“maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaa-McaI svayaMisawta

AaiNa %yaaMcyaa AByaasa savayaI yaaMcaa

sahsaMbaMQaa%mak AByaasa”
SauMBaagaI ivajaya haolao.(ema.e.Aqa-Saas~,
ema.eD.,saoT) lao@carr
Aar. baI. TI. AQyaapk mahaivadyaalaya,
DaoMibavalaI.( PaU.)

p`stavanaa
iSaxaNa ho &anaacao s~aot Asato. iSaxaNaanao maaNasaacaI ivavaokSa@tI
jaagaRt haoto. navaI dRYTI p`aPt haoto. sa%yaasa%ya Balaobauro ihtAnaiht
kLayalaa laagato. maanavaacyaa savaa-MMgaalaa vyaapUna TakNaaro iSaxaNa ho ek
mah<vaacao saaQana Aaho.
AayauYya mhNajao }na ¹pavasaacaa #aoL Asatao. Aaja inaraSaaÊ ApyaSa
Aalao trI ]dyaalaa taoca xaNa kayama iTkUna rahNaar Asao nasato. %yaat badla
GaDvaUna AaNaNyaasaazI p`ya%naaMcaI jaaoDhI %yaaMnaa dyaayalaa hvaI.
manaalaa iSaxaNa doNao mhNajao AByaasa. &anaacaI tLmaL Asalyaavar AByaasa
haotao AaiNa yaa AByaasaatUna AanaMd hI imaLtao. prMtu AByaasa ksaa kravaa ho
samajalyaaiSavaaya AByaasa safla haot naahI.AByaasa krNao hI ek ASaI klaa Aaho kI¸
jaI savayaIMvar AvalaMbaUna Asato. Aaho to iTkvalao jaato yaasa savaya
karNaIBaUt Asato. ekda kolaolao kaya- punha kravaosao vaaTto va vaarMvaar to
kolyaanao %yaacao savayaIt $paMtr haot jaato. kaoNatIhI savaya AMgaI baaNaopya-
Mt bauwI va [cCaSa@tI yaaMcaI A%yaMt AavaSyakta Asato. savaya p`iËyaocao
inarinaraLo TPpo Asatat. %yaat ivaVaqaI- jaIvanaasaazI AavaSyak Asaa TPpa
mhNajao ‘AByaasa savaya’ haoya.manauYya ha AayauYyaBar ivaVaqaI-ca Asatao.
%yaacyaa yaSaacaa kLsa ha bahutaMSaI savayaIvar AaQaarIt Asatao. jaIvanaat ]cca
yaSa imaLivaNyaasaazI AByaasa savayaI yaa mah<vaacyaa Aahot.
Aajacyaa spQao-cyaa yaugaat iTkUna rahNyaasaazI yaaogya AByaasa savayaI
ivaVaqyaa-Mt $jaivaNao garjaocao Aaho. tsaoca ivaVaqyaa-Mcyaa svayaMisawtosaazI
%yaaMnaI svat: p`ya%naSaIla AsaNao garjaocao Aaho.prMtu svayaMisawta AaiNa
AByaasa savayaI yaa ekmaoMkavar AvalaMbaUna Aaho kaÆ ikMvaa yaaMcyaat
sahsaMbaMQa Aaho kaÆ hyaacaa AByaasa sadrhU saMSaaoQanaat krNyaat Aalaolaa
Aaho.

saMSaaoQanaacaI samasyaa
“maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaa-McaI svayaMisawta AaiNa %yaaMcyaa
AByaasa savayaI yaaMcaa sahsaMbaMQaa%mak AByaasa”
saMSaaoQanaacaI ]i_YTo
1.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaa-Mcyaa svayaMisawtocaa AByaasa krNao.
2.maaQyaimak SaaLaMtIla SahrI BaagaatIla ivadyaaqyaa-Mcyaa svayaMisawtocaa
AByaasa krNao.
3.maaQyaimak SaaLaMtIla ga`amaINa BaagaatIla ivadyaaqyaa-Mcyaa
svayaMisawtocaa AByaasa krNao.
4.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa svayaMisawtocaI tulanaa krNao.
5.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa AByaasa savayaIcaa AByaasa krNao.
6.maaQyaimak SaaLaMtIla SahrI BaagaatIla ivadyaaqyaaM-cyaa AByaasa savayaIcaa
AByaasa krNao.
7.maaQyaimak SaaLaMtIla ga`amaINa BaagaatIla ivadyaaqyaaM-cyaa AByaasa
savayaIcaa AByaasa krNao.
8.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa AByaasa savayaIcaI tulanaa krNao.
9.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaa-Mcyaa AByaasa savayaIMcaa ]
pGaTkManausaar AByaasa krNao
11.maaQyaimak SaaLaMtIla SahrI BaagaatIla maulagao va maulaI yaaMcyaa AByaasa
savayaIMcaa ]pGaTkManausaar AByaasa krNao
12.maaQyaimak SaaLaMtIla ga`amaINa BaagaatIla maulagao va maulaI yaaMcyaa
AByaasa savayaIMcaa ]pGaTkManausaar AByaasa krNao
13.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa svayaMisawta AaiNa %yaaMcyaa
AByaasa savayaI yaaMcaa sahsaMbaMQa pDtaLNao.
14.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa svayaMisawta AaiNa %yaaMcyaa
AByaasa savayaI yaaMcyaa sahsaMbaMQaacaI tulanaa krNao.

saMSaaoQanaacaI pirklpnaa
1.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa svayaMisawtot laxaNaIya frk naahI.
2.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa AByaasa savayaIt laxaNaIya frk naahI.
3.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-caI svayaMisawta AaiNa %yaaMcyaa
AByaasa savayaI yaat laxaNaIya sahsaMbaMQa naahI.
4.maaQyaimak SaaLaMtIla ivadyaaqyaaM-cyaa svayaMisawta AaiNa %yaaMcyaa
AByaasa savayaI yaaMcyaa sahsaMbaMQaat laxaNaIya frk naahI.

saMSaaoQanaacaI garja va mah<va

“garja hI SaaoQaacaI jananaI Aaaho.” Asao mhTlao jaato.saMSaaoQana ho kahI
navaIna SaaoQaUna kaZNyaasaazI kolao jaato. SaOxaiNak xao~atIla gauNava<aa
yaadIt maulaIMcaI naavao hI jaast p`maaNaat eokNyaasa vaa pahNyaasa imaLtat.
saMSaaioQakonao baI.eD cao p`iSaxaNa Gaot AsataMnaa ]cca yaSa p`aPt krayacao
yaa ]i_\YTpUtI-saazI AByaasaavar ivaiSaYT jaaor idlaa va yaSa saMpadna kolao
%yaaca xaNaI saMSaaooooooooiQakocyaa manaat ]%saukta inamaa-Na JaalaI kI¸
#arMca maulagao va maulaI yaaMcyaat maulaIca ka p`qama ËmaaMkavar Aahot.
tsaoca %yaa SahrI Baagaat rahNaa¹yaa Asaao vaa ga`amaINa Baagaat rahNaa¹yaa
%yaaMcyaat kahI vaogaLopNa Asaola kaÆ %yaaMcyaakDUna svayaMisawtosaazI
satt p`ya%na vaa kRtI haot AsatIla kaÆ va yaa p`SnaaMtUnaca saMSaaioQakonao
svayaMisawta va AByaasa savayaI yaat kahI saMbaMQa Aaho kaÆ yaasaazI
saMSaaoQana krNyaacao zrivalao.

1. ivaVaqyaa-Mnaa

sadr saMSaaoQanaatUna imaLNaa¹yaa inaYkYaa-Mcaa fayada ivaVaqyaa-Mnaa

haoNaar Aaho. svat:caI svayaMisawta kSaI vaaZvata yao[-la yaa ivaYayaIcaa
ivaVaqyaa-Mcaa sakara%mak dRYTIkaona tyaar hao[-la.ivaVaqyaa-McaI
svayaMisawta jaast Asalyaasa %yaavar inayaM~Na ksao zovata yao[-la yaacao &ana
ivaVaqyaa-Mlaa p`aPt hao[-la. ivaVaqyaa-Mnaa svat:maQyao yaaogya AByaasa
savayaI $jaivaNyaasaazI yaa saMSaaoQanaacaI madt hao[-la.ivaVaqyaa-Mcyaa
AByaasa savayaIcaa djaa- sauQaarNyaasa madt hao[-la. %yaamauLo %yaaMcyaa
SaOxaiNak gauNava<aot vaaZ haoNyaasa madt hao[-la. ivaVaqyaa-Mt vaoLocao
inayaaojana¸ TacaNa GaoNyaacao kaOSalya¸ SabdsaMga`h kaOSalya¸ sva ¹inayaM~Na
isawta¸ saamaaijak isawta [. kaOSalyaacaa ivakasa hao[-la.%yaacaa ivaVaqyaa-Mnaa
BaivaYyaathI fayada ha[-la. ivaVaqyaa-Mt svayaMAQyayana pwtIcaa ivakasa
haoNyaasa madt hao[-la.

2.SaaLa¸ iSaxak‚ palak

ivaVaqyaa-MmaQyao svayaMisawtoivaYayaI sakara%mak dRYTIkaona inamaa-

Na krNyaasaazI kaoNakaoNato Saalaoya ]pËma va sahSaalaoya ]pËma SaaLot
rabaivalao gaolao paihjaot yaacao &ana iSaxakaMnaa p`aPt hao[-la va %yaacaa
SaaLolaa vaa SaOxaiNak xao~alaa fayada hao[-la.ivaVaqyaa-Mt yaaogya AByaasa
savayaI $jaivaNyaasaazI yaa saMSaaoQanaacaI palakaMnaa va iSaxakaMnaa madt
hao[-la. ivaVaqyaa-McaI svayaMisawta AaiNa AByaasa savayaI yaacyaat kmaI
sahsaMbaMQa Asalyaasa ]paya saucaivata yao[-la. yaa maaihtImauLo
iSaxakaMnaa ivaVaqyaa-MmaQyao AByaasa savayaI va svayaMisawta ivakasaasaazI
maaga-dSa-na hao[-la. ivaVaqyaa-Mcaa Aa%maivaSvaasa vaaZivaNyaasaazI
iSaxakaMnaa yaa saMSaaoQanaacaa fayada hao[-la.

kayaa-%mak vyaa#yaa
1. svayaMisawta
 svat:cyaa yaaogyatovar ivaSvaasa zovaUna svat:caI p`gatI ]McaavaNyaasaazI
kolaolaa p`ya%na mhNajao svayaMisawta haoya.
svayaMisawta mhNajao AayauYyaatIla ]i_\YTo gaazNyaacyaa pa~toba_\lacao
svat:cao saMvaodna.
2. AByaasa savayaI
AQyayanaasaazI AaiNa &anasaMpadnaasaazI ivadyaaqaI- caacaNaI
GaoNyaacao kaOSalya¸ pazyapustk AByaasa¸ vaoLocao inayaaojana¸ AByaasaasaazI
AaharivaYayak pOlaU¸ TacaNa GaoNyaacao kaOSalya¸ ekaga`ta va smarNaSa@tI¸
pRqa@krNaa%mak ivacaar va samasyaa inarakrNa AaiNa SabdsaMga`h kaOSalya yaa
kRtIcaa AvalaMba saat%yapUNa- krtao %yaasa AByaasa savayaI mhNatat.
saMSaaoQanaacaI vyaaPtI
P`astut saMSaaoQanaasaazI zaNao ijalhyaatIla SahrI va ga`amaINa BaagaatIla
maaQyaimak stravarIla marazI maaQyamaacyaa SaaLMacaa samaavaoSa kolaa
Aaho.saMSaaoQanaasaazI esa.esa.saI baaoDa-cyaa [ya%ta navavaIcyaa ivaVaqyaaM-
caa samaavaoSa kolaolaa Aaho. sadr saMSaaoQanaacaI saaQanao ivaVaqyaaM-
MkDUna Ba$na GaoNyaat AalaI Aaho. tsaoca saMSaaoQanaasaazI kagad¹poinsala
caacaNaIcaa vaapr kolaolaa Aaho.

saMSaaoQanaacaI mayaa-da
P`astut saMSaaoQanaat zaNao ijalha vagaLta [tr ijalhyaatIla marazI
maaQyamaatIla SaaLMacaa samaavaoSa kolaolaa naahI. zaNao ijalhyaatIla marazI
maaQyamaatIla P`aaqaimak ¸]cca maaQyaimak SaaLaMtIla va mahaivadyaalayaIna
tsaoca [tr stravarIla [ya%taMmaQaIla ivaVaqyaaMMM-caa samaavaoSa kolaolaa
naahI. zaNao ijalhyaatIla esa.esa.saI baaoDa-cyaa [Mga`jaIÊ ihMdIÊ gaujaratI [%yaadI
SaaLMacaa samaavaoSa kolaolaa naahI. sadr saMSaaoQanaacaI saaQanao palak¸
iSaxak¸ iSaxako%tr kma-caarI yaaMcyaakDUna Ba$na GaoNyaat AalaolaI
naahI.saMSaaoQanaat svayaMisad\Qatocyaa pOMlaUcaa ivacaar krNyaat Aalaolaa
naahI. kagad¹poinsala caacaNaI vagaLta maulaaKt‚ savao-xaNa [%yaadIMcaa ivacaar
krNyaat Aalaolaa naahI. sadr saMSaaoQanaacaI saaQanao p`%yaok SaaLot saar#yaaca
vaoLot Ba$na GaoNyaat AalaolaI naahI.

saMSaaoQana pQdtI
p`stut saMSaaoQanaat vaNa-naa%mak pQdtItIla tulanaa%mak pQdtIcaa va
sahsaMbMaQa pQdtIcaa vaapr krNyaat Aalaa Aaho.

namaunaa inavaD
 p`stut saMSaaoQanaasaazI saMSaaoiQakonao zaNao ijalhyaatIla marazI
maaQyamaacyaa [ya<aa 9 vaI cyaa ivaVaqyaa-McaI namaunaa mhNaUna inavaD
krNyaat AalaI.zaNao ijalhyaatIla 15 talau@yaaMnausaar p`%yaok talau@yaatIla ek
SaaLa ASaa ekUNa 15 SaaLaMcaI inavaD strIya yaadRicCk namaunaa inavaD pwtInao
kolaI Aaho. ekUNa janasaM#yaOpOkI 574 ivadyaaqyaa-Mcaa nyaadSa- mhNaUna
samaavaoSa kolaa Aaho. yaat ekUNa nyaadSaa-tIla 273 maulaI va 301 maulagao
yaaMcaI inavaD krNyaat AalaI.

maaihtI saMklanaacaI saaQanao

1.AByaasa savayaI maapna¹EaoNaI 2.svayaMisawta maapnaEaoNaI

maaihtIcao ivaSlaoYaNa
p`stut saMSaaoQanaasaazI saaMi#yakI tM~acaa vaapr maaihtIcyaa
ivaSlaoYaNaasaazI kolaa Aaho. sadr maaihtIcyaa pRqa@krNaasaazI
vaNa-naa%mak va Anaumaanaa%mak ivaSlaoYaNaacaa vaapr kolaa Aaho.
vaNa-naa%mak ivaSlaoYaNa
A. koMd``Iya p`vaR<aIcao maapna 1. maQyamaana 2. maQyagaa 3. bahulak
ba. ivacalanaSaIlatocao maapna 1. p`maaNa ivacalana 2. ivaYaimatta 3.
iSa#ardaoYa k. Aalao#a.

Anaumaanaa%mak ivaSlaoYaNa

Anaumaanaa%mak ivaSlaoYaNaacaa vaapr saMkilat sva$pacaI maaihtI AaiNa

ivaivaQa gaTaMcyaa saMbaMQaaMcaI tulanaa krNyaasaazI kolaa jaatao.
1. TI prIixaka 2. sahsaMbaMQa 3. JaoD prIixaka 4.Aaomaogaa
prIixaka

saMSaaoQanaacaI p`%yaxa kaya-vaahI

sava- p`qama saMSaaoiQakonao saMSaaoQana krNyaapUvaI- maaga-dSa-
kaMSaI cacaa- k$na samasyaa inaiScat kolaI. samasyaocyaa inaiScatInaMtr
samasyaocyaa paaSva-BaUmaIcaa saKaola AByaasa kolaa. %yaanaMtr
samasyaosaMbaMQaI ]i_YTo zrivaNyaat AalaI. vyaaPtI va mayaa-da inaiScat kolyaa
gaolyaa.ASaa p`karo ]i_YTaMnausaar saMSaaoQana Aara#aDa tyaar kolaa gaolaa.
ivadyaaqyaa-MMcyaa AByaasa savayaI va svayaMisawta maapnaasaazI kuzlyaa
saaQanaaMcaI AavaSyakta Aaho yaavar ivacaar ivamaSa- k$na %yaavar AaQaairt
p`SnaavalaIcaI inavaD krNuaat AalaI. p`SnaavalaItUna p`aPt Jaalaolyaa maaihtIcyaa
AaQaaro inaYkYa- kaZNyaat Aalao.

saMSaaoQanaacao inaYkYa-
maaQyaimak SaaLaMtIla ekUNa ivaVaqyaa-MpOkI maulaIMcaI
svayaMisad\Qata hI maulaMacyaa tulanaot jaast Aaho. maulaIMcyaa AByaasa savayaI
*yaa maulaaMcyaa tulanaot jaast Aaho.SahrI BaagaatIla va ga`amaINa BaagaatIla
ivaVaqyaa-McaI svayaMisad\Qata va AByaasa savayaI yaa saar#yaaca
Aahot.ga`amaINa BaagaatIla ivaVaqyaa-Mt maulaaMcyaa tulanaot maulaIMcaI
svayaMisad\Qata va AByaasa savayaI yaa jaast Aahot.ekUNa ivaVaqyaa-Mnaa
AByaasaasaazI AaharaivaYayak pOlaUt frk naahI. SahrI BaagaatIla maulaIMcao
vaoLocao inayaaojana ho maulaaMcyaa tulanaot jaast Aaho. ekUNa ivaVaqyaa-McaI
ekaga`ta AaiNa smarNaSa@tI yaa saar#yaaca Aahot.ga`amaINa BaagaatIla maulagao
va maulaI yaaMcao ekaga`ta va smarNaSa@tI kaOSalya saarKoca Aaho.

ekUNa ivaVaqaI-Ê maulagaoÊ maulaIÊ SahrI BaagaatIla ivaVaqaI-Ê ga`amaINa

BaagaatIla ivaVaqaI-Ê yaaMcaI svayaMisad\Qata va AByaasa savayaI yaatIla
sahsaMbaMQa Qana sva$pacaa va maQyama p`tIcaa Aaho. yaacaaca Aqa-
ivadyaaqyaa-McaI svayaMisadQata jaast AsalyaamauLo %yaaMcyaa AByaasa
savayaIhI jaastca Aahot va ivadyaaqyaa-McaI svayaMisadQata vaaZlyaasa %yaaMcyaa
AByaasa savayaIhI vaaZtIla. ivaVaqyaa-McaI svayaMisad\Qata jaast Aaho
%yaamauLo %yaaMcyaa AByaasa savayaI hI jaast Aaho. svayaMisadQata va AByaasa
savayaI yaa ekmaokaMnaa paoYak va pUrk Aahot. mhNajaoca Asao mhNata yao[-la
kIÊ svayaMisadQata va AByaasa savayaI yaat GainaYT sahsaMbaMQa Aaho.

iSafarSaI
ivaVaqyaa-MmaQyao caaMgalyaa AByaasa savayaI va svayaMisawta inamaa-
Na krNyaasaazI SaaLa¸ iSaxak¸ ivaVaqaI-¸ palak yaaMcaI BaUimaka mah<vaacaI zrto.
A. SaaLosaazI saUcanaa

1. ivaVaqyaa-MsaazI iSaxakaMcyaa sahkayaa-nao yaaogya AByaasa savayaI

$jaivaNyaasaazI kaya-Ëmaacao Aayaaojana kravao.
2. ivaVaqyaa-MmaQaIla klaagauNaaMnaa vaava doNyaasaazI SaaLot vaadivavaad¸
gaayana¸ inabaMQa¸ kqaakqana¸ va@tR%va [. spQaa-Mcao Aayaaojana kravao.
3. iSaxakaMnaa SaOxaiNak saaQanao ]plabQa k$na VavaI.
4. ivaVaqyaa-Mnaa SaOxaiNak ica~pT va kaya-Ëma da#aivaNyaasaazI dUrdSa-nacaI
saaoya kravaI.
5. ivaVaqaI- va iSaxak yaaMnaa svayaMisawtobaabat maaga-dSa-na krNyaasa
tj&aMcaI vyaa#yaanao Aayaaoijat kravaIt.
6. iSaxakaMcao saat%yaanao inapxapatIpNao pya-vaoxaNa k$na maaOilak
sauQaarNaa saucavaavyaat.

ba. iSaxakaMsaazI saUcanaa

1. naITnaoTkopNaaÊ, va@tSaIrpNaaÊ, saMvaodnaSaIlata yaavar AaQaairt

naaTIkaMcao vaacana va saadrIkrNa kravao.
2. naaTIkaMt ivaVaqyaa-Mnaa sahBaagaI k$na Gyaavao. ivaVaqyaa-Mnaa
vaOyai@tk maaga-dSa-na kravao.
3. ivaVaqyaa-Mnaa naohmaI p`orNaa va p`ao%saahna do}na %yaaMcyaamaQyao
AByaasaaivaYayaI AiBa$caI inamaa-Na kravaI.
4. ivaVaqyaa-Mcyaa klpnaa ivakisat krNyaasaazI %yaaMcao CMd va AavaDI
jaaNaUna GaoNyaacaa iSaxakaMnaI p`ya%na kravaa.
5. iSaxakaMnaI ivaVaqyaa-Mnaa Saalaoya yaSaacao mah<va pTvaUna saaMgaavao.
ivaVaqyaa-MnaI imaLivalaolyaa yaSaaba_\la %yaalaa SaabaasakI VavaI.

