS LECTORI. C Credibile est Augustinum excerpta tantum ex eo, ab
Quemadmodum in praeliis solet potissimum emicare aliquo Grsece sciente facta, habuisse.
virtus et ardor militum ducumque, ita divius Augu- Haeres. 1. Quee est Simonianorum Jovemse : credi
-tinus, cum nusquam non sit multis suspiciendus no- volebat, Minervam vero mcretricem quandam Ilelc-

minibus, haud alibi tamen eluxit, quantum valuerit nen, quam sibi sociam scelerum fccerat ; imaginesque
acumine ingenii, subtilitate judicii, vehementia, co- et suam et ejusdem mcretricis discipulis suis prxbebat
riaque disserendi, quam in his libris ; in quibus pro adorandas ;
quas et Romse, tanquam deorum simulacra,
ranquillitate domus Dei, quam unice diligebat, pu- auctoritate publica constituerat.} Sic paulatim augen-
gnat-adversus heereses : quas cum hoc odio majore tur fabulae, prout a pluribus narrantur ; instar rivuli,
irosequeretur,quo impensius amabat Christi spon- qui, aliis atque aliis accedentibtis aquis, tandem tit

am Ecclesiam, tamen ubique singulari caritate la- amnis. Clemenlinarum Recognitiouum auctor lib. ir,

borat, ut homines sanet potius quam perdat. Lege § 9, et Justinus Martyr apol. 1, meminerunt quidem
eliciter, ac vale. statuse Simonis, Romse collocatse ; sed de statua Se-
ANIMADVERSIONES /e»a?vel Helense, ejus coucubinae, nihil habent. Itaque
I.N LIBRLM DE H.ERESIBUS. hocerit additamentum Augustini, ex memoria ha?c
D
Pnefat. yoster vero Epiphanius Cyprius episcopus scribentis. Mirum est fabulam de posita a Romanis
tbhiitc nonlonge rebus humanis exemptus, de octoginta statua tam turpem et tam manifestam, quse proinde
iseresibus loquens, sex libros ctiam conscripsit, histo- merito ab ethnicis ridebatur, usque adeo veteribus
iea ihi commemorans omnia, nulla disputatione
ntione placuisse, ut uno ore illam affirmaverint. Vide Joan.
$us falsitatem pro vcritate decertans.] Adnotant Bapt. Cotelerium ad Constitutiones apostolicas lib. vi,

3enedictini ad hsec verba, Augustinum vidisse dun- cap. 9, itemque ad Recognitionum lib. n, cap. 9.

axat Anacephalaeosin Epiphanii ; sed ne hoc quidem Sed fallitur vir doctissimus cum innuit ab Augustino
>pus integrum vidit, cujus initio, et pluribus locis negari quod narrabatur de interitu Simonis, epist. 36
ndicat scriptor se majoris operis epitomen scribere. ad Casulanum, cum dicat tantum Romanos negasse
507 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AIT.I.STIM.

Petrum die sabbati jejunasse, cum esset die domi- A auxilium aliud divinum necessarium sit, qnod soa
nico sequente cum Simone Mngo certaturu^. Jain negabal Pelagins, nemini eorum quibus aliquid im-
eruditiferrae consenliunt Justinum aut alium aucto- perat, id snbtrabit Deus. Sed omnia bic sunt. ut
rem hnjusfabulaa deceptum fuisse statua Hcrculi po- alibi apud Augnstinom, ad invidiam faciendam com-

sila in insula Tiberina, cujus eliamnmn bodiebasis posita. Consulemlus bac de rc liber Dionvsii Pelavu

superest, cum bac inacriptione SEMONl SANCO de Ilfpresi Pelagiana et Semipelagiana, qui est ia

DEO Vide Des. Heraldum ad Tertollian. Apolog. tomo III Dogmat. cjus theologicorum. Csetera noo
cap. 13 ; Henr. Valesium ad Eusebii Ilist. eceles, lib. attingemus, de quibus ad opistolas Aogustini
ii, autcm liquet quanti
cap. 13, aliosque passim. Hinc multis diximus sed hmc observabimus, ubi agitur ;

fificndus sit consensus multorum, sinc ezamine, de adversariorum sententia, non esse facile eorum
aliorum post alios idem temere aftirmantium. Simile adversariis credcndum.
exemplom animadvertere est Civit. Dei lib. XX, cap.
ANIMADYERSIONES
J
1

», de adventu Eliae ante ultimum judicium. Si erro-

l\ TUACTATCM ADVEBSUS JCDKOS.
rom vitaro relimua in ejusmodi rebus, quaa plurium
testimonio probari solcnt, ante omnia expondamus Cap. 3, g i. Quid tibi autem velit quod sic p/
" quidam psalmi, quos ipsilegunt habt
oportet quibus eorum qui consentiunt, res perspecta tantur <t et

esse potuerit, eosque ab aliis sejungamtis ; nam qui in litterarum auctoritaU sanctarum, ut in eorum tit

repetunt tantum ab aliis accepta, ea in qiue minime. scriptum sit . Pro iis qua; immutabuntar : textut i

inquisiverunt, indigni sunt qui testium numero ba- eorumdcm psalmorum prxdicat Christum, nisi quia

beantur. Quod si etiam prirai rei assertores id pro- eorum mutatioper ittumfutura pi r •/«»/<

tulerint quod probe non norant, nubes- illa speciosa apparei imph tn ? Respicit Aagastinus ad titulos paal-

tcstium facillime dissipatur. Quae in bistoria de Si- morum, ex divisione Grseca xi.iv, i.xviu et lxxix.

monis Mngi statua observare est, nec scio an non de Eatendum, nisi verum dissimulare velimus, apti
tota Simonianorum secta dici qneant ; n lin quamvis mum fuissc Augustinumad retandendam perlinaciara
constet exActis apostolicis Simoncm fuisse bominem Donatistarum aut stultam impietatem Manidweui iim ;

nequam, multa de co ficta sunt, ut liquetex Clomentis sed contra JiuKtos in arenam descendere non debuit,
Recognitionibns. quippe destitutus armis in illa pugna plauo ne
Hseres. 50. Vadianos, quos appellat Epiphanius, et sariis, boc est, cognitione liugnse HebraieaB et lit-

schismaticos, non hxreticos vult vidiri, alii vocant An- terali Ve eris Testaraenti intelligontia. Res ex toto f

thropomorphitas.] Cum bic Epipbanium auctorem C libello liquet, sed pncsertim ox boc argumento,
laudat Augustinus, omnino existimarim legendum quod tamenpluribuspersequitur. Regerere potuerunt
Audianos, sic enim eos hoereticos ab Audio conditore et quidem merito, Jtidaei LXX interpretes male vei

vocat Constanliensis episcopus. Non

morarer bic ti^se verba Hebraica quae bic sunlD^VIV J8 htt

mondas librariorum, uti nec Sirmondus fecit in Opere SChoschannim, &**p tSv £*Xouo&ri<xo(iiv«i»v, quasi legen-

Pnedestinati, quainvis in codice ms. legoretur Val- dum esset bic, D'3Wfcl seheschonim, boc est, quiwm-

diani. Nomina minus nota semper facillime a libra- tant. vel <litcrsi sunt; esse verte ndum cum Aquil.i,

riis depravata sunt. Hinc apud Eacundum llormia- sujxr lilns : ii.mitWTis e-se lilium, qoa voce sigaifl
nensem lib. vin ed. Sirmondi anni clo r.M.vi, I i
catur bic aut instrumentum masicum, aut initium
col. 671 . Idem lur-retici vocantur Basiani. qu.T vox cantici. Quomodo contrarium probasset Amni-iiim- .'

facta a Vadiani.. Deinde si concessissent sic esse vertondum ut tran--

Heeresi 88, qure est Pelagianorum : Ili Dci gratUB, tulerunt LXX intorpretes, negassent inde sequi a

gua prxdcstinali sumus in aduptionem filiorum per Messia legem mutari debuisse, sed tantom, quando
Jesum Christum in ipsum, ct qua eruimur de potestate que venerit, miseram suae gentis sortem in beatiorem
tenebrarum, etc, in tuntutn inimi<:i suut. ut sinr hac mutatum iri ; fiustra Budasset Augustinus ut iis bi
1)
posse hominem credunt facere omnia divina mandata, aut similibus arguinontis utentibus os occlnderet Ae
etcl Anntbema vero omnibus qui divinsa gratiae snnt saue dnobua tantum modis, cum aliqoo fnictu, dis-

inimici Nec puto Pelagium, si revivisceret, delibe-

I
ceptare cum Judaus possomus. Alter est si non
raturum an posset respondero Atnen; magna voce tantum Scripturis Testamenti, Vot. quasi ebnloro
illico ita responderet. Voriim accusatorie dicitAugU- norunt, sed Ulorum opinionibus ot scriptoribns con-
stinus ioimicos gratise Dei eos qui internum afflatum tra ipsos utamur quod facere mm potuit AugU tinu<, ;

ad siogaloa aecessarium actus, eumque incluctabi- cni ignota iUa erant annamentaria. Alter voro si
Lem el ad Bnem usque vitae solis electis dandam boc ; bistoriam et mir.ifula.lfsu Nazareni voro contig
ost, gratiam Augustiai, non Dei, repudiabant nam ; ostendamns ;
quod facere potoisset AuguataM
gratiam bunc aiflatam, aut gratiam /<</ vocari in omiasii allegoriis, frigidisque argouis, ad aeeuntaa
Scriptara aunqaam demoostravit. Ceeterum cum ratiocinationes se eonvertisset, quales rant in li-
Deus ni .niil.it. i cuipiam dat, dubio aa ille po-
sina bris ii ot iii oporis do Veritate religionia Christianai
tesl observare nam Deus, quijustus ast, impossibi- ab II 1
1 vr - Grotio conscripti, qnae et in alii- rooontio-
;

lia non imperal sumitve pcanaa <\<> iis qni non feee- riim monumentis copiosiua axpoaitaB leguntur. Ve-
runt impossibiUa. Qusd si prsater nadum imperium, rum iia saaeulia, quantomvia ab imperitis aul factiosis
 :

509 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERV. 510

jaetentur, parum nota erat ratiocinandi et probandi A monstraturos se pollicerentur. Qua in re, intolerandi
accurata methodus. profeeto erant, cum niihil nisi monstra proferrent,
ANIMADVKRSIONES el quse unlla verisimilitudine erant tincta; nedum ut
IN LIBBDM DB l TILITATE CKEDENDI. r.itione niterentur, ut mullis in locis recle ostendit
Cap. 3, Omnis Seriptura tpm Testamentwn
§ .'i. Augustiuus. Verum hic aliter respondet illis quam
Vetus vocatur, diligenter cam nosse cupientibvs quadri- vellera et quam res postulabat. Quo cnim argumento
faria traditur seeundum historiam, secundum xtiolo-
; proban poterat prius esso quaedam siue ratione
giam, seeundum anatogiam, secundum allegoriam. j
in.un hoc debet intelligi) eredenda, quae postea per-
Baec orania ad unum reterenda, quid, nimirum, si- ciperentur? Quis mendaciorum et fabularum propola
gnificetur verbis Scriptnra, quae ex omnibus gram- nou potuit similia exigere, etpostea dicere, si quis
maticorum et criticorum legibus sunt explicande. commenta ejus rejecisset, eum fuisse indignum qui
iEtiologia, analogia et allegoria, quae non nituntur ea asscqueretur ? An non Judaei et ethnici Christia-
litteralis interpretationis 1'undamento, merce sunt ad nis centra se ratiocinantibns talia reponcre poterant,
populum phalerse, ut dudum viri docti ostenderunt. esse credendum, non ratiocinandum ? Igitur Chri-
Sed videamus qnomodo bsec inteliigat Augustinus stiani, ut pari jure agerent, pati debueruut id contra
B
Secundum historiam, inquit, traditur, ann docetur se adhiberi quo usi fueraut contra ethnicos et Ju-
quid scriptum aut quid gestum sit;quidnon gestum daeos ; nec erat cur propterea sibi timerent, ratione
sed tantummodo scriptum quasi gcstum sit. Sic omnia enim longe superior futura erat religio Christiana,
essent historica, quia aut scripta, aut gesta sunt ;
ut satis ostenderunt Hngo Grotius, aliique qui eam
nec quidquam etiam est scriptum quasi gestum, cum ratione defendere laudatissimo instituto et felicissimo
gestum non sit, praeter parabolas. Augustinus exem- successu coeperunt. Sed tria erant quae tempore Au-
plum tamen profert verse historiae a Christo laudatae gustini effecerunt ut fides sine ratione cxigeretur.
Matth. xn, 3,, i. Secundum sctiologiam, inquit, quid Primum, est quod non satis crant in philosophia,
qua de causa vel factum, vcl dictum sit. Cujus rei criticaque exercitati, ut Scripturam contra objectio-
exemplum est dictum Christi, de causa permissi a nes Manichaeorum, aliorumque defendere commode
.Mose divortii Matth. xix, 8. At in inquirendis ejus- possent; ut liquet vel ex historia creationis, quan
modi causis, oportet aut prseviam habere auctorita- tantopere torsit Augustinum, ut neque in Confessio-
tera Christiapostolorum, aut certissimam histo-
et nibus, neque in libris de Genesi ad litteram, sibi aut
riam rationesque non dubias. Alioqui qnaelibet ra- ulli satisfecerit. Creatio septem diebus distincta,
tiones quorumlibet reddentur, quae utramque faciunt C quiesque Dei septimo die scopuli fuerunt, ad quos
paginam apud veteres. Tertio secundum analogiam, impegit quotiescunque hac in parte sacri Oceani na-
inquit, cum dcmonstratur non sibi adversari duo Te- ugare ausus est. Sensum litteralem quasi adversum
stamenta, Yetus et flovum. Quod verissimum, si ani- rationi rejicit, allegoricum vero a vocibus plane
mus Dei et o?conomiae diversitas probe observentur, abhorrentem amplectitur. Alterum, quod revera sibi
lex enim complectebatur avoiyen, ut loquitur Pau- conscii essent non pauca a se dici plane contraria
lus, religionis quibus ad instar paeda-
seu elementa rectae rationi; qualia eranttam multa quae de gratia
gogi, paulatim Judaei ad perfectionem Christianam et praedestinatione, aliisque dogmatibus iis adnexis,
deducerentur. Itaque multa ferebantur sub lege, quae quasi capita fidei credenda ab Augustino propone-
non amplius ferantur sub Evangelio quamvis utro- ;
bantur. Denique is sermo fuit partium jam vires
bique fuerit idem Dei animus, sed quinon una ceco- suas sentientium.j e t multitudine suafretarum quam :

nomia, pro captu popnlorum et temporum, usus est. saepe jactat hic Augustinus, contempta paucitate ali-

Quod haecmisceantur et violentis allegoriis torquea-

si ter sentientium. Ejusmodi partes, ac ingenia pati non
tur Vetus Testamentum, ut per omnia idem videatur possunt sibi obloqui pauciores, sed volunt fidem lo-
tradere ac Evangelium, tum vero anaiogia nulla quentibus continuo haberi.
D
servabitur. Denique, secundum allegoriam cum do- Cap. 10. Pcstquam multis probare conatus est sa-
cetur non ad littcram esse accipienda qugedam quse cerdotem ei qui religionem Christianam sibi pro-
scripta sunt, sed figwate intclligenda. Scio quid alle- bari cupit, credere onorterc, eum animo veritatis
goriarum patroni soleant dicere, sed ea demum cupido ita se gerere ; hinc colligit talcm hominem
aliegorice sunt intelligenda quae manifestae allego- vicissim sacerdoti de religione aliquid affirmanti
riae specicm prae se ferunt, ut Eccle. xu, 4 et seqq. credere oportere. In religione vero, inquit, quid ini-
Caetera omnia proprie intelligenda. Sed hac de re quius fieri potest quam ut Dei antistites nobis non fictum
alias. animum pollicentibus credant, nos eis prsecipicntibus
Cap. 9. Yera religio, nisi credantur ea quse quisque nolimus credcre? Miror tam levem rationem tam mul-
postea, si se bene gesscrit, dignusque fuerit assequatur tis persequi sustinuisse rhetorem nostrum. Nam
atque percipiat, et omnino sine quodam yravi aurfori- primum similia Judaeus ac ethnicus sacerdos dicere
tatis imperio, iniri rite nullo pacto potest. ] Haec con- potuerunt Christianis, cum potestate ac numero su-
tra Manichaeos, qui catholicam Ecclesiam maxime periores erant Judaei ac ethnici in Romano imperio.
criminabautur, quod illis qui ad eam veniebant prae- Quare Christianum a tali responsione satius fuit ab-

ciperet ut crederent, cum ipsi omnia ratione de- stinere. Secundo, quis docuit Augustinum, nonnisi
 .

511 SUPPLE.MF.NTIM AD OPERA S. AIT.ISTINI. 512

iis qui studio-i veri esse crcduntur, explicandam fuisse A ila hebes est, ut ab insanis non multu i distet. Qui
religionem CbTistianam ?An non indignis omnia pan- tiliMii babnit tibi sine ratiom-, idem etiam sine ra-
dunt sacii Scriptores, qui libris, io quornmTis ma- tione cura videbitur tibi fidem detrahet ; assentietur-
ntu deventnris, religionem Christianam a-quc ac que aeque facile Arianis, si rernm potiantur, aut etiam,
Judaicam, complexi sunt ? Fateor interdum, vitandi quod deterius est, If nhammedanis qood revera fe- ;

periculi causa, fugiendseve inutilis concertationis, sa- cerunt AlVi, post Augnstini tempora. Quisquis credit
tius esse tacere quaui apud improbos id proloqui esse aliquam religionem veram, queritque ubi eam
quod spernant, aut cum indignatione ezcipiaol. Sed invcnire possit, non est tam fatuns, Ut nullaiu ratio-
exceptis ejusmodi circumstantiis, debet religio apud nem sibi dari postolet.
omnes accuratissime probari, et preesertim quidem [bid. § 21. Quid quod omnes hxrelici Christo nos
libris. Qninimo sic se gcssit ipso» Angustinus, sic credcrc hortanturl etc. Verom est, sed fuilne ha
omnes Cliristiani doctores. Tertio, nemo nescit om- ticus tam impudens aut tam bardns, qai nullas firmas
ncs bonos cssc babcndos, dum malos esse non con- rationes esse Cbristo credendi diceret t Noo opinor.
slat. Quis autem animum novit ejus qui petit silii Foitne etiam sacerdostam ignaros aut tam hebes, qni
cxplicari religionem, nisi bominis mores cum anlea aliquas earum rationum proferre non potuerit .'
Pro-
i:
aperuerint? Scd plane alia est ratio doctrinar", cui fecto si fuit, indignus foit sacerdotali ordine, et pcr-
assentiri nemo debet antequam eam vcram esse con- peram in eum erat cooptatus. Ncmo est qui nolit
stet. Daranare eam non debet, ralionibus nondum credere id quod non vidit, si raodo ei constet eos qui
auditis, sed amplecti nulla lege jubetur. Quarto de- quod non vidit doccnt potuisse rem reseire, nec fcJ-
nique, jubenti me pro imperio credere quidpiam lere voluisse, aut ipsos decoptos fuisse ;
quod liqni-
quod ci naturasua notius non est quam raibi, nulla dum nobis lit de (^liristo et apostolis, et natura ipsa
ratione edita, nonnisi slulte credere possum ; at aui- rerum quas docneront, et miraculis prsssertim. Sed
mus uuiuscujusqueest ipsi notissimus. Sed quid opus qui scis, inquies, facta fuisse talia miracula, eaipic
est verbis ? Si Augustinus vixisset apud etbnicos, contigisse qnsa narrantur in apostolorum scrijitis .'

quales erant etiamnum Persae aliique Orientales po- Iloc scio, prout novi reliquos omnes Bistoria antiqnss
puli ejus tempore, adiissotque sacerdotem aut magum, eventus iudubitatos, imo et brmioribus rationibna
et ab illo qusesiisset rationes ob quas ignem Persse nixus : non quia credo auctoritati cujuspiam, a quo
colebant, iis dcmum crediturus postquam iirmas de- an fallar necne nescio.
prehendisset ; sacerdos vero ille similia dixisset de Ibid. s 32. Atipsum fChristum) vidnnus, qumtsm
utilitate credendi qua> liic narrat Manicbaeo ; Augu- C illa, eui et ipsi (Hceretici credunt, docet historia, niliil

stinus sine dubio intolerandam esse tyrannideui sen- prius, neque fortius, qitam crt di tibi roluisse ; cum illi

sisset, et dixisset si ausus esset. Ne ergo bona ra- nondum essent idonci, eum quibus ci res tsset, ad di-
tiocinatio babeatur in Africa Cbristiana, quaj para- liua percipienda 8ecreta.] Christus apudJudaaos Kv.m-
logismus fuisset ad ortum Eupbratis. gelium nuntiavit, nemo autein Judssorom erat qui
Cap. 12. Quxro igitw, si ejuod ncscitur credendum non facile animadverterct ab eo minime idololatriam
non cst, quomodo serviantparentibusUberi, eosque mu- suaderi et egregia ad mores prsscepta dari ; qoamvis
twi pietate diligant, quos parentes suos esse non credant non intelligerent qua^cunque dicebat. Nemo fliam
Noncnim rationc ullopacto sciri potest, sed interposita illorum fuit qui non facile videret miracola ab eo
matris auctoritate de patre creditur, de ipsa vero matre lieri, quot et qualia ab antiquis prophetifl facta noii
plerumque nec matri, sed obstetricibus, nutricibus, fa- fuerant. Dua; ba? satis graves fuerunt credendi ra-
mulis, etc.] Verum haec sunt plane dissimilia, nam tiones, nec potest Cbristus, cum bona Augustini
parentes et alii scire possunt, etrevera sciunt quinam venia, cum iis conferri qui sine ralioue sibi credi
siut sui et ccrtorum bominum liberi nec ulla utili- ; volunt. Apud Joannera passim iuculcat doclrin.im
tate ducuntur, saltem plerumquc, ad supponeiulos suaiu csse a Patre suo acceptam ; sed silii non vult
sibi Scd sacerdotes qui volunt sibi
alienos liberos. ndemfaciat. Imo vero
credi, nisi miraculis dictis suis
non sunt magiscon-
credi dc religione, ejus veritatis sic apud discipulos loqnitur cap. xv. Ji: S/ •]
scii quam alii bomines, si rationibus sint destituti; et non fecissem in eis, qum nemo aliusfecit, peecahm nm
plerumque, non sine magna utilitate sua, suum gre- haberent. lgitur Cbristos minime [postolavit sibi sim'
gem augcbant, ratione credi ncc ab iis quos curavit, ut sanarcntur
;

Cap. 14. Si nihil me credere jubet (hsereticus), hanc ad sedelatos, ndem exegit, nisi postqaam jam multa
ipsam rcram rcliyionem ullam in rebus kumanti esse ediderat miracula. Verum, ne quid dissimulem, boc
non credo;
quam cum esse non credo, non quaero. At sensit Augustinus, nt ostendunt sequentia verba :

illf, iil opinor, quxrcnti monstraturits cst W IJuid iitimaliitd agunt, inquit, tanta it tam multa
inin igitur qui »<< vetat
erederetum venirem, nisi aii- raeula, ipSO etiam ilieente ea non fieri 00 aliwi, nisi ut

quid crederem. Estne ulla major driwntta, quam tlt ii sibi crederentl Nihil verius, sed eranl ipsa miraeaJa
sola, qux nulla scientia subnixa eet, /i'/' dispUceam, gravissima ratio, cur tuto ei crederent, stereden
quss adipsumme solaperduxifi Sed qui credit veram posse intelligerent, SoteoanienimonJapecca/ores D
aliquam esse retigionem, seu Deom coli velle ab bo- nen audii (ad sdenda miracola quibus fraudibna
minibus, sine ulla ommno ralione;aul insanit, aul Bnis fldem faciant); sed ti quii Dei uU
513 YARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUCUSTINI OPERA. 511

luntattm ijus faeit, hunc cxaudit. Joan. ix, 31. Itaque A carum Ecclcsiarum. Paolo post : llinc igitur dirigimus
non potuit Augustinus exemplo Christi uti, ut proba- prttscriptionem Dominus Jesus Christus apostolos
: $i

ret Ecclesiam catbolicam jure sibi sine ratione credi misit ad prxdicandum, alios non esse rccipiendos prx-
postulare. Ergo affrcns mcdicinam, qum corruptis- dieatores, quam Christus instituit quia nec alius Pu- :

simos mores sanatura cssct miraculis conciliavit isibi) t/an novit nisi Filius et cui Filius revelacit, iuc aliis
auetoritatem, auctoritate n6rm< /tdent. Quee verba sunt videtur revelasse Filius '/»<i»i apostolis quos misit ad
Augistini, qaibus plane assentimui ; at non sequen- prmdieandum ubique quod illis revelavit. Quid autem
tibus : /!'/•: contraxit multitudincm, multitudinc vbtinuit laverint, id est, quid illis Christus revelacerit, et

wtustatem, oetustate roboravit religionem. Quamvis hic prsBScribam non aliter probari debere, nisi per cas-
enim lide sibi facta apud multitndinem, Ecclesiam dem Ecclesias quas ipsi Apostoli condidcrunt, ipsi cis
suam condiderit, atque conditam auxerit attainen ; prxdicanlo, tam viva, quod aiunt, voc.c, <ntam perepi-
60 non spectavit ut aliquando religionem vetustate stolas postea. Si hxc ita sunt, constat proinde omnem
roboraret, quasi vetustas argumeotum quandoque fu- doctrinam qux cum illis Ecclesiis apostolicis matricibns
turum esset veritatis. Non assentimnr iis qui Cbristi etoriijinalibus fidei conspiret, veritali deputandam, sine
dogmata sequuntur, quia antiqua est illoruni iides ; dubio tcnentem quod Ecclcsix ab apostolis, apostolia
B
sed quia consentanea est veritati ecelesti, cui iidein Cliristo, Christus a Dco accepit. Hoec ostcndunt optimo
Cbristus mirueulis suis Sed Augustino com-
feeit. sensu posse apud Augustinum legi apostolica fi.de, a
inodum erat talibus argumentis uti in ha-reticos ac qua sedes apostolicae ipsge omnem auctoritatem tra-
scbismaticos, quibus passim novitatem et paucita- hebant ideo enim iis creditum est, quod cum apo-
;

tem exprobrat ;
quasolim Cbristiauis exprobraverant stolicis scriptis sentire se proliterentur, quaa scripta a
ethnici. plerisque autiquissimorum hoereticorum rejiciebautur.
Cap. 18. Cum igitur tantum auxilium Dci, tantum Quod Augustinus omnino scripserit apostoiicam
si

profectum, fructumque vidcamus, dubitabimus nosejus sedem, votuit Manichaeos Afros adducere ad Eccle-
six condcre gremio, qux usque ad confessionem siam catholicam Africanam, qute consentiebat cum
qeneris humani, ab apostolica sedc, per successores epi- sede Romana. Sed id argumentum levius, uam quis
scoporum, frustra kxreticis circum latrantibus et par- promiserat Ecclesiis apostolicis nunquam eas aChristi
tim ptebia ipsius jndicio, partim conciliorum gravitate, doctrina aberraturas? Nemo. Talia sunt quae ducit ex
partim ctiam miraculorum majestate, damnatis, culmen consensu plebis et conciliorum, quse tam falsis favere
auctoritatis obtinuit ?] Nescio an haec verba usque ad possunt quam veris ; aut ex miraculorum
hsereticis
confessioncm humani qeneris satis sana sint : si sunt, Q majcstatc damnatis, quae illo aevo stratagemata erant
sensus erit, contitente humano genere. Sed multo ecclesiastica quibus plebeculas fucus fiebat. Vide lib.
inihi suspecliora sunt verba ab apostolica sede, nam contra epistolam Eundamenti cap. 4.
sic solebat in Occidente sedes Romana vocari ; cujus Cap. 18. Non fama de fumo qua fa- cst, et nescio
auctoritatem omnibus artibus amplificare conati sunt bella Persica, cui satis est aurem accommodare et ani-
exscriptores librornm ecclesiasticorum monachi. Si mumnon subtilem,scd plane puerilem.] Eabellam Per-
enim Augustinus de Ecclesia per omnes terras sparsa sicam vocat dogmata absurda Manichaei, qui Persa
bsc intellexit, falsum est eam ab apostolica sede cul- erat seu Rabylonius. Vide et Epiphanium haeres. 40,
iii' n auctoritatis obtinuisse ; omnes enim norunt Orien- et postea librum contra Epist. Manichaei.
tales Ecelesias priores tempore fuisse, nec ullam au- ANIMADVERSIONES
cloritatem ab ulla Occidentali trahere voluisse. Si IN LU3RUM CONTHA EPISTOLAM MANICH^I.
quid apostolica sedes habuit auctoritatis id proma- Cap. I. Nostrum igitur fuit eligere ct optare mcliora,
navit ex communione quse ei fuit cum caeteris Eccle- ut ad vestram correctionem aditum habercmus; non in

siis Christianis, quae omnes simul omuemsuam pote- contentione et xmulatione et pcrsecutionibus, sed man-
statem Christo capiti debent. Ne Africanae quidem Ec- suete consolando, bcnevole cohortando. leniter dispu-
l)
elesiap, tempore Cypriani et ipsius Augustini, ut sat tando ; sicut scriptum est : Servum Domiui non oportet
iquet ex contentione cum Stephano, et alia de trans- litigare, sed mitem omnes, docibilem, palien-
esse ad
munnis suam Romanee
appellationibus, auctoritatem tem, in modestia corripieutem diversa sentientes.
debere voluerunt, quamvis eam forte matrem agno- Nostrum ergo fuit velle has partes expetere; Dci est
quod suspicor aperiam, crediderim
scereut. Igitur ut volentibus et petentibus donare quod bonum est.] Quis
etreudum ab apostolica fide. Primam enim Ecclesiae non laudet mansueludinem, hac in re, Augustini? quis
Christianoe auctoritatem trahebant ab apostolica fide; non plaudat episcopo Pauli monitorum tam opportune
quod cum apostolis, nempe, sentirent. Sic Tertul- memori ? Certe ega haec verba satis exosculari non
ianus ratiocinatur in lib. de Prascript. haereticorum possum. Sed et sequentia, cedro digna, libenter ex-
cap. '20 et 21, pluresque apostolicas memoi*at sedes, scribam : llli in vos sxviant qui nesciunt cum quo la-

non unam. Ecclesias, inquit, apud unamquamque ci- bore verum inveniatur, et quam difficile caveantur
i itatem condidcrunt (apostoli) a quibus traducem fidei errores. Illi in vos sxviant qui nesciunt quam rarum et

ct semina doetrinx cxterx exinde Ecclesix mutuatx arduum sit carnalia phantasmata pix mentis serenitatc
sunt, et quotidie mutuantur, ut Ecclesix fiant. At per superare. Iili in vos sxviant qui nesciunt cum quanta
hoc et ipsx apostolicx deputantur, ut soboles apostoli- difflcultate sanetur oculus interioris hominis, ut possit
 5

:, 1 Sll'1'LEMENTLM AD Ol'EKA S. ALGISTINI. 516

intueri solem suum, ete. lllt in i m twvkmt ijui ne&ciwti A sam vita, >t eum pependisst consi t mk ocuios ei
'/nibus suspiriis ct gemitibus fiat, ut ex quantulacunque crsdentium Judseorusn, mm oideo ctur dubitart debest-
ji-irte possit intelligiDeus. Nihil verius est quam nttu idstkan deChristo scripsissc iUumdequoChristus
dcmum uevire in alios, ut eos ad rectam lidcm, uti nit Ille enitn dc mc scripsit. j Nos quideiu non secus
:

putant, adducant, qui nesciuut quam facile sit crrare, ac Augustinus agnoscimus Christum esse hominuiu
quam difflculter prseconcepta semel judicia saoen- oitam eumqne pe\ coram incredulis Judaeis,
tur. Doleo Augostiaum, ad mortem usque, in tam et a dogmatibus Manicbaaorum fortasse alieniores bu-
pia scntentia non perstitisse ; nam huuc librum Bcri- mus quam ipse fuit sed tamen pernegamus in loco ;

psit circa annum ^97 ; sed auno 412, plane mutaverat Deuteronomiiagi deChristo. Bsl is Deot. xrvm, 66, ubi
mentem, ut liquet ei epistola ad Vincentium. Tum Moses sic desn-ibit anxietatem Judseorum in captivi-
demum intellexit facillimum esse et a>qnissiniuin inul- tate abductorum 1« gentibus quoque itlis, inquit,
:

ctis, terrore etvi militari homines ad oatholicam Kc- nonquicsces,ne>jucerit vcstvjio pedis tni. Dn-
clesiam adducere ;quod mircris, eodcm tempore
et, Lit aiim tiiii Dominus ibi cor pavidum, et deficientet
([iio gratia- ineluctabilis inspirationi onmes bouaa oculos ct aniinnm oonsumptam mcerore, et erii oita rm
bominum actiones tribuere ccepit. Doleo etiam, in quasipendens antt te. Timebis nocte et die, etnan
tam Augustini verbis, legi damnationem impe- B d t oitm tuss. Mans dices
piis Quis mihi det vespeneml d :

ralorum qui contra ManicheBOS tot crucutas lcgcs tu- vespere quis mihi detman* ? propt r cordis tui ft t mi :

lerunt, et qua? etiamnum Leguntor in codice Tbeodo- dinem, etc. Nemo non videt agi de vita dubia ac in-
siano. Scio eorum electos accnsatos fuise nefaudorum ccrt.i quse, nola etiam Latinis metaphor.i, dicitur
stuprorum, quod nos docet Auguslinus in libro de pend re. Antecedentia et consequentia hanc esse -

Batresibus ;
sed idem docet auditores impiorum illo- tentiam liquido ostendunt. Non credere vilx -

rum mysteriorum ignaros fuisse. Si ergo plcctendi procul omni dubio securum non esse de vit t soa.
erant Manichsn, non sine distinctione de iis poenee Quod si licet concuh-ata propria significatione vocom
sumendse fuere, quod lamen qod lit. Lege 7, tit. 5, et loquendi generum, ex quai - oritur, cireiim-
lib. xvi codicis Tbeodosiani jus condendi testamenti, stantiisque loci conyenientissimus seusus, ad tramv-
aut testameuto infacultates paliis vcl cujusvis alius latitiam confugere, nec rationem ullam habero oon-
succedendi, eripitur Manichaeis quibusvis ; ncc eam sequentium ac antecedentium primum omni.t ;

constitutionem tantum in futurum valere vult Theo- omnibus Scriptursc locis deducere licebit, deinde
dosius, sed, praeter omncm consuetudinem, in praj- nihil in ScriptureB interpretatione certum erit, et
tcritum. Vide et in eodem titulo lcg. 19, et Jac. Go- C ([uaevis commenta ex ea probari poterunt. Seio Aiha-
thofredi commcntarium. nasium et alios Patres Greecos ac Latinos similiter
ANIMADVERSIONES hunc locum e.xplicuisse sed si multo plures profcr- ;

AIMTM MANIl.H.KUM.
I.N LlBROSCONTItA I rentur, non efiiceret eorum auctoritas utomnes rectas
Libro xiv contra Mosem sic argumentatus erat interpretatiouis leges abrogarentur ; cum constet quid
laustus Ait (Deut. xxi, 23) maledictum cssc omncm
: enim noshiuc mentiriaut dissimulare cogat '?
, prope-
qui pcndct iu ligno. Hunc cnjo tu vis ut accipiam, huic modum omnes imperitos criticae sacra?. et infcl

ut credam ; cum, si divinus fuit, constet eum scientem Scripturse interpretes fuisse, quidquid dictitent qoi
rolentemque maledixisse Christo ; si vcro noL ns ne- uec eos, nec Scripturam sat studiose legcrunt.
sciensque maledixerit, constet eum non fuissc divinum. Liimo xvn. Cap. 1. Paostus in heec \erba Matlh.
Tam facilem objectionem diluere non potuisse Au- v, 12: JYon venisoh n, sed adimplers, sic stulte

guslinum mirum est mortem eniin et maledictionein ; ratiocinatur : Quis hor testatur dixisss Jesum 1 Mat-
unuin idcmque esse vult, nec ullo modo sese expe- tfums.Ubidixissel Inmonte. Quibus prssssntibut '
P -

dit. Deinde quod additur Maledictus Dco, sic intei- tro, Andrea, Jacobo et Joanne ; quatuor his t<mtum.
pretatur: Nisi enim Deus odisset peccatum et mortem terosmvnneedumelegerat, necipsum Matthsnsm, «•

nostram, non ad eam suscipiendam atque delendam <- l Sic ratiocinabatur Faustus, quia credebat Hat-
tiiun suum mitteret. Quid ergo mirum si mal >li'-t<tm thirum ordioem lemporis iu >u.t aarratioDe ob aor
Deo qwd odit Dcus'? Sed apud Mosem nulla peccati vasse, (juod ab eo uon factum esse ostendit io
mentio, neque cujusvis mortis, sed tantum cadaveris sua Evangelica Harmonia Joaooes Ciericaa :ei (pia
c ligno pcndcutis quod esse rem summopere polla-
;
liquet, non Mattheum tantum, sed et reliqaos om-
iun docet Moses. Vide ad eum locuin Joanuoin Cle- nes apostolos co tcmpore jam fuis~c clcotos, atque
ricum. sermonem c monte habitum audivisse. Eam adito,
Libro xvi. Cap. 22. tlinr est ct Ulwl cujus ambi- si tantt est.Miror Augustinom boc ooo repotoi
guitats Faustus fallitur: Videbis vitam tuam penden- cum ceeteroqui futiles Fausti argntias ooo male oati-
tcm, et non credas ritae tuaa, Qua verba ti aliter futct. Non solom tamen Faostum, sed et alioe multoi
jwssc intelligi potest aliquis dicere, de Christo autem fugit hajc ob-oivatio, Bt mnonnullos errores conjo. lt.

non posse intilliiji, neo Faustusausus sei di Lidro xxii. Cap 3S. Cutn Igitur Abrdksm toliav
quisquam prorsus audebit, nisi qui negavsrit aui Chri- pon ii> •
< n t, iii rebuskumanis, ijtm quidU mjam f>

stum tsse vitam, <mt aJudssis oisumesst pendentem, utroqtis, ouf smtUtsro, selaitera parents n'i
aut tvs illi non .
<
«m VCTO Si ipSi dioat', I jtijio non liccbat ;
filios vcro fratrum Ioikjiii-
 ;

31' VAU1UUL.M EXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI 01'EKA. 518

quiore gra l» gm
consangumeos, mullalcgc, nuUa po- A niuin Chrislianorum suspectius esse uon potestquam
ris

testate prohibita consuetutlQ jungebat, quid mirumsi so- scriplonnn ethoicorum, qoi summo consensu lestan-
rorcm suam, i'd est, c.c patris sanguine procreatam habe- tur .Eneidem esse fetum poetffi Augusto aequalis et
bat uxorem? Nam cam regi dixit
hoc ipsc reddenti sibi quorum testimonio stylus et prastanlia poematis ma-
ie patre esse sororem, non de matre.] Sed non tantum ximum pondus addunt. Igitur audiendi non sunt
iororem vocat, quod auibiguuui osse potuit, sed //- qui, siae ullis arguiticnlis criticis, diu post aposto-
liam patris, non ccro matris, Gen. \\. 12 ez quo li- lorum tempora, libros corum in duhium revocare
piet proprie hoc esse intelligendtim. Ac sane nulhi aggressi suut, ut commentis suis contrarios.
*st historia quae nos doceat co tempore, apud Chal- lbid. Qttasi ccro ei ia httcris ssecularHnis non fuc-
Ulicita fuisse fratrum et sororum coojugia;
. rint (sic legendum potius quam fucrunt) ccrtissimi
{uamvis hoc aftirmet Augostinus. Eadem tamen auctores, sub quorum nominibns multn postea prolata
pioque fuit sententia Epiphanii, quod testatur Hae- sunt etideorepudiata; quia vel liis quse ipsorum esse
t-si 39, num 7, et Hieronymi in lihro coulra Helvi- constaret, minime congruerunt, vcl eo tempore quo illi
lium. At neuter ulla certa profert ejus rei argu- scripserint, nequaquam mnoteseere ct per ipsos vel fa-
nenla, quae notior eis esse quam nohis non potuit. miliarissimos eorum in posteros prodi [commcndarique
B
liaronymum videtur temere secutus esse Augustinus. mi ucrunt J Ilisce nihil potest esse xprewwTspov. Exem-
i

Libuo xxxiu. Cap. t>. Sed quid vubis faoiam (al- plum habemus ipsum Augustinnm, cujus genuinis
oquitur Manicha^os, qui Veteris Testamenti Scri- operibus admista erant saeculis barbaris multa sup-
ituras prorsus ivjiciebant, Novi falsatas esse con- posititia; quai Erasmi diligentia quidcm partim, scd
endebanti, quos contra tcstimonia Scripturarum ita Lovanienses ptaeserlim ac Benedictini trihu merito
osurdefedi tniquitas, ut quidquid adversum vos inde moverunt, 'adjuti indiculo operum Hipponcnsis epi-
trolatum fuerit non csse dictum ab Apostolo, scd a scopi a Possidio Calamensi, amico ejus ac discipulo
icscio quo falsario sub cjus nominc scriptum csse dicere conscripto, ct quem Joanues Vlimmerius primus cdi-
nideaiis ?] Nihil iniquius ac absurdius lingi poterat dit. Hinc multa quasi Augustini laudata, superioribus
[uain quod faciebant Btanicheei qui, nullo critico ;
sseculis, merito postea rejecta sunt, et auctoribos
.rgomanto nixi, sed tantum pra?judiciis iisque per- Henedictinis jure posthac rejicientor. Quod cum ita
.bsurdis obcaecati falsata esse dicebant quaecumque sit, ohelus criticus erit apponendus multis locis ex
rant in Apostolorum scriplis ipsorum placitis con- iis opusculis prolatis, ab iis qui de coutroversiis
raria. Merito Augustiuus hanc illis objicit ratiocina- theologicis supcrioribus sscculis scripserunt. Quam-
ionem lib. wiv: In apostolorum littcris quod volu- q ohrem veri amantes gratias Beueiictinis habere de-
nus vcrum cst, quod nolumus falsum est ; qua impu- bent, quas nos hic iis libenter agimus.
entius ac stultius nihil excogitari potuit. Suspicor lbid. Nonne, ut alios omittam, suo Hippocratis me-
ane hoinines, si ausi fuissent, rejecturos fuisse om- dici nobUissind nomine, quidam libri prolati in aucto-
em Scripturam, tam Novi quam VeterisTestamenti ritatem a medicis non recepti sunt ? Nec eos adjuvit
ed quia numero Christianorum censeri volebant, in nonnulla similitudo rerum atqucverborum, quando com-
bsurdas conjecturas esse delapsos. parati cis quos verc Hippocratis esse constaret, impares
Ibid. De quo libro certum erit cujus sit, si littcrae judicati sunt ; et quod ab cotcmpore quo et caetera
npostolorum dicit et tenet Ecclesia ab ipsis apo- scripta ejus non innotucrurtt quod vere cjus essent.} De
olis propagata, ct pcr omncs gentes tanta eminentia ciiticis operum Hippocratis variisque eorum judiciis,
eclarata, utrwn apostolorum sint inccrtum est ; et hoc adeundus medicus eruditus Daniel Clericus, in Hi-
•it certum quod huic Ecclesise
scripsisse apostolos, sermone conscripta, etedita
storia Medicinae, Gallico
mtrarii heercticiprofcnatt auctorum suorum nominibus Amstelodami anno cblocci, parte 1, lih. 3, cap. 30.
ipellati, longe post apostolos existcntium ?] Optime Dissimilitudo scriptorum etfecit ut ex ipsius Augu-
ine. Cum enim vidcamus plerosque omnes Chri- stini operibus innumeri libelli ejicerentur, qui nunc
ianos, ab iis usque qui proxime apostolicae aetati D a(} calcem singulorum voluminum conspiciuntur.
lccesserunt, una voce aflirmare heec, paucis exce- Idem et in aliis Patribus Graecis et Latinis tieri coe-

tis, apostolica esse scripta non ; est cur quisquam ptum est.

B illorum testimonio dubitet, si modo in iis libris Ihid. Hos autem libros quibus illi qui de trans-
hil sit quod indignum
recta ratio esse spiritu di- verso proferuntur, comparati respuuntur, unde constat
no demonstret. Jam autem nemo eos, qui nonfa- essc Hippocratis ; unde, si quis hoc neget, nec saltcm
us sit aut pravo ingenio, libros leget, quin dignis- refcllitur, sed ridetur, nisi quia eos, ab ipso Hippo-
mos esse eos auctorihus quibus tribuuntur, viris- cratis tempore, usque ab hoc tempus et deinceps succes-

le a Deo missis, non judicet. Io iis etiam divina sioiiis series commendavit, ut hinc dubitare dementis sit ?]

leedam simplicitas ac sinceritas nitet, quse cum se- Haec et caetera quse de veris aucloribus dignoscen-
lentium saeculorum tigmentis ac pigmentis minime dis, multis illustravit exemplis et testimoniis vete-
nsentit ; ut facile intelligas ea esse antiquiora et rum Joannes Clericus Artis criticae parte 3, sect. 2,

ofecta ab eorum manibus quibus similes nullos ubi agit de indiciis suppositionis, ncc sane critico-

)<tea fuisse videmus. Igitur cum nullum sit, in re rum praestantissimus meliora posset hanc in rem
sa, vel minimum suppositionis indicium ; testimo- proferre.
519 SUPPLEMENK M AD OPEilA S. Al (,l slI.M. 520

Ibid. Platoni», AriStOteUs, 1'iceronis, Yarrunis, alio- A neo qnisquara nisi insanus de ii>; dobitare poterit :

rumque eftumodi auctorum libros, runde noverunt ho- nisisifoite qu

epislola aliqua alicubi delitescens 1-1

minet quod ipsarum sint, nisieadem temporum tibimet Erasmiana postea proferatur. et in duhium ab aliis
succedcntium contestatione continua? } Adde et nullam revocetur. Attamen, ne quid dissimulemus, ars t\ -
fuisse iis qui talia dixeruiit mentiendi propositam pograpbica rem multo certiorem ac faciliorem reddi-
mercedem aut utilitatem. Quae omnia verissime dici dit; poterant enim ex codicibus mss. supposititia
possunt de iis libris sacris, qui semper habiti --unt multa proferri, quae revinci facile, proptcr rarita-
eorum bominum quorum nomina praeferunt. In re tem ezemplarium, non poterant. Ac sane opus fuit

ipsa uibil est quod non sit dignissimum bominibus splendidissima crilica* luce ut secernerentur ipsiufl

divinitus afllatis; seinper ab omnibus qui se eorum Augustini opera genuina a Bupposilitiis.
discipulos professi sunt, eorum genuini fetus habiti Tandem sic egregiam hancce disputationem clau-
sunt; nec ratio bisce ulia fuit mentiendi. Nam iis dit Qux cum ita sint, quis tandem taitt>> furor-
:

libris, quasi divinis admissis tanm abe.-t ut quid- eatur, nisi <l:i nmniorum mendaciloquorum malittx at-

quam, ad banc vitam quod attinet, lucrarent Curi- que fallacix consenliendo subversu* sit, qui ilicat

stiani, ut contra, jam ferme ab initio, mores eorum mereri (hoc est consequi, ut passim) non /

et consuetudines, imo etiam opinioues multaj. prae- apostolorum Ecclcsiam, tam fidam, tam numerosam
sertim sequentibus aetatibus, ex iis redargui pos- fratrum concordiam, ut eorum sct ipta fideliter I

sent. Profecto si couticti essent, ita essent scripti ut rent ; rum corum cathedras usque ad prabsentes ep>
ad emolumentem eorum famamque qui iis uterentur pos certissima successione servaverint ; vum
hoc gua-
spectarent; non eos tam aperte, uti faciunt, damna- liumcunque hominum ttra 1 "•/•,

rent, et ut degeneres Ghristianos infamarent, et no- sivc mipsa Bcclesia, tanta facilitaU proveniatt H
vorum dogmatum ad rituum conditores fuisse osten- probe sunt pensitanda iis qui scripta apostoliea, ab
derent. ipsorum aetate omnibus nota fuisse, perquf
Ibid. Multi mnlta dc litteris ccclesiasticis conscri- m;is sparsa, ac publice lecla negant ; sed a secundi
pserunt, non quidem auctoritate canonica, sed aliquo demum bominibus in lucem protracta volunt.
sosculi

adjuvandi studio, sive disccndi. Vnde constat quid cu- Videtur Augustinus in animo habuisse .icuui Ter- 1

jussit, nisi quia iis temporibus quibus ea quisque scri- tulliani de Praescriptione contra haereticos, cap. 3ii :

psit, quibus potuit insinuavit atque cdidit, et inde in Age jam, qui voles curiositatcm melius exercere, in ne-

alios atque continuata notitia, latiusijuc firmata

alios, yotio salutis tux, percurre Ecclesias apostoUeas, apmd

ad postcriores ctiamusque ad nostra tcmpora puvcnc- q ijitas ipsx adhuc cathedrx apostolorum suis locis prae-
riint, ita ut inlerrogati cujus quisque libcr sit, non hx- sident, apud quos ipsx authenticx litlerx eorum r

situnus quid rcspondcre debeamus.] Verissimum boc tantur, sonantes vocem et reprxsentantes fadem unius-

estde libris insignioiibus, et qui in omnium raani- cujusquc. Proximatibi est Achaiaf habes Corintkum,
bus versati fuerant, ab ipsa scriptorum quibus tri- Si non longc cs a Macedonia, habes PhiUppoe, ha
buuntur a-late. Alioqui jam illo u>vo inulta fuerant Thessalonicenses. Si potcs in Asiam tendera, k

supposita, ut in Arlis criticse parte memorata multis Epheeum. St autemltalise adjaces, Bomam, utm m-
ostensum cst. Ilinc quoque Augustinus potnisset in- bis ijuoque auctoritas prxstu cst.

telligere et sibyllarum et Herraetis Trismegisti sup- lgitur cum a temporibus apostoliiis in Ecclesiifl

positos fuisse libros, qui ante pauca saecula prorsus quas condiderant recitatee fuissent autheni rum
ignoti fuerant. Sed ex eo quod multi sunt libri sup- litterx, non sine summa impudentia ab haeret
positi, non sequitur omnes posse in suppositionis sequentibus BBtatibns ezortis rejiciebantur.
suspicionera trahi j aut quia sunt raulti veri, omnes ANIMADVERSIONES
posse pro legitimis fetibus eorum quibus tribuuntur I\ LlllROS DK TRINITATI.

baberi. Quod animadvertendum in eos qui ex impe- Lnmo l. Cap. I, § I. Est item uliud honnnum ga-

ritia critico?, aut nimio alfectu, in altcrutro horum nus, eorum qui umoersam quidem creaturmm,
eztremornm peccarunt. profecto mutabiUs est, tiituntur transcendere, ut ad in-
lbid. Sed '/»"/ pergom in longe prsterita? Eccc commutabUem substantiam, qurn Deus est, erigemt •-
istas litteras quas habemus in manibus, ri post aliquan- tentvm m, etc.] Platonicos intelligit, aut Platonico-

titm tcmpusvitx hujus twstrx, velillas quisquam ian- rum lectioni deditos ; hi eniin, pra-ter omues alios.

sti esse, vel has neget essc meas, ttnde convmdtur, incorporeum suminum Numen esse contendebant,
,i'<i quia Mi '/'"' nunc ista nooerunt, notitiam suam ad Eosdem respicit bisce verbis, quibus pangraphus
longe etiam postfuturos continuatis posterorum succes- claoditur : Quiautem putat ejus esss poteni i DauM,
sionibus trajiciunt ?] Talia quotidie ezperiri licei in ut teipsum ipse genuerit, eo phu inat, i/uod mm nami
iis quse majorum nostrorum Btete seripta sunt ; quo- Dmm ita non est, sed nec spiritualis nec corporaUs t

niin permulla ita eelebria foerunt, ut in omnium tura ; "innina res est qutt MlpSSM gitjnsU
nulla niim

manibns ab initio fuerint; sintqoe postea futura. ut sit. Sicenim loquebantur vnlgo Platoniei, DtDeum
Ezempli eansa, habemos Desid. Erasmi opera et sui ipsius genitorem dicerenl quod insigni ezemplo ;

ostendimns ad tom. VI, lib. de Qussstionibos lxzziu,

seorsim et conjunctim ejus ntate edita, qnss ad noa
transmissa, nos quoque ad posteros transmittemns, qusest. 16.
 : . ;

j2-I VARIORLM LXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPERA. ,-::

Cap. 4, § 7. Docet catholicos scriptores docere A collegit Dionys. Dogmat, tbeolog. tom. V,
Petavius
juod Pater et Filius ei Spiritus sanctus, uniusejus- lib. xi, cap. molto erat dicere Christlim
I. Satius
lemque substantia mseparabiU mqualitate divinam in- nominem hic loqui, nec iu mentem humanam cadere
rimunt unitatem ; ideoque non sint tres Dii, sed unus omniscientiam qoam violenter verba Christi tor-
;

D.us, ete. Bec et similia ut recte intelligantur, quere, ut consenliant cum hypothesi pro arbitrio
>robe expendenda est x ; ezqua liquet
\ox iiialitas arrepta, Pertinaciores hinc ttebant Ariani, cum du-
reteres, quamvis unam eamdemque substantiam di- bitare nou possent qoio adversariorum intcrpretatio
:ant, intelligere uon, ut nos hodie, unam nuinero contorta esset; quamvis ipsi graviter errarent, dum
iubstantiam, quee sibi cequalis dici non solet ; se 1 eam ignorantiam Deitati Christi tribuebant,
inam specie, cojus tria individua recte dicuntor sibi LiBRO ii. Cap. II, § 20. De angelis qui Abrabamo
nvieem sequalia. Vide Diouys. Petayii Dogmat. apparuerunt, Geues. xvui, 2. Cum vero trcs viri visi
heolog. tom. 11 : de Trinit. lib. iv capp. 9 et II, et sunt, nec quisquam incis vel forma,vel3etate,vetposte-
lotas in edilione Amstelodamensi adjectas. Multa statemajor cxteris dictus est ; cur non hic accipiamus
lodie a nobis bae de re dicuntur iucommodis locu- visibiliter insinitatam,pcrcrcaturamvisibikm, Trinitatis
ionibus, iisque a veteribus desumptis; quia ab ali- xqualitatcm ? etc. J Clarius hanc apparitionem senior
v,
er sentientibus, cum quibus nos sentire perperam interpretatus est Augustinus de Civit. Dei lib. xvi,
mtamns, invents fuerant, et cum sat aptae eorum cap. 29. Vide tameniufra lib. m, cap. 11, ubi angelos
enlentia?exprimeudee essent, nostram jam expri- fuisse etiam demonstrat.
nere commode nequeunt. Nisi hujusce rei memor Libro iii. Cap. xi, § 23. Posquam dixit angelo-
dt horum librorum lector, in iis passim tenebras of- rum ministerio factas apparitiones divinas: Sed ait
endet atque subinde cespitabit. uliquis, inquit, cur ergo scriptam est : Dixit Domiuus
Cap. 6, S 13. -Vo/i est utique creatura Spiritus san- ad Moysen, et non potius : dixit angelus ad Moysen ?
;tus, cui ab omnibus sanctis talis senitus (non SouXsta Quia cum verba judicis prseco pronuntiat, non scribitur
ed XstxpEia exhibetur, dicente Apostolo : Nos euim in gestis, ille praeco dixit, sed illc judcx.] Vide supe-
umus circumcisio, Spiritui Dei servientes ( Philip. riorem adnotationem et interpretes ad Exod. ni et xx.
n, 3, )
quod s< in Grxco Xatpeoovcec. 1'lurcs cnim co- Libro iv. Postquam dixit duplx morti nostrx (ani-
tiam Latini, sic habent, qui Spiritni Dei servi- mi et corporis) salvatorem nostrum impendissc sim-
mi-; Grxci autem omnes, aut pene omnes. In non- plam suam, sic enim loquitur, delabitur cap. 4 ad
mllis autem exemplaribus Latinis allegoricam arilbmeticam: llxc autem ratio, inquit,
invcnimus, non,
qriritui Dei servimus, sed spiritu Deo servimus.
At c simpli ad duptam originem quidem a ternario numero,
)

om. V, sermone 169: Scio, inquit, plerosque codices unum quippe ad duo tria sunt sed hoc totum, quod ;

Latinos, nam de Graeeis postea habere, qui Spiritu dixi, ad senarium pervcnit unum enim et duo et tria sex
) ;

Jeo servimus; quantum autem inspicere potuimus, fautt. Quinumerus proptcrea perfectus dicitur, quiapar-
ilures Graeci hoc hobent : qui Spiritui Dei servimus tibus suis completur. Habet enim illas trcs, sextam, ter-
7
ide qua3 de hoc loco habet Joannes Clericus Artis tinin, dimidiam nec ullapars alia, quxdicipossit quota ;

riticaj part. 3, sect. 1. cap. Quamvis cre-

14, § 15. sit, invenitur in eo.] Hae sunt Platonicae. et Pythagoricae
amus eos errasse qui Spiritum sanctum creaturam nugac, quales exstant apud Pbilonem cum alibi, tumiu
e voluerunt; attamea hoc loco contra eos uti nol- libro de Mundi Creatione, Nemojam est qui talia non
mus, ubi plerique libri Latini, assentientibuset mul- rideat, non tantum petulanti splene cachinno, sed et
is Graecis, recte legebant : spiritu Deo servicntcs, ut negantur alioqui ridere. Nemo est qui talibus
qni
m Notanda varietas Augustini,
plerique censent. commentis nomen suum ascribi velit. Haec eo minus
ui hic ait plures codices Latinos habere Dei, ser- ferenda, quod in re seria, si quee alia est, versetur
one vero iu baec verba plerosque liabere Deo. Rur- hic Augustinus et ab inscriptione operis sui nescio
09 tom. X. lib. ji ad Bonifacium, cap. 7, codices quo digrediatur. Sed pauci sunt Augustini libri in
abere ait alios Spiritu Deo, alios Spiritui Dco, alios
D quibus non siut digressiones ejusmodi quae hiantem
tut Dei. Duae priores lectiones sunt potius variae lectorem frustrentur
aterpretationes vocum icveUjwtxt B^oi. Libro v. Cap. 5, § 6. Quamvis divcrsum sit Patrem
Cap. 12, § 23. Marc. xm, 32. De die et hora nemo esse et Filium esse, non est tamen diversa substantia
ut, neque angeli in cozlo, neque Filius, nisi Pater. Ad quia hsec uon secundum substantiam dicuntur, scd se-
aec ita Bipponensis episcopus : Uoc enim nescit, cundum relativum quod tamen relaiivum non est acci-
;

uod nescientes facit, id est, quod non ita sciebat ut dens, quia nonest mutabite.] Notanda vox diversa, qua
mc diseipulis mdicaret : sicat dictum est Abraham frequenter hoc in negotio utitur Augustinus; significat
unc cognovi quod timeas Deum ; id est, nunc feci ut enim non distinctam, sed alius generis. Vult ergo
ignosceres, quia ct ipse sibi in illa tentatione probatus pnternitate, ut cum scholasticis loquar, et filietatc

inotuit H inc interpretationem Genes. xxu, 12, vio- nou fieri duorum generum substantias, sed eas ejus-
mtam esse, si quee unquam
ostendimus ad tom. fuit, dem generis esse, ac sola relatione Patris ad Filium,
, serm. 2. Non commodiorest loci Marci, nec capio Filii ad Patrem distinctas. Multahac de re, scd satis
ui se Ariauis silentium imponere posse ejusmodi iutricata habet Dionys. Petavius Dogm. Theolog.
isponsioue sperarent. Vide tamenquee hanc in rcm tom. II, lib. de Trinit. iv, cap. II.

Patrol. XLYII. 17
 ; •

523 SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTIM.

Cap. 8, «5 !i ci l(i. I
im dico qitx otiofa (, A guetinus : Tamt n <unt quasritur quia (r

dicitur, </it<tm itsit<it<tts substantiam VOCOtmu. Dk itnt sus inopia humanum l<i'«</<it eioquium. Dictum est t<t-
qmdem <thypostasin ; t
Uli •> quid volunt inter- men tres peraonsa, n<<n ut Ulwl dieeretur, $ed n t

cssi inter asiam <t hvpostasin; itu ut plcrique nostii, r<tur. Hoc est, non ut dioeretur tres ease personas,
qui kxc Grtsco tractant eloquio, dicert eontueverint qaalessnnt bomines, qai quamvis
tres sint ejusdem
jlXon O&ofatV ,
:o::; i-^z-.isz:^ quod CSt LatillC, UltUm specici, tamen dillerunt multuin rii i parati-
easentiam, tres substantias.] IIoc est, unius quiden. que sunt, et seorsim agunt, qnalia in divinis per -

nerisesscntiam, sed tres distinctas substantias, at non nas essr posse merito negabant veteres Vide lib. \n,
diversas vel unam esscntiam in tribus substantiis, eap. 4, .^ 7, B d 9.
qmr varia duntaxat subsistendi ratione, boc est rela- I.ih. \i. Cap, i, § i. Inter disputationes </uas !•

tiunibus difl*enmt. bant n -tts cos (Arianos) qu i

Cap. 9. Sed quia nostra loquendi consuctudo jam tcmpus quamlo non crat Pilius ; hanc etiam nonnuUi
obtinuit ut kot intelligatur, cum dicimus essentiam, ratioi-iit<iti<>it> ut ins< rcbnnt : >/ /</' Filius virtut
quod intclliyitur cum dicimus substantiam ; non aude- pienOa h / <>t, ncc unquam Beus sine sapL i
//-

mus dicere uuam essentiam, tres substantias ; scd tutv /ttit, comternus tsi Deo Patri Filius. DuHttmtem
13
unam essentiam, vel substantiam, trcs autem perso- A.postolusCbristum Dei virtutem et Dei sapientiam,
nas ;
quemadmoduut multi Latini ista tractantes et et Deum aliquando non habuisse virtutem aut eapie*
digni auctoritale dixerunt, cum alium modum aptiorcm tiam, dcmcutis cst diccrc ; non igiturerai tempvt mmm-
imit invenircnt quo enuntiarcnt verbis quod sinc ot r- do non crat Filius.] Ncmo non videt paralogismum
bis intclliijcbant.] Similia habemus lib. vn, cap. \, bunc esse, et merito rejici ab Angustino sequentf
§ 7. Miror essentiam et substantiam mista fuisse, libro, ut et ultimo. Nam sapientia Patris <

cum sint diversae signiiicationis voces ; ideoque cum proprietas, qualis non est Kil 1 1 1- ;
ijui a Paulo I CoT.
voce substantia non careret lingua Latina, inventa i, 24, dicitur virtUS et i Patris, duntaxat
esset vox cssentia, nec ab eruditis repudiata quasi quod in eo mazime emicoerint potenti.i el sapientia
iuulilis. Quintilianus Instit. Orator. lib. ni, cap. 8 : Dei. Attamen sic mnlti veterum ratiocinati sunt, ut
Multa ex Grxco formata nova ac plurima a Bsrgio ostendit Dionys Petavius de Trinit. lib. \i, eap. 9.
Flavio, quorum dura quxdam admodum videntur, ut Sed et ante Ariana tempora, ejusmodi ratiocinatio-
ans ct essentia ; quse cur tantopcrc aspcrnemur nihil nes occurrunt, cum Deum rationalem diierint, qood
video, nisi quod iniqui judices advcrsus nos sumus, i<l< o- habuerit apud se ratioifm. Vide Alhenagoroe Apolo-
que paupcrtate sermonis laboramus. Sane nec superio- q giam pro Christianis, et Tertullianum contra Praxeam
rum saeculorum metaphysici, nec nostri temporis cap. Li. Nimirum, bonis illis viris placebant non tan-
pbilosopbi ac tbeologi ea voce carere potuissent tum ratiocinationes ad logicas leges severe axai
uti nec, sine niagna ambiguitate, eam confundere sed et qusB soU specic BrmaB erant. Miror tot verba
cum substantia. Veteres autem cum unam essentiam hanc in rem profudisse Aaguslinum, cum pancis
aut substantiam in divinis dicebant, intelligebant uni- ezpediri posset. Sed multa scribere videri voluit,
tatem specificam; cum trcs personat., tres substantias potius quam ad rem facientia.
non diversas, sed distinctas. De unitate vide quaj Libro vn. Cap. I, § 2. Contra eos qui de Filio lo-

infra lib. vi, cap. 3, § 4. Revera cnim, snbjicit quebantur, quasi essentite Patris fuisset propriel
Augustinus, cum Patcr non sit Filius, ct Filius non sit Quomodo ergo ejusdem essentise Filius, oujus Pater,
Vntcr, ct Spiritus sanctus ille, qui etiam donum Dei quandoquidem ad seipsumnec essentia ett, neeomnino
vocatur, ncc Pater sit, nec Filius, tres utique sunt. cst ad scipum, scd ctiam cssc ad FiKum illiist'' M
Idcoque pluraliter dicturnest : Ego et Pater unum su- enim multo magis unius uiauna
mus ; unum cst, quod Sabelliani di-
non cnim dixit, lemqut essentia Pateret Filius;quai <n Patri
cunt, sed, unum sumus. Observandum Augustinum if>n <:l seipsum est ipsumesse,s lium, qumn
coeterosque omnes veteres non dicere, paternitatem, D estentiam qua essentia est quidquid tst, ni-
genuit, <t

filietatem, et spiritualitatem, ut scbolastice loquar, mirum, Filius] Vide hac de re Petaviam libri luu-
tria esse, aut tres relationes in uuica numero sub- d.iti cap. 10, quamvis omnia obscarare conetur. Non
stantia, nunc loquimur sed Patrem, Filium ac
ut ;
potest sane in veteribus laudari, in re difficili pei
Spiritum sanctum tres esse personas, boc est, ratio- queesita vocum ambiguitas nec ; a recentioribns e

ifiiis natursB, ez Boetii defioitione, individuas substan- augeri par fnit, dum veteribus tribuunt id quod non
tias. Igitur persona est aliquid absolutum, qttamvia sensernnl ;
qnia iisdem vocibus, sed perincommode,
personalitas sit relativum quiddam, quod cum non expressum est. Pancioribus multo verbis lotum hoe
satis animadvertcret Dionys. Petavius, Auguslinum negotium pertractari potoit, et dilucidius.
non intHlcxil, liquat ex cap. II, lib. iv, de Trini- Cap. i.S". Ita fitli causa inefabitibus, <l>

tate, tom. II Dogm. theol. Aut si intellexit, rcm ut fari aliquo modo possemus, quod effarinuUo m
clarius inlucem proferre ausus non est. possumus, <li<-tiun > st <i nostris Grxcis : 01

Nulebant tamen niuiti fateri Ires esse substantias, tivs substantis ; a Latinis autem una substantia
ne secum pugnare viderentur, ac ne tpais tres diver- essentia, tres personse. Jam
hsec azpUcnimns ad lib.
sas naturas sorauiaret, raoro Arianorum. Hinc Au- v, cap. 8 ct !». Hic tautum monebimus legenda at-
 . \ UUOIU M EXERGITATIONES l.N S. aUGUSTINl OPERA. 526

Lente qua; supersunt in hoc libro, ad tinem usquo, A mero duntaxat distinetas; CGBteroqui conjunctissi-
ib iis (jui eupiunt scire quid veteres de unitate Dei nias, ita ut imus DstlS diei possit? Absit sane! Posle-
st pluralitate personarnm seuserint. Nimirum intelli- riorum saaculorum Bcclesis, dum vere staluunt in
jebant tres esse substantias distinctas, sed eeque hoc capite nulli lieuisse a Scriptura sacra abire, ac
)er omnia perfectas, ae similes, non sejunctas aut proinde a superioribus atatibus, quas non suspica-
separatas, ui tria corpora, sed conjunctissimas, ita bantur ab ea norma recessisse, traditam esse Scri-
lamen utrelationibns interse distinguerentur. Fatetur ptnra doctrinam; earum sententiam cx Scriptura
Vugustinus potuisse dici /ns Deos, nisi Scriplura con- interpretatffisunt, tribueruntque antiquioribus non
Iradixisset, §
,s, et tres essmtias, nisi obstaret arctis- id quod senserant, sed quod sentire debuerant. Nos
sima earum conjunctio, et summa per omnia paritas. ergo de unitate Dei, deque Patre, Filio et Spirilu
Bx tota denique ejus disputatione liquet valde ambi- saneto ex Scriptura quoque loquamur atque sentia-
;ue esse, bisce de rebus, locutos veteres. Quid ijititr, mus; nec putemus id posse a nobis perspicue expli-
nquit §
". stat, nisi ut fateamur loquendi neeessitate cari, quod perspicue revelatum non est aut melius ;

parta luvcvocabula, cum optis esset copiosa disputatione exprimi verbis nostris quod non assequimur, quam
uhenmm insidias vel errores hivrcticorum? At profecto verbis Ghristi et apostolorum ; cum proesertim tot et
imbigoa esse non debuerunt, ne plebs interea falle- tantae lites ex novis vocibus natae sint. Si veteribus
'etur, neu contraria dixisse iis quee sentiebant poste- ignoscimus quod de unitate specifica divincc naturse
'is viderentur, ut contigit; cum preesertim proram in Patre, Filio et Spiritu sancto docuerunt, ne im-
i\ puppim religionis Christianoe, a Niceenis tempo- misericordes simus in eos qui hac de ;re aliter
-ibus in illa sua Trinitatis explicatione, sitam esse quam nos nunc forte sentiunt, si
:

modo Scvipturam
nvtarent. Cum cnim conaretur Inimana inopia loquendo sacram normam fidei [suoe habeant, prseceptorum
nroferrt ad hominum sensus quod in sccretario mcntis Evangelii observantes, reditumque e ccelo Do-
sint

>ro captu tenet de Domino Deo, crcatore suo, sivc pcr mini nostri Jesu Christi vivos et mortuos judicaturi
riam fidem, sivc per quulemeunque intelligentiam, ti- nobiscum prsestolentur. Hanc eequitatem a nobis et
nuit dicere tres essentias; ne intelligeretur in illa rei difiicultas, et humani ingenii imbecillitas neces-
;umma xquaUtate ulla divcrsitas. Rursus ncn issc tria mira iniquitate velimus recen-
sario postulant; nisi
/i non poterat dicere, quod Sabellius quia dixit, tiorum deteriorem esse conditionem quam veterum,
n hxrcsin lapsus cst. Quid vero ex hisce colligemus? quibus errantibus non veniam modo, sed et laudes
.Iredere uos quoque oportere esse tres essentias, nu- maximas tribuere solemus.

IN NONUM TOMUM.
ANI.MADVERSIOXES C sunt excusari Christiani imperatores qui, ethnicos
IN LIBROS C0.NTRA EIMSTOLAM PARMENIANI. imitati, meras opiniones pro delictis habuerunt, et
Libuo Cap. 8, § 13. Quin etiam conqueri audet
i gravibus pcenis affecerunt. Res enim tanti mo-
lianus quodeos Constantinus ad campum,id est menti, et cujus sunttam horrendae sequelee, nunquam
l supplicium duci jussit, qui victi apud ccclesiasticos debuita Christianis tentari; Deo non tantum tacente,
ipsum qux dicebant probare potuc-
I sed etiam tot et tantis de amore in universum huma-
unt, et adhuc in sanctx Ecclesia; prsecisione sacrilccjo num genus iteratis preeceptis discrtissimis satis
bantur.\ At propterea occidi non debuerunt aperte rem vetante. Legantur codicis Theodosiani li-
uod de Cfeciliano Carthaginiensi probare non potue- ber xvi, conferaturque cum legibus ethnicorum prin-
unt traditorem fuisse, aut a traditoribus ordinatum; cipum in Christianos atque illico licebit intelligere ;

el quod secessionem fecissent, quamvis immerito, simili quidem temporis intervallo, non tot leges ab
reliquis Ecclesiis Christianis; si modo legibus civi- ethnicis in Christianos latas quot sunt a Christianis
bus caeteroqui parerent. Haec delicta et vulnera in hoereticos: quee certe macula est nominis Chri-
lilioribus remedhs curanda fuerunt. ttiani, quam nunquam, nisicontrariis institutis, prin-
Cap. 0, s 15. Jn quos (heereticos) ex occulto impe- cipes ac magistratus delebunt. Sat multis hac de re
io Dei, per manifcstum hominum imperium, multa diximus iu epistolam ad Vincentiura, not. ad tom. II.

uibtts coercerentur severissime consiituta sunt : ncc Ad ethnicos quod attinet, capitali supplicio si sa-
ylum hxreticis, quoquomodo saltem Christiano nomine cra diis suis fecissent mulclandos, videtur respieere
ealbatis, sed etiam ipsispaganis. Nam utique et ipsi Augustinus ad legg. 15, 10 et 18, tit. 10, lib. xvi,
dsa nlifjione sunt irnpii, quorum simulacra everti at- codicis Theodosiani, quoc leges anno 399 latee sunt.
ue confrinqi jussa sunt recentibus legibus, inhiberi Ceeterum non tum demum supplicium capitale iis est
iam sacrificia sub terrorc capitaii. ]
Hectius dixit Au- intentum qui sacra idolis facerent, ejusdem enim ti-
ustinus quam putabat occultum esse imperium Dci tituli lex 4 a Constantio anno 353 lata sic habet: Pla-
e vexandis haireticis; nam profecto adeo in aposto- cuit omnibus locis atque urbibus universis claudi pro-
rum scriptis latet, ut nec ipse, nec alius quisquam tinus templa, et aceessu vetitis omnibus licentiam de-
l profarre adhuc potuerit. Sed eo latente, non pos- linquendi perditis abnegari. Volumus enim cunctos
 m itu:mi:m( \i \i) opcicv s. am.imim. .

is abstinere. Quod si quis aliquid ferte hujus- A Cap i<), s 16. .\n forU efi m <ii>nnsi \ mtur
modi i> rpetraverit, gladio ultore sternatw. Facultates in saerilt /> lissension nou tamen ad imperatorum
etiam perempti flseo decernimut vindicari, et timiliter potestatem hxc coereenda vel punienda pertinm ote-

affiiiji rectorei provinciarum, si fadnora >

6er< ? Qua iii ;. qusBro quid dicant; m quia ! i

glexerint. Crudetis sane lex et Cbristiana mansuetu- gione uitiosa tt! falta nihil curandum est talibui

dine prorsus iudigna; quam legem si quis uege tatUnu >> / iimHi < tiam ! paganis diximus, ct

secutiuni illo lempore ubique maudalain, propterea monibus, quod pcr> s '/// imperatoribus .

tamen Constautii bonori minime consuluerit, nain tiantur. An et hoc displicetl] Bsec erant vulde invi-
per eum non >tetit quominus exsecutioni mandare- diosa et cum magno periculo conjunctu; si eniin l)o-
tur, et scquenlibus principibus auctor fuit ita n -<•
natistse aperta dixisscnt eam curam ad imperatores
gerendi. Augustinus tamen noii bic tantum, sed et in non pertinere, pro seditiosis habiti fuissent; nec fa-

epistola 93, § 10, eam seevitiam laudat : Quis enim, teri jiolerant, eo seiisn quo intelligebut Augiistinii-,
nostrum, inquit, quis vestrum non laudat leges ab im- sine periculo; si euim res erat arbitrii imperatorum,
peratoribus datas adoersus sacri/tcia paganorum? Et < is parendnm erut. Sed discutienda fuit ambiguitas
certe longe ibi pama severior constituta est ; illius lotius rei. [gitur constat inter omnes gentes sumuu-
li
quippe impietatis capitale supplicium cst. Ihec si jms- potestatibus demandutum fuisse a populis, aut scri-
sent laudari, omnia a Christianis per tria jiriina sae- jitis legibus, auttacito certe consensu, legum civilium
cula dicta contra persecutioncin religiouis causa, et trauquillitatis publica tutelam. Has ut sartas tec-
quasi stulta aut mala lide dict.i esscnl habenda. tas conservent, unius justitiui rationem potest
Stultum enim fuisset id oj)puguare quod oequissimum babeaut u^cesse est; seu par est eus ex legibus et
esse putares; nam non perseculio ipsa, quasi per se sequitatc <le omnibus judicare, Verum nulla socr
mula. poluisset ab iis oppuguari, sed tantum qua? est quse iisdem potestatibus demandarit curam oju-
tieret contra recte senlientes. Cuj)iebant autem Chri- nionum, preesertim theoreticarum ita ut eaa sanciant ;

ab ethnicis,
stiani dum etbnici erant, omnem persc- qua; ipsis placebunt, proscriptis omnibus aliis, alque
quendi aniinum abjici; hoc est, se ab iis non vexari, auctoritate sua, et armis, si necesse sit, e republicu
quamvis ethnici credcrent eos in errore versari, quod eliminalis. Nemo tam iusanus est qui putet sibi ue-
multis locis probari jiosset. Quod si persecutiouem cesse esse sequi opiniones summse potestatis; cui
non improbabunt, si modo a recte senlientibus in er- ad res ipsas, ad vitam communem ac civilem perti-
rautesjexerceretur, ojiorluisset eos, si auiniuin nu- nentes, libeuter alioqui parct. Alioquin oportui
dare voluissent, sic ethuicos alloqui: Nunc quidcm, C Juda^os primum, deiude et Chri-tianos ethnicis ma-
dum inlirmiores suiuus, o etbnici, a vobis dissentien- gistratibus de religione lidem bubere, et idololutriaiu
tes clemenler cupimus; sed si quando rerum
ferri amplecti; neque enim deleriore jure iimjicrubant pa-
potiemur, ue fullamini, nou eamdem clemeutiain vo- g.ini quam postea Christiani imjieratores. Oi>ortcret
bis praBstare slatuimus. Aras, templa ac simulacra similiter, quicunque in lluhammedanis regnis, aut
omnia evertemus, sacriliciaquc vcstra ita vetabhnus, idololatriae deditis ctiamnuui vivont, eos nuntium
utsacra diis yestris fucere vobis capitale futurum sit. remittere religioni Christianoe. (Juod si dixeris noo
Interea vos oramus ut erga nos clc-j-cnler vos gera- licere errantibus potestatibus facere, quod licet n
tis, duin supcriorcs estis, quamvis, si unquam iin- sentientibus, in labvrinthum inextricabilem te conji-
peratores Christiuuos babere j)ossimus, vos quasi cies; nam <piis deintim judicabit hic d<- erron
impios simus interfecluri. si religionis [vestrae cullum dunt etbnici, credunt Muhammedani, credunt i

tueri velilis. Sic Cbristianos loqui oportuisset, si ve- lici principes te crrare, qui te jiutas rcctc sentire,
rum fateri voluissent; aut certc nihil obstabat quo- ac proinde te vexarc debebunt; nisi fortc velis tihi
minus corum dicta sic interi>reiureuiur ethnici, si id soli al» omuibus credi, a te vero nemini, quod furio-
credebant quod bisce [temporibus credebat Augusti- sum esset. Couslat euim unumquemque i<l ojiortere
uus. Judiccnt nunc quicunque omnem animi cando- " sequi <'t facere, quod verissimum et optimum ex
remac jirobitatcm non cxueruni, an boni essent ha- animi sui sententia ei videtur; non <juod falsum <'t
licndi quoruin aniinus ita affectus fuisset. Haec ta- noxium credit, quidquidde eoalii sentiaut An opor-
iiii-n sunt nccessaria sententise AugustiniaiKc consec- tebit ethuicum, llbhammedanum, heereticum princi-
taria. ]>ei ii favere <'i religioni. ei . quam falsam <

Vcnmi bic pralerea diligenter observandum est, credil; vex ire vero eos qui recte ci sentire videntur?
quod ad epistolam ii observare omisimus. Expro- Sunt ergo omnes jxdestates, quidquid sentiant, com-
brabat Fortunatus Donatisla, anno 398, Augustino inuni legi Babjiciendse; ne, dum veritatia amantibua
ita esse animatos episcopos catbolicos, ut data sibi l.uere m
quopiam aut republica volomus,
regno
potestate acriter essenl Donatistas persecutori, quam- mendacii cultoribus imprudenter arma tradamus, quoe
vis dissimularent. Vide epist. ii, tl. Id vero nega- uulla ratione eripere possimus.
bat A.ugustinus ii> verbis quea ex epistola excerpsi- Sed nuliamne, inquies, curam roligionis gerore de-
inii- ;nl toin. II, Deumque cordium testem vocabat. bent principes? Maximam, et aues in i
titn im
Sed duobus annis postea, h< t 100, quo bic liber i est, ut nc <juis religionia causa alium ve

est sci iji in- , contra senticbat ac loquebatur. nialc hubcat, qui ca-teioqui leyibus ci\ilibu 5 puieut;
 ; ;:

129 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI 01'ERA. 530

ae qnis itom ^oditionom crect, ant arma capiat, nt A exerceri juste fateantvw; m hsereticos autem atque im~
aliter sentientes civesoccidat, aute civitate extermi- pias dissensiones nolint fateri, cum in iisdem iniquitatis
nct. Nalla alia tutela indiget veritas, nisi otei liceat fructihus, auctoritate apostolica, numerentur ?] Si aqua
luce propria falgenti ocalos hominam ad se conver- hserebat hic Donatistis, profecto Augustini contem-
tere, et firmis rationibns animos eorom allicere. ptu digui erant. Quisenim ignorat qosecunque evan-
Nulla erroris oppagnatio certior est quam atperspi- gelicis damnantur, et quse prsesertim Panlus
lcL,r iliu<

cue confatetur, et libere retegantar allacinationes. loco abAugustino allato preslringit, civilibus legibus
Sic ergo faveant magistratns verit iti, sic errori ad- nec solere plecti, nec posse? Exempli causa, semula-
ntur. Ubicancrae atrumque licebit facere, brevi tiones, animositates, dissensiones, invidia, avaritia,
de errore veritas triampbabit. Quod si hominum superbia, ambitio, amor rerum hujns vitaa, modo ne
igaorantia, slapiditas aut affectusnonnihil triumphnra eorum caasa leges reipablicse perfringantur, nan-
veritatis morentur, nou erit longa mora, et hamaose quam puniuntur ab hominibus; aec tamen proplerea
icillitatis habenda profecto est aliqua ratio. Re- ininus Deo invisasnnt, minusve regno caslcsti exclu-
media certissima et efficacissima quibus corporis duut. Facile ostendere possemus cur talia nequeant
morbi curantur, indigent quoque aliquo tempore, ab hominibns plecti, si hoc ageretur satis erit di- ;
n
([uo vim atque efficaciam suam exserant. Mirumne xisse leges civiles esse hominum conditioni attempe-
. iant iniquum videri potest concedi animorum ralas, nec ab iis eximiam quamdam sanctitatem pos-
morbis moram aliquam ut cnrentnr ? Nemini sane, tulare, sed tantum eam virtutem sine qua civiuin
ni^i semetipsum ignoranti. At ssepe contigit, inquies, societas incolumis esse non potest. Similiter nec
diutissime errores fulgenti veritati restitisse quod opiniones subjacent legum civilium pcenis, quia
;

liquet ethnicismi exemplo, qui in imperio Romano sequiores omnes legislatores ea tantnm plcctunt qua?
centum minimum annis post Constantini tempora exporientia quotidiana constat esse mala, taliaque ab
superstes fuit, nec forte unquam intermortaus esset, onmibus habentur, qui quidom sunt sui compotes
ni~i vi legumfuisset expngnatus. At ego illas ipsas le- qualiasunt, crodes, furtum, adultcrium et similia
diuturnitatis erroris causas partim fuisse exis- quse si negligerentur stare societas humana non pos-
timo quod homines soleant eas opiniones pertina-
; set. Ideoquemullum est raticionalioni Augustinianso.
cius fovere qnse vi oppugnantur. Deinde non mera pondus. Si Donatistse probabant supplicia ethnico-
lux Evangelii tenebris ethnicismiopponebatur,;neque rura, dignisane erant qui et ipsi vexarentur nam ;

mera recta ratio errorem oppugnabat. Multa jam quod sibi non tieri cupiebant, id aliis iieri cupere
erant eo tempore in dogmatibus ritibusque et mori- C non nisi inique poterant. Inter veneficos et hsereti-
Christianoram quse naerito (quid enimnunc pree- cos nulla est similitudo ; nam vonefici convicti faten-
im nos vetat verum fateri?) otfendebant ethnicos. tur se contra jus venona propinasse, nec ros
et fas
ie etiam Christiani doctores, qui sat bene ethnicos ulla obscuritate laborat sed ubi sermo est de opi-
:

errores evertobant, male atque imperite religionera nionibus, quas qui sequuntur credunt esse veras, et
Christianam tuebantur. Itaque caligantes ethnicorum propter quasin nullam civilemlegem delinquunt, ini-
oculi, dum hinc veritatis luce preestriDgebantur, quissimse sunt pcenso, ob rationes antea allatas. An
illinc pravarum atque falsarum ratiocinationum ne- forte, subjicit Augustinus nec talia potestates istse hu-
bulis prsepediebantur, unaque cum paralogismis fir- manse constitutionis permittuntur cnrare? Propter quid
ini-siiuas ratiocinationes miscebant. Videbant etiam eryo gladium portat qui dictus est minister T)ei vindex
hominum quoddam genus, a quo maxime oppugna- in iram eis qui male aqunl'1 Si taliapotestates humanse
bantur, cupere ut religionem Christianam amplecte- vi et armis curant, sine dubio prceter jns et fas po-
rentnr, non tantum animo ipsis benevolo ; sed etiam tentia sua abutuntur; neque enim talia vi et armis
quia, aucto Christianorum numero, tines regni cujus- curantur. Defcndenda religiocst, inquiebat Lactantius
dam novi generis quod illi homines possidebant pro- lib. v, cap. 19, non occidendo, scd moriendo ; non sse~
ferebantur ; opesque et aactoritas eorum augebantur. vitia, non scelere, sed fide. Illa enim
sed patientia ;

Hee alieeqne similes fuere rumorce, quee objectae sunt malorum sunt, hwc bonorum, etc. Nihil est tam volun-
ethnicis, ne quamprimum Cbristianam religionem tarium quam religio ; in qua si animus sacrificantis
amplecterentur, non quod edicta non satis acerba ac aversus est, jam sublata, jam nulla est. Gladius uon
crudeha contra eos promulgata fuerint ; aut quod di- est datus principibus nisi in eos in quos exlegibus ci-
vinee veritatis, cum sola fulget, exiguee sint vires, vilibus gladio animadvertere, propter facinora quibus
quando nulla vis vetat quominus fulgeat. Sed hsec civilis societas violatur, jubontur ; non in eos qui,
satis superque hac de re. csetera innoxii, a rectis sentontiis aberrant, suntque
Ibid. Illud qusero, cum manifeste enumeret Aposto- persuasione et mansuetudine ad rectam viam revo-
lus opera em nis, Quse sunt, inquit, fornicationes, candi. Fac contrarium esse verum, quid dices ethni-
immunditiee, contentiones, reraulationes, animosita- cis magistratibus, qui rationes tuas audire nolent ?

tes, dissensiones, hsereses, invidise, ebrietates, co- Quid reposuisset Augustinus Constantio Ariano male
mestiones ct his similia ; quid islis videatur, utcrimen habenti synodi Nicrense sectatores? Quid Vandalis,
lolatrix putent juxta ab imperatoribus vmdicari qui, non multopost ejus setatem, ex Africa exe-
ita
aut si nec hoc volunt, cur m venefkos vigorem legum gerunt episcopos decroloriiin NicsPnoram tonaciores,
 :

531 SUPPLEMENTUM Al) OPERA S. AUGI STINI.

plebemque cum ils sentientem male habuerunt? Ni- A omnino militaoit, nota mUitm ium cUiquemti-
itiinim, aii suas artes convcrli eum oportuisset, et gn u ubi f< nsus, ill<- signaius pro
inodiam canere crudelis sententise de persecutione dt ~
//•, et t wius <iuo prol<

licita, nt ad priorem mansuetodinem reverteretur. nunquam omnino m itast . simulsecum pti um

N is vero ita sentiamus de jure divino ot humano, ut prodiderit, timo signatbre, etc.] Alludit ad ?ti-
nunquam nos itascnsisse pudcat poeniteatque. gmata militaria, de quibus vide Hug. Grotium ad
I.nmo ii. Cap. i:t, S 29. Etsi laicus aliquis pcr Gal. vi, 7. Lei ;, Hh. x, tit. 21, in codice Theo-
dederit nccessitate compulsus (baptisma et eucharis- dosiano: Stigmata, hoc est, nota publica fabri
tiam, nam illa juncta erant. Vide not. ad tom. II, sium brachiis, ad imitationem tironum infligatur, etc.
epist. 172, § '>
, quod cum ipse accifi- t quom Ad quem locum lege commentarium Jacobi Gotho-
dandum cssct (iddidicit, nescio an pie quisquam <!< fredi.

rit cssc repetendum. NuUa enim cogente necessitate si ANIMADVERSIONI

fiat, alieni muneris usurpatio est ; si autcm necessitas IN LIBROS DE BAPTISM" I ONTRA DONATISTAS.
urgeat, aut nullum, aut veniale dclictum est.) Si po- Libro ii. Cap. 3, 5 \. Quis autcm nesciat san
nas ea sacramcnta esse necessaria ad salutem, quo- Scripturam canonicam tam Veteris quam Novi Testo-
I!
modo vulgo tcmpore Augustini scnticbanl, satius menti, certis suis terminis contineri, eamque omnibus
profecto cst ca a laicis administrari, et rata censeri, us < piscoporum litt<ris ita prseponi, »'

quam, ut quidam qui similia sentiunt, velle homines illa omnino dubitari ei <l< < non possit, \ttritm
potius perire. Sed neutri ostendere queant ea esse ad vcrum, vel utrum rectum sit, quidquid iit (a scriptum
salutem nccessaria. Vide dissertationem Hug. Grotii essc constitcrit ?] Nihil verius ncc.ab ullo Cbristi.uio
de Ccenaj administrationc uhi pastores non simt, at- in controversiam revocari potuit. Sed et seqaentia
que ad eam animadversiones Dionysii Petavii et sunt aurea, et digna quac perpctuo iis occinantur
Henrici Dodwelli. qui usque adeo Augustini auctoritale ahutuutur ut
Ibid. Ncquc ullo modo per dcvotum militcm, quod a velint nos ei potius credere quam recta; rationi
privaiis usurpaium est, signum regale violabitur.] B episeoporum autem litttras, inqnit, qum post eonJe>-
verha illustravit Dionysius Petavius Animadversio- tnatum canonem vcl scriptx sunt, ibuntui
num in Epiphaninm pag. 78, ad ha;res. 42, unde prr srrmoncm fortc sapieniiorem cujuslibet in <

qua; luic faciunt dcpromemus. Est xaOor.tisai idcm ritioris, ct per aUorum episcoporum graviorwm a>

ac consecrare, dicare. Hinc xaBomwffn dcvotio, et ritaten doctioremqae prudentiam, et per concilia li-

xaOa>tno)|jLevo; devotus, consccramus. Quare qui se q ccrc reprehendi si quid in iis fortc a veritate deviatum
principi devovebantac religione aliqua consecrabant, est ? Optime, nam episcopis aut aliis eccle-iasti( i>

xaBoaiuuivot dicehantur, ut milites. Capitolinus in scriptoribus, post apostolorum tempora, minime

Maximino commilitoncs sacrati, imo vero consecraic t.
:
dattis est Spiritus qui cos duccrct in otnn< m v> rit<it< m ;

Ejusmodi fuere Gallorum veterum devoti, quos illi nec sane aeternis recta> rationi> legibos, et canoni-
soldurios appcllabant, oit Caesar lib. Commcntario- i bus logicis ac grammaticis, quibus omnes alii suhja-
rum, lioc est xaflowiujiivoi, quod aptius mihi videtur ccrt Scriptara? interpretes, fuere suhtracti a Ii

quam quod Graecus interpres reddidit, rovuujjtaij Igitur hac iieccant, ignoscere quidem eisdel.e-
si in

tametsi idem fere est quia ad jusjurandum adigi sole- mus, at non assentiri nisi hominum auctoritatem ;

bant. Egregium tt,; xauWnioew.; exemplum refert prseferamus veritati quo stultius ac nequius uihil ,

Dio lih. i.iii, ad annum Urbis 725, ubi Sextum quem- fieri potest. Addit Augustinus in sequentihus ejus-

dam Pacuvium vel Apadium tribunum plehis narrat dem periodi verbis; et ipsa conciUa qumptr tisujulat

semetipsum Augusto in senatu devovisse, idemque regiones oel provincias fiunt, plenariorum rum
ut alii senatores faccrenl auctorem fuisse Sv tu> yap ;
auctoritati, fiunt ex
</»<x> universo Ckristkmo, «ri<e

juve6pb|) ts tfautov <,'. tov twv 'I6^iptav tpdicuv xaQuffhoffe, sinc aUis ambagibut cedere; ipsaque ptenaw
y.al to;; a/./.o'.; Sed Augusto D priora postt <, ib\
ouve6ouXeue touto -oif.aa'. tri cum aliquo < I :

reclamante, trihuuus plehis prosilicns ad populum nrum aperitur quod clausum erat, et cognoscUur quod
obvios quosque ac caeteros deinde cives coegit xaitte- latebat stne xllo typho sacrilegx sup >dlu :

Nct iotSc F. fyvuf to) iVuyoOffTW. iS ouitep v.a! vOv,

( | infhtta crrrit-f nrro<j<tii!i;i\ Stfll ulla COntentumt I"
Rporpsic6|UVO[ t6v KpaTouvra , "kiyzw sto)6a[iEV 8ti toi itit fli:i\ ciun sancta humititate, eum pace catho
xa6uffu&|u6a. Hinc xaOoifftiopjivojv appcllatio tittflerixfiK cum caritaie Christiana ? Hic desinit prater modnm
c\ formula plerisque imperialibus officiis acministris prodocla periodas. Bi postremis verbis liquet oeque
attrihuta maximc, uti dictum est, militaribus. Qoam
; provincialia, oeqne plenaria concilia habita Fuisse tfa
in rcin profert hunc Augustini locum, aliaquc addit, Angustino erroris periculo exempta quandoquidem
quse non ezscribam. Moneho tantum locum quem ci- jniora b posterioribus emendari posse cenaobttt. Sed
i.il 82 Capitoiino, non cxstare in vita Maximini, sed pHsterea duo hic sunt observanda. Allenim e-t ,ul
in tiiiim Gordianorum, ubi ex-tat oratio Maximini. investigationem veri, in re prsesertim obeeara, un-
Adi et Glossarium nomicum Jac Gothofredi, ad cod. deennque ea obscuritas oriatur, multitudinem nihil
Theodosianum. tantum peritiaro eornm qui coDgregantnr
facere, sed
Ibid Si quisquam, sivt desertor sivt qyinunqxum et eandorem. Si mihi ezempli cansa omnes omoino
 .s.; VARIOIUM EXERCUATIONES 1N S. AUGUSTINI OPERA. 534

Airicae episcopos congregasses adjudicium ferea lum A Gusatricts discretione personae, facultatum publicatione
de sensu loci Veteris aut Novi Testamenti, quonim nudarentur, et irrevocabih patt r< ntur exsilium. Fuit dif-
nullus Hebraice sciebat, et perpauci Grsce aorant, ficilior controversia hffic quam inteiligeretur ab Ilono-
iogens illa imperitoram multitado ineptior erat ad rio, bomine stupido et ez alienis consiliis semper pcn-
recte judicaadum qaam vir uuus peritus utriusqae dente, ejusque aulicis quidvisaliud curantibus quam
liogue, exempli caasa, quam solas Hieronymus rerum ejusmodi cognitionem adipisci nec potue- ;

Stridonensis, quamvis taata ooo fuerit ejos peritia, ruut se lictores prsbere Afrorum conciliorum sino
quam vulgo putatur. Quis dubitet etiam superiore nuuiina impradentia. Ac sanc ct illo tempore et
sceculo unum Hag. Grotium, aut uuum Joan.
xvii postea, per totum Orientem et Occidentem, plurcs
Drusiam, rectias potuisse Scripturam Vetei'is et locuti sunt et senserunt cum Pelagio quam cum Au-
Novi Testamenti interpretari quam omnes Italioe ac gustiuo, quem, famffi causa, reverebantur, quamvis
Hispanise episcopos simul capita conferentes? [gi- ab eo dissentirent.
tur sint plenaria concilia, aut minus plena, mihi Cap. 4. § 5. lloc facit sanitas pacis, ut cum diu-
periude ad spem iuveaieodffi veritatis qaod at-
erit, tius aliqua obscuriora quseruntur, et propter inveniendi
tinet nec imperitffi multitudini, pro imperio aliquid
;
difficultatem diversa •pariunt in fraterna disccptutionc
B
definienti, et anathemata minitanti, nec rationes sentenlias, donec ad verum liquidum peroeniatur, vin-
ullas, aat easpravas, suffi definitionis afferenti, ma- culum permancat unitatis, nc in parte prsecisa rema-
gis credam, quam pauculis, aut uni. Imo vero uni tieat insanabile vidnus enoris.] Egregium sane moni-
viro docto argumenta firma proferenti continuo as- tum atque quod merito exigebat a Do-
officium
seutiar. cum ea intellexero, nec adversarios ejus natistis sed cui se ipse subtrahere non debuit in
;

unquam namerabo. Numerus enim nihil ad verita- negotio Pelagianismi in quo nihil tam qusesitum ;

tem facit, et Sffipe etiam quo plures congregantur ad est quam ut praecipitibus multarum synodorum sen-
eam defioiendam, eo plures imperiti, eo plures fa- tentiis irrevocabilia anathemata, nunquam, ut par
ctiosi colliguntar: qui ueqae sciant quid sit verum, erat, auditis fratribus, dicerentur. Docebit haec
neqae quffiruat, sed tantum quid sibi expediat, aut Joan. Garnerius in enumeratione conciliorum quffi

expedire videatar. Conventus illi ecclesiastici sunt contra Pelayianos congregata sunt. Attamen faten-
ad civilium normam formati, et quia quo plurcs in dum fuitrem esse, quce non mediocribus tantum in-
•
conveniunt, eo major est eortim auctoritas : geniis, sed et praestantissimis quibusque negotium
simile de ecclesiasticis ccetibus judicium fertur. At facesseret.
in civilibus ccetibus aguntur res ad
hancce vitam C Cap. 7, § 12. Hanc ergo saluberrimam- consuetudi-
duntaxat pertinentes, eseque hominibus notissi- nem per Agrippinum prsedecessorcm suum dicit san-
et multis mutationibus obnoxiae quarum etiam ctus Cyprianus, quasi capisse corrigi. J Ipse Cyprianus
;

rerum homines domini sunt, et in quas proinde epistola ad Jubaianum 73 docet Agrippinum proxi-
multitudini majus sine dubio jus est quam paucis. mum prsedecessorem suum non fuisse. Apud nos au-
Quamobrem recte convocantur primores civium ii- tcm, inquit, non nova aut repentina res est, ut bapti-
que magno numero, ad eas regendas et componen- zandos sentiamus eos qui ab hsereticis ad ccclesiam
das, pluribusque suffragiis cedunt pauciora. Verum veniunt, quando multi jam anni sunt et longa setas
ubi ccelestis veritas agitur, quam nemo nisi studio ex quo sub Agrippino, bonx memorix viro, convenien-
et attentione adhibitis quoe nulli mutationi
novit, tes in unum episcopi plurimi hoc statuerint, atque ex-
obnoxia est, cujus nemo
dominus, et cujus de-' est inde in hodiernum tot millia hxrciicorum in pro-
Uniendse majorem a Deo potestatem plures non ac- vinciis nostris ad ecclesiam conversi, non aspernati
ceperunt, quam pauciores ; non sunt numeranda suf- sint, etc.
d singulis expendendae suffragiorum ratio- ANIMADVERSIONES
Res est clara, sed de ea, pro ejus utilitate ac IN LIBROS CO.NTRA I.ITTERAS PETILIANI.
1)
praestantia, agere hic non possumus. Quare nec Libro i, Cap. 9, § 19. Cum audicrit : Qui baptiza-
quae objici possent iis quea a nobis dicta sunt di- tur a mortuo non ei prodest luvatio ejus (Eccii.
luemus. xxxiv, 30), respondcbit : Vivit Christus, jan non mo-
Alterum, quod hic observari volebamus, hoc erat ritur, et mors ei idtra non dominabitur, etc.] Loco
nimirum, cum concilia sint errori obnoxia, non illo abutebantur Donatistae, ut ostende-
Ecclesiastici
esse ioz-z/.—m; eorum decretis credendum , ac rei:t baptismum collatum a malo sacerdote, seu qui
proinde, ne aliasrepetam rationes quas in hisce Anim- mortuus esset in peccatis, non prodesse. Nescio quot
advi>rsionibus ssepius attigi, minime esse vexan- modis se torquet Augustinus ut ostendat ex loco
dos eos qui verum non esse putant quod a conciliis nihil posse elici ; cum deberet irridere Donatistas,
est definitum, si modo, in rebus civilibus, omnibus quod hic baptismum Christianum quaererent, cum
bonorum civium ofticiis defungantur. luique ergo ac alia plane mens esset auctoris Ecclesiastici. Ha?c ejus
erndeUter vexati sunt Pelagius, Caelestius et eorum est sententia integra : Baim?6jjLevo<; iicd vexpou, y.a . ;

discipuli. cum in eos propositum est edictum quo -i/.iv i-To;j.£vo; x6tou, ti &!p£kr\az\ ev xw aoutgo) otUTOU,

in exsilium acti sunt et bonis omnibus spoliati ; et hoc est, Is qui abluitur postqnam tetigit cadaver, et
1

quidem a quQcunque traherentur adjudicem, sinc ac- iterum ld tangit, quid capit utilitatis ex sua ablutione ?
 SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTINL
Liquidam ost ad ablutiones legales, qaae de- A rint oratores populares criticss omaifl bc dialecticflB
respici
bebant fieri post tactum cadaver, ei mandato Iclm-, imperiti. Dnon <'iiim nullam regalaram atriasqqe il-
Nom. xix, II, et quue nihil prorsus faciunt ad ba- liufl artis rationem babent, ubique quo! -11-

ptismum Cbristianum. Sed si leg.is sequentia, vide- qua?siverun1 el ox soni similitudine omnia probare
bis hanc esse priorem partem similitudinis ; bsec se posse credideront, unde innumera rine a
enim verln sequuntur, quae alteram contincnt : OB- sunt. At olini ejusmodi homines, propter dicondi
T<L? avOvoTTO; VTJOTBlSwV fai TUV K|M(pTtUV X&TOQ , Xai facultatem, aut ad primarias sunt sedes evecti, aul
miXiv nopsudjuvof xai Ti kdt4 ttoiuv . ty,; RpOOTUyfjC in synodisregnum quoddam obtinuerunt. Plura non
botoQ t{; tfoaxooaeTxi; xai t! u^Aiiosv fv tJ> t? i dicam, not.t enim hsec sunt ecclesiasticse historiae
vuOf.va'. xgtov; gtc komiitis qui jejunai 06 peccala sua, peritis, i't qui judicium in ea legenda adhibuerant,
1 1 /'' PUfll in <?a delapsus eadem facit, quti orationcm N 'ii moror caeleros dissimulare, mentiri, et carj
• .1 audivt ril ? <jiit<lvr ulililatis capict e.v sitn liiiiniiilnh ! vei'i amantes semper paratos.
Nihil lurc ad baptismum, quamvis Cyprianua qao- Libbo 111. Cap. 25, S 30. <'nm ego Medioktnum
quc eo locum liunc trahat, quem citat etiam dimi- Bautonem eonsulem venerim, eiqm consuli calendii
diatum, cpist. 71. Sed ille, ut recte observavit ad Januariti laudem, pro tnea tunc rhetorica jroflm
r.
eum locum Nicolaus Higaltius, seepenumere, ut et dtaveHm. Hujus moris publice laudandorum
alii Patres arripit de Scripturis quidquid vcl solo consulam calendis Januarii, quibus magistratam ini-
verborum sono facere ad propositum videtur, etsi bant, testes sunt Panegyrici consulares, utraqne lin-
longe alio sit intelligendum sensu. Tam frequens est gua, tuin versu, lum soiuta oratione dicti a Mamor-
hoc in Cypriano, Augustino et aliis, ut minime ojms tinc, Libanio, Themistio, Claudiano, Sidonio. II

sit quajrere, cum viro doctissimo, quod eos in cita- adnotavit Jac. Sirmondu-, addacto postea loco boc
tione hujus loci excuset, cum excusari nequeant Angustini, ad Epist. Sidonii lib. vin, epist. 8, ubi Si-
multa alia similia. Vix quisquam dicere possit quam donius moris hujus meminit.
vera intelligcnlisc Scriptura et paci Ecclesiae nocue-

IN TOMUM DI-CIMUM.

JOANNES PHEREPONUS LECTORI. C lector, quai sequuntur; aut ipse calaraum arripe, ut
Multa in hunc ultimum Augustini tomum adnotare labori mco suppleas quod deest sed memeuto ante ;

facile potuissemns, sed duo aut tria obstiterunt ne id omnia solius veritatis, cui uni litare cnnatus sum.
praBstaremus, quaj te, lector, rescire nostra nonnihil rationem liabere. Vale.
interest. Primum est festinatio typographorum, qui- PH.EKATIO
bus, dudum edito integro Augustino una cum indice, AD LlBRl M DE GESTIS PELAGII, ANNO MDCXI PRIM151
longum videbatur exspectare diutiusanimadversiones EDHTM A.OGOSTA VINDELICOUIM.
nostras, quas tam cito adornari aliae occupationes S. Aagustinus, Hetractalionum lib. u, cap.
non patiebantur. Alterum, quod neque necesse erat Per idem tcmpus in Oriente, hoc est in Syria, ete.
quidquam hic a nobis dici, autpluribus diduci quia ;
nsqoe ad bsec: Hic liber incipit : Posteaquem in mn-
in hisce ratiocinationibus Hipponensis episcopi con- nus nostras.
tra Pelagianos, innumerae sunt repetitiones, nec, ad Ilis verbis, S. Augustinua scriptionifl causain ei

summam rerum quod attinet, quidquam no\i occurrit lilniargnmentum explicat qui autchac omncs Au- ;

proeter ea qua; dicta erant hac de re in Epistolis, ad gustinianorum operum conquisitores, viros doctrina
quas quae visum fuit jain adnotaviinus. Nam tota et diligentia prastantes, fugit nunc demum KesulK
I)
controversia, si probe introspiciatur, vertitur in ex- in bibliotheca abbatiflB Sancti Bartholomflai canonico-
plicatione qiiorumdam Scripturoe locorum, de quibus rum regularium Lateranensiam, rapertas. Bjas anti-
jam dixeramus. Iluc accedebat quod nos quoque ba- grapbuin ctiin Scipio Cobellutius, ab epistolis et -o-
rum rixarum tantum tandem cepisset tsr-dium, ut eas cretia siiinini pontiticis, Roma ad Marcum Velserom
vix ac ne vix quidem ferre possemus nec sane quis- ;
illust.virum Augustam Vindelicoruin misisset visum ;

quam melioribus occupatus millies idem aut legere, pulcherriiiuc genun;o publicam lucem non es*e invi-
aut dicere sustineat ;
praesertim si quae tribus verbis dendam. Sapientia enim absoondita, tt tketenerut hwi-
absolvi poterant millenis aliquot dicantur. multaque 8U$, quse utilitas in utrtiqueJ Romee quidem etFlo-
aliena infarciantur,quemadmodum hac in re factum rentiflB aecuratissimas editiones, commentarus illu-

est. Cui vero etinm nauseam non inoveant tot et lam stratas, apparari ferebantur, et falcem in alienam
longas, ut voco sequioria eevi utar, rhetoricatiune», messem dou mittendam esse memineramaa i

aut ad declinnndum adversarii ictum, autad eimi in- quoniam longum id futuram negotium rea loqui
tandam, aut denique ad invidiam vel movendam, tur, neque enim sana tanti momenti causa pracipi-
vel fagiendam? Mibi certe tantum erearnnt, interle- tari debet, si interim uuda A>ngustini verba atenda
gendum, fastidium, ut plane recreatione gratioram fruenda proponeremus, gratian oon apod riro« pioa
et utiliorum studioram indigeam, Boni igitur consule, ct eraditos, antiquflB doctrinae amanles, Romanifl
 :

17 VARIORUM EXFRCITATIONES IX S. AUGUSTIN1 OPERA. 538

lorentinisqne quippe A hoc luo sil"ntio nuntium remiseris; prsesertim cum

editoribus ip-is non invitis,

uorum industrise nullum cum ne nec unius libelli tui exemplar ad me deferendum cu-
hinc sufQamen,
edicalionis quidem Qorem pnecerpserimus, initaros raveris. Cseterum ne officiis qiiee pro jure veteris
teravimus. Exemplum Roma missum cum fide ox- consnetudinis a te exspectabam, i|>so ctiam de
ressimns, et lectiones variantes ad oram ascripte, videar,quod sperabam coram praestare, liLtci-is ex-
ide sunt : sed qu«e in ima pagina plerasque Anto- sequor. Et quidem, mi Rlacedo, nonsumjtam bar-
ius Velserns canonicus Frisingensis, inter legendum dus atit stnpidus quin optime intelligam neminem
ibitaria conjectnra adnotavit, pancas aliqnas, auda- mortalium quantalibet amicitia carissimum essc
in

iores panlo non agnoscit. Nullas in contextum, amore Divis proeferendum. Novi velus adagiura:
uantavis probabilitatisspecie blandientes,recepimus. Amicus usque adaras. Itaque ineptus judicer, si tan-
Meniinil prseterea bujns libri Angustinns libro u turn mihi ab amico tribui velim, ut me plus qnam

e Pecc. Origin., cap. 14: Guod autnn scitis, etc Snperos amet. Utinam snsceptam pro doctrina san-
.unlium scripsi. ctorum Hilarii Arelateusis et Vincentii Lerinensis
Possidius in indiculo, cap. i, contra gesta Pelagii defensionem pro mcrito proestitisses, et ex vetustis
ber unus. tabulis atque antiquioris Ecclesice lestibus rem felici-

Et Phutius in Biblioth. Andrea Schotto interprete, ter confecisses! Profeclo multas tibi gratias agerem,
um. igius in ea synodo, atc Sic Augusti- plures etiam deberem, quippe qui duos celeberrimos
vs in iis </ux ad Auretium Carthag. ipisc. scripsit, Patres Augustini cocetaneos, eiilem S. doctoriin nullo
dogmate adversatos, sed per omnia conscntientes '.

Csetera de synodo et tota hac causa, a card. Ra- oUcndisses; nihil enim magis in votis habeo quam
onio, qui Augustini librum periisse credidit, ex ipso Augustinianam doctrinam communibus Patrum suf-
. Augnstino, S. Hieronymo et S. Prospero ad an- fragiis comprobatam monstrari.JAt cum videam te
um Christi r>l5 et seq., atque a Severino Rinio in passim rhetoricari, omissis veterum monimentis, tuis
rimo Concilior. tomo diligenteret copiose collecta, imaginationibus iudulgere, ]ac pro historia entia ra-
00 exscribimus, neactum agamus. Obiter monemus secundas intentiones, ut dicitis, seu vana
tionis, et
a qua> Augnstinus sub linem libri scribit a Pelagia- quaedamtuae mentis idola obtrudere ;nonpossumnon
is incredibili audacia perpetrata, O Dei servi et an- tuas vices dolere, qui bonse eausae uon aeque bonam
illx ad cwam S. Hieronymi presbyteri pertinentes, advocationem commodasti. Intra sex vel octo dies,

isima cmde afRcerentur, etc, haud dubie ea nuperrimae tuae apologiae confutationemadumbilicum
psa esse quorum Innocentius pont. epist. 24, sive q deducam. et palam faciam te Dallaei, Bloudelli; alio-
2, ad Joannem Hierosolymit. episcopum meminit rumqueprotestantiumsententiamscqui,munire, exag-
)ireptiones, c&des, omne facinus extremx
incendia, gerare; Baronii defensionem verbo [tenus abs te ja-

>tix, generosissimx sanctx virgines, Eustochwm ctari, cum eidem, etiam cum patrociLium magno
Paula, deploravcrunt, in locis Ecclesix tux perpc- hiatu promittis, adversere, et neglectis veterum scri-
Uabotum. ptornm voluminibus, novas passim historias, hoc
Et epist. 25, sive 33, ad Hieronymum : Dolor ge- est puras putas fabulas vendi*ari. Ne tamen ad popu-
tmsque tuus ita quatit viscera nostra, ut ratio non lum phaleras loqui videar, universi tui operis speci-
actandi consulendique sit. men in una et altera pagina capitis septimi in hac
ADVENTORIA epistola exhibeo, cum ne forte iis qui ne leviter qui-
MICISSIUO AC DOCTISSIUO VIRO P. FRANCISCO MACEDO. IN dem in ecclesiastica historia versati sunt, fucum
PATAVINA ACADEMIA EIHICES 1NTERPRETI IN QUA DE ;
facias, tum etiam ut adventorise loco te in Urbe con-
- RIPTOONE LIIiRI S. AUGOSTINI DE GRATIA CHRISTI,
veniat; ue qui in amore erga te nemini ccdo, amico-
ALBINE, PINIANE ET MELANIA DISSERITUR AB HENRICO
NORIS VERONENSI AUGUSTINIANO, IN ACADEMIA PISANA rum tuorura, quorum centurias Romac numeras,
LESJASTICjB HISTORl.E PROFESSORE. officiis superer. Etenim nulla inter amicos officia lau-

Reverendissime ac doctissime pater, " dabiliora versantur, quam cum suas apud amicos
Acceperam ab araico litteras quibus significabat te querelas sine sequestro deponunt, ;animi arcana pro-
enetiis Bononiam versus solvisse nescire autem se ; dunt, nihilque quod illorum rem attinet, celatum
uam in urbem improvisam hanc tuam peregrinatio- volunt: et siquandoque a benevolentia, humanitate,
m destinasses. Idem etiam libellum quem nuper ac veritate deflectant, eosdem intra orbitas ponunt,
ronse adversus meam de quorumdam veterum Le- et ad ofiicium revocant. Hsee integro volumine prse-
nensiuna doctrina sententiam edidisti, transmisit. stabo, quod brevi extra Italiam (Florentiui enim
ipse volumen _illud avide legere, diligenter ex- typographi variis libris libellisque imprimendis occu-
ndere, accurate notare. Etenim sperabam fore ut, pantur) nitidissimis characteribus cxcusum, ad te
peratis Apennini jugis, de proximo Florentiam ve- transmittam, quamvis tu Florentia transiens nullam
res, eaque occasione et sincere et amice aperirem mihi libelli tui legendi copiam facere volueris; cum
lid in libello tuo albis calculis, quid 'nigro tlieta tamen plurimi mea interesset noscere per te erro-
nandum censerem. Verum cum Florentiam acces- res, quos fngerem, cernere veritatem, quam conse-
adventum tuum tam studiose mihi celatum
, ctarer
luisti, ut pene verear ne antiquae nostrse amicitia1 In capite septimo prioris commenlationis pro do-
 ,

539 SUPPLEMENTUM AD OPEIU S. \! GUSTINI. iO

ctrina Lerinensium a te ingeniosissime concinuata-, A borare debemus <l regulis dtrivandorum nominum,
pagina .">!, veritus nc brevioris opusculi lectio fasti- quando shn hoc, sive tilud dicamus, mteltigitur sine
dio proximior lieret, lepllam mihi de Alhino quae- ambiguitaU quod dicimus, quorum u<<n in expoliti
stionem facturus, ex arce causui ad exilia et ludicra n i in •'< in nstratiom oeritaUs est tnajor in-
tnonis,
qusedam descendis, ut me universis deridendum tentio. Interim ne me timeas, cui vides iam
exhibeas. Sed utmolestum hocopus lepon
ecce, inquis, cssc grammaticam. Sed ne me tergiversari pn
aliquoet sapore condiam, inr.ido in locum Xoris, in grammaticorum Bcholam ab Orbitio castigandus, ut
quo dcsidero grammaticam. Quod autem hoc ipsum minitaris, ingredior.
esset ex pracipuis qua> in tuo opere lectorihus oh- Cum lib. i List. Pelagianoe, cap. 15, expenderem
servanda ducercs, in indice scripsisti : Noris imperitise inscriptionem lihrorum S. Augustini ile (iratia Chri-
grammaticx arguitur. Nae postquam ibidem in proxi- sti, et de Peccato originali, nempe: Sina fra-
ma pagina, ex sacris theologorum academiis, me ad trcs. dilecti a Deo, Al>a«< , finiane, etMelania, non
chronologos amandasti, statim ad grammaticorum admisi correctionem Baronii, quian. 409 pro AU
subsellia ai> Orbitio, ut inquis, castigandum detrudis. putavit Albina reponendum, nisi, addit ihidem. /

Equidem lectores tanto abs te lepore et sapore condita terAlbinam rnatrem Etenim
fuerit illic Albinus filius.
B
scripta evolventes, cum Terentio repetent: ca eetate feminarum nomina non semper feminina

Facete, lepide, lautc, uihil supra. capitulum lepidis- terminatione efferebantur. Paulae lilia neutra tenni-
[simum. nationis cognomcn habuit, ncmpe Lustochium. Imo
In Emr. iii, 1, 3.
mulierum nominaa sanctis Patrihus cumjterminatione
Tpse autem doclissimi aeque ac sanctissimi Nolani an-
masculina id temporis exprimi solita aflirmavi. Ita
tistitis ad Ausonium V. C. carmina tibi ingero: matrem passim AUrimtt in
Albinam junioris Melani;i'
Multa jocia pateant; liceat quoque hulere Bctis. recto casu vocatam indicavi. AngustinuJ prsster in-
Sed ^ mulcente gravem interlidere dentem,
dc Cratia Christi hunc titulum cpi-
1 i 1 1 1 l
1
scriptionem lihri
Ludcre blanditiis urentibus. et uiale dulces
Feruientare jocos Batyrffi uiordacis aceto, stolae 127 dedit: Albino, l'in><ii,<< >t Metiano. Ubi
Sspe poetaruui, nuiniuam decet esse parentum. certom est legendum esse Melanist. Hieronymna
Non tua scripta lepore condis, mipater, sed mcam epist 7'.i ait: Albinus, Pinianus, MeUmia s>ilut.iu(

milii cutem, non secus ac elephantinam, tam multo Possidius Calamensis in indice librorum S. doctoris

sale perfundis, ut cum me amicissimum ibidem voces, Hipponensis scribit librosde (iratia Christi et Peccato

procul dubio habearis. originali missos ad Pinianum, AlLinum 01 M> laniain.

Blagni delator amici. C S. Paulinus epist. 44, quse inter Augustinianas est
Juyen., sat. 1, 33 l\\i, AfsJamopro Melaniaposuit. Ita Patres, qui anno

autem loco me tecum congredi jubes,

Iniquiori 400 florebant, Albinae nobilissimae feminae nomen
dum ad grammaticam provocas, quoe tuum regnum scripsere.
cxpona.
est, in quo tibi plaudis ac triumphas. Etenim cum Mira, inquis (pag. 52), ccrte ratio

ego nondum mammam atque tatam loquerer, tu elo- ct inc<«nnt<i antiquis Priscianis, <t ]>>>nutis, <t mspsHt
quentia? magister publice Madriti rhetoricam prolitc- Despauteriis, et 1 ~, quam nnlla tempora tm>-
baris, cui a teneris unguiculis strenuam, atqve inde- runt, ut tibera csset nominum inflexio, et prom
masculina feminina dectinan ntur: atqu ilbint
fessam operara navaveras, non secus ac ille, ct

pro Albino, it MelaniUS pro M> lania }»jii> ntur.

Quem pater ardentis massae fuligine lippus
A carbone, et forcipibus, fjladiosmie paraute Ilectius dixisses, Albinus pro AILina, et Mclanius
Iucude, et luteo Vulcano ad rhetora misit. proM<l«nia poneretur. Sed hocomisso. ad Donali, ad
.Ii vin. sat. 10, 30.
quod provocasti trihunal vador. Scribit lih. v de ge-
Profccto nunquam ab amicissimo viro, qualem te
ncribus: Sunt prstterea atia s<>n<> mascuima, int<llr-
contestaris, ;tantum meo tergo periculi timuissem,
ctu fauiniwi, ut Kunuchus COfnadia, I

ut ab eodem coutra me stringerentur Orbilii scuticoe, D

C<nt<iurus nans. Atia sono ntutra. int<ll>rtu f>nuntn>i,
Feruhcuue triste, sceptra pffidagogorum. ut 1'hroii'siinn. Sophroniu
Blycerium, mrn mutierei m ,

Mabt., lib. x,62.

sunt. Itaque Donato judice, nonicn desimns in i/s,
Itane a meo Macedone, quem in cditis voluminibus alias masculins terminationis, si rei femininffi impo-
toties summis laudum praconiis extuli, natur, retenta lerminatione mascnlina, signiticaiio-

Discipulorum inter jubeor plorare cathedras? ncin femininam induit. Ita Eunuchus nomen est viri
BoaiT., sat. 10.
Bxseeti masculinaa terminationis et signifioationis, at

Libeat Augustiui sententiam solida- apologiee loco si iinponatur uiu «\ comcBdiis Terentii, oon mutata
tihi rcponere lih. n contra Cresconium, cap. Si I : terminnatione, rariatatamen significatione, tit generti

i niin, inquit, Demosthenet clariMimus oratorwn, cui feminini, et dicimns Itpidam Bunuchum Tercnt
verborum tanta fuUcura <ii<,nit<t rtrum auctoribut »"- BjyptnsfenunnMB nomen signiflcationis i i viro

s/c/s, ruin t<nn< n <i u<>nnuii<nn orationis insolentiam ob- cuipiam id nominis imponatur, mascnlini generfc

jccisset JEschines, negwit m< in <•> positas esst for- evadit. Boram ratio est, quia terminatio in

tunas^QracisSjillone, an itto verbo usus fuerii <t <m tantuni matctia ct sulwtratum noniiui- sola autcm .

huc, un tlluc manus porrexerit: quanto mtnusnoa ta signifieatio, Denau magistro, sortitor rationem Coa>
 VARIORFM EXFRCITATIONES IN S. AUGUSTINT OPERA. 542

se.Appello testem omni exceptione majorem Vos- A ritm tum feminarum propria erant puta Dynacium, :

um, qui lib. m Grammat., lib. de analogia, cap. Pegnium virorum; Eustochium, Glycerium feminarum.
1

, laudato prias Quintiliani testimonio, ait Voluii \ n erat igitur libera nec promiscua illa declinatio.
:

itur Fabius parcm esse rationem in Mursena et Gly- sed necessaria grammatices constructio.
rium, eoque ut virile est Muraena propteb significa- Memento le in grammaticorum scbola versari a
dnem, etsi terminatio aliud requirere videatur : ita quibus vapularent discipuli qui Eustochium nomcn
'yeerium esse muliebre, licet sit neutralis tcrminatio. proprium virginis dicerent, erat enimcognomem filiae
aare licet hoc cognomen Albinus <it terminationis Toxotii et Panlss ; illius autem nomen Julia erat. Scri-
ilina?, eo ipso quod feminse imponatur, quo- bit Hieronymus de D. Paula epist. 27 : Juncta cst

odo reapse a tot Patribus impositum fuit, signifi- Toxotio, qui .Encx et Juliorum altissimum sanguinem
itionem femininam subit, quse optime cum termi- trahit, undc etiam filia cjus virgo Eustochium Julia
Bitione masculina coheeret. Equidem, mi dulcissime nuncupatur. Ex quibus corrigo Glandorpium, qui
acedo, Heribertus Rosweydus hisce tuis scrupulis Toxotios Juniis acceusuit in Onomastico. Quod
m tangebatur, cum in prsefatione ad lib. vm de Vi- etiam ex Capitolino in juniori Maximino patet. Be-

9 Patrum, num. 6, luvc uotavit : rroba Baronii sponsata, inquit, illierat Julia Fadilla proncptis An-
I:
ivinatio ; Albinam pro Albino resti-
sed non necesse tonini, quam postca acccpit Toxotius cjusdcm familix
Constat enim illo sxeulo feminarum nomina scnator. Errat autem Gruterus, qui Juniam Fadillam
iam mascuHnis terminationibus quandoque elata. Sic legit. Sed de his alias; neque enim te, qui nomen
f\mina nunc Melanius, nunc Helanium apud vete- virginis pro cognomine posuisti, Orbilii ferula? sub-
>s occurrit. Hoc ipsum postea etiam contirmavit in jiciam ; non sum erga amicum tam rigidus in gram-
otis ad epistolam 44 S. Paulini, ubi ait: Melanio : matica censor qualem te erga me protiteris. Notat
itelligit ipsam Melaniam, quae nunc Melania, nunc Chiflletius pag. 45 notarum in epistolas Paulini No-
[elanius, nunc Melanium dicta. Ita videtur capicndus lani in editis voluminibus in calce epistolae ad Pam-
ugustinus epistola 221 : Carissimis fratribus Albino, machium Eustochium legi, cum aliorjuin, inquit,Eu-
iniano et Melanio : Ita lego pro Meliano. Tntelligit stochia scribatur in mss. Vuteano ct Vienncnsi. Codicem
ilbinam it Melaniam, cum apud Alypium episcopum vero Puteanum vocat pag. 8, pcrquam antir[uum et

Africa versarentur. Viden' ut totus meus

itx in optimse notse. Transeo ad Glycerium Terentii ;
video
st Rosweydus ? quem sane ante oculos habui, cum enim te parum veterum monimenta callere, et prse-
iberem, et Baronii correctionem nou admitte-
i sertim Prisciani, quem alterum contra me judicem.
em. Tu vero inquis (pag. 35) A Grammaticis No- q se u testem appellas. Notat Priscianus nomina femi-
:

oo nrbilio castigandus, ncc Baronio timcn-

I narum desinentia in um figurate, non vero proprie
HS, quem obiter pungcrc voluit, etcgo vindicare. Quid, sic elata. Do ejusdem verba ex lib. vi Inveniuntur :

mice, cum Rosweydo ages? Memento hunc illum tamen, inquit, apud comicos multa hujuscemodi Grse-
sse quem pag. 150 auctorem cruditissimum et ele- corum nomina quibus articulos feminini generis neces-
tmtissmum nuncupasti Roswey-
; in indice scribis :
sario significationis gratia prseponere solent, 'n
Aopxtov

us auctor elcgantissimus. An forte, ne mihi plagas hxc Dorcium , \ Dv'jn£p'.ov hsec Glycerium; hoc au-
jndones, una mecum Rosweydum ab Orbilio casti- tem solet fieri adulationis causa, sive diminutionis seta-
andum dices ? Cave tibi a tot ferulis quas docti tis. ldem lib. v scribit nomina feminarum desinere in
osweydi sodales in scholis stringunt. Vel elegantis- DM firjurate, ut Glycerium mea, Dorcium et Philotium.
mi titulum expunge, si in homine quoque quemad- Quare si Clyceria per imitationem tantum Graecorum
dum in me, grammaticam desideras. Vel si teme- a Latinis Glycerium dici potuit proprie et recte, hoc
tati id proximum judicas, me quoque, qui Ros- est Latine loquendo, Glyceria, non Glycerium dici

eydi verbis locutus sum, Orbilii ferulis exime. Hoc debuit. Quid ergo ais Nec Glycerium Glyceria vocari :

terim scias mihi decretum esse, malle cum Ros- potuit^ Imo passim apud Latinos illius nominis femi-
I)
ydo vapulare, quam grammaticas Macedonis re- nam Glyceram appellatam video. Martialis lib. U,
las discere. Falleris tamen, si uuum a me tibi He- epigr. 41, ait :

)ertnm opponi putas. Habeo plures tum veteres, Respondit Glycera; dolere dentes.
m recentes, tum Grsecos, tum Latinos scriptores,
Horatius lib. i, ode 19 :

ibus pro me loquentibus, tu ne hiscere quidem au-

Urit me
Glycera: nitor,
as ; sed mirere tantum, et forsitan doleas ; neque Splendentis Pario marinore purior,
im Ode 30 :

Venus, regina Gnidi, Paphique,

Hsc rixa est, ubi tu pulsas, ego vapulo tantum. Sperne dilectam Cypron, et vocantis
Jivex. sat. 3, 228. Thure te multo Glycerae decoram
Transfer in ffidem.
niplum, inquis (pag. 52), Eustochii ab reest, Unam
Idipsum ex pluribus inscriptionibus apparet.
m Eustochium nomcn proprium virginis Pau-
fuerit
et alteram subjiciam. Romse ad D. Clementis :

filiee, qux Eustochia dici non potuit, cum Eusto-

ium deberet, quemadmodum nec Glycerium apud FLAVIA. DOMITILLA. FILIA. FLAVI,E. DOMITILL^
>rentium inAndria Gbjceria vocari potuit : erant IMP. .CjESARIS... ANI. N EPTIS. FECIT. GLVCER^. I.
.

ta nomina terminata in um, quse tum viro- ET. LIBERTIS. LIBERTABVSQ. POSTERISO. EORVM
S43 SDPPLEMENTOM AD OPERA S. AOGOSTINI.
Altera apud Gruterum pag. MVUI. 6. A Menander amasiam fabulae inseruit, (piemadmodum
I). M. no-tor Maro Boum Alezin in secunda eeloga cantavit.
FLAVIO. SEVERO Et quamvis malo Grae sae p >esia fato Men indri comoe-

KARISSIMO FILIO. diae interierint, pal un lit ei interpretatione Terentii

ANN. M. M. V.
Qll. VIXIT. um in Grseca fabula appeilatam quam Athe-
FLAVIOS. VITALIS. EVOK. ET naens ( n nominavit. Quid
GLVCEHA. PARENTES Glyceriam apud Terentium in Andria Gly
lNFELiaSSIMI. potuit ? Claudat agmen vir ntrinsqne idiomatis peri-
tissimus Gentianus Hervetus, cujus eruditas inter|
Ex his intelligis nomen Glycerae familiare Laiiuis
fuisse. [Jnde et indiemfastis Romanse EccIesisB ad
tationes poteris per otium legcre apud Possevinum.
13 Maii leges BeraclesB S. GlycerisB martyris Imo
: .
Ilic primus Lausiacam hi n Palladii episcopi
non modo apud Latinos, verum etiam apud Graecos Helenopolitani Latinis auribns donavit. Porro
dlvceriam, seu Glyceram legimus. Laudatur a Si- cap. Hii : Illir \.\ frius ipitur a

mocatta lib. i et viu de rebus Maurici'. imperatoris Postea: Dicit ei b '

Melanium. Idem cap. "7 : n
cultus rXuxep&n vf^ uJprupoc, UycerisB martyris.
nliquando M> luiiiiini junior magnx M
B
Alhenanis lib. xiii inter famosas mulieres recenset qua dicam postea, misit quingentos nummos. Denique
t>,v rXuxtfpav, Glyceram, quam ab Marpalo Athenas cap. 118: Cum autem, inquit, suam quoqu

accitam scrihit. Lucianus de Rhetorom praecept. cum Melanium, etc. Quod tu non liccrc usurpari >!

Thaide, et Malthace rXuxlpav, Glyceram nominat.

Ih-rvetiis non tantum semel, sed ilerum, ac tertio
,

Notahat autem laudatus Priscianus lib. vi Glycerara usurpavit, eamdem fcminam Melaninm, ct Melaniaa

feminam per quamdam adulationem (ipse dicerera

promiscne nuncupans, cum tamen in textu Gra
fcstivitatem) neutrali nominis terminatione expres- Palladii nnnqnam Melaniom invenialor, sed feminina

Bam. Ita Athemeus ihidem ex Machone terminatione idem mulieris noraen semper efferatnr.
pocta haec
At tu Herveto eruditior scribi- Non eratlib
carmina recitat :
:

promiscua illa decimatio, sednet jrammat,

Glycerium, quam ab amatore acceperat
Corintbio, eestivam vestem statim Audebisne tantis scriptoribus oppedei
istructio.
Fullom tradidit. Itane Martialem, Horatium, Lucianum, Athenaenm,
Lucianus etiam in dialogis meretricum rXuxepiov et interpretes Micyllum, et Benedictum, Bervetnm,
Glycerium nominat. Et quidem meretrices a Plauto in Rosweydum, et si soporis placet, raagnnm Baronium
Gracca terminalionc elleruntur, lta appellantur Sile- C «^ Orbilio castigandos pronuntiabis, et imp< ritus gram-
nium et Gymnasium in Cistellaria Philocomasium maticx accnsabis? Expunge potiti- praecipitem tuam
;

et Acrotcleutium in Milile Phamicium in Pseudolo, illam censnram, a qua, si melius veterum scripta
;

elc. Ita ctiam scortorum nomina exhibet Aristsenetos lustrasses, nou dnbito qoin abstinuisses, ne insnlsoa
lib. i, epist. I i et i't ; lib. II, epist. 13. Vide, mi M a- aliense grammaticse castigalor haberere. Si lamen
cedo, quales libros tua illa censura historiee ecclesia- roges cur Patres quos initio landavi, pro Albrn
stica» professorem appellare cogat! Melania posuerint Albinum et Melaniuml docebit te
Sed, uti es acuto et subtili ingenio, repones mu- Rosweydus in notis ;i'l epistolam ii S. Paulini, cnjua
lierem qua; apud Terentium Glycerium dicitur, nun- verba non laudo, quod velim bibas ex fonte. Jam
quam Glyceram potuisse nuncupari, sicuti nec qna? vides, jam sentis, amice, tuamillam censuram. quam
Gljcera nominahatur. Glycerium in recto casu dici veluti insigne tui operis documeiitum in indice sic
potuisse. Sed parum hocce te elfugium juvat. Relege exarasti Noris imperitix grammaticss arguitur, tot
:

memoratos dialogos Luciani videbis uni illorum ab : testimoniorum pondere alisam jacere. Ne tamen in-
auctore titulum dari rATKEPA KAl 8AIS, Glycera ct htimanus censear, sepulcrale eidem saxom impono,
Thais at in dialogo scribitur rXuxlpiov, Gh/ceritim.
; addito epitaphio ipio justa illius oppressio uncial
Ita leij;itur in editis codicibus, et in duobus mss. " characteribna axprimatur. Ex Gruteriania acema
serenissimi Magni Uucis in pluteo 57. Atque ita om- illud exporto :

nino interpretantur viri doctissimi Jacobus Micyllus,

SATVRNINVS
et Joannes Benedictus, in titulo : Glycera et Tlmis, in
SEVERI. V. F. SIBl
textus Glycerium vertentes, Magnus Baronios in notis
ET RAMO. VRSVLAE
ad diem 13 Maii. lit. C ait Gykerix, siv dh/cerii.
CON. KARISSIMAE
Idem in Annalihus, an. 175, Giyceriam martyremlau-
ACCEPTO F. ANN. VIII.
dat, quae in ejusdem touii indice Glycerium dicitur.
MASCVLO F. ANN. XIII.
Redeo ad Glycerium Terentii. Scis Andriam Terentii
esse Menandri comoediam, quam ille Latio sedonasse
Legcnt poateri post Josephum v i igerna i ip. II
itur in prologo.
indicis Grnteriani, RAMVS VRSVLA. Verum -

Menander fedt Andriam et Perinthiam. -.i\o durior mel concepta

in si crisi peniuras, abj
At Glyceram meretricem dilectam a Menandra calamo, excisorium scalprum <-t malleolum strii

Alhenssua lib. riu testatar: Qlyceram amatam )l<- M pro RAMO incidas RAMAE, ut vel s nor-
nandro norunt omn s, Grsscc rXwtfpav leges. Quare tnorum manes esepulcralilapidetuam ingramm
 :

VARIORUll EXERCITATIONES IN S. AH.lsllM OPEK.V. 146

cellenliam loquaator, et ne usquam gentium mu- .V flervetns interpretatur, noli de nomine profligatam
ris aomea masculiaa termiuatioue elatum fuisse liiem restaurare) uiui cum ejus marito Piniano, et

ieatur. catechesi instituisset Albinam nurum suam, uxorem au-

Sentio tamen iternm me in arenam abs te provo- tem /ilii sui, et persuasisset his omnibus vendere qux

ri. Sfld mittamus, ioqnis (pajjf. 5), hsec exilia quam~ habebant, Roma eos eduxit. Itaqae avus junioris Me-
•am noii contermenda, nc videamur in tidvilitio laniie erat maritus Ueianiaa senioris. At certum est
morari. Utiaam qutB pwa axilitate mittis oiuisisses, conjugem Melaniae senioris non fuisse in vivis anno
ofecto securius encyclopsedis tua cujus te aon 1
,
;iT.'>. Audi Hieronymum epist. 24 Sancta Melania :

mel specimea edidisse in prsefatione subindi cahnti adhuc mariti corpusculo tf nedum humato,
Dsaluisses. Exilia vocas quse nihil rectins dixisses. tluus simitl perdidit filius. Postea Quinimo qua illvs :

irte mihi gaudeo, utioam et libi gratulari possem mcnte contempserit, in unico postea filio probat, cui
ieni logomachise tandem impositum. Pergis : Exa- omni quam habebat possessione concessa, ingruente
iiitmus' personas quibus opus illud suum Augusiinus jam hieme, Jerosoli/mam navigavit. Idem vero lliero-

dicavit, et uter nostrum mslius sentiat experiamur nyinus iu Chronico ad annum decimum Valentis im-
seriptio est : Albine, Piniane et Melania. Itaque a peratoris scribit : Melania nobilissima mulicrum Ho-
1!
aminatica ad historiam provocas. Cave tamen ne, manarum et Marcellini quondam consulis filia, unico

)i grammatica non bouus correclor fuisti, malus

iu prxtori tunc urbano filio derelicto, Jcrosolymam navi-
scriptor habeans. Equidem libentius in
historia gauit. Auno epochae Christianae 373 a 28 Martii ex
storiarum campo quam intra grammatices caucellos Ainraiano Marcelliuo lib. xxvi, pag. 315, edit. Valesii

cuui certabo nam ubi tu phaleratam orationis co-

;
V. D., decimus Valeutis annus labebatur. Tu vero,
am, et Tulliano ore crepautes periodos consectaris, mi Macedo, maritum Melaniai senioris, et alterius
.tyuapauo potius quam gladio pugnes ego rebus ;
avum superstitem facis anno 418, quo S. Augustinus
Idictus, servio faclis, rerum gestarum notitiam in scripsit librumde Cratia Christi; nam Albinum avum
ltiquioris setatis ruderibus sepultam indago, ut si Melanise junioris imaginaris, cui S. doctor laudatum
)u sormonis, veritatis tamen curam quam niaximam voluraeu nuncupavit. Palladius cap. 1 17 tucc ait:

jram. Agedum, quid seutias de personis quibus li- Inler quas erat etiam beatissima Melania Romana, qux
•um de Cratia Christi S. doctor nuncupavit, expone. uxor cujusdam fuit quidem filia Marcelli consularis,
Equidem, iuquis (pay. 52), initio haud probabam viri qui erat in magna auctoritatc, cujus nominis non

)mine Albine sijni/icari filium Piniani, neprxpone- recte memini. Profecto prodigio propius est Palladium
tur filius parentibus. £ utriusque Melaniee amicissimum, ac nobilissimoe fa-
Si Palladii historiam legisses, nunquam de filio miliae clientem oblitum fuissenominis mariti Melaniae,
niaui cogitasses nam idem cap. 119ha?c scribit
; illud vero alepostduodecim et amplius saeculaprodi ;
Velania suscepissct filios duos, et utrique defuncti quod, nempe, Albinus diceretur. Sed nec recte asseri
- 7 ad tantum pro Christi nomine odium nup- potest Albinus avus Piniani ; nam circa annum 400,
irum, ut hoc Piniano manto suo Severi exprxfecti filio ut ostendam, Pinianus et Melania castitatis proposi-
f, etc. Itaque Pinianusfilios amiserat autequam tum susceperunt, maguam pateruorum bonorum
Italia discederet, et castitatis propositum una cum partem in pauperes erogantes. Quod cum Severus
ore Melania induerat. Scriptor vitse S. Melaniaa Piniani frater intellexisset, ac locupietissimo patri-
ud Suriom die 31 Decembris, narrat Melaniam monio familiam Piniani pietate privatam doleret,
ius feminam peperisse, postea lilinm. Atque, ait, insano dxmonis instinctu, inquit auctor vitaj S. Me-
rat masculinum, simul laniee, inspiratus, aygressus est fratrcm molcstia affi-
ue autem natum, et sancto baptismo fuit regenei - cere, cujros omnibus modis
avellens, fructus abripiens,
m. ao hoc mundo discedens, ad eum quiilUc est insultuns, etvim afferens. Idem nequissimis Piniani
ttUur. Progrederis ILid.): si rvis persuasit, ut non solum scipsos, sed eos quoque
aut mutari
nomen Albine in Albina. uti -^ agros in quibus habitabant, Severi esse dicerent,et eos
It Baronhts, ut sit Albina socrus, aut retineri AJbi- ejus nominarcnt. Ex quibus patet non modo avum,
m pro socero aut aco unius duorum Piniani et Mela- verum etiam patrem Piniani non vixisse,
id temporis
e : et hoc arridebat magis. cum Severus Piniani fratris bona per vim occupare
Id postremum, quod ridiculum esset, arridebat tentaret, et Pinianus agros et servos distraheret, an-
itjis. Hoc ut clarius intelligas, et tuas basce pban- tequam in Africam navigaret. An bona quaBdam ca-
nie mag i xuas, scito Melaniaj senioris strensia uni tibi nota obtrudes ?
um Albinam feminam desponsasse,
nobilissimara Quod autera existimas Albinum fuisse saltem so-
qua Melaniam juniorem Piniani postea conjugem ccrum unius duorum, eadem facilitate refellitnr.
scepit. iia^c tradit Palladius Melauite senioris ami- Etenim socer Melaniae vocabatur Severus. Id diserte
s ex cap. 10 Lausiacoe, et Melanite, ac Piniani in legisses in libro meraorato Palladii Helenopolitani
lia bo-pes, cum in causa S. Joannis Chrysostomi episcopi cap. 119, ubi ait : Cum Melania suscepissct
jatus Komam venit, utidem testatur cap. 121. Haac filios duos, et utrique dcfuncti essent, venit ad tautum
juitur laudatus scriptor cap. 118: Cum autem pro Christi nomine odium nuptiarum, ut hoc Piniano
dauia seuior suarn quoque neptem Melanium (ita marito suo Szccri cxprxfecti fi\io diceret. Audin'ut
 ; :

>47 Sl PPLEMENTUM AI) OPEIU S. A.UGDSTINI.

Severus fucrit socer Melania;, non vero tuus ille Al- A fratribus PauUno ei Therasix. Et in medio epistolae
liinus ? Scd nec dici potest socer Piniani, nara pater Sancti fratres, ei dilecti Dco. In calce vero : Domini
Melania; junioris Publicola dicclj.it ur, quod discere dUectissimi, sin rissii . u I ibundaniis-
poteras ez notis viri eraditissimi Petri Fr. Chiffletii sima Domini gratia praBStantissimi fratres. Dbi vides
in Puulini epistolas part. I, cap.2i, et rursos part. 2, titulum utrumqne conjugem appellare, licet gcnus
cap. 26 et 34. Mirari lubet undenara tantam, ut Hie- uominum a digniori desumatur. Ita unus Piniauus,
ronymi verbis mutandoram nominum
utar, habeas quod genus attinet, illa epitheta regit, licct anasimnl
potcstatcm, ut Severo et Publicokc Albini nomen nn -
socrus, et oxor designentur. Addis [Ibid.) :

ponas? Hoc, inquis, arridebat marjis. Querebar de Quis autem esset iUeAlbinus, latet. Rhodus, bic
Hic
te quod cap. 2, pag. 64, tuae apologiaj me Pyrgopo- saltus; boc ojius, hic labor est, o Macedo. Dix.
tijniccn dixisses sed in posterum quorelas compes-
; in titulo hujusce tui capitis septimi Qui fuerit Albi-
:

cam, cum te videam tam eruditum nomenclatorem. nus, Pinianus, >t M lania, cp nitur. De Piniano et
Nondum tainen illud agnomen demerui, scis enim cx Helania hoc tautum dicis, raisse conjuges, ac prae-
Plauto Pyrgopolynici dictum sexaginta Macedones : lcrea nibil. Albini nomen utramque paginam implct.
una dic occidisti. Cum integrum tuum volumen con- Adesdum : expone quis fuerit. Kespondes : latet. Ad
B
futavero, ac te unum Macedonem dejecero, tunc, jus tituli te, velis nolis, voco. Obligatam lidein imple,
ut libet, ut lubet, me Pyrgopolynicem nuncupato. ne magni biatus, ut ait Horatius, promissor dicarc
Addis (pah. 53) :
Memento te disisse : 0»' fuerit Jlbiiius exponitu.
Bnronius mutat Albinc in Albina, et mcndum putat latet, te judice, non ezponitur. Nihilne tibi sugp
non tamcn impi'obat Albine pro filio Albinx, ut sit quam in prsfotione jactas, Encyclopaedia ? Liceat ex
scnsus Albine vir. Noris ait Albine retinendum, eoque Trinummo Plauti reponere :

nomine siynificari fcminam pro illius xtatis licentia ob Vide bomo ut hominein noveris !

rationem proxime adductam. Eyo contra sentio omnino Ego tamcn, inquis, existimo fuissi aut patrem, nut
legendum Albiue masculini generis. Dbi, nbi, amice, soccrum, aut patruum, aut avunculum Piniani, vt
Baronii dcfensio, quam in titulo capitis promiseras major natu, et propter xtatem primas i indicet. It.i pu-
(pag. 47)? Yindicatur ab ejus nota Baronius.Pcream, tasii repctitoquater aut, aut, compendio Albinum
si semel promissam toties in boc tuo opere Baro- tuum illum virum exposuisse illa enim disjunctionc ;

nio defensionem commodasti. Toto, ut aiunt, ostio ab tanquam Ariadneo lilo usus ex intricato Albinianea
eo aberras, cum te ejusdem sectatorem publicas. Haec genealogioe labyrintho evasisti. Hcu quautis, amice,
ad oculum demonstro in apologia quam procudo. q crroribus implicaris! Non fuit Albinus Piniani {)atcr,

Baronius scribit mendum in vocem Albine irrepsisse, nam ex Lausiaca bistoria, cujus verba superius dedi
cum Albina Melania? mater diccnda Ego quod sit. BZ cap. 11!», patcr Piniani dicebatur Sit
personam attinet Baronio consenlio, nego tameu fectus. Exstaut rescripta trium Auguslorum ad Sevc-
mcndum irrepsisse, cumutramquc nominis termina- rum prafectum Urbi in cod. Theod. legeun. </

tionem Albina subire potuerit. At tu contendis Albine dicantibus, ct lege 2 dc lucris officiornm data Anlonio
legendum, etbunc virum putas, qui fuerit aut avun- ct Syagrio cons., nempc anno 382. Pinianus aiitcm
culus, aut pater, aut socer, aut patruus Piniani. Severi lilius anno 307, quo Melauia avia uxoris Pi-
Hoccine est Baronium a Noris nota vindicare ? De niaui Siricio poiititice, ex Ilieronymo in apoldL:
unica tantum litteracum Baronio qnoestiouem babco, contra Rulinum, cum boc ipso ex Pahcstiua Roniani
uempe quod Albina mater Melaimc in casu vocativo venit, junctus erat Melanis juniori, teste Palladio
Albine ob illius ajtatis licentiam appellata fucrit. Tu cap. 118.
seznm omnino mutas, et quam Baronins feininam Scd nec socerum Piniani fuisse evidenter demou-
recte dixit, tu masculum facis imo ubi ille de lilio ; stro. S. Augustinus lib. n Retract., cap. 50, i

Albin.T suspicatur, lu Albinum non cognatum Piniani Bcribit: Posteaquam Pelagiana h \tm tvis au-
cum Baronio, sed avum, aut patrcm, aut avunculum " cloribus ab epiSCOpiS ! pi iut Inu

ejusdem imaginaris. I nunc, et temet Baronii advoca- tio, deinde /.>>sim», cooperantibus concitiorum Af)
tum vendita, cum cidem quam maxime adversere. norum lit/n-is, convicta atque damnata est,

Quid in mente babebas cuin banc egregiam tuam Ubros adversus eos, unutn './( Gratia Christi, alterua dc
Baronij defensionem litteris mandabas? Proccdis Peccato Originali. Porro Auguslinus hosce libros nun-
/'".'/•54) : cupavit Albino, Piniano el Melanin, ct capite primo
Idelieio ex vcrbis Augustini; quippe ait: Sinceris- statitn apparet. [nnocentius hsresin Pelagii damnavit
simi fratrcs, dilecti a Deo Albine, Piniane, ct Mc- anno \w>, ut patet ez ejusdem littciis datii ad Patrea
lania, quod itminn fratres si<jiti[i<<il majorem partem synodi Milevitan» vi Honorio Aug.
kal. Februarias,
masculos cssc, et epitheta confirmant, sincerissimi, et Constantio V. C. conss. Zosimus anno lem I

dilecti. hsereticos repetita sententia proscrip&it. Qnare duo

Vereor ne Therasiam quoque S. Panlini uxorem illi quos Aibino, Piniano ac Melaniae
libri S. do
iu virum mutcs; nam ni titolo epistolffi 34 S. Augn- inscripsit, anno eodem 418 editi sunt. At lilius Me-
siini lur-c leguntur Dominit dilectissimis et sinceris-
: lania; senioris socer Piniaui ahliinc annos viginti e
stmis, tcrc beatissimis atque abundantitsimaDtigratia vita discesserat. Scio Baronium ad annum 409 Chif-
 YAIUOIU M EXERCHATIONES IN S. AllUSTINl OPEKA. >50

ium vero part. -2, not. in epist. Paulini cap. 3i et A festa peragerent. Tempus vero uavigalionis Possidii .

anno 416 ejusdem obitam recitare. Verum evi- ax altera Augustini ad Nectarium epistola 254 colli-
iter utriusque metachronismos refello. Scriptor gitur, ubi ait ffam ego rescripseram, cumadhucno- :

ee s. MelanisB narrat eamdem anno etatis decimo biscum esset, heque navigasset sanctus frater et-coepi-
irto junctam raisse Piniano, et curu duos lilios scopus meus Possidius. Has autem quas mei causa illi
^erisset, simulque amisisset, de vita cslibe serio dignatus es reddere, accepi vi cal. Aprilispost mcnscs
>se ; verura a patre prohibitam ne pium illud ferme octo quam scripseram. Itaque Possidius anno
ipositum exsequeretur. Postea ait : Eis quidem c 300 ineunte Augusto nondumin Italiam transmiscrat,
Melanix pater. Quo quidem defuncto, qui tamen anno 400 ante vi cal. Aprilis in Africam
lanu una cum Piniano, thori societate dimissa, redierat, cum ante illud tempus Nectarius Calamen-
itum dudum castffi vilee propositum exsecuta sis eidem S. Augustini litteras tradiderit. Imo si exa-
Audiatur laudatus auctor. llli autem cum amotus clius reni velis investigare, notes, precor, Paulinum
qui prohibebat, quando Dco visum cst, ct tan- in laudata epistola 44, in qua de obitu soceri Piniani
it, statim quidem exeunt c tnagna civitate, ac constantia matris Melanise cum laude loquitur,
jtmum multitudincm ct tttmiritus calerc jubottcs. Erat scribere se circa diem festum apostolorum Petri et
B
temporis Piniano xtas mginti quatuor annorum, Mi -
Pauli litteras Augustini accepisse a Victore diacono,
mtcm viginti. Palladius etiam capite 1 19 de qui aliquandiu Romoe antea moratus, non curaverat
iem Vincesimo ertjo sux SBtatis anno mundo
seribit : citius easdem ad se in Campaniam transmittcre. Quid
utntiat.Quare Piniauus superstite socero sex tan- vero in illa epistola Augustinus scripserit, attende.
n annis cum uxore Melania vixit. Idem vcro Pal- Docuisti me, inquit, in spiritu vcritatis salutare modc-
lius de Melania seniori scribens cap. 118, ait : randiin occiduis mortalibus animi tempcramcntum, quo
tltas 'St annis, cum <le neptis statu audissct, ct illam bcatam matrcm, aciam Mclaniam flcvisse
et

uupsisse, ct vcllc sxculo rcnuntiarc : oerita nc carnakm obitum unici filii, taciturno quidem fletu, non
i aHquam abriperentur doctrinam, vcl hscrcsim, tamen sicco a maternis lacrymis dolorc vidisti. Ex bis
m.riam vitam, anus 60 annos nata navcm ascendit, colligas socerumPiniani, lilium Melanise senioris, et
rrca navitjans viginti dierum spatio Romam cenit. junioris patrem, obiisse ante Maium an. 309, cum
asdem iu Italiam una cum Kulino adventum, cjus- Paulinus constantiam matris in morte lilii ex litteris
e ltomam iter fusius describit in epistola 10 ad Se- Augustini intellexerat circa festum Apostolorum, ut
rum S. Paulinus, apud quem illa in Campania ho- testatur in epistola 44, cui alteram, qute est 250, re-
itata est. Cum
vero vivente Siricio Melania et Ruli- £ posuit Augustinus, degente in P.alia Possidio,qui post
-liomam advenerint, ut testatur Hieronymus cum Julium ejusdem anni, ex epist. 254, ex Africa ad co-
apologia secunda, tum in epistola 16, quaj epita- mitatum navigaverat. Hajc fusiusdixi, non quod tanti
ium Marcella? inscribitur, palam lit anno 307, qui fuerit tuas de Albino socero Piniani imaginationes
stremus Siricio fuit, Piniauum junctum fuisse Me- refellere, sed ut epistolarum sanctorum Paulini et

liae juniori, ejusdem et soceri

neque posse patris Augustini tempus innotesceret, cum Baronius et Chif-

niani obitum protrabi vel cum Baronio ad annum prorsus tempore easdem recitent. Vide
flelius alieno
vel cum Chiflletio in anuum 416, cum superstite quanti faciam tuam illam plane frigidam admonitio-
:ero sex tantum annos cum uxore Pinianus vixerit. nem pag. 287, in fine operis contra Lupum: Norit
stat de obitu soceri ejusdem insignis epistola 44 S. Tforis, cum a principe ecclesiasticse historioz recedit, a
ulini, quse inter Augustinianas est 249 adS. Au- Baronium et veneror, etnocturna diur-
vero recedere.
stinum, cui S. doctor in sequeutem epistolam 250 naque manu illius dignissimoscedro Annales evolvo ;

:ua annus obitus filii Melaniae senioris, haud tamenita viro deditus sum, ut eumdem veritati
Piniani socer fuit, clare mihi deducitur. Heec ibi prseferendum ducam. Sed de his plura habebis in
untur Proindc c.d istam Isetitiam, qux vobiscum
: apologia. Utinam tu, qui antiquos fontes, unde plu-
D
frater Possidius, cum ex ipso audieritis, quam tri- rimarum rerum ad Albinum, Pinianum ac Melaniam
umcausa compulerit,hoc me verissime cognoscetis, spectantium, notitiam haurire poteras, inquirere ne-
Tristis vero causa quse Possidium episcopum ad glexisti, deductos saltem inde Baronii rivos adiisses !

gandum in Italiam compulit, traditur ab eodem Sane didicisses socerum Piniani anno 400 obiisse, vcl
gustino epist. 202 ad Nectarium. Etenim gentiles eo ipso anno illius obitum a magno annalista reci-
anne in Numidia, cujus sacris Possidius preeerat, tari, nequeeumdem anno 418 superstitem cogitasses.

to tumultu, lapidibus dein facibus ecclesiam Chri- Itaque errati duplicis convictus es, qui Albinum pu-
inorum everlere conati, ipsum Possidium episco- tasti Piniani patrem, aut socernm. Addis autpatruum.

m ad necem quaesiverant. Qnod facinus scribit Hic me veterum monimenta deliciunt. Inlerim ex
-dnus perpetratum adversus recentissimas leges Trinummo Plauti responsum accipe.
ltra paganos ab imperatoribus Arcadio et Honorio Neque novi neque natus necne is fuerit, id solide scio.
;

as in Africa xiv cal. Aprilis, Manlio Theodoro Denique conclndis aut avunculum. Superius scri-
:

., nempe anno 309, ut idem testatur lib. xvni de pseras pag. 52, posse retineri Albinum pro socero vel
Dei, cap. 54. Iu eadem vero epistola ait tumul- avo unius duorum Piniani et Mclanise : et hoc arridebat
it.

tum a gentilibus cakndis Juniis, dum illi Floralia ^nagis. Risum, amice, teneas, qui modo Albinum non
 151 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. .

avuni, sedavunculam Piniaoi existimas. Videria vollc A Albinum viium socrum apud Africam posuisses,
uoiversam Pioiaoi cognationem <-t affioitatem com- Cutnque, ioquit, ilelanix ita vitumtsset, mart eam
prehendere, dum scribia Albinnm fnisse ejnsdem aui suscepit,cum simul adessei maier, nempe Albin
patrem, >mt socerum, aut patruum, aui aounculum. Pinianus. Anno 410, Albinasocrus cum filia el
Qua-so te, cur avum omisisti, de quo taineu nioJo nero erant in Sicilia, quo tempore Alaricua Calabri>>
cogilaveras Cur tam cito avus in avunculum trans-
? vastabat. Kutinus iu pnefatioae ad Homilias Origenia
migravil? Pudel me lionas horas tuis hisce phanta- super Numeros, qucm suo auctori reslituit vir omui
siis refellendis insumere. prteconio major Emeiicus Higotius, ac Henrico Va-
Iloium autem omnium rationeai reddis. I lesio V. C, communicavit, hsec ait iQuamvis OMH-
major natu, et propter wtalem primas vindicet. Kem tissimus fUius noster Pinianus, cujus religx ttum
non intclligis. Ideo Augusliuus in laudata inscriptione pro amore pudicitix profugum comitamur, injungai >t
Albimim priori loco nominavit, non quod vir ille ulin. Ibidem vero iujectas Kbegio oppid<> ngu-
esset major natu aliis duobus, Bcd quia cum illetres stissimo frcto e Siciliaj littore se prospectasse tr

litleras communes pro Pelagio, quocum erant in Pa- tur. At niortuo paulo ]>o>t Rulino, Albina, Pinianus,
laestina, ad Augustinum iu Aljpium Tagaslam contulere quo-
Africam exarasseut, Pinia- et Melania, se ad ;

H
nus socrui Albinae ob cetatis praerogativam, et quod rum adventu iutelleclo, scripsit ad eosdem Augu-ti-
lilii loco ab eadem amabatur, unde S. doctor epist. uus non posse se Hippone discedere, biemis rigorem
225 eamdem Albinaj filium dicit, priorcm in subscri- causatus. Cuin vcro scptem in Africa annos dcgissent,
ptione lilterarum locum bonoris et reverentiffi gratia in Palsestinam transmiserunt, ut constat ex actis S.
detulit. Hinc illis respondens S. Augustinus, eumdem iMelaniae ; inde lilteras pro Pelagio anno 418 ad Au-
in inscriptione ordinem servatum voluit qiiem in in- gustinum scripserunt, quibus duos dcciissimos libros
scriptione eorumdem notaverat. Ita, teste S. Po»si- sanctissimus Pater reposuit.
dio, in indiculo epistolarum S. Patris, banc inter Landaveram S. Pautini epistolam iuter Augusti-
caueras Lnscriptionem ponit : Albinse, Piniano et iii.mas 249, in qa&Melanio pro Melania scribitur. Cjus
Melanise; ubi socrus ante generum nominatur. Hinc verba sunt Sed ccsso plura de memoria
:

obscrves Augustinum ejusque cosetaneos Patres, Pos- mihi i/uam devoti Christo hominis narran cum c! -
,

sidium ac Prosperum, quolies memoratos libros ap- stinis litteris uon puuca supcr co narrasse mt i

pellare opus fuit, vel nomina feminarum Albina' et et nihilpossim dc beata hujus fiia matre, etsanctorum

Melania; omisisse, vel Pinianum feminis praposuisse. patrc radice ramorum Mt lanio mt lius aut sanctius f
Audi nostrum S. doctorem in quo gloriaris pag. 287 C dicare, quam sanctitas tua in eam profari ct disputare
habitare, lib. iv contra Jul. cap. 8 ln novissimis dignata cst. Hccc verba miiius mibi intellecta scribis.
:

enimpartibus primi libri mei ad S. Pinianum, cujusest Pi f> Uit, inquit, illum quod putavit illud)i[cli\iuuM< hmix

titulus dc Gratia Dci cuntra Pdagium. S. Possidius essc atlribuendum, et unam hictantum personam signifi-
cpiscopus Calamensis, in catalogo librorum Augusti- cart,Postea: Verumgmehu i nommanfur. //.

nensium ait : Contra Pelagiumet Ccelestiumdc Gratia et filius : M laniaei )i lanius. De b-ata, inquit, ma-
Ckristi et Peccato originali libriduoad Pinianum,Albi- tce ecce una:et sanctorum patre radice ramorum :
num et Melaniam. Viiiesnc bic Pinianum feminee ecce altera, id est Melanius. Si Elosweydi erudiUssimi
Albinai auteponi, nou ob uetalis privilegium, sed ob ct elegantissimi notas in laudatam epistolam I

dignitatem sexus ? Vocat illam Albinum, non Albinam, textus mendum, quod te fefellit, adnotasj -
S ribit
ut jam satis superque intelligas nullo jure tantum vir insignis pag. 8N7 Antecedentia et consequentia :

grammaticorum pulverem abs te in virum amicissi- docent legeudum, sanctorum i-.viurnn radia ramorum
mum excitatuin. S. Prosperin fine operis conlra Col- Melania nusquam enim alibi mentx Melaniipatris. At : <

latorem recenseus plerosque libros Augustiui, inler <i Melania, et ante locutus erat, <t continuo sub
eosdem nominat ad S. Pinianum duos. Faterein illa Videndum un forte dictum K tnium, utGlj/cerium
inscriptione non virum Albinum, quem hngis, sed D Et recte. Nam si malrem Melaniam, el patrem M
Albinam socrum ob sstatis privilegium priores partes niinii immediate posuisset, dixisscl uon in

tulissc, cuin alias ob sexus dignitatem vel unus, vel in eosprofaridignata est. Adde lilimn Melania appel-

priori Baltem loco Pinianus gener collocaretur. latum uon Melaninm, sed Publicolam, ut in not:
Addo, iuquis (pay. .">'*), Auyustiiium epistola -JT easdem epistolas Paolini non uim loco tibi mdi
scribere Albino, Piniano, Meliuno, qui videntur cssc potest Chiffletius. Verum dnobus hisce eeleberrimis
iidem <iuos nominavimus, nisi in Melanio mendum sit, e societatc Jesu scriptoribus aures denegasti cor te ;

ac legendum sii MelanUe. Uaque mihi pene persuasum ipsum saltem non audisti? Nonne dixer >um
esi Albinum cssc retinendum, ui virum signific Piniani Albinuin iioniinatiini ? quo jore alterum aidem
Possidii indiculum legisses, hanc tuam de masculo fratrem Melanium addis? An forte dicturus
Albiuo opinionem deposuisses. [ta illius epistolae ti. fuUse Melanies lilios, quorum unus Melanius, cujua
tiiluin Lbidem recilat Albinx, Piniano et Melanias-
: morti Paulious iodoluil alter vero Albious Mela ;

Eamdem mulierem Albinum vocat Augustinns, Albi- jonioris pater et socer Piniani ? le Ab annu !

nam ejusdem collega Possidius uuncup it Si audivis- nnici tilii mater remanseral vidua Melauia. Scnbit,
ses Scripturem vitsa S. M laniea, nunquam eidem Palladiua cap. 1 IS : A'u» est abstractaa cupiditate fllii,
o3 VAKIORLM EXERGITATIONES IN S. ALGUSTINT OPEKA. O.) *

o« eam dirisit a caritate Christi wrigeniti filii deside- A ingcnio. <r dorso multum. ewmcomportant qum in-
alio
ium. Scribit Hicronynuis epist 1\ : Quinimo qua iUos vincrunt. Ita est, mi Macedo, dossuarius hotno sum,
xente contcmpstrit (nempe mortuum maritum ae bi- ct bajulum ago, et plerumque sub librorum onere
os tihos) in unico postca filio probat. Scribit Paulinus deticio. Tu vero, qui dedignaris hisce bajulis, ac si
pist. i-i Melaniam flecisse carnalem obitum unici filii essent ultima de feece saburra, accenseri, omnia ab
ui. Tu vero contra oculatorum teslium dicta duos ingenio affers, a dprso nihil, auotorem, non bajulum
lelanite tilios obtrudis, Albinum et Melanium, cum agis. Vah! quam feliciter! Etenitn ab ingcnio tuo est
nicusilli lilius Poblieola fuerit. Si vidisses lutc Bie- tilius Piniani et Melania? anno 418 suporstes. Hunc
Dnymi verba in epist. 41 ad Rutinum: Erat nobiscum dossuarii ex lectione libri de Vita S. Melaniae id tem-
Hilas sancti Melanii famukts, profecto tibimet pro poris vixisse ne cogitarunl qaidem. Abingenio tuo est
lelanio viro triumphum cecinisses. Sed textus men- avus Melania? junioris, anno eodem in Paissstina de-
um comgendum est ex optimo ms. bibliothecae se- gens. Dossuarii ex Chronico D. Hieronymi eumdem
imi Magni Ducis in pluteo 19, ubi sanctx Me- auno 373 defunctum putant. Ab ingenio tuo est Piniani
•nur legitur.
Forte sanctx MeUmii scriptum fuit ab pater Albinus. Hunc dossuarii ex Palladii Piniani.
leronymo, qua? exscriptores haud percipientes, vel ,.
ejusdem hospitis Lausiaca Severum vocant Ab ingc-
txtum corruperuut, sancti reddentes, vel sine ne- nio tuo est Piniani socer Albinus anno 418 inter ho-
ite emendarunt, Melanim exprimentes. Corri- mines ambulans. Huuc dossuarii ex Augustini et
sndusjinsuper est scholiastes Baronii, qui ad an. 409, Paulini litteris ante annum
400 diem obiis s e testan-
bi eruditissimus cardinalis recitat epistolam Paulini tur. Ab ingenio tuo suntpatruus et avunculus Piniani,
i Augustinum, ponit in margine Melanius pater : Hos miseri dossuarii in uullis veterum monumentis
elaniae ; etenim de Melania scribit Palladius cap. iuveniunt. Ab ingenio tuo, in Landata inscriptione
17, Fuit quidcm filia Marcelli consularis. Scio in libri de Gratia Christi, primas sibi vindicat Albinus.
hronico D. Hierouymi ad aunum decimum Valentis Dossuarii ex Augustino, et Possidio, et Prospero
i Melaniani Marcellini consulis filiam. Sed Rulinus priorem Piniano tanquam viro locum concedunt. Ab
3. ii Invect. in Hieronymum referens verba Chro- ingenio tuo Albiuus vir Piniani et Melanise socius in
,ci Hieronymiani scribit : Marcellini consulis neptcm. Africa publicatur. Dossuarii ex libro de Vita Melaniae
?ssit autem Klavius Marcellinus consulatum cum horum sociam Albinam feminam faciunt. Ab ingenio
robino collega anno 341. tuo sunt duo senioris Melanise filii, Albinus et Mela-
Putabas, amice, Albini tui genealogiam repetitis nius. Dossuarii ex Hieronymo, Paulino et Palladio
lis aut, aut, tanquam facibus illustrare, sed non C unicum eidem filium fuisse pronuntiant. Ab ingcnio
odo illam densissimis tenebris involvisti, verum denique tuo est quidquid cogitas, dicis, scribis. A
iam palam fecisti qnantam lucis in ecclesiaslica hi- dorso meo est, quidquid ad te confutandum inveni,
>ria jacturam patiaris. Qua?so te, ne moleste et Poetarumest, mi Macedo, omnia afferre ab inconio.
erbe feras Augustini verbis ab amico admoueri Poemata, elegia?, et argutissima illa epigrammata,
:

ergo penitus instructus non es, cur non penitus taces, quibus ethicas lectiones in Patavina cathedra tam
t ita loqueris, ut institui te dcsidercs? Lib. comra lepide me toties audiente concludere consuesti, ub
i

esconium, cap. 3. Cum tuamprovocationem in hsec ingcnio tuo eleganti, acuto, erudito derivare, ne Zoi-
ane verba concepissei Examinemus personas qui-
: lus quidem inticias ibit. At cum historias quoquc
s opus illud suum Augustinus dedicavit, et uter no- praeter omnium veterum scriptorum lidem, ingenio
um melius Sentiat experiamur, consulere debueras tuo obstetricante,in litteras mittis, nonne illud Mar-
terum scriptorum volumina, ut inde personarum tialis (Lib. n, 7) repetere possumus,

quibus mihi litom intendebas notitiam haurires. Historias bellas, earniina bella facis?
udantur tres ilhe personae earumque agnati ab Perge, amice, ingenio lidere, et bajulis dorsi labo-
ustino, Hieronymo, rem, ac graves crebrosque sub vasto voluminum
Paulino, Palladio, Rufino,
D
lio, qui modo eisdem convixere, sed etiain poudere anhelitus exprobra, ut histotia1 quas tani
?dem ne facie noverunt, illarumque fuere hospite?, belle compingis, ab ingenio, uon modo verborum
clientes, vel encomiastae. Dicis cap. 3, pag 2o elegantiam, verum etiam eventuum fidem accipiant. :

PtH \oris meus familiaris eum me essc qui summa Scribis pag. 55 : Noneo hsec dico quod vclim conci-
ttentione auctores lego, ac iis me inferre, ac cium facere doctissimo mihique amicissimo,
sed ut
titus introdare, ae eorutn sensum diligenter investi- aliquid dem lepori et salibus,quibus interdum scripta
e. Sane si ad tribunal vocer, non ausim tale pro molesta et insipida sunt condicnda. Quae verba in calce
testimonium dicere siquidem suspicor, cum illa
;
capitis septimi loqueris, in quo de Albino grammati-
ibebas, te ne semel quidem memoratos auctores cam et historicam mihi quaestionem intulisti. Non
isse, nedum totum te iisdem intidisse, ac penitus recuso, ut cum satyrico loquarEuge tuum, et bella
rodedisse. In praefatione tui operis adversus eccle- (Persius,sat. I, 49). Profecto quis te, o Macedo, non
sticae historia? professores, laxatis eloquentiae tuae lepidissimi Judicii hominem fateatur, qui me doctis-
jeuis, grandi verborum strepitu declamans, Baju- simum vocas simulque ab Orbilio castigandum dicis?
inquis, agunt, non auctores ; in dorso studium, non Quem appellas amicissimum toto tuo sale perfricas,
o. Et rursus : Et quidem ii nihil afferunt o.b quod hostili rabie super dirutarum urbiiini soinm

Patrol. XLVII. 18
 ;
:

000 Sl PPLEME.YILM AD OPEHA S. Al i.LSTINI.

saepius sparsutu acccpimus. Credas non dicain doctis- A recte Volusianum S. Melani;e avunculum dixit. Itaque
simo, gruta, ut Petronii verbis utar, non sum d> gio~ Volusianus fuit frater Alhinae et muwulus tai

riosis, saltem amicissimo, te multum olei et operee, Mclanix. Ei liis pater, frater ac familia Alhina' nullis
etiam salis perdidisse, dum eodem tua
pluriinuiii vei o huc usque scriptoribus indagata, intelligilur. Etenim
scripta condienda exMimasti, veritus ne illa molesta illa fuit tilia Hulii Ceionii Alhini ac soror Hulii Ceio-
et insipida lectorihus viderentur. Etenim si sali pe- nii Volu-iani, ut postea
ostendam. Alhinos e Ceiooia
percisses, tot lepidis de Glyceria, ct Glycerio, de gente fuisse patet /Glium Bas>
e.t epistola Ceionii ad
Rfeiania, et Melanio scholiis conspersa sunt, tam sianum, apud Capitolinum in Alhino, cap. 4. Ihi vero
hellis historiolis de Alhino, aut patre, avt ano, aut Clodius Alhinus Ccionii nTias, qui una cum Septimio
avunculo, aut soccro, aut patruo condita, ut minimc S ivero Cffisar liiit, laudatur a Capitolino uti origiHM
duhitem quin eruditi non modo hilari animo, verum a Iiomanis familiit trahens, Posthumiorum s<ilir?t, it

ctiam ore ridenti eadem lecturi sint. Certe egomet, Albinorum Ceioniorum. Qum familia, inquit, /
qui tamen illis impetor, non potui, cum illa legerem, '/'""/'< , Constantine maxime, nobilissima i

a risu temperare. aucta et augenda, qtmper Gordianos et Gallmmm pbt-

Quoniam tuae elegantissimae simulque vehemeutis- rimum
Quid vero ex hac familia, Constanlino crciit.
B
simoe praefationis mentio incidit, juvat unam et alte- imperante, ^ummos honores consecutus fuerit, ex hac
ram illius periodum hicrecitare. llaec fulmina contra inscriptione mutila colligitur apud Gruterum pag.
ecclesiasticae historiae cultores, seu ut vocas, bajulos cccLXAvii, ,'i :

valentissimos, ore tonas : ln rutis acsisque versantur HELIGIOSISSIMOUIr;.

ilummodo antiquarios se ostendant, sibi satisfaciunt C. CEIONIO. HVFO. VOLYSIANO. \

liltcrarios ct ruderarios praestant. Latomorum inslar COHR. ITALIAi:. PKH ANNUSOCTO.

caedunt lapicidinas priscorum monumentorum, et effe- PROCONSVLl AFRICAE.
runt lapides, et acervos struunt. Scias velim hajulos
i oMlll. DOMINI. NOSTRI.
illos valentissimos strcnuos etiam lapidarios quando- CONSTANTINI. IWK.TI.
que agere. Saxa eadem qua volumina manu volvunt ET PERPET M SEMPER AVGVTIS.
ac revolvunt siquidem inscripti lapides certissimi
;
PRAEFECTO. VERBI IVDICL SACRARVM.
illissunt testes antiquitatis. Attende quid a lapidariis COGNTTIONVM. CONSVLL
atferri possit, ut Albina?, de qua tautum pulverem ab At Ceionia familia ante Albinum Severi collegam
ingenio tuo excitatum video, et pater, et frater, et Romanum orbem moderata est; etenim L. Ceiouius
familia etiam intelligantur. In libello de Vita S. Me- C in .Eliam et Antoniam familiain transcriptus, cum
lanioe apud Surium die 31 Decembris, Lippomanum Antonio philosopho Augustus fuit, ac appellatus
vero die 31 Januarii, haec de eadem recitantur, cum L. Ccionius .Elius Commodus verus Antonius ex Capi-
Byzantium appulisset lnvenit autcm suum quoque pa-
: tolino in ejusdem initio. Illius vero pater Ceio-
vita

truum Volusianum gravi morbo opprcssum. Exstat in nius Commodus ab Hadriano Ca?sar designatus, paulo
bibliotheca serenissimi Magni Ducis idem libellus post improvisa morte decesserat. Porro Ceionioa Al-
Graece scriptus, inter opuscula S. Gregorii Nazianzeni binos cognomen Volusiani habuisse constat ex hac
in pluteo7, num. 6, ubi laudata verba ita leguntur: inscriptione apud meum Panvinium anno V. C.
eiipCsxBi Bi xal tov Oetov xlti^ BoXoumxviv /i/,:rr, vojo) MXXCVII :

xntpa*Ti|iivoVi At falsum est Volusianum fuisse pa- S. P. Q.

etenim pater Melaniae nullum KIONIVJI RVIVM. ALBtNVH. V. C. PHILOSOPUVM. RVI l.

truum S. Melaniai ;
(

VOLVSIANI. 1VD. ORD. CO.NS. FILIVJI. sKNAT. C.ONSVLTO

fratrem habuit, cum unicus fllius Melanioe seniori fue-
SVOQ... EIVS. LIDKRIS. POST. AKSAIUA.NA. TEMPORA.
rit, quemadmodum Hieronymus, Paulinus ac Palla-
I 1.

POST. AN.NOS. CCCLXXX. ET. AVCTORITATE. DECREVIT.

dius, quorum verba superius laudavi, disertissime
I

1L. MAG.NVS. IINVARIVS. V. VII. STATVARVM.

contestantur. Quare cum Volusianus non fuerit frater
c;.

patris Melaniae junioris, nec istius patruus scribi po- " Cum majores suos referrent Volusum ducem
inter j

test. Ex iuterpretum vitio crror vulgaris derivavit. Hutulorum, inde Alhinos Volusiani cognomen as- f

Photius codice LII Volusiani idem- mentionem facit, sumpsisse scribit Rutilius Numatianus lib. i Itinera-

que ibidem nuncupatur 0c-'o; r?,; ayia; Uctavbc. At rii vers. 1C7 :

nomen illud 0s"o; apud Graecos promiscue signiticat Jamque Romam redeuntibua, haarel eunti
aliis
Albini gloria viva patria;
liniiiis,
fratrem patris et matris, nempe patruum vel avuncu- Qui Yolusi antiqao derivat itemmata aomen,
luin ;
quemadmodum apud Italos vox zio et apud Et reges Rutulos, teate Maroae, refert.
Hispanos tio, quae verba a Graecis mutuata esse mihi Iliinc Hntiiim Volasianam Ceioaii Albini tilium, fra-

certum est, idque forte ctiam ostendet Octavius Fer- trem nostra- Albinae el S. Melanioe avunculum illum
rarius V. C. et magunm honarum artiuin in Italia fuisse qni postea contra Pelagianos, cum iterum
columen et prasidium, in opere de Origine linguce lilti prBBfectua esset, edictom publicavit. scribant
Halica?, quod proxime typia «l.it urus est. lnterpretes, eruditiss. viri cardin. Haronius ad annum il.'. et

imos inter Schotius, genealogiae Uelanis ignari, vo- Jacobas Sirmoudus in notis ad epistolam tt'., lib.

cem Btlw patruum Latine reddiderunt, cnm avimcuitan Sidonii, quibua aubscribit Rutilii scholia ispir

scribere dehuiisent, ct qaidem Baroniiu ad an. 420 rus Uarthiusnum. 169. Itaque Ceionia Alhina mater
 YAKIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI 01'KKA. »58

iit Melanise, et soerus Piniani, soror vero Ceionii A Ita illi anno 390 a Christiana religioneaversi erant.
enerii Kuti Aibini Volusiani, qui pluries Urbis pra>- Yolusianum eadem superstitione occupatum i>atet
icturam gessit, et uua cuui matre in Africa degens ex epistola ejosdem, itemque Augustini ct Marcelli-
d Angustinmm ethnicus scripsit, ut patetex epi*tola ni, iuitio statiui tomi secundi operuni S. docloris.
tom. II operum S. Augustini. Ilinc Yolusiano Ku- Melania avunculum ad rectum dogma paulo anle
lius ejusdem iu prsafectura urbana decessor suum ejusdem obitum Byzantii adduxit, Albinam etiam so-
tiuerariuui nuncupavit, unde illius nomiua concin- rorem in eodein errore fuisse posset quis colligere
antur. ex Palladio in Lausiaca cap. 1 18, ubi tum Apronia-
Quod vero ha>c scribo in Ktruria, quo me serenis- num gentilem, tuin Albiuam a Melania seniori catc-
iinus HagDus Dux Cosmus III, eximins bonarum chesi instructos aflirmat. Plura de Albina leges in
rlium cullor ac protector muniticentissimus, voca- actis ejusiem lili« Melanioe.
it, liceat observare Albinos Yolusianos ex Etru- quam benevolo erga te animo sim. Et-
Iterim vide
ia originem duxisse, iudeque Komam se contulisse. enim ubi contidenter me iu certamen provocans ex-
i testatar CapitolinusVero Augusto cap. "2. Al-iu clamasti Examinemus pcrsonas quibus opus suum
:

inum autem Volasianus Albina nostra fratrem in Augustinus dcdicavit, et uter nostrum melius scntiat
B
pt) Yolaterrano villam habuisse idem Kutilius af- experiamu* ; ego temet ex adversario judicem consti-
rmat etenim scribit se, cum Yolaterrana vada na-
; tuo ac deposco. Tu de Albino pronuntiasti Quis au- :

igio praterveheretur, improvisa tempestate ador- temesset ille Albinus Ego non virum, sed femi-
latct.
nn. in terrani exscendisse, ac Albini Yolusiani nam fuisse ostendi, ejusque patrem Albinum, fratrem
illam petiisse. H*c ille ait, vers. 403 :
Rulium, Volusianum, familiam Ceioniam, socrutn
Illicme rapidas eousistere Corus adegit, Melaniam, maritum Publicolam, iiliam Melaniam ju-
Qualis sifvarum frangere lustra solet.
Vix tuti domibus saevos toleravimus imbres,
niorem, avorum patriam Etruriam, villas ad Vada
Albiui p&tuit prozima villa niei. Volaterrana, quod oppido nomen etiamnum manet
Namqoe tueus, .pieui Uoma meo subjunxit honori, Populonium Liburnum, amicos deuique et
inter ac
Per quem jura niea? contiuuata togae.
encomiastas Augustinum, Hieronj mum, Palladium, r

Hunc honorem fuisse praefecturam Urbis

vero
Ruiinum haec, inquam, omnia de Albina monstravi,
aulo superius, nempe versu 41 5 aflirmat. Id autem
;

ut jam satis surperque uter nostrum melius sentiat

l itinere intellexit, antequam Pisanum littus attin-
experiaris. Voca me bajulum, antiquarium, rudera-
eret.
rium, latomum, ut lubet, ut lubet, modo fateare me
Hic prsefecturam sacrae cognoscimus urbis
Delatam meritis, dulcis amice. tuis. C de personis quibus Augustinus laudatos libros inscri-
Optarem verum complecti carmine nomen, psit, ex ipsis oculatorum testium scriptis, ex vetu-
quosdam refugit regula dura
I
pedes.
Cognomen versu Veneris, carissinie Uufi, sanctorum Patrem monumentis, ex antiquo-
stissimis
Olo te Judum
pagina nostra canit. rum lapidum inscriptionibus longe certiora protulisse
-ta dies, pridemque meos dignata penates,
Poste coronato vota secunda colat.
quam tu abingenio, sine ullo prorsus librorum, quod
me dicere pudet, praesidio de eisdemadduxeris. Quod
autem Rulius Yolusianus Urbis praefectu-
Gessit
si pronunties te ab ingenio auctorem esse ingeniosis-
im anno epochae Christianoe 417 etenim scribit ;

simum, me vero a dorso valentissimum bajulum, stabo

utilius Romam alloquens vers. 135 :

tuae sententite,nec alium judicem appellabo.

Quamvis sedecies denis et mille peractis,
Annus praeterea jaui tibi nonus eat. Haec justaa apologiae, quam modo adversus recen-
Annns autem Urbis 1169 a Palilibus nempe 21 tissimum tuum librum adorno, specimen sint. Cum
coincidit cum anno Dionjsiano 417,
jrilis quo vero intelligam me isthic a quibusdam reprehendi
mo Rutilius Roma profectus, Volusianum praefectum quod dixerim sanctos Hilarium Arelatensem episco-

rbis designatum accepit. Diutius autem, post Con- pum Vincentium Lerinensem monachum Cassiani
et

antini imperium, Ceionii ethnicorum superstitio- partibus adversus doctrinam S. Augustini de praede-

*m secuti sunt. Constat ex hac inscriptione apud stinatione adhaesisse, quasi aut solus, aut primus id

ruterum pag. xxviu, '6

:
asseruerim, et tu quoque haec in cap. 16, pag. 119,
CEIONTVS. KYFIYS. YOUYSI scribas Cedo mihi, quxso, Pater Noris scriptorem
:

ANVS. V. C. ET INLYSTRIS. aliquem bonum, malurn, qui Milarium Arelatcnsem Se-

EX. VICARIO. ASIAE. ET CEIO mipelagianismi appcllei cgo nullum hactcnus potui in-
:

M. RYFI. YOLYSIAM. V. C. venire ;

decrevi qnosdam nobiles scriptores appellare.

ET. INLYTSRIS. EX. PREFECTO. PRE Agmen Prosper in epistola ad Augustiuum,

ducat S.

ToRIO. ET. EX. PREFECTO. URBIS. in qua, cum Cassiani sectatorum (quo scholastici re-
ET. CECINE. LOLLLVNE. CLARISSI centiores dixere Semipelagianos) opiniones etobjecta
ME. ET. INLYSTRIS. FEMINL. S. doctori narrasset, haec scribit ;
Credimus ct spera-

DEE. ISIUls. SACERDOTIS. ll.IVS. I mus non solum tenuitatcm nosiram disputationum tua-
ITERATO. EX. VIGINTI. ANNIS. EX. PERCEP rum prxsidio roborandam, sed etiam ipsos quos mcritis
TIS. TAVROBOLIIS. VI. ARAM CONSTITYIT. atque honoribus claros caligo istius opinionis obscurat,
LT. ONSECRAVIT. VI. KAL. 1YN. D. N. VALEN
I
defsecatissimum lumen gratix recepturos. Nam ondm
TINTANO. AYG. ET. NEOTERICO CONSS. eoruu prxcipux auctoritatis et spiritaiium studiorum
559 SUPPLKMI.Ml M Al) 01'KKA S. Al GLSTLNI. ab"

sanctum Rilariutn Arelat ntemepitcopum, wi

,/,//,/;. A quia Eilariut < i<isi<j!<t ad Augustinum tiynifteat se

beatitudc tua admiratorm teetatoremque in uliit omni- /uissr lairjim. Protp r vero eodtm tempore et die scri-

but tux csse doctrinx, el dc noc (juod i.\ qdebklam bcns ad Augustinum, <li<it HUarium Areiatensem tunc
trabit, jum pridem apud tuam tentum tanctitniem /uissc •
.iii, <t ij,si<<s doctrinx contrarium, his

tuum per litteras veUe eonferre. Hinc Augustinos ia oerbit'. • Credimns ipsos quos meritis et honoribus
lih. de Dono persever., c.ij>. 21, non dubitat Bup- claros caligo islius opiniouis obscurat, semipelagia-

presao oomine Bilarium iis accensere qui negabanl uismi (inserunt hoc verbum Sammartbani non ego)
iiuiimn [i'i i me donutn Dvi. Qnam vero violenter deteeatissimum lumengratia* recepturos. Nam unum
rerba detorqueas, brevi intelliges. Petia scripto-
llla eorum preecipua 1
auctoritatis, et spiritalium «tudio-

rm atiquem bonum, malum f Audi Usserium in lit». dc rutn virum sanctum Hilarinm Arelalensem, etc. •

Antiquitate Eccles. Britan. cap. H, pag. 346, Bem- Verba Prosperi recitant. Petis aliura testem, qui se-

que, inf[uit,Uilarium Arelatensem illum tuum mtt r eos jitimus ca-terorum agmen claudat? Adest ex eadem
qui in doetrina de prxdcstinatione ab A.ugustina
dissen- Gallia Gilbertus Mauguinus vir doctissimus, ac i

tiunt, annumerat Prosper. Forte repoues

Usserium Christianissimo a consiliis, qui paucis abbinc diebus
calvinistam.
r At ipsemet scriptoreni aliquem ma- diem obiit. Haec scribit part. n Gonfut. fabula? pry-
B
Ium poscebas. Vocalur tamen Lsserius a P. Ricciolio dest. cap. 11, pag. 650 Teste Proipero, cpistola ad Au- :

lib. Chronol. reformatce, cap. 20, vir ccclcsiasticx

i
gustinum, Eilarius Arelatensis episcopus, et alii pkt-
antiquitatis scientissimus. Hoc parum causam juvat rimi non minus auctoritate quam pietate celeberrimi
adversus te, qui bonum, malum, tlagitasti. Attende //, S. Augustini degratuita Dei prxdcstinatione do-
i

scrijdores bonos, meliores, optimos, quibus vix au- ctrinam non minus quam hxrcsim avertati sunt. Et pag.
dcas adversari. P. Tbeopbilus, Raynaudus in Apolo- 475 ex eodem Prospero testatur Hilarium Pelagianx
gia pro Valeriauo Cemeliensi, caj). j, ita scribil :
i<r<irit>ttis r<li<iuiis infectum. Cun dixeris: Ego nullum

Eiiarius epUeopus Arelatcnsis unus fuit corum qui ad- hactenus potui inr<nir< qoi scrip-crit S. Hilarium Are-
versus D. Augustinum querelas moverunt. AudiPros- latensem adversatum fuisse doctrina? S. Auguatini,
pcrum in calcc epittoUe ad Augustinum. Kt laudatis absit ut te mentitum putem novi animi tui inginui- ;

verbis proxime a me recitati?, cxpcndo. inquit, por- tatem, candorem, simplicitatem. Itaijue neminem
tiadas illas unum eorum, utique adversus Augustinum laudatorum scriptorum legisti. Tantum, mi Macedo,
agentium, de quibus scrmo et in aliis omnibus, num ; jilerumque nocet omnia ab ingcnio atrerre. Disce tan-
quoad negotium, de quo Prosper tota cpistola, atque dem, quid juvet bajulos agei'c, non anctores ; in dorso
adeo quoad errorem Semipelagianum, nun crat Auqu- C siudium esse, non in cerebro. Nam bis plane verbis
stinianx doctrinx admirntor, imo cam iu
querelam tra- ecclesiastica? bistoriss professoribus in prapfatione in-

bebat. Et Prosper liquide tcstatur se cum habuisse su- sultasti. Tua illa compellatio confidentissima : Cede

spectum, cum dubitct, quo fine cssctcum Augustino }«r mihi, P. Xoris, scriptorcm aliqucm bonum, malum,
Utteras acturus. Accedat quartus post Prosperum tc- tuo ab ingenio est. At amici tui Noris gravis ac qua-
stis P. Gabricl cle Henao in volumine pro scientia drata responsio a dorso. De Vincentio Lerinensi ni!
media sect. 28, num. 184, ubi ait iLiquei etiamde addendum puto scribis enim me alios habere dicti
;

discriminc ab HHario, qui una cum sancto Prospero mei assertores : nuper acces.^it eximius doctor Lovar
misit littcras Augustinum. Nam is Hilarius non
ad S. niensis Cbristiauus Lupus, part. 4 not. in synodos,

obseurabatur caligine opinionis advcrsx S. Augustino, pag. 757. Hac, mi dulcissime Macedo, cequi bonique
neque hujus doctrinam in querelam trahebai circunego- consulas precor, neve tibi ante victoriam triumpbum
tium gratix, scd ilte alter Hilarius antistcs Arclatensis. j»er ltaliam Romam
usque cantes. Kt quaudo anno s
Sunt bi duo insignese societate Jcsu scriptores, sed natus septuaginta septem, totvigiliis quas in edendis
tertium ei oadem doctissima familia testem habeo, quadraginta et amplius voluminibus subiisti, senili
ma'-num sacrac ac profanae eruditionis j.romotorem, n corpore macerato, vastissimo ecclesiasticae eruditio-
Jacobum Sirmondum, in noiis ad epistolam Ccelestmi nis pelago te committere ezpavescis, veritus ne ifl

papte ad e])iscopos Galliee, ubi scribit epistolam tilam, medio cursu te vita deliciat sine me, quem imber- ;

quse tvta <st \>ro defensione S. Augustini,

congruere bem jnvenem olim Romss vidisti, et amicuin tui no-
sine,
Uilario Arelatensi non possc, qui Augustini doctrinam, minis supra studiosissimnm nosti
cteteros ;

u! Prospcr in cpistola sn<i testatur, cutn in casU ris su- inquam, me vcla pandere, ac de portu securus pro-
spiceret hac in parte non pbobabat. Apud Labbeum sjieram mibi navigationem Horatiano carmine omi-
et Cossartium tomo II Concil., pag. 1818. In boc tanti nare.
viri teMimouio et glorior, et triumpbo. Visne alios Navis, qosa tibi creditam

rogabaa? Adest Debes Hisioncum perjteta ducere,

teslcs, qui aliqucm miduin, bonum
Reddas Noristum precor,
par testium, et uno ore loqauntnr. Sunt Sammartha- Bt Bervea snimaB dimidiaai meae.
f.il>. i, odeZ.
ni viri eruditissimi tomo GallisB Christiane, pag.
1

36 Constat autem, inquiunt, Eiharium, qui teripsH ad Vale, amicissime, et ingeniosissime pater, meque
s. Augustinum, ct cujus occasions misit
libms dePrst- isthic amkis commendatum facias; tuoa »ero patro-

,/,,/,„... acior»m, it <l< Vono perseveranti», esse uos mibi bencvolos, vel saltem minus iratos reddas.
dittinctum ab Hilario Arelatensi tpisoopo i primum
ifil VARIORUM EXERCITATOX ES IN S. AUGUSTINI OPERA. 562
AXIMADVERSIONES A culpa ejus qui non facit quod nec nunc potest, nec
m LIBRLM DE CORREPTIO.NE ET GBATIA unquam uitea potuit, Quod si£nemo potuit impedire,
Cap. I, 5 2. Libcrum UaqtU arbitrium, ct ad malum qiur sententia est Auguslini, qubminus vitiu inquioa-
t ad bonum facicndum confitcndum est nos hab> n . retur, propterea non debet corripi : uti nec si nulla
td in malo faciendo libcr est quisque justitix scnusquc ratione, eo semel inquinatus, vincere id poluit,qnia
eccati in bono autcm iibcr esS6 nullus potest, nisi
; ei defuit auxilium sine quo vinci vitium non potuit.
u rit libcratus, etc.] Voeibus libcri arbitrii hic volun- [gitur ex animi sententia non potuit dicerc Augusti-
item ititelliirit Augustinus, non
id qnod ab omnibaa nus tuii oitionon habesojaod necessarium esl ad ol>-
:

ntelligi nimirum, facultatein illam mentis

solebat : servalionem divinorum preceptorum nec proinde, ;

ua potest aliquid facere, tam bonum quam malum, posita ejus doctrina, ex prxccptione'^ cognosci quid
ut omittere. Homines, secundum eum, nascuntur homo debcat habere nam non dcbet habcrc quod non ;

untque semper ante regeneratiouem liberi ajustitia, magis potuit habcre. nolente Deo, quamsistere cur-
t servi peccati boc est, uibil nisi mala facere pos-
: sum siderum. Perpetuo Hipponeusis episcopus ob-
unt, bona nulla possunt; sed faciunt mala volentes, jectiones retundere conatur verbis quae cum ejus
ona omittunt nolentes, quamvis sine miraculo di- sententia acerrime pugnant quia si convenicnter ei ;
B
ino quod in regeneratione Ot voluntas mutari ne- sententiae per omnia loquendum fuisset sermoScri-
ueat. Satis liquet alios omues mortales, si ita sen- pturae, imo et totius humani generis fuisset damnan-
issent, negaturos bominibus inesse liberum arbi- dus et immutandus, eademque opera convellenda so-
•ium et sane negabat ipse Augustiuus, cum extra
; cietatis humanae firmissima fundamenta.
ontroversiae aestum loquebatur, ut liquet ex Encbi- Cap. G, § 9. Hanc (graliam, inquiunt Pelagiani,
idio ad Laurentium eap. 30. Vide not. ad tom. VI. sub persona peccatorum loqueutes) non accepimus ;

Cap. 2, § 5. Objectionem contra doctrinim suam quid itaque corripimur, quasi nos eam nobis darc possi-
e gratia, qua non solum, tnonstrante ipso, quid facien- mus, et nostro arbitrio dare nolimus ? Nihil evidentius,
um sitsciunt komines, verum ttiam qua sola prxstante nec intelligo quomodo Augustinus ex. hisce necessa-
iciunt cum dilectione quod sciunt, sic proponit Er- riis ac perspicuis consectariis non animadverterit a
:

j, inquiunt. prxcipiant tantummodo nobis quid facerc se non satis recte intellecta quae hisce de rebus babet
cbeamus qui nobis prsesun/, et ut faciamus orent pro Scriptura. Ei quidem verba non desunt, quae paulo
jbis, non autem r.os corripiant et arguant, si non fe- exercitatioribus rhetoribus nunquam deesse pos-
'rimus. Quia, nimirum, si quis praeceptis divinis sunt ; sed ex quibus facile intelligas hominem ad si-
on paruerit. id, ex sententia Augustini, certum est C lentium redigendum fuisse, nisi exislimatio sua, editi
ldicium praesto ei non adfuisse gratiam efficacem ; libri, conciliorum auctoritas et omnia contra Pela-
ua opitulante tieri nequit quin pareat, deficiente gianos tanto zelo gesta fuissent defeudenda. Ipsum
jro nemo parere potest. Quid ad haec Augustinus ? audi : Nec attendunt, inquit, si nondum regenerati
no, inquit, omnia fiant quoniam doctores Ecclesia-
;
sunt, primamcausam cur objurgati quod sint in-
esse
im apostoli omnia faciebant, et prsecipiebant quse fic- obedientes Deo sibi debeant displicere. Sed haec mera
nt, et corripiebant si nonfierent, et orabant ut fierent ;
est petitio principii, ut loquuntur logici nam hi ho- ;

lodexemplis demonstrat. Verum apostolos in sen- mines negabant se debere, hoc est, ullalege teneri
nlia Augnstini fuisse non concedebant qui eas ut facerent quod facere non poterant, quale est sibi
>jectiones proferebant ; eosque aliter sensisse hinc propter peccata displicere, nulla accepta gratia divi-
se colligere poterat, quod homines divinitus af- na, eam in rem necessaria. Verum Augustinus, quasi
iti non erant facturi quod cum eorum sententia
hanc difficultatem soluturus, addit : quia fecit Deus
are non poterat. Postea, hominem rectum ab initio humanx creaturse, et non est
o homo, inquit, in praece-
ione cognosce quid debeas habere in correptione co- iniquitas apud Deum. Quem hominem fecit rectum?
;

josce tuo te vitio habere; in oratione cognosce unde Adamum solum, non eos qui nondum erant nisi, ;

D
cipias quod vis habere. Satis constat a Deo petendum absurdo commento, dicas, quod aliquando placuit Au-
lxilium in futurum, sed non in res praeteritas, nam gustino, omnium hominum qui sunt, qui fuerunt,
:licta praeterita infecta tieri non possunt de iis au- quique post aliis erunt in annis mentes in mente
;

m hic agitur, nam correptio ad praeterita pertinet. Adami fuisse, ac proinde ante peccasse quam in cor-
aque rhetorice eludit objectionem Augustinus, non pora sua venirent. Vide not. ad tom. I, lib. m, de
spondet. Deinde ne de futuris quidem orationes Libero Arbitrio, cap. 20, atque ad tom. II, epis. 98.
)ssunt, ex ejus sententia, fundi: nam Dei decreta Hoc commentum non exagitabo, cum a nemine nunc
ga electos exsecutioni mandabuntur, sive ores, defendatur aut defendi possit. Itaque nisi sit iniquitas
re taceas ergareprobos, nihil fiet orationibus tuis.
: apud Deum, quam ab eo amolitur verbo tenus Atigu-
•go stinus, non potest a posteris Adami exigere ut sint
Desiue fata Dei flecti sperare precando. recti, cum nunquam recti fuerint nec esse potuerint,
c correptione liquet sane vitio quemque suo pec- sicredimus Augustino, nam peccati originalis pro-
sse, alioquin iniqua esset ; sed vitium ut nostrum pagationem vitare non potuerunt. Ergo fucus est me-
catur oportet ut sit culpa nostra contractum, utque rus quod addit Ac per hoc prima pravitas qua Deo
:

nci queat, si id vincere jubeamur ; nulla enim est non obeditw, ab homine est quia ex rectitudine in qua
;
563 SUPPLEMF.NTUM AD OPERA S. AUCUSTINL oGi

eum Ikus primitus fecit sua mala volttntate decidens A et occidat impedire ? Ubi invenietur exemplum ejus-
pravxu effectut cst. De Adamo dicat hoc licct, sed de modi correptionia in unirersa scriptura? Vult Augu-
ejus posteris, de quibus solis hic sermo est, dici non stinus peccatum originale pcenam esse peccati Adami,
potest. Itaque nihil hoc ad rem facit, neque attingit a Deo intlictam, ut docet lib. de f.ivit. Deixin, cap.
objectionem eorum qui, multis sreculis post Ada- 12. Qui vrro creatura vitabit pu-nas a Creatore inlli-

mum, ita nati et conccpli io peccato originali fue- Quomodo etiam, quod cas non vitaverit, corripi

r.int, ut non posscnt vim ejns fugere, si Afro thco- poterit ? Hos nemo unquam solvit nodos, neque porro
logo credimus. Verum hic sequitur allerum subter- solvet.

fugiuro, quo a quaestione animuin avertere conatur :

lla>c de irregenerati corruptione vult dici Augusti-
An vcro ideo pravitas ista corripu ttda ?."» est in homine, nus ; de regenerato vero corripiendo sic philosopha-
quia non ejus propria qui corripitur, sod communis cst tur : Si autem jam regeneratus et justificatus in malum
omnibus :' Imo vcro corripiatur ct (n singulis, quod cst vitam sua voluntate relabitur, certe iste non potest di-
omnium. Non cnim propterea cufusquam non <st, quod cere non accepi, quia acceptam gratiam Dei
:
.•>

ab ea nullus immunis cst. Pelagiani communioni'in malum libcro amisii arbitrio. Credebat Augusliuus
depravationis minime urgebant, nt eam excusattim quosdam justilicari qui non sunt praedestinati ad sa-

irent ;sed negabant Caium, exempli, causa, ac Titium lutem, ac proinde non acceperunt a Deo donum per-
posse corripi ob delicta, si nunquain in eorum pote- severanlire, eosque labi, ut pluribus in sequentibus

stale fuisset vitare peccatum, primum quidem origi- docet. Quod eum ita sit, hsec cjus responsio in ore
nale, deinde actualia omnia ;
quia Caius et Titius Pelagii recta esset, sed in ipsius ore caret plane sensu.
(non homo in genere, de quo non loquebantur) nun- Si enim sermo sit de homine minime prsedestinalo.
quam habuerunt gratiam Deieam in rem necessariam. non poterit corripi quia Deus non «latuit ei dare
;

Habuerit eam Adamus, si modo ea indiguit si Caius ; perseverantiam, sine qua ad linem usque stare ne-
et Titius nunquam habuerunt, corripi profecto, sine quit. At forte, inquies, hic sermo est de electo. Sed

iniqnitate, non potuernnt. ne hunc quidem corripere potes, ex Atigustini hypo-

Peccata quidcm, inquit deinde Carneades Pcenus, thesi, qua statuit gratiamad singulosactus bonos esse

ista originalia ideo dicuntur alicna, quodea singuli de plane necessariam : nec eam unquam adesse quin
parcntibus trahunt ; sed non sinc causa dicuntur et no- etfectus sequatur, autabesse sine hominis lapsu. Cum
stra, quia in illo uno otnnes, sicut dicit Apostolus, pec- quidquid boni homines in vita faciunt, id faciant sola

cavcrunt. Verum in hac controversia nostra di- vi afllatus, si desinit aftlatus, necessario peccant ; nec
cuntur, non translatitio sensu, sed proprio, peccata; C amittunt afllatum sequentem, nisi quia Deus priorem
nam sermo hic est de peccalis propter qusenon trans- subtraxerat. Nullte sunt hominum hac in re partcs ;

lalitias sed proprie dictas pcenas ex divina, hoc est sunt instar follium, qui ventum dilatati accipiunt,
perfectissima justitia, dare possimus; quia ab iis constricti emittunt, nec majorem habere possunt aut
abstinere potuimus, nec iis nisi culpa nostra proprie emittere quam datur manu dilatantis aut constrin-
dicta succubuimus. Ceeterum peccata parentum no- gentis.
stra dici nequeunt, ita ut propter ea corripi et plecti Plura in hunc libellum non adnotabo, pauca enim
jure queamus; nec etiam Apostolus nosin Ada- dicit qua 1
. attuli satis superque ostendunt quas in angustias

mo peccasse, quemadmodum passim Grseci sermonis conjectus esset Augustinus,cum consectariis neces-
imperitus dictitat Augustinus. Sic enim Paulus Rom. v, sariis sui dogmatis premebatur. Addam duntaxat me
12 ". "Q~~zp St' sv6; dvOpwirou t, ipapTta z\- tov xojuov hsec et alia adnotasse solo amore veritatis ductum,
eloTiOe ,
-~\ v.i -r^ &\u~.pr(a$ 6 bdvaxo'' xat o^toj; e'; utque sanctitatem Evangelii justitiamque Dei majore
-ivTst; ivBpcftltOUf 6 OavaTO; BlT|X8sv . eV <">
reivn^ in luce collocarem, quo ii qui brrc legent, ad pa-
fijjwtprov : Quemadmodum pcr unum homincm peccatum rendum Jesu Christi prseceptia eflicacius adducantur.
in mundum intravit, et per peccatum moi-s : sic et in Hunc esse animum meum Deus mihi testis est, quem
omncs homines mors transiit, quia omncs peccarunt. D oro ut acerbissimas controversias ex defmitionibus
Vertimus cum
Erasmo, tf&quia, non in quo,
Des. Africanornm conciliorum ortas sedare, aut certe ad-
quia alioquin hiulca est oratio et dura. Sed fac hoc non ventu Filii sui Jesu Christi peccatis omnibus noslris
esse perspicuum, profecto versio quam sequitur Au- tandem linem imponere velit.
gustinus non ita certa est, ut possit is locus, quasi CLADDIl MKNARDI PH EFATIO
clarus, urgeri ; cum preesertim ex eo ferme solo aut i\ II PBIORBS LIBBOS OPBBIS lMPKRFEiTl.
potissimo colligatur dogma. quod tot difiicultatibus Illustriss. et rev. D. D. Dionysio de Marquemont,
promitur, ut vix ullas alias majores in dogmate theo- archiep. et comiti Lugdunensi, <:

logico inveniri posse putem. Earum specimina in Quod his accidit, illustriss. primas, qui peregrini,
superioribus vidimus, quibus Augustinus satisfacere littorisuniones summam luxuris gloriam legunt
nullo modo potuit. Subjicit: Corripiutur ergo origo ut maceratis inedia corporibus alto sese immi
damnabilis, ut cx dolore correptionis voluntas regene- maii, lustratoqne diu fondo, vestigatis, e1 per mortes
rationU oriatur. At quo jure corripietur qnisquun tnille pauperatis scopulis, tenaci ac lorn:.) spiritsj

quod natus sit peccato originali iitqiiinatus, cum non terram repetant, natura? miracula deliciasque pro-
magia lioc vitare potoeril qoam potesl ne -^ol oriatnr fusiiri id in hac assidua communiqoe veteium unde-
:
afio VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. :ii;r.

:unque membranarura uriuatione fatali, at felici A ejus qui post ventilatas longum in ipsa Urbis orbis
oestro percitis, evenire sentio, ut post attntas insano que arce ingenii divitis opes perpetua Qalliarum le-
labore vires, profundis bibliotbecarum sinibus im- gatione blattcatur : qoem uon inter famosos latrociniis
mersi, reptent biuc inde, et per varias disquisitio-
Numidas, incultos animis Mauros, dissertantem, sed
nun sortes, frustratiouum inortes, enatent tamen, in amplissimo Gallise, id est elegantiae omnis tbeatro
publicoque radiantium orbe toto litterarum <oli re- ant pro catbolici nominis restitutione delonantem,
:onditas ingeniorum sseculornmque dotes ezponant, aut de severioris disciplina? cultu anzium et peroran-
\n bis esse me ni profltear, vanos sim qni aliqnot
tem tanta pendentis stupentisque coroneB gratulatio
umis propellente genio, habni sanctius
nibil in votis
secuta utin amplissimo bonoris throno non pie-
est,
guam ut ovanti litterarum glorise pareos patria, nu- tas posuisse, sed ad purpuras, aut si quid majus ha-
triz caraque civitas assnrgeret, pampinos suos atte-
beret Gallicana fertuna, exercere videatur. Macte
ceret, litteratas lanrns ollerret. Et volente Deo fa-
virtutibus, illustrissime comes, quae te ad tanti mu-
:tum ut pene consumptis in ea cogitatione curis, neris apices, iicet onerent verius quam bonorcnt,
Dsperato benelicio perolidas tinearum pulverumqne debebant tamen feraci vitiis ccelo, specimen potius
lordes ha^c co?li solique margarita canderet, cujus
g quam pra?mii, religio, fidcs, constantia, pictas, quas
gnorata possessione, delosus annos aliquot, aliud palantes usque pannosasque sic revocas et devincis,
igens omnino, sensi tandem vix parabili tbesauro exbinc, non ab his effectum te, sed ex te natas, a
ut
ue felicem. Quantum bac beatitate gaudii succreverit te doctas, ipsa tantarum virtutum admiratio glorie-
lobis, loquatur ipsa res, et si cui talium cupienti re-
tur. At est et privata ratio, quce me tanti operis red-
•umpar luxaffulsit, eo nunc plenior, quo inter omnes dat obnoxium : quam si tacitisadniventibusque oculis
uilitantis Ecclesioe Patres altior hcec diviniorque potuerim, magni me impiatum
neglexisse sceleris
tquila pervadit, eo purior, non aetatis loquentiseque rea conscientia postulabit, Tu fratrem carissimum,
srcerogativa turgens bie liber, sed ultimi spiritus quietis privata deliciis severiorisque propositi cogi-
etdefungentem exhibet et pu-
:ontestatione vegetior tationibus immersum, vix et cognitum, nec speran-
jnantem. Pugnantemrecte, cujus vitajquot momenta tem, solemni benignitatis luce perfundts, et resti-
ot acies, quot verba tot laurea?. Impius ergo sim,
tantem pene sic occupas, ut ad tanti solis radios, et
jeatique nominis quo tinxit mater Ecclesia, profanus vita se omnis, et reliqua si quae estfortuna commit-
indabata, si demersum alte tot annorum fluctibus
tat. Stet igitur in foribus augustissimi operis sacrum
)blatumque desideriis elencbum novus urinator atti-
solemneque boc anatbema, quod amori tuo benefi-
leo. Cujus renovato nunc primum
lumini, quod te C
ciisque lubens merito familia omnis privatis sensibus
)otius dixerim laudatorem pnblica causaest. Ejus
publica devotione suspendit. Quam aeternum tuam,
>nim contesseratione debuit Africanus praesul, tot sacra ha?c nec moritura unquam tabella damnabit.
)lim synodoruni genius, episcoporum lingua cala- Pridie nonas Aug. IG16. Jidiomagi Andium.
nusque foveri, qui veris pallii justisque mysteriis et lllustriss. A. T. deditus
ractus nostri et Gallorum legatus audit. CLAUD. MENARDUS,
Narrant Annales Hispanarum rerum, sub sevum Proprxt. Vrb. And.
»85, principante Gotho Cindasuinda, collectos Toleti ANIMADVERSIONES
trcesules 30 (Concil. Tol. et 7), cum Moralium liber, IN OPUS IMPERFECTCM CONTRA JOLIANUM.
[uem olim I.eandro Hispalensi sollicitante dictaverat Libro i, § 3. Julianus de Augustino Hoc ipso quam :

nagnus sancti-simusque Gregorius, baud superesset sit divinse legis imperitus intcrpres et profanus apparet,
.mplius, delectum suffragantibus episcopis Tajonem quisquis putat ejus sanctionc dcfendi, quod justitia non
^aesaraugtistanum, religione litteraturaque praestan- potest vindicari. Reponit Augustinus : Vos quod dicitis

em, qui Romana scrinia consulens amissos custo- potius non potest ulla justitise ratione defendi ;
quia mi-
um negligentia libros Hispanis redderet suis. Quod rj humani, a qua nullum hominum ab exortu
seria generis
lum procurat, Martino I pontiGce, nec in sacris ar- usque ad obitum videmus alienum, non pertinet ad
bivis, prae multitudine codicum, quaeri aut divinari Omnipotentis judicium, si non est originale pcccatum.
)ossent, indicante locum angelo. repertos et de- Atqui boc tantum de infantibus aut puerulis dicere
criptos. debuit, nam majores natu sat actualium peccatorum
Eftlaverat, scilicet, in Siciliae scopulis primum fe- admittunt ut hujus vitee miseriis digni sint. Sed po-
alis doclriuae virus Rulini Pelagiique vafrities, cum namus eum, ut debuit, de infantibus duntaxat, aut
ndicante presbytero tunc Hilario, post Arelatensi puerulis locutum peccatum originale, ut ab Augu-
;

ipiscopo a
, divinus sanctissimi senis animus, sumpta stino explicatur, commodam nullam ratiouem defen-
idei propugnatione, deforme monsttum longo decen- denda? justitia? divina? suppeditat cum qua nullo ;

talique bello confecit. Quod igitur Gallis, instigante modo potest consistere, ut existimabant adversarii
>ra?su!e suo,labcratum est, quod magnispost animis Augustini, quos nusquam recte confutavit. Sed, in-
'odem defendmte consumptum, cujus potius auspiciis quies, quamvis non intelligam quomodo peccati Ada-
omitivaque potuit post tot annorum diescere, quam mi imputatio posteris, et vitii necessaria in eos pro-

Errat : flius is erat ab Arelatensi.

 SUPPLEMENTIM AD OPERA S. AUGUSTINI. 568

|uqalio consistero quoant cum sanctitate ac justilid A quae in provincialibus synodi numero sufTragioriim
divina, oportet tamen ut sint infantes puerique pec- comprobata cst ? Sunt ergo magistratus lictores coe-
catores, cum miseri sint, Deus vero justus. Satius tuum ecclesiaslicoruin, quibus parere eos oportet,
esset multo dicere te nescire cur innoxii miseri sint, non responsare. Si talia dixissent Ariani cum erant
quarn, ut facias eos noxios, invenire hypothesin qtue superiores, profocto iutolerandae tyrannidis merito
tot diflicultatibus lahorat. Sed quid sunt hae infau- insimulati fuissent. Sed borum me dudum distaedet.
tium puerorumque brevissimae miserioe, si cum aeter- Itaque manum de tahula.
ua bcalitudino, quibus eas Deus pensat, conferantur :'
JOA.NMS ULIMMERU PR/EFATIO
Nihil prorsus, aut si quid nibilo posset esse minus. AI) JACOBIU PAMF.LIOM SACR. LITTKRMtlM LICENTIATI.' M
Itaque quod Dotis oas ab illis in hac vita non amoli- AC BRLGIS CANOJflCUM, DK INDICCLO P0 SSIDII.

tur, mirum videri nequit. Quanta liactenus, vir huraanissimo, hominumquo-

>S
8. Ait Julianus ea ab Auguslino scripta, gtOB rumdam in judicando temoritas fuerit, quidvis D.
propter honestatis reverentiam oblivioni exteminata Augu>tini esse clauiantiiim, ac pro animi arbitrio
mandentur. Vide notata ad tom. VII, lib. dc Civit. reclamantium, haud quisquam facile crediderit, nisi
Dei xiv, cap. 18 ot seqq. ipsam rei veritatem ab antiquioribus proditam pe-
^ 10. Julianus Lnudat etiam potentem homincm B nitius introspexerit, et ad vivum (quod aiuntj rese-
:

(Augustiuus Valerium lib. de Nuptiis, cap. 2) quod i cuerit. In quo controversiae genere, ncmo nobis D.

nostris petilijnibus, qui nihil aliudquam daritanto nc- Possidio, ut qui ejus discipulus fuerit, potior disce-
gotio jlidices rocifcrabantur, ut ea qux subreptionibus ptator haberi dobct ; nam cum bcaliss, Augustinus
acta constabat, emendarentuf potius quam punirenlur tam multa odidorit, dictarit, atque in Ecclesia acor-
examinc, moU suse dignitatis obstitcrit, ncc disccptationi rime diaputarit, cxceperit, et emendarit, vel adversus
tempus aut locum pcrmiserit impctrare.} Hevora lau- ha'roticos conscripta, vel ox canonicis libris exposita,
dat Augustinus, loco indicato, Valerium, quia iis qui- ut illis oranibus cognoscendis et porlegendis vix
btis disputando ipse resistebat, ille potestatc, eurando quisquam studiosorura sufliciat, nulli mirum videri
ct instando efficaciter rcstitcrat. Quod sane ininime debet qurcdani ejus scriptis admista esse qua> vix
laudandum erat, nam in re gravi ct diflicili, in qua eruditi alicujus ac pii sunt, nedum D. Aoguatini,
sibi probe conscius erat Augustinus tantas essedif- sumraa eruditione ac pietate viri ; et rursus quoriiin-
iicultates, ut iis solvendis par non esset, praeslabat, dam conjecturis (ne dicam pra*cipiti judtcio et teme-
adversariis su>pius auditis, judicarc, quara damnare trario ausu) quaedam sublata esso, quae, vel omnihus
illico inauditos, synodorumque, ne reditus ad mitiora tacentibus, phrasis ipsa atque incredibilis pietas Au-
consilia patoret, aliarum super aliis anathematibus gustini esse loquobantur. Quare ne veritatis et verbi
infamare, et ediclo imperatoris gravissirae persequi. Dei avidissimos, Possidius, qui cum hoc nostro an-
Tiducia vori, si qua fuisset, debuissot eo adducere tistitc annis ferine quadraginta, Dei beneficio ac dono,
Augustinum et alios, ut diderrent ultimum de oa absque amara ul/a disscnsione (libenter euira ipsius
controver.sia judicium, saepiusque quam opus erat verbis utor) familiuriter ac dulcitcr rixit, in aliquo
audirent Pelagianos ne in iis damnandis aberraront,
; defraudare videretur, indiculura librorum, tracta-
sou quod rem ipsam, arduam sane ac ditlicilom, tuum, et epistolarum ejusdem, omnibus studiosis
non satis intelligerent, seu quod adversariorum men- proraissum conscripsit et exhibuit, quem tamen in
tcm non assequerentur. Res quae tot ingenirs erudi- bunc usque diem omnes qui Augustino non favere
tione atque acumine insignibus crucem lixit, totque non possunt haud citra sumraain exspectationera
controversias per orania saecula excitavit, uon debuit votis ardentissimis desiderarunt, ne posthac (ut re«
illico pormitti paucorum Numidarum ac Afrorum ju- sime scribis) censorum quorumdara temerariis judi-
dicio ;
qui postea, cedere nescii, judicium hoc suuin ciis ego nonalibi a me in-
lluctuarent incerti. Eum
essent quovis modo defensuri, quemadmodum con- ventum ac nusquam exstare existimatum, in Villa-
tigit. Doctrina etiara vera, sed plena diflicultatibus, D riensis abbatiae venerandse antiquitatis codicibus
non debuit quasi caput iidei necessarium iinponi, longe instructissima bibliotheca excutienda occupa-
sine ulla Christi aut apostolorum auctoritate, qua tissimus, ac, tuo exemplo, illius avidissimus, nihil
eam necessariam esse constaret. Non debuit deniquo minus cogitans, reperi. Quom ut aliquando in lucem
Pelagianis preeberi justissima querondi causa, quod (cui nunqtiam antea assueverat) odore vellem, non

inauditi damnati fuissent. Sed audiamus Angustinum semei id litteris ad me missis, quibus et operam et
respondontera : Absit a Christianis potestatibus terrenx partem magnam sumptuum liberalissime oflerebas,
reipublicx ut de antiqua catholica fidc dubitent, ct ob hortatus es ne diutius qua exspectationo frustra-
;

hoc oppugnatoribus ejus locum ct tempus examinis rentur viri docti, quos nulli rei raagis inhiare cro-
prmbeant ; uc non potius in ca certi ac fundati, talibus dideriin. Hactenus tamen ejus editionem quamlihet
quales vos estis inimicis ejut disciplinam coercitionis niiilt ii iii postulatam ditforre visum fuit, ut noetria
impmant. Verba baec sunt victoria sed qui magis marginura sclioliis illustratus (qnihtis et por ipanm
illa terrena auctoritate nitebatur quam rationibua, Augustinura et per veteres Patres qui ojus <cripta
An ergo Christiani magistratus sine ezamine ullo passim citare non dubitaut opera esse Augustim
debenl eos vexare quoa pauci episcopi inauditoa convincuutur) ac in commodiorem atquo aliquanto
damnarunt, qui.t antiqua Bdes babenda ieawrvfawiK, •
oiicinniorem ordinera redactua, in lucem, sub tni
 ,

569 VARIORUM EXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 570

nominis aospieio, prodiret, quando aliud tibi noqna- A scripserant: Dicino afflati Spiritu scrmonc proprio
qnam gratius esse posse certum habebam. Nam atquc stylo, et auribus et oculis scire volentium, dicendo
quantopere iisdem studiis delectareris, etsi antea et scribendo similia, studiosorum notitise intulcrunt
didiceram e cognato tuo Ludovico Carrioue juvene quales quantique viri ex commitni Domini g.7-atia in
non illiterato, in cujus ore mihi plane habitare rebus hxtmanis, et viccrect usqtte in finem obitus perse-
visus es, adeo tuum erga se studium, muniticeutiam verare meruerunt.\ Af/latos dicino Spiritu vocat bono
ac favorem frequenter nobis summa cum auimi consilio atque animo vitas scr«bentes, quia omuia
voluptate preedicat; magis id tamen venerabilis ille bona a divinoafllatu procedere putabat. Nemo tamen
Beda tuus, ouper in oflicina Hervagiana renatus, ac neget esse recte facta qusdam bumana, qu«e Deo
multorum librorum accessione, non sine immensia quidem ut humana^ naturae auctori debentur, si ad
sumptibus ac studiis auctus, testatus est. Maximam supremam causam ascendamus; sed quoe nonnisi
itaque in spem adducor fore, ut quae temporum inju- incommode afflatu ejus fieri dicantur, propter ad-
ria in tenehris adhuc jacent et cum blattis ac tineis mistas nimis multas ingenii humani imperfectiones.
alicubi rixantur, ea tu, quse tua est in veteribus Sic ipse et aliibono animo, ut putabant, scripserunt
conquirendis indefesso studio diligentia, aliquando vitas superiorum episcoporum; qui eorum animus,
in propatulum allaturus, et quod nostris qualibus- B credo, ex ofticii sui cognitione natus erat, ac proinde
cunque laboribus deest, indubitanter adjecturus sis. Deo quoque, officii exactori, vel hoc sensu tribuen-
Siquidem comperi et ego, post hanc nostram abso- dus. Sed aftlati sane a Deo non fuerunt ut fere dis-
lutam editionem, nonnulla esse quoe diligeus lector simularent vitia et delicta eorum quorum vitas scri-
exactius et magis plena numeris suis tradita, optare bebant, virtutesque ac dotes modicas praeter omnem
possit. In marginibus vero librorum nostrorum (ut modum extollerent, et veniaindigentia quasi miranda
et ejus consilii mei tibi constet ratio) satis habuimus descriherent. Ejusmodi enim encomiis, ne alia ohji-
voluminum tomos adnotare, omisso paginarum nu- ciam, fit non tam ut incauti lectores eorum virlutcs
mero, quod is in aliis atque aliis exemparibus, alius imitenteur, et vera placita sequautur; quam ut vitia
ac multo diversissimus sit, nec idem omnibus res- dissimulata quasi licita et honesta, erroresque quasi
pondere possit. CiEterura hanc opellam et qualem- veritatem defendendos sibi proponant neque enim ;

cunque industriam nostram, te auctore susceptam, putant, si fugienda ha?c essent, dissimulaturos fuisse
cum recordarer: abduci ah eo non potui quin gene- harum vitarum scriptores; nec se peccare posse cre-
rosae D. T. consecratam humiliter offerrem. Accipies durit, dum viros usque adeo laudatos imitantur. Ei
itaque eo quo offerimus animo et pro tua solita hu- C incommodo obviam ire voluimus in animadversioni-
aianitate, adversus calumniatorum insultus, nostros bus nostris, ubi ut laudanda candide et libenter
:onatus tuebere. laudavimns, sic nec vituperanda dissimulavimus;
Valemultum, observande Domine, nosque tui quamvis multum absit ut omnia attigerimus, quod
itudiosissimos mutuo dilige. Lovanii, e nostro immensae erat operae, nec uno volumine fieri potuis-
tf.irtinianocoenobio, 9 calend. Apriles, anno 1564. set. Verum quidquid conatus sum, id ex amore Dei

et proximi protluxisse novitille cui animorum arcana

ANIMADVERSIONES
patent; quem, ut tenebras opinionum nostrarum
IN VITAM S. AUGCSnXI.
affectuumque frustrationes discutiat luce adventus
Praefat. de iis qui vitas virorum ecclesiasticorum Filii sui, eliam atque etiam oro. Amen.
 VINDICLE
AUGUSTINIANiE
QUIBUS SANCTI DOCTORIS SCMPTA ADYER.SUS PELACIANOS AC SEMI-PELAGIANOS

A RECENTIORUM CENSURIS ASSERUNTUR

AUCTORE P. M. HENRICO DE NORIS,
VERONENSI AUGUSTINIAXO

Socii niagno clamore sequuntur,

Dum genitor nati parma protectus abiret.
Vmc.u.. .Lneid.x, 790-800.

EPIGRAMMA. ALILD EPIGRAMMA.

Quidam doctiloqui libros senis Augustini. Contra Augustinum narratur serpere quidam
Carpere, et adversum condere fertur opus. Scriptor, quem dudum livor adussit edax.
Usque adeone bonum ingeuium et facundia dives Qni caput obscuris in contextiim utcumpie cavernis
Ostentare artem dod aliter potuit? Tollere hunio miserum perpulit anguieohim.
In nova prostratas acies nisi bella cieret, Aut hunc frujje sua jequorei pavere Rritanni,
Impiaque ezstinctis liostibus arma daret? Aut huic Campano gramine corda tument.
Hdbc pugna, iuceutor, mors est tua; te stylus iste Quse coucepta fovet, promat, quffl parturit, edat;
Conficit, et verbis perderisipse tuis. Seu vetere armaturdogmate, Bive novo.
Dumquedocesquautum valeatmenslibera, monstras. In quoscunque sinus spirarum torqueat orbes,
Velie tuum tibimet sufficere ut pereas. Et fallax multa torqueat arte caput,
Verte graduni, fuge perniciem, stratosime rebelles. Currentem attritos super aspidas et basili-
Oris Apostolici fuliniue ubiipie vide. Declinare senem vipera non potent.
Nec te mutato defendi nomine credes, S. Prospeb, ibid.
Si pastorem ovium la?dere vis, lupus es.
S.Prosper AouiTAJroa adversus Calumniatorem.

PIUEFATIO
Neminem non mirari existimo, tantam fuisse quorumdam recentium scriptorum, ut mitissime loquar,
animositatem, qua Augustiuum maximum illum catholici orbis magistrum editia libris iinpetere ausi sunt,

utejusdemdefendcndi necessitas iis imponatur, qui illum impensius colunt. Et quidem jam inde ab exorien-
tis mali primordiis majores nostri, qui ex vihe instituto Augiistimim uti parentein sanctissime revereb intur,
crumpentem novorum censorum audaciam reprimere conati sunt. Ludofieas ab Angelis insignia tpad Olys-
siponenses sacrorum arcanorura interprej sancti doctoris anctoritatem a pluriom calumniia rindicarit
(Lib. v de Vita Auij., eap. li et 18), et sanctorum Patrum elogia eidem ob Pelagianos ac semi-PelagiMMM
expugnatos delata Bingnlari diligentia conges^it, unde postea eaiem e.T-teri nmtiiariint. Sed eum
malum quotidie glisceret, atqtie iu scholasticis recentiorum quoruindam dispotationibos Augnstini
doctrina in iia prsesertim quasstionibus quas cum divin;c gratia* hostibus idem nabnerat, pasaim traduce-
retnr, it.i ut summus Ecclesiaa doctor in ordinem propediem redoeendns rideretur, Basilius Pontius
Legionensis, magnus apud Salmanticenses theologus, non modo suos Augustinenses, veruin etiam sapicn-
tissimos Dominicansa hmiliss Patres, ipsamque Salmanticensem Academi.nn io Angustini partes traa
logia jurament. Salmant.), qnoTelnti suceentnriato prasidio sancti doctoris auctoritas adrersua recentiorua
impetus muniretur. Hinc, Pontio auctore, Salmanticffl anno 1627 famosum illud foedus ietnni ett, ea prtecipui
conditione, ut qui theologica laurea donandi forent, concepto prius juraraento Augustinianie doctrina? defendeu-
dae sese astringerent. Eo nobilissimae AcademittfactoAugustinianaBauetoritatisatisoontuUumvidebatur,
prseser-
573 PR.EFATIO. 574
tim cuni etiam Lovaniensium theologorum facultas jam pridem iu Augustini verba jurasset. Cceterum exortis
Jansenianis dissidiispleriquelonge acerbioracontraAugustinumetloquietscriberenon extimuerunt. Nondefue-
re tamen ex nostra familia viri qui magni parentis partea acerrime defensarent. Ilos inter cmicuit Pater Caro-
lus Moreau, Gallos, qui tomo primo suarum in Tertnliianam Animadversionum salis proluas vindicias pro
Augustino inseruit, quod itidem antea prsastiterat vir insignis Joannes Rivius Belga libro quarto de Vita Au-
gustini. Sed profecto nostros hosce scriptores et laterem lavisse, et surdis cecinisse experH sumus; tantum
enim abest ut illi ab incepto destiterint, ut majori longet apparatu atqae infestioribus armis in Augustinum
moverint, huv adversus Bipponensem doctorem scriptarientes « Augustini doctrinam obscuram, diflicilem,
:

intrioatissimam, secum ipsa pugnautem, pluribusque erroribus obnoxiam esse. Positum illum sub caligine.
In Pelagianis oppugnandis ultra verilatis limites sestu di&putationis abreptum. Licitum esse nedum judicem,
sed ne arbitrum quidem bonorarium in cbntroversiia de divinagratia illum admittere. Ipsius arma non es-
se inexpugnabilia, neque satis apta ad Calvinistas superandos. Hoereticorum argumentis minime satisfccisse,
neque positas abs se theses convincentibus argumentis comprobasse. Non esse sepeliendam scholasticam, ut
unus regnet Augustinus, sed hunc ipsum ad scholastica?. amussim exigendum. Ridiculos Augustini adoratores
ad nauseam hyperbolicas in eumdem landes congerere. Volentem impugnare Augustini sententias habiturum
adjutorem Deum. » llav, aliave pene innumera addidere, quae in calce hujus Apologetici referemus. Ferunt
Croesi regis tilium a puero mutua9 (Herodot., lib. 1). cum parentis jugulum stricto mucrone impeti ab hoste
cerneret, derepente miserantis naturee impetu perpetui silentii vinculis exclamasse: 'AvSpunre,
ruptis tr)-,

x-z:<: At nos. quibus integer loquendi usus est, Augustinum parentem optimum, doclissimumque
Kpofeov.
novorum censorum scriptis impune lacerari permittemus, et illis quidem mille conviciorum plaustra in san-
ctum doctorem congerentibus, nos eadem citra querelas plenis auribus excipientes, ansati pacem servabi-
mus, quasi ea nos nihil tangant? Degeneres sane ac spurii censendi essemus, imo amentes prorsus vel saxei,
si in tanto parentis discrimine stvlo parceremus, qui et esse et baberi volumus Augustiniani. Patris honor la-
cessitur, pietatis est eumdem ab adversariorum dictis vindicare. Ecclesioe magistri doctrina impetitur, fidei est
illam a quorumcunque impetu asserere. Divi fama decurtatur, religionis est eamdem sartam tectamque ser-
vare. Quantorum ergo criminum rei evaderemus, si vulgari forte adversariorum cestimatione, aut eorum qui
eisdem suam vendidere tldem, auctoritate coerciti injustas adeo in Augustinum peractas censuras surda au-
re pertransiremus Diu quidem siluimus, privatisque querelis ingentem animi dolorem egerere curavimus,
!

meUorem] hisce hominibus erga Augustinum mentem comprecantes. Sec nihil profecimus patientia
nisi ut graviora tanquam de faciii tolerantibus ingerereutur, unde pejora in dies audientes, jam
tandem quantulamcunque hanc nostram advocationem Augustino commodare coacti sumus. Nemi-
nem vero adeo pietatis ac religionis expertem futurum arbitror, qui bccce Apologeticum torvis
oculis intueatur, nigrumque eidem theta prcefigat. Etenim, ut olim ad Constantinum Augustum
Lactantius scripsit (Lib. v Instit. cap. \): « Si sacrilegis, et proditoribus, et veneticis potestas de-
tendendi sui datur, nec prsedamnari quemquam incognita causa licet, non injuste petere videmur, » ut Au-
gustino, qui veluti Christiani]orbis delicise, teste sancto Ccelestino papa, « ubique cunctis etamori fuerit et
honori, » Aliquis sit defensioni locus. Nam
pessima foret nostrorum temporum conditio, si Augustini censo-
ribus utraque auris daretur, nimium Augustino volumina per ora manusque bominum
eorumque injuriosa
volitarent, et sancti doctoris defensores non modo inauditi judicio excluderentur, verum etiam eisdem si-
lentium lata lege indiceretur. Immane ac barbarse prorsus feritatis exemplum fuerit, cum Rhadamistus ty-
rannorum truculeutissimus Mithridatis Armeniorum regis filios, quod « parentum csedibus illacrymaverant, »
trucidavit (Taeitus, lib. xn Annal.) Iniquus sane judex sis, qui, Patre nostro mille conviciis lacessito, ut
Hieronymi verbis utar (Apol. 2 cont. Rufinum), « ne gemitum quidem ac lacrymas dolori liberas esse conce-
dis. » Legimus, cum Nerone imperante omnis pro crimine haberetur, Aruleno Rustico ac Herennio
virtus
Senecioni, quod innocentissimos ac sapientissimos cives laudassent, « capitale fuisse, neque in ipsos modo
auctores, sed in liberos quoque eorum scevitum [Tacitus. in prxfat. ad Vitam Agricolse). » Sed absit ut hoc
facinus nostri sceculi sit vel exempli: neque enim homines ab avita erga divos religione adeo recessisse pu-
tandi sunt, ut Augustini laudes indignantes audiant, atque editum hunc nostrum pro eodem librum irata
manu discerpant. Magnua stoicee secta? professor Seneca merito impias Praexaspis Persarum satrapae voces
execratur (Lib. 111 de lra, c. 14), qui cum
gemitum sub oculis transfigi sibi filium a Cambyse rege vi-
citra
disset, ab eodem interrogatus num certo ictu pransus ad scopum collimaret, tyranni dexteram filii sanguine
cruentam, fumantemque per detestabilem adulationem laudavit, paremque in sagittando Apollini illam di-
xit. Itane corpore, sed magis animo servi exemplum secutis, novorum censorum manus, quas stylis arma-

tas Augustino intulerunt, laudibus, imo et osculis nobis implendae erunt? Hominum quam divorum aman-
tior hanc nobis iniquissimam legem imponet, a qua tamen nos liberos esse scimus, quippe qui ad Augns-
tini defensionem suscipiendam apostolicse sedis decretis impellimur, quibus refragari sit nefas. Cum Pela-
giani veteres illi Augustino-mastyges litteras quasdam publicassent, in quibus sanctus doctor pessime tra-
ducebatur, Bonifacius pontifex indignatus doctissimi viri nomen quoquam convicio pulsari, easdem hsereti-
corum littevas ad Augustinum per Alipium deferendas curavit, quo se ab impostorum calumniis vindicare
575 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 876
posset. amantissimo Patri «cribens Augustinus tlib.
Ilinc ad Bon., cap. Ago autera grutias. ioquit
i i :

sincerissima; in nos benevolentiae tuae, quod eas me latere noluisli litteras inimicorum gratiae Dei, in quibus
reperisti nomen meum calumniose atque evidenter expressum, sed spero de Domino Deo nostro quod non
sine mercede, OTlffi iu coelis est, illi me lacerant den»e maledico. » Sed et Ronifaeii succes-ur '.n-lestinus (

ejusdem sanclissirai doctoris bonori optime consultum voluit siquidem tix AogoatiDO inter superos relato:

nonnulli, quorum. teste sancto Prospero [In prxfat. cont. Collat.) c nec ordo in Eccb-sia, ncc ingenia dc-
spicienda videbantur, » eidem Galliis petulanter obloqoi, illiusque libros censoria auctoritate examinare
ausi sunt, qui cum essent, eodem Prospero auclorc, « bonae opinionis viri, habentes speciem pietatis in
studio, » Hipponensis magistri famam ac doctrinum tn certum discrimen traxi-s.-nt, ni Ca-lestinus gliscenti
malo praesentissimo remedio obviam ivisset. Etenim ubi adversariorum macbinationes, delatoribus Prospero
et Hilario, coguovit, lilteras ad Galliarum antistites dedit, quibus eisdem indignatus 'quod Auguslinum iin-
pune percelli permitterent, « Timeo, inquit, ne connivere sit hoc tacere, ne magis ipsi loquantur, qui per-
mittunt illis taliter loqui: in talibus causis non caret suspicione taciturnitas, quia occurreret veriles, ri

falsilas displiceret; merito namque causa nos respicit, ei cum silentio faveamus erroii. Ergo corripiantur
hujusmodi, non sit his liberum habere pro voluntate sermonem. « Dein tolius in sancti Angustini dudum
sibi, cum in vivis esset, amicissimi laudcs elfusus, « Augustinum, inquit, sanctae recordalionis virum pro
vita sua atque meritis in nostracommunione semper habuimus, ncc unquam liunc sinistrae suspicionis saltem
rumor aspersit, quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, et inter magistros optimos etiam a meis sem-
per decessoribus haberetur. Hene ergo de eo omnes in commnne senserint, utpote qui ubique cuoctis el
amori fuerit, et honori. Unde resistendum talibus, quos male crescere videmus. » Jubet ergo apostolica se-
des ut Augustini censores « corripiantur, uon sit his liberum liabere pro voluntale sermonem; lata lege
etiam sancit, « resistendum talibus. » Hoc sane veteres Augustinianae scholffi proceres Prosper, Eulgentius,
Caesarius, Prudentius, Hhemigius eruditione aeque ac sanctitate percelebres magno animo exsecuti, Augustini
scripta contra Semi-Pelagianorum alioiumque insultus defenderunt. Hoc ipsum plurimi recentiores summa
cum laude praestiterunt, quorum omnium studia vicit eximius P. Macedo, tot pro ejusdem Patris doctrina
in lucem libris emissis. Quare pontiiiciis mandatis obtemperans, tantorumque Patrum exempla licet longo
positus intervallo secutus, recentiores quosdam Augustinianae doctrinae censores in jus vocare decrevi. Quod
quidem judicium majori qua putero modestia prosequar nunquam enim meliorem causam ; fecit petulantia dicen-
tis, sed saepe pejorem. Amici mihi illi sunt, sed usque ad aras, usque ad Augustinura ineum. Omnia praeteribo
quae mihi acerbiora dictu videbuntur, neque solum quid illosaudire, sedetiamquid me deceat dicere, conside-
rabo. Quod si quidpiam forte amarulenti exciderit, id propriae qua nos in eam ne-
tribuant iraportunitati,
cessitatem conjecere, ut sine graviori quandoque censurarum reprehensione possimus Augustinum pro vix
dignitate defendere. Hic interim liber, ut Taciti de Agricola scribentis sententia utar, honori Augustini P.
N. destinatus, professione pietatis, aut laudatus erit, aut cxcusatus.

VINDICI^ AUGUSTINIANtE
CAPUT PRIMUM. A nes struxit, cujus quidem auctoris factum duplici
Refelluntur argumenta quibus nonnulh contendunt odio dignum quod doctrinam, quara
judico, vel co
doctrinam sancti Augustini de prsedestinatione et sapientissimi quique ad usque sidera extulere, depri-
gratia esse difficilem ct obscuram. Sanctissima Cle- mere tentavit, vel eo maxime quod Augustinianis
mentis X pont. opt. max. pro sancto doctore senten- armis contra ,Calvinum decertare nrofessus, eadem
tia. ipsa arma mille dicteriis infamat, dubiumque facit
Antequam quorumdam recentiorum convicia, quae sitne Augustino vel Calvino infestior hostis habendus
contra sanctum doctorem plurima congessere, sigil- Adamus hunc titulum in libro vernacula lingua exa-
latim referam refellamque, operae pretium duxi re- rnto inscripsit: Cahin dtfait par svi-mfme et par les
censere quid Augustino, quod ad traditam conlra armes de siint Awjustin qu'il aiait injustement usur-
Pelagianos de divina gratia ac prsedestinatione ab pies sur lcs matires 'dr la grdce, dc la libertt et dc la
illo doctrinam universim oppouant; inquiunt enim predestinatiitn. Nempe: Cahinus destruttui sui^
esse illam difiicillimam,obscuram, intricatam, in- ct sancti Augustini armix, qum idem injuste usurpai it

constantem, variam, ultraque veritatis lineas excur- in iis qum od tjratiam, Ubertatem ei prmdtii liiuthmim
rentem. Quam Jquidem aceusationem cum pluribus pertiin nt, Augustini nomine grandioribus chararteri-
arguraentis conentur persuadere, eadem nobis
H bus, atque ex utraque parte paginam implentibu- de-
BOl-
venda sunt, oe quid forte deti •imonti apod [imperitos lineato. Porro volumen illuii io i>artos etH ili\i-um
nimiumque credulos Augustiniana doctrioa petUtor. tres, in (luarum priori et altera nihil de gratia ot prffi-
Joannes Adainus basce cootra Aiigiistiniiiii objectio- deatinatiooe disseritur, rerioaqoe in iisdero Augostioi
 YINDICI.F. AUGUSIINIAN.K.

lomen sonat, in postremam tantum partem de illis A lumniosa pronuntiaverit, hac praeclarissima censuru
nysleriis qQ83stioaes rejecit. Quo consilio id egerit concludit « Sed illud quod tenebris ac nubibus libros
:

icmo non ignorat scripslt enim cum vel maxime

: hujus sancti et sapientis doctoris obduxit, quodve
anseniani tumultus iu Galliis ebullirent. CanVrum adnotatum fuit a celeberrimis theologis, est quod
n hac voluminis postrema parte plus opera contra non absque profunda meditatione non semper distin-
logustinum quam cootra Calvinum ponit. Etenim guit id quod docet uli dubium, et quod tradit, ut in-
n prioribus decem capitulis late in uuum Augusti- dubitabile quodve dicit adversarios impugnans, et
;

iuiu quinque
invectus integris viribus decertat ; in quod docet sua defcndens. Saepo oppositas sibi ab
mtem sequentibus veluti iu Auguslino persequendo adversariis objectiones in eosdem retorquet, eos in
lelassatus contra Calvinum stylum detlectit. Verum absurditates miras conjiciens. Instantiam instantia
n decimo sexto, quo universo volumini nobilem solvit ; inconveniens refutat difticultate longe majori.
olopbouem imponat, resumpto animo iterum in Au- Ulterius, nonclare exponit, num objectiones ad suos
mstinum irruit, ut saxei sane cordis censendi sint hostes impugnandos proponat, vel quod in eis cum
[iii citra non dicam indiguationem, sed execratio- iisdem conveniat, etc. Haec quidem ejusdem addita

lem adeo sancto doctori injuriosa verba perlegerint. perplexitati in sententia proferenda in hac materia,
B
^occine est, Adame, Calvinum, an Augustiuum de- ac considerata insuper distinctione librorum ante
itruere? Promiseras te sancti Augnstini ormts eum episcopatum et in episcopatu scriptorum, nec non
^alvino congressurum. At quauti per tuam tidem dissidiis doctorum ob veram ejusdem doctrinae in-
rictricia illa arma facis ? Clamas Arma Augustini telligentiam percipiendam, mihi licitum est conclu-
:

nexpugnabilia non tsse, cap. 4, pag. 581. llane jae- dere, noluisse suos sensus clare exponere, vel in illis

umbeos pugiones, ut facete lib. 111. cont. Jul. cap. explicandis non ita felicem fuisse, ut nullus de ejus
1, ait Augustinus, queis adversarii jugulum petas? mente dubitandi supersit locus. Quare immerito vo-
>ub Augustini auspiciis in hostcin moves, et ducem luntipsum esse oraculum gratiae et concilii Triden-
ninc tuuin mille dicteriis oneras2 Sanctum doctorem tini interpretem. » Quid arrogantius, quid absurdius,

i Cahinistis abs te vindicatum iri promittis, et eum- quidindecentius contra Augustinum dici possit, non
leui bostibus prodis? Ihec loqueris pag. 640, eap. 8 : video. At quo consilio illa eructarit, satis est mani-
Si intra verborum sancti Augustini altitudinem tne festum, nempe ut Augustini deserendi impositam sibi
:onti>unm, CaUinista essem. Addis cap. 16, pag. 760: necessitatem ostenderet. Quotusquisque enim est
Drli universo notum est, intcr omnes Paires unum Au- qui Augustinum prae aliis sequi malit, si vera sunt
justinum cucharistias mysterium maxime confudisse. q quae eidem Adamus opponit? Hinc cap. 16, pag 760,
Quid quod scnbis pag. 596, cap. 4, Augustini dicta clamat : « Hae Augustini tenebrae me cogunt ad lu-
on csse anta ad cvarmandos Calvinistas? Praeterea cem quaerendam, quam quidem in synodis et
alibi
ugustinum, inquis, sensisse impiorum hominum aliorum doctorum libris invenio. » Habemus homi-
eprobationem ab originali culpa esse derivatam, et nis confessionem.
llius hanc unicam esse causam pag. 584; at cap. 10, Victorinus, celeberrimus quondam Romce rhetor,
lag. 667, scribis eam sententiam tibi licitum esse hor- ac Hieronymi et Augustini praeconio orbi notus, vo-
ere, quod mater cst illius, quam Calvinus tanta impie- luminum obscuritatem triplici ex causa oriri dicebat,
ate ac rabie contra Ecclesiam inculcat. Et p3g. 624, ut testatur sanctus Hieronymus in prooemio lib. xin
ap. 7, testaris Augustinum dixisse mannam et eu- in Ezechielem : « Vel rei magnitudine, vel doctoris
haristiam esse .eoualiter figuram Jesu Christi. Quae imperitia, vel audientis duritia. » Poterat quartam
>rima Calvinistarum haeresis est. Putasne Calvini addere, nempe docentis malitiam, quod Aristoteli
ectatores ac Genevensem schofam non plenis auri- vitio vertitur obscuris verborum involucris suos sen-
us ingeniique plausu isthaec tua dicta excepisse, sus occulenti. Sancti Augustini doctrinam de gratia
um te judice suum fere videant Augustinum, quem et libero arbitrio ac praedestinatione esse obscuram
amen contra eosdem stare, te demonstraturum pro- D atque difhcilem ob rei magnitudinem, ob divinorum
niseras ? Sed his omissis, ob quae Calvinistae gratias consiliorum profunditatem, ob mysterii secretissimi
eferunt, saltem debent, quam contra sanctum doc- altitudinem libenter concedimus. Quis enim ignorat
orem accusationcm instituas, audiamus. quantum omnium aetatum sapientibus difticultatis in-
Itaque Adamus, quem intelligo inter celebres auc- gessithumanae voluntatis liberse cum divina pree-
ores a sodalibus numerari, capiti quarto hunc titu- scientia ac praedestinatione concordia ? Testes sunt
um dedit [Dial. vi de Opin. probabili): Doctrinam veterum philosophorum errores. Inde enim Stoici
incti Augustini dc mystcriis gratise, libertatis , prx- fatum invehentes liberum arbitrium suffocarunt alii :

estinationis et eucharistise esse difficillimam intellectu, cum Cicerone contingentium scientiam Deo sustu-
t eam obscuriiatcm magnas tum vivo, tum
divisiones lere. Hinc pariter inter scholasticos theologos diu-
xortuo Augustino pcperisse, etc. Rursus caputsextum turna ac perpetuo duratura dissidia orta sunt. Ipsi-
a inscribit Xova argumenta ad probandum doctri-
: met recentiores, qui planiori se via iter carpere
am saneti Augustini de mysteriis gratise et praedcsti- gloriantur, in pluribus, de divinis praadefinitionibus,
alionis esse obscuram et difftcilem intellectu. Pag. 610. scilicet de objecto scientiae mediae, de gratia congrua,
a quo quidem capite cum plura tum falsa, tum ca- uliisque secum invicem acerrime concertantes, civili
 S! 1'1'LKMKNTUM Ab OPKHA S. AUGUSllM. 180

eo bello rei diflicultatem fatentur. Molina in Concor- A getur erroris. » Lih. ni Operis imperf., cap. til. Et
dia qufest. 1 i, art. 13, disp. :>3, memb. 2, S Parvi- cum idem haereticus saticti doctoris sententiam in-
pendunt, fatetar, semet pertineci viur inti annorum tellectu diflicilem esse opponeret, respondit Augu-
labore insudasse, quo humanam libertatem cum stinus : « Prorsus iutelligor, velis nolis ; sed tu con-
ntvsteriis gratiue ac praedestinationiscomponeret, qui tra ista nihil quod ego ve-
dictarus, visnon intelligi
tamen Thomistarum judicio inanem operam posuit. rissimum atque iirmissimum dixi. » Lih. iv, cap.
Sed hoc sub lifce dimisso, certe eo conatu difficilli- IiO. Lege de bis plura in Antitbetis.

mam provinciam se aggressum ostendit. Suaiius om- Catcrum Adamus coctam olim a Pelagianis cram-
nium receutiorum gravissimus scriptor tomo n de bem recoquens, Augustinianam doctrinam vitio ob-
Grat., lib. v, in preeludio agens de gratia eflicaci, scuritatis infamat, (piam uon mysteriorum inagnitu-
idem ingenue aflirmat. Hinc Augnstinus, apist. 17, dini, non debili lectornm inlelligentiae, >ed Augustini
ad Valentinum, vocat eam quacstiouem difffillimam malitia; deputat, quippe qui suos sensus clare dicere
et paucis intelWjibilem ; et cap. 47, de Gratia Christi, noluit, vel saltem non valuit, ut scribit pag.
ad disccrncndum difficilcm. Idem serm. o de Verbis Itane magnum illud Africanarum synodorum Inge-
Apostoli, cum de divina gratia verba ad popnlum nium, quo nomine audivit Augustinus ex Prospero,
B
facturus esset, dixit se habtre propter olscuritatem cap. 2 contra Ingratos, adeo bardum vel invidum
rerum difficilcm dtsputationem. Ca?terum sapientissi- judicas, ut ]>ost vjginti fere annorum conatus non-
mus vir obscuris lucem et difticilibus facilitatem dum suam sententiam explicare potuerit, aul, quo
quantum poluit ingessit. Nulli sane labori pepercit solus sapere videretur, noluerit tanto cum Ecclesiee
quo et clarissimeet planissime loqueretur precibus ;
totius detrimento ? Sed videamus quibus argumcn-
etiam Deum subinde rogabat ut ad captum populi de tis cap. 4, o et 6, probare recenlior ille conetur,
gratia disserendi facultatem sibi impertiretur. Au- sancti Augnstini doctrinam de gratia et libero arbi-
diatur in prooemio serm. 13 de Verb. Apostoli, ciun trio,nec non de ])ia'destinatione esse obscuram at-
in superioribus de lege et gratia fuse perorasset : que difficilem. Opponit inilio statim cap. i, pag.
« Verbi Dei, inquit, altitudo excrcet studium, non de- Klorum monachum Adrumetinum primum fui
negat intellectum. Si omnia clausa essent, nibil esset qui, Auu ustiniano3r
doctricse obscuritate deceplus,
undo revelarentur obscura. Rursus si omnia tecta contra liberum arbitrium dogmatizarit. Etenim non
essent, non esset unde alimentum anima perciperet, intelligens Augustini epistolam ad Sixtuin, contra
et haberet vires quibus posset ad clausa pulsare. In bominis libertatem eam loqui existimabat at cum :

lectionibus apostolicis superioribus, quas cbaritati C reliqui monacbi oppositum defendereut, res ab ipso
vestrse, quantum Domiuus adjuvare dignatus est, ex- Kloro aliisque ad Augustinum delata est, quibus in-
posuimus, multum lahorem et sollicitudiuem passi struendis sanctus doctor binas ad Valentinnm abba-
sumus. Gompatiebamur vobis et solliciti eramus et tem litteras dedit, addito etiam libro de Gratia et li-

pro nobis et pro vobis. Quantum autem existimo ad- bero arbitrio, alteroque de Correptione et gratia, in
juvit et nos et vos Dominus, et ea quae prorsus dif- quibus ea quoe obscurius Sixtum dixe-
in epistola ad
iicilia videbanturper nos enodare dignatus est,
sic rat, clarius explicuit. Verum antequam pravam illius
ut nulla remaneret
quaestio quae conturhet mentem epistohe intelligentiam non ex Augustini obscuritate,
piam. Impia enim mens odit etiam ipsum intellec- sed ex leclorum durilie, ut Victorini verbis utar, de-
tum » etc. Libro etiam tertio de peccatorum Meritis rivasse ostendam, supina Adami in Augustino le-

ct rcmissione, cap. 2, futuris adversariis qui sibi gendo incuria castiganda est, qui Kloruin monachum
loquendi obscuritatem objecturi erant, bisce ora baud rectum illius epistokT sensum tenuisse caluin-
obstruxit Quia ea quce pro natura qmestiouum di-
: < niatur, cum aperte Augusliuus illum quidem recle
lucide dicta existimo, adbuc non intelligunt, non sensisse testetur, sed non fuisse ab aliis tntellectum,
mihi calumnientur pro negligentia vel pro mea; t'a- ita cuim ad monachos illos scribit cap. de Correjit. 1

cultatis indigentia, sed Deum potius pro aceipienda ^ et grat. « Hanc iidem, qmv sine dubio vera, ct pro-
:

intelligentia deprecenlur. » Kt quidem libri i-^ti priini pbetica, et aposlolica lides est, etiam in fratre no^tro
fuere inter eos quos supra triginta pro divina gratia Kloro invenisse me
unde hi potius corri-
gaudeo,
asserenda adversusejusdem hostes elucuhravit Quare gendi sunt, quos quidein propitio Deo correctos esse
cum Augustinus vel initio disputationis rcccns exor- jam existimo qni eum non inteiligebant. Itaque
ta-, indeque satis obscune ac diflicilis, dilucide se monachi quidam sancti doctoris epistolam non intel-

locutum dixerit, quos clarissima? doctrinee radios re ligehant, cujus taincn sensum oplime Kloius assecu-
satis superque tot annoiuin spatio, tot publicis pri- tus, nihil c\ Augustini verbis obscuritatis passus •

vatisque congressibus, tot deoique voluminibua epi- l nde prava illorum intelligentia non Augustini vitio,

stolisque discussa atque ezplicata sparsisse dicendus quod non potuerit clare loipii. danda
noluerit aut i

est? Sane cum Julianus sancto doctori obscuritatem monachorutn captui, qui necdum Augusti-
sed debili
objectasset, hocce ab Aogostino responsum tulit : nianam epistolam non percipiebant, sed nec Florum
« Quia tenebras vestras redarguunt, vobis lucida non oamdem pluribus explicantem intelligebant. S»?d de
vidcutur, et qusBcunque vobis sua radiante luee mo- his fusiusdiximus lih. i Hist. Pelag., cap. 23, et lili.

lesta sunt, contra illa clauditis, ne inde nox fu- n, cap. 18,
581 VINDICl 1 Al Gl MIMAN.E 582
Addit Adamus pag. 591 : « Hos primos apud Afri- A sionis o^sciuo impeditos Augustini doctrinam aperte
cam inotus ei Aogustinianse doctriase obscuritate ac probe intellectam oppuguasse, Augirstini vero
ortos Oallicani tumultus conseculi simt. Viri enim sectatores ex iisdem sancti Doctoris libris intelligen-
tum pietate tum doctrinu iosigoes Massillise et apud $ multo instructioresque esse factos, quod non
vicinas insulas, aegre ferebant AagastiDum, cujus est de Augustiui mente minus recte propter obscuri-
magna in Ecelesia sestimatio
nonnulla docuisse erat, tatem percepta rumores in Calliis exortos, ut iingit
guse ob obscuritatem Prsedestinatianorum hseresi ea Adamus, sed de ejusdem doctrinaj omnibus notui
tempestate per Galliaa gliscenti favorem prsebere vi- verilate litigia enata esse, Prospero, Hilario aliisque
debantur. Porro cum ha>c latius diffaraarentur, Augustinum defeudentibus, Cassiano e contra cum
Prosper et Hilarius de bis Augustiiium per litleras foederatis eumdem impugnantibus. Sciibit Adamus
certiorem reddidere, quo clarius suam mentem ape- pag. 594, Prosperum ct Hilarium, quod a nounullis
riret. » Fabulas bellas nectit bic scriptor ; nam ii de presbyteris Praidestiuatianis suosmet errores Au-
quibus Prosper et Hilarius ad Augastinum scribunt, nomiue sutlulciri cernerent, rei indignilate
guslini
Qequaquam fuere Pnvdestinatiani, qui ex Augustini commotos ad Coelestinam papam profectos, qui e
Dbscuritate iu errores lap^i essent, sed 1'uere Semi- vestigio litteras ad Gallise episcopos dedit, quibus, do
It
riani, Cassiaaus. Ililarius. Vincentius, Faustus, verba Adami pag. 593, ora obstruit omniLus istis
iliique, ut fusius libro n Historise Pelagiana; de- presbyteris qui suos crrores sub obscuritate vcrborum
tuonstratum est ; illi enim tidem
perseverantiam et sancti Augustini tegebant. Si et delatoris Prosperi
.'sse Jona Dei pernegabant, nobis ex nobis ipsis ea dicta, et Ccelestini judicis lata pro Augustino vindi-
>rovenire dictitantes. Nullos saue tuuc fuisse Prse- cando sententia intercidissent, poterant illa utcunque
iestuiatianos patet ex litteris Prosperi et Hilarii, ne- ab Adamo iingi, quo Augustinianam obscuritatem
jue enim Augustini ipsius doctrinam iu pravorum illorum tumultuum fontem persuaderet. At ex Pro-
iogmatum fuudamentum a Prade^tmatianis sumi, speri et Cceleslini scriptis apertae falsilatis reus tene-
>ed a plurimis illam impugnari dicunt, uti novam et tur. Hi, contra quos Prosper, ejusque collega Hilarius
ibsurdam. Dabo initiuin epistolse sancti Prosperi, Romam profecti sunt, non fuere nescio qui presbyteri
nde eDim objecta Augustino obscuri, ex qua in 1'radestiuatiani sub Augustini nomine errores suos
Jalliis tumultus exortos lingit adversarius, eva- venditantes, sed fuere plane Semi-Pelagiani Massi-
aescit : « Multi crgo, iuquit, servorum Cbrisli, qui lienses, qui sancti Augustini libros et doctrinam la-
u Massiliensi urbe consistunt, in Sanctitatis ture cerabant. Hoc fusius a nobis probatum est lib. n,
icriptis, qu« adversus Pelagianos baereticos condi- Hist. Pelag., cap. 15, quae bic repetere uon vacat.
iisti, contrarium putant Patrum opinioni, et eccle- Pergit ccepto Adamus novis argumentis Augusti-
iiastifco sensui quidquid iu eis devocatione electo- nianam obscuritatem probare enitens. Opponit quod
i'um secuudum Dei proposituin disputasti. Et cum de ejusdem sententia de praedestinatione ingens inter
iliqnandiu tarditatem suam culpare maluerint, quam tbeologos controversia est, pag. 596 addens adeo
lon intellecta reprebendere, quidamque eorum luci- illam esse diflicilem, ut graves tumultus in Ecclesia
iiorem super hoc, atque apertiorem Beatitudinis tuse excitarit. Traditetiam quosdam ex Augustini secta-
jxpositionem voluerint postulare, evenit ex disposi- toribus in maleria de gratiaillum deseruisse, vel non
ione misericordire Dei, ut cum quosdam intra Afri- ausos fuisse Augustini dogmata publice defendere
:am similia movissent, librum de Correptione et pag. 610, initio cap. 10. Ter etiam sententiam ea in
;ralia plenum divina. auctoritatis emitteres, quo in quaistione mutasse pag. 597, etpag. 611 additAu-
mtitiam nostram insperata opportunitate delato, pu- gustinum ssepe confessum esse diflicultates vel a se
avimus omnes querelas resistentium sopiendas, quia vel ab adversariis contra mysleria gratiac et pra>des-
miversis qurestionibus, de quibus consulenda erat tinationis propositas datis a si solutionibus non
sanctitas tua, tam plene illic absoluteque respon- elidi, suamque mentem plus objectionibus commo-
ium quasiboc specialiter studueris, ut quaB apud " tam fuisse, qnam responsionibus sedatam. Item eum-
est,

ios erant turbata componeres. Recensito autem boc dem, cum alicujus insuperabilis difticultatis pondere
Jeatitudinis tua: libro, sicut qui sanctam atque [iremeretur, ad illa Scriptur» verba confugisse:0
ipostolicam doctriua; tuai auctoritatem antea seque- altitudo divitiarum sapientiae et scientix Dei! etc.
jantur, intelligentiores multo instructioresque sunt (Rom. xi). Praiterea tradit iliidemincboasse Augusti-
acti, ita qui persuasionis sua? impediebaatur obs- num Commentaria in Epistolam Pauli
ad Romanos,
uro, aversiores, quam fuerant recesserunt. » Ha2C ubi Apostolus de mysterio praidestinationis tractat,
lle. Audin' Massilienses non Augustino obscuritatem sed rei altitudine deterritum opus imperfectum reli-
ibjecisse, sed tarditatem suam culpare maluisse, quisse. Taudem
pag. 614 diflicultatem vera? et ger-
twoh non intellecta reprehcndere? Narrat autem non- mana? Augustinianre senlentix assequendre iudc pro-
mllos lucidiorem expositionem postulasse, non quod bat, quod non una ejusdem ac constans semper
est
lla qu« Augustinus astruxerat, obscura erant, sed opinio, sed diversre atque pugnantes. Ego quidem
[uod eadem clarius ad ipsorum captum exponi per- responsionem paucis perstringo neque enim nego.
;

iptabant, qua? tamen acutioris ingenii viris satis es- tium adversarii objecta nobis facessunt. Callicani illi
ent manifesta. Rursus ait eosdem postea suae persua- tumultus non inde orti sunt, quod obscura vel difti-
 :

>83 SUTLEMENTUM AI) OPEKA S. AUGUSTIM. :>8i

cilis intellectu Augustini sententia habebatur, sed A rissimis de Preedestinatione sanctorum et de

libris

quod plerique eamdem sententiam probe ab ip-is Dono perseverantui' natos ibidem tumultus com-
intellectam contrariam putabant antiquorum Patrum pesceret. Cum Augustinus de initio tidei atque per-
deiinitiouibus, teste Prospero in epistola ad Au- severanliee dono ea docuerit quae verissima sunt, et
gustinum. Duo enim hicdistinguenda sunt vel enim :
eadem in synodoruin postea canones transierint,
diflicilis asseritur Augustini sententia, quod intelligi Cissianus, Faustus, Hilarius Arelatensis, aliique
non nisi difficulter possit, vel quod licet recte perci- reprehendendi sunt, qui Augustino contradicentes
piatur, humano intellectui durior videtur, cuive erroneam doctrinam defendendo, gravissimas Galliee
non ita facilis assensus praebeatur. Primuni sane turbas peperere. Ex hisconstat Adamum praepostere
falsum est, nam Massilienscs optime Augtistinianam de illis Gallicanis dissidiis judicasse. Hinc recte sub
sententiam de gratia Adami et stantis et reparati, de Rhemigio sanctissimo ac doctissimo Galliarum an-
praedestinatione electorum, de eorumdem certo nu- tistite Ecclesia Lugdunensis ante octingentos annos

mero, de dono perseverantiae assecuti sunt, ut palam de hoc ipso pronuntiavit : « Augustinus nec tanta
Jit ex litteris Properi et Hilarii, qui itidem cum aliis perturbatione et commotione tidelium ab intentione
verum Augustini sensum tenuerunt, quem si non veracissimae et fidelissimee doctrinee suce frangi po-
nulli assequi nequivere, B tmt aut re \ocari. Sed magis eos et scriptis suis in
ipsorum ingenii debilitati

deputetur neque enim soli vitio verti potest quod

; quantum potuit admonuit et instruxit, et orationibus
eum talpa non videat. In altero vero sensu difticilem apud Deum profusis fideliter adjuvit, ut intelligerent
videri sancti Doctoris sententiam de preedestinatione, et agnoscerent quam necessario et quam salubriter
nec ipse Augustinus negavit ; res enim secretissima propter commendationem divinae gratise ejusdem
est, quam tamen tot libris, quantum potuit, reddidit preedestinatiouis veritas omnino et credenda et pr;i-
faciliorem. Non ibo inficias sancti Augustini senten- dicanda esset. » Lib. de trib, epist ,cap. 35. lta-

tiam de preedestinatione ante preevisa merita plures que falso contra sanclum Augustinum locutus e-t
in Galliis turb«sse, unde gravissimee contentiones Ludovicus Molina in sua Concordia, haec scriben-
emerserc, doctis quibusve in partes divisis. Neque « Augustini doctrina de pra^destinatione plurimos ex

enim indocti absolutam proedestinationem cum hu- fidelibus, praesertim ex iis qui in Gallia morabantur
mana liberlate componi posse percipiebant, et docti non solum indoctos, sed etiam doctos mirum in mo-
etiam viri idipsum aegre assequebantur. Caeterum dum turbavit, ne dicam illius occasione salutem
Augustinus illorum dissidiorum certior factus, in eorum fuisse periclitatam. Ne enim ejusmodi doc-
libris de Praedestinatione sanctorum et de Dono per- q trinae adhaererent, heeresi potius Pelagianae ex parte
severantiee eamdem de praedestinatione sententiam assentiendum putabant. » Neque enim rejicienda
et constanter tenuit, et solidissime conflrmavit. Sane sunt pharmaca quidem sorpta stoma-
quod initio

in libro de Dono perseverantiae, cap. 20, respondens cbum deiicatiorem turbare solent. Haud salus illo-
Massiliensibus, qui dicebant: « Non opus fuisse hu- rum periclitata est, qui in queestione nondum ab
juscemodidisputationis incerto minus intelligentium apostolica sede decisa non ita se faciles preebebant

tot corda turbari; quoniam non minus utiliter sine ad Augustinianam sententiam recipiendam ; scimus
hac definitione praedestinationis per tot annos defensa enim Cassianum, Faustum, Hilarium Arelatensem
est catholica fides, » ostendit jam olim ante exortos episcopum, qui Semi-Pelagianorum principes fuere,
Pelagianos eadem se docuisse, quee postea contra uti sanctos in Galliis coli, ut in Pelagiana Historia,
eosdem operosius et diligentius demonstare com- lib. ii, cap. 12, nobis descriptum est. Quis autem
pulsus fuerat : « Preedestinatio, inquit, preedicanda non moleste ferat recentiores Augustini doctrinam
est, ut possit vera Dei gratia, hoc est quae non se- uti Gallicanarum rixarum causam traducere, cum |

cundum merita nostra datur, insuperabili munitione easdem omnino contentiones una ipsa sedaverit at-

defendi, » cap. 2f. Et quidem sanctus doctor do- que sustulerit, quandoquidem Arausicani canones
num fidei ct primam gratiam ex absolulo decreto D qU | pacem Galliis dedere, exscriptee ad verbum Au-
Dei suspendit, quo omnia prorsus merita divina gustini senteutiae sunt?Quod initio quidem factum
gratia antecederet. Hinc Semi-Pelagiani Augustino fuisset, si Semi-Pelagiani sancti doctoris sententias
hostes facti per centum fere anuos variis dissidiis recipere maluissent, quam eisdem contradicendo
Gallias fatigarunt, donec in Arausicana synodo n ex provinciam dissensionibus involvere. Ex his, ut ante

Augustini libris datis responsis diuturnae illee inter inferebamus, illarum turbarum origo non in Augus-
doctos homines agitatae contentiones finem sortita* tinum, sed in ejusdem hostes rejicienda est. Porro
sunt. Nullius sane culpae Augustinus reus inde tra- falsum est, quod scribit Adamus pag. 610, in mate-
ducendus est, imo summis idem laudibus commen- ria de gratiu et pnvdestinatione nonnullos sectato-
dandus venit, qui Semi-Pelagianorum nec sapien- rum sancti Augustini ipsum deseruisse, vel non au-
tia nec auctoritate deterritus, traditam semel de sos eum tum temporis in Galliis defendere.
publice
divina gralia alque proedestinatione ad initium sal- Contrarium enim testantur Prosper et Hilarius in
tem iidei (quod in confesso est apud omnes) senten- cpistolis ea de re datis ad Augustinum : • Kecensito
tiam pluribus dcmonstravit, ncque pcr ipsum ullo autcni, hoc Heatilndinis tuii" libro,
inquit Prosper,
modo stetit quin missis in Galliam duobus preecla- sicut qui sanctam atque apostolicam doctrin;e tuic
 :

VINDICl.E AUGUSTINIAN I
586

ctoritatem antea sequebantur, intelligentiores A vitiarum sapientia et seientisB Dei ! etc » Ita summi
ulto instructioresque sunt fucti, ita qui persuasio- ingenii fasces secretis divinse Providentia? consiliis
5 sua? impediebantur obscuro, aversiores quain Angustinus submisit, quod et recenliores fateri co-
erant recesserunt, » Unde Augustini sectatores guntur, si rogentur cnr Deus huic det gratiam con-
vis subinde a sancto doctore libris acceptis, ani- gruam, alteri vero neget?
jsius pjusdem partes sustinebant. Bilarius vero ita Quod addit, Augustinum imperfectam rcliquisse
;ur : « Sunt ex parte tales personse [nempe Semi- inchoatam a se in Epistolam Pauli ad Romanos Ex-
Ingiani). ut bis consuetudine Kecl<'siastica laicos positionem, in qua de mysteriis gratia*. disseritur,
muiam reverentiam necesse sit exhibere. Quod quasi rei difticultati snccnbuerit, non convincit Au-
idem ita curavimus, Ueo juvante. servare, ut, cum gustini doclrinam esse difticilem, ut sibi probandum
us fuit, non taceremas
ad qusstionis bujus quae Adamus eo in capite proposuerat, Rationem inter-
tertionem exiguitas nostrarum virium suggerereli missorum Commentariorum banc tradit sanctus doc-
io Prosperum in epistola eadem fateri quosdam tor lib. 1 Retract., cap. 25: « Ipsius operis magnitu-
n ansos publice Augustiniana pronuntiata defen- dine ac libore deterritus et in alia faciliora detlexus
;uod non inde factum est quod illa creditu sum; » non quod ignorarct quid de pra?destinatione
tkilia ac paradoxa arbitrabantur, ut contendit ad- D et gratiajuxta Apostoli sententiam statuendum esset,
rsarius, sed quod Bilarii episcopi Arelatensis alio- cum id et iu libris, et in epistolis, et in sermonibus
mque doctissimorum Augustini hostium dignitaset adeo sa?pe ex eadem Epislola Pauli ad Romanos de-
:erentia, teste eodem Prospero, timorem eisdem duxerit, ut Beda, Florus, Victor Tripolitanus, aliique
liciebant. ex solis sancti Augustini interpretalionibus in eam
lam vero discutienda veniunt qua? ad Augustinia- Pauli Epistolam sparsim ejusdem operibus inserlis
rum dogmatum diflicultatem persuadeudam idem integra Commentaria in centonem consuerint, ac
tnminiscitur pap. 611, ubi ait : « Augusliuus sa>pe plane totam Epistolam Augustinianis verbis expo-
sus est, diflicultates vel a seipso vel ab ad- suerint. Denique falsum est, quod Adamus scribit
rsariis propositas in hac materia data a se solu- pag. 612, dixisse Auguslinum suam de pra?destina-
nes excedere, seque plus objeclionibus commolum tione sentcntiam non esse populis prxdicandum.
am responsionibus sedatum. » Additque : « Cum Quodve summa? falsitatis est, id probans ex cap. 15
ro aliqua diflicultate insuperabili pressus est, ad de Dono pieseverantia?: elenira ibidem per plura
i Seriptura? verba confugit : altitudo divitiarum capita inculcat, et praadicandam esse sententiam de
ntix Dd'. etc. (Rom. xi). » Peream, si
g gratuita pra?destinatione, et modum quocitra rudium
quam Augustinus ea aflirmavit qua? illi Adamus conturbationem pra?dicari possit, assignat. Audiatur
ponit : debuerat in re gravissima aliquem sancti sanctus doctor ita incboans cap. 14 de Dono persev.
texlum appellare. Sed non ita est, Adame ;
« Sed aiunt pra?destinationis definilionem utilitati

iio cnim Augustinum haec contra Julianum om- pra?dicationis adversam. » Audin', Adame, illam sen-
m adversariorum acutissimum et ferocissimum, tentiam fuisse Semi-Pclagianorum, quos ibi rejicit

enlem in fine lib. vi : « Ad omnia me tibi res- sanctus pater, quam satis negligenter, ut mitius lo-
. Juliane, et omnia refellisse, etc, puto quod quar, eidem affricas. Accipe interim Augustini res-
ispicis, si pervicax non sis. » Et in fine lib. « Vi- i : ponsum: « Quasi vero adversala sit Apostolo pra?-
as argutias tuas, et fragilia, quibus tibi multum dicanti. Nonne ille Doctor gentium in fide et veritate
icutus et nilidus, argumenta confringam. » pra?destinationem toties commcndavit, et verbum
ib. iii, cap. 3: « Tuarum velut acutarum argu- Dei pra?dicare non destitit?
num nibil non solulum destructumque di- Ha?c nobis scribeutibus opportune S. D. N. Cle-
;tam. • Hinc sanctus Prosper in cap. 2 contra In- mens X pro Augustino senteutiam pronuntiavit, au-
nit nullum argumentum Pelagianorum non reis plane characteribus imis pra?cordiis incidendam.

num fnisse. D Eteniin iu diplomate raro ac singulari, dato die 18

Xullumque omnino rclictum Decembris, anno IC71, quo univ c rsis Christi iidclibus
Docta fides, quod non dissolvcrrt argumentum. festa sancti Augustini die nostra? familia? templa
sanctus Prudentius in epistola ad Hincmarum adeuntibus, ibique pie supplicantibus plcnariam in-
'ardulum eorumdem ha?rrlicorum argumentis a dulgentiam impertilur, ha?c habet: « Itaqnc eximia,
to Augustino aiundantissime et competentissime omnisque btimana? laudis pra?conium longe super-
sfactum e-se scribit. Videantur dicta cap. ap- 1 gressa sancli Augustini episcopi et confessoris, Ec-
dicis ad di^sfrlationem de synodo quiuta. Illa ta- clesia? doctoris pr3?cellentissimi, qui Spiritu Dei ple-
n insuperabilis quaestio Augustino visa fuit, cur nus ha?resum errorumque lenebras tanquam fulgen-
is hunc potius quam illum pra?destinaret, de qua tissimum Cbristiana? eruditionis jubar profundissi-
dile agit serm. 11. de Verb. Apost., cap. 14, et mis, simulque sole clarioribus scriptis profiigavit, ct
st. 105 ad Sixtum, et lib. iv ad Bonif., cap. 6, hominum corda eo, quo ipse ardentissime fiagrabat,
ait : « Ipsa est qua?stio, qua? ad illam pertinet al- charitatis igne succendit, decora grato devotoque
dinem, qnam perspicere volens idem Apostolus menlis affectu recolentes, » etc. Hac apostolica? sedis

)dammodo expavit, et exclamavit: altttudo di- sentenlia houorificentissima, gravissima sanctissima-

Patrol. XLYII. 19
 587 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 588

que omnes a quibuscunque adversariis Augustinianis A Galliarum praesulem, qui gravi sententia Adami scri-
libris objectae nubeculae fugantur penitus ac dissipanj ptoris Galli praeposterum de Augustini scriptis judi-
tur. Hoc diploma in forma Brevis, ut aiunt, exaravit cium perculit, ut pateat allata ab adversario argu-
illustrissimus D. Joannes Gualterius Slusius, spectatae menta nihili lieri ab eruditis viris. lllu-strissimus
doclrinae praesul, urbi et orbi notissimus, Clementi X Joseph Maria Suaresius, episcopus Vasionensis, in
pont. max. a secretis brevium. Dlud vero apostolicae dissertatione priori de Chronologia operum sanoti
camerae typis excusum ad eumdem summus pontiti- Augustini, haec ait : « Sed quod sanctissimus Petrus
cem detulit illustrissimus D. Josepbus Eusanius apo- apostolorum princeps de coapostoli sui sancti Pauli
stolici sacrarii praefectus, idemque Augustinianae sensit Episiolis, usurpare de operibus sancti Augu-
gentis decus.quam uti olim in suggestu et scholastica stini audeo, scilicet in illis sanctum loqui Patrem de
cathedraillustravit, ita eamdem
propemo- continuis his in ijuibus sunt qumdam dif/ictiia intellectu, qux iu-
dum beneficiis inquam, laudatum
exornat ; detulit, docti et instabtiet depravant, gicut ct c&tcras Scriptu-
Bre.ve die 24 mensis ejusdem, hora 14, cum summus ras, ad suam tpsorum perditiunem. Nec enim auctoris
pontifex sacrosancta mysteria peregisset. Horum au- ulla id accidit culpa, sed lectorum vitio, qui sive
tem lectores praemonitos volui, ne quis postea diplo- minus perspicaces, seu vagis imbuti prius erroribus,
ma illud a pontitice nec visum nec lectum commi- I!
ordinempotissimum librorum et disputationum igno-
niscatur, quemadmodum de altero diplomate ab rantes, mentem acutissimam et sanissimos sententias
Alexandro VII ad Lovanienses dato, in quo sanctus doctissimi Patris assequi uon potuerunt ; ex - Xaut *

Augustinus ejusque doctrina eximie commendantur, occaecati sibi nebulas otfundunt, et inauia portenta
quidam recentior concepto juramento publicavit, commiuiscuntur. » Haec quidem ille ante triennium
cujus quidem hominis voces inferius capite 6 castiga- scripsit, cujus sententia tanto pra;sule digna priori
mus. Hae quidem Clementis X litterae quotannis pro huic capiti tinem imponet.
Augustini solemniis de more, qua late per orbem
CAPUT II.
Augustiniana respublica colonias deduxit, populis
exponentur, ac magni doctoris ex apostolici oris
Eecentiores accusant eamdem sancti Augustini d<>

sententia sole clariora scripta apparebunt, nullusque

nam antilogise. Rejiciuntur.

posthac non falsas ac prorsus inanes Graviorem alteram injuriam iidem scriptores Au-
illius recentio-
ris voces intelliget, qui ausus iuferunt inquiunt enim eumdem sauctum
est blaterare sancti gustino :

Augustini libros esse tenebris ac nubibus obductos, doctorem tot tantisque antilogiis laborare, ut ex illis
dum ex apostolicee sedis oraculo sole clariores elu- q praegrande satis volumen possent consarcinare. Ac-
cent. cusationem ip-orummet verbis recitabo. Adamus.cap.
Omitto consulto plura sanctorum Patrum testimo- 6, pag. 614, haec citra pudorem eructat • Mihi licet :

nia, quibus Augustinus ab objecta obscuritate vindi- addere quod si diversas sancti Augustini sententias
catur illa enim producam in calce hujus operis, et
,• in hac materia colligere vellem, corpus quoddam ex
quidem nobilissima. Hic tamen sancti Prosperi vcrba diversissimis partibus coaptarem. Uno loco dicit
in praesenti repetere juvat in praefatione ad excerpta nostram salutem absolutoesse decreto definitam,alibi
Genueusium, initio cujus haec ait : « In libris beatae nihilominus aftirmat pendere illam a nostia voluuta-
memoriae Augustini episcopi, etc, si aliqua vos mo- te; preescientiam esse posteriorem decreto reproba-
rabatur ohscuritas, decurrere debebatis ad Patrem tionis, et esse item anteriorem nostra libertate gra- ;

luminum, a quo descendit omne datum optimum et tiam adimpleri, et libertatem in usumagratia deduci;
omne donum perfectum, et a quo datur spiritus "sa- gratiam esse victricem, sed et eidem nostram liber-
pientiae et intellectus. » Haec autem dixit, non quod tatem resistere solum peecatum originis plures in
;

putaret Augustini dicta esse obscura, sed quod ob damnationem perpetuam conjicere, et homines
minutam intelligentiam illis ad quos scribit obscura daranari ob propria tantum delicta et libertatis rebel-
visa erant : nam hisce plane verbis illud opus con- D lionem. arma sumpsit contra gratiam, et liic
Hic
cludit : « In quibus nulla est obscuritas, si de fide eamdem evexit. Hinc concludo quod si mihi non
praedestinationis et gratiae Dei, ex qua est omnium licet dicere, sanctum Augustinum in variis suorum

honorum origo, perseverantiaque meritorum, hoc te- librorum locis sibi contradixisse, saltem fas est miui
neatur quod habet veritas. » Ipse Augustiuus, in iine credere ipsius doctrinam esse intricatissimam, cum
libri de Gratia et libero arbitrio, haec serio lectoribus nulla reperiri possit intricatior, quam quse sibi
inculcavit : « Repetite assidue librum istum, et si repugnare videtur. » Ita recentior sancti Augustiai
intelligitis, Deo gratias agite ; ubi autem non intelli- defensor. Haec eo collimant ut summum I

gitis, orate ut intelligatis, dabit enim vobis Dominns magistruin omni prorsus exuant auctoritate. Qu«
intellectum. » Et de eodem volumine loquens initio quisque enim est qui credat viro llli qui nec >ibi

libri De Correptione et gratia : • Semel lectum, m- credit? Certane mibi orunt illa quffi ipsinift uctori
quit, nullo modo nrhitremini satis vobis innotescere inccrli-sima visa sunt? 1'biet divisioac sententiarilB
potuisse. Si ergo eum fructuosissimum habere vultis, varielas c.-t, inde procul veritas degil, qua\ cum un.i

non vos pigeat relegendo habere notissimum. » Volo sit, nequit in partes dividi. Qui opposita docet, nihil
autem Prospero supparctn producere doctisaimum sane docet, enim vero diruit sediiicatque . Solus ai
 ,

8» VIN DI CI .-K AUGUST XI A N E I . 590

ibi nec colnTret nec constat. Quod si vera sunt, qua? A maximo Eeclesia?. doctori audacter afTricant. Quis
idversarius Augustino objicit, erit Augustinns im- enim recentiorum ea mente sancti doctoris voluraina
)ostor et mendax, et dum de uno in aliud transilit ajperit, ut ejurata eliam propria opinione, unius Au-
minemor eorum quse dixerat, et tibiam sibi et cer- gustini sententiae idbaerendum sibi decernat? Sed ve-
iceni frangit. Si Augastinus usque adeo anlilogiis lit nolit, Augustinus in partes vel machinis trahen-
icatet, ut quodlibet potius enigma intelligas quam dus est, atque Ecclesia? magister, si superis placet
reram ejus germanamque sententiam expisceri> : si ipsorum diseipulus publicandus.
>bscuris verborum involucris veritatem, quam ezpli- Hanc eamdem accusationem prosequens adversa-
landam susceperat, implicuisse credendus est, quo rius e. f>, pag. 6it, inquit « Oslendimusetiam sanc-
:

ure quove titulo Clemeus VIII in maximis illis de tum Augustinnm in hac materia ter sententiam mu-
Uiziliis diviua? gratia? litigiis unum Augustinum con- tasse. » Citat autem in margine cap. 3 de praedesti-

mlendum jussit, a quo veritatis secreta peterentur? natione sanctorum. Verum semel tantum se mutasse
Pessimo sane consilio in obscuris lucem, et inter sententiam sanctus doctor ibidem scribit; nam ini-
>ecum invicem pugnantes Augustini sententias dissi- tium fidei exnobis, non ex Deo esse olim arbitraba-
iia componendi modum qutesivisset. tur, quem postea errorem re melius ex Apostolo
Pelagiani olim. ac postea Semi-Pelagiani, easdem " cognita repudiavit. Qure tamen mutatio sententia?
:alumuias in Augustinum projecere, quorum verba non vitio, sed laudi illi deputanda est, cum ab errore
ilibi data sunt, eos autem acerrime reprebendit ad veritatem deflexerit imo revelante Deo eam se ;

ianctus Prosper contra Collatorem cap. 4j", ut nihil priorem opinionem exuisse scribit cap. 4 « Ecce :

ib Adamo contra sanctum doctorem proponatur, inquit, quare dixi superius hoc apostolico praecipue
juod non ex veterum ejusdem bostium ore prodierit, testimonio etiam me ipsum fuisse convictum,
juos tamen omnes brevi illo dicto Augustinus confu- cum de hac re aliter saperem,quam mihi Deus in hac
avit : a Hinc est quod sententias meas inter se con- quaestione solvenda, cum ad episcopum Simplicia-
rarias putas,velputaricupis,tanquamimprobemquod num, sicut dixi, scriberera,revelavit. wSapiens igitur
mteapprobaveram.autamplectarquodanterespuerim. vir Deo revelante monitus sibi erranti contradixit,
^udi ergo apertam sententiam meam, et intellige vei et priori errore posteriori sententia emendato, unam
ine intelligere alios, non offundendo caligines nebu- esse voluit, imo fecit de gratia ac praedestinatione
osae disputationis serenitati sincerissima? veritatis. » doctrinam in omnibus sibi cohaerentem. Scimus ta-
^ib. v, contra Julian. cap.9.Et quidemAugustino quid men de Augustini sententia theologos inter se digla-
:ommune cum reliquis accidit, qui ob singulare in- q diari at ii ipsi certatim sacras litteras sibi faventes
;

^enium supra caeteros doctrinarum copia evecti scho- producunt, neque minore contentione de Scripturae
arum magistri evasere. Etenim sectatores, cum quam de Augustini sensu decerlant. Porro quis eo
crtatim diligentiorem operam in sectae patrono le- dementiae impetu feratur, ut dicere ausit sacri codi-
;endo ponere studeant. suotamen plus nimio ingenio cis sententias esse intricatissimas, turbas Ecclesiae

ndulgentes, diversa docendo magistros in contradic- dedisse, doctos viros in factiones divisisse, aliave si-
iouis suspicionem trahunt. Hoc Aristoteli, hoc milia, quae de Augustino Adamus scripturit ? Non
Matoni contigit, hoc sancto Thomae postea ac Scoto defuere tamen nebulones, Christianae religionis hos-
lobilissimarum seholarum principibus accidit, toties tes, qui sacras litteras contradictionis arguerent,
iscipulis praeceptoris mente acerrime inter se quos caeteros inter refellit sanctus Augustinus in li-
onflictantibus. Xullus tamen sectatorum summis illis bro de Consensu evangelistarum.
iris contradictionis crimen impingit, sed qua? ab ad- At quce adversarius ad Augustinianas antilogias
ersariis adducuntur, congruis interpretamentis suadendas adducit, futilia prorsus sunt vixque citra
xplicare conantur. Quare cum Augustinus librorum nauseam repeti possunt. Opponit enim primo loco
opia. doctrina? subtilitate, et, quod caput est, argu- Augustinum docuisse nostram salutem absoluto Dei
lentorum prope contrariorum pertractatione ceete- D decreto definitam esse, et alibi tradidisse eam nihi-
os longo post se iotervallo reliquerit, eidem etiam lominusa nostra voluntate pendere. At haec ipsa est
ericulo proximus factus est, nempe ut contraria do- sanctiThomae sententia, quam non solum sectatores,
pisse credatur, dum a contrariis ac sibi invicera sed melioris etiam nota? theologi subscribunt, dicen-
epugnantibus scriptoribus certatim sibi favens pu- tes gloriam in intentione absoluto Dei decreto prae-
tamen ac irreligiosi prorsus lectoris
licatur. Malitrni destinatis praefixam fuisse, at in exsecutione ab eo-
it, affirmare tantum doctorem contraria doeusse. rumdem meritis pendere ; de qua re Augustinus lib.
erum Adamus haud iis scrupulis perstrictus clamat de Grat. et lib. arb., cap. 18, ubi quaerit quomodo
ag. 590, « Augustinum theologorum scholas in par- tanquam praemiura,
vita aeterna detur nostris meritis
;s, ac doctores in factiones divisisse. » Erras : et simul detur ex gratia nulla merita supponente.
am e contra potiusscholarum ac doc-
diversae Alteram contradictionem opponit, nempe docuisse
jrum factiones Augustini doctrinam in contra- Augustinum praescientiam esse posteriorem decreto
las partes dilaniarunt etenim dum ad Augnstinum
: reprobationis, et esse etiam anteriorem. Sed debuis-
Jgendum praeoccupalis animis accedunt, necejus uti set hic recentior indicare libros et capita ubi hasce
olunt magisterio, sed patrocinio, suas opiniunculas Augustinianas autilogias notasset; neque enim tantae
 591 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINT. 592

virum illum putamus, ut dicenti et nullo testi- A lib. arb., cap. 1G; occultissima, efficacissima potes-
fidei

monio probanti credere debeamus, in re praesertim tnt' lib. ad Bonif., cap. 20 cum, inqusn, sanc- i :

gravissirna, ubi sanctorum doctrinam aUjue auctori- tus doctor his aliisque epithetis victricis gratiae ener-
tatem in quaestionem trabit. Interim dicimus falso giam exprimit, de congrua et eflicaci accipiendus e-t;
asseri sanctum Augustinum posuisse reprohationem at cum debili cuidam giatiae nostram libertatem re-
ante demeritorurn praescientiam nola est illa ejus- sistere tradit, ut patet ex lib. i, quaest. V, ad Sim-
;

dem sententia toties repetita « Bouus est Deus, plicianum, ex cap. 9 de Praedest. sanctorum, ubi
:

justus est Deus, potest sine bonis meritis liberare, ait • Bz duobus aetate jam grandibus impiis cur:

quia bonus est non potest sine malis meritis dam-

; iste vocetur, ut vocantem sequatur, ille autem aut
nare, quia justus est. » Hinc contra Pelagianos probat non vocetur, aut non ita vocetur, ut vocantem 9equa-
Deum fulurum injustum, si rejiceret a gloria pueros tur, inscrutabilia sunt judicia Dei » palam lit quos- ;

nulli peccato obnoxios, idque fere ubique praestat in dam vocanti Deo resistere qine etiam ex cap. de 1 1

opere posteriori contra Julianum, et in priori otiam Corrept. et gcat. deducuntur, cuin adjutoiium mi-
lib. 111, cap. 4 et 12; serm. 14 de Verb. Apost., et nistratum angelis aute lapsum dari etiam in statfl
epist. 106. Nec ullum locum dabit adversarius ubi naturae lapsae quibusdam, aliis in poeiiam ]>
I!
doceat Augustinus reprobari quempiam a Deo, cu- non dari scribit; cum inquam, ista docet, de aliera
jus nullum Deus demeritum precviderit. Addit tertio gratiae specie debili, incougrua et remote sullicienti
loco tradere Augustinum, « A nostra libertategratiam loquitur, unde nulla bic contrudictionis suspicio Au-
compleri, et agratialibertatem in usum deduci. »Sud gustinum tangit.
heec bene inter se conveniunt nara sola gratia non Quinta contradictio est « Plures damnari ob
: :

ponitactum bonumin nobis, sed unacumlibera volun- solum peccatum originis, » et item docet, « homines
tate, quam ipsa prsemovet et in actum deducit unde non danmari nisi ob peccata personalia, et proprie
:

ex gratia et libero arbitrio lit completum principiura libertatis rebellionem. » Non ita est, Ad.une. '<

actuum bonorum, ita tamen ut libertas gratiae ancil- Augustiuus pueros decedentes -ine baptisvo dam-
letur. Et sane cum sine gratia nibil lieri possit prout nari ob solum peccatum originis, majores vero uatu
oportet ad salutem, a sola gralia bumana libertas in bomines, et propter peccalum originis, et propter
bonum et meritorium usum agi potest. Non do Au- alia, qua' ipsorum malitia superaddfdit ; in quibus
gustini textus, quia res in omni scbola est manifesta, nulla contrarietatis umbra conspicilur. AodiaUir
licet de modo quo
motiones fiant disceptetur.
illte sanctus doctor lib. de Corrept. et grat. cap. 13 :

Primum legi potestin Augustino sermo 13 de verbis r * II ergo qui non pertinent ad istum certis-iuium et i

Apostoli, cap. 11, § Aynosce quid poscas, etc, ubi felicissimum numerurn, pro metitis jaslissime judi
inter alia scribit « Si non esses operator, ille non
: cantur. Aut enim jacent sub peccato quod origina-
esset cooperator ; » lib. n de peccatorum Meritis, liter de geueralione traxerunt, etcura illo hapreditario J

cap. 5, etalibi. Allerum vero in omni pagina libro- debito iiinc exeunt, quod non est regeneratione di-
rum contra Pelagianos, ubi catholicum illud dogma missum, aut per liberum aibitrium alia ins>iper ad-
semper inculcat, nihil boni meritorii fieri posse sine diderunt, arbitrium, iuquam, liberura, sed non libe-
gratia. ratum, liberum justitiee, peccati autem servuiD, quo
Quarta sequitur objecta Augustino contradictio : volvuntur jier diversas noxias cupiditates, alii magitj
« Gratiara esse victricem, sed et eidem nostram li- alii minus, sed omnes m ili, et pro ipsa diverMtate
bertatem resistere. » At de eadem gratia in individuo diversis suppliciis judicandi. » Rursus quomodo ii

nunquam hoc Auguslinus somniavit, ut eadem simul quibus in baplismo dimissum est peccatum
et vinceret libertatem, eamque sibi subderet, et ni- possint dici ob peccatum onginale relicti in n

hilomiuus a libertate rejiceretur; si enim rejicitur, perditionis, tradit sanctus doctor cap. 7, et nos i

jam non est victrix, sed victa repellitur. Quod si de ferius dicemus, ubi de erroribus Augustmo n

diversa ac dislincta gratia ea Augustinus dixit, om- D sennoneni inslitueraus, et certe bi nullo pacto .

nis contradictionis umbra ab ejusdem dictis procul nari jiossunt ob reatum peccati originis, et de bis
abest. Sane recentiores pleno ore aflirmant gratiam loquitur Augustinus, dum ait nemiuem damnari uisi
congruam semper esse victricem, non congruara vero ob propria ci imin.i.

repulsam pati a liboro arbitrio, quod et eoruni anta- Sextain contradictionem ila elTonnat: « Hic arma
gonistae de gratia praedeterrainante etpure sufficienti sumpsit Augustinus contra gratiam, et alibi eadidom
tradunt; quae si contradiclionem involvunt, publicae evexit. » Atnullum Augustini \erburn proferenti no
gratiae ageudee Adamo erunt, qui universos scholasti- ita facilera damus. Ubinara Augustinu
assensuin
cos ab inveterato errore liberaverit. Itaque cum Au- contra divinam gratiam arraa induit ? ulunam llli
gustinus scribit lib. de Preedestinalione sanctorum, injuriustuit ? quo verbo illam vel tantillum lc
cap. 8 : « Haec itaque gratia, quae occulte humanis in hlnis contra Manii baeos de biimani arbitru liber-
cordibus divina largitate tribuitur, a nullo duro cor- tate nondiim exortis 1'
exaratis,
de respuitur » cum eamdem dicit movere indeclina-
; mentionem fecit, illiusque ad ju>!
gratiee
lihter, insuperabilitir, invictissime, cap. 12 de Ger- vivendum necessitatem memorabili duto pronu
•
apt. et grat. tffcaciuknui viribus, lib. de GraL et
; vit, ac >i futuroa ejudera gratia1 ho>tes pi
93 VINDICLF AUGUSTIXIAN.E. 594

aare lib. i Retract., cap. 9, recitatis pluribus tex- A eestu disputationis abreptum, « excessisse lineas ne-
bus ex libris de Libero Arbitrio, in favorem grlttise cessarise veritatis, ut sit uimia quaedam severitas et
uicludit: « Ecce quam longe antequam Pelagiana iniqua vexatio, qua? medium illud in quoveritas sedot
sis exstitisset, sic disputavimus, velut jam contra transgredi jubet, si praeeat Augustinus. » Verba An-
loa disputaremus. » llinc cum in libro primt ad n.iti sunt lib. vui sui Augustini, cap. 2, pag. 862.
implicianum multa dto libero arbitrio drxisset, Ad.imus huuc capiti septimo tilulum dedit Sanctum :

lud tamen gratiae subjecit, non supra eamdem ex- Augustinum permisisse se nimium abripi xstu dis-
ilit, unde Sanctorum, cap. i, ait
lib. de Prsedest. : pututionis cnutra Pclatjianos, ei longius quam volcbat
In cujus qtKvstionis solutione elaboratum est qui- rajressutn essc. Celebre sancti Bonaventurae
•m pro l.beio arbitrio voluntatis humana sed vicit 1
, dirtum hac ae pag. 616. Quas voces
rc explicatur,
atia. » Ergo si Augustinus vel ciin pro defen- Moraines, Decampsius caUerique recentiores integras
one litferi arbitrii deeretoria arma tractabat, gra- reddunt. Neque vero semel iterumve hoc Augustino
*> vKtoiiam dabat, ubinam conlra illam gladium contigisse putant, sed in omnibus fere suis contra
luxit? Pelagianos disputationibus. Iniere quidem hanc facil-
II i um quidem contradictiones sententiarum Au- limam evadendi viam, ne Augustino interpre- in
i:
l^tiuo recentior ille scriptor opponit, qui tamen tando diutius ingenia macerarent. Verum nil moderni
iu ! ansas est tantum erroris Augnstino afFricare, isti Augustini censores producunt, quod Pelagiani
d cum hoc i!li in religionem veniret, adjecit: ac Semi-Pelagiani ante duodecim saecula sancto doc-
Hinc quodconcludo si niihi non licet dicere tori non opposuerint. Julianus Pelagianorum inso-
nctum Augnstinum» iu variis suorum librorum locis lentissimus hoc Augtistino vitium objiciens dicebat:
ntradixisse, saltem fas est mihi credere ipsius « Si quis aut aut liberum in hominibusarbitrium aut
ictrinaiu esse intricatissimam, » etc. Non ait, Deum esse nasccntium conditorem dixerit, Ccelestia-
inc concludo, cum mihi non liceat diccre, etc, sed nus et Pelagianus vocatur. Ne igitur vocentur haere-
lasi subdubitans, lieeatne sibi Auguslinum contra- tici, fiunt Manichaji, et dum falsam verentur infa-
ctionis incusare, si mihi, inquit, non licet. At nec miam, verum crimen incurrunt, instar ferarum, quse
iruum tibi licet dicere, neque alterum fas est cre- circumdantur pinnis, ut cogantur in retia. » Apud
re, nempe doctrinam sancti Angustini esse intrica- Augustinum lib. n de Nuptiis et concupiscentia,
nt, insigni enim nota preeclarissimi Ecclesiae cap. 3, quam a se et cseteris catholicis calumniam
agistri libros afficis, quam tuo Suario vel Vasquio erudite ibidem sanctus doctor excussit. Hoc ipsum
erri quopiam minime patereris. Crede mihi, ^ Semi-Pelagiani publicabant, ut ejusdem auctoritatem
a
ud tibi licilum est tam abjecte de Augustino sen- convellerent. H33C sunt Cassiani verba, cap. 11,
e. Quid enim ineligio^ius fieri potest quam Au- collat. 13 Multi enim singula haec credentes, ac :

stinum veluti multifornem in sentiendo Protheum justo amplius asserentes, variis sibique contrariis
ducere, modo affirmantem, modo negantem, modo sunt erroribus involuti. » Tdem habet Faustus lib. i,
nim, modo nigrum, tot in eadem scena cothurnos cap. 1, 6 et 17. Et hi quidem uti impudentissimi
unde mutantem? Xon igitur contrarius sibi est oblocutores acriter reprehenduntur in epistola quam
gustinus, sed Adamus contra se pugnat, qui cum Ccelestino papae recentiores quibuscum disputamus
libro ioscripserit titulum Calvinus sancti Augus- ascribunt
: « Quia nonnulli, inquit, qui catholico :

i armis destructus, mirabili constautia affirmat nomine gloriantur, in damnatis autem hrereticorum
pag. 596, scripta sancti Augustini non esse
. sensibus, seu pravitate sive imperitia demorantes,
is apta ad exarmandos Calcinistas. Unde lepida piissimis disputatoribus obviare praBsumunt, et cum
igni doctoris sententia. lib. v contra Julian. cap. 5, Pelagium atque Ccelestium anathematizare non dubi-
cce caput claudamus: « Xon sunt ergo, inquit, tent, magistris tamen nostris tanquam necessarium
rba mea inter se patiantur,
contraria, modum excesserint, obloquuntur. » Ut sit nimia
quamvis te
non non sinendo D quffidam recentiorum animositas, damnata convicia
intelligendo, vel alios intelligere
ntrarium. » Additque • Tu ergo, qui in me quasi : iterum in Augustinum pleno ore eructantium. Et
itentias inter se pugnantes notasti, et momordisti, quidem Augustinus, cum universa abs se exarata
pone quemadmodum tibi ipse constiteris, nec tibi volumina censoria severitate corrigeret, atque in
restiteris. » laudandis Platonicis modum se excessisse ingenuc
CAPUT III.
fateretur lib. i Retract. cap. l,totin expugnandis
ccntiores sancti Augustini doctrinam contra Pela- Pelagianis excessus suos non animadvertit, eam forte
gianos excessus insimulant. censuram recentioribus relinquens, quam uti appen-
Xonnulli scriptores recentes, qui de re theologica dicem Retractationum fibris apponerent. Sane hoc
ros edidere. cum sancti Augustini auctoritate ni- clypeo st munit Calvinus contra Patrum testimonia.
um premi sero jam tandem sentiant, illamque
se Illius verba sunt apud Taperum art. 7 de Libero
lam rejicere reformident, ne eo in campo hostibus Arbitrio : « Graeci, etpree aliisatque inter eos singu-
i Augusiini nomen ubique inclamant, cedere vi- lariter Chrysostomus, in extollenda humanee volun-
anlur, novo crimine sancto doctori impacto, eidem tatis facullate modum excessere. » Et licet quandoque
subducere conantur; inquiunt enim Augustinum, segre tulerit hunc excessum a Pighio in Augustino
505 SLPPLEMENTUM Al) OPHHA S. AUG6STINI.
quoque culpari, attameu eodem vitio Augustinum A sarii contra duos illustres Ecclesiae doctores sanctum
etiam laborasse eadem audacia commentus est, scri- Tbomam et sanctum Bonaventuram, qui hosce ex-
bens quod « ne Augustini quidem sententia per cessus in libris saneti Augustini confessi sunt? »
iiji.ma recipienda est. » Quibus palam signilicavit Pag. 629. Erig.it utramque aurem Adamus, audiat-
plus aliquando sanctum doctorem dixisse quam ve- que quid reponamus. Vos Augustinum in excessus
ritali, se judice, congruebat. Profecto si excessus prolapsum dictitatis, quod est, veritatis limites prse-
isti, quidem juxta adversarios satis in Augustino
et tergressum fuisse, tntellectu xque ac verbis, quod non
frequentes, admittantur, eidemque vitio alii quointe est mentiri, ted falli, quae Morainii confessio est; at
Patres subjiciantur, nullo propemodum sanctorum Serapbicus Doctor excessum illum non intellectui,
testimonio haeretici couvinci poterunt ; ubi euim sed verbis tantum Augustini deputavit, plus dtfi

aliqua Patrum sententia se preini senserinl, exces- inquit, minus sanctum Au-
volent tntelligi, ijuod est,
sisseeosdem clamabunt, qua ratione omnium ve- gustinum non mente, sed verbotenus solummodo,
terum auctoritas labascit, et omnis ad beterodoxos non reapse, sed apparenter citra ullam filsitalenr
convinecndos via praecluditur. expressiori quodam vocabulo usum, nempe ignis ad

nomine excessus rccentiores intelligant in-

Quiil
infantiuni pcenas explicandas, cum tamen id ex
§ I.

quiritur, Sanctorum Thomse ac Bonaventwx tcsti-

** rapbici opinione baud ille mente sentiret. Ad*.
monia cisdnn non suffragari. Excessus perperam sarii auteni Auguslinum i.ntellectu £QCR \c vekui«
Augustino objici. falsum tenuisse contendunt.
Si recentiores interrogemus quid Augustinianorum Qua vcro ratione eos Bonaveuturae testimonium
excessuum nomine intelligant, respondet Adamus, juvet, plane non vidco, cum quam Augustinianar
pag. 626, Auguslinum ultra veritatis limites excurrissc menti falsitatem ipsi important, ad eadem Seraphi-
nimio disputationis xstu accensum, visumque hxreticis cus procul amoveat. Non est igitur cur illius cele-
favere. Addit Annatus, pag. 862 Ut sit nimia seve- : berrimi doctoris sulfragium jactetis ille enim, quod :

ritas ct iniqua vexatio, qux mcdium illvd in quo ad Augustini excessus pertinet, nullo pacto vobis-
vcritas sedet transgrcdi jubet, si prxeat Augustinus. cum coucinit. Sed neque sancti Tbomae dictum vo-
Fatentur tamen non ob hoc Augustinum mentitum bis sulfragatur : nam dum dicit Augustinum /

esse, sed, ut egregie Moraines interpretatur, insolen- locutum, indicat illum eipressius tantum verbum
teu loquondo quidem, ut sentiebat, sed xstu disputa- adhibuisse, non eumdem veritatis lineas praeter-
tionis ct vehcmentia spiritus ad alterum extremum in- accipiendum verbum illud altirmat,
gressum. Large
terdum declinasse intellectu ^eqce ac vebbis, quod
P
qua ratione ab Augusnino acceptum credidit. Et-
non est mentiri, sed falli, et dicere falSum sine enim ut dicatur Augustinus ultra vritutemproccs>
mendacio. Disp. 40 Anti-Jansenii, sect. 6, num. 65. (quo modo excessus illitis explicat Adamus pag. 626),
Igitur si non mendacii, falsitatis tamen apertoe reus stricte, presse ac omnino rigorose dicendus foret
Augustinus apud recentiorum tribunal convincitur. sumpsisse nomen illud supplicii, itemque gehennx,
Quo vero juste se ita de Augustino judicasse persua- cruciatus, etc. ; alias si large accepit, intra veritaHs
deant, nonnullos nec intimi subsellii tbeologos in cancellos sese cohibuit. Igitur sancti illi doctores
testes vocant, qui dixere sanctum doctorem contra contra recentiorum placita adeo aperte stant, ut
Pelagianos disputantem excessisse, quorum verba mirum sit adeo inconsiderate juxta ac secure contra
cap. 5 ex professoexaminabimus; de sanctis Tboma Augustiuum adduci, atque in eoium verbis lantos ab
ac Bonaventura (bos enim illi opponunt) pauca bic Adamo rumores toto capite septimo excilari. Illud
adnotamus. Cum sub Augustini nomine legeretur a vero minirae omittendum est, penes unicam dictio-
prioribus scbolasticis liber sancti Fulgentii de Fide nem et semel tantum asseri ab illis sanctum Docto-
ad Petrum, in cujus cap. 27 asseritur pueros cum rem expressius locutum. At quo crimine se involvct
solo originali peccato defunctos ignis sempiterni sup- ducentorum et amplius voluminum scriptor, si ver-
plicio puniri, sanctus Tbomas verba ignis ac tuppli- D bum non ita proprie semel tantum usurpavit? Sed
cii, etc, large accipienda esse dixit, quaest. 5 de bic adversarios rogaraus verbone uno tantum tenus
Malo, art. 2, ut ponatur species progenere; addens: docuerit Augustinus praedestinatiouem ante pra^
« Ideo autem sancti tali modo loquendi usi sunt, ut merita, libidinem esse malam, legem veterem siue
detestabilem redderent errorem Pelagianorum, qui Redemptoris gratia reos tantum faccre, uon esse abs-
|

asserebant in parvulis nullum esso peccatum, nec que gratia roras virtutes in inlidelibus, in quibus
eis pcenam aliquam deberi. » Sanctus Bonaveutura aliisque plurirais excessisse illum publicant? Haud
etiam idem testimonium, quod Augustinianunt pu- equidcra credo id eos aftirmaturos, cum sanctus
tavit, explicans, dixit quod ea posuit Augustinus plus doctor non solum pluribus argumentis eu lenten-
dicens, et minus volens intclligi, in quibus verbis tias stabilire conatus sit, sed universas quoqne
triumpbum sibi canunt adversarii. fosiGNB dictum suinnii ingonii vires ad easiicm persuaden
appellatur ab Adamo, in titalo cap. 7. Eadem verba ruenl, inio quasdam uti calholicas habendas
ot
Annatus, vm, c. 2, grandioribus charactci ibus
lib. contenderit Non hoc est, boni homines, ph^
expressit, quo statim legentium oculos implerent; ct miiiiis tttMe intclliiji; non hoc esl /<"y uuica tau-

binc clamat Adamus :

t Quid reponent aostri adver- tura voce, et semel qnidem ati sed quid sit, jam ;
 ;

i«l7 VINDICI.E AUGUSTINIAN.-E. 5i»8

mto, vos videtis, dum sanctorum Thomae et Bona- A suum origo dicenda Augustinus e ros-
est : etenim si

enturffi suffragiis destituli convincimini. tris contra Pelagianos declamasset, more rhetorum
Risum sane mihi moveut exempla recen-
lepida non tam ratiouum momentis quam verborum copia
iorum Augustini exeessus explicantium, imo forte insultans, utcunque hyperbole, hoc est, veritatem
xcusantium « L'ti viridarii cuitores, inquit Adamus,
: sententia excedente uti potnisset, ac nonnulla per
:ap. 8, pag. 111, distortam plantam erecturi, in op- exaggerationem addere, quae oratorum licentia est.
)ositam partem eamdem tlectunt, non quod eo in At cum dogmata, quae per excessum Augustino ex-
;itu stare illam volunt, sed ut facilius in rectitudi- cidisse dicunt, tot argumentis conlirmarit, atque ex
lem attollatur, ita pariter Auguslinus, inquit Morai- sacris arcanis petitis testimoniis tanto conatu stabi-
lius, disp. 19, num. 35,disputandocontraPelagianos, liverit, ut sexcentos et amplius versus eisdem sua-
jui cuni nimis extollerent vires naturales liheri ar- dendis non semel exaraverit, haud equidem vanam
ntiii, aflirmarentque suftieere sine gratia non modo oratoris pompam per hyperbolem afiectasse diceu-
id virtutes naturales quascunque, sed etiam ad sa- dus est, sed potius ipsas periodos, imo verba ipsa
utem, Augustinus ut illos ab eo errore ahducat, hv satis mature ponderasse, ^uti rei diguitas, tantique

ontrarium extremum aestu disputationis ahripi in- doctoris gravitas et sapientia exigebant. Porro et il-
I!
erdum videtur. » Cum quo
concinens idem Adamus lud ridiculum est, ex Platonicorum amore Augusti-
cribit, cap. 7, Augustiuum suos hostes
pag. 631, « num in eos prolapsum. Impense quidem
excessus
n extrema periculosa conjecisse, non ut eos ibi re- Auguslinus Platonicos coluit, atque in eorum scri-
inqueret, sed ut eosdem ad mediocritatem, unde il- ptis summa cum laude versatus fuit, quod ex libris

os beresis abstraxerat, revocaret. » At qui-; nesciat contra Academicos exaratis intelligitur. At quomodo
uturum fuisse eo pacto Augustinum ineptum prorsus ex eorum lectione in disputationibus de divina gra-
itqueimprudentem disputatorem, si toto coelo op- tia ultra lineas necessariae veritatis exundaverit, ne
jositam sententiam contra Pelagianos propugnasset, suspicari quidem possumus ;imo nec id Adamo, li-
mo ab errore illos reduceret? Etenim cum omnia cet audacter aftirmanti, cognitum fuisse puto. Quae
lli libero arbitrio darent, nullo gratiee loco servato, enim gratiae virtus ex Platonicorum libris habetur ?

Uam e diametro Augustini sententiam, qua per ex- Nisi malit impetum illum disputando Augustino, ut
;essum nihil libero arbitrio concedere, sed omnia in familiarem e Platonicorum schola derivasse,
ait,

ure gratiae reponere videbatur, obstinatissime quod cum ex eorum libris nec Plotinus, nec Philo,
sub-
scribere recusassent. Longe melius feeisset Augus- nec Ficinus tradiderint, ab ipso Adamo id compro-
q bandum
tiuus, si quaedam libero arbitrio et quaedam gratiae est, veteris Academiae libris excussis. Sed

etiam dedisset, ut illos ab errore removeret faci- neque excessus :illi ex odio, quo Augustinus veritatis

lius enim quisque ab extremo ad medium, quam ad hostes 'prosequebatur originem habuere nam sanctus , :

extremum alterum propellitur. Hinc sanctus Thomas Pater, cum contra haereticos scribebat, omnes odii
superins dixit Augustinum large locutum, non ut ea causas se procul habere protestabatur. Nullus con-
locutione haereticos in suam sententiam traheret, tra Augustinum neque infensior, neque infestior Ju-
sed ut haeretiornm errorem redderet catholicis ma- liano hostis insurrexit, ut plane universum Pelagia-
gis detestabilem. Ita si recentiores veterem opinio- norum virusunius Juliani ore in Augustinum cructa-
nem de auxiliis exuere cogerentur, facilius descen- tum fuisse videatur. At non solum citra odium sty-
derent in sententiam moraliter arbitrium praedeter- lum contra eumdem Augustinus strinxit, verum
minantem, quam in illam quae physicam praedetermi- etiam haec amorem erga hostem et quidem maxi-
nationem astruit, hanc enim nimium odere. Ridendse mum exprimentia scripsit lib. i contra Julianum,
etiam veniunt causae ab adversariis assignatae, quae cap. 7 « Ego quidem pro dilectione quae mihi est
:

Augustinum in excessus illos impulere. Haec loqui- erga te, quam Deo propitio quibuslibet conviciis' ab-
tur Adamus, pag, g24 « Ipsius corporis tempera-
: sit, ut de medullis mei cordis exstirpes, mallem,
mentum, ipsius genium, ip-ius eloquentia, veritates D fili Juliane, » etc. Quare cum omnes excessuum
tidei pertractandi modus eidem familiaris, magnus causas, quas in Augustino Adamus indagavit, san-
erga Platonicos amor, quorum excogitata plerumque ctus doctor procul habuerit, longe etiam ab excessi-
altiora sunt, odiumque in omnes veritatis hostes bus idem collocandus venit.
Augustinum in propositiones adeo apparenter inso- Instat Adamus cap. 16, pag. 760 & Quando Au- :

lentes conjecere. » Afros fervidioris sub

naturae gustinus defendit libertatem contra Manichaeos, vide-
ccelo calidiori novimus, at an Augustinus calido tem- tur gratiae necessitatem destruere ; cum vero pro
peramento fuerit unus Adamus sine teste affirmet gratia contra Pelagianos decertat, libertatem ever-
ego quidem non ignoro sanctum doctorem minus fri- tere. » Et pag. 632, in fine cap. 7, miratur quos-
goris patientem fuisse ex epist. 227, at pacato dam « nunquam scivisse ipsummet sanctum Augusti-
animo et sedato stylum contra haereticos strinxisse num hunc sui spiritus impetum in pluribus suorum
compertum est, uti mox demonstrabo. Interim mi- librorum confessum fuisse. » Libeat hic cum
locis
rari licet Angustini genium homini post duodecim Augustino exclamare « Quis non exspectet sapien-
:

saecula ab illius obilu viventi tam exacte innotes- tiam disserentis. qui fidem cognoverit mentientis? »
cere potuisse Sed nec eloquentia illorum exces-
! lib. vi contra Julianum, cap. 8. Quid enim frequen-
 ;

SOPPLEMENTUM AD OPKRA s Al i.LSTIM. fiOO

tius a Pelagianis Augustino objicicbatur, quam il- A cessu. Quod vero negari videatur gratia commenda-
lum Pelagianismi odio in Manichseismum decliaare? tione liberi arbitrii, propter <ju.TStionis difficultatem
At sanctissimus magister hasce a se calumm minus intelligentibus id \Meri posse dixit. Prsterea
pissime excussit. Logatur lib. n de Nupt. et concup., appellat lib. v, cap. 9, contra Julianum, et lib. l de
cap. 3 et 23, lib. u ad Bonif., cap. i et 2, ubi fu- Origine animae, cap. 15. At in priori loco de con-
ime recensitis eztremia Pelagianoram ac Mani- cupisceati mtumdisputat, in posteriori de origine
i t

chccorum erroribus, media Kcclesiue cafholicae inler animae, et neulrobiquc de animi sui impetu, zelo,
utrosque sententia concludit : « Possunt enim duo fervore, cxcessu vorbum ullum habet.
errorea inter se esse contrarii, sed ambo sunt de- Caeterum quaulum periculi ex objectis excessibus
testandi, quia sunt ambo contrarii veritati. Nam si Augustini doctrina subeat, nomo non videt ; etenim
proplerea sunt diiigendi Pelagiani, quia oderunt si in illis excessibus Augustinus liberi arbitrii vires
Manichajos diligendi sunt et Maoichaei, quia ode- plus justo depressit, ac vires grati.o altius extulit,
runt Polagianos. Sed absit ut catholica matcr pro- tunc Calvinus concinuisse cum Auguslino dicetur,
pter allerorum odium alteros elig.it amare, cum, qui in illis excessibus suum dogma fundavit. Scimus
monente atque adjuvaute Domino, debeat utrosque Calvinum falso seque ac superbe gloriari solilum,
B
vitare, et cupiat utrosque sanare ! » Rursus lib. iv, suum esse totum Augustinum, ita euindem clamau-
cap. 3, ita exorditur : « Ista nefaria et damnabilia tem inducit ipse Adamus pag. 561 : Augustinui to-
dogmata in hac tripartita divisione quisquis monte tus nostcr cst. Nostri homines rospondent Augustini
catholica exhorret, illius quinquepartitae latebras doctrinam parumper excedere limites veritatis, et ei
insidiasque devitet, atque ita inter utrumque sit cau- hac parte Calvino favere, nec esse doctriuam ejns-
tus, ut sic declinet Manichaeum, ne se inclinet in Pe- dem recipiendam, nisi detonsis illis exceasibas, in
lagium rursusque ita sejungat a Pelagianis, ne con-
; quos nativo animi furore praeceps corruit Iliuc Ada-
jungat Manichaeis, aut si in alterutris jam tenetur, mus, cap. 8, pag. 6*0, scribit : « Modo ne in Pela-
nec sic se a quibuslibet alteris servet, ut in alteros Lriinorum errores, quos Augustinus insequitur, u
irruat. » egregium magistrum ac praeceptorum te- dam, mihi licet verborum quibus ad eos expugn.m-
nacissimum quippe qui, si Adamo lides est, in dis-
! dos utitur impetum non sequi. lnde tit ut medius
putationibus contra Pclagianos Manichxos adeo in- ct stem iuter Pelagium et Calvinum. Si enim veiba Au-
caluit, ut in crrorem oppositum illi quam impwjnnn- gustini mitigando me nimium demitterem, Pelagia-
dum suscepit, declinarit, pag. 632. Sed pura puta nus essem. Si vero eorum altitudinem tenere vel-
sint isthaec Anti-Augustinianorum figmenta. Nullus q lem, Calvinista forem medium ergo me cum Eccle- ;

mortalium adeo exacte Pelagianorum ac Manichaeo- sia teneo. » Sane videris crudelem illam feminam
rum errores perspectos habuit uti Augustinus, qui imilari. quae ut in Arcanis habetur, coram Salomono
uon modo mediam inter utrosque viam teuuit, sed regum sapientissimo medium dissecari puerum, ac
eamdem ubique in libris ad Bonifacium posteros partim sibi partimque adversariae tradi gaudebat
docuit, quinque praecipuis Pelagianorum ac Mani- Augustinum enim m partes dividendum judicas, ut
chaeorum erroribus e diametro oppositis ibidem re- qua parte in excessuum altitudinem extollitur, Cal-
citatis, simulque media tradita Kcclesiae inter er- vino cedat qua vero humilior est, tuus, imo Eccle- ;

rantes sententia, ut mirari liceat adversarios adeo siae sit. At hoc quid aliud est quam Augustinum Cal-

secure hasce de sancto doctore fabulas vendere. vino prodere, quem a Calvino abs te vindicari jacti-
Quod autem addunt, Augustinum ipsum hosce auimi tabas? Augustinum tamen in partos secari soperi
sui impetus agnovisse, et pluribua in locis id falsum vetant, totus totum petentibus coucodendus est, et

esse, falsissimum est. Citat Adamus initiuni libri de qui Augustini parte contentos se dicunt, ne mini-
Gratia et libero arbitrio ; sed ibi haec tantum scri- mum quidom illius unguem obtineant. Sed inani
bit : « Sunt quidam qui sic gratiam Dei •
defeudunt. prorsus assertione Calvinus totum suum esse Au
ut negent hominis liberum arbitrium, aut quando D gustinum iinxit, nam voritate cogente partem ot
gratia defendilur, negari existiment liberum arbi- ipso Augustini se abjicere fassus ost lib. ni Iustit.,

trium, » etc. Te hic judicem volo, Adame, num in cap. II, inquiens : « Ac ne Augustini quidem sen-
disputando ueslus, impetua, excessus suos ibi Au- tentia per omnia recipiouda est. » (taqae. (lai\ino
gustinus fateatur. Hoc unum dicere potoris, oxtre- judice, Augustini sententia partim accipieada, par-
mos illum errores inibi recilasse. Producit lib. iv, tim repadianda est ; cui perbelle aoster A.damus
contra Juliamim, cap. 8. Verum ibi Augustinus Ju- consonat. At luoc injuria usqae adeo aociva ost. ut
lianum uti publicum calumniatorem redarguit, scri- aoiveraam Augustioi auctoritatem, veliat nolint,
bentom dixisso Auguatinum nogari liberum arhilrium evortat. Etoniin qoo pnBsidio adjuti discornere tan-
si gratia commendetur, et aegari gratiam et liheram dem poterimus hic Augustinum in veritatil ni
arbitrium defeodatur. Respoudet autem sanclus Pa- sisiere, alibi vero ultra excarrere? Viderint aa
ter: « Non dixi negari gratiam, scd at aegari gratia maximam Ecclesue doctorem dc excessu ubique
videatur. Non dixi negari arbitriam liberum, vel au- suspectum faciaat.
ferri, sod dixi, ut putetur auferri. » At nec verbum Hic milii disculiendum occurrit an Q8BC dictena 111

de innala silii in disputando vehemealia atqae •

miuin Augu.-linum cadant, an ipsius quoque
601 VINDICI.-K AUGTSTINIAN.U. fi02

sife venustissimara ac nitidissimam faciem detur- A ccnliores sententiam illam sancti Augustini rejiciunt,
pent. Scimus Bormisdana a Possessore Africano objicientes cum Morainio disp. 13, num. 87, exccs-

episcopo interrogatam quid sentiendum foretinquse- illum sstu disputationis, ct in odium hxrcsis
stionibus de gratia et libero arbitro, respoadisse: quam impugnabat, interdum ad extrcma dcclinasse.

« De gratia Dei et libero arbitrio quid Romana, boc Sed errat Moraines, ac simpliciorum ignorantia abu-
est catbolica, sequatur et asseveret Ecclesia, licet io titur, dum conteudit Augustinum interdum ad ex-

variis B. Augusliui libris possit cogoosci, » etc. Sci- trema declinasse in easenteatia quam passim et uti-
mus Bouifacium, cum esset docti>simus, adversus que solidissime ac constautissime inculcat. llla de
tamea Pelagiaaos Augustiai responsa ezspectasse. concupiscentia qusestio erat una ex quinque prseci-
Scimus Clementem VU gravissimam illam de auxi- puis quas sanctus Augustinus cum Pelagianis babuit,
liis divinse gratiae eontroversiam ad unius Augustini unde cum Julianus diceret: « Concupiscentioe natu-
meutem expendendam jussisse. Porro quse Romano- ralis qui modum tenet, BONobene ulitur qui modum ;

rum prsesulum in tidelium grege salubribus pabulis nou tenet, bo.no male utitur; qui autem etiam ipsum
nutrieudo cura fuisset, si eumdem ad Augustiana raodum sanetae virginitatis amoreconlempserit, bono
prata duxisseut, ubi tot ietbiferse contradiclionum, melius non ulitur; » Augustinus, contra ha?.c repo-
B Ego vero
excessuum alque errorum berbae luxuriabant? At si nit lib. iii contra Julianum, cap. 21 : « sic

in disputationibus de gratia Romani pontiiices Augu- ad tua ista respondeo : Concupiscentioe carnalis qui
stinum secuti sunt ejusque et lateri et vestigiis in- modum tenet, malo bene utitur; qui modum non te-

bsesere, uescio qua fronte Adamus mediam quam- net, malo male utitur ;
qui autem etiam ipsum mo-
dam ipsos viam inter Pelagium et Augustiuum cal- dum sanctae virginitatis amore contempserit, malo
casse asseveret exclamans: Medium ergo cum Eccle- melius non utitur. » Inde veluti puguae signo dato
Scito Ecclesiam in iis unum post sanctas clamat: a In hac controversia de bene utendo isto
Scripturas Augustinum secutam esse, ut medium il- utrum bono, an malo, tota inter nos causa versatur. »
lud iter, quod illam tenuisse lingis, de medio dubio Et quidem Julianus adeo acriter pro concupiscentia
procul tollendum videatur.
tanquam naturali perfectione decertavit, ut id toto
S II. An
sanctus Augmtinus exccsserit, scribens concu-
ibidem Auguslino, exsecutus fuerit. Op-
libro, teste
piscentiam rationi contrariam esse malam, et defe-
ctum naturse humame ex pcccato originali ortum, ponunt ea in opinione sanctum doctorem excessisse;
neutiquam vero bonum naturale Ulius. at contendimus illam sententiara non excidisse ei-
Unius Atitonini Moraines dicta examinabimus, qui dem quasi aliud agenti, sed totis viribus contra hae-
in stio Anli-Jansenio frequenter sanctum doctorem reticos eamdem serio ac consulto propugnanti. Quod
exccssus insimulat. Est autem illius libri scriptor si Augustinus excessit, eodem vitio antiqua etiam
Joannes Martinonus, ut ruihi testatus est P. Macedo, Ecclesia laboravit, quae recilatam sententiam ante
qno eruditissimo viro bic Patavii familiarissime utor Augnstinum et cum Augustino quod ad-
secuta est,
isque vicissim singulari me benevolentia complecti- versarii a nobis docendi sunt, quandoquidem illud
tur, qui etiam mibi auctor fuitut tum Historiam Pe- ignorant, vel sallem dissimulant. Augustinus, iib. v
lagianam, tum basce Vindicias evulgarem ; decreve- contra Julianum, cap. 12, in line, quinque qugestio-
ram enim instar Aspendii intus mibi conere et mu- nes proponitde concupiscentia, quas cum Pelagianis
sis, nec publici judicii periculum subire. Et quidem habebat: harum tertia ista est: « Utrum malum non
Morainium esse Martinonum idem laudatus scriptor sit, cui repugnauti consentiendum non est, ne in
publicavit in aureo scripto D. Augustini, cap. 13, et suum pergat excessum. » Additisque duabus aliis

ex anagrammate Qcti nominis patet. Non estbic ani- quaestionibus, ait « Hoc inter nos disseritur. In his
:

mus operosiorem pro Augustino apolo giam insti- quaestionibus catholica veritate antiquitus tradita ve-
uere; compendio sancti Patris causa tractabitur, stra impia novitas sutfocalur. » Porro qua reprehen-
:um ostendemus ea ipsa dogmata in quibus Augusti- sione dignus esset Augustinus, si opiniones falsas, et
ius excessisse dicitur, fuisse Romanis ponliticibus D in quas ex disputationis furore praeceps actus fue-
ic Patrtim synodis piobata. Asserit Augustiuus con- rat, pro catholica veritate publicasset? Audiatur,
upiscenliam esse per se malam, et vitium humanoe Suarez, prolegom. 6 de Gratia, cap. K: » Ulterius,
laturae ex primo peccato derivatum, nec illam esse inquit,addimus quidquid in bac materia Augustinus
)assionem naturalem hominis, idque variis argu- ut certum aflirmat, et ad dogmata tidei pertinere, a
nentis in libris ullimis quatuor prioris contra Julia- quolibet prudente et erudito theologo esse tenendum
lum operis demonstrat. Attamen sanctus doctor non et defendendum etiamsi non certo constet esse ab
irbitrabatur concupiscentiam esse peccatum, sed Ecclesia definitum, tum quia cum Ecclesia tantura in
sse velutihabitum vitiosum ad malum inclinantem. hac materia detulerit Augustino, ut ejus doctrinam
I contra Pelagiani contendebant concupiscentiam in damnandis erroribus gratia? Dei contrariis secuta
sse perfectionem, ac bonum naturale ad hominum fuerit, magna esset terr.eritas privati doctoris, qui
ropagationem primo parenti indilum, unde per ir- Augustino aliquid de gratia Dei tanquam ortho-
isionem concupisceotia ab Augustino, lib. iv contra doxum docenti contradicere auderet, praesertim cum
ulianum, cap. 11, dicebatnr Pelagianorum suscepta, totannis, tanta sapientia, tanto ingenio, tanta dili-
Tlib. v, cap. .'i, eorumdem pulcherrima famula. Re- gentia et instantia, et, quod caput, tot donis et auxi-
603 SUPPLEMENTUM AD OPEIU S. AIT.USTINI. f>04

liis praeditus pro divina gratia |tuenda et explicanda A tra Pelagianos concupiscentiam esse maUon. Quod
laboraverit. » Cum Suario sentit cardinalis Bellarmi- postea pluribus argumentis ex Augustino desumptis
nus. lib. 11 de Gratia et libero arbitrio, cap. 1 1 : demonstrat. Octavum argumentum ejusdem repe-
« Non posset, inquit, idera Augustinus ab ingenti tain.« Malum est, inquit, ut superionbus
inferiora
temeritate defendi, quippe qui non solum tam acri- reluctentur, id enim contra a>quitatem et rectam ra-
ter pro falsitate certasset, sed etiam eam pro fide tionem est; al pcopler concupiscentiam pars animec
catbolica venditare ausus esset. » Haec illi. inferior superiori, id est, rationi rcpugnat, legi men-
Hanc sancti Patris de concupiscentia sententiam tis non paret, spiritui adversatur; quis igitur ambi-
ejusdem discipuli secuti sunt. Sanctus Fulgentius, in gat an ea mala sit appellanda? » Quod est argumen-
epistola de Bono conjugali, cap. 3, scribit: « In illis tum Augustini, lib. v contra Julianum, cap. 3. Joan-
nempe bonis, quae fecit Deus, invenitur casta copula- nes Bagocius, lib. 5 Demonstrat. dogm. Christ.,
tio uxoris et viri, in quibus Dei operibus libido non disput. 8, cap. 1, sect. 3, sancti Augustini senten-
potest inveniri, nec aliquando justitiffi congruit, quae tiam pluribus probat, et concludit: « Absit aulem
non hominibus ex dono conditionis, sed peccatoribus ut qui-quam catbolicus Deum tam fuedae et ad
rei
ex vitio primae proevaricationis accessit. » Sanctus malum importune incitantis auctorem credat, cum
I!
Prosper, seu Pomerius lib. iii de Vita contemplativa, tamen si hominem nullo praecedente peccato cum
cap. 2 : « Piis, inquit, conatibus nostris resistit ipsa illo peccati fomite condidisset, tam ejus quam natu-
concupiscentia vitiosa, non naturalis, sed naturae no- rae humanae, et omnium naturalium qualitatum fa-
strae indita pcenaliter et inserta, quae peccato facta cultatumque auctor esset existimandus! » In hac
est, et peccalnm, si vicerit, facit. » Fa\et Augusti- eadem sententia cum Augustino concinit docti
nianae sententiae synodus Tridentina in decreto de mus P. Elisalda, qui cum theolgicam cathedram in
peccato originali, ubi tradit concupiscentiam ab Apo- collegio Romano moderaretur, eamdem doctrinam
stolo peccatum appellatam, quia ex peccalo est, et ad dictavit. Hinc in publicis thesibus a Patribus socie-
peccatum inclinat. Inclinare autem ad malum est tatis anno 10o8 de more aestivis horis propugnatis
proprium habitus vitiosi, hominem ad prava semper Augustiniana sententia his plane verbis concepta
propellentis. Nec defuere plurimi ex scholasticis qui proponebatur; t Haec concupiscentia, quo sub no-
recitatam Augustini sententiam strenue propugua- mine multa comprehenduntur reducibilia ad unum,
rent: Petrus Aureolus, acerrimi ingenii vir, in 2, natura sua est vel pars peccati vel affectus peccati,
dist. 30, art. 2, scribit: « Habitualis rebellio appeti- estque in natura humana vitium, etiam corruptio et
non est in nobis natura appetitus sensi- £ intirmitas, et neutiquam naturalis constitutio et
tus sensitivi
tivi tantum. Hoc dico propter opinionem quorumdam complexio illius. Consistit in habitu quodam pravo
qui dicunt quod appetitus relictus purae naturae suae et corrnpto, qui languor animae est et dicitur, et eo-

adhuc haberet in se habitualem illam rebellionem. dem modo reducendus est vel non est ad praedica-
Ego dico quod ex se est indifferens ad obediendum mentum qualitatisatque intirmitatis corporalis, eujus
vel non obediendum rationi per aliquod antem ad- modum imitatur. Minus illius habitus est inordina-
;

ditum, puta per qualilatemmorbidam, fit inobediens tio virium animae inter se, et non subjectio partis

rationi. Et ha?c conclusio posset probari auctoiitati- imVrioris ad superiorem. »

bus et rationibus; est enim expressa sententia Au- Plura autem argumenta sanctus doctor contra Ju-
gustini. » Eamdem sancti doctoris sententiam slre- lianum concupiscentiam defendentem congessit,
nue tuetur noster Gregorius Ariminensis, 2, dist. 30, quem etiam acutis subinde salibns perstringit irri-
quaest. 1, art, 2, ubi ait: « Hanc Angustini senten- detque haereticus, teste ,eodem lib. n contra Jolia-
tiam secutus est Magister, ut patetin ista distinctione num, cap. 7, toto libro secundo, et priori parte ter-

30 etseq., in quibus tractat de librum primum de Nuptiis et concupi-

ista materia, et multi tii contra
etiam antiqui ac raoderni sequuntur doctores. ab Augustino ad Valerium missum pro sus-
» Ita, scentia
tcste Aureolo, contraria Augustiuo sententia quoruni- D cepta laborat, quem sanctus Pater lib. iv et v
dam tantum fuit, ubi ex Gregorio sancto doctori prioris operia refellit.Dabo eam in remunum et al-
multi antiqui, ac moderni scriptores tum tcmporis terum ejusdem argumeutum, Lib. iv, cap. 13, ita
adhaerebant. Hincfaclum est, ut famosam illam qudr urget: « Duo enim bona quce a Patre Dco sunt, in-
litatcm morbidam nobilissimi scholastici e Nomina- ter se pugnare non possunt, pugnant autem inter m
lium secta antiquitus juxta Augustiniana placita de- continentia ct concupiscentia. Quid horum a Patre
fenderint. Ex recentioribus unus mihi sit instar magis velis esse responde. Video quas patiarts an-
omnium P. Macedo, qui lib. iv de Clavibus D. Pe- gustias: taves quidem concupiscentise, scd erubesri-
tri, cap. 10, part. 2, sancti doctoris sententiam soli- continentiffi. » Confirmatur primo ex lib. v, cap. 7:
dissime, ut ca-tera, communit. Imo celebres ctiam e « Nulla iuigna est sine malo. Quando enim pu-

societate scriptores concupiscentiam et malam 8386 aut bonuni pugnat et in.iluin; aut malum et m.ilum 1
et nulla ralione inler Dei opera deputandam tradi- aut si duo bona inter se pugnant, ipsa pugn <•-' i

dere. Bcllarmiuus, grande uon societatis lantuni. magnnm malum. Cam autem contincntia
»

sed catholicse etiam Ecclesioe decus, lib. vi de Amis- concnpiacentiam pugnet, hano malam ntt ibiden
sionc gratia« caput \\ ita inacribil OttmditW con- Augustinn- deducit Hinc ait: Adlmo non •
<
 ::

603 VINDICI.E AUGUSTINIAN.E. fiOfi

ut intelligas, nostram naturam non esse, sed vitium, A ex animo laudas si autem simpliciter agis in praeco- ;

contra quod virtute puguamus. Coniirmalur se- nio, eolladis in pralio. » Et postea: « Mallem te fal-
<>

cundo ibidem « Quando cnim libido vincit, vincit

: luciter laudare concupiscentiam, quam fallaciter im-
et diabolus quando libido
; vincitur, et diabolus vin- pugnare. Tolerabilius euim lingua tua quam vila
citur. Quem ergo vincit libido, et a quo vincitur, mentitur, tolerabilius sententia quam continentia si-
est hostis ejus. Cum quo autem vincit et vincitur, mulatur. Eingis quippe laudem qua sis adversarius
auctor est ejus. » Via harum ralionum in lioc consi- sententiae meffi, si non lingis castitatem quaes adver"
stit quod Dei dona sese invicem fovent ac pertieiunt sarius concupiscentiae tuae. » Rursus capite ultimo
ideo enim multiplicantur, non ut priora a posterio- ejusdem libri sic Julianum premit « Quid est quod :

ribus destruantur, sed ut novo cumulo ab eisdem laudas cum quibus pugnas ? Quomodo virtute hosles
augeantur ita spes lidem munit, et utramque cha-
: debellaie te credam, quos verbo lacerare non audes?
ritas corroborat. Posteriora enira dona dantur in Si ambo concupiscentiam debellamus, quare nou
praeinium bonorum operum, eisque subjectum red- ambo vituperamus? Quam te jactas expugnare con-
ditur melius. Cum autem continentia sit donum Dei, tinentia, quare non vis damnare sententia?» Quod
ut ex prima ad Corintbios Epistola, cap. vn, probat vero Pelagiani continentiam praecipue profitebantur,
Augustinus lib. de Nuptiis et concup., cap. 3, con- " qua contra concupiscentiam bellum gerebant, Augu-
i

sequens est ut eoncupiscentia naturale Dei donum stinus ex ipsorum sententia continenliam in suspi-
esse non possit, sed vitium solummodo sit ac defe- cionem simulationis adduci lepide ibidem inferens
ctus. Alterum argumentum, quod sanctus doctor addit « Bellum vestrum latet, amicitia patet. Ex :

contra Julianum urget, tale est Nullum opus Dei est hoc quod patet, suspectum facis esse quod latet.
:

materia pudoris atqui concupiscentia est materia

; Quid enim vis credamus de bello quod geritis in
pudoris, non igitur illa est opus Dei, et ex couse- operto, quorum amicitiam cernimus in aperto?Quo-
quenti non est perfectio naturalis. Major est certa modo vis ut arbitremur adversus aculeum te dimicare
;

etenim vidit Dens cuncta, qux fecerat, et erant valde libidinis, cum libros impleas laude libidinis? Verum
bona (Gen. i, 31). Bonum autem non est materia ecce vinco suspicionem meam ; expugnare te credo
pudoris, sed glorire ac laudis. Audiatur Augustinus quod laudas, sed laudare te doleo quod expugnas.»
lib. de Nuptiis et concup., cap. 9: « Quid enim po-
ii Praeterea lib, m, cap. 21 « Vis enim vincere concu- :

tuit Deus facere, quod ejus praedicatorem pudeat di- piscentiam expugnatione ejus, me vero laude ejus.Sed
cere ? Et quod est gravius, pudeat bominem alicujus ego respondeo: Utvincaturqui laudat, judicet quipug-
operis, quod non bomo, sed Deus fecit in bomine, nat. Si enim malum est, cur laudat? Si bonum est,
P
cum omnes opiflces quanto possunt labore, et indu- cur expugnat? Si autem nec bonum nec malum
stria id agant, ne de suis operibus erubescant. » est, utquid laudat, utquid expugnat? Quamdiu igi-

Porro concupiscentiam esse mateiiam erubescentise tur expugnator libidinis eris, tandiu pro me contra
ac pudoris certius est quam ulla aliunde petita ra- te ipsum judex eris. An forte adversus libidinem non
tione evideutius fieri possit. Scribit ibidem sanctus certabis, ne inquod mecum habes, certamine
isto,
doctor, cap. 5 : « De bac (concupiscentia) erubue- supereris, dicens tibi ipsi, Melius non pugno quam
runt etiam qui primi pudenda texeruut, quee prius ostendo pugnando malum esse quod laudo ? Noli,
pudenda non tanquam Dei opera praedi-
fuerant, sed obsecro te quid enim sum ego, quem pro magno
:

canda atque glorianda. Tunc ergo texerunt quando desideras vincere? Vincat te potius veritas, ut tu
erubuerunt tunc autem erubuerunt quando post ino-
; libidinem vincas, Quare veluti prostrato adver-
» etc.
bedientiam suam inobedientia membra senserunt. » sario insullat Augustinus « Victoria de te mea ille
:

De hoc ipso passim Augustinum agit etiam in Opere malo tecum pugnante secura est. » Lib. iv, cap. 2.
imperfecto. Sanctus doctor inde etiam Pelagianorum senten-
Imo Julianum vellicat, qui lau-
subtiliter et acute tiam expugnabat, quod laudarent illi continentiam,
daret concupiscentiam simulque contra eamdem pug- D qnae tamen inimica erat concupiscentiae, quod non
naret, laude quidem eamdem bonam fingens, sed minus eleganter quam festive saepe objicit Juliano :

pugna malam contestans. Cum vero Augustini sen- <iDuo enim bona quae a Deo Patre sunt, inter se
tentiae aculeis undique armateesint, quibusnonmodo pugnare non possunt, pugnant autem inter se conti-
haereticus pungatur, verum etiam feriatur, quasdam nentia et concupiscentia. Quid horum a Patre magis
hic libet subnectere. Itaque libri iv initio scribit velis esse responde. Video quas patiaris augustias ;

« Hoc malum contra me laudando, adversarius meus faves quidem concupiscentiae, sed erubescis conti-
videris, sed in te debellando, meus testis es. Si au- nentiae. Vincat pudor tuus, eoque vincatur error
tem hoc nou debellas, tuus hostis es. » Longior sane tuus. » Lib. iv, cap. 13. Lepide idem inculcat cap.
est sententia m, cap. 21, sed salibus tota aspersa 14 : « Inter se belligerantes tanquam in bello timidus
est. • Fortasse ergo, inquit, laudare te fingis, si pug- ambas laudare conaris, velut inimicam metuens ha-
nare non fingis. Nam quomodo fideliter simul agas bere, quae potuerit alteram vincere. » Cum Julianus
duo ista, non video, ut et laudes velut amicam, et continentiae cultorem profiteretur, erat enim episco-
expugnes velut inimicam. Unum eorum credimus, pus, irridebatur ad Augustino quod libidinis laudato-
sed elige quod credamus. Si ex animo pugnas, non rem ageret : » Vir fortissimus nocturnorum etsi non
 i

r>07 SIPPLEMENTUM AI) OPEHV S. AICI STIM. «08

administrator, certe exhortator, praedicatorque bel- A Preeterea, lib. rv ejusdem operis, cap. 41 : « Kcce
lorum. » Lib. v, cap. 7, Quem tamen ad eam pravam ergo dicis Deum homine modum instiluisse libi-
in
Bententiam (lcponendam hortabatur « Hogo te, si : dini ; cur in eo modo non slat, in quo e-t divinitns
solam tibi ingerit molesti un
libido ista, nt crediuius, instituta, -ed eujn, nisi coerceatur, egreditur? Quo-
resistendi, nullam vero exhibet voluptatem, cur ei modo ergo bonum dieitnr, qua.1 urget et compellit
quamvia tam magnam laudis persolveodam pu-
falsee bominem facere malum ? » Et concludit : « Lxcessus
tas esse mercedem ? » Lib. m Operis imperfecti, proinde libidinis in peccato est, sed etiam inipul-us
cap. 70, addens cap. 87 « Nuuquid ideo te plus ania-
:
in crimine, » nempe vitio per modum babitus. Sed
bit? Prorsus falleris illa non amat homincm, sed
:
nec altesa responsio probari potctt. Nam imperfec-
plane stimulat, ut amet quod amare nun debet. » tio consistit in pojvatioae ac carentia perTeclioois et
1'triipie sancti Augustini argumento duplicem re- autem concupisccnti.c impulstva ad
actualitatis, vis
sponsicnem repositam video. In primis Julianus di- malum explicat validiorem causalitatem unde ne- ;

cebat duo in concupiscenlia distinguenda esse na- : quit constitui in sola privatione, quee uihil pol
turalcm vim, et pmnitatem ad speciem per genera- causare efUcienter, sed purus tantuin terminusa
tionem propagandam, et excessuni ejusdem, quo r/uo, ut docent Aristotelici. Quare, sicuti habitus vi-
etiam ad iuhonesta et illicita homines propellit. Illud tiosus, quo eflicacius movet ad actus pravos, majo-
primum esse bonum, donum Dei, laudabile, nec rem dicit intensionem suse entitalis, itu etiam con-
maleriem pudoris ; hoc vero alterum esse quid vitio- cupiscentia, quo poteotius excitat ad actus quoscua-
sum ac vituperabile. Hanc Juliani responsionem se- »jue inbonestos, majorem intensionem suae actualila-
cutus est Moraines. Alii vero recentiores, cnm eos tis ostendit. Praterea eadem responsio refellitnr:
pudeat Juliani verbis loqui. alia via evadere conan- quia omnis virtus seu passio natnralis habet aliquos
tur : dicunt concupiscentiam esse donum Dei ; at motus bonos, inde enim bonitas naturse a posleriori
cum aliqua inperfeciione, cum omne creatum sit de- cognoscitur ; at <
oncupiscenti a nullos actus bonos ba-
fectuosum; pudicitiam autem pugnare contra im- bet, ut probat Angii-liiiiis lib. iv contra Julianum,
perfectiones eisdem resistere,
concupiscienlise, ac cap. 2 ;
ii.im in sauctis continentibus concupiscenlia
harum erubescere, dc his confundi. Lx his tradunt nullos actus bonos exerit : « Quid ergo, liiquit, illic
non inferri malum esse id cui imperfectioues illee agit, ubi malum estquidquid agit, ac si ei consen-
connexae sunt, sicuti voluntas est pecc ibilis ob sui tiatur et peragit ? Quid il.i agit haec concupiscentia,
imperfectionem, quia est ex nihilo, et tamen non ulii nihil boni concupiscitur ex illa? Quid ibi agit
confundimur de illa, neque dicimus eamdem esse C libido, ubi nihil boui libebit ex illa? » Lege ibi
malam et vitium naturale.
Sed neutra responsio sa- plura.
lis est adinfringendam vim argumenloi um Auguslini. Dices sanctos continentes ad majorem perfectio-
Piimum Juliani ac Morainii responsum sa?pe refellit nem voluntarie sibi interdicere actus bonos concu-
sanctus doctor. Lib. v contra Jalianum, cap. 7 : piscentiee,quos uxore ducta possent licite ezercero.
« Quid enim, inquit, te adjuvat, quod reprehendere Hanc responsionem capite illo secundo explodit Au-
vidcris ejus excessum, cujus approbas motum? Tnnc gustinus dicens: « Pudicitiaconjngalis inhiantem con-
enim quando ejus motibus
excedit licitum limitcm, cupiscentiam sive de illicito sive de licito percipere
ceditur, malo resistitur, ne bonum caslitatis
quia voluptatem, IVenat ab illicito, permittit ad licitum ;

intereat, si huic malo non resistatur. » Acute: siqui- hoc est bonum, non tamen ejus, sed bene utentis
dem est mala eo ipso quod ad malum impellit; heec bonum est. Quod autem ipsa coneupisrentia facit
enim est proprietas habitus viliosi, inclinare ad ac- sivead licitum sive ad illicitum inditrerenter ardere,
tum malum. Hinc optimo jure P. Macedo cxeraplo utique malum cst. Hoc itaque malo bene utitur pu-
babitns vitiosi, quem ii Mctaph., sect. dicilia conjugalis. » Et quidem ubiqne Augustinus
Suare/., disp.
13, num. Deo produci in homine,
26, negat posse a constanter docuit conjuges bene uti malo. Quod rur-
qnia Deus ea ratione inclinaret ad malum, eumdem " sus inde probavit, quia conciipi-cenlia in conjugatis
doctorcm premit concedentem concupiscentiam impellit ad malum. excitat in feminas preegnantes,
jiosse a Deo in homine in statu nalorae puree pro- et in omne libidinosum opus iusurgit. o Non inipor-
duci. Prseterea, lib. iv, cap. li, idem Augustinaa lune, ait ibidem, in eonjugatis esse dicatur. Sienim
ait :« Ut nou liat malum excedendi, resisleiidum est summum ciilinen obtinent padicitiee conjugalis, fa-
malo concupiscendi. Duo ergo mala sunt, quorum ciunt boni aliquid per illam. quamvis nihil faciant
unum babemus, alterum facimus, si ei non resisti- proptar illam. » Sane nnsquam sanctns doctor \o-
mus, quod babemus. » Item lib. m, cap. 20, ait: eavit concupbcentiam bonum, sed ubiqne malum
« Deindc incipi- disputare d« excessu concupiscen- dixit, ut plane eviden- ti.it secundum propriam es-
tiflB, quem reprebensibilem dicis, quas in ejus mo- sentiam esse malam, non vero secundum imper-
deratione, cum ea bene utilur coojugatus, equus reetiouem .iiinex.mi, ut receiitiores illi conlendunt.
ipse, qui malua est, et Don potiua sil ejus auriga lau- Imo urgel contra Julianum, admissa semel
Bsepiua
dandus. » Iline idem Pater, lib. i Operis imperfecti, concnpi-eenlia BI |>rima liomini- productione eidein
cap. 70, scribit : • Si ei eoosenlis, maliun agnosce in-erta.Minicb;eonim h.ere-im promoveii, qoi CUffl
peccando ; si ei resisti-, malum agnosoe pagnando. concupiscentiam esse malum videant, neque D
809 YINDICI.E AUGlSTINTAN.E. 010
bonus mali auctor statui possit, statim inducunt A prima productione bomini insertum, eo quod fcccrit
Deum malum concupiscentise malae conditorem. Ita Deus hominem rectum (Eccle. vn); quod testimo
enim discurrtt lib. i contra Julianum cap. 8 et seq. ;
nium seepius inculcat contra Pelagianos, lib xiv de
lib. v, ijpp. tn, et in Opere imperfecto, lib. ni, CivitaJte Dei, cap; 11 ; lib. xiu, cap. 14; lib. de Cor-
lap. 1TS. 208, 213 j lib. v, cap. 30; lib. vi, cap. v. rept. et grat. cap. G; epist. 105, ad Sixlum ; lib. iv

et 36. Dabo iinuin testimonium ex

eodem lib. vi, Opeiis imperf., cap. ii, et alibi. Concnpiscentia au-
cap. (3: k Tu autem, qui nesciens quid loquaris, ob- tem rectitudinem bominis sustulit, illumque in illi-
jicis mihi quod dicam Deuin creare peccatnm, re- cit.i declivem, imo praecipitem fecit. At Augustinus,
siste Manicbffio dicenti, in discordia carnis et spiri- prseter hoc testimonium, alterum etiam celeberri-
tus, inter se contrarias mali et boni apparere natu- nmin adbibuit ex cap. 40 Ecclesiastici Jugum grave :

ra> l"num est quod espondemus, ut pestis* ista vin- super filios Adam a die exitus dc vcntre matris co-
catur, hanc scilicet discordiam primi bominis in hos- rum, e!x\, quod in Opere imperfecto in omnibus pene
tram vertisse naturam quod tu negando conaris ut : paginis repetit, probans Deum injustitia?. accusandura,
vincant, satisque manifestans Qctns Manichceornm si jugo victricis concupiscentise hominem nulla culpa
oppugnator et verus adjutor. » Capite etiam li et dente aggravasset id enim summa miseria est, ;

fuse et erudite idipsum deducit. Exemplum ar.fem ac gravem inde pcenam homo experitur omnis au ;

quod iidem BCriptores ex volunlate, ob sui nihileita- tem poena injuste intligitur, si nulla eamdem culpa
tem, a qua oitum babet, peccato obnoxia aiferuut, merita est. Igitur illam bypothcsim, quam agens cum
non est ad rem, siquidem voluntas plures actus bo- Manichanis disputationis gratia Augustinus admitte-
nos elioit, qui in suo ordine naturali honi sunt et hat, in libris contraPelagianos non modo non pro-
laudabiles, unde et ipsa hona esse cognoscitur. At havit, verum etiam solidis^imis argumentis explosit.
concupiscentia nullos actus bonos habet, nullos enim Julianus plura argumenta congessit ut probaret
ad licitum tantum terminum exerit, sed ad illicita concupiscentiam esse perfectionem naturalem homi-
qiuTque exa?stuat, a voluntate autem in honesta meta nis, esse honum, solumque ejusdem excessum esse
illius actus ligitur, ita ut ad vetita non prorumpat. culpabilem. Lih. iv Operis imperf., cap. 5(5, eo uti-
Opponunt Augustinum lib. i Retract. cap. 9 dixis- tur argumento, quod concupisceulia sit perfeclio na-
se Quamvis ignorantia et
: ti diflicultas (loquitur de turalis pecudis, et bonum ejusdem ad speciei pro-
difticultate orta ex concupiscentia) etiamsi essent pagationem inservieus uude eadem quoque dicenda ;

iaois ptimordia naturalia, nec sic culpandus, sed videtur hominis perfectio, qua parte cum brutis se-
laudandu^ es~et Deus. » Ergo, inquiunt, ex. Augu- q cundum gradum sensitivum convenit. Rursus lib. i

stino laudandus esset Deus, tametsi hominem creas- ejusdem Operis, cap. 70, arguit quia concupiscentia
set absqua j>erfecta concupiscentia? subjectione. In fuit ante peccatum ideo enim Adam peccavit, quod ;

uno hoc tam claro, ut aiunt, Augustini testimonio sihi appetitus sensitivus ejusdeui vetitum fructum concu-
victoriam canunt, cumtamen sanclus doctor innume- pivit. Prceterea si concupiscentia esl pcena peccati,
ris locisoppositum asseruerit, nec ibidem, ut ipsi igitur bona est, honesta est siquidem
laudanda est, :

perperam arbitrantur, ipsorum sententiam docuerit. bonum atque honestum est peccatorem puniri. Ita
Etenim sanctus doctor eo loci contra Manicbaeos dis- arguitapud Augustinum lib. v prioris Operis, cap. 4.
putabat, qui dicebant concupiscentiam esse malam, Denique exemplo ciborum probat ejusdem excessum
et impossibile esse sine illa hominem produci et ; esse culpabilem nam ut illi boni sunt, malus tamen
;

eurn a Deo hono creari nequeat, malam quairdam potest esse illorum usus, ita bona est concupiscentia,
naturam omnium m dorum productricem commenta- licet malus sit ejusdem abusus. Apud sanctum Pa-
bantur. Amzustinus, ut eosdem rpfelleret, hjpothe- trem lib. m, cap. 20, et lib. i de Nnptiis et Concup.,
sim utramque gratia dispntationis admisit, nempc cap. 19. Respondet Augustinus ad primum, concupi-
hominem cum concupiscentia creatum, et sine ista scentiam in pecude esse perfectionem, quia est con-
nequaquam creari polui->e. Irgebai vero htereticos, D formis ejusdem naturae, nec repugnat spiritui in bru-
etiam tunc Deum fore laudandum, nam nulla culpa tis. In homine aulem dicit defectum, vilium ac cor-

Dei 'acere quod tieri non poterat. Manicheeos ruplionem naturae, nnde ait libro de Peccato origi-
aulem putasse impossibile esse condi hominem sine nali, cap. 40 : « Tantae namque excellentiae est in
concupiscentiae malo testatur sanctus doctor lib. i comparalione pecoris homo, ut vitium hominis na-
contra Julianum, cap. 3, et lib. m, cap. 12. Igitur in tura sit pecoris. » Et lib. iv Operis imperfecti, cap.
illa ! adhuc esset laudandus Deus, ut lib.
i m 56 : « Sic ergo, inquit, in libidine agnosce et peco-
de I.n ero Aibitrio ab Augustino probatur. Hincidem ris natur.im, et bomiois pcenam, si animam non ha-

scnbit Lb. i Relract., cap. 9 : « Quse disputatio con- bes asininam. » Ubi etiam notat concupiscentiam in
tra Manichaeos hahenda est, qui non accipiunt Scri- hrulis non inhiare in pra?gnantes et in actus contra
pturas sanctas veteris Testamenti, in quibus pecca- naturam, uti unde pejor longe est
facit in homine ;

tum originale narratur. » Postea « Contra Pela- : in homine libido qnam

Ad secundum re- in brutis.
gianos autem hoc defendendum est, quod utraque spoinlet ibidem npgando in terrestri paradiso actum
Scriptura coramendat, quamse accipere profitentur. » concupi-centiae prtrcessisse actum volunlalis come-
Nempe malum concupiscentiae non esse a Deo in dendi pomum vetitum. Do ejusdem verba Praeces- : <«
 :

611 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. ALT.USTINI. 612

sit, mala voluntas, qua serpenti subdolo A a superiori, noa vero superius ab inferiori movea-
inquit,
crederetur, et secuta est mala concupiscentia, qua tnr. Hnde optima bominis constitutio petit nt pars

cibo inbiaretur illicito. Ac per boc quamvis jam utra- ejusdem superior pleno jure in inferiorem utatur,
que mala esset. tamen voluntas cupuditatem, non vo- non vero ut ista illam silii subjuget ac supplantet.
luntatem cupiditas duxit, nec praecessit voluntatem, Perlinet autem ad hominis poenam ac misciiatn, ut
nec restitit voluntali. » Ad tertium negat illationem ; more pecudum fortius a delectabili trahatur quam ab

etenim concupiscentia, prout est pama, boneste a bonesto, hoc provenit ez iiruorantia, quod alte-
et

Deo intenditur, at mala est respectu hominis cui in- rum ex peccato originali in humanum genus deriva-
fligitur ;
ita mors mala est homini, bona respectu tum vitiura est ; neque enim si perfecte honestum
Dei illamdecernentis in pcenam peccati. Addit exem- reprapsentarctur voluntati, ab ista dimitterctur dele-
plum de caecitate cordis, qua Deus uti judex in pce- ctabili electo. Itaque in illa prapponderantia et ma
nam praeteritorum criminum punit delinquentes, jori vi in trahendo, qua inest delectabili supra ho-
quibus tamen illa est maximum malum, et concludit nestum in statu naturae lapse, pars rebellionis appe-
• Proinde omnia quae pro hac tua caeca et inconsi- titus sensitivi coulra rationalem consistit. Porro i

derata opinione dixisti, qua carnis concupiscentiam scribit Angustinus lih. v contra Julianum, cap. :t :

B
eo ipso quod eam pcenam diximus esse peccali, non « Si prudenter hic saperes, profecto esse iniqnitatem

solum non vituperandam, verum etiam laudandam videres, qua pars inferior hominis rcpugnat supe-
putasti, quamlibet prolixa disputatione in eo fueris riori atque meliori. » Tertium argumentum nullum
immoratus, evanuisse certissimum est. » Ad quartum est, nam in sententia Augustini falsum est post pri-
respondet idem Augustinus lib. iii contra Julianum, mum peccatum naturalia mansisse intcgra, homo
cap. 20 « Ita enim, inquit, non intelligis quid lo-
: enim per peccatum fuit spoliatus gratuitis, et la>Mi-
quaris, ut non vides creaturam panis et vini non insuper in naturalibus, quod ex parabola Peregrini
concupiscere adversus spiritum, sed ipsam potius Jerichontini Lucae 10 suadetur integro fere volumine
inhoneste a male utentibus concupisci, et ea forin- a Klorentio Conrio archiepiscopo Thuamensi. Te.-li-
secus in nostrum corpus intrare. » Hinc neminem monia vero Augustini in eamdem rem indicat P. Ma-
pudet in propatulo comedere, uti olim Romanorum cedo in Cortina, thesi3t, et lib. iv de Clavibus Pe-
mos fuit, at licite concupiscentia palam uti conjuges tri, in contr. de Peccato originali, cap. 12, ubi va-

erubescunt, ut plane appareat malam esse concupi- lide pro sancti doctoris seutentia decertat.
scentiam, cum vel licitus ejusdem usus pudorem in-
Iinim obstare videtur, quod acerrime urgent re-
cutiat. Videatur sanctus Pater lib. ad Bonifacium, £ centiores. Elenim damnata est haec propositio Raii
i

cap 16. 55 Dcus non potuisset talem ab initio creare homi-

:

Objiciunt recentiores contra eamdem sancti docto- nem, qualis nunc nascitur. Quare potuit Deus condere
ris sententiam. Motus concupiscentiae praeveniunt hominem in statu naturae purse sulijectum concupi-
rationem, quia sunt ante omnem electionem, ergo scentiae, qualis modo nascitur. De his propositioni-
concupiscentia non est omnimode subjecta rationi, bus Raii varie sentiunt theologi. Pater Yasquez,
cum habeat molus ante omnem actum illius. Rursus magni inter reccntiores nominis, 1-2, disp. 100, cap.
inquiunt : Homo appetitu rationali fertur in honesta, 18, proponit verba bullae quae ejusmodi sunt « Quas :

appetitu sensitivo, seu concupiscentia fertur in de- sententias stricto coram nobis examine ponderatas,
lectabilia ergo vehementiori impetu ista inhiat in
;
quanquam nonnullae aliquo modo sustineri possent,
delectabilia, quam ille in honesta, siquidem cum ob- in rigore tamen et proprio verboruni sensu ab asser-
jecta honesta repraesententur per species alienas, toribus intento haerelicas, erroneas, suspectas, tc-

minus movent quam delectabilia, quae per species merarias, scandalosas, et in pias aures offensionem
proprias de praesenti sensum alliciunt. Denique in- immittentes, respective, et quoBcumque super iis

stant Nullum quod est debitum naturae est aniissum

: verbo scriptoquc emissa praesentium auctoritate dam-
per peccatum, atqui est amissa subjectio partis in- D namus. » I)e qua censura ita idem judicat a Multa :

ferioris respectu appetitus rationalis, igitur ea sub- (ex illis propositionibus) continentes acre judicium,

jectio non est perfectio debita naturse. Haec tamcn quo doctor ille aliorum opiniones criminabatur,
olim ab Auguslino diluta sunt. Respondetad primum damnari tantum, ut scandalo et offendiculo patcntes,
quod in poenam tautum peccati motus coneupiscen- et hac ratione solum prohiberi pam ct audacia ni- ;

preeveniunt deliberationem appetitus rationalis

tiae ; miaque arrogantia io aliorum sententiis maligne ?el
unde si homo non peccasset, motus appetitus sensi- licandis ac lacerandis, non parum scandali aaTcrra
tivi pi-ocessisseiit quidem voluntatis actus, non illi solet, a quo docti et prudentes theologi in suis scri-
quidem vim infcrendo ac rationem graviori impelu plis abstinere deberont. » Ha?c auteui conflrmat lo-
pra^occupando, illamque absoibendo, uti de facto cupletissimo testimonio cardinalis Francisci Tolcti,
contingit, sed suaviter alliciendo, quod et in para- qui in causa Raii Lovanium ab apostolica sedc dele-
diso accidit, ubi « non voluntatcm cupiditas du- gatus fuit. Quare cum Baius Pelagianar- h in-

xit, ncc prasce^sit roluntatem, oec restitit voluntati,» cosaret asserentes hominem talcm potuisse a Deo
lib. i Operia imperf., cap. 70. Ad secundum ncgatur creari qualis modo nascitur, binc ob infamie ootam
consequentia: etenim rectus ordo ezigit nt inferiua quain oppositae sententia 1
auctonbus inurebat, ejus-
 VLNDICI.E XCGfSl 1514

prop. easurae sur ist ttoc autem v ioii soluui ob ceusumm damuata est. verutn
jotet ex censuns ejusdeai, quu <*ui bulla re- etiam quod huu-eueorum receutiuui errori u Tndeu-
ferui: ; tinis Patribtis damnato couemeret Llli eimn inordi- ;

i ex naturu? cus sustineut coucupiscentiam esse peccutuui, ut

;ai duc: » Quaui seuteu- patet apud BeUuruiiuum. Iib. v de Am • m-uLkc,
aam. ieieu.: ->. ubi eap. 3. iu quo errore propositio 33 Buii, quod cou-
easuram Baii. noa ver m oss cu t
i u aLtiuet, fuudutur. a eujus tameu dam-
apostouca sedfl iauiuaium. ra m sxaasicano ca- uuio seusu longo mtervallo distutnus ; uou euun di-
ciiuus Deuui uou potutsse coudere hounuem cum
st •jttxirfum "ea propi ttur : eououpisceutiu quod illa sit forinaliter pec rebelli.
« Peiagii senteu Opus boaum catum, sed quiu Ucet ipsu peccatum uou sit, est ta-
!
meu ad peccatum iucliiuns, et quidem vehemcu-
^uare cuni tius quaui : alius hatutus vittosus ab homitie
wutnnti i ae aoaa contractus. Profecto thesis tlla Baii, bominem uou
>mi potiusse a Deo pt-oduci qualis tnodo uaseitur, ju\tu
dubio
•usurani ejus- » unpiafla ejusdeui expressionem veru est quis emm :

seandalosu pro- Rursus dixerit Deutn adep- hounuem cutu peccato ;

mlur daai l
quo modo uascitur ? Hoc euim erat
.-11111

-
illud absurdum, quod Pelagiaui coutra orthodo-
tes mtento. Propos ;amuutur rvs ad . 'baut, Deum esse uuctorein peccati, si eo iufe-
jropositioueui 27, quae est : < tutegritas priuue crea- ctus homo uascebatur. Et qutdein Murtiuus de Kspur-
tioais aoa imauae uatune exa'tutio, zu. msiguis tiostrai *tatis theologus, qua?st. 10 de
sed aatura. }uasi subjectio coucu- ;.iu, hu"c seribit : « Coucupisccutia post peccatum
pisceatiae uoa fueru ex iouo Creuto ex exi- - - ita est soluta ut reguet tu carue peccati, hoc est oh-
aumaaae substaati», tanquam prop tiueat pr«domiuiuui udversus rutiouem, pranoode-
pussio ejusdem. quod falsum est. Nani ftJM duo raute ejus iuelmatioue m mahuti, atque m perutctem
mtiae subjectiouem da- et dauuiatiouem houiiuis lucluiattoui raliouis supe-
no bomiai ex exiceutia rei creat», vel ex rioris m bouum houestuui atque iu salutem, et ulti-

puta :imum eaim uejatur, alterum main felicitatem ejusdem hounuis. Quod tautiun
: patet •»* Augustiuo, scri- tam gruude maluui occupatioius regiu per partem iu
i Juliaaum. cap. tt : « lu uatura feriorem adversus partem superiorein uequaqu.uu
eccatum pacem decebat esse, nou adfuisset tn statu pura" BAtortB. » Quaie ex hujus
Wtlam » Scio eumdem, lib. u de peccatorur scriptoris seutetttia uou potutt coudi hotuo a Dco itt
eausaot: . primis statu uuturu: pune cum coucupisceutia ratioui pr*--
,

•
3 .
- 5 aniuiale gestareut, domiuantc atque in euuidem vtm lcgt>lativain e\er
bedieas m illo adversum se moveri sentie- cente, ut ibidem ad sextum loquitur, cuui tatnen
it quippe hoc i
-
ut quia homo de facto tuli concupisceuti*' subjectus v.

:i corpus a Doutiuo acceperat, tur. Hacteuus de seusu ilhus 33 propositionis Baii.

ipsa Jomiuo suo, kta illt corpus ejus Qwftri potest an sanctus doctor admiserit ut p
i [ue eihiberet vita? illi cougruum suie ulla bilem coucupiscentiaui ratioiti subjectam. ita ut nou
a famulatura. » l'bi aomiue justitiLe uoa secutidum se, sed secundutu pra-domiuium su[>ra ra-
r-^-.vs-;-" :
J
_.::^: ::: ".ivua 1u::::j::a raBdatUBQ tionem eatudeiu soluuunodo pritno hoiniui iu stu
-:i ei decer. i - :s Creatoris deriva- couditioue tttseri potnisse neijavcnt. Respoudeo
tum. Rursas s «t aliquas propositiottes aequt- Augustiuum sensisse coucupisccutiaut sccuttduin se
'ii \ modo approbiri. Hoc D esse vittuui, et DOO soluin esse vitiatam. Ita illutn

b. u H .- . . de llla pro- prouuntiavit vitium, quod non est vx Lko, lib. t de

Uqqs e Trinitate passus est. • quaui Nuptiis et concup., cap. 8S, Kietn hubct Itb. u, cup.
•.'.
Joannes 11. Vig us ic sytio- 3i, et pujsiui coutru Pelagiauos. Attamen hoc stbi
icam detiuiveruut. Eteuun iu s sufticere dicebut. si ha-retici sultcin conceilercut
E lorum damnata fuit, quasi Verbuui in ua- eamiem esse vitiataui, iude cnitu peccati originulis
r ; et licet alu addereut vuluus statun upparebat. Scribit sauctus doctor con-
passum cmne, attamea cum ob aftimtateui cum Luv- tra Jultanum lib u, proxuuc laudato e«p, ult. : « Kt
-aspecta - anctOfl Hormis- si nou vult concedere vittutn esse libidiuem, dicut
das eamdem approbare recusavit. Baius proposi- saltem per illoruin hoiuinuin mobedieiiliuiu, etuiu
tioae 74 b*c tradid ur: « Concupiscentia iu •: vitiuui esM cnrnis eoneupbeentiam, ut iila

rena itum mortale, iu quibus jjtu qme obedienter et ordtnatc iiu^vcretiir. tuinc kOObO-
dominatur. peccatum c- sissimum dienter iuon.Iiuatequf tuoveutur, » ete. Kt lib. v, cou
nunquam eatm ipsamet coacupisceutia est pcccatum, tra Julianum, cup. v, uit : « Sed quod dicis, otium
i Tridentina sjnodo coustat. Qudns propositio genit • ireauuni unpeno, novam quumduiu li-
 :

615 Sl PPLEMENTUM AD OPEHA S. ALCUSTINI 6t6

bidinem dicis, aut forte nimis antiquam, qualis et A vel potius vis putari, ubi hoc Joannes apostolus
in paradiso esse potuisset, *si nemo peccasset. » Et dixit,concupiscentiam carnis positam pro luxuria.
hb. 11 Operis imperf., cap. \12, scribit de concupis- Prorsus si non est a Palre luxuria, nec ill.i est a Pa-
centia : « Aut ergo nulla ibi erat, aut voluntatem tre, cui si consentiatur. concipit paritqne hiMiriam.
mentis nec prjrcedebat, nec excedebat. » Idem re- Nam motibus suis quibuslibet oblinere quid conatnr,
petit lil) iv, cup. 56, et lib. iv prioris operis, cap. 5 quaeso, nisi ad luxuriam pervenire? Quomodo ei
et 14. Caeterum sancto doctori constans sententia e-t bonum, quae pervenire conatur ad malum?Quo-
stetit, nullam fuisse concupiscentiam in primo bo- modo est nostrorum houum, qose nos ad malum com-
minc ante peccalum non modo secundum vim illam pellit? t Lege ibidem.
tvrannicam supra rationem, sed nec ullam omnino
S III Uirum sancfus Auoustinus excesserit, deducens
licct ralioni ipsi subjectam. Probatur boc ex lib. iv peccati oriainalis realum ex innumeris hnmanx
contra Julianum, cap. II, ubiait: « Quis enim ne- vitx miserus. Insigne U. Thomx pro Augustiniana
gat futurum fuisse concubitum, cliamsi pecc&tum senienlia teslimontum.

non praecessisset? sed futurus fuerat, sicnt aliis PergO ad alterum sancti Augustini excessum. Et-
membris, ila etiam genitalibus voluntate motis, non enim ille, quo Pelagianos confutaret, non solum e
libidine concitalis ; aut certe etiam ipsa libidine, ut sacris arcanis tcstimonia petivit, sed ut erat suhtili
non nos de illa nimium contristemus, non qualis ac prompto ingenio, rationibus etiam naturali lumine
nunc est, sed ad nulum volunlalis ^ervicnte. » Lege manitestis usus est. Inter ceetera argumenta celeber-
cap. 14. Et lib. v, cap. 7, bis adversarios vellicat rimum invenit magnusdoctor, quo jieccatura originis
« Sed ecce non vobiscum de libidinis absentia prae- persuaderet, deducens nempe illud ab inlinitis hu-
sentiave contendimus, nec dilectionem, quam debere manae viUe miseriis. Ita appellans illam Eccle-iastiri
vos ei videmus, oflendimus, saltem ipsam subdite scntentiam cap. xl, inilio Jugum grave tuptr filios
:

voluntatis imperio in illo felicilatis loco. » De hac Adamadie exitus de ventr\ matriseorum, arguebat
ipsa re agit sanctus doctor lib. ad Bonifacium, i ad salvandam Dei justitiain aliquod iu nascentibus
cap. r7 ubi quatuor modos assignat quibus nup- crimen asserendum esse, ne tot miseriis puniri in-
tiarum fecunditas periici potuisset, quorum duo noxii crederentur. Hoc argiimenlum nbique in Au-
postremi sunt : « Aut tunc ad nutum volunta- gustini uondicam libris, sed librorum paginia occur-
tis libido consurgeret, quando esse concubitum rit. Lib. vi Operis imperf., cap. 30, has senten
necessarium casta pudentia praesensisset ; aut nulla conglomerat : «Omnis autem poena bominis, quid est,

omnino existenteibilibidine, ut caUeramembra qus- C nisi pcena Dei imaginis, quae si infertur injnste, pro-

que ad opera sua, sic ad opus proprium etiam ge- fecto a quo infertur injustus est. Quis porro dubitet

nitalia jussis volenlium sine ulla diflicultate servis- quod injuste inferatur poma iniagini Dei, ni-i boc
sent. » Postea de his duobus ait « Duaium vero re- culpa meruerit? » Et cap. 27: « Justus est Deus.
:

liquarum quamlibet elegeritis, non est adversus vos quod assidue contra te dicis, et nes-eis, justus est
ulla contentione laborandum. Elsi enim quartam inquam, Deus, et ideo nascentes nec faceret, nec
nolueritis cligcrc, ubi est omnium obedientia mem- lieri sineret miseros, nisi nosset reos. » Itcm : a Ipsi

brorum, sine ulla libidine summa tranquillitas, quo- nullura, sicut putatis, trabentes peccatom, immeri-
niam jam vos ei fecit vestrarum disputatiouum Lm- tas si hoc ita est, procul dnbio sustinent poenas l'bi

petus inimicos, illud vobis saltem placebit, quod est justitia Dei, quam si cogitares, nunquara creti.
tertio loco posuimus. » Lcgcndum est integrum ca- sine ullo merito peccali originalis tam misei
put;indeenim evidcnter colligitur sanctum docto- nascentes. »

rem ccnsuisse nullam fuisse in terrestri paradiso Respondet Moraines, disp. 13, num. 100. Augoati-
concupi-centiam, eamque subjectam voluntati dispu- num a miseriis vit« Immana' peccatum originale pro-
tationis tantum gratia admisisse, ne adversarios de bantem, « excessisse videlicet lervore dUpolatio
illa nitnium contristuret, nt ez eodem prozime rcci-
D abreptnm, et odio beresis Pel igianje ad cootrarium
tavimus. IIa'C Augustinus de concopiscentia scripsit, eztremura declinasse, neque hac in parte doctrinam
probans ez illo primse Joannis Epistolae cap. n, v. ejus approbasse Ecclesiam. » Piacet quod noii d;xit

10: Co7icii}>isccntia carnis non est ex Patre. Quem interdum declinasse ad eztremum, ubique raim de-
textum de actibus vetitis concupiscentiae Pelagiani clinasse dicendus esset, n.im illud argumentum tun
intcrpretabantur. Quam vero absurdam eorumdem sxjw dictum ssepiusque dicendum vocat cap. "23 lib. vi

opinionem sanclus Pater arbitrarelur, ex iis quee laudati. Quare Augustinus sciens, prudens, volens,

scribit lib. iv Operis impcrf., cap. 69, colligitur : ea ratioue usus est, non disputalionis aestu ac fun

« Non lgitur, inquit, caventur opera mala, nisi frene- percitus, ut ad\eisaiu opponunt. Imo Pelagiani idem
mala, qnae a te uomum>\ imim '• argumentum evadere totis viribus conati sunt, ut pa-
tur COncupiscentia
dentia, vel potios \mknti\ dicitur bona. Ncc embes- tet cx Juliano libro eodem, cap. 25, ubi Aogustinia-

cis, ad tantiim dedkctjs perveni

ncc borrescis, le nara ratiocinationem irridens: « Verum quid i

ut nemo liberetoi a iuo malo, nisi non consentiat im|iiit. tam obstipa? veritatis solius rarlonem seqoen-

luo bono Concupiscentia igitur carnis, qua cupiun- .l.iiii pntamus, cum inimicorum nostrorum pbalanz
tur quae probibenlur, nun esl a Patre. Frustra pulas, ipsis innit.iiur rerum peruulis. et msurgat in i
 :

n vindicle augustiniam:. 618

nimnanim inimica suflrogiis ; vnlt quippe pudore A peceatum, a quo per denominationem extrinsecam
oeuntis dolore parientis. sudore laborantis trans- dicitur pceoalis. At Patres ex ipsa gravitate mortis ac
liasionem eulparom et poeoarom
semina compro- in ceeterarom illam praecedentium miseriarom malum
are, ut liis videlicet sigois difficilium partoom, esse illam gravissimum orgebant, ut inferrent non
gricolarom sudantium, et divisorum novalium cri- oisi in per.am potuisse jusle iufligi; alias supposuis-
ien naturale credatur, cujus merito per tot incom- sent in antecedente: quod erat a Pelagianis absoluto
aoda genus exereeatur humanum. » 1trit 11 r de hoc negatom.
meoto Pelagianos inter ac Aogostinom ex pro- Sobscribunt eidem argumento alii Patres. Sanctus
osito controversia fuit, com Angustinus
pnesertira Prosper contra Collat., cap. 20 « Nimis cnim :

DQoia solverit qoee ad illud iufringendum Julianus impiom est hoc de Dei sentire justitia, quod a prceva-
aposuit, ot palam tit ex lib. vi Operis laodati. Quod ricatione liberos cum reis voluerit esse damnatos.
?ro scribunt Ecclesiam hac in re non approk Patet ergo culpa ubi non latet poena, et societas
doetrinam, ipsoromeroditionem pandit.qui
stini peccati convincitur de communio e supplicii, ut quod
lindem et Romar.i pontificis et synodorum decretis est humanse miseriae, non de institutione Creatoris,
m-ecratam non animadvertunt. Sanctus Ge-
fuisse sed de retributione sit judicis. » D. Anselmus, lib,
B
isius 7 ad episcopos per Picenum,
papa, in epistola de Conceptu Virginis et peccato orig., cap. 13 :

uitra Senecamquemdam Pelagianum eodem Ai;gus- « Ea ipsa ratione, inquit, qua non debuit Deus Adam

ni argumento utitur ad probandum originale pecca- facere nisi justum, necaliquo debitosive incommodo
im « Idro, inquit, de felicitatis suae claritate
: gravatum, aperte mens rationalis agnoscit eum,
?clusus, atque ad spinas et tribulos miseriasquc quem similiter propria voluntate et virluteprocreavit
mltiplices ccelesti Jvoce damnatus est, quae utique alicui malo subditum fieri non debere, quoniam
cena justi judicii tam gravis et aspera in bono per- nimis inconveniens est omnipotenti ac sapienti Dei
jveranti nullatenus eSset inflicta, et msi malo non bonitati talem facere rationalern creaturam sola
onvenienter illata probaretur. » En Augustini propria voluntate de materia, in qua nullum est pec-
aces fideli echo redditas ab aposlolica sede. Sed catum. » Item lib. n Cur homo Deus, cap. 2, ait
oc ipsum synodus Patrum Africanorum in Sardinia « Sapientiae et justitiae repugnat ut cogeret mortem
xsulum, in libro de Incarnatione et gratia, cap. 2-5-, pati sine culpa, quem justum fecerat ad aeternam
ocet : « Si qui ergo, inquiunt, mortem solam ut beatitudinem. Praeterea antiquissimus auclor Hy-
nn etiam peccatum ex homine primo transiisse in pognosticon, lib. n, initio, eodem modo discurrit :

enushumanum nituntur asserere, mirum si

q non
Hac nos pcenae sententia colligatos ipsa sibihumana
in- «

?lligunt quibus sententiae suoe laqueis obligentur. natura totum per orbem terrarum diffusa testimo-
rimo quia Deum dicunt injustum in eo quod mori nium perhibet, dum se paternis cruciatibus sanctae
iciat parvulos. quos nulla volunt isti origiualis pec- legis testimonio pervidet laborare. Quod qua justitia,
iti contagione pollutos. « Item : i Qua igitur justi- si haeredes parentum peccati non sumus, patimur ? »
a Deus justos infantibus sine peccato nascentibus Lege ibi Rursus lib. v, inter caetera
plura. ait :

gent pcenam, in quibus peenae non invenii cau- « Secundum errorem vestrum Deus, qui tales fecit
im? » etc. Praeterea synodus n Arausicana canone2 naturam ut pcenalibus anima passionibus convexetur,
« Si quis soli Adae praevaricationem suam, et crudelis est, aut certe injustus, ut innocentiam sanc-
on ejus propagini asserit nocuisse, ant certe mor- tam et nullius penitus erroris obnoxiam tantis per-
m tantum corporis, qnae pcena peccati est, non mittat urgeri periculis, et in ipsis nonnunquam vita
jtem et pcccatum, quod mors est animae, per unum privari. » Et quidem Augustinus lib. iv contra Julia-
ominem inomne genushumanum transisse testatur, num cap. 12, referens sententias eorum qui nes-
iju-titiam Deo dabit. » Igitur qui maximam mise- cientes originale peccatum ex miseriis homioum
arum, nempe mortem sine peccato homini accidere ortum, Dei eequitatem accusarunt, ait illos rem
icit, lnjustum facit Deum, quod est sancli Augus- D vidisse, causam nescivisse, cum alii in vita supe-
ni argumentum. Hunc textum Arausicanum non- riore peccasse animas dicerent, unde ad miserias
ulli videre, quare respondent mortem sub ratione subeundas in pcenam nasci iterum cogebantnr, de
cena? non potuisse infligi homini sine culpa citra quibus in fine ejusdem libri erudite discnrrit. Ex
ei injnstitiam, at potuisse Deum citra injustitiam quibus patet philosophos plerosque lumine nalurali
ondere genns humanum in statu naturae purae, sine cognovisse hominem innocentem inju-te tanlis mise-
nmortalitatis dono. morti naturali subjectum. Sed riisaflligi. Quareargumentumillud Augustini adstabi-

a?c responsio nulla est nsm Peiagiani dicebant :liendum peccatum originis non solum probatum fuit
lorlem esse naturalem homini ex ejusdem corporea Ecclesiae, verum etiam ipsis gentilibus, quoad rea-
>mpositione, nec illi tanquampcenam infligi; contra tum saltem peccati adeo vel solo lumine naturali :

uos ex Augustino colligit Arausicana synodus, si est manifestum atque apertissimum. Unde magnus
lors corporis sine peccato transiit in posteros, Deum ille Bellarminus, cum pro opposita sententia plura
eri a Pelag'anis injustum. Quod enim mors esset adduxisset lib. vi de Amissione gratiae, cap. 15, in
lalum sub ratione pcenae, erat consequentia illata fiue haec doctissime juxta ac sincere scripsit : « Ona-
ontra haereticos, qua talis enim supponit necessario nino enim verisimile est non fuisse Deum optimum,
Patrol. XLVII. 20
«19 Sl PPLEMEMTM AD 01'EKA S Al Gl STINI. 620

et nostri generis amantissimum, conditurum homi- A fectibilia coaptavit, quod Oeus superiorem naturain
nem tam miserum quam nunc est, nisi peccati nostri inferiori ad hoc coujuuxit, ut ei dominaretur, et si

magnitudo tale supplicium meruisset. » Quae couiir- quod hujus dominii impedimentum exdefectu natuiu*
mat opinioue etbnicorum ex Augustino citato. Ilaque contingeret, ejus speciali et supernaturali benelicio
quod ex amore erga homines, et sua ipsius bonitate tolleretur, ut scilicet cum anima rationalis sit altio-

nuuquam Oeum facturum fuisse Kellarminus docuil, ris uaturae quam corpus, tali conditione credatur

id Augustinus cum tot Patribus ex Oei justilia lieri corporis esse conjtincta, quod in corpore aliquid esse
non posse affirmavit. Quod si recentiores et Gelasii, non possit contrarium aoimae, per quam corpus
et aliorum auctorum testimonia
veteris Ecclesiae vivit. » In quatn rem cum nonnulla alia dixi-

aliqua iuterpretatione adhibita utcumque explicare concludit : « Sic iyitur hujusmodi defectus quamvis
couabuntur, idem precaiuur erga Augustinum fa- naturales bomini videantur, absolute considerando
ciant, cujus unius vocibus illi locuti sunt. At si humanam naturam
ex parte ejus quod est in ea

caeteros etiam aestu disputationis abreptos tamen considerando divinam providentiam

veritatis inferius,

metam excessisse pronuutiabunt, eorum voces surda et dignitatem superioris partis humaiup natu
aure praeteribimus, Augustino tot testibus doctissimis satis probabiliter probari potest hujusmoii defectus
B esse pcenales, et sic colligi potest humanum genus
ac sanctissimis astipulantibus. Neque instent, dam-
natam esse hanc Kaii propositionem « Non po- peccato aliquo esse infeclum. • Haec sanctus Thomas,
:

tuisse Deum condere ab initio hominem, qualis quem cum tot sapientissimi ac subtilissimi doctores

modo nascitur. » Nam reponitur cum Gregorio sequantur, jam videtis quos quantosve asseclas habet
Ariminensi, 1, dist. 42, q. 1, art. 2, ad arg. cont. 2 illa Augustini ex miseriis humanse vitae peccati ori-

concl. : « Deus non potest de justitia, quae potest de ginalis satis probabilitcr posita illatio. Sed uec de-

potentia. » Ita nulla est impossibilitas Judam in fuere scriptores e societate, qui Augustino ea in

ccelum trahi, sed id contra Dei justitiam est. Quare sententia manus darent; unus audiatur Joannes
licet sit possibile potentiae, non est possibile justitiae, Kagocius; lib. v Demonst. dogm. Christ,, disp. 8,
talem condi hominem qualis modo nascitur; in priori cap. 5, sect. 2, in titulo quaerit : An foret injustus

negat, cum damnata Kaii Deus, si cogcret hominem sine reatu culpx mori.
vero tantum sensu qui
propositione sentit. Et certe, uti superius dicebamus, Respondet : « Sanctus Augustinus et alii ejus di-ci-

Deus ab initio non potuit condere hominem cum puli, ipsique Patres canonum Arausicanaj synodi
peccato originali, cum quomodo nascitur. Alius ergo aiunt Deum non potuisse homiuem nisi culpae reum
moriendi addicere, voluntque, si id Deus
debet esse illius propositionis damnatee sensus, qua c necessitati

de re plurag superiori dicta sunt, quae iterum repe- faceret, fore injustum, quia pcenam non merenti in-
fligeret. » Et cap. 7, sect. 3, ait « Eateor quoque
tere non vacat. :

Hoc igitur sancti Augustini argumento et Aposto- Deum de potentia per bonilatem et sapientiam ordi-
lica sedes, et tot Patres usi sunt, ac praesertim utra- nata nullo peccato permisso, non potuisse velle ho-
que synodus et Sardiniensis et Arausicana, ut jam minem morti obnoxium, et cum pravitate concupis-
satis pateat Morainii ignorantia aut temeritas, qui centiae carnalis creare. » Haec ille non exigua 1
interj

una cum Augustino tot tautosque recentiores famae, qui postea insignibus Tboraaj
vel id ignoravit, vel
Augustini nominibus assumptis contra Jansenium
Patres excessus crimine involvit. Sed age, cum ho- |

mine scholastico omnium scholasticorum principis scripsit.

testimonio pugnemus.Isestmagnus Augustini discipu- § IV. An sanctus Augiutinus dispuUm» de virtutibusl

in/i<lclium c.rccsscrit.
maximus magister sanctus
lus, ac nobilissimae scholae
Thomas, qui scribit Augustinum s.vns probabiliter Idem Morainius, rigidiorem existimans sanctil

ex miseriis vitae humanae peccatum originale de- doctoris sententiam de virtutibus intidelium, haec
scribit disp. I!', num. 33 « Dicit Jisputando contra
duxisse. Igitur Angelicus praeceplor, 4 contra Genles, :

cap. 52, initio, docet miserias humanae naturae esse D Pelagianos, qui cum nimis extollerent vires naturales
liberi arbitrii, aflirmarentque suflicere sine gratia
quaedam probabilia signa peccati originalis, et sub-
dit « Posset tamen aliquis dicere hujusmodi defec-
:
non modo ad virtutes uaturales quascunque sed,
tus tam corporales quam spirituales non esse poena- etiam ad salutem, Augustinus ut illos ab eo errore
les, sed naturales defeclus ex necessitate materiae abducat, in contrarium extremum ;e>tu dispctalionisl i

consequentes.'Necesse enim corpus humanum,

est abripi interdum videtur. » Sed eumdem lapidem hic

censor ofTeiniit nam de virtutihus inlidelium non

cum sil ex coutrariis compositum, corruptibile esse, :

et sensibilem appetitum in ea, quae sunt secundum aestu disputalionis impulsus sanctus doctor disseruit,
sensum delectabilia, moveri, quae interdum sunt scd ab adversariis in eam arenam provocatus, li-

beuter et animose descendit. Etenim Pelagiani, ut,

contraria rationi, » etc. Quae ipsissima est respon-io
quam recentiores argumento sancti Auguslini ap- probarent posse hominem sine grati.i bene operari,

plicant. Verum statim illam infringit Angelicus his exempla infidelium producebant, qaos

verbis : • Sed tamen si quis recte consideret, satis sine Dei gratiaplaribus rirtutibus tloruisse. Audiaiui

prouabiliter poterit ipstimare, divina providentia sanctus Pater lib. iv contra Julianum, cap. 3 « S :

enim, negaatM «i>'n.i «•-se rirtutes, qui

supposita, qua? singolis perfectionibus congrna per- leti- l»<'i
l\ YINDICI.U AUGUSTINIAN.i: 622

tcte vivitur, et eas naturae voluntatique humaoffi, A opere non in Domino gloriari, solus impius negat
ju gratise Dei tribuentes, hoc uti argumento, quod esse peceatum. » In quam rem plura ibi subtiliter et

is nonnunquam habeant infideles, » etc. At Au- acute congerit.

lstinus ibidem per septingentos et amplius versus llai quidem certa sunt, nam a nullo viro catho-
robat virtutes intideluun habuisse bonitatem tantuni lico in dubiuin vocari potest actus morales humanae
vilem, ac fuisse specie tenus apud homines lauda- gioriffi inservieutes, licet alias ex objecto boni sint,

iles, illo presertim ad Romanos rrv testimonio ex prava tamen intentione vitiari, sicuti actus in
uis : Omne, quod non est ex fide, peccatum cst. Unde speciem Epicureorum a virtutibus degenera-
boni
im de operibus intidelium tanto labore ac studio bant, quia sectae magister easdem virtutes, ut ibidem
iigustinus cum Pela?uinis disputaverit, ac ibidem ait Augustinus, « inducit voluptatis ancillas. » Oppo-

nnem adversariis aditum subtilissimis argumentis nu. tamen contrariae sententioe auctores posse ho-
'

raeluserit, non sestu disputationis id protulit, sed minem intidelem elicere actus virtutis ob solam
ast longain rei diftieillimae meditationem. ac seriam ipsiusmec operis honestatem, nullam inde ab aliis
tioois totius considerationem, Duo autem sanc- laudem captare desiderans siquidem cum bonum ;

is doctor asseruit : Primum nullas in intidelibus ex honestum sit intra objectum voluntatis, illud proptcr
i:
ilius liberi arbitrii viribus virtutes reperiri ; alte- se preecise a voluntate appeti potest. Verum Augus-
im, si quoe in eisdem virtutes fuerint, easdem ne- tinus miro ingenii acumine hanc responsionem in-
aaquam ipsorun voluntati, sed divinae gratiae as- fregit lib. iv contra Julianum. cap. 3 , haec scribens;
ibendas esse. Scio plerosque scbolasticos, quod « Nihil est in creaturis, quod attinet ad institutarum
rimum ab Augustini sententia reces-
illud attinet, divinitus merita naturarum, rationali mente praestan-
sse, Illi autem juxta Aristotelis Ethicam de virtu- tius. Unde fit consequens ut mens bona magis sibi
bus disputarunt, cum tamen pbilosophos hnmanee placeat, magisque seipsa delectet, quam quaelibet
iturae dobilitas ex originali labe derivata latuerit, alia creatura. Quam vero periculose, imo perniciose
'
in summi boni cognilione longius a veritate exor- sibi placeat, cum per hoc tumescit typho, et morbo
itaverint. At Augustiuus ex sacris litteris, nec non inflationis extollitur, quandiu non videt, sicut videbit
ccelsiori ac subtiliori theologia suam ipsius senten- in fine, summum illud et immutabile bonum,in cu-
am deduxit. In eo vero Augustinianae sententia?. jus comparatione se spernat, sibique illius charitate
irdo versatur, quod virtutes a vitiis non ofticio, sed vilescat, » etc. Conformia his tradit lib. xix de Ci-
ae discernuntur. Audiatur Au^ustinus lib. iv lau- vit. Dei, cap. 25 : « Proinde, inquit, virtutes quas (hu-
ito contra Judianum : « Noveris itaque, inquit, q mana mens) sibi habere videtur, per quas imperat
m oftkiis, sed finibus a vitiis discernendas esse corpori, et vitiis ad quodlibet adipiscendum, vel te-
rtutes. Oflicium estautem quod faciendum est : finis nendum, nisi ad Deum retulerit, etiam ipsae vitia
iro propter quod faciendum est. Cum itaque facil sunt potius quam virtutes. Nam licet a quibusdam
imo aliquid, ubi ppccare non videtur, sinonproptcr tunc verae et honestae putentur esse virtutes, cum
>cfacit, propter quod faceredebet, peccare convinci- ad seipsas referuntur, nec propter aliud expetun-
r. » Huc probat ibidem exemplo avarorum, qui virtu- tur, etiam tunc inflata?, ac superbee sunt; et ideo
)iis moralibus studere se lingunt, quse tamen in vitia non virtutes, sed vilia judicanda sunt. » Itaque cum
sinunt, quod avaritiae anc.illantur. Unde non est virtus etiam ob tantum honestatem appetitur,
sui
tendenda sola substantia operis in speciem boni ex facit ut illam prosequens atque assequens sibi com-
ijecto. sed tinis quoque considerandus venit, prop- placeat in suo opere , ac philautiae vitio laboret.
r quem idem opus elicitur. His autem fusius ibidem Quare, sicuti honeste operans ut aliis placeat ac
Augustino probatis, idem conatur evincere, in in- laudetur ab aliis peccat peccato inanis gloriae, ita
elibus non fuisse veras virtutes, quia easdem hu- pariter qui honeste operatur complncens sibi, ac in
anae laudi ac gloriae subjiciebant, qua ratione in seipso gloriatus, reus est philauliae. Hinc dixit Apos-
tia vertebantur, utpote quae superbiae inservirent. D tolus, Scientia inflat {1 Cor. viu). Eo enim ipso,
jpc scribit contra Julianum, cap. 3
lib. iv « An : quod humo cognoscit se virtute prapditum, semet de-
rte, intjuit. et isti>, qui exhibuerunt terrence patriae leelatur, capteris se pra?ponit, ac in seipso, non in
ibylonii-am dilectionem, et virtule civili non vera, Domino gloriatur. Est aulem primus ad superbiam
d verisimili daemonibus, vel humanae gloriae ser- gradus se pluris quam alios facere, ac virtutem sibi,
Bront, etc. Et antea dixerat : « Bonum est enim ut nun Deo acceplam ferre. lllud autem Augustini pro-
bveuiatur bomini periclitauti, praesertim innocenti. nuntiatum, nempe virlutem, cum ob sui bonesta-
•d ille qui hoc facit, si amando gloriam bominuni ma- tem appetitur, esse superbam, ac philautia vitiari,
s quam non bene bonum facit, quia non bo-
Dei facit, probatur fuse ab eodem sancto doctore serm. 13 de
is facit quod non bona voluntate facit. » Hinc, cum Verb. Apost. exemplo Stoicorum, qui sectabantur
,

liauusibidemubjeci>set : « Si genlilis nudum operue- virtutem propter seipsam, eorumdem tamen virtutes
.,nunquid quia non estex Ilde, peccatum est? » res- superbiae ancillabantur. Ibi autem introducit Pau-
mdet Augnslinns » Prorsus, in qnantum non estex
: lum Athenis cum Sloicis et Epicureis colloquenlem
le, peccatum est, non quia per seipsum factum, (dicitur enim Act. xvn: {juidam autem Epicurei, et
lod est nudum operire, peccatum est, sed de tali Stoici philosophi disserebant cum eo), et iuter alia scri-
 :

623 SLPPLEMEMLM AI) OPEHA S. Al Gl STIM. 62*

bit: « Dicebat EpicureusBeatuscujus est in fructu A propter se ipsam intenlam inflare, cujus ratio est
:

voluptas carnis ejus. DicebatStoicus : Imo beatus cu- quia quilibet amore naturali diligit se, et quo plu-
jus est in fructu virtus animi ejus ; dicebat Apostotus: ra in se bona conspicit, plus sibi compl.uet unde ;

Beatus cujus nomen Dumini spes ejus. Errat Epi-

est prae aliis se aestimat, el philaotia intumescit, ac ve-
cureus ;
falsum est enim esse hominem beatum, cu- luti Narcissus suamet pulchritudine rapitur.ITium
jus est in fructu voluptas carnis ejus. Fallitur et autem contrarise senteutia^ auctores opponere pos-
Stoicus ; falsum enim est, et omnino mendosissi- sf-nt. optime hucusijue dict.i concludere, si eliciens

mum, beatum hominem, cujus est infructu virtus

esse actus honestos, inde apud semetipsum inani com-
animi ejus. » Profecto an virtus propter sui tantum placeniia turgescat ; at tieri posse ut quis honestc
honestatem intenta inilet habentem, ac philautiam operetur, eleemosynam pauperi, ac statim
v. g., det
causet, tam claro exemplo manifeste patet. lude ejusdem mens alio avocetur, in quo casu neque apud
quidquid de re speculative considerata, in praxi
sit semetipsum de bono opere per actum reflexom glo-
Augustini sententia vera est. Porro tanta erat Stui- riabitur. Fateor quidem, si statim mens alio a novo
corum superbia, ut ad virtutem capessendam divino objecto trahatur, ticri posse ut nulla apad seipsum
nos auxilio indigere stultissime pernegarent. Korum gloria vel jactantia titilletur; at id per accidens con-
verba recitavimus lib. 1 Hist. Pelag., cap. I, ubi B tingit. Nam agens morale debet considerare an recte
etiam probavimus superbiam Pelagianorum, qua di- operatus sit, an optime se habeat erga suum finem
vinae gratiae necessitatem inficiabantur, ex Stoicorum ex illa actione; quse quidem consideran> amat suum
dogmate derivasse. Egregie sanctus doctor contra opus ac in seipso gloriatar. Censeo tamen haec opera
Pelagianos sermone eodem 13 dixit : « Tu te vis bona non fuisse facta ab infidelibus suis ipsorum vi-

agere, a te ipso vis agi ad actiones carnis mortilican- ribus derelictis,sed prsemunitis specialibus divtaa
das? Quid tibi non eris Epicureus, et
prodest, quia quibus forte aliquando factum est ut
gratifl auxiliis,
erisStoicus? » Idem magnus magister lib. v de Ci- recte operantes novo proposito objeclo de bono ope-
vit. Dei, cap. 20, cum dixisset quosdam philosophos, re minirae gloriarentur. Kteuim cum adeo facilis,

ad Epicuri turpitudinem demonstrandam, affabre in imo cum irreparabilis sit casus ab actu virtutis in
tabula pinxisse voluptatem in regali sella tauqam philautiam , divinoe gratiae fuit ,
quoties intideles

reginam considentem, virtutes vero eidem pro obse- nulla ex opere bono superbia intumuere. Video
quio astantes, ejusque nutum observantes, ut quod illa hanc doctrinam diserte tradi a Ripalda, celebri in-

imperaret, promptissime exsequerentur, haec addit ter recentiores theologo, qui disp. 20, sect. 6, num.
« Nihil hac pictura dicunt esse ignominiosius et de- P 25, ait « Recte dicitur voluntatem in hoc ordine
:

formius. » Postea autem his Stoicos vellicat : « Sed Providentiae destitutam auxilio gratiae, suisque viri-
non existimo satis debiti decoris esse picturam, si bus relictam, solum posse superbiam et peccatum. »
etiam talis fiDgatur, ubi virtutes hunianae glorice ser- Quae pluribus ibidem prosequitur, laudans pra^sertim
viant. Licet enim ista gloria delicata mulier non sit, hanc sancti doctoris sententiam « Liberum arbi- :

inflata tamen est, et multum inanitatis habet. » Inde trium desertura a divino adjutorio, quumlil.et scien-
recentiorum responsionem pneoccupans addit ti.i tegis exeellat, nullo modo babet justitia> soli.!

« Nec illi se ab ista defenderint fceditate, qui cum tem, sed inflationem impiae superbise. » Igitur ubi
aliena spernant judicia, velut gloriae contemptores, ex opere bono nulla superbia in animo erumpit,
sibi sapientes videntur, ei sibi placent. Nam eorum divina^ gratiae auxilium praesto est.
virtus, si tamen ulla est, alio modo quodam hcman.e Quod autem infideles ex speciali gratia? auxilio
subditlr lacdi ; neque enim ipse, qui sibi placet, homo quandoquc bene operati fuerint, probatur ex libro i

non est. » Haec ipsa conlirmantur exemplo angelorum ad Bonifacium, cap. 20, ubi Augustinas lenitatem in
reproborum, ac pri morum parentum, quorumlapsus Assueri regis animo repente nalam gratiae a-cribit:
ex philautia ortum duxit. Scribit sanctus Prosper ad « Cor regis, incpiit de Deo, antequam muh>-

Demetriadem : « Haec superbia a diabolo sumpsit D monem poscentis audisset, occultissima et eflic

exordium, qui quoniam sua, quam a Creatore sima potestate convcrtit, et transtulit ab indignatione
acceperat, potentia et dignitate sibi placlit ,
ad lcmt atcra; hoc est de voluntate laedeodi ad volun-
etc, a ccelesti sublimitate dejectus est. » Et de ho- tatera favendi. » Idem repetit lib. de (iratia Cbi
mine dixit Augustinus lib. x de Civit., cap. 13: cap. 2». Praeterea epist. 130 contincnti.ini Polem
« Diabolus hominem non cepisset, nisi jam ille pbilosophi divinee gratia deputandam scribit : * Ta-
sidi ipsk plackre ccepisset. » Hinc idem acute scri- men, ait. ne idipsum quidem,quod iiD-lius ia eo f.ictum

bit lib. xiv ejusdem operis.cap. 28 « Fecerunt ita-

: human.) opcri trihucrim, sed divino. » Hoc ta-
e-t,

que civitates duas amores duo, terrenam scilicet mcn ex Augnstino observandum e-t, aclus bonoa in-
amor sui usque ad contemptum Dei coelestem vero ; Bdelium ex divina gratia deriyatos ex subsecul
amor Dei usque ad contemptum sui. Denique illain operum eircnmstantia nt plurimum \iiiari ac amit-

seipsa, haec in Domino gloriatur, » etc. Quare ab tere bonititcm quam iu sua ipsoram prodaetioni
amore sui initium superbia sumil, quae virtutum om- Dei munere habebant. Boc deduco ex Augustino lib
nium venenumest, solius divinae gratioe antidoto ex- iv contra Jiilianum, cap. 3, ha?c scribente >iu>' I

pellendum. Hirc autem valide probant virtutem etiam eoUigitar, etiam tpsa bonaopera qu«B faciant inflda-
 :

>0 VINDICI.K AlGUSTINlAN.t. 626

:snon ipsorum esse, sed illius qui bene utitur malis; A ter, eique impensius studeat, v. g., pudicitiae conju-
•soruin autem esse peccata, quibus et isona male fe- gali, sine speciali Dei auxilio non potest a philautia
unt, quia ea nou tideli, sed inlideli, hoc est, stulta vel inani apud alios gloria temperare. Unde recte ob
:aoxiafaciont voluutate. Qualis voIun'as uu.lo chri- li.me rationem dixit sanctus doctor intideles non possc
iano dubitante arbor est mala, quae faeere uou po- habere veras viilutes, illa praecipue Apostoli senten-
>st nisi fructus malos, id est sola peccata : Omne tii motus Omnc <juod non cst ex fi.de peccatum est.
:

lim, velis nolis, quod non cst cx fidc pcccatum cst. » Moraines scribit haec verba Pauli perperam ab Au-
ult euiin Augustinns, voluutatem sola tide dirigi ad gnstino intellecta fuisse ; at sancti Patris interpreta-
icieudum opus cum debita circumstantia relationis tionem apostolicaj sedi et catholicoe Ecclesioe proba-
1 Deum ultimum linem. Hinc superius ibidem dixe- tam fuisse ostendam inferius cap. 4, § 5. Hinc idem
it : <i Cum non ad suum referuutur auctorem dona Angustinns, lib. de Praedestinatione sanctorum, cap. 7,
ei, hoc ipso mali his utentes efticiuntur injusti, si tradit bona opera Cornelii Act. x a tide in Deum pro-
ntutes habent, veras non habent, ac per boc cessisse : « Cujus, inquit, acceptae sunt eleemosynae,
ec continenlia, sive pudicitia vera virtus impio- est et exaudito? orationes, antequam credidisset in Chri-
im. » In hoc vero capite defendit sanctus dootor ab stum, nec tamen sine aliqua fide donabat et orabat.
bjectis Juliani id, quod scripserat lib. de Nuptiis et i
I!
Nam quomodo invocabat in quem non crediderat? »
mcup., cap. 3, ubi cum dixisset contiuentiam esse Ex quibus patet ad referenda opera bona in Deum
onum Dei, ait « Quid ergo dicimus, quando et in
: non requiri tidem in Christum, sed satis esse fidem
uibusdam impiis invenitur pudicitia conjugalis? in Deum, imo solam fidem etiam acquisitam sufticere
trumeopeccaredicendisuntquoddonoDeimaleutan- colligitur ex lib. de Patientia, cap. 16 et 27, ubi
ir, non id referentes ad cultum ejus, a quo accepe- schismaticorum patientiam et bonam esse et laudan-
mt ?An forte nec dona Dei putandasunt ista, quando dam scribit, cujus verba paulo post referemus. Vi-
aec inlideles agunt, secundum Apostoli seutentiam deo tamen sanctum doctorem unum actum bonum
icentis Omne quod no7i est ex fi.de peccatum est? »
: sine gratia m infidelibus et caeteris hominibus con-
oc secundum ibidem eligit dicens • Quis audeat : cedere, nempe illum quo homo appetit summum bo-
iccre donum Dei esse peccatum ? » cum praemi-
Et num. In Enchiridio, cap. 25, ait: « Quae tamen na-
bona naturalia anima? et
sset corporis, cum quibus tura in malis suis non potuit amittere beatiludinis
lfldeles nascuntur, esse dona Dei, haec addit « De : appetitum. » Idem habet cap. 125, et lib. iv contra
s autem quae facinnt, dictum est: Omne quod non Julianum, cap. 3 :« Neque enim, inquit, omnes ho-

>t ex fiie peccatum est. Cum q mines

naturali instinctu immortales etbeati esse vel-
igitur faciunt haec ho-
fines sine lide,qu33 videntur lemus, nisi esse possemus. » At ob ignorantiam ex
ad conjugalem pudi-
itiam pertinere, sive hominibus placere quaerentes, peccato originali contractam nescit homo suis viri-
el sibi vel aliis, sive in his rebus quas vitiose con- bus relictus in quonam beatitudo etfelicitas vera sita
upiscunt, humanas molestias de\ itantes, sive daemo- sit, unde tot de summo bono philosophorum senten-

ibus servientes, non peccata coercent, sed aliis pec- tiae emerserunt. Sola autem fide revelatum est Deum

itisalia peccata vincunt. Absit ergo pudicum vera- clare visum esse summum hominis bonum, cujus
iler dici qui non propter Deum verum tidem connubii uniuspossessione fit beatus.
roestat uxori. » In laudato vero cap. 3 contra Ju- Haec Augustini sententia fuit de operibus infide-
anum fusissime hanc suam sententiam vindicat ab liir.n, quam et Patres ac nobilissimi doctores secuti
rgumentis quae plura contra eamdem haereticus ur- sunt. Sanctus Leo Magnui, serm. n de jejunio Pente-
et ; ulii sui constans negat veram pudicitiam fuisse costes, ait: « Apud ipsos paganos sunt quaedam vana
a Gentilibus. jejunia. Aliud enim agit sub veritate ratio, aliud sub
Scio nonnnllos asserere Augustinum dixisse illa falsitate deceptio. Apud nos tides sanctiflcat etiam
pera esse peccata, quae in Deum uitimum finem non manducantem, apud illos infidelitas polluit jejunan.

eferuntur positive, non autemnegative ;exempligra- D tem. l'nde quia extra catholicam Ecclesiam nihil est
ia, qui continens est, ut sibi vel aliis placeat, glo- integrum, nihil castum, dicente Apostolo Omne quod :

iam apud se vel alios quaerens, peccat, quia inanem non est ex fide peccatum est {Rom xiv). Idem asserit •»

;loriam positive sibi Gnem illius pudicitiae destinat, Bonifacius II, in epistola ad sanctum Caesarium Are-
t tunc pjsitive illud opus deviat a Deo tanquam latensem, et sanctus Fulgentius cum synodo Byzace-
iltimo flne. At si continentiae propositum eliciat, mo- norum Patrum in Sardinia exsulum, quorum verba
us honestate tantum operis, nec in eodem apud se recitabimus inferius, cap, 4, § 5. Sanctus Prosper in
el apud alios gloriatus, tuncille actus negative Deum epistola ad Rufinum ait : « Omne quod non est ex flde
lon respicit tanquam ultimum finem, ex nulla tamen peccatum est : ut scilicet intelligant justitiam infidelium
>arte vitiosus apparet. Haec doctrina admitti potest, non esse justitiam, quia sordet natura sine gratia. »
>raesertim, quia sanctus doctor inde virtutes genti- Et iu carmine contra Ingratos, cap. 16, canit
ium\itiari docuit, quod iidem de illisvelapud se vel
Omne ttenim probitatis opus, nisi semine verx
ipud alios gloriam quaererent. Haec enim intelligenda
Exoritur fidci, peccatum est, inque reatum
>unt de attibus virtutum per accidens non vitiatis,
cumulat sibi gloria pa>nam.
Vertitur, et sterilis
ii in prima slatim eorumdem productione contingere
iiximus. Nam si quiseumdem actumvirtutis frequen- Julianus Pomerius, santi Caesarii Arelatensis ma-
 :

627 SUPPLEMENTIM AD OPEKA S. AUGUSTINI. 628

gister, cujus libros laiidat sanctus Isidorus, uti dixi- A frcctlose, aut steriLiter boni sumus, in subjecto
mus lib. 11 Hist. Pelag., cap. 14, lib. iii de Vita sunt menti> n.>-trae, prudeulia, justitia, temperan-
contemplativa, cap. 1, Augustini senlentiain plenam tia, fortitudo. Boram igitar atf-ctuuui vis, cum insit

exscribit : « Ha>c, inquit, etsi possunt humano in- omnibus naturaliter, non tamen ad unum tinem in
genio discerni, tamen sine dono Dei, quantum mihi omnibus properat, sed pro judicio voluntatis, cujus
videtur, nec virtutes possunt appeti vel haberi, nec nutui serviunt, aut ad a-terna aut ad temporalia
earura similitudines, quae sunt vitia virtutes imit.in- diriguntur. Quod cum lit, non in eo quod sunt, non
tia, declinari in tautum, ut inlidelibus nibil pro- in eo quod agunt (sub>tantiam operis vocant scho-
fuisse credamus, etiamsi sint aliquas per corpus lastici), sed in eo solum variaut quod merentur. »

operati virtutes ;
quod eas nec a Deo suo se acce- Et postea : bonos dixi bomines,
« Ego -tiriliier
pisse crediderint, nec ad eum qui est iinis omnium qui non propter Deum
bona quae faciunt, faciendo
bonorum refeire voluerint. Et quid dico, nibil eis non ab eo vitam consequuntur aeterniin. » Ita Ju-
profuerunt? imo etiam nocuerunt, dicente Apostolo : lianus virtutes viribus natura* ab intidelibus acqui-
Omne quod non est ex fide pcccatum est. Legatur to- sitas veras virtutes secundum substanliam appella-
tum caput, ubi fusius eamdem doctrinam explariat. bat, negabat tamen esse meritorias gloriae aeternae.
Cassiodorus, et vulgo eliam cceteri hosce libros At e Augustinus intulit opera >terilia non
contra
ascribunt sancto Prospero, qua de re in Historia posse dici bona, sed tantum mala, tura ex defectu
Pelagiana pluribus disseruimus. In eadem sententia relationis in Deum, tum- ex inde derivata pbilautia,
fuit Beda in praefat. ad Cant., ubi Pelagii sententiam ut superius exposuimus. « Tibi, inquit santus doc-
de pbilosopborum virtutibus impugnat. inquiens tor, virtutes sine tide sic placeut, ut eas veras prae-
« Quod ergo dicit, multos philosophorum patien- dices, eisquebonos esse homines et rursus, quasi ;

tiara, modestiam aliasque de naturae

castitatem, te laudis earum, steriles pronuntiare
pcenituerit
bono habere virtutes, constat, quia quicumque pbi- non dubites. » Rursus « Aut certe, quoniam sal- :

losophorum Christura Dci virtutem et Dei sapien- tem concedis opera iniidelium, quoe tibi eorum vi-
tiam nescierunt, nec ullam veram sapientiam babere dentur bona, non tamen eos ad salutem sempiter-
potuerunt. In quantum vero vel gustum aliquem sa- nam regnumque perducere, » etc. Hoc autem Pela-
pientiae cujuslibet, vel virtutis imaginem habebant, giani asserebant, quia credebant cum catbolicis per
totum hoc desuper acceperunt, non solum munere solam gratiam homines lieri
sanctilicantem hlios
primae creationis, verum etiam quotidiana ejus gra- Dei adoptivos cum jure ad gloriam, quod jus viri-

tia. » Cum Augustino etiam concinit sanctus Rbcmi- bus naturae haberi posse ncgabant. Legantur eo-
q
gius cum sua Ecclesia Lugdunensi, lib. de tenenda rum testiraonia apud Augustinum libro de Peccato
veritate sacrae Scripturae, cap. II, scribens : « Sed orig., cap. 5, lib. vi contra Jul., cap. 17, et claris-
bujusmodi humana bona, humana affectione
quae sime lib. iii Operis imperf. , cap. 108 et 117, et

potest velle, potest nonnunquam agere humana na- lib. v, cap. 9. Ex quibus satis evidenter ostenditur
tura. Cum propter temporalia bona appetuntur, sine Pelagianos non admisisse in infidelibus opera meri-
dubio cupiditates sunt ; cum propter solam vit^: toria regni ccelestis et gloria\ sed tuitum de eorum-
HONESTATEM, sine dubio INFLATA ET ELATA SUnt. Ta- dem bonitate secundum substanliam cum Augustino
men potest ea discernere, potest ctiam velle, potest contendisse. Porro de hac quaestione ad mentem
etiam habere, in quantum naturali bono adjuvatur, sancti Patris egregie disputarunt duo insignes Au-
et Dei dispositione permittitur humana natura. » Ibi gustiniani theologi, Gregorius Ariminensis, in 2,

plura erudite asseruntur. distinct. 26, quaest. 1, et Gaspar Casalius Lusitanus

Omitto consulto testimonia Cypriani, lib. i de Pa- episcopus Leirensis, lib. i de Quadripartita Justitia,

tientia, § Hanc se sectari philosophi, Tertulliani, lib. per plura capita. Basilius Pontius Legioncnsis, in
de Cultu ferainarura, initio § A feminis nutionum, priori parte Relectionum de gratia, ad mentem
(Jregorii Magni, lib. u Moraliura, cap. 15, § Si non D sancti Patris Augustini, cap. 75, in resp. ad 2, scri-

prius.Etenim horum dicta ab adversariis explicari bit se in altera parte de operibus lntidelium disputa-
possunt de bono opere meritorio, quod nunquam turum, quein lamen librum uusquam potui reperire.
reperitur in iis qui iide carent. Imo omnes fere Ex extcns Augustini seutentiam doctissime defen-
scbolastici, qui non
Augustino de operibus
similiter dit P. Macedo D. Augustini qua?st. 2, de
in Cortina

intidelium loquuntur, ne videantur sancto doctori Qui doctores solvunt etiam argu-
necessitate gratiae.
adversari, dicunt eumdem negasse opera intidrlium meuta qu«e eontra sancli Patris sententiam vulgo
esse bona, hoc est, meritoria, ut Pelagiani contcn- adducuntur unde, ne actum agamus, hic eadem
;

debant. Sed hi plane Augustini libro perfunctori.' non repetimus. Legatur Arimineusis, qui optime
legerunt: nunquam enim Julianus aliive Pelagiani omnibus objectis occurrit neque enim receutiin ;

admisere opera meritoria, seu donantia jus ad glo- nova argumenta produxere, quibus Augustinanum
riam sine gratia justilicante. Juliani verba reddo ex assertura impuguarent. Scio illos opponere d tmna-
lib. iv, eap. 3 sancti Augustini contra cumdem: tam banc Haii propositionem Omnia oprra infidr- :

« Cunctarum, inquit, origo virtutum in rationalnli lium sunt peccata, etc. Sed hac censura sancti Patris
animo sita est, et affectus omiii'-. per quos aut sententia Deutiqaam perceUitur. Btenim nic palam
 :

20 VINDlCI.i: AUGUSHMvN I
630

oncedit in iutidelibus hona in prima A doctissimus Gaspar Casalius, Augustiniani instituti

aliqua opera
altem sui productione, ex gratia tamen donata. vir, et episcopus Leirensis Lusitanus. qui anno 1562

•rseterea etiam sine gratia homo appetita innato ex ingens volumen de Quadripartita Justitia inscriptum
lugustiui sententia amat summum bonum, nullus Tridenti composuit, ac legatis sanctse sedis nuncu-
nim est quinon velit esse heatus. Etdd his hactonus. pavit, in cujus libro i, a cap. 22, diffusissime
At quoniam ob hanc ipsam sententiam de operi- sancti Augustini sententiam propugnat, Patrum, et

ius intidelium Augustinus raale audit a Maldonato, theologorura tum auctoritate tum rationibus eamdem
ibeat paucis hominis dicta refellere. Is igitur in confirmans. At sessio illa de justilicatione celebrata
omment. cap.vi Matth vers. 18, ita Nec
scribit : « fuerat anno tantum audaciee viro illi
1547. Itane
nim r-equenda illa opinio est, quam Tridentinum fuisse dicemus, ut damnatam a synodo sententiam
oncilium nuper merito damnavit, omnia peccato- iterura tanta contentione defenderet ? Libeat Casa-
um aut etiam intidclium opera esse peccata, quam- lium audire « Porro, inquit, de illo alio, quod
:

is maximum auctorem D. Augustinum lib. iv con- semper Augustinus videtur docere, extra fidem, ex-
ra Julianum cap. 3, et contra duas epistolas Pelag., tra cognitionem veri Dei non reperiri aliquam ve-
ap. o, et Prosperum sent. 106, habuisse videatur. » ram virtutem, quae non sit vitium, quid dicendum?
B
iusquam docuit sanctus Pater omnia opera pecca*o- Quid dicendum, inquam, secundum sententiam ejus
um esse vitiosa, qui recentium hareticorum error etaliorum sanctorum doctorum? Quoad ipsum di-
st damnatus in Tridentino sess. 6, can. 7. Imo Au- cimus Ipse quidem ita docuit, et quia verax erat,
:

:ustinus oppositum sa^pe docet ; namde cap. 7 atque eo corde loquebatur, ita credidit. Nunc alii

'rsedestinatione sanctorum tradit omnia bona opera secus dicunt, sed seipsos sapientiores esse Augus-
lornelii, antequam crederet, Deo accepta referenda tino non ostendnnt. » Sed non adeo rigorose de
isse, ut proxime ostendimus. Item lib. de Patientia, operibus infidelium sanctus doctor locutus est, nam
ap. 26, docet schismalicum qui timore poenarum aliquos quandoque virtutum actus eosdem elicere

Pternarum cruciatus sustinet, ne Christum neget, palam concessit, ut ex dictis satis apparet.
>ene, citra meritum tamen vitse seternse, agere :
§ V, An sanclus Augusiinus asserens parvulos pu-
i Nullo modo ista culpanda sunt inquiens, imo vero niri miiissima p&nasensus ininjeris, per excessum
jt haec laudanda patientia est. » Et cap. 27 ait locutus sit.

(Nequeenim hoc non est bonum, ut credat homo Nusquam novi Augustini censores potiori titulo ex-
eterno supplicio se esse cessus eidem objicere videntur, quam ubi de poenis
puniendum, si negaverit
^hristum, ut pro ista fide qualecunque supplicium q puerorum sine baptismo decedentium cum Pelagianis
lerfenet, et contemnat humauum. Proinde sicut nc- disputavit. Etenim antiqui etiam scholastici hoc
;andum non est hoc etiam esse donum Dei, ita in- ipsum de sancto doctore publicarunt. Hoc Scotus,
elligendum est alia esse Dei dona filiorum illius hoc Richardus, hoc Major, Capreolus, aliique unani-
lierusalem, quse sursum libera est mater nostra. mi consensu tradidere. De hoc Augustini placito
iaec sunt enim quodammodo hsereditaria, in quibus scripsit sanctus Banaventura « Plus dixit, minus :

umus hseredes Dei, cohseredes autem Christi. Alia volens intelligi. « Quam sententiam Annatus gran-
ero, quse possunt accipere etiam filii concubina- dioribus characteribus exscripsit, ssepiusque ad Au-
um, quibus Judsei carnales, et schismatici vel hse- gustini auctoritatem elevandam obtrudit. Nec defuere
etici comparantur. At Cornelius ante baptismum, qui rem politulo, ut ipsis quidem videtur, exemplo
tem Judsei et hseretici inter peccatores censentur, explicarunt, teste Hauzerio, tom. II Anatomise Augu-
juorum tamen opera quaedam laudanda, utpote Dei 765 « Hinc, inquit, sicut equites ar-
stinianee, col. :

iona, Augustinus concedit. Illud vero tolerari nullo mati, dum invehuntur in hostes, solent eodem im-
nodo quod audet Maldonatus asserere, Tri-
potest, petu obvios etiam pueros inermes conculcare ita et ;

lentinam svnodum damnasse sententiam Augustini B. Augustinus persequendo Pelagianos videtur qui-

ie operibus infidelium. Ubinam, quseso te, synodus D busdam quasi prse fervore pugnandi minus etiam
ie operibus intidelium loquitur ? Canone illo sep- parvulis illis pepercisse. »Quinimo nec a scommate
Limo damnat dicentem Opera omnia, quse ante
: abstinuere : affirmat enim Soto illos qui positam
justificationein fiunt, quacunque ratione facta sancti Augustini sententiam defendunt, nuncupari
sint, vere esse peccata, vel odium Dei mereri. » ignomiuicc causa tortores puerorum, et noster Putea-
Quo anathemate configit errorem novatorum dicen- nus in 1-2, qusest. 83, art. 4, dub. 4, testatur Grego-
tium omnia opera facta ab homine extra charitatem rium Ariminensem, quod similia Augustino tradidit,
et in peccato constituto esse peccata, quod illa a appellari tortorem puerorum. Itaque Adamus, cap. 6,

:onscientise reatu vitiantur ;

quse sententia et falsa page 666, scribit Augustinum in taxanda infantium
et olim damnata fuit, uti vidimus, ab Augustino. pcena « zeli excessu extra qusestionem quam cum
Tantum vero abest ut Patres Tridentini eam sancti Pelegianis habebat tractum fuisse, ac prseter inten-
doctoris sententiam damnarint, quin potius non de- tionem locutum. » Addique, Patres « qui de hac
fuerit ex eorum ccetu et scientia et dignitate perce- qusestione scripsere omnes contrariam sententiam
lebris, qui postea Augustini sententiam in sensu tradidisse. » Idem habat Moraines, disp. 40, num. 60.
etiam severiori acceptam defenderit. Hic autem est Quod vero Gregorius Magnus ac Fulgentius Ruspen-
 .

031 SUPPLEMENTUM \D OPERA S. AUGUSTINL 632

sis in ea doctrina cum sancto Augustino concinuere, A Evangelium loquitur ; duas partes facturus est, dex-
scribit : « Non ex sensu Ecrlesiae, tanquam illus teram et sinistram sinistris dicturus : Ite in iyncm
testes, sed ex suo id asseruisse » Ego quidem rem xtcrnuin, qui parotui est diabolo it AngeHt ejt

Augustinianae scbolae gratam me facturum arbilror, dextris dicturus : Venitc, benedicti Patrii m>i,perci-
sibac in re sanctum Patrem omni excessum susjii- pitc regnum, paratwn est ab origine mundi
>iu>jd vobis
cione liberavero, simulque ostendero eumdem catbo- ILmc regnum nominat, banc cum diabolo damnatio-
licae Ecclesiae probatum dogma, commuuem antiijuo- nem. NoLLUS relictls est medils locls, ubi ponere
rum Patrum, ac seipso iignam sententiam docuisse ;
queas infantes. De vivis et mortois judicabitur, alii
e contra vero scbolasticorum plerosque in opiniones erunt ad dexlor.iin, alii ad sinistram. Non novi aliud,
quasdam de infantium pcenis descendisse, quae pon- Qii moicis UKDii recede DB uedio. Non te olfen-
m,

titicum Romanorum, synodorum ac Hatrum statutis dat, qui dexterain queerit, et te ipsum admonet. Re-
plane adversantur. Rem paucis sic conlicio. cede de medio ; sed noli in sinistram. Siergo dextera
nullum medium locum in L\ uige- erit et sinistra, et
Sancti Palris Augustini sententia de paenis sensibili-
lio novimus, ecce in dexlera regnurn ccelorum esl
bus parvulorum sine baptismo devedentium adversus :

Pelagianos tradita proponitur. Primum pro eadem Percipite, inquit, rcgnum. Qui ibi non est, in sinistra
ex sacra Scriptura argumentum A dversariorum res- B est. Quid erit in sinistra? Ite in ignem xternum. In
.

ponsione explosce.
dextera unique ad reguum aeternum, in sinistra
Pelagiani, licet assererent pueros sine originali igncm eeternum. Qui non in dextera, procul dubio in
peccato nasci, eosdem tamen, si sacris undis inex- sinistra. Ergo qoi woh i.n reg.no, procul dlbio n
piati decederent, in regnum caelorum ire negabant, ig.nem STBBROM. » Lbi despiciens homines secus opi-
illam Domini sententiam reveriti : Nisi quis renatus nantes veluti de faece vulgi ait : Hic quxris mtdium
fueritex aqua et Spiritu sancto, non inlrabit in re- homo de medio. Ila-c Augu^tinus publice pro con-
gnum cttlorum ( Jonan. m, 5). Scribit baec Augustinus cione recitavit Carthagiue in basilica majori coram
serm. 14 de Verb. Apost. : « Ideo, inquit, parvulo Aurelio Primate tolius Africte, quo jubente cam ora-
non baptizato polliceri regnum Dei non possum, tionem babuit, ut fusius narravimus lib. i Hist. Pe-
contra Domini sententiam apertam. » Cum vero ab lag., cap. 5. Hinc versus linem ait : « Lego tantum :

omni crimine immunes pueros pronuntiarent, in lo- Sanctus Cyprianus est, quem in mauus sumpsi, an-
cum pcenarum eosdem trudi inticiabantur, dicentes tiquus episcopus sedis hujus. » Illa igitur sententia
secundam quamdam felicitatem illis statutam in me- de sensibili puerorum poena publice orthodoxis te-
dio quodam loco inter gloriam regni coelestis et in- p nenda tum temporis proponebatur, quam tauta cer-
ferorum supplicia. Ubi tamen hic medius locus esset. titudine sanctus Pater asseverabat, ut procul dubio
ipse Pelagius se nescire ingenue fassus est celebri in iyncm xtcrnum ituros infautes pronuntiaret. Unde
illo dicto apud Augustinum lib. de Peccato orig., non primus illa docuisse credendus est, sed totius
cap. 21 : « Sine baptisrao parvuli raorientes, quo non Ecclesice illius aetatis tidem secutus. Idem Augustinus
eant, scio : quo eant, nescio. » Nec discipuli quid alio utitur testimonio, quod cum afline reeitato sit,
certius tradidere, hoc unura asserentes, ire pueros hic indicabo. Lib. i de Peccatorum Meritis et remis-
in locum, ut mox notabam, secunda? felicitatis. At sione, cap. 28, ait : • Nec medius lo-
est ullus ulli
Augustinushanc a Pelagianis promissampueris felici- cus, ut possit esse nisi cum diabolo, qui non est cum
tatem non modo irrisit, verum etiam solidis argu- Dominus voleus auferre de cor-
Cbristo. Hiuc et ipse
mentis probavit infantes sine baptismo defunctos dibUS MALE CREUENTUM ISTAM NESCIO QUAM MEDIETA-
mitti in gehennara ignis. Hinc baeretici Augustiui tem, quam conantur quidam parvulis non baptizatis
sententiam uti crudelem rejiciebant, ut patet ex his tribuere, ut quasi raerito innocentise sint in vita

Juliani verbis lib. iii Operis imperf., cap. 199 « Sed ; aeterna, sed quia non sunt baptizali, non sint cura
reclamas. Audiamus ergo quid parias, Aristoteles Christo in regno ejus, deflaitivam protulit ad b
Pcenorura. Tantuin, inqui^, malumei inest, ut possi- D ora obstruenda sententiam. ubi ait: ijui WCBW MON
deatur a diabolo, atque aeternum mereatur incen- est adversum mc est, etc. (Mattk. xn) Hoc idem ar-
dium. » Ha>c ille, cui Augustinus : « Si autem uon guiiiontuni vorsat antiquissimus auctor Bypogoosti-
eruitur de potestate tenebrarum, et illic remanet con lib. v, cap. 5, ubi ait : » Ecce non baptizal
parvulus, quid miraris in igne aeterno cum diabolo vitali otiain oibo poculoque privatus, dividitur a re-
futurum, qui in Dei regnum intrare non sinitur? An guo ccelorum, ubi fons viventium permanet Christus.
quia Pelagiani nescio quem parvulis non baptizatis Da mibi prseter bunc alterum locum, ubi vitae possil
praeter Dei regnum, quietis ot vita> a-lernae locum reqnies esse perennis. Primum enim locum tiilos ca-
prfppar.uit, ideo Cbristi erit falsa sententia ;
Qui crc- tholicorum divina auctorilate regnum credidit es
diderit ct baptiiatus fuerit salvus crit. Qui autcm non celornm, unile, ut dixi, non baptizatos excipitur.
CH iioW rit condemnabitur ? » - andom gehennam, ubi omnis apostata vel a Chri-
Primurn argiimentum pro pcenis parvulorum san- sti nde alienns eterna supplicia ezperietor. Tertium
ctus Pater doduxit ox cap. xw Mattb., qood serm. penitoa igooramus, imo nec esse in Scripturis san-

1 i de Verb. Apostoli ita proposuit : « Venturus est clis inveiiinnis. Pinge, Pelagiano, locum ex oflicina

Dominus, et judicaturus do vivis ol mortuis, >icut perversi dogmatis tui, ubi alieni a Cbristi gratia
 :

033 VINDICI.E AUGUSTINIAN 1 034

tam requiei et gloriae possidere parvuli possint. Dox- \ malum. Scimus etiam parvulos secundum ea quae
teraest justi jndicia sedentis regnum, et sinistra ge- per corpus gesserunt recepturos vel bonum vel ma-
henna; vita et mors, jnsti et iniqni. Iu dextera igitur lum Gesseruut autem uon per seipsos, sed per eos
justi sunt constituti, in sinistra operarii iniquilatis; quibus pro illis respondentibus, et renuntiare diabolo
in regno requies ba;tizatorum, in gehenua pcana in- dicnntur, et credere in Deum, unde et in numero
credulorum vita ad Uetitiam gloriffi mors ad Uetum
; ; lidelium computantur, pertinentes ad sententiam Do-
et stridorem dentium justi in reguo Patris cum
;
mini dicentis Qui crediderit et baptizatus fuerit,
:

Christo, iniqui in igne ceterno parato diabolo et an- salvus crit {Marc. xvi). Propter quod et illis, qui hoc
gelis ejus.Sed hoc dicens non divisiones locorum sacramentum non accipiunt, contingit quod sequi-
multorum dedi, nisi duorum tantum, quoniam ad tur: Qui autcm non crediderit, condemnabitur (Ibid.).

duo, reguuni videlicet et gehennam, hsec omuia re- Unde et ipsi, parva eetate mo-
sicut dixi, si in illa

feruntur, etiamsi plura dicantur, etc. Qui baptizatus riuntur, utique secundum ea quae per corpus gesse-
ergo non est, in iis qua? regni ccelorum sunt non po- runt, id est tempore quo in corpore fuerunt, quando
test reperiri. Et si non ibi, putasne, Pelagiane, jam per corda ora gestantium crediderunt vel non
et

sentis ubi, aut certe dic ubi ? crediderunt, quando baptizati vel non baptizati sunt,
i>
Varia? huicargumento applicari solent ab scholas- quando carnem Domini manducaverunt vel non
ticis responsiones, sed omnes facile rejiciuntur. Ca- manducaverunt, quando et sanguinem biberunt vel
tharinus in opusculo de statu parvulorum, postquam non biberunt secundum haec ergo quae per corpus
;

dixit hoc argumentum esse oppositae sententiaeAc/u7- gesserunt, non secundum ea quae, si hic diu viverent,
lem, negat parvulos debere sisti iu judicio. Morai- gesturi fuerat, judicantur. » Porro has duas senten-
nes. disp. 40 de Gratia, num. 11, respondet primo tias cum reliquis aliis decem pertinere ad fidem ca-
male supponi ab adversario esse dogma fidei quod holicam docuit ibidem sanctus Pater his verbis
ad judicium generale, de quo Christus loquitur Mat- « Nempe manifestum est ex illis duodecim sententiis,
lha?i xxv, parvuli sint comparituri, ibique ad dexte- quas pertinere ad catholicam fidem negare non si-
ram vel ad sinistram collocandi. Nam contrarium neris, » etc. Repetam hic Bellarmini verba lib. n de
sine errore contra lidem aftirmant Durandus et Al- Grat. et libero arbitrio cap. H, licet alia occasione
bertus. Et num. 12 respondet secundo neque etiam ab ipso pronuntiata « : Nam si Augustini, inquit, de
fide divina certum esse quod licet infantes ad judi- praedestinatione (dicam de pcenis parvulorum judi-
cium generale sint comparituri, futuri sint de nu- candorum) sententia falsa esset, non posset idem
mero judicandorum. Lt citat Tostatum, Carthusia- q Augustinus ab ingenti temeritate defendi, quippe
num et sanctum Thoniam, 4, dist. 47, q. p. art. 3, qui non solura tam acriter pro falsitate certasset, sed
ad 5, ubi affirmat pueros ante perfectam setatem de- etiam pro fide catholica venditare aususesset. » Idem
cedentes in judicio comparituros, non ut judicentur, postea etiam tradidit libro quinto operis postremi ad-
sed ut videant gloriam judicis. Quod probabile putat versus Julianum. Beda etiam, qui longe post Au-
Suarez apud eumdem Morainium. Numero vero 13 gustinum secundum catholicam li-
tloruit, affirmat
ulterius respondet non satis constare futuros in si- dem parvulos judicandos esse. Etenim in praelimi-
nistra, ac non potius in medio quodam loco consti- nari ad sacrum codicem Canticorum adversus Julia-
tuendos. nnm ait: « Quod dicit (Jutianus), non aliunde alios
Nulla tamen tx istis responsionibus admitti potest: judicare, alios judicari, nisi quia in eadem natura
nam aperte in concilio Africano, ut mox ostendam, dispar voluntas sit, et quia, cum omnes idem possi-
delinitura est parvulos futuros in sinistra his verbis : mus, diversa faciamus, contradicit catholicaj fidei,
a Qui enim dextra caret, sinistram procul dubio par- quae etiam parvulos esse judicandos confitetur, eos
tem incurret. » Et sanctus Gelasius papa, in epistola qui in eadem natura positi priusquam aliquid boni
ad episcopos per Piceuum, adversus Pelagianos de malive facere aut velle, aut saltem nosse poterant,
iisdem parvulis inquit : « Et quia non nisi dextram D sj ne baptismo rapti sunt. »
partem legimus et sinistram, non illos faciant in si-
Secundum argumentum ex Scripiura. Pueri nascuntur
nistra regione sine baptismate remanere, sed bap- sub potesiate dcemonis, ex qua eorumdem pcena sen-
tizatos sinant ad dextram salutarem sacra regenera- sibilisaperle demonstratur Quam infeliciier huic .

tione transferri. » Hane Gelasii epistolam legit Mo- argumento ab adversariis respondeatur. Octo pasnis
eamque parvulos subjici, quse breviter numeraniur.
raines, disp. 2, num. 31, eruditam vocat.
Verum omittamus Africanum canonem ac Gelasii Alterum argumentum desumitur ex omnibus iis

epistolam, haec enim scholastici veteres non legere, sacrae paginae locis in quibus humani generis cap-
nonne Auguslinus hanc sententiam veluti orthodoxum tivitas sub principe daemoDe designatur. Joan. xu,
dogma tradidit ?Statuit sanctus doctor in epist. 107 31 ; Nunc Princeps hujus mundi ejicietur foras. Marc.
ad Vitalem duodecim regulas, quarum septima et iii, 27 : A*emo potest vasa fortis ingressus in domum
octava his verbis describuntur : « Scimus quod omnes diripere, nisiprius fortem alliget, et tunc dornum ejus
astabimus ante tribunal Christi, ut ferat unusquisque diripiet. Idem Dominus testatur Matth. xu, 29: Quo-
secundum ea quw per corpus gessit, non secundum ea modo potest quisquam inlrare in domum fortis et

quee si diutius viveret, gesturus fuit, sive bonum, sive vasa ejus diripcre, nisi prius alligaverit fortem ? Et
63.N M PPLEMENTLM AD OPEHA S. AUGUSTINI. 636

Lucae xi Dominus comparat dnpmonem

armato A Ecclesia uniformiter agit, non otioso contemplemur
forti

custodienti atrium suum. Ex quibus locis sanctus doc- mtuitu cum sive parvuli, sive juvenes ad regenera- ;

tor iniert parvulos cum principedaemone aeterno igne tionis veniunt sacramentum, non prius fontera vita-
cremandos. Audi iutegrum maximi viri discursum adeunt, quam exorcismis, et exsufflationibus Cleri-
lib. iii Operis imperfecti contra Juliannm, cap. 199, corura spiritus ab eis Lmmundns ahigatur, ut tunc
cujus snperius fragmentum dedi Tu autem, in- : vere appareat, quomodo Prineepi muwli hujus mit-
quit, qui eam (nempe imaginem Dei) negas a diabolo tntur foras (Joan. xu,) et quomodo jpriut aUigetur for-
possideri, procul dubio negas a potestate erui tene- tis, et deinceps vasa ejus diripiantur in pos-
brarum, cum in Cbristi regnum regeneratione trans- translata victoris (Matth. rn), qui captivam dm&M
fertur, et accusas universam calholicam Ecclesiam captivitatem ( l'salm. cxvh, et dat dona hominibus
magno crimine majestatis; non enim legibus liujus (Ephes. iv). His ergo, etc. » Quam doctrinam postea
inundi tenetur reus quisquis imaginem, quamvis non universa Ecclesia tradidit, ut patet ex cap. Sacerdo-
vivam, imperatoris exsuftlat. Exsufflantur autem tes, de Consecrat. dist. 4, et cap. panuli, el cap.
parvuli in exorcismo priusquam baplizentur ; exuf- Sieifi nossis, et cap. Dehinc, etc, et expresse s)- nodus
flantur igitur vivae imagines, non regis cujusque, Tridentina, sess. 5, de peccato orig. delinit, Adam
1!
sed Dei. Imo vero exsufflatur, sed diabolus, qui con- « incurrisse cummorte captivitatem sub ejus potes-
tagione peccati tenet procul dubio reum, ut illo fo- tate, qui rnorlis deinde habuit imperium, hocest dia-
ras misso, parvulus transferatur ad Cbristum. Ex- boli. » Hinc sanctus Augustinus, lib. vi Operis im-
suffletur itaque Juliani amentia, ne majestalis rea in perf. contra Jul., cap. 20, reprehendit Juliannm a?gre
parvulorura mundalione et exsufllatione die.atur Ec- ferenten dominum, ac possessorem imagini Uei diabo-
clesia. Si autem non eruitur de potestate tenebra- lum imponi, haec scribens « Dicit Jesus, qui semn- :

rum, et illic remanet parvulus, quid miraris in ig.ne dum hoc nomen suum salvum facit populum suum
.eterno cum diabolo POTD&OH, quia in Dei regnum in- a peccatis eorum : ycmo intrat] in domum fortis, nisi
trare non sinitur? An quia Pelagiani nescio quem prius alliaavcrit fortem, et vos in hoc populo Christi,
parvulis non baptizalis preeter Dei regnum, quictis et quem salvum facit a peccatis eorum, parvulos non
vitae aeternae locum praoparant, ideo Cbristi erit falsa esse conceditis, quos ut a propriis, ita nec origina-
sententia : Qui crediderit et baptizatus fucrit saivus Iibus vultis obstriclos esse peccatis, cum fallaci
et
erit, qui autem non crediderit condemnabitur (Marc. vestro sermone minuitis vires ejus, qnem dixit Ve-
xvi)? » Rursus
lib. v ejusdem operis cap. 6 « Au ritas fortem. » Postea « Nec tibi videatur indignum
: :

forte, inquit, homines uon sunt, qui eruantur de q quod subjecta est diabolo imago Dei hoc enim non ;

potestate tenebrarum quarum tenet diabolus prin- iieret nisi judicio Dei, nec removetur ista damnatio,
cipalum? Aut vero ita desipis ut affirmes -eos sibi nisi gratia Dei, etc. »
diabolum non vindicare, quos possidet et suae potes- Catharinus more solito, hoc est audacter, in opus-
tali subditos tenet? Sed ut taceara de his quos po- culo citato ait « Neque sub diaboli perpetuo potes- :

testis dicere per suam malam voluntatem a diabolo tate erunt, quia et pro illis ejectus erit diabolus fo-
possideri, quid dicturus es de illo de quo paler ip- ras in die novissimo, ut nihil juris habeat ulterius
sius, Domino interrogante, respondit quod ex infan- in illos. » Hoc tamen responsum, ut bene etiam
tia sua ab immundo spiritu vexaretur? Nonne mem- notavit Bellarminns, ab homine calholico defendi
bra ejus et sensus, quae omnia Deo auctore instituta minime potest. Peto enira quare infantes modo sint
sunt, et comraunia impiorum, piorumque sunt mu- captivi daemonis? Clara sunt Ecclesise dogmata :

nera, diabolus sibi, ut aftligeret, vindicabat? etc. » Ob peccati originalis maculam. Rursus interrogan-
Hoc argumentum valde torquet adversarios, qui dus est Catharinus an haec macula duratura sit post
variis datis solutionibus vim ejusdera, ul ego diem judicii vel non ? Si secundum dicat, in erro-
quidem arbitror, frustra evadere conantur rem labitur, solo enim baptismate illa culpa destrui-
Respondet primo quidam alias celeberrimus theo- D t ur : „ Qcae noli dicere, ait Augustinus, si vis esse

logus : Haec pcena non vidctur debita peccato origi- catholicus (lib. iii dc Orig. animx, cap. !» . >

nali ; sicut ei non debetur poena sensus, ita non de- primum, ergo reraanebit integruin jus daemoni in

betur simul traditio in niamis hostis potentissirai et pueros etiara post diem jndicii, cura adhuc obnoxii
infensissimi, qui perducat hominem in necessitatem erunt peccato originali. Andiat, velit nolit, Augu-
moralem incurrendi ejusmodi pcenam, et simul pro- slinum, queni hac in quasstione, uti in aliis etiam
hibilio auxiliatorihus ne suppetias ferant. Hssc enini Bfspe impognat lib. i de Noptils et concup., cap. 23 :

Bsset pcena gravior quam pcena sensus : quippe tole- c Hoc generi huraano inllictum vulnus a diabolo,
rabiliusestsolum cruciariquam poni in morali necessi- quidquid per illud nascitur cogit esse sub diabolo,
tate novi crirainis merentis illum cruciatum. Haec res- tanquam dfl nctum jure decerpat, non
suo fructice fi

ponsionon consor.at Ecdesia? statutis ex quihus aperte quod ab illo sit natura huniana, qoas non est nisi

colligitnr ex pecc.ilo originali nos esse captivos d;emo- ex Deo, ied ritiom, qood ooo est ex Deo. Noa enim
nis. SanctusCcelestinus, ut vulgoputant, in epistolaad propter seipsum qusa laodibilis est, quia opus l>ei

episcopos Gallia», cap. 12, haec deiinit : « Illud etiara, est, sed propter damnabile vitinm, quo vitiata i

quod circa baptizandos in universo niundo sancta natura huraana damnatur propter quod damoa- ;
637 VINDICI.E AUGLSTIMAN.K. fi38

tur, propter hoc et damnabili diabolo subjugatur, A flationibus non utirnur ad absolvendum peccatorem
quia et ipse diaboltis Bpiritns immundus est. » Idem vel omiiium pessimum, sed tantum in energumenis
assernit sanctus Folgentins lib. i de Veritate pra)« sanandis, qui inlus a diabolo per inhabitationem
destinationis, cap. II: « C.iusa majorum atque vero possidentur. Notavit hoc insignis ille carmelita Joan-
tninorum qui sine baptismate cursnm vitte pmsen- nes Bacconus, qtii caeteris scbolasticis antiquis dc
Lis in intidelitate consummant, quantnm attinot ad bac captivitate, unde parvulorum poenae salis clare
:omraunionera origittalis peccati, una est. Ex hac inferuntur, vix pauca verba facientibus, unus ipse
iitriqne ibnnt in ignem seternnm, qni paratns est Augustino-calholica>. seutentia3 adha>»it in 2 sent.
liabolo et angelis ejns, qnia in eis ehirographnm, dist 30, quajst. 1, ubi ait de daemonis dominio:
i]Uo sibi eos deceptoris nequitia subdidit, Salvatoris « Inbabitat dico, non sicul forma informans, nec
gratianon delevit. o per formam aliquam, quam creat in anima pecca-
Respondet Arriaga, tom. in 1-2, disp. 52, niliil i trice, sicut Deus eam creat, sed habitat per domi-
iliud significare pueros esse sub potestate diaboli, uium in peccante, seu aliis verbis jure dominii et
]uam esse peccatores. Alii vero putaut pueros potestatis. » Et ibi ad 2 dubttim definit originale
sub potestate diaboli per «peccatum originale,
" peccatum « per obsequium nostrae voluntatis erga
* n
p.iia damion ex illo peccato babuit potestatem ten- diabolum, et ex conseqnenti etiam diaboli inbabi
tandi genns humanum, et consequenter ipsum per- talionem.» Inbabitat igitur daemon in corporibus
lendi in gehenna. Verura aliud est esse peccatorem, non baptizatorum tum pusillorum tum adultorum,
iliud captivum diaboli captivitas euim est etfectus
: non ut vere sint energumeni, sed ut princeps jure
peccati, sicuti si quis princeps subditum ob aliquod doniinii in regno suo, tanta est polestas quam in illos
:ritneu in tyranni alicujus potestatem detruderet. habet princeps lenebrarum, quae omnia ex exsuftla-
Porro quemadniodum peccatum mortale hominem tionibus et exorcismis colliguntur ; siquidem dum
transerir.it in familiam subditam diabolo, lioc etiam parvulus baptizatur, drit sacerdos : Exi, spmtus im-
peccatum originale prsestat, unde dicebat sanctus munde, et da locum Spiritui sancto. Peccatores vero
doctor i de pec. Meritis etremiss., cap.
lib. 34, initio : fideles sunt de corpore Ecclesia?, cujus caput est
• Quid de ipsa forma sacramenti loquar ? vellem ali- Christus. De potestate daeinonis supra infideles late
quis istorum, qui contraria sapiunt, mihi baptizan- discurrit sanctus doctor epist. 107, ad Vitalem.
dum parvulum atferret. Quid iu illo agit exorcismus Respondet tandem Moraines « Tertia ratio, in- :

meus, si in famllia diaboi nou tenetur? » Quod vero quit num. 17, nos minime tangit, qui non negamus
alii dicunt ideo esse genus humanum sub potes- q parvulos illos mansuros esse in aeternum Deo in-
tate daemonis, quia hic potestatem, et jus ex illo visos propter peccatum originale, et quodaramodo
peccato contraxit tentandi homines, inepte prorsus sub captivitate ac servitute diaboli, ut in hac vita,
isseritur, tum quia nequit pueros tentare, qui velle privatos scilicet speciali Dei protectione, qua ab ejus
nil possunt, tum quia potuit tentare Adamum, qui invasionibus et infestationibus fiant immunes. » In
tamen nondum eiat sub potestate daemonis, tum hac responsione maxime displicet illa particula quo-
quia posse tentari, non est esse, sed posse esse cap- dammodo, limitans daemonis in captivos potestatem.
tivum. At puerinascuntur reapse captivi doeuionis. Egregie inquit Augustinus lib. vi contra Jul., cap.
Lnde Zo>imus papa, epist. 157, apud sanctum Au- 20 : « Cum fallaci vestro sermone minuitis vires ejus
fiustinum ait : « Nuiltis enim, nisi qui peccati servus quem dixit Veritas fortem. » Utquid enim additur
e^t, liber nec redemptus dici potest, nisi
efficitur, restrictio quam nec concilia nec pontifices apposue-
qui vere per peccatum fuit ante captivus. « Clare eadem responsione summe placet, re ? Illud autem in
etiam sanctus Gregorius lib. xxvi Moral
non futuros immunes a daemo-
, cap. 20, quod fatetur pueros
distmguit captivitatem a potestate tentandi « Nunc nis invasionibus et infestationibus, hoc enim est
:

princeps, inquit, hujus mundi ejicietur foras. Unde quod intendimus, nempe futuros obnoxios pcenis
am nunc sanctos homines non tenendo possidet, D sensibilibus, eo quod futuri sunt sub crudelissimi
sed tentando persequitur. Nam qr.ia non in eis in- tyranni potestate. Nisi dicat infantes nihil mali ex
trinsecus regnat, contra eos pugnat extrinsecus, et bujusmodi invasionibus et infestationibus percepturos,
quia intus dominium perdidit, bella molitur foris. i quo quid dici potest ineptius ? vexantur euim non a
Praeterea falsum est pueros eodem modo esse frigore, non a calore, sed a daemone, cui mille no-
sub potestate daemonis per peccatum originale, cendi artes.
sicut per quodlibet actuale, uti docet Moraines, num. Simile etiam adducto argumcnto est illud, quod
13 : nam in parvulis et ceeteris non baptizatis jus colligitur ex Epistola ad Rom. IX : Sic autem Deus
aabet daemon veluti in proprio mancipio, ut enim volens ostendere iram, et demonstrare potentiam suam
definit sanctus Caelestinus papa supra, utimur exor- attulit in multa patientia vasa irae, que pcrfecta sunt
cismis et exsufflationibus clericorum, ut spiritus ab in perditionem. Quae vasa irae ibidem vasa etiam
?>'s immundus ali<jatur. Ergo vere sunt possessi a contumeHx apellantur ab Apostolo. Cum igitur in-
daemone per inhabitationem, cum neque spiritus im- fantes sint vasa contumeliae, cui, quaeso, Ioco illa

mundus abiyi nec princeps ejici foras possit, nisi sit Deus deputabit ? « Deus, inquit Fulgentius vasa con-
intus in parvulo. Quibus tamen exorcismis et exsuf- tumelise aeterno semper arsura deputabit incendio. n
639 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 640
Patres Africani in epistola synodica, cap. 13 « Vasa A cula illos pati certum est, cum sint captivi, nec illa
:

contumeliose sunt, qoibaa dicitur: Ite, maledkti , tn solvi possint nisi prius ipse fortis armalus custos
ignem mternum, qvi prsaparatut est diabolo et angelis atrii alligetur. Patiuntur etiam poenam ignomil
cjus. »Quod prius docuerat Africanae Ucclesiae magi- sunt enim, teste Aposlolo, vasa contumelix (Rom. ix).
stcr lib, i Operis imperf. contra Jul , in tine: \ Ilinc sanctus doctor, lib. i conlra Julianiim, Operis
vero Dcum quidem parvulorum opificem pur-dica- impeif. cap. Bx qua tamen (maasa) alios in
138: «

mus, sed ex eadem massa medium locum rasis, Dei regnum adoptari fatemini, quos procul dubio va-
llbi nec in honorem liant, neque in contumeliam, sa in honorem facta conceditis; alios vero non ad
quem non dedit Apostolus, non damus. » Conside- hoc adoptari. quos facta vasa in contumeliam, ni-i
penl igitur adversarii tantam esse potestatem dssmo- intelligenter consentiatis, impudenter neg pie
nis in sua vasa, ut prius, ut inquit Christus, dssmo- enim, si non est poena damnationi-. sicut vnltis,
nis triumphator ligandus fuerit, quam ex ejus domo non erit saltcm contuuidia imaginis Dei, separari a
vasa raperentur, nec minuant, ut ait samtus doctor, regno Dei. » Insuper patiuntur verbera, r.uentenim
fallaci sermone vircs ejus, quem dixit Ycritas17, sptciali Dei prol
fortem. teste Morainio, num.
Certum parvulos non baptizatos esse
igitur est ab ejus, scilicet daemonis, invasionibus, et infestatio-
vasa contumeliae in domo daemonis, e qua per Chri- B nitnu fiant immuncs. Nec putandus est adeo mitis hic
stum non sunt erepta, et captiva ibidem teneri a tyrannus, utservos suos ne semel quidem llagris af-
forti armato custodicnti atrium suum. Hanc tenebro- tligat. Satis sit, infantes esse va-a in lllius domo, ut
sam domum scholaslici
antiquiores dixere limbum, ait Chrislus, et captivos in familia diaboti tensri, ut
in quo parvuli detinentur. Ita sancti Thomas, Bona- docet sanctus Pater lib. cit. <!<• peccatorum Merilis,
ventura, item Scotus, /Egidius. Durandus, Ricbar- cap. 3i. Adde his poenam talionis, qui enim cum
dus et communiter, teste Bellarmino, cap. 2
alii suo primo parente noluere esse sub Deo, facti sunt
supra. Ex
qua doclrina, velint nolint, probatur servi sub diabolo. Tene aurea sancti doctoris veiba
poena sensus. Pro quo notandum est, quod docet lib. xiv de Civitate Dei, cap. lo: « Justa damnatio
sanctus doctor lib. 21 de Civit. Dei, cap. 11, « octo subsecuta est, talis quidem damnatio, ut qui custo-
genera pcenarum in legibus esse : damnum, vincula, diendo mandatum fuerat etiam carne spiritalis, tie-
verbera, talionem, ignominiam, mortem,
exsilium, ret etiam mente carnalis; et quia sua superbia sibi
servitutem. » Ergo, cum pcenam ex-
parvuli, praeter placuerat, Dei justitia sibi donaretur, nec sicut af-
silii, quam scholastici vocant pcenam damni, patian-
fectabat in sua esset omnimoda potestate, sed a sei-
tur servitutem sub daemone, et carcerem, aliam pro-
q pso quoque dissentiens sub illo, cui peccando con-
fecto poenam patiuntur a pcena damni. Qualis autem sensit, pro lihertate quam concupierat, duram, mise-
sit ista pcena servitutis sub principe tenebrarum ac ramqne ageret servitutem ; mortuus spiritu volens,
forti armato audivimus supra a celeberrimo quodara et corpore moriturus mvitns: desertor aeterna; vi-
theologo dicente : Hxc cnim esset pama gravior, ta*, etiam aeterna, nisi gratia liboraret, morte dam-
quam pcena sensus. Verissime. Pone, exempli gratia, natns. » Mortem vero poBnarum ullimam non solum
principem filios alicujus subditi non solum exsilio corporalem, sed etiam spiritualem incurrisse per
mulctare, paterna etiam ba>.reditate privarc, sed
et peccatum universam Adami posteritatem certum
illos quoque tyranno cuipiam iu mancipia divendere, est. Et quidem pueros ex peccato originali pona
haud sane exigua esset postrema ista pcena capli- mortis secun<l;i- inuldatos tradit passira sanctus doc-
vitatis.Porro nulla pejor, nulla acerbior, nulla atro- tor ; lib. i ad Bonifacium, cap. -22, ait : • Aut si evan-
cior captivitas est, quam essesub daemone, Phalaride, gelicis vocibus cogimini contiteri, nec vitara, salu-
Dionysio, Maxentio crudeliore, tyrannorum omuium tomque posse habere parvulos de corpore exeno
truculentissimo. Neque levis censenda est poena car- ni^i fuerint baptizati, quaerite cur coni|)ellantur non
ceris, pra>cipue sub forti armato custodicntc a/rium. baptizati secundae morti> subire supplicittm. » Mors
Id etiam alter e societate scriptor Ncotericus non D autera secunda cx cap. 2" Apocalypsis intclli-itur,
inQciatur; gravissimam, inquit Arriaga 1-2. disp 52, ubi haec leguntur : Et qui non est inrcntus in libro
num. 5, pamam illam carceris fore, ubi veluti stipites vitm scriptus, missus in stagnvm ignis. Bt poetoa:
nec videre, vel olfaccre, nec gustare quid possent, Infbrnus <f »«"/••< mitsi suni in stag num ienms. Hxc
sane haec sensibilis pcena esset. Unde pluros ei iis- est mors sccun>i<t. Quare, cum pueri baptisma
sine
dem scliolasticis recentioribus, ne pueros pcena car- decedentes non sint scripti in libro vitc, dubio
ceris aflligant, ncscio quem tcrtium decipiendis par- procul morti secundae, hoc est, igni deputantnr.
fachni lucum, uti olim Pelsgiani, teste sanoto
n<//.s
Iloc argumentum et fusc et erudite ex Augustino
Gelasiopapa t cujusproximaverba8unt, etsancto Augu- urget arcbiepiscopns Thuamensis in opnscnlo de bM
slino ssepissime id affirmante et irridente, ftnxernnt. qneastione, <-.i|>. ii et i-. Scio Morainiom reapon-
Verum quid diccnt advenarii si octo illa pmna- dere, nom. 69, mortem secundam esse privationpin
rum genera a parvulis sustineri probabirana ? Poe- visionisDei; >cl haec responsio rejicitur ab Aogu-
uam damni et rxsilii ipsi concedunt, modo posnam siino cap. M Bncbiridii, el lib. «n de Civil
captivitatis et carceris ex sacris
dedu- litteris clare et lib. xiv, eap, 18 ; item a sancto Fulgentio lib. ad i

ximus. De reliquis quatuor idipsum probamus. Vin- Moniiniim, oap. 6, ubi u

Meria lilteris pronuutianl
 :

641 VINDICI.E AUGUSTINIAN.E, 642

mortem primam esse, cum anima separatur a corpo- A haereseos falsitatem conlixit: • Illud vero, inquiens,

re, secundam vero cum eadem aeternum punitur cum quod eos vestra fraternitas asserit preedicare, par-
corpore. vulos eeternee vitoe praeraiis etiam sine baplismatis
Eadem sancii docforis se/itentia probatur cx conciliis gratia possedonari, perfatuum est. » Epist. 9i> a|>ud
Africanis. et litteris Innoce/itii PapSB. Assertio de Augustinum. Itaque tum synodi tum pontifex illam
paenis parvulorum ab Ecclcsia Africana inter /idei
vitam seternam parvulis in originali peccato mortuis
dogmala. lesle sancto Fulgentio. relata. Insignc pro
eadem re sancti Gelasii pap;v testi/nonium. aegarant, quam Pelagiaui eisdetn pueris dabant.
Scholastici, qoi iu stalaendis parvulorum pceois Vita autem eeterna dicit perpetuam possessionem
in diversam ab Augustino sententiam aliiere, publi- Dei animam beantis in regno cu'lorum, et ex conse-
carunt, ejusdem opinione munutn Auijuttuutm patro- queuti exclusionem cujuscunque iniserire, cui vitse

num haberr, ut loquitur Catharinus, eamque paueis- oppouitur aeterna mors,qua? consistit in perpetua
stmos sequi, ut ait Bloraines. ImoCathariuus, anumsibi amissione summi boni, et perenni aftlictione ac

opponens Aagustinum, scribit : « At magua, inquit, cruciatibus in inferis. At Pelagiani nusquam ausi
est auetoritas Aiigu<tini, magna profeclo, veritatis, suut dicere pueros sine baptismo ituros in reguum

qua? jam longenujor pontiticum

pateat longe major, ccelorum, ut ex serm. 14 de Verbis Apostoli supe-
I!
auctoritas, et Ecclesiae de cathedra docentis, et com- rius laudato exposuimus. Scribit de iisdem Augus-
munis doetornm sententia. » Quibus ille auctor in tinus lib. de peccatorum Merilis et remissione, cap.
i

veterum Patrum scriptis se plane hospitem prodidit; 18 : « Dicunt parvulos recenti vita editos visceribus
etenim sancti Patris sententiam et synodorum et matrum, non propter remittendum peccatum perci-
Pontifieum testimouiis conhrmabimus, et iis quidem pere baptismum. sed ut spiritalem procreationem
adeo evideutibus, ut minime dubitem quin schola- non habentes, creentur in Christo, etipsius regni cce^
stici. si in eadem incidissent, ne latum quidem un- lorum participes tiant, eo modo filii et haeredes Dei,
guem ab Augustiniana sententia discessissent. Recte cohaeredes autem Christi. » Hinc idem sanctus doc-
Scotus, in 2, dist. 33, queestione uuica magistrorum tor contra Pelagianos ait lib. n Operis imperf. cap. ,

Pansiensium plaeitum contra Augustinnm stare di- 113:« Respondeto quid sitis, qui tot imagines Dei
xit,quibus tameu totius Africee venustiores episcopos sine illius peccati merito separatis a regno Dei, et
opponemus. facitisduas aeternas felicitates unam quae sit in :

Et quidem veteres Parisiensis scholae doctores, regno Dei alteram, quae sit extra regnum Dei. » Et
;

cum summa ingenia scholae subtilitaiibus devovis- lib. i ejusdem operis, cap. 132, tradit parvulos juxta
sent. parum synodorum ac Patrum lectione q Pelagianos futuros « in loco aliquo secundee felicita-
fuere in
versati. Hinc eruditionis defectu quasdam opiniones tis, quem, inquit, talibus aedificavit haeresis vestra. »

obtrusere, a quibus antiquioris Ecclesiae magistri Ex his infertur vitam aeternam, quam illi haeretici
longius distarunt. Hoc in praesenti controversia pa- pueris promittebant, sitam fuisse in secunda quadam
tebit, in qua scholastici ex manca Pelagianae hare- felicitate, hoc est, minori ea qua fruebantur beati in

seos notitia, uti a recepta antiquitns sententia reces- regno coelorum. Nam cum ibidem pueri nullos cru-
serunt, ita illorum plerique in quibusdam cum Pela- ciatus per totam eeternitatem passuri essent, aeter-
gianis convenere, quod etiam notavit cum laudis num felices vivere ab ipsis dicebantur. Scribit san-
praefatione nominandus cardinalis Beilarmious, cu- ctus Fulgentius, lib. i ad Monimum, cap. 6, Deum
jns verba iD calce f re hujus animae per peccatum mortuae duplicem iusuper mor-
controversiae recitabo.
Primi oranium Africani Patres Pelagianorum errores tem comminatum « Primam in separatione animae :

anathemate perculerunt in utr.ique synodo provinciae et corporis secundam in seterna cruciatioue animae ;

Carthaginensis, itemque in altera synodo Milevitana, et corporis. Ac per hoc primam, qua discedente ani-

dein in plenariisconciliis, utifusiuslibroprioriHistoriae ma caro sola moritur secundam vero, quaudo re- :

Pelagianae nobis descriptum est. In his autem sacris diens in carnem anima in eadem et cum eadem in
conveutibus pcenas sensibiles puerorum sine baptismo D qua peccavit, carne torquetur. » Primae morti op-
decedentium statulas esse demonstro. Patres syno- ponitur vita temporanea, alteri vero vita aeierna,
di Carthaginensis, in litteris ad Innocentium, apud quando anima perpetua felicitate fruetur, qua de re
Augustinum epistola 99, haec de Pelagianis scribunt legaturAugustinus lib xxdeCivitateDei, cap. 6.1taque
« Parvulos etiam propter salutem, quae per Salvato- vita aeterna infantium, exPelagianorum seutentia,illa
rem Cbristum datur, baptizandos negant, ac sic eos est quee opponitur morti secundae, quae ideo ex Augus-
mortifera ista doctrina in eeternum necant, promit- tino, lib. xvin, ibidem, cap. 28, « secunda mors dici-
tentes, etiam si non baptizentur, habituros vitam tur, quia nec anima ibi vivere dicenda est, quee a
eeternam. » Patres vero Numidiee provinciae, in epis- Dei vita aliena erit, nec corpus, quod aeternis dolo-
tola ad eumdem Innocentium, quae inter Augustinia- ribus subjacebit. » Quare, cum synodi Africanee ac
nas est 93, baec ipsa scribunt de eisdem hsereticis : sanctus Innocentius damnarunt dicentes pueros sine
« Pueros quoque pnrvulos, si nullis innoventur Chris- baptismo defunctos habere vitam eeternam, explose-
tiana1 gratuc sacramentis, habituros vitam aelernam, runt secundam illam felicitatpm quam extra regnum
nequam praesumptione contendunt. » Innocentius Dei Pelagiani infantibus promittebant, et ex conse-
pontifex, his litteris acceptis, gravi rescripto novee quenti decrevere eosdem subituros etiam mortem se-
 1 1 >

643 SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. ALGLSTIM.

cundam, quae beatae vitae opponitur. Ceeterum vita A rentu \isione Dei, et profecto Deus in illis regnard,
ill;i aeternum beata, quam Pelagiani pueris destina- ncc eo dilemmate Augustinus adversarios perculis-
bant, ante >ynodos Alricanas rejecta fuit in concilio set etenim Deus clare visus regnat solus in anima
;

Diospolitano, anno 415, ubi cum objectum fuisset videntis, et omnes ejusdem actus regit ac moder.i
Pelagio, Ccelestium ipsius discipulum docuisse, « in- tur. Itaque Pelagiani beatitudinem naturalem pneris
fantes, etiamsi non baptizentur, hubere vitarn «cter- destinabant ; uti enim illi naturaliter innocentes ah
nam, • negavit se illa dixisse. Hinc Pelagium preme- iisdem asserebantur, ejusdem etiam ordiuis beatiti-
bat Augustinus,epist. 106 ad Paulinum Nolanum, pue- tem invexere, quo tamen dogmate nunquam qui<i
in
ros sine gratia regenerationis in Cliristo « non habere sentirent nostris innotuit
unde Augustinus aliiqtic ;

in sevitam, ac perhoc pcenae. sempitern<e obnoxios. » Patres eorumdem scntentimn p]«ine se non jiercipe-
Conrius ac Moraines existimarunt, vitam aeternam re fassi sunt. Ille lih. de Praedeslinatione sanctorum.
quam parvulis Pelagiani pollicebantur, sitam fuisse cap. 13, riarrat, a Pelagianis promitti pueris SUi
in visione clara Dei, extra tamen regnum ccelorum. CTHOS felicitatis locum, et in lib. de Haeresibns, i

Unde responderi potest liis, quae hucusque deduxi- 88, xternam ct beatam qiamuam xitam suam. Idem
mus, synodos statuisse pueros non posse sine bapti- habet lib. i de Origine animae, cujus verba mox re-
I!
smo frui vita aeterna, hoc est visione clara Dei nec feram. Ipse Pelagius dicere solebat : Quo eant
tamen statim inferri, morte secunda juxtatotam suam cio, ut ex Augustino superius dictum est.
latitudiuem plectendos, sed prout haec tantum dicit Redeo ad Africanas synodos. In concilio celebrato
privationem visionis Dei, non quatenus continet cru- anno 418 Carthagine contra Pelagianos, in quo hic
ciatus et aeterna supplicia animae et corporis. Sed canon in vetustis codicibus statutus legitur. « Item
hoec sentenlia nulla ratione admitti potest, si consi- placuit, ut si quis dicit, ideo dixisse Dominum :

deremus quid Pelagiani nomine regni coelorum in- In domo Patris meimansimn s multx sunt [Joan. xiv), ut
telbgerent. Et licet Moraines, num. 55, dicat eos- intelligatur, quia in regno ccelorum erit alioims me-
dem id non satis expressisse colligitur tamen quae dius, aut ullus alicubi locus, ubi beate vivant par-
fuerit illorum sententia ex Juliano lib. vi Operis im- vuli, qui sine baptismo ex hac vila migrarunt, siue
perf., cap. 37, ubi ait : « Multo maxime congregatio quo inregnum ccelorum, quod est vita aeterna, in-
omnis gloriiicata sauctorum esse Deo subjecta non trare non possunt, anathema sit. Nam cura Domi-
desistet, sed totum corpus dignum regno ccelorum, nus dicat : Nisi quis renatus fuerit ex n'jua it Spiritu
quod sub Christi capite construitur, divinae volunta- sancto, non intrabit in regnum ce&lonm, quis catho-
ti perfecta affectione cohaerebit ut exstincta omui q licus dubitet participem fore diaboli, qui cohoeres
cupiditate culparum, Deus et contineat cunctos et esse nou meruit Christi ? Qui enim dextra caret, ?i-

compleat. Exhis infertur Pelagianos non promississe

» NISTRAM PROCUL DUBlO PARTEM INCURRST. » In Histona
pueris visionem beatam; etenim videns Deum divinx Pelagiana, lib. i, cap. 13, hunc canonem recitavi,
voluntati perfecta affectione cohxret, ut exstincta om- ubi ex Photio ostendi in antiquis codicibus scriptum
ni cupiditate culparum, Deus et contineat eumdem ct fuissc, quod etiain testatur Binius. licet a nonnullis
compleat. Quare pueri fruentes visione clara Dei rea- omissus sit, de quo nolo cum quopiam contentionia
pse forent in regno Dei, quod illi negahant. Rursus funcm ducere. Interim hoc ipsum sancti Augustini
sanctus Augustiuus ubique premit Pelagianos negan- testimonio conlirmabo, qui lih. n de Origine aninue,
tes peccatum originale, quod pueri exclusi a regno cap. 12, scribit « Novellos hacreticos Pelagianos
:

ccelorum immerito et injuste tanta miseria torque- justissime conciliorum catholicorum et sedis apu-
rentur. Lib. n Operis imperf., cap 113 « Ac tandem : stolicae damnavit auctoritas, eo quod ausi fuerint nou
aliquando, inquit, extra regnum Dei infeliccs fuluros baptizatis parvnlis darequictis et salutis locum etiam
fatemini parvulos non renatos. Dicite ergo hujus praeler regnum coelorum. » Unde sati- vcnsiniile tit

infelicitatismeritnm, verbosi etcontentiosi, qui nega- laudatum canoncm reapse fuisse ab Africania syno-
tis originale peccatum. » Etlib.iv, cap-90, ait » Ipsum D dis exaratum. Ulud vcro ohscrvandum venit, ideo
:

etiam sic amalis, ut non ibi esse, non saltem levem Patres negasse alium alicubi locutn, quia duo tantum
pcenam credatis hominis esse, sed nullam. » Quod si loca nominautur in sacria litteris, nempe dextra et
Pelagini extra regnum Dei dabant parvnlis visionem sinistra, et ex consequenM parftctpea ftm (UaboU . In
Dei, haud congruenter Augustinus contra ipsos in- sinislra judicis, iinilc asseront pueroi futuros in
ferehat pueros futuros infelices el poenoe subjectos. eodem libro de Origine enimse, cap. 9, acribit suictus
Nam videns Deum possidet summum boniim, nec Patcr : « Non haptizatis parvulis ncino proiniltat inlcr
ullo pacto potest esse infelix, aut alicui pcenoe ohno- dainnatioiicm regnumque co'lorum quietis, »el frli-

xius. Praelerea sanHus Pater, hhro n Operia imperf., citatis cdjoslibh atque i niLiBET, quasi medium lo-
cap. 113, his instat Juliano et collegis : Dicite, ob- cum. Hoc enim eis ctiam baeresis Pelagiana promisit. »
secro in ea felicitate qiue extra Dei regnum erit, Quare cum ill.i opinio da qwui medio loco, nempc in-
ullusne rcpnabit annullus? si nullus, liherior erit ter inferorum pmnaa el gaudia regni coslestis, inter
procul duhiosine ullo rege illa felicilas; si vero 1 1 n errores baereaia Pelagianae Angustinua n rit,

in ea regnabit, quis erit rei imaginum Dei, qai non OOnatat eamdem et ab Africanis Patril n<, qui con-
erit Deus? » At in illa secuuda felicitate pueii frue- tra illam haeresim dibgentiaaime excnbuere, damna-
p+;> VINDICI.K AUC.USTINIAN E. 646

am quod ei dicendis clarissime apparebit. A episcoporum nomina cunctorum diccbantur iu titulo,

fuisse,
His addam synodum Byzacenorum Patruin in Sar- sed solius B. Fulgentii scrmo tenebatur in stylo. »
liniam a Turasamnndo rege Vandaloram Aiiano re- Quare ea omnibus Byzacii Patribus, quorum tum
egalorum sentcntiam. Cum Coustantinopoli graves temporia Dacianii9 erat primas, sententia stetit. Ha-
ie divina gratia lites agitarentur, nonuulli monachi bcmus eliam epistolam synodicam eorumdcm antisti-
»ro iisdem conaponendis Romam profecti, audita tum, inter quos tamen Fulgcutius non nominatur,
tiricanorum antistilum in Sardinia exsulum fama, quam publicavit Sirmondus, et inter Opera Fulgen-
egatiouem ad eosdem destinarunt; librum ctiam tii, tom. VI Bibl. Patrum, cdit. Coloniens., anno
niserunt de Incarnatione Domini et divina gratia a 1618 recensetur, in cujus cap. 8 eadem sententia
eip>i> conscriptum, rogautes ut de eodem jud cium traditur. Verba inferius recitabo.
;

errent. Byzaceni Patres, cum communi consilio, quid Volo bic evidenter ostendcre antiquitus in Afri-
nemoratis monacbis rescribendum foret deliberas- cana Ecclesia, qua quadringenti sexaginta sex.
in
ent, Fulgentio episcopo Rnspensi injunxere ut de- episcopi numerabantur, adeo certura fuisse, pueros
:reta a Patribns iu litteras mitteret, qui e vestigio siuc baptismo defunctos pnniri in inferis peena sensi-
ibrum exaravit tnscriptum de Incarnatione et gratia.
n eo autcin Aagustini sententia de pcenis puerorum
R
bili, ut id inter lidci dogmata relatum fuerit. Cum
D Petrus diaconus, vir doclissimus, ut ex ejusdem ...
ipertissime traditur; etenim cap. 1 1 inquiunt : libro de Iucarnatione et gratia constat, in Orientem
iQikp justitia est, ut imago Dei, quce nibil potuit transmissurus esset, rogavit per litteras sanctum
)er seipsam delinquere, si non redimatur san- Fulgentium, ut brevera tidei catholicae synopsim ad
juine Filii Dei, in regnum Dei non permit- se mitteret, cui se couformare posset inlelligebat :

atur intrare ? Quo utique quisquis non ingre- enim plures haereses passim toto Oriente grassari.
iitnr, interuinabilibus ignis .eterni cruciabitcr pcs- Fulgeniius librum eidem misit inscriptum de Fide ad
ms. Qua igitur justitia Deus justus infantibus sine Petrum, qua de re dixi lib. n Hist. Pelag., cap. 19.
peccato nascentibus ingerit pcenam, in qnibus pcenae In eo autem volumine quadraginta dogmata ad catho-
non invenit causam ? » Item cap. 30haec scrihuntur : licam tidem pertinentia recitat, eaque in singula ca-
• Quomodo infantibus, qui baptizantur et in eadem in- pita digerit, quae ita inchoantur Firmissime tene, et
:

fantia moriuntur, donat aeternam salutem, quorum bo- nullatenus dubites. Primum dogma recitatur cap. 4.
nam Cum vero cap. 26
nec exspectat, nec invenit voluntatem? Itcm alios xxiii de peccato posuisset dogma
quomodo sine baptismate mortuos ^eternis cruciati- originali, capite insequenti 27 haec scribit « Fir- :

bus damnat,cum ineis nullam culpam malee voluntatis q missime tene, et nullatenus dubites, nonsolum homi-
inveniat? Nonne istos inimicos gratiae Dei, nec de- nes jam ratione utentes, verum etiam parvulos qui
'ensores humani,*sed deceptores arbitrii ad hoc sua sive in uteris matrum, sive cum de matribus nati sine
perversitas cogit, ut Deum putent iniquum in obitu sacramento sancti baptismatis, quod datur in nomine
jmniura parvulorum, ubi nulla interveniente vel bo- Patris, et Filii, et Spiritus sancti, de hoc seeculo
litate vel malitia voluntatis, alios vident potiri transeunt, ignis ^eterni sempiterno supplicio pu-
regno, alios interminabili deputatos incendio ? » niendos, quia, etsi propriee actionis peccatum nul-
lic liber inter volumina sancti Fulgentii recensetur, lum habuerunt, originalis tamen peccati damnatio-
juod ab ipso dictatus fuit, at eumdem a synodo ap- nem carna'i conceptione et nativitate traxerunt. »
)robatum, ac ad monachos Romam missum patet ex Hoc xxiv dogma, seu, ut ille loquitur, capitulum de
ioc ejasdem initio, ubi episcopi Byzaceni nominan- fidePetro credendum proposuit, et cum postea reli-
ur : « Dilectissimis et in Christi iide atque gratia quacapitula recitasset, baec habet cap. 44 : « Haec
)lurimum amplectendis sanctis fratribus, Petro diaco- interim quadraginta capitula ad regulam verae fidei
io. Joanni, Leontio et alio Joanni, caeterisque fratri- firmissime pertinentia lideliter crede, fortiter tene,
)us,etc, Dacianus, Fortunatus, Boethus, Victor Scho- veraciter patienterque defende. Et si quem contraria
asticus, Orontius, Vindiacinus, Victor, Januarius, D his dogmatizare cognoveris, tanquam pestem fuge et
ifictorianus, Photinus, Quodvultdeus, Fulgentius, tanquam hsEreticum abjice. Ita enim ista quae posui-
•"elix et Januarius, in Dommo salutem. » Quindecim mus fidei catholicae congruunt, ut se quis non solum
gitur episcopi doctissimi ac sanctissimi in Augustini omnibus, sed etiam singulis voluerit contraire, in eo
ententiam pe iibus ivere. Nec obstat laudatum volu- quod singulis horum contumaciter repugnet, et his
nen fuis>e Fulgentii raanu exaratum, qui Augustini contraria docere non dubitat, haereticus et christianae
atris sententiam mordicus tuebatur; nam in omni- fidei inimicus, atque ex hoc omnibus catholicis ana-
)us synodis uoi alicui ob eruditionem et eloquentiam theraatizandus appareat. » Itaque testatur Fulgentius
nsigni injungi solet, ut publica Patrum decreta lit- parvulos cum solo originali peccato morientes ignis
eris maudet Scribit discipulus Fulgentii, cap. 20 aeterni sempiterno supplicio puniendos, et id ad regu-
le Vita ejusdem : « Post dehberationis autem lon- lam verx fidei pertinere, et tanquam haereticum abji-
jissimas moras, quidquid delinitio comraunis inve- ciendum, qui eidem dicto voluerit contraire. Haec non
lerat, eloquenterallegandum sensibus caeterorum, indigent interprete, sed tantum lectore. Quis autem
)eato Fulgentio dimittebatur. » Et postea : « Pro- ex hisnon iutelligat Africanam Ecclesiam Augustini
)terea quandocumque rescribebant consulentibus, sententiam de pcenis infantium inter lidei dogmata
 647 SLPPLEMENTl.M AD OPEHA S. AUGUSTINI 648

recensuisse ? Neque enim omnium Afrorum episco- A dius hac ia disputatione adduci possit. Hic, in epi-
porum doctissimus ea in re deceptus dici potest, vel stola ad episcopos per P'cenum contra Senecam de-
alios voluisse decipere, proprias opiniunculas pro lirum senem Pelagianum raissa, scribit « De parvu- :

inconcussis Ecclesise dogmatibus venditando. Qualis lis autem quod asserit, sine baptismate pro solo
vero qiiantusve fucrit Fulgentius ex ejusdem gestis oiiginali peccato non posse damnari, satis impia, -

patet Haec sufticiat ex eap. 20 libri de Vita ejusdem profana proposilio est. » At Pelagiani nunquam sine
dixisse : « Sexaginta quippe et eo amplius episcopos baptismo regnum coelorum puens promiserunt, sed
tunc catena ligabat exsilii, quorum lingua et inge- nescio quem terlium locum inter coelum et inferos.
nium beatus Fulgentius episcopus fuit. » Tot ejus- Audiatur laudatus Gelasius « Nihil est ergo quod :

dem libri editi eximiam ipsius dontrinam abunde dicant quod non renati infantes tantunimodo in
manifestant. Vide quae de eodem dixi lib. u Hist. regnum ccelorum ire non valeant, non autem peip. -
Pelag., cap. 21 et 24. tua damuatione puniantur. » Ubi cum pontifex prae-
Hoc ipsum colligitur ex Augustino, qui lib. de l ter exclusionem a rcgno ccelesti, quae est poena

peccatorum Meritis et remissione cap. 28, asseren- dumni, decernat pueros perpi tua dmnnatione ptBRtri,
tes pueros futuros in medio quodam loco nuncupat palam lit eumdem Augustini sententiam approba
male credcntcs. Ilem in lib. de Praedestinatione san- et concludit : « Dicant igitur in morte perpetM con-
ctorum, cap. 12, ait • Cum moriunlur infanles, aut
: stituti, si non aestimentur esse damnati. Toli.
merito regenerationis transeunt ex malis ad bona, ERGO DE MEDIO NBSCIO QIE.M IPSI TERTIIM, QCEM P( -

aut merito originis transeunt ex malis ad mala. Hoc piendis parvllis facicnt Lot.i m. » Ita arguit pontii'
catholica fides novit. » Praeterea, lib. v contra Jul., Pueri sunt damnati, ergo tollant de medio tertium,
Operis imperf. cap. 64, ait : « Inter reprobos sunt quem decipiendis parvulis faciunt locum. Ex qui-
certe plurimi qui si ex hac vita abriperentar infan- bus patet in antecedenti loqui Gelasium de darnna-
tes, secundum falsam vestram haeresim penitus ab tione apud inferos, qua pueri perpetuae, hoc est, se-

omni, secundum autem catholicam fidem a damna- cundae mortis supplicia sustinent, unde recte infer-
tione gravissima tollerentur » Certum est eam pce- medio tertium locum. At curtur tollendum esse de
nam a catholica fide in parvulis asseri, quara Pela- duo tantum loca esse de-terticm dicit, nisi ut
giani inhciabantur at hi poenam damni, hoc est,
;
claret, nempe coelum sedem beatorum, et inferos

exclusionem a regno ccelorum libenter concedebant. carcerem damnatorum? Quod defensores Augusti-
Hinc dixit Augustinus, serm. 14 de Verbis Apostoli nianae seutentiae tortores puerorum a scholasticis
:

« Videris enim tibi misericors, quia non aufers ei q nuncupantur, longe graviori censura eosdem Gela-
vitam, damnas, tamen, quem separas a regno coelo- sius perculit, dum illos deccptorcs panulorum apo-

rum. Damnas, non eurn percutis, sed in exsililm mit- stolici oris sententia pronuntiavit, quippe qui eisdt-m

tis. En Pelagiani pueros non pcrcuticbant, hoc est, secundae felicitatis locum inani asseveratione promit-
pcena sensus illos neqnaquam mulctabant, sed poe- tebant. Imo ibidem tertium illum locum explodit,

na tantum damni, ine.xsilium illos mittendo. Quare, motus eodera testimonio sacrarum litterarum, quod
Augustino teste, catholica fides tradit parvulos pcr- initio ex Augustino adduzimns. Etenim scribit ponti-
cuti, et non tantum in exsilium mitti, quod Pelagiani tife.x « Tollant ergo de medio nescio quem ipsi ter- :

ultro fatebantur. Rursus tract. 67 in Joannem haec tium quem decipiendis parvulis faciunt locum. Et
ait «Proinde respuendi sunt a corde Christiano qui
: quia non nisi dexteram partem legimus et sinistram,
putant ideo dictum multas esse mansiones, quia extra non illos faciant in sinistra regione sine baptismate
regnum ccelorum erit aliquid ubi maneant beati in- permanere, sed baptizatos sinant ad dextram salutarem
nocenles qui sine baptiMno ex hac vita emigrarunt, sacra regeneratione transferri. » Quare Gelasius papa
quia sine illo in regno ccelorum intrare non potue- non modo sancti doctoris sententiam, verum etiana
runt. Haec lides non est tides; quoniam non est vera ejusdem quoque ralionera approbavit. Porio dtlini-
et catholica iides. » Et tamen videmus plures scho- D tiva illa sententia est Tullant ergo de mcdio m :

lasticos beatitudinera naturalem perfectissimam ci- rjuem ijisi ttitium, c/uem decipiendis parvutu fwiunt
tra dolores et tristitiam parvulis promiltere extra locttm. In quilius tltim ditit n>$rio >jwm, declarat
regnum Dei. quoruin sententia minus tolerari potest icire se nec inquirere qusnam aut uhinani
quam illa Pelagianorum, quia isli contendebant in- secunda felicitas parvulis a Pelagiania promi&sa, sed
fantes esse inn ceutes et nulla culpa coinquinalos, ob id eorura dogma damnare, quod tertium locum
unde non adeo grave absurdum videbatur quamdam facerent inter regnum cadorum, quod dandum aal
eisdem felicitatem praeparare, cum tamen scholaatici, iis qui erunt in de.xtera, et inferni poanaa, fom detj
nec ignobiles, asserant cum Fcclesia catbolica pue- tinantur iis qni erunt in sini-tra. Kx lns jnre Gela-
ros csse originali labe infctos, sub potestate da*- sius appellatur a Gabriele Vasqoei, prima parte,
monis. fllioa irae nec postea dubitent eisdem beatam disp.91,nnm. 7K, omniaAugustinianu» Et quidem
;>rr

qua.ndam vitam promittere. iu eamdem epistolam, ut aliaa ootavimua, lotm- Au-

Sed ex eadem Africa ad Romanam aposlolicam gnstinianas contra Pelagianos doctrioai ineem
sedem evectus saiulus Gelasius papa adeo aperte lt-ntiorem contraxit. I inle tiim ex Clementia pont.
Augustinianam sententian; tontirma\it, ut nibil soli- opt. max. indulto ejusdem sancti pontiflcia uitnioriam
 VINDICI.F. AUGUSTINIAN.E. 650

otannis Augustiniana familia recolenti facoltatem ^ atque minorum, qui sine baptismate cursum vitoe
ipetrasset, iu precum officia ejusdem tHjb Bin- praesentlS m consummant, quantum atti-
intidelitate

si insignem Gela&ii erga sancti Patris Augostini net ad communionem originalis peccati, una est. Ex
ctrinam cultum inseruit. Gelasii laudes recitat hac Dtrique ibuntin ignem Beternum, qui paratus est
ooysius Exiguus in epistoia ad Jolianum presbyte- diaboln et aogelis ejus, quia io eis chirographum,
m, io qua ejusdem pontificis doctrinam, pietatem quo sibi eos deceptoria nequitia subdidit, Salvatoris
ezantlatos pro ortbodoxa fide labores eximie gratianon delevit. » Et statim « Reddet unicuique :

mmendat. Bas litteras leges in calce prioris partis secundum opera sua, utnon solum pro originali pec-
lleciioois Romanse Lucse Bolstenii. Et qoidemcom- eato arheant (quibus ARSURI sunt
JBTBRNIS IGNIBUS
iinem id temporis fuissesententiam in Ecclesia, sine baptismate morientes etiam parvuli, qui nihil
leros sioe baptismo decedentes in iuferos detrudi, boni aut mali egerunt), sed etiam pro sua voluntate
tet ex libello tidei quem Pelagiani episcopi concin- mala tanto deterius torqueantur, quanto amplius
runt; ibi enim
absurdum exagge- propriae iniqoilatis adjiciant. » Hi Fulgentii libri exi-
veluti iogens
puerorom.
nt pcenas sensibiles mie commendantor a Patribus Afiicanis io Sardinia
cm Auyustini assertum Palrum ac plurium theolo- R pro lide orthodoxa exsulantibus, in epistola synodi-
gorum etiam reccn'iorum auctoritate probatur ca cap. 18.
Agmen Patrum,ut par est, Hieronymus ducet, qui At soeculo eodemdesinente, sanctus Gregorius
opius in Palaestioa cum Pelagio veloti collato Magnus, et insequenti ineunte sanctus Isidorus Ilispa-
de certavit. Edidit ille Dialogos contra eumdera len-is Auguslini sentenliam approbarunt, quippe
eresiarcham, io quibus sub nomine Critoboli Pela. quae communis tum temporis in Ecclesia habebatur.
;im, sub nomine vero Attiei virum catbolicum Gregorius, lib. ix Moral., cap. 12, in illa Job : El
lloquentes induxit. Itaque Critobolus objicit in iine multiplicabit vulnera mea ^eliam sine causa, haec scri-
rtii libri : « Oro te, quid infantuli peccavere ? hit: Nonnulli etenim prius a praesenti luce subtra-
«

;c conscientia eis delicti imputari potest, nec huntur, quam ad proferenda bona malave merita
Dorantia, qui juxta Jonam prophetam manum dex- activae vitae perveniant. Quos quia culpa originis
am neciunt et sinistram. Peccare non possunt, et sacramenta salutis non liberant, et hic ex proprio
>ssunt perire, genua labant, vagitus verba non ex- nihil egeruut, et illuc ad tormenta pervenicnt. Qui-
icant, balbutieus lingua ridetur, et .etern.e mise- bus unum vulnus est, corruptibiliter nasci, aliud car-

i. cbociatos miseris praqtarantur. En Pelagius naliter emori. Sed quia post mortem quoque aeterna
«

veluti quid absurdum puerorum C mors sequitur, occullo eis justoque judicio etiam
aliena vita cruciatus. Quid his reponit Bierony- siue causa vulnera multiplicantur ; PERPETUA(quippe)
us, an forte illa Annati verba : Negamus crudelem tormenta PERCiPtUNT (qui) nihil ex propria voluutate
uentiam ? Lib. 8 sui Augustini, cap. 1, pag. 858. peccaverunt. « Et postea : « Districtus judex, qua
ud equidem, sed ex Paulo apostolo peccatum ori- eos animadversione trucidat, quos culpa propriae
nale probat. ut pueris tormenta non injuste infligi actionis damnat, si et illos in ^eternum percutit,
deantor. Eadem pcena sensibilis infantium asseri- quos reatus arbitrii non addicit? » Haec adeo clara
a sancto Avito, antistite Viennensi, qui anno sunt ut Moraines dicat Gregorium ea non ex sensu
in Galliis floruit. Etenim in carmine ad Fusci- Ecclesiae, sed ex propria opiuione asseruisse. Sanctus
im sororem hsec eleganter scripsit : Isidorus, lib. n num.
Differ. spirit., 26, idem tradit
Omnibus id rero gravius, si fonte lavacri inquiens: « Illud tamen tenendum est, parvulorum
Dnini expertem tenerum rnors invida natum animas nexu peccati originalis esse astrictas, quae
Piaecipitat, dura yen»ra/um sorte geuenn.e,
Qui mox ut mairis cessarit fihus esse,
nisi percipiant baptismatis sacramentum, regui cce-

Perditionis erit : instes iunc edita nolunt, lestis participes esse non possunt, sed cum carne et
Quse flammis ianium yenuerunl piynora matres. commune habebunt peccatum, et pari judicio damna-
D
lit r.utem Alcimus Avitus prcesul do^tissimus, ac BDNTCR i.n ignf.m £TERNCU. » Et lib. i Sententiarum,
nodo Epaunensi aliisque proesedit. Luicautcm sup- cap 22, ait: « Pro solo originali reatu luunt in in-
rem dabo sanLtum Fulgentium Ruspensem episco- flr.no nuper nati infanluli pcenas. » Erat ergo certa

im, qui eidein Avito convixit. Hic in lib. de Fide in Latina Ecclesia illa assertio de pcenis puerorum,
Petrum diaconum sententiam eamdem tanquam qnam Augustinus, Fulgentius ac Synodi in Africa
Qde teneiidam docuit cap. 27, cujus verba supe- docebant, quam Gelasius ac Gregorius sanclissimi
s laudavimus. Idem, lib. i de Veritate praedesti- pontilices in ltalia tradebant, quam sanctus Avitus
tionis et graiioe, cap. 12, ait : • Nulla igitur est in Gallia, et sanctus Isidorus in Hispania citra du-
u;ce diver^iias in infantibus, quae faciatunum eligi, bium asserebant. Eamdem vero diutius usque ad
terum reprobari. Si vero parentum consideielur scholaslicorum setatem viguisse exi^timo. Sanctus
lunta^, illi qni Christiani sunt, ut eorum li.ius Prudentius, episcopus Tricassinus, qui floruit anno
ptizaretur, sollicite voluerunt, instantissime cnra- 850, in libro de Proedestinatione, cap. 16, ait : « Quae
runt ;
quorum tamen tilius anlequam baptizaretur punitio bifariam dividitur, et nunc in absolutione
orte piaeveiitus, .
.eter.ms est ignibus deputatus. » animae a suo corpore comparala hujus primae prae-
ipite etiam 14 scribit Causa vero ma;orum varicationis merito, quod ab ipsa radice in omne
Patrol. XLYU. 21
 651 SLPPLEMENTLM AD OPERA S. ALGLSTINI. 652

posteritatis genus transfusum atque innatum

ejus A. Augustini leclione Gregorium superavit. Hanc illi

est, et postmodum (in) gkuenna, quaj tam uuis laudem nltro recentiores tribnont. Uicitur a Vasquei
quam aliorum multiplieilate crimiuum libidinosa 1-2, di*p. 185, num. 13. apprime in Augustini doctri-
perversitate contractoium ac<pusita. est. » Et iufe- na i:irs'ttu< \ Vdndero appellatur vir doctissimu
rius de parvuiis scnbil : « Extra ba|»tismi gratiam si quis alius doctrinss Aujustinuinas perstudiosus, disp.
morientes, non suo, sed protuplasti peccato pehpe- 1 de Libert. Dei, num. 23. Addit Fasolus part 1,

tla plexione damnantlii. » Ex Anglia veiiiat Ansel- q. 23, art. I, dub. 3. iiuin. 3 V, cujas libri Auuustini
mus, qui in lib. de Conceplu Vng el pec. orig., c.ip. auctoritutiltus el sentenliis passimabundunt. I lem min-
22, ba?e docuil : « Sed cum nemo dubitet quia par cupatur a It iyua ido homo in Aayuitini tvtime 9er-

poena non sequetur imparia peccata, in buc tainen satissimus, ln cen*. inolT. [Pro Valer. Om**lieiis.]
similis est et persoualis et origin damna- cens. num. J. Denique Decamp-ius scribil : « Gre-
ilis peccati

tio, quia nullus adinittitur ;id regnuin Dei, ad quod gorius Ariminensis, quem uuu vita? lantura inslitu-
factus est bomo, nisi per niortem Cbristi, sine quo to, sed etiam doctrina Augus'inura fuisse uorunt
non redditur quod pro Adae peccato debetur, quam- omnes, qni vel strictim ejus librus attigerunl. » Lib.

vis non omnes pariter in inferno torqueri mereanlur. ~ m de Hieresi Jam., disp. 3, cap. 2o. Qusb consulto
Nam post diem judicii nullus erit angelus, aut liomo bic inserui.ul planum liantquautum leiAriminensi li

nisi alt in regno Dei, alt in infeu.no. • Explodit pra?-landuin sit, ul)i de Augustini meule di-putatur.

tertium illum locum felicitalis secundcT-, quein pleri- Video enim buuc in-ignem doctorem plerasque sen-
que parvulis promittunt. Ultimus acceJat sanctus tenlias tanquam vere Auguslinianas defeudere, quas
Aelredus, sancti Bernardi contemporaneus, in libro tamen receuliores veluli portenta ac paradoza prur-
i

Speculi charitatis, c.ip. 15. Cum silii objecisset: sus anti-Augustiniana rejiciunt. Ilic itaque vir sabti-

« Parvulos quae ratio addicit damnationi, quos nec lissimus Augu-liui auctorilatem coinmuiii illins a?ta>is

crealio malos, nec propria voluntas fecit inju-tos ? • scbolaslicorura sen-ui pra?posuit. Albertus etiain
Respondet « Quid enim? Injustum nstimaa ut
:
Magmis, in Summ.i, Iract. 18, probabilem Augu-tiui
lignum inulile et infructuosum ignis depascat? Co- senleutiam fuletur, uii eliaui Polmanus, doctur Dtia-
gita, qua?so, totum bum.inum genus quasi lignum censis, iu c ilce Breviarii tbeologici, num. 469 Cun-

aridum, lignum infructuosum, lignum iu ipsa radice senliunt Sonnius, tract. de Exireino Judicio, cap. 6

vitiatum, utpote veneno antiqui serpentis inficialuri, et 7 ; Driedo, lib. i de Grati.i et libero arbilrio, tract.

justissime addictum fiamuiis, igni dcstinutum, adju- 3, ca|i. 2, part. l. Ex Augusliniana familia pra-ter

dicatum damnationi Quid ergo?Ingratum le pra?bes, C Gregorium luse eamdera seulentiara luenlur Augusli-
o li"num mutile! quud quidam ramusculi a tua pra?- nus Miisjimis in Apulogetico ad Paulum III, Abpiusj
mortua pra?cisi radice eripiuntur incendio, quatenus Reylof Bolga, lio. vui de Auiraa ad menlem sauctj

stipiti cuidam fructuoso inserti pristina? libeitali do- Palris Auguslini ra|». 2, 13 ; Htchael Paiudaiius,

nentur. » Ilujus saucti Regulam apud Ilolsle-

lege insiguis doctur Lovanien.-is, in epistola ad C<uiiium

nium, pag. 187, parte i. Collectionis Romana?. Ex arcbiepiscopum Tbuameusem, qua? legitur in liminl

his patet qu:im falso dixerit Adamus omnes Patres libri ejusdem Courii mox laudaudi. Deuique Carulus
contra Awjustinum stare. neque Pater Suarez,
Certe Moreau Gillus, loino I sm Terlulliaoi, part. u. p.»g.
neque Pater Vasquez cum Augustino ea in re con- 89 et seq., ubi ail: « Alteudant et bi qui solam pce-
ii.iin damni in eis admitluut, se ab antiquo Ecclesiai
veniunt, at bene sanctum doctorem seculi sunt om-
nes Latini Patres, qui coutroversiam illatn quoquo et Palrum sensu esse remolissimos. > Ibi enim plura
modo attigeruut, in quorum lectione Adamus totus Pdlruni teslinionia laudat, quffi lameii de damnatioM
hospes fuit. generice suinpta intelligendos esse f.icile adveraarii

IIa?c itaque antiqua? Ecclesia? ac sanctis Patribus diceut ; neque enim Gelasii, Aviti. Isidori, Prudentii

de infanlium pcenis scntentia stetit, donec post du- alioruraque auctoritates produxit, quas nos supenuj
centesimum supra millesimnm annum Cbristianffi " attulimus. IIic tamen Augiistiui.inos plurimum de-

epocba? nova? opiniones a scbolasticis procusa? sunt. bere fatcor ductissimis Serapbica; fimiiia? Patnbus,
Patrum voluminibus tantum studii ac labo- tolidem enira pro Augustiniana senteniia, quot ex
Qui si in
ris posuissent, quanlum Aristoteli ezplicando im- nostris, stare w.leu. Alpbonsus a Castro, insignis
pendere, profecto sancti Augustini sententiam non tbeologus, in lib. adversus haeres., v. Ba/Uismus, ait
neque eorum plerique Pelagianorum poeros orignali infeclos csse gehenna us. Mat
obduxissent,
opinionem, quod naturalem illam puerorum beati- tlii.is Hauzerus idem docet tum. II Anatomia? Au-

tatemattinet, bominum mentibus latn alle inlixissent. gustiuiauffi, pag. 764. Idem eliam docent Joaunes

Vernm lanta fuit vis veritutis, ac lantum Augustini Poncius Hiberuus, disp. 18 Cursus tbeulugici, lola

aucturitas valuit, ut plerique etiam scbolasticorum quffislione 6. et iu Cummentariu in 2 Senteiiiiariim

33 P. Macedo, de Oavibus,
pedibua in Auguslini sententiam ierant. Primus fuil Scuti, dist. ; lib. iv

Gregorius Ariminensis, subtilissimus anliqiiffi Pari- 18, conlr. de Peccalo orig , sect., 3 ;
quorura umnium
gienais soholffi doctor, qui poenaa Bensibiles infan- studiavicit Flurentius Cunrius, arcbiepisropns Tbua-

tiuni acerrime BDStinuit in S Sententiaruin, diit. 30, mensi>. inlegro pro sancli Aiiguslini asserliune v.du-
veterum scholasticorom in mine evulgalo, iu quo fusissime rx sacris lilteri
qua?st. 3. Nullus autein
 YINDICLE AUGCSTINIAN.E. 654

igustino sensibiles infantinm pcenas demonstravit. ,\ iis miseriis qnas in natnra pura subiisset ;
quare
itruratameo testimonia omisit, unus eoim Augusti- cum peccalum originis per se sustulerit justitiam
is instar omnium illi fuit. Hic autem cuin cap "2 originalem, per accidens induxit miserias. Uanc res-
tulisset plerosque ea in opinione Augustinum in ponsionem §
'2 superius explosimus, quam rursus bic
cessus prolapsom sentientes, quop receutiorum egregio teslimonio Augus*ini, lib. vi Operis imperf.
nlilena o>t, haud sibi lemperare potoit quin excla- cap. 37, refellimus. « Restat, inquit, ut ista qua?

aret « :vocem uon solum mira animositatis 1

nunc est (scilicet mors corporis), ipsa novissima,
'iiaiii, scd iujui ia? iu Augu>tinum, ejusque sanctos boc est, in liue destruatur, quando liet resurreclio
mmagistros, et in ipsam sedem apostolicam forte carnis, ul non sit porro inimica, quomodo esset, si
snissimam « Yideo liunc doctissimum antistilem
! naturalis ita esset, ut non esset pcenalis
pcenalis ;

cari a Moraioio novorum dogmatistarum prodro- auten sub justo et omnipotente Deo judice nullo
Lim, cum taraen anliquissimam Patrum senlentiam pacto esset, nisi meritis peccati accidisset. » Cum
opognaverit. At quod in limine libri Augustini autem mors pcenalis dicitur, non ideo dicitur ob re-
men incripsit, ac peregrinum Jericbontinum in lationem quam habet
ad culpam, cujus ipsa pcena
o volumine descripsit, in quo huniana? natura? sit, sed pcenale accipitur ab Augustino, quod infert
itus joxta Angustini mentem egre»ie explieu ;
t, " cruciatum et dolorem, unde et pcena alia est justa,
qc et nuperis, quos appellat, dogmatistis pra?cur- alia injusta : nempe injusta est, qua? sine pra?vio
r datus, tantum Conrio stetit Augustinum defen- infligitur. At mors ne- demerito innoceuti a tyranno
sse. Hi ergo subtilissima? schola? professores, non sit pcenalis. Etenim anima
licet quit esse naluralis, ut
- oto Bddictissimi, cum magistrum in pra?senti a corpore separari non potest, nisi praeviis morbis
ntroversia cum Augustiuo minus convenire intel- et doloribus, sive ii longi sint, sive breves qui enim ;

;erent, religioni duxerunt Scotum Augustino prae- breves sunt magni sunt. Ergo ex sancto doctore
nere. lmo eo facto ipsius Scoti, si non doclrinam, nequit mors esse naturalis sub justo et omnipotente
Item esemplum secuti sunt. Etenim subtilissimus Deo, qui tanquam justus non infligeret malum prena?
e doctorum tantum Augustino detulit, ut Patres sine culpa, tanquam omnipotens non sineret ab alio
nores, in libello supplici exhibito senatui Castella? toti innocenti natura? inlligi. Hinc clamat eodem lib,

no 1628, quo juramentum Salmanticensis acade- vi, cap. 20 « Neque enim sub Deo justo miser esse :

ia? pro defendenda doctrina sancti Thoma?, quod quisquam, nisi mereatur, potest. » Quomodo autem
tissimus Augustini discipulus fuit, tanquam Adam, licet ex elementis et corpore animali compo-
ctori subtili injuriosum deferebant, ba?c scripse- p situs, moriturus non fuisset, egregie explicat sanctus
it « Scotus adeo Augustiniana? doctrina? addictus
: doctor ibidem, cap 39. Sed, his omissis, cominus
t, ut in solis theologicis commentariis octingenties datam responsionem oppugno. Etiamsi homo in na-
quindecies sanctum Augustinum in suarum asser- tura pura futurus fuisset iis miseriis subjectus qua?
num testem protulerit, » etc. Qua? aliave legere ex complexione elementorum, quibus constat et in
teris tomo priori Historia? Augustiniana? Hispa- quibus vivit, ortum ducunt, multa? sunt alia? gravis-
e scripta? a Petro de Campo, lib. m, cap. 30, et sima? miseria? quashomo ex sua natura non patitur.
ud Lucam VYadingum in Yita Scoli, tomo I Ope- Etenim plerumque pueri a da?mone invaduntur, et
in ejusdem, cap. 15, nura. 69. ad mortem usque cruciantur, illa autem pcena non
de v nsibili infantium pcena in inferis rationibus oritur ex conditione raateria?. Urget hoc argumen-
madetur. <Jua occasione ostenditur Ec.clesiam Ro- tum Auguslinus lib. vi contra Julianum, cap. 6. « Tu,
nanim inter precum of'[icia eamdem sancti ductoris
Auyustinus vocat illum panum
rccitare.
inquit, assere, si potes, quomodo
non obscure,
sibi
ttfiam
nilissimam. Statuitur pueros tx poena damni graccm sed aperte vindicet parvulos, quos immundi spiritus
ttiam puti. dicis, videmus ambo suppli- vexant. Si ei traditos
jed nec desunt argumenta satis valida qua? sancli cium, tu dic meritnm ambo cernimus pcenam, tu ;

guslini sententiam non modo probabilem, verum D qui nulla rrala mprita dicis ex parentibus trahi, cum
longe probabiliorem ostendunt nam quod Deum justum ambo fateamur, demonstra ista pcena
;

lodos et Palres attin-t, vera est eju.-dem senten- dignam, si poles, in infantibus culpam. An vero non
Primum argumentum est Peccalum originale agnoscis etiam boc ad illud grave juyum pertinere,
:

nxit sensibiles miserias puerorum pra?>entU vila?, quod est super fil os Adam a die exitusde vcntre matris
j et easdem per totam a?ternitatem distendet. eorum (Eccles. xl) ? etc. » Ideo enim da?moues per-
batur cousequens, quia pcena? sensibiles bujus mittuntur tantis cruciatibns pueros torqnere, quia
E non sunt sultii ieutes ad satisfaciendum persatis- isti sunt peccato delurpali. Ilaque duranfe eodem
•loti. in pro mucula peccali originalis, et quanta? realu juste da?mon polerit illos alilipere. Rursus re-
utae sunt, juste biiraanum genus easdem patilur; jicilur eadem responsio. Si miseiia? per accidens
o durante eadf-m macula peccati per totam a?ter- consequuntiir privationem justitia? origmalis in statu
tem.justc in eleraum pueri originali labe iufecti pra?senlis vita?, cur etiam in altero stalu eadem mi-
dem pati«*nlur. Resfiondent communiter scho- seria? itidem saltem per accidens non consequentur
ici mi-erias esse pcenas peccati oiigmalis per pnvationem originaria? innocenlia?? Profecto cum
ideus ; uara jusiniam originalis exiraebat hominem peccatum in pueris in pra?senti a?que ac futura vita
655 StPPLEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTINI 656

remaneat, nescio undenam divinam justitiam in altero A Aposloli, fuimus et nos aliquando natura fitii irs,
sseculo futuram erga infantes mitiorem deducant, possent utcunque eludi, nobis interim sat est easdem
cum in aliena vita severius peccatores puniat. Et recitari ab Ecclesia Romana inter otticia precum fe-

quidem si Deus Adamum post peccatum morti non ria iv Dominicffi iv Quadragesimae, in lectione priori
destinasset, et hic aeternum inter miserias una cum expositionis Evangelii. lii enim certum est Augusti-
posteris vixisset, nullus judicium Dei culpare posset, num co loci juxta propriam sententiam de sensibili
qui inimicum genus ac pollutum po-nis ad-
sorde puerorum poena in gehenna locutum essc, ita cjus-

dixisset. Ergo in illa hypothesi ob sulum originale dem doctriua suis precibus ab Ecclesia in>erta, in-

delictum pueri aeternum juste pamas subirent. genti pondere fulcitur

auctoritatis saltem omni ;

Probatur secundo. Deus odio habet pucros origina- censura liberatur, quod urium bic intendimus advcr-
ria labe pollutos, illis est iratus atque inimicus, sus rccenliores criticos, excessus Augustino objicien-

juste potest exercere contra eosdem actus ju?titio^ tes.

vindicativae, prout haec est intlietiva poenae sensibilis. Probatur tertio. Pueri praedestinati ex meritis

Antecedens colligitur cx Joan. m, 36 Qui nutrm : Cbxisti habebunt in alia vita bona corporis, q
incredulus est Filio, non videbit vitam, sed ira Dci ma- i < nuncupantur ergo pueri reprobi p i-
a theologis ;

net supcr eum. Quam sententiam parvolis non cre- tientur in alia vita mala corporis cx dementis A
dentibus applicat sanctus doctor lib. i de peccatorum Simile argumcntum ponilur abAugustino lib. vi con-
Meritis et remissione, cap. 20. Scribit etiam Apostolus tra Jul., cap. 10, ubi paritatem i
"n-

Ephes. Eramus natura filii irx, nempe ob pec-

ii, 3 : portunos. Do ejosdem verba : « Vide ergo, inquit

catum originis, quod cu:n natura in prolem transfun- quam importune nolis, parvulum dealieno recte tacto

ditur, quo fit ut puer recens natus sit aversus a D o, rcporlare malum, cl velis eura de alieno recte facto
et ex conscquenti ejusdem inimicus. Consequcntiam reportare bonum, non qualucunque, sed Dei regnum.
vero acute deducit Augustinus tract. 44 in Joannem Alienum quippe opus est, cumcredit peralterum, si-
inquiens:«Apostolus natus in gente prophetarum dicit: cut alienum opus fuit, cura pcccavit in alL.-rn, » H

Fuimus et nos aliquando natura fdiiirx, sicuteti ,

pondent negando paritatem nam licet divioa lu>ni- ;

Si iilii irffi,filuvindictffi,filiipoenffi,filiigehennffi. Quo- tas possit dare bona corporis iis qui eodem coq

modo natura, nisi quia peccantc primohominevitinm tanquam instrumento pro eorumdeui acqiu>ilione ni-
pro natura inolevit? » Sunt optirate illationes, quan- hil boni egerunt, contra a>quitalem tame n

doquidem si Deus est iratus pueris, ergo potest con- corpus illius qui codem corpore nuaquam peccavit ;

tra eosdem exercere actum justitiaa vindicativffi ergo P praescrtim cum pcenasensus sit proportionata iis de-
;

etiam eosdem poena afficere, objectum enim justiliffi lectationibuspeccaminosis quae corpore pcrcipiuntur.
vindicativae estpunitio rei ergo potestillos gehennae,
; Sed contra est, quia sicuti in alia vita non ponitur
hoc est inferni flammis destinare, ubi crit flctus et novum meritum aut demeritum, sunt oinm animc in
stridor dentium {Matth. xxn, 13). Nec valet, si dicas termino, sed Deus eo modo erga illas se liabct p

iram Dei ejusque justitiae vindictam apparere in tea, ac quando recesserunt, ciirn pireri sine bapti-
pcena damni qua puniuntur pueri, necoportere ut ab defuncti numerenlur in familia diaboli, sicuti e con-
eadem justitia pcena scnsibili castigentur. Etenim tra mortui suscepto sacramento in famitia Christi,
pueri sunt rei ejusdem omnino peccati quod comnii- aequum est ut sicut isti sub Christo bona corpi
sit Adam, ita ut crimen quod in Adamo fuit actuale, recipiunt, ita illi sub daemone mala corporis senliant,
evaserit in posteris originale ; unde dicit Apostolus Elenim si in hac vita sunt sub potestate demonis,
Rom. v :omnes peccaverunt
In quo ergo sicuti iu ita ut illos in corpore torqueat, ut superios ostensiim
;

Adamo peccatum actuale punitum fuit inflictione est, cur in alia vita, in qua nnlla est redemptio, ab

poenae sensibilis, in posteris eliam eodem supplicio illius potestale, quani antea in eorumdcm corpora

castigari poterit uti pestis non tantum nocet illi in

; habebat, eximentur? Scribit sanctus doctor proxime
cujus corpore primum nascitur, verum etiam alteri D laudalus « Jain itaque vobis i[»>is reddite rationem, :

qui eadem per contactum inficitnr ita pucros pec- ne putctis indignum ut qui non admittuntur in re-
:

catipatcrni contagionc mori dixit Augustinus lib. vi gnnin Dei, sint sub illo qui cecidit de regno Dei et ;

contraJul., cap. 4. Huc facit quod docet sonctus qui noo habent vitam, sint sub illo qui perdidit vitam.a
Thomas 1-2, q. 81, art. 2, ad « Pcena, inquit, cor-
1 Nec juvat quod pueri corpore non peccarunt, uude
:

porali interdum judicio divinovel huiiiano puninntor ncc in corpore puniendi videntur, nara peccatum
lilii pro parentibus, in quantum lilius est aliqnid pa- lius voluntatis superbientis juste punilur pcei

tris secundum corpus. » Deus enim e vita sustulit sus, nec dffimones corpore peccarunt, et tamen pcena
lilium David, ut patris adultciiiiin puniret, et tamen scn^ibili atlliguntur. Imo cuin totum peccatum, (|
puerulus non erat rcus paterni delicti. II inc Exodi \x. fuit actuali im, sil originale in pueris, et il

5, dicitur Dcus visitare iniquitattm patrum in fllios reatum ex toto snbeant, cum in peccato Ad« fuerit

intertiam el quartam generationem. Quo ergo potiori voluptas sensus in comestione pomi, hujus etiara

jure Deus poterit punire piena sensibili pueros, qni luptatis poanas luit infelix posteritas, cnjus

reapse contrahunl maculam primorum parentnm, reatus in ipsam per generationem transfusns e

Sed etiamsi illationes ilhr Angostini ex bis verbis Hic tameo advertendum est Augustinum asserera
 :

fis: VINDICl E aUGUSTINIAN E. f.58

mitissimam esse poenam quam infantoli in iuferis sab- A fiomo de tarba imperitoram, sed inter p:iucos pru-
eiint. lllam damnationem omnium levissimam yocat dentissimos regni illius amator, tanto utique ardea-
lib. v contra JuL.cap. li, quod est S io editione Ba- tior, quaoto magis te Qagranlissima paocorum socie-
sileeosi, et mitissimam sane omnium pomam in En- tas io illud accendit, oec facit iude torpescere frigi-
cbiridio, cap. 93, et lib. i de peccatorum Herilia et dior multitudo, responsurus cs homini, alque diclu-
remissione, cap. 16. Cum igois calefaciat, el si ca- rus : NON SOLOM UAGNA No\ EST, SED NlI.l.A OMNINO
lor sit intensiiSj etiam comburat, qaaodoqoidem ex pcbna bst imaginis Dei. nuoquam possc intrare in
Augustino poena ilia est levissima uc mitissima, erit regnum Dei? Puto quod nec uni homini, cujus ncc
ab igne calefaciente cuni aliqaa molestia pueros, vim nec testimooium formidabis, hoc dicere audebis.
aon eosdem astalante. Quare siculi eo intensius ar- Te itaque sive respondente quodlihet, sive quod ma-
debunt reprobi adulti, qno plura scelera admisere, gis a te exigeret, si non Christiana, certe humana
cuui pueri beereditarii taatum criminis rei sint, ca- verecundia, relicente, ingereret aspectibus tuis par-
id molestiam usque ac dolorem iacatiendam iu- vulum suum, » etc. Panam autcm hic intclligi prout
tenso afOigeutur. Video Fulgentiam superias lauda- est inflictiva doloris, nou vero prout esttantum quid
tum scribere pueros arsuros, sed ea voce calorem malum in se inferius ostendam. Illa autem veteres
B
cum dolore, qui tameu esse potest citra combustio- haud credam, neque enim illam sententiam
legisse
nciu. in corpus agentem significavit. Confirmatur hoc puhlice docuissent, quam ne a Pelagianorum quidem
ipsum ex lib. v coatra Jul., capite proxiine memo- insolentissimo Juliano uni homini non quidem docto,
rato, ubi ait pueros « indamnatioae omnium levis- sed de ultima feece vulgi clanculum citra ullius tes-
sima futuros. Qua?, qualis et quanta erit, quamvis timonium inculcari potuisse Augustinus existimavit.
defiaire nou possini, nou tamea audeo dicere quod Putasne Mastrio curoe fuisse quid hac de re sentiret
eis, ut nu.li essent, quam ut ibi esseut, potius expe- Augustinus? Nam ab eodem in 2 Sententiarum, disp.
diret. » Quod si ab igne comburerentur, profecto 4, de hom., q. 6, num. 1G3, adducitur « Augustinus
melius illis esset nunquam exstitisse. Ibi vero non de peccatorum Meritis et remissione, cap. 27, asse-
recusat deliuire genus poense, nec speciem, nempe rens infantes in limbo non tristari nec dolorem pati.»
an sint in igae et an ibi solummodo calefiant vel us- Augustinus tres scripsit libros de peccatorum Me-
tuleutur, sed tantum quo gradu vel intensione calo- ritis et remissione, quos Mastrius non distinguit, si-

ris iidem pueri torqueantur. mulque illi affricat eam opinionem quamveluti para-
Solent queerere scholastici an pueris pcena damni dozum detestatus est. Nemo ergo nobis vitio vertat
tristitiam Respondent scholarum principes q
incutiat si majorem in Augustino legendo diligentiam in
nullatristitia pueros affici. Recentiores tamen pleri- scholasticis desideremus.
que, quos inter eminet Bellarminus, lib. vi de Amis- Moraines cum aliis respondet futuram parvam il-

sione grat., etc, cap. 6, tristitiam in parvulis admit- lam tristitiam puerorum ob exclusionem a gloria
tunt, quod a gloria seterna se exclusos vident. Pudet sed heec erat aliorum Pelagianorum responsio, teste
me ex Augustioo nonnulla recitare ; etenim inde pa- Augustino lib. m. contra Jul., cap. 3: « Porro, in-
lam liet tam procul ab Augustini sententia ahiisse il- quit, si quod hnic sufficit causse, parvam saltem pcs-
los doctores qui ob exclusionem a gloria nullam in nam fatemini esse, quee magna est, ut imago Dei non
pueris tristitiam gigni pronuntiarunt quam propius sinatur intrare in regnum Dei, » etc. Idem vero,
ad Pelagianorum paradoxa accesserunt. Profecto serm. 14 de Verb. Apost., ita contra Pelagianos ar-
sanctus doctor irrisit, imo exsecratus est Pelagia- gvmentatur: « Si amatur patria, magna pcena si ;

nos ita seutientes, quasi regni ccelcstis contemptores. autem non amatur patria, pejor est cordis pcena.
Scribit lib. m « In regnum
Operis imperf., cap. 09 : Parvum malum est in hominis corde, qui societatem
Dei non intrare imaginem Dei, nullam esse contume- non quserit sanctorum, qui non desiderat regnum
liam putatis, ipsum regnum eliam sic amatis ut non coelorum? Si non desiderat, pcena est de perversi-
ibi esse, non saltem levem pcenam credetis hominis D | a ^ e; s \ au tem desiderat, pcena est de fraudata chari-
esse, sed nillam. » Idem Pelagianos graviter arguit tate. Sed si, quod vis, parva sit pcena, et ipsa parva
lib. lii contra Jul., cap. 3, inquiens: « Verum vos magna est, si nulla culpa est. » Heec ille. Nec juvat
excellentissimi amatores illius vitce quaj futnra est quod reponunt tristitiam illam vel nullam esse, quod
aHerna cum Christo, nullam pcenam putatis esse, amissio sit boni supernaturalis, quod ipsis naturali-
imaginem Dei exsulare a regno Dei, cum si parvam ter non debebatur, vel saltem levem, quod videant,
pcenam esse diceretis, non esset heec vox beati ama- non sua ipsorum, sed primi parentis culpa se ab
toris illius regni, sed miseiu contemptoris. Rursus eeterna gloria ejectos. Etenim natura humana erat
lib. v, cap. I, loquens de plebeis Cbristianis ait ordinata ad gloriam, quee gratia omnibus posteris
:

« Quorum siquisquam gestans parvulum filium, nec Adae decreta erat, a qua tamen cum se ob illius de-
sine clamore invidioso, et in parte ubi nullus audiret, lictum excidisse videant, ingens doloris argumentum
compellaret et diceret Ego ea mente, intelligeutia,
: occurrit. Ita, si quis ob crimen loesee majestatis amit-
ratione, iu qua sum factus ad imaginem Dei, tantum tat bona sibi a principe antea donata, nonne ejus
amo regnum Dei, ut hominis magnam judicem Pcsnam, lilii toties ingenti tristitia corripientur, quoties pra>
si eo nunquam possit intrare. ltane vero tu, non sentem pauperiem cum amissa bonorum affluentia
 A

659 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI 060

comparabunt? Quod autem aliena culpa in eum sta- pueros non tristari, quia id non posset contingere,
tura decideriut. pudorem quidem, sed non dolorem nisi nollent carere beatitudine, neque esse in carcere
minuet, imo istum plus augebit. Pueris vero non eaptifi, qnae posnse ipsia nolentibua accidissent, at
modo poena inllicta est, verum etiam inest culpa, et tunc peccarent, quia habereut voluntatem ditronnem
sunt reapse peccatores, unde cum tristilia etiam pu- volunlati divins. Ex quo discursu patet virum suuli-
dor in illis reperitur. lissimum ne cogitasse quidem de tristilia qnae oritur
Hespondent alii pueros nullam habituros cognitio- ex peccato. Sed nec ratio illa, quam ante Scotum
nem glorice aeternae, quod haec est supernatnralis, nec noster /Egidius produxit, quidqnam probat; etenim
naturali puerorum cognitione Sed
attingi poterit. pueri, cum sint peccatores, uabent voluntatem dif-
haec responsio superius rejecta est, ubi probavimus formem voluntati divinte; sunt aversi a Deo et ad
pueros futuros in sinistra: videbunt enim e diverso crraturam conversi; sunt vasa irae et contumeliae ;

electos, eosque ad aeternam gloriam vocari. Interim sunt e numero rcproborum

non sunt recomiliati :

quid hisreponeret Augustinus, qui absurdum putavit Deo, sed inter ejusdem inimicos computantur, uude
pueros imagines Dei haud amare regnum Dei, scri- ira Dei m;inet super illos. Habent ergo ex origine vo-
bens lib. vi contra Jul., cap. 4: « Si hoc eis non luntatera ditlbrmem volunlati di\iua'. An vero quod
erit malum, non ergo amabunt regnura Dei totinno- juste se videant torqueri, patientertormenta susli-
centes imagines Dei. Si autem amabunt, et tantum neant? Respondet Poncius, num. 3i, « non esse sibi
amabunt quantum innocentcs amare debent regnum inconveuiens quod parvuli in inferno peccent aclu,
ejus, a quo ad ipsius imaginem creantur, nihil mali cum enim habeant usum liberi arbitrii, et puniantur
de hac ipsa separatione patieutur ? » Quid his, in- aeternaliter a Deo, tum carentia bealitudmis, tum
quam, reponeret, dum in scholis audiret pueros non poena sensus, esset sane maxima virtus in ipsis con-
modo non amare, sed ne cognoscere quidem regnum formare se divinae volunlati. • Quod si martyres in-
Dei? Tam procul ab Augustini semitis nobiles scho- tensissima gratia indiguere, ne in tormentis detice-
lastici abiere. Verum ba?c illis concedamus, aliunde rent, sed pro religioue pugnarent, nequaquam tieri
tristitiam puerorum probo. Etenim non solum sunt posse videtur ut pueri solis vmlius naturae lantos ac
aversi a Deo, ut auclore supernaturali, sed etiam ut tam longos cruciatus patienter sutrerant. Nec ex alia
auctor naturae : Adam enim per peccatum relicto parte videtur justitire divinae consonum ut hostibus
incommutabili bono adhaesit bono creato, quod pec- suis, qui sunt de familia diaboli tautam diviuas gra-
catum cum ex origine a pueris trahatur, redduntur tiae vim imperliatur.
aversi a Deo et conversi ad creaturam. Hoc ipsum Solvuntur contrarix sententix argumenia.
conhrmatur, quia vel pueri habent aliquem Unem Optirae judicasse arbitror Joanneiu Poncium su-
naturalem quo possesso satiantur, vel nullum talem perius laudatura, cum nuin. 10 dixit opposilae sen-
finem possunt possidere. Si primum detur, peto vel tentioe argumenta csse parvi momenli, quod breviter
erit hic linis Deus, vel creatura? si creatuta, erunt apparebit ex subjecta eorumdem dissolutione. Obji-
igitur peccatores et aversi aDeo ut auctore natura- ;
ciunt Aiigustiuum de pcenis parvulorum dubita-se,
I
°

si vero Deus erit ultimus Unis, quatenus abstractive et ut Goneti verbis utar, disp. 7 de Peccato origi-
cognitus, ergo amabunt Deum et a Deo quoque ama- nali, art. 7, num. 190, fuisse dubium et anxium in
buntur; quomodo ergo ira Dei manet super illos hac materia. Nam lib. m de Libero arbitrio, cap. 23,
(Joan. iii, 36) ? Nonne per peccatum vere sunt ini- Non enim meluendum est ne vita esse potue-
ait :

mici Dei? qua igitur ratione illum amabunt ? Si vero media quaedam inter recte factum atque pecca-
rit

illud alterum asseratur, nempe pueros nullum habi- tum, et senlentia judicis media esse non possit inter
turos ultimum iinem, erunt ergo aeternum miseri, praemium atque supplicium. » Ibi autem de parvulis
utpote summi boni possessione exclusi. Et quidem loquitur. Addit Lsellarminus Illa nunjuim, quod :

vix posse explicari puto pueros nulla tristitia aftici, sciam, Augiutuuu retractavit. Omissa responsione,
dum cernunt, quod ira Dcimanet super illos, dum se D P. Macedo, non quod falsa sit, sed quod mdiorhaec
vident macula peccati infectos. Dolctne ipsos quod altera nostra videtur, dico Semi-Pelagianos olim
in peccato suut? Quis autem hoc neget ? Magna enira eodem testimonio abusos fuisse ut gradum facerent
tunc foret illorum perversitas, ac suppliciis gravio- ad infringendum argumentura a parvulis ab Augustino
ribus addicendi essent, si de peccalo non tristaren- deductum, ut gratiam ex meritis exploderent. Haec
tur. Si autem status peccati dolorem ingerit, iidem scribit Milarius ad Augustiuum « Parvulorum au- :

etiam tristanlur tristitia enim est dolor de iis quae

; tem causam ad exemplum majorum non paliuntur
nobis nolentibus accidunt. Pueros autem nolle esse afferri quam et toam Sanctitatem dicunt eatenus
;

in statu peccati, certum puto, quod tamen, quaimis attigissei ut i.ncertcu es.-e volueris, ac potius de
nolentibus, aeternum illis adbaerebit. Sane arbitror eorura pcenis malueris dlhitare. Quod in libro tertio
illos qui negant tristari parvulos ne cogitare quidera de Libero Arbitrio itu posuisse meministi, ut hanc
de macula peccati, cum laraen siut proprie peccalo- eis occasionem potuerit exhil»ere. » Iluic M assilien-
res. Pelagiani, qui pueros innoceutes putab.int, ma- siuin objectioni rrspondet sanctus doctor in lib. de
gis consequenter dicebant eosdeni vel parvara vel Dono persev., cap. 12, se olim presbyterum libros

uuilain tristiliam pati. Profecto Scotus inde probat de Libero Arbitrio, (juos laicus Roma» inchoarat, in
661 VINMCI.E AUGLSTINIAYU. 662

Africa confrci?se, nempe ante annnm 350. Qnare, A immornrentor vero in eis qnre adversns alios inimi-
etiamsi lunc de parvulorum peenis dubitasset, « Ne- cos Ecclesue disputabant. » Respondeo rursus Gre-
mo, ait, ut opinor, esset lam injuslus, «it qiif invidns, gorium Nazianzenum eo loci tria hominum genera
qui me proficere prohiberet, atque inhac dubilatione sine baptismo decedenliiim recensere eorum : iiniim

remanendum mihi es>e jndicaret. » non opor-

Acidit qui baptismnm contempserunt, alterum eorom qui
teri credi se ea de re dubitasse, sed quod Mani- illud ex negligentia omisernnt, postremum illorum
cha?i, quid*]iiid de pcenis iiilantiuin sentiretur, reji- qui nec ex contemptu nec ex negligenlia sine illo
cieinii erant, ne duaruin naturarum, nempe inali bo- morlui sunt Comparat autem pcenas eorumdem :

niqtie permixlio ciederetur, et concludit • Ab-it : priores ait graves poenas dare, alteros mineres pati,
utcau-.mi panulorum sic relinqiianius, ut esse nobis postremos nec ccelesti gloria donari, sed nec sup-
dicamus iucertum ulrnm in Chii>to regenerati, si pliciis addici quibus alii ob conlemptum vel negli-

moriantur parvuli, transemt in aelernam salutem ;

omissum baptismum subjiciuntur. Quod ve-
t^oitier

non regenerati autem transeanl in morlem seeun- ri.simum est, illi enim actuale peccatum commisere
dam, etc » llaque sanclus doctor ideo non retracta- in conlemnendo vel omittendo baptismo, cujus de-
vit qnod olim do< uerat de poenis parvulorum, quia licti cum pueri rei non sint, neqne suppliciis iisdem
de iisdem non dubitaverat. Iino in epi>t. 28 ad Hie- torqueri possunt. Gregorius vero Nyssenus dubitan
ronvmum, quse sciipta fuit anno 4 1 V , cum Orosius ter loquitur, nam ibidem quaestionem banc de par-
in A-iam Iransmitteret, ha>c srribit sandus Pater de vulis sine baptismo morientibus vocat difficilcm at-

eodem lib. in de Libero Arbitrio : « Non lamen de que perplexurn. Addit nescire se an illa quxque
damnatioiie eoium parvulorum, qui sine illo (nempe anima judicem videbit, tribunali cum aliis sistetur? etc.

baptisnio) ex bac vita emigrant, timc aliquid dicen- Qua? tamen omi.ia postea detinita sunt, nam teste
dum qnod nunc agitur. agebatur. »
putavi. qnia non Beda in prooemio Canticorum, qui negat pueros ju-
Etenim Augustinus ibidem dispatat tanlum de jioe- dicandos contrudicit catholicse fidei. Gelasius etiam
nis quas in bac vita parvuli patiuntur. llinc factum delinit pueros ia sinistra regione sine baptismate rema-
est ut lliej-onymus cuni Augusliuo senseiit; nam in nere. Ad testimonium Ambrosii respondeo oplime a
eadem epistola diserte scribit parvnlorum animas cardinali Bellarmino observatum esse Commentaria
damnari, inqniens • Damnari enim eas, si sic de
: illa perperam Ambrosio ascribi,
iu Epistolas Pauli
corpore exieriut, et sancla Sci iptura, et sancta est passim enim Pelagianorum sententia?. iisdem in-
testis Ecclesia. » Oiosius aulem una cum bac epis- spersse sunt, quod fuse et erudite probat Conrius,
tolt delnlit in A^iam ad Ilieronymum libros tres de q cap. 8. Profecto in cap. v, in illa Apostoli : Sienim
peccatorum Meritis et remissione, in ciijus priori unius delicto, etc, ait: Plures enim gratiam conse-
cap. 28 locura mediura puerorum (Splodit. Quare quuntur, quam mortui sunt delicto Adae. Praeterea in
Bieronymus iis leclis, ac in calce Dialogoium lauda- cap. viu : Vocure, inquit, cst cogitantem de fide adju-
tis, Aiigustir.o ea in sententia adbaesit, ut superius vare. Item in cap ix, ad alia : Ljitw cui vult, mise-
osten-um est. retur, etc, scribit : Ex persona contradicentis loquitur.
Ohjiciunl 2° sanctos Patres oppositnm sensisse. Et constanter tradit horaines illos in similitudinem
Elenira Nazianzenus in orat. in sanctura lavncium AJae peccasse, qui ejusdem exemplo Denm contem-
dicit quod ]>ueii wc ca'b sti gloria, nec sup}liciis a p*ere, qu* omnia a Pelagianis asserta sunt. Nec
justo judice afficiantur. Giegorius Nyssenus orat. I obstat quod objicit Gonelus vixisse illum scriptorem
scribit pueros sine baplismo mortuos neque in dolo- sub Damaso, quando Pelagiana ha^resis nondum
ribus «c m&stitia csse. Addnnt Ambro-ium in cap. 5 eruperat. Nam Pelagium diutissime Romae viiisse
a : Hom., ubi ait : Est ct alia mors, qiide secunda di- scribit sanclus Augustinu ;, qua de re legantur a
5

eitur, quam non peccat.o Adx f.atimur, sed ejus occa- nobis dicta lib. i Hist. Pelag., cap. 3. Quod deni-
sione propriis peccatis accuiritvr. Deiiique Innocen- que ex Decrelali Innocentii papse opponitur, abbinc
tius 111, lib ni Decr., tit. de Bapt. cap. Mojores. D trecentis annis a Gregorio Ariminensi solutum est.

sci ibit : Ptrna originalis peccati (St carentia visionis Praeterea Poncius num. 28
quod pontifex intendit
ait

Det ; actualis vtro poma peccati est gchcnnae pcrpctux ostendere non posse adulto dormienti vel non cori-
cruciutus. Respondeo ea fere ralione, qua sanclus sentienti dari baptismum, quia tunc tolleretur pec-
Pater capile ti de Piaedeslinatione sandorum satis- catum originale, et non acluale, etper consequens
fat it MassilirnMbus qni objiciebant veteres Patres ille si moreretur non careret visione Dei, quia non

de homiuura prsrdesiinatione, secus ac Auguslinum, haberet peccatura originale, et tamen esset in in-
sensisse. Quid igitur, inquit, opus est ut eorum ferno, quia esset in peccato actuali. QuaB ratio nulla
scrulemur opuscula, qui piiu>qu;.m ista ha?resis ori- est; eteuim etiara peccato actuali debetur privatio
retur, non babiiernnt necessitalem in hac difticdi ad visionis Dei. Unde Glossa vocat illam rationem super-
solvendum quaestitrae versari, quod procul dubio fa- ficialem, nec videtur ab ipso pontifice asserta, sed
cerent, si respoudere talibus cogerentur? Unde ab aliquo non satis docto secretario addita. Haec ille.
factum est ut de gratia Dei (dicam de pceuis parvu- Sed, ista responsione omissa, facile dico quod sicuti
lorum) quid seutirent, breviter quibusdam scripto- ait pcenam actualis culpae esse gehennae cruciatum
rnm snorum locis, et transeu.vter attingerent, in inferis, et tamen non inde excluditur pcena damni,
663 SLPPLEMEXTLM \D OPERA S. AITLSTINI 664
quia non inserit parliculam restrictivam, seu exclu- A lum debet puniri privatione ejus boni cui opponitur,
sivam tnntum, solum, ita et poena originalis recte non supplicio natura>, quam in nullare eidem debita
statuitur carentia visionis, sed uon sola. laedit. Respondeo primo negando consequentiam;
Objiciunt 2°.Pcena sensibilis non est proportionata nam neque peccatum actuale laedit naturali homi- i

peccato originali, ergo pueri ob illud non torqtienttir nis, sed tantum privat hominem gratia sanctificante,
igne in inferis. Probant antecedens quia pcena sen- et tamen punitur pcena sensus. Imo in sententia il-
sus est per passionem hujus particularis persons, lorum qui dicunt peccatum consistere formaliler iu
peccatum autem origindle non est conimissum per privalione graliae, haec piivalio non polest
actum voluntatis persona; particularis, sed trahitur poena, cum poena ponatur a voluntate judicis, et -it
per infectionem nalurae. Respondeo negaudo antece- contra voluntalem rei respectu cujus est inflictiva do-
dens cum ejus probatione. Etenim omnes homines Respondeo secundo negando antecedcns, tum
loris.
peccavcrunt in Adam, et peccatum illud fuit impu- quia peccatum originale tollit conformilatem ad re-
tatum singulis ex eodem propagatis, ita ut peccatum ctam rationem, sicut quodlibet peccatum actuale et
quod in illo fuit actuale, originale fuerit in posteris. habituale, ille autem ordo est naturalis, tum quia ex
Audiatur Augustinus lib. de peccatorum Meritis, et
i dictis § 2 cx peccato originali ortum traxit concu-
remissione, cap. 10 « Si enim peccatum intellexe-
D piscentia, quae naturalia hominis laesit.
: Hinc scribit
ris, quod per unum hominem intravit in mundum, Augustinus lib. de Natura et gratia, cap. 3 «Omnia :

in quo omnes peccavcrunt (Rom. ix), certum mani- quidem bona, qua? (natura) habet in formatione,
festumque est alia esse propria cuique peccata in vita, sensibus, mente, a summo Ueo habet creatore,
quibus hi tantum peccant quorum peccata sunt; aliud et artiflce suo. Vitium vero quod naturalia ista bona
hoc unum, in quo omnes peccaverunt, quando omncs contenebrat et inflrmat, ut illuminatione et cura-
ille unus homo fnerunt. » Igitur peccatum unius tione opus habeat, non ab inculpabili artilice contra-
fuit et omnium, qui idem erant in uno. Qua ratione ctum est, sed ex originali peccato, quod commissum
pcena sensus est eadem aequaliter destinata omnibus est libero arbitrio. Ac per hoc natura pceualis ad
et singulis, qui idem fuere in Adam, et toti naturae vindictam justissimam pertinet. » His accedit per
est debita, nisi qua parte ex baplismi gratia eidcm peccatnm originale hominem nasci subditum dia-
subducitur. Quare sicuti leges principum pupillorum bolo, et de familia ejusdem, ut ex exorcismis in ba-
voluntates tutorum voluntati alligant, ita ut quod ptismo superius ostendimus, quae sane captivitas
isti volunt illis ratum sit, hoc quoque pacto Deus naturam hominis et vexatet deturpat. De hac capti-
omnium posterorum voluntates Adami voluntati q vitale post Driedonem erudite agit magnus ille no-
astrinxit, ita ut quod ille fecisset omnibus hominibus ster Salmanticensis theologus Basilius Poncius,
imputaretur. Unde sicuti ex defectu improbi tutoris part.iRelect.de grat., cap. 16. Denique gratia est
pupilli quandoque detrimenta subeunt, ita ex pec- donum liberaliter a Deo homini datum at quando ;

cato Adae humanum genus in miserias decidit. Imo persona graviter oflenditur, v. g., rex crimine laesaj
poena sensus magis videtur proportionata peccato majestatis, non est sufliciens poena, quod privet re-
originis quam poana damni; nam pcena damni est in bellem beneficio olim eidem liberaliter collato, sed
anima, pcena sensus in corpore posteri autem ani-
;
alia etiam pcena exigitur. In Adam vero omnes po-

mam a Deo creatore recipiunt, corpus vero per tra- steri a Deo rebellarunt, unde inimici Dei nascuntur,
ducem ab Adam derivatur. Quare cum lilii puniri et per gratiam baptismi tiunt amici, sine qua non so-
possint pro pcccatis parentum, in quantum secun- lum sunt indigni gratia lilieraliter conferenda, sed
dum corpus sunt aliquid illorum, ut ex D. Thoma digni pcenis juste irrogandis.
diximus, humanum genus, quod secundtim corpus Objiciunt 4° cum Vasquez, 1-2, disp. 124, num. 8 ;

ex virtute serainali ab Adam

deducta aliquid illius est, Goneto, disp. 7, cit. ntim. 178 ; Morainio et aliis :

potiori jure secundum corpus poterit ob illiuspecca- Ntillus puniri debet ob id pro quo ne vituperari aut
tum, quod etiam proprium evasit, puniri, quam se- D reprehendi potest at nemo pro peccato originali vi-
:

cundum animam. Hinc si anima a Deo creata in- tuperari potest; igitur nec puniri. Major patet, quia
funderetur corpori nequaquam per virtutem semina- pcense sensibiles habent quamdam vim increpatioi
lem ex Adamo traducto, illa non contraheret pecca- Minor probalur ex Aristotele nt Elhic, cap. 6, ubi
tum origiuale; quare in tanlum peccatum traducit, ait nemiuem esse dignum vituperio et exprobratione,
in quantum in corpus ex Adatno per conciipiscen- nisi illa faciat quae potuit non facere ; at pueri non
tiam carnalem propagatum inimittitur. Ex his con- possunt oon eontrahere peccatum originale, ergo ob
iirmatur nostra sententia : nam si caro per concu- illud nulla reprehensione digni sunt. Respondelur
piscentiam genita est anima peccato
causa, cur aegando minorem, nec philosophi dictura uos mora-
inticiatur, et ex consequenli pcenam subeat, ipsa tur, qui actualia tantum ac personalia delicta cogno-
caro, quee veluti veliiculum peccati fuit, neutiquam vit, origiuali enim peccato Ari-totelicum illud di-
debet esse a quacunque poena immunis. ctum non convenit. Et quideni Pelagiani ex Aristote-
Objiciunt 3°. Peccatum origiuis non tollit ordinem lis doclrina tentabaut tollere peccatum originale, I

naturalem, sed stipornaturalem, iiPinpe conversio- unde siint illa Augustini lib. vi contra Jul.. cap. .

nem ad Deum per donum gratiae nahitualis, ergo so- « Ad hoc enim redacta est hwesis vestra, ut gem.int
665 YINDICI.E AUGUSTIMW V. fi66

sectatores vestri non inveuiri dialecticos judices in A hoc id egit peccando, quod justitia vctabat, et unde
Ecclesia de scholis Peripateticorum aut Stoicorum, illi liberuni fuerat abstinere. Nam ei, qui dixit, quod
a quibus possitis absolvi. » Julianus querebatar ca- nolo matum hoc ago, abstinere inde Iiberum non est.

tholicos epbcopos, a quibus damnatus fuerat, ne- A.C per hoc sic tria ista discernas, et scias aliud esse

scire secundum catcgorias Aristotelis de dogmatibus peccatum, aliud poenam peccati, aliud utruimjue, id
judicarc. Sane si Aristotelicis principiis stondum =-i!, peccatum, u| ipsum sit etiam pcena peccati.
est, ita

peccatum originale negandum est; neque enitn, qni horum trium pertiueat ad illam defi-
Intelligis quid

nascitur, tanquam tabula rasa, maculas antiqui cri- nitionem, ubi Voluntas est agcndi, quod justitia ve-
:

minis ex Aristotele portare potest, cum generatio tat, ct undeliberum est abstincre. Peccatum namque
opus natunv sit, non voluntatis, cujus est posse isto modo delinitum est non pcena peccati, non
peccare. Certum est ex iide Ueum ese iratum pue- utrumque. » Et postea « Sed pertinet origiuale :

ris, cum nascuntur, ob originale crimen ; uascimur peccatum ad hoc genus tertium, ubi sic peecatum est
enim natvara fitii irx ex Apostolo, ac per peccatum ut ipsum sit et pcena peccati. » Certum igitur est
sumus aversi Ueus pueros odio habet,
a Ueo, et posse peccatum originale esse vere et proprie pecca-
quatenus peccatores sunt, quod calholicum dogma tum, etiamsi non inde liberum sit abstinere, etdo-
est ; vituperat igitur Ueus vitium, quod ipse non fe- ctrinam illam traditam a sancto doctore lib. de
cit in uoinine. Adde infantes esse vasa contumcliae, et Uuab. Anim., cap. ll,quam post Julianum Morai-
ex consequeuti esse dignos contumelia ac vituperio. nes objicit, applicandam non esse peccato originali,
Miror autem Yasquez, virurn in Augustini doctrina de quo ibi sanctus Pater non loquebatur. Unde falsa
adeo versatum, ut sodales Complutenses Augustnium sunt qua? postea idem Moraines addit : « Si ex
alterum, vel saltem mcntcm ac linguam slugustini mente U. Augustini, imo ex sensu totius Ec-
inquit,
eumdem nuncupaveriut ;inquam illud argu-
miror, clesise et consensus generis humani, judicandum est

mentum veluti solidum objecisse, quod tamen di- de peccato originali ejusque pcena, dicendum est ne-
Augustino eversum fuerat. Audiatur sanctus
serte ab minem propter illud non a se commissum, sed vi
doctor de Corrept. et grat., cap. 6
lib. « An vero : originis ex necessitate contractum esse dignum re-
ideo pravitas isla corripieuda non est in homine, prehensione et vituperio, ac proinde nec supplicio
quia non ejus propria, qui corripitur, sed communis positivo et connaturali. » Falsa, inquam, haec sunt :

est omnibus Iino vero corripiatur et in singulis,

'? nam mente sancti doctoris oppositum dicendum
ex
quod est omnium. Non enim propterea cujusquam est docet enim arguendum esse etiam illum qui
;

non est quod ab ea nullus immunis est. Peccata peccat tertio illo genere peccati; inquit enim ibi-
quidem ista originalia ideo dicuntur aliena quod ea dem « Tertium vero genus, ubi peccatum ipsum
:

singuli de parentibus trahunt, sed non sine cansa di- est, et poena peccati potest intelligi in eo qui dicit :

cuntur et nostra, quia in illo uno omnes, sicut dicit Quod nolo malum hoc ago. Ad hoc pertinent etiam
Apostolus, peccaverunt. Corripiatcr ergo origo omnia, quae per ignorantiam cum aguntur mala, non
pamnabilis, ut ex dolore correptionis voluntas rege- putantur mala, vel etiam putantur bona. Csecitas
nerationis oriatur, » etc. Ex quibus patet posse ho- enim peccatum non esset, injuste argue-
cordis, si

minem corripi ob peccatum originale. retur; arguitur autem juste, ubi dicitnr Pharisxe :

Instat Moraines, num. 41, non solum Aristote- ca?ce, et aliis plurimis divinorum elogiorum locis. »
lem aut ethnicos philosophos dicere neminem esse Imo ab illa necessitate vituperationem destrui erat
vituperio et reprehensione dignum propter id quod ipsissima objectio Juliani dicentis v Operis im- lib.

non libere fe:it aut omisit, sed omnium tidelium et perf., cap. 52 : « Hujus vituperatio
ad necessaria
infidelium communem illam vocem esse, ut confir- non recurrit, quia quidquid ad necessarium perve-
mat sanctus Augustinus lib. de Uuabus Animabus, nerit, ipsum pulsat auctorem, » nempe Ueum. Cui
cap. 11. Quare cum nullus commiserit peccatum ori- sanctus Pater respoudet : « Numquid hoc malum ho-
ginale libere, sed illud ex infeclione naturee traha- D minis, ubidicit, quod nolo malum, hoc ago, ipsum
tur, nemo potest ob illud vituperari aut reprehendi. hominis pulsat auctorem ? et tamen eum qui sic agit
Respondeo laudatum sanctis doctoris testimonium a malum satisapparet ad necessarium pervenisse, ne-
Juliano eidem Augustino ssepe sapius objectum cessitale quippe agit quod non agit voluntate. »
fuisse, lib. i Operis imperf., cap. 45, lib. v, cap. Objiciunt 5 ° durum videri, et divinae bonitati mi-
43 et 45, et alibi. Cui sanctus Pater respondet lib. i nime consentaneum ut pceua ignis aeterni puniat in-
Operis imperf , cap. 48 « Ipse, inquit, Adam est,
: fantes, qui propria voluntate non peccarunt, sed
quem uoslra illa definitio, quae tibi placuit, intueba- aliena tantum, atque ex vi et miseria suee originis
tur, cum dicerem Peccatum est voluntas retinendi,
: peccato originali infecti sunt. Respondet Augustinus
vel consequendi, quod justitia vetat, et unde liberum est Jib.v Operis imperf., cap. 13 :«Si autem crudele esse
abstinere (Lib. de Duab. Anim., cap. 11). Adam arbitraminidamnari parvulos,quosoriginale peccatum
quippe omnino quando peccavit, nihil in se habebat trahere non putatis, crudele vobis videatur non rapi
mali, quo nolens urgeretur ad operandum malum, ex hac vita parvulos secundum vos nullum habentes
et propter quod diceret : Non quod volo facio bonum. omnimo peccatum, quos Oeus utique novit, inmultis
sed quod nolo malum, hoc ago (Rom. vn, 9), ac per magnisque peccatis sine ulla in melius mutatione
667 SUPPLEMENTl M AT) OPERA S. AUGUSTIM 6 68
morifuros. Nam secundum ratioci.nationes hlmanas A liter sensum credendi nondum habent. Si
autem
crudelius videtor non liberare, cum possil, n nl li~> in- propterea recte lideles voeanlnr quuniam iidem per
quinatum parvis, niagnisqoe peccalis, quam dainnare vcihd gcstdntium qnodammodo prufitentur, cur non
prugeniem peccatoris. Porro cum illud justom esse prius eti.un poBuilentes li ihenlur cum per eorumlem
qua potestis voce clamalis, et hoc esse. injushnn qua verba geslaulium diaholo et huic sa-culo renuntiare
fronte cuntendilis? quidemsi»secundum humanaa
» Et
monstranlur? Igitur si pusnitentiam pueris eo
raliocinationes loquamur, videtur etiamduium, lio- pacto sanctus Doctor asserit, adulli ad baptismum
minem ob unicum pnrvum desiderium, quod momen- accedentcs camdem non babebont? Tunc ergo dolet
to evanuit, damnari in aetemum. et tamen hoc Hde
ipsos peccati originalis, quaudo ex Auguslino reuun-
credimus in eo enim actu nulla sensus delectalio
;
tiare se dijbolo dicunt.
fuit, qui tamen poma sensus aeternum torquebilor.

Quarc nec dnrum videri debet pueros secundum Antequam hanc disputalionem claudam, volo re-

sensum pnniri, qui sensu non peccaverunt, nisi qua- citnre objectionem Gulielmi .le Etubione.qui in2,di-t.
32,q.2,art, 2, hoc argumento impugnat cruciatus pue-
tenus idem fuere cum Adamo. Praeterea cum primus
parens, si perseverasset iu bono, transmissurus fuis- rorum: « llle qui e-l ssque iunocens aliopcccantc,sicut

set in posteros justitiam originnlem, et omnia bona B

non peocante, non e.-t afflig ri.iu-, nec m igis juste po-
tcst aflliRi post peccatum allenus, quam si ille nin-
tum animi tum corporis. ut tradit sanctus Pater lib.
lii Oj)eris imperf., cap. 100, cur durum videtur, si
quam peccasset sed propter pcccatum primorum ;

praevaricatus miserias ac poenas posteris haereditarias parcnlum eorum fllii.qui nunquam peccaveimit, non
fecit ?
sunt magis culpabiles, quam si non peccasseat ipsi

ObjiciuntG». Propter peccatumoriginale non injun- eorirm parentes imo sunt a>que innoeentes, post ;

gitur lmminis baplizandis aliqua pcenitentia, r,ec ipsorum peccalum, sicut fui^sent si nuuquam ipsi

juhentur liabere ullum dolorem de illo, ergo non peccassent; licet enim sint modo rei, ergo » etc.

correspondct illi aliqua pcena sensus, sicuti corres- Negat hic sciiptor macu'am ver.im et propriam qua?
pondet prccatis actualibns, Respondeo primo adver- inest pueris ante baptismum, in quo juxia Ecclesia?

sariornm plerosque qui hoc argumentum urgent con- canoncs parum conformiler loquilur; putat enim
cedere posteros dici peccatoies per denoininationem exlriu-
in ob carenliarr visionis
parvulis tristiliam
quam pntiuntur; igitu™ debetur peccato originali do- secam a culpa Adae, ut patet ex iis, qua? babet dist.

lor inlerior, etinmsi pro peccato originali nullus in-

30, q. 2, § Et ideo, ila ut culpa fuerit in solo Adam,
ternus dolor ab Ecclesia Rcspondeo
praeripiatur.
reatus vero, seu ohligatioad pcenam, quae, ut uhidem
C ail, est culpa? elTectus et quid eamdem consequcn*,
2°, data priori parte anlecedentis, negando conse-
quenliam, quia cnm miseriae hujus vila? sint efrectus in nepolibus. At Tridentina synodus, in decreio de

peccati originalis, cur no\a pcena imponeretor, cum peccnto oiiginali, deiinivit annthema esse qui dixe-
rit Adam inquinalum « pcr inoliedienlia? peccaliim,
innnmerap pro eodrm nobis subeunda? sint? Sat est
si dicatnr catechumenis omnes homines in Ad.imo mortem, et paenas corporis tantum in onine genus
peccasse, cc proinde e terrcstri parndiso expulsos, humanum Irausfudisse, non autcm et pecc.ilum,
tot lantisque poenis quas divina gratia ad-
addiclos,
quod mors est animae. » El sess. 6, cap. i, slatuunt

juvanfe fortiier sustinere possumus. Re-pondeo 3°

Patres : « Omnes homines in piavaricatione Adae
negando secnndam parfem antecedentis, nulliim do- innocentiam perdidisse, factos immundos, et, ut

lorem injnngi calcchnmenis ob peccafum originale Apostolus inquit, initurn filioi irx, » etc. llle veroNo-
:

opposilum enim expresse fradit, imo juhet Augusti- minalis pueios esse aeque innocenles post peca-
ait

nus cap. 6 snperius laudato de Correplione et gratia, tum progenitorum, sicut fuissent si niinquam i>ti
inquiens Corripialur ergo origo damnata, ut ex
:
peccassent. Quare cum Ri biun taiituin innocenlia?

dolore correptionis voluntas regenerationis oriatur pueris tribuat, nil mirum illorum post morlem snp-
;

si tamen quis corripitur, iilius est promissionis, ut pj

plicia negari. Ha-c itaque argumenta AugttstiotaMB
sententia? objiciunt, quae facili negotio solvuntur,
strepilu correphonis forinsecus insonanle, atque
flagellante, Deus in illo intrinsecus occulta inspira- nec illorum opinionem valent reddere Augu-tiniana
probahi iorem, uti notat E-tius dist. 33, § 8, cui
tione operelur et velle. » Nonne cnlechnmenus pri-
mum docendus ab ortu sancti Patris assertio probabilis visa est. Nec au-
est se vel in peccato esse,
inimicum Dei, sub daemonis diendus est Duvallius, tract. de Pec, q. 4, art. 3,
potestate, eju-dein
mtmbrum, in ejusdem familia? Qua? ille audiens nhi ait senlentiam contra Anguslinum accedeiead
statim dolore coiripitur, quod nalus sit sub potes- (idem, et habere rationes quas constat esse eviden-

tate da-monis, atque tes.

snb eo diutins vixerit. Audiatur
sanctus Auguslinns, lib. ide peccatorum Merilis, Essent hic confcrenda1 srntenliae de poenis parvu-
cap. 19 : o Dicct aliqnis : Quomodo ergo et ipsi vo- lorum, nempe sancli Augustini, Pelagianorum ac
cantur poenitenlinm ? Nunqnid lanlillus potest ali-
in scholaslicorum. Sed quia id ex hucusqiie dictis farile
quid pcenitere? Iluic lespondctur Si propterca poe- : conjici polest. et id tentniis invidiam forle mihi
nitenles dicendi non sunt quia sensum pcenitendi conllarem, libens periculosam collalionem omilto.
nondum habent, nec fldeles dicendi sunt quia simi- Hoc mihi certum est in staluendis infantium pami'
 :; :

669 \ INDICLE AUGUSTINIA>.K. 670

non excessisse Augustinum, sed potius eos scholasti- A amissione boni quod amatur, habet rationem pcenae
cos, qui pueros naturali beatitudiue donandos scri- aftligentis subjectum, quod privatur eo b>no quod ab
bunt, ac felicis.-imam eisdem regionem promitlunt. eodem amatur. Praeterea, serin. li de Verbis Apos-
Ita censuit acerrimuj catholicte itdigionis vindex car- tolicnm dixisset Pelagianos non percutere parvulos,
dinalis Beliarmiuus, qui t III, lib. vi, cap. 3, hanc hoc est non intligere illis poenara sensus, sed tan-
censuram ponit : « Non igitur, inquit, Augustiuus tum illos in exsilium mittere, negando ipsis reguum
aliquid humani passus esse aut excessisse in boc dog- ccelorum, probat eos pati ac cruciari ob exclusionem
mate eensendasest; sed llli humanum aliquid patina- ab eodem regno « Si amatur palria, migna pcena;
:

tur et e.xcedu.nt, qui parvulos iu superiore parle ter- si autem non amatur patria, pejor cordis poena.
rae, quasi in terrestri paradiso collocaut, eosque Parvum malum est in hominis corde qui societatem
beatos ac felices dicunt. » Addam etiam de iisdem non qua?rit sanctorum, qui nou desiderat reguum
judiciuin reverendissimi P. Laurentii Braucati a ccelorum ? Si non desiderat, pcena est de perversitate;
Lauraea, Vaticana? bibliotheca" prsefecti, et eximii siautem desiderat, puena est de fraudata charitate. »
nostrae setatis theologi, qui iu erudni^simo volumiue Ex quibus aperte constat Augustinum velle parvulos
de Novissimis, disp. 27, art. 7, num. l'J'2, ait cruciari ob exclusionem a palria ccelesti, eo quod il-
1?
« Quod dicuut nostri moderui, hucusque censeo lam amant et desiderant, quara si non amarent, es-
inane, novum et ridiculum, nempe de statione, ha- sent perversiel mali, quippe qui societatem non quae-
bitaculo et deambulatione super terram ; unde id ha- rerent sanctorum. At milum quod sentitur amissfone
bent? quis eis revelavit ? » Ego autem mirari satis boni quod amatur, est allativum doloris et tristitiae:
nequeo, quando video veteres scbolastieos sanctum dolemus enim et tristamur quoties araato bono priva-
Thomam, sauctum Bonaventuram, ^Egidium, Sco- mur. Jam vero si Patrura qui Augustino faveut suf-
tum et alios negasse p arvulos tristari ob amissionem fragia ad calculum revocentur, eruut hi viginti qua-
gloria?, cum opposilum tam aperte, tam diserle, tam tuor seniores : nam Byzaceni quindecim luerequi san-
eranter Augustinus asseruerit, et Pelagianos, cti Augustini senlenti.im subscripserunt. Inter Patres
quod secus sentirent, acerrimeiucrepuerit. Scio illos fuit Gelasius papa, qui in epistola decretali tertium
non aftiimare peenam damui esse levem vel nullam locum a de medio tollendum
Pelagianis iuventum
secnndum se quatenus eniin est privatio summi
;
decrevit. Non desunt scholasticorum suffragia. Alber-
boni possessi in patna, dicitur ab ipsis summum ma- tus Magnus, Estius, Driedo, Polmanus uti probabi-
lum, cum lem Augustini sententiam defendunt. Slant pro ea-
ejusdein gravitas ab excellentiaboni,quopri-
vat, men^urelur ;
q dem inito fcedere quinque ex ordine 'Minorum, et to-
unde minus proprie supenus sancti
doctoris testimonia exaggerasse videbimur, ubi idem tidem Angustiniani nostri theologi. Et quidein spero
tradit non esse in patria, esse magnam pcenam, cum fore ut deiuceps, ubi ha^c nostra disputalio legetur (si
id ultro scholastici coucedant. Sed profecto non dis- tamen ulla horum scri|itorum cura posleris erit), plu-
pulavit sanctus doctor cum Pelagiauis de pcena sic res in sancti Augustini pirtes transeant, vel saltem
intellecta : illi euim cum acutissimi essent, nequa- a censuris abstineant, neque sanclum doctorem ex-
quam negabant poenam exclusionis a reguo ccelorum cessus iusimulentin easententia tradenda, quam una-
prout dicit nudam privationera Dei possessi in pa- nimi consensu pontifices, synodi ac patres docuere,
tria, esse in se magnum malum, sed dicebant levem uthucusque luculenter moustratum est.

vel nullam pcenam in pueris, quia nullum vel levem

§ VI. An Augustinus disserens de lege veteri contra
dolorem pueris incutiebat. Damnum enim quod quis-
Pelagianos excesserit.
que subil in ami-sione boni, in tantum eidem infert
pceuam, in quantum sentitur: si eniin non sentiatur, Pelagiani, ne gratiam omnino negando orthodoxo-
nulla illi pcena est, ut patet in pueris, quorum bona rum indignalionem snbirent (videbant enimeamdem
dilapidantur patiuntur enim malum, sed non sen-
•,
gratiara in sacris litteris, a Paulo vero praecipue
tiunt, quia ex defectu cognitiouis illud non perci- D coramendari),dixere legem qua Deus homini ficienda
piunt. Poena vero a judice preesertim intenta non di- vel fugienda preecipit, esse gratiam, utpote quamAdae

cit malum prout est nuda privatio boni nulla habila posteris profundaagHndorum ignorantia laborantibus,
consideratione subjecti, sed signilicat id quod est et longo vitiorum usu naturali lumine pene exstincto
malura alteri, dolorem ingerit ali-
quatenus illi misericorditer proposuit. Imo legem contra gratiam
quid ponendo vel tollendo, quod reus nollet. Porro impudentissime erexere. Etenim arguebant ex lege
hoc pacto accipi pcenam ab Augustino certum est nullam esse aliam insuper Dei gratiara necessariam.
nam lib. vi contra Jul., cap. 10, ait « Si hoc eis non :
Heee est ratiociuatio sexta Ccelestii apud sanctum doc-
erit malum, non ergo amabunt regnum Dei tot torera cap 3 de Perfect. just. : « Quaerendum est

innocentes imagines Dei. » Ouo dimisso tanquam utrura praeceptum sit homini sine peccato esse. Aut
absurdo, quod nunquam Julianus admisisset, instat :
enim non potest, et praeceptum non est aut ;

« Si autem amabunt, et tanlum amabunt quantum quia praeceptum est, polest. » Et in lib. de
innocenles am.ire debent regnum ejus a quo ad ip- Gratia et lib. arb , cap. 16, scribit Augustinus
sius iraaginem creantur nihilne mali ex hac ipsa se- • Magnum aliquid Pelagiani se scire putant, quando
paratione patientur? « At malum quod sentitur ex dicunt : Non juberet Deus, quod sciret non posse
675 SUPPLEMENITM AD OPERA S. ALGUSTINT. 678

et adjuvantem, ut implere possimns. Primo illa san- " pelagianum verbum supponitis,et quaerentibusa vobis
ctae synodi ex Augasliao verba, et petere quod non quare mortuus sit Clnistus, si nalura vel lcx ellicit
possis etgo dum pelis, vel etiam antcquam petas,
; ju-tos, respondetis, ut ipsum tieret, quasi faciliu»
stassnb lege pra-cipicnte, et noiidum habes gratiam posset, quamvis diffirilius, lieri tamen sive per natu-
adjuvanlem, lunc enim non potes faceie qnod lex ram, siveper legciu. (Poteris addere,sive per gratiam
jllbet. Quare errarunt Pelagiani, qui ex lege hic et suflioie.item cunuexam neccssariocum lege ubhgaute.)
nunc ohligante existimarunt liominem posse suismet Cliriste, responde, vince atque conviDce, clama : S«-
viribus exsequi imperata. Inde etiam rejiciuntur plu- ne me nihilpotestis facere (Joan. xv, 5), ut taceant hi
res tlieolugi, qui putant hgem non posse hic et nunc qui clamant tamen possumus etsine
: Etsi diflicilius,
obligare, nisi adsit gratia adjUvans; nam dum petis te facere aut si tacere non [lossunt, se ipsos in
;

ut possis, profecto senlis le urgeri praecepto, et si- latehras aliquas dncaut, ut alios non seducant. p
mul cognoscis te deslilutum gratia proxiine necessa- Ilanc nostram sententiam erudite Basilius Puncius
ria ad opus impb-udum, unde oras ut eamdem libi defendit parte. Relect. de grat cap. I+, ubi argu-
i
,

Deus largiatur. Ilic veio rejicienda est sententia illo- meutasolvit Suarez, et Vasquez, qui ingenne fateiur
rum qui dicunt graliam proxime sulhYientem sempcr 1-2 di-p. 130, cap. 4, num. 36, Augustiuum fuisse in
adesse, nec unquam legem obligare nisi adsit giatia hacifisa sententia quam exposui.
adjuvans, alias homo ob impoteutiam excusarelur Lex igitur ex Augustino bomini data est, non ut
ab observalioue legis. cum gratia sulficienti secum neres?ano connexa ho-
Nam si lex, utobliget, semper infert assistentiam mines agendorum cognitione instructosad opera pra?-
graliae sulhVienlis, sequerelur gratiam sufticientem cepta implenda juvaret, sed ob hoc data est ut homo
ad observationem legis necessariam non fuisse amis- cunatus facere quae praccepta erant, et cernens per
sam ex peccato Adap, quod licet a pluribus conceda- semet illa exsequi non posse, gratiae auxilium im-
tnr, puto esse falsissimum Probatur sequela: nam ploraret. Haec scribit ad Anastasium epistola I I

Adam per pcccatum non excmii homines a lege nalu- • Lex ilaque docendo et jubendo quod sine gratia
rali, haec enim lex pcrinde oblig.it, Adamo peccante impleri non polest, homini demonstrat suam infir-
vel non peccante ergo si ut lex obliget habet con-
: mitatem, ut quoerat demonstrata iniirmitas Salvato-
nexam assistentiam gratiae sulticientis, haec gratia rem, a quo sanata volunlas possit, quod inlirma non
sufticiens, sive stante Adamo sive cadenle, connexa posset.» Idem tradunt Atigustini discipuli, Fulgcn-
erat cum lege prout oblig.mte ; ergo non fuit amissa tius, lib. n de Verit. praedest., cap. i : « Dum ergo,
ex peccato primi parentis. Probo modo illam gratiam q ait, praecipitur nobis ut velimus, ostenditur quid ha-
sufiicientem esse amissam argumento eodem, quo bere debeamus. Sed quia id ex nobis habere non
Paulus ad Galat. n usus est ad contundendam su- possumus, admonemur ut a quo nobis datur pra>-
perbiam eorum qui dicebant legem posse justilii are ; ceptnm, ab ipso petamus auxilium. » Lt Prusper in
arguit bre\iter, sed solidissime : Si enim per hgem epistola ad Demetriadem « Nec ob aliud unquam :

justitia, ergo gratis Cltristus morluus est. Cujus argu- datur prapceplum, nisi ut quopratur prapcipientis au-
menli vis tola in hoc consistit quod si lex sola suf- xilium. » Igitur lex non infert potcnliam proximam
ficiebat ad hoc ut homines observando prapcepla se voluutatis faciendi quod jubelur, et ex cunsequenti
innocentes conservarent, Cbristus gratis passus dice- non habet annexam gratiam proximc sutlicicntem ad
retur. Cur cnim venit 111 mundum, ac tot tormenta faciendum opus imperalum. Augustious ex Apostolo,
subiit, si aliunde ex lcgis doctrina homines poterant Galat. iii, vocat legem paedagogum, quia lex ducit ad
se jnstos servare ? Jam vero eamdem vim babct apo- graliam. Legatnr scrmo 13 de Verbis Apostoli. Egre-
stoli raliocinatio contra gratiam suflicientem : Si per gie in lib. de Spiritu et littera, cap 19 « Lex ergo :

legem et gratiam sullicientem poterat homo implere data est, ut gratia quaereretur : gralia data est, ut
totam legem, ergo Cbristus gratis mortuus est Res- lex impleretur. Neque enim suo vilio non implebatur
pondebiint Chri.-tum venisse ut abundantiori gratia D lex, Bed vilio priidcntiap carnis. Quud vitium per le-
huniana nalura fulcirelur. instamus : Igilur Clnistus gem demonstrandum, pcr gratiam sanandom fuit. »
mortuus est ut facilius posseinus implere legem ex Pcrgit ulteiius saiictus duclor, scribens legem jubere
donis ipsius giatiae, quam tamcn, licet diflicilius, im- facictida, lidcm vero impctiare adjutorium ad unpc-

plcre potcramus per graliam suHicienlcin ctiam rata exeqoeoda. Ilmc celebre c asit illud ejusdcm
ab-qoe ipsius Redemptoris morte. Ad hoc veibum fa- dicium : Fides impvtrat <im>d lex imperat. Epist. 89,
cilius veluti ad sacram aucburara in lempestate con- q 2, lib de Spiriiu et littcra, cap 29, et alibi. Au-
fugieli.uit Pelagiani, quos bis Augustinus exsecratus diendus cst cap. 13 liliii proxime laudati « Ac per :

est lib n Operis imperf , cap. i 08, ubi, recitatis iisdem hoc, inquit, lege o|icinm dicit Dcus: Fac quod ju-
verbis Pauli, ait : « Apostoli est mx i-ta, non mea ;
beo: lege lidci dicilur Di o : Da quod jubcs. Ideo
jam crumpite in apcrtnm, inimici crucis Christi, quid enim jubet lex ut admoneat quid faciat lides, id

titnctis magniim populum Christi, et Cluisii magnum ut cui jubetur si uoudum potest, sciat qmd pelat;

jiidicinm non limetis? Aperte dicite: Justilicari natu- si autera conliuuu potes , et obedient«r faeit, debet
r.i, jnslificari le^c pussuraus, ^ralis mortuus esl (.bri- etintn quo donante facit.
scire Ex qnibus >> p.itet

stus. Sed, furmidaiites muliiludiuem Chhslianam, quaudoque auxilium pruxime Ulificienfl pia?alo e.-
677 VINDICLE AUGUSTINTANJE. 678
inqiiit enim, si antem continco potest. Illud vero ex A cum tamen lex subditos a criminibus arceat. Dixit
Augu-tino cerlum est, neque lidem posse movere I Cor. xv : Yirtus vcro peccati lcx, cum lex peocata
boniiiiem ad peteudura diviuura auxilium, ad lioc ut probibeat. ILis tameu loquendi forraulas Augustinus
possit implere pra? :>• pta, nisi Deus iufundat gratiam locis superius laudatis explicuit, uibilve absurdi con-
aciuiiem, qua hurao muvealur ad orandum. Serai- tinere monstravit. autem sauctus doctor re-
Iu eo
Pelagianorum errur fuit posse hominera pelere et prehenditur quod visus asserere legem veterem
sil

desi ierare suis viribus gratiam, quem damuavit ex reos fecisse bomines jubendo, nou adjuvando; quod
A113 istinu syiio ius Arausicaua, cauoue 6 ; eteuiin ve opera facta lu lege veteri peccata dixil, cum Ju-
licet quis sit ii lelis, non babet in singulis momentis da?i illa fecerint tiraore poeine, nou amore justitia?.
praesens divin ira auxilium proxime sufliciens ad Juda?i babita legeeo superbise delapsi sunt, ui pu-
oran lum. Hoc passim in Augustiuo habetor. Lib. de tarint solam legem ad bominem justiticandum sulli-
Dono de Semi Pelagianis ait • Nec
persev., cap. :>2, : cere,neque neeessariam esse Dei gratiam, sed tan-
volunt iutelligere, eti.im boc diviui muneris esse, ut tum liberum arbilriuin. Hic autem error tam alte
oremus, boc esi, pelaraus, queeramus atque puUe- eorum inentibus insidebat, utpleriqueetiam ad lidem
nin- Jccipimus enim spiritum adoptiunis in (juocla-
: ex Jiiddismo conversi in veleri errore obstinatius
min.us Abba Pater (Rom. viu etc. » Idem babet epi- , versarentur, unde illos Apostolus arguit in CpisloU
slola 105, lib. de Currept. et grat., cap. I ; epiat. ad Galatas, cap. 2, argumenlo supenus recilato : Si
121, cap. io. In quse.^t. ad Simplicianum,
libro i ex lege justitia, ergo Christus gratis morluus est. Te-
q. 2, inde [>rob.it orationem fervidam, qua impetra- statur Augustinus baec ipsa sa?pius Apostolum iucul-
mus, esse a Deo : « Nonne aliquando, inquit, ipsa casse ut eorumdem superbiam conlunderet. « Ad
noslra oratio sie tepida est, vel potius frigida, et pene hic dueit, inquit serm. 13 de Verbis Apostoli. et
nulla. imo omnino interdum ita nulla, ut neque boc commendat ista Apostolus projiter Juda?os, qui de
in uobis cum dolore advertamus, quia boc si vel leg^ gloriabantur, et libero suo arbitrio legein sulfi-
dolemus, j iin orainus? Lx bis colligitur quomodo
» cere arbitrabantur ; ac per bac quia libero suo arbi-
inlideles pecceut nou observando Jegem, quaudo- trio legera sufticere arbitrabantur, ignurantes Dei
quidem sine lide maueut tantum sub lege praeci- justiam, id est, ex fide justitiam datam a Domino,
pieute, nou sub gratia proxime adjuvante; uude et suam volentes statiere, quasi suis viribus imple-
opera qua? i|>si faciunt semper sunt peccata, nisi ubi tam. non danle lide impetratara, justitise Dei, sicut
ali piaudo Deus quosdam bouos actus ipsis nescien- dicit, non sunt subjecti. » Et in lib. de Spiritu et lit-

til>us in eurumdem voluulatibus operatur. Scribit r tera, cap. 29, ait : « Israel vero
persequens legem
Augustinus in epist. 144 : « Lex igitur adducit ad li justiiia?, in legem juslitia? non pervenit. Quare ? quia
dem, lides impetrat spirituin largiorem, diffundit non ex (ide, sed tanquam ex operibus,\d
est, tanquam
Spirilus cbaritatem, iraplet cbaritas legem. Ideo lex eam per semelipsos operantes, non in se credenles
pa?dagogus vocatur, sub cujus minacissima severi- operari Deum. » Porro cum hunc errorem sorbue-
tate, qui incocaverit notnen Domini salvus erit. Quo- rint postea Pelagiani, asserentes graliam Dei in Ve-
mo'lo uutnn invocatunt, quem non crediderunt in teri Testamento non esse nisi legeiu Moysi traditam,
[Rom x) ? Itaque, cum
in Cbristum non intideles gratiam vero Novi Testamenti esse Evdiigelium et
credant, Dei graliam ad implendam legem natura- exemplum Cbristi, Augustinus, ut illorum errorem
lem non peluut unde nec eamdem observant, et si
; confutaret, acute probavit legem a gratia separatam
qua? boii.i facere videntur, illa non faciunt bene, ut reos facere bomines jubendo, non adjuvando, ut ex
§ 4 prubatum e.-t. Cur vero non excusentur, tradit testiinoniisadductis constat. Neque injurius fuit legi ;

Augustinus in lib. de Spiritu et littera, cap 33, et non enira ba?c impo-ita fuit ut homines se sola ju-
epist. 103,ad Sixtum. Qu.imvis enim careant auxi- stos faceret, sed ut ostenderet quid faciendum esset,
lio proximesuflicicnti, habent tamen auxilia qua?- et cum homo se pra?ceptis faciendis imparem esse
dam remota, unde non patiuntur antecedentem ne- D cognosceret, ad auxilium gratia? confugeret, quod ex
ce^sitdlem peccaudi, quam li et bumanum genus ex sancto doctore ejusque di-cipulis probavimus, osten-
peccato primi parentis incurrerit, Cliristi tamen Re- dentes non durius qui asserat in hypolhesi
loqui,
demptoris beneticio sublata est, ut acute probat no- quod sola nec gratia proxime sufliciens
lex jubeat,
ster Poncius part. Relect. de grat., cap. 15. Nihil
i adsit, legem eamdem obligare, et trausgressorem
igitur Aogostmus durius (de lege) impetu animi vel renm esse peccati. Porro sicuti Hebiaei non ex amoie
de>'u disputationis asseruit, ut conlendebat Moraines. jusliiiee boua opera faciebant, ita mala vilabant ti-
Sed quud nec de lege veteri durius quidpiam pro- more tantum pcena». Hmc Au^ustinus dixit o|»era
nuntiaiit ostendo. Juda*orum iu veteri lege fuisse peccata, et legem il-
pninN, si verba ut foris sonant tantum conside-
In lam fuisse legem servilem, quod illi qui eamdem im-
reumr, profecto non Augu-tinus, sed Paulns cen- plebant, timori inservirent Scribit sanctus doctor,
sendus toret duiius locutus de veleri lege Moysis. lib. iv ad Bonifacium, cap. 5 : « Quod ex lege tesli-
Dixit Rom. v Lex au!rm subintravit, ut abundaret
: monium commemoratum ab Apostolo propter vilam
delictum, cum tamen lex ideo promulgetur, ut delicta temporalem intelligitur, propter cujus amitlenda? li-

tollantur, et ccssent. Dixit II Cor iu : Littera occidit, morem, faciebant homiues legis opera non ex fide,
679 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. ALT.USTIM. 080

quae transgressores legis eadem lcge a populo jube- A verissime affirmat, quos modos satius est humili
bat occidi. » Idem in lib. de Spiritu et littera, cap. silentio venerari, quam curiosa disputalione per-

32, ex hi< Apostoli Rorn. mii, 15, suam sententiam quircre. De bis auxiliis remotis locutum arbitror
probat : Non "im > acccpistis Spiritum servitutis itcrum eumdem sanctum doctorem in lib. de Dono persev.,
in timorcm, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, cap. 9, ubi ait Ex duobus .a*tate jam graudihus
:

tn ijuo clamamus, Abba Patcr. Erat ergo lex velus impiis cur tstfl ita vocetur, ut vocantem sequalur;
quod carnalis ille populus se ac sua tan- ille autem aut non vocetur, ut vocantem sequalur,
lex timoris,
tum amans, quidquid boni juxta legis mandata fa- aut No.N ita vocetur, ut vocantcm sequatur, inscru-
ciebat, amore sui faciebat, volens sibi bona ac timens tabilia simt judicia />»'. » Vocatio illius qui non <-e-

mala. Lex ergo tanqnam servis incutit timorem, gra- quilur est per auxilium debile et remotom, quo in-
tia,qua? per lidem Christi impetratur, inspirat amo- tellectus transeunter tantum quasdam bonas coeita-

rcm. Quare sanctus Pater lib. eodem de Spiritu et lionea elicit, sed adeo debiles ut nec voluntatem

liltera, cap. 29, ait: « Ex lege autem timemus trahant ad bonum, sed leviter tantum excitent, et

Deum, ex fide speramus in Deum, sed timenlibus cito cilius intellectus alio evolet, et in rr.alum volun-
pcenam abscouditur gratia. » Cur autem iis qui ex tas longo scelerum usu obdurata fcratur
— J h ^-^
W 1 / A vt
a*
puro timore scrvili legemimplent
* 1
B
I . ! , 1 — L _ . . 1 ! ..
gratia abscondatur,
_ 1-
. - _. ,v _.. .. I > «

§ VII.
I I
An
K t 1 A »^
senlentia
*-» A *"
sancii 4
Auguslini
1 >% ^/
de
•-*
prsedestina-
fc\ rt / * 4 « . • \ t f\ 9 •% . i * *1

tradit ibidem cap. 19, et serm. Apo- 13 de Verbis tione ad gloriam anie omnem merilorum prxvisio-
stoli, epist. 144, ubi ha?c habet « Quis corara Deo :
nem sii per excessum prolata.

innocens invenitur, qui vult lieri quod vetalur, si Joannes Adamus et Antoninus Moraincs in qua-
subtrabat quod timetur? Ac per hoc in ipsa volun- stione etiam de pra?destinatione, et ea quidcm pra?-

tate reus est, qui vult facere quod non licet lieri, cipua gravem Augustino excessum objiciunt. Adamus,
sed ideo non facit quia impune non potest fieri. lib. iii sui Calvini destructi, hacdeeodem scribit cap.

Nam, quantum non esse justitiam

in ipso est, malle.t 8, pag. G39 : « Profeclo quando constat ipsum in

peccata prohibentem atque pnnientem. Et utique si materia de gratia et pra?destinatione cum excessu
mallet nonesse justitiam,quis dubilaveritquod eam,si locutum esse, ac verba ipsius esse mitiganda, ne ab
posset, auferret? Ac per hoc quomodo justus est illorum acrimonia in errorem contrariura propcllar,
justitia? talis inimicus, ut eam, si potestas detur, licitum mihi esse debet aliquod catholicum tempera-
pra?cipientem auferat, ne comminanlem vel judican- mentum inquirere. » Subit mentem illud Augu.-tini
tem ferat? » Lege ibi plura. Timor quidem si desi- dictum lib. m Operis imperf., cap. 57 : a Dic quod
nat esse pure servilis, et per aliquem Dei amorem q dicturus es, egregie corrector. lloraines, cum di-

incipiat esse castus, est bonus, nec vitiat opera ex xisset Didacum Ruizium ex sancto Angustino gratui-
eodem derivata; qua de re et fusissime et eruditis- t.im proedestinatiunem docere, haec inquit : » Ruiz
sime disputarunt duo insignes Lovaniensis academioe falsum supponit, et si Augustinus id faceret, non
doctores Christianus Lupus et Franciscus Fervac- doctrina; aflinitas, aut conuexio, qua? nulla est, sed
ques, Augustiniani, editis a sexennio quotannis de a?stus disputationis adhoc illum impelleret, » disp.
eodem argumento libris et apologiis. Plurimi autem 9, num. 50. Verum sententiam illam de gratuita
Veteris Testamenti Patres non sub lege tantum proedestinatione ad gloriam ante prasvisa merita do-
fuere, sed sub gratia adjuvante, quia propriee intir- cuere sanctus Prosper, sanctus Fulgentius, Pat

mitatis conscii ad sectanda virtutum opera divini Africaui in epistola synodica, aliique tanta certitu-
auxilii opem implorarunt. Cseterum omnibus h mi- dine, ut ha?c dixerit sanctus Fulgentius, imo cum
nibus adesse auxilium saltem remutum mihi videor Fulgentio Patres synodi Sardiniensis in line libri de
colligere ex Augustino lib. de Natura et grat., cap. Incarnat one et gratia « Dcus enim, qui hominem :

67, ubi ex lib. m

de Libero arbitrio, cap. 10, hanc condidit, ipse prsdestinatione sua, et donurn illumi-
sentenliam recitat approbatque adversus eos qui nationis ad credendum, et donum perseverantisB ;ul

Adami peccato omnia crimina imputabant, et se D pruficiendum atque permanendum, el donum gloriii-

ipsos innocentes asserebant : « Rccte enim fortasse cationis ad regnandum, quibus dare voluit praepaj
qua?rerentur, si erroris el libidinis uullus hominum vit, quique non alitor perficit in opere qoam ia sua i

victor existeret. Cum vero ubique sit preesens, qui sempiterna atque incommutabili habet \oluntate dis- 1

MLLTIS MODIS PER CUEATLIIAM sibi Domino SClvii'11- posilum. Cujus predestioationis veritatem, qua i>

tem, aversum vocet, doceat credentem, consoletur anle mundi cunstitutioncin prsedestinatos in Chri>tu
sperantem, diligcntem adhortetur, conantcin adju- testatur Apostolus, si quis detrectat cordis creduli-
vet, examiint deprecantcm, non tibi deputatur ad tate recipere, vel oris confes-ione prulcne, si ;n

culpain quod quod ncgligis cre-

invitus ignoras, sed ultimum liieni vitffi preesentis impietat contu-
dere quod ignoras. Neqoe illud, quod vulnerala mem- maciam, qua Deo vivo et vero rebellis obsistil, non
bra non culligis, scd qnod volentem sanare conlcm- abjccerit, manilcstum cst eum non pcrlincrc ad I

nis. » quo aotem consistant bujusmodi auzilia re-

In eorum numerom quos Deus in Christo ante muodi
mota, non ita facile c\|ilicatur: etonim miris modii conslitutiuncm gratifl clcgit et pWBdestinavit ad re-
Deum liumanas voluntatcs ad bonum faciendum mo- guum. »

vere idem Augustinus lib. ad Honifacium, cap. 19, 1 Sane Semi-Pelagiani jam olini dixerant absquc ea '
 VINDICl E AUGUSTINIAN 1 ,
682
octrina de praulestinatione Eeclesiie causani ad- \ Theologorum noiniua. Kt quidem sancti Augustini
ersus Pelagianos per plures ann09 fuisse defensaiD, sententiam de gratiosa pradestinatione ad gloriam
t BUarius iu epistola ad Aagustinum, qaibus
refert aute uieritoruin pranisionem defendebant, antequam
lUCtos doetor respoudens lib. de Douo persevetau- Angustiniani excessus lingerentur. lloc idem asser-
i.i', cap. 20, ait « Basc est pradestinatio mani-
: tuin sanctus Thomas, eJQsqne nobilissima schola, ac
Bsta et eerta sanetorum, qu.un postea diligentius et meUor Scotistarnm pars, item p?e e societate plurimi
perosius, cnm jam contra Pelagianos disputaremus, gravissimi ac doctissiini scriptores propugnant,
BFKNDERE DidicimUS enim
NECESSITAS COMPULIT. quorum judicia contra rcccntijrum censuras ap-
ingulas quasque haereses intulisse Ecclesia' proprias peUo.
s, contra qua9 diligentias defenderetur S VIII. An sanctus Augus/inus excessei<i/ docenscopit- ,

icriptura divina, quam si nuUa talis neeessitas coge- /am conjuaalem solius volup/a/is ijratia csse pecca-
et. » Porro cuinam major tides habenda est, Au- tum veniale.
:ustinone, qui ad illud de pradestinatione dogma Docuit Augustinus copulam cum uxore absque
prolis generandae voluntate propter solam delectatio-
sserendum se necessitate compulsum testatur, ad
panos diligentius ex Scripturis confutandos; an nem esse peccatum veniale. Non placet hoc dictum
lorinio, qui id nu lla vel doctrinaa seu B Aagusliai Morainio, sed ait disp. 17, aum. 22, ex-
affinitate
cessisse interdum wstu disputationis alveptum, et in
onnexione ab Augustino factitatum comminiscitur ?
)uod vero hauc connexionem etiam Annatus negat, odium hwresis quam impugnabat, ad contrarium extrc-
Uam eap. B contra eosdem probabimos, Magnus ille mum declinasse. Ne id vitii Augustino objiciens lec-
aslicorum Annalium scriptor Baronius ipsos
torum oculos offendat, accusationis acerbitatem
ecentiores exi essus merito accnsat, qui Calvini hae-
adverbio intcrdum mitigat, cum tamen,
dicebam, uti
passim et ubique in hosce excessus praecipitem Au-
esim fugientes in alterum extremum a sancti Au-
ustini doctrina discedentes, declinant, et quidem in gustinum faciat. Cseterum sancti docloris seutentia
lac materia de pradestinatione : « Cum igitur, in- communi sanctorum Patrum et veterum scholastico-
[uit, Fausti sententia? ubique ab Ecclesia fuerit cou- rum judico verissima est. Inquit Augustinus tomo VI,
radictum, \ideant quanto periculo quidam ex re- lib. de Bono conjugali, cap. 6 : Conjugalis enim
eutioribus, dum in novatores exsurgunt, ut eos con- concubitus generandi gratia non habet culpam, con-
utent. a sancti Augnstini de praedestinatione sen- cupiscentioe vero satianda sed tamen cum conjuge, 1
,

entia receduut, cum alioqui arma non desint quibus propter lidem tori venialem habet culpam. » Hoc
idversarii prolligentur. » Anno 490, pag. 449. assertum docuerat Clemens Romanus, lib. vi Con-
audio Petavium inclamautem : « Jampridem stitut. apost, ut dicunt cap. 7 « Sola enim volup- :

lisput ari in utramque partem ccepit in scholis qua> tas, si quis ea etiam utatur in conjugio, est pra^ter

tio de pra?destinatione, neque pro aliquo prsejudi- leges, et ratione aliena. » In eadem
injusta, et a

dere ad hanc controversiam credita est aucto- sententia est sanctus Anselmus in I Cor. vu, ad illa
lugustini. » Tom. 1 Dogm. theol., lib. x, cap. verba Hoc autem secundum indulgentiam, ubi ait
: :

- i hujus recentioris voces gravissimo, eoque « Tunc enim solum conjuges sine culpa sunt in ad-

omestico testimonio comprimam. Anno 1584, a mixtioue, cum non pro explenda libidine, sed pro
audio Aquaviva, magno illo et incomparabili uni- suscipienda prole miscentur. Sed tamen et alia com-
moderatore, prajvio sex doctissi-
Societatis mixlio quse iit pro sola voluptate. veniam accepit
norum theologorum ejusdem sodalitii examine, se- propter nuptias. » Sanctus Fulgentius, in epist. de
cta? sunt quapdam sententise omnibus suis defen- Debito conjugali, cap. 3, scribit : « Conjugatus ergo
endae, ne quolibet vento doctrinae circumferrentur. si ibrnicetur, damnabiliter peccat ; si vero tori fidem
orro pag. 37, ubi de opinionum delectu agitur, hsec non deserat, sed in uxore
sua naturali duntaxat usu
guntur Item detinitum est proedestinationis nec
: « aliquantulum intemperatus excedat, non solum sci-
ationem nec conditionem esse ex parte nostra. Id pj licet generationem quaerens, sed aliquando libidini

d pietatem parum pertinere dicet aliquis at hanc ; carnis obediens, hoc equidem sine culpa non facit. »

ugustini doctrinam non modo communiter Theo- Et cap. 4 : « Retenta ergo tori fides maculam diluit.
agorum schola jam recepit, sed et Ecclesiae Patres quam contrahit infirmitas carnis, si mulieri non
er milleducentos circiter annos, qui id conten-
et misceatur alteri, quisquis non pro sola generatione,
unt probare ex Scripturis et responsis pontiiicum sed etiam propter fragilitatem carnis snae miscetur
lomancrura, nempe Zosimi, Sixti, Ccelestini, Leo- uxori. » S^d ex sancto Gregorio papa pulcherrime
is, apud
quos Massilienses, Cassianus,
Gelasii, hoc probatur. Cum sanctus Augustinus monachus,
austus aliique hujus prsedestinationis oppuguato- quem ad Anglos ad fidem convertendos in Britan-
es male semper audierunt. » Examinata ha:c cum niam miserat, qusedam dubia eidem proposuisset,
liis sententia fuit a Joanne Azorio Hispano, Gas- inter quae num vir su32 conjugi permixtus antequam
are Gouzalez Lusitano, Jacobo Tirio Gallo, Petro aqua lavaretur, ecclesiam ingredi posset, vel ad sa-
iufwo Austriaco, Antonio Guisano ex soperiori cram communionem accedere, respondet sanctus
ermania, et Stephano Tuccio, qui Romae moraba- pontifex lib. xn Epist., cap. 10, ad interrogat. Au-
ur, ut in pra^fatione ilUus libri asseritur. Augusta gust. « Romanorum tamen semper ab antiquioribus
:

Patrol. XLVII. 22
G83 SUPPLEMENTUM \D OPEKA S. UJGUSTINJ 684

USUS fuil, post admixtioium propriae conjui^is et la- A si uxor ^non esset, tunc non est omnimoda inordina.
vacri purificationem qucerere, et ab ingressa eccle- ti", et tunc est peccatum veniale, et excusatur per
paalulum reverenter nbstinere. Nec Iijkc dicentes
sise bonum matrimonii, ut non sit mortale. » Possem in-

deputamua culpam esse conjugium, sed quia ipsa nimeros doctores addere, qui plenia Buffragiis Au-
licita admixtio conjugum sine voluptate carnis fieri gustini sententiam comprobant. Appello Sanchez,
non potest, a sacri loci ingressu abstinendum cst, inter reccntiores doctissimum, qai toma III de ktatri-
quia voluptasipsa esse sine culpa nullatenus potest. » monio lib. ix, disp. H, num. 4, hanc thesim propo-
Et postea : « Si quis ergo suarn conjugem, non cu- nit : « Secunda conclusio : Actus conjugalis solius
pidine voluptatis captus, sed solummodo Liberorum voluptatis gratia exercitus , nec fiii"> matrimonii
creandorum gratia utitur, iste profecto de ingressu transgrediens, est culpa venialis. » Quod sane as-

sou de sumcndo corporis Dominici sangui-

ecclesia?, tum quinquaginta doctorum tuin veterum tumrecen-
nisque mysterio suo est relinquendus judicio, quia a tiorum testimoniis communit. Hanc sancti Augustini
nobis prohiberi non debet accipere, qui in igne po- sententiam nuper dcfendit noster P. Alipiua Reylof,
situs nescit ardere. Cura vero non amor procreandse lib. iv de Anima, c. 2 i i. nunc, Moraines, Belga, I

sobolis, sed voluptas dominatur in opcre commiz- Augustino furorem nimiumqae in disputando im- et
B
tionis, habent coujuges etiam de sua commiztione, petum oppone. Ita est, a rcgia via in extrema ille de-
quod detlcant. • Idem, adductis illis verbis Pauli 1 clinavit, sed secum et Patres et cunctos thi

Cor. vn Iluc autem dico secundum indulgentiatn, ait

: pro^erestraxit, ut jamtol sapientissimis virispraeun-
:

« Non enim indulgetur quod licet et justum est. libus possit quilibet iooffeaso pede illac itt-r i

Quod cnim indulgeri dixit, culpam cssc monstravit. » licet Moraiues alia via progrediatur, qui si forte tan-
En non solum Augustini sententiam assertam a Gre- torum viroruin vestigia notasset, eosdem et ip>e se-
gorio Magno ex apostolica sede ad fidelium instru- cutus, licet longo positus intervallo, sibi melius con-
ctionem loquente, verum etiam ex Apostolo et ex suluisset.
antiquo Romanse Ecclesite ritu eamdem confirmatam. Baec quidem de objeclis ab uno Morainio Augusti-
Quid ad hoec repones, Moraini? Et Gregorium, et nianae doctrinse exces^ibus dicta sufliciant, qua
Fulgentium, et Anselmum, et Glementem ad preeci- iji>imet recentiores altentius considerent, duhio pro-
pitia detlexisse dices? At isti nullo aestu disput itionis cul fatebuntur non Augustiuum, sed semet m pericu-
abrepli illa dixere, unde gravius errasse sane dicendi losos excessus declinasse; cum enim audirent a Jan-

sunt, cum Auguslinum zelus hostium expugnando- senio Iprensi episcopo unum ubique Augustinum
rum excuset. q laudari, unius Augustini sententias, veluti ex oraculo
Sed volo ostendere theologiae scholasticae proce- responsa proferri, eumdemquc in theologica pale:
res in eademsententia cura Augustino couciuerc. Pri- supra caeteros Ecclesia' Patres attolli, ip>i quo j

mus sit, quem omncs secuti sunt, Magister Senten- cul a Jansenio dcclinarent, eo usque pracipi
tiarum, qui in 4, autem
dist. 31, ita scribit : o IIoc putationis sestu abrepti sunt, ut Augustino fere nun-
ne prcedictis obviet, intelligendam non est ia illisqui tium remiserint, clamantes cum Morainio iu pra
gratia prolis conveniunt, quorum voluptas non est tione Auti-Jansenii « 0"i prius Augustinom in om-
:

sine peccato. » Et loquitur de conjugatis. Acccdat nibus deposcebaat jadicem, nuuc ibi liberum putaat|
Albertus Magnu=, tomo XVI, 4 Sententiarum, dist. ne quidem arbitrum honorarium in aliis llluui

31, art. § 21, Sed cum sola

Responsio , ubi ait: « mittere. » Imo, quo facilius c«teros ad Augiistinij
libido movet, etc, aut fervet intra metas honestatis diclaexaminanda auimarent, divinum illis ad tai

et concessionis matrimonii, et tunc veniale dicendum sanctum opus auxilium adfuturum polliciti sunt illia

est, ut patet ex verbis Auguslini in littera positis. » Annati vocibus lib. vin sui Augu^tini vindicati, capJ
Daho huic supparem Alezandrum Alensem, Neque adeo perversum est lioc con-j
part. n 5, pag 897 : o

Summae, qua2st. U7, memb. 2 « Si enim, : non possit adjulorem Deuin. o Au

inquit, ^ilium, ut hahere
illa delectatio sit suh Deo, veniale peccatuni est, cx-
v gustinus ad Adrumetinos monachos, initio hbii d
cusatur enim propter sacramentum conjugii unde Gratia et libero arhitrio, scrip^it, [ad sua ij>-iu
;

Auguslinus, de Hono conjugali, ctc. » Ita hi duo lu- scripta intelligenda, divinam opein implorandam :

inina theologicae scholae eam sententiain tradant, Domino Annatus vero, ad eaden
ut intelligatis orate.

Augustini auctoiitatem secuti. Non dissentit Augeli- sancti censun- perstrii

doctoris scripta
cus magister sanctus Thomas, dist. 31, cit. qmest. etiamsi oon rogetur, Deuin obvium adjutorem spo
2, art. 3, nbi qua?rit utrum peccet mortaliter co- poiulit, cuin temeritatis ultorem potius timere debuis
gnoscens uxorem intendcndo solam delectationem, sct. Adanuis, pag. 632, in line, cap. ', Augustir
cui qusestioni io liue corporis respondet : « Si autem ezcessua innocentem passionem contra Pelagia
quseratur delectatio infra limites matrimonii, ut sci- nuncupavit, sed lepido vocabulo accusatiooii acerbi
i talis delectatioio alia aoo qusereretar quani in tatem nou mitigavit. An vero recentiorum in Ai.

conjuge, sic est veniale peccatum. »> Jungatur Aoj tin reprehendendo excessus inn
i
cm
lico Seraphicus doctor Bonaventara, qui dist. cadein Augustinum dici possit, ipsorum cooscientiam ajr

qaaest. 3, in linc, ita judicat: « Si autem in ca vult pello ; certe ipse ita judico.
delectari, qaia uzor, el nullo modo eam cognosceret,
s:i VINDICLE AUGI ISTINIAN I 686

CAPUT IV. A Inter ca>tera volumiua, qua? innumera quidem

ertiitiores sancto Aiujustino plures errores perpe- posterorum memoris Aogustinus coosignavit, prirao
ram objiciunt loco laudantur lihri ejusdein lletrnctationuin et Con-
Invitus quidem
hanc areiiam a recentioribus
in fessiouom; in istis voluntatis , in illis intellectus er-
•ahor, quippe qui invito Augustino Augustini cattsam rores, quos cseteri tanta arte ac conatu celare solenf,
etendendam suscipio, vereorque ne mihi vitio detur orhi universo patefecit : in utro magis laudandus
arentis imperio refragari. Eteniin cum vir clarissi- incertum. Et quidem quo edita abs se volumina at-

ius sanctus Marcellinus, summa cum potestate ah tentioricura examinaret, Eradium inepiscopatu sihi

onorio in Africam contra Donatistas delegatus, ac- adbuc viventi successorein impetravit. Ita ah ingcnti
»pisset aescio quem Augustino errorem objici, id negotiorum tunmltu sequestratus, diu noctuque des-
micissimo antistiti par litteras signiticavit, quo ob- tinato operi incumhens, quuMibct a se dicta censoria
vi tantiuin calummis ohviam iret. Veruin Augusti- auctoritate discussit, ut nullus in Augustini libris exa-
us luoe rescripsit « Vos autem,
: qni ine mullum minandis severior Augustino judex esse potuerit. Ea
iligitis, si talem me asseritis adversus eos quorum vero diligentia ac tam rigorosa censura recentiorihus
lalitia, vel imperitia, vel intelligentia reprehendor, non sulfecit, sed novas in Hipponensi sole maculas
l me nusquam scriptorum meorum errasse dieatis, B notaturi, Augustini iteruin lihros in qua^stionem vo-
ustra lahoratis, non honam causam suscipitis, fa- carunt, vociferantes novos se in Augustinianis lihris
le m ea me ipso judice superamini. » Epist. 7. Sed neevos, ac maculas deprehendisse, quo Auguslino
iud difficulter a magno Patre me veniam impetra- oculatiores haherenlur. Sed age, novos hosce censo-
irum spero, si ejusdem factum imiter, qui cum er- res audiamus.
>rem, cujus argui se ex Marcellini epistola intelle- | I. An sanctus Augustimis erraverit, putans animas
STat, procul a suis scriptis esse cognosceret, pravam rationales et angclos esse corporeos.
i sua sententia conceptam opiuionem confutavit, Objicit primo loco Adamus docuisse Auguslinum :

iteudens eam aceusationem non correctorum intel- Animas et angelos csse corporeos, ac solum Dcum esse
uentiae, sed malitia? atque imperitia? tribuendam. immaterialem, pag. 585. At Moraines scrihit : Sentit
uare cum recentiorum etiam non quidem malitia, etiam angelos et dsemones esse corporeos. Adamusprius
;d, ut mitius loquar, imperitia, pluvium errorum refellendus est, qui Semi-Pelagianrrum errorem ip-
lem reus accusetur, nostrum est innoxium Patrem sorum hosti Augustino imponit. Docuerat Cassianus,
i adversariorum ohjeclis vindicare. Hujus quoque collat. 7, cap. 13, solum Deum esse spiritualem,
efensionis necessitatem subiere sancti illi doctores animas vero hominum esse corporeas;*eumdem, uti
ui adversus Pelagianorum reliquias pro Ecclesia? et in materia de gratia, ita ea in opinione secuti sunt
ugustini doctrina certarunt. Nam eo usque audaciae Faustus in epist. ad Paulinum, et Gennadius in lih.
uidam devenere, ut non illos puduerit indicem er- Eccles. Dogm., cap. II. At sanctus Augustinus ani-
iruQi sancti Augustini contexere (sancti Prosperi mam rationalem non solum spiritualem absque ulla
jrbis utor), b ut qua? in libris pra?dicti viri damna- corporea? fa?cis permixtione asseruit, verum etiam
lia reperisse jactabant, brevium capitulorum indi- id solide demonstravit. In epistola 28 ad Hiero-
lis publicareut, talique commento et detestationem nymum Incorpoream quoque esse animam, et-
ait : «

us quem impeterent obtinerent, et ab bis qua? in- si difficile tardioribus persuaderi potest, mihi tamen

massent cnram exterriti lectoris averterent. » In fateor esse persuasum. »Illo sane optimo argumento,
ra?fat. ad capit. Gallorum. Horum vestigiis nonnulli quod in omnibus et in singulis particulis corporis
centes scriptores plurium Augustini
inba?rentes, tota simul esse non posset, si per illas ita diffunde-
rorum indicem publicarunt, quo sancti doctoris retur, ut videmus « corpora diffusa per spatia loco-
ma atque auctoritas in ordinem redigeretur. Hosce rum minoribus suis partibus minora occupare, et
italogos non unus edidit. Adamus tamen, part. iii, amplioribus ampliora » quam sententiam firmis-
;

ip. 3, pag. 58 i, ac Moraines disq. 12 Anti-Jansenii, fj sime de anima tenere se dicit. Et lib. xn de Gen. ad
DiiCD. 32, ca?teris hac in re diligentiorem operam litt., c. 33, ait « Animam vero non esse. corpoream
:

osuere. Contra bosce Augustiniana? doctrina? cen- non me putare, sed plane scire audeo profiteri. » In
res egregie stylum acuit sapientissimus Pater Ca- libro de Quantitate anima?, « Diligentissime ac sub-
lus Moreau Augustiniamus integro volumine in- tilissime disputatum est, inquit, ut eam si possemus,
ripto Yindiciz pacificz, quod primo tomosuiTertul- ostenderemus corporalis quantitatis non esse. » Lib. i
ini appendicis loco apposuit, ubi diffusissime ob- Retract., cap. 8. Pra?tera lib. iv de Origine anima?,
ctos Augustino errores procul esse a tanti Patris a capite 12 usque ad cap. 22, evidentibus argumen-
>ctrina demonstrat. Nos eos tantum refutabimus, tis probat animam esse incorpoream. Quid clarius
ios Adamus ac Morainius concinnarunt, et quos ve- ab Augustino dici unquam potuit ? et tamen eam
ti capitales adAugustini famam vel saltem auctori- sancto doctori absurditatem Adamus affricat. Scribit

tem elevandam objectant, in qua quidem re ita lib. x de Gen. ad litt., cap. 24 : « Nibil vicinius, aut
•ocedo, ut qna? in Moreau desiderari ab eruditis tam consequens, quam ut credito quod
fortasse nihil
)terant, hic tantum afFerens, nibil interim ex illo anima corpus sit, etiam Deus corpus esse credatur; »
riptore mutuare velim. quod Tertulliano accidisse addit cap. 25 epist. 157,
 :

087 SUPPLEMENTIM AI) OPF.BA S. Alt.l STINT. 688

ail Optatum : « III i qui animas ex una propagari as- A autera qaisqaam nulla habere corpora da-mones as-

serunt, quam Deus primo homini dedit, atque ita severat, non est de hac re operosa inquisilione labo-
eas ex parentibus tralii dicunt, si Tertulliani opinio- randura. aut contentiosa disputatione certandam.
nem Bequuntur, profecto eas non spiritus, sed cor- Cur eniin non dicamus, quamvis miris, tamen varis
pora esse contendunt, et corpulentis seminibus exo- modia etiam spiritus incorporeos posse puma corpo-
riri. Quo perversius quid dici potest ? Neque hoc ralis ignis aflligi, si si»iritus hoininum etiam ipsi

Terlulli mum somniasse mirandura est, qui etiam profecto incorporei, et nunc potuerunt includi cor-
ipsum Creatorem Deum non esse nisi corpus opina- poralibas membris, etc. ? Adhcrebaut ergo, si eis
lir. Qua dementia repulsa, etc. » Itane Auguslinus nulla sunt corpora, spiritus daemonum, imo spiritus
ducnit animam corpoream esse, cum hoc etfatum daemones, licet incorporei, corporeis ignibaa cru-

somnium dementiamque pronuntiaverit, niliilque ciandi. » Ex quibus dubium se de angelorum <<>r-

rsius dici Adamus ha>resira

posse asseruerit ? pore fuisse signilieat, at non de anima dubii
ill.iiii Augustino apponit, nec unicum saltem locum quam profecto incorpoream dixit. Inde Adamus hoc
Aug istini designans, ubi animam corpoream ille pu- ipso testimonio rnrsos argnitur, ac Morainii allueina-
tarit, quasi tam celebris fuerit ea Auguslini seuten tio, qui eara senteutiain uti certam ab Augustino
tia, ut neque ullius textus citalione indigeret. Audial D assertam dicit, qufe dubia semper apud eumdera
:nClaudianum Mamercum, qui eodem sceculo fuit, licet quandoqoe corporeos esse angelos soppo-
paulo post Augustinum vixit, ita de sancto doctore nat, ue nova illata quaestione ab argumento distraha-
loquentem : « Aurelius Augustinus etacumine inge- tur. Non defuere tamen qui Auiru-tinum dobitanteai
:iii. el i rum multitudine, et operis raole veluti qui- sequerentur: unus pro mille sit sanctus Bernar.:
dam ihrysippus argumentandi virtute, autZenosen- qui lib. v de Considerat., cap. Quanquam
i, ait : «

suum subtilitate, autVarro noster volumiuum magni- de corporibus liorum mempe angelorum), non mo-
tudine, et qui profecto talis natura, attentione, disci- do unde sint, sed an aliqnatenus sint, beeret senten-
exstiterit, ut non immerito ab istis corporali- tia aliquorum. Undesiquis inter opinabilia m
istri saeculi Epicureis aut Cynicis spiritalis so- ponendura censuerit, non contendo. n. .">
in

pbista dissenserit, libro ad Hieronymum de Origine Cant. : « Ca>terum, inquit, angclica corpora utruni-
animae sic pronuntiat Iniorpoream csse animam,
: nam ipsis spiritibus naluralia sint, sicut hominibu«
ctsi difllcile tardioribus persuaderi potest, mihi tamen sua, et sint animalia sicut homines, etc, videntur |

r esse persuasum. Cumque id ita fore rationibus Patres de hujusmodi diversa sensisse.nec mihi per-
magni* atque insolubili argtimentatione convin- spicuum est unde alterutrum doceam, et nescire me
cat, etc. » Lib. li de Statu animie, cap. 8. Putasne, fateor ; sed et vestris profectibns non multum con-1
V lamum barum unam rationem vel argumen- ferre arbitror harura rcrum notitiam. Ha j
c sanctis-

I itio ieni legisse ? simus idemque doctissinius Pater.

S 1 jam illo scriptore patentissimae falsitatis con- § II. An sanctus doctor asseruerit solem et

quid de angelorura corporibus Augustinus sen- ess<' animata.

victo,
Bursus opponit sancto Palri Morainius Ittm >lu~
seril videamus. Celebris sententia Platonicorum fuit,
:

angelos conllatos esse ex spiritu et corpore quodara bitavii nuii, sol et luna, aliaque sidera, f¥* eeuJ^
subtilissimo elementari quolibet longe nobiliori, ut conspicimus, sini animata. Ibidem. Sed bk quoqw
e\ Apuleio pluribus tradit Augustinus lib. vm de Ci- adversarii eruditio vel desideratur vel appeliatur

vit. Dei, cap. 8 et 16. Hanc senteutiam ex Patribus etenim apud veteres non modo philosophoe, vnui
secuti sunt. Origenes, Tertullianus, Clemens Alexan- etiara Patres controversum erat esseatne co*li ani^

drinus, Justinus Martyr, Lactantius, et pro eadera niati. Platonici ac Stoici animatOS co-los dicet.ant.

Joanne quorum opinionem ivere Cicero hl>. n dc N

citantur Alhanasius, Basilius et Methodius a in

Aiitiocheno, cujus verba etiara sunt in Deornm, et Plinios lib. u. Historiie nat., eap. ''. I'<
episcopo
ut pa
synodo Nicajna u, act. o t Solummodo autem Deus D ripatetici etiam plerique idem e\i>timaruut,
:

Intelligibiles autem ex Raguseo, tom. Philosophia», <li-p. V. et AI<-\ u I

incorporeus et informabilis. I

creaturre nequaquam ex toto suut incorporeee, et dro Acliillino, lib. 111 de Orbibus, cap. I, qui etiai
imit.ibiU-s pictura existunt. » Eidem opinioui adhte- ei Aristotele eamdem sententiam deduci satis pn
Perip.itetironn
serc Gennadius aliique. Verum
Cassianus, Faustus, lixe eonten.lit. (.'.oinnmnior t.inieii

plures sapientissimi Patres oppositum opinabantur, opinio ex Philosopho intelligentiaa

omnem ab angelis corpulentiam removentes. Augus- non vito eosdem infbrmantes concedit. Non m
tinus, quod eam qua^stiouem tractare ex professo etiara fuit Patrura de ccelorum aniraa opinio : ui

iiiillet, videretque utramque partem phuimorum cum sanctus doclor tantis litigiis sese imm scere n<

auctoritate lirraatam, in re diflicili ac dubia senten- luerit, judicium suspendit, nempe an angeli ve
ti un suspendit. M ambigwm esse scribit lib. xv dc bes informarent, vel eos solummodo ia gyrum pr

Civit Dei, cap. •2:1. At lib xxi, cap. 10, ubi quterit pellerent. Unde in Qoe Ul>. 11 <le 6an. a<l litt.,

Solet etiara qua«ri utriim ccali lurainaria ista coi

an ignis corporeus possit da?mones torquere, ait «.

« Sunt qufledam sua etiam duemonibus corpora, sicut spi.ua earpora sola smt, an habeant 1 'iu<

doctis hominibus visum est, » etc. Et postea « Si : dam spiritus suos, et, si habent, utrum ab eis etia
 ;

v VINDICLE A.UGI STINIAN 1 690

animantur carnes per ani- A animatas et materiales esse quasdam virtutcs, ana
italiter inspirentur; sicut

las animalium an sola sine ulla permixtione pr«e-

; Lhema sit. Iti prsBCipuus Origenis crror ille pro-
entia. » Qoas queestiones insolutas relinquens ait, scriptus foit. Porro Justiniani litteras Vigilius papa
tad m
non foeile posse comprehendi. Quare sanctas cum universa Ecclesia catholiea approbavit, uti te-

humas part. i, q. 70, art. 3, ubi quserit utrum lu- statur insignis tum temporis Carlhagioensis diaco-
linaria coeli sunt animata, ait : « Similiter etiam nus Liberatus, cap. 2:! Breviarii : qua de re pluribus

pud doctores fidei fuit circa hoc diversa opinio. egimos in dissertat. de Synodo v. Hunc autem ca-

oes enim posuit corpora coelestia animat. i

nonem eadem synodo v cecumenica, anno 553 ce-
in

lieronymas etiam idem sentire videtur, etc. luisi- ;

lebrata, approbatum fuisse sciibit Nicephorus
u> rero, el Damascenus asserunl corpora ccelestia lib, \\u, cap. 27. Unde P. Lupus eumdem uli ab
on esse animata Augastinus vaco sub dubio dere-
;
eadem synodo statutum more solito, nempe erwlite,
quit, iu neutram partem declinans. » Idem Aogeli- notis ac scholiis illustrat. An vero modo defendi
ds doctor, Contra Gentes, u oap. 70, ingenue testa- anima ccelorum post possit damnatam illam Orige-
ir nihil ab Ecclesia de anima coeli definitum esse opinionem, nolo disputare posset enim quis : nis ;

Hoc aotem, inquit, quoddictum est de animatione repouere damnatam solummodo illam sententiara
B
£\i, non diximus quasi asserendo secundum tidei juxta mentem Origenis intellectam, de quo haec scri-
oetriuam, ad quam uihil pertinet sive sic sive ali- bit sanctus Hieronymus epist. 01 contra Joannem
ur dicatur. » Scotas vero,
-
2, dist. I i, q. 1, in fine, Hierosolymitanum : « Origenes docet solem ipsum,
:ribit : aon sunt animati, hoc est magis
« Si ceeli etluuam, et omnium astrorum chorum esse auimas
reditum quam ratioue probatum. » Quod si neque rationalium quondam et incorporalium creatura-
uctoritate Eecleske, ut ait Angelicus, neque efticaci rum, quoe nunc vanitati subjectae, ignitis videlicel

itione, ut subdit Subtilis, quidquam de ccelorum corporibus, quae nos imperiti et rudes lumiuaria
nima certi stabilitum est, nonne jure magnus nos- mundi apellamus, liberabuntur a servilute corru-
>r doctor ea de re poterat dubitai e ? Cum lib. xm ptionis in libertatem filiorum Dei. » De quu Orige-
ltate Dei, cap. lts, retulisset sententiam Plalo- nis opinione haec tradit sanctus Augustinus tomo >i,

is, ait : « Et boc quidem utrum Plato verum de si- in lib. contra errores Priscillianistarum, cap. 8 :

eribus dicat, alia qusestio est. Neque enim continuo « De sole et luna, ceeterisque sideribus, quod coe-

oncedendum est globos istos luminum, sive orbicu- lestia sint corpora videmus, quod animata siu , non
>s luce videmus. De divinis hoc libris legatur, et credimus. »
corporea super terras seu die, seu nocte
ilgentes, quibusdam propriis animis vivere, q Haec ibi. Et quidem Fromondus, lib. de Anima,
suis i

isque intellectualibus et beatis, etc. » Ex quibus cap. 1, art. 8, fatetur eum qui animam vegeta ivam
atet Augustino illam de coelorum animabus senten- aut etiam sensitivam astris concederet, in syno-
am uon multum placuisse, eam tamen ob Platoni- dum v non peccare, quoe animas tantum intellecti-
mim ac Patrum praserlim auctoritatem in medio vas a ccelestibus corporibus exclusit. Petrus Aureo-
jliqm- lus, Parisiensis scholae preeclarissimum decus, et

Cceterum ccelos sine anima melius statuendos ex ordinis Minorum singulare ornamentum, quem nun-
ropria sententia non semel docuit. In libro poste- quam sine admiratione se legisse testatur JJj-ilius

ori Hetract., cap. 7, ubi corrigit libros contra Poncius in quodlibetis quaest. 8, c. 3 (est enim ob

austum, ait : « In decimo quarto de sole et luna ingenii acumen, argumentorum sive copiam sive
et
ilia dicta sunt, tanquam sentiant, et ideo tolerent vim spectes, queis nova plerumque abs se inventa
anos adoratores suos. Quamvis verba ibi accipi asserta communit, nemini scholasticorum secun-
ossint ab auimali ad inanimale translata, modo lo- dus), hic, inquam, cum in 2 Sententiarum, dist. i, 1

utionis qui vocatur Graece metaphora. » Vides san- q. 2,art. 2, pluribus investigasset num intelligentia
tum Patrem qua visus fuerat movens ccelum uniretur tanquam motor an vero ut
retractare sententiam
stris animas dare, idque metaphorice tantum intel- D forma, et probabiles rationes ad animam coslorum
geudum esse aperte protcstari? In his vero libris persuadendam adduxisset, solutis etiam argumentis
efinitivam veluti sententiam tulit, qua quid de as- quae a theologis contra eamdem opinionem fieri

-orum animabus ipse stntiret iutimavit, ita ut, communiter solent, ita concludit : « Sed, dimissis
tiamsi alibi oppositum dixisset, ex posteriori as- philosophis et aliis, intelligendum est in bac mate-
jrto corrigeretur. Idem babet tract. I in Joannem, ria quae via praedictarum duarum est probabilior,
d illa verba : Quod fuctum cst in illo vita erat. Lega- cum utraque satis probabilis videatur. Respondeo :

ir eruditus P. Alipius Reylof, Augustinianus, lib. i Augustinus dicit (recitato uno et altero testimo-
e Anima, cap. 4, ubi de sancti Augustini sententia nio) : Sed nec illud certum habeo, utrum ad eamdem
octissime disputat. Opinio vero illa de ccelorum socielatem pertineant sol, et luna, ct cuncta sidera,
nima damnata demum legitur iu litteris a Justi- quamvis nonnullis lucida esse corpora, non cum scnsu,
iano imperatore scriptis ad Mennam patriarcbam aut intelligentia videantur. Haec Augustinus. Si ergo
lonstantinopolitanum, ubi inter reliquos auathema- ta.ntus doctor in hac materia dubitavit, ego nihil
ismos hic habetur : « Si quis dicit ccelum, et solem, definio in hac parte. » Ridendus igitur Morainius,
t lunam, etstellas, ct aquas quae super ccelos sunt, qui Augustini dubitationem inter errores rejecit,
691 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINL t.0-2

quam BUbtilissimus scholasticorum, sola sancti doc- A traditione ecclesiastica antiquis temporibus fuisse

toris auctoritate atque exemjdo motus, secutus est, receptam.

ille,inquam, Aureolus, « cujus vestigiis non eru- quidemante Augustinum de origine animae du-
E1
bescit modo tota Ncutralium scliola inhaerere, prin- bitavit Rulinus in epistola ad sanctum Anasta.»ium,
cij»ia D. Thomae et Scoti deserendo, » quae verba ubi, tribus recitatis de origine animae sententiis:
sunt sapienlissimi Patris Mastrii Meldulensis in « Ego vero, inqui!, cum haec singuia legerim, Deo
praefat. ad tom. 1 Afetaphysices. teste dicoquia usque ad praesens certi vel detiniti
III.Aiujustinus de origine animx dubitans perperam aliquid de hac quaestione non teneo, sed Deo relin-
55

erroris arguitur. Ostenditur sanctos Patres ea in quo scirc quid sit in vero, et si cui ipse revelare di-
dubitaiionc Aujusfino per plura sivcula adhxsisse. gnabitur. Quia rero Rutinus tertiam scntentiam
»

Tertius sancti Augustini error palmaris ac capita- posuerat de animabus, « quod facta- j.iin olim, id
lis excutiendus. Clamat Moraiuius : Dubitm it est tunc cum Deus omnia creavit ex nihtlo, nunc
itinm dc origine animarum, utrutn ereentur de eas judicio suo dispenset in corjiore, » quod ()

quod ccrtissimum est, an ex Adam propagentur. Sed nem sensisse subdit, merito vajmlat a Ilierouymo in
bic recentior eam dubitationem crrori Augustino Apologia, et in epistola ad Marcellinum, At Augusti-
vertens,supinam qua laborat totius antiquitatis igno- " nus nunquam de ea Origenis opinione dubitavit es
rantiam patefacit. Non una erat antiquitusde origine setne falsa, ut in epist. 28 ad Hieronymum fatetur,
animac inter Patres sententia, ut videre est in epi- rationem reddens cur in libris de libero arbitrio
stola August. 157, ad Ojttatum episcopum, et Hie- illius suppositione disputarit. Rulinus tamen suo
ronym., in epistola ad Marcellinum, quae est 27 in- tempore, nempe Anastasio summo pnntitice, qu
ter Augustinianas. At duae reliquis rejectis celebrio- stionem de anima magnis contentionihos agitari
res in Ecclesia evaserant ; alii enim creari a Deo coeptam ibidem testatur, et flieronymns in ej>istola

animas in singulorum bominum conceptione dice- laudata vocat eamdem maximam ecclesiasticam gua»-
bant, plurimi vero non creari animam a Deo, sed stiunem. Ad tempore sancti Angustini enatis Pelagia-
ex anima parentis traduci contendebant. Augustinus nis ea de re lites recruduere. Hinc ab Orosio in Afri-
in hanc quaestionem totius summi ingenii vires con- cam ad Augustinum, inde in Asiam ad Hieronymum
tulit,nihilque penitus indiscussum reliquit, quo rei peregrinationes susceptae ;
binc Augustini ad Hiero-
veritatem assequeretur sed cum neutram quaestio-; nymum, et Optati ad Augistinum epistolae mis!
nis partem efticaci auctoritate aut demonstrativa ra- binc ab eodem Optatounum, quatuor ab Augustino
tionc sibi probari animadverteret neutri adhaesit, q et duo a Vincentio quodam de origine animae scri[>ta
fuse tamen ea re ventilata in lib. x de Gen. ad litt,, volumina. Res tamen dubia permansit, nihilque tot
cap. 6, et seq., in quatuor libris de Origine animae, elucubrationibus peractum est. Hieronymus senten-
epist. 28, ad Hicronymum, et in tribus epistolis ad tiam asserentera siugulas singulis hominibus animas
Optatum, quas laudat sanctus Fulgentius lib. ui de creari potius crediJit, scribens tamen traducem ani-
Verit. pradest. et grat., cap. 18. Verum, exortis marum Occidentalem Ecclesiam solere sentire t

postea Pelagianis, qui j)eccatum originale inlicia- Augustino epist. lo7. At non ita creationem anim.i-
bantur, illud praecipue argumentum jactantes, rum tenebat, ut rem illam dubiam esse ingenue non
creari a Deo animas, nec illas posse a Deo produci fateretur, cum ea de re ab Augustino consultus
cum peccato, ea sentenlia, quae animarum propaga- pondit : Unusjuisque in suo scnsu abundct. Qu
tionem defendebat, sancto doctori probabililior videri sanctus Eucherius, episcopus Lugdunensis, in cap.
ccepit Audiatur Augustinus lib. x de Gen. cit., cap. ni Genes., ad illa verba, Et xdificavit Dominus
23, ubi ]>ost longissimam disputationem concludit Dcus, ait « Itrum sicut caro nascentium ex canii\
: :

« His igitur quantum pro tempore potuimus per- sic anim* ex animabus procreentur, an novae sem-
tractatis, omnia paria vel pene paria ex ulroque la- per creentur a Deo ex nihilo ? quae quaestio in deli-
tere rationum testimoniorumque momenta pronun- D niendo difficilis est, quia aih.il a sauctis viris vel
tiarem nisieorum sententia qui animas ex jjarenti-
; Scripturarum auctoritate manilestius pronuntiatum
bus creari putant, de baptismo parvulorum prapon- est. » Pomerius etiam Africanus vir eruditissinius
deraret. » Itaque ad linem usque vitai Augustinus in apud Massiliam scripsit octo libros de Anima, in
eo dubio perseveravit. Caelerum tantuin valuit Au- quorura quarto disputavit « Utrum anim.i, quaj :

gustini ezemplum, ut sapientissimi Patres, eumdem nascituro corpori infundenda est, nova fiat sine
subsecuti, per plura saecula cum Augustino de ani- jieccato, an ex substantia animae primi hominis velut
marum origine dubitarint, donec, scholasticorum juopago e radice producla etiam peccatum prime
opinione prayalente, nnimarum traduce antiqnato, animae secum originaliter retrahat? » Apud Genna-
earumdem creatio in Ecclesia communis evasit. diura de Viris illustr., cap. 98,. et licet nescianiu-
Hoc quidem diligentius ostendendum est, quia Ilel- quid in ea qiuestione seuserit, rem tamen suo tem-
larminus, lib. iv de Amissione gratiae, cap. U, ex pore dubiain non ohscure signilicat. Floruit hic
tradUunu contendH certam esso senten-
ecclesiastica circa anuuni 180.
tiam dc creatione animarum, quod tam falsum ap- Sequitur sextum ueculum, in quo et Patres et
parebit quam verum, dubitatiouem Augustini fti synodi de origine aniraae cum Augustino dubitarunt.
 !

?93 VINDICI.E AUGUSTINIAN/E. 694

3bortis Constantinopoli de origine animae dissidiis, A eccles., cap "23, quod incipit : EfajC BSt autem post
Uricani episcopi de eodem arguniento consnlti ita apostolorum symbohm tertissima ///<s, quam docto-
esponderont in epistola synodica ex Sardinia, obi res nostri tradiderunt, inter alius sententias quas de
sxsulabant, Byzantium missa Qusstionem vero
: « fide tenendas proponit, hanc inserit: Quod incerta
urimarum, aut tacitam debemus relinquere, aut sitanimss origo. ezimiam recentiorum eruditio-
<iue contentione traetare, quia sive ei propagine uem, qui eam Augustino dubitationem errori ver-
eniant, sive novse singulis corporibus tiant, quod tunt, quam et apostolioa sedes, et synodi, et Patres
lanctaruin Scripturarum auctoritas non manifesto pleuis sutfragiis subscripsere, eamque unus coruin
ironuntiat, cum cautela debet inquiri, maxime qnod doctrina ac pietate illustris de tide populis creden-
ine fidei detrimento potest a lidelibus ignorari. » dam proposuit
iap. 10. In eadem duhitatione fuit sanctus Fulgen- At ncc octavo neque nono saeculo res definita fuit,

ius, lib. iii de Veritate prsedestinationis et gratiaa a sed sapientissimi Patres cum Augustino, imo cum
tap. 18, ubi Augustino, quod ea de re dubitavit, apostolica sede adhuc dubitabant. Testis sit sanctus
iximiis laudibus commendato, cap. 20 concludit: Prudentius, episcopus Tricassinus, cujus laudes re-
.Quanto ergo melius ab hujus qusBstionis certa- citat Saussaius in Martyrologio Gallicano {Die 6 Apri-
I!
nine temperamus, in qua nos inaniter laborare co- lis), qui in lib. de Preedestinatione, adversns Joan-
rnoscimus, prsesertim quia quod a sanotis viris ma- nem Erigenam, ita loquitur capite 16: « Nascitur
oribus nostris videinus miuime definitnm, oportet enim de carne caro, sed utrum et anima similiter de
los tanto cautius atque temperantius quaerere, anima nascatur, magna quaestio est, et a Patribus
juanto ad ejus tinem illos praeclaros viros cernimus diu multumque discussa, sed absque certa detiui-
jiinime perveuisse. t Coaetaneus Fulgentii Cas^io- tione relicta. » Itaque usque ad annum 850, quo
in lib. de Anima, cap. 14, tantum abest ut tempore sanctus Prudentius vivebat, ex ecclesiastica
llud Angustini dubium reprehenderit, ut eumdem traditione dubia erat de origine animae sententia.
riotius ob id laudaverit: « Pater, inqnit, Augusti- Verum nec post millesimum annum ita certa erat

ius religiosissima devotione laudandus, nibil te- sententia de creatione, ut plures de eadem non du-
nere dicit esse aflirmandum, sed in ipsius esse se- bitarent. Sanctus Anselmus, Cantuariensis antistes,
:reto, sicut et alia multa quaj nostra non potest morti proximus cuidam familiari sibi dicenti « Ad :

mediocritas. » Et statim : « Melius est enim Pascbalem Domini tui curiam redicto sseculo vadis, »
n tam occultis causis contiteri ignorautiam, quam haec reposuit « Et quidem si voluntas ejus in hoc
:

jericulosam assumere fortassis audaciam. » Ita al-

C est, voluntati ejus non contradico ; verum si mallet
.ero post Angustinum seeculo dubitatio de origine me adbuc inter vos saltem tandiu manere, donec
inimae sapientissimorum Patrum menti altius inse- quaestionem quam de animae origine mente revolvo
lerat. absolvere possem, gratiosus acciperem, eo quod ne-
Verum circa saeculum vn Augustiniana dubitatio scio utrum aliquis eam me defuncto sit absolutu-
onge celebrior atque dignior evasit eam enim suo : rus. » Haec ille ad annum 1109, teste ejus discipulo
udicio apostolica sedes approbavit, suamque effecit, lib. ii de Vita ejusdem, cap. 59, apud Surium 21
ic doctissimi Patres eamdem inter fidei dogmata re- Aprilis. Hugo a Sancto Victore, lib. i de Sacram.,
;ulere. Sanctus Gregorius Magnus, lib. vn, epist. part. vn, cap. 30, probat animam non esse ex tra-
53, ad Secundinum, scribit: « Sed hac de re dul- duce, sed creari ; ait tamen : « Probabilius constat

;issima mihi tua charitas sciat quia de origine ani- animas ex traduce non esse. » Et inferius « Ihs :

0Q8S inter sanctos Patres requi;itio non parva ver- igitur et hujuscemodi rationibus probabile factum
5ata est, sed utrum ipsa ab Adam descenderit, an- est animas ex traduce non esse, sed novas de nihilo
;erte singulis detur, incertum remansit, eamque in creatas novis quotidie corporibus de paterno semine
tiac vita insolubilem fassi sunt esse quaestionem, tieri, et rursus in vulva formatis ad viviticationem
^ravis enim quaestio est, nec valet ab homine com- D infundi. In quibus tamen omnibus nulla nunquamra,-
prehendi. » Hbdc doctissimus ac sanctissimus ponti- tio sive auctoritas in tantum praevalere potuit, ut
fex. Ex quibus prorsus evanescit illa ecclesiastica dubietatem tolleret qua;stionis ; excepto eo solo
traditio, ex qua creationem animae Bellarminus de- quod fides catholica magis credendum elegit animas
ducit ; nam, teste Gregorio, sancti Patres eam de quotidie corporibus vivificandis sociandas de nihilo
origine animae insoluLilem fassi sunt esse qusestionem. fieri,quam secundum corporis naturam et carnis
Vides igitur non unum a Morainio Augustinum erro- humanae proprietatem de traduce propagari. » Ex
ris argui, sed et in Gregorio apostolicam sedem et quibus patel ad annum usque 1130, quo floruit
Patrum senatum, a quibus dubitatio Augustini ap- Hugo, nulla neque ratione neque auctoritate dubie-
probata Sed aliqnid majus addendum est. Ita-
fuit. tatem quxstionis de origine animae sublatam fuisse,sed
que, cum communiter de origine animae dubitare- tunc in Ecclesia magis communiter defensatam esse
tur, tantum ea dubitatio in Ecclesia invaluit, ut san- sententiam de creatione animarum. Hinc Magister
ctus Isidorus, Hispalensis antistes, non fuerit veritus Sententiarum, in 2, dist. 19, Ecclesiam catbo-
dixit
eamdem inter regulas lidei veluti ab omnibus catho- licam docere animas non esse ex traduce, qua sen-
licis credendam reponere. Etenim, lib. u de Olhc. tentia ab scholasticis recepta, animarum creatio as-
 :

698 sl PPLEMENTUM Al> OPEBA S. Al GUSTINI. r.or,

scrta est, ita taruen ut, teste Bellarinino, lib. iv de A ejiistola laudata : * Ubi res naluraliter ohscura no-
Amissione gratisB et Statu peccati, cap. 10, in tine, strum modulum vincit, et aperte divina Scriptur a
adhuc non dt--int, qui m ea tancti AmqusHm dubita- non subvenit, tcniere bioc aliquid delinire hutnana
tione /<< r ndttm cerueant. Estins quidem, nobilis coDjectura praesumit. » Uode apnd Augustinura ia-
thcologus, scribit 2 Sententiarum, dist. 17, £ 14« considerata eti.mn temeritate alii mordicus opposi-
nihil csse de origine animae ab Ecclesia definitum, tam sententiam de mimaruin creatione sustinebant.
necfuluros laesoe iidei rcos qui ea de re dubitarent. Sed nequc quod Augustinus de sententia Tertulliani
Sed viderint illi qui ita dubii adhuc esse vellent ; sat dixit contra sententiam dc traduce anim.irum eo
mihi Augustinum de origine ani-
est ostendisse jure modo quo ab Augustino explicabatur, ut argnmeatM
mse dubitasse, eamque dubitationcm per plura sa- contrariee sententia; responderet, accipiendum •
-

cula sanctis Patribus placuisse. Sane prudentissimus Nam Tertullianus inde ab Angustino reprelicnditur,
iui^se dicendus est, qui in quacsiione diflicillima ju- non quod traducem aiiimaruin poneret, sed quod
dicium suspendit, nibil certi ad Ecclesia defini- non rccte illuni assereret, cum pntaret aiiini.iin <
tum esse sciret « Ubi enim de re obscurissima dis-
: corpoream atque adeo per semen corporeum gene-
putatur, non adjuvantibus divinarum Scripturarum rantis traduci : « Nam et illi (scribit Augustitr.
11
certis clarisque documentis, cohibere se dcbet hu- qui animas ex una propagari asserunt, quarn D«

mana prsesumptio, nihil faciens in partem alteram primo homini dedit, atque ita eas ex parcntibus
declinando. » Ita suam hanc perplexitateru defendit trahi dicunt, si Tcrtulliani opinionem sequuntur,
lib. ii de peccatorum Mcritis, cap. 36. Ilinc cum profeclo eas non spiritus, sed corpora esse OOBten-
Pelagiani ex creatione animarum, quam altius exag- dunt, et corpulcntis seniinibus exoriri. Quo pener-
gerabant, deducercnt non posse illas habere pecca- sius quid dici potest? » Et in hoc sensu sanctus Tho-
tum originale, ne alias in Deum creantem culpa rc- mas, part. i, qua-st, 118, art. 2, ait, luertticum
diret, lib. ui ad Bonifacium, in liue, et ex litteris dicere animam traduci cum semine, nempe corpo-
Zosimi, quarum fragmentuin recitat in epistola 157, reo, ut ipse ibidem probat, in quo sensu communi-
tam ailiinantiuni
sanctus doctor in utraque scntentia ter etiam scholastici, 2, dist. 17 et 1*. seatentiam
animarum traducem, quam negantium, peccatum de traduce animarum rejiciunt. At sanctus doctor
originale bene posse componi demonstravit, ac rem nunquam de hoc modo Tertulliani traducenda' ani-
apud Ecclesiam ccrtissimam juxta utramquc opinio- mae dubitavit, sed eumdem tum in ea epistola, tum
nem explicare conatus est, ne cui peccatum origi- lib. x de Gen., cap. 25, explosit, atque incredibilius
nale incredibile videretur, C dogma jnonuntiavit.Sed dubitavitAuijustinus «utruin
lii-llarminus concedit Augustinum de animae ori- i.M.oRpouEi m scmcn anima sua quadam occulta et
gine dubitasse ; addit tamen in scriptis post libros invisibili via seorsum ex patre currat in niatrcni,
dc Genesi ad litteram apcrtissime refellisse senten- cum fit conceptus in fcmina. » In eadem epist. 157.

tiam de traduce animarum, quod in epist. lo7 ad De iis vero qui minori cum difficultate traducera de-
Optatum haec scribat: « Itaque illi qui propagiuem fendebant, scribit lib. x de Gen. ad litt., cap. 10 :

animarum inconsiderata temcritate dcfenduut » ct ; « Per semcn quippe concumbentis pitris trausfundi
superius loquens de sententia Tertulliani, qui po- etiam semen anitna; volunt. » Nam animani rationa-
nebat traduccm auimarum, dicat : « Quo quid per- lcm ex materia corporea factam fuisse illi soli di\

versius dici polest? « Non asscntior, cum in illa qui eamdemcorpus esse putarunt ax Angustino lib.
qiistola adhuc se dubitare fateatur; nam recitata vu de Gen., cap. 0, contra quns in co libro idem
ulraque opinioue de creatione et traduce animarum, acutissime Quare censura illa Aiiu ustuii
disputat. r

initio statim epistolae ait: « Quarum autcm rerum eos tantum perstringit qui animam corpoream, ji.
atque causarum consideratione permovcar, ut in Tertulliani errorem, ex corpulcntis seminibus oiiirt-
ii''utram asscrtionem meus inclinetur Qualem vero se exlu
assensus, sed nem trahere assevcrabant.
aduuc inter utramque disceptem. » Et lib. de Ori- D re t Augustiuus erga utramque sententiam audiatur
i

gine aniinae, cap. 10, de traduce aniraarum ait lib. x de Gen., cap. 21 « Ego adhuc inter utrosque :

« Ego ncc defendo, nec refello. » Hos autem libros ambigo, et moveor aliquando sic, aliquaudo autein
sanctus doclor composuit post illam epistolam quam sic. » Et cap. 23: « Admoneo sane, inquit, quantum

Ccesarea deditad Optatum, ut ostendimus lib. i His- valeo, si quos ista prasoccupavit opinio, ut atnmas
tor. Pelag., eap. 15 ; in iis autem libris suam dubi- cx parcntilius credant propagari, quantum possuai
tationem fusissime dafendit contra Vinccntii Victoris se ipsos considerent, et interim sapiant corpora non
reprehen iooes. Solvit tamen ibi more solito argu- esse animas suas. » Y.\ quibus Adamus itcrum refel-

inent.i utrinsque sententias, quod non est opiniottem litur, dum scribit A.ugustinum credidisse animam
de traduco refellere, sed cjusdem incertitudinem de- eaae < oqioream, quem errorem sanctus doctor toto

monstrare. Hinc illms asserlores inconsidcrata; te- co libro persequitur.

meritatis argoit, noo qnod putaret illos falsum asse- BeUarminus, ut probet ex tradilione eccl
rere, sedqnod culj^aret promptam eot-im auda:iam, animas a Deo crc.ni. nonnullos Patrea adducit. .jin

qua opinionem non eertta argumentis atabilitam uti ctiatnsi aliquo niodo cxplicari posscnt, nullo nobis

vcram contcntiose defcnderent, quia, ut inquit in impedimento esse debent, aara apad Grascoa ii
 ;

mi VINDICIiC AUGUSTINIAN I.. (»98

Orientali Ecclesia creatio animarum communiter te- \ sanctns Augustinus disputat in epistola 28 ad Ilic-
nebatur. Apud Occidentales vero, teste Rieronymo, ronymum, nullus fortasse Scripturse locus invenietur,
opinio de traduee prievalebat. Idem Pater initio qoi- in quo perspicue doceatur animas non iieri ex pro-
dem hane secundam sententiam irridebat ineap. ult. pagine, sed creari. » Quare secundum eloquia Salvato-
Eeclesiastici, motua illis rerbis:{JBI spiritus r ris liaud perspicue statuitnr assertnm iilud de crea-
adDeum, qtti deiit illmn, vers. 7. Sed hoc testimo- tione animarnm, et sic Bellarminus a Hieronymo
nium egregie interpretatur Augast. lib. x de Geu., discedit, quemprose produxerat, ncquc erit amplius
oap. cum in epist 28 ad eumdem Hieronymam
9, el assertum ecclesiasticum, cnra tantum a eo titulo
ostendisset eum locum plus sujfragari eis qui ex una Hieronymo dicatur, qaod
secundum eloquia sit

putant omnes esseanimas, non amplias sententiam de Salvatoris, juxta explicationem auctorum illius sen-
tradoee Bieronymus irrisit, sed laudata Augustini tenliee.
diligentia in explicandis sacrse ScriptaraB testimoniis Opponit idem auctor Leonem Magnum, in epistola
adbibita rescripsit epist 30 apud Augustinum : Vnus- ad Turibiurn, cap. 10, luee scribere : « Gatboiica
quisque in suo sensu abundet, contestatus nibil se in lides constanler prsedicat atque veraciter, quod ani-
litteris Angustini, in quibus latissime de origine mae hominum, priusquam suis inspirarcntur corpo-
aiiinue dispntavit, reprehendendom putare. Commen- B ribtis, non fuere, nec ab ullo incorporentur nisi ab
tarios auteni ni Ecclesiam seripsit ante annos ferme opilice Deo, qui ipsarum est creator et corporum. »

. quam scriberet ad Pammacbium contra erro- Sed ibi pontifex Origenis sententiam de antiqua ac
res Joannis Hierosolyinitani, anno nempe 483: nam simultanea omnium animarum creatione confutat,
epistola illa data est anno i93, ut erudile num. 2 ut patet ex illa epistola 91, initio cap. 10; neque
iiini probat Baronius. Cum vero libri Augustini minus Deus creator corporum ac aui-
dicitur ibidem
per Ecclesiam avide legerentur, sapieutiores quique marum unde ; modo loquendi non dedu-
sicut cx illo
cum Augustino dubitare cceperant in neutram par- citur corpus non esse ex traduce, nullo item modo
tem iaolinantes, ut demonstravimus, magua cum inferri potest non tieri ex traduce, ipsam animam.
Augustini idoria, "cum Patres subsecuti tanti illius Addit Leonem cumdem epist. 11 ad Julianum, ita
auctoritatem fecerint, ut non modo docentem, sed loqui de anima Christi « Nec alio illi quam caeteris :

etiam dubitantem sequi voluerint, quasi desperantes hominibus auima est inspirata principio, quae excel-
veritatem illam assequi, ad quam Auijustiiii ingenium leret non diversitate gencris, sed sublimitate virtu-
pervenire non potuerat. Itaque sanctus doctor tanto tis. » At anima Christi producta est ex nihilo, nou
studio ac diligeutia omnia Scripturarum locapro ~ per traducem propagata ex Augustino lib. de
utraque parte adducta exponens, rem satis dubiam Cen., cap. 19 et 20, unde et reliquorum hominum
apud posteros suamque illis dubietatem persua-
fecit, animajjuxta Leonis decretum, a Deo creatae fuisse
sit, l?ellarminus(ibidem ex Hieronymo eam ecclesias- credendae sunt. Sed Leo ibidem damnat opinionem
ticam traditionem ita probat : « In epistola ad Pam- Eutychetis cum Origene concinentis ; nam ita loqui-
machium de erroribus Joannis Ilierosolymitani ante tur : «enim talia loquentem hoc habere
Arbitror
persuasum, quod anima quam Salvator assumpsiL
x
mediura recitatis sententiis Origenis, Terlulliani et
Apollinaris, hsereticornm de anima, dicit: Ecclesias- prius in ccelis sit commorata quam de Maria Virgine
ticum dogma esse, ut Deus quotidie animas fabricetur nasceretur, eamque sibi Verbum in utero copularet. »
ubi cum opponat ecclesiasticum dogma sententiis Ex quibus patet, illis verbis Nec alio illi, quam cx- :

luvretieorum, videtur omnino seusisse catholica lide tern hominibus anima cst inspirata principio, non si-
esse tenendum animas nou traduci a parentibus, sed gnilicari priucipium, quod idem est ac causa anima?
creari. » Hsec Bellarminus. Verum Hieronymi verba productiva, de quo nulla erat cum hoaretico contro-
audire praestat in epistola ad Pammachium: « An versia, sed principium, hoc est initium durationis,
certe ( quod ecclesiasticum est secundum eloquia quod idemfuerat in Christo ac in nobis, nempe ini-
ttoris : Pater usque modo operatur, et eyo operor D tium vivendi in corpore, non in ccelis ante corporis
[Joan. v, 17] : et illud Isaia± : Qui format spiritum ho- formationem. Do verba pontificis de Verbo scriben-
minis in ipso (Isa. xlu); et in Psalmis: Qui fingit tis « Nec
: animam enim, quse anterior exstitissel,
per singulos corda eorurn. (Psol. xxxu), quotidie Deus nec carnem, quse non malerni corporis esset, acce-
fabricetur animas, Bellarminus addit dogma,
etc. » pit. » Quomodo veio dtfendentes traducem acute

et silet hoec, secundam cloquia Sa.vatoris, cum Hie- probarent animam Christi fuisse creatam a Deo, non
ronymus illud assertum ecclcsiasticum dixerit, non vero reliquas aliorum hominum? Lege Augustinum
quod esset dogma detinitum ab Ecclesia catholica, ac lib. de Gen. xx
cit. nobis enim satis est ostendisse
:

fide tenendum, cum scripserit ecclesiasticos Oc- nihil contra traducem a Leone esse statutum, ut ec-
cidentales traducem solere communiter defendere, clesiastica illa traditio de creatione animarum a
ut fatetur ipsemet Bellarminus cap. lllo 11, | Quarta Bellarmino Uisserta nullis innixa fundamentis appa-
ttia, sed, ut ibidem subdit, quod esset secun- reat, cum potius de animae origine dubitatio Augus-
dum auctoritatem Scripturae, quoe videtur creationem tiniano speculatu corroborata, per plura sajcula
iusinuare, quas trmen loca explicat Augustinus su- apud Patres invaluerit, ut satis hucusque est demons-
perius laudatus, et Bellarminus ipse ait : « Quare, ut traturn.
699 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. ALT.I SlI.M

Moraines, qui eam sancti Patris dubitationem in A mam ex eadem materia spirituali. Noster Alipius
errorum indicem rejecit, non modo omnia quae an- Kevlof, proxime laudatus, ei eo animarum traducem
tiquilus diita sunt ignoravit, sed nec quid recentio- possibilem defendit, quod anima ut Dei instrumen-
res audacter pronuntiarunt plane novit. Scripserat tum alteram quam virtutem
anirnara creare potett:
vir doclissimus Christianus Lupus, cum adhuc juve- creatura eommunicari posse nobiles scholastici exis-
nis scripto luderet, in defensione Apologiae de anima timarunt. Scd prior modtta raagis placet. Quae lnc
ovi, cap. 15, doctores Marpurgensis academiae hanc libuit insinuare, ut insulsas quorumdam censnraa
tliesim defendere : Anima rationalis pcr traduoem refellam, qui Augustioum reprehendunt quod tradu-
infunditur, non creatur. In hac etiam sententia alios cem animarnm probabilem asseruerit, tum tanien
esse testatur Vossius lib. u Hist. Pelag., part. i, evidenter constet animas non posse educi de poten-
thesi prima, et Alipius Beylof, lib. vi de Anima ad tia materiae coiporetB, alias esscnt mortales. Ftenim
mentem sancti Auguslini, cap. 2, 3, nominans jj nusquam sanctus doctor arbitratu* est animaa j

Timotbeum Drighthum Cantabrigiensem, Georgium educi de raaleria corporea, sed tantura de materia
Sohnium et Dauielem Sennertum, qui cum ob exi- spirituali, quam esse possibilem tot superina mamo
miam eruditionem inter celeberrimos nostra .vtalis rati doctores concedunt; illa autem concessa, imn
medicos merito reponatur, audiendus est, licet non " video cur educlio forinae spirilualis ex materia api-
approbandus. Ilic ergo, hypomnemate [i, cap. 14, rituali adeo evidenter impossibilis appareat,(ut errori
ait « Rationalis anima in prima creatione et a Deo
: verti debeat Augustino quod ill.im eductionem pro-
opt. max. condita, et corpori humano insita quidem babilem duxerit. Fateor materiam Bpiritualem, ai
'

est; verum per illud, Crcscite et multiplicani (Ge- qua anima lieret visam fuisse diflicilem Auguatii
nes. i), vim se propagandi et multiplicandi accepit, et ut patet ex lib. vn de Genesi ad litt., cap. et saq. ti

quidem cum semine. Neque enim auima rationalis liule ait cap. 7 : « An vero illa spiritalk m
essentia per se completa est, ut angeli, quae per se si fuit ulla unde aninia lieret, vel si est ulla u:
sola subsistat, sed est pars altera hominis, quae cor- animae liunt, quid ipsa est, quod nomen, quam tpe-
pus humanum informat, et proinde sicut societas illa ciem, quem usum in rebus conditis tenet ? Vivit, an
corporis nihil ejus nobilitati derogat, ita nec propa- non ? etc. Ubi fuse materiam spiritualem per mo-
•

gatio cum semine. » Item ibidem addit : « Quod dum disputantis examinat. Idem vero sanctus Pater,
Dom. Fienus falsum, absurdum epist. 157, ad Optatum, proponit diliicultates qiui'
et a religione ca-
thohca alienum putat, aniraam esse ex traduce, est insurgunt posito illi semine spiritali ei quo anima
verissimum et sacris litteris consentaneum. » Ad- q tiat: ut inde satis pateat quantum studii illi dubita-
ducitque nonnulla sacrae Scripturae teslimonia, quae tioni tollendae impeuderit sed cum utrinque ma- :

tamen erudite olim exposuit Augustinus, ne ex sa- gnis difticultatibus se premi cerneret, assensam mm
cris arcanis aliquod oppositae sententiae pra?judiciiim pendit. Neque enim probare possum haec Bellarmini
lieret. Haec,inquam, refero, sed non probo. Ulud verba lib. iv de Amissione gratiae, cap 11: « Certe
tamen advertendum est, quod superius ex epistola sanctus Augustinus, si nunc inter homines vi\cret.
157, ad Optatum indicavimus, Augustiuum dubitasse non solum faveret, sed etiam gratias ageret iis, qui
num anima pcr i.ncorporelm semcn traduceretur, in nostram hanc sententiam de creatione) tuerentur. »
qua sententia nulla videri debet evidens repugnan- At cur hasce gratias recentioribus Augustinus debe-
tia, cum plerique scholastici admittant materiam spi- ret? Quod ex Scriptura sententiam de creatinne ani-
ritualem non esse impossibilem. Ita ex materia spi- marum ostenderint? at omnia sacrarum litterarum
rituali angelos componunt sanctus Bonaventura, 2, testimonia Auguslinus expendit excusstquc Au
dist, 3, in part. i, art. 1, q. 2 ; Alensis part. n, q. scholasticorum auctoritatem sequeretur? imo i>otius
20, mtmb. 2, § 1 ; Aureolus, 2, dist. 3, q. 1, art. 3. cum Patribus, quos laudavi, adhuc in \ett-ri dubi-
Ex recentioribus materiam illam possibilem tradunt tatione persisteret. Rationibus earumdem contra tra-
Bubalus in q. 50 sancti Thomee de Angelis, art. J D ducem convinceretur ? at illte, praterqnam quod ab
queest. 2, difticult. 2, § 1 ; Arriaga, dispnt. 1 de attirmantibus materiam spiritualem facile m>1\i j

Anima, sect. 5 ; Comptonus, disp. 9 de Anima, sect. sunt, id tantum evincerent, Augustinua ab admit- ut

8. Hancseutenliara de materia spiritali ex qua anim.i tendo traduce assensum contineret, quod »-t temper
componatur, fuse defeudit Pater Mattha^us Veglien- non autem in sententiam de creatione >ii
fecit,

sis in hac celeberrima Patavina academia theolo- larum animarum eumdem traberent, in qua aon mi-
gicee cathedrae Scoti moderator, vir rari ingenii ac noribus dilliiultatihus ^e premi .-entiebat pracipue ,

noslro praeconio major. Hic enim tomo priori de vero quod data ea aententia, quam etiam Pelagiani
Angelis, q. 27, probat augelos ex materia spirituali tolo conatu urgehant, difficultas traducendi ]>e'

componi, quod quaestione sequenti ctiarn de anima tum originale statim emergit, qua adeo prenuintar
diccudum esse contendit, laudans cap. 1, num. 3, scbolastici, ut in aasignando modo quo labea UTa per
qiiosdam Scotistas qui in earadcm sententiam des- generationeni ti.ihatur, iinnime inter se OOBVeniant,
ccnderunt. Hac ergo matcrii spirituali animoe ad- sed sese invieem acerrime oppogoenL Snapenderet
missa, quam tot scholastici defendunt, non erit dif- igitur etiam nunc assensum Augustinus, et tunc g
licile statuere animarum eductiouem seeundum for- tii* tantum ageret iini certum modum propooerent,
;oi YINDICI.E AUGl STINl.VN I . 702

quo data creatione animarurn peccati originalis pro- A caman Filii hominis, et biberitis sanguincm, non
pagatio adeo evidenti ratione constaret,ut inodus ille habcbitis vitam in vobis, inferens parvulos sine bap-
a nemine rejici posset. tismo decedeutes, cum non manducariut carnem Pi-
Ex hacusque dictis satis elucet quam immerito, lii bominis, aut ejus sanguinem biberint, non habi-
Moraines, Augustino de origine anima1 duliitanti er- .
turos vitam beatam, et per consequens fore damnatos.
roris noum rauris, quam plenia sanctorum Patrum De boc argumento ex sacris ab Augustino
litteris

raffragiis ille absolvitur, et te invito panegyricuin deducto ha?c scribit ibidem Moraines « Item lib. : i

eidem recitat magnum Africana: Eccleshe oniamen- depeccatorum Meritis et reraiss., cap. 20, et lib. de
tum sanctus Fulgentius, Ruspensis antistes, bis plane Preedestinatione sanctorum, cap. 13, et lib. u
verbis conceptum « Queestionis
: de origine anima') ( Operis imperf. contra Julianuin, cap. 29, docere vi-
B. Augustinus profuuditatem sibi imperscrntabilem detur sacramentum Eucbaristiaj non minus esse ne-
cernens, nullam voluit bujus rei delinitain proferre cessarium parvulis ad salutem, quam baptismum,
sententiam, iucongruum prorsos existiraans aliquid neque miuus ad eos pertinere quod diciturJoau. vi,
aflirmare sine dubitatione velle quod alter posset 54 Amcn, ainen dico vobis, nisi manducavcrilis car-
:

contraria responsione convellere. Cujus tam in de- nem Filii hominis, et bibcritis cjus sanguincm, non
H
cimo libro de Genesi ad litteram, quam iu libris ad habcbitis ritain in vobis, quam istud Joan. III, 5 :

Yincentium Yictorem de origine animse, nec non in Xisi quis rcnatus fucrit ex aqua ct Spiritu sanclo, non
libro primoex duobus quos ad sanctum Hieronymum potest introire in rcgnum Dei, etc, »
scripsit, in tribus quoque epistolis quas ad Optatum Sed post Augustinum Romani quoque pontilices
episcopam de bac qucestione composuit, disputationc qui Pelagianos damnarunt eodem prorsus testimonio
refulget non minus copiosa quam profuuda, et eo Joannis vi citato usi sunt, ad vitam illam quam pueris
magis laudabili quia congrua temperie moderata Pelagiani sine baptismo promittebant, eliminandam.
;

obi quidquid ingenii acumine, quidquid ratiocinatio- Sanctus Innocentius, in litteris ad Patres synodi
nis ordine, quidquid auctoritatis pondere inquiren- Milevitanse ita scribit « Illud vero quod eos vestra :

dum discutiendumque conspexit et inquisivit sin- fraternitas asserit preedicare, parvulos seternee vitae
gulariter, et discussit, consensum tamen ab utraque praemiis etiam sine baptismatis gratia posse donari,
detinitione continuit.ne laborem tautse disputatio- perfatuum est. Nisi enim manducaverint carnem Filii
nis inaniter susciperet, quem cujuslibet senlentiee te- hominis, ct biberint sanguinem ejus, non habebunt
meraria detioitio vacuaret. » Lib. iii de Veritate vitam in semetipsis. Qui autem hanc eis sine regene-
prredestinationis et gratise, cap. 18. q ratione defendunt, videntur mibi ipsum baptismum
§ IV. An fucrit sententia sancti Augustini pneros bap- velle cassare, cum praedicant eos habere quod in
tizatos sine rcali Eucharistix sumptione non posse eos credilur non nisi baptismate conferendum. »
salvari f Putat Maldonatus textum esse corruptum dicens ea
Transeamus modo ad reliquos errores quos de verba Innocentii vix sensum ullnm congruentem
Augustino recentiores publicant. Opponit Adamus, habere posse « Ubi ergo, inquit, est defendunt,
:

584, Augustinum docuisse infantes etiam suscepto legendum puto deferunt, et ubi est nisi baptismate,
baptismo non posse salvos fieri sine reali sumptione sanc- legendum puto sine baptismate. » Vasquez, part, m,
tissimw Eucharistiz. Moraines recitatis verbis sancti disp. 279, cap. 4, num. 55, tum animadversiones
Augustini lib. l de peccatorum Meritis, cap. 20 Maldonati notasset, legit, in eis defcndunt. At illa
§ Auferatur jam dubitatio, ait « Quae verba
: sunt adeo verba optimum sensum habent, nam vel ipse Cicero
manifesta, ut difficillime patiantur benignam inter- usus est illis particulis non nisi in lib. de Amicitia :

pretationem, qua plerique tbeologorum Augustinum Hoc primum sentio nisi in bonis amicitiam esse
«

ab errore excusare conantur, error enim est notatus non posse. » In synodo etiam Carthaginensi, anno
et damnatus sub anatbemate a concilio Tridentino. » 397, can. 29, dicitur « Ut sacramenta altaris non :

Hic quoque Augustini causa tuta est Romana Eccle- D nisi a jejunis hominibus celebrentur. » Verbum vero
sia sancto doctori patrocinante, apostolicse enim se- defendo cum dativo jungit Horatius lib. i. Carmiuum,
dis pontifices eadem omniao Angustini verba contra ode 17 Defendit xstatem capellis, et Virgilius,
:

Pelagiauos usurparunt. Cum hseretici, coacti illis eclog. 4 Solstitium pecori defendite. Nec praefectus
:

verbis Domini Joan. m, 6 Xisi quis renatus fuerit

: urbem defendere sibi dicendus est, sed principi,
ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in re- Quare textus sancti Innocentii nullae novae gramma-
gnum Dei, concederent pueros sine baptismo mor- ticae castigatione restituendus venit sed leviora baec ;

tuos non ituros in regnum ccelorum, cum illos sine insinuasse sit satis. Eodem prorsus testimonio sanctus
peecato originali esse vellent, negabant eosdem in Gelasius papa Pelagianos insecutus est in epistola ad
ignem «ternum projiciendos, sed dicebant illos ba- episcopos per Picenum « Ut providentia Dei, :

bituros nescio quam vitam aeternam, beatam ac fe- inquit, omnes Pelagianorum nequitias amputaret,
licem, ut tradit Augustinus serm. 14 de Verb. Apost., non solumdictum est Qui non fuerit renatus ex aqua :

lib. iv de Orig. animae, cap. 13, epistola 106, et alibi. et Spiritu sancto, non intrabit in regnum cozlorum
Quare, ut bocce effugium Pelagianis praecluderet, (Joan. iii 5), sed etiam pariter dictum est Qui non :

illud Joannis vi, o±, opposuit : Xisi manducaveritis manducaverit carnem Filii hominis, et biberit ejus
703 Sl PPLRHENTUM AD OPEIIA S. Al <il SIIM. 7114

sangwnem, bm habebit vitam tnsemetipM Joan.n A Aogustini ainicus et defensor, in opusculo contra
54). De vita autem a-terna hoc dictum nullus addu- Julianum, boc ipso argomento ntitnr ca prorsos ra-
bitat, i|iii>ni.iiii rniilti Don manducantcs boc sacra- tionc <jua illud i[isi explicavimns. Do illiu- sciitcn-
mentom ritam rideantur babere prassentem. » Audis, tiara c\ Ms. PalatineB bibliothecea io Vaticano, onm.
Moraines, uou miiius ad parvulos pertinere illud .. pag: 8, col. -1 : « Vox Salvatoris ast : Nisi
Joan. m : Nisi manducaveritis, ete., qoam illud mandvcaveritis camem meam, biberitU toRguznem
Jjoan. 111 : Niti tptis renatus, etc. lloc Innocentios meum, non habebitis vitam in vobismetipsis : quud
credit, hoc Gelasios stetuit, quod tamen in Angustino cer c absque ulla lergiversatione sine baptismo oolloj
t.inc[iiani palraarem errorem reprehendebas, nsnrpat, nec lit illm> particep: tmeoti. » Porro
Maldonatus in Comment. cap. vi Joan. 54, ait : boc arguroentum oaKdissimum esse testatar Eusebioe,
« Misaam fauao Augnstini et Innocentii I sententiam, episcopus Galticanus, cujus homiliss Emiaseni
quas scxcentos eirciter annos rigoit in Ecelesia, Eo- titulo circomferuntur, qui tamen Bmisseno el ["••

charistiam etiam infantibus nccessariam. » llursus rior et melior fuil. Hic in bom. 5 de Paschata ait :

ibidem allirmat August.inum et Innoceutium « 80 Sfisi manducaveritis carnem Filii hominis,et biberx-
testimonio Joan. vi adductos fuisse ut crederent in- tis sanguinem ejus, non habebitis vitam in 'juod
fantes etiam bajitizatos, nisi Eucharisliam percipe- B testimoniutn contia Pelagii blasphemia
rent, salvos esse non posse. » Ita socium erroris simlm atque VAUDissutOH est, qui asserere arrepta
Augustino tribuunt Innocentium, et si Gelasium inijiietate prSBSOmit, non propter vitani, scd propier
lcgissent, eumdem quoque addidissent. Duo hic nobis regnum coelorum baptismum parvulis conferenilum.
prastauda et Au-
sunt, et Maldonatus castigandus, Sub his cniin Dci vcrbis, quihus Evangelista pronon-
gustinus una cum apostolica sede ab errore ac ccn- tiat. Non habebitis vitam it\ aperte iotelligenda
suris vindicandus cst. In primis certura est veteres c-t otnnis aninia munere baptismi vacua noo setcim
Patres consuevisse pueris statim post baptismum gloria carere, sed vita. » Tom. v Hibl. sanctoruni
sacram Eucharistiam ministrare, ut tradunt Cypria- Palrum, part. 1, pag. 560 cdit. Colon. Illam n
nus in libro de Lapsis Gennadius de Eccles. Dog-
; auctoritatem sacra; Scripturse ita adhibuisse sanc-
mat., cap. 52; Augustinus epist. 107 ; concilium tum Augustinum patet ex ejusdem cpist. tttii ad
Toletanum 11, cap. II. Quod vero inquit Maldonatus Pauliuum, ubi ait : «autem ccdunt sedi a[io-to-
Si
illos ita fecisse, quod putabant Euckaristiam ctiam lic;c, vel potius ipsi magistro el Dumioo apostolorum,
iii/iiutiliiis in rissariam, nullo pacto concedi potest
noti habitoros vitam semetipsis, m-i
: qui dicit m
id enim contra Tridentini decretum, sess. 21, _ nuinducaverint carnem Filii hominis et biberint san-
est
cap. 4, ubi de eodcm antiquorum ritu dandi parvulis gninem, quod msi baptizati non utique possunt,
Eucharistiam, loquens ait « Ut enim sanctissimi illi: nempe aliquaudo fatebuntur parvulos non aAPmuros
Patres sui facti probabilem causam pro illius tempo- vitam habere non posse. » Nequq sanctus Innoccii-
ris ratione habuerunt, ita certe eos nulla salutis tius etiam baptizatis vitam seteruam
scribit parvulis
necessitate id fecisse sine controversia credenduin nisi per Eucharistiara conferri, ut illi Maldonatus
est. » Quod rursus addit Maldonatus sanctos Innoccn- imponit, sed in cos creditur non nisi u\ptism.\te
lium et Augustinum dixisse infantes etiam baptixatos, ferendam, ut vitam eeternam ooo ab Eucbaristia, sed
nisi Eucharistiam pcrcipcrcnt, salvos esse non posse, a baptismate confcrn sigoificet, Unde Augustinus in

et Adamus dixisse Augustinum infantcs ctiarn sus- laudata cpistola ad Paulinuni notat ab apostolica
cepto baptismo nonposse salvos fieri sine reali sumptione Bede adhibitum illud testimonium evangelicvm ,

sunctissimx Eucharistix, falsissimum est. Illi quidem panuli nok BAPnzATi ritum posst habert tfodtmtur.
dixere infantes sine sacramento Eucliaristiaj salvos Non ait, mparvuli etiam baptizati sine Eucharit
esse non posse, at id de pueris baptizatis nunquani sumptionc vitam posse haberc credantur. Qua- gr
aflirmarunt cum ea tempestate statim post baptis- est adversariorum allucinatio.
mum daretur omnibus etiam Eucharistia. Ob banc D Sed cum ea tempestate omnibus utrumque illud
veri causam eo testimonio Joannis vi contra PoI.il sacramentum, baptisma scilicet et Encharistia, dare-
nos optime et Romani pontilices et Augustinus osi tur, nnn tam Erequenter legimus in Augustino quid
sunt : nam cum Pelagiani vitam eeternam extra re- senserit bi baptisma taotom sine Eucharistiacollatum
gnum Dei parvulis siuebaptismo morientibus darent, fnisset. Cssterura semel casom illum lego apud
sancti Patres ita argucbant : NuUus sine baptiamo sanctum doctorem, lib. 1 de origine aninus, cap I

liotest suscipere Eucharistiam, per quam ex verbis at lib. 111, cap. 9, ubicum Vinceatius Victor exemplo
domini Joannis vi donatur vita seterna, igitur pueri boui latioms probaret pueros sine baptismo p<

morientes sine baptismi et Eucharistia. Bacramentis salv.ui. sanctus doctor respoodet fieri jiotuisse ut
11011 possnnt participare vitam ssternam, At nunquam latro illo fucrit baptizatus, et antequam in carcerem

dixere tnfantes tantum baptizatos autc Enchari irct acceperit io baptismo remissionem peccatorum ;

sumptionem non babere gratiam el jus ad vitam vci, ut plerique eredebant, in ij^a crucc baptiza
a'ternam. Eo auicin discorsu optime Pelagiani con- fuerit aqua c C.liristi latere exiliente. Et lib. 11

vincebantur quia unde vitain a-lcrnam parvtilis pro- Hctracl., cap. 18, ait iiiccrtuin esse an latro fuciit
mitterent, non habebant, bfarius Mercator, sancti baptizatus, qua dc ro sermo redibit 1 11. At
 ;:

m VINDICLE AUGUSTIMAN E. 706

cerlua est latronem non sumpsisse Eucharistiam, A Christi. Porro Fulgentins post ill;i Augustiui verba
qu«e pridie ante mortem iu coena a Uomino Lnstituta concludit: « Arhitror, sancta frater, disputationem
fuerat. [gitur per Augustinum bomo tantom bapti- Dostram prseclari doctoris Augustini sermone firma-
zatus sine reali sumptione EucharistiflB polest acci- tam, uec quidquam esse atiquatenus ambigendum
pere remissionem peccatorum et salutem Getaroam. tune onumquemque Qdetium corporis sauguinisque
etiam deducitnr ez eonstanti ejusdem sententia, Dominici participem tieri, quando in baptismate
qua fidem coRversionemque cordts, qute lit
asseroit membrum corporis Christi efticitur, nec alienari ab
per charit&tem actualem, posse reddere bominem eo panis caticisque consortio, etiamsi antequam
salvum, si a reeipieudo baptismo improvisa oecessj panem illum comedat, et calieem bibat, de hoc s;e-
tate excludatur; ita passim scribit in libris contra colo in uuitate corporis Christi eonstitutus absce-
Douatistas, preecipue lib. iv de Baptismo, cap. 22. dat. » In rcsp. ad quasst. Ferrandi diaconi. Beda,
At puer baptizatus, etiamsi non percipiat Eueharis- tomo vi, LnComment. cap. 10 priime ad Corinthios,
tiam, longe perfectiori modo babet fidem et cbarita- qui coullati sunt ex centonibus Augustini, ita citat

tem aibi a Deo in sacramento reirenerationis infusas priora illa verba sancti Augustini, ut eidem etiam
igitur, juxta doctrinam sancti Augustioi, vere sal- attribuat sequentia, quoe ex Fulgentio retulimus,
vahitur. Cum vero sancti Patres docent sine partici- " omisso priori versu Arbitror, sancte frater, etc, in :

patione corporis et sanguinis Domini neminem vitam quem lapidem impegit etiam compilator canonum
seternam eoosequi posse, intelligendi sunt de parti- cap. Nulli, de Consecr., dist. 4, verba illi Pulgentii
cipatione spirituali, quando a per tidem infusam fiunt Augustino ascribcns. Ex Lus error ille de neccssaria
participes corporis Christi, dum liuut membrum pueris preeter baptismum reali Eucbaristiae sump-
Christij cui per lidem incorporatur, sicuti qui su- tione a receutioribus Augustino attributus in fumum
numt Eucharistiam dicuntur lieri membra Christi, evanescit, cujus vocibus cum Homaui pontilices usi
dum manent in eo et Christus in eis. Hinc Augusti- sint ad eosdem divina; gratiae hostes convincendos,
nus. tract. 27 in Joaunem, plura de hac re habet, hand unus erroris argui potest, sed una cum
ille

inter caetera: « L"t autecu simus membra ejus, uni- Augustino apostolica sedes accusanda venit, prseser-
tis uos compaginat; ut compaginet unitas, qua; facit tim cum sanctus doctor illud testimonium Joan. vi
nUi charilas? » Et traet. 26: « Hoc est ergo man- inculcarit, tanquam ab aposiolica sede adhibitum, uti
ducare illam escam, et illum biberepotum, in Christo diximus ex epistol. 106. Quod si recentiores reli-
mauere, etiilum manentem in se babere. » Ita etiam gioni ducunt adeo prreposfere de Romanis pontiiici-
e explicat sanctus Pater in iisdem libris contra „ bus sentire, qui ex communi Ecclesise sensu contra
Pelagianos, ubi cum lib. iu de peccatorura Meritis, Pelagianos sententias dixere, mitiores etiam erga
cap. 4, dixisset : « Quia nisi manducaverint bomines Augustinum animos induant, atque in eadem pror-
•arnem ejus, hoc est participes facti fuerint corporis sus causa, et Homanos prsesules, et Hipponensem
ejus, non habebunt vitam » paulo superius modum ; antistitem benignis interpretationibus excipiant, non
trnaverat quo pueri parlicipant corpus Christi illas quidem honoris gratia e proprio cerebro lingen-
« lude fit consequens, inquit, ut quoniam nihil agi- tes, sed ab ipso Augustino una cum Fulgentio eas-
tur aliud, cum parvuli baptizantur, nisi ut incorpo- dem inaudientes. Unus enim Augustinus sibi est ad
rentur Ecclesiee, id est Christi corpori, rmmbrisque sui intelligentiam clavis, ac suorum sensuum planus
socientur. » ipsam esse Augustiui meutem
Et hanc ac sincerus interpres.
testatur sanctus Fulgentius in responsione ad duas
§ V. Nonerrasse sanctum doctoremexponentem illud
qua-stiones Ferraudi diaconi. Scripserat Ferrandus Apostoli Rom. xiv, 23 Omne quod non est ex :

uvenem .Ethiopem morti proximum fuisse baptiza- iicle peccatum est. Ecclesia catholica, Romani pon-

tum,ac statimantequam Eucharistiam sumeret deces- ac Patres sanctt Augustini interpretationem

tifices
approbant.
sisse, petens num eo pacto salvari posset? Hespondit
'ulgentius bominem per baptismum fieri participem D Sed rursus Morainius contra Augustinum clamat :

oris Christi, seu incorporari Christo, etiamsi « Perperam quoque exponit id quod ait Apostolus
sacramentum reapse non sumat. Et cum
iucbaristiee Rom. xiv, 23 : Omne quod nun est ex fide peccatum cst,

plurima ad hoc suadendum testimonia ex sacris lit- quasi velit dicere Apostolus omnia opera inlidelium
teris adduxisset, sermonem tandem sancti Augustini esse peccata, et sine nullum posse fieri
vera fide
ad infantes ante altare producit, ubi sanctus doctor bonum opus cum tamen ibi sermo sit de eo quod
;

inter aliaait: « Intelligite, et gaudete, uni.as, pietas, non fit ex dictamine conscientise judicantis bona fide
veritas, unus panis, unum corpus multi
charitas, licitum esse id quod tit, ut ex textu ipso liquet, et
sumus : enim quiapanis nonfit de uno grano,
recolite communis interpretatio doctorum contradicit Au-
5ed de multis. Quando ergo exorcizabamini, quasi gustino, qui etiam aliquot locis, ut alibi notavimus,
xiolebamini; quando baptizati estis, quasi conspersi videturhanc suam assertionem restringere ad bonum
sstis quando Spiritus sanctihcationem accepistis,
;
opus utile vitae eeternae consequendee, etc. Utrumque
juasi coctiestis, estote quod videtis, et accipite quod tamen avero sensu Apostoli loco citato plane alie-
stis. » Igitur infantes ex Augustino per gratiam num est. » Hsec ille. Nos quidem superiori capite,
sanctificank-m baptismi facti sunt membra corporis § 4, quae fuerit sancti doctoris mens de operibus in-
707 Sl TPLEMENTIM A 1
» OPERA S. AIT.USTINI. 708
lidelium indicavimus; modo Morainii ignorantia A da. » At si duo Romani pontifices non satis auctori-
castiganda est. qui eam interpretationem, quain tatisaddunt Augustioi interpretationi, produco suf-
Ecclesia inter sacras cseremonias secuta est, a vero fragia quindecim P.itrnm doctissimorum ac sanctis-
sensu Apostoli planc alienam dicere non dubitavit. Minorum, qui ex Africa in Sardiniam a Tra-amundo
Etenim ex antiquo Ecclesiae ritu episcopus eos qui rege Ariano in exsilium deportati, in libro de Incar-
subdiaconi consecrandi sunt, ita alloquitur : « Estote natione et gratia, omninm subscriptione, ut ex titulo
ergo tales qui sactiflciis divinis et Ecclesia? Dei, boc palet, approbato, hsec traiiunt cap. 2.'> : « Quis audeat
est corporis Christi digne servire valeatis in vera et illas in hoc loco gentes accipeie qnas constat oon
catholica lide fundati, quoniam, ut ait Apostolus : esse justilicatas ex fide, cum ipse testetur Aposto-
Omnequod non est cx fidc pcccatum est, schismaticum lus : quia Omne quod non ><t ea fidt peccatum >st\ et
est, et extra unitatem Ecclesiae est. » In Pontificali quia Sine fide impossibile est placere Dco 11 >>. i

