Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoordgenerator
Vul hier een jaartal in (vanaf 1800) en ontdek welke woorden er in dat jaar aan het Nederlands werden toegevoegd.

 

zege - (overwinning)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

zege zn. ‘overwinning’
Onl. *sigi ‘overwinning’ in de glosse sigimari ‘overwinnaar’, letterlijk ‘beroemd door de zege’ [10e eeuw; W.Ps.]; mnl. seghe ‘overwinning’, met oostelijk vocalisme nog als sige [1240; Bern.], in iegen din viant ... uechten sege ‘de overwinning op de duivel bevechten’ [1265-70; VMNW], Dat dar na pompeius. Nemmermeer ne ghewan zeghe ‘dat P. daarna nooit meer de overwinning behaalde’ [1285; VMNW].
Os. sigi- (mnd. sege); ohd. sigi, sigu (nhd. Sieg); ofri. sige (nfri. sege); oe. sigor, sige; on. sigr (nzw. seger); got. sigis; alle ‘overwinning’, < pgm. *sigiz-.
Verwant met Sanskrit sáhas- ‘overwinning, macht’; < pie. *seǵhos (IEW 888), afgeleid van de wortel *seǵh- ‘vasthouden, overmeesteren, overwinnen’ (LIV 515), waarbij ook horen: Grieks ékhein ‘hebben, houden, bezitten’ (zie ook → eunuch en → hectisch), met aoristus skheĩn ‘verkrijgen, in bezit nemen, zich verhouden’ (zie → schema); Sanskrit sáhate- ‘overmeestert, overwint’; Avestisch hazah- ‘geweld’; Oudiers seg ‘kracht’.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

zege* [overwinning] {oudnederlands sigi 901-1000, middelnederlands sege, zege} oudsaksisch sigi, oudhoogduits sigu, oudfries sī, oudengels sige, oudnoors sigr, gotisch sigis; buiten het germ. grieks echein < ∗sechein [in bezit hebben], oudiers seg [macht], welsh hy [dapper], gallisch Segu- (in namen) [sterk], avestisch hazah- [gewelddaad, roof], oudindisch sahate [hij overwint], sahas- [macht] (vgl. epoque).

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

zege znw. v. ‘overwinning’, mnl. sēghe m., onfrank. sigi- (in sigimari ‘victor’), os. sigi- (in sigidrohtin), ohd. sigi, sigu (nhd. sieg), ofri. si, oe. sigor, sige, on. sigr. (met stam -r), got. sigis o., vgl. germ. eigennamen als boerg. Siguberga, Sigisberga, cherusk. Segimundus, Segimerus, Segestes van germ. grondvorm *sigiz = idg. seghes, vgl. oi. sahas ‘overwinning’ en gallische eigennamen als PN Segomarus en plaatsnaam Segedunum; hoort verder bij gr. écho ‘heb, bezit’, echurós ‘vast’, oi. sáhate ‘overweldigt’ (IEW 888-889).

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

zege znw., mnl. sēghe m. = (onfr. sigi-mâri “victor”), ohd. sigi, sigu (nhd. sieg), (os. sigi-drohtin), ofri. sî, ags. sigor, sige, on. sigr (gen. sigrs) m., got. sigis (ook sihw?) o. “overwinning”, ook in germ. eigennamen zooals Segi-mundus, Segi-mêrus, Seges-tes bij Tacitus. De oudste germ. stam was *siʒiz- < idg. *seĝhes-; hieruit ook oi. sáhas- “macht, overwinning”. Evenals gall. Sego-(mârus) bij gr. ékhō, ískhō “ik heb, houd”, oi. sáhate, -ti “hij overweldigt, zegeviert, vermag, verdraagt”, waarbij ook gr. essḗn “koning” (Ephesos, oorspr. phryg.) wordt gebracht.

C.B. van Haeringen (1936), Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Supplement, Den Haag

zege (slot). Gr. essḗn ‘koning’, dat zeer verschillend wordt beoordeeld, ware hier beter onvermeld gebleven.

J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gent

zege v., Mnl. seghe, Onfra., Os. sigi + Ohd. sigu (Mhd. sige, Nhd. sieg), Ags. sige, Ofri. sí, On. sigr (Zw. seger, De. seier), Go. sigis: Germ. wrt. seg + Skr. sahas = (macht), Zend hazanh (= macht), Gr. ékhein (d.i. sechein = in bezit nemen): Idg. wrt. seg̃h.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

seë: – sege – , oorwinning; Ndl. zege (Mnl. sēghe), Hd. sieg, Got. sigis, “oorwinning”, hou misk. verb. m. Gr. eχō, “ek het” en isχō, “ek hou”, en m. Skt. sahas, “geweld, mag, oorwinning”.