k. ivaVaqyaa-MsaazI saUcanaa

1. ivaVaqyaa-Mnaa Aaplao Aaraogya ]<ama rhavao mhNaUna drraoja p`aNaayaama¸

yaaogaasanao kravaIt.
2. ivaVaqyaa-MnaI Aaplao CMd va AavaDI jaaopasaNyaasaazI p`ya%naSaIla
Asaavao.
3. ivaVaqyaa-MnaI svat:maQyao naITnaoTkopNaaÊ va@tSaIrpNaa $jaivaNyaasaazI
vaoLocao inayaaojana kravao.
4. ivaVaqyaa-MnaI prIxaodrmyaanacaa taNa kmaI krNyaasaazI AByaasaacao
inayaaojana kravao.
5. vagaa-t iSaxak iSakvat AsataMnaa %yaakDo kaLjaIpUva-k laxa Vavao va
iSaxakaMnaI idlaolyaa Aa&aMcao kaLjaIpUva-k palana kravao.
6. iSaxakaMSaI maaokLopNaanao baaolaavao va Aaplyaa AByaasaivaYayak ADcaNaI
saaoDvaavyaat.
7. ivaVaqyaa-MnaI yaaogya Aaharacao saovana kravao va maadk d`vyaacao saovana
k$ nayao.
8. ivaVaqyaa-MnaI Saalaoya iSaxaNaacao va prIxaaMcao mah<va samajaUna Gyaavao
va ]cca yaSa p`aPt krNyaasaazI svayaMp`orIt Asaavao.

D. palakaMsaazI saUcanaa

1. palyaacyaa vyai@tsvaatMHyaacaa Aadr kravaaÊ maulaaMnaa ivacaar svaatMHya

Vavao.
2. GaramaQyao palyaacyaa AByaasaalaa AnaukUla Asao vaatavarNa zovaavao ikMvaa
rahIla yaakDo laxa Vavao.
3. palyaacyaa p`gatIbaabat kahI samasyaa AsatIla tr saMbaMiQat ivaYaya
iSaxakaMnaa BaoTUna palyaacyaa samasyaocao inarakrNa kravao.
4. maulaaMcyaa BaavaBaavanaaÊ mato¸ [cCa jaaNaUna Gyaavyaat. maulaaMmaQyao
AhMmagaMD paosaU nayao va nyaUnagaMD inamaa-Na hao} nayao yaakDo laxa
Asaavao.
5. palakaMnaI maulaaMnaa vaacanaabaraobar icaMtnaacaI savaya laavaavaI.
6. palakaMnaI ivaVaqyaa-MmaQaIla svayaMisawta vaaZNyaasaazI %yaacao CMd
jaaopasaNyaacaa p`ya%na kravaa AaiNa AavaDInausaar iSaxaNa Vavao.
7. palakaMnaI palyaamaQyao yaaogya AByaasa savayaI inamaa-Na krNyaasaazI
vaoLaovaoLI palyaalaa maaga-dSa-na kravao.
8. palakaMnaI palyaaMnaa ]cca yaSa imaLNyaasaazI p`ao%saaiht kravao. tsaoca
svat:caI mato palyaaMvar laadU nayao.
9. palyaaMnaa AavaSyak Saalaoya saaih%ya vaoLaovaoLI ]plabQa k$na Vavao.

saMdBa- gaM`qa saUcaI

1. daMDokrÊ vaa.naa. ³1992´ ‘SaOxaiNak maUlyamaapna va saM#yaaSaas~’ . puNao
EaI ivaVa. p`kaSana.
2. GaaormaaoDoÊ ko.yau. ³2008´ ‘SaOxaiNak saMSaaoQanaacaI maUlat%vao’ .
naagapUr maMgaoSa p`kaSana.

marazI Sabd kaoSa

1. jaaoSaI¸ baI. Aar . saamaaijak Saas~atIla saM&a isaQdaMtaMcaa kaoSa
³maanasaSaas~´ ³2004´ puNao DayamaMD p`kaSana

[Mga`jaI saMdBa- gaM`qa

1.Garret, H.E. and wood warth R.S (1983) Statisics in psychology and Education vakils, feffe and
simians Ltd.
2. Pandya, S. R. (2010) Educational Research , (1st ed) NewDelhi :APH Prakashan.