Romano. Ecce Augustinianum

interpretamenlum Quod si Abraham ex fide justilicatum esse con-
eatholica? Ecclesioe approbatione consecratum, et per stat, synodus Byzacena. Quse pro£
etc. » Hoec
universum orhem orthodoxum ab episcopis inter faciunt ut nostri Patris explicatio nisi temere cen-
sacras ca>remonias recitatum. Igitur una est Ecclesise sorse snbjici possit. Sed alii Patres atque antiqui
I!
et Augustini de illis Apostoli verbis sententia, nempe scriptores eidem interpretationi albos calculos
ut de vera fide Christiana intelligantur. Videre mihi cere. Sanctus Prosper, in cpistola ad Hulintim ; san-
videor novos censores hserere, ut aiunt, ad aqoas. ctus Folgentius, lib. u de peccatorum Reraissione,
Si Ecclesiam catholicam perperam textum Apostoli cap. I ; sanctus Isidorus,. lib. de Summo Bono. cap.
explicare dicant, jam vident quam gravi se piaculo 2; sanctus Bernardus, serm. 30 et 51 in Cant:
obstringunt. At si Ecclesioe voces rejicere religioni Julianus Pomerius, lib. tn de Vita contempla!
ducunt jam tandem Augustino ecclesiastica auctori- cap. Pacundus Hermianensis, lib. de Tribus Ca-
I ; i

tate coacti herbam porrigant. Nec mirum Ecclesiam pitulis ad Justinianum imperatorem, cap. in line, 1

catholicam ita Apostoli verba intellexisse, eo enim aliique ita ut si Patrum sufTragia numerentur, plus
;

prorsus modo apostolicae sedis pontifices eadem an- quam viginti Augustino in eadem apostololici tcxtus
tiquitus interpretati sunt. Sanctus Leo Magnus, intelligentia consentiant, cum in altera interprcta-
serm. 1 de Jejunio Pentecostes, disserens de infide- tione longe pauciores a recentioribus nominenlur,
lium ac Christianorum virtutibus, ita Apostoli sen- nisi semet pariter istis adjungant, a qtiibustam kmgo
tentiam explicat : « Aliud agit sub veritatc ratio, tamen audacter Morai-
intervallo disjuncti sunt. Et
aliud sub falsitate deceptio. Apud nos lides justilicat q nius contestatur quod communis int< rpntatio docto-

etiam manducantem, apud illos infidelitas polluit rnm COntradicit Augustino, quasi illi Patres quos ad-
jejunantem. Unde, quia extra Ecclesiam catholicam duximus doctores non sint, sed plebeia de fxce Sa-
nihil est integrum, nihil castum, dicente Apostolo : burrse /Video tamen Bernardum alteram etiam intcr-
Omne quod non est ex fide peccatum est, etc. » Idem pretationem admittere, nempe, quod non est ex
serm. 8 de Quadragesima ait : « Is vera et rationa- conscientia peccatum est, in lib. de Prsecept. et
bili purilicatione se proeparat, cujus cor nulla infide- disp, cap. 18 et 20. Vossius, ^ir satis suo nomine

litate polluitur, dicente Apostolo Omne quod non

: notus, lih. in Hist. Pelag., part. ni, thesi 12, cona-
est ex fidc peccatum cst. Inutilia erunt et vana eorum tur uno verbo Augustini interpretationem cum altera
jejunia quos illusionibus snis decipit mendacii pater, memorata de componere, « nempe ut
conscientia
et vera Christi caro non pascit. » Eorte dicetis illam mens Apostoli sit. Quidquid non provenit ex lide
fuisse privatam Leonis interpretationem, qii ea in Christiana, per conscientiam ad opus applicata, illud
re cum Augustino sensit ; docuisse illa Leonem pro peccatum censetur. » Sed nullis interpietamentis
concionc disserentem, non e cathcdra contra hu?reses iudiget Auguslinus, qui de vera intelligentia Paulinse
quidquam definientem. Sed parum vos ista juvant, sententia? cum Juliano litigavit. Etenim cum sanctu^
dum laudatam explicationem ab Apostolico D doctor
catholici in primo libro de Nuptiis et concup., caj>

ore inaudierunt, nec nisi temere dicere potestis Leo- initio, tibi incipit contra Julianum disputare, ex illis

nem licet non e cathedra definientem, sed docentem Apostoii verbis : Omne quod non est ex flde peccatum
perperam loculum fuisse. Sed habcmus pontificcni est, intulisset sine lide pudicitiam non esse \eram
Bouifacium II, qui septuagesimo a Leonis ohitu anno virlutem, Julianus quatuor libros uni illi Augusti-
contra Semi-Pelagianos sententiam e cathcdra pro- niano opponens, rejecta interpretatione lancti Pa-
nuntians Augustinianam interpretationem prohavit. tris, alteram duhio procul de conscientia supposuit,

Elenim in epislola ad sanctum Csesarium Arelaten- ut vim argumenti elideret. At Augustinus contra
sem, loquens de lide Christiana, ait : a Preeter quam hosce quatuor Juliani libros e vestigio alterum dfl
(lidemj niliil est boni quod secundum Deum qoilibet Nuptiis et concupiscentia ezaravit, dein sex etiam
valeat opcrari, sicut beatus Apostolns dicit : Omne volumina longe majori labore composuit, in qtionim
quodnonest ex /ide peccatum est. Quod cum ita sit, quarlo, cap. 3, Juliani expositiouem rejicit, uamque
aut nullum bonum gratUe deputabunt, si ei fidem datam cap. 3 de Nupt. et concupisc. cit., constanter
subtrahere moliuntur, autsi quod bonum esse dicunt defendit his plane veihis: « Testimonium illud, quo
de gratia, ipsa necessario fides erit gratia? deputan- c\ Apostolo posui: Omne qwod non <sf c.r fi
?00 VINDICLE augustinianj:. 710

catum est, sicut tibi visumexpo- A vitia. » Seribit autera Turrianus in tractatu de erro-
est, accepisti, et

suisli non ut sapit, sed nt sapis De cibis enim Apo- rihus Baii, ad calcem torai de Gratia, cap. 5, § i,
;

stolus loquebalur. Verum eura dixisset Qui autem num. i « Sic habent aliijuot bulla; typis mandaloe
: :

ntt si mandueaverit damnatus cst, quia non ex Honia>, et aliquot nianuscripta?, quas ego vidi. »
livin. \iv, 23), hanc peccati speeiem, de qua Mendose auteni esse illam thesim sic describi cer-
agebat, generali voluit probare sententia mox infe- tum est : nam tantum abest ut Pelagiani dixerint
rens : Omne enim quod non esi cx fid» peeeatum cst. » oinuia opera inlidelium esse peccata, ut e contrario
Ihec Augustinus, ex quibus dicturaen conscientis a potius assererent inlideles pleraque virtutum opera
lide dirigendum esse deducirur, a quasola, nt ibidem elicere, putantes ea ratione divinam gratiam expun-
probat, in ultimnm finem opus refertur, quara ille gere ex Augustino lib. iv contra Julianum, cap. 3.

conditionem ad bonitatcm moralem operis ez omni Suarez, prolegom. 6 de Gratia, cap. 2, num. 1, ait :

circuinstaiitia perfecti semper requirit. Etenira judi- « Unde suspicor in illa propositione hypothetica
cium practicum, quod dictat abstinendum a cibis deesse negationera aliquam, seu verbum negandi
Tetitis, dirigiturqna creduntur pra^cepta
a fide,nempe Et ad Pelagianismum rejicienda est illa sen- :

illa esse servanda per ordinem ad ultimum linem. tentia Non omnia opera infidclium sunt pcccata, et :

(Juare qui discernit si manducaverit damnatus est, ^ philosopkorum virtutcs non sunt vitia. » At Vasquez,
quia nonoperatur ex lide dirigente judicium practi- t-2, disp. 191, cap. 2, ita recitat illam propositio-
cum, seu coascientiam, quod dictum generali sen- nem Omnia opcra infidelium sunt peccata, etc. Et in
:

teutiaprobans Apostolus ait Omne quod non cst ex : eadem bulla non semel edita Romce contra Janse-
qua -ola bonum opus saltem virtualiter ad
i nium verba illa Et ad Pelagianismum, etc, omissa
:

Deom referri potest, peccatum est. Neque hic audien- sunt, In primis damnata est illa propositio ob cen-
1 cst violenta interpretatio Cornelii a Lapide ad
1 suram qua Pelagianismi incusabat negantes omnia
hunc Pauli textum dicentis « Augustinum cum suis : opera inlidelium esse peccata, et illam censuram
ti Quod non est ex fide, per miosim sic accipere, primitus in bullis fuisse patet ex iis quae antiquitus
quasi dicat Apostolus, quod est ex infidelitate, vel Romae editae sunt, quas etiam Turrianus, insignis e
quod est contra tidem, quodve fit ad cultum idoli, societate scriptor, testatur se legisse ;
quis audeat
hoc peccatum esse et quia sanctus Augustinus pu-
; dicere typographos Romanos propria auctoritate ea
tabat pleraque opera ab infidelibus lieri hoc fine, sci- verba addidisse? Haec confirmantur ex hac proposi-

lieet ad colenduni idolurn, hinc consequenter plera- tione 23ejusdem Baii, nempe, « cum Pelagio sentire,
que opera putasse esse peccata. » Etenim san- ... qui textum Apostoli Rom. n Gentes quse [lcgem non :

ctus Pater ad veram virtntem relationem in ulti- habent naturahter ea qux legis sunt faciunt, intelli-
mum finem necessariam adeo putavit, ut nec vir- gunt de gentibus fidei gratiam non habentibus. »

tutes propter sui honestatem citra vitium expeti Qiiae quidem propositio vel secundum historicam
posse aftitmaverit, ut fusius cap. 3, § 4, probavi- narrationem accipitur, id est eos qui ita sentiunt id
mus : delicit enim illis relatio saltem virtualis a-serere quod itidem Pelagius affirmavit. Et in hoc
proxima in ultimum finem, eo quod eliciantur ab sensu propositio illa est vera, nec ulla ratione dam-
homine veri Dei cognitione privato, ac philautice nari potest, nam Pelagius ita illa Apostoli verba
vitio corrumpuutur, quse constans Augustiuo senten- explicat in epist. ad Demetriadem, cap. 4 et Patres ;

tia stetit. Byzaceni, in lib. de Incarnat, et grat., cap. 5, reci-

Dices si omne quod non esl ex fide peccatum
: Igitur tata illa Pauli sententia scribunt : » Quem quidem
est, videlicet omnis actio quae non supponit fidem Apostoli locum hi qui gratiae contradicunt gentibus
in operante, a qua in ultimum finem dirigatur, est incredulis assignare conantur. » Quod etiam tradit
peccatum, eaque astruitur germana intelligeutia ver- Augustinus lib. iv contra Jul., cap. 3, % Unde et illi.

borum Apostoli ex Patrum, pontificum ac totius Ec- Vel eadem assertio accipitur prout censura configit
clesiae catholicae interpretatione, sequitur omnia D eos qui laudatum textum de infidelibus intelligunt,
opera infidelium esse peccata, quae tamen est 26 quasi haeresim Pelagianam eo pacto doceant, et recte
propositio Baii ab apostolica sede toties damnata, ob impudentem censuram, tanquam scandalosa dam-
Respondeo nos jam supcrius, cap. 3, § 4, insinuasse, natur eadem Baii propositio. Itaque etiam propositio
procul esse Augustini sententiam a damnata Baii illa ob censuram proscripta fuit, quae eamdem
26
propositione, sed ne videamur recentiores pontifices, doctrinam cum 23 continet oppositum enira thesis ;

qui memoratam thesim saepius proscripsere, cum an- 26 probari solet ab omnibus ex textu memorato
tiquis decessoribus, imo cum ipsamet Ecclesia ca- Apostoli Rom. n. Respondeo 2° propositiones illas
tholica committere, quae ex Apostols docet omne damnari respective, et in sensu ab assertoribus intento,
quud non est ex fi.de peccatum esse, pauca hic iterum ut in fine bullae asseritur. Ula propositio 26 damna-
subjiciam. Ia primis illa propositio 2G Baii a pleris- natur respective ad 33, quae est Omne quod agit pec- :

que recitatur "Possevin., verbo Michael Baius], pree- cator vel servus peccati, peccatum est. Ex qua neces-
cipue vero a Suario hoc pacto « Et ad Pelagianis- : sario inferturomnia opera infidelium esse peccata.
muni rejicienda est illa sententia : Omnia opera in- et philosophorum virtutes esse vitia, cum illi sint
fidelium sunt peccata, et philosophorum virtutes sunt peccatores. Quare merito damnatur, ut derivata, ex
 11 PPLEMENTl V AD OPERA
Sl S. ADGDSTINI. 1-2

haeretica doetiiua rejecla iu Tridentina synodo, A remus, maximo omnium dolore, et totius hujus uni-
sess. G, canT, et ab Augustino, ut coutra Maldoua- versitatis, imo et orbis jaclont, a vivis areptus est,
tuiu ostendimua cap. 3, s 4. Respondeo tertio iiiii- nempe magistum Baailium Poncium Legionensem,
delea aliquos actus bonos elicere, ad qaos aD Vugustinians familis augustissimsm prolem, el io
prasmoveotur, qui profecto peccata esse non pos- i;acacademia cathedrse primarise sacra> theoiogias
sunt. Tradit hoc diserle sauctus doctor, cap. 24 de iiiciiti--iiuiun moderatoremi cum
Itaque illa propo
(iratia Christi abi, recitato illo Scripturae sacras de sitiu : tiiiiimi
opara infldetium >uitt peccata, a nobilis-
Assueri mutatione testimonio Estaer xv, [i : Con- mis tbeologis etiam post editara bullani contra
oertil Dt us,i t transtutii indignationem ejus tn lenitatem, Baium defendatur, pelam lit in recto sensu pt
cuni prius prsemisisset Assueruni tuiu fuisse inlide- actipi, a quo procul luit liaius, unde merito eadcin
lem, 1
1 peccatorem, concludit : Interna atque oc- tbesis abapostolica sede proscrij.ta tiiit. Ihrc autcin
culta mirabilia, ac ineffabili potestate operari Denm fusius sum, non modo ut ostenderein
prosecutus
in cordibus hominum non soluin veras revelationes, siimmos pontifices ac tol Patres, imo ipsaia cotho-
sed etiam bomas voldntates. » Bains vero nullos licara Eci lesiam, ilum illa verba Apostoli Rooa. m\ :

actus bonos ex Dei gratia ad intiilelibus lieri volil.it. oiitiir quod ex

ii-ii est ftde, peccatum est, ezplieeat «It-

eo quod gratiam tantum admittebat Spiritus saocti damnata- Baii

fide Cbistiana, nulla ratione snffragari
inliabitantis in anima, qui cuin in infideli non inba- propositioni, verum etiam ut
molcstam tpio- satis
bitet, binc arbitrabatur nulliiin in eodem divine ramdam recentiorum importunitatem refeilerem,
gratiee auxilium reperiri. Horum testem appello Ga- qua crudam illam propositionem absque sensuuni.
brielem Vasquez, 1-2, disput. 100, cap. 18, num. quos plures pati monstravi, distinctioee daninat.un
184, u]»i de opinione Baii in libro de Justitia et vir- volunt.
tutibus impiorum, cap. 4 et .'i, hsec babet « Non ad-
:

§ VI.Sancius Augustimu nunquam censuit cogita

mitteliat ille distinclionem gratia' Spiritus s uicti nou- nes morosas esse duntaia/ peccatum rrniale.ut re~
dum habitantis, qualem conccdiums ante remis centiarea eidemfolso imponuni,
nem peccalorum, et inhahitantis, qualem dicimus Restaurat tameu accusationem Moraines, et alte-
esse post remissionem. » Quea doctrina estcontra rius crroris Augustiuum reum postulat bis veil
Tridcntinam synodum, quae, sess. 14, cap. 4, ad- « Prasterea, lib. u (contra Jul. , cap. 10, doct-i
mittit Spirilus sancli impulsum, non adhw quidem gitationes morosas, sive delectationes voluntarias de
inhabitantis, sed tantum moventis. Ex bis patet Grego rebus vencreis esse duntaxatpeccatum veniale, nmdo
rium nostrum Ariminenscm in bac tbesi cum .Mi- q absit consensus in opus, seu malum desiderium, vel
cbaele Baio neutiquam convenire. Nam licet in 2 illius periculum
;
quee doctrina ab omnibus catholi-
sententiarum dist. 20, q. 1, art. 1, dicat omnia cis jampridem rejicitur, nec sine scandalo a quo-
opera infidelium esse peccata, attamen art. 3, in quam obtruderetur. » Sed respondemus Augustinum
resp. ad teslimonia Augustini, ait • Si tamen ali- intelligendum esse de delectatione quss est sine pleaa
:

quod taliter factum, scilicet debito line, et aliis de- advertentia malitia' vel periculi illius, in quo a-u i

bitis, scilicet circumstantiis, reperiatur ad iniideli- non esse illam peccatuin mortale communis tbeologo-
bus, dicendum est eos id fecisse non sine speciali rum scnteiitia est, testibus Salas, 1-2, tit. 13, diap.
adjutorio Dei, » Quod in resp. ad 8, de facto in li, scss. (i, el Vasqoez 2, disp. 97, cap. 3. (Sanc- 1

obstetricilms .K^vptiis pneros Hebrseorum occultan- tus Thomas, quaest. 15 de Malo, art. 2, ad Iti.) At
tibus factum concedit, nempe Deo specialiter adju- sanctum doctorem de delectatione co modo erum-
vante. Quffi eliam ibidem probat sancti docloris tes- jicnte locutuiu fuissc non obscurc cx illiusmet verbis
timonio lib. contra Jul., cap. 3, ubi concedit aliqua
'i cognoscitur. « Quando in talibus, inquit, itio-

bona opera in inlidelibus cx speciali tamen Dei nibus cuni \i.nji \ delectatione remorantur, nmi qui-
gralia derivata, eladmittit insuper adjutorium Dei, dem decerncntt - uagitium, sed intentionem meatis
seu Spiritus sancti nondum inhabitantis, quorum D non sicut oportet, ne illo incidat, inde averteates,
neutrum Baius asserebat, Basilius Poncius, part. i
aut si iiu idcrit, inde rapienles. • Cap. K» cit Opor-
Helect. de Grat., cap. ultimo, pag. 204, ait : • Po- tet eniin mentem, si eas in cogitationes inciderit,
namus cnim id quod probabilis opinio fert, ut dioam slatim indc avcrtcic, qood si ex defectu j.leiia- idver-
in secunda parte, omnia intidelium opera esse pec- tentisa non Bat (
quod saspe accidit, cum non sit ia
cata, » etc. Quis autem existiniet viruin inter Sal- aostra postestate quid nobis veniat in mentem, sed
inanticenses celi-borriinuin Baii scntfijliani probabi- tnrpia qaandoqne irrepant, animomque repentiaa
lein duxisse, praBsertim cura cap. 15 de ejusdem Baii delectationc titillent), ncutiquain jicccatum niortalc
propositionibus agat? Ktcniin Poncius in principes ceasetar. Iliuc A.ugustiaus coasnlto addidit atiqua
bujus sa>culi tbeologos merito a doctis quibusque delectatione, nt ejns gravitatemac vim ad peccatom
rccensetur. lluic doctisMini Patres Carmelita excal- morlalc causamluni aoo sufficere ostenderet. Porro
ceati Salmanticenses honoris gratia hocce epitapnium scnsisse Augustinum cogitationes, seu delectatiooei
posucre tract. iiide Scicntia Dei tlisput. IH. dub. 8, morosas esso peccatum mortale patet cx lib. in de
num. 130 : « Quamvis omittere non possimoa ma- Triuit., caji. 12. ubi ajierte docel talea delectatiooes
gnum illum virum, qui modo duin Imic operiinsuda morosas esse peccatum sufficiens, ad pertraheadom
 VINDICI. l AUGUSTINIANVE. 714

nninem in aeternam damnationem, nisi sacramen \ quod facit Ecdesia, sed non conferre rem sacra-
h gratia culpa remittatur: « Ita dici potest, inquit, menti, quod ipse falsum nullumque arbitratur: et in
homine uno, si delectationibus illicitis, a quibus boc posteriori seusu ait esse validum baptismnm :

eoutinuo deberet avertere eogitatio, libenter sola quare cum nesciamus quo ex his duobus niteiitionis
kscatur, aec facienda decernautur mala, sed tan- modis ludicre baptizans alterum ablueril.exspectanda
in suaviter in recordatione teneantur, quasi nm- est, inquil sanelus Tliomas, divina revelatio, ut do-
irem sine viro posse damnari, absit boc credcre. cet Augustinus. P. Macedo, lib. iv de Clavibus, cap. 8
a.>c quippe una persona est, unus bomo est, totus- hanc explicationem subscribit, laudans
partis primse,
le damnabitur, nisi ha?c, quffi siue voluntate ope- Augustiui prudentiam, qui ad eam occultam cogita-
mdi, sed tameu cum voluntate aninium talibus tionem per luduin baptizantis detegcndam, Dei
ilectandi. solius cogitationis seutiuntur esse pec- unius testimonium, qui cordium scrutator est, neces-
ita, per mediatoris gratiam remittantur. » En cla- sarium pronuntiaverit. Addit ibidem recentiorcs ge-
im aperlamque sancti doctoris seutentiam, qui si rere se mso/<?7ifcr,quiAugustinuin ob id reprebendunt,
ibi ita locutus fuit. ut et in pravum et in bonum uti est Antonius Moraines in suo Anti-Jansenio,
insum trahi potuerit, cur nmi ipsum audit Morai- « Iniquissimus, ait, Augustino auctor, sed non mi-
tornm verborum interpretem sed ex semel
B ror,quod cum in eo libro lictus sit auctor, cum per-
,

uitra ipsum concepta opinionein erroneum sensum sonadecorem deposuit Bellarminum imitari debuit
:

storquet, ut ejusdem accusandi patentiorem locum niulto se meliorem, qui Augustinum

docliorem et
bi facial? Tales nos erga aliorum scripta proestare intellexit et vindicavit. » Sed sane Moraines, qui de
ebemus. quales nostris cbartis lectores volumus, necessitate intentionis minislri Augustinum dubitasse
empe candidos, ingenuos, extra odium ac livorem dicit, Bellarminum imitatur, qui lib. i, cap. 28, in
ositos, quive ea, quse aequivoca forte excidere, con- sol. 3, arg. Kemnitii, scribit Augustinum de inten-
ruis interpretamentis exponunt. Caeterum quantum tionis necessitate dubitasse, addens « Nunc aulem :

inctissimus ille Ecclesise doctor delectationes basce res detinita est in duobus generalibus conciliis Flo-
lrtim in animum irrepentes timuerit atque exbor- rentino et Tridentino. »

jerit, ex bis precibus, quas in iine pra?clari illius Ha?c tamen explicatio mibi probari nullo modo po-
peris de Trinitate ad Deum profudit, satis abunde test: nam in dubiorepeti debet baptismus, ulcommu-
llelligitur : « Multa? suut, ait, cogitationes meae ta- nis doctorum sententia tradit ex concilio Cartbaginen-
?s, quales nosli, cogitationes bominum, quoniam si, post conc, Fl. Stilicbonis, anno401,ubi indubioan
anae sunt. Dona mibi non eis consentire, et si puer barbarus venundatus sit baptizatus, decernitur
uando me delectant, eas nibilominus improbare, nec esse illum baptizandum enim exponere
; expedit
n eis velut dormitando immorari. Nec iu tanlum va- potius sacramentum periculo nullitatis, quam bomi-
?ant apud me ut aliquid in opera mea procedat ex nem periculo damnationis neque dicunt Patres in
;

llis, sed ab eis mea saltem sit tuta sententia, tuta eo dubio implorandam divinam revelationem. Porro
onseieotia, te tuente. » Quid est in delectationibus illud decretum notum fuit Augustino, quo praesente
elut dormitando immorari, nisi ex non plena adver- repetitum est cum caeteris canonibus synodorum
entia immorari, sicuti qui dormitat, non plene ad- Africanarum sub Aurelio Carthaginensi babitarum
ertit ea qua? fiunt? in plenario Consilio Africano, anno 419. Igitur non
VII. An sancius Augustinus putaverit baptismum apparenle voluntate per ludum baptizantis, iterum
datum sine intenlione esse validum. est baptismus repetendus. Ita si quis Judae.us apud
Sed alio rursus errore Augustinum involvit adver- suos in scena nostra sacra irridentes esset baptiza-
arius : « Item dubitavit, inquit, num baptismus sine tus, ad fidem vero vellet accedere, Ecclesia illum
utentione datus per jocum et irrisorie validus sit, baptizaret, nec revelationem exspectaret, qua Judaei
ib. vii de Baptismo, cap. 53, censetque exspectan- olim in scena baptizantis intentio innotesceret.
am esse revelationem, antequam talis rebaptizetur. » D Quando autem Augustinus eo capite 53 ait : « Ulrum
ta Morainius ibidem. Non una, sane fateor, est approbandus esset baptismus qui sic daretur, divi-
leologorum sententia in explicando Augustino, ne num judicium per alicujus revelationis oraculum,
ideatur a baptismo necessitatem intentionis remo- etc, implorandum esse censerem, » non intelligit in
isse, quam tamen necessario requiri etFlorentina et dubio facti, sed in dubio juris, nam talis persona sic
ridentina synodus decrevere. Magister Sententia- baptizata esset iterum baptizanda. At de sufficientia
um, dubium fuisse Auguslinum concedit.
4, dist. 6, et valore talis modi baptizandi, ut inter dogmata
Lt sanctus Tbomas ibidem, in fine distinctionis, Ecclesiae certa definitio reponeretur, exspectandam
xponens textum, docet dupliciter posse quempiam dixit revelationem, non quidem quae alicui personae
rrisorie baptizare solam oblectationem
: vel propter privatae fieret per novum miraculum, sed qua? lieret
[uam ex illa exteriori actione capit, non babens inte- Patribus synodi per solitas illustrationes Spiritus
im inlenlionem faciendi quod facit Ecclesia, neque sancti; unde statim addit: « Ita sane, ut post
onferendi rem sacramenti, nempe gratiam, et hoc me dicturos sententias, ne quid jam explora-
nodo tradit nullum esse baptismum vel potest quis ; tum est cognitum afferrent, humiliter exspecta-
udicre alterum baptizare, ut intendat quidem facere rem.
Patrol. XLVII. 23
715 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINT. 71H

Inter coateros recentiores qui de intelligentia hujus A tum, hoc enim testatur Augustinus, qui ob decesso-
capitis 53 Augtistiniani agunt, primas ferunt Vas- rum statuta recipientem baptismum cum ea fallacia
quez, part. iii, disput. 138, cap. i, et Lugo cardina- ac simulatione non dubitat esse valide baptizatum.

lis, disp. 8 de Sacramentis in genere, sect. 3. Ego Et superius, loquens de dante et accipiente cum
« An plus valent ad conlirmanduin sa-
sicjudico rem ab initio repetendo. Occasione quae- fallacia, ait :

stionis quam Donatistae de rebaptizandis iis qui aL cramt-ntnm illi raraces, inter quos agitur, quam ad
haereticis baptizati erant catbolicis faciebant, nou- frustrandum illi fallaces, a quil.us agitur et in qui-
nulla dubia de baptismo inter ipsos catholicos bus agitur, et tamen si postea prodatur, nejio ei
suborta fuerant, quse sanctus Augustinus in liuem Tir,sedaut excommunicando punitur illa simulatio,
septimi et ullimi libri de Baptismo rejecit ea vero :
aut pcenitcndo sanatur. » Per -o fallaces a quibus

ibi recitat non quidem soluturus, sed posteris potius agitur, mtelliguntur dantes baptismuni. et per -> \n

solvenda proponens. ILaque sic caput illud 53 exur- quibu> agitur, accipientes baptismum. Quod si fallacia

utrum approbcmdttm et simulatio signiticant carenliain intenti"iiis, «inis

ditur : Solet ctiam quxri sit

baptisma quod ab non acccpit occipitur, etc.

eo gvi non videat communein olira in antiqua Ecclesia sen-

Tres vero ibi quaestiones pra?cipue propouit prima tentiam damnatam fuisse a Tridentina synodo,
:

B neinpe non reqniri intentionem ad valorem sacra-

est, an fallaciter et simulate tradens baptismum vere

baptizat, fallens, inquam, in Ecclesia, vel quae menli? Augustinus enim majorum statuta ippeilat,
putalur Fcclesia ; altera quaestio est, an fallaciter et quibus decretum erat fallaciter, hoc est sine inten-
simulatione suscipiens in Ecclesia baptismum, tione, ut explicat Va^qucz, accipientem habere
cum
vere et valide baptizetur postrema quseslio est, au
;
verum baptbmum. Item testatur tales cum ea fall
tum praebens tum recipiens baptismum extra Eccle- cia baptizatos, si prodatur ea simulatio, excomma
siam miinice et ludicre ablutionem peragentes, vere nicaii, iion vero rebaptizari, quod signilicat ill

conliciant sacramentum baplismi. In his dubiis nou verbis, nemo rcpetit, s. ilicet baptismum, cujus >p

audet Augustiuus quidquam delinire, sed ait « No- :

positum modo docet Ecclesia, quae cum delinia

uon progredi aliqua temeritate baptismum collatuin sine intentione esse nullum
bis tutum est in ea
illum rapeti jubet. Itaque explicatio qua Augusti
sententiae, quae nullo in calbolico regionali concilio
ccepta, nullo plenario concilio terminata sunt. » dicta Vasquez interpretatur, stare nullo modo p
Postea insinuat, si in ea synodo sederet in qua illa test, nisi dicamus vel antiquos Patres errasse, e
dubia solvenda essent, malle se aliorum sententias non rebaptizantes eos qui cum simulatione baptis
sequi ; eteo animo tunc esset quo erat cum illa P
si
peregissent, eorumdem damnationis cans.i mum
ad primam qucestionera fuisse. Vel ceite Tridentinos ac Florentinos Patre
dictabat, ita responsuruni :

quidera « Habere eos baptismum, qui ubicunqueet

:
contra vetustioris Ecclesiae sententiam statuisse in

a quibuscunque illud verbis evaugelicis consecra- tentionem esse necessariam ad valorem sacramcnii
lum sine sua siraulationeet cum aliqua tide accepis- quod utrumque falsum et absurdum est. Fictus ill
sent. « Ad alteram quaestionem respondet: « Pr.e- Moraines iu Disputationibus theologicis, quas su
teritis majorum stalutis, non dubito etiam illos vero nomine, neinpe Joannis Martinoni, edidit, part
III, disput. 22, sect. 3, num. 33, nou
sil.i cohaerente
habere baptismum qui, quamvis fallaciter accipiant,
tamen accipiunt, vel ubi putatur esse doctrinam Augustini arguens ait : « Cumque I» Au
in Ecclesia
Ecclesia ab eis in quorum societate id accipitur. » gustinus eodem loco recte censuerit eumnon raeipfl
Itaque ex Augustini seutentia sufticit ad valorem baptismum qui Ucte et sine intentione recipien
baplismi quod in alterutro tantum sit vera iides, accedit, par fuit ratio ut non dubitaret eum quoqu

licet in uno possit esse fallacia et simulatio. Porro non vere baptizare, qui non serio ac sine intention
certum an de intentione necessaria ad baptizat. » At sanctus doctor oppositum prorsu
non est
baptismura loquatur. Nam Vasquez putat per ?t> si- scripsit, uam plana sunt ejus verba snperiusrecitate
veram D Non dubito etiam illos habcrc baptisnun, qui, quam
mulatus animus, fallacia, simulatio, excludi
intentionem aut dantis aut accipientis baplismum . vis fallaciter (hoc est sine intentione, ut cum Vasqui
interpretatur Martinonus) acetptanl, in EccUsi
Quare cum dicit Augustinus, qui fallaciter accipiunt
tamen accipiunt. Nullius autem minus cohaerenti
baptismura, idera sonat ac absque intentionc. Et con-
clud:t putasse Augustiuum intentionem non esse
sententia?AugUSUAUS auctor fuit, ut opinatur Marti
necessariam in dante et suscipiente baptismum, sed nonus, sed validum esse baptismum dixit, et in fi

quod in alterutro, quae sententia modo laciter accipiente et a fallaciter dante.

satis esse sit

Sed hfec ex- Explicandum igitur est quid nomine falladas

ob decreta conciliiorum tuta non est.

plicatio difticultatem patitur, quod Augustinus aperte simulationis \ugustinus intelligat, cum dici nfcju

sciibit: Prxtcritis majorum statutis, non dubito carantiam intentionis modo bi Trui
sighiflcassfl

etiam ttlot haben baptitmum qni, quamvxB faUadter

tinoad valorem baptismi necessarias. Itaque fallaci
ipiant, in Ecci sia tamm accipiunt. Si igitur etsimulatio induplicj sensu accipi possunt, vi
accipere baptismum est sine intentione tenus ezdudunt intentionem faciendi quod f
fallaciter
baptismum, majorum statutis decratum Eccleaii in oonflciesdo sacramento, \<-l quaU
recipera
verc baptiza- excludunt liJem, seu credulitatem, Tfll exiatima
erat recipientem siue intentione esse
 VINDICI.E AUGUSTINIAN.E. 718

m de re et effectu sacramenti, qui est sanctificatio A ctum Patrem de aliquo dubitasse, quod modo extra
imoe per gratia? infusionem quae duo sunt valde ;
dubium pouitur, necessario dicendum est. Quando
versa : nam si quis geutilis velit baptizari ob lu- enim ait mimice et ludicre collatum baptismum, vel
um quod inde sperat a principe Cbristiano, fallaci inimicc et htdicre ita intelligebat ut procul iude esset
,inu> ac simnlato accipit baptismum, fallacia tameu non solum intentio de eifectu sacramenti, verum
simulatione nou excludente intentionem necessa- etiam inteiuio faciendi quod facit Ecclesia vel ita ;

un ad valorem sacramenti, per quam iuteudit fa- ut haecsecunda intentio minime excluderetur:si deboc
re quod facit Ecclesia, sed excludente rem et secundo dubitavit, jara modo constat satis esse banc
fectum sacramenti, nempe gratiam sanctiticantem. iutentionem faciendi quod facit Ecclesia, ad valo-
lare cum ez dictis contra Vasquium intelligi non rem baptismi si de primo dubius fuit, item certum
;

• ssit Augustinus de fallacia et ^imulatione exclu- modo est inter catbolicos baptismum exclusa quali-
nte intectionem faciendi quod facit Fcclesia, quam bet intentione non esse validum. Profccto ex ver-
nodi posteriores statuerunt necessariam esse ad bis Augustini patet omnem et quamcumque tunc in-
lorem sacramenti, de fallacia et simulatione ex- tentionem excludi, ait enim, sed totum ludicre, et
ndente intentionem, seu credulitatem, et existima- mimicc, ct jocularitcr agerelur : siquidem si adesset
B
inera de re et etfectu Sacramenti accipiendus est. intentio serio faciendi quod facit Ecclesia, jam non
nc Augustinus ad valorem sacramenti requirit ut totum, hoc est omni ex parte joculariter et [ludicre
li illud faUaciter accipiunt, in Ecdcsia tamen acci- ageretur. Quis autem banc dubitationem Augustino
int, ete. ; et ante ait Utrum fallcns sicut in Ecclc-
: vitio vertat, nisi Moraines, parum aequus Augustino
t, r>7 in ea qux putatw Ecclesia. Qui enim in Ec- scriptor, qui eas sancto doctori sententias affricat,
jsia petit baptismum vult sane exterius in se fieri quarum oppositas sine dubio idem se tenere pronun-
lod facit Ecclesia, licet de elfectu gratioe nibil cre- tiat? Jure autem Augustinus judicium suspendit, ea
it.Idem Augustinus, lib. i de Baptismo, cap. 12, prsesertim tempestate qua ob rebaptizationem Dona-
im dixisset Simoni Mago in baptismo dimissa fuisse tistarum quaecunque iteratio baptismi per ludum dati
;ccata, quaerit : Quid si ad ipsum baptismum fictus asserta fuisset, fideles minus rerum periti ac simpli-
non babens tidem vel intentionemde
eessU ? boc est ces longa via ab scbismaticis rebaptizantibus in er-
fectu baptismi, sed animo simulato atque fallaci. rorem trahi poterant, cui periculo prudenter Augu-
idit Qua»ro, si postea lictionem suam corde
: <i stinus cavit. Quod vero in votis habuit ut in plenaria
mcusso et vero dolore fateretur, denuo baptizandus synodo res deliniretur, jam delinita est in concilio
dicaretur? Quod si est dementissimumdicere, » etc. q Florentino, in decreto lidei post ultimam sessionem ,

i quibus patet per fictionem illam excludi inten- et in Tridentino, sess. 7, can. H, dum intentio mi-

jnem de re et effectu baptismi, non vero intentio- nistri decernitur requiri ad valorem sacramentorum.
?m faciendi quod facit Ecclesia; si enim boc se- Ila Augustinus caput illud 53 concluserat « Quanto :

indo modo intelligenda esset, quomodo esset de- magis ergo nunc sinepraejudicio diligentioris inquisi-
cntissimum dicere illum esse denuo baptizandum, tionis vel majoris auctoritatis illud dixisse accipien-
lm ex Tridentino illud Ecclesia modo doceat ? dus sum » Quare sua illa suspensione j-ententiae !

aeterea ibi oppouit fallentem in Ecclesia jocanti in ullum praejudicium inferre voluit diligentiuri inqui-
imo in suscipiendo baptismo.Quaerit enim an teneat sitioni, quae de intentionis necessitate in utroque
iptismus peractus cum simulatione, utrum fallentis cecumenico concilio summa diligentia a sapientissi-
:ut in Ecclesia, vel in ea quse putatur Ecclesia, an mis Patribus adhibita est, aut majori auctoritati
cantis, sicut in mimo? At fallens in Ecclesia et jo- utriusque synodi necessitatem intentionis cilra du-
ns in mimo
boc conveniunt quod uterque non
in bium ad valorem sacramenti definientis. Neque hic
jet tidem de etfectu baptismi, qua neuter babet sibi plaudant heterodoxi, quorum princeps est Kem-

tentionem de sanctilicatione animse. Atdifferuntin nitius, suum esse Augustinum mentientes, dum ne-
c quod fallens in Ecclesia serio intendit vere fa- D cessariam intentionem inficiantur ;nam plane con-
re, quod spectat externam actionem, quod facit tra ipsos est. Ule enim dubitavit num sine intentione
clesia, ut et ipse censeatur esse Cbristianus. At esset validus baptismus at illi validum esse audac-
;

;ans in mimo vult tantum repraesentare per ludum ter et citra ullam dubitationem pronuntiant. Augus-
od facit Ecclesia, quod non est velle serio facere tinus dixit nolle se in ea progredi aliqua temeritate
od facit Ecclesia, sed per ludum velle irridere sententiae, qux nullo in catholico regionali concilio cce-

od facit Ecclesia. pta, nullo plenario concilio tcrminata sunt. At cum in

Verura quid ad tertiam illam difficultatem respon- uno et altero coneilio veritas illa, Augustini tempore
t Augustinus ? «Lbi aiitem neque societas ulla es- occulta, postea inclaruerit, nihil eos Augustini dubi-
t ita credentium, neque ille qui ibi acciperet, ita tatio juvat, sed ubi ille aiebat, dicturos sententias, me
ederet, sed totum ludicre, et mimice, et joculari- quid jam exploratum cognitum afferrent, humiliter
et

_retur, utrum approbandus esset baptismus exspectarem, deberent ipsi Augustini verba inaudien-
li sic daretur?» Respondet rem satis dubiam esse, tes a duplici synodo pronuntiatam sententiam sequi.
ut certa detinitio in synodo statueretur, divinum Mirenturvero recentiores Augustini ingenium, qui
ixilium a Patribus implorandum. Et quidem san- ideo dubitavit de necessitate intentionis, quia illam
 —

719 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 7 20

aliquo argnmento suaderi videbat : at quia Dullius A lastici Parisienses astipnlati sunt, tellurem nonubique
Ja*m -~4 ~ *.«mI nrt ('tKilom r.njiiarn M III C|| K 7nllU tempera-
concilii auctoritate decreta erat, ejusdem
• i - . . i ] ..',,,
modestiam
i ,.,./1.,. I, l.'il,
babstabilem posuere, ^t\,\
sed tanlum sub tonis 1i'H1 lli-r.l-
:i I 1 1 t

laudent, qui de incerlis certam ferre sentenliam re- tis etiam sub tornda ac utraque frigida
cum tamen
cusavit. Ita ex illa dubitatione, ei qua Morainius Au- terram incoli certum sit Qoid qaod Zacharias papa,
gustinum arguit, idem nobis quam maxiine commen- epistola 10 ad Ronifacium scripta anno 748, p»

dandus venit. sam ct iniquam doctrinam vocat asserentem quod

mundus ei alii homines sub terra sint ? Et llle
alius
§ VIII. Utrum Aujuslinus dixerit (ellurem non esse
qnidem vulgarera sententiam secutus est. Nos qui-
rotundam, nullosque dari anfipodas.
dem ez nostrorum narigationibus ista didicimua At

Hactenus errores quos Augustino objecit Morainius uli sapientibus illt? majoribus nostris, quibns litteras

a sancti Patris libri propulsavimus. Adamus nobis omnes acceptas ferimus, vilio non datur quod tellu-
modo refellendus est, qui uti cseteris recenlioribus rem ex majori paite iubabilabilem scripserint, nrque
eruditione inferior est, ita universos in censura ad- reprehendendos venit Augustinus, si eamdem ter-

versus Augustinum ferenda facile superavit Hic ram ei opposita parte habitari negaverit. Diliicile

quosdam errores de Augustino publicat, quos Morai- illi ridebator potuisse homines ab uno Adam propa-

nes etiam opposuit, a quibus procul fuisse sanctum gatos in oppositam terrae partem, Oceani immenai-
doctotvm ostendimus addit vero dixisse insuper Au- ;
tate trajecta, scmel navigasse, iterumque post dilu

gustinura : Terram non essc rotundam, nullosquc dari vium illuc advectos fuisse, nullamque bujus rei
antipodas, pag. 583, cap. 3. Eadem fronte qoa tinxit memorabilis mentionem, vel insacris \el in [n
Augustinum negasse animam bic esse spiritualem, litleris fteri. Profecto bucusquc ue.-citur quomodo ex

eumdem sanctum doctorem terrtp rotunditatem igno- Europa illuc bis bomines pervenerint Itaque cum
rasse comminiscitur. Sed illi qui absque iilius teztus ponentes antipodas conjectura tantum, ques levem
appellatione de Augustino.utlibet, ut lubet, quselibet prorsns ac delnlem cerlitudinem parit, ad id diceu-
aflirmare sibi licitum putavit, satis facile fuit talia dum moverentur, et Augustinus anlipodas neg
portenta Hipponen&i prsesuli ascribere. Sane Augu- rit, omnium bistoricorum iide ac antiquisaim i Pa-
stinus, lib. de Gen. ad litt., cap. 12, terram rotun-
I
trum traditione suffultus, potiori jure ille anlip

dam fatetur : « Cum enim, inquit, totam terram ad- sustulit, quani alii astruxere. Verum non adeo opi-

huc aqua tegeret, nihil impediebat ut aquosa et nio negans antipodas Augustinoinlia>sit, qoin aliquan-
moles ex
globosa IIIUI^O
(iLUUU3A -W.v una
uim parte faceret diem
|""^ .«-wv.wv prse-
u .v...» •lucis j*... <-<•<-««. do miserit
v.v v ^ . .v
.<_, , libro enim
*.~.<- — de decem Categoriis,
;
, -q caf ,

sentia, ex alia noctem lmis absentia. » Et lib. xvi q 10, ait : « Terra quaa videtur in medio ubique sub-
j. <•:.. l\«: O i.l.l ,1,, <
Dei, cap. 9, ubi de antipodis disserit
«,*<•<. iii, ,,!!.. Hi<i»Pfif • Nec
•I,\i>r- »,,c
tus nct
est, ol
et ml r,,i,li><; nn-itri
antipodes nostri, nni nnlns dicuntur
qui nobis iflrlintlir tllTe-
de Civ.
i I
:

atteiidunt, inquit, etiamsi iigura conglobala et ro- re adversa vestigia, cceluin super se habent. » I

tuuda muudus esse credatur, sive aliqua ratione do, vir in Augustini lectione veraetiaaimu.

monstretur, uon tamen esse cousequens ut etiam volumine quod Concentum cucbologicum inscri
ab illa parte ex aquarura congerie nuda sit terra. » in commentariis ad orationem in festo sancti llarct,

Nullus iyilur, in Augustino legitur de lelluris rotun- videtur velle insinuare Americam Augusiino inno-
ditate error, sed ea sunt inania Adami objecta. tuisse, dum non uno loco quatuor esse partes terr»

Verum negasse Augustinum antipodas non ibo in- aflirmat : « Mirari libet, inquit, Auguslinura qua-

licias, sed vulgarem bominum sententiam sccutus tuor orbis partestam perspicue uoininare, quasi sua
cst. Teslatur Plinius magnara lilem de antipodis jam America
a>tale detecta esset. » Sanctus

fuisse inter litterarum professores et vulgus. At Au- lib. xvi de Civit., cap. 9, opinionem antipodas
gustinus haud vulgari argumento in eam opinionem allirmantem veluti absurdam rejecit « Nuuis- :

ductus est, nempe quod periculum esset ne qui no- que, inquit, absnrdum est, ut dicatur aliquos homi-

adversa vestigia
1J13 auvci^a
bis premunt, in
»i;oi.if^ioi |,n.u,u,»i, -^.•l.... ruerent
.** cajlum »«v..w... sed
>- ;
,
— uw ex
ues in —.
bac ...
*>.* w,»<o |-— - .-..-, Oceani immensitate
. partem,
illam tra-

lum ex sacra tum ex profana historia rationes consi- D jecta, navigare ac pervenire potuisse, ut etiara iliic

dcravit, quac sapientissimos quosque in eam senten- Cx uno primo boinine genus institoeretur huma»
illo

tiam traxere. Ligur ille Argonauta novi orbis iuven- nuin. » Quatuor partes dizit Augustinus, nempet
tor nou ab uno principe circulator habitus est, cuin orieutem, occidcntem, meridiem et aquilonem.
se ad antipodas classem ducturum pollicelur, nec, tract. 118 in Joannera « Propter quod alibi d :

colh
ut arbitror, Arragonia>. rex integram magno promis- [Matth. xxiv). missurum se angelos suos, ut

sori lideiii prsestitit, sed qua? est homintiin ina&tiata gant electos ejua a quatuor ventis ; quod quid est nt

cujiido, panca navigia in spem orbia naufragiis obje- si a quatuor partibus mundi, orieute, o

clari, in lucri loco reposuit. Macrobius, lib. n de aqnilone etmeridie?» At-bse parte in vi

Somnio Scipionis, cap. 9, sola conjcclura antipodaa probe cenaebantur esse, etiam-i Amei
credi dizit io opposita orbia parte, « qood propter si- relur.
mileni temperiem similiter incolilur, sed a quibua An sententia xanc/i Aufjustini dr simullanca re
I IX.
unquam nobis, uec licebit agnoscere. Et ruin creatione sii crronca.
non licuit »

qnidem Aristoteles, Plinius, Ptolomeeus,cseterique hi- Ilicctiam recentiorum querelce, imo ceosa
storici,cosmographiacphilosophi vcleres, quibusscbo- buainaignemaanctidoctoriainterpretationemin i
 :

•21
VINDICI.K. AUGCSTINIANjE. 722
Geneseos excipiunt, refellendoe sunt. Magnum illud A Aagnstino recentior ille affirmavit. Cornelius a La-
ingeniorum monstrum, siusquam alia^ in explicando pide, censoris personam contra Augustinnm induens,
Bexamerone admirabilera subtUitatem praa se tulit, ait « Contrariam doe.ent omnes alii Patres, idque
:

ted quantam inde laudis apud veteres sibi compara- omnino vincit simplex et bistorialis narratio Moysis;
rit, tautum reprehensionis apud recentiores sibi con- quare erroneum jam est dicere omnia uno die esse
xaxit, aut plus etiam fortasse. Augustinns, quod creata. » Verum Augustind consentit Albertus, qui
ridebat sex priores dies queis Moyses mundum a Deo obmultiplicem ac mirabilem litteraturam Magni co-
'iv.itum scribit, si litteraliter accipiantur, gravissi- gnomento insignitus fuit, bis plane verbis: « Sino
quas ipsemet in libris de
nis difficnltatibus sobjici, prcejndicio sententise melioris videtur Augustino con-
ienesi ad litteram proponit, subtilem prorsus ac se sentiendam, » part. i Summse, q. 12, de quatuor
lignam sententiam excogitavit, uempe dies illos in- cocevis. Addit sanctus Tbomas proxime laudatus
elligendos esse mystice, juxta cognitionem angeli- « Hojc opinio (Augustini) plus miiii placet. » Itane,
:am de rebus in Deo, et in proprio genere, etjuxta Corneli, sententia illa, quam Albertus Magnus ac
>rdinem rerum simul a Deo creatarum, dierum etiam sanctus Tliomas, scbolasticorum lumina ac columina,
»rdinem in angelorum mente designavit. Hanc saucti probant et sequuntur, bac aetate erronea evasit? Quae-
J
atris explicationera de simnltanea rerum crealione nam illam synodi, qui Romani praesules, quae docto-
nvstice in sex illos dies sic divisam paucis refert rum An quia tibi tuisque
academiae proscripserc?
auctus Thomas part. i, q. 74, art. 2. At, qua? fuit erronea censenda est? At scito recentiori-
displicet,
kagustini modestia, boc a se excogitatum interpre- bus Augustinianis doctoribus probari Cerdensi, Mo-
amentum ita docuit, ut meliori explicationi ntillum reau atque Ludovico ab Angelis, doctori Conimbri-
e pra?judicium atferre velle protestatus sit : « Quis- censi, lib. v de Vita sancti Augustini, cap. 9, ubialios
piis ergo, inquit, non eam, quam pro noslro modulo Patres qui Augustino ea in consensere producit, re
•el indagare vel putare potuimus, sed aliam requirit atque in Molinam ob Patrem reprehensum invebitur,
n illorum dierum enumeratione senteutiam, quae Tertius Augustini accusator Arriaga cbimat Ex- : a
lon in propbetia iigurate, sedin bac creaturarum con- plicatio baec censelur ab omnibus improbabilis, nec
litione proprie meliusque possit si Augustinum non baberet patro-
intelligi, quaerat, et ego dubito quin
livinitus adjutus inveniat. Fieri num, manifeste damnata fuisset haeretica, » tom.
enim potest ut etiam
tgo aliam bis divinae Scripturae verbis congruentio- II, in part. i, disput. 28, num. 40. At recentioris bu-

em fortassis inveniam neque enim ita banc con- jus voces comprimunt duo Parisiensis scbolae tbeo-
;

irmo, ut aliam, quae praeponenda sit, inveniri non q logi praecipui, sanctus Bonaventura et yEgidius Ro-
contendam. » His se munitum voluit adversus manus ille quidem iu 2, dist. 13, art. 1, q. 1, :

Oalevolorum lectorum censuras lib. iv de Gen. ad scribit « Quamvis autem haec positio probabilis :

itt., cap. 28. Haec sola Augustini verba solidae apo- esset et rationabilis, catbolici tamen tractatores, qui
ogiae loco habenda essent, nec quidquam rursus ad- Augustinum secuti suut, viam aliam approbaverunt
endum foret pro ejusdem interpretationis defen- magis; » iste vero," part. i Hexam., cap. 28: « Non
ione. Caeterum ex nostris scriptoribus magister autem, inquit, ista dicimus, ut improbemus opinio-
mmanuel Cerda Lusitanus, publicus in academia nem Augustini, quae est valde subtilis et solemnis. »
lonimbricensi tbeologiae professor, in suis Quodlibe- Sed quid tandem dicat ille Augustini censor Morai-
is tbeologicis, acerrime contra recentiorum impe- nes audiamus. quidem, recitans catalogum erro-
Ille

um magni Parentis sententiam propugnat, eorumque rum hunc primo loco posuit: « Sensit
sancti Patris,
t in censurando audaciam, et in impugnando debi- ille mundum in instanti creatum fuisse, etc, quod

itatem ostendit : idem quoque praestitit Carolus Mo- non convenit cum scriptis a Moyse cap. i Geneseos,
eau, noster Bituricensis, in Vindiciis paciticis. Ego ut ostendunt accuratiores theologi, speciatimque
ecentiorum accusationes cum veterum theologorum, Suarez, Molina Martinon (ita semet inter accuratio-
t quidem principum judiciis conferre volo, nam qui D res theologos recenset), communiterque rejicitur a
ixactam Augustinianae sententiae defensionera desi- doctoribus catbolicis, » disp. 12 Anti-Jans., num.
lerat, Cerdensem legat. 32. Sed non ita judicavit Dionysius Carthusianus,
Igitur Ludovicus Molina, in tract. de Opere sex dnm in cap. i Gen.,Augustinus
art. 5, scripsit : «
lierum, disp 1, ita de Augustini explicatione judi- excogitavit quamdam expositionem
per subtilem,
:at « Exponere
: in eo sensu Scripturas, est sane quam defendit Scripturam ab irrisione hujusmodi, et
;arum auctoritatem enervare, et ludihrio forte eam tamen salvavit Scripluree et fidei veritatem. » Et ante
:oram infidelibus exponere. » At non ita abjecte de ipsum sanctus Thomas, recitata Augustini et altera
Lugnstini iuterpretatione sensit magnus theologiae, aliorum Patrum explicatione, inquit « Utrumque :

mo Eccltsiae doctor, sanctus Thomas, in 2 Senten- sensum circumstantia litterae patitur, » in 2 Senten-
iarum, dist. 12, quaest. i,art. 2: « Harum igitur, tiarum cit. Nae sanctus Thomas, Albertus Magnus,
nquit, expositionum prima (Anguslini) est subtilior, sanctus Bonaventura et iEgidius Romanus inter ac-
noagisab irri^ione infidelium Scripturas defendens. » curatiores theologos minimerecensendisunt? Eruntna
\ltetum ejusdem Angelici praeceptoris textum mox illi theologorum plebe, senatores vero
de ultima
audabo, in quo contraria prorsus scribit iis quap de Suarez, Molina et Martinon ? Imo omnium nobilissimi
723 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINL 724
illi sunt, quibus et Suarez et Molina assurgant, Mar- A probatione ex originali solo peccato orta Calviniana
tinon vero nec eadem cum illis die nominetur. illa opinio deducatur vere an apparenter tantuci? Si
Ulud quidcm pridcipium theologicae scholae judi- piimum dicat, tunc faciet Augustinum ex Lcclesiae
cium de saucti Augustini interpretatione fuit, cui doctore Calriniani erroris magistrum, quod impium
sane alii antc Augustinum viam aperuerant. Philo, est cogitare ; si roro alierum attiimet, videbit sancti
Hebraeorum Plato, communem sententiam de opere Augustini sententiain nou modo reapse non esse
sex dierum non modo rejecit, verum etiam irrisit, Calvinianae haereseos, ;ut perperam putat, matrem,
lib. i Allegor. inquiens : « Rusticanae simplicitatis sed neque aflinem, et optime cum Calviuiani erroris
esso putare sex diebus, aut utique certo tempore coufutatione posse eomponi. Uude igitur, Adame,
mundum esse creatum. » Ex Graecis Clemens Alexan- tale monstrum tinxisti? Au quod ila Calvinistae arbi-
drinus, lib. vi Stromatum, eamdem explicationem trantur? sed si horum prcejudicia sequeris, jam pote-
secutus est, quam apud Latinos noster Augustinus ras universam Angustiui doctrinam, uno et sacros
quam maxime illustravit. Illam etiam tanti fecere codices compendio horrere, nam Carrioiste, quot-
uuiversi scholastici doctores, ut magno
quot haeresum portenta nutriunt, ne veterum jtitro-
studio alla-
borarint in explicanda sententia Augustini de cogni- cinio nudati videantur, sub sacrae Seiiptura; atque
tione iII.i matutiua et vespertina rerum, nempe io " Augustinianae toga; quibusdam veluti laciniis eadem
divina natura et in se ipsis. Ita de vero Augnstini obvolvere tota arte conantur.
sensu inter se non leviter litigant doctores &cholarum utinam hocce Calvini etratum ex Augustini sen-
priucipes Albeilus Magnus. part. i Summae, q. 12, tentia deductum protulisses ! nullanobis ejusdem re-
art. 6 et 7 ; -^nctus Thomas, part. i q. 58, art. 6 et fellendi diflicultas esset, qui tenebras non lnvt-hi, sed
dist. 3, quojst. 9 yEgidius, part. i Hexamer., cap.
; fugari solis praesentia novimus. Sed cum nulluin tale
29, et caeteri communiter, quos non sine laude in dogma non oliscure signiti-
appellaveri*, eo silentio
cadtiu Augustini mente indaganda imitati sunt Je- casti non esse. illud quidem Augustiniana senteuliae
suiticffl scholffi duces, Suarez lib. de Opere sex die- i lilium, sed e tuo cerebro natum ligiiientum, si tamen
rum, cap. 10; Vasquez, part. l, disput. 5t, cap. 2. vigilans illa scripsisti. Sed age, videamua qu.un longe
Milto luc quae ex Cassiodoro, Isidoro, Junilio aliis- sancti Augustini senteutia de reprobatione ex solo
que in commendationem -Auguslinianee explicationis peccato originaliorta distet ab errore Calvini. Certa
adducunt Lusitani nostri doctores Cerda et Ludovi- sancta Augustino sententia stetit, reprobationem
cus ab Angelis. P. Macedo, in altero theologico tomo supponere necessario peccatum saltem ohgiuale.
Collationum de Angelis, doctissime sancti Patris in- q Quare versans illa Pauli ad Roin. ix, 11, 13: Cum
terpretationem defendit (Collat. 6, diff. 2), ubi plu- nondum nati fuissent aut aliquid buiti eyisscnt aut
res recentiores laudat qui Augustiui sententiam am- mali, etc. , Jacob dilexi, Esau autem odia habui, in
plexati sunt. Inierim legendus omnino est idera Au- quibus verbis reprobatio Esau designatur, eamdem
gustinus lib. xu Confess., ubi a cap. 14 usque ad 32, peccatum originis supponere docuit. In epistola 105
quo liber ille clauditur, justam sibi apologiam para- ait « Quid oderat in Esau antequam fecisset aliquid
:

vit, qua suas in Moysem inlerpretationes suggillantes mali, nisi originale peccatum? » Et lib. ad Siraplic, i

solide confutavit. q. 2, scribit « Nou igitur odit Deus Lsau honiiiiein,

:

sed Esau peccalorem. » Quod quidem peccatum

§ X. Sanctus Augustinus non erravit asserendo pecca-
ium non esse factum a Deo, qui bonorum tautum est
originale esse causam reprobalionis.
auctor, ibidem probat concludens « Odit enim in eis :

Adesdum, lector ; nam immanem prorsus Augu- impietatem, quam ipse non facit. » Quare nullo pacto
stino errorem objicit Adamus,dum cap. 3, pag. 584, et Deum futurum justum asseverat, si homines repro^
cap. 6, pag. 614, scribitAugustinum sensisse solumpec- baret nullo in ipsis existente peccato : « Ut auU-m
calum oriyinis esse causam reprobationis damnatorum. odisset Esau, nisi injustitiae merito, injustura e<t, »

Postea cap. 10,pag. 667, hanc eamdem Augusliui sen- D ibid. Et epist. 105 ad Paulinum : c,Hsec nia-
tentiam sequenti censura perstriugit « Sed &i iste doctor : set ita mcdia, ut quemadmodum nibil boni, ita nec
(nempe Augustinus adderet peccatum originale esse mali aliquid mereretur, nou frustra videretur iniqui-
solam causam reprobationis, et esse id quo ad sal- tas, ut ex ea vasa lierent in contuniclum. » I

vatos a damuatis scparandos movelur Deus, non so- habet epist. 157 ad Optalum a Merito autciu \idc-
:

luni pro hujus opinionis defensione morlem oppetere retur iujustum quod liunt vasa irae ad perditiom
nolo, seJ credo mihi hcere illam borrere, quia ma- sinon esset ijisa universa ez Adam maasa d imnata.
ter est illius quam Calvinus tanta imjuetate ac rabie Quod ergo iiunt inde nascendo vasa iraj, pertinet ad
urget contra Lcclesiam. » Quis autem sit iste error debitam paraam. » Hinc contra Pelagiauos urget
Augustinianae seutentia? lilius sublicuit, sat enim illi Deum futurum injustum si pueros morientes >ine
fuit sancti doctoris assertum, Calvnnsmi aguatioue peccato originis, licet non foreut bapluati. d.mina-
objecta, nou suspectuui modo, sed et exosum red- ret, dicens « Bonus est Deus, justus est Deus; j»o-
:

dere. Porro quicunque i>te error lingatur ex illa sen- testaliquos siae bonis meritis hberare, quia bunus
tentia sancti doctons illatus a Calvmo, interrogatum cst, non potest queinquam sine meritis damnare,

velim Adamum uum ex thesi saucti Augustini de re- quia justus est, » lib. iu coutra Jui., caj». 18. Piuri-
m VINDICI.-E AUGUSTINIAN/E. 726

na ad ipsum probandum sancti Patris testimo- A e diametro cum Calvini errore de reprobatione ma-
lia passim obvia sunt. Ergo haec fixa constansque lorum ante pranisionem peccati pugnantem? Et ta-
^.ugustino sententia fuit, neminem a Deo ante prte- men, si superis placet, ausus est Adamus eam Augu-
isionem peccati saltein originalis roprobari. At Cal- stini sententiam Calvinianoe baeresi non propinquam
inus incontrariam prorsus partem ivit, dicens Deum publicare, sed propinquissimam, matrem enim bic-
uo decreto bomines nou solum reprobare ante proe- reseos asseveravit, cum tamen Calvinistas valide
isum eorum peccatum, verum etiam ex divinare- premat ac suffocet. Decretum boc Calvinianum re-
irobatione bominum pecc.itu tiori. Id fuse tradit lib. probos in peccata compellens mater est omnium er-
i lnstit., Dabo nonnulla testimonia.
cap. "22 et 23. rorum qnos in materia de prcedestinatione, gratia et
icrihit cap. 23, §4 « Fateor sane in banc, qua nunc : lihero arbitrio Calvinus congossit. Iiide euim boniinis
sunt, conditionis miseriam Doi voluntate de-
i libertas evertitur, necessitas ad peccandum imponi-
i.ii<so universos tilios Adae; atque id est quod prin- tur, fatale decretum Stoicorum iuducitur, Deus cri-
ipio dicebam, redeundum tandem semper esse ad minum auctor publicatur, et mille bujusmodi erro-
olum divinee voluntatis arbitrium. i Et § 7 Disertis : rum portenta nata sunt, quorum nullum ex memo-
erbis boc exstare negant, decretum fuisse a Deo, ut rata sancti Patris sententia derivat.
p
ua defeciione periret Adam. » Et postea : « Decre- Est igitur celebris, ut ait Joannes a Sancto Tboma,
.ini qnidem borribile fateor, inliciari tamen nemo sententia sancti Augustini peccatum oriu;inale fuisse
oterit, quiu pro?>civerit Deus quem exitum esset causam reprobationis omnium damnatorum, quam
abiturus bomo antequam ipsum conderet, et idcireo saepe docuit sanctus Pater, epist. 105 ad Sixtum,
iverit quia decreto suo ordinaverat. » Idem § 1 : 106 ad Paulinum, 157 adOptatum,in Enchiridio cap.
Minime consentaneum est praeparationem ad interi- 98 et 99, lib. n ad Bonif., cap. 7. Alia plurima loca
lm alio transferre quam ad arcanum consilium Dei. » designat Cortina P. Macedo thesi 20. Augustinum
t cap. 22, § 1 i : « Si non possumus rationem assi- secuta est ejus schola, Fulgentius lib. i de Veritate
nare cur suos misericordia dignetur, nisi quoniam praedest. et grat., statim post initium ; Prosper, ad
li ita placet, neque etiam in aliis reprobandis aliud septimam objectionem Gallorum Afiicani Patres in
;

abebimus quam ejus voluntatem. » Prseterea cap. Sardinia exsules, in epistola synodica, cap. 6; san-
. 9 ;« Excusabiles peccando baberi volunt re-
: ctus Tbomas, q. 6 de Veritate, art. 2, ad 9; unde
robi, quia evadere nequeunt peccandi necessitatem, utiad mentem Angelici praeceptoris eamdem defen-
ra?sertim cum Dei ordinatione sibi injiciatur hujus dunt praeclarissimi Dominicani instituti theologi, Tbo-
lodi necessitas. Nos vero inde' negamus rite excu- q mas de Lemos, illustrissimus Godoy, Joan. Baptista
iri, quaudoquidem Dei ordinationi, qua se exitio Gonettus, tom. IV Clypei Thomistici, disp. 5, art. 3,
estiuatos conqueruntur, sua constet aequitas nobis qui priores illos ex suis doctores citat. Sed ex so-
uidem incognita, sed illi certissima. » Hoc idem et Augustino astipulantur Suarez inpart. i, lib. v,
cietate
>piosius repetit in libro de aeterna Dei Praedestina- de Reprobat., cap. 5; Vasquez, disput. 95, cap. 4,
one, pag. 917 editionis Genevensis anni 1552 : num. 17, et cap. 9, num. 60 ; licet varient inter se
Quomodo autem Dei praescientia et decreto statu- circa modum quo peccatum originale sit causa repro-
im fuerit quod de homine futurum erat, neque ta- bationis : hic enim dicit essepeccatura originale prout
len in culpae societatem trahendus sit Deus, quasi est in primo parente, quo gratiae congruae negatio-
ansgressionis vel auctor sit vel approbator, cum nem nepotibus meruit; ille vero eam vim demerito-
mge altius humanae mentis perspicacia esse arca- riam ipsimet peccato originali,prout inflcit singulos
um palamsit, ne ignorantiam fateri pudeat. » Hinc quosque, inesse arbitratur. Melius Didacus Ruiz,
anchius, lib. v de Natura Dei, cap. 2, ait : « Fuit recentiorum eruditissimus, id ipsum explicat at late
oc primum, quod de reprobis constituit Deus ab defendit disput. 14 de Praedestinatione, sect. 4 et seq.
terno, nempe quorumdam bominum ad exitium Sed ad objectionem Adami repellendam referam de-
mpiternum destinatio, ad hoc autem ordinata fue- D cretum quo Augustini sententiam de reprobatione ex
jnt ipsorum peccata. » Ergo Calvini sententia est peccato originali ortam theologi societatis defendere
oum suo immutabili decreto homines in peccata jussi sunt a ClaudioAquaviva, praefecto totius familiee.
npellere unde reprobatio Dei antecedit praevisio-
; Olim, ut capite 3, § 7, diximus, impressus est liber
em peccatorum, quae, ut aiunt, sunt effectus ipsius de Ratione studiorum societatis, Romae, anno 1586,
jprobalionis. Sed quid pluribns ago, quasi Calvini universis propositus, ut regula et discendi et do-
pinio omnibus nota non sit, cum idemmet Adamus, cendi post annuam sex insignium doctorum societa-
ip. 14, pag. 725, aperte id fateatur, scribens Calvi- tisdisputationem, aclongissimumexamen. Ibi autem,
um dicere « Deum subtrahere lumen et gratiam in titulo deopinionum delectu, regula6,pag. 14, pro.
ecessariam ad salutem omnibus illis quorum dam- ponitur et eligitur detinienda et tradenda universae
ationem decrevit ante vel post visionem peccati ori- scholee societatis haec propositio 12 : « Non solum
inalis. » Porro, si sancti Augustini et Calvini sen- ex parte nostra nulla fuit ratio seu conditio praedesti-
sntiae contradictorie opponuntur, quo longius ab illo nationis ; sed neque absolute dicendum est esse rn
alvini errore, quemcunque fingas, recedere possu- nostra potestate ut praedestinemur, nec salvi Qent
ras, quam accedendo ad sententiam sancti docloris ulli, nisi praedestinati. o Et 13 : « Reprobationis,
727 SUPPLEMENTUM AD OPERA S AIGUSTINI. 728

qua caeteri homines excidere ah ultimo fine permissi A 10, duce sancto Augustino, qui catholicam veritatem
sunt, eaasa fuit peccalumoriginale. » Ilaec ihi. Jamne integro volumine de Dono perseverantise inscripto,
vides, jamne seutis, Adame, quoe sit sapientissimorum solidissime contra Semi-Pelagianos propugnavit.
veterum tuorum theologorum reverentia erg.i Augu- Porro hfpc est differeotia ioter atramque privatio-
slini sententiam de reprobationeex solo origiriili pec- nem, quod privaliu gratiuB sanctiticantis vel est ipsa-
cato primitus derivata, quamtamen, prae luasingulari met formalis ratio peccati, velest nccessario conncxa
pielate, erudilione ac zelo horrcre le dicis, ut (,'<
cum peccato; altera vero privatio, nempe potenl
niani erroris matrem f Plurimi quidem theologi varios proxime expeditac ad perse\eran lum stat cum gr.itia
modosexcogitaruutquibuseainsancli Patres doctrinam sanctilkante sancti enim orant ut Deus donet illi-
:

explicarcntatquedefenderent.DominicusBannez, part. j)erseverantiam, non igitur illam habent, ut prob

quarumnul-
i,q.23, art. .),quir:qiH'ex|ilicationesrefert, Augustinus cap. 25, per totum alias enim non e ;

lam probat.Quinque etiam modos receuset Gonettus, speciale Dei heneiicium a gralia jastificationis d
cit.§ 6, quos singulos in ipsorum probabilitatc relin- tinctum; uude pergratiam sanctiticantem non tollitur
quit. Ego juxta doctrinam sancti Augustini ita dif- ipsa privatio potentiae proxime expeditn- ad perseve-
iicillimi mysterii solutionem propono, neque enim randum. Ilaec vero privatio > st in poenam (primi pec-
facile est divinoo voluntatis arcana riinari quisenim B : cati, siculi etiam privatio subjeclionis concupiscentue
consiliarius ejus fuit ? respecturationis.etlicet inbaptismomAti est <timnutio-
Certum dogma est hominem ex peccato primi pa- nis iis quivere conscpulti sunt cum Christo •« r baptisma
renlis evasissemassam perditionis, ita ut seclusa in mortcm, ut ait Tridentinum in decreto de Peccato
gratia Redemptoris nunquam inde suis viribus potuis- originali, quod dixerat aulea Augustinos lih. i ad
set resurgere, quod olirn ab Innocentio I et Africanis Bonifac, cap. 10 : Xulla ergo condemnatio cst nuw
conciliis contra Pelagionas statutum fuit. Evaserant his ijui suntin ChristoJesu, uon id intelligitur de poe-
igitur omnes homines in Adamo natura tilii irae, sub- nalitatibus, ita eiiirn loquoutur theologi, sed de culpa,
jccti potestali daemonis, inimici Dei et indigni quali- cujus nihil remanet post baptismum : llloe enim ctiam
bet gratia. facti objectum divini odii atque viudictse. post baptismum remansere.
Potuisset summa Numinis justilia, qualibet vel mi- Hanc privationem relictam esse in pcenam primi
nima gratia negata, in eeternum genus humanum
peccali adeo notum est in sancti Augustini sententia,
originali peccato infectum perpetua damnatione pu- ut vel ipsi Semi-Pelagiani hoc ex Augustino suppo-
nire. Docuit hoc Auguslinus saepissime. In Enchiri- nere solerenl contra ipsum arguenles. Eleuim, cum
« Universum, ait genus humanum tam
dio, cap. 90 :
q probare vellent Adamum, eo quod perseverantiae do-
justo judicio divino in aposlatica radice damnatum, num non acceperit, sine culpa cecidisse, solitarn ac
ut etiamsi nullus inde liberaretur, nemo recte posset familiarem Augustino responsionern praecladenl
Dei vituperare justitiam, et qui liberantur, sic opor- ita instabint, teste Hilario in episto'.a ad Augusti-
tuisse liberari, ut ex pluribus non liberatis atque in num : « Neque enim dici potest ideo non accepi
dainnatione justissima derelictis ostenderetur quid quia non est discretus a massa perditionis gratiae lar-
meruisset universa conspersio, et quo etiam istos de- gitate; nondurn quippe erat illa in g.uiere humano
bitum judicium Dei duceret, nisi ejus indebita mise- perditionis massa, antequam quo tracta peccasset, i-.\

ricordia subveniret. » Similia habet lib. de Correp- est origo vitiata. » Ergo supponunt, ju\ta inentem
tione et grat , cap. 10; lih. de Dono persev., cap. 8, sancti doctoris, privationem potentis proxime expe-
initio-, lib. de Praedestinatione sanclorum, cap. 8. Haec ditae ad perseverandum esse poenam m issa? peccato

exemplo angelorum malorum contirmat cap. 27 En- originali infectae cui argumento solveodo sanclus
;

chiridii « Et siquidem, inquit, in melius hominuin

: doctor aurea illa tria capita de Correptioue et gratia,
reformationem nullam prorsus esse vpluisset, sicut nempe 10, 11 et 12, exaravit. In illoca|). II palam
impiorum nulla est angelorum, non immerito tieret. » concedit auxilium ad perseveraudum in pcenain |

Itaque in illa massa perditionis homo evasit indignus D cati deesse, quod tamen non potuit deesse augelii
tota seric gratiarum, quas inter primae sunt gratia vel Adamo: « Si autein, inquit.hoc adjuturium vel

juslilicans, quam homo accedit ad Deum, et

per angelovel homini, cum primom facti saot, defu
gratia perseverantio2 linalis, perquam homo noo am- quoniam non talis natura facta erat ut Miie divino
plius potest recedere a Deo. Homo igitur ex peccato adjutorio posset manere
non utique sua culpa
si vellel,
originali incidit in privationem gratiae justilicantis cecidissent adjuiorium quippe defui>set sine qso
;

et in privationem potentiie proxime expeditie ad per- mauere non possent. Nunc autem quibus dee>t tale
severandum semel accepta gratia justificante, quas
in adjutorium, jam pceua pcccati est, quibus autem d.i-
privationescum respiciant diversas form.i-, dnersae tur, secundum gratiam datur. a Non potest aui-m
etiam sunt inter se, el una sine altera donari a Deo intelligere Augustinus nisi in poenam peccati origiois
potest, utcertum est ex tidehbus qui damuantur, ipii- donum perseverantiss negari; nam baptixatus, <um
bus dedit Deus gratiam jostificantem, illia tainen nc- primum letbaliter peccavit, caruit dono perseTerav
gavit gratiam perseverantiaB fioalis. Binc peneveran- tiea in bono semel accepto ; ergo in poenam pi

tiam esse ex speciuli auxiiio l)<i docnit Tridentina originalia fuit a Deo denegatum. Idem iradit late cap.
synodus sess. 6, can. 22, et olim Arausicaua u, can. 8 de Dono perseverantia?, ulu quaerenti ''«r (juibu,-
 »

7M VINDICI.-K AUCUSTINIAN.-E. 730

qui eum coluerunt bona fide, perseverare usque ad fi- A ritatis ostendit, qui sacramento quidem circumcisio-
nm non cfedVt, respondet perseverantiam non esse nis octavo die secundum tenorem divinae constim-
debitam natorae, sed esse gratiam quae potesl negari; tionis accepto, reatu peccati originalis caruit, sed

cur autem negelur,' Iradit initio capitis « Ex uno : per nequitiam cordis in hominis lerreui vetustate
qnippe, inquit, omnes in condemnationem non inju- permansit, illius ibi judicio derelictus, qni gratis

stam judicaii sunt ire, sed justam. Qui ergo liberatur salvat justeqne damnat.
At Esau non est detentus »

non liberaturdebitum agnoscat.

gratiaradiligat, qoi originali peccato secundum reatum, ergo secundum
Banc perseverantiam tam magnum benefieium vocat atiquid ab ipso originali causatum, est enim dereli-
lib. de Correplione et grat., cap. 8, in b*ne, et bac ctus judicio Dci, quod est carere dono perseveran-
sola discerni electos a nnssa perditionis probat ex tin> ; nam, ut supra iuferebam, permissio primi pec-
professocap. 8et 9 illius libri.et rursus libro de Dono cati actualis iit justo judicio Dei negantis donum
perseverantiee, cap. itidem S et 9. Ilinc cap. 7 de pcrseverantiae in bono justitioe per baptismum ac-
Correptione et grat. ait : « At per boc et qui Evan- ceptae ; at ex Augustino illud donum negalur in pce-
gelium non audierunt, et qui eo audito iu melius com- nam peccati non actualis, nam de primo peccato
mutati perseveranliam non acceperunt, etc, non actuali loquor ; ergo in pcenam originalis. In eadem
1'.

suut ab illa conspersior.e discreti, quam constat esse explicatione est sanctus Gregorius papa, in psal. ci,

damnatam, euntibus omnibus ex unoin condemnatio- ad versiculum Quia cinerem tanquam pancm mandu-
:

nem. » Et postea statim « Ab illa perditionis massa,

: cabam; sic enim ait • Et cum juxta Apostoli sen-
:

qute facta est per primum Adam,debemus intelligere tentiam, Neque volentis neque currentis, scd misercn-
neminem posse discerni, nisi quod hoc donum habet, tis sit Dei, alios qui corruerant misericorditer erigit,
quisquis habet, quod gratia Salvatoris accepit. » alios qui stare videbantur, cadere juste permittit.
Igitnr ex Augustino ex Adae peccato incidimus in pri- Ex peccato namque primi parentis accepimus ut ne
valionem doni perseverantia?, quod gratuito tantum in ipsa justitia stabiles esse possimus. » Quod idem
a Salvatore praedestinatis donatur. Privatio vero hu- est quod dicebam, subiisse nos privationem poten-

jus tam magui benelicii est causa damnationis illativa; tiae proxime expeditae ad perseverandum, quae non

quicunqueenimcaretdono perseverantiaedamnabitur; aufertur nisi ex spcciali auxilio Dei. Lege sanctum

unde aperte deduciturpeccatum originaleessecausam Prosperum in Resp. ad 7 Gallornm.
reprobationis. Uno verbo concludo: Carentia doni Igitur praecipuae pcenae relictae ex peccato origi-
perscverantiae est causa damnationis, sed peccatum nali sunt concupiscentia et privatio potentiae proxi-
originale est causa carentioe doni perseverantiae, q me expeditae ad perseverandum. Concupiscentiam
ergo peccatum originale estcausa damnationis. Minor relictam esse ad agonem dogma lidei est, ex Triden-
est Augustini, et superius etiam probataest quia per tino in decreto de Peccato originali, qua de re ele-

peccatum originale homo est indignus tota serie gra- ganter Augustinus lib. n contra Jul., cap. 4: « Contra
tiarum, et licet sit baptizatus, adhuc habet privatio- quam regeneratus, si jam ratione utitur, illo spec-
nem doni perseverantiae, quae est speciale Dei bene- tante atque adjuvante velut in agone confligit, quia
fieium. Major non ita intelligenda est quasi ida caren- virtus in inlirmitate perficitur, dum contra hoc no-
tia sit causa per se damnationis, sed tantum tanquam strum, quod ajustitia deticit, illo nostro, quod ad
non removens prohibens, homo enim justihcatus, si justitiam proticit, dimicatur ut vincente profectu
tentatione gravi pulsetur, et stet sub privatione po- totum surgat in melius, non vincente defectu totum
tentiae proxime expedita? ad perseverandum infalli- vergat in pejus. » Ideo vero haec pugna pcenalis no-
biliter succumbet, ni Deus speciali auxilio donet vim bis Dei judkio relicta est, ut homo, propriam infir-
perseveraudi, quod auxilium, cum ex primo peccato mitatem cognoscens, elationem illam qua olim in
non debeatur homini, juste a Deo negari potest. Vide paradiso contra Dominum superbivit, deprimeret,
quae dixi superius, cap. 3, § 6. atque divinum auxilium supplex imploraret. Audi
Hsec sententia de reprobatione ex peccato origi- D Augustinum lib. iv contra Jul., cap. 2 : Sed quia in
«

nali orta deducitur etiam ex epistola synodica Pa- ista humana miseria pejor hostis est cavenda super-
trum Africanorum in Sardinia exsulum, ubi cap. 6 bia, ideo nimirum non penitus exstinguitur in carne
inquiunt : « Dixistis itaque quod, Esau et Jacob nec- continentium sanctorum illa concupiscentia, ut cum
dum natis, Jacob per misericordiam gratuitam eligi- pugnatnr adversus eam, periculorum suorum ani-
tur, Esau autem originali peccato detentus justo ju- mus admoneatur, ne securus infletur, donec humana
dicio Dei est odio habitus. Illi e contrario dicunt fragilitas ad tantam perfectionem perveniat sanita-
in Esau tiguram esse populi Judaeorum ex futuris tis, ubi nulla putredo lasciviae, nullus tumor super-
malis operibus condemnandi in Jacob vero figu- ; biae formidetur. » Idem pariter dicendum
de pri- est
ram esse populi gentium ex futuris operibus bonis vatione hnjus potentiae proxime ad perse- expeditae
salvandi. Haec duo, quae singula proponitis, bonum veranJum, nempe relictam illam ad agonem et ad
est, ut catholica consensione jungatis. » per Itaque humanam superbiam contundendam, unde concu-
ipsos cathoticum est dicere Esau originali peccato piscentia et privatio ista veluli fcederatae homini in-
detentum justo judicio Dei esse odio habitum. At sidiantur, ac mutuo se juvant ex concupiscentia :

cap. 7 scribunt « In Esau vero judicium justae seve-

: enim inclinante ad peccatum impotentia et infirmitas
 :

731 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. r32

standi in bono proposito justitiee fovetur. Docet hoc A unam et alteram sententiam
capita 11 et 12 scripsit;
eleganter auctor libri n de Vocatione gent., cap. 28: dabo, ne universa hnc transferam i Ut ergo, in- :

«r In ceteris vero, inquit, hominibus donec caro con- quit, non acciperet hoc donuiu Dei, id est in bono
cnpiscit adversus spiritum, et spirilus adversus car- perseveratiam primus homo, sed perseverare vel
ncm, et donec spiritus (juidem promptus est, caro non perseverare in ejus relinqueretur arbitrio, tales
autem inflrma, incommntabilis animi fortitudo non vires habebat ejus voluntas, quan sine ullo fuerat
potest reperiri, quoniam non hujus, sed alterius instituta peccato, et nihil illi ex se ipsa concupiscen-
vitae est vere perfecta et secura felicitas. In pra> tialiter resistebat, ut digne tantse bonitati et bene
sentis autem agonis incerto, ubi tota vita tentatio vivendi facilitati perseverandi committeretur arbi-
est, et ab insidianti superbia nec ipsa est tuta victo- trium » cap. 12. Et cap. 11 scribit « Tunc ergo de-
; :

ria, mutabilitatis periculo non caretur. Et licet in- derathomini Deus bonam voluntatem, in illa quippe
numeris sanctis suis donet virtutem perseverandi eum fecerat, qui fecerat rectum. Dederat et adjuto-
usque in finem divina protectio, a nullis tamen au- rium, sine quo in ea non posset permanere, si vel-
fert. quod ipsis repugnat ex ipsis, ut in omnibus let ; ut autem vellet, in ejus libero reliquit arbitrio. »
studiis eorum atque conatibus semper inter se nolle Itaque Adam non indigebat dono actualis perseve-
li
et velle decertent. » Hoc ipsum docuerat sanctus rantiae, quia habebat adjutorium, quo per modum
Paler lib. de Dono perseverantiae, cap. 8, ubi, re- habitus inerat illi potentia proxime expedita ad per-
spondens quaerenti cur fideli Deus deneget donum severandum unde Augustinus in Qne cap. 12 ait:
:

perseveratiae, ait « Deus autem

: melius esse judi- « Cum et voluntas primi hominis fortis et sana in
cavit miscere quosdam non perseveraturos certo bono ampliore non perseveraverit habens virtutem
numero sanctorum suorum, ut quibus non expedit liberi arbitrii, quamvis non defuturo adjutorio Dei,
in hujus vitae tentatione securitas, non possint esse sine quo non posset perseverare si vellet: non ta-
securi, multos enim a perniciosa elatione reprimit, men tali quo in illo Deus oper.iretur ut vellet. Eorti>-
quod ait Apostolus Quapropter qui videtur stare,
: simo quippe dimisit, atque permisit facere quod vel-
videat nc cadat (I Cor. x, 12). Voluntate enim sua ca- let. » Quare Adamo nil defuit ex parte Dei ad hoc
dit qui cadit, et voluntate Dei stat qui stat, » etc. ut posset perseverare, sed sibi nolcns defuit; nam
Hinc queecumqiie contra hanc privationem objici so- si voluisset, facillime perseverasset. Addit Angusti-
lent, eodem prorsus modo solvenda sunt ac illa quae Deus hoc adjutorium denegasset, Adamum
nus, si
contra pcenalitatem concupiscentiae Pelagiani Au- itemque angelos non sua culpa casuros fuisse, ratio-
gustino olim opponebant. q nem assignans: « Adjutorium quippe defuisset sine
Expedienda hic est difficultas, unde tradita Augus- quo manere non possent. Nunc autem quibus deest
tinianae sententiae explicatio maxime illustrabitur. tale adjutorium, jam pcena peccati est, quibus au-
Carentia, iuquiunt, doni perseverantiaefuit in Adamo, tem datur, secundum gratiam datur, non secundum
nam perseverantise donum, ait Augustinus in
lib. de debitum. » Ergo donum praebens potentiam proxinu'
Correptione et grat., cap. II, si habuisset, perseveras- expeditamadperseverandum traditum fuit Adamo, ita
set; ergo privatio doni perseverantiae non est pccna ut caientia perseverantiae actualis non potuisset illi

peccati, quippe quae fuit etiam in homine ante pec- imputari culpae, si eo adjutorio caruisset. Ca-terum
catum. lloc argumentum olim Semi-Pelagiani Augus- ex peccato perdidit sibi et nobis hoc auxilium con-
tino objiciebant inlaudato Iib.,cap. 10, ubi de Adamo stituens po<entiam proxime expedit.im ad perseve-
inquiuut : « Non ergo randum. Quare privatio hujus potentia? in nobis est
habuit inillobono perseveran-
tiam, et si non habuit, non utique poena primi peccati, nam secunium gratiam datur,
accepit. Quomodo
enim et accepisset perseverantiam, et non perseve- non secundum debitum. Tanta vero per peccatum
rasset ? Porro, si propterea non habuit quia non ac- Adae contracta est impotentia ad proxime expedite
cepit, quid ipse non perseverando peccavit, qui per- perseverandum, ut si idem omnino adjutorium quod
severantiam non accepit ? Nequeenimdicipotest ideo D datum fuit Adae ad perseverandum, nobis in statu na-
non accepisse quia non est discretus a massa perdi- turae lapsae donaretur, non esset sufticiens ad amo-
tionis gratiee largitate nondum quippe erat illa in
: vendam illam impotentiam perseverandi, ut docel
genere bumano perditionis massa, antequam pec- sanctus doctor prope finem cap. 12, hsec tradens
casset, ex quo tracta est origo vitiata. > Nullum ar- « Si in tanta intirmitate vitae hujus, in qua tainen
gumentum neque subtilius neque operosius isto so infirmitate propter elationem reprimendam perlici
lutum unquam fuit ab Augustino, ut summi ingenii virtutem oportebat, ipsis relinqueretur voluntas sua,
vires omnes eidem diluendo impendisse videatur ut in adjutorio Dei, sine quo perseverare non pos-
tria enim capita in libro de Correptione et gratia in sent, manerent si vellent, nec Deus in eis operaretur
tegrai responsioni insumpsit, quorum summa est ut vellent, inter tot et tantas tentationes inlirmit.itc
Adamum habuisse auxilium Dei, quo proxime et 6X- sua voluntas ipsa succumberet, et ideo perstv.
•

pedite poterat perseverare, sed ita ut perseverantia non possent, quia deficientet infirmitate nec vellent,
actualis reposita esset in usu libero
ejusdem ponendo aut non ita vellent infirmitate volunUtia ut possent.»
ab ipsamet voluntate Adami, quam per modum ha- Ex his patet solutio propositi argumenti, negandum
bitus adjuvabat. Ad hoc explicaudum ibidem duo illa est enim antocedeus, ut mtelligatur de careuua po-
-33 VINDICI.E AUGUSTINIAN/E. 734

tentiae proxime expeditae ad perseverandum hfiBC A Adae. In baptismo vero remittitur culpa et poena de-
;

enim privatio in Adamo non fuit, qui habebat adju- bita personse quaj peccavit, non pcenalitas inflicta ex
torium snfficientissimum ad perseveraDdum solum- ; primo peccato ipsi naturnj, quod exemplo concupis-
que illi velle suum defuit. At ipse et sibi et toti ge- centieB diximus tieri manifestum. Quare ob peccata
neri humano subsecuto talis potentise privationem aetualia bomines damnari concedit sanclus Pater
intulit, cujus oecasione tanta crimina committuntur. cap. 13 de Corrept. ct grat., in fine, ubi de repro-
Hanc doctrinam fusius explicavi superius cap. 3, bis loquens « Aut enim, inquit, jacent sub peccato
:

Gregorius Ariminensis, iu -2, dist. 26, q. 1 et 2, idem quod originaliter de generatione traxerunt, ct cum
ex Augustiuo docet. illo heereditario debito hinc exeunt, quod non est
Objiciunt plures, qui licet peccatum originale in regeneratione dimissum, aut per liberum arbitrium
iis quibus non est remissum concedant esse sufficiens alia insupcr addiderunt, etc, alii magis, alii minus,
motivum reprobationis, in baptizatis tamen id nullo sed omues mali, et pro ipsa diversitate diversis sup-
pacto dici posse existimant nam peccatum
: re- pliciis judicandi aut Dei gratiam suscipiunt, sed
;

missum non potest esse causa cur homo damuetur, temporales sunt, ncc perseverant deserunt, et de- ;

non esset enim remissum si propter illud morte seruntur, Dimissi enim suut libero arbitrio, non ac-
r.
perpetua plecteretur baptizato vero est remissum
: cepto perseverantiae dono, judicio Dei justo et oc-
originale peccatum, et propter illud nulli poense est culto. » Lege cap. 93 Enchiridii. Ex quibus colligo
subjectus nec potest componi voluntas remit-
; tazationem pcenae dependere a peccatis actualibus
tendi peccatum cum voluntate damnandi, et illud in quae homo labitur quia deserit Deum deserit vero ;

a?ternnm puniendi. Sane Tridentinum, in decreto de quia est dimissus libero arbitrio, non accepto dono
Peccato originali, statuit nikil damnationis esse in perseverantise, judicio Dei justo, nempe in pcenam
baptizatis esset autem multum damnationis, si ines-
; peccati originalis. Caeterum homo baptizatus, licet
set aliquid dignum puniri pcena aeterna, Hoc argu- habeat illam privationem doni perseverantiae, et non
menlum pariter Semi-Pelagiani contra sanctum Au- sit dignus hanc habere, quia non datur secundum de-

gustinum adducebant nam cum ille assereret pecca-

; bitura, non est tamen dicendus illa indignus, seu
tum originale esse causam cur homines universim habere debitum non habendi, quomodo sunt pecca-
fuerint reprobali, quosdivina praedestinatio suos non tores, sed tantum non habet debitum habendi, quod
fecerat, inferebant hoc absurdum ex Augustini sen- debitum habebat Adam, unde non esse hujus po-
teutia, quob ab cis qui non sunt prxdestinati ad vitam, tentiae proxime expeditae ad perseverandum non po-
non auferat percepta baptismi gratia oriyinale pecca- q test dici sola negatio, sed vera privatio, quia est ca-
tum. Hoec est enim secunda objeetio Gallorum, qua rentia doni alias debiti naturae prout elevatae ad fi-
doctrinam sancti Patris, teste Prospero, suggillabant. nem supernaturalem.
Respondeo peccatum originale intulisse pcenas pro- Hactenus haec pro explicanda sententia sancti Au-
prias ipsius naturae, et has per baptismum non re- gustini insinuata sint, pluribus enim eamdem sen-
mitti, quarum praecipuae sunt concupiscentia et pri- tentiam et exponunt defendunt eruditissimi theo-
et
vatio potentiae proxime expeditae ad perseverandum logi Ruizius et Gonettus laudati. Unde nescio quo
in accepta justitia, et sic nihil damnationis remanet panico timore perculsus illam Adamus horruerit,
in baptizato. prout damnatio culpam significat, non accusans eamdem tanquam matrem Calvinianae hae-
vero prout dicit pcenam. Nam ibidem docet sancta reseos quod quidem attentius considerans, arbitror
;

sjnodus remanere concupiscentiam, quse ex peccato illum intellexisse errorem satis notum, nempe in
est et ad peccatum inclinat. Nullo vero pacto concedi- baptizatis vere remanere peccatum originis etenim ;

tur hominem baptizatum damnari propter peccatum si post baptismum adhuc tidelis potest reprobari ob

onginale formaliter, et esse ratione illius ut causae peccatum originis, nonigiturest deletumetremissum,
Droximae reprobatum, sed dicimus radicaliter pec- cum aliquid remaneat in renatis ob quod aeternum dam-
catum originale esse causam reprobationis fidelium D nentur. At haec erat vetus calumnia, quam Semi-
qui damnantur, quatenus ex illo ortum habuit priva- Pelagiani, ut ex Prospero diximus, Augustinianae sen-
tio potentiae proxime expeditae ad perseverandum, tentiae inferebant, a qua eamdem procul esse osten-
sub qua praeciso auxilio speciali Dei homo salutem dimus. Longe vero abest sanctus doctor a Calvi-
non consequitur, sed labitur in peccata ob quae nistarum sententia isti enim putant ipsam concu-
:

proxime et formaliter a Deo damnatur. Neque enim piscentiam esse formaliter peccatum originis, quae
negamus Deum reprobare aliquem ob peccata actua- cum remaneat post baptismum, dicunt non fuisse
lia, aeque dicimus Deum prium reprobare propter deletum peccatum, sed tectum et non imputatum.
ariginale, deinde etiam ob actualia, ut opponit Joan- At sanctus doctor nonconstituit in ipsa conscupiscen-
nes a Sancto Thoma, disp. 10 de Reprob., art. 2, num. tia essentiam peccati originalis, sed in reatu et ma-
J0 ; sed asserimus Deum immediate damnare poena cula, quae tota deletur in baptismo. Unde lib. n de
eterna hominem ob peccata actualia, in quae incidit peccatorum Meritis, cap. loquens de concupis-
28,
b impotentiam perseverandi, seu ob privationem po- centia, ait : u Non si manet in membris eorum qui
entiae proxime expeditae ad perseverandum, quae est ex aqua et Spiritu renati sunt, tanquam non sit ejus
)cena humanae naturee relicta ad agonem ex peccato facta remissio, ubi omnino plena et perfecta fit re-
 ;

738 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AIT.USTINI. m

missio pcccatorum omnibus inimicitiis interfeclis A consultos, apud quos plns pondcris unius Augustini
qiiihns separahamur a Deo. » Lege Dellarminum aactoritas raloit, qoam vulgaris alioram opinio.
tom. IV. lib. v, de Amissione gratia?, cap. 8, id ex Anteqnam t.unensancti doctoris sententiam explicem.
Augustino emdite prohantem. Hoc ipsum tamen me- moneo haud opus fuisse nonnullos tanta diliRentia
lius ac fusius explicat P. Macedo lib. iv de Clavilius utriusque juris teslimunia conquirere, queis invaso-
Petri, cap. .'i et 7. Non est igilur cur Adamus cele- ris occisiocum moderamine iuculpatae tutelae con-
berrimam saucti Patris senteutiam Calvinismi insi- ceditor, uno enim verbo jam olim responderat san-
mulet, cum Calvinus hac in re longius ab Augustino, ctus doctor cap. 5 laudato « Legem quidem «atis vi-
:

si quis alius abierit. Sed transcamus ad alia, suique deo esse maoitam contra hujnscemodi accusationetn*
consilii causa adversario dimittamus. qua? in eo populo quein regit, minoribus malef.tctis,

§ XI. An erraverit Augustinus docens occisionem ne majora committerentur, dedit licentiam ; multo
'jrassaloris mortis intentantis non esse licilam. enim mitius est eum qui alienevitde insidiatur, qaam
Ultimum quem sancto Patri errorem objiciunt in quaerit an homi- eum qui suam tuetur, occidi. » Ubi
examen vocamus inquiunt enim eumdem dixisse
; nes quibus civiles leges invasoris occisiooem per-
haud licitum esse occidcre grassatorem cjui nobis velit mittunt, aliqua vehementiore ac secretissima leyc
vitam eripcre. Est Adami contra Augustinum accusa-
B teneantur tales non occidere,
tio cap. 3, pag. 585. Disputat Augustinus, lib. i de Sanctus Thomas, '2-2. q. 64, art. 7, nolens disce-
Libero Arbitrio, cap, v, possintne citra culpam in- dere a sancli Augustini sententia, neque item a com-
terlici hostis irrurns vcl insidiator sicariits, sivc pro muni opinione, distinguit unum et alterum modum
vita, sivc pro libertate, sive Postquam pro pudicitia ? quo quis se defendens potest invasorem occidere.
dixit lege Romana gras?atores posse impune occidi, Potest enim quis habere tautum intentionem se de-
dum vitarn alteri striclo mucrone auferre tentant, fendendi, licet inde ex accidenti sequatur mors in-
ait « Legem quidem non reprehendo qua? tales per-
: vasoris vel potcst intendere occiMonem aggressoris,
;

mitlit interlici, sed quo pacto istos defendam qui vel tanquam medium vel tanquam tidem, ut exponit
interficiunt, non invenio. » Ex his Augustini verhis ibi Cajetanus. Potest hoc explicari exemplo satis
in varias sententias gravissimi scriptores abiere. apto. Preecipit medicus scindi vcnam inliimi, ut
Multi putarunt Augiistinum negasse esse licitum oc- emissione sanguinis curetur, licet sciat intirmum ex
cidere invasorem eliam cum moderamine inculpatae tali emissione passurum deliquium, quod revera ipse

tutelae, quorum nonnulli, tanti doctoris auctoritate nollet si aliter intirmus curari posset. In hoc casu
moti, eamdem sententiam subscripsere, vel saltem medicus vult salutem intirmi ut finem, emissionem
probahilem existimarunt. Augustinus Triumphus An- sanguinis ut medium, deliquium nullo pacto inten-
conitanus, insignis theologns Augustinianus, in lihro dit, nisi ut quid consecutum ex accidenti praeter
de Potestate ecclesiastica, qucest. 52, art 3, ponit suam intentionem, in quod tantum malerialiter con-
et probat hauc conclusionem « Puto quod culpa sit : sentit. Ita hoc secundo modo polest agressus occi-
hominem occidere ne ipse occidatur, quacunquc dere invasorem, nullo vero pacto potest intendere
inevitahili necessitate hoc fiat. Ad hoc est (adilit) mortera grassatoris irraentis neque ut inedium, ne-
auctoritas Augustini in plurihus locis ;
primo de Li- que uti finem. Et banc esse mentem sancti doetoris
bero Arbitrio dicentis, » etc. Tostatus, illud ingenio- recte ostendit Salonius in fine art. 7, eanidemque
rum monstrum, in cap. v Hattheei, v. 9, p. 109, re- explicat Tostatus citatus. Quare sanctus Tliomas, in
citata sententia Triumphi, et opposita quae est com- resp. ad I, Augustinum intelligendum esse
scribit
munior, ait : « LUraque istarum positionum videtur de intentione occidendi aggressorem, non vero si
aliqualiter rationahilis, maxime cum ista secunda intendat directe conservare propriam vitam, nam
aliqualiter videatur esse talis actus non habet, inquit, rationem illiciti, cum hoc
de iutentione Augustini. »

Vaspuez, cap. 2 de Restit., dub. 6, num. 18, Augu sit cuilibet nntundc, qitod se conscrvct in csse, qu>in-

stinum eam sententiam secutum fuisse aftirmat, D tum potest. Omilto hano sententiam vix posse in
quam, inquit, quidam cx canonistis amplcctuntur. Mo- prazim reduci quis enim surgente ira, animoque in ;

lina, disput. 3 cit., num. 3, ait Vehemens suspicio sui defensimeni subito erecto, illam intentionem
:

cst, Augustinum ejus fuisse scntcntix. Gerson pro ea- haberc potest? quod Salon, Molina aliique adnota-
dem senlentia refertur in tract. de Eucharistia runt. Certe illa explicalio non est ad mentem Au-
certe Compend. theolog
part, n in expositione , gustini, cum taraen, inquit Moliua tom. IV, disp. 3,
quinti prtecepti, ait « Dicunt quidam quod nullo
: iiiim. 3, Fortasse Augustini testimonia D. Tkomam
modo licet occidere etiam defendendo, maxime au- imjntUrint od asscrcndum aggressum non ]>ossc inten-

tem viro perfecto, et ha?c videtur esse opinio An- dere mortem aggressoris : nam Augustinus i

selmi. » Uhi etiam recitat contrarium opinionem, nem aggressoris iude esse m.ilam probat, quia ori-
neutram vero rejicit. Scquuntur Accursius et Glossa tur ex cupiditate servandi vitam, qaae non dehet
snper 1. Vim vi, If de Just. et jure. Richardus insu- amari, Bed oontemm ; « Quomodo ei.im, inquit,

per Sancto VictoreAlmaynus citantor a nostro

et apud eam (divinara providenli.ini) sunt isti peccalo
Salonio. Quare non solus fuit in ea senlentia Angu- liben, qui pro iis rebus quas contemni oportet hu-
stinus, sed hahuit sectatores et theologos et juris- inana ca?de polluti sunt? » Et antea : « Non enim
 :

VINDICI.E AUGUSTINIAN.E. 738

ex eos cogit occidere, sed relinquit in potestate : k essel ordinatissimum, ut impotcntiora potentioribus
lihi-rum eis inemineni necare pro us rebas
t a < 1 1 1 e est imperarent, Quare necesse arbitror esse ut plus pos-
quas inviti possunt araittere, et ob hoc amare 11011 sil meus quam cupiditas, eo ipso ipio cupiditati recte
debent. » At sauctus Thomas vult e.\ instinclu na- justeque dominatur, » cap. 10. Ex bis Augnstinus
torse amare unumquemque suam vitam quantum intentum deducit: Nam cum quis aggressorem occi-
potest, ex. quo amore sequilur defeosio ad illam dit, non ratio, sed cupidilas illi doininatur: « Quo-
cooservaadam etiam cum morte iosidiaotis. Porro modo possum arbilrari, inquit, carere istos libidine,
inter Ula quse contemni debent, ihidem vitam repo- qui pro iis rebus digladiantur, quas possunt amittere
nit Augustinus, eo utens dilemmate de vita animse, inviti,aut si non possunt, quid opus est pro bis
dnm corpus interimitur: Si auferri potest, eontem- usque ad bominis necem progredi?» Neque enim
nendaest; si non pottst, metuendum. Et Ange- nihil actum occidendi ratio, sed cupiditas regit, cum ratio
licus doctor lllaui intentionem ex ira contra hostem dictet vitam non esse verum bonum bominum, quia
intici malitia opioatur, at Angustinus nimia coucu- illam possunt amittcre inviti. Quod enim iuquiunt, a
piscentia el immoderato amore erga se occisionem natura insilam esse sui couservationem, ac proprii
illam vitiari exislimavit. boni defensionem, nibil juvat ; nam vita corporis non
Sed j.ini videndum est undenam Augustiuus in est proprium bonum bominis, sed hominis pars vi
eam sententiam descenderit. Ille quidem, cum ori- lissima, cap. 1C. Bene quidem ferce naturali instinctu
giuem mali, quain contra Manichseos disputaus in- etiam cum aggressoris occisioue vitam tuentur, quia
dagabat, a libidine seu prava cupiditate derivari sta- bsecuuicum summum bonum illis est, idque cupidi-
tuisset, omnia malefacta, ioquiens, non ob aliud mala tate sui conservandi faciunt, ne amittant esse. At si

esse nisi quod Ubiline, id est improbanda cupiditate bomo, ut se defendat, invadentem perimit, cupidi-
fiunt, cap. -i, postea quujrit cap. o Ulrum vd hoslis movetur qua et belluoe in eos motus impellun-
: tate
irruens, i» insidiator sicarius sive pro vita, sive pro
/ tur, existimans tantum bonum vitam corporis, ut
libertate, sive pro pudkitia sine ulla interficiatur libi- pro illa necesse putet usque ad hominis necem pro-
dim ? He.-pondet occisores invasorum non esse ab gredi, cap. 5. Belluarum enim proprium est appetere
bac prava cupiditate immwnes: Quomodo possum, ait, voluptates corporis, et vitare molestias, eap. 8. Ergo
arbitrari earere istos libidine, qui pro iis rebus digla- tuuc movet homines ad occidendum cupiditas, qua
dinntur, quas possunt amittere inviti ? etc. At staiim bestiis meliores non sunt, neque tunc ratio irrationa-
objicit sibi Romanas leges permittere aggressorem les animi motus regit, ibidern. Ergo homo non ordi-
impune occidi, quod autem lege licitum est pecca- agit, et per consequens contra legem aeternam
c nate
tum nullo modo esse potest. Respondet tales quidem agit, quse vult omnia esse ordinatissima, ut ibidem
non teneri reos lege priucipum temporali, sed aliqua praemiserat.
vehementiori ac secretissima lege. Quomodo enim apud Dices: Non igitur citra vitium poterimus amare
eam sunt istipeccato libtri, qui pro iis rtbus quas con- vitam corporis. Respondet sauctus doctor, cap. 15,
temni oportet, kumana cxde polluti sunt ? His ita con- nos posse amare vitam ac reliqua bona corporis,
stitutis, tota rei difticultas in eo erat ut Augustinus utendo illis, non fruendo, quod egregie sic explicat
rationem daret cur apud leges civiles occisor invaso- « Cum igitur eisdem rebus aliusmale, aliusbene uta-
ris non esset homicidii reus, sed bene apud legem tur, et is quidem qui male amore inhaereat atque
seternam et immutabilem. Ad hoc vero probandum implicetur, scilicet subditus eis rebus quas sibi sub-
sanctus doctor reliquum illius libri impendit, cujus ditas esse oportebat, et ea bona sibi coustituens, qui-
summaest: Lex seterna vult omnia esse ordinatissi- bus ordinandis beneque tractandis ipse esse ulique
ma, cap. 6; unde tit consequens ut homo in se ipso deberet bonum. autem qui recte his utitur osten-
Ille

vrdinatissimus sit, cap. 7. Cum vero habeat homo dat quidem bona esse, sed non sibi non enim eum ;

plures motus cum belluis communes, nam appetcre bonum melioremve faciuat, sed ab eo potius fiunt
voluptates corporis, et vitare molcstias ferinx vitx D Et ideo non eis amore conglutinetur, neque velut
omnis actio est, cap. 8, « Hisce motibus animse cum membra sui animi faciat, quod lit amando, ne cum
ratio dominatur, ordinatus homo dicendus est. Non resecari coeperint, eum cruciatu ac tabe fcedent, sed
enim ordo rectus, aut ordo appellandus est omnino, eis totus superferatur, et habere illa ac regere, cum
ubi deterioribus meliora subjiciuntur. Ratioista ergo,
opus est paratus et amittere, aut non habere para-
vel mens, vel spiritus animi motus cum irrationales
tior. » Unde qui occidit aggresiorem non superfertur
regit, id scilicet dominatur in bomine, cui dominatio
leg:.- debetur ea quam aeternam esse comperimus.
totus, neque regit bonum vitae corporis, sed ei amore
Cum ergo ita bomo constitutus atque ordinatus est,
conglutinatur, ac merabrum sui animi facit, dolens

nonne tibi sapiens videtur? » cap. 8. « Eos enim cum crnciatu eam sibi resecari, neque paratior est
sapientes voco quosveritas vocari jubet, id est regno illam non habere, sed totis viribus colluctatur ut
mentis omnis libidinis subjugatione peccati, » cap. 0. babeat, pntans eam suum bonum esse, pro quo con-
« Putasne ista meute cui regnum in libidines aeterna servando digladiatur, quae tamen vila ad beatam
lege concessum esse cognoscimus, potentiorem esse vitamnihil facit, nam beate vivere est veris certisque
libidinem ? Ego enim nullo pacto puto ; neque enim bonis gaudere, cap. 13 ; inter quae vita corporis non
 :

739 SUPPLKMENTUM AI) OPERA S. AUGLSTLNI.

r eponitur, tot variis

subindeaffectionibusperlurbata, A Libero Arbitrio et ipse philosophum agens, supra
quas erudite congerit sanctus doctor cap. 11. omnia corporea animum homiuis ad ven sui boni
Tandem Anguslinus, cap. 15, post longam dispu- cognitionem evexit, suumquerationi imperium pravae
tationem disparitatem assignat cur lex civilis pnn- cupiditatis motibus subactis asseruit. Sane docuit
cipum permittat occidi invasorem vitse, lionoris vel nihili habenda esse qualucunique haec bona tempo-

divitiarum, et id alia ex parte lex aeterna vetct. ! ralia, qua? miseri mortales ad insaniam usque mille

enim lex civilis reipublicae temporalis • niliil aliud votis expetunt, neque enim illa ad summi boni asse-
jubet nisi ut haec quae ad tempus uostra dici possunt, cutionem viam muniunt, sed impediunt. Quae si vera
quando homines cupiditate inbaerent, eo jure
eis sunt, culpandam dixit illius cupiditatem, qui pro
possideant, quod pax et societas bumana servetur, bulla (ita enim sapientes hominis vitam corpoream
quanta in his rebus servari potest. » Postea « Ergo : dixere) defendenda mucronem stringit, atque humana
et ad id quod vult torquet ac retorquet miserorum casde polluitur. Augustinus Anconitanus, qui hanc
animos, quibus regendis accommodataest. Dum enim sancti doctoris senlentiam ex professo defendit, alio
haec amiltere timent, tenent in bis utendis quemdam ac plane diverso argumento illam contirmavit, nem-
modum aptum vinculo civitatis, qualis ex bujusce- pe quia : Animam proximi plus teneor diligere quam
modi bominibns conslitui potest, non autem ulcisci-B corpus proprium, quod me invito possum perdere.
tur peccatum cum amantur ista, sed cum aliis per Planum est autem quod anima proximi perditur, ex
improbitatem auferuntur. » Al ut consequamur ulti- quo idem iu actu injusta? invasionis per me occidi-
mum linem, lex oeterna vetat amari non sunt illa quae tur; cui argumento cedit cardinalis Lugo, tomo I de
media ad illum obtinendum, ut quae homines « pos- Just. et jure, disq. 10, sect. 0, num. 143, si restrin-
sunt et velentes non adipisci, et amittere inviti, » gattir ad hominem ebrium invadentem, et se defen-
cap. 15. « Jubet igilur aeterna lex avertere amorem dens putet probabiliter se esse in gratia, de qua re
a temporalibus, et eum mundatum convertere ad pluribus agit Tostatus. Sed nostrum est Augustinia-
aeterna, * ibidem. dignam Augustino doctrinam ! nam tantum sententiam explicare, quce philosophu;e
Lex civilis principum non ulciscitur peccatum cum rationi innititur.
amatur vita corporis, sed cum aliis per improbita- Caeterum, licet Augustinus, juxta subtilioris philo-
tem aufertur, et parum curat de illa noxia cupidi- sophia". principia, negaverit licitam esse invasoris
tate, cum de internis nibil statuat. At lex aeterna occisionem, nunquid contra legem etiam Dei illam
hanc cupiditatcm damnat, cum in homine domina- esse existimavit?ut plane homo a grassatore invasus,
tur, ac rationem regit, dum quis arbitratur tantum cum nullasit alia via qua evadat, si iuvasorem occi-
bonum esse sibi vitam corporis, ut usque ad necem dat, homicidii reus quod contra com-
censendus sit,

hominis pro illa defendenda progrediatur, cum tanien munem theologorum sententiam esse [ita certum est,

illius bonum verum minime sit, neque enim facit ut Salon, cit. conclus. 2, dicat: • Opposita senten-
illum meliorcm, quod proprium solum est bonorum tiaest forsan temeraria, tot tnxtibus et communi om-
animi, quae nullus potest amittere invitus, et si vult, nium fere doctorum placitis repugnans. » Ego qui-
habet. Ue qua re late agit a cap. 12. Quis vcro non dem judico sanctum Augustinum ex sacris litteii-,
videat quo jure Augustinus datum inter utramque quas cum scriberet librum primum de Libero Arbi-
legem discrimen nuncuparit sublimia quasdam petcn- trio, parum se calluisse testatur, postea oppositam
tem distinctionemf cap. 5, in line. senteutiam tradidisse. Hanc legem Hebra^is Deus Exo-
Hoc quidem argumento motus in eam sententiam di xxu dedit : Si cffringens fur domum sive suffoduns
ivit sanctus Pater, in qua tradenda et confirmanda fuerit inientus, ct accepto vulnere mortuus fuerit, per-
necunum testimonium adhibuit, sed
e sacris litteris cussor non erit reus sanguinis ; <iuod si orto sole hoc

quod cum Manicbaeis res erat, rationi tantum innixus homicidium perpetravit, et ipse morietur. Ex
fecerit,
philosophatus est. Quae tamen nova nemini videri quibus aperle deducitur non esse contra legem Dei
debent, eo enim in argumento Stoici ac veteres ple- D occidere invasorem, cumhoc Deus ipse permiserit, ac
rique alii pbilosophi summa cum laude versatisunt: hominem occidentem negaverit reum esse homicidii.
siquidem quo celebre illud apatbiae dogma persuade- At sanctus doctor, tom. IV, q. 84 in Exodum, dispari-
rent, ac omne bonum hominis in mentis arce collo- tatem assignat cur nocturnus fur citrahomicidium in-

carent, nihil extra virtutem in bonis habendum esse nonverodiurnus, itainquiens Ptd.Epist
terfici possit,

pluribus argumentis contendebant. Hoc Seneca pro- ad Macedon.) « Intelligitur ergo tunc non pertinere
:

bavit luculento opere, quod hoc titulo exaravit ad homicidium si fur nocturnus occiditur, si autcin
Quod in tapientem virum non cadit injuria. Hoc Philo diurnus, pertinere, etc. Poterat quippe discerni quod
intcndit suo illo opusculo inscripto : Quod mnnis ad furandum, non ad occidendum venisset, et ideo
probus libtr. Idem astruxit Lactantiua 10 tertio ln>ti- iimi debcret occidi. Hoc ct iu legibus antiquis saeea-
tutionuin, sed ( ;cteris Patribus subtilius atque orna- laribus (ff. ;ul Leg. Aquil., leg. 4), quibos t.uncu ista

tius Joannes Chrvsostomus in oratione cui hunc titu- est antiqnior, nempe occidi nocturnum
iiiveuitnr,

lum dcdit : Nrmo Ixditur nisi a seipso. Quam sen- fiiieiii qnoquomodo, diurnum autem, si se cum telo
tenliam alii dilfusis commcutariis postea illustra- defenderit, jam enim plus est quam fur. » Igilur si
runt. Itaque noster Augustinus in eo primo libro de in dubio an fur me velit occidere, possum juxta le-
741 VINDICI 1 AUGUSTINIAN.E. 742

gem divinam ex Augustino citra peccatum homicidii .V Tbomas, 2-2, q. 123, art. G, unde ait sanctus Pater
illum occidore, potiori jure eumdem licite potero in- cit. cap. 13: « Quid fortitudo? Nonne est illa anima>.
terfii ere si certam milii mortem stricto mucrone in- affectioqua omnia incommodaet damna rorum non
tentet. Neque enim fas est dicere Deum permisisse in nostra potestate constitutarum coutemnimus? »
peccatum, ut veluti lata lege dod improbasse: et- Insuper certum est oxcelloulis charitatis actum illum
euim licet lex illa data esset ad tirmaudam civilem futurum quo quis mortem libons oppeteret potius
rempublicam Hebraeorum, patuit tameu divinam vo- quam irruentem hostem intorimens ejusdem perpe-
luntatem permisisse homicidium, uti permisere tuae damnationis causam esse, ut docent Aragon, Sa-
muudaui logislatores, et sicuti occidens invasorem lon, Cajetanus, aliique ad q. 64 jeit. saucti Thomae.
nou agit coutra voluntatem legislatoris civilis, ita Potest hcec explicatio colligi ex iis quae idem in eo
Deqae cootra legislatoris Dei voluutatem agere di- libro primo de Libero Arbitrio scribit. Nam cum
cendus e>t. Nou est tamen necesse ut dicamus sanc- dixisset occisionem invasoris nulla lege civili plecti,

tum doctorem priorem sententiam retractasse, cum ait cap. o : « Ulae vero culpae alias pcenas aptas ha-
prcecipue ab scripto libro primo de Libero Arbitrio bent, a quibus sola mihi videtur posse liberare sa-
post triginta et amplius anuos libros Retractationum At non agit juxta regulas sapientiae qui ob pientia. »
scribeus illam priorom sententiam non expuugens, B vilissimae rei quee sit in homiue conservationem in-
iterum approbasse censendus sit. ltaque utrumque genti se laude privat, unde secundum easdem sapien-
dictum est coinpouendum ex ejusdom sancti Patris tiae regulas defoctuose agit, quod est peccare. Sed

effato lib. de Lib. Arb., c. 5, ubi ait: « Potest

i plus aliquid velle fateor sanctum doctorem, nam
ergo illi legi, quae tuendorum civium causa vim hos- cap. illo o ait : « Quomodo enimapud eam (providen-
tilem eadem vi repelli jubet sine libidine obtempera- tiam divinam) sunt isti peccato liberi, qui pro iis re-
ri. » Angustiuus, ut hostis occisio sit licita, hoc tan- bus quas contemni oportet humana caedepollutisunt?
tum vult ut actio occidendi ab illa noxia cupiditate Videtur ergo mihi et legem istam, quae populo regen-
sequeretur : quare, si quis se defendens id agat non do scribitur, recte ista permittere, et per divinam
motus illa cupiditate qua ad sui defeusionem bruta provideutiam vindicari. » Quae sane verba invasoris
etiam impelluntur, sed pacato rationisimperio, nempe occisorem plus quam dicti defoctus moralis citra pec-
ob bonum reipublicae, vel familiae, vel ut moriatur, catum in operando reum constituunt. Igitur senten-
cnm majori probabilitate salutis, quae maxime Chri- tia sancti doctoris ex subtiliorisphilosophiae priucipiis
stianum consideratio decet, vel quocunque alio di- deducta generosiori suique
animo digna aestimatoro
gniori tine procul ab illo c.upiditatis irrationalis im- r non nisi injuste reprehendi potest, cumillam Hebraeo-
pulsu, aggressus citra culpam potest licite invasorem rum, Graecorum ac Latinorum sapientissimi aate
occidere. Quae quidem consideratio, licet illis in Augustinum defenderint, qui vitam inter tontenipti-
angustiis non ita in promptu esse videatur, eadem bilia bona rejecere, unde nostri Patris assertum de-
probabilitate defenditur qua sanctus Thomas intentio- rivat ut ex ipso luculenter ostendimus.
nom occidendi hostis vel ut linem vel ut medium Haec quidom scripseram, quae ubitypis edita Romae
distinxit ad hoc ut quis posset licite invasorem in- vir doctissimus legisset, illico me
convenit, fere in-
terimere, ut per se consideranti patebit. dignatus quod sententiam antiquioris Ecclesiae Pa-
E^t alius etiam facilior modps Augustinianae sen- tribus familiarem tam meticulose defonderim. Simul
tentiae exponendae, si dicamus Augustinum, quando pleraque Patrum testimonia indicavit quo me inani
occisionem aggressoris peccatum appellavit, intel- metu liberaret. In primis Augustinus etiam episco-
lexisse moralem defoctum actionis in quem incidit pus in eadem sententiaconstanter stotit, quam etiam
qni, relicto actu longe perfectiori, imperfectiorem militaribus praefectis persuasit : Publicola, vir illus-
eligit, unde ex insipientia operari dicitur. At qui se tris,quiin Arzugitana regione limitis curam gerobat
permittit occidi, nec curat,cum possit, nece hostis plures sancto doctori quaestiones solvendas per lit-
vitam redimere, excellentiorem quovis infortunio ani- D teras misit, quarum duodecima in haec plane verba
mum habere se monstrat, haud in bonis reputans concipiebatur Si Christianus videat se a barbaro :

vitara, quam
amittere paratus est, et non habere pa- vel Romano velle interfici, debet eos ipse Christia-
ratior unde summa laude commendandus venit, quo
; nus interficere, !ne ab Cui difficul-
illis inlerficiatur.
pacto Anaxarchus, Stilpo, aliique veterum praeconia tati sic respondet sanctus doctor epistola ad eumdem
demeruere. Secus vero agens exilis animi se esse 154: « De occidendis hominibus ne ab iis quisque
ostendit, ut quem vilissimi boni possessio impleat, occidatur, non mihi placat consilium, nisi forte sit
ac xanti vitam faciat ut omnibus viribus pro illius miles aut publica functione teneatur, ut nec pro se
conservatione sibi dimicandum putet. Quare apud hoc faciat, sed pro aliis vel pro civitate, ubi etiam
veram sapientiam stulte hic posterior agere judicabi- ipse est, accepta legitima potestate, si ejus congruit
tur. vilisque animi pcenas luet, ingenti illo laudum personae. » Hanc plane doctrinam ab Africanis Pa-
cumulo privatus, quae contemptori de-
Vitae corporis tribus Augustinus acceperat. Tertullianus in Apolo-
entur. Accedit fortitudinem majorem exeri ab eo getico dixerat: « Apud istam, nempe Christianam
ui generose mala patitur, quam ab eo qui infert, ut disciplinam magis occidi licet quam occidere. » Certe
ost Aristotelem iu Ethic. cap. 9, probat ^sanctus Christus exarmato Petro omnem Christianum docuit
743 SUPPLEMENTUM AD OPEIU S. AUGUSTINI. 744

ne vim vi repellerct. Cum Tertulliano concinit Cy- A comburendae unus et securim et facem Augustinus
prianus <pi-t. SH, ubi clamat : • Occidere non licet, admovit. Nnnc enim Manicheei, modo Ariani confu-
sed occidi nccesse est ; » et io sequenti epist. 57, ad tandi erant ; nunc in Donalislas scribendum, stalim
Cornelian. : « Occidere innocentibas nec nocentem eundum; su-pe simul omnes im-
contra Pelagianos
liceat. » Accedit Lactantius lib. m divin. Instit., cap. probandi neque boc quidem cummode lieri poterat
:

20, ubi cum dixisset : « Ea quoqnc ne Bant. monel "b innumeras tum voce tum per litteras petitas
qiuc apud homines pro licitis babentur ;
» hccc addit: et subinde datas consultationes. Haud in nonum an-
« Itaque in boc Dei prcecepto nulliim prorsus expcr- nuiii volumina premere illi licuit, sed impolita atque
tem tieri oportet, quin occidere hominem sit semper imperfecta emittere cogebatur, tantisque temporis
nefas » Imo banc ipsam doctrinam didicerat Atigus- angustiis pn-mebatur, ul nec dictatos libros seiml
tinus a magistro Ambrosio Medionalcnsi, lib. iu de relegere posset, ut ipsemet testatnr in cpistola ad
Officiis, cap. 4, haec scribenle : « Tamen non vide- Marcellinum. Quamobrem si quid vcritati minus con-
tur quod vir Cbrislianus, et justus, et sapiens quse- formc eidem excidisset, jure merito excusandus e
rere sibi vitam aliena morte debeat : utpote qui Illud vero maxime notandum venit, quod Augustinus,

etiamsi in latronem armatum incidat ferientem refe- cum universos a se elucubratos libros censoria gra-
B
rire no.n possit, ne, dum salutem defendit, pietatem vita'.e spongiam adbiberet exa-
recenseret, ac saepe
contaminet. » Quis autem non videat quantum huic rala adversus Pelagianosvolumina rccognoscens, duo
sententiae auctoritatis pondus adjiciaut Ambrosius, haec tantum corrigenda dixit, ncm|)e quod lib. v
Cyprianus et Augustinus? Nonne illa sanctissimorum contra Julianum medici eujusdam veluti certum no-
ac doclissimorum Patrum trias praeponderat integrse men posuisset, quod tamen penitus ignotum p
centurice casuistarum, quos Guimenius, Pirotus, animadverterat, quodve in libro de Natura et gratia
aliique Probabilistarum primipili longo ordine reci- librum quemdam Sixto pontitici ascripserit, Pelagii
tant, qno testium, si non auctoritate, saltem numero tidem secutus, qui tamcu a Sexto philosopho editus
eas opiniones sulfulciant, quas uti sanguinarias an- fticrat. Cceterum nullum illis in libris contra Pel

tiquiorcs Ecclesi*. magistri praescripsere ? Profecto nos assertum dogma recantavit, nullam non dicam
novce tbeologiae magislri, qui non sine proborum sententiam correxit, sed neque unum verbum veluti

scandalo docuere licilum esse occidere detractorem minus aptum erasit, sed universa ac singula senili
nostrae famae, immane ac crudele asserlum inde de- auctoritate approbavit, ut vel binc divina gratia,

ducunt, qtiod bonor pluris faciendus est quam vita, quam triginta et amplius libris contra Pelagianorum
et cum pro hujus defensione licitum sit insidiantem Q insultus accrrime propugnavit, dignam veluti tanto
atque vim inferenlem occidere, potiori rafione non labore vicem rependens, scribenti adfuisse credita
erit reus criminis qui pro bonore defensando, si nul- quo procul a quolibct vel levissimo errore volu-
sit,

lus sit alius evadendi modus, calumniautem obtrun- mina illa cedro digna perscriberet. Et tamen hisce
cat. Ha>c aliave longe plura vir ille eruditus protulit, in libris recentes Aristarcbi tot excessus, tot antilo-

quae quidem alteri etiam se insinuasse testatus est, gias, tot errores se deprebendisse jactant ! Augusti-
qui ea poslea quoque tvpis excusa vulgavit. Facessit nus modestissimi vir ingenii suos hosce censores ita
igitur novorum casuistarum timor, suos illis relinqua- monitos vult in tine libri de Dono perseveranti
mus Tamburinos et Bannios, nos Ambrosium et Au- « Qui vcro errare me existimant, etiam atque etiam

gustinum audiemus, cum quibus gloriae vertelur non quae sunt dicta considerent, ne fortassis ipsi errent.
modo sapere, verum etiam judicibus casuistis er- I. :«> autein cum per eos qui meos labores legunt,non
rare. solum doctior, verum etiam emend.ttior lio, propi-

§ XII. Sanctus Augustinus in libris Retracfationum tium niibi Deum agnosco, et hoc per Bcelesita doc-
nihil abs se de dicina gratiaasserlum in libris con- tores maxime exspecto, si et in ipsorum tnaiius ve-
tra Pelagianos scriptis expunxit. » Quu' verba nit, dignenturque nosse quod scribo.

Hos Augustino errores Adamus ac Moraines obji- " cuin legisset stiminus Ecclesiasticorum Annaliuml
ciunt, sed vano prorsus eventu nam eo improbo la- scriptor, ac Vaticani senatus immortale decn
;

bore non Bipponensis praesulis famam vel auctorita- sar Baronius, in heec Augustiniani ingenii proeconia<
tcm decurtarunt, sed quam maxime promoverunt. erupit « Haec ipsa digna quidera saucti Augustini :

Quis autem initio causce. non fuisset veritus ne Au- modestia, animiqiicejus admirahili cum submissione
gustinus, in ducentis et amplius libris quos edidit verecundia, ut plane m-[ aliunde ex his saltem m-
in tot epistolis quos publicavit, in innumeris concio- telligere valeas, afflatum illo divino Spiritu Ula scri-
nibus qnas ad populum habuit, in tot commentariis I»-isse, uon super quempiam alium quam super
ctun
ac queestionibus quibus sacras litteras explicuit, a ri- homilem, quietum et trementem sermonem Dei di-
gidioiihti> bisce censoribus alicujus errali reos lene- vinum aflore numen, Deus per propbelam fucrit con
retur, cuin vel bonum ipsum Bomerum quandoque lestatus. » At Ecclesiae doctores tantum abest ut

dorniitarc in adagiis sit? Neque eniin omnia dicta una htura sancti Augustiui de divina gralia doclri-

ill.i licuil perpendere ; aliquoties etiam scripsit ani- oam emendarint, tit veluli e sacratiori cortina datan
mo calamo ad alia properanta. Adjice
distracto, ac aamdem venerantes, contra Semi-Pelagianos defen
immensam illam heeresum silvamcui cx-cindendae ac derit, ac Romana ipsa Ecclesia lidelibus sequ
 :

is VINDICl 1 AUGUSTIMWl 740

iin proposuerit. Qiunl si rccentiores, tot retro sa>- A ex Bispania, ex Gtrmaniai miror cur non etiam cx
ilorom approbatione repudiata, eos se Eeclesite Japonia! Cum Augustinuma Baianis vindicatum no-
tetores dicant, eiaminanda per-
qoibaa bob seripta bis ostensnrum p"omittis, eumdem misere laceratum
kugustinns, sseculi bujusee oostri tantorum ho- exhibes. Sane magnum illnm dncem Ripponensem
inum Dutritoris felicitati adgratulandum erit, u Au- ab hostibus lua virlute defensum in Capitolio trium-
nstini tameu errwrea meiras persnadere poterunt, phantem cernere sperabamus, illi quidem lauream,
tiam hucnsque fecere. At meliorem ipsis mentem, tibivero civicam coronam intexturi, cum repente ex
teliorem in Aognstinum meum animum a snperis defensore hostis acerrimus, a Jansenio in Augusti-
recor, ut praedicatio suhw in Ecclbsia vim (Pros- num aciem detleclis, ac innumeros tecnm trahens
eri verba sunt de antiquis Augustini calumniatori- enmdem oppognas. Scire vellem qnee teratio, Annate
u ad Uiitinum scribentis), etiam ub hi$,a quibus ad (si qna? in hisce nllaessepostest), ad longiorem hanc
ellitur, udjucctur. et acerbiorem censuram scribendam impuierit? Iles-

CAPIT V. pondes cap. i, pag. 877 « Hoec duxi proponcnda, ut

:

triginta quinque doctorum tcstimonia ,

intelligamns non nimis inverecnndos fore si qui forte
s

•
ontifimm, cardinalium, episcoporum, alio- non ita se faciles exhibeant in iis omnibus admitten-
1;
rum itra sanctum Augustinum prodvcunt; dis qun; vidcri cuipiam possint proposita fuisse ab
>im fides expenditur. Auguslino. « Addis pag. 87 « Qua> plerique non
i- :

Recentiores nonnulli, ne sancti Angustini anctori- videntur satis advcrtisse dum Molina? audaciam
,

item alieubi deserentes, bonorum omnium indigna- exaggerant, indicantis aliquid lucis defuisse, Augus-
anem subirent, in id consilii descenderunt, scri- tino in concilianda cum creata libertate divinorum
torum omnium schedas sibi excutiendas esse, et si decretorum etauxiliorum efticacia. » Ergoue ut Mo-
uid iu illis minus honoritice de Augustino assertum linte audaciam, quam c.raogcrant, excusares, Augusti-
it. in publicum proferendum. Nain ubi eo stadio nus, eximius ille errorum pu-
Ecclesiai doctor, tot
liorum vestigiis se iuha>sisse monstraverint, omnem blice coram orbe catholico ingenti testium lurba con-
lctiinvidiam se declinaturos existimarunt, Joannes ducta accusandus fuerat? Et quidem Annatus non-
.damus ac Franciscus Annatus id maguo studio ac nulla contra Augustinum testimonia producit quibus
Dgenti labore exsecuti snnt: ille part. iii Calvini nec ipse integram tidem pra^stare dicit. Hinc sunt
icti, eap. 7. p. G3I ; hic autem eo loci ubi erga ejusdem voces initio cap. 3, pag. 864. Re-
pice illee

Liigustiuum debuerat esse reverentior. Etenim An- fero tantum, non probo; qua? repetit cap. i, pag.
atus, ut Jan~eni>tarum jactantiam, qui totum sibi 87 G Qux quidcm ego rcfero, sed non probo', imo
:

-;inum vindicabant, justum

compesceret, satis aticubi, dum pessime Augustino obloquentes produ-
olumen procudit, quo Augustinum contra Jansenium cit, quasi sancti doctoris vices dolens, haec publice
tare domunstrare conatus, unius Augustini vcrbis initip cap. 3 contestatur: Vcllem et hoc, et alia qux-
i.ntra adversarium loquitur, et sicuti venae toti cor- dam, quse subjungam, mitius conccpta.' et pag. 870,
ori u sunt, ita et illaToto eo opere oberrant cap. 4, dicteria Pighii in Augustinum recitans, ait

uatqne. Quo vero Augustini se vindicem acpro- Omitto honoris causa , quod de Augustino subjungit,
lognatorem ostenderet, hunc titulum libro dedit :
et pag. insequenti: Non refcram quse dixit lib. vi, etc,
Baianis tindicatos, Jausenistas Baianos quod mihi videantur in sanctum doctorem accrbius
nominise causa vocans, quod Michaelis Baii pro- quam vellem esse dicta. Mirum hsec Annato in reli-
is a sede apostolica theses defendere diceban- gioncm venisse ! Ego quidem hujus scriptoris voces

r. Qua tide id septem prioribus libris praastiterit, surda aure pertransire decreveram; quis enim adeo
derint contra quos ibi decertat, a quorum causa
illi erga superos irreligiosus esse potest, ut dicenti velle
ocul sum. Octavus ejusdem voluminis liber totus se contraAugustinum testimonium dicere, auresprae-

r>ntra Augustinum est ut alterum sane atque omnino beat, ac non potius audax hominis consilium exse-
positum priori titulum poscere videatur, siquidem D cratus, procul abire eum jubeat ? Ne tamen Augusti-
tstremo illo libro universa in sanctum Augusinum nusqualiumcunque hominum testimoniis succumbere
|cteria hinc inde magna industria ac labore collecta videatur, libeat eadem repetere; etenim adversarii
roducit. Ausustinumjudicem, Annate, appellas, ad testimonia, infirmare vel rejicere, boni advocati et
jus tribunal cum Jansenianis litigas, illius sententise bonae causa?, pra^sertim cuni plurimos contra Augus-
[are te dicis, cum nil nobis detua fide metuentibus, tinum testes producit, qui Augustiniani nominis stu-
|ugustinum non suspectae quidem udei judicem pro- diosissimi semper fuere. Initio autem eos testes no-

mtias (hoc enim utcunque tolerari posset), sed ex minat quibus judices ipsi assurgant, Ccelestinum
idice reum facis, ac contra eumdem triginta et am- papam, qni in epistota ad episcopos Gallisc, non
lius testes producis, vociferans te nominare prxci- universam, ut putat, Augustini doctrinam approba-
Ecclesix principes pastoresque celeberrimos, et vit, sed certas tantum quasdam sententias de quibus

<simos sensuum ecclesiasticorum, mini- nulla modo controversia est. Verum pluribus hacc
I suspectos, lib. vm, initio. Et ne paucorum suo inferius loco cap. 8 nobis examinanda sunt. Idem
bntra Augustinum ea conspiratio censeatur, protes- postea subnectit purpuratos Vaticani senatus Patres,
[ris cap. 3 te advocasse testes ex Gallia, cx Italia, nempe Baronium, Sadoletum, Bonaventuram, Caje-

Patrol. XLVII. 24
7« Sl PPI.EMENTUM \D OPF.HA S AUGUSTINl. ?48

tanum, Perronium ct Valerium; de quibus sigillatim A serte, chtrissime, citra ambages cardinalis pronnn-
judicandum est. tiet, appellanda est bic Annati fides, qui vel in primo

tcste producendo apertissJme errai Augustini salsa

§ I. Baronii ac Sadoleti tcstimonia cxpcnsa. Ludovici
Denii pro Sadoleto contra sanctum Awjustinum res est, adversario initio causaa falsitatis conviato.
dicta refellwntxw. In limine impegit Annalus; infaustum omcn.
Igitui Annatus, lib. viu, cap. 2, ait Baronium, Alter testis purpuratus producitur Jacobus Sado-
postquam tomo V, ad annum '131, rctulit illa verba lotiH, qni lib. u in Epist. ad Hom., interpretans illa

Cadestini in tine epistola* ad GalliflB opi-copos : Pro- Pauli : QtfOf pnsdvit, elc ., baec ait referente An-
fundiuns Sttton, etc, dicere : « His, iiiquam, prolile- nato pag. 800 qnoque parte, et si ab ea
: « Bl altcra
tur profundiores quoestiones illas de praedestinatione stat dontor maximus, idemqne gravissimufl et mhb-
sanctorum nequaquam ab apostolica sede definitas, ctissimus vir Augustinus ), tamen durum admodum
(

illasque tantum esse stabilitas, quoe ad condcmnaiio- mihi videtur, qnodque illabi non facile queat ad sen-
nem errorum satis posse suflicere viderentur. » Qai- sus nostros, si omnino a nobis nibil sit (juod valeat
bus recitatis addit Annatus: « Hic crgo quocro quoe
ad obtinendam gratiam in pari conditione cuncto-
siut auctorum quoestiones de proedestinationc,
illoe rum, ila quosdam eligi ut cseteri in calamitate et
B
quarum liberam aflirmandi aut negandi facnltatem darnno destituanlur, • etc. Veruni ubi in Baronti
Ccelestinus facit, interprete Baronio. » Allucinalum timonio recitando falsura Annatum vidimns, bi
puto liunc recentiorem, qui ea de Baronio publicat nou invidum, s&llein negligentem liceat appellare,
quoe ille nusquam asseruit. Etenim eruditissimus qui delatas a Sadoleto Augustino lauJes decurtat,
scriptor capita illa Coelestini epistoloe annexa nequa- lc-tis ipisus verbis baud fideliler repet;ti<. II

quam Ccelestino ipsi ascripsit, sed Prosperi esse bit Sadoletus : Scd ex cUtera quoque ]>art' , >t st ab ea
dixit, ita' enim ibi ait : « Putantur illa capita csse Stat DOCTOR OMMUM MAXIV /l'/«c Q1
Prosperi, qui ut profiteri videtur, ca collegit ex decre- sawtissimus vir, etc. Vides verbi illius omnum encr-
tis Homanorum pontilicum, simulque conciliis Afri- giam, qua Sadoletus coeteris Ecclesiae doctonbus Au-
canis, ubi idem auctor haec liabet in line : Profun- gustinum anteponit ? At illud Annati calamo luesit,
dioresvero dfficilioresque partes, etc. » Et tamen An- quod sane casu, non consilio accidisse coniedercm,
nitus audet affirmare Baronium ita Ccelestini verba nisi adversarii iu Augustinum animus in aliam me
interpretatum, cum eadem Prospero attribuerit, imo sententiam traberet. Eniinvero, si diceres Suarium
nec citra dubium illius capitis liunc esse auctorem doctorem maximum, eumdemque gravissimum, li-
asserere ausus sit, putari tantum dixit. An vero C benter id audiretur. At si adderes esse illum om-
Prosper et Baronius qua?stionem illam de prsedesti- mi m maximum ac gravissimum, ingentesn illi invi-
natione ad gloriam sine meritorum prcevisione con- diam conllares, quasi Aqninate, Scoto, Alherto,
tra sanctum Augustinum resolvi possit citra re- terisque principibus scholasticis superiorem faceres.
prebensionem aflirmarint, iidem nos doceaut. San- Sed ad Sadoletum veniamus.
ctus Prosper, ad dub. 10 Genuensium, ait Augus- : Hic scriptor non solum contra Augustinum ,

linus « pia tamen constantique doctrina abundanter ct contra Anuatuin ipsum scntcntiam dicit. Annaliis,
probavit praedicandam esse Ecclesise preedestinatio- cap. etI tradit homines prsedestinari sino meritis
•-',

nem, in qua est gratioe prseparatto, et graliam in ad gratiam, dicamusque, inquit pag. 860, anj
qua est prsedestinationis eifectus, et proescientia Dei visa merita homvncs ad gratiam prsedestinari,
qua ante soecula ccterna quibus esset collaturus sua ju-.nisuin autem bonum usum graties \

dona prsescivit, cujus prsedicationis quisquis est im- gloriam, etc. At Sadoletus aliquid meriti ad obtineu-
pugnalor, apertissimus est Pelagiatue clationis adju- enim dnrum silu videri,
dam gratiam exigit; fatetur
tor. » Baronius vero, tom. VI, ad annum i!>0, post- si omnino a nolis niUil sit quod valeat ad obtint ndam

quam dixit omnes Patres advcrsus Fausti scripta r.n.\Ti.\M. Audin, gratiam dixit, non gloriam qu«e ,

conspirasse, hsec addit « Cum igitur Fausti]senten- D sanc fuerat damnata Semi Pclagianorum opinio, m
:

tUe ubique ab Ecclesia fuerit contradictum, videant quatn Sadoletus minus caute impegit. At qunniam
quanto periculo quidam ex recentioribus, dum in Saduletu^ posl editum Annati librum elegantem ad-
novatores insurgunt ut eos confutcnt, a sancli Au- vocatuin invenit, Ludovicum Donium tom. III Hist.
gustini de proedestinatione sententia recedunt, cum de Cardinalibus, pag. 206, qiu non modo Sadoleton
alioqui arma non desint quibus adversarii prolligen- defendit, verum eliam num. Ilu sanctura Augu
tur. » Et tamen de sententia saucti doctoris de prflB- nutn arguit quod hic « dum tntn spiritusac verboron
destinatione ad gloriain tlSBC Annatus tradit : « Quain- ardore pro defensione divinoc gralioe pugnat ad
vis Augustinus in contrarium ]>ropendeat, jiermit- sus Pelagianos liberum arbitriura cum injuria di-

tenda tamen erit bujus qusestionis detcrminatio li- viiiii* gratioe extollentes, in alteram quasi fnve
berai disputantinm electioni, quod censuit etiam car- dclabi \ i lelur, minnsque interduin tribuere. flfii

dinalis Baronius, cap. 1, pag. 857. Si nobis niillns par sit, liberaa hominis voluntati. • Qaam oensurfla
esset oculorum usus, ac ca tantiiin de Baronio cre- a.l verbnm Deniaa exscripsit ox Sixto Senensi i«

dcremus quflB de eodein recenlior ille publicat, Au- jua-fat. lib. v Bibl. sanctse : imo ex Juliano in

gustinus forto causa cadcret, sed cum oppositam di- simo illo Augustiui hosto apud sauctum tl
 VINDICLB AUGUSTINIAN.E. 750

>. ii de Nupt. et concup., cap. 3. Quare, ut hujus A Instit. nionach., cap, 18, ubi ait: « Non omnibus
itia ab Aunato conducti et a Denio defensi arror una gratia Spiritus sancti tribuitar, sed ad quam so
eriatur, ejosdem sententia de iuitiis tidei ac reli- onusquisque stodio vel industria sua dignum aptum-
tarum virtutum nobis monstraoda est nam si ea : que praebuerit. » Praeterea Sadoletus in caput ix me-
opinione eumdem ad Semi-Pelagianos accessisse moratom heec habet: « Nara cum sub servitutc pec-
oastrabimus, quis statim non Lntelliget nullius lidei cati nati nos siinus, neque nostra ope ex illo nostris-

isdem teslimoniom haberi, qnippe qui cum Au- que viribus emergere atque ejicere nosmetipsos
stini hostibus conspiratit ? Scripsit Jacobus Sado- queamus, volumus quidem ex nouis etiam, et adni-
us Commentarios in Epistola Pauli ad Romanos, timur,verumtamen ad consurgcndum Dei ope indi-
>i euin ab Augustiui sententia de pnvdestinatione gemus, qui te.nde.ntes israciiia ad esse corpusque
cedere rellet, ad Semi-Pelagianos misere declina- agitantes, ut evolvantur, misericordia sua adjuvat,
,. In iilud Apostoli cap. yiii, vers. "20 : Quoniam ignavos vero et desides, neque quidquam agentes,
M prxnovit et prxdefinivit, etc, luec scribit: « Sic quamobrem debeant suhlevari, in ipsos luto intixos,
ud addo, ne in eodem quideni facto intelligi a no- perditosque relinquit. » In quibus egregie concinit
j ejus sapientiam, si nulla caasa ac ratioue discri- Fausto Semi-Pelagiauorum coryphaeo, lib. i dc (!ra-
1?
sn faciente, alios improbet rejiciatque ad interi- tia et lihero arh., cap. 17 : « Et ita se, inquit, duo
m, alios ad salutem et gratiam suam recipiat, cum ista conjungunt, attrahentis virtus et obedientis af-

o agere modo atque operari casus potius quam fectus, quomodo si aeger aliquis assurgere conetur,
nsilii esse videatur. « Ita vult ex parte liberi arbi- et facultas animum non sequatur, et propterea sibi
i aliquid boni praecedere, ut gratia huic potius porrigi dexteram deprecetur. « Addit : « Assistenti et
lam alteri douelur. Baec plane Cassianus sentiebat, vocanti Domino famulus manum iidei, qua attrahatur,
jus de Deo verba sunt collat. 13, cap. 12: « Ne extendit, etc » At Sadoletus, ne positis initiis bonae
nitus dorniienti aut inerti otio dissoluto sua dona voluntatis ex viribus naturae praeter Dei auxilium,
oferre videatur, occasiones quodammodo quaerens statuere videtur, gratiam perfectioris virtutis dari
libus humanse segnitiei corpore discusso non irra- ex meritis, nostrum credere simplex
addit: « Sic
raalis muniticentiae sua? largitas videatur, dum illud et inchoatum, quo ad obediendum Deo incipi-
m sub colore cujusdam desiderii ac laboris imper- mus inclinari, non continuo mereri est, sed tunc me-
. » Aflirmat tamen ibidem Sadoletus haec initia remur cum firmatiin bona voluntateabipso Deo, etc»
»nae voluntatis, quae nos per nos ipsos ponimus, Hoc pariter Semi-Pelagiani tradebant, quorum prin-
se bona quaedam imperfecta, nam concedit virtu- q ceps, collat. 13, cap. I3,ait: « Dumeam (gratiam)sub
n secundum sui perfectionem sine gratia haberi colore cujusdam desiderii et laboris impcrtit, et nihi-
n posse. n Nihil eniin, inquit, perfectum esse a no- lominus gratia Dei gratuita perseveret, dum exi-
; potest. Sed nostra sunt i.mtia et cogitandi et vo- guis quibusdam parvisque conatibus tantam immor-
ldi. Atque ita nostra, ut magnam quoque partem talitatis gloriam, tanta percnnis beatitudinis dona

illis obtineat Deus. Ipsum enim necessario propo- inaestimabili tribuit largitate. « Irrisit hoc subterfu-
um nobis habemus, cum ipsum volumus et cogi- gium Augustinus lib. de Praedestinatione sanctorum,
nus, ut sit ipse priusnostrarum cogitationum vo- cap. 2 : « Quis autem, inquit, dicat eum qui jam coe-

italumque invitamentum, ad quera cum inclinave- pit credere, ab illo in quem credidit nihil mereri?
aus ,quod bonum propositum vocat Paulus, velle Unde fit ut jam merenti caetera dicantur addi retri-
inde et operari ex illo bono proposito perfectius butione divina, ac per hoc gratiam Dei secundum
)io nobis est, cum ipsius ope et subsidio ad recte merita nostra dari. » Vide eumdem lib. iv ad Boni-
endum constanterque volendum et fulciamur et facium, cap. 6. Ex his patet Sadoletum, dum impru-
semoveamur. » Hoc ipsum docehant Semi-Pela- denter ab Augustini sententia deflectit, Semi-Pela-
ni, qui initia et boni tantum imperfecti inchoa- gianis adhaesisse, qui initia quaedam fidei ac bonae
nem viribus liberi arbitrii deputabant. Audiatur D voluntatis in nobis ex nobis asserebant, quos Arau-
m Cassianus lib. xn de Instit. monach., cap. 14 : sicana synodus n hoc canone 5 damnavit: « Si quis
ed plane constantissime non mea, sed seniorum sicut augmentum, ita etiam initium fidei, ipsumque
itentia detinio, perfectionem om- quidem sine his credulitatisafkectum, quo in eum credimus, qui
10 capi non posse, his autem solius sine gratia Dei impium, et ad regenerationem baptismatis
justificat
sse eam a nemine consummari. Ut enim dicimus pervenimus, non per gratiae donura, id est per inspi-
atus nostros apprehendere eam per se ipsos sine rationem Spiritus sancti corrigentem voluntatem
adjutorio non posse, ita pronuntiamus latoranti- nostram ab infidelitate ad fidem, ab impietate ad
tantum ac desudantibus misericordiam Dei gra- pietatem, sed naturaliter nobis inesse dicit, aposto-
mque conferri. » Quae cap. 23 de Dono perseve- licis dogmatibus adversarius approbatur, » etc
tiae sanctus Pater explodit. Idem Sadoletus in illa Hic vero nobis res erit cum num. 100
Denio, qui
ix, vers. 22: Si autcm volens Deus ostendere scribit : t Verum quis tantum virum tamque ortho-
m, etc, scribit: « A nobis aliqua initia bonae vo- doxum Semi-Pelagianismi laqueis irretitum credat,
tatis, ut praeparari ad misericordiam apti simus, aut volentem aut imprudentem ? » Miror hunc scri-
ficiscuntur. » Non dissentit a Cassiano lib. vi de ptorem adeo perfunctorie epistolas ipsas Sadoleti le-
75! SUPPLEMENTl M \D OPEHA S. ATJGUSTINI.

Sadoletntn ob eam A snnt illa Arausicanss synodi can. 9: Quoties entm

gissc, ut non inde intellexeril

sententiam de virtutum, quara suis in Paulum

initiis bonaagimus, D \u in n bis atqut nobiscum, ui
mur, oi>rraiur. Neque Semi-Pelagiam" negabanl td
Gommentariis inseruerat, a doctissimo ac sapientis-
initia illa bonorum operum Deum movere in ratione
simo cardinale Gaspare Contareno j>er litteras repre-
enim rescribit Sadoletus lib. ix, finis, Deus cnim or.it objectum apprehensum sub
hensum fuisse. Ilaec
epist. !) : « Quo autem parcior fint in prffiveniente Dei ratione vni et beni, cui incboative credebant, quod
eum desiderabant, quod petebant. Ideo vero damnati
gratia explicanda, quara par csset, agnosco er-
Hursus tamen il>i- sunt quia non satis est j*miih movere tantum ut
rorcm, cum tibi ita videatur. » I

non puto ?i in ini- objectum, scd movere debet tanqnam agens ad boc
dem repetitCi Pelaginum esse
tiis ulicpiid retineamus,quod sit nostrum. » Conques- ut crcdamus et velimns per infusionem sancti Spiri-
tus, exeodem Ar.uisicano can. 0, et can. i, ubi !

tus amice fuerat Contarcnus quod non salis pro di-

gnitate de Augustini scntenlia in eisdem interpreta- slatuitur initium /Idei, ipsumque credulitati mn
tionibus locutus fuerat : videbat enim Contarenus fteri in nobis per gratix donum id esi i« r tnsparo-

virtutum ex solis viribus tianem Spiritus sancti. Aliunde etiam Denius -

eam opinionem de initiis

arbitrii in Pelagii reliquiis ab Augustino solidissime leti errorem intelligere poterat, dum idem bm
veio in epistola 10, anno ni ^ Angustino scribit Libertatem nosi
expugnatam fuisse. Illi :

sequenti data, hasc Sadolelus reposuit : « Cum scri- tpieus aufert. Sunt bae putidoe Semi-Pelafnanoram
quadam tuni veterum tum recenliorum voces. De prii
psissera ad Paulum me in re levitcr a te

dissidere, isque mihi dixerit cupere te scire ubi ct scribit sanctus Prosper ;.d Rufinum Scripta ejus : •<

qua de re sit dissensio, primum tibi praedico me in (nempe Augustini) quibus error Pelagianorum impu-
illade libero arbitrio sententia non oinnino assentiri gnatur infamant, dicentes eum liberiun arbitrium
Augustino, qui libertatem nostres voluntatis perspi- penitus submovere. » Easdem tibias eontra Ae
(ii:aufert ; dumque Dei gloriam maxime complecti stimum inflarunt Arminiani, nova srnu-P.Mai.Mano-
vult, derogare aliquid potius quam
videtur mibi illi rum progenies, quonnn unus Hugo Grotins, lib. xvn
quod videatur tribucre. Haec, si essemus una, li Bistor. Belgicse, ait: « Primus oraninm Augustinus,
brosque in manibus baberemus, facile me tibi pro- ex quo ipsi cum Pelagio et eum secutis certamen
baturumcontiderfin. Annatus legisset, du-
» (nam antc aliter et ipse senserat) acer disputandi
Ha^c si

bio procul inter nobiliora contra sanctum doctorem ita libertatis vocem relinquere, ut ei decreta quav

testimonia recensuisset. Scd nec Denius commenta- dam Dei preponerel, qua? vim ipsam destruere vi-
rios Sadoleti legit; nam si eosdem vel leviter in- q derentur. » Quis igitur posthac Sadoletum
eo in «t-

spcxissct, profeclo iutellcxissct semet operain per- rore cum Semi-Pelagianis, incautcquidem et inscien-

deredum Sadoletum ab crrore conatur vindieare, ter, negabit conspirasse, dum illorum con\

(piasi ille hoc tautum voluerit, « ut in mitus ex spi- in Augustiuum jactal? Denius num. 103, quod in

ritu gratiffi oporantis factis aliquid nostrum repcria- calce litteraruin, ut putat, Ccelestini legiter,

anima ejus potentiffi inlluunt physico fundiores vero, etc, magnopere anin n-lnm
tur, quia vol

in actus vitales supernaturales. » At Sadoletus dtt> \. Verum ct id quod cap. :t asseritur magno-
rius loquitur quam ut eo pacto emolliri possit : ct- pere animadvertendum illli fuerat, ubi de Semi-I
onim loco supcrius laudato Pauli Hom. vin, ut uni- Pelagianis Augustinum scribentibus, haecl
contra
vorsam qiuestionem tollcret, seque ob initia virlu- recitantur: « Cum Pelagium atque Coelesliual

tum naturaliter posita quacunque erroris Buspi-

a anathematizare non dubitent, magistris tamenl
cione liberaret, scribit quod « cum Deus dupliciter nostris rANQUAl NBCESSARIUH MODUl BXCKSSKai!<t.

causa bonarnm rerum sit, vel ut eilector et ipse oBLOQUUirrua. » Qua? quidem si magnoper* animad-
agens, vel ut linis resque desiderata, » priori modo m-tisset, haud eqnidem pronuntiasset quod Augsj
et perfectos stinus in alieram quasi foveam dela lur, mtnm
ait Deum movere ad actus nobiliores
virtutum iidei, amoris Dei, religionis, ctc. postea D lUe mterdum tribuere quam par sit liberm h"»iini:
;
,

vcro addit : « Verum qua Deus linalis rerum causa voluntati, num. 1 40. Ex hucusque fusius probati-
est, et ad eum ut ad summum bonum mentes no- evidenter constat Jacobum Sadoletum cum v
strfflmoventur, nostra hactenus roluntas, et cogita- Pelagianis contra Augustinum incante sensis
tio, et prima illa atque inchoata actionum nostra- reapse in extremam ei remotissimam sententiam

rum consilia o\ Deo quoque sunt. » Rationem assi- m disputandi, magis <i>t<im consideratu

gnat: « Non enim tunc ut movens et impellens au- ratione adductum se conlulisse, quaa verba ita ill

ctor ipse est et principium universum nostrffi volun- merito audire debet, uti injuste eadem epistola I
1

tatis, aed ut appetitus et desideratus : magnum qui- ad laudatum Contarenum contra sanctum doc
dem t n lii quoque momentnm afferens ad inclinan- illemet usurpavit. Interim Annatus videat qu
iiuni nos atque alliciendum. » Non ergo primi illi eontra Augnstinum lestem appellaverit, nempe
boni motus in Doum ox Sadoleto liiuit ex epiritu ptorem qui contra eumdem cum Semi-Pelagiani
gratus operantis, ut Denius dicebat,nequo enim quod initia rirtutum attinet, conspiraverit ;
et taine

Deus tunc movet ut effeetor <t ipu agens, qna ratioue promiserat initio statim libri octavi se in judi

temper movet per spirittrm gratiss operantia unde : eontra Augustinnm conductorum te
 VINDICLE AUGUSTINIAN.F. 784

cctos. Hactenus de Sadoleto, eujus quidem erratum A nefaria et damnabiiia dogmata in hac tripartita di-
leatins siluissem, sed Annati et Denii ez Sadoleti visione quisquis mente catholica exhorret, illius
rbis institutaconlra sanctam Patremaccusatioinvito quinqaepartitae tatebras insidiasque devitet, atquc
nitus ac relactanti hucasque dicta extorserunt. ita inter atrumque sit cautus, ut sic declinet Ma-
Bonaventurx et Cajetani dicta examinantur.
acti niclneuni, uc se incliuet in Pelagium, rursusque ita

Tertium testem opponit sauctum Bonaventuram sc sejungat a Pelagianis, uo se conjungat Manichaeis,

intiarum, dist. 33, qnaest. 2, art. 3, dicen- aut si in alterutris jani tcnetur, nec sic sc a quihus-
ai : « Ad illud quod primo objicitur m contrariom libet alteris servet, ut ih alteros irruat. » Quis igi-
dicendum quod Augustinus in
ferbis Augustini, tur Cajetano in hoc credat, ac non potius Augastino
rbis illis uon intendil dicere quod parvuli sensibi- coram apostolica sede hoc protestanti? Sed dices
er crucientur, sed intendit eorum pcenam manife- impetu disputationis Augustinum extra sibimet sta-
[oantnm ad carentiam visionis Dei, et quaulum tutos a se limites excurrere, hoc est exlra lincam
iam ad utilitatem loci, et hoc valde abnndanter neccssarix vcritatis, ut loquitur tcstium conductor.
primit, plus diceus, et minus volens intelligi. » Miror Annatum, qui capitaepistolae Ccelestini ad Gal-
•nim negotinm nohis non facessit Bonaventurae los aunexa, ipsius Ccelestini essc putat, imo, quac est
B
ntra Angustinum testimonium, uam eo loci loqui- hominis diligentia atque cruditio, ne dubitavit qui-
r de libro de Fide ad Petrum diaconum, cap. 27, demhanc crambem iterum recoxisse. Vetus illa fuit
ijlegimus pueros decedentes sine haptismo ignis calumnia a Semi-Pelagianis Augustino opposita, unde
trni sempiterno supplicio punicndos; qui liber est eosdem falsarios oblocutores pontifex rejecit, ut
ntii, non Augustini. Quare, si communi illius § superiori dixiraus, cujus sane verba, cum illi ac-
culi opinione ductus Seraphicus doctor Augustini cusationem repetant, pro defensione nobis etiam
u verha esse putavit, cum alterius sint, ejus testi- repetenda sunt ; haec enim scribit : « Quia nonnulli,
anio non perstamus, non enim illius dictum apud qui catholico nomine gloriantur, in damnatis autem
jices quidquam ponderis habet, quo per deceptio- haereticorum sensibus, seu pravitate, sive imperitia
m de quopiam aliquid aftirmatur quod non ab demorantur, piissimis disputatoribus obviare praesu-
o, sed ab altero assertum constat. Hinc sancti Do- munt, et cum Pelagium atque Ccelestium anathema-
)ris modestia elucet, qui Augustini sententiam, ut tizare non dubitent, magistris tamen nostris, tan-
dabat, haud severiori censura perstrinxit, sed quam necessarium modum excesserint, obloquun-
ai interpretatione mitigavit. At Annatus gravi su- tur. » Sed Annatus, qui solam appendicem epistolae,
rcilio eamdem in sententiamtonat lib. viu, cap. 1 :
C Profundiorcs vero, etc, ante oculos habuit, haec in
gamus crudelem consequentiam. Hursus eo dicto anteriori pagina legere non valuit, vel legere ac ne-
ustinus plus dixit nunus volcns intelligi, semel gligereidem fuit. IgiturAugustinus, Cadestino judice,
naventura usus est, et ea in sententia, quae a la- vel si negatis, saltem teste, lineam necessariae veri-
e contra Pelagianam haeresim tradita Verum est. tatis non excessit. Quis autem unius Cajetani testi-

natus, pag. 803, laudata sancti Bonaventurae mo- monium sancti Ccelestini papae contestationi praepo-
ratione abutitur ad mitigandas Augustini senten- nendum ducat?
s in quaestione de efficacia divina>. gratise ; hoec Cardinales Perronius, Valerius ac sanciusCa-
§ III.
m scribit : « Et si quis instet Augustinum aliis lo- rolus Borromxus minus recte contra sanctum Au-
id exprimere, quis non videt, si hoc esset, nihil gustinum adducti.
ud secuturum quam ut dicit sanctus Bonaven- Sequitur quintus accersitus ex Gallia Perronius et

a, illis Augustinum plus dicere, iis autem

locis purpura, et erectis ex continuo cum haereticis
,nt a nobis allata, minus velle ? » An vero illa bello trophaeis clarissimus, cujus sunt haec verba,
sententia de pcenis parvulorum fuerit Augustinus, inquit Annatns « Sat monui in quarta mearum ob- :

lil ad rem prtpsentem facit ? nam de libro de Fide servationum nos admodum distiuguere proprias san-
Petrum locutus est Bonaventura, cujus vcrba, H cti Augustiui opiniones, dum loquitur ut privatus
;im parum adversario juvent, abunde superius doctor, et ejusdem narrationes, quibus loquitur, ut
imus cap. 3, 5 t. testis usus communis Ecclesiae, vel ea dicit quac
\udiamus quartum cardinalem Cajetanum, qui sic doctorura aetatis suae communi consensui conformia
uitur part. i, qua>st. 70, art. 3 : « Sustinent au- sunt ; ab unis siquidem argumentari nos tantura pro-
l verba hanc glossam, quia quando contra Aver- babiliter, ab aliis demonstrative. » Bene ille quidera
m erat sermo, fas erat declinare in oppositum, ut ac digne de Augustino sensit; quis enim privatas
gusiinos contra Pelagianos facit. » — « Hoc est, Augustini sententias in sacrae, v. g., paginae expli-
Annatus pag. 8G2, excedere lineam necessariae catione inlra fidei canones refert ? At hic controver-
•itatis ut sit nimia quaedam severitas et iniqua
: titur quid de Augustini auctoritate Perronius sentiat
atio, quae medium illud, in quo veritas sedet, in quaestione de praedestinatione et gratia. Nam de
nsgredi jubet, si praecat Augustinus. » At medium Augustini auctoritate in quae ad divinam circa
iis

tenere clamat Augustinus, atque hoc primus mor- homines providentiam spectant, testimonia te pro-
ium docuit lib. iv contra duas epistolas Pelag., ducturum in ipso titulo libri octavi spoponderas.
). 3, ad Bonifacium papam, haec scribens « Isla : Liceat mihi Augustini huc verba inilectere : Ingrc-
 .