Thematische woordenboeken

T. Pluim (1911), Keur van Nederlandsche woordafleidingen, Purmerend

Zege (overwinning), van het Idg. seghos = overweldigende macht, verwant met het Skr. sah = overwinnen.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

zege ‘overwinning’ -> Fries sege ‘overwinning’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

zege* overwinning 0901-1000 [WPs]

Overige werken

Julius Pokorny (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern.

seg̑h-, seg̑hi-, seg̑hu- ‘festhalten, halten; einen in Kampf überwältigen; Sieg’, seg̑hos- n. ‘Sieg’, seg̑hu-ro- ‘siegreich’

Ai. sáhatē ‘bewältigt, vermag, erträgt’, sáhas- n. ‘Gewalt, Sieg’ = av. hazah- n. ‘Gewalt(tat), Raub’, ai. sakṣa-, sakṣáṇa- ‘Bändiger, Sieger’, sáhu-ri- ‘gewaltig, siegreich’ (: gr. ἐχυρός, ὀχυρός, vgl. auch germ. *sigus-), av. haz- ‘sich bemächtigen, erwerben’ (Präs. *zg̑h-ō, z. B. 1. pl. Opt. zaēmā = gr. σχοῖμεν, redupl. *se-zg̑h-o-, assimiliert av. zaza-, z. B. 3. Pl. zazǝntī, Part. Perf. Akt. za-z-va Nom. Sg., za-z-uš-u Lok. Pl.; dehnstufig außer Perf. akt. ai. sāsā́ha auch Med. sāsāhḗ, Partiz. sāhvás-, Präs. sā́hati, Imp. sā̆́kṣva ‘sei siegreich’;
Gr. ἔχω (εἶχον, ἔσχον, ἔσχηκα, ἕξω und σχήσω) ‘halte, besitze, habe’; hom. Ἕκτωρ, lesb. ἕκτωρ ‘Zurückhalter’, ἕξις ‘Verhalten, Befinden’, ἑκτικός ‘gewohnt, leidend’, ἐχυρός, ablautend ὀχυρός ‘haltbar, sicher, befestigt’ (: ai. sahuri-, das ursprgl. o-St. war), ἐχέτλη ‘Pflugsterz’ (= cymr. haeddel f. ds. < *seg̑hedhlā), ἀζηχής (*ἀ-δια-εχής) ‘ohne Einhalt etwas tuend’; vom -es-St. εὐ-εξος· εὐφυής Hes., εὐεξία ‘Wohlbefinden’, ἑξῆς ‘der Reihe nach’ (Gen. eines Adj. *ἑξός), ἑξείης ds.;
o-stufig: ἔξ-οχος ‘hervorragend’, Adv. ἔξοχον, ἔξοχα ‘weitaus’, danach hom. ὄχα ‘weitaus’, ὄχος ‘Halter, Bewahrer’, ὀχέω ‘halte, stütze; halte aus, (er)trage’, ὀχεύς ‘Riemen, der den Helm festhält, Spange, Riegel’;
mit ō: εὐωχέω ‘tische auf, bewirte reichlich’ (Dehnung nach dem Vorbild der Komposita); ἀν-, δι-, κατ-, συν-οκωχή (im Anschluß an Perf.-Bildungen, wie ὀπωπή produktiv gewordene Dehnung);
schwundstufig: ἴσχω (*si-zg̑h-ō) ‘halte an, habe’, ἰσχάς f. ‘Anker’, σχεῖν (s. o.), σχεθ-έειν, -εῖν, -έμεν ‘halten’, ἄ-σχετος ‘unaufhaltsam; unerträglich (Leid)’, σχέσις f. ‘Haltung, Zustand’, σχέτλιος ‘unermüdlich, hartnäckig’ (‘*aushaltend’), σκεθρός ‘knapp, genau’ (‘*eng anliegend’), σχεδόν ‘nahe, beinahe’ (‘*sich eng woran haltend’), σχερός ‘ununterbrochen’, ἐπισχερώ Adv. ds., σχῆμα ‘Haltung, Gestalt, Form’, σχολή ‘Einhalten, Ruhe, Muße; (wissenschaftliche) Beschäftigung in Mußestunden’ (ein damit ablautendes *ἄσχαλος ‘wer sich nicht halten kann’ vermutet man als Grundlage von ἀσχαλάω, ἀσχάλλω ‘bin unwillig, ungehalten, zornig’); ἰσχύ̄ς, -ύος ‘Stärke’(*ϝι-σχῡ-ς) zu ai. vi-sah- ‘in der Gewalt haben’;
kelt. PN Segisū(*-ō), Sego-māros, GN Segomō(n), f. Segetā, ON Sego-dūnon, Sego-briga, Segontion, mir. seg m. ‘Stärke’, cymr. hy ‘kühn’; cymr. haeddel, mbret. haezl, nbret. héal f., ‘Pflugsterz’ (= ἐχέτλη, s. oben; a aus e, ebenso (?) in :) cymr. haer ