Reyer's Reviews > Nooit meer slapen

Nooit meer slapen van W.F. Hermans (1921-1995) was het enige Nederlandstalige boek dat ik op de middelbare school met plezier las. Twee decennia later is mijn lijst van goede Nederlandstalige literatuur flink langer, maar Hermans’ meesterwerk uit 1966 behoudt een speciale plek.

In opdracht van zijn promotor Sibbelee reist Alfred naar Noorwegen om geologisch onderzoek te doen naar een vroege hypothese van zijn leermeester. Daar wordt hij “met een mengsel van hooghartigheid, ironie en bonhomie” ontvangen door de internationaal vermaarde professor Nummedal, die een academische fittie met Sibbelee blijkt te hebben gehad. Alfreds eerste taak om luchtfoto’s te bemachtigen van een gebied in de noordelijkste provincie Finnmark mislukt. Wanneer hij vervolgens met Nummedals assistenten Arne, Qvigstad en Mikkelsen het noorden intrekt, komt Alfred zichzelf hard tegen.

Hermans bouwt het verhaal traag op. Dat is aanvankelijk vervelend, maar de aanhouder wordt beloond: de schrijver creëert een genadeloos decor waarin Alfred de elementen van de natuur, de academische kinnesinne en zichzelf moet overleven. Zijn gedachten dwalen voortdurend af, waarbij Hermans kritisch is op de intellectuele elite en de academische wereld, een onderwerp waarover hij tien jaar later nog eens zou uitweiden in zijn sleutelroman Onder professoren . Nooit meer slapen is echter scherper en geestiger, bv. in de anekdote over Alfreds moeder, een gevierd recensent (view spoiler)[die boeken ongelezen doorverkoopt (hide spoiler)], of in de verwijzing naar directeur Hvalbiff. Niks blijkt wat het op het eerste gezicht leek te zijn.

Ook Nooit meer slapen is meer dan het verhaal lijkt te beloven. Alfred staat symbool voor jeugdige ambitie, doorzetting en teleurstelling. Dat Hermans en passant een mooi tijdsbeeld schept, toen roken in het vliegtuig heel gewoon was, maakt het boek des te fraaier. Met die bril heb ik overigens ook de passages gelezen die anno 2022 niet meer door de beugel zouden kunnen.