755 SUPPLKMENTUM AD OPERA S. AUGFSTINI. 756

derc, Perroni, inr/rcderc ct considc cum. fratribus A lis sub Justiniano scripsit, in libro contra Mocianum
tuis, a quibtU nulla ratio, nulla tcntatio te separavit, ait Qui autem, inquit, in boc miremur, neqne
: «

opus cst tua, et maxime tua sententia, lib. i contra enim melius loqui potuit Augustinus quam prophetae,
Jul., cap. 6. AiYige, Atinate, aures, Perronius suumde quam apostoli et evangelistae, quorum mentibus si-
Augustino testimonium profert : A.uguttinus, maximus militer male intellectis et incongrue adhibitis, tam
i
\$i apostolo8 prmdestinationis doctor, imo os ct um.ia multi suos defendere conantur errores. »

vkteris Ecci.i:-i.i', quantum ad ittam de yratia doctri- sanctum Carolum Borro- Notat ibidem Annatus
irnn, lil). i Resp. ad regem Anglise, cap. 12. Quid tc
maeum Valerium ad illud opus scribendum excita
iyitur, addit Augustinus, adjuvit quod Perronii, tmi- idemque absolutum approbasse, unde uti Vaierius,
quam tibi suffragaretur, testimonium, posuisti ? Vis ita et sanctus Carolus contra AugustiQUm stara
scire an snam de praedestinatione sententiam docue- Annato visus est « l't ideo, inqnit, videri possit ac :

rit Augustinus, utprivatus doctor, an ut tcstis usus debeat uniim boc testimonium esse duorum virtute
communis Ecclcsix? Audi ipsummet haec dicenlem ac s.inctitate eminentissimorum cardinalium, » Ita
lib. de Dono persev., cap. 23, in iine « Ac per contrarium sancto doctori sanctum Carolum facit,
:

hoc praedestinationis bujus tidem, qiue contra novos qui id ne somniavit quidem. At cum Valerius pro
haereticos nova sollicitudine nunc defenditur, nun- " Augustino loquatur, suppar illi Dorromaeus adden-
quam Ecclesia Cbristi non liabuit. » Non igitur ea dus est. Sed age, ipsius sancti Caroli de Augustino
in rc locutus est Augustinus ut privatus doctor, sed, testimonium proferamus. Ille in cpistola ad civita-
ul tradit Perronius, ut os ct lingua vctcris Ecclcsix. tem Mediolanensem ait « Nemo est qui ipnoret :

Quare quis non indignetur Annattr-, qui [eos contra quantum utilitatis et fructus attulerit Kcclesia; D<-i
Augustinum tesles nominat qui sancli doctoris sen- magnus illius doctor Augustinus. Exstmxit in Africa
tentias ad coelum usque laudibus efferunt ? Manicbseos, expulit Donatistas, in nibilum Pela^
Itane sextum contra Augustinuin testem dabit Ve- nos haereticos redegit, Forlunatum haeresiarcham
rona nostra Augustinum, ut ais, rccentiorem Vale- confutavit, et, ut universa paucis compleetar, om-
rium Venetum cardinalem? Hic lib. iii Hbetor. nia venena adversus ortbodoxae religionis puritatem
Eccles., cap. 42, horum clericos monet « Beati a da;mone eructata sustulit. Hinc factum est ut
:

Augustini scripta clerici caute admodum legant. Ita illius doctrina, et a Patribus eumdem subsecutis, et
enim acumine ingenii prsestilit, et de rebus diflicili- a synodis, a tbeologis ac catholicis academiis tot
bus tam subtiliter disputavil, ut non mediocri inge- Kcclesia? dogmata fulcimentum et robur acceperint.»
nio praediti viri cjus libros legentes in errores ali- r- Et baec quidem fuit sanctissimi Mediolanensis antisti-
quando lapsi sint. » Hoc egregium scbolion aftingit tis de sancto Augustino sententia.
Annatus pag. 863 « Et hoc quid aliud est quam id
: § IV. Falli eos qui sanctum Augustinum interdum
ipsum quod monenlem audivimus Bonaventuram, iniquiorem libero arbitrio fuisse calumniant ur
Augustinum plus dicere aliquando, et minus velle Post purpuratos tesles ingentem aliorum scripto-
intelligi. » ])ra?clarum nostri commentatoris com- rum catervam contra sanctum Augu-tinum trabunt,
mentum ! Cardinalis Valerius nonnullos Augustinen- quos sigillalim repetere non vacat, eos vero ad cer-
sium librorum lectores lapsos in errores scribit, tas veluti classes reiigam, si qui plures in eamdem
quod subtilissimum Augustini sensum minime asse- de Augustino opicionem coierint. Kt primo loco op-
cuti sunt, Auuatus cx Valerio inde lapsos dicit, ponunt Annatus libro vm, Adamus part. iii Cal.
quod Augustinus disputans plus quandoque verbis destr. cap. 7, et Decampsius libro m Ha*res.
,

excurrit, quod non est de difticilibus tam subtiliter, Jansen., disput. 1, cap. 3, Genebrardum Aqnei
ut ait Valerius, sed tam incaute, ut interpres conten- antistitem, in epistola proelixa operibus Origeni-,
dit disputasse. superi mites animos Magnus ille Albertum Pigbium lib. iii de Libero Arbit., et Sii-
!

patriaj mcae antistes Augustiniani ingenii acumen tum Senensem in pnvfat. lib. v Bibliotbecse, dicen-
atque in disputando subtilitatem, quam plerique, D tes Augustinum interdum libero arbitrio fuisse ini-
licet nobili ingenio preediti, assequi uequivere, com- quiorem. Vetus ea quidem ac rancida Pelagianorum
mendat Annatus inde contra Augustinum exces-
; et Semi-Pelagianorum calumnia est. Julianus. lib. i

suum accusationem struit, ac testem contra sanctum Operis imperf., cap. 5*, scribit contra Augustimum :

doctorem illum se dare lingit, qui est ejudem Au- « Libcrum arbitrium in natura bominis persei
gustini exiinius laudator. Kos sane de quibus Vale- quod ut tu cura Manicbaeis negas, ita ii<>>
rius loquitur in errores lapsos faisse, Augustinine stolis et omnibus » De Semi-
catholicis contitemur.
an ipsorum qui Augustinum non intellexerunt, Pelagianis patet ex epistola Prosperi ad Hulinum,
culpa est? Quis autem nesciat plurimos profundos cujus verba data sunt § I. Quanta autcin vcrilate
quorumdam sacrae paginae verborum sensus non hanc a se calumniam Augustinus propulsavit, illos
assequentes in hsareses ruisse? Itane in sacri eloquii solum nescire arbitror qui saucti doctoris libroa nec
auctorem Spiritum sanctum culpam devolvemus, an a limite salutaveriut. Totus liber de firatia et lil>cro

non in ipsorom potius petnlantiam, qui ultra ingenii arbitrio pro humana libertate decertat ; ini»

vires sese evebere conati sunt ? Ilinc erudite Facun- ba-c scribit Qtioniam sunt qoidam qiri sic gratiini
: «

dus, Hermanensis epucopus, qui pro tribus Capitu- Dei defenduut ut negent hominis liberum arbitrium
 ,

757 VINDICI.E AUGUSTINIAN^E. 758

aut quando gratia defenditur, negari existiment li- A quod in Encbiridio, cap. 30, his expressit : Liboro
bernm arbitriam, hinc aliquid scxibere ad vestram arbitrio malc utens homo, ct At
se pcrdidit et ipsum.
charitatem, Valentine frater, et cseteri qui simul eadem lVrula vapulabunl syoodi ac pontitices, qui
Deo servitis, compeliente mutua charitate, curavi. • iisdem verbis sanctissimi magistri sensum dciiniere.
Genebrardus ait Awjustinus fuit iniquior inter-
: Sanctus Gelasius papa, iu epistola ad episcopos per
dum libcro arbitrio, Sixtus Senensis, pag. 875, te- Picenum, ait : « Dicunt quod homo per liberum ar-
statur sauctum doctorem minus intcrdum tribucre bitrium. quod corrupit, fuedavit ac perdidit, bono
gmm par kommis volimtati. Ui quidem
sit liberts suffragante naturee beatus efficiator. » Concilium
(irrsKDCM libero arbitrio miuus eequum sanclum etiam Arausicanum, can. 1-3, luoc delinit : « Arbi-
doctorem fuisse aftiriuant. At Decampsius proxime trium voluntatis iu primo homine intirmatum, nisi
nominatus de iisdem scribit Sanctum Aujustinitin : per gratiam baptismi non potest reparari, quod
PB&S2PE lifnro arbitrio minus xqtttUH fuisse affir- 4MISSUE, nisi a quo potuitdari, non potest reddi. »
mant. Neque hic fideliter testiam dicta ezhibeat. Quis enim ueget Adamum amisisse potestatem bene
Imo nec Sixto Senensi Augustinus indiguaretur ac meritorie operandi ob peccatum commissum?
qui aperte hsec habet lib. de Gratia Christi, cap. 47 : Sane freec est sancti Iunocentii deliuitio in epistola ad
B
Sed quia ista quasstio, ubi de arbitrio voluntatis et Patres Carthaginenses : « Liberum enim arbitrium,
Dei gratia disputatur, ita est ad disceraeadum diffi- inquit, ille perpessus, dum suis inconsullius utitur
cilis, ut quando defendilur liberum arbitrium, ne- bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus
gari Dei gratia videatur, quaudo autem asseritur est, et nihil quemadmodum exinde exsurgere possct
Dei gratia, liberum arbitrium putetur auferri. » Cum invenit, suaque in aeternum libertate deceptus hujus
vero Julianus Augostino dicere ipsuni
objecisset ruinajacuisset oppressus, nisi eum post Christi pro
liberum arbitrium Dei gratiam commendando ne- sua gratia relevasset adventus. * Audiatur intcrim
gari, respondet lib. iv contra eumdem, cap. 8 : sui interpres Augustinus, apud apostolicam sedem
Non diui m gari arbitrium liberum, vel auferri, sed sua dicta exponens : « Peccato Adae arbitrium libc-

dijci, ut putctur auferri. Albertus Pighius ineptissi- rum de homiuum natura periisse non dicimus, sed
mus sancti doctoris censor est, nam libro m de Li- ad peccandum valere in hominibus subditis diabolo,
bero Arbitrio haec in sanctum [Augustinum elTutire ad bene autem pieque vivendum non valere, nisi
non extimuit : « Libero arbitrio alicubi videtur ini- ipsa voluntas homiuis Dei gratia fuerit liberata, et
quior, etiam parum illi, quam potest, tribuit : ejus ad omne bonum actionis, sermonis cogitationis ad-
facultatem vel extenuat, vel dissimulat, vel eludit ; C juta (Lib. ii ad Bonif., cap. 5, et lib. i, cap. 2).
certe omnibus viribujj dejicit. » Quis autem impu- § V. Falli item eos qui dicunt sanclum Augustinum
dentis hominis testimonio credat, cum sanctus Hor- Arium ad Sabelliian,
conf.ra et contra Sabellium
misdas papa in epistola ad Possessorem scribat :
ad Arium declinasse.
« De arbitrio tamen libero et gratia Dei quid Ro- Duos alios Augustinum vel nolentes
testes contra
mana, hoc est catholica sequatur et servet Ecclesia, trahit Annatus, Cornelium Mussumepiscopum Bitun-
licet in libris B. Augustini, et maxime ad
variis tinum, pag. 865, et magnum theologum Joannem
Prosperum Hilarium abunde possit cognosci, » etc.
et Scotum, pag. 872. Ille quidem in cap. 5 epistolae ad
Itaque Augustini doctrina de libero arbitrio doctrina Romanos ait « Non ergo vos moveat Augustinus vel
:

Eeclesiae est. Non igitur iniquus est Augustinus li- tantillum. Huc est enim illipeculiare ut cum aliquem
bero- arbitrio,non illud elidit, non extenuat, non expugnat errorem, tantum vehementia illum exagge-
sutfocat nam pessimum alioqui Ecclesia magistrum
; ret, ut alteri opposito causam praebere videatur. Ita,

sequerelur. Quis etiam non spernat ineptum Pighii cum Arium insectatur, videtur favere Sabellio, cum
consilium, quo monet ad veram de libero arbitrio Sabelliurn Ario, cum Pelagium Manichaeis, cum Ma-
doctrinam percipiendam legendos esse potius libros nichaeos Pelagio. » Iste vero in 2, dist. 33, quaest.
D
sancli doctoris ad calholicos datos, quam reliquos 2, ad 1, scribit : « Et ita multum ponderandum est,
contra Pelagianos scriptos? Stulte quasi diversa in contra quos haereticos sancti sunt locuti, sicut Au-
alterutris via abierit. Irrisit hoc Massiliensium effu- gustinus contra Arium videtur quasi declinare ad
gium, quo sancti doctoris libros universos recipere Sabellium, et e converso; similiter videtur contra
recusabant, sanctus Prosper in line libri contra Col- Pelagium declinare ad Arium. » Recte corrigit An-
latorem : « Maneat, inquiens, plane maneat ista uatus dicendum forte Manichaum. Haec quidem ille.
conditio, ut horum librorum novitas repudiata videa- At enim modeste loquitur Mussus ; ait enim Au-
tur si eademcausa ejusdemviri dissentit antiquitas,
in gustinum contra Arium disputantem videri Sabellio
et utinutile aut incongruum judicetur, quod ab his favere; mitius Subtilis hoc ipsum expressit, addidit
quae contra Pelagianos condidit, dissonans inve- enim quasi videtur. Quod non ob ineptam Augustini
nitur. » methodum, sed ob mysterii difficultatem, ac lecto-
Porro, quaeramus undenam iidem scriptores
si rum quorumdam minus perspicax ingenium dixere,
moti sint ad Augustinum tanta calumnia onerandum, quae libenter, notavimus, concedit Augustinus,
uti
respondet Decampsius citatus quod Augustinus dixit et tamen Annatus ait eadem pagina 872 « Quo fa- :

peccato Adae amissum ac perditum liberum arbitrium ;

ctum sitquemadmodum antea ex aliis referebamus,
 ;

759 Sl PPLEMENTUM Al) OPEHA S. AUGl MTNI. m

ut Augustinus declioarit iuoppositum; » cum tameu A solis currum ductante Pbaetontc extra eclipticam
illi visum fuisse, vel quasi visum fuisse decliuare pnecipitem actum, quam illis Augustini excessibns
qood recentiores inde velint convincere
scribant. At presstem lidem.
sanctum Aagnstinum contra Arium dispatantem ad § VI. — Expcnduntur illorum trsiimonia, qui sanctum
Sabellium declinasse, patens calumnia est;nunqnam A.UQ rtinum novitatis accusant.
enim contra Arium disputans, atque unitatem essen- Istiquidem tn «esules sunt quorum auctorita-
liae astruens, visus est personas in unum coufun- tem ac doetrinam Annatus satis exaggerat : oempe
dere, ut favere Sabellio dicendns sit. Augustini di- Claudius Xaintes in lib. Atheismi Cal., tit. &> PrtB-
clum vel nnum et causam integram illis
prodncant, destinatione; Ambrosins Catharinus, in libello itidem
cedimus. Imo nullus mortalium adeo exacle me- d« Prsedestinatione; Hieronymus Osorius, Ub. ix de
diam inter Arium et Sabellium viam tenuit utAugu- Justitia, qui sancti Augustini doctrinam de prade-
. uius, qni niedia ipsius viae linea incessit. Unum stinatione et reprobatione novitatis accnsant, quasi
et alterom teslimonium proferam, quo adversarii senserit contra sentcntiam omniom Patram qui eum-
falsitatis penitus convincantur. dcm praecesserunt. Vetus sane contra sanctum Au-
Sanctus doclor, tract. 37 in Joannem, ita Hippo- gustinum Semi-Pelagianorum cantilena est, ut ex lit-
I!
nenses suos alloquebatur : « In errore Sabellianorum teris Prosperi patct, cui sanctus doctor ha-c reponit
uuus est solus ipse Patcr qui Eilius. In errore Aria- lib. de Proedestinatione sanctorum, cap. I i : « Quid
noruin, alius est quidem Pater, alius Eilius, sed ipse igitur opus est ut eorum scrutemur opuscula qui,
Eilius non solum alius, sed etiam aliud. Tu i.\ medio priusquam oon bibuerunt ne-
ista hoeresis oriretur,
quid? Exelusisti Sabellianum, exclude et Arianuni. cessitatem in bac difliciliad solvendum quasstiooe
Pater Pater cst, Filius Filius est, alius, non aliud, versari, quod procul dubio facerent, si reepooden
quia Ego ct Patcr, iuquit, unum sumus, sicut etiam talibus cogerentur. » Sed hac de re pluribus alibi
besterno die, quantum polui commendavi. Cum au- dictum est. Sane Clemens VIII, in disputationibus de
dit sumus, absccdat confusus Sabellianus, cum audit Auxiliis Molina1 , sententiam ad Augastiuiaui dogma-
unum, abscedat confusus Arianus. Gubernct catbo- tis de predestinatione amussim exegit, et Paturus

licus i.ntku DTEOMQOE iidei suaj navigium, quouiam Heiorum episcopus inde pra?cipue rejectos est, quod
cavendum est in utroque naufragium. » Quid erudi- sancti doctoris de prsedestioatiooe seolentiam impu-
tius, quid subtilius, quid verius dici potuit? Passim gnavit, quam Patres Augustinum subsecuti, Proeper,
boc populo inculcabat, quo reg>a inter Sabellium et Eulgentius, Coesarius atque Africani episCopi iu Sar-
Arium via procederet. Oinniuo audiendus est iterum q dinia exsules, itemque monachi Scvtbas, Elbeaugias,
Augustinus tractatu 71 in Joannem, ubi elegantissime Prudentius alii(jue propugnaymt, quibus sanctus
ita boereticos confutat : « Contraria dicitis, sed non Tbomas cum meliori scbolasticorum parte consensit.
eodem modo sicut est falsum contrarium vero, sed Illud tamen notandum venit, borum trium episoo-
sicut sunt iuter se duo falsa contraria. Errando in porum contra Augustinum testimonia reoantiori-
diversa itis, w medio est via quam relinquitis. Iuter bus ipsis non exacte probari. Moraines, dispat
vos ipsos longiore intervallo separati estis quam ab num. ;>7. cum boec parum bonoritica de saneto doc-
ipsa via, cujus desertores estis. Vos binc, vos autem tore Claudii Xaintes verba recitasset : « PfO resolu-
illinc buc venite, alleri ad altcros transire nolite, sed tione lidei meae, quam Ecclesioe catholicss judicio
binc atque illinc ad nos veniendo, iuvicem vos inve- submitto, censeo D. Augustinum nimio contra 1'cla-

nite. Sabelliani, agnoscite quem praetermittitis gianos ardore incensum nimis praecipitanter senfcen-
Ariani, a>quate quem subditis, et in via vera nobis- tiam et consensum praedecessorum suorum contem
cum ambulabitis cnim quod invicem ex vobis
: est psisse, » banc ipsam censuram improbans ait « lluc :

alteri ex alteris admoneri utique debeatis. Audi, Sa- usque episcopus Ebroicensis, qui, ut opinor, et pa-
belliane Usque adeo non ipse Pater, sed alter est
: ce illius dictum volo, consultius fecisset, tantique
Filius, ut eum Arianus ina.>qualem asserat Patri. D doc*oris auctoritati convenicntius, semper et eon- si

Audi, Ariane Usque adeo Eilius ocqualis est Patri,

: stanter qua;cunque dixit Augustinus, in sensum il-
ut Sabcllianus euindem esse dicat et Patrem. Tu lum commodum exposuisset, et non tantam in opi-
adde quem tollis, tu adimplc quem minuis, et nobis- nando inconstantiam ei tribuisset. » Dixerat eniin
cum ambo consistilis, quia nec tu tollis, nec tu mi- Sanctesius Augustinum varium ca in sententia fnil
nuis eum qui et slter est a Patre, ut convincas Sa- Ambrosius Catbarinus, in libro de Prsesc ien tia et
1' 'llianum, ct atqualis est P.itn, ut couvincas Aria- piicdestinatione, adeo adversus sanctum Augustinuin
num. Utrisque enim clamat Ego ct Patcr unum : procax est, ut bilem moverit vel ipsi Vasqoio, unde
Quod ait unum, audiant Ariani; quod ait
surnus. bis Catharinum increpat part. i, disp. 90, num. 1 1 :

ittfRUS, audiant Sabelliani, et nec illi a?qualem, nec « Contra Augustinum parum modeste loquitv Ca-
illialteruin aegando Bint vani. » [tane, si superis pla- tharinns, et io illius scntentiam suo modo axpliea-
cet, qui non modo regia via semper incessit, sed qui tam malediotis protaoiter fertur, etc. At in boc tur-
eamdem posteris non dicam digito monstravit, scd pissime certe Catbarinus lapsus quod QOB est, tuni

pedibus feeit eztra orbitas excurrisse, e1 ad extrema intelligens mentem Aogustini ipsum impudenter im-
declinasse dieetur? EgO quidem prius credain reapM puguat et reprobat, tum quod ipse Aogostiuas contra
m VINDICLE ALClsriNIAN.E. i62

Massilienses et alios a Ccelestino I in epistola prima \ non quid illis sentiendum fuerat dc Augustino, hoc
ad episcopos Gallwu honoriliee defenditur. » Et ibi aobis sat est haiul plene eos testes rocentioribus pro-
recitato Ccelestini elogio addit, « hoc Cmlestiai tes- batos esse, quorum ipsis fateutibus, primus tninus
tirnonium suftieere ut os ipsi Catharino obstruere- consulte locutus, alter impuiens, parum modestus et

tur. Aeeedant ez Bispania duo DominicaiuT fanii-

^>
procax, imo ncc mentem Augustini intelligens. Po-
1: K nobilissimi doetores, qui homiuis in Augustino stremus denique dcceptus dicitur. Annate, hos
impuguando liceuliaui castigant. Dominicus Soto, in contra Augustinum testcs ? Sed alios raodo audia-
cap. ixEpist. ad Romanos: « Non potuit (inquit de mus.
Gatharino hic raverandas Pater citra temeritatis uo- VII. Testimoniis Driedonis, Tapcri, Medinne et
§
tainnou solum Augustinuui, verum sanctos omnes Vallosilli conl ra sanclum Aujuslinum productafal-
uova inaoditaqne sua commentatioue coutemnere. » sala esse, nec fideliter rccensila.
Et Bannez, part. i, quaest 23, art. 7, prope initium, Annatus quasi lippis, imo ca:cis scriberet, ausus
de Catharino ita loquitur: « Edidit tres libellos de est eos contra sanctum Augustinum testes advocare,

Preedestinatione, in quibus nihil est eruditiouis, sed qui vel maxime sancti docloris auctoritatem tucntur,
plurimum erroris. » Quis vero quantusve fuerit iste quod sane nisi variis technis usus praestare potuit.
sancti Augustini reprehensor, et unde emerserit, tra- D Etenim eos citat qui apertis verbis citra ullam con-
dit Soto m Apologia de certitudine gratioe, initio his trariam interpretationem non modo Augustinianos se
ipsum Cathariuum alloquens : « Jam aetate provectus probant, sed Augustinianissimos ; npvis enim verbis
ex jurisconsulto trigesiiuum eetatis aiinum natus insolitoe recentiorum assertioncs castigandai sunt.
Florentne Dominicanse famiiise nomen dedit) theolo- Quo vero lidem testibus paret, aliqua eorum verba
gus derepeute prodiisti, simul et audire ccepisti in dissimulat, alia detruncat, alia mutat, gravi contra
scholis, et contra egregios scholarum doctores scri- tot doctores injuria.
bere. * apud suos habet Cathari-
Tanta? auctoritatis In priinis appellat Driedonem, testatus pag. 878
nus! Caeterum uon possum nou indignari Anuato, haec scripsisse : « Neque sentire coutra divinam gra-
hanc glossam pag. 8G6 Catharini testimonio appcn- tiam, [neque si fallatur, pcrniciose falli eum qui,
denti « Ambrosii Catharini judicium esset merito
: quamvis Augustinus aliter sentiat, generalem agnos-
suspectum, si quam protitetur interdum in Augusti- cit erga omnes homines, cum primum ad usum ra-

no deserendo libertatem, usurparet solus. Sed tanta tionis perveniunt, bonitatem, ut eos juvet peculiari-
coeterorum doctorum conspiratio satis ostendit bus auxiliis. » Driedo eo loci, nempe in lib. de Ca-
Cutharinum in ea re, non ut Catharinum, qui ptivitate et redemptione generis hum., cap. 2, tract.
suo ssepe ingenio nimium indulsit, sed ut Ecclesiae 4, memb. 2, part. 8 immediate ante illa verba ab
catholicse archiepiscopum et doctorem id sensis- adversario adducta, heec Quamvis tutior
tradit: «
se, » etc. Erras, Annate, erras. Catharinus iibros vivat quisquis cum venerabili Patre Augustino non
illos de Prsedestinatione scripsit antequam esset an- per auxilia sufiicientia ex sequo omnibus adultis pro-
tistes, nam editi sunt Parisiis anno 1541 ; ille vero posita, sed per divinam misericordiam et justitiam a
Minorensis episcopus in Picentinis dictus est anno curiosis hominum quaestionibus se absolvit, humi-
1546, die 27 Augusti, ex tomo vn Italiae sacree liatus sub potenti manu Dei. » Deinde quam ibi in-
Jghelli ; archiepiscopus vero Compsee anno 1552, sinuat de auxiliis communibus sententiam, locum in
die 3 Juuii. Non itaque locutus est ut archiepisco- parvulis non habere quo insolubili argu-
ostendit,
»us Ecclesiae catholicae, sed, teste Soto, uti nu- mento sanctus Augustinus illam semper impugnave-
erus ex jurisconsulto theologus in iis libris in qui- rat. At qui secus sentiat, non falli, inquit, perni-
jus, assertore Bannesio, nihil est eruditionis, sed ciose, si fallitur, nec contra dioinam gratiam sentire.
plurimum erroris. Hinc factum est ut Catharinus Nam contra justitiam potius sentit quam contra gra-
urisperitus in illis libris stepe laudarit codices et di- tiam, nec perniciose, sed tolerabiliter fallitur. Tu
gesta, ut suas de preedestinatione opiniones theolo- D vero, Annate, ut Augustini in line lib. vi contra Ju-
gis persuaderet. lianum verba, velis nolis, tibi ingeram, miscrabilitcr
Hestat Osorius, de quo heec habet Gabriel Vasquez falleris, vel quando Drie
etiam detestabiliter falleris,
part. i, disput. 89, cap. 8,'num. 62 : « Alterum, in quo hi donem contra Augustinum testimonium dicere tibi
auctores (nempe Catharinus, Camerarius, Osorius) fue- lingis, qui tltiorem sancti doctoris sententiam con-
runt decepti, est quod putarunt Grcecos Patres Augusti- testatur.
nocontraria docuisse.quasiassereret Augustinus homi- Rursus adducit eumdem Driedonem
lib. i deLibero

nes ad gloriam sine meritis electos fuisse, » etc. Arbitrio cap. 2, part. Ex Scripturis sa-
5, ubi ait : «
Itaque, Vasquio teste, Osorius deceptus est. Anna- cris ab Augustino adductis super hac re non expresse
tus libro primo sui Augustini, a cap. 2 usque ad no- et efflcaciter concludi potest infantes sine baptismo
nim, fusius conatur probare Augustinum non sen- decedentes supplicio ajterni ignis esse cruciandos. »
isse contra antiquos Patres, et praecipue cap. 6, Additque Annatus nobile scholion « En ut ineffica- :

jbi Faustum contra Augustinum loquentem inducit. ces fatetur adductas |ab Augustino ex Scriptura sa-
jua ergo ratione Augustinum illis testimoniis op- cra probationes, utque optioni studiosorum permit-
ugnat? Quod si dicat recitare se quid illi senserint, tit, ut illum aut sequantur aut deserant. » Intelligit
763 SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTIM. m
Driedo testimonia Scripturae ab Augustino allata non A Deus non denegat jiatiam, quod recentiores putant
efiicaciter, lioc est haud 'demonstrative probare poe- esse ccrtissimum. Vides trriio Deum tiaud repreben-
nam sensus puerorum in inferis nam immediate di posse si laborantibus pro viribus adbuc deneget
:

hsec de utraque sentcntia prscmiserat Cum neutra gratiam quae Adriani dicta cum illorum theologia
:
:

videatur efficaciter er Scripturu sacra demonstrabiUs. non conveniunt. Ibidem vero ait « : In oinnibus bil
Ncque banc seutentiam demonslrative probatam nos exclamandum est cum Augustino : altitud» diri-

contendimus alias : nullus posset oppositum tueri. tiarum sapient&B et scicntise Dei! » Comtamen re-

Neque optionem facit ut [Auguslinum vel sequamur centiores hanc sancti Augustini exclaiuationem non
vel deseramus nam Augustino etiam illa in opinio-
: modo non imitentur, sed irrideant, quod .ex Joaune
ne nobis inboerendurn esse exemplo docuit, h»c as- Adamo superius fait manifeslum.
truens : oquod nobis frohauilics, Scriptu-
l"t ergo, Accedit tertio loco Bartbolomauis Medina, mat,'mis
risque sacris magis consonum videtur, alFeramus, Dominicani instituti tbeologus ejus verba sic recitat ;

arbitramur hujuscemodi parvulos sensibili qua- Annatus pag. 87S : « Sine duhio sententia est Au-
dam molestia, seu aftlictione ab igne et in igne tor- guslini quod homo inpura natura habet uaturalem
queri. * Audis, Annate, eam sententiam, quam tu virtutem operandi, quam non habet in lapsa. Non
I!
pag. 858 tanquam crudelcm detestaris, a Driedone placettamon doctoribus. » integrae fidei exscrip-
astrui probabiliorem, ac sacra? paginse magis conso- torem Medina eo loci, adducta sententia nonnullo-
!

nam ? Augustino igitur militat doctissimus ille vir, rum asserentium diversam esse virtutem operandi
neque ulla arte in receutiorum, castra abduci potest, hominis stantis et fapsi, ait : Qux sine dubi» ridvtur
sed inane tantum illius nomen iingis ad decipiendos D. Augustim sententia. Que ita recilat Annatu- :

incautos. Sine dulio scntcntia eet Augustini. Falleria, o beM

Driedoni magistro supparem submittunt Ruardum vir! non ita scrihit Medina : Videri, ait, non vero
Taperum ex eadem Lovaniensium academia docto- esse reapse illam Augustini sententiam tu vero
illud •,

rem, quem hffic contra Augustnum scribere tradit verbum videri abradis, quo ex Medina* vocibus Au-
Annatus, pag. 879: « Alia tamen opinio magis con- gustino acrius insultes. Sed nec ait : ,Ven ptootl tmmm
sentanea est Augustino, quod nou omnibus Deus doctoribus ; relege, et videbis ita scribi : Nm plaot
concedit tale auxilium, » etc. Et deinde « ;Harum :
tamen viris doctoribus, quibus eam aliquibus, sed
tamen opinionum prior videtur magis commendare forteminus, ut illc quidem putabat, doctis sententiam
divinam bonitatem, » etc. At est quod de Annato placere signiticat, eos autem tacito nomina paulo
conqueramur, quippe qui verba Taperi plurimum q an t e indicaverat. Sed alia rursus audienda est ob-
Augustinianae sententia? -faventia omiserit : nam ita jectio etenim, recensita Medina; sententia, cxclamat
:

scribit Taperus ad art. 7, pag. 222:« Alia tamen recentior ille pag. 87ft: « Atque hac ratione bic
opinio magis est consentanea Augustino, et patrom auctor indubitatam Augustini doctrinam hoc in puuc-
conciliis,quod non omuibus Deus concedit tale ai.xi- ( to et doctoribus contrariam esse fatetur, et sibi sine
lium. b Pupugere recentioris mentem duo illo verba: ullo iidei violata. vel spretae antiquitatis scrupulo.
»

c[uis enim inde non videat quantum ponderis Augu- Holle hsec silii Medina, sua ipsius
Annatus hngit.
stinianse seutentia;, teste Tapero, accedat? Illa igitur sententia recitata, aperte protestatur se non babere
consulto omisit. Quare jure cum Augustino lib. iv adversarium Augustinum. Ha-c sunt ejw verba :

contra Jul,, cap. 8, hic liceat exclamare : l't appa- « Neque D. Augustinus huic nostrse sententw ullo

reat de re tanta, quibus abs te fraudibus disputetUT. modo adversatur. » Et audes coram judiciltus atlir-

Addit Annatus signiiicare Taperum eamdem senten- mare Medinam fateri sibi esse eontrariam Awjustini
tiam esse Adriani VI, 4 Sententiarum, qiuest. i, de doctrinam? Egregie Augustinus contra Juliamini lib.
pceoitentia. Hinc pag. 880 Adrianus quo-
insultat : iv, cap. 8: « Quis non exspectet, inquit, sapientiam

que Sextus juxta id quod rctulimus antea ex Ruardo disserentis, qui tidem cognoverit mentientis ?
Tapcro jungendus crit. Sed profecto nullas nobis " Eadem iide animoque Annatus pag. 870 ad tribu-
]>ra;stigias facies. Quid scripsit Adrianus citatus iti nal contra Augustinum Ferdinandum Vallosillum vel

fol. 3 dnbii § : Ex his rcspondco ad qusesitum, modo nolentem trabit, qui multis locis, impiit, snt>s mdirat
proferimus : « Eam misericordiam, ,ait, ut probabi- Kberamesse ab Augvstmo mterdum discedemU ''<i/""'"-
liter teneo, viatoribus exbibet Deus, qua suflicienter Dein plura Vallosilli testimonii pruducit, in qntiMM
cis assistil, et suam gratiam ailert, qua pro extremo tamen hic adeo constanter cuni Anguatino stare se
salteni viiiuin laborando, posscnt peccati indulgen- prohtetur, ut mecum sane illa reputans, in cuu opi-

tiam promcreri, ut in hoc diirerentia sit viatorum nionemabeam, alieuis illa oculis Annatiim bntit.i

ab iis qui transierunt terminum. Si lamcn contra- pudet enim ac piget de viro tanti inter recentiorei
rium faciat, id est si non dat eis indulgentiam pec- nominis adeo palmares allucinationes non eiiim im- (

catorum laborendo pro viribus, quod apud doctores posturas dicam suspicari. Verum eadoaa objocta
)

dubium ct incertum est, oequaquam injustitis argui excutiamus i Multis loeis, ait, satis imlicat liberam
:

posset. » Vides jirimo dicere se prohabiliter boc te- esse ab Augustino interdum diacedendi copiam, ut
nere. Vides secundo Adriano teste dubium et incer- qmesito 13 in tomuin II Chryaostomi, dum quaerit
tum esse illud jnincipium : Facicnti quod in sc cst, causam pnedestinatioms et reprobationis. » At cur
 ,

7t),'> VINDICI.E AUGUSTINIAN/E. 766

Vallosilli verba contra Augustmum non producis V tionis vera ratione attigisse, quai Augustinum ac coe-
quod caeterorum testinionia referens prffistitisti? Sane teros antea Patrcs celata semper fuisset. » Tandem
quia aulla sunt ; debui dicere, contraria sunt : ete- sic concludit : « Et qutesito 30, in tom. IV, ubi
nira adeo mordicus Augustinianae sententiae de gra- responsionem ad oppositam sibiauctoritatem Augus-
tnita prsedestinatione adhseret, ut ibidem dicat : tini in ea qusetione num liceat uxori de consensu

« Opinio contraria uon est probabilis, licetnon heere- mariti fornicari, sic exonlitur : Pro B. Augustino
tica, etnullus eam deberet asserere in scholis neque respondemus quod quid secundum rcritatcm tcncndum
alibi. » Et bunc dicis iu disputatione de prsedestina- sit, definivimus. Ita truncatum tcstimonium Vallo-
tione facere liberamab Augustino disccdendi copiam ? silli refert Annatus, ut putetur parvi babita Augus-
Etarsus ibidem, nempe qusestione Cbrysostomi
13, tini auctoritas ; nam ille scriptor statim addit : « Et
testimoniis explicatis, addit : Augustinus patrono ipse tantum prdposuit quEestionem an in casu uxor
non indiget ; nam cum prius buic dogmati constanter possit lieite fornicari, accedente consensu viri, in

adhsesisset, re tamen diligentius perspecta, opiuio- quo scnsu doctores scbolastici quaestionein non dis-
nem locis innumeris retractavit, • nempe Deum bo- putant. » Postea aliam explieationem anuectit : » Se-
mines praedestiuare ex praevisis meritis tidei natura- cundo dicimus B. Augustinum casum non delinisse,
B
lis. Addit adversarius : « Et qucesito 18 in tom. III quod ex verbis ejus coustat postquam enim casum :

sancti Augustini, ubi disputat an possint aliae virtu- proposuit, conclusit sic asserens : Nihil hic in alte-
tes essesine fide, et sic loquitur, etc. Non enim ram partem disputo, liccat cuique existimare quod vclit,

sanctus Tbomas consentit cum Gregorio Ariminensi, etc. Ex qua littera quod cum dicat, Liceat
constat
neque cum B. Augustino, qnod omnes actus intide- cuique existimare quod velit, quod delinite nibil asse-
lium sint peccata. » Respondemus Vallosillum haec ruit, .sed opinioni et judicio aliorum existimandum
dixisse ex aliorum sententia calamo ad alia prope- reliquit. » Heec doctissimus ille episcopus, qui sum-
rante ; nam quaBsito 22 in D. Ambrosium, ubi ex ma diligentia atque ingenti labore quaecunque dubia
professo quoestionem illam agitat, et ad quam se re- in universis sancti Augustini voluminibus occurrere
fert tom. VII Augustini qusesitis 18 et 19, et tom. VIII, poterant, explicuit, unumque praesertimostendendum
quaesito 3, et alibi, aperte § Ad argumenta Grcgorii, ab Augustino assertum sibi proposuit, nil falsi alicubi
in responsione ad 4, tradit sanctum Augustinum non
fuisse. Quare quis non aegre ferat et acerbe, bunc
idem sensisse cum Gregorio Ariminensi de operibus strenuissimum sancti doctoris defensorem contra
inbdelium, Et in tom. III, quaesito 18, scribit de vir- eumdem ad tribunal obtorto collo a recentioribus
tutibus iniidelium sanctum Augustiuum sensisse cum ipsorummet ore ea loqueutem quoe
C trahi, fieri illum
sancto Thoma. Et tom. VIII, quaesito 3, ait de eodem non modo non dixit, sed quae ab Augustini sensibus
sancto, doctore, quaarens an omnia infidelium opera procul abesse solidissime demonstravit?
sint peccata : « Et ita in re convenit cum communi § VIII. Viguerii, Soti, Fabri, Horantii testimonia
sensu Ecclesia?, et cum doctrina doctorum scbolas- discussa.
ticorum. » Et haec est Vallosilli de Augustino sen- Recentiores, licet in superiori testium repetitione
tentia. convicti sint, ora tamen judicum aspicere, nedum
Pergit Annatus : « Et quaesito 25, in lom. III Au- sua iterum contra Augustinum aperire non erubes-
gustini, ubi concludit timorem servilemtum bonurn, cunt, imo novos contra sanctum doctorem testes ad-
tum meritorium esse, quamvis Augustinus videatur ducunt, ita ut si testium numero certandum foret,
illi aliud sensisse, in quo forte Vallosillus deceptus verendum esse ne illorum multitudiue Augustinus
est. » Sed appello oculos lectorum, nibil enim ibi obrueretur ; sed re nobis hucusque feliciter succe-
ait de Augustino, ut fingit Annatus in fine tamen ; dente animosiores facti, ad reliquorum testium exa-
quaesiti ejusdem sancti doctoris dictum interpretatur, men accedimus.
nec u-piam scribit sibi videri Angustinum asseruisse Joannes Viguerius pag. 872 nominatur, quod § 6
timorem servilem non esse bonum unde ille recen- D de Peccato originali haec scripsit « Praeterea in hoc
; :

tior nonsolumin sanctumAugustinum injuriosus est, non tenetur D. Augustinus. Unde Gennadius de Viris
verum etiam in ipsum Vallosillum, quem deceptum illustribus de eodem Augustino loquens ait Licct :

dicit, ea de Augustino pronuntiando, quae ne som- minus capacibus dubitationem de abortivis fecerit,
niavit quidem. Addit quarto « Et quaesito 10, in- error tamen illius, ut superius dixi, multo sermone
:

tom. X, ubi dicit Augustini sententiam de causa re- contractus, lucta hostium sxaggeratus, necdum haeresis
probationis displicuisse plerisque veterum Patrum. » qusestionem dedit. Per quae verba dat intelligere D.
Bene ; at statim quinam fuerint illi Patres significat, Augustinum in hac opinione errasse, sed ipsum hae-
nempe Massilimses et Faustus Rejensis. Haec tamen reticum non fuisse, eo quod non fuit pertinax, imo
siluitAnnatus, videbat enim illos Patres esse Semi- retractavit in epistola ad Julianum... Praeterea de-
Pelagianorum magistros, boc est nullius prorsus cretalis Majores, de baptismo, qua est determina- in
auctoritatis. Porro ibidem Vallosillns confutat Ca- tum eos non pati pcenam sensus, tempore D. Au-
tharinum sancti Augustini sententiam reprebenden- gustini nondum edita erat. Quia idem Augustinus,
tem, et concludit : « Non ergo est cur Catbarinus in qui supra modum Ecclesiam reverebatur, si edita
proloquio sui libelli diceret se punctum praedestina- fuisset, oppositum non dixisset. » Verum hic testis
 ;

;r,7 SUPPI.EMENTl M AI) OPEHA S. AUGUSTINI.

nullam apud judices lidem meretur,quod eorum quae A ses communiter, quorum omnium testimonia indica-
prorsusinscinmsepropalat. Inprimis Gennadios,
dicit viinus cap. 3, § 5. Quantum vero Sotus Augustino in
cap. 38 de sentcntia sancti Augustini de poenis par- disputationilius de gratia detulerit, ex cap. 2 ejus-
vulorum sinc huptistno morientium non loquitur, sed dcm libri colligitur, ubi ait : « Hoc ipsum Augostinua
de resurrectionc ])iicrorum in uteris mutrum dece- agnovit, ut pleraque alia quae in argunientuni hujua
dentium. Nam Gennadius, cum dixisset Augustinum operis excogitari possunt ;
quem propterea nihil rai-
cx multiloquio errasse, ait « Uc resurrectiune ctium
: rura Biferme i oaTPason identidera huc simus
mortuorum simili cucurrit sinceritate, licct minus i>iu: cjeteris Pathibls accersituri. » Ha-c ille.
capacihus duhituiioncm de abortivis fecerit. Catho- Franciscus etiam Horantius contra Augustinum
licus permansit tamcn, ct error illius sermonc multo, citatur, vir sane eruditus, et qui synodo Trideati
ut dixi, contractus, lucta hostium exaggeratus, nec- interfuit, quo cum Cypriauum ttemque Hierony-
ilum hseresis qusestionem dedit. » Etenim sanclus mum in quibusdam errusse dixisset, ha-c de Augu-
doctor, lih. xxii dc Civitate Dei, cap. 13, duhium stino subjungit lib. iv, cap. 3, de Locis Theoli -

proponit an abortivi partus in die judicii resurrecturi « Idem Augustino longe doctissimo contigit. Sed quo
sint. Quaere Viguerius verba Gcnnadii nec percepit, feror ? cuinon ? » Qui nusquaiii Augustianm err
B
nec lideliter retulit, num haec omisit : Catholicus diceret,eximia Augustinura laude fraudaret, duos
pcrmansit tamen, quibus periodi sensus vuriatur Hetructutionum libros expungendo. Verum Annato
errorem enim non de ubortivis Gennadius objicit, probandum erat Auguslinnm in libris contra Pela-
sed de praedestinatione ex absoluto Dei decreto, ut gianos ab Horantio reprebensam fuisse, hoe enim
ulihi dictum est. Neque enim sententia Augustini de scriptorura testiraoniis evicturum spoponderat. Au-
pcenis purvulorum fuit lucta hostium exaggeruta, dite interim quae sit illius scriptoris de Augustino
nam de illis Augustinum tantummodo dubitasse Se- judicium. Ille lib. i, cap. 51, ubi de ftratia et h!

mi-Pelagiani dicebant, ut putet ex littcris Hilarii ad arbitrio dispatat, hocce nobile Augustino Elogium
Augustinura. Praeterea falsurn est sanctura Doctorem appendit : « Haec longe omnium in perlnstrandis
sententiam illain rctructasse in epistola ad Julianum; titlei nostrae sacramentis princeps Aogostinos.
etenim nullam ad Ji.lianum epistolam Augustinus Quam quidem doctrinam tanquam e ccelo lapsam
scripsit. Sane inOpere iinperfecto contra Jul., lib. 111, suscipimus, ut sanctam veneramur, ut lidei nostrae
cap. 200, quod ultima antate conscripsit, constans in regulae conformem amplexaraur, et ut untiquae Pa-
eadem fuit sentcntia « Si autem, : non trum inquit, modisque oranibus
erui- traditioni satis constantera
tur de potcstute tenebrarum, et illic remanet parvu- C veritati consentaneam et convenientem retinemue.
lus, quid mireris in igne aeterno cum diabolo futu- Cap. 46 vocat sanctum Augustinum nnuin sajMUMM
rum, qui in Uei regnum intrare non sinitur? » Ne- doctissimum et sanctissimum cap. 48 ait Mouni ; :

que hoc sancti doctoris assertum dumnatum est ab Augustini m ns expendatur. Haec de sancto doctore
Innocentio III in illa decretuli, ut optimc notut Horantii seatentia cst, ut haud jure contra eumdcra
Gregorius in 2 Sentenliarum, dist. 33, q. 3, et supe- a recentioribus norainari possit.
rius ex professo ostendimus. § 1\ Joannis a Bononia. Arborei, Arai/onii. I'
Augetur testium numerus Dominici Soti censura, noti, Estii, Vegx et Tostati testimvnia naminata.

qua sentcntiamsancti Augustinide pcenis purvulorum Oninium bibliothecarum schedulas recenti

perstringit, inquiens lib. de Natura et grat., cap. i excussernnti rimantes si quae doctorum licet haud
li, apud Annatum pag. 87-i- « Augustinus plus : ita celebrium dicta invenircnt, quibna Angustini
justo videtur torqucre parvulos, unde qui ejus seu- auctoritas decurtaretur. Enim vero in librum e\i-
tcntiie subscribunt, perpauci sunt. et tortores par- guum nescio cujus Joannis a Hononia iiicidcrunt,

\ulorum nuncupautur. Aunalus pag.

» qui, nt rcfert Annatus pug. 878, expositionea Aogn
Idera vero -

871 Joannera Fabruni episcopum Vienncnsem hom. stini in illu Apostoli Deus omnes hominet $a :

!)dc peccato orig. in eamdeni Soti sententiam adilu- ^ fieri (I Tim. u, 4^, non recipiens ait « Ni»n videtur :

xerut, quippe qui dixit Augostinura sic opinantem hic modus dicendi Bufficiens. » Item « Nmi :

exccssive loculum. At qutr-stio de parais par- verisimile Apostolum hoc sensisse. » In primia hic
vulorum nusquam ex professo ab Augustino agitata scriptor in tacita objectionnm, p
solutionc
fuit, sed occasione a Pelagianis data suam sen- edit. Lovaniensis anni 1555, qoo modestiaa Augn-
tentiara pronuntiavit ; in sermone 14 de Verbis stini intcrpretationem alteram secutns omittcict.
Apostoli fusius quidem quura alibi ea de re locu- sanctum Uoctorem noluit nominare, religioni sibi
tus est. Nec perpauci sunt qui eidem adlucrent, duccns a tara sacro noininc palam discedere, sed
nam (iclasius ac Gregorius pontiliccs, Avitus, Ful- ait « Deniqne baud me latel eximium qnemdam
:

gcntius, Isidorus, synodus Saidiniensia Patrum sacraruin liltcraruin interpretem bonc locnm adhunc
Africanorum, Prudentias, Beda, Aelredoa aliique modura ezplicare. » Postea Alium senano ponit : *>

sancti Patiai Augustioiauam de parvoloram pcenis idem doctor eximina. » At recentiores non n
Bententiaa seeuti sunt. Itemque az tbeologis Grego- A.ognstino nominato easdem interpretationes reji-

rins, Driedo, Mqmbus, Korean, Macedo, Polmanus, ciunt, sed dicteriis etiam onerant, vocantes easdem
Paludanus, Poncius Conrius ac doctores Lovanien- cuin Molina vel prHM OSpeefU )» rojrtnas >t extortat.
 ;

769 MNDICI.i: AUGUSTINIANiE.

in Concord., qusest. 19, art. B, disp. I, velle cnin Pe- A illic urgetur. » Quid tum? Scribit sanctus doctor
tavio ad eludendum magis, quam rectas et solidas vi- duas ezpositiones excogitari posse raudatae Panli
. tom. I Dogm. theol., lib. x, cap. ;>. At idem sententise, quarum utraque Pelagtana ha^resis suffo-
scriptor in pnecipua qmTstione de preedestinatione catur: siquidein una displiceat altera rccipiatur,
haec tradit : « Nostram mox subjiciemus sententiam, hoe satis Augustino aeque qui primam non ad-
fuit,
eamqoe dictisB. Knlgentii sumptis ex 1?. Auguslino mittit, Augustini hostis statim censendusest non ;

stabiliemus. » Passimque eo in opere sancti Angu- enim hoc exigil Augustinus, dum ait, sivc gloriatio-
stini testimonia inculcat. >i> m dixerit laudabilem, etc. sivcgloriationcm vitiosam,
,

Opponit pag. SSO, Joannem Arboreum in illa quibus signilicat nolle se in iis explicandis immorari,
verba Epist. ad Rom., cap. 111 : Ubi est gloriatio ftlO? utraque tamen interpretatione Pelagianos convinci,
exclusa esi ;
per qvam legem :'
factorum Xon, scd per
? sequente quolibet quam vclit.
ubi sancti Augustini interpretationem Coeterum exciderint illa Arboreo, modo in quocs-
jejunam vocat et explodendam. Miror alterum summa tionibus de praedestiuatione et gratia Augustianum
Annati diligentiam subterfugisse etenim ait : : Expo- se profiteatur. Lib. x Theosoph., cap. D : Augustinus,
sitio est ridicula et verum ridiculus po-
explodendaait, liberi arbitrii asscrtor
]
studiosissimus lib. xiv ;
:

tius testis sit Arboreus, qui Augustinum Latinum B cap. 7 Si nonnihil, inquit, tibi sit judicii, facile co- :

^ermonem docere prssumit Sanctus doctor, lib. de gnosces cx sana et luculenta Augustini doctrina, Dcum
Spiritu et litt., cap, 10, ut probet homines nonjusti- non ex eo dilcxisse Jacob, quod futura ejus merita
sed exlide auxilium gratia^ impetrante,
iicari ex lege, prxviderit. volumine in queestionibus de
Toto eo
illaverba Apostoli adducit, lnec subjungens « Sive : gratia : Augustiniuna est asscrtio,
Haec et inilio
gloriationem dixerit laudabilem, quce in Domino est, libri vel a limine se sancti doctoris "studiosissimum

eamque exclusam, non ut abscederet, pulsam,

id est, ostensurus scribit Hujusce assertionis partes, quoz
:

sed ut emineret, expressam, unde et exclusores di- Augustinianum sapiunt doctrinam, seorsim stabilicmus.
cuntur quidam artilices argentarii, etc. sive gloria- ;
Igitur recentiores suumipsorum de Augustino judi-
tionem vitiosam de superbia venientem commemo- cium, quod dogmata de prsedestinatione et gratia
rare voluerit, eorum scilicet qui cum sibi juste vi- attinet, hujus Arboris nec foliis nec umbra obtegere
dentur vivere, iia gloriantur quasi non acceperint valent.
eam quam non per legem factorum, sed per legem Quo tamen Augustini auctoritatem propius arie-
iidei dicit exclusam, id est ejectam et abjectara, quia tent, Petrum Aragonium et^Gabrielem Pennotum
per legem tidei quisque cognoscit, si quid bene vivit, _ Augustinianos in subsidium vocant. Aragouius, 2-2,
gratia se habere. » Itaque sanctus doctor, sub- q. 10, art. 6, cum probasset hominem sine gratia
indicata prima explicatione, quse alicui forte venire Dei posse bene moraliter operari, addit: « Ex dictis
posset in mentem, ad alteram descendit, cui semper ergo infertur sententiam D. Augustini fuisse quod
inharet in libris contra Pelagianos. At Arboreus ri- homines nullum bonum opus moraliter efficere pos-
diculum grammaticum agit, dum Augustinum barba- sunt sine gratia Dei, quod idem affirmabat Grego-
rismi accusansait: « Nec pictores eximii, elegantis- rius. » Unde ait Annatus, pag. 882 « Atque ita :

simreque picturre tictores aut expressores dici solent palam profitetur Petrus Aragonius se ab Augustino
exclusores, sed exsculptores aut eftigiatores. » Quasi discederc. » Pennotus vero lib. v Propugnac, cap. 6,
Augustinus vulgare illius setatis quorumdam argen- tradit miuime credendum esse a omnem Augustini
opificum nomenpotuerit ignorare. Scribit
tarise artis rationem esse exactam demonstrationem, omnem
idem sanctus Pater in illa psal. iavii Ut excludant : responsionem esse dogma fidei, omnem expositionem
hi, etc. : « In arte argentaria exclusores vocantur qui locorum sacrae Scripturee esse certam regulam et in-
de confusione massae noverunt formam vasis expri- fallibilemipsas divinas Scripturasinterpretandi,» etc;
mere. Unde patet eos argentarios artifices quos
» quibus recitatis his Annatus insultat: « Vide, lec-
Latino vocabulo fusores dicimus, tempore Augus- D tor, quo moderamine in commendanda sancti Au-
tini a vulgo appellatos fuisse cxclusores. Certe uti iv gustini doctrina utantur etiam illi qui ex institulo
Reg. xxiv clusores argentarii nominantur qui gem- ejus cultores, alumni sunt in utroque
imitatores et
mas auro vel argento claudebant, ita exclusores di- ordine tanonicorum et eremitarum. Ut perspicere
cebantur qui ex auro vasa fundebant vel argento liceat quam sit superstitiosa hodiernorum Baianorum
cujus quidem etymologiam non vacat curiosius
vocis religio, qui specioso errorum prsetextu solum Au-
inquirere, cum et nomina ad placitum imponantur, gustinum in ore, in oculis, in corde habere se fin-
et vox llla vulgo usurparetur. Arboreus autem de gunt. » Non possum negare Aragonium in ea sen-
pictoribus et pictura nomen illud perperam accipit, tentia fuisse, attamen ibidem concl. 2 fatetur homi-
quod ab Augustino de excusoribus argentariis, seu nem sine gratia raro, et infrcquenter , et cum magna
de iis qui statuas, seu quodlibet aliud excudunt, in- difficultate posse efficere bonum opus, ut parum ab
telligitur. Igilur inepte in hoc Arboreus calculum Augustiniano dogmate recedere videatur. At § Caete-
posuit ; verum Annatus hoc nobile scholion addit rum hoc non obstante probat sententiam sancti Au-
pag. 881 : « Et tamen liber ille ab Augustino contra gustini nullum continere errorem, ac proinde posse
Pelagianos scriptus est, et locus Pauli contra eosdem sustineri. Huic tamen domestico testi ne tantillum
 .

771 SlPPI.EMENTn.M AI) OPEHA S. Al GISTINL 119

judicos moveat, opponimus tros ex liac nostra ere- A mpendit ut eumdem in suam sententiam traberet:
miiana famili.i celeberrimos doctores, qui mordicus quod vero videbat id satis oegre possc persuaderi ea
.

sancti Auguslini sententi.-p adlworent, Gregorium quae recitata sunt, apposuit, non ut parvj fieri ab
Ariminensem, 2, dist. 20, quaest. I, art. 2, Basilium ipso Augustinum judicaremus, sed ut molesti forsitan
Pontium, nvignum theologum Salmanticensem, iu adversarii objectionem effugeret At quod Estio dis-
Relectionibus de auxiliis divinac gratiae, et Gasparem plicuit, olim pariter Somi-Pelagianis displicuisse
Casalium, Lusitanum episcopum, lib. de Quadri- i scribit Hilarius Arelateusis in epistola ad Augusti-
partita Justitia, qui Augustini dogma explicant, so- nnm. § h indn molcste ferutd ita dividi gratiam, qus
lidissimisargumentis muniunt, atque ab adversa- vcl tune pvimo homini data, vel nunc omnibut
riorum jaculis vindicant. Imo recenliorum sublilis- tur, etc. Ille tamen scriptor, 2, dist. 24, S 10, ait :

simus Vasquez idem fusissime propugnat 1-2, di^juit. « Atque horum primus sit Augustinus, ut quem
t90, quem sequuntur cx eadem familia Turrianus, conslat causam lidei catholica? contra Pelagianos pne
tract. de Gratia, disput. 4; Mseratios, tom. II, tract. caeteris ecclesiasticis scriptoribus acrius uberiusque
codem, sect. 8; Ripalda, tom. I de Ente sopernat., defendisse. » Et in 1, dist. H,§ 6 : o li Aogustini
disput. 20, sect. 6, aliique. de gratia Christi doctrinnm, quac magna ex parte
At Pennotus non adversatur etenim Augustinus ; consistit in astruenda praedestinatione gratuita, ap-
usus est in suarum sententiarum conlirmationem probavit Ceeleslinus pontifex in epistola ad episcopos
argumentis etiam probabilibus, quae si esseut de- Galli.e » Omitto plura quae passiai in commenda-
monstrativa argumenta, stultos diceremus recen- tionem sancti doctoris Estius recitat Lovanienses ;

tiores qui eisdem responsionem procuduut. Unnm cnim ac Dnacenses consuevere Auguslino semper
conlendimus, «capitales sancti Augustini sententias esse addictissimi.
adversus Pelagianos et Semi-Pelagianos non posse
Alphonsus Tostatus in nonnullis ab Augustino dis-
citra temerilatis notam impugnari. Quam vero Pen-
quae ad sacrae paginse explicationem perti-
senlit,

notus parum recentiorum causoe faveat, in his neut. At Annatus pag. 807 ait « Vide, lector... an :

ejusdem verbis nemo non videt: « Si Ccelestinus, putetdandam esse nemini facultalcm in aliquo repu-
inquit, Romaua? Ecclesiao. pontifex calumniatores gnandi ex omnibus quae ille contra Pelagianoa et
doclrinoe D. Angustini de praedestinatione vocat Scmi-Pelagianos scripsit. » Coutcndimus sancti Au-
plantas male crescentes, et improbos, quibus per- gustini doctrinam contra Pelagianos ex tanta Eccle-
petuum silentium impoueudum sit, et sectatores siae approbatione in excellentiori gradu auctoritatis

dogmatum perversorum et damnatorum, a contrario q locandam esse, quam illorum, qui, ut ait Tostatus
doctrinam Auguslini de praedestinatione probat ut apud Aniiatuni, kumano ingenio solo scripscmnt. I

doctrinam sanam, piam, catholicam et de tide, cui terum insigne elogium Tostati de Augustino lege
a catholicis non possit contradici, » lib. v Propug., apud Macedo in Concentu euchologico, pag. 431, ubi
cap. tC, num. 2. Annatus tamen, lib. vin, cap. 2, de Tostato ait « Quanquam minulis quibusdam in :

pag. 860, ait « Coustituamus illam partem quae

: quo3stionibus ab Augustino interdum dissentiat, in
plus favet libero arbitrio, dicamusque ante praevisa materia de pra?destinatione et gratia Augustino pe-
merita homines ad graliam pradestinari, post prse- nitus consentit. »
visum autcm bonum usum gratiae praedestinari ad His additur ab Adamo, part. m Calvini destructi,
gloriam, quid inde sequilur contra regulas a Coeles- cap 6, Andreas Vega, qui dolere se dixit Augusli-
tino positas? prorsus nihil. Haec igitur una est ex num adversariorum gratiae objectionibus clare non
quatstionibus quas astruere non vult Coclcstinus, si satisfecisse, lib. xn in Trideut., cap. 22, de Justiti-
credimus Baronio. » Jam sentis, jam vides, quam cat. Caeterum Vega ibidem cum dixisset Pelagiaims
belle tibi Pennotus concinat. Quod de Baronio ad- contra divinam gratiam decem et sex argnmentis
dis, falsum esse § 1 ex eodcm Baronio demonstra- stetisse, ait « Et ad ea omnia copiose et erudite pro :

vimus. D sua eximia doctrina respondit Augustinus. » Addit

Guillelmus etiam Estius intromittitur, qui 1 Sen- tamen ibidem nonnulla quae nec adversariis ipsis

tentiarum, dist. 44, § t4, ait : « Quod si nihilominus placere possunt : nam hanc regulam ]iia>dicandi
contendat aliquis Augustini verba quae objecta sunt mjsterium prsedestinationis et necessariae gratia: ad
huc non posse, putetque eum revera alterius
intlecti credendum, diligendum Deum, pcenitendum, eto.

esse sentcnlia', tum respondebimus ea quae de adju- concionatoribus trulit. « Cupereni hoc clare et dis-
torio primi hominis et angelorum obscurius, et, ut tincte tradi, perinde esse in nostra potestatfl oninia
videtur, exlra Scripturae auctoritatem ab co dispu- exeicitia virtutum, ad qusa credimus Decesaariam
tata sunt, ad hoc ut ex comparatione gratiae nostrae esse specialem Dei gratiam, ac si solus generalil lt<-i

per Christnm reparationis magis emineret,jion de- concursus suflueret, imo ac si non esset nisi nostra
berc prcejudicare doctrinaequsa apud alios Patres sola voluntas ad ea omnia requisita. » Kt post non-
ipsumqne sanctum Thomam in hujusmodi rebns nulla similia addit : « Et ha>c saepe desidtfavi, ut
exactissinuim doctorein expressior reperitur. » Eslius Augustinus palam et aperte respondisset objicienti-
quo suam erga sanctum doctorcm observanliam os- bus ipsiquod a praedicatione pnedestinatiouis et gra-
tenderet. eadein dist, 44, £ 13 et 14, multum laboris tia> ccssandum esset coram populo. » Quis vero non
773 VINDICI.K AUCISTINIAN.K. ?7i

Videat ex illa Vegse regula orationem nunquam audi- A habet : Ergo non cst probabilis sententia Augustini. In
toribus incnlcandam esse .'
Etenim oratio e>t divi- Bne socundi : omnino incredi-
Impossibile videtur et

dc gratise testificatio, cum nullus petat nb altero bile, etc; qu«e non ex propria sententia, sed adver-

auxilium ad aliquod quod per semel faciendum ,

sus Augustinum arguentis persona inducta posuit,
seqoe facile prastare potest, quo argumento Pela- ut patetez iis qua>. postea tradit. Ule autem trcs ibi-
giani a Patribus convicti sunt. Si lideles ad divinam dem senlentias rcfert : primain sancti Augustini,

opem implorandam adbortandi sunt ut in sacris , alteram quorumdam Tbomistarum, postremam sancti

mysteriis facil -ia, non ita commendanda est

I
•
Tbomaj. De seeunda, § Vrxterea manifestum cst, ita

voluntas ac si sola ipsa ad virtutes capessendas et judicat Atquc ita secunda opinio facile potest
: «

fugiendas tentationes sibi sufticiat. Miror autem, cum sustentari, neque existimo differre a sentenlia D.
Vegem banc sententiam ibidem rnterserentem audio, Tlioma», nisi solo nomine. » Porro § Tertia scntentia
debere nos, ipsius opem assiduis et importttnis gemi- cst D. Thotnx, collata Augustini sententia cum illa

tious llagitare. Porro si boc populi docendi sunt, qua secunda ait : « Quapropter, postea dicemus, non
ratione sola voluntatis bumanaa potentia asserenda est minus probabilis, imo fortc probabilior sccunda
imo summa ejusdem infirmitas ostenditur, dum illa sententia, quam prima D. Augustini. » Ergo, teste
ad illam adjuTandam Dei gratia, non dicam exspec- Bannesio, sententia sancti Augustini est probabilis ;
tstur. riduis et importunis gemitibus imploratur. imo dubitat an secuuda sit probabilior ait enim (

De bis autein adeo solide agit Augustinus in lib. de fortc) illa sancti Augustini est, illa, inquam, secunda,
Dono persev., a cap. 14 et seq., ut nibil vel clarius quam diiferre pu'at a sententia sancti Tliomse nisi
vel efticacius a quoquam desiderari possit. Quare solo nomine. Ergo falsus convincitur Adamus dum ,

Vegre testimonium nec adversarii ipsi probent, dum verba illa Ergo non cst probabilis sententia Augus-
:

ea astruit quae ipsimet improbent, si sane sapiant. tini, quse arguendi gratia ille tbeologus dixit, ejusdem

§ X. Dominici Bannez testimonium altius contra Au- sentenliam esse pronuntiavit. Rursus idem de alte-
gustinum exaggeratum disculitur. ro Bannesii dicto dicendum est, dum in argumento
Bispani bojus theologi, quem semper infensum secundo ait : « Impossibile videtur et ommino incre-
recentiores experti sunt, testimonium contra sanc- dibile quod Deus ab ceterno slatuerit originalem cul-
tum doctorem grandi tiducia exaggerant, in qua qui- pam misericorditer et vere remittere ; et nibilomi-
dem re cum mala lide procedant, illud nobis diligen- nus propter illam culpam bominem reprobaverit ; »

tius examinandum venit. Adamus, part. iu sui Cal- argumento infert « Ergo originale pec- et in tertio :

vini destructi, cap. 9, q catum

pag. jam remissum
667, cum
est causa et ratio condemua-
sibi licitum
scribat sancti Augustini sententiam de repro-
•
tionis seternae, quod nullus tidelium dicere audebit. »
batione ex solo peccato originali ortam horrere, quod Adamus vero abrasis illis verbis, peccatum jam re-
m<it> r est illius quam Cahinus tanta impietate ac rabie missum, etc, raptim alia in unam sententiam con-
contra Ecclesiam incukat, Bannesii patrocinio vel gessit, quo acerbiorem censuram faceret. Sed ex
testimonio utitur, ita de eadem sentenlia Augustini persona adversariorum illa se dixisse Bannesius os-
scribentis, part. i, quoest. 23, art. 5 : « Heec sententia tendit, dum paulo inferius bsec scribit « Sed opera' :

non est probabilis. Nonmodicam babet difficultatem, pretium erit prius quaedam advertere circa senten-
mpossibile videtur et omnino incredibile quod Deus tiam Augustini, quee omnino cavenda sunt ab eis qui
iropter culpam originalem bominem reprobaverit. illam volunt defendere » Et statim « Ante omnia . :

Hoc uullus iidelium dicere audebit. Si D. Augustinus cavendum ne concedatur quod aliquis propter
est

voluisset attendere malitiam hujus consequentia?, originale peccatum jam remissum tanquam propter
nunquam posuisset quod originale peccatum solum causam demeritoriam damnetur pcena damni, » etc.
lusa reprobationis omnium reprobatorum ho- Ex quibus patet illam propositionem, quam infert
nunum. a Annatus, hb. viii cit. , cap. 4, pag. 874, in argumentis Originale peccatum jam remissum est
:

prioribus omissis, illa, Si D. Augustinus, etc. , longe D causa et ratio condemnationis xternae, esse omnino
grandioribus characteribus, quo lectoris oculos sta- negandam ab iis qui volunt defendere sententiam
tim et vocent et irapleant, exaravit, quibus recensi- sancti doctoris. Quare, si illam propositionem veluti
tis exciamat : « Havc Bannez, quae plerique non viden- absurdam procul ab asserto Augustini removendam
tur satis adveitisse audaciam exagge- , dum Molinse putat, qui fieri potest ut ipsemet Augustino eamdem
rant iudicantis aliquid lucis Augustino defuisse in imponat? Et quidem nusquam Augustinus dixit pec-
concilianda cum creata libertate divinorum decreto- catum originale remissum esse solarn causam et ra-
rum et auxiiiorum efticacia. » Ita insignis tbeologi tionem cur plurimi reprobentur, ita ut formaliter id
sulltagium contra Augustinum jactant. intelligatur, de quo plura diximus cap. 4, § 10.
Adamus illa contra Augustinum a Bannesio dicta H&ec contra testis conductorem dicta sunto : jam
commentatur ,
quorum oppositum ille scriptor asse- cum ipsomet Bannesio res
sit cujus verba quo pacto :

ruit : eteuim bic, recitata sententia sancti Augustini ab Annato citantur habent « Est denique de ita se :

de prsedestinatione, fatetur non modicam illi inesse hac re uostrum judicium, si quid valet. Crediderim
difticultatem, et statim, ut id ostendat , sex argu- enim quod Augustinus tantum fuit sollicitus destruere
raenta contra eamdem proponit, ubi in fine tertii errorem Pelagianorum asserentium merita praescita
778 SUPPLEMENTOM Al) OPEUA S AUGUSTIM. 776

causam essc divina- pMBdestinationifl et electionis, A dnm dispntantia loqni : quod etiam coaatat ex iis

ct quin si consitlcretur quod prCBSCientia malornm quae paulo inferius ponit : « Utautem, inquit, odi

op erum Esan fuit causa reprobationis ipsins, vide- i. iii. ni-i injnstitisa merito injnstnm cst. Qnod si

batnr I). Augustino statim iieri eonseqnens, quod concediinus iinipit ct Jacob justitia 1
merito diliin.

ctiam futura bonaopera Jacob fuerintcausaprsedesti- 0;iod si vciiim cst, falsum cst quod non ex operibus.
nationis ipsius; propterea semper negavit preescien- Videatnr | Cur enun ss/ improbahu Esau. Dispntana
tiam malorum operum Esau causam fuisse reproba- igitur illam consequentiam intulit, non ipiod veram
tionis ipsius. Rationem vero ponit cur illatio illa
» illani arbitraretnr, ut dicemus. Tota igitnr vis lliius

non sit legitima, eo quod ipsa merita bona sunt efTe- illationis est in verbis Apostoli, qui aperte excludit
ctus praedestinationis, peccata vero non sunt efTectus bona opera cur mala item
fucrit dilectus Jacob, ct

reprobationis unde bene possunt esse ratio et causa

; opera ol) quae odio liabitus fuerit Esau inquit enim :

reprobalionis. Tandem addit censuram, quam gran- antequam aliqvid boni egisseni aut mali quod idem
dioribus characteribus Annatus expressit: « Propter- esl ac antequam aliqua opera roala, aut liona etris-

ea manifestum cst quod non cst cadem ratio pree- scnt, non cx opcribus, ncmpe bonis vcl malis, J

dostinationis et reprobationis, ut si Esau autern odi>> habui. l"mle p.it<4 CbIhmb

detur causa re- dilexi,
B esse quod ait Bannez § Propterea manifestum
probationis ex parte nostra, detur, etiam praedestina-
lionis. Si itaque L). Augustinus voluisset attendere Paulum dum ait, non cx opcribus, loqui tantum dfl
maliliam liujus consequentiae, nunquam posuisset operibus bonis Jacob nam, ut ait Augustinu ;

quod universaliter originale peccatum solum est ex operibus, etinde hoc probat, tjnia d- tumdum n
causa reprobationis, » etc. Produxi illius scriptoris nsmdumque aHqvid opcratis hoc dictum tsi nam -i ;

totam fere scntenliam, quam contraAugustinum tulit; opera tantum bona Jacob excluderc voluisset, dixis-
nam ubi eamdcm confutavero, nihil ex Bannesii cen- set, Cwn nowlum witus fuisset, aui ali^jui <

sura praejudicii Augustino fleri conslabit. In primis sct, etc non cx operibus, sed ex
, aHehm •
st,

non recte credidit in libro i ad Simplicianam queest. ijuiu majors tviei minori. Itaque certum est ibi Apo-
•2, ubi ca de re sanctus doctor fusius agit, sollicitum stolum loqui de operibus utriusque. (Juod i-ti im con-
illum fuisse erroris Pelagianorum confutandi nam ; lirmatur ex iis quae ibidem addit Jacob ditexi, BtM :

liber ille exaratus est initio episcopatus Augustini, autan odio hahui. Quid i rgo dicemus ? nunquid Mqwt-
ex lib. n Rctract., cap. I, ellib. de Praedest. sancto- tas apud Dsum? Cum neuter egerit aliquid boni aut

rum, cap. 4. Incidit vero initium episcopatus sancli mali, unum tamen Deus diligit, alterum odio babei ;

Patris in annum 305, Pelagiani anno tantum q qua ergo justitia id facit Deus? At si Dcus futura
cum
41 1 apparere in orbe cceperint. Igitur co in opere ad mala opera Esau prssvidisset, nullus datur calumui.-u
Simplicianum nequaquam Pclagianorum errorcro locus. Ex his apparet vis illius paritatis quam pef
confutabat, sed rogatus ab eodem antistite Mcdiola- modum dispntantis alTert sanctus doctor :nam ita

nensi caput septimum epistolse Pauli ad Romanos,a discurrit : Si enim qtda praesciebai Deus futura tjm
vers. 10 usque ad 30, ita enim ille petierat, fuse ex- opcra mala, propterea eum prxdestinavii ut
plicuit, ut patet ex iuitio qusestionis secunda>. Porro mimori, eTgoprasdestinavitel Jacob,ui eimajor
prolixius dispulat dc illis Pauli vcrbis a versione II : ret, '/?//<! futura ejus bona ill.t-

Cumcnim nondum nati fuissent, aut aliquid boni egis- tio prohalur, quia asqualiter excluduntur ab ipostolo

sent aut mali (ut secundum electionem projwsitum Dei opcra bona ctir fuerit Jacob electus, ac opera mala
mancret), non cx opcribus, scd cx vocantc dictum est ci, oli quse Esau fnerit reprobatus ;
crgo currit per ratio
qiria major servict minori sicut scriptum cst : Jacob dc operibus utriusque in ordinc ad amorem, ?el

Esau autem odio habui. Ubi cum demonstras-

ililr.i-i, odium. Et ila disputat Augustinus, judicium interim
sel Jacob non fuisse electum ob opera bona praevisa, suspendens.
idem a pari dicendum esse intulit de Esau, nempe Gssternm scribit Bannez : • Propterea manifestum
neque ipsum fuisse odio habitum ob prcevisa mala D est quod non est eadem ratio preedestinationis et n-
opera. Audiatur sanctus doctor : « An forte, inquit, probationis, ut si detur causa reprobatioui ex parte
quemadmodum illud de Jacob nullis mcritis bonSB nostra, dctur ctiam prsedestinationis. Si itaque I).

actionis dictum est, ita Esau nullis mcritis malae Augu-timis volnissel altendere malitiam hujus con-
aclionis odiosus? Si enim quia preesciebat Deus fu- seqnentie, • etc Plane hsec tn Aogostini libris le-

tura cjus opera mala, propterea enm prEedestinavit gendis viri diligentiam desiderari ostendunt; nam
iit serriret minori, propterea preedestinavit et Jacob, iiinlitium oonsequentim non Bolum attendit Angnsti-
ut ei major servirct, quia futura ejus bona opera nus, verum etiam solidc confutavit, et. tpiod mirum
jirecsciehat, ct falsum est jam quod ait : Non 99 op#- est, eo ipso loco ubi minus diligentem Banneeins
rtous. Si antem rerum est, quod non cx operibvs, et illum credidit ; etenim hanc paritatem sempev kn
inde boc probat quia de nondum natis nondumqne gnatinns negavit : Dens reprobat ex prsevisione de-
aliquid operatis hoc dictum est, undo nec e\ liilc, mcriti scu peccati, crgo c contra etiam pnadestinat
quea la nondnm n.itis similiter nondutn erat, quo me- r\ pra-visione boni operis. En totnm ln»c argumen-
rito Esau odio haberctnr antcqu.un nascerelur? » Kx tum ab illa paritate dednotum a Pelagianis in fj>ist.
iila parlicula fortc collii<o sanctnm Patrem per mo- toii al> Paulinum : « Quomodo, inquiunt, Esau non
 ; :

YTNDICI.E AUG USTINIAN.E. 778

inatur indignus, si non ex operibus, sed ex vo- A eo non culpam quam delebat, sed gratiam quam
te dictum est, quia major serviet minori? Sicut donabat. » Ergo per Augustinum grandis est dispa-

n illius nulla praecesserant operabona, ut ad gra- ritas inter reprobationem et predestUiationem, quia
1 pertineret, sic nec hujus mala, ut ad pcenam reprobatio supponit meritum malum, quod odit
Linere deberet. »Respondet sanctus doctor : > Nul- praedestinatio vero nulIuni'supponit meritum bonuin,
lane in utroque opera vel bona vel mala, sed sed causat. At Bannez in eo deceptus est quod non
pria : uterque autem illi uni obnoxius erat, in quo legens Augustinuin qusstionem resolventem, ca pu-
les peccaverunt, etc. Sed ambo, qui nondum pro- tavit a sancto doctore attinnata, quaj ante suaj sen-
i vel bona, vel mala operabantur, rei tamen ex tentioe expositionem proposuit, ad difiicultatem
(me nascebantur. Laudet misericordiam qui libe- qusestionis totis viribus augendam. Non igitur D
lr, non culpet' judicium qui punitur. » Vides ne- Awjustinus noluit attendere malitiam consequentise,
i paritatem ab Augustino nam Esau est reproba- ; sed Bannez noluit attendere D. Augustinum mali-
ratione niaculae ex Adamo contractae, Jacob vero tiam conscquentix et attendentem et solidissime con-
solam misericordiam liberatus. Hinc celebre ve- futantem.
axioma Augustini est « Bonus est Deus, justus : Rursus notanda sunt quae ibidem Bannesius
B
Deus potest aliquos siue bonis meritis liberare,
: scripsit, ut ostenderet malitiam illius Augustinianae
a bonus est non potest quemquam sine meritis
; consequentiae : nam « facile, inquit, negari poterat a
anare, quia justus est. » Lib. 111 contra Jul., cap. contrariam sententiam sequentibus, et assignari
Audi rationem disparitatis, et fatere Augustinum ditferentia in pracdestinatione et reprobatione, quod
ime vidisse quod non est eadem ratio prxdestina- praedestinatio est non solum consecutionis
causa
is et reprobationis, ut si detur causa reprobationis ultimi linis, sed etiam meritorum ad ultimum finem.
parte nosti-a, detur etiam prxdestinationis ; nam Reprobatio vero quamvis sit causa ejus quod reddi-
as reprobationis est actus justitiae punitivae bomi- tur in futuro, scilicet pcenae aeternae, non tamen [est

n damnantis. At clamat Augustinus : Non potest causa ejusquod est in praesenti, scilicet peccati,
mquam sine meritis damnare, quia justus est. Prae- propter quod totus reprobationis effectus potest
tinatio autem est actus purae misericordiae et bo- cadere super reprobum tanquam propter demeri-
itis divina?, quae nulla opera nostra bona suppo- tum. » At certe 'Augustinus hanc differentiam vidit,
, sed facit ; hinc ait : Potest aliquos me-
sine bonis et ne Bannesium mittam ad alios sancti doctoris
s liberare, qaia bonus cst. Ergo laudet misericor- libros, eo ipso in loco ubi ab Augustino minime illam
m, qui liberatur, non culpet judicium, qui punitur. observatam dixit etenim ibi fuse probans praedes-
:

nunc Bannez, et addat, Augustinum malitiam tinationem esse causam meritorum haec ait « Vo- :

equentix attendere noluisse, et haec ipsa palma- cantis (secundum propositum) est ergo gratia, perci-
s characteribus Annatus exscribat. pientis vero gratiam consequenter sunt opera bona,
ferum in eadem quaestione secunda ad Simplicia- non quae gratiam pariant, sed quaegratia pariantur. Non
ubi disputans eam paritatem, urgebat : Ut odis- enim ut ferveat, calefacit ignis, sed quia fervet nec ;

sau nisi injastitix tnerito injustum est : quod si ideo currit rota ut rotunda sit, sed quia rotunda est.

edamus, incipit et Jacob justitise merito diligi, res- Sic nemo propterea bene operatur ut accipiat gra-
dens, ac quaestionem pluribus abs se adductis in tiam, sed quia accepit. » Lege cap. 10 de Praedest.
mque partem argumentis implexam tandem dis- sanctorum. Postea dat differentiam reprobationis a
ens, paritatem negat ; ibi enim diffusius probat praedestinatione, quod illa non causat peccatum ob
la opera bona, nec ipsam fidem praecessisse, cu- quod homo reprobatur, licet causet pcenam sceleri
intuitu Jacob fuerit electus, et concludit: Ergo debitam, ita enim de reprobante Deo loquitur: « Odit
omne meritum est gratia. Postea vero erudite enim in eis impietatem quam ipse non fecit. Sicut
ibus evincit Deum non potuisse odio habere enim judex in homine odit furtum, sednon odit quod
lu, antequam in illo peccatum cerneret, quia D datur ad metallum, illud enim fur, hoc judex facit
mis creatura Dei bona est, et omnis homo, in ita Deus, quod ex conspersione impiorum facit vasa

Intum homo est, creatura est, non in quantum perditionis, non odit quod facit, id est, opus ordina-
zator. Est ergo creator Deus et corporis et animi tioni suae in pcena debita pereuntium. » Itaque
lani. Neutrum horum malum et neutrum odit Augustinus praedestinationis et reprobationis latum
Is, etc, nec odit in homine nisi peccatum. « Ex discrimen novit, nempe quod praedestinatio Dei vo-
lconcludit: « Non igitur odit Deus Esau homi- cantis est causa bonorum operum, non vero repro-
sed odit Deus Esau peccatorem. » Unde, con- batio est causa malorum. Imo sanctus Pater adeo
lata illa propositione Ut autem odisset Esau,
: « constanter illam disparitatem asseruit, ut ex illa una
injustitiae merito injustum est, « consequentiam originalepeccatum deduxerit, et ante tria lustraquam
[am negat : ergo « incipit et Jacob justitiae merito erumperent, Pelagianos profligaverit. Cumenim pro-
yi; » nam priori illo dicto concesso probat fal- basset divinam electionem nulla merita in homine
essequod posterius deducunt, nempe Jacob supponere, et ex alia parte ad reprobationem justam
Im dilectum ob bona merita: « Cur ego, addit, demerita requiri intelligeret, quaerens de reproba-
\b dilexit, nunquid peccator erat? Sed dilexit in tione Esau, qui si nullo meritu improbatus est, petit

Patrol. XLYII. 25
 :

770 SUPPEEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTINI. 780

rationem qnomodo ejus improbatio justa dici potest ? A quentix notat, non hic repetit disparitatem, quam
Cum vero ex Apostolo pateat ipsum ex suis operibus Augustioo veluti suggerit, proedestinationem eausare
nonesse reprobatom, et ex alia parte certissimum merita, reprobationem vero non causare demerita.
Bt quod ut Deus odisset Esau, nisi injustitix merito sed supponere sed totum concedit; etenim in res- ;

injustum est, concludit quod facta est una massa om- ponsione ad argum.2 ait « Ante praescitum pecca- :

nium nempe quia « concu-

venicns de traduce peccati, tum potest intelligi Deus odio habere quosdam, id est
piscentia carnalis de peccati pcena jam regnans uni- non diligere in vitam oeternam. » Ibi enim cum aliis
versum genus humauum tanquam totam et unam passim concedit reprobationem, ut vocant, negati-
conspersionem originali reatu vam, qua Deus negat gloriam non
in omnia permanente in poenara peceati,

confuderat. » Et antea : « sed ut pure donum indebitum, non supponere proe-

Una est enim ex Adam
massa peccatorum, in qua et Juda?i et gentes remota visionem demeritorum. At sanctus Auguslinus adeo
gralia Dei ad unam pertinent conspersionem. » mordicus sustinet disparitatem datam iuter reproba-
Quomodo vero ex hac massa eligantur vasa alia in- tioncm et proedestinationem, ut ubique reprobatio-
honorem per electionem, alia per reprobationem in nem illam sine pra?visione demeritorum, licet nc
contumeliam, fusius ibidem tradit. Quare recte ab tivam, excluserit atque in Pelagianis ^empcr dain-
B naverit. Pelagiani enim contendebant pueros
eodem dictum est Eccc cnim odit Esau, quod vas
:
i

ipse fecit in contumcliam. Quis vero non miretur sine ullo peccato originali, negabant tamen illos
vastum Auguslini ingenium de efficacia gration, de admitti ad vitam a?ternam regni coelonini, ni^i per
pra?destinationc sanctornm, de reprobatione, de baptismi gratiam adoptarentur ; eteuim cum gloria

peccato originali adeo difTuse eo in opere disputasse libere a Ueo donetur, dicebant Deum statuisse eam-
ac si jam cum Pelagianis collato veluti pede certaret, dem baptizatis tantum conferre. Illorum verba apud
qui tamen post tria lustra Hinc videas
erupere ? Augustinum lib. de Peccat. originali, cap. o, hrec
Pelagianos unum Augnstinum hostem habuisse im- ipsa sunt : « Quia Dominus statuit regnum coelorum
placabilem, quo pessimam haeresim, antequam
a non nisi baptizatis posse conferri, quod quia vi

nasceretur, suilocatam videbant. Omnes quidem in natura? non habent, conferre necesse est per gratiae
controversiis contra Pelagium de divina gratia pri- libertatem. » Unde erat illorum celebre axioma

mas illi debent, cum Augustino nullus scripserit vel llabct gratia,quod adoptet, non habet unda quod

melius vel diffusius, Sane ca?teros Patres eo in argu- abluat, apud scriptorem libri u de Vocatione gent.,
mento tanto post se intervallo reliquit, ut si omnia cap. 21. Ita pueri sine baptismo morientes exclu-

de gratia ac pcccato originali a prioribus Patribus r debantur a regno cceloruni non in pcenam
peccati

asserta colligantur, huic uni secunda? qua?stioni ad originalis, quod Pelagiani negabant, sed quod pos-
|

Simplicianum, sive argumentorum pondus sive sessio regni ccelorum non erat debita, nam l

doctrina? acumen, sive rerum difficillimarum expli- aiunt naturx non habent, ut possint illud acquii
cationem spectes, sine dubio cedere videantur qua? :
Quare pueros sic excludi a regno coelorum nul'am\
pivnam esse asserebant apud Augustinum lib. in con-
tamen quoestio, antequam audirentur Pelagiani, uti

diximus, scripta est ; ut vel hinc importunaa recen- Operis imperf., cap.
tra Jul., cap. 3, et lib. iv et W ;

lib. v, cap. II, asserit pueros sine baptismo defunc-

tiorum voces alios Patres inclamantium satis solide
comprimantur etenim ex iis quoe sanctus Pater ad
:
tos fx Pelagianorom sententia liberos ab omni dam-

Simplicianum scribit, evidenter ostenditur in quoes- natione esse. Erant i^itur exclusi reprobatione purel
tionibus de divina gratia reliquos Patres esse utiles, negativa, boc est non ndmissi in regnum coslorum ( |
quod nulla iuterim poena illis inllicta, ita ut i|>sa cxclusioj
Anguslinum vero necessarium : tarn certtim
est ut recentiorum, quorum objectis satisfacimus, seu non admissio in regnum coelorura nulla pwna il!is|

acutissimus Vasquez hanc Augustinianse aucloritati e-set.At sanclus Augustinus ubique contra Pelagianos
laudern dederit : « Augustinus in materia de gratia contendit pueros sine baptismo morientes, >i nulli
et preedestinatione inter caeteros Ecclesiee P.itres D culpa originis infecti sint, injuste reprobatione i;

tiva excludi a rego Dei. Sexcentis in locis id contr

non ahter quam sol inter miuora sidera proefulget, »

prrt. i, disput. 89, cap. 1, num. 8. haereticos urget. Lib. i de peccatorum Heritis,
Volo hic unnm advertere, quo Bannesii de Augus- 30: « Nunquam explicant isti quia per justitiar

tino censura ita rejiciatur, ut eadem ipse Bannesius nullum peccatum babens imago Dei separatur
Dico igitur differentiam illam prse- regno Dei » el lib. v contra Jul , cap. II : • Verui
percellendus sit. :

destinationis a reprobatione, quod ha?c supponit vos quoquequi eos vclutliberos ab omni damnatiom
mala merita quoB pnniat, iila vero non Bupponat me- esse contenditis, cogitare non vultis qua illos dara- |

rita bona quaa prsemio compensei longe constantius natione puniatis, alienando a vita Dei et a regno Der
tot imagines Dei, etc. Bbjc autem injuste
patiunturj
ac rigidius fuis^e ab Augu<tino assertam ac defensam
quam ab ipsomei Bannez nam si huic Bcriptori ob- :
si habcnt originale peccatuin aut si justel
nulluin ;

jiciatur lioc nrgiiiiicntiim : Divina providenlia sine ergo habent originale peccatum. » Et lib. u Operij
meritorum provisione assumit ad gloriam iclernam, imperf., cap. 325: « Nunqnam dicturus es ut si|
ergo eadem providentia sine demeritorum previaione justum ut parvuli nulla sua, nulla plcrumque etit
potc«t excludere a gloria, nullam hic malitiam conse- suorum eulpa sine baptismate mortui a parentibu
 YINUICLE ALT.l STINTAN E. 782

iroximis fidclibus separentur, et ad regnum Dei A in confutatione sententia? Javelli ait : Augustinus
i admittantur. » l.ib. v contra Jul., cap, 9, scri- gratix Lei testis insignis etpradicator ; et § His ergo
: Quapropter natoa ex Adani Iransfern renatos
• optntomous, addit : Statuenda est vera sententia juxta
rtet ad Christum, ne a ivgno Uei pereant iina- mentem Augustvni et D. Thonut. Quare, si quid de-
es Uei, quod ^ine malo lieri qui dicit, nec amo- ceptus dixit de Angustino, trti excusatione illum
habet nec timorem Uei. » Et epist. 100, « Hoc
I quidein dignum docimus, ita non tanta? auctoritatis
istitiu Dei penitus alienum » scribit. Lib. vi, cap. habendus est, ut ejus testimonium contra sanctum
;< Si nihil meruissent mali, nunqnam privarentor doctorem palmaribns characteribus expressum ab
omtnuni causa privatione tanti boni. » Lege serm. adversariis ezaggerandum videatur.
Le Verbis Apostoli, ubi clamat [: « Quare enim >\1 SanctusBernardusperperam contra Augusiinum
cimonium regni coelorum abripis innocenti ? A ab Anna/n adduclus.
<
regnum ccelorumnoo acquiritur, profecto magno Hoccntiores, ut ingens testium agmen quo sanctum
o fraudatur. Quae est ista justitia? » etc. Idem Augustinum non loco tantum movere, sed etiam pe-
uit sanctos Gelasius papa in e[>ist. ad episcopo» nitus obruere tentarunt, nobilissimi Patris testimonio
Picenum. contra Cur igitur,
Pelagianos: « claudant, sanctum Bernardum contra Auguslinum sof-
15
uit, infans (nempe non
hac sorte concluditur fragium dare aflirmant, clamantes cum Annato, pag.
aitti in regnum coelorum), sinullum habet omnino 884 » Yeniat ergo post ultimum sanctu? Bernardus,
:

catum? magisque videtur, quod absit, injus!us qui nominari debuit ante primum. » Ille vero nun-
is, si illic infligatur pcena, obi nulla sit culpa. » quam contra Augustinum descendct, nec si machinas
icinit synodus Byzacenorum Patrum, in lib. de omnes admoveatis. At inquiunt: « Igitur sanctus Ber-
arnatione et gratia, cap. 14, ubi aiunt : cum
« Et nardus, tam religiosus sancti Angustini cultor, tam
i sit iniquitas apud Ueum, qui fecit hominem ad studiosus lector, tam idoneus arbiter ecclesiastica? ac
igincm suam, qua? justitia est ut imago Uei, quae necessaria? doctrina?, peculiarem tamen ejus senten-
II potuit pcr se ipsamdelinquere, si nonredimatur tiam, qua negat sanctum Joannem Baptistam accepisse
guine Filii Uei, in regnum Uei non permittatur plenam inutero materno sanctiticationis gratiam, reji-
rare? > Qua? duo testimonia consulto addidi, cit inepistolaadcanonicos Lugdunenses, etprincipio
a nonuulli memoratam sancti doctoris sententiam quo nitebatur Augustinus, quodscilicet nemo renalus
;am existimant. Itaque lixum, fuit certumque dicipossitpriusquamnatus,contrariumopponit,aitque
nino apud Augustinum, ac sanctos Patres ejus- posse aliquem prius sanctum esse quam natum. »

n discipulos, neminem posse sine culpa reprobari „ Cumvero Augustinum quandoque a Bernardo
sciant
_• ilive a regno ccelorum tanquam benelicio ajipellatum validissimum malleum ha?reticnrum, atque
ebito, uti cerlissimum fuit eidem neminem in catholicse religionis columnam, quasi per risum ita
u naturce lapsae pra?destinari ex proevisione ali- concludunt: « Constat ergo exemplo sancti Bernardi
s boni operis. Quare disparitatem inter pra?des- tales esse quas dixerat duas illas columnas, ut non
tionem reprobationem eam necessario esse
et sit necessario timendum, si quis ita divellatur ab Au-

ut Ueus citra injustitiam non posset ex- gustino, ut tamen innitalur Ambrosio, etiam in iis
ere a regno ccelorum parvulos sine culpa, quee contra Pelagianos Augustinus disputavit, neque
id non faceret in pcenam. Xon est igitur nulluni videri posse aliquando validissimi hseretico-
uslinus docendus illam disparitatem, vel mali- rum mallei incertum ictum. » Ha?c illi.

consequentia? a Bannesio, cum et ipso melius Fatemur particularem fuisse sancti doctoris sen-
ldem norit, et longe rigidius defenderit. Recen- tentiam adversus Pelagianis de peccato originali dis-
es Alarcon, Herice aliique reprobationi illi nega- putantis, Jeremiam ac Joannem Baptislam non fuisse
aute pra>vi~a demerita Calvinismi fuliginem ob- plene a peecato originali in uteris matrum per gra-
ant, uude magnae contra ipsos querelee Thomis- tiam sanctihcantem liberatos. Hoc docuit epist. '61 ad
im inaudiuntur, Joannes 'a Sancto Thoma, part. D Uardanum, et lib. iv contra Jul., Operis imperf. cap.
p. 10, de Reprob., num. 19 Gonetti, disput. 5,; 133, ubi ait « Quia et Jeremias et Joannes, quam- :

iv, art. 2, § 3. Et certe Calvinus reprobatio- vis sanctilicali in uteris matrum, traxerunttamen ori-
positivam ante prsevisionem peccatorum as- ginale pecatum nam quo alio merilo interirent eo- :

it, imo ab eadem dixit peccata causari, atque ad rum anima? de populo suo, nisi die octavo circumci-
perpetranda homines impelli, qua? a Tbomistis derentur, nisi ad Christi gratiam pervenirent, etc.
Erant ergo illi et natura Olii ira? ab uteris matrum,
cum reliquis catholicis negantur. At nos absit
elagianismum sapientissimis viris, et in Augus- et gratia lilii misericordia? ab uleris matrum,
quia nec adhuc eis inerat sanctitas qua_ vinculum sol-
defendendo ex juramento Salmanticensi com-
veret successionis obnoxia?., quod suo tempore solvi
touibus ac noslris fcederatis imponamus ; illa
oportebat, et inerat tamen quae preeconem Christi a
n tantum diximus, queis Bannesii censuram maternis visceribus designabat. » Uuo hic conside-
lius confutaremus. Xon est tamen cur adversarii randa sunt, Joannem Baptistam repletum per Spiri-
s theologi testimonium contra Augustinum pro- tus sancti gratiam prophetia? dono, postea noxa ori-
ant. qui in eodem loco, nempe articuloiilo quinto, ginali liberatum fnisse in utero. Primum concedit
 7«;i SUPPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTINL 18*

sanctus Augustinus, alterumnegat, ut ejus verba clare A sequitur sanctus Bernardus, illa in epistola 77, quo-
ostcndunt. Sanctus Bernardus primum et lpse sine rum testimonia laudat, scribens : t Ab bis ergo
heesitatione concedit, de altero vero dicit se non au- duabus columnis (Augustinum loquor et Ambro-
dere quippiam detinire. Audiantur dulcia Melliilui sium), credemibi, difiicile avellor. Cum his, inquam,
doctoris verba, ne Annati in Augustinum amarus me aut errare aut sapere fateor ; credens et ipse
sermo nobis fastidium ingerat : « Cerlissime autem, sola bde bominem posse salvari cum desiderio per-
inquit, sanctus Spiritus, quem replevit, sanctiticavit. cipiendi sacramentum, si tamen pio adimplendi de-
Caeterum quatenus adversus originale peccatum ha>c siderio mors anticipans, seu alia quaecunque vis in-
ipsa sanctiiicatio valuerit, sive pro istio, sive pro illo vincibilis obviaverit.» Audis, Bernardum virum mi-
propheta, vel si quis alius simili praevcntus gratia fue- nime jactabundum cum Augustino sapere et credere,
rit, NON temkre DIXBBIM. » Deinde sententiam sancti sola fi.de homincm posse salvari cum desiderio perci-
Augustini considerans addit « Attamen quis
: dicat piendi sacramentum ? Cur vero eam sententiam Au-
Spiritu sancto repletum manere adbuc iilium nihilo- gustini diceret fuisse uspiam ab eo retractatam, in
minus irse, et, si mori in utero contigisset, cum bac quam pedibus ivit? Sed et apostolica sedes eamdcm
plenitudine spiritus pcenas luiturum damnationis? sentenliam ob Augustini auctoritatem approbavit.
Durum est ; mimmk tamen aisim binc quippiam mea B Innocentius III, in litteris ad Cremonensem episco-
skmt.ntia dkitmhi:. Sed quidquid de hoc sit, etc. » puin, apud Cregorium IX exstant lib. m, tit
qtl«B

Vides, Annate, nibil ea in re Bernardum definire, 43, cap. 2, ita scribit « Quem sine unda baptismatis
:

unius, ut jure quidem arbitror, Augustini, quem ha- extremum diem clausisse signilicasti, quia in sanc
bebat, ut dicis, dum hxc scriberet, prxsentem, aucto- ta; matris Ecclesiaj lide et Cbristi nomine perseve-

ritateremoratum? Durailli Augustini sententiavisaest, ravit, ab originali peccato solutum et ccelestis pa

at durius fassus est ab Augustino discedere : Minim* tri.p gaudia esse adeptum asserimus incunctanter

tamen, inquit, ausim hinc quippiam mea sententia </</( Lege super octavo libro Augustini de Civitate Dei,
nire. Hoccine cst, Annate, ut jocaris, divelli ab Auyus- ubi inter caetera legitur: liaptismus imisibiliter mi
tino'! boc putarc nulliim alii/uando validissimi hxreti- nistratur, i/uem non contemptus nliyiunis, sed termi
corum mallei incertum ictum ?Imo hoc est lectoribusfu- nus neccssitatis excludit. » Error tamen irrepsit, uam
cum facere, ac Bernardo nimium injuriosum esse, verba illa leguntur non in libro VIII de Civitate Dei,
dum illum earecitantem inducis de Augustino quse ne sed lib. iv de Baptismo, ut recitavimus, quae etiaml
j
cogitavit quidem. Illa itaque est Melliilui sententia laudatus Bcrnardus ex eodem libro iv adduxit. Hmc
epist. 174 ad canonicos Lugdunenses. tbeologi baptimum ilaminis, et Tridentina synodus,
,

Sed aliud quid Annatus garrit, contenditque Ber- sess. C, cap.4,baptismum//ii''j( ojustiiicare decernunt. \\

nardum diversa, imo adversa sapere vel eo ipso in Quid igitur tibi in mentem venit, Annate, dum sen- M
loco ab Augustino recedendo, ubi se cum Augustino tentiam illam sancti doctoris ab Ecclesia approba- il

aut errare aut sapere proiitetur, nempe epist. 77 ad tam quasi retractatione dignam recensuisti, quam I
Hugonem. Do Annati verba: « Ut omittam quod re- etiam constanter idem tenuit post exortos Pelagianoal
lata illa sententia qua sensit Augustinus internam adiinemusque vitae ? Legatur lib. i deOrigine auimaej
cordis conversionem ad Deum externam baptismi cap, 9 et lib. n Hetract., cap. 18. Qui plura ea de rc I
susceptionem posse supplere, vir minime jactabundus scire cupit, consulat Christianum Lupum, auctorem f
negare audet fuisse uspiam ab eo retractatam, quam. satis notum, in lib.de Attritioneetcontritionc, cap. 8

vis retractasset exemplum quod subjecerat sancti la- An forte irride3 quod de baptismo sancti latroni;
tronis, ea ratione quod incertum esset an fuissetbap- Augustinus insinuavit? Sanctus doctor rem sibi cer-
tizatus. » Nescio quo consilio Annatus hic paralepsi tain, nempe couversionem cordis supplere fice
utalur. Eia age, edissere cur ex Bernardo Augusti- baptismi, non posse satis efbcaciter illo exempl
num accusare tibi in religionem venit? Ita est, Ber- demonstrari fassus est in libro n Hetract., cap. (8
nardus minimejactabundus Augustinisententiam, D aftirmans a quibusdam non incredibWter dici latr
vir
quaasserit internam cordis conversionem ad Deum bap- nem aqua illa, i/ux dc vulncre latcris ejus >miruit
lismum posse supplere, ncgare audet fuisse uspiam tanqvam tacratissimo baptismo fuisse perfusum, lib'
ab co retractatam. Forte hanc sententiam retractan- laudato. CaHennn idem Pater non putavit illui i

dam Augusiino fuisseputas? Illain sententiam ante fuisse ante crucitixionem baptizatum. Aperte ait ibii

sanctum Augustinum docuerat sanctus Cvpiiauus, tliMii : « Latro non ante crucem Domini scctatoi
ille

quem laudat sanctus doctor lib. iv de Baptismo, oap. sed in cruce confessor, etc. Tunc ctiam lides eju
22, ubi de haptismo ait, si ex necessitate desit, de liguo lloruit, quaiulo discipulorum marcuit.
posse supplere fidcm, convcrsimu nn/uc cordis, quia Ula ?ero de baptismo Latronis addncit, qoibnt conft
tunc iiiiplt tur iia isihiliti r, rum mysterium baptismi inm taret errorem Vincentii Vietoris, qoi i'\i'mplo lati

OOntemptus rcliyimiis, snl articu.us iu rrssitatis crrlu- nis contendcbat pueros sine baptismo moftooe por'
dit. Sed et sanctus Ambrosius hoc ipsum docuerat nire posse ad originalium indulgentiam poocaton
de Valentiniano imperatore, ut patet ex ejusdem ut patet ex lib. iii de Origine animoe ad \ inn-ntiai
oratione iu qua deliiucti Valentiniani laudes recitat. ubi toto cap. baptismo latronis discnrrit Qi
de
Utrumque vero, Ainhrosiuin nempe et Augustinum, tamen ita adduxit ut omnem errandi occasionem
 VINDICLE AUGUSTINIAN.E. 786

is latronis exeraplo resecaret. Hinc lib. i, cap. A ergo ex Augustino Augustini doctrinam alio-
« Licet

um varios modos recensuisset quibus latro ille vel rura scriptorum judicio censendam exponere, licet
batur vel dici poterat baptizatus, conclusit : et proprio, idque salva Neque adeo
honoriticentia.
jrum ha?c ut volet quisque accipiat, dum tamon perversum est hoc consilium, ut habere non possit
aptismo non praBscribatnr Salvatoris pracopto hu- adjutorem Deum. » Loquitur Annatus pag. 807, Nil
latronis extmplo. » Ft ipse Bernardus consentit tainen novi hisce censores alferunt, sed Pelagiano-
rtum esse an latro fuerit baptizatus, dicens : rum ac Lutheranorura voces contra Augustinum in-
) quod sane incertum sit utrumuam fuerit bapti- tegras repetunt. Pelagiani, cum ab Augustino Pa-
is. » Hinc Pater Lupus, in sanctorum Patrum lec- trura testimoniis oppugnarentur, ex Augustini libris
e summa eum lande versatos, in opusculo lau- nullam sibi Patribus adlucrendi necessitatem esse
» de Contritioue et attrit., cap. 9, ait Latronis insolenter respondebant. Audiatur Julianus lib. iv

tisma esse incertum. Variat non solum Augustinus, Operis imperf., cap. 111 : « Sed bene quod nos onere
Patres passira omnes. » Hoec quidem addidi, talium personarum levasti : nam in libro quem ad
i ex illa sancti Rernardi epistola 77 ad Hugonem, Timasium liberum arbitrium contexuisti,
contra
le Augustini dictum ab adversario per reticen- cum sanctus Pelagius venerabilium virorum tam Am-
13
i rcprehensioni expositum jure notari possil, brosii quam Cypriani recordatus fuisset, qui liberum
•sus non video, sed nec eumdem Anuatum vi- arbitrium in libris suis commendaverant, respon-
2 existimo. distinullate gravari auctoritate talium, ita ut dice-

I. Sanctum dugustinum contra Augustinum pro- res eos processu vitaj melioris, si quid male seusc-
ducunt. rant, Tua tibi ad hoc relata sint, ut exci-
expiasse.
sm confecisse ac tota causa Augustinum dejecisse nominibus erubescas invidiam. » Atnon
tare de solis
persuadent, faventibus sullragiis, ut gloriantur, veterum tantum haereticorum, sed et recentium dog-
ium summorum pontiticum, sex cardinalium ex matistarum tritum hoc effugium esse ad sanctorum
i numero eruditissimorum et fere sanctissimo- Patrum, ac preecipue Augustini auctoritatem eluden-
, tot deinde antistitum, tot doctorum omnium dam, testatur eruditissimus vir Stapletonus tomo I,
larum, ordinum et nationum. » Annati sibi vic- contr. 3,lib. vn, cap. 15 : « Alii (inquit de Protes-
im ac triumphum canentis voces sunt cap. 4, tantibus non plus eis (nempe Patribus) tribuendum
887. Sed ut Augustino omnem prorsus evadendi esse arguunt, quam ipsimet Patres sibi tribui postu-
um prsecludant, ad ipsiusmet confessionem pro- hoc in loco varias Augustini sententias pro- lant, et
nt, quippe qui tautorum testium omni exceptione q ducunt quibus ille suis scriptis non aliter fidem ha-

>rum vocibus convictus integram ipsis litem sit beri postulat quam quatenus ex Scriptura sacra vel
essurus. Audiatur Annatus cap. o, pag, 888, qui ex evidenti ratione sententiam suam confirmaverit. »

victoriae securus in arenam descendit, ut nullo Additque in verbis sancti Augustini ex lib. 1 1 con-
) dubitet vel ipsomet Augustino judice postrema traFaustum cap. 5, in quo loco sibi plaudit Anna-
i acie dimicare Quando, inquit, ea conditione
: t tuspag. 897, eos mirifice exsultare.
ltamus ut stemus Augustinijudicio, inquirendum Doctissimus idemque sanctissimus Pater caeteris
oc quoque, censueritne Augustinus placita om- virtutibus, quibus divino munere ad stuporem usque
ua, etiam illa quae, dum Pelagianos insectatur, ornatus fuit, sociam modestiam adjunxit, neque
suit, amplectenda esse necessario. » In primis tantum sibi unquam tribui voluit quantum Pytha-
jndunt statuisse Augustinum triatantum dogmata gorse a discipulis delatum fuit, ut illud esset ineluc-
rsus Pelagianos juxta catholicam iidem esse te- tabile argumentum Auxds ecpa. Hoc unum Augusti-
a, quod Sadoletus recentiores docens olim dixe- nus rogat tota epistola septima ad Marcellinum. Cae-
l espistola ad Contarenum, uti § narravimus. 1 terum disputans contra Pelagianos passim capitalia
us plura sancti Patris testimonia producunt, dogmata tanquam catholicas sententias defendere se
i asserit nolle se eam lectoribus legem impo- D profitetur. Ita lib. v contra Jul., cap. 12, quinque
ut omnibus abs se positis assertionibus acquies- de concupiscentia qusestiones agitat, ubi ait : « In his
ablata omni prorsus contradicendi libertate. quaestionibus catholica veritate antiquitus tradita,
n dabo, nam idem reliquorum sensus est diver- vestra impia novitas suffocatur. » In epistola 107 ad
ntum verbis expressus. In epistola ad Fortuna- Vitalem duodecim theses de gratia statuit, asserens
m scribitNeque enim quorumlibet disputa-
: easdem « ad fidem rpctam et catholicam pertinere. »
s, quamvis catholicorum et laudatorum homi- Idem de lib. de Dono persev.,
praedestinatione docet
velut Scripturas canonicas habere debemus, ut cap. 23, in fine. Illud vel maxime iterum recolen-
non liceat, salva honoriticentia quae illis debe- dum est, sanctum doctorem, cum in libris Retracta-
ominibus, aliquid in eorura scriptis improbare tionum plures sententias correxerit, nullam contra
j respuere, si invenerimus quod aliter sen-
forte Pelagianos statutam aut defensam thesim expunxisse,
t quam veritas habet divino adjutorio, vel ab ut planum fiat Augustinum censuisse omnia et sin-
intellecta vel a nobis. Talis ego sum in scriptis gula quae illis in libris docuerat a vero non disso-
m, tales volo esse intellectores meorum. » Ex nare, sed novum laborem atque exactiorem diligen-
is aliisve eamdem in rem adductis exclamant: tiam Augustinus forte recentioribus reliquit, qui ite-
787 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. :ss

rum severiori judicio eadem Ilipponensis scripta, \it A delatas a Romanis pra?sulibus Augustino laudes of-
ait Annalus, p.ig. 897, inspirante Deo examinata, fuscet? Illius tamen vanos conatus in sequenli ca-
errores coolinere demonslrurent. pite reprimemos, ubi sancti doctoris auctoritatem
Cum olim Semi-Pelagiani Augustinum erroris ar- apostolicae sedis sententia toties munitam ab hujus
guerent iu iis libris quos contra Pelagianos procude- sancli Patris vindicatoris, uti se jactat, objectioni-
rat, modestissimi vir ingenii responditin tine lib. de bus pravisque in imentis asseremus.
Dono perseverantiffi : « Qui vero errare me existi- Attamen, etiamsi nullus pro Augustino veterum
mant, etiam atque etiam diligentcr quae sunt dicta Patrum starct, ac Vaticana oracula silerent prorsus
considerent, ne forlassis ipsi errent. » Ibidem vero omnia, non adeo deplorata censenda esset Augustini
cap. 21 ait : « Qoamvis neminem velim sic amplecti causa, ut Annato cidem adversante, nullum faven-
omnia inea ut me sequatur, nisi in iis in quibus me tem judicem sortiri in orbe posset, preesertim cum
non crrare perspexerit; nam propterea nunc facio nianifestum sit plura ipsum testimonia falsasse, alia
libros, io qnibus opuscula mea relractanda suscepi, prorsus linxisse, quosdam in ti^tes adduxisse, vel
ut nec me ipsum in omnibus me secutum fuisse de- Seini-Pel.igiano errorc infectos, vel grammaticos im-
monstrem, » etc. Quac quidem attentiori mentis acie peritos, vel novos ex jurisconsultis theologos, vel
I'.
considerans m.ignus Annalium ecclesiasticorum
ille iraprudentes miuusque consulto locutos, atque Au-
scriptor cardinalis Bironius, tomo V ad auuum 426, gustinensium librorum prorsus inscios. At cum
pag. 498, haec in Augustini commendationem scrip- sancti Augustini doctrina tot Romanorum praesulum
sit, quae licet superius recitata sint, libeat hic quo- laudibus, tot conciliorum decretis, tot omnium vete-
que repetere : « IIa?c ipse, ait, digna quidem sancti ris Patrum encomiis ornata, niunita ac
Ecclesia?
Auguslini modestia, auimique ejus admirabili cum defensa sit, quis nuper eamdem in judicium a recen-
submissione verecundia, ut plane nisi aliunde ex his tioribus vocatam damnari vel minima ex parte posse
saltem inlelligere valeasaltlatum ip*umdivino Spiritu suspicetur? ab Augustino enim stat antiquitas, a re-
illa scripsisse, cum nou supra quempiam alium quam centioribus novitas ; illinc sanctitas, hinc audacia ;

super humilem, quielum et trementem sermonem illinc antiqui Patres, hinc uovi scriptores: illiuc tot
Dei divinurn atfore Numen, Deus per prophetam saeculorum consensus, hinc nostrae aetatis scholasti-
fuerit coutestatus; sicut et Jacobus docuit, ubi ait :
corum minima portio. Quae sane cum attentius con-
Qux de.sursum cst sapientia primum quidem pudica sidero, illud subinde mecum reputo, nescire me an
est, deinde pacifica, modesta,suasibihs, bonis con- laudem vel odium potius apud probos hoc opcre nn-
sentiens. » Hffic ilie. Ettamen eo prorupit Annatus, C himet conciliarim contraxerimve. Profecto arbitror
ut aftlrmare non extimuerit cap. v, pag. 897, impu- non defuturos qui me inanem operam posuisse di-
gnatorem Augustini habiturum adjutorem Deum! Et cent, Augustinum in judicio contra recentiorum ac-
hic inter sancti doctoris defensores numerari vult, cusationes defendendo, quasi horum temeritas vel I

Augustinum a Baianis vindicando ? Non est hoc, An- initio causae non statim intelligatur, qui contra I

nate, Augustini causam tueri, sed prodere. summum Ecclesiae magistrum conductis testibus |

Verum licet prac animi modestia adeo humiliter coram orthodoxo orbe dimicare ausint. Sed veniam
de se Augustinus sensit, calholicse tamen Ecclesiae precor si quidquam a recentiorum testibus Augustino
judicio ejus de divina gratia doctrina ita approbata timere mali visus sum ejus enim causam delendou- ;

est, ut vel ipsi recentiores qui post Annatum contra dam suscepi, ne apud imperitos nimiunque credu-
Jansenium scripsere, rei evidentia coacti hanc Au- los tantorum testium nomina, quae adversarii longo
gustinianae auctoritati, non dicam laudem, non testi- ordine contra Augustinum producere gloriabantur,
monium, sed confessionem cum Decamp>io dede- vel tidem invenireut, vel suspicionem saltem inge-
rint : « Conciliorumsanctiones et Romanorum pon- rerent.
tilicum edicla quibus Pelagiana haeresis jugalata oc- CAPUT VI.

cubuit, ex sancti Augustini libri pelita sunt, sancti Elogia a summis pcmti/icibus Augustinianse doctrinae
Augustini doctrinam continent, sancti Augustini ver- contra Pelaffianos delata a shiistris recentiorum
bis exprimuntur. Fnit Augustinus quodammodo Ec- interpretalionibus vindicanlur.

clesia: pra?centor, cum Romanis pontilicibus et con- Saneuonleveminvidiamredoletrecentiorumfactum,!

ciliis ore prseivit quod de superbissima haeresi judi- dequohoclocosermonein instituimus. Romani pr.<

carunt. Fuit lingua Eeclesia?, cum ejus verbis de- les saucli Augustini de divina gratia doctriuani nnris
creta concepta sunt, et qua? prius fueraut Augustini praeconiis consecrarunt. Unde tanta eidem ab omni-)
voces, Spiritus sancti oracula esse coeperunt. Fuit bus per tot retro saecula veneratio impensa est, ut
Ule conciliorum dux atque nigenium, cum iis ratio- post eorumdem pontilicum voces orthodoxi unum
nes et argumenta Bobministravit qruibni Pelagiom Augustinum inaudiverint, imo Augustini dog-
ejusque complices fregerunt, lib. in Ila-res. Jans., mata in pontilieum decreta ac synodorum cane-
disp. I, cap. t). Video Ann.itum spissum hio pulve- nes transierint, quod in Historia Pelagiana demon-
rem axaUare, qoo tantam Elomanc Boolesia lucem Btravimus. Hcc quidem recentiorum animum altiu>
Augustinum qnaquaversom trradiantem obducat. pupugere ;
quare delat.t Augustinianae doctrinc a

Quas enim ille nebulas cogit toto capile sexlo quibus Romams prffisulibus elogia falsis iuterpretationibw
5'.'
VINDICI.E AUGUSTINIAN.E. 790
irtim decurtare, partim eludere audaeter quidem, A laudatum fuisse, et quidem de lege reos sine gratia
d non a?que feliciter conati sunt. homines faciente disputantem, qua? falsa atque ob
Primus inter pontifices qui sanctum Augustinum furorem contra hareticos Augustino excidisse lin-
immendarunt, Innocentius producitur, qui cum ab git Moraines disput. 24, num. 44, ex his Iunocenlii
ugustino litteras accepisset a quatuor aliis cullegis verbis colligilur : « Nam hoc loco latius dc lege dis-
ibscriptas, quibus Pelagii errores eidem signitica- putare velut coram posito repugnanteque Pelagio
intur, respondit epist. 96 inter Augustiuianas : necessarium esse non duximus, cum vobiscum totum
Quod earum tenor omnisque contextio est in con- scibntibos, pariqoe NOBiscoil assensione gaudenlibus
deratione quotidiana? gratia? Dei, et in eorum cor- colloquamur. Audiu' Augustinum totum scientem,
»

'ctione qui contra sentiunt, integra ralione consis- ac per omuia Innoceutio in iis qua? de Iege sine gra-
t, ut et illis omnem tollere possit errorem, et ido- tia proxirae suflicienti reos faciente disputarat, ple-
;um dato cuivis nostrse legis exemplo, quem sequi nissime consentientem?
?beat dignum possit pra?bere doctorem.. » Legantur Iunocentio successit Zosimus, dein Bonifacius, qui
le diximus lib. i Pelag., cap. 11. Recen-
Histor. sanctum Augustinum mirilice coluerunt, quibusque
ores hiud universam sancti Auguslini doctrinam ejusdem doctrina probata fuit, Annatus, lib. vm,cap.
B
tntra Pelagianos ab Innocentio approbatam fuisse 6, pag. 908, ha?c scribit « Quare non possit ab ejus- :

mtendunt, sed qua parte tantum decertat contra modi doctore instructio peti ad concipiendam erroris
ios Pelagii errores, quos ibi pontifex damnat. Do contrarii damnationera, ut Zosimus, ut Bonifacius,
trba Moraines, disp. 12 Anti-Jans., num. 49 « Ex ut. Felixhujus nominis
: IV petiisse dicuntur ab Au-
ic autem approbatione bujusmodi litterarum de gustino. » Ha?c quidem recte se habent, sed rectius
loaut alterotantum eriore loquentium, inferre velle foret id non vulgari fama assertum dicere, sed cons-
tam D. Augustini doctrinam de gratia fuisse spe- tanter astruere. Ea enim phrasi utimur, cum de re
aliter ab Innocentio approbatam, est malitiose sim- miuus comperta loquimur quis enim mero meridie ;

icibus illudere, et eruditorum patientia intolera- pronuntiet solem dici splendescere? Novimus Annati
liter abuti. » Quod vero sanctus Augustinus, quo erga Augustinum animum, hinc suspicioni locum
elius Pelagianae baeresis faciem Inuocentio suis co- damus. Zosimus non prius decretoriam in Ccelestii
ribus pictam ostenderet, ejusdem haeresiarcha? li- ac Pelagii causa sententiam tulit, quam ab Africanis
um in laudem naturae emissum atque adversarium synodis, quorum, teste Prospero, Augustinus inge-
>s se de Natura et gratia compositum volumen nium erat, litteras acciperet, ut in Historia Pelagiana,
iserat, addit ibidem « Respondens Innocentius
: lib. i, cap. 13, dictum est. Bonifacius etiam Jnliani
quenti epistola 96, nullam facit mentionem alio- litteras ad Augustinum confutandas transraisit, ut

m errorura Pelagii, neque libri de Natura et gratia ibidem pariter narravimus, cap. 21. De Felice papa
Augustini, sed tautum laudat praecedentem epis- diximus lib. n, cap. 23. Qua?, ne actum agamus,
lam ab illis ad se scriptam. » Duos vero errores iterum non repetimus. Ttaque et reapse pontilices
idem tantum damnatos esse ait, nempe non dari illi contra Pelagianos instructionem ab Augustino
ccatum originis, neque Dei gratiam esse necessa- petiere, idque ex ipsius Augustini libris, et ejus-
im ad recte pieque vivendum. dem saeculi Patribus, et non vulgi tantum rumore
Quid de libro Pelagii sanctus Innocentius decernat maDifestum est.
diamus « Librum sane, inquit, qui ejus esse di-
: Bonifacio subrogatus Ccelestinus non modo sancti
retur, nobis a vestra charitate iransmissum evol- Augustini doctrinam laudavit, sed ejusdem calum-
iius, in quo mllta. blasphemia nihil quod placeret, niatores datis ad episcopos Galliae litteris perculit.
aiL quod non penitus displiceret, a quovis damnan- Elogium vero, veluti paulo ante de mortuo Augus-
im atque calcandum, cui similia nisi qui ista scrip- tino sepulchralem inscriptionem, hocce apposuit :

rat, nemo alter in mentem reciperet atque senti- Auguslinum sanctse recordationis virum pro vita sua
t. » Itane nihil Pelagiani libri Innocentio placere, D atque meritis in nostra communione semper habuimus,
hil in eo scribi quod non displicet, est unius tan- nec unquam hunc sinistrx suspicionis saltem rumor
m aut alterius erroris condemnari, an potius ple- aspersit, quem tant.c scienti^: olim fuisse meminimus,
im erroribus judicari? Unam interim particulam ut inter magistros optimos, etiam a meis semper deces-
yunctivam corrigas, Morainie diiisti enim Inno-
; soribus haberetur. Bene ergo de eo omnes in commune
ntii litteras de uno aut altero errore loqui ; reponas SENSERUNT, Utpote qui UBIQUE CUNCTIS ET AMORI FUERIT
njunctionem, de uno et altero illam periodum et honori ; unde RESISTENDUM talibus, quos male
idens, ne quis erga te malevolentior dubitasse le crescere videmus. Tradit Ccelestinus, imo jubet re-
:at, duone an unus tantum Pelagii error illis in sistendum Augustinianae fama? decurtatoribus. Sanc-
teris proscribatur. Sed ad Augustinura meum re- tus Prosper cum eximiam hanc de Augustino laudem
o. Hic Pelagii librum ad Innocentium mittens cum ex Ccelestino recitasset in fine libri contra Collato-
lsdem confutatione asteriscis locaPelagii signarat, rem exclamavit : « Contra istam clarissimi lauda-
i hic non recte de divina gratia sentiebat, quae tionis tubam, contra istam sacratissimi testimonii
splicuisse Innocentio, cui nihil illius libelli placuit, dignitatem audet quispiara malignje interpretationis
lis dubitet? Librum vero Augustini approbatum ac murmur emittere, et perspicuae sincerissimaeque
791 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 792
sententiae nubem obliqus ambiguitatis obtendere ? » A Istils inter cunctos, qui de grege sancto
Ita plane, o Prosper, conantur audentque recen- Insanas pepulcrc feras, industiua major.
tiores ? Imo uti inter coetera ab apostolica sede Au- Majis opus, totum PBiBSTANTros imbuit Orbem.
LMistino data proeconia illud jure merito primo Ioco Sanctus Fulgentius, episcopus Ruspensis, lib. u de
reponitur, ita totis ingenii viribus desudant, quo Veritate predestinationis et gratioe, cap. 17, ait :

tantarum laudum splendori 7iubem obliqux 'ambigui- « Haec ilaque caUiolicorum Patrum apostolicis insti-
tatis obtendant, ne tantum inde lucis in Augustinum tutionibus tradita permanet in Ecclesia sine dubita-
derivet. tione doctrina, quam Graeci Latinique pontifices

Annatus, lib. i sui Augustini, cap. 8, audito Coe-

sancti Spiritus infusione tirmati, uno atque indisso-
« Non dicit esse Patrem Patrum,
lestini elogio, ait :
lubili semper tenuere consensu. In qua beatus Au-
gustinus, indutus virtute es alto, abundantius
doctorem doctorum, primum angelum inter creteros illis

episcopos, inter omnes excellentissimum, vere omnibus laboravit non autem ipse, sed gratia Dei
:
irre-
lragabilem et incffabiliter mirabilem. Habitum esse
cum illo. Ipsius enim ministerio Dominus uberio-
dicit a suis proedecessoribus Innocentio, Zosimo,
rem hujus Qdelibus suis instructionem prae-
rei

Bonifacio inter magistros optimos atque buit, » etc. Audiatur iterum proxime laudatus ma-
; ita puta- I!
bantur quidem alii sancti Patres esse quoque optimi gnus ille Prosper in praefatione contra Collatorem
:

magistri,' a quibus si dissensisset Augustinus, quid ait : « Vigintiamplius annis contra inimicos gratiae
putamus Coelestinum fuisse nobis prajcepturum, ut Dei catholica acies hujus viiu ductu pugnat et vin-
optimos optimo postponeremus, et multos uni, quo- cit. » Forte Annatus respondebit cum suo Vasque-
nam id jure vel qua ratione? » Cum vero Coelestinus zio part. 1, disp. 97, cap. 3, num. 20 : » Fateor
postea, ut putant, cap. Semi-Pelagianos repreben- sane suspecta mibi esse testimonia Prosperi et Ful-
3,

dat piissimis disputatoribus obviare praesumentes, gentii, quod diliuentissimi et exactissimi Augustini
addit Annatus : « Hos ergo dicit Coelestinus obviasse discipuli sint. » Audiat igitur ipsius Vasquii con-
non Augustino sed piissimis fessionem, quando utriusque illius Patris testimonia
soli, disputatoribus et
magistris, quibus .verbisnon est dubium quin com- suspecta sunt, Scribit bic in part. i, disp. 90, ca-

prebenderetur etiam Hieronymus. » Hoec illi omni pite 6, numero 37 : « Quamvis nullus esset ex Pa-
arte adnitentesAugustinum in ordinem fere redegere,
tribus commemoratis, quem pro hac sententia de
gratiae necessitate ad singula opera bona moralia
ut in Pelagiano bello non supremus quidem impera-
scholastici doctores allegare possent, in uno solo
tor, sed tanquam e proefectorum numero oequali cum
multis auctoritate habeatur. Hoec autem eo consilio q Augusti.no ejusque schola suoe opinionis praesidium-

moliuntur quoniam Augustini nomine se gravari libenter collocarent, eumque sibi suflicere merito
sero jam tandem sentiunt, aliorum Patrum qui de
arbitrarentur, quod unicus sit qui dum agitur de
gratise necessitate, sicut sol inter reliquos praeful-
gratia quid sentirent brcviter quibusdam, ut cap. 14
de Proedestinatione sanctorum ait Augustinus, scrip- geat. Verum nos non ex Vasquio ista discimus,
>•

sed ex Romanoe Ecclesioe pontiticibus. Cum Julianus

torum suorum locis et transeuntcr attigcrunt, suffragia
adversus divinam gratiam scripsisset, sanctus Boni-
jactare possint : etenim cum illi non tam aperte et
facius papa ab uno Augustino responsum postulavit.
perspicue de divinoe proedestinationis ac gratioe
quoedam eorum dicta, quando
niysteriis disseruerint,
Cum Oriens ob Fausti Rejensis libros in partes di-
visus esset, sanctus Hormisdas ab Augustino cogno-
nondum Pelagianis, ut idem lib. contra Jul., cap. i

6, scribit, litigantibus securius loqucbantur, veluti sibi

scendum scripsit quid Romana sequeretur et serva-
faventia recentiores
ret Ecclesia. Galliis etiam per centum fere annos
arripiunt, dimissis sancti Au-
gustini L°sententiis iisdem dissensionibus contusis, unius
Felix iv ex
clarissimis, apertissimis, eviden-
tissimis, eam Patribus
Augustini libris seutentiis desumptis pacem dedit.
caeteris postpositi Augustini
causam, rationemque reddentes cum Adamo part. Nostro hoc etiam soeculo univer.si Fuiopa exortis de

in Calv. destr., c. 16, pag. 760: <i Hae (Augustini)

D auxiliis divinee gratiae litigiis in partes dilauiata,

tenebroa me cogunt ad lucem alibi quoerendam, quam

Clemens viii eas lites ad unius Augustiui tribunal

in synodis et aliorum doctorum libris invenio. » Mira

jussit agitari. Quibus sane Romani pontilices non
obscure signiiicarunt in controversiis de divina gra-
docent. Profecto non dicam obscure, sed non tam
clare locuti dicendi sunt alii Patres, qui de gratia
tia unius AngQStini vestigiis nobis inhu?renduin M
breviter et transeunter quaedamsolummodo attigerunt,
Nusquam tamen solus est Augustinus, sed secum in-
non vero Augustinus, qui copiosissime ac fusissime. gens subsecutorum Patrum agmen trabit, nempe
in triginta et amplius libris de eadem gratia dispu-
Prosperum, Fulgeutium, Cu>sarium, Petrum Diaco-
tavit, e.\ brevitate enim obscuritas, ex copia vero
num, Patres Byzacenos in Sardinia exsules, Rheim-
giura, Prudentium, Anselmum, Bernardum, alu>
sermonis claritas derivat. Sed Augustinura coeteris
qui sancti doctoris vestigia illis in controversiu se-
praponendom esse, ubi de divinoe gratiae auxiliis
agitur, tanquamsuprenium catholici
quuntur qua quidem consideratione ruit ingens ille
exercitus ducem :

vetustioris Ecclesioe Pntres tradidere. Canit

apparatus, quem Annatus libro primo per plura
sanctus
pita componit, quasi in aliqua sententia de gratia
Prosper contra Ingratos, cap. 3 :

solitarius esse possit Augustinus. Saue Prosper et

 , :

m VINDICI.F. AUGUSTINIAN.E. 794

Fulgentius, qui de Semi-Pelagianis triumpharunt, A idem recentior. Igitur Semi-Pelagiani Hiero-

currit
iempercum Augustiuo sunt, ita ut si ex una parte nymo non obloquebantur, quem in sua ipsorum
Vugustinus duoque isti tantum sint, ex opposita sententia esse suspicari poterant. Praeterea Ccelesti-
reto longe plures Patres numerentur, quis non po- nus ait Semi-Pelagianos aduixos quiesccntium fra-
ius illi Patrum triadi inluureat, quse de Pelagiaua trum memoriam dissiparc, et immediate laudat post
laeresi triumphavit, neque citra temeritatem erroris illa verba Augustinum concludens, rcsisicndum oblo-
iccusari potest '? Procul etiam hiuc abeant illae Mo- cutoribus. Unus igitur ibi defenditur Augustinus;
•ainii querekv in pnvfatione ad orthodoxos : « Quid nam si cum Augustino Hieronymus quoque eorum-
inim, si hau etici
-
suis argutiis possent evincere se dem dictis lacerabatur, cur pontifex de uno Au-
lon esse aperte ab Augustino damnatos, Ecclesiaj gustino laudes reddit, Hieronymo in angulum pror-
ausa deserenda esset, et insufliciens foret omnium sus rejecto ? Profecto Prosper, qui apud Ccelesti-
iliorum Patrum pro veritate consensus, quia Au- num sancti Augustini calumniatores detulerat, hu-
fustinus est necessarius? Iniqua certe esset Eccle- jusce Coelestini sanctionis, quam ipsemet impetra-
iae Deus non unicum doctorem, sed
conditio, cui rat, mentionem fa:iens contra Collatorem cap. 42 ait
loctores promisit ut non circumferamur omni
, « Per hunc virum intra Gallias istis ipsis qui sanctoe
B
ento doctrinoe. » Erras, o bone vir et toto ostio memorioe Augustini scripta reprehendunt, malelo-
!

rras, nunquam solus est Augustinus, et si quidpiaru quentiae est adempta libertas. » Augustinum tantum
irimus de proedestinatione dixit, jam non solus hoc et a Massiliensibus reprehensum, et a Ccelestino
lixit, tot subsecutis Patribus Augustini verba red- laudatum scribit, nihil de Hieronymo locutus. At re-
lentibus, quaj adversarii non satis adnotarunt. centiores Augustino illatae a Semi-Pelagianis calum-
Quod vero addit Annatus, illis verbis Ccelestini niae atque injuriae socium Hieronymum faciunt, non
ontra Semi-Pelagianos « Piissimis disputatoribus :solatii gratia, sed ut Ccelestiniani elogii pars tantum
bviare praesumunt, et cum Pelagium atque Cceles- ad Augustinum devolvatur, altera Hieronymo re-
ium anathematizare non dubitent, magistris tamen servetur. Porro Augustinum plurali numero magi-
lostris, tanquam necessarium modum excesserint strum ac doctorem ab apostolica sede appellatum
ibloquuntur, » non unum Augustinum intelligi, sed paulo inferius constabit, ubi de Felice IV dicemus.
tiam Hieronymum, imperite prorsus asseritur Sanctus Gelasius papa inter sancti Augustini :

tenini Semi-Pelagiani contra unum Augustinum cultores numeratur eumque non immerito Vas- ,

oquebantur, quod solus illam de praedestinatione quius part. i, disput. 91 num. 73, vocat per omnia ,

ratuita sententiam docuisset. Scribit enim Prosper

C Augustinianum. Ille igitur in epistola ad episcopos
d Augustinum « Ea quse de epistola apostoli Pauli
: per Picenum, uti lib. n Historiae Pelag. cap. 17, ,

lomanis scribentis, ad manifestationem divinae gra- observavimus, haec scribit « Adhuc majus scelus :

iae praevenientis electorum merita proferuntur, a accrescit, ut sub conspectu et praesentia sacerdotum
cllo unquam ecclesiasticorum ita esse intellecta, beatae memoriae Hieronymum atque Augustinum ec-
t nunc sentiuntur, afrirmant. » Non igitur una cum clesiasticorum lumina magistrorum musca moritura,
ugustino Hieronymus reprehendebatur a Semi-Pe- sicut scriptum est exterminans oleum suavitatis ,

gianis; imo ita Hieronymus de gratia contra Pela- lacerare contenderet. » Sua hic glossemata apponit
anos scripsit, ut Semi-Pelagianorum sententiam Annatus, lib. l, cap. 8 « Ecce Hieronymus, quoque :

nuisse quibusdam visus fuerit nam lib. iii Dialog. lumen est magistrorum, sicut Augustinus, testimo-
;

mtraPelag. ait « Justitia, labore et industria, ac

: nio Romani pontificis. » Quis hoc inficias ibit? At
igentia, et semper super omnia Dei clementia multum interest undenam adversus Pelagianorum
stoditur, ut nostrum sit rogare, illius tribuere, tenebras magis Ecclesia illustretur, plusque luminis
uod rogatur, nostruji incjpere illius perficere, accipiat ab Hieronymone an ab Augustino ? In con-
strum offebre quod possuraus illius implere ventu Hierosolymitano contra Pelagium producta
,

aod non possumus. » Quae quidem a Semi-Pelagia- D fuit ab Orosio epistola sancti Augustini ad Hilarium,
s pro suo ipsorum dogmate accipi poterant, quo- itemque paulo post etiam in synodo Diospolitana, de
m sententia erat, ut verbis utar Prosperi contra qua re ita scribit sanctus doctor lib. de Peccato
)llat. , cap. 8 : Ut boni salubresque conatus ne- orig. , cap. 10, hsec synodi verba referens : « Quo-
eant quidem proficere, nisi Deus adjuvet, possunt niam sanctus episcopus Augustinus adversus dis-
men, etiamsi non a Deo inspirentur, incipere. » cipulos ejus in Sicilia ad sub-
respondit Hilario
sane Hieronymum cum Semi-Pelagianis sensisse jecta capitula scribensquo ista conti-
librum in
loei seribit Jansenius, durius locutum Vossius, nentur, » etc. Quo sane tempore Hieronymus jam
ante utrumque de Hieronymo aliqui dubitarunt ediderat epistolam datam ad Ctesiphontem con-
ut Vasquium part. I, disput. 91 , cap. 8. Hiero- tra Pelagium, et in Palaestina ipsa aderat, in qua
r
mum vero pluribus conatur defendere idem Au- synodus habebatur, majoremque ipsa preesentia
tus lib. vii Augustini vindicati, cap. 12, cui sub- ac sanctitatis fama auctoritatem sui nominis redde-
ibo, nam aperte ait Dei clementia semel habitam bat, et tamen Hieronymi epistola praetermissa, ad
atiam custodiri; neque labor et industria solitarie, Augustinianae epistolae amussim Pelagius examinatus
mpe sine gratia, intelligenda sunt, ut fusius dis- fuit. Objicient recentiores Joannem Hierosolymita-
;95 s! PPLEMENTDM AI) 01'ERA S. ALGUSTIM r%
num Hieronymi hostem acerrimum, sed in Diospo- A Romana, hoc est catholica sequatur et servet Eccle-
litana synodo non praesidebat antisles Hierosolymi- sia, licet in variis libris beali Augustini, et maxime
tanus, scd Eulogius Caesareensis Paloestinae metro- ad Prosperum et Hilarium abunde possit cognosci,
polita ut certe vel initio illarum disputationum
: tamen et in scriniis ecclesiasticis expressa capitula
satis apparuerit unum Augustinum supra caeleros in continentur, » ete. Quo pracconio sancti Augustiui
Pelagiano bello validissimum ac strenuissimum doctrinam Ecclesiae doctrinam declaravit. Recenlio-
ducem coelitus destinatum, ac talem Patrum synodis res tamen parum inde ponderis Augastinianae aucto-
probatum. Sed quid nobilius ipso Hieronymi et ritati adjici putant ,
pravisque restrictionibus Hor-
testimonio et exemplo? Cum Orosius libros priores misdae testimonium limitant. Annatus, lib. vm, cap.
ab Augustino contra Pelagianos publicatos in Asiam 6, ait : « Postquam enitn mittimur ad libros de Bono
ad Hieronymum detulisset , Betlileemeticus Pater perseverantiae et de Praedestinalione sanctorum, qui
doctrinoe copiam, eruditionis excellentiam, rationuin scripti sunt ad Prosperum et Hilarium, hoc unum
momenta integrumque opus admiratus, silentium putare debemus, perlinere ad Romanam et catholi-

sibi indixit , idque scripto coram universo cam

quod Augustinus intendit totis illis libris. »
orbe lidem,
publicavil in fine lib. iii Dialogorum, ubi, loquens Addit duo ibidem tantum intendi, imtium lidei et
B
de libris sancti Augustini contra Pelagium, ait usque in linem perseverantiam in bono esse dona :

« Alios quoque specialiter tuo nomini cudere dicitur, Dei. Hinc concludit pag. 905 « Frgo quinosad hos :

qui necdum in nostras venere manus, unde superse- libros mittit summus pontifex audituros quid Roma-
dendum huic laboii censeo, ne dicatur mihi illud na, lioc est catholica doceat Ecclesia de gratia et li-

Horatii, in sylvam ne ligna fcras, aut enim eadem bero arbitrio, discere nos hoc tantum jubet. Ergo si

diceremus ex superfluo, aut si nova voluerimus quoe alia intercurrant , dum hoec conflrmantur ab
dicere, a clarismmo ingemo occupata sunt meliora. » Augustino, nec habeant necessariam connexionem
Adeo vero Hieronymus religiose silentium postea cum iis quae potissimum inteuduutur , non est men-
coJuit, ut ab Anniano ejusdem epislola ad Ctesphon- tis pontilicis ut eis flrmiter adhaereamus, si nihil aliud
tem non modo defensionem nullam
impugnata , cogit, quia nec est mentis ipsiusmet Augustini. •

adornarit litteras Augustinum ad illam

, sed per Verum invidiosa ac praepostera prorsus haec glosse-
confutandam hortatus fuerit, de qua re libro primo mata. sunt. Quis enim nesciat libros Fausti praecipue,
Historioe Pelag., dictum est. Ille,
cap. imo unice scriptos contra praedestinationem ante
19, fusius
inquam, Hieronymus impugnatus certamen recusa- merita praevisa, tolus enim in eo est ut sancti Au-
vit, qui nec ab amicissimo olim Rulino impune se C gustini sententiam confutet. Hinc Petrus Diaconus,
vel minimum perstringi passus est, sed editis apo- in flne liliri de Incarnatione et gratia, scribit se cum
logiis illatas quasque calumnias propulsavit. Itaque monachis sociis anathematizare « libros Fausti Gal-
cum Hieronymus in hoc stadio lampadem Augustino liarum episcopi ,
qui de monasterio Lirinensi prove-
tradiderit , ab isto quoque unice lumen Ecclesia ctus est, quos coutra pra>destinationis sententiam
accepit, quo orbem catholicum illustraret. Ex his scriptos esse non est dubium. » Quare cum Hor- ,

patet etiam vanam esse illam Morainii vocem in misdas Fausti opus reprobet, ac e contra sancti Au-
praefatione ad ortliodoxos « Quid de Hieronymo? : gustini libros legendos inculcet, senlentiam sancti
Eritne etiam ille Augustini discipulus, vel de Ange- Augustini de gratuita prasdestinatione illis in libris
lis inferioribus ? » Non discipulus Augustini fuit, sed assertam probat, quam tamen inler adiapliora Anna-
initio certaminis commililo, dein domi quiescens tus rejicit. Reprobat pontifex Fausti libros inscriptos
Augustinensium praeliorum ac victoriarum admirator de Gratia et libero arbitrio approbat vero ea quae ;

exstitit, toto belli onere in Angustinum devoluto. de illa materia scribit Augustinus, praecipne ad Pro-
Gclasius quidem Hieronymum a?que ac Augustinum sperum et Hilarium. Itaque quoecunque theses de
laudat, quod Seneca ille liaereticus utrumque male- gratia et libero arbitrio positae suut ab Augustino,
dico dente proscindebat : sicuti cum Ccelestinus D quihus adversarias opposuit Faustas, illas a Romana
Pontifex unum Augustinum contra Semi-Pelagiano- Ecclesia servari ac defendi tradit Hormisdas. Sane
rum conatus nominatim defendit, unum illum ab invidiam redolet maximam, tam amplum testimo-
iisdem fuisse impetitum intelligimus, non vero una nium ad duo tanlum dicta coarcUri. Sed ponlifex
cum Hieronymo, ut Annatus comminiscebalur. Cae- non illos duos tantum libros Augustini laudat , sed
terum Gelasius ea in epistola sancti Augustini so- VABI09 Augustini libros ,
proecipue vero ad Prospe-
Jius doclrinam atque dogmata, et quidem quae recen- rum et Hilarium datos appellat. Fnde ibidem caetera
tioribus minime probantur adeo perspicue tradit, , etiam volumina Augustini 3pprobantur quidquid ;

ut vere dicendus sit per omnia Augustinianus, idque igitur iu illis docet de gratia et libero arbitrio , hoc
supcrius luculenter a nolns probatuin est. testc Hormisda, Romana sequitur et servat Ecclesia.
Succedit his sanctus Hormisdas papa, qui , uti Annatus vero, quasi particula Ula maxinu idem r
lib. n Historiae Pelag. , cap. 19, narravimus, de libris ac restrictiva solum duas tantum sancti doctoris
,

1 ansli Hcjensis a Possessore episcopo consultus, ubi sentcntias, quas proecipue stabilit in libris de Pra;-
hos ab Ecclesia minime receptos rcspondit. heec ad- destinatione sanctorum et de Dono perseverantiae,
didit : « De arbitrio tamen libero et gratia Dei quid ab Hormisda conflrmatas lingit. Non ita e>t, Annate,
 :

707 YINDlCI.i: AUGLSTLNIAN.t 798

non ita, prseter id quod in illis duobus libris, in aliis A lecta reperisset, novis ex Augustiniano thesauro di-
quoqne vaiuis libris de Gratia et libero arbitrio vitiis scrinia ecclesiastica locupletavit? Quid dititis,

Augustinus scripsit, hoc totum Ronnuue Ecclesiae o novi antiquarum Romanorum pontificum constitu-
probatur. tionum interpretes ?
Alia via contra Hormisdffl testimonium vadit De- Sed quod de Felicis IVcapilulis mentio indicit, ex
campsius, lib. m de H«ar. Jans., disput. 1, cap. 4, libro primo Historise Pelag. cap. 23 recolendum est,
nam cum Hormisdas dixerit capitula quredam de Romanum pontilicem ad lites de auxiliis divinee gra-
gralia et libero arbitiio in scriniis ecclesiasticis con- tiffi per ceutum fere aunos Gallias turbantes, aposto-
tiueri, hivc putat esse illas sententias, quae epistolse lica auctoritate sopiendas, viginti quinque sententias
Ccalestini papse ad episcopos Gallise annezee legun- ex libris sancti Augustini decerptas ad sanctum
tur. Porro has tantuni e.\ Augustiuianis libris esse Cffisarium Arelatensem transmisisse, ipsi cceterisque
lesiae Romanae probatas scribit; ejus verbasunt Galliffi episcopis subscdbtndas. Quis porro non iu-

« Asserit Hormisdas cognosci ex sancti Auguslini telligatquantum eo facto honoris incrementum Au-
operibus posse quid de gratia et libero arbitrio Ec- gustino additum sit, cum quse prius illius voces fue-
clesia sentiat, quia uimirum in his acerrime defen- rant, in Romanorum pruesulum acsynodorum oracula
duntur Iutc ipsa capitula, quse in scriuiis ecclesiasti- transierint? At hic rursus pulverem excitant recen-
cis continentur, quffique epistolse suse Ccelestinus tiores,quotanta Augustino delatee auctoritatis gloria
intexuit. Quis unquam ex nobis istud negavit? fate- obscure.tur. Clamat Annatus cap. 6, pag. 903 « Et :

mur in sancti Augustini operibus illa ipsa contineri Felix,quemetiam referunt Baiani inter approbatores
acriterque defendi, quse ab Ecclesia coutra Pelagia- Augustini, propterea quod canones Arausicanae sy-
nos sancita sunt. At negamus aliud nihil in ejus li- nodi extractos ex libris Augustini, et ipsius etiam
bris reperiri, nobisque in hac parte Hormisdas suf- verbis conceptos ad episcopos Galliee miserit, extra-
fragatur, dum collecta a Ccelestino capitula appellat, ctione illa monstravit quid esset uecesse ab omnibus
in quibus diserte traditur, profuudiores quaestiones, recipiex universa illius doctrina, nempe id quod ca-
quse ab Augustino contra Pelagianos dimicante latius nonibus illis exprimitur, permissa lectoribus judicii
pertractantur, ab Ecclesia Romana non fuisse com- libertate circa caeteras, quee intercurrunt, controver-
probatas. » Verum quis ecclesiastica scrinia Decam- sias. » Belle ac bene igitur non novem solummodo :

psio reclusit, ut tam confidenter scire potuerit Hor- Coelestini sententiffi ex Augustinianislibris approbatffi
misdam nomine capitulorum illas Ccelestini senten- sunt, quod ad nauseam usque inculcatis, sed tot in-
viginti quinque quibus
tias intellexisse ? Lnde novit ex universa sancti Au-
C super alia dogmata, nempe
gustini doctrina novem solummodo Coelestini capi- refragari piaculumsit. Sed reclamant Annatusibidem:
tula iu ecclesiasticis scriniis fuisse seposita? Scimus « Ergo vi bujus approbationis nulla fieri debet con-
sanctum Leonem Magnum, qui tertius a Coelestino troversia iis qui capita illa selecta recipiunt, etiamsi
nostrum metropolitam
pontifex sedit, in epistola ad alia quaedam rejiciant. » Nolo hic disputare an recen-
Aquileiensem, duo integra capita ex libro sancti tiores ita canones Augustinianos Arausicae firmatos
Augustini contra Pelagianos ad verbum exscripsisse. recipiant, quin violentis quandoque interpretamentis
Cur non ista pariter Hormisdas appellat? S"imus eisdem vim inferant, unde ab eruditis jure reprehen-
sanctum Gelasium papam ad Honorium episcopum duntur. Mitius vobiscum agam. Quod Arausicanos
contra Pelagianos scripsisse, atque mentiouem quo- canones, ut libet, ut nullam vobis
lubet explicatis,
rumdam capitulorum fecisse « De quibus, inquit, ii
:
queestionem facimus, sed quod alia Augustini dog-
quos tua charitas destinavit, si plenius iustrui volue- mata rejiciatis, pati nullo modo possumus,atque con-
rint, sequentes tituli cum suis responsionibus inti- travos accusationem paramus, non quod apostolici
mabunt. » Quare Hormisdas haec iusinuata a Gelasio decreti, sed quod exempli contemptores sitis. Enim-
capita non intellexit? An nil aliud statuisse Gelasius vero si universas lites de divina gratia in Galliis ex-
credendus est, quam illa quae sub nomine Cceleslini D rtas apostolica sedes ut unius Augustini doctrina
vulgata sunt? Quis hoc sine teste dicenti credat? componendas duxit, insigne posteris exemplum edi-
Scimus eumdem Gelasium in epistola ad episcopos dit, ut si quando eadem in causa de gratia iterum li-

per Picenum tres quatuorve sancti Augustini senten- tigia erumperent, ad ejusdem sancti antistitis doctri-
tias, ut superius ostendimus, inculcare, quas recen- nam confugerent, ex Augustini libris sententiam au-
tiores reprehendunt, ac furenti contra Pelagianos dirent, uni Augustino adhaererent, quod aClemente
Augustino excidisse comminiscuntur ; unde credibi- VIII veteri religionenovoque exemplo praestitum fuit.

lius est has quoque inter illos titulos a Gelasio con- Quare, cum adversarii in plerisque recens exortis de
numeratas, quam illas tantum Ccelestini. Scimus divina gratia controversiis stare se contra Augusti-
Felicem IV ad Patres Arausicanos ex sancti Au- num profiteantur, Felicis IV judicio refragari, ejus-
gustini libris excerptas de divina gratia senten- dem exemplum parvi facere, atque alia prorsus via
tias contra Semi-Pelagianos transmisisse, et hee qui- ab Augustiniana ad veritatem eosdem repere, nemo
dem in viginti quinque canones digestae sunt : inve- non videt.
nitne pontifex omnia illa asserta in ecclesiasticis Doluere tamen recentioribus oculi, cum per Feli-

scriniis, vel cum illa tantum novem a Ccelestino se- cem IV et Arausicanam synodum tantum honoris
 m SUPPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTINI. 800

Augustinianaj doctrinae delatum videre quare glos- : A nibus Patribus, hos enim idem concordi sentenlia
sematum ruderibus illum obruere pertentant, dicen- docentes necessario in synodis Ecclesia sequi debet,
tes Ecclesiam in synodis Augustini sententiis usam quippe, quae ex Patrum traditione dogmata detinit,
fuisse 7ion cx necessitate, sed ex auctoritate, uti magi- non vero privatum doctorem, qualis est Augustinus.
stram, non uti discipulam. Acutum Adami commentum Sed neque hoc te etFugium juvat: nam dum coutendis
cap. 9, pag. 6Ii3. Vide quomodo se ipsam strangulet Felicem papam et ArausicanosPatres unius Augustini
haec responsio. Intendit adversarius sancti doctoris sententias secutos esse cx auctoritate, non ex necessi-
auctoritatem imminuere, et eamdem auget quam tate, quaeso te, vel Augustinum contra
secuti sunt
niaxime. Nemo miratur, cum videt discipulum magi- alios Patres docentem, vel cum aliis Patribus idem

stri voces reddere ; at magistrum sententiam dictu- sentientem ? Si primum dicas, id non ex auctoritatc
rum, non nisi discipuli ore loqui velle, boc plane mi- fecere nam non potest privata unius lioranis sen-
;

rabile censetur, atque in discipuli eximiam excellen- tentia tanquam de iide deiiniri, si constet universos
tiam venit. Synodi ac Romani pontiiices sanctorum Patres oppositum tradidisse, potest tamen ob sum-
Patrum sententias semper secuti sunt, ut ex tradi- mam unius sancti doctoris excellentiam judicium su-
tione Ecclesiae credenda orthodoxis proponerent. spendi, ac neutra sententia deiiniri, quod de privata
Colligitur hoc ex epistola sancti Leonis ad Leonem B Augustini opinione de simultanea rerum creatione
Augustum, ubi pluribus sanctorum Patrum testimo- recentiores afhrmant. Si vero alterum eligas, jam
niis adductis, inter quae etiam sancti Augustini cpi- vides ex necessitate approbandam esse sententiam
scopi Hipponcnsis numerantur, concludit:
plura ab omnibus Patribus assertam, si ea de re rectum
« Ha?c nos sequi verba debemus, his nos convenit judicium dandum sit. Praeterea Ecclesia de contro-
obtemperare dogmatibus. » In Cbalcedonensi synodo, versiis iidei sententiam dictura ex necessitnt< illam
act. 1, post recitatam lidem concilii Nicaeni, Patres partem, in qua veritas est, detinirc debet, cura fal-
dixere: Necessarium visum est sanctorum et catho- sitatera inter dogmata fidei referre nullo modo pos-
licorum Patrum proferre testimonia, quae possuut sit. Quare, cum Felix et Arausicani Patres sancti
satisfacere, quemadmodum eam intellexerunt, et Augustini sententias uti catholicas detinierint, ex ne-
praedicare contisi sunt, quatenus ex manifesto et ccssitate eas secuti sunt, ut oppositas Semi-Pelagia-
omnes rectam et immaculatam iidem habentes sic et norum opiniones erroneas sequi minime potuerint.
intelligant, et interpretentur, et praedicent eam. » Et Felix quidem potuit Augustini sententias ad verbum
act. 2, statim post initium : « Docuerunt enim Pa- non exscribere, uti exscripsere Prosper, Fulgentius,
tres, et in scriptis custodiuntur, quae ab eis sunt ex- q Prudentius aliique ex Augustiniana scbola doctores ;

posita, et citra ea dicere non possumus. » Et act. 5 : sed non potuit sensum earumdem ex necessitate non
« Sequentes igitur sanctos Patres, » etc. Sanctus tradere, cum jam illas ante concilii detinitiones ve—
Agatho papa, in epistola ad Constantinum imperato- ras fuisse certum sit, cum nisi id quod verum est
rem, quae habelur in synodo vi, act. 4, adversus Mo- possit ab Ecclesia deiiniri.
nothelitas, sanctorum Patrum testimoniis productis, Eadem quod addunt, synodura
facilitatc refutatur
udi laudatur Augustinus tanquam vehitatis pruden- Arausicanam Augustini sententias adbibuisse uti nm-
tissimus pr.edicator et pr&stantissimus doctor, heec gistram, non tanquam discipulnm. Profecto nnniin
habet : « Ecce, piissime Domine iili, sanctorum dicunt, dum voluut Arausicanos Patres, qui integro
Patrum testimoniis tanquam radiis spiritalibus Eccle- ab Augustini morte saeculo vixere, Augustini ma-
siae catholicae atque apostolicaj doctrina illustrata gistros esse potuisse, a quibus ille nec tota quidem
est, »etc, ubi etiam scribit damnandos Monotheli- doceri potuit. ^Sane magister ille est quidocet,di-

tas tanquam non sanctorum Patrum pcdiscquos. At scipulus qui docetur; et qui hoc nescit, mirum si

actione 10 omnia illa Patrum testimonia in synodo discipulus non modo fuerit, sed vel esse potuerit.
relecta sunt, et cum libris Constantinopoli existenti- Qui vero doceat, qui doceatur, Augustinusne an
bus collata, 8 synodus litteris Agathonis D Arausicana synodus, vos videtis. Olim quidem Au-
et act.
consensum dedit, quod sanctorum Patrum doctrinae gustinus Ecclesiae discipulus fuit, ac talem se profi-
conformes essent. Unde Georgius, antisles Constan- tebatur, dum ad Honifacium papam scribebat mittere
tinopolitanus, dixit • Scrutans sanctorum ac proba-
: sua scripta non tara discenda <juam txaminanda, et
bilium Patrum, qui repositi sunt in venerabili pa- ubi fortitan aUquid ditpUcuerit, emendanda, lib. con- i

triarchio, inveni cuncta sanctorura actestimonia tra duas epistolas Pelag. ad Bonif., cap. 1. Ceeterum
probabiliura Patrum, quae in eisdem suggestionibus quod a Deo illuminationis gratiam ad doccndura as-
continentur, consonantia, et in nullo discrepantia a secutus est, ut ait sanctus Fnlgentius, ct uuus uni-
sanctis ac probabilibus Patribus, et consentio eis, et versas Pelagianorum machinas perfregit, tantum illi
sic contiteor et credo. » Quam sententiam caeteri ibi- Ecclesia detulit, ut ipsius Ecclesiae per apostolicatn
dcm subscripsere. Possent deraon-
infinita ad hoc sedem magister consecratus fuerit. Hinc l.ulestmus,
strandura testimonia adduci, in quibus ex neccssitatc in epistola toties a recentioribus inculcata, Augusti-
synodi sanctorum Patrum doctriuam se amplecti ac num magistrum nostrum honoriscausa nuncupat, Ge-
sequi professae sunt. lasius in epistola ad Honorium eumdem /

Atinquies loqui te de uno Augustino, non de om- magistrum dicit, et Joannos II, ut mox dicemus, de
 801 VINDICLE AUGUSTINIAN.E. 802
Augustino scribit, cujus doctrinam sccundum prx- A auxiliis divinis controversias ad trihunal sancti Au-
cessorum meorum statuta Romana sequitur ef scrvat gustini expendendas jussit, quo olim reccntiorcs
Ecclesia. Profecto, si Ecclesia Romana Augustini pressi sunt, hisce modo strophis eludunt : « Nam
doctrinam sequitur, Augustinus ejusdem Ecelesia 1
quod, inquiunt, objicero aliqui solent, Clemen-
magister dicendus est, uti discipulos sancti Thomaj tem VIII jussisse tempore disputationum de auxiliis,
aut Scoti eos eorumdem doctorum
appellamus, qui ut Augustini potissimum sententia exquireretur, fa-
senteutias sequuntur. Cur autem hoc mirum videa- Neque enim id praecepit eo praejudicio,
cile solvitur.
tur? Nonne olim magnus ille Aquinas inter tirones quasi nefas duceret ulla in re dissentireab Augustino
iu scholis sedit, qui postea summus scholasticorum repudiata etiam Coelestini distinctione illa inter pro-
magister evasit ? Laudati antistites, synodo dum in positiones quas esset, et quas non esset necesse
Chalcedonensi et Constantinopolitana sanctos Pa- astruere. Neque idem est velle, ut disputantes Au-
tres sequi se dicebant, eorumdem se discipulos pro- gustini sententiam inquirant, et velle omnino ut in
fitebantur, quorum doctrinis sese instruendos trade- omnibus eam sequantur. » Rursus : n Inquirendafuit
bant ; illi igitur l.eones, Felices, Athanasii, Hilarii, Augustini sententia, ut intelligeretur utrum ea quae
Augustini, Cyrilli, Gregorii, aliive quos ibidem pro- disputabantur tangerent constituta jam dogmata,
ducunt, synodorum magistri fuere. Quare Arau- B necne, an |potius spectarent ad quaestiones indille-
cum
sicanum concilium unum Augustinum secutum sit, rentes. Adde cum constet ex mente sancti Bonaven-
unum Augustinum magistrum habuit. turae Augustinum aliquando minus voluisse, et plus
Iuter sancti Augustini encomiastas merito numera- dixisse, fuisse cur juberet summus pontifex ut ejus
tur etiam sanctus Joannes II, in ad senato-
epist. 3 sententia investigaretur, nempe ut retineretur, quod
res : Sanctus Augustinus, ait, cujus doctrinam secun- perspicuum esset illum voluisse, non autem quid-
dum prxdecessorum mcorum statuta Romana sequitur quid constaret, eum dixisse. » Annati verba sunt
et Quibus verbis
servat Ecclesia. pontifex non solum lib. viu, cap. 4, in line. Nullus hucusque dubitavit
sancti Augustini doctrinam consecravit, sed etiam in sessionibus de auxiliis coram Clemente VIII cele-
eamdem antiquitus a suis decessoribus approbatam bratis Molinae doctrinam ad Augustinianae doctrinae
fuisse affirmat. Sed en statim recentiorum interpre- amussim vocatam. Interim audiant Paulum Leonar-
tationes. Audi Decampsium, lib. 111 cit., disp. 1, dum, vere Scerlogum, in Apologia scientiae mediae,
cap. 4, num. 12 : Cum igitur in hac epistola nec de part. ii, num. 39 « Equidem, inquit, in disputatio-
:

sancti Augustini doctrina contra Pelagianos agatur, nibus Romae agitatis coram sanctitate Clementis VIII
nec ullus ex appelletur quibus eos impugnavit, q et Pauli V, saepe et diligenter interrogatum est de
libris
cur inde Janseniani speciatim colligunt, ita probari mente sancti Augustini, quod eo speciatim in genere
ab apostolica sede quaecunque in Augustini operibus quaestionum exploratum esset ab iis optima proferri,
continentur, ut ab his vel tantillum recedere sit ne- cui tantus divinae gratiae hyperaspistes faveret. Quare
fas ? » Addit Moraines, disp. 12 Anti-Jans., num. 30: anno 1602 tractatum : Quis majores vires ad bonum
« Quae addit ex Joanne Clemente VIII praeceden-
II et libero arbitrio tribuatt An Augustinus ? an Molina ?
tibus similia sunt, nihilque amplius probant. Tan- Continetur ille articulus septem quaestionibus, in
tum enim afhrmant Ecclesiam Romanam servare, quibus singulis de mente Augustini disceptatur cum
et sequi doctrinam Augustini sibi quasi dotem re- Molina, etc. De quibus liquet altercationis pene om-
lictam, quam tamen non in omnibus sequitur, » etc. nem scopum, quidnam Augustinus sentiret? » Com-
Haec illi. Scimus eam sancti Joannis epistolam esse pendio res ageretur si liceret acta illa congrega-
contra Nestorianos, non Pelagianos ; sed scimus quo- tionum, vel integram Clementis VIII orationem,
que Nestorianos ex Pelagianis prodiisse, utrosque quam disputationibus illis praemisit, recitare. Sed
mutuo se foventes apud Ephesum condemnatos, quando recentiori Romano decreto id vetitum est,
utrique haeresi idem a Prospero epitaphium igno- cum dispendio causae quam defendo, necessariam
miniae causa inscriptum. Opponimus tamen Joan- D defensionem omitto. Et quidem plus forte caeteris
nem inibi ea sancti doctoris volumina laudasse, meliora dicere possem, cum legerim omnia Mss.
pibus non tantum auctoritatis inest, quantum tri- Gregorii Nugnii Coronel, Augustiniani Lusitani, qui
iutum est ab apostolica sede libris contra Pelagia- memoratarum congregationum fuit a secretis. Pio
aos scriptis. Cum enim in illis caeteros post se longo silentio religioni lito. Repetam tamen fragmentum
ntervallo reliquerit, in istis seipso quoque major laudatae orationis Clementis VIII, quod suo Eucho-
asit unde si Augustinum Romana Ecclesia docen-
; logico acongregatione supremaS. R. Inquisitionis ap-
tem sequitur, ubi minori laude ornatus fuit, eidem probato inseruit P. Macedo inter elogia pontificum,
-eligiosius adhoerebit, ubi tot Romanorum praesulum quae recitat ad diem 28 Augusti, pag, 406. « Quam-
racomiis exceptus fuit. Romana Ecclesia non solum vis, inquit, nisi Deo rationem reddere debeam mea-
\ligustinum docentem inaudit, sed impugnatum de- rum actionum, dicam tamen impraesentiarum ratio-
'endit, ul illa Augustini auctoritatem propugnante, nes propter quas astringere hanc statui totam
jleura et operam perdituri sint recentiores, qui con- disputationem ad normam doctrinje sancti Augu-
ra eamdem insurgunt. stini de gratia. Prima est quod si, teste B. Prospero
Clementis vero VIII decretum, quo universas de fere initio libri contra collatorem, viginti annorum
803 SUPPLEMENTLM AD OPERA S. ALGLSTINL 80 V

spatio acies catholicae Ecclesiae ita dimicavit pro A nunc sibi liberum putant, ne quidem arbitrum
gr.itia contra Pelagtanos, ut tandem Augustino cluce honorariom in aliis illum admittere. » Heu quam
vicerit, oportet etiam ut in causa consilii BDMON ima summis atra dies miscuit Augustinum olim
!

m cem aghoscamos et BEQUAMOft. Secuuda est quod Clemens pontifex in controversia de auxiliis judicem
idem sanctus niliil videtur prn>termisisse eoroffi qnaa i nstituit, modu autem recentiores, ut palam fateri

ad proesentes controversias pertiuent, etc. Tertia non eruhescunt eumdem ne quidcm arbitrum hono-
;

tandem ratio est quod cum multi pontilices et prae- rarium aimUtunt. Kt illi quidem excessus, antilogia-,
decessores nostri doctrinae sancti Augustirii tam errores objiciendo non modo sanctnm doctorem su-
acres fuerint assertores ac vindices, ut quasi haere- spectnm judicem pnblicant, sed veloti reuin tradtiennt,
ditario jure eam in Ecclesia relinqui voluerint, ut longioris hujusce defensionis instituendee necessi-
aequum non est ut patiar illam hac hsereditate pri- tatem nobiflimpositam nemo negaverit. Et hoc qnid
vari.» Orationem hanc ipsius Clementis manu exara- aliud est quam Angustinum ex catliedra in qua ab
tam ostendit nohis illustrissimus D. Philippus vice- apostolica sedepositus fuit, atque ex eadem coelestes
comes Mediolanensis, episcopus Catacensis, quod doctrinas hucosque summa religion
edisserens,
eliam testatum reliquit in notis Mss. ad cap. i li- calholicis tanquam orthodoxi dogmatis magister au-
'.:

hri viu Augustini vindicati, quod volumen apud dilus fuit, violenter extrahere? superi! mites
me est. animos...
Non possum non indignari Annato, qui illis
hic Sed quid de recentissimo Alexandri VII elogio,
auziliis, non suum Molinam,
in dispotationibos de quo dccessorum vestigiis inhaen n<. saocli Augnstini
sed nostrum Augustinum in examen vocatum lingit; doctrinam consecravit, rccentiores blaterent, expo-
nam eas sessiones hahitas scribit : « Lt (Augustini) ncndum est. Cum paler Christianus Lupus AttgU
sententia invest-garetur, nempe ut retinerelur quod nianus, insignis doctor Lovaniensis, Homa in Bel-
perspicuum esset illum voluisse, gium profecturns esset, Alexander laudatus litteras
non autem quid-
quid constaret eum dixisse. » Qua eidem ad sacram theologicam Lovaniensium faculta-
sane ratione san-
ctus doctor, quem apostolica sedes
causae id ternpo- tem deferendas tradidit. Porro ibidem paternum er-
ris agitatae judicem pronuntiavit, suis e lihris sen- ga bene meritos lilios amorem te^tatur, ad sancti Au-
tenliam dicturum, ad Anuato examini tunc snbjectos gustini ejusque discipuli sancti Thomae doctrinam.
fuisse dicitur. hac de eodem senteutia pronunliata, ut eo usque summa cum laude fecerant, novo utri-
u*, retinvrrtur (/uod perspicuum cssct illum voluissc, que sancto doclori elogio inscripto tenendam defen-
non autem quidquid constaret eum dixissc. Quod, ut q dendamque animavit. « I)e reliquo, inquiens, non
ibidem ait, aliquando Augustinus per excessum locu- dubitamus vos pro singulari scientiae, pictatisque
tus est, qui quidem excessus in illis disputationihns studio sanam et incorruptam, qualem tot apostolicae
ne rctinerctur Clementi VIII sententia fuit. Hoc au- sedis declarationes, et sanctorum Patrum tradiliones
tem quid aliud est quam Augustinum ex judice requirunt, doctrinam semper amplexuri, et adversus
reum facere ? Neque secus sentire Annatum judico, orthodoxoe religionis hostes defen«uri sitis, nec non
clamat enim in line cap. 2, pag. 864- : » Sepelienda prieclarissimorum doctorum Augustini et
Ecclesiae
unus regnet Auguslinus, au Au-
scholastica est, ut Thonia' Aquinatis inconcussa tutissimaque dogmata
gustinus legendus ad lucem scholaslicae, et ad ejus sequi semper, ut asseritis, ac impense revereri veli-
amussim exigendus? » Neutrum nohis in votis est, tis. Quorum profeclo sanctissimorum virorum penes

sed vigere scholasticam optamus, camque ad Au- catholicos universos ingentia et omnem laudem su-
gustini amussim exigi, et non contra, ut ipse con- pergressa nomina novi preconii commendatione non
tendis. Perspicua est Clementis sententia, se velle egent, etc. Datuin Romes apud Sanctam Mariam Ma-
exigere lites scholasticorum de auxiliis ai> normam jorem sub annulo Piscatoris, dic 7 Augu-ti I(i60;
doctiun.e sancti AUGUSTim, quihusquam belle con- ponliiicatus nostri annoT. » Profectus Homa Lupaa,
sonas nemo non videt, dum Augustirii doclrinam ad D ac Pisauro trausiens, ubi apud nostratea Bcholaa
scholasticorum amussim exiyis. Profecto Magister theologics id temporispriefectum agebam, quantuni
Senlentiarum, qui primus scholasticam in metho- secum iu Belgium thesaornm ferret mihi signilica-
dum deduxit, Patrum ac Augustiui prasertim
ex vit ; uhi vero Lovaniiiin venit, ac }>ontiticias littera>

sententiis illam conilavit unde Ecclesia ipsa Ro-

; theologorum senatui tradidit, mirum est qaanta eas-
mana inter precum oflicia, quae Augustini die festa dem IflBtitia nniversi el Binguli
exceperint. Indictum
persolvit. ait de eodem « Quem iu primis secuti
: theologicum institinm, j>ublicum gratiarum m
sunt, qui poslea theologicam disciplinam via et ra- actionem sacrurn intiinatiim, ac pro incolumitate he-
tione tradiderunt. » Igitur scholastici ad Augusti- nencentiasimi pontificis imperata supplicatio. Edicti
tiniantB doctrinsB amussim suas ipsorum Bententias a decano universitatis pnblicati excerptum exhibi
excgerunt, neque veteribus illis ejusdem disciplinaB inlegnini donat P. Gabriel a Sancto Vincentio n
viris principibus verbnm ullom contra Augustinum mihi landandns : c Dt intersint solemni miasaB per
excidit. Secufl receniioribua viaom cst, quorum unus eanidcin facultatem ihidem celehranda' pro long.'
Moraines in pnefationc sui Anti-Jansenii ait : « Qui incolumilate ac felici regimine sanclissimi D. N
prius Augustinum in omnihus deposcebant jttdicem, Alexandri divina providentia papa^ VII, qoi praeter
 .

SOo VINDICLE AUf.USTlNIAN.K. 806

iliapatemce suee erga earndem (acaderniam) benevo- A cum Augustiniana familia obsecrationibus, queis ad
entifflargumenta apostolico rescripto in forma bre- id movebatur, receusitis, hoec addidit « Tum vero :

is ad ejusdem preces eam decorare dignatus est,

r
(oonfidenter dicimus) nostree erga D. Angustinum
[uo sanctissimos Augustinum et Thomam Aquina- sanctissimum theologia» magistrum a majoribus se-
era scholoe facultatis patronos et magistros, uti pnv- cundura carnem per mauus quasi tradita. et pecu-
larissimos Eeclesioe catholicae doctores deprsedicat, liaris ab adolesceutia erga hunc ejus alumnum vene-
orutnque dogmata tanquam iuconcussa tutissimaque, ratio », etc. Hoec tanli pontificis haereditaria erga
t proinde semper sequenda et impense reverenda sancftssimum theologix magistrwn devolio omnibus
onunendat, subjuugens penes catholicos universos nota erat, unde in eodem consessu Franciscus Albi-
ugentia et omnem laudem supergressa nomina eo- tius, purpuratorum Palrum decus, eximioe eruditio-
umdem sanctissimorum novi pra?conii commenda- nis princops ac nostro praeconio major, sententiam
ioae non egere, etc. Datum 6 Novembris anni rogatus dixit : « Protractus est, beatissime Pater,
660. » non sine Spiritus sancti iustinctu rei ardusp. atque
Heec quidem quantum laetitkp sincerissimis sancti diflicillimoe exitus, ut a sanctitate vestra, quae patro-
Lugustini discipulis ingessere, t.intum mceroris, non num et protectorem agnoscit Augustinum, Filius
nim dieam invidis, sed pridem erga Augustiuum Augustiui in sanctorum numero collocetur. Ego »

lon tam bene auimalis intulerunt. Etenim nonnulli quidem pluribus illius receutioris dicta confutave-
u furorem velutiactiin impias hasce voces erupe- ram, quae tamen magni viri imperio jussus omitto ;

e, laudatum breve per diabolicam* machmam fuisse adeo enim absurda suut, ut satius sit eadem silentio
mpetratum. Ilorura testis est ipsemet Christiauus obducere, quam prolixiori impugnatione latius dif-
.iipus in epistola apologetica de Attritione et con- famare.
ritione,cap. 5, ad accusat, 11, pag. 49, quam Lova-
CAPUT VII.
lii edidit anno 1667, mihique, mei amantis-
uti est
ltnus, honoris gratia nuncupavit. Cuinam voces adeo Augustinianse docirinx contra Pelagianos per sedem
nverecundae exciderint,designat Vincentius Baronius, aposiolicam approbatio a recentiorum pravis inter-
pretamentis defenditur
>art. iv suorum opusculorum, lib. i, sect. 2, art. 5,
I. Alter vero recentior de laudato Alexandri elo- Hucusque nobilioraRomanorum praesulum testirao-
;io scribit sumraum pontilicem r.unquam breve illud nia de Augustinianoe doctrinoe contra Pelagianos excel-
miatum autem testatur se a viro sui so-
vidisse. Id lentiaa sinistris receutiorum oppositionibus vindicavi-
alitii accepisse, et quo majorera dicto fidem faciat, r mus, singula pontilicum elogia Augustino integra
it : Sincere affirmo, ac sancte juro. Hunc etiam scri- astruentes modo quid homines illi Augustini ap-
:

torem nominare nolo, quod magnum patronum ha- probationi per Ecclesiam universim objiciant, viden-
eat, cujus ipse etiam patrocinio laetor illum tamen dum est. Levi id quidem bracbio retentabo; nam il-
;

luribus impugnavit vir doclissimus P. Gabriel a San- lorum consilium imitatus qui civilia inter hostes
to Vincentio in libro de Rcmediis ignorantioe, disp. bella serunt, quo domesticis dissidiis enervatos
4, dubio 9, num. 149, inquiens « Cardinalis Ner-
: nullo postea negotio suppeditent, Anti-Augustinianis
us tunc temporis secretarius brevium dixit cuidam domesticos testes opponam, et pila minantia pilis.
iro gravissimo quod boc breve ipse composuit ex At non illos quidem novitiis istis pares, ^ed longe
ommissione dicti Alexandri VII, et quod pontifex superiores, quibus loquentibus nedum assurgant,
ud attente legit, et sigillum dedit ut eo signaretur, sed penitus obmutescant, nempe Suarium et Vas-
ad dictam Universitatem Lovaniensem mitteretur. quium. quanta scholae nomina! Itaque in hoc cer-
t iste vir gravissimus sic tacto pectore testiticatus tamine sedebo, duobus illis ducibus pro meo Augu-
st. » Hoec quidera P. Gabriel litteris consignavit, ac stino in aciera contra nuperos adversarios descen-
aulo post e vita discessit summo sui desiderio re- dentibus.
cto, erat enim Carmelitici rigidioris disciplinae in- D Eia age, quid de Augustinianae doctrinae per Eccle-
ituti ornamentum, acceptus in primis Clementi X siam approbatione, Annate, sentis ? Si quae adversus
ont. opt. max. Vivet ille aelernum de Augustini do- eam babes, libere profilere « Objicimus primo, » :

Lrin:i bene meritus, cujus glorioso nomini theolo- ait lib. viii, cap.6, pag. 902: « Vel ita est conse
icum volumen nuncupavit. Sciant recentiores Ale- crata, ut Augustinus e numero scriptorum non ca-
andrum VII e nobilissima Chisiorum gente pro- nonicorum extractus transierit in numerum canoni-
isse, cui perpetuum erga Augustini nomen obse- corum vel non. Si primum, errat totus Christianis-
uium haereditarium est, ita ut a trecentis et am- mus, qui contrarium sentit non mocto a tempore
ins annis unum seinper in Chisiis appellan volue- scholasticorum, sed a mille ducentis annis; si secun-
t Augustinum. Non alium hujus mei dicti teslem dura, ergo omnis Ecclesiae approbatio relinquit
illa

uam ipsummet Alexandrum \olo, qui in frequen- adhuc Augustinum intra numeruni scriptorum falli-
ssimo purpuratorum Patrura atque antistitum sena- bilium quibus sine cujuspiam injuria repugnare li-
i, agens de decernenda Thomae Villanovani apo- ceat. » Sed jam olim huic objectioni satisfecerat non
teosi regis Hispaniae (Ex Actis canoniz. S. Thomte Baianns a!iquis,sed strenuus BaiioppugnatorSuarius,
Ulanov. plurimorum principum atque populorum
,
cujus sane responsionem poterant domi legcre. Cum
 i

807 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. Ml.S

Suarius, proleg. 6, de Gratia, c.C.num. lo.citasset haec A rum laudes Et certe cum eadem sit
inlclliguntur.
sancti Prosperi verba in laudera Augustini : « Tu auteiu, judiciorum et atfectuum alea, et Augustinus tanta
dilectissime et venerandissime mihi fratcr, si vere contentione puguet contra Pelagianos, ut ohtineat
de his quuistionibus instrui desideras, sicut deside- nullum esse quaniumvis sanctum, cui non sit opus
rare te convenit, ipsis B. Augustini disputationibus dicere : Dimitte nobis debita nostra, ob quotidianos
cognoscendis impendc curam, ut in conlitenda Dei voluntatis lapsus, nescio quid ltaianis in mentem ve-
gratia defaccatissimam ac saluberrimam evangelicae nerit, ut Augustiniaui videri veliut, cum tanto nisu
apostolicaeque doctrinae iutelligentiam consequaris, » persuadere conantur esse aliquos qui judicio nun-
haec scribit : « Non tamen dicit Augustinum aposto- quam labantur, » nempe Augustinum. Verum quis
lice scripsisse, vel quia scriptor canonicus fuerit, nesciat Augustinum duplici facto, dum se infra cae-
vel quia infallibilem habuerit Spiritus sancti assi- teros depressit, supra universos altius sese evexisse ?
stentiam in scribendo, sicut apostoli habuerunt, hoc llle magnus Ecclesiae magister tum afft ctus tum ju-
enim alienum a sensu Prosperi et totius Ecclesiae dicii suierrata publicavit : haec quidem in libris Re-
est, sed dicit apostolice scripsisse, vel quia suam de traclationum, illa in libris Confessionum, singulari
gratia doctrinam ex apostolo Paulo pruecipue sum- prorsus exemplo, cum videamus quosque tiun pro-
psit, et validissimis ejus testimoniis illam coniirmat, pria dicta, tum facta ab erroribus vindicare. 1'tinam
vel certe quia tam vere ac fideliter de gratia scri- hanc aliquando deSociis ac suae familiae hominibus
psit, ut apostolica sedes Augustini doctrinam in his opinionem adversarii induant, quorum quempiam >i
quae ad dogmata pertinent suam effecerit ac proba- ab aliquo scriptore impetituni cognoscant, mille apo-
verit. » logias procudunt, ut soli ab erroribus immunes <

Pergit Annatus : « Objicimus 2°, eosdem illos sum- videantur. Itaque eamdem et affectus et judicii aleam
mos pontifices qui doctrinam Augustini approbarunt, subivit Augustinus. Verum dum libros contra Pela-
ea seposuisse quae necessaria illis visa sunt, alias au- gianos retractat lib. n, cap. 33, 36, 37,42,50.61,
tem quaestiones intercurrenles nec contemnere nec 62, 66 et 67, nullam sententiam sive de gratia sive de
astruere voluisse. Hoc enim Ccelestinus aperte signi- libero arbitrio corrigit, sed omnia abs se dicta probat,
ficavit, ut retulimus antea, » pag. 9G3. Idem Sua- qui aliis in tractatibus plerasque theses assertas ex-
rius, recensita Coelestini restrictioue, quam tamen punxerat. Unde sanctus doctor nusquam in Pelagia-
negat esse Coelestini, ut dicam, totus Augustino ad- expugnandis se judicio lapsum fuisse cognovit, nis
haeret hoec scribens « Nihilominus tamen etiam in
: adversarii autem misere judicio labuntur, tam humi-
his [posterioribus de praedestinatione quaestionibus £ liter de Augustino pronuntiantes. Profecto Augusti-
auctoritas Augustini maxima est propter alias ratio- nus futuros forte censores praevidens, in eorum hu-
nes supra tactas, et ideo semper a nobis caeteris prae- meros correctione devoluta, minus illo in examine
feretur. » secum egit, recentioribus hanc gloriam relinquens,
Sed reclamat adversarius « Objicimus, 3° appro-: qua jactare possent se illis in libris contra Pelagia-
batam fuisse Augustini doctrinam simul et aliorum nos editis maculas dcpreheniisse, quai Augustini
sanctorum Patrum, unde sequitur cadere approba- aciem ac spongiam subterfugere. Quid ais, Ann
tionem hanc in id quod est Augustino cum aliis Pa- Augustinum fuisse obnoxium humanis defectibu?. at
tribus commune, non in id quod est proprium, si rarioribns ct levioribus, ac judicio quandoque lapsum ?
quid tale sit. » Ibidem. Sed hocce telum Augustinum Alia longe diversa fuit tui Suarii sententia, qui pro-
clypeo protegens Vasquius excepit 1-2, disp. 190, leg. 6 de Gratia, cap. G, num 17, ita et vere et
cap. G, num. Quamvis, inquit, nullus esset ex
37 : « « Nihil tam admi-
digne de sancto Augustino scribit: n-
Patribus commemoratis quem pro hac sententia de randum »-
suspiciendum Ecclesiui reddidit Augusti-
et

gratiae necessitate ad singula opera bona moralia nus, quam de gratia doctrina at si in ea tradendada ;

scholastici doctores allegare possent, m v\o solo et explicanda aliquando fuisset in errorem lapsus,
is,

Augustino ejusque schola suae opinionis praesidium D multo labefactaretur ejus auctoritas, immeritoque
libenter collocarent, eumque sibi suflicere merito tam lidenter judicium ejus in hac doctrini
Ecclesia
arbitrarentur, quod DNlcua sit qui dum agitur de esset secuta,quod impium est cogitare. » Egn
gratiae necessitate, sicut sol inter reliquos praeful- hoc ipsum abhinc octingentis annis notarat sanctus
geat, cujusquidem doctrinae egregium testimonium Prudentius Tricassinus, in epistola ad Hincmarum et
et commendationem in epistola prima Coelestini ad Pardulum sed quod cum Suario et Vasquio veluti
;

episcopos Galliae exaratam habemus. » Porro Coeles- fcedere icto aliorum suppetiis dimissis, contra recen-
tinus unum Augustinum laudavit; lege eumdem tiores me pugnaturum pro Augustino pollicitus sum,
part. i, disp. 89, cap. V, initio. pr.Tclarissimuin illius antistitis testimonium omitto
At non cedit Suario, non cedit Vasquio Annatus, alibi recitandum.
sed rursus opponit pag. 902. « Nempe jam nos do- Nondum Annatus suorum vocibus ab infelici cer-
cuit Gerson et Abulensis quo pertineat ha>c appro- tamine revocari potuit sed instat obtruditque hanc
;

batio; nonenim eo ut iutclligamus Augustinuni nullis illationem « Ergo si, stante Augustini testimonio
:

esse humanis defectibus obnoxiuin, sed rarioribus illo, licet tamen singularcm cujuspiam ex aliis Patri-

et levioribus, quomodo cueterorum quoque sancto- bus cogitationem in hisce disputationibus non sequi,
 ::

VINDICLE AUGUSTTNIAN E. 810

>bit etiam, stante illa Ecclesiae vel summorum A pr.-rcognitis probat, et quod judicio jungit laude non
ltilicuni approbatione, non omni adhaerere Au- dividit. » Heec ille. Succenturiatus in Annati jam
slini sententice. » At huic quoque objectioni ob- defessi prsesidium prosilit Moraines, diverso tamen
m ierat snbtilissimus recentiorum Vasquius, cujus armorum genere in Augastinum impressionem fa-
1-2, disp. 190, verba paulo ante dedimus, item ciens. Eteniin quo pontiflcisB approbationis Augus-
eclare part. i, disp. 89, num. 21 : « Tametsi, in- tino data' splendorem imminuat, non quidem invi-
t, aliorum Patrum auctoritas in omni controversia darum interpretationum nebulas opponit, sed nobi-
gni ponderis apud omnes esse debeat, in bac ta- liora ab apostolica sede aliis Patribus tradita proeco-
n, de qua ounc, agitur, om s pro miltis mihi sem- nia proponit, quorum comparatione illa Augustino
erit quod omnium qui
Adgostinos, non solum delataminora longe censeantur; quo sane pacto sol'
le sentiuut plurimum emineat, i etc. At quod prse- non umbris quidem, sed immensa propemodum luce
ierat Annatos ibidem, pag. 000 « Fx quibus li- : quaquaversum irradiante minimum candelai splen-
doconstat quantum Augustinotribuendum Ecclesia dorem sulfocat, nulumque pene facit. Altiori itaque
suit, tantuin aliis quoque Patribus triburiuluni esse voce insultat Moraines in prsefatione ad ortbodoxos :

gostinom ipsum ceusuisse, » boc, inquam. plane Quando dictum est de scriptis Augustini ab aliquo
«

um est ; nam licet in libris contra Julianum ex " pontitice legem sanciente quod dixit Gelasius de ,

peccatum originale fusius compro-

'atribus mirabili illa epistola Leonis Magni ad Flavianum, ut
erit, itemque in libro de Gratia Christi ejusdem si quis illam non admitteret usque ad unum iota,
tia- neeessitatem, attamen praedestinationem ante anathema esset ? » Verum quis non videat eximias
ivisa merita instantibus Massiliensibus, et nolle illas de Leonis litteris laudes in Augustinum plene
llam credere aftirmantibus, nisi veterum ea de re devolvi ? Celebrem illam Leonis epistolam ad Flavia-
imonia produceret, respondit lib. de Prsodcstina- num a sancto Prospero Augustini discipulo composi-
le sauctorum, cap. i « Quid igitur opus est ut
I : tam fuisse constans non modo Latinorum, verum
uin scrutemur opuscula qui, priusquam ista hae- etiam Graecorum opinio est. Baronius audiatur in
s oriretur, uon habuerunt necessitatem in bac notis Martyrolegii, ad diem 2b Junii, ubi de Pros-
icili ad solvendum qua?stione versari, quod procul pero ait : « Ado Viennensis et alii tradunt hunc
iio facerent si respondere talibus cogerentur. » fuisse ab epistolis sancto Leoni papae, ab eoque
cap. 19 de Dono perseverantise pro se adducit Leonis scripta fertur famosissima illa epistola sancti
brosium et Cyprianum, ex quibus non
ad Flavianum de Incarnatione Verbi, quod non tan-
disertis

iis, sed per necessariam illationem suam ipsius q tum Gennadius, Honorius et alii Latinorum, sed et

tenliam colligit. Igitur, judice Augustino, non Marcellinus comes testatur in Chronico sub consu-
un Patrum scvutemw opuscula, ubi de latu Olybrii et Rustici. » Hic est ille Prosper, quem
uita preedestinatione disseritur. Al libros de Annatus ipse lib. n, cap. 5, § 2, pag. 179, « Prima-
destinatione sanctorum et de Dono pcrseveran- rium ac proximum Angustini diseipulum, qui visus
Hormisdas commendavit, ad eos nos remisit sy- est illius et arma et vices gessisse ad tuendam quam

is Sardiniensis exsulum episcoporum ex Africa, veluti deposito acceperat ejus doctrinam. » Quis vero
nens etiam VIII sententiam Molinae de praedesti- neget delatas discipulo laudes in magistrum deri-
one juxta sancti doctoris dogma examinandam vare ? Profecto, si sanctus Gelasius Leonis epistolam
lt non igitur ea ln queestione tantum Augusti-
; usque ad minimum iota recipiendam dixit, idem nec
inbuit aliis Patribus, quantum ipsi Ecclesia de- unum iota Augustiniance doctrinae improbavit, imo,
ut saepe in faciem receutioribus illisum est, vel illse

is tandem postremo impetu contra librorum Augustini sententiae, quoe falsae seu durae illis viden.
ti Aogustini approbationem idem Annatus de- tur, ab eo pontifice Eeclesiae inculcatae sunt, qui ex
at. pag. 911 contendens : « Omnibus illis appro- Vasquio fuit per omnia Augustinianus.
anibus quas obtendunt Nov-Augustiniani, doctri- D Quatit rursus Moraines ibidem Augustinianam
Augustini universim approbari, nullam vero esse auctoritatem duplici ariete Alexandria advecto
cadat in omnia et singula ejus placita. » Re- « Quis unquam, ait, habuit Cyrilli Alexandrini au-
am Semi-Pelagianorum crambem reponit ete- : ctoritatem in scribendo non tantum in synodo pro-
cum sanctus Ccelestinus libros sancti Augustini vinciali aut nationali, sed in concilio generali Ephe-
illi eam commendationem Augustini libris sino, ut ipse per se scriberetAnathematismos, contra
ersim tantum traditam dicebant, quam tamen quos sentire ac scribere idem prope censeretur ac
ibus, non item postremis ejusdem voluminibus fidei refragare ? Audire mihi videor alium qui dicat

tam esse contendebant, contra quos sanctus Quid ergo ? Athanasius etiam ille magnus eritne unus
per egregie in fiue libri contra Collatorem, cap. de numero tiliorum et discipulorum Augustini, qui
aec scribitAgnoscant calumniatores superlluo
: a dicitur sine exceptione Pater Patrum, doctor docto-
jicere quod his libris non speciale neque dis- rum, ceeteros omnes instar primi angeli sua luce col-
lm testimonium sit perhibitum, quorum in cunc- lustrans ? » Sane ingens
turbarum origo quas Epbe-
voluminibus norma laudatur apostolica enim ; sina synodus ab Joanne Antiochiae episcopo, Theo-
3, quod a pra?cognitis sibi non discrepat cum doreto et collegis episcopis, atque ab ipso imperatore

Patrol. XLYJJ. 26
Ml Sl PPLEMENTI M AL) OPKHA S. Al GIsTIM. 812

Theodosio passa inde fuit quod Orientales epi- A num ductu

est, (oriim, palam Patribua contradieit

scopi privati hoininis auctoritate statutos Anathenia- Doceri se ab Augustino voluit Ronifacius; mayistrum

tismos subscribere recu-abant, quam tamen senten- nostrum Augustinom anncupavit aanctua Ccelestinas;
tiain postea deposuere. Scd de Augustino loquamur. ad Augustinum Orientalesremisit sanctus Hormisdas:

Bic ob sapientiam Africanorum conciliorum ingenium ei saue suum doctorem Kcclesia Romana Augustinum
appellatus fuit. ldem universa acta concilii Numidiae, appellat. Sanctum Thomam Augustini doctrinam
ilemque Carthaginensis, cui quidem non adfuerat, secutum csse tradit Frhanus V in bulla de Transhv-
ex Patrnm decreto in commentarios retulit. De illo tione sancti Thomae. De Scoto haec habent Patres

scrihit Prospcr in tiue libri contra Collatorem, qnod Bispani Minoritae, in libello Bapplici apud Petrum a
Bonifacius papa, « cum esset doctissimus, adversus Campo, tomo primo Historiee August. lib. m, cap. ,

tamen Pelagianorum B. Augustini episcopi 30 « Adeo Angustinianae doctrinae addictus foit, ut

:
lihros
responsa poscebat » Augustmi sententiae canones tn solis theologicis commentariia octingenties ac

synodi Arausicanse ac Romanorum pontilicumdecreta quindecies sanclum Augustinum in suarum assertio-

evasere de qua re Decampsii Jesuitae verba red-

;
num testem protulerit, enixe prae caeteris doctoribus

dam « Fuit, inqnit, Angustinus quodammodo Kc-

:
satagens illius mentem intimius penetrare, » etc.

clesise praecentor, cum Romanis pontiiicibus et

con- Neget igitur Horainea Scolum, sanctum Thomam
ciliis ore proeivit, quod de superbissima heeresi judi- totque Romana' Kcclesiae pontiflces sancti Augustini

carunt. Fuit lingua Kcclesioe, cuin ejus verbis de- discipulos fuisse doctores, ne Augusticus dici possit

creta concepta sunt, et quoe prius fuerant Augustini doctor doctnium. Video tamen ipsum non pati
voces, Spiritus sancti oracula esse cceperunt. Fuit exceptioneAugustinum dici doctorem doctornm. Scias
illc conciliorum dux atque ingenium, cum
iis ralio- itaque sanctum Angastinum in dispntatiooibns de
auxiliis gratioe esse doctorem doctorum, sed non
nes et argumenta subministravit, quibus Pelagium
ejusqne complices fregerunt, » etc. His collegoe dictis
omnium non quidem eorum qui ipsum praece
:

si crcdis, jam Augustinum Cyrillo parem conspicis. runt, neque enim potuit illos docere, neque pi

Theodosius sanc imperator parem Cyrillo Angusti- riorum, qui ab ipso doceri noluerunt, qua? fuit Semi-

num judicavit, diim ad litrumque Sacram (iinperato- Pelagianorum obdurata superbia, ac conceptae olim
rislitteras ila vocabant direxit. Imo longe plus ho-
)
opiuionis defendendoe efTra-nis lubido ; al qui prae-

noris Augustino tributum a principe fuit nam ad ;

cesserunt Augustinum Patres non sunt doctores in

Cyrillum uti metropolitam scripsit, quo synodum materia de gratia cum Augustino conferendi, qui,

cogendam episcopis suirraganeis intimaret at cum C teste Augustiuo cap. 14 de

;
Praedestinatione sancto-

ad Africee Primatem Carthaginensem eadem de re rum, de gratia Dci quil sentirent, breviter quibusdam
pariter perscripsisset, privatas tamen ad Augustinum scriptorum suorum locis et transeunter attigenat. Kt
litteras misit, enixe eumdem rogans ut synodo ades-
ridendus ille esset qui, sepositis Augustini lil>ris. vel-
let quoestionum de gratia solutionem petere ab Hila-
set, de qua re in Historia Pclagiana diximus
libro

primo, ad annum 431 Imo veterum scriptorum iide

.
rio vel Athanasio unde qui de divina <ri- ;

constat Cyrillum Alexandrinum egisse per litteras bentes Kcclesiam illustrarunt, omnes sancti Augustini
discipuli fuere, qui primus sanctornm Patram, m
cum Theodosio, ut sanctus Augustinus ad synodum
Kphesinam conferret
se videbat enim quanto sibi
:
quidem in doctrina tautum de gratia acholam sibi
adversus Neslorianos adjumento futurus essct ma- fecit, cui nomen dedere Prosper, Falgentius, Petrui
Diaconus, Eugyppius, Caesarias, Prudentius, aliiqu
gnus ille dux ex continuis contra haereticos proeliis
ut vere doctor doctorum dicatur Augustinus. Illoru
ercctis trophaeis toto orbe celeberrimus. Poro Atba-
nasium magnum illum Arii antagonistam Augustini vero recentiorum doctorem Augustinum nnnquaa
discipulumneutiquam facimus, sed motum ab Atha- pronnntiabimus, qui ejusdem discipuli esse dedi-
gnantur. Augustinum quidem legunt, non ut ducem
nasio adversus Arianos bellum, ab Augustino feliciter
tandem prolligatum asserimus. Joannes Rivius Bel- illum habeant, sed ut praeconceptae suae ipsorum <>pi-

6, plu- nationis sectatorem volentem nolentem faciant, ad-

ga, lili. iv de Vita sancti Augustini, cap. 8, g

rilius tradit Augustinuin Arianismum a funda-

unum motis etiam tot violentarum interpretationura ma- 1

chinis. Annatus totis libris septemunnm Augostinati

mentis evertisse, quod ante ipsum adeo axacte nul-
appellat, Morainii volumen millies Augustini vi
lus Patrum praestitit. Kt sane contra Arianos
et libris

declamationibus cx professo sanctus doctor reddit ; istosne Augustini discipulos dixerim et secta-
.1 acris
insudavit, qua de re Possidius toto cap. 17 de Vita
tores? Videri quidem discipuli Augustini volunt,
Augustini. Quare, si argumenta ac testimonia qnibus licte cito in naturam suam redeunt. Hinc Moraii
Arii sectam Augustinns ezpngnavit in consideratio- cum in praefatione ad orthodoxos, quam sao Anti-

nem veniant anteriores Patres sanctus doctor om- Jansenio pialixit, Augustini laudes, ne ea in re ad-
nium eraditorum judicio facile superavit. venario cedere censeretur, rccitasset, paalatim pa-
Hieronymo? negvricnm in satyram vertit, strenuus Augustini
[nstat rnrsna Horaines: « Quid de
i

Eritneetiam ille Augustini discipulua vel de angelis glorioe decurtator, qui quidem noninitio ii

inferioribufl • Sed capite praecedenti

' boc objcctum ejusdem promotor videbatur. Eadem via Annatuai
patet. Qoia enim prae-
refutavimus. Quod roro oolit Moraines dici Augusti- ivisse ex dictis initio cap. ES
 VlNDICl.F AFCl SHMAN.K. 814

isterum hominis eonsilium non irrideat, qui cum A lucis AuLrnstino attribui, ut universos subsecutos
Angustini tribunal septem libris cum Jansenianis doctorcs irradiare potuerit, et antecessorum Patrum
?putasset, atque ab Augustino causam sibi totam sententiis de divina gratia plenioris ac solidioris do-

tegramque adjudicatam gloriatus csset, ezclamaua ctrinffi lumen atlcrre.

liinine lib. vm, nihil esse quod Jansmiani possint Sed Annatus collecto spiritu itcrum contra Augus-
Augustino sperare prxsidii, eum jndici gratias age- tinum invehitur, atque Morainii collegse faclum
, ejasque orga se propensum suisque faveutem aamulatus, domcsticum conlra sanctum doctorem li-
dmum commendare sumdem putas, datisque ad bruin al> apostolica sede exprcssiori atque efficaciori,
aieos litteris laxatis habenis in illius laudes effundi, quam quodvis Aui^ustini volumen, approbatione com-
•ssime ab illo Aogostinum acceptum videmus, con- munitum opponit, Adversarii verba sunt « Objici- :

ictis contra ipsum longo ordine tcstibus mille con- mus octavo, omnibus iilis approbationibus quas ob-
ciis lacessitum : uno vorbo, cx judice reum factum. tendunt .Nov-Augustiniani, doctrinam Augustini uni-
gratissimos sancti Augustini discipulos ! Insuper versim approbari, nullam vcro esse quai cadat in
m pationtor dici Augustinnm cseteros otnnes instar omnia et singula ejus placita ;
quod si aliqua lalis

imi angeH sua luce cotlustrasse. Scimus Prosperum esset,uon uegabunt, opinor, expressiorem fore et
B
im cecinisse cap. 2 cont. Iugratos: eflicaciorem in omnibus consenticndi necessitatem.
Augustinus erat, quem Christi gratia cornu Quid igitur facient si reperiatur in natura rerum alius
1'itEiuoRE ?i(/ans, nostro lumen dedit xvo quidam liber cujus omnia et singula in eo contenta
nsum vero de lumine. auctoritate sedis per bullam ad perpe-
apostolicse
inctus Fulgentius, lib. n de Veritate prsedestina- tuam rei memoriam editam et promulgatam appro-
:>nis et gratia\ cap. 18 : « Augustinum legat omnis bentur?» Eia age, delapsum sane coelo libcllum
li salutem jetcrnam adipisci dcsiderat, humiliter pande, nisi forte sacratiora tam cito in propatulo
ans misericordire Dominum et eumdem spiritum esse piaculum putas. « Est, inquam, ait, talis quidam
telligentia? legens accipiat* quem ille accepit ut liber in rerum natura et auctoris sancti. » Jam pie-
riberet, et eamdem illuminationis gratiam adipisca- ta^tem ac religionem excitas, dum auctorem commen-
r. ut discat quam ille adeptus est ut doceret. » Sed das ac divum contestaris. At pergit Annatus lecto-
11* non audiatur sanctus Thomas Villanovanus, ar- rem suspendere Sed quis est ? libellum potius di-
: '<

liepiscopus Valentinus, conc. de sancto Augusti-

I cere debui, quod sit mole parvus et specie contemp-
d: « Pater, ait,amplissime Augustine, qui non tibilis, sed qui tamen virtutis plurimum habet. »
•lum vita- sanctitate, sed etiam miro sapientise tuse
q Ilunc libellum, cui supra omnia Augustini magni vo-
j
_ Christi Ecclesiam luce propria, luce plena, lumina ex apostolicae sedis approbatione « expressior
ce lixa irradiasti ! Si enim sapientialux est, quis in et eflicacior in omnibus est consentiendi necessitas, »
clesia Dei ita lucet ut Augustinus ? A sole omnia cito citiusexhibeas. «Quisvero, addit, tandem, et cu-
tra lucent, ab Augustino omnesqui post ipsum fue- jus est ? » Ita quidem hoc petimus, hoc rogamus, ne,
int doctores sapientise lumen accipiunt, ipse vero quseso, diu nostram exspectationem torqueas, per
opria luce lucet, quam a nullo hominum, sed a sanctum illius libelli auctoris nomen ac numen ob-
o solo accepit, nullo enim tradente, nullo magistro testor. « Contrahant, inquit, licet frontem Baiani,
nctas didicit disciplinas. » Nonne igitur, teste torvum intueantur, sorbenda pilula est. » Nse tuo
et
oma, Augustinus est instar primi angeli, quo in phavmaco illi indigent quoscunque Baianos dicis ?
:teros intelligentia: lumen derivari thcologi autu- Nos quidem validiori stomacho sumus jam pridem
ant, cum ipse a solo Deo illustretur? Hipponensis tuis in Augustinum conviciis, pilulis omnibus ama-
idem noster angelus suoe doctrinse radiis Prospe- rioribus devorandis assueto, neque pilulis prsemu-
m, Fulgentium, Thomam, cseterosque orthodoxos niendi sumus, quo auctorem libellumque citra fasti-
tres illustravit at recentiores qui contendunt cum
; dium ac deliquium audiamus. Imo, quando libri
inato, « aliquid lucis Augustino defuisse in conci- " scriptorem sanctum autumas, sacris doctrinis con-
nda cum creata hbertate divinorum decrelorum spersas paginas summa religione deosculantes, divum
auxiliorum efficacia, » lib. vm, cap. 4, pag. 874; auctorem pro Augustiniana auctoritate contra novos
ive, utidem alibi ait, nempe disput. 3 de Scientia censores sarta tectaque servanda etiam atque etiam
:dia, cap. 5, num. 113, « radium quemdam videre rogabimus, sua enim vicissim tutari divorum est. At
putant ex Augustini sole non emissum » quid de- inquis « Liber est Exercitiorum spiritualium sancti
: :

jae scribere non erubuere cum Molina, part. i, Ignatii, quem Paulus III severe examinatum, etc,
sest. 23, art. 4 et 5, disputatione 1, memb. 6, « dum sic approbavit ut dicat se documenta et exercitia

ea quasi caligine D. AugusUnus ad hoc non at- prsedicta, ac omnia et singula in eis contenta
dit, arbitratus primo aspectu cum sua de prsedesti- auctoritate praadicta, tenore pra?sentium ex certa
Itione opinione, » etc. recentiores, inquam, isti
; scientia approbare, collaudare ac prresentis scri-

libus purioris doctrinae lux affulget, Augustino sub pti patrocinio communire. » Hsec iUe suspensis
jligine posito, hujus primi angeli fulgores non ex- diu quasi per jocum lectoribus lib. viu, cap.
piunt, imo contemnunt, ut mirum minime
fere ultimo ; exclamatque pag. 912: « Scire vellem
leri cuipiam debeat eos adeo moleste ferrc tantum quid sint responsuri tam disertse tamque explicitte
815 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AI GUSTINI. 816

approbationi, qui minus expressam explicitamve A tum ; at profecto mirabilius recentiorum factum,
(Augustini scilicet] suis obtendunt erroribus. qui eumdemex apostolicao sedis testimonin Utterarvm
it ut per nos quidquam approbationi Ignatiani plane rwl' m in sapientue, auctoritatis ac laudum
libelli detractum sit, imo quanti illum Augustiniani campo Augustino nou dicam velut rr-qualem oppo-
eriut vcstri scriptores tr.ulunt iu Imagine primi nere, sed quod ad illam expressiorera ac efticacio-

saeculi, lib. iu. cap. 10, ubi de Exercitiis sancti Pa- rem commendationem ac consentiendi necessitatem
tris Iguatii loquentes haec scribunt: o Testes sunt pertinet, veluti superiorem praedicare conantur, illi,

iniiniti non minori sua voluptate

toto orbe qui ea inquam, Augustino, qui tantae scientia' fuisse ab
quam fructu suut experti. Sed unus instar omnium apostolica sede judicatus est, » ut nihil pene (verba
Augustinus Caravajalius,. Augustiniani ordinis tbeo- sunt Martini V in Orat. de sancta Monicaj ex sacris
logus. Is cum Indiam Occideutis peragrasset, et in litteris possit, nisi eo duce intelligi, nibil nisi eo inter-
Ilispania variis muneribus cum laude perfunctus es- jam auctore factum est, ut nec
prete explicari. Eo
set, Italiae quoque ccenobia sui ordinis jussu summi non oratorura
philosopbis sapientiam invideamus,
pontilicis visitasset, Boniam tandem ab eodem eloquentiara desideramus, non studiosorum ingenia
pontilice visitator apostolicus missus ad D. Jacobi requiramus, non deuique nobis acumen Aristotelis
B
ccenobiumin veterem disciplinam restituendum, non necessarium sit, non Platonis eloquentia, non pru-
aliis id praesidiis facere aggressus est, quam piis bis dentia Varronis. non gravitas Socratis, non auctori-
societatis commentationibus, quibus ipse cum per tas Pythagorae non Empedoclis solertia, non cujus-

mensem se exercuisset, testatus est candide se quan- quam illius generis horainum scientia aut virtus
diu in religione vixisset, rationem aliquam qua rec- exemplo aut documento nobis esse debeat. Idem
tissime incederet semper optasse, eamque tunc de- nobispropbetarum oracula, idem apostolororumvoces
mum cum iu huec sancti Ignatii Exercitia incidisset, idemomnemomniura Scripturarum lensumi \-
refert,

invenisse. Quce quidem ille avidissime bausta atque primit,unuspostremo omnium Patrum sapientumque
in intimum demissa pectus tanti fecit, ut in iis ali- ingenia ac studia exliibet. » Itane, si superia placet,
quid vere divinum inesse aperte diceret. » etc. Hic huic apostolicae approbationi ezimice, praeclaris-

Caravajalius ex assistente Hispaniarum electus est simae excellentissimae Ignatiani libeili approbatio-
episcopus (iuamangensis apud Peruanos, de quo nem, Augustino Ignatium, tot sumrais pontitkibus
Herrera in Alphabeto Augustiniano. Utinam per nos Paulum III opponetis ? Respondet Annatos « Quae a :

Ignatianis cbartis major laudis lieri posset accessio ! me minime referuntur, ut vel [gnatium Angustino,
Illud tamen aegre patimur, quod scribit Annatus, C vel Paulum III superioribus opponam DOBtifieibus,

Augustianam doctrinam minus exphcita atque ex- absit » Sed dictis facta non cobaerent. Qualis enim
!

pressa approbalione quam Ignatianam, esse ab apos- quantusve esset Augustinus, si Ecclesia illura non
tolica sede tirmatam. Quaeso vos quandonam doc- approbasset? jara cuni Cassiano ac Fausto numera-
trina sancti Ignatii in synodorum canones transiit? retur. Igitur tantumdem nobis probandus venit
Arausicana synodus ex ipsis sancti doctoris senten- quantum idera ab Ecclesia approbatua fuit. Quare,
tiis conilata est. Quando illa in pontificum Romano- si Ignatii hbellus ab Ecclesia approbatus est, item-
riun litteris ad verbum eiscripta est ? Duo iulegra que approbati fuere libri Augustini, sed lsti appro-
capita ex Enchiridio sancti Augustini Leo Maguus batione minus, ut ait, exj pttdtan unde itli i »,

inser«iit suae ad Aquileiensem antistitem epistolae, et Ignatiano, te judice, cfficacior in omnibus

quidem contra Pelagianos datae. Quando ad illam nccessitas est, quam istis Augustinianis, jaui

pro veritate percipienda ab apostolica sede orthodoxi Ignatium Augustino vel praeponi abs te, vel ex a?i|uo

remissi sunt ? Ad Augustini libros sanctus Uormisdas saltem opponi. At cito coinmentaris, tuique fac

Orientis principes viros, episcopos ac monacbos, uno hanc rationem reddis, ea te de Ignatiani libri ap
verbo catholicum orbem retulit. Quando ad illius probatione recitasse : « Quod constet in hoc libell
D aliqua esse quaj capitalibus Baianorum principiis o
norraam pontilices catholicorum doctrinam exegere?
Clemens VIII juxta Augustini mentera lites de auxi- ponuntur, scire velim quid sint responsnri tam di
liis componendaa jussit. Quandonam
divinis sancli sertae tamque axplicitffi approbationi, qui minua ex-4

[gnatii libellus tantis Romanoruin prsesulum com- pressain ezpjicitamve suis obtendunt erroribus. J
mendatiouibus ezceptus, tantis sanctorum Patrum Nos quidem pro Baianis nullain voluraus, imo nei
elogiis decoratus, tantis omnium p<tie ssecolorum poasumus responsionem adornare, sed quod eoderr
plausibus bonoratus fuit? Qua quidem laudes si in ictu et Baianoa et Augustinum ferias, tibi vitm ver-

lib.um cngerentur, jini decuplo major ille evaderet tirau-, qui per Baianorum latera Augustinura impe-

quam liber Ezercitiorum sancti [gnatii. Audio sane tis. Suit in libello [gnatii sententic quibus capii
quid de libro illo sancti [gnatii Romana Ecclesiaju- illorum dogmata strangulentur, ipsi riderint; a
dicet in lectionibus Breviarii Romani: « Bomo, in- quod eadem periodo Augustini per apostol
quil, litterarum plane rudis admirabilem Lllum com- deni approbationem minus cxpressam
posuit Exercitiorum Librum sedis apostolicae jiulivio contendis, nobis placere non potest. Parce Patri, e
et oranium utilitate comprobatum. » Mirabile sane, Baianos in exsilium non Baias, sed in Gyarum de
libellum illum a litterardm plane rudi csse conscrip- portato.
 .

i: VINDICI.-E AUGUSTINIANyE. 818

Si Annati exemplo insistere et par pari reddere A trarum doctrinarum harmonia recitabitur, ac dulcior
ellenius, uti ille ad imminuendam sancti Augustini inde concentus inaudietor. Piliis qooque vestris eum-

dversos Pelagianos scribentis auctoritatem, tum dem doetrinae consensum immittite, eosque invieem
olleotisplurium testimoniis, tum violentis pravisque officiosos vel servate vel faeite. Turpe sit in tanta
lomauorum prsesulom alogia eidem sancto doctori Patruni eoncordia tilios odiosis sane coraparaliouibus
elata interpretationibus corrumpens, coutra Augus- de eorumdem auctoritate contendere.
inum insnrgit, possemus et nos eadem prorsus au- CAPllT VIII.
acia buc revocare quae abbas Constautinus, quae Recentiores ex epis/ola sancli Coeles/mipapx D. Au-
'inceutius Raronius, vir satis notus, part. n Tbeol. gusiini auc/oritatem limitant. Refelluniur
lor.. disp. 3, sect. 1, art. 2, § 2, quae alii de eisdem Sanctus Ccelestinus papa ex litterarum commercio
itiis sancti Ignatii seripsere, acsubinde frigidam Augustini amicus, ac deinde demortui adversus Se-
ll.iin Annati excusationem Augustino quorumdam mi-Pelagianos defensor, in Augustiniana doctrina
ensuris insultantis repetere : o Refero tantum, non coramendinda oranium nobilissimo elogio usus est,
robo, si quidquam justa? ofifensionis causam det, » unde recentiores ad illud decurtandura limitandum-
ib. viii, cap. 6, pag. 804. Sed absit nt bominis er- que vires omnes intendunt, et quod est eorura acu-
1!
orem redarguens, eumdem imiter, ejusque criminis men, ex eadem Coelestini epistola. unde ab aliis vel
eus ti.im cujus bunc recentiorem apud judices reum supra sidera Augustiniana auctoritas evelii solet,
ostulo ! Erubescant profecto adversarii, erubescant eamdera deprimere conantur. Ultima epistolae verba
um nos in banc arenam vel invitos propellunt, in recitaut, nempe ubi Ccelestinus ait : « Profundiores
ua odiosis prorsuscomparationibus de divorum auc- vero difhcilioresquepartes incurrentium quaestionum,
Augustinianos sancti Ignatii
jritate litigetur. Scitote quas latius pertractarunt qui haereticis restiterunt,
ibellum vel Augustinianae doctrinae conformemreci- sicut non audemus contemnere, ita non necesse ha-
ere, evolvere, deosculari, et ne quis de boc ipsorum bemus astruere. » Quibus significare Ccelestinum con-
bsequio dubitet, editis commentariis boc ipsum co- tendunt, praeter paucas sancti Augustini sententias
am catholico orbe protitentur. P. Franciscus Mace- ab Ecclesiae praesulibus ac synodis receptas, quas in
o, Minorita Lusitauus, seraphicae gentis splendor, superioribus capitulis recitat, abs se iterata appro-
anc sibi gloriam felicissime coraparavit. Hic Au- batione conflrmatas, nolle reliquas de divina gratia
ustinianae doctrinae adeo studiosus, est, ut in Isago- opiniones, quas ille in suis contra Pelagianos editis
e, initio suse cortinae, littera- disputationibus tenuit, tanquam de fide astruere, ob
hac veluti tessera in
iam palaestram Ego
descenderet
Augustinianus q asserentis tamen Augustini auctoritatem eas se non
: «

um Augustinianissimus sum. » Hic, inquam, in contemnere, sed easdem libero lectorum assensui vel
;

ruditissimo illo volumine quo Ecclesiae orantis et Au- dissensui citra reprehensionis periculum permittere.
ustini scribentis concentum descripsit, harmoniam Et quidem Annatus. lib. viii, cap. 1, cum numero-
uoque Exercitiorutn sancti Ignatii, societatis Jesu sam testium catervam contra Augustinum productu-
mdatoris, et operum sancti Augustini Ecclesiae doc- rus esset, eidem Ccelestinum papam ductorem dedit
)ris (nam plane hunc operi titulum dedit) exhibuit, inclamans « Agmen ducet, utparest, summus ponti-
:

ujus illud exordium est : « Soleo, idque expertus ac fex Ccelestinus Primus, » cum tamen hucusque inter
rudens dicere,haud facileintersanctos reperiri alium praecipuos sancti doctoris encomiastas ille idem pri-
ugustino cum doctrinae, quee a Deo est, et mystica mas tenuerit. Quinimo recentiores isti theologi glo-
ppellatur, tum institutae a se et aliis indictae vitae riantur se ejusdem epistolae limitationem, qua an-
itione, quam Ignatium similiorem. » Quae quidem gustior fiat Augustini auctoritas, e tenebris in scholae
ir doctissknus fusissime per viginti octo capita, col- oculos revocasse. Audiatur Moraines in praefatione
itis ex utroque sententiis, ita comprobat, ut profec- ad orthodoxos : « Quam multi sine ullo discrimine
) minime timendum sit ne Augustino quidquara de- Augustini auctoritatem admittebant, qui nunc audita
•imenti ex Ignatiani libelli expressiori ac magis D limitatione quam ejus approbationi Ccelestinus appo-
iplicita, ut inquis, approbatione inferatur, neve suit, dum audiunt aliquid ex Augustino proponi,
ictis Romanorum praesulum ac Patrum elogiis Au- quaeritant : Estne hoc de illis profundioribus quaestio-
ustiniani volumina nobilitantibuslgnatii libellus suf- nibus quas non necesse judicavit astruere, quas in
>cetur, sed cum eadem dogmata et parvum Ignatii, ancipiti opinandi libertate reliquit? » Tripudiat in
t prolixa Augustini volumina de divinae gratiae au- illis Ccelestini verbis Annatus lib. vm, cap. 1, pag.
iliis tradant, eadem prorsus approbatione munita di- 838 : « Nos vero, inquit, auctore Ccelestino distin-
intur, Augustino etdoctrinam et ejusdemetiam com- guimus inter necessarias et indifferentcs Augustini
lendationem in Ignatianum codicem transfundente, sententias, omnemque huic lumini contrariam lucem
t Ignatio nova a Paulo III approbatione obtenta, tenebras reputamus. » Itaque hoc loco pro Augus-
qua pontiiicum de Augustini libris decreta recen- tiniana doctrina cum recentioribus cominus veluti
iori ejusdem apostolicae sedis testimonio
iterum collato pede pugnandum est, in quo quidem campo
onlirmante. Vos quidem magnce animae beatae illius minus feliciter recentiorum impetus alii sustinuere,
egionis cives, uti in libris, ita et in ccelesti patria unde illi animosiores facti sibi ea in lite de Augusti-
oncordes aeternum eritis, et angelicis cantibus ves- no victoriam et triumphum cecinere.
 :

819 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 820

In primis eximia reccntiorum eruditio commen- A demorantes, piissimis disputatoribus obviare praesu-
danda occurrit, qui e re prorsos incerta certum in- munt, et cum Pelagium atque Ccelestium anathe-
victomqoe contra Augustinum argumentum exerere matizare non dubitent, magistris tamen nostris, tan-
arbitrantur. Ltenim viris eruditissimis et sapientis- quam oecessarium modom excesseriot, obloquun-
simis haud probatur verba superius memorata as- tur, caque tu.iummodo sequi et probare profiten-
cribi Ccelestiuo, sed cuipam alteri Aogustinianee tur, quae sacrati:-;' i B. apostoli Petri sedes contra
doctrinae studioso deputanda esse contcndunt. Cce- inimicos gratiae Dei per ministeriom prsesulum suo-
lcstini epistola illis verbis io tiue cap. 2 concludi- rurn sanxit et docuit. Necessarium fuit diligenter in-
tur : Deus vos incolumes custodiat, fratres charissimi. quirere quid rectoresltomanx Ecclesiae de hsaresi
Postea decem capita adncctuntur in quibus Pelagia- quae eorum temporibus exorta fuerat judicarint
norum ac Semi-Pelagianorum errores ex Innocentii, « llac enim non videntur verba Romani antistitis :

Zosimi ac synodi Carthaginensis decretis refutantor. non enim de Romana sede taaqoam propria lo-
Porro ista decem capita non esse Ccelestini tradit quitur, nec Romanos rectores vocat pr.i-decessores
ecclesiasticoe historiae parens Caesar Baronius ad suos, prout pontilices consueverunt, tamen habens
annum 431, pag. 003, ubi ait de epistola illa Ccele ad deiiniendum auctoritatem loquitur. Ouaproptcr
stini : « Junguntur epistolae capita quacdam adver B aliijui censent illa capita fuisse a Prospero collecta
sus Pelagianos errores ab apostolica sede olim et ab et illi epistolae adjuncta, a qua sententia non longe
Africanis decreta couciliis, quibus deberent insistere abest Baronius anno 431, num. 18o, et est certe
qui sub catholico nomine licet Pelagium atque Cce- verisimilis, indicaturquc in illis verbis : M
lestium anathematc conderanarent, eorum tameu tanquam yiccessarium modum
7iostris mt, oblo-
defendere conarentur errores. Putanlur illa capita quuntur heec enim verba in gratiam Augustini dicta
;

esse Prospcri, qui, ut proliteri videtur, ea collegit ox sunt, magisque redolent Prosperum quam Coele-ti-
decretis Romanorum pontiticum, simulque conciliis num. » Raec ille.

Africanis, ubi idem Auctor haec habet, in tine : Pro- Vidit lsta in Surio Gabriel Vasquez, part. i, disp.
fundiores vero difficilioresque partcs incurrentium 91,num. 85, dixitquc ab eo auctore sine funda-
qusestionum, <jwis latius, etc, ut supra. » Ante Baro- mento negari capita illa esse Ca-lestiui, cum uti Co^-
nium Laurentius Surius, in sacra historia satis per- Ifstini sanctiones protulerit Petrus Diaconus. Addere
celebris, aliique postipsum collectores conciliorum poterat et Cresconium in Collectioue canonum \e- ;

hoc ipsuni prsenotarant nam iu editione Colonien^i

; rum isle vixit anno 098, Petrus vero Diaconus inte-
Conciliorum, anno I.iol, a latere haec leguntur:^ gro post Ccelestinum sseculo tloruit, ut ex Ristoria
a Sequentia undecim capitula videntur potius ab alio nostra Pelagiana intelligitur quare potuit ea capita ;

quopiam interposita quam esse ipsius Ccelestini edita a Prospero per errorem tribuere Codestino.
papae. » In editione sub Sixto V, hoc scholion post Hinc Photius, veterum monumentorum diligens io-
secundum capitulum inseritur « Nod videtur dubi- : dagator et censor, cod. o3, de eodem Coelestino haM
tandumquin sequentia sint Prosperi, tam sunt simi- t : « Scripsit ideiu et ad Galliarum episcopos
lia et argumento et stylo ejus scriptis. » Gerardus de lide B. Augustini, et contra eos qui lneresis licen-
Vossius, vir quera librorum helluonem dixeris, lib. i tia nimis elati insolescerent. » (Juaj quidem in duo-
llist. Pelag., cap. 30, eamdem sententiam probat busprioribus capitibus continentur, oequfl ullam ea
duplici argumento uno, quod Ccelestinus in illa
: in epistola statutorum dogmatura mentionem fecit.
epistola non meminit horum capitum quse annexa Jacobus etiam Sirmoudus, tomo I Concil. Galliae,
eidem sunt; aliud his verbis proponit: « Alterum capita illa epistolae meraoratae annexaabeadem pror
argumentum cur Ccelestini esse non possit, hoc est sus separavit lineis ioterpositis, quo alieno aucto
quod Innocentii et Zosimi epistolas citet sospius, illa prorsus deputanda essc monstrarel Sed age
nec usquam vel hunc decessorem vel illum pnede- probemus ea capita non fuisse a Ccelestino scripta
cessorem suum appellet r contra quam Romanis D quod sane pnestabo arguincnto tpio ipse con\
episcopis mos est, et Coelestinus ipse iu epistola facit sum. Prius tamen nonnulla notanda vcniunt quibu
his verbis: Augustinus inter i/Ki/istros optimos cliam tantorum Bcriptorom sententia illustratur oemp4 ;

ante a mcis decessoribus habebatur. Sane hoec argu- Prosperum et Ililarium pro Augustinianis libris quo-
meota apud me sunt, ut Coelestino i-Xu><;
taoti Massillienses carpebant, ac se ipsis quoque qui ut
tribuere oooausim; atcujus sit ultra disquirendum.» hicretici passim traducebautur, Romam ad
Sed neque ex theologis ex receutiorum Bchola de- num profectos fuisse, qua? patet ex Proepero eap
fuere qui negarent illa capila esse Cojlestini unus ;
ntra Collatorera, et cap. 1 epistol83 Cmlestio
pro mille sufliciat Franciscus Suarius, proleg. 6 de
ad episcopos (ialli;c. Ccelestinus vero littcras ad Gali
Gratia, cap, 1, nuin. 11, ubi hec soribit : « Ex
los antistites destinavit, qoibos saoctom augustioun
modo loquendi iutelligimus Bcriptorem illius partis
Romanum pou- cxiiuie commendavit, vetans ejusdem memoriad
oon fuisse CoBlestimum, nec aliquem
DOVil Mas-ilicnsium conatibus pcrcelh
tiflcem, ut patet ez Ulis verbis. » Quia oonnulli qui
catholiconomine gloriaotor, in damnatia autem rum et Rilarium heresifl accusari. nibil intorini

haTeticorum sensibus seu pravitate sive imperitia pti adversus eosdem poblicans, qoo illorum errore
2 1 VINDICI.-E AUGLSTINIAN.E. 822

amnarentur, hinc epistola inscribitur pro Prospero A num. 83 : « Qaibus, inqnit, locis cum Ccelestinusomnia
t Hilario. Sed hoc nobis est demonstrandum. bon topera, studiaet meritain quovistempore,causaet
Sanctus Prosper, contra Collatoivm probaturus negotio ad Deum auctorem gratiae referat, manifeste
onanim voluntatum initia Dei inspiratione generari, Mussiliensium errorem confutat. » Et hsec adeo con-
dducit cap. 10 testimonia Innoceutii, Zosimiet Con- stanter docent recentiores, ut eorum eruditissimus
ilii Carthaginensis eadem omnino quse Ccelestini ac sapientissimus Annatus Coelestini personam in-

itteris adjuncta leguntur, et concludit : « Videsne duens, quod satis ridiculum est, altiori ac clariori

Bgulas tuas invictarum constitutionum soliditate voce in Massilienses ila tonet : « Cum eo tanlum
onfractas, et in lidei structura pravas ruinosasque spectet Romanee sedis consilium et providentia, ut

lncturas, velut Hierichontinos mnros ad sacerdota- Massixienses quorom cadsa oxc sancimus, niliil
isti,

um tnbarum ruisseconcentum ? Cam enim de sanc- penitus subtrabant divinae gratiae, ne illum quidem
irum origiae wluntatum, et lidei charitatisque morbi sensum, et desiderium medicinrc, quod gra-
rincipiis inter nostros et Pelagianos queestio ver&a- tuito et supernaturali auxilio praemittunt, prsedictse
etur, non aucipiti victoria nec dubio diremptum est regulse seu prcetixae sententice ita sufliciunt, ut sicut
urtamen, ut adhuc nohis de iniquissima hujus non debet videri catbolicum quod eis repugnat, ita
H
ederis tui pace tractandum sit. » At si illa decem neque quod non rcpugnat videri debeat erroneum,
ipita Co3lestini fuissent, cur non illa protulisset aut a sensu catbolico alienum. » Haec elegantissi-
rosper veluti clariora, eflicaciora et ex toto litem mus Parapbrastes. Hic tamen obiter noto hunc homi-
irimentia ? Longe enim expressius Ccelestinus eam nem sive contra suos Baianos sive contra Massilien-
assiani opinionem damnat, quam Innocentius vel ses loqui incipiat, sermonem tandem contra Augus-
Dsimas. Profecto Massilienses testimonia horum tinum semper finive.vidimus capite
De Baianis id

ontiticum et sacrce paginae explicabant, ita ut non superiori; hic vero cum Ccelestini personam agens
e initio fidei, sed de ejusdem incremento intelli- illa dixisset, statim addit « Unde sequitur, si quid:

enda essent ex D. Augustino cap. 2 de Proedestina- vel ab Augustino, vel ab alio quodam ecclesiastico

oue sanctorum. « Sed nunc eis respondendum esse tractatore assertum aut negatum sit, quod non repu-
ideo, qui divina testimonia, quse de bac re adbibui- gnet regulis illis atque sententiis, esse hoc inter

ius ad hoc dicunt valere, ut noverimus ex nobis

,
io:i»op2 numerandum, et quse libero catholicorum
uidem nos babere fidem, sed incrementum ejus ex consensui atque dissensui permissa sunt. » Ego qui-
eo. » Quse Massiliensium sententia clare damnatur dem certissimum puto in adjunctis illis capitibus
ip. 12 illius epistolse, ubi hsec leguntur c Massiliensium errores capitales, quorum reliqui ve-
: « His ergo
iclesiasticis regulis, et ex divina sumptis auctoritate luti appendices erant, aperte damnari, neque boc in

ocumentis, ita adjuvante Domino confortati sumus, dubium vocari posse arbitror, quod recte a Vasquio,
t omnium bonorum alTectuum, atque operum et Annato aliisque communiter est observatum. Duo
mnium studiorum omniumque virtutum, quibus ab erant capitalia Semi-Pelagianorum dogmata, fidem
attenditur, Deum profiteamur
litio lidei auctorem, incipere a nobis, itemque a nobis esse usque in finem
L non dubitemus ab ipsius gratia omnia hominis in bono perseverantiam, ut docet sanctus Augustinus
lerita prseveniri, per quem fit ut aliquid boni et velle capite ultimo de Dono perseverantiaB « : Satis, in-
lcipiamus et facere. » Praeterea hsec scnbuntur cap. quit, docuisse me existimo, vel potius plus quam sa-

1 : « Praeter beatissimse et apostolicse sedis invio- tis, dona Dei esse, et incipere in Dominum credere,
ibiles sanctiones, quibus non piissimi Patres pesti- et usque in finem in Domino permanere. » Hoc vero
;ra novitatis elatione dejecta, et bonse voluntatis utrumque statuitur in litteris illis quse Ccelestino as-
xordia, et incrementa probabilium studiorum, et in cribuntur ; nam cap. 11 decernitur, ut dicebam :

is usque iu finem perseverantiam ad Chrisli gratiam « Bonae voluntatis exordia, et incrementa probabilium
eferre docuerunt, » etc. Idem habet cap. 9 : • Ut studiorum, et in eis usque in finem perseverantiam
mcta cogitatio, pium consilium, omnisque motus " ad Christi gratiam referri. » Ibique fuse probatur
onse voluntatis ex Deo sit, quia per illum aliquid fidem non esse a nobis, sed donari a Deo, et cap. 12
oni possumus, sine quo nibil possumus. » Itane heec injungitur ut « omnium bonorum affectuum atque
celestini oracula, Prospero rogante data, ac litteris operum, et omnium studiorum omniumque virtutum
ro eodem ad episcopos missis inserta, adeo memo- quibus ab initio fidei attenditur, Deum profiteamur

ia ejusdem excidisse credenda sunt, ut illa, cum vel auctorem. » Haec ibi.

laxime ad Massiliensium petuiantiam comprimen- Ex nostrum argumentum instauramus. Cum

his
am necessaria essent omitteret? Sibi cusa tela at- Prosper contra Semi-Pelagianos Ccelestini elogium
ne elaborata arma tam parvi fecit, ut cum iis Semi- recitasset caput 42 contra Collatorem, illorum invi-
'eiagiani penitus conficiendi forent, eisdem veluti diosum interpretamentum apponit, quo dictitabant
btusis uti noluerit, qui contra Massilienses omnium laudatos a Ccelestino priores sancti Augustini libros,
ortissimus ac solertissimus post Augustinum dux a non posteriores, nempe de Correptione et gratia,
ecentioribus, et merito quidem prsedicatur. duosque ad Prosperum et Hilarium datos de Prsedes-
Laudataslitteras a Ccelestino emissas ad damnandos tinatione sanctorum et de Dono perseverantise. Hoc
lassiliensium errores scribit Vasquez, part. i, disp. 91, commentum statim refellit, tum quia idem semper
823 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. ALGLSTINI. 824

in omnibus libris Augustinus scrip-it, idemque fuit A voluntatisassentur esse a Ueo, quia per illum aliquid
sempiT in illo ^piritus et doctrina, tum quia « Apos- boni possumus, sine quo nibil possumus. Sane, >i quis
tolica spiIcs, ait, quod a preecognitis sibi oon discre- modo Massiliensinm sententias ret, non exstau-

pat, cuin preecognitis probat, et quod juduio jnngit, tibus Arausicanis aliisve apostolicae sedis decii
laade aon dividit. » At quorsum istheec e longinquo nonne ille ex Coelestini reus heeresis convin- 1

libroruni sancti Augustini de Preedestinatione sanc- ceretur ? Damnas- le inquiunt Coelestinam Has-

torum, de Uono perseverantia petita ab apostolica

1
siliensium dogmata quam igitur excusationem con- ;

sede upprobatio? Cur Coelestini litteras ab se impetra- cinnabimus pro Hilario, pro Fausto, pro Vincentio,
tas, in qaibus doctrina librorum sancti doctoris de pro reliquis Galliee prsesulibus, qui ante Arausica-
Initio fidei et de perseverantia apertis delinitioni- nam synodum jMassiliensium opiniones mordicus
bus statuitur, non protulit, et eas inquam, litteras, sustmebaut? An isti forte Coelestini litteras prortua
quas in eorumdem Augustini calumniatorum faciem ignorasse dicentur? At litterae datae erant ad
eodem ipso loco illiserat? Annatus quidem de poste- epi-copos non Macedoniae, aut Bithyniss, sed ad
rioribos libris sancti Augustini scnbit lib. vm, cap. episcopos Gallise, eo tempore quo Faustus in
9 : « Manifeslum igitur est Augustini menti bis in annum abbas prai- rinensi coenobio florebat, cui post
ab eo qui fateatur et gratiam esse " fectus fuit. Quid quod [dem Vinceutiu^ Lerinenau
libris satisfactum
necessariam ad initium fidei, nec ejus meritum sequi, easdem producit in Comraonitorio adversu- prof.inas
sed proeire, et donum Uei esse perseverantiam. » vocum novitates, easque plurimum commendat?
Quodnam igitur efticacius argumentum adduci pote- Qua vero fronte Vincentius eas sibi favere litteras jac-
rat ad demonstrandum posteriores eos libros esse tasset, quibus ipsiusmet opiniones condemnabantur?
ab apostolica sede probatos, quam litterae illae C03- Htpc ille scribit : « Sed ct sanctus papa Ccele-i luu- pari
lestini, in quibus doctrina librorum postremorum modo eademque sententia ; ait enim in epistol.i quam
sancti Patris adeo diserte, adeo perspicue, adeo so- Gallornm sacerdotibus misit, » etc. Tota igitur G.illia

lide asserebatur? Semi-Pelagianos, cum Augustini sonantes Coeleslini voces, ac Vincentii et Prosperi
auctoritatem elevarent, Prosper ex Coelestini litteris, ore etiam redditas quis eruditorum antistitum non
in quibus eximie ille laudabatur, contutavit. Quare inaudivissecredendus est ? Itaque capita illa a Coe-
cum iidem sancti Augustini doctrinam lacesserent, bstiuo emissa non fuere, ne ba»reticos pronuntie-
ex iisdem omnino litieris Coelestini compressi ac mus eos quos et sauctitas et eruditio celebres reddi-
convicti non sunt ? Scripsit sane Prosper post Cceles- dere.
tinum adversus Cassianum, et litteras Coelestini ea p Verum dubium expediendum alterum est,
hic
in disputatiouc in digitis babebat. IIoc quidem ar- cuinara capita illa annexa tribuenda
Ccelestini litteris
gumento capita illa infarta probautur ,litteris Cceles- sint ? In libro ecclesiasticorum Uogmatura, qui iuter
tini. opera sancti Augustini tomo III recensetur, a cap. 22
Rursus dicam aliquid, quod ceeteris argumentis undecim capita leguntur ad verbum ex litteris Coe-
semper praetuli. Si capita illa Ccelestini essent, et a lestini eiscripta. Sed illius voluminis non est auctor
sede apostolica emanassent, non video qua ralione sanctus Augustinus, cum etiain ibidem inserantur
Faustus Rejorum, Vinceutius Lerinensis, Hilarius capita concilii Arausicani, quod anno 529 celebratum
Arelatensis episcopus (si in sententia perstitere) ac est ;
quare nec illa scribere potuit Gennadius ob ra-
aliiGalliarum episcopi ab baeresi excusari possint tiones adductas libro n Hist. Pelagianee, cap. 16, qui
atque inter divos erectis aiis connumerari. Faustus cum Cassiani dogmata uti catbolica perperam a Pros-
tiilem esse nobis ex naturu' viribus docet lib. n, cap. pero impugnata fuisse dicat, non eas sententias do-
6, 7 et 8 ; unde lib. i, cap. 7, ait : « Tempus gratiee quo cere potuit, que Cassianiopiuionibusprorsusrepugna-
redempti sumus, merila bominum non exspectavit, rent. Sutor etiam ille, quicunqoe faerit, ineptus est,
opera penitus non quaesivit, sola Ueus lidei nostrae nam cap. 25 ait « Idem magister in epistula ad:

devotione contentus fuit. » Addens : • Fidem exspec- D Milevitanum concilium data praedicat dicens, » etc;
tat a parvulis, opera etiam cura iide aconlirmatis re- cum tamen prius non citas^et Innocentium, ex quo
quirit, ita tamen ut credulitatis affectum prolicien- illa verba referuntur in annexis capitibus, illis nempe
tibus augeat. » Legatus Vossius lib. iv Hist. Pelag., cap. 7. duo postrema capita, scilicet
Pra'terea et 1 1

part. i, tbesi 2 ; idem lib. n, cap. 10, et ante ipsum 22, ad verbum habentur in bonnlia sancti Joannis
Vincentius Lerinensis in Commonitorio, cap. 37, Cbrysostomi de Adam et Fva tom. 11 edit. Basi
BCribunt nos posse nostris viribus petere, pulsare, ubi etiam Llla verba in line ponuntar, quarum occa-
queerere, ut Uei gratiam obtineamus, quae erat Semi- sionc ista perquirimus, nempe : Profund
Pelagianorum opinio ex litleris Prosperi ad Augusti- difllcilioresqutpartes, ete. , in qua etiam liomilia, g
num. Itiin aliqnot etiam episcopi Galliarum, mortuo Cum crgo (liritur homo tradi desiderii» suis, etc. ad .

Fausto, Qdem
nobis ei nobis aasci dicebant, ut ex lit- verbum inseruntur qnadraginta versasez litiro v sancti
teria Bonifacii II ad Ceesarium intelligitur quee qni- : Augustini contra Jul ,,cap. '». liule auctor illius bo-
dem sententiee aperte damnantur in lllis capitibus in milia> non est Cbxysostomus, sed Latinos quispiam
quibus lidem pium
et litiju^ initium, sancta cogitatio, dilnlis Lngenii scriptor, qm nec suo ore loqui po-
consilium, oranisbonusaHectus omnisqne bonusmotua tuit, sed aliorum tautura sententias in centones coe-
 ; :

VINDICLE ADGDSTINIANJ 826

rit. Baronius ac Suarius verisimile putant, quod qui- A Ex bis patet imprudenter recentiores ex litteris

lam scribunt , ea capita fuisse a ProsperO coacia- CoBlestiui Angustiuiauae auclorilati adeo secure in-
lata ; Vossius nou audet spondere a solo Prospero sultare, coaautes Augustiuum tere in ordinem redi-
laborata esse, ilil iriuni aliosque Augustini defea- gere. Neqae eaim certum est postremam iilam ap-
ores socios Prospero tribuit, nam plurali aumero peadicem Profundiores vero, <lifficilioresquc partcs,
:

squuntur. Quid liac in re divinari possumus? etc, ab apostolica sede eraanasse, quod pra>elaris-
ticamus igitur coaflata esse a Prospero illa capita, simi scriptores negant. Quem vero ex tbeologis cum
lemasque unam aut alteram conjecturam. Prima sit, Suario parem ex suis faciaut, quemve ex bistoricis

[aod cap 8 legaotur verba litterarum Zosimi et Pa- vel Baronio vel Sirmondo suo opponent? Solidissima
rum Africauorum, quae eadem omnino eodemque etiam argumenta eamdem sententiam coniirmant,
lodo recitat Prosper contra Collatorem, cap. 10, quibus plures in posterummanus berbamque daturos
[iio loco eadem Innocentii testimoaia ponit, quee in spero, nisi nostrorum adulatio nobis illudat. Qpce
apiiibus vulgo Ccelestioiaois leguntar, Littera? illse vero dicturi insuper sumus in gratiam recentiorum
osimi periere, earumque initium apud Prosperum, asserta sint, ut omnem illis ad Augustinianoe aucto-
t ia capitulis illis tautum babetur. Altera vero est, ritatis truncandoe aditum praecludamus. Hucusque
B putarant campo pugnatum
'rosperum, cap. 9 contra Collatorem, eumdem ar- in remotiori quam est,

;uere, quod dixerat, Augustiaum quredam contra nunc ad eorum castra accedimus, eadem etiam in
'elagianos justo amplius asscruisse; ibique vellicat arena in quam nos provocaverant dimicaturi. Habo
obrietatem adversarii. At in cap. 3 Ccelestiniano re- igitur gratis decem illa capita esse a Ccelestino con-
rebenduntur Massilienses, quod ausi sint obloqui cinnata, ab eodem etiam appendicem illam adjun-
lugustino, tanquam necessarium modum excesserit. ctam concedaiu iude tamen nibil Augustinianse do-
;

Juae si vere a Ccelestino dicta fuissent, repetenda ctrinae, nibil ejusdem dignitati, nibil auctoritati
ane fuerant Prospero ea de re pro Augustino con- detractnm fuisse docebo. Antequam tamen boc ipsnm
ra Collatorem litigante ;
quid enim validius adduci exsequar, mens animusque recentiorum indagandus
mterat ad os calumniatori obstruendum tam celebri est, suisque veluti coloribus delineandus.
ipostolicee sedis testimonio ?Unde minus etiam pro- Veteres Semi-Pelagiani Massilienses, quo conce-
>atur recentiorum sententia ea capitula absque ulla ptum semel contra sancti Augustini doctrinam
lubitatione Ccelestino tribuens. Cum Prosper a Cce- odium specioso quodam praetextu velarent, Pelagium
estino pontitice in commendatiouem Augustini ac ac Ccelestium damuabant, protitentes amplecti se
as lidei approbationem diploma impetrasset, in q quaecunque contra eosdem ab apostolica sede sancita
ialliam rediens iisdem Semi-Pelagianis insultabat fuissent ; ceeterum in aliis, de quibus nulla emana-
t illi eas laudes prioribus libris sancti Doctoris da- rant a pontiflcibus decreta, non stare se cum Augu-
as fuisse commentabantur ;
quo vero omnem abs stino dicebant, quod ille in doctrina contra Pelagianos
eipsis erroris suspicionem propulsarent, proflteban- tradita necessarium modum excesserat. Do verba
ur ea se tantum dogmata defendere vclle quae in Ccelestini, cap. 3 Quia nonnulli qui catholico no-
: «

isputationibus de gratia contra Pelagianos ab apos- mine gloriantur, in damnatis autem haereticorum
lica sede sancita fuissent. Inde onus Augustinianis sensibus, seu pravitate, sive imperitia demorantes,
acubuit demonstrandi ex Innocentio, Zosimo et Afri- piissimis disputatoribusobviare prsesumunt : et cum
ano Concilio a Romana sede approbato Massilien- Pelagium atque Coelestium anathematizare non du-
ium opiniones esse proscriptas. Quare decem illa tamen nostris tanquam necessarium
bitent, magistris
apita contexentes, quo validiori auctoritate dona- modum excesserint, obloquuntur, eaque tantum-
niur, eisdem Ccelestini epistolam ad episcopos Gal- modo sequi et probare profitentur, quse sacratissima
de praeflxere. At cum in quorum Jam mauus ea scripta beati apostoli sedes contra inimicos gratiae Dei per
evenissent, in illam sententiam abiere, ut putarent ministerium praesulum suorum sanxit et docuit. » At
niversum libellum fuisse a Ccelestino pontiflce pu- D nos proponimus recentioribus sancti Augustini de
icatum in qua opinione video esse ex antiquioribus gratuita ad gloriam prsedestinatione sententiam, in
etrum Diaconum, dein Cresconium, quos citavi, et hanc transeant ob asserentis auctoritatem rogamus.
ost quadringentos annos Ecclesiam etiam Lugdu- Respondet Moraines, disp. 9 Anti-Jans,, num. 50, si
ensem in libro de Tribus Epistolis, atque aliis pas- eam sententiam docuit Augustinus, non statutae
m editis in causa Gottescbalci. Notandum tamen contra Pelagianos doctrinae affinitatem, aut connexio-
st Petrum Diaconum ac socios Scythas errasse, nem, qux nul.la est, sed wstum disputationis ad hoc
um in libro de Incarnatione et gratia, cap. 8, lau- illum impulisse. Addunt se tantum teneri ad defen-
ant verba quae habentur initio r.ap 8 Coelestiniani dendas sententias a Romana sede approbatas
inquam Innocentii ad synudum Milevitanam ; unde « Quamvis enim, inquiunt, praeferenda sit ea senten-

atet eos non legisse Innocentii litteras, sed in heec tia quK talem modum praedestinationis ex meritis

celestino attributacapitulaincidisse.haud distinguen- omnino negat, tamen utdamnata etiam censeatur illa
is ultima verba cap. 7, quae soncti Innocentii sunt quae afflrmat, videndum erit quam sit necessario
Milevitanos a primis octavi capitis, quae alterius connexa cum articulis a Coelestino deflnitis si enim :

actoris sunt. non sit, quamvis Augustinus in conlrarium propeu-

827 SUPPLKMENTI M AI> OPKRA S. AUGUSTINI. 828
deat, permittenda tamen hujus quaestionis de-
erit A nobilis exclamat: « Ita est, multa habemus cum
terminatio liberae dispulantium elcctioni. » Verba Armenianis communia (Lio. i Hseres. Jans. cap. 3,
sunt Annati lib. vin, cap. \, pag. 856. Igitur nullo n. 113). »
^radu hoc reccntiorum de Augustino judicium
distat Verum enim vero audire mihi videor recentiorum
a vetcriSeini-Pelagianorum opinione utrique enim ;
querelas, se gravari invidiosis tantum nominibus,
admittunt necessitatem credendi ea quae contra hae- non autem ipsorum sentcntiam falsitatis errorisve
reticos de divina gratia ab apostolica sede statuta convinci. Agite dum, relinquamus ista, utpole
sunt, at non illa quae per excessum contra eosdem odiosa, ad arcem causae accedamus. Auctor illoruin
sanctus Augustinus asseruit. Dicam tameu quod inter capitum intendit tradere contra Ma<silienses qti.r-
utrosque discriminis intersit. Cum sanctus Prosper nam sint liberi arbitru vires ad bonum, ac qnanto
Ccelestini approbationem Angustiniaaffi doctrinae gratiae necessitas. Hoc patet cx fine litlerarum, ubi
Massiliensibus objiceret,illi eas laudes anterioribus legimus : « Quia ad conlitendam gratiam Dei, cujus
librisAugustini delatas dicebant, non posterioribn-, operi ac dignationi nihil penitas subtrahendum est,
in quibus et preedestinatio sine meritis, et tides Dei satis suflicerecredimus quidquid secundum pradi-
donum At recentiores libros etiam poste-
astruitur. ctas regulas apostolicse -cdis nos docuerunt. » Quare
riores recipiunt, aiuntque approbatos, qua parte li- ea quae de peccato originali ac modo quo idem pro-
dem ex Dei munere esse dicunt, non qua etiam pagatur, de concupiscentia ac miseriis reliquis, quae
praedestinationem ante pruevisa merita ponunt. Da- sunt poena> peccati originalis, fusius contra Julianum
que Massilienses ex toto postremos Augustini libros sanctus Augustinus docuit, in illis Co^lestini litteris
laudatos a Romanis pontiticibus negabant, recen- non definiantur, quia de illis nulla erat Augustinum
liores ex parte tantum approbatos concedunt. inter et Massilienses controversia, nec ullam inde
Certum est Jacobum Arminium apud Bata\os Semi-Pelagiani Augustino quaestionem faciebant.
Semi-Pelagianismum ab Orco revocasse, vel si ali- Quare Codestinus dixit : .Vo« necesse habetmu
cubi adbuc superstes erat, communivisse unde : astruere, quod est nolle se de illis canones edere
Pater Macedo scribit in prologo Scrinii: « Sintne quod ad prsesentem cum Massiliensibus contruver-
hodie hostes gratiae ? scire qui velit, inspiciat is an siam non condutebant, non quod libero disputan-
sint bodie Augustini hostes? Cumque hos invenerit, tium assensui vel dissensui illa dimittere vellet, quae
et illos invenisse se putet. At in Belgio sunt hostes est insulsa recentiorum interpretatio. Hinc patet
Augustini, sunt et in Anglia, inanem laborem subire eos qui nomine intercurren-
licet multo pauciores,
id est Arminiani et Remonstrantes. » Itaque hic Ba- C tium quaestionum quasdam intelliguut ex Augustiui
tavorum Semi-Pelagianorum novus princeps illa libris desumptas, quas ad rem non facere satis com-
Ccelestini clausula contra Augustini auctoritatem ar- mode et lepide ostendit Annatus lib. vin, cap. I.At
mari se satisque instrui putabat dat ejus verba dices: Si non sunt approbata a Coelestino ea quae
:

amicus laudatus in Antitbesi Arminiana ibidem sanctus doctor de Concupisceutia latissime tradit
:

« Tantum vero abset, inquit Arminius, ut doctrina contra Julianum, libero substaut lectorum assensui
ipsius etiam Augustini de praedestinatione in illis vel dissensui. Ad hoc quidem suo inferius loco re-
conciliis recepta sit, ut Coelestinus, cpiscopus Roma- spondebimus ; interim sciendum est Augustinum,
nus, qui illo tempore vivebat, ad episcopos Galliae lib. v contra Jul., cap. 12, quinque de concupiscen-
scribens, et Pelagianorum doctrinas condemnans, tia quaestiones proposuisse (in quarum tertia recen-
in iine suarum litterarum in haec verba concludat : tiores stant contra Augustinum, iisdem argumentis
Profundiores vero difficilioresque partes occurrcntinm quibus Julianus usus est decertantes) atque heec ibi-
quxstionum, quas latius, etc. » Quibus Cadestini ver- dem dixisse : « In his quaestionibus catholica veritate
bis Arminius erecto veluti aggere contra Augustinum antiquitus tradita vestra impia novitas sutlocatur. »

stetit. Hinc ridenda sunt Morainii verba in prafa- Ropetere autem hic possumus quae in alia causa di-
tione Anti-Jansenii : • Quam multi, inquit, sine ullo ceb.itBellarminus cardinalis, lib. u de Gratia et lib.
discrimine Augustini auctoritatem admittebant, qui arb., cap. II « Nam si Augustini
: de praedestina-
nunc audita limitatione quam ejus approbatioui tione (dicas concupiscentia) sententia falsa o-
Ccelestinus apposuit, dum
audiunt aliquid ex Au- non pusset idem Augostinas ab ingenti temeritate
gustino proponi, quceritant Kstne hoc de illis pro-
: defendi, quippe qui non solum tam acriter pro falsi-
fundioribus queestionibus quas non necesse judicavit tate certasset, sed etiam eam pro lide calholica veu-
astruere, quas in ancipiti opinandi libertate reli- ditare ausus esset. « Nunquam sanctus doctor pro-
quit? » Quasi ipsi nupera Jansenii
recentiores in priore cerebro natas opiniones pro catholicis sentcn-
causa illa Ccelestini verba adnotarint, cum non modo tiis publicasset. De qua re repete dicta cap. 3,
Arminius, verum etiam ante 80 annos cadem reci- § 2.
tata fuerint ab Ecclesia Lngdunen&i, cap. 12, de te- Scribit auctor in fine cap. 3 : • Constitutiones
nenda sacroe Scriptara veritate. A.rminins, veteria Banctorum Patrum compendioso mauifeslanms nnli-
Scini-Pelagianismi recoctor, cam GHestini clausu- culo, quo si quis aon iniiiiiiiii esl contentio
lam versavit, reversavitque
discipoloram choras, agnoscat omnium disputationum connexionem ex hac
cum quibus recentiores cotuinunt, cpiorum unus et sabditarum auctoritatum brcvitate pendere. » Hic
 :

•20 VINDICI.K AUGUSTINIAX K 830

iagn?e difticultates eniergunt : undenam seire pote- \ sancti Augustini de proedestinatione mere liberali
imus hanc dogmatum connexionem? Reeentiores se examinauda : inquiunt enim honoris gratia cum
ujus mysterii magistros protitentur. irridentque Molina, esse duram ct indignain divina bonitatc,

kUffustinum ea de connexione scribentem. Legimus cjusque occasionc plurimorum sulutcm fuissc pcriclita-
ap. 12 hoinines non prius baptismum suscipere tam ; euni Mariana, esso novam, et Auguslinum in
quam exorcismis et exsufflationibus clericoruin illa haud constautem inducere desperationem cum ;

piritus immuudus ahigatur, ut

al> eis tunc vere ap- Lessio, brevique a contraria opinionc obduccndam
iareat quomodo princeps muudi hujus inittatur tb- cum Petavio. Nonne hoc ipsum est Augustini seu-
as, ete. » Ergo dsemon sensibili poana
[nferimus : tentiam contcmncrc? et tamen de illa diclum fuisse a
locere poterit pueris iufeetis originali peccato, utpote Ccelestino asseritis, se illam non audcre contcmncre.
uis inaueipiis. quoruin ipse est princeps. Clamat An- Peccatum originale esse potissimam ac proximam
tatus, pag. s'>S : « Negamus crudelem couscqueu- causam reprobatiouis est sancti Augustini sententia,
iam. » At connexiouein illam asseveravit satis con- idque concedit Adamus, pag. 614 sui Calvini des-
tauter sanctus Augustinus, lib. iv Operis imperf. ,cap. tructi, de qua pag. 667, cap. 10, part. m, scribit
00: « autem nou eruitur, inquit, de potestate
Si « Credo mihi licere jam exhorrescere, quia mater
1!
euehrarum, et illic remanet parvulus, quid miraris est Calviniani dogmatis. » Potuitne Augustini sen-
n igne eeterno cum diabolo futurum, qui in Dei tentiavilius excipi ? Ridet Annatus lib. vm, cap. i,

egnum nou sinitur? » Respondet Moraines

intrare quosdam qui, explicaturi verba illa Ccelestini : Pro-
lisp. 40 Auti-Jansenii, num. 60, id dixisse Augusti- fundiores, vero difficilioresque partes intercurrentium
lum xstu disputationis alreptum. En Semi-Pelagia- quxstionum, quas latius pertractarunt qui hxreticis
lorum voces, Augustinum ncccssarium modum ex- restiterunt, quarumdam quaestionum indicem texunt,
essisse, a Ccelestiuo damnatas, cujus quidem litteras, quas ad propositum non facere non prave idem os-
>rout utile est ipsorum causse, recipiunt, sed prout tendit at petimus ubinam contra Pelagianos latius
;

n rem Augustini faciunt, minime imitantur. Itaque agitarit Augustinus queestionem illam de preedesti-
Augustinns furore abreptus eam connexio-
irravit natione ; ad Paulinum et Sixtum
certe in epistolis
lem astruendo, quam nuilam esse recentiores con- de illa non^multa loquitur, ut vix dicendus sit fusius
endunt. Opponimus cap. 11, « perseverantiam inibi eam pertractasse verum in libris ad Prospe-
:

lsque in hnem ad Christi gratiam referri, » datur rum et Hilarium latius de illa disseruit ; at in eo
nim gratis, ut ex precibus fuse probat Augustinus, opere sanctus doctor hsereticis non resistebat : erant
t delinitum est in Arausicana synodo, canone 10. C enim Semi-Pelagiani catholici ,' eratque id nomen
nde inferimus praedestinationem ad gloriam esse factionis, non hseresis. Ccelestinus vero illas quees-
>ariter mere gratuitam nam preedestinatio, qute ; tiones appellat, quas illi qui hsereticis restiterunt
egregat reprobum a praedestinato, fundatur seu pertractarunt. Scio quid responsuri sitis, intelligenda
onnectitur cum dono perseverantise tinalis mere esse Ccelestini illa verba, qui haereticis resisterunt
iberaliter meritis superaddito ergo a mera lihera- ; specificative non reduplicative. Scholse interpreta-
itate Dei proedestinatio dependet. Hanc connexio- mentum est ne sim litigiosior, cedo herbam, nec me
;

em vidit ac propugnavit Augustinus ; eamdem hoc postremum multum movet, ad alia transeamus.
ancti Patres Augustiniani, Prosper, Fulgentius, Sed mitissime atque humanissime vobiscum aga-
rudentius, Rhemigius aliique asseruere ; at recen- mus scitote adeo in tulo esse sancti Augustini auc-
;

ores eam
connexionem negant, qui Augustini toritatem, ut causam de qua hucusque litigavimus
octrinam juxta connexionem cum Ccelestini litteris ex integro vobis ultro cedere possimus, quin quid-
ecipiunt. quam tamen connexionem juxta proprias quam detrimenti Augustnianee doctrinee dignitas
piniones recipere vel respuere nec piget nec pudet. subeat. Hahuerint decem illa capita Ccelestinum
no verbo, Augustini libri ad normam litterarum auctorem, nullum Augustini dogmacum illis con-
celestiniexaminandi sunt, Ccelestini vero litteree ^ nexionem habeat, damus omnia, ut libet, ut lubet.
lxta suam ipsorum imaginationem interpretandee. Hinc tamen non fit ut capitalia sancti Augustini
li quidem, ut probent heec capita, quee epistolee dogmata inter adiaphora numerentur, quse libero
celestinianae connexa sunt, esse reapse ab aposto- disputantium arbitrio permissa sunt. In illis capiti-
ca sede emissa, producunt Petrum Diaconum et bus initium fidei, piumconsilium,probabile studium,
cclesiam Lugdunensem, a quibus illee sententiee sanctam cogitationem, perseverantiam finalem esse
indato pontitici ascribuntur. At respondemus eos Dei dona decretum est, Augustino id gloriee detur,
atres illam epistolae appendicem legisse, et tamen suas ipsius theses adversus Massilienses defensas in
ti dogma catholicum preedestinationem absque fidei dogmata a Coelestino relatas fuisse. Interroga-
leritorum prsecognitione statuisse mi- ; sed dicent tos velim modo recentiores, an post Ccelestini obitum
ori se illorum de Augustini doctrina judicio non ulla alia Augustini asserta ab apostolica sede contra
are bene, nec illorum nos convincimur testimo-
;
heereticos aliosve statuta sint ? Aflirmabunt profecto
io, ut Ccelestino illas tbeses deputemus. qui sciunt viginti quinque canones Arausicanos a
Subit hic mentem, quoniam de preedestinatione Felice IV ex sancti Augustini libris desumptos fuisse.
;rmo incidit, recentiorum modestia in sententia Cceleslinus ex sancli Augustini doctrina quidquid
 :

831 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINl. 832

Massilienses in dubium vocabant, deiinivit, ex ejus- A anctores silentio praeterire. Etenim cum Augustinus
dem etiam senteotiis contra novos Pelagianorum Pelagianos primitus impugnandos suscepisset, ita

conatus a successoribus idem praestitura fuit. Sanc- eorumdem errores insecutus e.-t, ut Auctorea minime
tus Golasius papa D. Augustini sententiam de trans- publicaret. Cujus facti lianc ipse rationem assignat
fusione peccati originalis in prolem ratione concu- lib. ii Retract. cap. 33. In tds autem, inquit, libris tn-
piscentiae, de exclusione a regno codorum, de nii-e- cenda adhuc arbiratus sum omnia corum sic cos faci-

riis ex peccato originali venientibus, de infantium hus posse corrifji magni P.itris ves-
tperant. Et quidera
damnatione, de libertate ad bonum per peccatum ti^'ii> homines Rasilius Pon-
iiiluerentes nostri in-tituti
araissa, mulla in epistola ad episcopos per
aliave ciusllispanus, ac Carolus MoreauGallus ita importatas
Picenum approbavit. Leo Magnus integra duo capita Augustino injurias confutarunt, ut adversariorum no-
Augustinianse doctrinoe suis litteris inseruit, in qni- m inibus pepercerint. Pamiliare igitur majoribus nos-
bus asserit Angustinus, non improbabiliter dici, pa- tris exemplum secutus, Censorum nominihos suppres-

rentum quoque peccatisparvulos non solum

obligari, sis, minus bonoriGcaeorumdem de Augustino dictaex

primorum bominum, sed etiam suorum, cap. 46 Augustino ipso refellam. Optime enim de humano ge-
Enchirid. Quare, si sanctissimo eidemque doctissimo nere merentur, qui antidota siu^ciunt, etiamsi
I!
pontitici Leoni illa Augustiui sententia placuit, quam veuenorum artiflces minime prodanL Dabimus pro-
hic tantum uonimprobabilem judicabat, quantum illas fecto grande patientia- trrandius modestiae docu-
,

apostolicae sedi placuisse dicemus, quas tanquam cer- mentum, ut vel hinc mitiora jam tandom erga insi-
tas, tanquam sacris litteris conformes, tanquam-deni- gnem Ecclesiae doctorem consilia eosdem in poste-
que plane oitbodoxas totis lacertis contra ba?reticos rum inituros non dubitemus. Verum ne Censores
propugnavit ? Statuerit itaque Coelestinus quid coutra ita cum Augustino committam, ut sub lite etiam

Massilienses ab omnibus tenendum sit, non inde dimittam, Judices advocandos decrevi, a quibns
intra cancellos brevissimos Augustiniana doctrina res- gravissima haec, si qua? unquam alias, causa cog-
tringitur, latius expatiatur, ac secum unanimi con- noscatur. Vos, vos, precor, adeste vetustioris Ec-
sensu Romani praesules procedunt, Augustinum in clesiae Patres, bello invicta manus, ac tot de Hete-
statuendis de auxiliis divinae gratiae decretis summa rodoxis reportatis triumphis percelebres. Vos coeles-
semper religione secuti. Subsidat ergo jam tandem tisSenatus lumina, ac Christiana?. reipublicse colu-
tantus ex bis, ut putant, Ccelestini capitulis pulvis mina, quorum auctoritatemCatholicusOrbis sequitur,
a recentioribus contra micantissimos Augustiniani sapientiainuniversi adorant, dicta tanquam secretiora
solis radios excitatus, ac doctrina q Numinis oracula singuli venerantur. Sedete Augus-
sancti praesulis
quacunque falsarum interpretationum depulsa cali- tinianae causae Judices honorarii, hinc quorumdam
gine Ecclesiam uuiversam illustret Recentiorum accusationes, isthinc Augustini defen-
CAPUT IX ET ULTIMUM. sionem audituri. Vestram lidem quicunque in susjii-
Centum ac triginta quinque recentiorum contra D. Au- cionem vocaverit, is ab Orthodoxa fide se penitus
gusiinum convicia, dicteria ac censurw ab eodem alienum ostenderit. Tu vero, Magne Pater, quando
sancto doclore et sanctis Pairibus repulsse. dignam advocationem nullus tibi mortalium comrao-
Mirari satis nequeo Augustinum tam magno ac dare potest, tuae ipsius causae suffragator acn
felici ingenio excelluisse, ut non modo eos hostes, Et olim apostolicae sedis decreto in controversiis
si

quibuscum vivens acerrime dimicavit, mille volurni- de diviiui' gratiee auxiliis sententiam dicturus judex
nibus conculcarit protriveritque, verum etiam asserta destinatus fuisti, patere parumper, id quornmdam
abs sedogmata iis argumentorum armis muniverit, ut (ut mitissirae loquar) importunitate exigente, ad
et subsecutorum omnium baereticorum conatus infre- Patrum tribunal sisti ex judice reum. Neque enim
gerit, ac quorumcumque hominumcensuras elusarit: arbitrorte id aegre esse laturum, qui oliin novitii
cum nullas sive baeresis sive invidia voces dare pos- dogmatis a Juliano accusatus, Patrum judicium non
sit quibus suis iu Auguslinus plenissime non D modo non declinasti, quin imo ad illud vel repugnan-
libris
satisfecerit. Exemplo sint recentia convicia qnibus tem adversarium obtorlo collo traxisti. Erit sane ju-
nonnulli novitii scriptores venerandam magni Patris cundum intelligere, imo vel oculis ipsis intueri in-

canitiem temerario ausu discerpere conati sunt numeros Ecclesiae doctores albos calculos (neque
quandoquidem etiam nullus pro Augustino defen- enim est incerta victoria) Augustino adjicere, «>jus-

sando stylum striugat, ex unius illius dictis omnium dem sentontias commendare, auctoritatem defen-
calumniantiiim ora penitus obstruuntur. Hoc modo de- dere, adversariorumque temeritatera gravi judicio
monstrare aggredior, productis binc novorum scripto- percellere. At cito citius adest sacer divorum sena-
rura censuris,illinc vero datis ex Augustinoresponsis. tus, et quidem Augustianianam
frequentissimus,
Quee saue quicunque procul araoris et odii causas causam cogniturus. Tumultuantur rolundo agmine
habens, ittente perleget, is profecto fatebitur Au- adver>;uii Augustiuum accusaturi. Interim sam
gustinum ita esse locutura, ac si cum recentissimis Prosper, qui mter primi subsellii judices sedet,
hisce hominibus, qui post duodecim scecula erupere, cusatoribus loquendi facultatem faciens. « Ecce,
rcapse litigasset. Hic tannn milii decretum est, illa- inquit salva catholic;o pace victorise, salva indiss

AugUStino contunielias repellore, illarum vero lubiliura rcvereutia decretorum parati sumus path
 ;;.

83S MNDICI.E AUGUSTINIAN.K. 834

nos doctrin.f. emf.ndatioris audire, et circumcisas A. IV.

ab omni errore liueas subtilissinnv discretionis agno- CENSORES. S. AUGUSTINUS.

scere. Constituatar in medio quod de notis kmeusit Qua st data explanata- Quaa tu si non didicis-
iM.KMis
que semper fuisscnt, forte ses, Pelagiani dogmatis
[Cont. CoUat. initio). » « l't facile ?el tenuis
neque Pelagiana luvrcsis macliiua sine arcliitecto
iiligentne advertat inspector, quam injustis oppro- futssit exarta. necessario remansisset.
jriis catholki pr.edicatoris memoria carpatur, et Lib. vi contraJul., cap. 1 i

n qnod peccatum cadant qui aliena instigatione S. HIERONYMUS.

:oninioti SCBIPTORBM celebeurimi nominis promptius Scripsit dudum vir sanctus et eloquens episcopus
labeant culpare, quam nosse (/;i prxf. llesp. ad Aiigustinus ad Marcellinum, qui postea sub invidia
*ap. Gallurum.) » tyranimlis Heraclianoe ab Uaereticis innocens ccesus
est, duos libros de iufantibus baptizandis contra
I. hseresini vestram,etc. Alios quoque specialiter tuo

CENSORES. S. P. ACGUSTINOS. nomini cudere dicitur, qui necdum in nostras venere

II.vc nostra ratio conci- Mira suut quae dicitis, manus, undc supersedendum buic labori censeo, ne
iandi Kbertatem arbitrii nova sunt quse dicitis, dicatur inilii illud Horatii, In sylvam ne ligna feras
lum dtvma prxdestinatione falsa sunt quffi dicitis. b
aut emm cac em diceremus ex superfluo, aut si nova [

i ntmiw. quem viderim Mira stupemus, nova ca- ,. , , . . . :

iucushu- tradita, ideo sa- vemus, falsa convinci-

voluenmus dicere, a clarissimo mgenio occupata
ius luec duxi paulo fusius mus. Lib. contra Ju- m
sunt meliora. In fine Lib. ih Dialog. contra Pela-
xplicare. Han., cap. 3. gianos.
S. BEHNARULS. V.
CENSORES. s. AUGUSTINUS.
Miror admodum novus iste novarum inventor
si

issertioaom et assertor inventionum invenire in boc

Neque ex Augustini doctrinam cui omnis
opinione tot fideles fuis- a?tasaures surrigat, quse
ationem potuerit, quffi sauctos Patres latuerit, Am- sent turbati, ad Pelagia- bomines annosos, quce
>rosium et Augustinum. Eptsf. 77 ad Hugonem. nosque defecissent, facile- denique presbyteros me-
II. que rcliquiae illae Pelagia- reatur babere discipulos !

CENSORES, S. AUGUSTINUS. norum in Gallia, quarum Legat, legat in concione

in epistolis Prosperi et quodscripsit notos atque
vero dubilo quin
<e quid perdidit, qui te ;

Hilarii fit mentio, fuissent ignotos, doctos atque in-

{iiustino et cxleris audire nou potuit Lib. iv !

^atribus unanimi consensu

exstinctze, concertationes doctos recitaturus invitet
contra Jul., Oper. imperf.
omprobata denique catholicos
inter seniores cum junioribus
fuisset hsec cap. 119.
losfra de prxdestinatione
facile fuissent compositse. convenite, quod nescie-
"i. ratioque conciliandi libertatem arbitrii cum
batis discite, quod nun-
C
'ivina gratia, prsescitntia et prxdestinatione, si eis
quam audieratis audite Lib. ii de Orig. animse,
cap. 5.
roposita fuisset .

JONAS, EPISCOPUS AURELIANENSIS. S. PROSPER.

Ecce salva catbolicae pace victoriaj, salva indisso-
Igitur, quia non solum B. Augustino, sed etiam
lubilium reverentia decretorum parati sumus patro-
liis eximiis doctonbus te superciliose praetulisli,
nos doctrinae emendatioris audire, et circumcisas ab
lerito solitaria destructionis tuae gloriatio in im-
lensum sese extendens, in irritum dedncitur. Vae
omni errore lineas subtilissimae discretionis agnosce-

amque eidem glonationi tuee, juxta illud Eccle-

re. Constituatur in medio, quod de novis emersit
iastis imminet, quia non babens fotum ex consor-
ingeniis. Initio libri contra Collatorem sancti Augu-
stini reprehensorem.
io aliorum, frigore solitario torpet, et cum ceciderit
VI.
on habebit sublevantcm Eccl. iv, 10). Lib. i de CENSORES. S. AUGUSTINUS.
ultu imag., tom. ix, part. i, Bibliotb. PP. edit. Qui novarum solutio- Melius exponant ista
oloniensis 1618. num inventionem putant meliores, non isti quorum
III. injuriosam esse Augustino, novi jam sententiam re-
CENSORES. S. AUGUSTI.NUS. idcm mihi facere videntur, probandam, sed alii qui
Quare dubitandum non
U. si ca de re vel Augu-
Quis dedignetur talem
babere doctorem ? ...
D ^
™
uod Ul
m jJ
et
ui
C * sarum ™J"na
sine
W" veraciter possunt. Epist.
89 ad Hilarium contra
dici posse negarent, esse Pelagianos.
Unus vel D. Thomascon- admiranda atque sectan-
hw ponsuros da doctrina
jam aliam
instruendse
, Lib. n de !

aciei rationem, quam fuit tempore fundarum et balis-

<iiss"nihilominus prxde- Orig. animse, cap. 9.
tinationem ct reprobai
tarum.
em n<>n iine prsevia illa scientia, habitaque conside- S. FULGENTIUS.
itione usui Uoeri arbitrii futuri, etc. Proinde memoratus Dei pontifex Augustinus tur-
S. CCELESTINUS PAPA. rim fortitudinis ipsam gratiam tenens, et exinde
Legimus supra magistrum non esse discipulum, cuncta machinamenta telorum cce.lestis
hostilium
o: est, non sibi debere quemquam ad injuriam do- juvaminis virtute confringens, non solum ipse de
orum vindicare doctrinam : nam et hos ipsos a hoste victoriam referens triumphavit, quin etiam
eo nostro positos novimus ad docendum, cum sit, posteris certandi et vincendi ordinem, si quando
icente Apostolo, eis tcrtius locas intra Ecclesiam victa pravitas recidivo ausu iufandum caput erigere
eputandus. In epistola ad episcopos Gallise conlra niteretur, ostendit. Lib. n de Veritateprsedest. et
mcti Augustini calumniatores scripta, cap. I. grat., cap. 18.
83S SUPPLEMENTUM Ab OPERA S. A.UGI STINI.

VII. A IX.
CKNSORES. -. \n.r-IIM 9. ' i.s sosnni -.
s. ai

Absitut ego Augustino Non improbo lmmili- liitirim diim mb ea Adbuc quippe in qua>-
prsponendum aliquem pu tatetn tuam, inio vero quasi ealigine D. Augu&tir stiouc caligant de pwe-
tem cm iun/iii successcrunt, etiam laudo, (juod bono- rttti od hoc tum attendit, destinatione sanctorum.
sed ne sequandum guidem. rasii doctorem tuum, nec ttratus primo aspectu Loqucns mt-Pelo-
At multum intcnst utrum hominem, sed ipsam, cum suadeprwdistinutunf- gianis, Kb. de Prxdest.
dicas collata in eum csse guse tibi per illum loqui "imniine esse oonjunctum, sanctorum, cap. 1.
scientix dona longe plura dignata est veritatem, si etc.
<///<///* cxteris, an omnia ;
tamen potueris demon- S. PAULINUS.
ih iH iitrinn successuris strare quid per illum ve- lucerna digne supra candelabrum Ecclesiae po-
omnibus citra compuratio- ritatis accepeiis. Vellem
sita, qute late catbolicis urliilms de septiformi lino
nem puuciora scrvata csse, itaque rescriptis tuis,
au nnlln, t crimcn sit
ii quid te docuerit, me do- pastum oleo lumen ellundens, densas licet
laititia;

quodaUiradium quemdam ceres absit enim ut eru-

;
baereticorum caligines discutis, et lucem veritatis a
oidere se putant ex Augu- bescam a presbytero di- confusione tenebrarum sjdendore claritici sermonil
stini Sole non emissum. scere. Lib. dv Orig. ani-
enobilas. Epistola :>l </ / Augustinum, in
Et alibi : Qux
plerique mx, cap. I.
7ion vidcntur satis adver- commendatiom m.
B
tisse, dum Molinx audaciamcxaggerant indicantis X.
aliquid lucis dcfuissc Augustino in concilianda cum CENSORES. S. AliilSTlN
creata libertate divinorum decretorum ct auxiliorum Prxterca hxc sententia lautemnolo exag
efficacia. iii-mpe Augustini de pne- rare meis verbis, sed lllis
S. THOMAS VTLLANOVANUS. destinatione) occasionem cogitandum potiiu relin-
Si Sapientia lux est, quis in Ecclesia Uei ita lucet praebei hominibus despon- crao, ut rideant quale
/ ndi miiino, ne dicam quod sibi persuaserunt,
ut Augustinus? A
omnia astra lucent, ab Au-
sole
desperandi, segnius opc- prsedicatiom- prsedestina-
gustino omnes, qui post ipsum fuerunt, doctores randi, obtendendi excusa- tionis aadientibus plas
sapientiae lumen accipiunt. Serm. 1 de sancto Au- Hones, atque ea de oausa sperationis qnam exbor-
gustino. Unde etiam deAugustiuo potest ezponiillad minus hominum animos tationis afferri, boc est
erga Creatoremdiligendum enim dicere tunc de
Job xiv : Qui claudit stellas quasi sub signaculo, quia
bominem despera-
ac colendum excitare vi- salute
in ij>so in scrinio sui pectoris, quasi tota sapienlia >/"itur. Certe non video re, quand<> spem mam
fuit reclusa, quae quasi aperto sigillo eructatione suae quanam ratione patentissi- non in seijisos, sed iii Deo
doctrinae ore, et manu fuit mundo pandita et rese- ma libertas arbitrii nostri, didicerit ponere, cum
quam experimur, quseque jiropbeta clame' Male- :

rata. Unde ipse dicitur claudere stellas, id est om- tinn npcrtc in Scripturis dictus omnii qui tpem
nium aliorum doctorum doctrinas in suo pectore, C sacris traditur, cum dicina j"iitit in hinnim [Jerem.,
quasi sub signaculo ad modum quo liber vel littera prxdestinationc ita expli- xvn, fi). Lib. de Dono
clauditur sigillo. B. Jordanus de Saxonia, scrm. 13. cata cohxi rt. perseverantias, cap. 17.

VIII. S. PROSPEH.
CKN50RES. S. AUGUSTINUS. Hoc propositum vocatiouis Dei quod vel ante ,

QuxAugustini doctriim Itaque, dileotissimi, mundi initium, velle inipsaconditione generisbumani

plurimosex fidclibus, prx- ne vos conturbet hujus eligendorum et rejiciendorum dicitur facta discre-
sertimexiis qui in Gullia quaestionis obscuritas;
tio, etc, et lapsis curam resurgendi adimere, et san
morabantur non solum in- moneo vos primum ut de
doctos, scd etium doctissi- iis quae intelligitis agatis ctis occasionem tcmporis afferre Removeri itaque
mos viros atquc in cpisco- Deo gratias quidquid est: omnem industriam, tollique virtutes, -i Dei oonsti-
pati dignitate constitutos, autem quopervenirenon- tutio bumanas preeveniat voluntates, et sub boc pi
mirum in modum turbavit, dum potest vestraa mentis
destinationis uomine fatalem quamdam induci oe-
ne dicam illius occasione intentio, pacem inter vos
salutem corum fuisse peri- et cbaritatcm servantes a cessitatem. Ita Semi-Pdugianos sentire scribtt ad
clitntam. Ne cnim cjus- Domino, ut intelligatis Augustinum.
modi doctrinx adhxrerent, orate. Et donec vos ipse XI.
hxrcsi potius Pclagianx ex perducat ad ea quee non- CENSORES. I .1 STIN
partc assentiendum puta- dum intelligitis, ibi am- Unum tam n e difHcilH- Sed primum secundum
bant. bulate , quo pervenire
auctontatem
mis abAugustinoetabaliis Scriptara-
potuistis. Lib. de Qrat.
fuit eemper judicatum, >- rum sanctarnm, otrum
ct lib. arb., cap. 1. Vide cap. 16 de Dono perseveran-
iniii mvenire rationem it ita Bdes liabeat demon-
tiw.
modum, qiti difficultates strandum est. Deinde, si
ECCLESIA LUGDUNENSIS. omnei peueret, ei huma- voluerit et adjuverit Do-
Augustinus nec tanta perturbalione et permotione »i///i intellectum pacatum u<, istis garrulis ratio-
lidclium ab intentione veracissimee et fidelissim;r do- omnino redderet super co- cinatoribus elatioribas
ctrinai 8USB Erangi potuit aut revocari ; sed magis eos hsrentia libertatis arbitrii qaam capacioribus, at-
cum dii imi gratia, prx- que ideo morbo pericu-
et scriptis suis in quantum potuit admonuit et in-
scti ntiii 1 prmdestinatione.
1 losiore laborantibus,
struxit, et orationilms apud Deum profusis lideliter Ac qiiinini.s in hseretici, fortasse serviemus, ut
adjuvit, ut intelligerenl et agnoscerent quam neces- qit :
c/
divinse gratix vel inveniant aliquid u

quam libertati arbitrii prwjudi- dubitare uoo possiot. Lib.

sario et salubriter commendationem
propter
</< 7V//I.,
cimnnffi rrc iimliti tintt. c.r i DOp.
diviini' gratiai ejusdem j)r.i>destinationia veritas om- Quouiamvos aliquandq
Scripturis sanctis ;</•/'//<•/'-
nino et credenda et preedicanda esset (Lib. dc IWfrtu piisqut fid-i cffvnritir Mnt contre evidentissimam
Epist., cap. 3o, tom. IX B»6L /'/'., part. i, p. 1009 , i
-pugnati ,haud tamcn scio
.i auctoritatem ratio buuia-
 .

31 YIMHCl.i: AIT.ISTINI.YN I 838

n expKcata pcnitus et na delectat, proferte A auctoritatem Qdeliter obediatur. Lib. de Trib. Epist.
bunde reddita ration» in- ipsam regalam rationis cap. 26 ; idcin habet cap. 24. Kxiiositioncs Augustini
\graeoneUiandilibertatem restra. Serm. 14 dc Verb.
doctoris egregii super illud I ad Tiin. u, \ : Dcits vult
rbitrii cum itlis tribus, I Apostoli.
mreticis aditus,quo faci- omnes homincs salcos ficri, bonte sunt. S. Bonavcn-
us pact m unitatemque Ecclcsix rcdircnt, sit patc-
ad tura, l Sententiarum, dist. K>, quxst. I, art. 1.
ictus, et concertationes qux ante mille annos inter XV.
iros catholicos obortx sunt, quantum par cst, siut
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
vnpositx.
Unde ccssat objectio Quid de illis dicis qui
S. INNOCENTIUS papa. quam ssepius Avgustinus in utero moriuntur? an-
Sancta? fraternitatis Testwe litteras plenas iidei, repetii quseque in causa gustia Serm. 7 de Vcrb.
!

fuit, ut testimonium 1'auli Apost. ldem epist. 105 ad

>toque catholieae religionis vigore tirmatas a vobis
non de omnibuf-universim Sixtum: Et cur providen-
s, el conciliis vestris per fratrem et coepisco-
hominibus exponsret, sed tia Dei, cui nostri capilli
um nostrum Julianum pergrato suscepimus animo ad trcs illas cxpositioncs numerati sunt, sine cujus
uia earum tenor omnisque coutentio in considera- confugerct. Sxpe cnim ob- voluutate non cadit pas-
jicit pueros in uteris ma- ser in terram, quai nec
oue quotidiana' gratiae Dei, et in eorum correctione
ternis interdum perireante fato premitur, nec fortui-
ui contra sentiont, integra ratione consistit, ut et
B baptismum, neque tamen tis casibus impeditur, nec
mnem tollere possit errorem, et idoneo dato pcr pucros, neque per pa- ulla iniquitate corrumpi-
uovis nostra? exemplo, quem sequi debeant,
le^is rcntes, neque pcr ministros tur, ut renascantur ad
starc, qui percuperent eis hrcredilatem coelestem ,
ignum possint pnebere doctorem. In epistola ad S.
subvenire, et rcmcdium non consulit omnibus
.ugustinum, qux cst 96 intcr Augustinianas. baptismi ad saiutem ad- parvulis liliorum suorum,
XII. hiberc, ncc tamen pos- etuonnullis consulitetiam
CENSORES. S. AUGtJSTIMJS. sunt. parvulis impiorum?
'Sitiones alix Augu- Manifestum est eos qui S. FULGENTIUS.
tjm od locum Pauli(nem- huic resistunt tam perspi-
Ubi enim duorum parvulorum nec in actibus ali-
g Ueus vult omneshomi- cuaj veritati non intelli-
vos tieri, I Timoth. gereomninoqualocutione qua sunt merita, nec in origine dissimilis causa,

)
prxtcr Damasceni et sit dictum qnod Omnes manifestum quidem nobis est quod ambo fuerint
mmurum Patrum expo- homines vult Dcus salvos occultum vero cur
originalis peccati vinculis obligati,
m, omnes vel primo fieri, cum tam multi salvi
non ambo fuerint absoluti. Sciamus igitur imperscru-
regrinx et exor- non liant, non quia ipsi,
sed quia Deus non vult, tabile nobis esse cur uno derelicto alterum Deus ab
nt.
quod sine ulla caligine illa perditionis massa gratis eripiat, etc. Dicet ali-
XIII. manifestatur in parvulis Cur non ambobus largitus est Dominus gra-
P quis
:
:

sed sicut illud quod dictum

tuitam misericordiam, cum unus ambos reatus ob-
censores. est, Omnes iu Christo vivi-
ficabuntur (I Cor. xv, 22), strinxerit ? Cui, salva imperscrutabili altitudine ju-
Frustra noluit Augusti- cum tam multi seterna diciorum Dei, respondemus, ideo non utrumque li-
us eot hanc volun- morte puniantur, ideo di- beratum vel utrumque damnatum, quia Dominus,
Dci circa omnium ctum est, quiaomnes qui-
qui malum nec velle potest aliquando nec facere, ab
dutcm, et locum illum cunque vitam ceternam
nullo ex tribus modis percipiunt, non perci- uno justa severitate debitum proecepit exigi, alteri

cposuit. piunt nisi in Christo ; ita vero jussit gratuita bonitate dimitti. Lib. I de Veri-
quod dictum est, Omnes tate praedest. et grat., cap. 13. Idem docet S. Prospcr
XIV. homincs vidt Dcus salvos
contra Ingratos, cap. 31
fieri, ideo dictumest, quia
i ensores. omnes quisalvi tiunt, nisi XVI.
ipso volente non fiunt et CENSORES. s. augustinus.

Tres, quatuorve ex Au- siquo aliomodo verbailla Appellare cognitiones Quisquis ergo non eam,
commemorati sunt
to apostolica intelligi pos- illas rerum in verbo et in quam pro nostro modulo
modi exponendi
>>is sunt, utlamen huic aper- proprio genere diem, mul- vel indagare vel putare
>rba illa Deus vult om- tissimse veritati, in qua tiplicareque ea ratione potuimus, sed aliam re-
es homines salvos fieri) videmus tam multos vo- rj dies comparatione diverso- quirit in illorum dierum
m illius opinioncm ex- leutibus bominibus, sed rum objectorum, est uti enumeratione senten-
5, qui mihi qui- Deo nolente salvos non vocabulis ad libitum, et tiam, qua; non in pro-
m a idum majis, fieri, contraria esse non prseter omnium sensum et phetia iigurate, sed in hac
'>, ct solidi videri possint. Epist. 107 ad Vi- opinionem nec ullam ve-
: creaturarum conditione
taiem; item cap. 103 En- risimilitudinem habet , proprie meliusque possit
chirid., et cap. 14 de Moijsem cum populo rudi intelligi, quserat et di-
Corrept. etgrat. in ea significatione fuisse vinitus adjutus inveniat.
ECCLESIA LDGDUNENSIS. locutum, quam vix ullus Fieri enim potest ut etiam
potuit excogitare, excoyi- ego aliam his divinee Scri-
Sensus illorum verborum Apostoli, quibus ait Qui :
tatamque sibi persuadere. pturseverbis congruentio-
nnes homines salvos fieri, etiam nos superius
Quare exponere in eo sensu rem fortassis inveniam.
tmmemoravimus, et fideliter posse accipi dinmus, Scripturas est sane earum Neque enim ita banc
;

tamen et ille sensus B. Augustini, quem ille juxta auctoritatem enervare, et contirmo, ut aliam, quae
auctoritatem diligenter inr (si in impugnanda sanctis- praeponenda sit, inveniri
terius divinse Scripturae
simi eminentissimique do- non posse contendam.
lirit, et multis ac veracibus modis exponit, pariter
ctoris de Ecclesia et sacra Lib. iv de Gen. ad litt.,
cipiatur. Nec propter istum ille damnelur, sed po- theologia quam meritissimi cap. 28. Cum
his autem
s utrique sensui propter veracem et piam Patrum sententia, fas est ita loqui) qui cuncta illa quse vera
 :

839 SUPPLEMENTUM AI) OPER.Y S. AlC.l STINL 840

Iwlibrio forte eam coram sunt falsa esse non dicunt A S. PRUDENTHv
infldelibus exponere. Me- honorantes, et in culmine Hujus rei testis est sanctus antistes Fulgentius,
rito rgoti m> ntia Augutti-
> scquendai auctoritatis no-
qui super boc, etc. Certe si nulla Dobis alia aut au-
niabaliis Patribut etdo- biscum constituentes il-
ctoribus communiter re- lam per sanctum Moysem ctoritas aut ratio suppeditaret, solus ille nobis in
probutur. editam sanctam scrip liiijus sermonis intelligeutia sumcere poterat, cujus
ram tuam, et tamen nobis aliquid contradicunt, ita doc.trina atque scientia tanto in catbolica Ecclesia
loquor Tu esto Deus noster arbiter inter confes-
:
bonore et amore convaluit, ut de illius scriptis nul-
siones meas et contradictiones eorum. Lib. xn
Confess., cap. 16. lus unquam dubitaverit, nullus derogavent, elc.
S. THOMAS. Testis est etiam sanctus Prosper, vir in otnni litte-

Harum prima (scilicct Augus-

igitur expositionum rarurn eruditione doctissimus ac facundissimas, |qni
magis ab irrisione inlidelium Scri-
tini) ebt subtilior, l.allorum aliorumque sequacium impudentiis, et li-

pturas defendens. Secunda vero (scilicet aliorum san- bris tideliter editis, et Romani pontilicis edicto sua
ctorum) est planior, et magis verbis litterae, quantum propugnator fortissimus ac fide- instantia impetrato
ad superliciem consona quia tamen neutra earum a
; lissimus obviavit. Proinde impudentior tui
veritate lidei discordat, et utruraque sensum circum- similibus comprobaris, qui cum eorum venerabilia
stantia litteroe patitur, ideo ne neutri barum expo- B scripta legeris, quippiam secus ausus es mussitare.
sitionum pra^judicetur, utramque opinionem susti- Lib. dePrxdest., cap. II.
nentes, utriusque rationibus respondendum est.

Quxst. disput. q. 4, de materix informis creationc CENSORES. HDEMaM/.

art. 2. Vcrum opinio Augustini Contra Augustinum pa-
XVII. hoc mo'lo mtellecta theolo- rum nmdoU- loquiturCa-
CENSORES. S. P. AOGDSTINDS.
gis jam non
scholasticis tberinus, et in iflina sen-
probaturt it mtrito. ex ea tentiam suo moiio intel-
Tcmere] affrmabimus Qnid responsurus sum? enim cogitnur incidert in lectam procaciter fertur.
auxilium suffixsiens aliqui- AuditurusesAugustinum, sentcntiam Pekvjii. Item. \n boc turpissime
bus<l<neijari, atquc ab Au- qui non audisti Aposto- i erte Catlieriuus lap-us
gustino aliisque idem sen- lum dicentem homol :
est quod non intelligens mentem AuiriiMiui, ii>>nm
tientibus petere possumus tu, quis es qui respondeas irapudenter irapuguat et reprobat.
undi nam hujus voluntatis Deo (Rom. ix, 20)?Duo
parvuli nati sunt, si debi-
Dei certiores facti fuerint.
S. AUGUSTINUS.
tum quaeras, ambo tenent Quomodo sperem te auditurum esse quod dico,
massam perditionis, etc. Sed habet figulus luti /»>- qui tam in proximo non audis ipse quod dicis, dura
iestatem ex eadem massa facere aliud vas in lumorem, tibi continuo contradicis ? Lib. n contra Cresconium,
aliud in contumcliam (Ibid. 21). Disputare vis me-
cap. 12, tom. VII.
cum ? Imo mirare mecum, et exclama mecum : al-
\\.
titudo divitiarum (Rom. xi, 33). Serm. II de Verb.
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
Apost.
S. PROSPER. Mihi in hac parte non Si autem hoc adjuto-
probntur doctrina /t. Au- rium vel angelo vel bo-
Eo ipso tempore quo ad omnes gentes prsedieatio
gustini, etc., sed existimo mini, cum primum facti
Evangelii mittebatur, quaedam loca apostolis adire aliter philosophandum de sunt, defuisset, qnoniam
probibebatur ab eo qui vultomnes homines salvot fi> ri donis, quw'in Adamo per- non talis natnra neta o-

etadagnitionem veritatis venirc. Multis utique in illa diitimus. rat, ut sine divino adju-
torio jiosset ra.nnMf si
retardatis atque aversis Evangelii mora sine agni-
vcllet, non utique sua culpa cecidissent adjuto- ;

tione veritatis, et sine regenerationis consecratione riuin quippe defuisset, sine quo rnanere non pos-
morituris. Dicat ergo Scriptura quod gestum est sent. Nunc autera qnibua dee-t tale adjutorium, jam
Transeuntes autem, inquit, Phrygiam et Galatix re- pcena peccati est. Lib. dc Corrcpt. ct yrat., cap. H.
gionem vetili su)it a sancto Spiritu loqui verbum in S. INNOCENTIUS papa.
4sia. Cum venissent autem in Mysiam, tcntabant irein Liberura enim arbitrium ille (nempe homo primus)
Bithyniani, ct non pcrmisit illos Spiritus Jesu, etc. in perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis, ca-

epist. ad Rultiuum. L Idem docet in

l
cap. 1 1 contra D dens in praevaricationis profunda demersus est.

Ingratos: nihil quemadmodum exinde exsurgere posset, inve-

....Dic unde probes quod gratia Christi nit, suaque in reteruum libertale deccptus lmjus rui-
Nullu inuiiio honiiueui de cunctis qui generantur, na jacuisset oppressus, nisi eum post Cbristi pro
Pra;tere.ii, cui uon regnum vitamque beatam
Imierlire velil? Nec euiin vel tempore uostro sua gralia relevasset adventus, etc. I» iplit . *A fo-
Omnibue in terria jam cerlum est insinuatum tres concilii Carthaginent
ciui-ti Evangeliam, ae dicam ezordia doni \\I.
Nou potuisse siiuul loto decurrere mundo.
i 1NS0RES. S. A.U01
(Lege epist. synodicam PP. Africanorum, c. 9.)
Augustinut argununtit Didicimna enim singu-
XVIII. vichtt ninain prxdettina- laa quasque bsereses in-
(KNSORES. S. AUGUSTIMS. tionis formam invexit post tuli>-c EccJeaisa proprias
Fateorsunesuspectamihi Nunc in fomiliariwimia lapsum lnoinuis non qussstiones, contra ipias
asc tettitftonia Prosperi meis similiter non -<'ii- llu.niin quoad eventum et diligentius defenderetnr
i/ inlijiniii, quod diligen- tientibus me jam vulnera- inconstantem. quippt S riptora divina, qnam
iissmii et exactittimi Au- tis, torquetisiiuc sentien< ///,(/•0 arbitrio, snl c.r (jra- si milla talis ncccssitas
ijustini disciyuli sint. tcm. Lib. d< Duabus Ani- tia certam putius it ratam. cogeret. Quid autem i

mubus, cap. i. 1 git loca Scripturaruin,

u YINDICI.E AUGLSTINIAN.i:.
842
jibus pra?destinatio commendata est, copiosius et prseminm vocationis. In fragmento epist. ad Wn-
incleatios isto nostro labore defendi, nisi quod
cmarum.
elagiani dicunl gratiam Rei secundura merita no-
ra dari?L»6. deDono persev., eap. 20. XXV.
CENSOHES. S. AUGUSTINIS.
XXII. De auetoritate eum agi- Tantnmque mihi tribu-
CENSORES. S. AUGUSTINOS. tur, Augustinum sic ame- tum est, ut uhicunque
Attgustinus primus, Ac per hoc predestina- mus, ut non audiamus
cos me praisente Joqui opus
tod scium, inter antiquos tionis hojus ndem, quse '/tii illum supra quam par esset ad populum, raris-
ri spaiio novatn se- contra novos hsereticos toUt n student. sime tacere atque alios,
itnm invenit, nova im- nova solliciludine nunc audire permitterer. In
cssit vestigia. defenditur, nunquam Ec- proaamio lib. Retract.
clesia Christi non habuit. HILARIUS ARELATENSIS.
Lilt. de Dono pcrscr., in fine cap. 23. Quidquid pro eo gratia quam in te pusilli cum
S. ITI GENTIUS. magnis defendimus, volueris aut valueris, gratis-
sime accipicmus tanquam a nohis charissima et re-
N - llaque, charissime, ha?c inlerim pauca de li-

b verendissima auctoritate decrctum. In cpist. ad Au-

sancti Augustini, et de responsionibns Pro-
B gust. Moleste ferunt quod de his
eri ad 'hoc maluimns huic libello juserere, ut quae adversum ex-
ncti noverint quid debeant de prsedestinatione cellentissimee auctoritatis virum inter multas colla-
nctorum impiorumque sentire, simulque nt appa- tiones asseruere, resistimus. Prospcr in cpistola ad

ejusdem Ru/in.
at B. Augustini dictis tcnorem sententise
ctra convenire. Lib. i ad Monimum, cap. 30.
XXVI.
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
X.YIII.
Quid cnim vehcmcntius Hcec est prapdestinatio
CEXSORES S. AVGrsTINCS urgebant, qui Fausti libris manifesta et certa sancto-
Nempe lum cst Dicit enim Scriptura infesti crant, quam quod rum, quam postea dili-
amvts B. Angitstini, B. ad Pharaonem : Quid ad Petrus Diaconus cseterique gentius et operosius, cum
ilgentii ct sequacium hoc (e cxcitavi, ut osten- cum eo in cpistola sua cri- jam contra Pclagianos
itentia de obdurati dam in tepott htiam meam ? minantur. contra prxdes- disputaremus, defendere
nis videatttr dun.t, etc. Ergo vult misc-
cttjtts tinationis illos scntentiam necessitas compulit, etc,
ne conformis divi- retur, et (jucm vult obdu- scriptos csse? Quid hoc Lib. de Dono persev.,
'
benignitati, ct idoirco rat. Hoc facit apud quem autem ad Augustinum? cap. 20.
non placeat, tamen
-
non est iniquitas. Mise- Nam contra prsedcstina- FAUSTUS RHEGIENSIS.
n esse aspcriore cen- retur itaque gratuitu do- tionis sententiam scriptos Si ergo unus ad vitam,
r
a percellendam. no, obdurat autem justis- a seFausttts non abnuebat, alter ad perdilionem, ut
simo merito. Epist. IOo sed contra illam duntaxat asserunt (Vasquez), depu-
ad Sixtum. quse vel fatum asserat, vel tatus est, sicut quidam
liberum arbitrium neget, sanctorum dixit: Non ju-
ECCLESIA LDGDUNENSIS. quorum utrumque ab Au- dicandi nascimur, sed ju-
Beatus quoque antistes, gloriosus gustini sensu non abhorrere dicati {August., lib. i de
et confessor
non inficias ierint ipsi. Grat. ei lib. arb., cap. 4.
Igentins de hac judicii in utramque partem prae-
Part. i, dist. 89, n. 6.
entia et pra?destinatione egregium librum scripsit,
i sicut et caetera ejus admiranda et veneranda scri-
B. LUPUS, abbas Ferrariensis.

l semper ab Ecclesia fideliter receptus, et inter

Revercndissimus papa Gelasius cum septuaginta
episcopis viris eruditissimis statuens qui '

scriptores
iptores ecclesiasticos annumeralus
laudabiliter
et nunc nescimus qua ratione, imo infidelitate,
essent vel non essent recipiendi, post approbationem
.,

contentione simul cum R. Augustino abjicitur, et

Augustini et amplissimas laudes Hieronymi memo-
ratum Fanstum ab auctoritate his verbis removit:
iis qui catholici videri volunt tales, ac tanti viri
Opuscula Fausti Rhcgcnsis Galli apocrypha. Nos igitur
i iniquissime injuriati, et spreli velut quisquilise,
incorruptum sanctarum Scripturarum sequentes in-
purgamenta vilissima conculcantur, (et est nimis
D tellectum, gravitatem suspicien-
et aposlolica?, sedis
rabile. imo horribile, quomodo ut suis adinven-
nibus et ineptiis crcdatur exigaut, tes, quid aliud dicamus? nisi taceat Faustus, et si-
cum ipsi bea-
simos Patres et illustrissimos doctores Ecclesise
militer sentientes, loquantur cum suis consortibus
jecerint. Lib. de Trib. Epist.,cap. 8.
Hieronymus et Augustinus, scilicet illius proverbii
recordantes : Conticescant ranae dum ecelum tonat. In
XMY.
collect. de trib. qusestionibus, qxtsest. 3.
CENSORES. S. ATGCSTINUS.
omnes Augustini Nimia? igitur contentio- XXVII.
tiam de prxdestina- nis praidestinationi
est CENSORES. s. AUGUSTINUS.
bant, horrida contradicere, vel de prae- Jampridcm disputari in Ipsa est igitur praedesti-
Uis vtdetur ct asj destinatione dubitare. utramque partcm ccrpit in natio sanctorum quae in
Lib. de Dono perscv., in scholis qusestio de prsede- sanctosanctorum maxime
ftne cap. 21. stinatione, neque pro ali- claruit, quam negare quis
quo prsejudicio valcre ad potest recteintelligentium
S. AMOLO, archiepiscopus '
Lugdunensis.
hanc controvcrsiam crcdita eloquia veritatis? Lib. de
Sed jam audiamus B. Augustinum, quomodo et est Auctoritos Augustini. Prsedest.sanct.,cap. \o.
;e post Apostolum praecipuus praedestinationis XXVIII.
gratiae praedicator hortelur fideles ad studia pie- CENSORES s. AUGtJSTINUS.
is et instantiam orationis, ut mercanlur accipere Sententiam de graluita IIoc scio neminem con-
Patrol. XLYII. 27
 i .

843 SUPPLEMENTUM AD OPEHA S. AUGUSTINI. 844

electibne ud gloriam am- tr.i istam praBdestinatio- A sunt, neque haberi synodus laudari. Nullus enim re-
plexni Augustinus, suffra- lnMll, qu.im secundum ulia ctcumenica ootitit. prchensor fonnidandus
gatoret hubuit complures Scripturas sanctas defen- est amatori veritatis: et-
ros, " que t vmt n aut dimus, errando dis-
nisi enim aut inimicus reprehensurus est, aut amicus :

illius auctoritas, aui ilio- putare potuisse. Lih. </< si ergo inimicus in^ultat, ferendus e.-t ainicus au- :

rum const nsus a contraria Dono perscv., cap 19. Nul- tem, si errat, docendus; si docet, audiendus, etc.
sequt ti la tnendaque retar- lum cst, inquam, illus-
Lib. ii de Trinit., in pro nnio.
dax ii insignt s aliquos pie- trius praedestinalionis ex-
emplum, quam, ipse me-
S. PRODENTIUS episcopus.
tati ei dodrina theologos,
quorum tantum valuit exe- diator. Quisquis iidelis Si enim (sancti Augustinidoctrinam) adversam iidei

mplum, ut hoc temporc vult eam bene intelligere, orthodoxse in quoquam conspiceret, nequaquam eara
communit' r ct promiscue attendat ipsum, atque in Roraanae Ecclesiae antistes venerabilis Innocentius
adhibeatur in scholis, et ut ilKi in7eniat et se ipsum.
cura totius orbis episcopis suscepisset, neque prae-
initia habc-nt paulatim ob- Ibidcm, cap. 24.
dictum memorabilem suarum epislolaruin commu-
,

ducta alia rcrum potitura

videatur. niter privatimque ofiiciis aiFecisset, neque successor
S. PRUDENTIUS episcopus. ejus Zosimus eodem tramite eucnrrisset, neqne r>"-
Cum aliqui Gallorum, sicut quidain dc eis ait quod R nifacius ejusdem apostolica? sedis praesul epistolas
eorum scmper sint repentina consilia, nequaquam Pelagianorum sibi delatas ei ad respondendaai mi-
praedestinationem perditorum freprehenderent, sed sisset, aut responsiourm ejus quatuor libris editam

sanctorum praedestinationem novo colludio derogare probabiliter atque honorabiliter suscepisset. Code-
malucrint, quorum insanae proesumptioni meraora- stinus quoque, meuiorata? urbis episcopus, quid
bilis idem Augustinus |doctor eximius petenlibus coutra Gallorum insaniam super eo ejusque doctrina
Prospero et Hilario, orthodoxe respoudens, duos senserit, ex auctorilate apostolica decivtorum suo-
libros, altcrum de Pruedestinatione sanctorum, al- rum scita decliranl, quae ita se habent, etc, ubi re-

terum de Dono perseverantiae plenissime iidelissi- citatelogium sam;fo Augustino delatum. ln tpisioUi
meque confecit, in quibus perpauca de proedestinatis lltncmariim et Pardulum.
ad interitum quam vero plura de prsedestinatis ad XXXII.
gloiiam verissime disseruit. In cpist. ad Hincmarum CENSORES. kCGUSTTNOS.
et Pardulum. Quxnam concilia quxve Ac per
lioc prsedestina-
ponttficum Romanorum lionis hujus tidem, qus
XXIX.
i dicta Augustini d< prse- contra novos baereticos
CENSOUES. S. AUGUSTINUS. destinatUme ac reproba- no a sollicitudine nnnc
Postrcmo, ne longum Multa diximus, et for- C tione sententiam, quatenus defenditur, aunquam I

faciam, illud suscepisse tassejamdudum potuimus xtcrnam salutcm respi- clesia Christi non hahuit.
Tridentinum concilium vi- persuadere quae volumus, ciunt, pari cum his qum Lib. de l)ono \

d< tur, ut cum novorum et adhuc tam bonis inge- de gratia docuit, gradu cup. 23.
hxrcticorum, qui Augustin niis sic loquimur, quasi auctoritaHs asciscunt, ut
doctrina ab erroris sui pa- obtusis, quibus et quod dogmata transierintf
in fidci
trocinium abutebantur, in- niniium est non est satis.
de Prxdest. SS.,
S. PHOSPER.
sanix occurrere vellet, non- Lib.
nullis nccessario additis cap. 20, in fine. Agnoscant calumniatores superiluo sese objicere,
illam faccret catholicam. quod his libris (nempe-jiostremis sancti Augustini ad
S. RHEMIGIUS cum sua Ecclesia Lugdunensi. Prosperum et Hilarium, ubi fuse agit de prcdestina-
Miiificc prius laudato sancto Augustino ait: San- tione) non speciale neque discretum jtestimooinm >it
ctorum atque orthodoxorum Patrum de libero arbi- perhibitum, quorum in cunciis voluniinihus nonn.i
trio plenissimis et clarissimis deiinitionibus nec ad- laudatur. Apostolica enim sedes, quod a praecognitis
dendum aliquid fuerat nec subtrahendum, quia et sibi non discrepat, cum praecognitis probat, et quod
quod iidei catholicee necessarium est plenissirae con- judicio jungit, laude non separat. Contra CoUatOi
tinent, et si qnid inde subtrahatur, veritatis integritas cap. 42.
1)
violatur. Lib. de tcnenda vcrit. S. Scripturx, cap. 4, XXXIII.
tom. ix Bibl. TP. CBNSOBES. S. AUGUSTUi
XXX. Quibus ri rlas additis rt- Non sic est adjutorium
gidum illwt. oe uimis se- Dei, non sic est adjuto-
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
rtrum Augustini sensum, rium Christi, non si
A o?i enim pauca ncque
T
Nec trepidus ero ad
ut quidem nonnullis visum adjutorium Spiritus
contemncnda siint Augus- proferendam sententiam
esse noverant, scilicet Tri- cti. Item: Si defm-rit,
tini dogmata, qux vel Ec- meam, in qua ma^is dentini Patres, decretum nihil boni agere po
clcsix universx vii theolo- amabo inspici a rectis, nullum esse opus bonum agis quidem illo noo .id-
gorum aut aut
omniitm quam timeho morderi a ni-i ex gratia Christi, juvante libera volontate,
multorum, rwc infimi sub- perversis. Gratanter enim
prudmti cautione moderati sed male. Ad boc idonea
srllii reprobantur. susci pit oculuin colum-
sunt esl voluntas tua qusa vo-
XXXI, binnm pulcherrima et catur libera, et n
ISORBS. modestissima charitas,
<> aliorum dentem autem caninum agendo iit damnabilis ancilla. Serm. 13 /• Verb.
/iugustmi
Patrum, quos cum co no- vel evitat cautissima bu- stoli.
approbavitque miiit.is, \ci retundit soli- >\\(.I1 I-AIHES IFBICANI IN SAHDINIA
minavit,
tancta synodu», non pau- dissima veritas. Magisqne homine qui-
Ante largitatem quippe gratia- est in
co, neque i< via errata cir-
optabo a qnolibet repre-
riinifrruntiir, qux bendi, qnam sive ah ar- dem lihernm arhitrium, Md non bonum qoia non
mquc catholica rante ^ive ab aduluute iUuminatum. Proinde nisi gratia detur, bonum ipsan
fecto,
 .

II
VINDICLE AUC.USTIMAN.K. 840
rbitrium non habetur. Sic namque est liberum ho S. ALIPIUS TAGASTENSIS.
linis arbitrimn absque dono gratise, sicul est oculoa
II ihemus ducem (Augustinum), qui noa im ipsa
ine luce, nam et ocnlua ad ?idendum factus
est, sed
veritatis arcana Deojam moostrante perducat. Lib.
isi lumen acceperit non videbit. ln epist. synodica
iii Augustin. contr. Academ., in fine. Rupertus Ablias,
<p. 5, tomo VI Bibl. PP., part.i.
babet de Nemo lib. vii de Oper. Spiritus sancti, cap. 19 : Iste est Au-
to oisi mendaciam et peccatam (Synodos Arausi-
gostinus colomna et firmameotum veritatis. Prospcr
ma, canone 22). Qux sententia exseripta c.v traet,
inepistola ad Bufinum: (Augustinum abundantissi-
S. Patris in Joannem.
me Spiritus veritatis implevit
XXXIV.
C&NSOBI XXXVII.
5. S. AUGUSTINUS.
Bidiculi sancti Augu- At ego ubicunque sis, CENSORES. s. AUGUSTINUS.
iniadoratores ubiqtn di Conti ndimus ipsius ar- Nempe cum arma tua
ubicnnque legere ista po-
mt illuin esse fidelissi- anle istos in tuo
teris, te
ma omni ex parte inexpu- vana quidem
et obtusa
<um antiquitatis testem, corde constitui, quos dod guabilia non cssc, sint licet jactanter ventilas. Lib. v
loquitur Calvinus, }>ri- illustria. contra Jul., cap. 0.
'

amicos meos ct inimicos

um oraculum,
Bcclesise tnosaliqoa in meampar-
•incipcm Patrcm et om-
S. PAULINUS.
tem gratia propendcntes,
um doctorum subtilissi- Ideoque cum hoc Pentateucho tuo contra Mani-
aliqoo abs te merito tua?
um. otfensionis aversos, et ob chaeos me satis armaveris, si qua in alios quoque
hoc tibi adversos in hac hostes catholica? iidei munimina comparasti, quia
istra disputatione constitui cognitores, etc. Lib. u hostis noster, cui mille nocendi artes tam variis ex-
>ntra Julian., cap. 10. pugnandus est telis, quam oppugnat insidiis, quaeso
S. HIERONYMUS atque alii Patres. promere mihi de armamentario tuo et conferre non
Eieronymus, epistola 25 inter Augustinianas ita Au- abnuas arma justitiee. Epist. 31 apud S. Augustinum.
tstinum attoquitur : Macte virtute! in orbe celebra- Utpote inter multa Dei dona, quibus illum abundan-
s, catholici te conditorem antiquae rursum lidei tissime Spiritus habens etiam
veritatis
implevit,
Mierantur atque suspiciunt. Audax episcopus cpistola hanc scientia? et sapientiae ex Dei charitate virtutem,
39 inquit : Thesaurum sapientiae desideravi, sed ut non solum istam adhuc in suis detruncationihus
linus accepi quam volui, licet minus uon debet dici, palpitantem, sed etiam multas prius haereses invicto
'd munus quod oraculum legis contulerit Augusti- verbi gladio debellaret. S. Prosper ad Rufinum
iis, sacrator justitiae, instaurator spiritalis gloria?, Joannes XXII ait: Augustinus, etc. Catholicae iidei
spem-ator salutis aeterna?. Sixtus IV, in Bullario veritatem in lucem produxit, eduxit in publicum,
wjustini: Augustinus inter intemeratae Ecclesiae do- firmis ac invictis rationibus solidavit.
ores praecipuus, et subtilissimus Evangelii ac sa- XXXVIII.
•arum litterarum perscrutator. CENSORES. S. AUGDSTINUS.
XXXV. Neque eum in sententia- Hoc quidem dicitur ;

CENSORES. S. AUGUSTINUS. rum suurum et fundamen- sed tu dicis : Qui autem

At sequi actmiratorcs do- Vos autem ettam cauti, torum quibus eas confirmat legit, et intelligit, si non
nt sanctum Augustinum et tam turbulenti, et tam delectu adeo felicem csse Pelagianus est, hoc non
inquam adeo vagam tt novi nemiui dubium est (ut demonstrabo si mihi dicit. Lib. i Operis im-
/• rminntum in Ecclesia
i> quin nihil dignum auclo- illud injunctum fuerit) perf., cap. 15, ut refelle-
itatem obtinteisse, ut ritate prseferatis. Lib. de quin mentibus nostris ple- ret ista Juliani : Nihil ita-
omnibus ejus
tholiri sese Vtilitate credendi, cap. 14. nissimam ipsius doctrinse que ibi de omnibus Au-
inionibus csecis oculis non consentiendi, imo op~ gustini argumentiset pro-
positam partem tuendi li- positionibus inexplosum
bmittere teneantur, ct illx absque temeritate et errore
bertatem relinquat, quin remansit.
puqnari ncn possint. et ipsemet de opinionum, Probel, si potest, et
S. HIERONYMUS. quas docet, certitudine ad- fatebor me didicisse ab
Mihi autem decretum est te amare, te suspicere, u dubitet. illo. Lib. i de Orig. animae,
cap. 14.
lere, mirari, tuaque dicta quasi mea defendere.
rte et in Dialogo quem nuper edidi, tuap beatitu- S.PROSPER.
nis, ut dignum fuerat, recordatus sum. Epist, 30 De argumentis sancti Augustini contra Pelagianos
S. Augustinnm intcr Augustinianas. Nolo autem ita canit in carmine contra Ingratos cap. 3 :

nctitas tua sic me arbitretur haec scribere, quasi Istius ergo inter cunctos, qui de grege sancto
Insanas pepulere feras, industria major,
iis quae nunc ego dubitem. Hilarius
edidisti in Majus opus, totum pra?stantius imbuit orbem.
ist>An ad Awjustinum. Quaque per ambages anceps iter egit opertas,
Hujusab occursu est praeventus, mille viarum
XXXVI. Insidiis aditum non repperientibusullum.
CENJ0RE5. S. AUGUSTl.NUS. Cumque foris rabies avidorum exclusa luporum
(Sanctum Augustinum) In hoc te plane laudo, Frenderet, inque omnes mendacia verteret artes,
leramur, ut decet, sed quod veritatem etsi nun- Ne mentes ullarum ovium corrumpere posset,
n pecudum more et sine quam percepisti,
Neu dubia obliquis turbaret corda querelis,
certe
Istius ore viri fecit Deus, istius ore
tione; cum ipso profite- quamputasti, hominiprae- Flumiua librorum mundum effluxere per omneni
ir quod minus illum tulisti,ideo quidemteme- Quae mites humilesquebibunt, campisque animorum
lamus quam veritatem. re, quia existimasti scire Certant vitalis doctrinae immiltere rivos.
te quod nescis, scd ideo
XXXIX.
ere, quia personam non veritus, elegisti aperire CENSORES AUGUSTINUS.
S.
od sentis. Lib. iv de Orig. animse, cap. I. Si Augustinus haec re- Si enim turpe est sine
 8*7 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. Al Gl STINI.

ctcdicit, d- ratione cuiqaam credere, ruin disitfui •"• - tn et aliam jam eis dederam
sum, ut omnibus docto- qnid expectas, quid - doctores inter te divisit tanquam citias redituris.
ljungam;sin\ gts, ul alicui sine ratione turbit ct contentionibus i ipsi .i I \ns etiam
,•0 di credam qoo facilius tna n in \ \rtim libram,quem si adjuvanta
eam etiam deserer ratione duci possim?An iii Gallia tam ipso Domino diligenter lege-
smit hoc '/ I ii'"' firmnm aliqmd supersedi- ijuam r i i is tublato ritis el r ioteUe-
id posi 7'"" sine ficabit tua funda-
ratio tis occasion m pra buit. xeritis, nnllas exiatimo
ratione loquitur, >t ita mento temeritatis? I inter \o< de liac re di
qvovit modo sumatur Au- vi </ Utitit. credendi ad siom s ulterius im futu- j

gustinus, ipsius manei- llonorat., cap. 14. , Epist. i7 ad Valentinum.

pium ftiri, >t omnes <ju*
S. THOMAS vTLLANOVANI S.
scntentias adorarc ncquaquam cogor.
sidus maximum, Angustine Pater, quantun:
S. BERNARDUS. clesiam Dei tua sapientia irradians illustrasti ! Quan-
Ab dualms columnis, Augustinum loquor
his et tum tua prresentia errorum tenebras elFuga-ti ? Nunc
Ambrosium, crcditc mihi, difticile avellor, cum iis enim te auctore, te m.igistro, ita omnia sunt lucida,
me erraro aut sapere fateor. In epistolall adBugo- ut errare non possit, nisi qui ex industria velit allu-
ii> m. B cinari. mihi videtur. in Bccleaia Dfli
Est enim, ut
XI,. schola theologica vclut qua^dam arca, etc. Cotte. I

, BNS0RES. AUGOSTINDS.
S. de S. Auyustino.
lloc suf/icit ad confi s- Nemincm velim sic am- XLIV.
sioiuin kane ab effrenatis plecti omnia mea, ut me
f.F.VSOnES. -. ADGUSTTNDS.
Augustini aduratoribuscx- sequatur, nisi in iis in
Quin eadem Augustini Arbitror sane nonnul-
torijuewlam, licilum esse quibus me non errare
obscuritas pro clypco fuit los\tardiorea id opinatu-
absquc trroriset temerita- perspexerit. Lib de Do-
hxresi iestinatiano- ros me sensisse quod non
tis nota AugusHni scntcn- no persev., cap. 21.
rum, qui ferocia horrida- seusi, aut non
tias non stmptr scjui.
que sua dogmata hujus quod sen-i .-
quorum er-
S. ILDEPHONSUS. Patris doctrina funda- rorem iinlii tnluii non
Audiant B Augustinum, cui contradicere fas non bant. debere quis nesciat,

est. Scrm. 2 de Bcata Virgine.

velut me sequeotea, ne-
que apprehendentes deviaverint in aliquam falsita-
XLI.
tem, dum cogor per qusedam densa et opaea viam
CENS0RE3 . A0G0STIN
S.
carpere, qumdoquidem nec ipsis sanctis divinorun
Plcricjue mortalium pic- sivos non essctis
tate ac doclrinis illustres, qui contra testimoniam librorom auctoritatibus ullo modo quisqua n rccte
cpiscopi, carJnialis, ip- veritatis falsum testimo- tnbuerit tam multos et varios errores bereticorum.
siusque (scilicet Augustini) nium vestrum et dicitis, cnm omnes ex eisdem Scripturis falsas atipie fallaces
amici, seroi ac fautorcs, et insuper scribitis Lib, !

opinioncs suas conentur defendere. Lib. i dc Trinit.,

fratres, ac (ilii sxpe iltum u Operis impcrf., contra
reliquerunt. Julian., cap. 79. cap. 2.

Nunquid idco vim veritatis efFugcre poteris, quia FACUNDUS, episcopus Mermianensis.
nobis calumniando imporlas socios falsitatis? Lib. v Quid autem in hoc miremur? Neque melioa loqui
contra Jul., cap. 7. potuit Augustinus quam prophetas, quam apoetoli et
evangelistse, quorum menlibus similiter male intel-
VINCENTIUS FERRERIls.
S.
lectis et incongrne adhibitis, tam mnlti suos defen-
Audeo dicere: Omnes doctores qui venerunt post
dere conantur errores. L/6/-0 contra Mocianum. De
Augustiuum sustentantur super ejus doctrinam
Facundo Hcrmianensi lcgesanctum Isidoram d
sanctam, immaculatam, auri pnrissimi
pur.im , ,

Scripf. cop. 19.

sine errorc falsarum opinionum. S> rm. de S. Augu-
stino. XLV.
Nsoais. S. ADGDSTINDS.
S. Al GDSTTNl - I) Mihi concludcre ticet Qui ea qnae |iro natura
Inauditum in Ecclesia Ecce non ego unns, scd eum noluisse suis in libris qusesUonum diluci ledictaj
cst, quod >i ipse Augusti- tot ac tanti sancti erudi- animi sui sensa d existimo adhuc oon inteir
nus detestatur, licei ejus tique doctores tibi pro me aut in iis expont n lis ligunt, non mihi caluot-
impertinentes adoratores il- vel mecam, proqae om- satisclarum tum fuiss nientur pro mea f.iiMilta-
lum supra ponant . Soli niam nostram tua ip-et nullum legentibus ds ejus tisindigentia, Bed Deum
am ntes sic ratiocinantur : sius, si sapis, salute re- vera mente >t intmtions potius pro accipienda in-
/ nus koc doctor asseruit, spondent Lib. . contra i
dubitandi locum Tetinque- telligetitia deprecentur.
ergo credendum cst. Jul. cap. 7. Lib. ni (/, pccint. M
IDEM. tt n miss contra V
gium, r<i/,.
Quilihct doctor est contentas ad probandum ili-
clum siniin, -i p itesl babere unam auctoritatem Au- S. PRUDENTUS epi-copus.
gustini. Ibi I. monstrum horrendum, o linguam pi
\I.III. damlquss »el ignorantiam vel invidiam tantis docto-
S AUGOSTINDS, ribus importare non metuit, ut qui obscura ri

//iugustini obscuri-
,
-
De qua
difficillima quav subierant, obscurioribusdictiseaimplicasse credantur,
tas etiam >>> pertractandis stione, hoc esl de vofun-
etc, de qua re testes nobis sunt libri bealissimi Pati
prsBdestinationit et gratirn late et gratia, non opus
apparuit; eiqui- babuietiaminhacepisl Aoguslini. Lib. de Prxdest. contra Jonn
teriis
/
in scholas theologo- diutiusdispotare,quooiam Cilp. I I .
 i'»
VINDICLE AliasilMAN.K. 850
\I.V1. A rum, el pater luminis snper omnia luminaria s|ilcn-
CENSOBBS. s. AUG08TIN1 3. dens, delectabilis oculis, ac per omnia respiciens;
Augustinus, cumpondere Nimise vanitatis el c«-
licujus insupirabilis difji-
sic A.ugustinus Ecclesiam illnstravit, gemma docto-
citatis sunt, si etiam bis
ultatisprcmebatur t adilta consideratia nondum nun, pater theologorum, suavis eloquio, omnes ma-
di-
erba Scripturse confugie- gnantur exclamare no- terias penetrando dilncidans. Parte u Histor. tii. 8.
at altitado divitiarum
: biscum : altitudo divi- r.t inferius : Merito igitur sicut sol refulgens, siciste
apientiee etscienti»Dei! tiarutn sapientias et s<
mtemplo Dei refulsit splendore doctrinae clarissimse.
Dti! Epist. 105 ad
Sutum. S. Prosper in rpist. ad A.ugustinum : Recensito au-
temhoc beatitudinis tuse libro, sicut qui sanctam at-
ADRIANI Spapa VI.
qne apostolicam doctrince tuaj auctoritatcm antea se-
In omnibus his esclamandum est cnm Angustino :

quobantur, intelligentiores multo instructioresque

> altitudo divitiarum sapientiae st scientix Lki ! In 4
sunl facti, ita qui pcrsuasionis suse impediebantur
ententiarum, qusest. I, de pamitentia, iu solutioue
?rtii dubii.
obscnro, aversiores quam fuerant rcccsserunt.

XLVII.
g CENSORES. S. AUGUSTINUS.
NSORES. AOGOSTlNOS.
S.
Obseroandum est ipsum- tu rationcm ?
Quseris
/' trinam sancti Au- Prorsus intelligor, ve- met sanctum, Augustinum ego expavescam altitudi-
s gratiae, lis nolis, sed tu contra
fateri se ciixa multas prx- nern : altitudo divitia-
berte -
inationis istanibil dicturus vis non
destinationis quxstioncs rum sapientix et scicntix
Eucharistix differentem intelligi, quod ego veris-
dubium sxpc hxrcre, se Dei ! Tu ratiocinare, cgo
:s«?difficilUmam intellc- simnm atque flrraissimum illas insuperabilibus diffi- mirer; tu disputa, ego
u tt obscuram. dixi. Lib. vi Oper. imperf.,
cultatibus plenas reperire, credamj altitudinem vi-
cap. Ii0. Relege, et in-
quibus nullam unquam deo, ad profundum non
telliges. Lib. m, cap. 191.
responsionem, cui acquie- pervenio. Postea: Re-
CASSIODORLS. sccret, dare potuerit prxUr quievit, quia inveuit ad-
Ipse etiam doctor exirnius beatissimus Augustinus, ignorantix sux et altitu- mirationem nemo quse- ;

dinis judiciorum Dei con- rat a me occultorum ra-

ebellator hsereticorum, defensor iidelium et famo- fessionem. tionem. Illedicit: Inscru-
>rum palma certaminum, in quibusdam libris ni- tabilia simt judicia cjus,
iia diflicultate reconditur, in quibusdam sic est pla- et tu scrutari venisti? Jlle dicit, Investigabiles* sunt
issimus, ut etiam parvulis probetur acceptus, cujus vix ejus, et tu investigare venisti? Si inscrutabilia
ierta suavia suut, obscura vero magnis utilitatibus scrutari venisti, et investigabilia investigare veuisti,
rcita pingnescant Vap. 22 de divin. Lcction. In qui- crede, jam periisti. Serm. 20 de Verb. Apost.
js propter obscuritatem rerum et subtilitatemdispu- S. FULGENTIUS.
tiouum minus Augustinum intelligere possumus, Reveraeuim frustra labor supertluae scrutatiouis
:1 a Domino intelligentiam postulemus, vel ab eis impenditur, ubi nulla inventionis copia suffragatur
jos ipse suo dono illuminare dignatus e^t, bumili- et noxia curiositas in reatum protinus labitur, quan-
r nos doceri patiamur, ac deprecemur. Ecclesia do modum suuni bumana iulirmitas non melitur.
igdunensis lib. de tenenda sacrx Script. verit., Quin potius in boc profundissimo divinae voluntaiis
ip. 9. arcano nibil aliud nostrse saluti congruere noveri-
XLVIII. mus, nisi cum David unusquisque nostrum humiliter
CENSORES. S. AOGOSTINOS. dicat : Mirabilis facta est scientia tua ex me ; confor-
argumenta ad pro- Si non intelligere,
vis
mdum doctrinam sancti aut si te lingis non intel-
tata est, nec potero ad eam. Cum beato quoque Pau-
ugustini de mysteriis ligere, noli obstrepere lo religiosi clamoris jungamus affectum qui ait :

atiae et prsedesfinatioms volentibus valentibus

et allitudo divitiarum sapientix et scientix Dei ! Lib. i

se obscuram et difjicilcni intelligere. Lib. iv contra de Verit. preedest, Lege Prosperum ad dub. 4 et 7
teUectu. Jul., cap. 46.
D Genuensium.
S. PROSPER. LI.
In quibus (Augustini dictis) nulla est obscuritas, CE.NSORES. S. AOGOSTINOS.
de fide praedestinationis et gratiae, ex qua est om- Cum
sanctus Augustinus quid tunc
Videtis certe
um bonorum origo, perseverantiaque meritorum, sententiam suam in hac de tide, atque operibus
materia ter mutaverit, hoc sentiebam, quamvis de
jc teneatur, quod habet veritas. In fine resp. ad
nos ad credendum inda- commendanda Dei gratia
xcerpta Genvensium cx libris S. Augustini de Prx- xit, sanctum Augustinum, laborarem,in quasenten-
•st. sanctorum et de Dono pcrsevei^antiae. quamviseminentisesset in- tia istos fratres nostros
XLIX. gcnii, suismeditationibus (nempe Semi-Pelagianos)
non acquievisse, et jwst esse nunc video, quia non
CENSORES. S. ADGOST1NOS.
tot ad penetran-
conatus sicut legere libros meos,
Denique ut hoc caput de Non tamen laboras ut
dumprxdestinationis mys- ita etiam in eis curave-
neii Augustini verborum me intelligas, quod facil-
mecum.
terium consumptos coac- runt proticere
scuritateirrefragabilira- lime potes, sed laboras
lum fuisse injxrmitatem Lib. de Prxdest. sancto-
me concludam, verx et ut me refellas, quod non
sius mtntis detcgendx potes. Lib. in Operis im-
suamfateri. rum, cap. 4.
fficultatem demonstrem, perf.,cap 141. S. PROSPER.
c. Quia ergo nec justa, nec rationabilis intelligitur
S. A.NTONLNLS. eorum fuisse persuasio, qui bujus viri (nempe Au-
Quasi sol refulgens, qui domiuus dicitur planeta- gustini) scientiam tot incremenlorum profectibus
8oi SUPPLEMENTl.M AD OPERA S. AUGUSTI.M. 852
eedilicatam, tot annorum studiis expolitam ad ado- A in qua et praedestinalionis eliectus, et praescientiam
lescentiae rudimenla revocjbant, ut magis sutfragare- Dei, qua ante BflBCHla aeterna quibus esset collaturu^
tur haereticis quod inter initia conversionis suae impe- sua dona pnescivit. Cujus prcedicationi- quisquit
rite senserat, quam prodesset catholicis quod ponti- iinpugnator, apertissimus est Pelagianae elationis ad-
licalis diligentia; veritas reveiarat, merito illos hoc jutor. ln fini /! <p.ad exccrpta Genuentium.
pra\judicio utentes, et in his quse dudum abdicata LV.
fuerant immorantes, pii doctoris gravitas notat quod CENSORES. 3. M 01 STIHOS.
qui curaveruntomnes sensusipsiusindagare noluerint Mihi licet addere quod Non sunt ergo verba
cum ejuseruditione prolicere. Resp. addub. 3 excerpt. ri diversas tcmcti Augus- mea inter se contraria
Genuens., in fine.
tini circa hanc materiam quamviste patiantur, \el
propositiones colligere vel- non iotelligendo, vel alios
LII. lcm, corpus quoddam cx intelligere noo sinendo,
CENSORES. S. AUGUSTIM.S. diversissimis partibus coa- contrarium. Lib. v eontra
Nec mirandum cst, si Dicisme quoque ipsum ptarem ; isthic cnim aue- Jul., cap. 5.
(Augustinus) ingcnio intcr innovasse sensus meos, ct nt salutem nostram abso-
tot scntentias quz illi pro- initio conversionis meae
luto decreto deflnitam esse, alibi vero dicit nihilominus
babiles videbantur, jluc- hoc sensisse quod tu.
R alibcro nostro arbitrio pendere, etc
tuante, asscratur ipsum ter Sed fallis, aut falleris,
mutasse scntcntiam. sive calumniando iis quae IDEM.
nunc dico, sive non intel- Legantur tres ad Marcellinum ipsius libri, ed
ligendo, vel potiusnon legendo ea quae tuncdixi. Lib. sanctum Paulinum Nulanum cpistola retractetur, ad
vi contra Jul., cap. 12. beatissimum quoque apostolicae sedis tunc pi
IDEM. terum Xistum, nunc vero pontilicem, emissas pa
Maneat plane, maneat ista conditio, ut horum li- recurrantur. Ad sanctum Pinianum, ad Valerium t >-
brorum novitas repudiata videatur, si in eadem causa mitem, ad servos Christi Timasium et lacobum dis-
ejusdem viri (scilicet Augustini) dissentit antiquitas, tinctim edita volumina revolvantur. Sex libri priores
et ut inutile aut incongniuui jiulicetur quod ab his contra Julianum, unus adsanctum Aurelium Cartha-
quae contra Pelagianos condidit dissouans invenitur. ginensem episcopum de Cestis Palsesttnis, alius ad
ln fine lib. cont. Collat. Paulum et Eutropium sacerdotes contra Pelagii et
LIII. Ccelestii quaestiones, et ad beatae memorkr papam
CENSORES. S. AUGUSTIMS, Bonifacium libri quatuor explicentur. Ac sic in liis
Sxpissimc (sanctus Au- Ad omnia me tibi res-
omnibus operibus, multisque aliis quae enum-i u<;
gustinus) fassus est diffi- pondisse, Juliane, et om- C
cultates aut a semctipso nia refellisse, etc, puto
longum est, idem doctrina- spiritus, eadem praedi-
aut ab advcrsariis in hac quod perspicis, si pervi- cationis forma praecessit. In fine lib. contra Cvllat :
matei-iapropositassuasrcs- cax non es. Lib, vi contra cap. 41.
ponsiones cxccdere, men- Jul., cap. 26. Unde tibi
LVL
temquc suam magis objcc- duobus prioribus libris sic
CE,\SORES. S. Al (,1'STI.N
tionibus vcxari quam solu- me respondisse arbitror,
tionibus acquiescere. ut a nullo amplius requi- Hinc concludo quod si Hinc e.<t quod sentenj
mihi nmi licet dicere sanc- tias ineas inter se contra-
ratur. Initio lib. v cont.
eumdem. tutn Augustinum in variis riasputasvel putaricupis,
librorum tuorum locis sibi tanijuam improbem quod
IDEM. contradixisse saltem fas ante approbaverim, aut
, §
Nec sola est synodorum exerta potestas, estmihi credere ipsius doc- amplectar quod ante res-
Ceu quos nou posseut ralione evincere nostri, trinam esse intricatissi- puerim. Audi ergo aper-
Vi premerent, discussae artes, virusque retectum est
HiEretici sensus, nullumque omuiuo relictum, mam, cum uulhi reperiri tam sententiaoa meam, et

Docta fides, quod non dissolveret argumentum. possit iiilriiutinr, quam intelliije, vel sino nitel-
quse sibi ipsi repugnare vi- ligerealios, non offundei|>
Et postea :
dcatur. do caligines nebu!
An alium in finem posset procedere sanctum
putationis serenitati <m-
Concilium, cui dux Aurelius, ingeniumque D
Augustinus erat, quem Christi gratia cornu cerissimae veritatis. Lib. v contraJul., cap. '.'.

I beriore rigans nostro hiiueii dedit 8BYO ?

Contra Ingratos, cap. 2.
IDEM.
LIV. Tu autem, dilectissime et venerandissime mihi
CENBOBES. S. AUGUSTINUS. frater, si vere de his quaestionibus instrui desideraa,
Fatctur Augustinus
( )
Haec atque hujusmodi sicut desiderare te couvenit, ipsis beati Augustini
suam doctrinam ( de cnm dicentur sive paucis disputationibus cognoscendis impende curam, ut in
prodestinatione ) talem Christianis, sive niultitu-
csse ut populis aut dini Ecclesiss, cur inrtui- conhlenda Dei gralia defaecalissimam ac saluberri
Imminibus tardioris ingenU mns sanctorum prtedesti- mam evangelictv apostolicceque doctrinae intelligen
prxdicanda nmi tit. nationem Bt veram Dei tiam consequaris. ln tpist. ad Ru/Utum, in finc.
gratiam, id est, qiue non I.VII.
secundum merita nostra datur, sicut eam sancta (soass.
Scriptura prcedicat, pnedicare? Lib dt llono persi r., Nunquam Uutum Umgiut Ista nefaria el damna
teli ardort Augustinus bilia dogmata in hac Iri
cap. 22.
o6reprus <st, quam ubi partita divisione qui^qui-
IDEM.
Pelagianos impugnavit ; mente catholica exbon
(Augustinus) piatameuconstantique doctrina abun- illms quinque partita-
iluin niim ab eorum lo-
danter probavit pnrihrandam e I •
lesisa prssdes- quendi ratione et erroribus tebras insidiasque de
tinationem, in qua est gratisa prssparatio, el gratiam, longitsime rtcsdert inttn- tet, atque itaiiitirutrum |
153 VINDICI.l. Al T.l STIMAN.K. 80 i

lit, in pcriculosos exees- que cautus, ut sic de-

sit L.\.
tus incidit, ut hine aliqui clinet Manichsenm, ae se CENSORES. AUGDSTINDS.
S.
Iheologi doctrma et frietate incllaet in Pelagium, rar- Modo ne ia Pelagiano- Ita Manichoeos ot
et
nsignes dixerint cum ve- susque ita se sejungat B rinit, quos (sanctus Au- Pelagianos superamus at-
•itatis limites transgres- Pelagianis, ne se conjun- gustinusj insequitur, er- que vitamus, quorum sic
tutn esse, nimio disputatio- gat Manichseis, aut .-1 in ron-s iihhinin, mihi licet errores utrorumque di-
ealore accensum fuisse ,
•tis alterutris jam tenetur, oerborum quibus ad eos versi sunt, ut qui vide-
utt visum fuisse favere nec sic se a quibuslibet expugnandos utitur im- tur minor, ipse illius qui
mreticis. Verba hxc in- alteris sefvet, ut in alte- petum non sequi. videtur major demonstre-
olentia et impudentia cs- ros irruat. Lib. iv, contra tur adjutor. Lib. 111 con-
cnt, nisi vera essent. duas epist. Pelag. eap. 3. tra Jut., Opcr. imperfect.,
S. FOLGENTIUS. cap. 178.
B. Augustinus indutus virtute ex alto abuudan- S. PROSPER.
ius illis omnibus non autem ipse, scd
laboravit,
An sero ita se novorum censorum norma cxactior
rratia Dei cum illo, etc. sensum quippe Christi
;
tcmperavit, ut nulla eorurn quse excisa sunt asserat
labens, tam gratiae Dei quam bumani arbitrii et
et qua>dam ex his quoe defensajsunt respuat? Con-
lfticia discrevit et 'nierita; semper divinis bumana
B tra Collatorem S. Augustini rcprehensorem, cap. 1.
iubjiciens, et veraciter docens divinitus bomini et
LXI.
rratuito justilicationis donum, et bonae voluntati
CENSORES. S. AUGDSTINDS.
"xordium, et plenum tribui glorilicationis etfectum.
Einc fit ut medius stem Nulla est itaque fovea
L»6. 11 de Verit. prxdest. et grat., cap. 18. intcr Pelagium et Calvi- quam metuens quasi re-
LVHI. num; si enim verba Au- vertar in viam, quo vi-
CENSORES. AUGUSTINUS.
S.
gustini mitigando me ni- deris me velle revocare.
mium demittcrcm, Pela- Dic tamen quaenam illa
Ipsemet Aujustinus in Possunt duo errores in-
gianus esscm; si vero eo- via sit, et explica ratio-
rturibus operum suorum ter se esse contrarii, sed
rum altitudinem tenere cinationem tuam. Lib. 111
ocis hunc animi sui impe- ambo sunt detestandi, vellem, Calvinista esscm; contra Jut., cap. 8.
um agnoseit, quo (scilicet quia ambo sunt contrarii
meciium ergo cum Eccle-
n disputationibus cum veritati nam si propter-:
sia teneo.
telagianis et Manichaeis) ea diligendi sunt Pela-
ta abreptus est, ut in er- giani quia oderunt Mani- IDEM.
•orem oppositum illi quem chaeos, diligendi sunt Sed nec cum haereticis tibi, nec cum catholicis
iestruere intendebat, de- etiam Manichaei quiaode-
tinaret. runt Pelagianos. Sed ab-
plena concordia est. Postea: Tu informe nescio
sit ut catholica mater q quid tertium et utrique parti inconveniens reperisti,
•ropter alterorum odium alteros eligat amare, cum quo nec inimicorum consensum acquireres, nec in
nonente atque adjuvante Deo debeat utrumque vi- nostrorum intelligentia permaneres. Ibid., cap. 5.
are, et cupiat utrumque sanare Lib. 11 ad Bonifa- !

ium, cap. 2. LXII.

S. PROSPER, seu POMERILS, CENSORES. S. AUGUSTINUS.
Sanctus Augustinus Ratio (ob quam scilicet Hcec
est praedestinatio
episcopus acer ingenio, sua-
non tenemursequi B. Au- manifesta et certa sancto-
is eloquio, ssecularis litteratura? peritus, in eccle-
gustinum in quaestione de rum, quam postea dili-
iasticis laborihus operosus, in quotidianis disputa- pr8edestinatione sancto- gentius et operosius, cum
ionibus clarus, in oinni sua actione compositus, in rum ad gloriam, de modo jam contra Pelagianos
sxpositione sua tidei nostrse catholicus, in queestio-
operandi divinae gratiae, disputaremus, defendere
etc.) hsec cst, quia Pela- necessitas compulit. Di-
libus absolvendis acutus, in revincendis haereticis
giani de quaestionibus
illis dicimus enim |singulas
rclmspectus, et in explicandis Scripturis canoni- nunquam disputarunt, nec quasque baereses intu-
is cautus. Lib. 111 de Vita contemplat., cap. 31. sancti Augustini doctrina lisse Ecclesia? proprias
est irrefragabitis, nisi cum quaestiones, contra quas
LIX. eorum impugnat,
crrores diligentius defenderetur
CENSORES. S. AUGDSTINUS. D et licet contra ejusmodi Scriptura divina, quam
Profecto quandoque con- Mentientes conclusio- relatas opiniones prsedi- si nulla talis necessitas
tat (Augustinum in quse- nes, aut irrepentes pau- cassent, Ecclesiu eos nun- cogeret. Lib. de Dono
tionibus de gratia et prx- latim, vel minuendo vel quam hac de causa in nu- persev., cap. 20.
lestinatione cum excessu addendo in assensionem merum hsereticorum ascri-
ocutum esse, verbaque ip- quis non me-
falsitatis, psit, vel ascriberepotuit.
ius essemitiqanda; ne ab tuat,quis non oderit?
1DEM.
llorum duritie et acrimo- Lib 11 de Ordine, cap. 4.
.

\ia in errorem contrarium Dic quod dicturus es, Agnoscant calumniatores superfluo se objicere
ncidam. licitum mihi esse egregie corrector. Lib 111 quod his libris (Augustini) non speciale neque discre-
lebet temperamentum aii- Operis imperf., cap. '61. tum testimonium sit perhibitum, quorum in cunctis
uod catholicum adden- voluminibus norma laudatur. Apostolica enim sedes
lum inquirere.
quod a praecognilis sibi non discrepat, cum preeco-
SIXTUS III papa.
gnitis probat, et quod judicio jungit, laude non se-
Quae sunt tandem illa credenda et dicenda? Nihil
parat. Ibid. cap. 23.
iltra liceat novitati, quia nihil addi convenit vetu-
ILXIII.
tati. Perspicua majorum lides, et credulitas nulla
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
ceni permixtione turbetur. Epist. ad Joan. Antioch.
Verum si (Augustinus) Quid enim diligebat in
Hic est Sixtus, ad quem sanctus Augustinus scri-
adderet peccatum originale Jacob antequam natus fe-
>sit egregiam epistolam |0"> contra Pelagianos.) csse solam causam repro- cisset aliquid boni, nisi
 .

SUPPLEMENTUM AI) OPERA S. AUGISTINT. 856

bationis, et esse id quo ad gratnitum misericordisB A S.HIERONYMI
separatuios prtsdt stinatot su;e donum? Etquid ode-
a reprobis movetur Deus ratin Esau, antequam fe-
Baec deAugustino ad eumdem scribit: Qui eontra
(quam esse sententiam eisset aliqnid mali, nisi flantes ventos ardore fldei perstitisti. Epiat •!:> apud
saucti Augustini scribit), originale peccatum? /.'- August. ; et Paulus Orosius, quem Etomana Bjnodui
non solum pro hujus opi- pist. I0S od Sixtum, qust sub Gelasio virum eruditissimum vocat, ita sanctum
nionis defensione, mortem ibi diffusius vosat.
oppetere nolo, sed credo
Augustinum alloquitur: .\u me fuit f>stinato
mihi licere cam abhorrere, q uia tnater est ilHus quam edcre, ct coacervarc in unum omn > rditUMUM ar- t
,

Calvinus tanta impietate «c rabic urget conlra I bores cum radicibus et ramis suis, et offerre ignienti
siam. spirituituo. In prafat. Commonitorii, tomo VI, ante
THOMAS.
S. librum contra Priscillianistas.

Electio Dei, qua unum cli^it et alium reprobat, ra- I.WII.

tionalis est, nec tamen oportet quod ratio elcclionis CENSORKS. S. AUGLSTIfl
sit meritum, sed iu ipsa electione ratio est divina Fateor sane qussdam ab In lcctiunilius :i

bonitas, ratio autem reprobationis est in bominibus Augustin i, quse ad usse- cis superioribus, qoas
peccatum originale, ut Auguslinus rendnm libertatt //< et vim cbaritati vestrae, qu.ui-
dicit. Quxst. de
B cooperatiiuus nostrst cx luin Dominns adjuvare
Verit (irt 2, ad 9.
,
gratia pertinent, potux diguatus est, exposaimus,
LXIV. explicari in hac mai multum laborem et solli-
clarius, quae in quibusdam citudinem passi sumus.
CENSORES. AUGUSTINUS.
S. locis, ubi opportune diei Gompatiebamur vobis et
Verum hx causae sunt, Quia teuebras vestras potcrant, omisit; ubi iu solliciti eramus et pro
ob quas sanctiillius et eru- redarguunt, vobis lucida septem qusestionibus de nobis et pro vobis. Quan-
diti doctoris volumina tc- non videntur, et quaecun- gratia assiguant niodum tuin autem existimo, ad-
nebris ct caligine respersa que vobis sua radiante quo loqui debebat Au- juvit et uos et vo^ Domi-
sunt, sicut a celcberrimis luce molesta sunt, contra gustinus ad unimorum ne- iiii-, et ea qua- pi
thcolotjis est observatum. illa cor clauditis, ne iude cessariamconsolat ujii' m. diflicillima videbantur,
nox fugetur erroris. Lib. per nos enodare di- sic
iii, contra Jul., Oper. imperfect., cap. til
gnatus remaneret qme conturbct
est, ut nulla quaestio
RIIEMIGIUS ANTISIODORENSIS mentem suam; Impia enim mcns odit etiam ij
intcllectum, etc. Serm. 13 <( Verb, Apost. contra
Beatus Augustinus rerum obscurarum subtilissi- Psktgianoi.
mus indagator, inter ardua sine offensione decur-
ECCLESIA LUGDUNENSIS.
rens. Et antea: Alii doctores comparantur stellis,
Augustinus soli; nam sicut stelloe lumen a sole
Iste vero cum bcec legissct tam utilitcr et salubriter
reci-
piunt, sic omnes doctores lumen recipiunt ab Au- ad illuminationem nostne lidei dicta, non est con-
gustino. In cpist. u adCorinthios.
tentus moderamine et pietate sancti doctoris Au-
gustini, ne terminos ab eo praefixos excederet,
LXV.
addidit de suo. Lib. contra Juan. Brigen , cap. 8.
CENSOBES. AUGUSTINIS.
S.
Floruit an. 852
Quando (sanctus Au- Ille itaque dicat Eccle-
gustinus) vidctur defen- siam aliquaudo in lide I.WIII.
dere praedestinationem ad sua non babuisse verita- CENSORES. S. AUGCSTIf
gloriam ante prxvisa me- tem preedestinationis bu- Ad tribunal sancti Au- Illorum enim dicta non
rita hominum, non loqui- jus et gratiee, quse nuiic gustini disputatum hacte- defendis, ut p~omis
tur ut oraculum, nec ip- coutra novos boereticos nus ct lii« rata
est. jtdes scd reprebendis. Tuo
sius sententia ab Ecclesia cura diligentiori defendi- quam obligaVi rain, hoc est quippe dogmate cum co-
approbatur, nec omncs tur. Lib. de Dono pcrsev., probandi quidquid ilk pr<>- garis illa cul[iare et f.ilsa
theologi illam sequuntur, cap. 23. improbandi quid-
baret, ostendere, nullo mo*
imo qui eum mayis suspi- quil iUeimprobaret... Vna do sineris auctoriba
ciunt, eum dcserunt. superest adhuc tractanda rum defensionem, quaal
SYNODUS BYZAGENA. .. quSBStW, nimirum quanta spoponderas exbibere, ,

fucrit hujusce conditionis quia et iu accusatioai

Cujus prtedestinationis veritatem. qua nos ante adulator esse cou.in-
ssquitas, 1 1 quanta n
mundi constitutionem praedestinatos in Gbristo testa- tassubi undi legem illam, in adulatione deprebea-
tur Apostolus, si quis detrcctat sordis credulitate rc- quam quiu illi jattant al< deris accusator. Lib. iv
cipcre, vel oris confessione profcrre, siante ultimum Ecclesta impositain, audi- contra Jul , Oper. imperf.,
rejuvatprscipuot quosdam cai>. I 12.
dicm vitae preesentis impietatis suce contumaciam,
ejusdt in ]'.'<! s/.r principes,
qua Deo vivo et vero rebcllis obsistit, non abjeccrit, pastoresqui celeberrimos, et d
maiiifestum est eum non pertinere ad eorum numc- suum ecoMSiasticorum, minimeqm suspectot.
rum quos Deus iu Cliristo ante mundi constilulioue m li GYPPIOS abbas.
gratis elegit el predestinavit ad rcgnum. Bptiog. lib. Inter magnos Ecclesia; catbolicse doctoics pi
de Iticam. ct grat., inter opera S. Fulyentii. niiii fuisse et beatum Aogostinum quis ignoff
esse
I.WI. episcopum? quem divina eruditione mirabilem tum
NSORES. S. AOGnSTINOS. omnes orthodoxi in toto terrarum orbe venerantnr, IIUI,
Mortaliumdoctistimi IM.i i milii, bomine, preecipue tamen apostolica sedis anlistitea scripta
aliquid aquss suffundunt mitigationes m cor, ut
sua auctoritate nrmaotes, tanto majori studio sim-
njni v rborum tancti Au- patienter talea feram.
gustini. /./'/<. xii Confess., cap. pliciter amplexi sunt, qoanto ampliori solatio eis se
25. cssc te.-tantur: n.im contra multos ho
;:>: VINMK.I.K AUGUSTIMAN E. s:;s

lesire dimicantes, etmaxime eontra veraipelles ini- A et diligenter legaut. Lib. i:i Bhct. Ecclcs., cap.
nicos gratise Dei doetrina ejm instructi, vel potius i.!.

adem iliustrati gratia semper ezstitere victores, ete. LXXII.

nprxfationecollect. <\r librts S. Augustini. Ilic Eu- CENSORES. S. AUG08TINUS.
typpius S. Fulg ntii amicus fuit, ad quem stiam lit- Referentes Galharinum frontem qualium-
eras dedit. Lege S. Isidorum de Script. eeclesiast., plura contra Aogustinum cunque episcoporum !

dixisse, addunt: Tanta Lib. iv contra Jul., cap.

13.
mterorum doctorum con- II.
LXIX. spiratio satis OStendit dt-
CENSOUES. S. AUGUSTINUS. tharinum in ea re, non ut Catharinum, qui suo sxpt
Quamvis enim prxfe- Eeee inter meos testes, injenio nimium indulsit, scd ut catholicx Ecclcsix
enda sit ea sentenHa qus vel inter nostros consti- archiepiscopum et doctorcm id scnsisse, etc.
modum prsedestina- tuto judices, quem pu-
S. BASILIUS.
iwtis vinnino negat, ta- tasti Patronum tuum,
nen ut damnata etium Lib. i. contra Jul. cap. Contemnuntur Patrum dogmata/apostolica; tradi-
6.
enseatur illu qux affir- uovorum homiuum inventa in-
tiones aunihilantur,
nat, videndum erit quam sit necessario connexa cum troducuntur. Upiscopus autem ille est qui custos est
irticults a Calestino definitis. Si enirn non sit, quatn- B doctrime Patrum, et omnis ^novitatis hostis. Apud
is Awjustiuus iu contrarium propendeat, permittenda Stocolocium Ub. iii de vcrx et falsx Ecclesix discri-
amcn ait hujus quxstionis dctcrminatio libcrx iispu- mine, cap. 14.
antium tlecUoni, quod censuit etiam cardinalis Ba-
LXXIII.
onius.
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
BARONIUS.cardinalis. Vtllem et hoc ct alia Vide quse taceas, qute
Cum 'igitur Fausti sententia? ubique ab Ecclesia quxdam (nempe conlra dicas. Puto quod te puu-
iierit coutradictum, videant quauto periculo quidam Augustinum testiinonia) gat couscientia, sed vin-
qux subjungam mitius cit rectum timorem, cum
;x receutioribus, dum in novatores exsurgunt ut
concepta, sed refero tan- ingerit perversum pudo-
:os confutent, a sancti Augustini de pra?destinatione tum, non probo, si quid- rem, quoquo modo jam
sententia recedunt, cum alioqui arma non desint quam justx o/fensiouis defendenda prcecipitata
juibus adversarii proiligentur. Ad an. 490, p. 444. causam det. Item: Omitto sententia. Lib. v contra
honoris causa quod de JuL, cap. 9.
LXX.
Awjustino subjunjit.
CENSORES. AUGUSTINUS.
S.
S. HIERONYMUS.
Quid 'nempe cardina- Vis audire quid etiam
u
is Perronius) probabilem ipse de hac re apertissi- Absit autema me ut quidquam de libris beatitudi-
'antum esse dicit Awjtt- me dixerit? Ecce etiam nis tuee attingere audeam sufticit enim mihi pru- ;

\tinistnltntiam, dum lo- ipsum numero illi adjun- bare mea, non carpere, Epist.
et aliena 13 ad Au-
pritur ut privatus doctor, go sanctorum. Ibidem.
Qiistinum, tomo u Operwn S- Augustini.
t demontraticam, dum
UXXIV.
onsentit cxteris Patribus, satis indicat minime neces-
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
arium esse adhxrcre Aujustino, nisi ubi cxteris Pa-
Hxc ego inter alia id mira defensio! Tam
ribus ille concinit. genus multa, qux habet densum et arctum est,

PERRONIUS cardinalis. (uempe Pighius contra ubi eis adhceserunt pedes,

Augustinum), duxi pro- ut eos evellere couantes,
Augustinus, maximus post apostolos prtedestinatio-
ponenda, ut intelligamus frustra et manus, et pe-
iis doctor, imo os et lingua veteris Ecclesiee quantum non nimis inverecundos des, et caput tigaut, et
id illam de gratia doctrinam. Lib. i resp. ad reg. fore, si qui forte non ita in eodem luto haesitan-
Uritan. cap. 12. se fo.ciles exhibeant, in iis tes, arctius iuvolvantur.
omnibus admittendis qux Lib. contra Donatistus
UXXI.
videri cuipiam possint pro- post collationem, cap. t9.
CE.NSORES. S. AUGCSTl.NTS. posita fuisse ab Augustino.
ustinus Valerius Si legisses vel si lecta ])
ardmatis in sua Rheto- fideliter considerare
vo-
ANSELMUS.
S.
cclesiastica hxc cle- luisses, nunquam pro- Nihil potui invenire me dixisse quod maxime beati
"icosmonet: Beati Augu- fecto de litteris ejus ad Augustini non cohtereat. Prxfat. Menologii.
dictis
tini seripta clerici caute otfundeudas nebulas igno- Nec crirnen renuis, sed criminosorum turbam re-
idmodum legant, etc. Et rantibus ea quse nibil ad
quiris. S. llicronijmus Apolog. 2 contra Rufinum.
W: quid aliud est quam id quaestionem quse inter
psum, quod momentum nos vertitur pertinent, in UXXV.
wdivimus Bonacenturam, his tuis libris nescio qua
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
A.wjustinum plus dicere mente posuisses. Lib. i
Quid ad hoc, o Baiani Rependite mihi beneii-
Uiquando, et rmnus velle contra Jul., cap. o.
scholastico-mastiges, se- cium; si me magistrum
intelligi?
pclienda scholastica est, libenter vocatis, reddite
VAUERIUS cardinalis.
ut unus regnet Augusti- mihi mercedem. Lib. i dc
Beati Augustini .scripta clerici caute admodum le- nus? An Augustinus po- Ordine,cap. 10.
jant; ita enim acuraine ingeniiprsestitit, et de rebus tius lcgendus ad luccm
iifficilibus tam subtiliter disputavit, ut non mediocri scholasticx, et ad ejus amussim exigendus?
ngenio praediti viri ejus libros legentes in errores ECCUESIA ROMANA.
iliquando lapsi sint. Sed ejus libros pulcherrimos de Augustinus tara multa pie, subtiliter et copiose
Joctrina Christiana, et egregios sermones quos ha- scripsit, ut Christianam doctrinam maxirne illus-
)uit dum episcopus ad populum concionaretur, saspe trarit, quem imprimis secuti sunt, qui postca- tbeo-
 ;

8o9 SUPIM.LMKNTUM AD OPERA S. AUGUSTIM. 860

logicam disciplinam via et ratione tradiderunt. Bre- A Auguttinum cssc Patrem genere tentationis, Domi-
viar. Rom., lect 6. Patrum, doctorem docto- ne, conliteor? Qaid?nisi
LXXVI. tum, primum Angelum in- delectarime laudibu .

ter csBteros in-

epitcopot, amplias ipsa \ciitite.
NSORES. S. A0G08TIN0S. ter omnes exceUentit>>imum quam laudibas. }'<istca:
Licet Augutt&no Au-
'•' Non valde curo, in- irrefragabilem, ei Veramtamen oollem ut
gustini doctrinam atiorum quam, snperborum impe- ineffabilitei mirabilem, ted velaugerel mibigaudium
scriptorum judido centen- ritorumquejudicia,quisi- habitum cujuslibet boni mei suf-
ess\ dieit a suis
ihnu exponere, licet et pro- militeria legendos libros us lanoa n- fragatio oris alieni
prio, idque salva honorifi- atque 111 >;dutandos homi- tio, Zosimo, Bonifacio in- auget, fateor, aoosolnm,
centia. oes irruunt. Lil>.\ dcOrd., ter magistros optim sed et vituperatio minoit
cap. i 1.
Lib. x Cou p. 37.
LX.WIl.
CENSORES. AUGUSTINUS.
S.
SANCTI PATRES.
Ncque adco pcrversum Auxilium Dei qua>ris, Sanctus Prxsul Augustinus assumptus cst cum an-
cst hoc consilium, ut ha- ut impleantur vani libri ubi gaudetcum prophetis, Ixtatur cum apostotit,
gclis,
bere non possit adjutorcm tui, et non queris ut cor- quorum plcnus spiritu, qux prxdixerunt myttiea f<cit
Dcum. rigantur pcrversi sensus
nobis pervia, post quos secundi dispensandi verbi Dei
lui. Lib. iii contra Jul., B
Opcr. imperf., initio. primus rcfulsit gratia. Ecclesia Augustiniana in anii-

S. PROSPER. phona ad ejusdem solemnitate.

Magnificat, in
Unde ergo baec sententia tam severi emersit exa- cellentissimse auctoritatit virum vocat eumdem sanc-

minis? Unde in hanc] austeritatem supercilium tam tus Prosper in epist. ad Ruiinum. Admirabx

tetrica; frontis se armavit, ut mensuras sensuum, tator dicitur ab eodem in resp. ad dubium 8 Genuen-

pondera locutionum, numeros syllabarum insidiosus sium. Magister mirabilis a Cassiodoio in prol. ad

scrutator eventilet, magnumque se aliquid conticere psalmos. Cui contradicere fns non cst, sanctus [lde-
prscsumat, si (scilicet Augus-
catholico praedicatori phonsus serm. 2 de B. Virgine. Heatus Jordanus de
tino) notam erroris affigat, quasi incognitum aliquod Saxonia ha>c scribit: Post Paulum neminem
opus, et quod hactenus latuerit impetatur, an non rum prxfero m doctrina fidci Augustino, undc ism
illa iis morsibus doctrina lanietur, quoe novorum hae- proprie dicitur alter angehit. Serra. 1 10.

reticorum commenta disjecit, et diabolicum ',tumo- LXXXL

rem Pelagiana? elationis elisit? Prxfat. adversus \Col-
CENSORES. S. Al T.I STINUS.

latorcm.
Novum crimcn inquiet Nunc tibi certe, quod
aliquis, ei quod invidiam tem male ac falso de me
LXXVIII. C redolet, vocarehominem fueris opinatns, igfl
CKNSORES. S. AUGUSTINUS. in judicium, quod Augus- Lib. iv Oper. imperf., c.
Vides tertio quantopcre Qui legunt haec, si in- tinum nitnis effute lauda- 4.
alienum putet Augustinus telligunt, agant Deo gra- vi rit. Abtolvetur mis, vel
a pia docloris humilitate, tias; quiautemnon intel- ipso Augustino judice, neque cnim ulli veniam facUx
et veraci de sc ipso cogita- ligunt, orent ut eorum impertimur, quam illi qm de nimiis erga >>«s laudibut
limic, quod velit aut putet ille sit doctor interior, a accusatur.
libros suos erroris expcrtes cujus facie est scientia et S. POSSIDIIS.
esse. Fuit igitur etiam ip- intellectus. Qui vero er-
sius Augustini, ct pia hxc rare me existunant, eliam Si cuncta mei corporis mcmbrn vertermtwr in hn-
humilitas, et verax de se atque etiam qua> sunt dic- guas, adhuc non esson <H<jiius <ntt sufficicns ad l<iu-
ipso cogitatio : ac proinde, ta considerent, ne fortas- dandum tantum Patrem et doctonm, et tantum ftdd
qui de ipsius scriptis aliter sis ipsi errent. In fine li-
relucentis illuminatorem. Epist.ad Macedonium.
sentiwit, mendacem fa- bri de Dono perscvcran-
ciunt, qux verox supponi tix.
Sanctus Thomas Villanovanus ait : quem tt memo-
dcbet cjus intcntio. rem Patrem Augustinum? Omnis laus inferior t<
IDEM. conc. 1 de S. Augustino. Quorum profecto sanctorum
Magna enim gloria sua humano generi consulue- rj virorum (nempe Aogustini et ThomaM penet cathotm
rint, si Augustinum ab errore revocaverint; nisi cos universos ingentia et omnem laudem %u\

forte modestihomines novique censores magnorum nomina, c«mm< ndationi novi prxconii plane non i

prius meritorum seni honorabiliter ac misericordi- Alexander VII, in bulla ad Lovanienses.

terparcunt, ct securi, quia libros ejus nemo usquam
I.W.MI.
recipiat, conquiescunt, atque ignoverint. Epist. ad
cknsohks. B.ICOOSTO1
Rufinum. Est enim in jure tituhu Ora, obsecro, ul ooa
LXXIX. de phtris potitione, ui </<// laudari voleos, sed lau-
plut pottulat mtnus ha- d a iis invocem Dominuoo,
CENSORES. S. AlV.rSTINl 13.
beat; ei nobis a natura et ab inimicis meis
Quam mnlti fcrrc non lnvidetis, imjuam arri-
pottunt, ittos homines od comparatum est ut cum vus fiara. Episi
dens, laadibas meis. In
nauteam utque mcukare, aliquis plut jutto extolli- Paulinum. Preesertim quo-
ftne lib. tii contra Acade-
Auguttinum Patrem csse micos.
tur, naturaii quadam pro- oiam multi sunl bic qui.
Patrum, doetorem docto- penstoni conemur illum detrahendo nobis,
rum, ).rimumpost scriptores canonicos, mtraoifon, deprimere, <t Uwdet uttro rorum animos, a quibM
irre-
fragabilcm. n«n roganti concedimus, tliligi videmur, advers
vel obtrudimus recusanti nos perlurbare conantur
L\\\. quodpro suo jure exigcnti Epist. '2'1~ a<i Albimu
CENSOH' S. A0GOSTINO8. negaremut. 0.un- postea Btc.
Yon dixit Catlestinu» Quid igitur libi in hoc a|>j>licat sancto Augustino
 . .

861 VINDICI.K ALCLSTINIAN.K. 862

S. HIERONYHUS. A decet bonore veneratus sum, et babilantem in le di-

Certe quidquid dici potuit, et sublimi ingenio de lexi Dominum Salvatorem ; sed nunc, si fieri potest,
Scripturarom saaclarum hauriri fontibus, a to posi- cumulo aliquid addimus, et pleuacomplemus, ut abs-
tum atque dissertam est. Sed quaeso reverentiam que tui nominis meatioae v.c uaam quidem tioram
tuain paramper patiaris me tuum laudare ingenium. prseterire patiamur. Postea Macte virtute io orbe
:

Epist. 30 ad Augvst. celebraris, catholici te coaditorem antiquae rarsum

LXXXIIl. lidei venerantur atque suspiciunt, et, quod signum
CENSORKS. A.0GDSTD40S.
S. majoris gloria3 est, omnes haeretici detestantur.
B B interest
s sua Desine lalibas, uaus Epist. 2;> <;</ Aiig.
omnia jura tum uni com- bomo sam, Ecclesise inter
mittere ; periclitatur ex< rci- aos agiturcausa, dod mea, LXXXVI.
tus eujvs robur unius ho- Ecclesiee, inqoam, quae in CENSORES. S. AUGUSTINUS.
minis virtute nititur. Quid uullo bomioespempooere Qui prius Augustinum Non enim vos oblitos
<:nim si hxretici suis argu- a suo didicit Redemptore. in omnibus deposcebant ju- credo, judicismihi munus
$s tt < viueere se non Qoaaquam oec de me ipso dicem, nunc sibi liberum fuisse delatum. Lib. n
i
Augustino vobis, etiamsi meam con- putant ne quidem arbitrum cont. Academicos, cap. 8.
iamnatos? Ecclestie causa versationem nossetis, re- r> honorarium in aliis illum (Sane Clemens VIII saii-
{, tt insuffi- cte crederetur inimicus admittere. ctum Augustinum judi-
:icns foret omnium aUorutn mibi. Ad existimatioaem cem coustituit inquaestio-
Putrum quia
consensus, bominum magna testium nibus de auxiliis.)
Augustinusestnecessarius? qui me noverunt suppelit
Iniqu copia, ad Dei vero con-
S. PROSPER.
<set Bcclesix
ionditio, Deustumuni-
cui spectum sola conscientia, Tantaqua insolentia domnati foventur errores, ut
:um doctorem, sed doctores quarn contra criminalio- pravitatis invidia, et auctores nostri pulsentur et ju-
promisit, ut non circumfe- oes vestras cum intrepi- dices. Prxfat. contra Collatorcm, pro S. Augustini
ramuromni vcnto doctrinx. dam geram, non metamen
doctrina defcndenda
sub oculis Omnipoteutis
justificare aadeo. Lib. m contra Cresconium, cap. 80. LXXXVII.
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
S. PROSPER.
Vec verum cst quod ipse Utrum etiamnoster (ri-
\ ampliusannis contra inimicos gratiae Dei
iginti tum dogmatistae fre-
alii vulus), licet exiguus, ex
catiiolica acies hujus viri ductu pugnat et vincit vin- ; quenter jactnnt, univcrsam eodem quo etiam tuus a-
:it dico, quia non patitur respirare quos vicit. Prac- sancti Augustmi doctrinam bundans, emanet capite
contra Pelagianos fuisse fluentorum, hoc a te pro-
fat. contra Cullatorem. Et in Carmine contra Ingratos,
_ approbatam ab Ecclesia, bari volumus, tuisque re-
:ap. 3 : ^ pluribusque summis ponti- scriptis de communi par-
Istius ergo iuter cunctos, qui de grege saucto ficibus, adeoque ccrtam et ticipatione unius gratiae
Insanas pepulere feras, industria major, inconcussam csse debere consolari. Epist. 65 ad
Majusopns, totuui priestantiu? itubuit orbem. Innocentium papam contra
Nam quocunque gradum convertit callidus hostis, Pelugianos.
Quaque per ambages anceps iter egit apertas,
Hajus ab occursu est prseventus, mille viarum S. HORMISDAS papa.
lusidiis aditum non repperientibus ullum.
De arbitrio tamen libero et gratia Dei quid Romana,
LXXXIV.
hoc est catholica sequatur et servet Ecclesia, licet in
CENSORES. S. ACGCSTINCS.
Qux certe non eo consi- Sic audire debeo con-
variis libris beati Augustini, et maxime ad Prosperum
io a me commemorantw, tumelias tuas, quomodo et Hilarium abunde possit cognosci, tamen et in
tt aHquid Augustini laudi- laudes tuas. Lib. ni con- scriniis ecclesiasticis expressa capitula continentur.
letractum velim;uti- tra Jul., Oper. imperf.,
Epist. 77 ad Possessorem.
lam major illis mea opera cap. 10.
posset accessio .'
LXXXVIII.
PIKS II. CENSORES. S. AUGUSTINUS.

Magnus Augustinus, doctrina et verecundia juxta Ex hac autem approba- Scripsimus etiam ad
D tione (nempe Inuocentii beatae memoriae papam
aobilis, cujus tanta gloria est ut nullius laudibus
papae) hujusmodi littera- Innocentium, prseter con-
crescat, vituperationeve minuatur. Cum esset Mneas rum de uno aut altero tan- ciliorum relationes, litte-
Syhius, epist. 130 ad cardinalem Caravajalium. tum errore loquenlium, in- ras familiares, ubi de ipsa
LXXXV. ferre velle totam D. Augu- causa aliquanto diutius
stini doctrinam de gratia egimus. Ad omniaille no-
CENSORES. S. ACGCSTI.NOS.
fuisse specialiter ab Inno- bis rescripsit eodem mo-
Sed tantum at manife- Neque tamen buic tam approbatam, do quo atque
centio est ma- fas erat
item quam male de vero familiariamico meo velim
litiose simplicibus illudere, oportebatapostolicae sedis
4ugustino meritus sit iste credas, quae de me foite
et eruditorum patientia in- antistitem. Epist. 106 ad
ntppjsititius, qui compa- laudans dixerit. Sensi
tolerabiliter abuti. Paulinum.
libns odiosis et laudi- enim etiam ipsum seepe
hyperbolice supra om-
!>us non mentiendi studio, sed S. INNOCENTIUSpapa.
xem adulationem exagge- amandi propensione ialli Librum sane, qui ejus (nempe Pelagii) esse dice-
atis, plus illi detraxit judicantem. Epit. 32 ad
retur, nobis a vestra charitate transmissum evolvi-
juam addiderit auctori- Paulinum. Si laudanti a-
'atis. mico credendum non est,
mus, in quo multa blasphemia, nihil quod placeret,
nec inimico detrabenti. nihilquod non penitus displiceret a quovis damnan-
Lib. ni contra litteras Petil., cap. 2. dum atque calcandum, cui similia, nisi qui ista scri-
S. HIERONVMUS. pserat, nemo alter in mentem reciperet atque sentiret.
Omni quidem tempore beatitudinem tuam eo quo Epist. 96 ad Augustinum, quzincipit: Fraternitatis
 SUPPLEUENTUM AD OPEBA S. A! IGl stim
vestrse lineas plenas lidei, totoque religionis catholica A iit Augustinus vel sentire cum litttrx S. Innoeentii
vigore iirinatas, etc. tk buent. paprn adx ersus P<
LXXXIX. Boma in Afrieam pi n mis-
tt itt.

CENSORES. S. AOGOSTINI S.
IDF..M.
Quam tttulti sine ullo Sed inultum tum isla
Imo noverint non soliiin Romanam Africanamque
discrtmine Jugustmi att- fallit opinio. l.onge aliter
doritatt m admilti bant, <jui sc habenl quasstiones Eccleaiam, sed et omnea mundi partes, universos pro-
istes,
nunc audita limitatione, quas esse prseter fidi m missiouis lilios cum doctrina hnjns viri [nempe Au-
quam ejus approbationi arbitrator, quam snnt illae gustini) , sicut in tota lide, ila iu gratioe coufessione
('ti-irslittus (tppoauit, dum in quibus, aalva fide qna
outltuiit aliquid
congruere. Epist. adRufinum.
ex Auyu- Christiani sumus, aut
stino vroponi, quaeritant: ignoratur quod verum sit, XCH.
Estnehoc de illis profun- etsententia detinitiva sus- 'I 9. AOCDSTIl
dioribus quaestimibus t quas penditur, aut aliter quam Augustinus, et qui e\ i
go trahi a Patn
non nccesse judicavit a- est, bnmana et infirma de praedestinatione senten- Cbristum, audire et
struere, qttas in ancipiti suspicione conjicitur. Lib. Ham sequuntur, in praede- discere Patre, ut veniat
.i

opinandilibertatereliquitt dePec.orig., cap. 23. stinationem referunt, hunc ad Christum, nihil aliud
ECCLESIA LUGDUNENSIS. B trahi,iUumnontrahi,quia estquamdonum accipere
hic prssdestinatus fiterat, a Patre, qoo credat in
Deatus papa Ccelestinus de quibusdam profundio- non fuerat, itaquenon
ille Cbristum. Neqne enim
riLus quaestionibus in dicretis suis posuil dicens de majis quaerendum esse, audientes EvaDgelium
eis, Quse sicut non audcmus contemncre, ita non m - quore hic trahotur, ille non non audieotibu», sed •

trahatur, quam dicere, cur dentes a nou credentibus

cesse habunus
astruere. Sit ergo internos pia cautela
hic praedestinatus fuerit, discernebat, qui dic :

et moderatio, quatenus sanclis Patribus debitus ser- Ule nonlfuerit. Ubi postea Nemo venit ad m .

vetur honor, et quolibet quis acquiescat modo cx arguont sanctnm Augu- fuerit ei datum a l

illis sensibus qui de hac sententia ab eis positi sunt, stinum, quod dixit trabi, meo Fides igitur et iu-
;

etproedestinari idcm esse. choata et perfecta Dei

non judicemus esse hoereticum. Lib. de tencnda
donom t -t. htb •!• Vrse-
vcrit. Script., cap. 12, tom. ix Bibl. PP. ii< >/. sam torum, cap. 8.

XC. S.PRUDENTII S,
CENSORES. AUGDSTINDS.
S. Qute verba tua, quam sint mendaciorum nebulis
Scd ncque vcrum est, Ha?c ergo quse istis, ut caligata, ejusdem sanctissimi Patris Augustini ver-
quod assumunt, Romanos dixi, duabus epistolis il-
bis eluceat. Lib. de Praedest. contra Erigen.,
episcopos approbasse omnia lorum respondeoad tuam
lanquuin ncccssaria qux potissimum dirigere san- C XCIII.
Aut/ustmus in hisce qude- ctitatem. non tam discen- CBNSOBBS. B. AOGDSTIJI
stionibus docuisst.t. Et re- da quam examinanda, probabUior ei mn-
Certi Valdc remola
c.-t seu-
citala Ccelestini clausula et ubi
lorsitan aliquid gis expedita responsio aito- sibus carnfo hoec schola,
aiunt Quibus vcrbis clare
: displicuerit, emendanda runi est, hunc trahi, iUum in qua Pater auditur
Significat csse aliquus pro- coustitui. Posiea Ago : nontrahi, quia hic trahen- docet, a\ veniatnr ad Fi-
fundiorum illarum qux- autem gratias sincerissi- t< iti Deum sequi voluit, lium. Lib. i

slionum, de quibus luqui- moe in nos benevoleutioe ilti' noluit, quod ipse i>. sanct., eap. 8. At liber
tur, conclusiones ab Au- tuae, quod eas me latere Augustinus fateri coactus de Predestinatione et gra>
gustino traditas, qux de- noluisti litteras inimico- est in lili. de Prsedestina- lia non est lugustini,
litnt intcr udiaphora ccm- rum gratia? Dei, in quibua tionc ct tjtutia. contrarium d< illi
putari. repensti nomcn mcura auctori imponunt, ut pa-
calumniose atque evi- tet cap. 15, § Hic quicunqw ndet.)
denter expressum. Lib. i ad Bonifacium papam, S. THOMAS.
cap. i.
Quare autera in speciali trahat hunc, et illum nOB)
S. PROSPER. trahat, nou est ratio aliqua, nisi beneplacitum vo-
(Bonifacius papa) cum esset doctissimus, adversus luntatis divinae ; unde dicitAugUfltinu « Quem :

libios tamen Pelagianorum B. Augustini episcopi re- ^ hit, et quem non trahit, quare lllum traliat, et illum
sponsa poscebat. Lnde et venerabilis memorioe pon- non trabat, noli judicare, si non vis errarc. » (.'

tifex Ccelestinus, etc. Per bunc virum intra Gallias ment. adcap. Joan.
istis ipsis, qui sancioe memorioe Augustini scripta \civ.
reprebendunt, maleloquentiea est adempta libertas. CBNSORBS.
Posteu, celebri illo Calcstini dc Augustino elogio reci- Si nihil Cltnstitnuv cru- Pro magnitndine
tlitioiti postAugustinumac- icntia- vestra res mira-
tuto, exclamant Contra istam clarissimse landationis
:
cesserit, tchoUutica theo- B
\>\lc> dicitial Li6. ni coi
tubam, contra istam sacratissimi testimouii dignita- logia penitus abjicienda /'o- tra Jul., cstp. :i.

tem audct quisquam maligna interpretationis mur- 1

ret.

mur emittcre ? lu /iu< Ubri contra CoUatortm, \i:v.

cap. 43. CBNSOBJ S. AOGD8TINI I
Augustini auctoritatem Modo autem vos vi

interponentibus respondtri mogistri esse poterit

(B0BB8. S. AOGOBTTN1 B.
potest, Ecclesiam in sui> Lib. u de Ordiu-. oap. 1
Si cui tamen post tot Inde etiam rescripta /Mts usque ho i>
testimonia obseurus adhue venerunt. Cansa finita in < ruditione.
i
idt bitur Jugustim u nsus, c-t, error utinam aliqaan-
exspectei tantispsr, bretn do finiaturl Serm. 1 dt
TBOMAS vii.l.\\ii\ \M S
loquetur Jioma quid sense- Verb ApostoK, tn fti pistinus primus coapit catholicas \eritates enu-
 VI.NDICLK AUGUSTINIAN i
886
eare, digerere, dilucidare, distinguere atque in A mentem suun. asseiido cup., cap. 3. Objecerat
cholasticam formam redigere, docens qn id in quo- aliguid a verit ite alienum, enim Julianus Augusti
idei myslerio sentiendum, quid adobjectare- quod <>t mentiri, i l cst, nuni, eum lou ;ius a |' >- (

contra mentem ire secun- : lagiano dogmate recedere

pondendum esset, nnde ei Scripturia colligendus
n-s
<i'< nter,
!»*( t loqu n io
<
vellet, ad Manichocos ac-
>cus ad roborandum. Deniqoe, si quid de fide distin- quidem ut sentiebant, scd cedere, « instar ferarum,
te senlimus, aperle dicimus, audacter asserimus, SBStu disputationis et i quae 1'ircumdaiitur pinnis,
totnm Augustino debemus. / mi ntia spiritus a<l alterum ut cogantur in retia, qui-
i Conc. I •
S. Augu-
extremum interdum <i< cli- bus quoniam deest ratio
tino.
nantes intellectu squa ac in verum exitiura vana,
XCVI. verbis, quod non cst men- lormidinecontruduntur. »
«SORES. S. AIT.USTINCS. tiri, si<l falli ct dieere fal- Cui Augustinus: « Agno-
sum sine mendacio. Secun- sce igitur in tuo dogmate
Ex
ipsiusmel Augustini Ecce unde putant
se diim contijissc Aujustino nomen tuum, et catlioli-
t Patrum consilio ho haeretici uovi liamcheeo- non solum affir-
ct <iliis cis, a quibus confutaris,
itimum ac rationi confor- rum nomine objecto vim niint auctores citati, sedet desine objicereetdogmaet
te temperamentum appo- subterfugere veritalis, sed pluns alii. nomen alienum. Nara vo-
o, et errorem Pelagiano- non subterfugiunt, inse- rilas utrosque redarguit,
um fugiens in Augustini quitur quippe illa. et si-
et Manichajos et vos. » Ib.
--u$ non inci<to. inul Manicheos Pelagia-
nosqoe subvertit. Postea: S. PROSPER.
XCVII. QuoJ dicimus legem san- Multi, inquis singula hxc credentes, ac justo am-
ctam justam et bonam
CENSORE-. plius asserentes variis sibique contrariis sunt crroribus
non justificamlis impiis,
Jiim pii iem e eatkolicis sed convincendis superbis involuti. Placel igitur lihi cum hoereticis catholicos,
htrimi doetrina et pietate prsevaricationisgratia po- cum victis damnare victores, et eos erroris nota
adu-
mdabites confessi sunt sitam, et coutra Mani- rere, qui errorem ab Ecclesia depulerunt. Lib. con-
mctum Augustinum Pe- cheeos est, quia secundum
traCollatorem, cap. 10. Hinc dicebat magnus ille theo-
igianismi odio ita in con- Apostolnm laudatur, et
•uriain parlem inclinasse, contra Pelagiauos, quia, logus Gregorius Ariminensis, abhinc 300 et amplius
I p< rsaepe Calvino potius secundum Apostolum, ne- annis supremus Augustiniance reipublicas moderator :

uam Tridentinis Patribus mo ex lege justificatur, « Qua. potestatedicunt Augustinum hic non proprie
VBere tndeatur. et ideo justilicandis eis
et vere, sed excessive locutum, dicet alius similiter
quos littera occidit, id est
XCVIII. quos Ipx bona preecipicns in aliis regnlis per Augustinum positis fuisse locu-

CENSoai
prcevaricatione reos facit, tum excessive et non ut sonant illas esse tenendas ,

Spiritus gratise gratis opi- non

sed sic dicendo est dubium iutuenti diligenler
Vel denique si aliquot tulatur. Itcin Quod ar-
:

eis plus intendjt Augusti- bitrium sui in malum li-

quod in multos quis laberetur errores. » 2. Senten-
ts, applieandus illis crit, berum dicimus, ad agen- tiarum, dist. 33, quxst. 3.
in (0 notarunt plu- dum bonura gratia Dei CI.
•$ et graves doctores ca- esse liberandum, contra
vlici, excessisse interdum Pelagiauos est quod au- ;
CENS0RE5. S. AUGU3TINUS.
stu disputationis abre- tem dicimus ab illo exor- Ita sxpe in libns Re- Quamvis et iu his ii-
um, ct in odium haeresis, tum, quod anteanon erat tractationum se purgat bris qui ron contra i os
uun impugnabot, adcon- malum, contra M michaeos Augustinus, quod olitn omnino (nempe Pelagia-
arium extremum incli- est, etc. Utrosque igitur contra Manichxos (qui di- nos), quippe ±111 nondum
isse. catholica sicut et
iides, cebant omnia bona a Deo erant, sed contra Mani-
XCIX. cteteros ha?reticos adver- bono, omnia mala a Deo chaeos conscripti sunt de
sarios inveuit. utrosque malo quasi fato, non au- libero arbitrio, non omni
CENSORES.
divinorum testimoniorum tem liberi ab homine modo de ista Dei gratia
Ut sit nimia quasdam auctoritate et luce verita- (tieri) srribens, ita liberum reticuimus, quam nefanda
t iniqua vexatio, tis convincit. Lib. iii con- arbitrium prxdicarit, ut impietate couantur aufer-
tx medium illud in quo tra duas epist. Pelag., in gratixoblitus esse videatur: re diximus quippe, etc.
:

( et eam in rem pluribus

ritas sedei transgredi ju- finc cap. 9. conlra postea, orto Pelagio
nrxeat Aujustinus. hoste gratix. ita gratiam testimoniis allatis conclu-
I)
cxtollit, ut liberum arbi- dit :) Ecce quam Jonge
S.COELESTINUS. trium deprimere censca- antequam Pelagiana hoe-
Miritice prius laudato
sancto Augustino, addit : tur. resis exstitisset, sic dis-
Quia nonnulli qui catbolico nomine gloriantur, in putavimus, velut jam con-
lmnatis autem haereticorum sensibus seu pravitate tra illos disputaremus. Lib. i Retract., cap. 9.
ve imperitia demorantes, piissimis dispntatoribus
S. PROSPER.
jviare prsesumunt, et cum Pelagium atque Coale- Sed videant quomodo se a dedecore istius exuant
ium anathematizare non dubitent, magistris tamen falsitatis qui possunt tam inepta confingere, si bi
jstris, tanquam necessarium modum excesserint,
quorum abutuntur auribus, aliquantulum diligentioe
jloquuntur. » etc. Epist od cpiscopos Gallix, cap. 3, ad cognoscenda ea quae prsestantissimus minijtcr
! ccnsores.ipsi traiunt. gratioe (Augustinus) disputavit, intenderint. Licet
omnem istius inquisitionis moram ipsi qui haec lo-
CKf S. AUGtJSTWOS. quuntur preeveuire deberent, proferendo alque ex-
Respondeo dupliciter in- Non eslita. ut loque- plicandolibros, ullamve eorum particulam demons-
lligi possc B. Augusti- quicunque ista dixisli,
ris,
um aliosque Patns inter- non est ita, multum fal- trando, quam per dubium saltem intellectum tali
vmc.Tccssice locutos essc: leri-, vel fallere medita- interpretationi obnoxiam vir sanctus ediderit. Epist,
"im<~> , et contra ris, Lib. udeXupt. etcon- ad Rufinum.
 .

S.iT SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTINI

CIl. A irrideantur. et ha?c opinio plus mihi placet. 2 Sen-

CENSORES. S. AUGUSTINUS. tentiarum, ditt. \-2. q. I, art. 2, in finc eorportf.

4iaum hoc iptum cst Unde cluobus prio-

til.i cv.
quod Uolina concedit, ribus libris sic me rea-
i s. S. ai 6C8TD)
quodqm oo o »up< be d»e- pondisse arbitror, ut n Adhterebunt ergo,
' '
Sensit < tiarn angt los ct ii
c.riKjf/i rtirt consui it nullo amplius requiratur. sunt oorpora,
dxmones
i
f/<7/i esse corporeos ois nulla
adrrrsurtis, rntionem l.ih. contra
v Jul. Pato-
ul, in psal. i.xxw p{ ( xi. v, et spiritus dsemonom, imo
hanc tm ifi.r libertatit non gianum, cap. 1.
in spiritus dsmones, licet
epist. 1 15) uliis locis,
fuissc datam ct cjqilunu-
uoi affirmat aut SUpponit incorporei corporeis igni-
tam ab Augustino contra Pclagianos disputantel habere corpora quxdam bus cruciandi LAb. xm </-
subtiliora Ci\ it. Dei, cap. 10.
S. GELASIUS papa.
IDEM,
si studerent adversus eos (nempe Pelagianos)
Augustinus loquitur non asserendo, sed opinione
majorum nostrorum libros, responsaque cognoscere,
Platonicorum utens, qui ponebant esse quaedam ani-
illis omnibus modis cernerctur nihil esse prorsus
malia aerea, quae deemones nominabant. Pnrt. i,
quod ab istis fuerit ventilatum et ab illis magnifiea ad
quxst. Si, art. \, i

veritalo contritum, sicque de cunctis eorum nequitiis

B CM.
refutandis quoque viderentur instructi,
fideles ut
CKNSOHSS. S. ADGUSTm
amplius qusereretur. Epist. ad Jlonorium epi-
nihil Item dubitavit num sol De sole et luna talia
scopum contra Pclagianos. it luna, alinquc sidera qux dicta sunt tanquam sen-
ocalis conspicimus, sint tiant, et ideo tolerent va-
CIII.
animata. nos adoratores raos,
CENSOBES. S. ADGUSTINUS. quamvis verba ihi aceipi
Nulli Patrum proinissa Quod dixi mihi objice, modo
possint ab animali ad inanimale translata, lo-
fuit infallibilitas, etsinguli utpurgem. Lib. iv contra
Nam tua me cutionis qui vocatur Cnece metaphora. Lib. u l
fere in quibusdam errave- Jul., cap. 1.
runt, ut Cyprianus in rc- non velut lingua
terret tract., cap. 7.
baptizandis hxrcticis, Hie- censoris. Lib. ui, cap. 21. S. TIIOMAS.
7'onymus in uliqua parte
apud doctores fidei fuit circa hoc
Similiter etiam
Dunirlis rrjicienda, etc, et plura dicamus speciatim
diversa opinio. Origenes enim posuit corpora coele-
de Augustino.
stia animata. Hieronynius etiam idem sentirc videtur
S. PROSPER. exponens illud Ecclesiastici primo Luslrnns om- :

Doctrinam quam sanctoe memoriae Augustinus epi-

nia, etc. Basilius vero et Damascenus assernnt cor-
scopus contra Pelagianos iuimicos gratiaj Christi et pora coelestia non esse animata. Augustinus vero sub
liberi arbitrii decomptores per multos annos aposto- dubio dereliquit, neutram in partem declinans, ut
lice asseruit litterisque mandavit, quibusdam visum patetex n de Cen. ad litt., et in Enchiridio. Part. l.

est aut non intelligendo, aut eam nolendo

intelligi
quxst. 70, art. 3.
reprehendere, et hoc quasi compendium cognitionis CVII.
his qui judicio eorum ducehantur afferre, ut quse in i BNSOBBS. s. AUGUSTW
libris praedicti viri damnahilia reperisse jactabant, Dubitavit etiam Proinde innorantiam
brevium capitulorum indiculis puhlicarent ; talique gint nniinnrum, utruiii nieam de origrae anim i-
rrr, ntur ih noc.i, quod cer- rum te corripientem etque
commeuto et deteslationem ejus quem impeterent
tissimumest, nn ex Adam objnrgantem non moleste
obtinerent, et ab his qua> infamassent curam exter-
propagt niur, ui oidere cst, ferrem, imo insnper et
riti lectoris averterent. Prxfat. resp. ad capitula Gal- epist. 29 <«/ Hieronymum, gratias magnas ageroni,
lorum. 1 1 epist. l'>7, ' t in libro dr <i oam mihi non solum
Origine animm. duris percuteres convi-
CIV. ciis, si'd voris etiam ex-

CF.NSORES. S. AUGrSTINUS. cuteres dictis. Lib. iv de Orig. unim., cap. 3.

Sensit ille (nempe Au- vita pauperum Deus 1)
S. FULGENTIUS.
gustinus) mundum in in- meus, in cujus sinu aon
stnnti rnutttm fuisse (lib. est contradictio.plue inihi Cujus qua^stionis (de origine auimse) beatus Au-
iv de Gen. ad litt., a cap_. mitigationes in cor, ut gustinus profunditatem sihi imperscrutabilem cer-
•21 usque ad iinem libri, patienter tales feram, qui
nons nullam voluit hujus roi dolinitam prolon.' m-ii-
cl cap. \ et seq.),
lib. v, non mihi hoc dicunt qaia
tentiam, incongruum prorsns existimans aUquidafi
quod Jion convenit cum divini et in corde
siint,
scripsit a Mogse cnp. 1 famuli viderunt quod
tui lirmare sine duhitatione volle, quod alter posset oon-
05, Ut OStt inlitiit ur- dicunt, sed quia superbi traiia responsione convellere. Cujus tam in decima
curatiores theologi, specia- sunt, nec noverunt Moysis
librode Genesi ad litteram, quam in lihris ad\in-
timque Snnrcz, Sfolina, sententiam, sod aniant
Mni tinmi, communiti rque siiani, non quia vora est,
centium Victorem do Origine animas, nae non in
rejicitur n doctoritnu ca- sedquia sua est. Lib. xu libro primo ex duohus quos ad sanctora Bieronyrauaj
tholicis. '
nfess., '"/>. 25. scripsit, in tribus qnoque epistolis qnas ad Optatutl
S, THOMAS. episcopum de bae qnsestione composuit, dispntation*
Sed prior Augustini opinio ^de creatione mundi refulget non minus copiosa quam profunda, ot t§
in instanti) cst ralionahilior, et magia Bb inisione magis laudabili <piia congrua temperie modi
inlidclium sacram Scripluram dolondcns, quod valdo lii qoidquid ingenii
I aenmine, quidquid ratio
observandum docet Augustinus supor Cen., lib. i, ut tionis ordino, quidquid auctoritatis pondere inqui-

sic Scriptura" cxponantur, quod ah infulelihus non rcndum discuticndumqueconspcxit, ot inqoisivit si-i-
 .11 YlNDICl.F AUCl STINTAN 1 Nlll

ulariter et discussit, eonsensum tamen ab atraqoe A- dissertum est. » Sanctus Prudentius, in epistola ad
efinitione continuit, oelaborem tantse dispatatioois
Hincmarum et Pardulum : « IIoc primum vestram
ianiter suseiperet, quem cujuslibet se:itcnti;e teuic-
sinceritatem mooens, ut doctrinam beatissimi Patris
uiadefinitio vacuaret. Lib.mdc Verit. prasdest. et
Augustini omnium absque undccun- ulla dubietate
. Quanto ergo melius ab liujus qosestio-
cop. 18.
que doctissimi, saoctarom Scripturarum autoritati
is certamine temperamus, io qua nos ioaniter labo-
10 omnibus concordissimam quippenullus doctorum ;

ire.cognoscimus ? praesertim, qoia quod a saoctis

abstrusa earum scrupulosius rimatusdiligentius ex-
ris majoribu- nostris videmus minime delinituin,
quisierit, verius invenerit, veracius protulerit, lucu-
portet nos tanto cautius atque temperautius qua-re-
lentius, enodaverit, iideliustenuerit, robustius defen-
;, quanto ad ejus tinem illos pnvclaros viros cerni-
derit, effusius disseminaverit, » etc. Hbemigius An-
ius minime pervenisse. Cup. 20.
tisiodorensis in 2 ad Corintb. : « Sicut sol excedit in
(VIII.
lumine omnes planetas, ita Augustinus omnes ex-
CENSORES. S. AUGl/STINUS.
cessit in exponendis sacris Scripturis. » Hugo de
Perperom quoque expo- Testimooinmillad,quod
itidqwdaitApostolusad ex Apostolo posui Omne :
Sancto Viclore, serm. 25 « Inde et de ipso in hac:

omanos, eap. xiv, vers. quod non cst cx fi.de pee- g ejus solemnitate canimus, quod prophetarum et apos-
!: Omne quod non est catum est, sicot tibi visuin tolorum plenus spiritu, qnae praedixerunt mystica,
t tide peccatum est, '/»>r- est accepisti, et exposuisti
fecit nobis pervia, post quos secunda dispensandi
velit dicere Aposlolus non ut sapit, sed ut sapis.
nnia opera infidelium es- De cibis enim Apostolus verbi Dei primus refulsit gratia, » etc.
' peceata, et sine vera flde loquebatur; verum cum CX.
Mum possc fieri bonurn dixisset, Qui autem dis-
nts. Cum tamen ibisermo cernit si manducavcrit, CENSORES. AUGUSTINUS.
S.

t de eo quod non fit cx damnatus est, quia non ex Durius quoque loquitur Admonet me plane, ac
rtamine conscuntix judi- pluribus locis de veritate mibi jubet suavissimo im-
fide, banc peccati speciem
mtis bona fitie licitum cs- de qua agebat, generali corporis Chrisii in Eucha- perio lex Christi, hoc est
id quod fit, ut cx textu ristia, ut supra indicavi- cbaritas, ut cum aliquid
voluit probare sententia,
>so liquet, et communis mox mferens Omne enim :
mus, qua de causa suum falsi in libris meis me sen-
\tepretatiodoctorum con- quod non est cx fide pec- plane illum esse glorian- sisse bomines putant,
adicii Augustino, qui catum est. Lib. iv cout. tur, sed falso Calvinistse, quod ego non sensi, at-
iam aUquot locis, ut alibi Jul., cap. 3. Omne enim, et eminentissimus doctrina que idipsum falsum alteri
ttavimus, videtur hanc velis nolis, quod non est seque ac dignitate cardina- displicet, alteri placet,
uun asstrtioncm rcstrin- ex peccutum est. In- lis Perronius in libro sin- malim me reprebendi a
fide,
re a:l bonum opus utile tra, ibid. gularicui titulus est, He- reprehensore falsitatis,

tse seternse consequendse,

C futatio objectionum ex D. quam ab ejus laudatore
Augustino contra S. Eu- laudari. Ab illo enim
c. Utrumque tamen a vero sensu Apostoli loco
cbaristiae Sacramentum, quamvis ego non recte,
tato plane alienum est. cap. I, ipso initio. Idcirco qui hocnon senserim, er-
BO.NIFACIUS II papa. vocat sanctum Augustinum tror, tamen ipse recte vi-
lllos autem qui, praecedente fide, csetera, sicut in- magnum prsetensum Sa- tuperatur.Ab hoc autem
cramentariorumpatronum. nec ego recte laudor, a
cas, volunt gratiae deputare, sua professione con-
quo existimor id sensisse,
rin^imus, ut multo magis dono gratiae etiam fidem
quod vituperat veritas, nec ipsa sententia quam vitu-
gantur ascribere, praeter quam nibil estboni, quod
perat veritas. Lib. \de Trin., cap. 3.
cundum Deum quilibet valeat operari, sicut B.
>ostolus dicit Omne quod ex fide non est, peccatum
:
GUITMUNDUS episcopus.

l.Quod cum ita sit, aut nullum bonum gratiae de- Quid hic Umbratici respondebunt ? Ubi in tanta luce
lucifugae nostri umbram parabunt ? Ecce Augustini
itabunt, si ei fidem subtrabere moliuntur, aut si

od bonum esse dicunt de gratia, ipsa necessario manifestissima documenta recitantur, nihil in eis

es erit gratiae deputanda. Bpist. ad S. Csesarium scrupulosum, nihil ambiguum ; aut de his se expli-

relatensem. cent, aut Augustinum nobis objicere desistant.

CIX.
D Lib. iu de Veritate Eucharistise, contra Berengarium,

CENSORES. S. ACGCSTINUS. tomo XI Bibl. PP.

Norunt etiam qukunque Cum hisqui autem CXI.
ejus lectioneversati sunt, cuncta illaquee verasunt, S. AUGUSTINUS.
CENSORES.
n adeo felicem in inda- falsa esse nun dicunt, bo-
Item lib. i de peccat. Sancto Innocentio vide
ndo litterali sensu Scri- norantes, et in culmine quid respondeas, qui ni-
tterit. et rcmiss., cap. 20,
ura? interdum fuisse. Ex sequeudae auctuiitatis no-
et hb. de Prsedest. sancto- hil aliud de hac re sapit,
men potissime argu- biscum constituentes il- n quam quod isti, in quo-
rum, cap. 13, et lib.
a est, longeque lam per sanctum Mosen
Oper. imperf. cont. Jul., rum te conventum, si ta-
te prseferen- editam sanctam Scriptu- docere videtur men prodest aliquid, te
cap. 29,
m esse Hieronymum et ram tuam, ettamennobis sacramentum Eucharistise introduxi. Cum his etiam
rysostomum. aliquid contradicunt, ita
etsi po-
non minus esse necessa- ipse considet,
loquor: Tu esto, Deus,
rium parvulis ad salutem sterior tempore, prior
ster arbiter inter confessiones meas et contradictio- quam baptismum, neque loco, etc. Qui denique
s eorum. Lib. xn Confess. cap. 16. minus ad eos pertinere parvulos detinivit, nisi

SANCTI PATHES. quod dicitur Joan. vi, manducavenntcarnem Fi-

vers. 54:Amen, amen hominis, vitam prorsus
lii
Hieronymns epistola 30 ad Augustinum ait : « Certe
habere non posse. Huic
dico vobis, nisi manduca-
lidquid dici potuit, et sublimi ingenio de Scriptura- veritis carnem Filiihomi- responde, imo ipsi Do-
m sanctarum hauriri fontibus, a te positum atque nis, etbiberitis ejus san- mino, cujus illc antistcs
 ;

871 SUPPLEMENTUM AD OPEKA S. AUGUSTINI, 871

guinem, non liabebitis vi- usus cst testimonio. Lib. A ^ti effieitnr, nec alienari ab co panis calicisque ron- i

tam in vobis quam tstml cont. Jul.,cap. i. sortio, etiamsi anlequam paneni illum comcdal
Joan. m, vcrs. 6 ffisi :

calicem bibat, de boc sscolo in unilate corporia

quis renatus fuerit cx aqua ct Spiriln sanclo non
Cbristi constitutus abscedat. Rcsp. ad qussst. dt Da-
potest inlroire in rcgnum I)ei.
ptismo Mthiopi*.
S. [NNOCENTIUS papa.
CONCTLIUM TRIDENTINUM.
Illnd vcro quod eos (Pelagium ac Ccelcslium) ve- Neque ideo tamen damnanda est antiqnitas, si eum
slra fraternitas asserit praedicare parvulos aiternse morem (nempe dandi Eucbaristiam parvulis in qui-
vilcT praemiis ctiam sine baptismatis gratia posse do-
busdam locis aliquando servavit ut cnim sanclis- ;

nari, perfaluum
enim manducaverint car-
est. Nisi
simi illi Patres sui facti probabilem causam pro il-
nem Filii hominis, et biberint sanguinem ejus, non lius temporia ratione babuerunt, ita certe eos nulla
liabebunt vitam in semetipsis qui aulem lianc eis ;
salutis necessitate id fecisse sine controversia cre-
sine regeneratione defendunt, videntur mihi ipsom
dcndum cst. Scss. 21. cap. 4.
baptismum velle cassare, cum pra?dicant eos liabcre
CXHI.
quod in eos creditur non nisi baptismate conferen-
CKlfSORES. S. AIGOSTINU8.
dum. Epist. ad Palres Milcvitanx synodi, apud Att- Prxfcrca, lib. n cont. Unnm igitor genus est
gust. ep. 93. ./(//.,cap. 10, docet cogi- probatissimum, et quasi
tationes morosas, sivt dc- purgatissimom, cum et
S. GELASIUS papa. lcctatiotus voluntarias de liuiia scripta sunt, et in
Ut providentia Dei omnes Pelaghnorum nequilias rebus di m reis csse <lim- bonam partem aceipiun-
tn.mt peccatum veniale, lur legentibos. Lto. d»
amputaret, non solum dictum est : Qui non fuerit .i

modo consensus in
absit Vtilit. •/'!. ad Ilmima-
aqua et Spiritu sancto non intrabit in re-
renatus ex
opus, tnalum deside-
sfli tum, cap. 5.
gnum cahrum, sed etiam pariter diclum est Qui : rium, vcl illius pericuhtm.
non manducaverit carnem Filii hotninis, et libcrit cjus Qussdoctrina ab omnibus catholicis jampridem
sanguincm, von habebit vitum in semetipso. De vita tur, nec sine scandalo a quoquam ollruderetur.
autem a>terna boc dictum nullus addubitat, quoniam S. AUGUSTINUS.
multi non manducantes boc sacramentum vilam lia- Ita dici potest in homine uno, si delectationibus
bere vidcautur pioesentem. Epist. ad cpiscopos ri- illicitis, a quibus se continuo debcret avertere cogi-
ccni. tatio, libenter sola pascatur nec facienda decernan-
;

cxn. tuT mala, sed tantum suaviter in recordatione te-

c neantur, quasi mulierem sine viro posse damnari :
CENSORES. ADGUSTINUS.
8.
Indeque disputans con- Nihil bic de nostro af- absit boc credere bac quippe una persona
! i

/m Pelagianos probat in- feramus. ipsum Apo=to- unus hoino est, tolusque damnabilur, uisi ha?c, qi
fantes, sinc Eucharistix lum item audiamus. Cum sine voluntale opcrandi, se.i tamen cum volunlale
aumptione non posse vitam ergo de isto sacramento
animum talibus oblectandi, solius cogilationis sen-
xtsrnam conscqui, quam loqueretur ait : Unus pa-
sumptionem distinguit a nis, unum corpus multi tiuntUT esse peccata, per mcdiatoris gratiam remit-
bniitismo, quasi vclit de- sumus. Intelligile, et gan- tantur. Lib. xu de Trinit., cop. 12.
bcrc infanks 7icccssario dete, unitas, pietas, veri-
CXIV.
csse rcipsa et distinctc tas, cbaritas, unus panis,
utriusque sacramenti par- unum corpus
multi su- CKNSORES. .Ii.lSTP.

licipes baptismi et Eucha- mus recolite enim quia

;
Ccrte cum cadcm sit ju- Neqne enim negare de-
rislix, ut vitam xlernam panisnon fit deuno grano, diciorum et affectuum alea, beo, sicut in ipsis mori-
obtineant. Sic cnim loqui- sed de multis. Quando et Augustinus tanta con- bus, ita multa cssc in Laul
tur cap. illo 20, /.'6. i, dc ergo exorcizabainini, qua- tentione pugnet contra Pc- niultis opusculis nnis.
|
"• Merit. Aufcralur : si molebamini quando lagianos, ut obtineat nul- quaB possint jnsto jndicio
;

ergo jam dubitatio, ctc. baptizati rsti^, quasi ron- linn esse quantumvis sanc- et nulla temeritate culpa-

Qux verba sunt adeo ma- spersi eslis ; quando spi- rv

tum, Cttt tKiti sit OpUS di- ri. Lx quibus si aliena
nifesta, ut difficillime pa- ritus sanctiiicationem ac- cere, Dimitte nobia de- repi ehenderes, illic et ti-

tiantur benignam interpre- cepistis, qnasi coctiestis hila nostra ob quotidia- bi forlassia osteDdereDBw
tationem,guapleriquetheo- estote quod videtis et ac- nos voluntatis lapsus, m- qualcm tc esse, in quibus
logorum Augustinum ab cipite quod cstis, elc. scio quid Baianisin mtn- non perperam repreben-
crrore excusare conantur; Si rm. ad infantes ante t< iii n iii iit.nt dugustiniani dei es, \>'llem, meque iibi

crror inim cst notatus ct altarc. videri velint, cutn tautn juniori maior, ct pr;
nisu persuadere eonantur situs subdito correctionia
damnatwt sub auathemate
a i
ohcilio Tridentino.
(nerape Au- exemplum qoanto biuiii-
gustinum qui jwltcio nun- lius,tanto salubrius exhi-
S. FULGENTIUS. qwnn labantur. bere. Scd ea in nie
sermonem prcbendisti, quae non
I {
<
• a1 1 1 s quoque Augustinns de bac rc
fecit admodnm luculentum. aptum sediflcationi et
et rigere bumilitas, sed partim fateri, partim dcfend»

inslructioni fldelium. (Et toto sermonc recilato, in veritas cogit. Lib. iv de Orig. animss, cap. I.

quo verba prozime recensita leguntur, i Arbitror, B. JORDANl s deSaxonia,

ait, aancte frater, disputationem nostram prseclari Ipsp tamcn postea (Augustinus) tam ab erroribua
docloris Augustini sermone Qrmatam, nec quidqnam intellectus, quam a corruptione alTecius pcr acto
esse aliquatenua ambigendum, lunc unumquemqne hieraicliii iiin purgatua fuit. Serm. '

Bdelium corporis tanguinisque Dominici participem maa Villanovasni ait « Hsec igilur Auguatini tam
:

licri, quaiulo in liajili niate inembnun oorporia Cbri- promnda bumilitas apud Deumet horaines sapicctia
 :

:;
VINDICf.F AUGrsi!M\N>- 874
intellecta illum snblimiterexaltavit, quoniara Deus \ t.WIII.
perbis resistit, humiHbus autem dat gratiam [Jaeob.
CENSi S. AtDIMINI S.
. 6 Unde potest de illo iatelligi prophetse vatici-
um Dedit abyssus vocem saum altitudinem phanta- Sensit Augustinus mun- Nemo jam molestus sit
i Habac. iii, 70). Abyssus, inquam, hamilitatis dum in instanti creatum dicendo mihi, non hoc
ignstinus vocem fuisse, quod non convt nit sensil Moyses quod tu di-
doctrinse suse popnlis dedit, prop-
cum scriptis a Moyse, etc. cis, sed hoc sensit quod
rphantasise suse, id est ingenii altitudinem, quam ego dico. Si enim mihi
opter humilitatem conlulit illi Deus. » Conc. 2 de diceret, Unde scis hoc
Augustino. CXIX. sensisse Moysem quod de
CXV. his verbis ejus eloqueris,
CENSORES. ooquo animo ferre debe-
CENSORES. S. AOGUSTINUS. rem et respondercm for-
Constat ergo iicmplo Quid ergo, quo me ab Contrariam Augustino tasse superius rcs-
quee
ncti Bernardi tales ss illo in hac causa sepa- sententiam non modo pro- pondi, vel aliquanto ulie-
05 dixerat duas cohtm- randnm putas? Postea :
babiliorem judico, sed cer- rior, siessem durior. Lib.
s. ut non sit necessario Ergo ille noster an vester tx ei indubitatee veritatis. xii Confcss., cap. 24. Illud
tendum, si quis ita <ti- sit. vos videtis. Lib. vi
el
autem, quod contendunt,
tatur ab Augustino, vt cont. Jul., Opcr. imperf., B non hoc sensisse Mosen
nen innitatur Ami cap. Il<). c\x. quod ego dico, sed quod
ain in iis qux contra Pe-
ipsi dicunt, nolo, non
tianos Augustinus disputavit, etc. CENSORES amo, quia et si ita est,
S BERNARDUS. tamen ista temeritas non
\b E.rplicatio hsec cmsi tur scientiae, sed audaciee est,
ergo duabus columuis (Augustinum loquor
liis
ab omnibus improbabilis, nec visus, sed typhus eam
Ambrosium crcde mihi, difficile avellor cum
.
;
Av-
ncc ego dubito qvin si peperit. Cap. 2.S. Ita cum
s, inquam, me aut errare aut sapere faleor. Epist. gustiiium non haberetpa- alius dixerit, Hoc sensit
ad Ilug. de S. Yictore. tronum, manifeste damna- quod ego, et alius, Imo
ta fuissct, ut hseretica. illud quod ego, religiosius
CXVI.
me arbitror dicere, Cur
CENSORKS. S. AUGUSTINUS, non utrumque potius, si
Qui>l igitur mirum si Homioem tuo judicio CXXI. utrumque verum est? et
alioqui doctissimus et
, dociissimum et peritissi-
si quid tertium, et siquid
ictissimus (Augustinus), mum non dubitasti repre- CENSORES. quartum, et si quid om-
ficultate rei oppressus, hendere. Ego autem et nino aliud verum quis-
il aliud invenerit in quo me doctissimum ac peri- Contrarium docent om- piam in his verbis videt,
m
originalis pec- tissimumnescio, imo vero nes alii Patres, idque om- cur non illa omnia vidisse
nstitueret ? me non esse certissime nino evincit simplcx et credatur, per quem unus
scio. Lib. iv de Orig. ani- historialis narratio Moysis; Deus sacras vera litteras
mx, initio. quarejam erroneum est di- etdiversa visuris multo-
B. JORDANUS DE SAXONIA. cere omnia uno die esse rum sensibus temperavit.
^uantum ad diclorum sufficientiam, quia nihil creata. Cap. 31.

st in libris Augustini qnod pertinet ad scientiam

PATRES et DOCTORES.
is divinse unde dicit Volusianus, scribens ad Au-
;
Cassiodorus « De iisdem principiis sanctus quo-
:

stinum ITcunqne in aliis sacerdotibus toleratur

:

que Auguslinus, diserlus atque cautissimus disputa-

-ci tia, sed cum ad antislitem Augustinum venitur,
tor, duodecim volumiua conscripsit, quse doctrina-
i Dei deest quidquid Augustinum contigerit igno-
rum pene omnium decore vestivit, hsecque vocavit
e. » Serm. 148.
de Genesi ad litteram, qui quamvis de eadem retra-
CXVII.
qua beatus Basilius, et sanctus Ambrosius
ctaverit,
XSORES. S. AUGUSTINUS.
celeherrima laude fnlserunt, tamen, quod post diser-
empe jamnos docuit Sentit de Augustino
Abulensis quo
et quidquid libet, sola me in tos viros minime contingere solet, opus suum longe
tineat hxc approbatio; oculis Dei conscientia D in aliam summitatem, Domino largiente, produxit. »
im ea ut intelliga- non accuset. Quod enim Lib. i Divin. Institut., cap. 22. Sanctus Tbomas
- Augustinum nullis es- aitApostolus Mihimini- :

humanis defectibus ob- mum est ut a vobis judict r, « Hocc opinio (nempe Augustini de simultanea re-
i. scd rarioribus tt aut ab humano die. Lib. rum creatione) plus mihi placet. » 2 Sent ., dist. 12,
us. cont. Secundinum, cap. I. q. 1, art. 2. B. Albertus magnus : « Sine praejudicio
ARNOBIUS JUNIOR. sentenlia? melioris videtur Augustino consentien-
Serapion dixit « Testor Deum quia
: sollicitudini dum, » Dicendum ergo quod per distinctionem
etc. «

BS universa ambiguilate eliminas, si de his ejus quam ponit Moyses iutelligitur distinctio rerum sc-
ilicet Augustini) mihidetinita proferas, et de om- cundum naturae principia, et non distinotio tempo-
3us qna transacta sunt evidentia ejus afferas do-
1
rum. » Part. Summse quxst. 12, de quatuor coxvis.
i

menta ; fateor enim me ejus assertiones ita pro- /Egidius, part. i Hexameron, cap. 28 « Non autem :

tas habere, ut se ipsum oresuo hcereticum detegat, ista dicimus, ut improbemus opinionem Augustini,
i Augustinnm putaverit in aliquo reprehenden- quae est valde subtilis, non solemnis. » Dionysius
im eloqui. » Arnobius dixit : « Meo sensu locutus CarLhusianus : « (Augustinus) excogitavit quamdam
, nnm ea quaB ejus nunc profero, ac si sacratis- expositionem subtilem, per quam defendit Scriplu-
na apostolorum scripta sic credo, et teneo, et de- ram ab irrisione hujusmodi, ct tamen salvavit Scrip-
ndo. » Tomn\ Bibl. PP., pan. m. turae etfidei veritatem. » Incap. i Gcncs., art. o.
Patrol. XLYII. 28
875 SUPPLEMENTUM AU OPERA S. AUGUSTIN1. 870-

i.WII. Rivium, lib. iv de Vita tos acutis in certamea

:i Angusf eap lii, procedis, et jactas plum-
Gl 3TINI -
i
.
- • •

lt<-.l.le vt-rba mea, et |6. beos pugiones. Lib. iu,

Augustinus clariu» ero
cop. 7. contra umdem.
i

Thirandd astipuian idetur •

vanescet calutnnia tua. i

cum aetum peecati nullo Lib. iv. cont Jul., cap. 8. vi;n. HKli.v et S. PRUDENTIUS.
tvjcnti tribuit,
,„,,/., // i,
(Jnlianus) homo ut rhetor peritissimus, ita gratise
sed solum humano arbitrio, ctc, id quod clariits os-
Dei post Pelagiam impugnator acerrimus, ut sper-
tendU Ub. de Perfect. justitix, ratioeinat. i, ubi sie ripta ejus, quibus contra Btrenuissimum pjns-
quxrit Quid est peccatum, actusne, an res ? Si res
:
dem gratis propugnatorem Augustinum insanivit,
est, etc.
ostendant. Initio prssfat. in Cantica. Sanclus Pruden-
S. PROSPElt.
tius ait : • Cum a Patribua, proecipueque beatissimo
Stupeo sanclitatem vestram objectionem calum- competentissime abundau-
Augustino (Pelagianis)
niantiuni a persona defensoris gratiffi non potuisse adGelinon.
tissimeque responsum fuerit, » etc. Epist.
di<=ccrnere, verba obtrectantium ei ipsi qui ob-
et
(iri-hicp.Scnnnens., ante lib. <•/
Pntdett.
trectatoribus suis respondet aptassc. A<1 dub. I" CXXV.
<;< nu nsium contra S. AugusHnum. B 10G0STIN08.
CENSOBBS.
CXXIII. Volentes sustiner* por- Necessarios articulos

. I.NSORES. s. AIGLSTI.NIS. tes Juliani non posn Att- sermonis tui, quantum
Pelimus ergo a Baianis Sane cum in omnibaa ijastini riitivnibus COnvin- me adjuvat Dominus,
meis non solum ci. i-omprehendo atque con-
quanti faeienda sit Aw/u- litteris
pium lectorem, sed fringo, ut totum corpu-
stim doctrina dicentis /'<//-
libilem esse scriptorit non eliam liberum correcto- victum jacere conspiciit qui et illa tua et haec nostra
auctoritatem, et rem desiderem, multo
canonici •
perlegerit. Lib. iv co»f. Jul , cap. '•'.

hanc esse illius differentiam mazime in his obi ipsa

S. PROSPER.
a canonieo, quod sine pi c- magoitudo quaestionis
catovel injuria cujusquam ulinam tam multos in- Quidquid etiam in lilris <.>iitr.i Julianum ab ipso
esse quanaoque ventores habere posset, sub hac qneestione objeetum potentissime de-
suspecta
possit. Si neyant esse pro- quam multos contradic- bellasti, noc totum ab istis sanctis intentiosissim"
bandam fidem, faltunt, tores habet verumta- ;

lectorem conclamatur. Epist. wl S. Awjust.

et positos a se terminos men, sicut
primi transgrediuntur, meum nolo mihi esse de- CXXVI.
Augustinum deserendo. ditum, ita correetorem CENSORES. S. AUGOSTINCS.

Si probandum fatcntur, nolo sibi ille me non

:
Si triumphi Ecclesix Proficienter me cxis-

cum negare non possint amet amplius quam ca- nitt rentur postcrioribus timo Dco miserante scrip-

quin Auyustinus sit intra tholicam lidem, iste se scriptis Augustini, imme- sisse, non tamen a per-
numerum auctorum 7ion non amet amplius quam rito de Pelagianis triutn- fectione ccepisse. Lib. de
canonicorum, restat ut catholicam veritatem. phassct Eccksia. D'jno }> tf. -1.

fateantur sine peccato vel Sicut illi dico Noli meis :

IDEM.
injuria cujusquam dubiam litteris, quasi
Scripturis
Contraistam (recitat enim Coelestini papa elogium
aliquando vidcri posse il- canonicis inservire, sed
lius auctoritatem alqw in illis, et quod non cre- de sancto Augustino) clarissimam laudationis tubnn,
sentenliam. Essct autem debas, cum inveneris, contra istam sacratissimi testimonii dignitatem aa-
ridiculus qui ea qux ille incunctanter crede in :
muimur emit-
delqnisquam malignffi interpretationis
dicit de fallibilitate scrip- autem, qwod certum
istis
tere, et perspicuse sincerissimaeque sententie nubem
toris non canonici intel- non habebas, nisi certum
intellexeris, noli lirmiter obliquajambiguitatis obtendere ? L't seilicet, quia in
ligenda diceret cum excep-
tione ipsius Augustini. relincre ita illi
: dico :
epistola papa? librorum pro quibus actum est non
Noli meas litteras ex tua hinc eo- appareat nou proba-
expressus est titulus,
opinione vel contentione, sed ex divina lectione vel tos, et istam in sanctum Aagustioam laadationem
iuconcussa ratione corrigere. Lib. iu de Trinit., in
pro anteriorum scriptorum meritis fuisse collatam.
provemio. D Maneat plane, mane.it i>ta conditio, ut horum libro-
S. THOMAS VILLANOVANUS. rum(quos nempe postremos in materia de gr
lltimum quoque ingenii testimonium hoc est ediderat novitas repudiata videalur, si in eadem
presstantissimum, quod ita conspicuein tanta nebula C ausa ejusdem viri dissentit antiquitas, et ut inutile

veritatem intuitus est (Augustinus), et ita eam in aut incongruum judicetar qaoi ab his quiE coutra
tanta sylva errorum discussit, ut cnm hoc ipse Pelagianos condidit dissonans invenitar. Com
omnium primus exstiterit, usqoe hodie post tam lnt , cap. 43.
longum tempus id teneat, id sequatur Ecclesia et li- CXXVH.
deischola, quod Augustinus decrevcrit. Conc. de I
CE.NSORES. S. AIV.ISTINCS.

8. August., in fine, AugusHnus fuit doctor Qaidqoid de arte

CXXIV. perin te ae aliut ctiam quendi et disserendi,
in i rnorum. quidquidde dimensioni-
KNSORES. < S. AOGl STIH 3.
bus figurarum, et
Augustinus argumt nii* Vitreas argutias tuas,
quibus tibi
musicis, <'t de num
ini non satisfecit. In el fragilia, cxxvin. sine magna dilli.u
ulis censuralis a sa- multum videris acutus < t

argumenta con- nullu lioiimiuin tradenta

cra facnitate theologica oitidus, CBN80RES.
l<b. iutellexi, etc. Non enim
Lovaniensi, et inquisi- fringam. In fine i

Julian. Dialectico- Augustmi ohta teu na- sentiebam illai

tione VaUisoletana anno cont.
eti;im ab studiosis et in-
rum quasi jaculis onera- turalet tnfutm non fuc-
1850, Martii 28; et apud
 1 .

VINDICI-K ALCl STLMAN.-E. 878

nnt altioris ordinis quam geniosis difticillime intel- A CX.WI.

liorutn doctorum, etiam ligi, nisi cum eia easdem NS0RES. S. ADGDSTINDS.
:holasticorum. conabar exponere, e! eral cnim in libris edi-
./(///i Tantumque mihi tribu-
ille excellentissimus in ;h constat quantas turbas tum est, ut ubicnnqoe
is qni me exponentem non tardius sequeretur. excitarit una vocula tanta me preesente loqni opos
io. iv Confess., eap. 16 adulatione jiwtata: Iteli- esset ad populnm, raris-
S. THOMAS VILLANOVANDS. quos qoidem Patres uti- sime tacere atque alios
les, sed Augustinum nni- audire permitterer. ln
Hoc sibi justissime vindicat Augustinus, l);ec pars cum esse necessariom, et Prologo Retract.
ugustini in liac sapientia» Ince, sicut sol omnia ad omnes materias theo- Ahsit a me ista, quam
logicas sufficere: Quasi mihi ohjicis, arrogantia,
«tra, ita ceeteros omnes posl Apostolos superat Au-
Ecclesia l> i ad tantam ut me istam causam con-
ostinus, etc. Etenim intelleetos acumine, ingenii solitudinem redacta sit, ut tra vos, unum pro omni-
erspicnitate, dispntandi acrimooia, inveniendi co- non ex multorum Patrum bus agere pollicerer. In
ia, disserendi subtilitate monstrum quoddam in ci nsensu, scd ab unius fine lib. u contra Julia-

Augustinus, qui humanae intelligentise suffragio suarum decisio- num.

atura fuit
xum robur mutuari coga-
jrmioos irradiante Deojvisus est Iranscendisse, vir tur.
itellectu, ut quidam ait, et sapientia prope divi- B
CXXXII.
us. Conc. I d>: S. Augustino. Quis enim ita excel- ,

CENSORES. fs. AUGUSTINUS.

lit ingenio? quis ita valuit facundia? i j u i> hnmana-
Vidimus sectione prx- Unos sum e muitis qui
iim divinarumque rerum sapientia sic ctlulsit? quis
cedenti scriptores synopsis profanas vestras
novita-
>1 tantisqne voluminibus Dei Ecclesiam illustravit? cjus vitx (nempe Janse- tes, ut possumus, refuta-
nis ecclesiasticos ordines sic edocuit? Mentitur nii), /ioc ipsius celebre mus, sicut unicuique no-
it quidam, qui se omnia Augu-tini volumina legisse dictum veluti tanto viro strum Deus partitus est
quam nos sufficimus
dignus apophtbogma re- mensuram lidei. Lib. vi
plus valuit ille scribere,
ferrc: Patres caeteros uli- cont. Jid., cap. 8.
isrere. Conc. 3 de eodem. les esse, sed Angostinnm Nunc ergo, ne tui sto-
CXXIX. necessarium, imo unum machi follis indigesta ma-
ADGOSTINUS.
pro omni materia thco- ledictorum cruditatc rum-
CENSORES. S.
logica suHieere. Qase pro- patur, in hunc evome, si
Vindicanda est Ecclesia Te ergo, vera Sponsa positio non modo gravem audes, calumniosas tuas
tutclu ct paedagogia Au- veri Cbristi, Ecclesia ca- exaggerationem, sed etiam vanitates, insanias
et
ustini. tholiea, alloquar, et ego perniciosum errorem con- mendaces, InsignisEc-
etc.
te pro moduio meo qua- linet. clesiarum doctor loquitur.
isrunque servus tuus positus in te dispen C
tilius et Lib. n cont. cumd., cap. 8.
are cibaria conservis meis. Lib. xv contra Faustum,
Bp. 13.
MARTINUS V papa.
Quicunque de Christo, de tide, de religione ali-
FACUNDUS HERMIANENSIS. qnid saperent, omnibus in ore erat Augustinus, ut
Audeant isti, si possunt, ha?reticum dicere Au- nihil pene sacris litteris possit nisi eo duce intel-
ustinum, audeant sollicita prresumptione damnare ligi, nihil nisi eo interprete esplicari. Eo jam auc-
tenc vere discent qua^ sit pietas et constantia tore factum est ut nec philosophis sapientiam invi-
ise Latinorum, quam Deus magisterio ejus deamus, non oratorum eloquentiam desidereums,
astituit atque firmavit, cum ah omnibus confeslim non studiosorum ingenia requiramus, non deniqne
nalhematizati fuerint, et tauquam putrida et mor- nobis acumen Aristotelis necessarium sit, non Pla-
da membra pra?cisi. Lib. conira Mocianum. tonis eloquentia, non prudentia Varronis, non gra-
cxxx vitas Socratis,non auctoritas Pythagoro?, non Em-
ADGDSTINUS. pedoclis solertia, non cujusquam illius generis ho-
f.ENSORES. S.

UtrumAugustmuscontra Non valde curo, in-

minum scientia ac virtus exemplo aut documento
/ quod sentimus senHat quam, superborum impe- ^.
nobis debeat. Idem nobis prophetarum oracula,
on admodum curandum. ritorumque judicia, qui idem apostolorum voces refert, idem omnem om-
similiter in legondos li-
nium Scripturarum sensum exprimit, unus poslremo
ros atque in salutandos homines irruunt. Lib. i de
<r I .. cap. 1 .
omnium Patrum sapientumque ingenia ac studia
exhibet. Si verilatem quseris, si doctrinam, si pieta-
B. ALDERTLS MAGNUS ct S. PAULINUS. tem, quis doctior? quis justior? quis, ut ita dicam
Dicendum quod sic, quia hoc Angustinus aperle sanctior Augustino? Serm. de translat. corporis
icit, cui contradicere impium est in iis quse tan- S. Honicse.
unt tidem et mores. Part. n Sum. theol., tract. li, CXXXIII.
. 184, od q. 3. Sanctus Paulinus, epist 30 ad Ro- CENSORES. AUGOSTINOS.
S.

wnianum inter Augustinianas, ait: « Si audias, si iVo?i est cur sancti Pauli Sic disputatoribus
vis
ac sancti Augnstini verbis non prsejudicare catholi-
pquaris Aogustinum), ut rursum te sermone Sa-
teneamur, qui aliquando cis nonnulla quae ab eis,
jmonis alliciam: Tili, coronam accipies gratiarum omnia merse Dei voluntati sicut putas, incautius fu-
uo vertici. » Postea: « Vere enim pontifex et vere attribuere vidcntur ctiam sa, vobis objicimus, quid

onsul, Licenli, eris, si Augustini vestigiis propheti- absque ullo bonorum no- est hoc, nisi dicere etiam
strorum operum intuitu. in Scripturis sanctis ea
is et apostolicis disciplinis, ut sacrato healus Eli-
Hos enim duos magnos vi- quae pro se u«urpant hse-
anis Elifie, ut illustri apostolo Timotheus adolescens ros, quasi duo maria ma- rclici incautius fusa esse?
dhsereas indivulso per itinera divina ccmitalu, » etc. gna considerare necesse quo sceleratius quid po-
 -

SUPPLEMENTUII Al) OPERA S AUGI MIM. 88(1

est, qui ingenii sui impetu te*1 dUa? Lib. iv Opcr. A ipafo divisi etiam ab ipso Domino dividamar, qui iilis
.;< itiKnii htius ita exun- imperf., contra Julianum, specialiter dicit Qui vos audit me audit, et qu*
:

dant, nt alti rum pro aliquo <ap. 12. i

tpernit me spernit [Luc. \. 16). Qaos Dimirnm laalsB

U mpori siccum /< Unqut r
velU videantur; verum sicut Oceanus postquam in in Ecclesia saa esse voluil gratice et gdoriae, ul con-
aliquam plagam effusuxs >;<<//•>.'/.; est, in limites sibi udeater cam Apostolo <ii<:<Te possiat: Itaqut qui
a Deo constitutos regreditur, sic istiusmodi triri
iH veritatis impugnatores
ksscspernitnanhtmvmemi i i D m, qui etiam
i/ntiiii rebellcs insiluerunt,
ad tranquillam xquaJitatem xdificationi fidelium ac-
dedit Spiritum suum sanctum <n vobis (I Thess. iv,

fiiiuiio latam /•<

deunt. 8), etc. I.iii. de teaead. verit. Script. , cap. i.

CXXXIV.
CENSOHES. S. AUGl STIN
S. I». N. Al Gl STINUS.
///</< //// sancti Pauli ar- Si eoim ad Scripturas
Nos quidem, charissimi, cum falsa crimina audi-
dor satis fervebat, ut in sanctas admissa fuerint
ejusmodi expressiohes (ex- velut ofGciosa mendacia, mus ab cis quos oibMidiinus prsedicaadi eloqoia ve-
cessivas nempe) facilc qaid ia reis remaneljit ritatis, et erroris vaniloquia convincendo, habemos,
abript retur. Sic cum vuli aoctoritatis? Quoe tandem sicut nostis, abnndantissimam consolationem. ~S\u)
Christianis sublimem gra- de Scriptnris illis senten-
ti.r baptismalis W< aoi tra- lia proferetur, cujus pon- B
si in eis qnibas me crimioanlur tesliraouium con-
dcre, ipsosque //</ Ulius dere coateotiosas falsita- scientice mea? non stat contra me in conspecto Dei,
conservationem pott ntt r lis conteratur improbitas? quo nullus ocnlus mortalis intenditur, non solum
hortari, i
idt tur asscri re Siatim enim utprotuleris, contristari non debeo, verum etiam gaudere et
impossibilc csse (os <////' si aliter Bapit qni contra
exsultare, qnia merces mea multa est in cu-lis. \
aliquQ crimine lapsi suni uititur, dicit illud quod
rursus ad eam revocari prolatum erit, ooaesto queenim intuendum estquam sit amarum, sed qu.im
per pomitentiam. Cum /'// aliquo officio scriptorem falsum sit quod audio, et quam verai pro cujus oo-
Epistola ad Iiomauus /i- fuisse iiientilum? Epist. 9 mine bcec audio (Lib. m cont. ittt. PetiHani . 1 1 . • -
.

</ /// extollit,arma Calvino ad Hieronymum. utique falsa sunt,

i idt inr ministratt ad suam
et ideo nobis nihil obsuat, caa ei

haeresim 8tabiliendam, <t videtur asserere pereamso- EsJsa dicitis oec respicitis vos ; vobis autem obeuol,
lam quemUbet salvari. Cum vero in epistola ad Corin- quia cumea falsa iliritis, in m>> non caduut, seii quiaea
thios charitatem prsedicat, videtur omnia qusecunque vera putatis, in vos recidunt (Lib. u cont. <uiifiiiu,
dc fi.de dixcrat cverterc, ct omnem spem nustram in
cap. 33). Ad existimationem bominum magna te-
ea ponere.
cxxxv. stiuni qui me noverunt soppetit copia, jad Uei vero
CENSORES. S. ADGDSTINUS. conspectum sola conscienlia, quam contra vestras
Spiritits Pauli sublimis Quae auctoritas litlera- q criminationcs cum intrcpidam geram, non me tamen
ct accr in partem in quam rum apenri, quis sacer
sub oculis Omnipotentis justilicare audeo, magis ab
inclinal ita vehementer liber evolvi, quod docu-
fertur, ut in cxtrema de- mentuui cujnslibet Scri- illo eflluentem misericordios larijitatem, qnam judi-
clinare, alterumque extre- pturae ad convincendos cii summum examen exspecto (Lib. iii cont. Cr>scon.,
mum negare videatur. errores exeri potest, si cap. 80). Dicisme, si sub potestate judicium preme-
haec vox admittilur, si
rer, quales tibi ipsi componis. non babiturum l"ui-<e
alicujus ponderis sestimatur? Lib. xi r«ni. Faustum,
cap. 2. quid facerem, quo confugerem, cum tui- argumea-
S. RHEMIGIIS. tationibus unde occurrerem, reperire non postem.
Graviter perculsi et confusi animo vidimus in eis, Ego plane haberem quod facerem, haberem qm
et Scripturae sanctoe certissimam .verilatem, et bea- confugerem ; a Pelagianis enim tenebris ad har t.im
tissimorum Palrtim, priecipueque sancli Auguslini clara catbolica lumina provocarem, quod et nunc
revereadam et in omni Ecclesia catbolica receplissi- jam facio. Tu ergo responde quid facias, dic qne
mam auctoiilatem novo conatu et ausu uimis teme- confugias (Lib. n cont. Jul., cap. ult.) Nee eos ipii

rario impugaari, et quantum ia ipsis fuit improvide nunquam fuerunt, aut non sunt, aut quorum senten-
alijue rnsolenter labefactari. Unde ipsa cbaritate pro- tiai de hoc quod inter nos disputatar incertae sunj
I)
vocati et commonili, per quam in uno Cbristi corpore inani cogitatione continxi, sed sanctos et in sancla
omnes unum esse debemus, ut, sicut Apostolus dicit: Ecclesia illustres antistites, Dei non Platonicis et
lniicempro membra, et sivc gloriatur
se sollicita sint Aristotelicis, et Zenonicis, aliisque hujoscemodi veJ
tniiim mcmbrum, coiKjaudcant omnia mcmbra, et sive Greecis, vel Latiois, quanquam el i-ti< aliquos eorum,

</uid patitttr unwn monbrum, compatiantur omni<i veram omnes sacris litteris eruditos, aominatioi
iii<inbra{\ Cor. xu, 26) ; hac, inquam, cbaritatis af- sicut oportebat ezpressi, eoromqne senteatias, qnan-
leclionevisum est nobis atque complacuit, ut hfec tum suflicere videbatur, sine ulla cditas ambiguitati
qunliacunque sunt ct ad commonitionem nostiam, si [Ibid., c<ip. lo. Si episcopeiis sjaodot
ct ad eorum <jui legere volueriot Eedificatioaem et toto orbe coagregaretur, mirum si tales posseot illic

coafirmatioaem compendioso, lucido ([>rout Dominus facile scdere tot, quia nec isti ano tempore tuerunt.
aspirare dignatur) sermone scribercmus; quidquid Sed lideles et multis excellentiores paucos dispensa-
iu eo dicendum potavimus non nostro sensu aut prn- tores suos Deus per diversas oetates, lemporum K>-

Bumptione, sed prsefatorum sanctorum Patrum ve- cornmque distantias, sicut ci placet, atque expedu
aerabili aoctoritate firmaotes, a quorum vestigiis et judicat, i|>-c dispenset. Il<>s itaque de ahia atque aliia

unilate absit nt vel nos, vel illi quoram charitate temporibus atqne regionibnsab Oriente ideole
compalsi hsec dicimus, ullateaus recedamas, ne ab coogregatosvides, nonin locumquonav
31 VINDICLE Al GUSTINIAN E. 882

oinioes, sedin libruinquinavigare possitadhomines V HBNSORBS SANCTI AOGUSTINl, et vera objicere, et recta
,t*6.ii cont.Jtd. cap.10 . NuUasnobiseumvel vobiscum impugnare, el prava defendere peremptorumque ;

aicitia attenderunt, velinimicitiasexercuerunt. Quod armis intestinum bellum moventes dictis divinis at-
ivenetuut in Ecclesia tenuerunt, quod didicernnt do- que bumanis constitulionibns rebellare. Quorum ta-
lerant, quod a Patribus aeceperant, hoc tiliis tra- men, dtim adhuc non sunt a fraterna societale di-
iderunt. Nondum vobiscch apud istos jodicgs ai.i- visi, toleranda magis est inlentio quam despernnda

UID AGSBAHUS, ET APDD BOS ACTA BST CAUSA NOSTRA. correctio donec Dominus perEcclesise principes, et
;

ONOUli VOBISCUM CBRTABAMUS, BT BIS 1'KO.M NTIANTI- legitimos judiciorum suorum ministros hsec, quae i>er
s riciMUS /
'
. Quos oportet ut popali Christiani PAUCOBUM SUPBRBIAM BT QUORUMDAM IMPBRITIAM Sllllt
istris profanis novitatibus anteponant, eisqne eli- turhata, componat. Nobis, Deo adjuvanle, sit stu-
mt potius adbserere quam vobis [Ibid., <:ap. 9). An- dium quieta modestaque patientia odiis dilectionem
m tota vestra cansa impulsa, prostrata, contrita, reddere, et ineptorum vitare contlictus, veritatem
sicut pulvis, quem projicit ventus a facie terra?, non deserere, nec cum falsitate certare. ln pcrora-
c a cordibus eoruui quos decipere cceperatis, si tione contra Collatorem.
ec voluerint, deposito studio contentionis, cogitare,
B S. ALIPIIJS TAGASTENSIS.
-ojecla est {Ibid. cop 3)? Nos auteni paratiores su-
Quare jam, socu mi:i, exspectationem vestram.
OS cum istts vii ig et cuni Ecclesia Christi in hujus
qua me ad rcspondendum provocatis, certiore spe
iei antiquitate lirmata qua?libet maledicta et con-
mecum ad discendum convertite. Habemus ducem
rnelias perpeti, quam Pelagiani cujuslibet eloquii
(Augustinum), qui nos in ipsa veritatis arcana, Deo
aedicatione laudari [Lib. n dc Xupt. ct concup.,
jam monstraute, perducat. Apud August. in finc lib.
,p. 29).
lii contra Acadcmicos.
S. PROSPERAQLITAMS.
ifhcienter, ut arbitror, demonstratum est repre-

CENSORES SANCTI AUGUSTINI,

ILXT \ OROINEM QTJO II.LURL.M CENSUR/E RECENSENTUR l.N VINDICUS AUGUSTINIANIS, C.\P. 9.

l.MPRESSIS PATAVII 1613, ET BRUXELLIS 1075.

Ll-doviccs Molina, in Concordia, qusest. 23, aH. 27 Petavius x, cup. p.

cit. lib
4 ct 8, disp. I, mcmb. ultim., pag. 389 28 Idem de sinccra August. et Tridentini concilii
iitionis Anftter., ann. 1395 et 1609.
i interprttatione, cap. 4.
Idem ibidem, pag. 388, col. 1. 29 Idem in dissert. priori et Tridtrtt. concH. et
Idem ibidem, memb. <3,pag. 332, col. 2. August. auctorit.,cap.i:.
Idem ibidcm, pag. 387, col. 2. 30 Idem ibidem
Ibidem. 31 Idem in dissertat. posteriori, cap. 5.
Franciscus &.nnatus, disp. 3 de Scientia media, 32 Idem ibidem in Epilogo, num. 6.
cap. o. 33 Idem in dissert. cit., cap. 3, § 8.
Idem lib. viii August. Vindicati, cap. 4, 34 Joannes Adamus, part. iii Calvini destructi, cdit.
pag. 874. Parisiis an. 1650 Gallice, cup. 3, pag. 578.
Mouna, cit. pag. 38fi, col. 33 Idem ibidem, pag. 579.
Idem ibidcm, memb. 6 pag. 332, col. 2. 36 Idem ibidcm, pag. 581.
Idem ibidem, png. 334, col. 2. 37 Ibidem.
Idem ibidem, memb. ult., pag. 387, col. 1. 38 Ibidem.
Idem ibidem, quxst. 10, art. 6, disp. 1, pag. 39 Ibidem, pag. 584.
227, col. \. 40 Ibidem, pag. 586.
Cabriel Vasqcbz, part. i, disp. 83, cap. num. 12. 41 Ibidem.
Dionysils Petavius, tom. I Dogm. Theol., lib. i, 42 Ibidem, pag. 583.
cap. 3, num 2. D 43 Ibidem, cap. 4, pag. 190.
Molina, cit. q, 14, art. (5, disp. [, pag. 274, 44 Ibidem.
eol. 1. 4o Idem, cap. 6. pag. 615.
Idem p. p. disp. 1, de Opere sex dier. 46 Ibidcm, pug. 611.
Vasqusz, part. i, dtsp. 47, cap. 3,num. 2. 47 Idem, cap. 4, pag. 586, in titulo cupitis.
Idem ibidem. 48 Idem, cap. 6, in titulo. pug. 610.
Idem, 1-2, disp. 12b, num. 14. 49 Idem, cap. 4, pug. 597.
Idem. 1-2, disp. 193, num. 39. 50 Ibidem.
IOANNRS Mariana, lib. iii, de Mort. et immort ,
51 Idem, cap. 6, pag. 611.
cap. 6. 52 Idem, cap. 4, pug. 507.
Idem ibidem. 53 Idem, cap. 6, pag. 611.
Theophjlis EUinaudus, in censura inofficiosx 54 Idem ibidem.pag. 612.
censurxpro Valeriano Caneliens. i, § 22. 53 Idem ibidem, pug. 614.
Marlana, dt. 56 Ibidem,
Jacobcs Sirmondus, in praef. libri Sentent. S. 57 Idem. cap.l, pag. 626.
Aug. de Praed. ad gratiam. 58 Ibidem, pag. 632.
Idem, cap. 8 de Hseresi Przdestinatiana. 59 Idem, cap. 8, pag. 639.
 . , . .

883 S( l-IM.EMF.NTTM AI> OPEUA S. AUGUSTINl. 885

00 Ibidcm. parj. 610. B8 MOBAINBS, •/'. dtBp. 17, innii. 22.

'

iil Ibi U iii. 99 Annatos, tib. vni cit eap. 2, pag 862.
62 [dem, cap. 10, pag. 661. 100 Mobainbs, cit. diep. 10, ruiro. 63
i;:t Ibidt pag. 667.
iii 101 COBNELII S a LaPIDE, (/( / I /

64 Idem, eap. 6, pay. 614. Pauli, > iifiii i

68 Idem, cap. 10, pag 665. Iii2 3 '/ /n (i /.

66 Idem, t'/y. 8 /":/. 6 //«/// 112.

e.7Gai soaios de Valbntia /*. />. g. 23, ili.<intt. 2, 103 MOBAINES, •/(..'. /(////»
de reprobatione, puncto '*.
101 ////'/' iu.

68 A.n.wtis, Kb. viii Awjiis!. i indicatif cap. I, 105 Ibi ! m.

initi'). 106 Ibidi m
69 Idem, cap. I, paa. 856. H>7 Ibidt iii.
70 [dem, "///. 2, pao. 862. 108 Idem //•"/ iii, /."///i. 33
71 I6t'di m. 109 ////'/ m.
7-2 Idem, '',' 3, pa<7. 1 I10 / ////.
73 Idem iotaVm, paa. 804. III ////'/ //(.

74 Idem, cap. 4, p«y. b77. 113 I iii.

7.'i Idem, i '//'. 2, in /tiw. 114 Annati i, lib VIII ./.-

76 Idem, ca/). 5, p«y. 897. pag. '.»03.
77 Idem ibidem. 148 Idem, '."//. 4, pag. 885.
78 ldem, cap. 5, pag. 896. 116 Vasqi k/, -2. dtsp. 132, '"/'. 3.
I

79 Antoninos Mobainbs, alias Jonnnes Martinonus, 117 Ann urs, cit. "/," 6, //:/. 902.
/'//
prsefat. Antir-Jansenii. 118 MOBAINES, dtSp. 12, //(////. 32.
80 Annatcs, lib. Awjust. vindicati, cap. i 8, pao. is. 119 I'l BEBIOS, /"///. /// Gl if i. I

81 Morainbs, in prssfat. cit. 120 Abbiaga, //"//. i. /"///. II, disp. 28, num. i".
82 lbiih m 121 Coii Lapidb, "/ '•"/'. i. G
i

83 lbidem. 122 Vasqubz, 1-2, disp. 129, cap. 2, num. 6.

84 Ibidt iii. 123 Annati s, '//. '",". 6, ' / ''"l /

8b Ibidt iii. 124 Recentiores critici, in articulis censuratis, vclin

86 Ibidem. Vindiciis.
87 Idem, disp. ii> dnti-Jansenii, sect. 6, //. i>7. 1 25 lidem.
88 Idem ibidem, disp. 12, rtttm. 49. 126 lidem
89 Idem t/t p/a/. cit. 127 lidem.
90 Annatos, lib. ct/. cap. i, pao. 282. m 128 Iidem.
91 Phiuppos Labbe, in Antithes. Augustini et Calr 129 [idem.
vini. 130 lidem.
92 Maldonatos, incap. vi Joannis, v, ii. 131 Mobaines, '// prssfat. Anti-Janst nii.
93 Idem ibklt ///. 132 Idem, disp. Anti-Jansenii, num. I I.

9 V Joannbs Uobkuti, in OpUSC. de Natfianoi / 133 Nll OLAI S CaI SSIIfl S, pnrt. III AulM
pag, 13. axiomat. ii. '/' Preedest., n. 2.
95 Ibidtm, pag. 1 I . 131 Adahos, /((///. iii ''"// //((' destrwti.
96 Adahcs, e#. cap. 8, pag. 6i2. 135 Cobnblios a Lapidb, can. m l /•."/'/'.•>/. U. Vauli.
97 Stephanos des Cuamps, lib. iii //c Hssresi Jan-
seniana, cap. 3, disp. I,

FI.MS VINDICIAIUM AOGOSTINIANABOH.

TRACTATUS TRES
QUOS IN DEFENSIONEM SANCTI AUGUSTINI
**
GALLIGE ADORXAYIT R. P. MERLIX

KiUSTOLA DIUMCATOIUA

Moasieur,
Voua ini' demandez en est ma refntation
ot'i du Dictionnaire historique etcritiqtie de M. Bayle, et tous <-t
ciuieiiN d't'ii avoir un echantillon. Je souhaite que YOUS ayez pour agreable celui-ci. II contiaut une m.iti.-r

Tiiulus Gallico idlomate scriptus, auctorisgue nomine carens, sic se habel

* Refulation des critimt :

tur .<rmit Augusltn, ou toni contenus trois Iraites /./- premier, Veritable clefdes ouvrages de saint Au^ustin
:

1\1 igiena le second, Examen dea critiques repandnes dana le dictionnaire de M. Baj le sm- Jivers endroit*» .1
:

du meme eainl docteur; le trotsieme, Dieaertation touehanl la nature ile laloide Molse. Pwis, 1732. S —
onuecula siiU ono generali titulo comprehendimus.
Mkhiin Carolus),
•
ita Jesu in dioeoesi Ambianensi, Lutetiie defunctus in collegio Ludovii
i
I

humaniores litteras theologiamqua fauste ad dom professus est. Summam illi laudem conc 1" Opu«
iptum, Tiattc Mstortque etdogmaiiquesurlesparotes »u tcs forme» des septsucretnentsis
sationes «juibus, pro majorj parte^ ditatum esl Thurttenst Diarxum. Bdit.
8o \ER1TABLE CLEE DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 880

nteressante: j'ai fait tous mesetlorts pour le remplir de recherches et de decouvertes propres a attirer l'at-
ention du monde savanl d'aujourd'luii, qni veut du neaf dana les ouvrages nouveanz qa'on lui presente.
,es preuves de ce qae j'y avance de plus singalier sonl portees, si je ne me tromne, jasqu'a 1'evidence et la
lemonstration. M»is j*y perds trop loogtemps de vae M linie, et vousjugerei peut-etre que co morceaudoit
(tre pablie en particulier, et neotrerque forl abrege dans ia refutation oniverselle du Dictionnaire; d'autant
dus que je sui^ resoln de changer le plan sur lequel j'ai travaille jusqu'a cette heure, eu consequence des
vis que vous avez la bonte de me donner.
Vous m'approuvez d'avoir separti le sacrti du profane, et vous croyez qu'il est couveuable de mettre d'a-
•ord entre les mains du public 1'examen des cntiques repandues dans le Dictionnaire de M. Bayie sur les
uatieres qiu concernent la reiigion; mais mondessein de faire paraitre l'un apres 1'autre les ditfereuts mem-
J
>res de cette premiere partie n est poinl devotregoiit; et \esin-quartc nevoossemblent pointde mise poorat-
aquer des in-folio. J'acquiesce a votre sentiment. En etlet, tel qui a fait l'emplete du Dictionnaire de
1. Bayle en estimera peut-etre la refutation plas solide, quand elle tigurera avec les qoatre volumes: il en fe-
ait moins decas s'il ne pnuvait la placer a leursuite avec symetrie daos sa bibliotheque. Onaime aujourd'hui
'ordre et 1'arrangement. Cest pourquoi aussi je ne ne suis pas contenle d'une res-emblance et d'une pro-
tortion ezterieure, et j'ai cru qu'il fallait donner ii ma refutation la forme de Dictionuaire, ou. suivant ror-
Ire alphabelique des personnages, je compose un texte avecdes remarques a la mauieredeM. Bayle. II m'en
outera peu de diviser ce que j'avais reuni. D'ailleurs, les dictionnaires sont ii la mode; la grammaire a
naintenant 1'honneur de soumettre a sa methode 1'histoire, la jurisprudence, la medecine, la philosophie,
a theologie, et, en un mot, de reduire a 1 o, 6, c, les plus noblesscieaces. II faut donc prendre patience du-
ant quelqnes annees, et attendre que le tout soit pret pour 1'imprimer; je dis le tout, car la refutation de
e qui n'ioteresse jioint la foi paraitra en menie temps d'une autre main. Un homme fort habile, qui a forme
t commence' avant moi la meme eutreprise, a eu la complaisance de me ceder le sacre, et de s'attacher uni-
uement au profaoe.
Mais, atin que vous ne soyez point surpris de la maniere dont je traite ici ce qui concerne saint Augustin,
e dois vons ezpliqaer quel etait mon premier dessein. Jefaisais elat de donner d'abord un in-quarto avec ce
itre : Examen aes critiqves ripandues dans le Diclionnaire de M. Bayte sur les saints de VAncien et du Nouveau
Testament. Le lome suivant aurait ete intitule ainsi : Examen des critiques repandues dans le Dictionnaire de
lf. Baylc sur les saints Peres et sur les cunciles. Dans ce second tome, qui est deja presque acheve, les ma-
ieres sont traitees en forme de dialogues, de lettres, ou de discours, que j'adressetoujours a quelqu'un, pour
endre le stvle plus vif et plus auime. Ce que je vous euvoie est un morceau de ce second tome.

TRACTATUS PRIMUS.

VERITABLE GLEF
DES OUYRAGES DE SAINT AUGUSTIN
CONTRE LES PfiLAGIENS

Apres avoir repondu a tous les reproches que A du ridicule; » et dans les notes: « II est si manifeste
M. Haylefaita Tertullien, a Origene, a Arnobe, a Lac- a tout homme qui cxamine les choses sans prejuge
tance, a saint Rasile, a saiut Jerome, je suppose une et avec les lumieres necessaires, que la doctrine de
petsonne qui avait eu recours a moi pour defendre saint Augustin et celle de Jansenius, eveque d'Ypres,
Baint Chrysostome, dont on avait parle avec mepris sont une seule et meme doctrine. qu'on ne peut voir
dans une compagnie, sur la foi de- critiques de sans indignation que la cour de Rome se soit vantee
M. Bayle. Cet homme, content de voirdans les eclair- d'avoir condamne Jansenius, et d'avoir conserve a
cissements qu'il recoitdemoi laparfaite justificationdu saint Augustin toute son autorite et toute sa gloire. »
saint docteur, reprend ainsi la parole, et me dit: Et a 1 article de Jansenius (Remarque H): « II n'y a
II faut vous l'avouer, ceux qui m'ont pousse sur point de sophismes dont les moliuistes ne se soient
l'article de saint Chrysostome n'aiment guere ce Pere, servis pour faire voir que saint Augustin n'a point
quelque mine qu'ils en fassent mais ils seraient
;
enseigne le jansenisme. »
charmesquon justitiit saintAugustin avec autant de Vos jansenistes seraient-ils d'humeur a entendre pa-
solidite snr tous les points oii il est maltraite par tiemment de ces sortes de sophismes? Ce n'est qu'a
M. Bayle. Non pas, lui repondis-je,sur tonslespoints; ce prix que j'entreprendrai de les satisfaire sur le
car vousme faiiesentendrequ ilssont touta fait preve- reste. J'ai pour le moins autant de zele qu'eux pour
nus en faveur du jansenisme. Ils ont lu. je m'assure, tout ce qui interesse la gloire de saint Augustin;
plus d'une fois avec uue extreme complaisance ces mais, a mon avis, la plus grande injure qu'on puisse
paroles de H. Bayle a 1'article de saint Augustin faire au saint docteurestde pretendre que 1'Eglise,
!<marque E « 11 est certain que 1'engagement oii est
: engagee a respecter ^on nom, a frappe d'anatheme
1'Egliseromaine de respecter le systeme de saint sa doctrine sous le nom de Jansenius. Dans cette
Angostin lajettedans unembarra? qui tient beaucoup supposition, il est absolument impossible de repon-
 :

881 si PPLEMENTUM Al) OPKKA S. \l UUSTINl. NXS

dre h 1'argoment que M. Bayle emploie pour prou- A trine dc Jansenias a ete condamnee par le concile Je
ver que le concile de Trente, cn condamnant l>i >loc- Trente.
trine >l> Calvin sur le Hbre arbitre, a nieessairemeni Le croiriez-vous? j'ai vu des jansenistes si oatres,
aondamm ceU* rfi saint Augustin (Remarque E). Cest (ju'ils ae savaient pouil ti"j» maovais are) a .M. I>,nlc
le meme
dont les catholiqu.es se serven! pour demon- de ue point distinguer li doctrine de leur m;itre
trer que le concile de Trente, en condamoant la doc- if.ivec celle de Calvin, parcequ'il leur faisait la grace
trine de Calvin, a necessairement condamne eelle de de confondre une et lautre a ec lcs sentiments de
I

Jansenius. Le voici « II:n'y a point de calviniste saint Augnatin. Cc critiqoe Qatte un frrand parti,
qui ait oie, 011 i[iii ait jm nier le concours de la vo- it uiiitc son lang qaand il dit hardimeat, sana la
i :
,

lonii: humaine, etla liberle de notreame aa sens ijue moindre prenve: // est certam, Uest manifeste.
saint Augostio a liotine au raot de concours, de coo- Le contraire de (ju'il avance est pourtanl ai
peration et de liberte. II u'\ a jioint de calviniste qui demontrer, quoiqa'on ne le puisse faire ea peu de
iii'reconnaisse le libre arbitre et son usage dans la paroles. Plusieura grands hommes, comme M. de
cooversion, si l'on entend ce mot selon les id£es de renelon et le P. Dechamps, «mt deja pris ce soin, et
saint Augustin. Ceux que le concile de Trente a con- leurs ecrits sont demeares sans replique. II suffiratt
damnes ne rejettent le libre arbitre qu'en tant qu'il de les lire pour se convaincre qu'il s'en faut bieo que
signifie Laliberte d'indifference. » Qu'on substitue le M. li.ivlc ait cx.iniinc les choses sans prejuge et ai
nom de Jansenius a celni de saint Augustin, 1'argu- les lamieres aecessaires. La cause (jue ces deux il-
ment de M. Bayle sera vrai et invincible. B lustres ecrivains ont soutenue est si bonne et -i abon-
En elfet, comme M. de Kenelon l'a fort bicn de- duite en moyens invincibles de defense, qae
montre, la grace de Calvin nest pas autrement elli- presque rien emprunter d'eux, ni de tous ceux qm
cace par elle-meme et necessitaute que celle de Jau- ont imjtrimedes ouvrages siir ce mcine sujet, je crois
senius. Galvin (Lib. u Inst., cap. 3, n. 10) ne etre en 6tat de detromper les personnes donl v
pretend pas que la n6cessite d'agir qui resulte et m'avez parle. Vous ponvez les assurer «jue mon di
qui suit de la motion de la grace, soit une necessite sein n'est pas de les engager dans tine disjtutc. m
absolue et totale, mais seulementrelative etpartielle; de leur faire un simple n.inv de 1 aaissance et da
1

de la vient qu'il approuve et qu'il juge pouvoir ac- progres de mon anti-jansenisme ; de leur racon
commoder a son seus les distinctions et les termea comment un docteur celebre, que j'avais coasolte sur
dont on se sert communement dans 1'eeole. Vn>ie vi- ladifference qu'il y a eutre la doctrine de s.iint Au-
demus non temcrr in scholis in>fn!>i* fuissc distinctiones gustin et celle de Jansenius, avait tronve le secret
de neccssitate secundum quid absoluta it> mconsequen-
1 1 : de me faire produire a moi-meme l.i-dessus des
tis et ' conscqucntix (Lib. n II a soin
Inst., cap. 16, n. 9). pbismes si seduisants, queje les jucndseucore main-
d'avertir que la necessite qu'il admet n'est pas une tenant pour de veritables demoostrations. II ue me
necessite de contrainte et de violence, mais unc ne- disait que deux ou trois mots jtar iotervalles, ti
cessite simple et qui s'accorde avec 1'inclination et concis et presque enigmatiques ; et 1'intelligence de
le penchant de la volonte. Si coactioni opponitur li- ces mots adressait mon esprit a dcs ideea enchaote-
bcrtas, liberum arbitriurn esseet fateoret constanter as-
q resses, qui jilacaient Jansenius a 1'antipode de saint
severo, ac pro hxrctico habco quisquis secus sentiaX Angastin. Notre couversation ne larda point a linir,
(Lib. ii de Lib. Arb. contra Pighium). 11 faut conve- et le lendemain, de grand matin, la mcme jtersonne
nir que Lutber appelle quelquefois immuable la u6- introdaisit chez raoi un licencie de Sorbonne, (jui
cessitc d'agir qu'il reconnait, mais il veut dire seu- avait la jtbysionoinie d'un fort honnete homme. Ce-
lement que l'homme n'a point le pouvoir de la sur- tait un de ceux dont il avait ete question lejour pre-
monter et de la changer. Focamus modo, dit-il, nc- cedent. 11 se montra fort empresse a m'eutendie.
cessitatem immutabilitatis, quod voluntas sese mutare Cest pourquoi, apres un court preambule, je parlai
et vertere atio non possit [Luther, in libro de Servo en ces termes
Arbitrio). Pour ce qui est de Calvin, il euseigne en II y a deia bien des annees qu'un docteur me pro-
une inlinite d'endroits que la necessite dont il jtarle mit de realiser a mes yeux cette pretendue chimere
est variable. Dixi quasdam interdum interruptiones des molinistes, de me rendre paipable, dc me faire
fidci contingere (Lib. iii Inst., cap. 2, n. 2i). Selon toucher au doigt ce qu'il appelait une vcritc inconti
lui, la necessite qu'impose 1'action de la grace est table, que la malice de votre parti avait obscur<
causee qar une delectation victorieuse et superieure savoir, qu'entre les vrais seuliments de saint Aog
a celle de la concupiscence, pcr eamdem gratiam im- tin et le systeme de Jansenius il y avait aulaut d'c-
presso delcctationis affectn (Lib. n lnst., cap. 3, n. loignement que du ciel a la lerre.
I i .

II n'6te a la volonte (jue le choix ou 1'action de choi- Mais ne commen^ons jtoint par one 6quivoque. II
sir, qui supposerait le pouvoir de resister a la grace, yen a une, ee me semble, dans le nom de molinis
mais il assure que la grice forme dans notre cmur D que M. Bayle et ceux dc votre parti doanent genera-
ce mouvement que nous appelons choil ou action de lenicnt a t«uis lesvrais catholiques ijui ont du respect
choisir. Ipsa est gratia qust in corde ct electionem ct pour les decisi ms de l'Eglise. J'ai va le temps qu'oo
ooluntatem format (Lib. ti Inst., cap. :>, n. 13). (Juand appelail seulement ainsi les theologiens qui ^e sont
Lutlier et Calvin ont dit que le libre arbitre etait attaches aux sentiments particoliers de Molin.t. M
comme une chose inanimee, qui n'avait point d'ac- maintenanl an docteur a beau refuter Molina, >u;
tion et 6tait puremrut passive, ils n'ont entendu par- une autre route et une autre methode qae la sienne
ler que du moral de 1'action, donl le merite tout poox ezpliqoer les matieres de la predestination el
intier devait etre attribue a la gr&ce, qui imposait la de la grace, s'il recoit les constitutions des paj
necessite d'agir, et non jias au libre arbitre, qui ;il,m>- qui avec le corjts episcopal ont condamne le jana
sait suivant limpression de cette oecessite. Car d'ail- ni-mc, il cst moliniste malgre lui. Si uae persouM
leurs ces Iieresiarqucs, et surtout Calvin, ont pre- du mondeqae sa condition a eloignee i\v> dispul
tendu que le libre arbitre agissait vcntablemenl. BTow et des controverses croit simplement son catechisme,
hic qussritur agatne votuntas, quod extra dubium >st, qui lui apprend qu'elle doit ecouter les eveques ui
i dagatne ex se tpsaanpro modo divinss actionis [Lib. au chef de 1'Eglise, elle est des lor.-. moliniste sana
\i de Lib. Arb., contm Pigh.) Knliii Calvin noinine savoir ce que c'est qae Moliaa, ni de quelle facoa
volontaire la necessiU quil etablit, necessitat gnio« aingaliere il b pense. Cependant les ventables moli-
dammodo voiuntaria.,.., votuntarim cujusdam servitutis aistes protestent contre l'exces d'honneur qae la
Lib. ii Inst., >")>. 3, n. :<). Voila l'abrege de la doc- b.iinc aveugle des bereliques leur fait. Ils declareot
trine de Calvia, laqnelle a ete eondamaee par le con- fraochemenl el ingeou.ment que la fortune >\<' leur
cile de Trente; or c'ea1 anasi un tres-iidele ex- noin. i|n'un \cnt bien donner a tous les prtla
trait de la doctrino dc Janaenius; donc la doc- tuutes lea personnea orthodoxes dr rttutvei
88!» VKIUTABLK CI.KK DKS 01 VRACKS DK SAINT AUGUSTIN. 800

portee plus loin que eelle de leurs opinious; et que A toutes les sciences et qui cxcellent dans toutes,
si les autres ecoles catholiqaes ont par hasard quel- comme s'etaient uniquement appliques a appro-
s'ils
que jalousie de ce qu'i] n\ a point ae seigaeur ni de fondir chacune en particulier. Kn quelqae lieu qu'il
aame qu'oo appelle thomiste, scotiste ou sorboniste, 9e trouvat, il etait 1'agent geueral de La republique
et qu'il y en a pourtant un bon nombre qu'on appelle des lettres, et chea lui ekait le bureau d'adresses des
molinisles; si, en uu mot, ces respectables ecoles savants en tout geure, qui oie derobereat souvent
prenneot 1'alarme, et ont lieu de craindre qu'a la fa- s,i conversalion. Je lui rendis bien des visiles inuti-

reur du nom la doctrine moliniste ne fasse trop de les. Quand nous etions sur le point d'entamer les
progres, oa les prie de consideTer que les moli- matieres de la grace, une Titiana, un Probus (2), un
nistes proprement dits n'en sont point responsables passage de Pline ou de Lycophron (3). une noovelle
et iju'il y aurait de injastice a leur en faire un crime,
1 decouverte en pbysique ou en astronomie, un pro-
puisqu'ils n'ont point ambitionne cet avantage, qm bleme de geometrie etait jete a la traverse. Je ne
[eur vient uniquement, dirai-je de la malice ou de m'en retournais jamais sans etre instruit de cent
1'imprudence des ennemis conimuusde la catholicite? belles choses, mais precisement de celles que je n'e-
Elevenons. tais pas curieux de savoir. Kutin le moment arriva
1. persoune dont j'ai commence a vous parler (I)
1 oii je le forcai d'acquitter sa proinesse; et le liasard
etait un de ces genies rastes et aises qui embrassent init 1'ordre daos les choses que je tirai de lui.

(1) Le Pere
"
Edouard de Vitri, mort a Rome le 30 (2) Medailles rares.
octobre I
(3) Auteur grec fort diflicile a entendre.

PREMIERE PARTIE.
KAOVAISE FOI DE JANSENIDS A CH K« SAINT ADGDSTIN. PRINCIPE GENERAL DE L HERESIE DE JANSENIDS
PADSSEMENT ATTRIBOE P.YR LUI A SAINT ADGDSTIN. FAUSSE CLEF DES OUVRAGES DE SALNT AUGDSTIN
DONNEE PAR JANSENIUS.

Quelques entrevues que j'eus avec cet habile B concordances je revins aux tables. J'eus la patience de
homuie me preparerent sans dessein a trouver la ve- les aller deterrer et de les voir la plupart, mais avec
ritable clef des ouvrages de saint Augustiu contre les aussi peu de succes. Knlin, je m'avisai de recourir
pelagiens; j'appris dabord avec quelle mauvaise foi au livre de Jansenius, que /avais de 1'edition de
snius citait ce Pere, ensuite combieu faussement Louvain en 1640.
le nieme Jansenius attribuait au saint docteur le prin- Que je fus content, quand, a la table du troisieme
cipe general de sonheresie; et entin je fus convaiucu tome, intitule De gratia Christi Salvatoris, j'a-
:

que l'eveque d'Ypres douuait une fausse clef des ou- percus ces termes Gratise medicinalis varia epitheta
:

vrages de saint Augustin; car, ennuye des delais ex Augustino recensentur, etc. Eam Augustinus vo-
eleruels de mon docteur, je lui dis, avec une liberte cat efficacissimam , etc. item victricem , cui nemo
;

qu'il soutlrait volontiers, que peut etre, desesperant valcat resistere. Mais je m'emportai alors de plus
de pouvoir tenir sa parole, ll cLerchait a m'amuser helle contre les RR. PP. Benedictius. Us ont fondu
agreablement, et a me faire oublier la queslion qui ensemble, disais-je, dans leur table generale, toutes
me teuait au cceur, par le goiit qu'il tachait de m'ins- les tables et les concordances des ceuvres de saint
pirer pour d'autres conuaissances. II s'excusa honne- ete faites. Que ne pro-
Augustin qui avaient jamais
tement, me pria d'avoir egard a ses occupations, et de cette tablede Jansenius pour marquer les
litaient-ils
me proposa un expedient, qui etait de lire saint Au- citations de saint Augustiu qui me vout etre ici
gustiu sous sa direction. abondamment fournies! Ils m'auraient epargne bien
de 1'ennui et du degoiit a remuer et a feuilleter tous
I. Mauoaise foi de Jansenius d citer saint Augustin. C
ces enormes in-folios.
Cinq preuves insvjnes de cette mauvaise foi.
Je cherche donc avec un merveilleux empresse-
Commencez, dit-il. par rechercher et transcrire ment quatre endroits indiques par cette table de Jan-
tous les passages oii le saint docteur s'est servi de senius, savoir le chapilre 24 du livre n; le chapilre
:

ces ezpressions, une grace victorieuse (gratia victrix), er

du livre m; le chapitre 5 du livre iv; le chapitre
l

une delectation victorieuse (delectatio victrix). Ce re- 10 du livre ix, aux pages 200, 251, 410, 954. Je suis
cueil, ajouta-t-il en riant, yous sera d'un grand usage. etrangement surpris je vois bien des passages de
:

II me semble, repondis-je, que vous voulez badiner. saint Augustin explique.s par Jansenius selon le sens
Pas toutafait, repliqua-t-il en rappelant son serieux, heretique qu'il donne a cette expression, gratia
et vous serez charme de vous etre donne cette peine. victrix, mais oii cette expression n'e,st nullement em-
Je ne differai donc pas a consnlter et la table ge- ployee; et c'est cependant 1'epithete de victorieuse
nerale, et les tab'es particulieres de 1'edition des donnee a la grace, c'est 1'expression de gra.ce victo-
KR. PP. Benedictins, pour trouver les endroits oii rieuse que la table promet. Au chapitre 24 du livre
saiut Augustin aurait joint ces deux mots ensemble, ii, Jansenius parle ainsi « Cette maniere efficace d'o-
:

gratia victrix, et je n'en apergus pas le moindre ves- perer est cause que saint Augustin donne assez souvent
L'horrible negligence! m'ecriai-je; est-elle sup- le nom de victorieuse a la grace medicinale de Jesus-
portable? Quelle autre expression de saint Augustin Christ. Ex isto efficaci operandi modo proficiscitur,
meritait mieux de tenir ici son rang? Quelle autre quod Augustinus non raro gratiam Christi medicinalem
jj
devait moins echapper a celui qui s'est donne la victricem vocat, quia omnes oppositos obices volunta-
peine de composer toutes ces tables? Les plus savants, tum et affcctuum invicta potestateperrumpit (Jans. lib.
je pense, ont dedaigne une pareiile corvee, et ils en ii de Gratia Christi Salv., cap. 24, edit. Lov. anno
ont charge quelque novice :ils ont eu grand tort. 1640, p. 200). » II parle ainsi, mais il pretend qu'on
Apres avoir bien murmure contre eux je par-
, l'en croie sur sa parole ni la ni ailleurs dans tout
:

courus les tables des autres editions, et aucune ne sou ouvrage il ne cite aucuu endroit de saint Au-
m'olfrait nulle part ces mots tant celebres, gratia gustin oii la grace soit nommee victorieuse.
c. Des tables je passai aux concordauccs, et des Je ne tarde point a couclure (pue celte expression a
8!M SUPPLEMENTUM AD OPEK.\ S. AUCUSTINI. 892

etfe inventee par Janseuius, et que personne au A poscunt (Lib.de Currept. ct grdtia, cap. n, n. 29).
monde ne l'a jamais lue dans saint Augustin. Car si Outre ces trois passages qui sont cites par Janse-
quclquVin l'avait lue dans saint Augustin, ce serait nius, il s'cn presente un autre qu'il n'a point connn,
Jansenius plul6t que tout aulre; et si Janseuius avait parce qu'il est tire d'un ouvrage qui fut im|»rim6
111 cette ezpression dans saint Augostio, il aurait pour la premiere fois apres la mort de Jausenius.
plutot repete mille fois le passa^e ou il 1'aurait lue, Selon le saint docteor, Dieu, par un secret instinet,
qne de ne j»as rapporter ce precieuz passage an prepare el excite les volontes des hommes a accom-
nioins une seule fois. J'admire la liardiesse et le plir tres-efficacement ee quil veut. Est-ce la vaincre
succes d'un mensonge anssi insigne. Le succes eo les volontes, et n'est-ce pas plut6t les aider a vaiucre?
cst tel que tout le moude y aete pris. II n'y a personne Cur ergo non confit' ris
qui ne croie bounement que cette manicre de parler, I) iiiu occulto instinctu ad id quod voluerit effkacistime
gratia victrix, est fort ordinaire a saint Augustin. implendum,prseparari atqueexi minumvoluntata
Loin de soupQonner que c'est un mensonge, la plupart (Lib. lii Oper. Imp , n 166 f Voih quelle cst la
des habiles gen~, mcme calboliques, ne demande- doctrine de saint Augnstin. M.iis taire du libre ar-
raient pas un quart d'heure pour convaincre au cou- bitrc un enncmi ou un advcr.-airc qui est v.iincu par
tr.iire de mensonge nn honnne qui nierait quc cetle la gr&cej assurer que le lihre aibitre est vaincu par
expression se renconlre dans les ecrits de saint Au- le secours qni lui esl donne pour vaincre, c'est une
gustin. Depuis la naissance du jansenisme, qui seul absurdite dont saint Aoguslio n'a jamais et6 capable,
a mis cette expression en vogue, tant de voix se reu- B et que Jansenius n'a pu empruntcr ipie de Calvin.
nissent pour crier avec emphase : lu grdce viitorieuse Le liccncie jans6niste, dont l'attention a in'ccoutcr
de suint Augnstin, qu'on n'est pas plns tente de v6- me paraissait merveilleuse, m'empecha de m'etendre
rilier nne pareille attrihution par ses propres yenz, davantage la-dessus, et souhaita que j'ezposasse mes
que d'aller voir s'il y a une ville de Rome. Enlin je recherches sur 1'autre expression, delectatk) victrix.
reconnais l'artifice obligeant de mon docteur, qui Je le fis cn conlinuant ain.-i m»n discours.
vonlait me faire sentir toute la peine, et me faire Je feuilletai di' nouveau 1 s lables des RR. PP.
aussi gouter tout le plaisir de ses decouvertes. 11 B6n6diclins, eztr6memeut confus de tout le mal que
mefite bien que je ne lui en vole point riionneur. i'en avais dit, et rendant jnstice de bon coenr a l'ha-
Mes reflcxions ne se bornerent point la. Je jugeai bile homme qui les a compos6es. Cependant je n'v
que Jansenius n'avait point suppose des termes a trouvai encore nulle pait le terme de dclcctalion
saint Augustin dans le dessein d'enseigner la pure victorieuse. Mais je jngeai qne cctte omission fttait
doctriue de saint Augustin ; ainsi j'ezaminai avec pardonnable, quand je vis que le meme terme avait
soin tous les passages du saintdocleur que Janscnius echappe a la plupart des faiseurs de tables, et que,
rapproche de 1'expression qu'il avait imaginee, grutia suivant le temoignage unanime des tables et des
victrix. J'en remarquai plusieurs ou il s'agit de la concordances, saint Augustin ne 1'avait employc
grace de la predestination, qui n'est point de ces qu'une seule fois dans tous ses ouvrages.
graces que nous appelons actuelles, mais qui est en Ce fut alors a dessein que je reservai Ia table de
quelque sorte habituelle, comme je 1'expliquerai q Jansenius pour la consulter la derniere, je nV-tais
dans la suite. Ils sont par consequent deplaces et plus dispose a comptcr sur ce quelle m'annoncerait.
allegues hors de propos. Quant a tous les autres, il Ainsi, etant retourne au mot gratia, je lus ces pa-
y a dans 1'usage que Jansenius en fait une «upposition roles et je Ies demeutis par provision: Conststit et-
de sens aussi grossiere et aussi manifeste que celle sentialiter in cale&ti suavitate ac delectatione... hinc
de 1'ezpression. II dit dans le meme chapitre 24 du ab Augustino passih appellatir victrix deiectatio. II
livre u de la Crace du Sauveur, et tres-souvent n'v a quVin seul endroit indique, savoir le chapitre
ailleurs, que saint Augustin etablit la grAce victo- 6 au livre iv de la Grace du Sauveur, a la page
rieuse au regard de la volonte humaine et du libre 410, etc. Le titre du chapitre est remarquable S
:
-

arbitre, en sorte que, dans lapenseedu saint docteur, men victricis delectationis in<i< tractum atque imposi-
ce soit 1'arbitre de la volonte que la grace surmonte, tum grutix medidnali Christi. Dans le corps du cha-
sur qui elle remporte la victoire, et dont elle pitre ou lit ces paroles : iliiv fit ut istam Christi
triomphe. Quamobrem sexto, grutiam Dei Augustinus gratiam Augustinus kpitueto ad hoc iptum propriis-
ita victriccm statuit supra voluntatis urbitrium, etc. simo at</ue efficaci ornare soleat : naw» plerlmoie
(Jans. tom. JII, pag. 400). Rien n'est plus contraire a vocat delectationem victricem,
la doctrine qui est contenue dans les textes de saint U me viut aussitot dana 1'espril que Jansenius
Augustin, qu'il produit un pen auparavant, et par- avait fait un assez lont,r sejour en Gascogne, et
tont ailleurs. qu'il pouvait bien y avoir contracte 1'habitttde dea
Le saint docteur reconnait veritablement dans la ry exagerations, et de substituer au mot semei ceux de
gi aie 1'action de vaincre et de surmonter, et si Jan- plerumque el de passim; oa qu'il se donnail adroite-
senius le veut absolument, de remporter la victoire inent lui-mcine pour saint Augustin : car il r6p6te
et de triompher, quoique saint Augustin ne sVnouce sans fin les termes de grace el de delectation victo-
de la sorte que dans des endroits singuliers. M.iis je rieuse, et il ue rapporto du v6ritable saint Aognstin
cherche dans les passages de ce Pere quel est l'en- que ce seul passage cit6 par tout le mondfl :

nemi qui est surmonte et vaincu par la grace, et je quantum concessum est, sapiamus, >t inteUigamus
n'en trouve point d'autre que la concnpiscence et les uominum Deum bonum ideo sanctis suis alicu -

tentations. Quoil il n'enseigne pas qu'avec la concu- ris justi aliquando non tribuere vel certam tcientiam,
piscence et les tentalions ie libre arhitre de la vo- oel victricem delectationem, ut cognostani non
lonte humaine est dompte et subjugu6 par la grace? ipsis, sed ab illo sibi esse lumen, </u<i illuminentur i<-
Non, celte pensee aurait paru ridicule a saint Au- nebrm eorum, et suavitatem, </it<i <l<t fructum terra
gustin; car, selon lui, la grace est donnee au libre eorum Lii>. a dc Pnec. miriiis tt remtu., cap. 10,
arbitre, oomme un secours dont il se serl poor n. 32).
vaincre l'amorce du p6che Donaf per Spiritum cha- C<> tfest pas que Janscnius n'aJ0Ute quantite d'au-
ritatem, eujtu ope nncatur delectatio peccatt Lib. i tres passagea ou s;iint Augustin enseigne que I

Oper, Imp., n. 107). Seloa lui, la grace donne a lectation dfe la justice nous porte a vaincra, now fait
notre volonte dcs forccs tres-effiraces pourvaincre: vaincre la d61ectatioo do p6ch6; maia V»t le ooa
<

liir furit ni faeiamue, prtsbendo vtres effieaciuimai de dclci tation victoriense, c'esl l'6pilb6te de vieto-
inlinitiiti (Lib. de lirutni <t lib. urb.. iiiji. Iti, ;/. ;t'2).i it tisejointe au mot dr delectation, «j u«* Jans6oins prtV

Selon lui, les saints demandenl a Dieu en cette ?ie tcinl ,-c rencontrer le plua souvent [plmimoui . par*
la force de combattre et de vaincre par la grace de tout (passim), dans les livrcs de saint Angustia. Et
J6sus-Cbris1 Danribipu^nomdiwncendiqui virtutet*
: d'ailleura il ne faut paa avoir lu trente fou les ou-
 .

803 VEBITABLE CLEF DES ODVRAGES DE SVINT AUCUSTIN. 8«H

vrages de saint Augustin contre les pelagiens, pour V remiss

. c«p. 10, n. 33), soit qu'apres une longue
,

s'apercevoir de la ditlerenee que le saint docteur suite de combats elb' detruise absolumcnt 1'ennemi,
met entre ces deux expressions delectatio oictrix,
: soit (pie, n'ayant janiais ete dans la nccessite de le
une deelaration victorieuse, et delectatio vincens, cumbattre, elle le tienne captif et desarme.
une declaration qui procare 1'avuntage dans le com- Comment s'ecria le licencie, vous 'proscrivez
!

bat. aiusi, et vous bannissez de l*etat present la grace et

Jc tis a cette occasion nne etade qui me satistit la delectation victorieuse ? Pensez-vous a ce que
beaucoup, parce qu'eile me decouvrit avec evidence vous faites ? Tout le inonde va vous jeter la pierre
que la declaration victorieuse de saint Augustin etail et vous accabler; car pour mettre en poudre tous
toute autre cbose que la grace medicinale de Jesus- vos raisonneraente, il snffira, ce mo semble, d'ob-
Christ, toute autre chose que lagrace efiicace de notre server qu'i| y a deux sortes de victoires sur la concu-
etat, et qu'aiasi c'etait a pure perte que Jansenius piscence, l'uuc durable, qui est 1'elfet de la grace de
avait iu avec des iunettes de multiplicatiou ce pas- perseverance, etcjui produit la jastice consommee ou
unique du saint docteur, ou il est fait une men- parfaite; 1'autre passagere, qui est 1'elfet de la grace
tiou formelle et expresse de la delectation victo- efticace, et qui produit la justice comuieucee ou im-
rieuse parfaite.
J'avis oul dire a mon qu'un des meil-
docteur Voas iur faites uue veiital)le peur, iepliquai-je au
leurs commentaires de 1'Ecriture s.nute etait une licencie. Je me rassure neanmoins, daus la persua-
concordanee de la Bible. La raison qu'il en appor- B siou que les personnes equitables ne nVattribueront
tait est que la compraison de tous les teztes duu point le dessein temeraire de supprimer une facon
auteur, ou de plusieurs qui ont ecrit dans le meme de parler qui est maiutenant recue par tant de theo-
genie, ne peut se faire au regard d'une meme ex- logieus aussi pieux que savants, et dont la foi est
pression qaiy est contenue, saus tixer et determiner tres-pure. Mais est-il inutile de remarquer qu'avant
le sens de cette expressiou daus les endroits oii elle le janseuisme elle n'etait pas cominune, et je 1'ose
canse de la difticulte. Car les passages obscurs ou dire, pas meme connue; que Jansenius l'a intro-
ambigus ont toujours quelque afliuite avec des pas- duite a mauvaise fin, et pour iusinuerson erreur a
sages fort clairsoii ce sens est decide. J'appliquai 1'abrid'un beau mol; euliu qu'elle n'est [tas de saint
cette regle a 1'intelligeuce de saint Augustin, et par Augustin, lequel neanmoins aurait bien pu se servir
le moyen des concordinces que nous avons de ses de cette expression prise dans le bon sens, en dis-
ouvrages, je rapprocbai les uns des autres, et je tinguant, comme vous faites, deux sortes de victoi-
comparai tous les eudroits oii il se sert des termes res, l'une durable et 1'autre passagere, s'il n'avait
de victoire ou de victorieux sur le sujet de la giace. pas eu une raison importante de parler autrement,
Je remarquai d'abord cette uotion qu'il donne et d'attacher constammeut au terme de victoire la
dans le livrc de la vraie Religion La victoire est la
: cessation de tout combat, la iin de toute guerre, la
lin des combais mctoria est finis certandi ( De vera destruction de tout ennenii? Cette raison est que les
Relig., cap. o3, n. 102). Je rencontrai ensuite plu- pelagiens prenaient toujours le mot de victoire dans
sieurs pa-?ages qui mettent Jansenius bien loiu de r cette signification, et en abusaient pour etablir le
son compte, parce que saiut Augustin y fait usage stoicisme de leur impeccance, qui etait une de leurs
de cette notion pour exclure de 1'etat present de la erreurs capitales, comme je le demontrerai dans la
voie la grace victorieuse. « II y a bien de la ditfe- suite.
rence, dit-il, entre la grace qui nous soutient et qui Voila qui est etrange, reprit le licencie. Vous
nous aide dans le combat, et celle qui nous rend avouez qu'on admet aujourd'hui cette expressiou
victorieux, parce qu'elle nous delivre de tout ennemi, dans un sens catholique pour designer la grace ef-
soit interieur, soit exterieur, et nous etablit dans ficace qui nous fait surmonter une tentation, et vous
une paix eternelle L'une nous est donnee pour nous ne pouvez pas nier que ce sens catholique se trouve
fortitier dans la milice laborieuse du siecle present, daus saint Augustin par consequent, cette expres-
;

et 1'autre nous est reservee dans le bienheureux re- sion est de saint Augustin, au moins quant a la si-
pos du siecle futur: Aliter gratia certantem facit at~ gnilication orthodoxe qui peut lui couvenir. Nous
que adjuvat, aliter victobkm sine hoste ullo vel extertio sommes d'accord, repartis-je.
vel interno in .eterna pace conservat. Istu laboriosa Le licencie, tout decoucerte, me dit alors Vous
:

militia est in prxsenti saeculo; illa beuta requies in me surprenez, c'est contre mon attente que vous
futuro (Lib. u Oper. Imp., n. 106 » Nous combattons
. vous rendez si aisement. Je m'etais figure que vous
dit-il plus bas, coutre la concupiscence de la chair par aviez prisuntour malin pour faire entendre que saint
le*secoursdu Saint-Esprit jusqu'au temps de la vic- Augustin n'etait point favorable a la grace efficace
toire, qui nous procurera la paix par la delivrance par elle-meme des thomistes.
de tout ennemi, soit interieur, soit exterieur Prse- D: Quelle pensee me pretez-vous? m'ecriai-je; igno-
lium contra concupiscentiam carnis usque ad victori^e rez-vous que la doctrine des thomistes est tout a
packm quse nullwn iutrinsecus, nullum extrinsecus fait independante de cette expression, pour ne rien
patietw inimicum(Ibid., n. 217); etailleurs il dit qneola dire de plus qu'ils s'en sont passes durant tres-
;

mort est le terme marque pour notre victoire, parce longtemps ;

que durant tout le cours des fameuses
qu'alors nous n'aurons plus rien avaincre: Absorpta disputes de auxiliis, ils ne l'ont point employee une
erii mors in victoriam, et pace perfecta nihil jam quod seule fois ? Cest un fait dont il est aise de s'assurer
vincatur existet (Lib-. u de Pecc. mcritis et remiss., par les actes qui sont rapportes dans les deux his-
cap. 4, n. 3). » toires qu'on a donnees depuis plusieurs annees au
Tout cela me tit conclure que, dans ces paroles, public en faveur des parties de ce grand proces,
Delectatio oictrix, qux Augustino est efficax adjuto- aussi bien que par les ecrits contradictoires que les
rium, relativa est, .lanseuius se designe lui tout seul tenants et leurs fauteursont fait paraitre durant la
(Tom. III, cap. 2, n. 3), et qu'il n'entend point par- dispute. Et ne me croyez pas trop hardi si j'avance
ler de 1'Augustin d'Hippone, mais de l'Augustin d Y- que jusqu'aux premiers commencements du janse-
pres. Car enfin, daus la doctrine de 1'Augustin d'Hip- nisme on ne trouvera aucun auteur catholique qui
pone, la delectation victorieuse n'est nullement re- ait qualilie la grace efhcace de victorieuse, ou de de-
lative; elle ne s'appelle pas victorieuse, quand elle lectation victorieuse.
surmonte une autre deleclation mais seulemeut
, Que si les thomistes ont recemment adopte et ac-
quand elle n'a aucune delectation opposee a surmou- commode au sens tres-orthodoxe de leur doctrine
i •!'. Cest celle qui donne la paix de la victoire, vi- cette meme expression, sont-ils les seuls ? II n'y a
i <riae pacem, la paix de la justice, justitise pacem(Lib. pasjusqu'aux moliuistes qni ne le fasseut. Ce n'est
ii Oper. Imp , n. 106, et lib. w de.Peccal. meritis et point entendre le systeme de ces derniers que de les
 Sl PPLEMENTCM AD OPEHA S. AUGLSTINl.
croire fort embarrasses a donner sclon leurs ides A 39, n. 69), Cesparoles, qui sont a la tiu du premier
une explication naturelle d'un lerme qoi cst eqni- livre dc 1'ouvrage intitnle Des merites et de la re-
:

vor|ue, des que Pon juge k propos d'abandonner la mis>icm des peches, contiennenl la definition propre
notion qu'en a determinee saiut Augustin dans 1'uni- deT.i delectation vicloriense, dont il s'agitdansle
que endroit ou il I'emploie, aussi bien i|ue sa deli- passage nniqne ou cette expression se trouve, et ijui
nition generale de la victoire Victoria cst finis cer-
:
est tiie dn second livre de ce nieme ouvrage.
tandi. Pour faire court, il n'est point ici question Je chercbai a m'en assurer, c'est-a-dire a demon-
d'nne dispute d'0C0le. Je n'ai en vue que de niettre trer que la deleclation victorieuse, dontsaintAn-
en avidence lamauvaisefoi de Jansenius. Cesl ponr- gustin dii dans ce fameui passageqoe Dieu la refuse
quoi vous me perinellrez de repreudre le iil de mon quelquefois aux saiota et b sea plos fideles scrvi-
discours. tenrs, e>t iiiie i.iveur extraordinaire et miracnleu
Le licencie niTnlcrrompit encore, et j'en fus qui delivrerait l'homme en cette \ie et dans 1'etat
charme, voyanlquTl prenait a tache de defendre les present des revoltes de la chair el de toute tentation
theologiens catholiques, que contre mon intention de la part de la concopiscence,
l'enonce de mes pcnsees pourrait cboquer. Mais ne Pour y reiissir, je me servis de la meme inethode
semble-t-il pas, ajouta-t-il, que vous voulez faire dout je nTe.taissi bicn troove, et je ramassai 1'aide .'i

une sorte de proces a qniconque fait consister, sui- des coucordauces presque tous les passages ou le
vaut saint Augustin, l'eiucacite de la grace dans une saint docteur enseigne qne Dieu refnse la K r l ee aux '

delectation victorieuse? Vous ne seriez pas trop B saints. Cela fait, je reconnus, i« que dans ces i

fache, je crois, qu'on taxat ce sentiment dberc^ie. sages le saint docteur parle de la seule gr;\ce qui ett
Faut-il me sonder la-dessus? repondis-je. Pourvn necessaire pour la perfection de la justice; 2 u que
que de bonne|foi on etablisse que cette deleclation par le nom de la perfection de la justice le saint
n'est pas necessitante, et que, quand on ne l'a point, docteur entend 1'avantage de servir Dieu sans au-
la gr&ce qui est requise pour le veritable pouvoir cune opposition interieure a sa sainte loi, sans cette
d'agir ne manque point, je le declare bautement que repugnance au bien, cette sollicitation au mal qui
ceux qui embrassent cette opinion sont tres-bons est causee par les mouvements indeliberes et dere-
catboliques. Ils mc permettront neanmoins de ne pas gles de 1'apiietit sensuel 3» que la perfection de la
;

penser comme eux. Je demande la meme grace aux justice est la veritable victoire et le propre eilet de
thomistes. Etje continue. la delcctatiou victorieuse ou, ce qui e»t la ineme ;

La delectation victorieuse du saint docteur de la chose, qne la delectation victorieuse est uniqueinent
grace est en premicr lieu la gr&ce de la vision intui- la grace qui est necessaire a la perfection de la jus-
tive de Dieu, qui fait jouir les saints dCune paix par- tice.
f<iite, d'une paix complete (I); qui les rend semblables Souvenez-vous qu'il ne s'agit point de ce qinm
aux anges, dont Dieu fait tont le bonheur, et dont cntend mainlenant en theologie par le mot de gi;\ce
toule 1'occupation est raccomplissement de sa sainte ou de delectation victorieuse, mais de la ootion que
volonte, sans que 1'experience d'aucune tentation saint Augustin a constamment attachee aux termea
puisse jamais les troubler ou les distraire: Ita par- q de victoire et de victorienx en ecrivant contre les pe-
ticeps est legis xternx, ut solus eam dekctet Deus, lagiens.
cujus voluntati si.ne ollo experimento tentationis D'abord un temoignage pour la preuve du pre-
obtempcrat. mier article se presenta a moi dans le nieme livre,
La delectation victoiieuse du saint docteur de la au meme chapitre, ruelques lignes apres le pasa
gtace est en second lieu la grace delajustice ori- en question. II y est dit que Dieu larde a donner
ginelle, qui dans le premiev homme avant son peche ses saints et a ses iideles serviteurs la delectation
soumettait sans combat la chair a 1'esprit, et l'empe- ciui sufiit pour accomplir de toul point la justi
chait de sentir aucun mouvement de quelque passiou Idcirco etiam sanctoi et fideles in aUquibus oitiis
que ce fut contre sa volonte: 17 resistentem sibi car- suis tardius sanat, ut in fii> eos minus quam imi'lemik
nem nullo certamine pateretur, ncc aliquid omnino ex i\ nM.M I'.\rie justitix <l<b<ttt li'>nuni. Los painles
aiiqua cupiditate sentiret, quod noltet (Lib. vi Oper. qui suivent sout remarquabb in eo ipso vutt
lin)). n. 14). Cette paix iTetait pas si parfaite ni si nos damnabUes cssc, sed humiles Lib. n de P<>
entiere que l'est celle des bienheureux, parce que la meritis et remiss. t eap. 19, n 33). Le troisiema livre .

grace d Adam n'etait pas victorieuse au regard de du meme ouvrage ine fournit encore un autre en-
l'ennemi exterieur, par qui Adam pouvait etre atta- droit, ou on lit que Dieu dans plusieurs occasiuns
que et tente, comme il le fut, mais seulement au re- laisse inanquer les jostes du secours necessaire pour
gard de 1'ennemi interieur, que cette grace puissante accomplir parfaitement la jnstice Kt in quibusdem :

incttait hors detat d'assaillir, aussi bien que de re- rv <tiam justos suos, quoniam adhuc extolli possunt, non
sister. Loin donc que la delectation victorieuse soit, adjuvat ad pkhficibndah justitiam Lib. iu de Petcat.
dans le langai;e du saint docteur, la grace medicinale meritis et remiss., cap. 15, n 23).
de Jcsus-t^hrist, c'est-non seulement la grace de la Etant passe a l'examen du second article, ie crus
beatitude eternelle, mais elle appartient meme a la voir ce que c'etait que la perfectioil de la justue,
grace de 1'elat d'innocence, a la grace de sante; et et accomplir parfaitement la justice, a la iiu du livra
il laut mettre ici saint Augustin sens dessus dessous, intitule: Delasprit et de la letlre, ou saint Augustin
B*il m'est permis de m'exprimer de la sorte, pour le dit que le juste \it de la foi el qo'ileat agreahlea
faire accorder avec Janseuius. Dicu. qooiqu'il n'ait pas neanmo ns encore ahsorhe et
La delectalioii victorieuse du saint docteur de la consuine toos les mouvements de la paasion torrestre
grace est, en troisieme licu, le iniracle inellalile du par une siiivininenle perfection de charitti / :

Createur tont-poissant, dont, selon saint Aogustin, nondum Ula superbminbntissiiia pebfectioni charitm-
un liuiiiiiie peut etre favniise diirant Cette vie el dans tis omnes terrense lH>itli>ii* motus absobbobjut atque
notre etat, et qui consiste dans 1'extinction entiere co.nsimi si Kir l.il>. </' Syir. tt !>{., cap. iii», n bS
(

de la loi du peche, qni regne dans uos membrea el sl dans le quatrieme livre contre Jnlien, ou il oit
repugne a la foi de lesprit: Nam nec grandibus hoc i[ue Dieu, pour tenir les saints dans 1'humilite, n'e
prsB8tatw in baptittno, nisi forte miraculo omnipoten- temt paa dans leur ehair la concupiscem qu'il
tissimi Crratoris ut lex peccati, qux inest in membris lea oblige a la combattre, josqu'a ce quela fragilite
repugnam legi mentis, phohsus pbnitus bxstingoatdb huinaine soil parvenue a une si grande perfection
it non iit (Lib. u de Peccai, meritit et remi$». % cap. de sante, qn'elle n'ait plus a craindre ni la corrup-
(I) Pace perfecta Lib. u d, Peccat. wuritint >;- lifes». "i)> . '.W , //. i'.':///'. IXIl '"////'/ Fmtstum,
mits.f cap. i,//. i. Llsque ad pacem plenariam. /./
<<n>
 :

S")l VKRITABLE CLEF DES OUVRAGES 1>K SVINT AUGUSTIN 898

tion des desirs impurs, ni 1'enflure de 1'orgueil. s / A rement la pierre d'achopp Mnent de Jansenius, ou
quia in ista humana m&seria pejor est hostis cavenda le niur de separatioo entre Jans6nius et saint Au-
superbia, ideo nimirum non exstinguitur in carne con- gustin.
tn nHum sanctorum i>ta concupiscentia, ut dum pu- I.e licencie nVecoutait toujours avec une attention
gnatur adversus eam, periculorum suorum animus surprenante. Je m'arretai pour lui donnar lieu de
admoneatur, ne securus infletur donec humana fragi-
; parler; mais U etait saisi a'etonnement, comme un
Ktas ad tantam perfbctioneh perveniat sanitatis, ut nomme subitement transporW dans un autre monde,
nulla putredo lascivias, nullus tumor superbix formi- qui ne peul que s'occuper des objets nouveaux qui
(l/ur (Lib. iv contraJul., cap. 2, n. II . le frappent, sans pouvoir encore s'expliquer sur les
Mais je ne fus pas content queje ne visse qaelque pensees et les sentiments qu'ils lui font naltre. Je
chose de plus precis et.de plus decisif ei je parcou-
; continuai donc ainsi.
rus le petit livre de la perleetion de la justiee, qui Ktaut alle revoir mon docleur pour lui rendre
me tit dabord concevoir que saint AugUStiu >'elait rompte de mon travail, et lui faire hommagc de
fait cette maniere de parler, a 1'occasion de celle 1'heureuse recolte que m'avait produite la semence
dont use samt Paul, en se plaignant des contra- de deux ou trois de ses paroles, je le trouvai dispu-
dictions importunes et de la guerre intestine que tant avec quelques autres docteurs sur 1'abandon de
lui suscitait 1'aiguillon de lachair :Vell a Ijacei mihi, Dieu et la soustraction de la grace mais la question ;

perficbre autem non invenio [Rom. vn, 18). Sur etait presque epuisee, et je ne prolitai que de la ve-
quoi voicile commentaire du saint docteur Adjacet g riflcation de quelques insignes faussetes dont .lanse-
:

- /
. perfieere bonumnon adjacet. Non y facere nius fut trouve coupable. Voici la premiere.
bonum non adjucet, sed perficere ... Quod tunc erit, Pour etalilir que toute grace manque aux endurcis,
quando concupiscentia, qux habitat in membris ejus, il attribue a saint Augustin ces paroles Quasi non :

nolla brit (Li6. de Perfett. justitisB, cap. H,n. 28). debeat Deo gratias agere, quia prxcepta voluit, qui
De eent autres passages que je lus, et qui donnent desertus omni lumine vcritatis hsec vclle non potest
une pareille notion de la perfection de lajustice, (Jansenius, tom. III, Ub. m, cap. 10, pag. 301, ex
vovez encore ces deux-ei Pi rfectio boni est, ut nec
: S.- Axtg., lib. de Perfect. justitix, cap. 19, n. 41).
oncupiscentia sit in homine, etc. (Lib. i Rctract., Comme si saint Augustin disait qu'un homme qui ne
cap. 15, n. 2). Castigatiom corporis frenatur concu- peut pas vouloir ob^erver les preceptes, parce qu'il
ntia, qux non frenari, sed osi.ni.no esse debet,
.
est prive de toute lumiere dc la verite, doit nean-
nec erit in illa perfectio.ne jxistitix, ubi nullum erit moins rendre graces a Dieu, qui a juge a propos
omnino peccatum [Lib. de Pcrfect. justilix, cap. 8, n. de 1'assujettir a 1'observatiou des preceptes, malgre
18). Voila donc la grace que Dieurefuse aux saints, l'impossiblite oii il se trouve de vouloir lesaccom-
lextinction enliere de la concupiscence. Les passages plir. Mais Jansenius change le texte de saint Au-
ou saint Angnstin dit que Dieu refuse cette grace gustin, et il en corrompt le sens de la maniere la
aux saints, Jansenius les entend de la grace qui est plus visibleet la plus criante. Saint Augustin a ecrit
necessaire pour perseverer dans la justice. La four- Hxc velle non posset; et non pas, hxc velle non
berie n'e?t-elle pas line ? n potest. Toutes les editions, tous les manuscrits en
Tl nie restait a demontrer le troisieme article, font foi. Non-seulement la matiere, la suite et la
savoir, que la delectation victorieuse, dans 1'idee et concordance du discours reclament contre cettelegon,
le sens de saint Augustin, est precisement la grace hsecvelle non potest, et exigent 1'autre legon, hxc
qui est necessaire a la perfection de la justice. Et il velle non posset, mais elles attestent avec la derniere
ue failut pas cliercher bien loin cette demonstrJion evidence que la grace ne manque point a ceux dont
;

car saint Augustin n'a pas plutot nomme la delecta- il s'agit en cet endroit, et qu'il ne s'agit nullemcnt
tion victorieuse, qu'il declare que c'est un secours des pecheurs aveugles ou endurcis.
pour accomplir parfaitement la justice Nos quan-
: Celestius, pour montrer que 1'homme avait une
tum concessum est sapiamus,et intelligamus, sipossu- puissance d'accomplir les commandements de Dieu
mus, Dominum Deum justum ideo etiam sanctis suis independante de la grace, avait objecte a saint Au-
alicujus operisjusti non tribuere vel certam scie.ntum gustin ce passage Si volueris mandata servarc,
:

i Ivictricbh delectationem, ut cognoscant noii a se consex^vabunt te (Eccli. xv, IG). Le saint repond ainsi :

sci ab illo siLi esse lucem qua illuminentur tene-

. Videte tamen, obsecro quale sit, ideo volenti et cur-
brx eorum, et suavitatem qua det fructum terra eorum. renti misericordiam Dei non esse necessariam, qux
Cum autem ab illo illud adjutorium deprecamur ad fa- itium etiam prxvenit ut curreret.... quia dictum cst,
lam pbrficten DAXQUE/ustf tfam, c/uid aliuddepre- Si voles praecepta servabunt te ; quasi non debeat,
camur, quam ut aperiat quod latcbat, et suave fiat quod Deo agere gratias, qxiia prxcepta volxiit, qui desertus
non delectabat (Lib. n de Peccat. meritis et remiss., omni lumine vcritatis hxc velle non posset (S. Aug.,
cap. 19, h. 32 et 33)? ibid.).
D'ailleurs, saint Augustin designe souvent la con- D II faut etre bien aveugle, dit un des docteurs, et
cupiscence par ces mots : La difficulte du bien et il bien endurci dans la resolution de faire parler a
;

a coutume de la joindre a 1'ignorance du vrai Igno- saint Augustin le langage de Calvin, pour se ligurer
:

rantia oeriet difficultas recti. II joint ici la science qn'il est ici question d'un pecheur aveugle et endurci
certaine ala delectation victorieuse, ccrtam scicntiam par la soustraction de la grace et pour ne pas;
—
m ddectationem (Lib. ui de Lib. Arbit,, cap. voir, dit un autre, que ces mots, quia prxcepta vo-
20, n. bo lib
; de Dono pcrsev., cap II, n. 27;
. luit, se rapportent a 1'homme d'ou il s'ensuit qu'ily
:

lib.i Retract., cap. 9, n. 6). Ce sont par consequent aurait contradiction a ajouter apras cela, hxcvelle
les eontraires des deux autres :et comme la science non potest car ce serait assurer du meme homme
;

certaine est la destruction de 1'ignorance, la delecta- qu'il a voulu accomplir les preceptes, et que, sans
tion victorieuse est l'eitinction de la concupiscence. changer de situation et d'etat, il se trouve dans
Mai- de plus la lecture de tout ce livre me lit aper- 1'impossibilite de vouloir les accomplir. II est —
cevoir plus clairement quelejour, que ces paroles, evident, dit un autre, que cet homme est suppose
nos concessum quantum est, etc, sont la reponse a avoir voulu par le secours de la grace 1'accomplis-
cette question Pourquoi Dieu, pouvani nous delivrer
: sement des preceptes, et que c'est ce secours dont
en cette vie, par la grace de Jesus-Christ, du mal- saint Augustin pretend que cet homme doit remer-
heureux penchant qui nous emporte vers le mal, n'a cierDieu, parce qne, s'il en avait ete prive, il n'au-
point pourtant voulu le faire? Je developperai dans rait pas voulu accomplirles preceptes.
quelque temps cette preuve plus au long car mon ; Que Jansenius, dis-je,* ne lisait-il bien une seule
docteur nie lit bien autrement approfondir la maliere fois tous les ouvrages de saint Augustin contre les
de la perfeclion de la juslice, qu'il appelait ordinai- pelagiens, pluto que de les lire si mal trente fois!
t
,
 HWi SUPPLEMENTI M Al» OPERA v AUGUSTINI. 900

Jf serais tcute dc cmire, reprit moo docteur, quo A sanne et Joseph, en un relranchemeat total de grace
Jansenius a lu saint Augnstin :i la maniere de V*-. ct un deiaissemeut spirftuel ?
et que, comme celai-ei oe lisait aaint Aogostio que II s'e>t peut-etre Qatte, dil an autre doctenr, «pic
dans Jansenios, de meme Jansenias oe lisait samt 1'opinion de sa grande, assidue el pmfonde lecture
Aiit.'ii-tiii i|ii«' dans Lather el Calvin. Ge qui est cerla ilo saint Augustin ctant l>:cn clahlie, cliacuti croirait
c'est qne V"
a copie tres-fideiement dans Jansenius qu'il a assez lu saint Augastio pour toat le moade,
ce passage de saint Augustin, et qu'ii a beao dire et quc la posterite ne serail composee (iue d'autp.ura
que sa lonscience reclamait qoand on 1'accusail de
i
qtii laissciaicnt ilan^ |a poussiere 1'Aogustin d'Hip-
i

ianseoisme, ayant laiase la lecon dc aaint Aognstin, pone, ponr oe plua lire uae l'Aagastin N pres. « "

hsec vclle non posset, etayant pris de Jansemus sa On verifia une troisieme faossete au-^i ridicule
lecon, hsec vclle no)i potbst, on ne pent plus doati r que grossiere. « Plut a Dieu, lil -i.nt Aaguslin «U
qui des deux b ete son maltre. comte Boniface, que vous passiez pcrsuader .i votre
La secondc faussete qu'on verilia dans Janscnius §pouse de vivre avec vous en continence, afio quc
est celle-ci. Pour montrer que les justes pechent rcndissicz a Dieu san< aocun empechement ei
quelquefois, parce que Dieo retire d Vm^; le secours quc vous savez quc vous lui devez M u- -i V00I ne !

de s;i grace, subindt substrahit auxilium suum... w"- pouvez pas faire a ccite dame une lclle proposition,
.

nois n/.s 'ndere, il apporte en preoTe lee parolea gardez du moina la chastete conjugale, et priea Dieu,
suivantes, lirees d'no dea sermons dc sainl Aogos- qui vous dclivrera dcs liens necessaires dana lea-
lin /(//;/
: ergo aliquando /m/.s diffn-t adjutoriumB quels voiis fetea engage, <j u*- ce que voua ne poovei
inaiiitciiaiit, vous lc puissiez un jour .41 ,ui
suum, ut probet hominem, utexerceat hominem, ui ipse :

iitiiimnii posset ]i'isuaderc continentiam, ut

sibi mnotescat, nam Deum nihil latet (Jansen., t.lll, sint

lib. iii, cop. 13, p. 336, cx S. Aug., scrnt. 2 in Ap- pedimento redderes Deo quod i> deberi
pcnd nunc 343, n. H). Le docteur qui chercha le
,
S d si inn iUa agere nonp
'
saltem pudici-
i

scrmon fut surprisdo titre de Susanna et Josepho\ timii conjugalem, et roga Deum, quitt d< n>

Est-ce par l'exemple de ces saints, dit-il, que saint bus eruet, ut quod non potes modo, /".<si* aliquando
Angusiin prouverait la sonstraction de la grace ? Est- (Epist. 2-20. n. \-2.nlim 70). »
ce Susanne ouJoseph, qui Dieu a laisse faire une .i
Voua entendez. Ce qae le comte Boniface nc )>cut

tristc chute, en lcs privant du secours interieur de pas maintenant, el qoe saint Aagustin soubaite qu'il
]>uissc unjour, ce n'est pas d" garder le prei
sa grace ? B6I guel autre Dieu a-t-il plus fortement
aidc a resister a,fa tentation '! la chastete conjugale, c'est de suivre le il de
vivre cn continence el vous lisez peot-eire pour la
:

En cherchant dans par le sermon l'endroit cite

premiere fois ce tcxte de saint Augustin. Maia Jan-
Jansenius, le docleur rcucontrait toojours qnclques senius, quil'a lu dix foh, a concu et a entrepi
passages lout a fait contraires au hut de Jansenms :
faire concevoir ix ses lecteurs, Bur la foi de •
i

Tfon deseruit nc morcretur, cui subvenit ne adulterare-

moignage,que la grace de garder la cliaslcte i<m-
tur ; et ensuitc Tcntatori rcsisterc docuit, pttgnare
:
jugale mauquait au comte Boniface. Et voila une
docuit, laborare docuit, adjutorium implorare docuit;
et aprcs cela Si de femina tentata Scriptura talis cst,
:
C des fortes prenves de Jansenius pour montrer qoe,
selon saint Augustin, l'observatii n dea prfecepti
numquid viros descruit? et encore Nec ibi defuit .'

quelquefoia impossible auz li eles, aon-aeulement

Deus, quia illc non erat reus; et deplus: Adjuvat
quand ils ne veulent paa les observer, inai< tncore
certantem, qui certantem iniixit et enfin : Deua quan- ;
quand ils le venlent De volentibus loquebatur, gtioai-
:

do exspectat certatores suos, adjuvat cos invocatus

aodicebat Augustinus Bonifacio: Serva saltempudi-
(Xum. ", 4, 5, 8, 10). II y a faute dans la citation, cit iam conjugalem, et rogn 1)< um ut quod ut twn roraa
dit-il Jansenius a pris on sermon pour un autre
;
:
Moimi, POSSIS ALIQI kMDO. II a cu Soill (l'onictti'c la
rnais la Providence a voulu qn'il nous adressal a
premiere partie du editeura ont ^u
celui-ci, oii sou erreur eA amplement et magnili-
cclui de faire imprimer les dernieres paroles en lct-
quement refutee.
tres majuseules.
Le passage cite par Jansenius avait echappe a scs N'allez p.is vous imaginerque cesoient la les seules
yeux, et pour le trouver il eut la peine de laire une falsitications de saint Augnstin dont Janseniu-
lecture moins precipitee. Certainement, dit-il, en coupable j'en ai hien decouvert d'autres. Mais j'ai
;

regardant mon docteur, votre conjecture est vraie : voulu reduiro ;i cinq les preuves de sa mauvaiae foi,
Jansenius a lu saint Augustin, comme vous l'avez alin que ce nomhre cadrat avec lea cinq fameusea
dit, a la maniere de N**", ou du moins quand on propositions que ses partiaana nc voientplua dana
assure qu'il a luplusde trente fois les ouvrages de son livre depuis qu'elles ont cte coiulaini
saint Augustin contre lcs pelagiens, et plus de dix y a un remede a la faacination qui lea trouble,
fois lcs antres ouvrafjes avec une vive attcnlioii ct rj sans doute celui-ci. Eprouvez-le, monsieur, d
unc application exacteii remarqoer et a pesertoutcs les au licencie; convainquez-vous par vosproprea yeux
pensees etles expresaiona du saint doctcur, attentii de cea cinq traita de la j>lus impudente foorberie, et
acri, et adnotatione diligenti (In Synopsi vitx Janse- le charme se dissipcra, votre prevention
iiii,, il laut excenter ce serm.n, que je mets en fait vousvcrrcz siircnicnt lcs cinq propositioni dans lc
qu'iln'a jamais lu de ses propres yeux. Anrait-ilpu livre de Jansenius. Jc conclus qne Jansenios a eerit
reflechir sur tanl de temoignages si clairs. qui ren« comme etant lui-meme tres-persuadi qu*il lalluit
versent sa doctrine, el i[iic iua vue portee rapide- rndement aider a la lettre, afin que la doctrine d.'
menteta la bate de f trois lignesen trois lignes m'a saint Augustin el la sienne parussenl une meme et
presentes romme malgre* moi ; aurait-il po consi- seule doctrine,
derer le Boio et l'attacbement dc sainl Augustin & La-dessns un chronologiste entra, et quandjevia
prouver qne Dieu assiste continucllcment les jusics. qu'il all.ui jeter la convi rsationsui 1'histoire, ie tnai
et qoe sa gr&ceest tonioura preiea les preserver du nion docteur a part, et je loi rendis compte de mop
peche dana u lempa de tentation, quoiqn'il semble
1 1
travail en tres-peu (\i' raots. Je ne ]>us le retenir
exterieuremenl les abandonner, en souffrant qu'ils longtemps ; il etait curieui d'entrelemr la chrooolo-
soieot opprimea |>ar des calomnies, traites cn cou- giste, ct il mMnvita .i l'entendre. Paitea-le doac par-
pables et condamnea au tribunal dea hommes, et icr, lui dis-je, sur 1'bistoire et la ihronologie dc^
quoiqu'il difiere de leur donner dea marquea de >a ouvragea A<' aaint Aogoatin, et d< »ntra
pniaaante protection, en manifestant avec eclal leur les pelagiena ou contre lea autrea heretiqnea; car
vcitu et leur innoccncc cn un niol, aurait-il pu ; saint Augustin aenl possede maintenanl tootaa Baaaj
reconnaitrc tout cela par lin-iiiriiic, et sc reaoodre pcn-.
a travostir l'ahandon extcricur ou Dicu laissi Su- On mc sati.-lil plcinrmcnt, ct le sujet dc l'tutretien
901 YKRUABLK CLEF DES OUVRAGES DE S.YINT AUGUSTIN. 902

fut les que les UR. PP. Benedictins ont A chap. -j;i, et Jansenius assure que c'est un ouvrage
dates
donnees chaque ouvrage de saint Augustin, Je
a lout farci de semi-pelagianisme: Ejus comthentaria
m'en retouruai avec une atnple matiere pour m'exer- in Epistolam aJ Bomanos semi-pelagianismo respersa
cer. lci le liceneie ine lit quelques ubjections. Eiles [In indice tomi uerbo Aogustinus). Combien de
i,

ne sont pas considerables ; quelques facheux sur- tempa coutinua-t-il a rester dans cette errenr? Jus-
vinrent et me prierent de sortir pour une affaire. Je qua ce qu'il ecrivit ses livres a Simplicien; il le te-
voulus remettre la suitede ma narration a uu autre moigne lui-meme ailleurs Ecce quare dixi superius,
:

jour. Le licneie aima mieux m'attendre, et il hoc apostolieo prsscipue testimonio ctiam me ipsum
cupa a veritier dans saint A.ugnstio une partie de ce fuisse convictum, cum de hac re aliter saperem quam
queje lui avais dit. L'ayaut rejoint, je repris ainsi inihi Deus in hnc quwstione soloenda, cum ad cpisco-
le tii de mon diseours. pum Simplicianum, sicut dixi, scriberem, revelavit
(Lil>. de Prxdest Sanct., cap. i, n. 8). Ce qui a rap-
II. Principe general de l'h>; -
ius fausse-
I

porl a cet aiitre texte Cum similiter errarem, putans

:

ment uttribuc par lui u Saint Aujustin.

jiliin qua iu !>• inn credimus non cssc donum Dei, sed
J'avais lu daus les Dialogues de M. de Feuelon, a nobis esse in nobis, ct pcr illum nos impetrarc dona
archeveque de Cambrai, un argument invincible li: i (Ibid., cap. 3. n. 1).

tire de la chronologie des ouvrag - de sainl Aagustin, Ainsi le semi-pelagianisme de saiut Auguslin dura
pour demontrer combii n faussement Jansenius pre- encore trois ans, depuis qu'il eut compose son Com-
tendait que son systeme heretique des deuj delecta- g mentaire sur quelques proposiiious de KEpitre aux
tioos avait eie enseigne par le saint docteur dans cc Komains, savoir depuis 394 jusqu'en 397, peu de
:

fameux texte: Quvl amplius nos delectat, secundum lemps apres qu'il fut fait eveque; car les livres a
il operemur necessi est (S. Auj., Exposit. Epistolse ad Simplicien sont le premier ouvrage qu'il [a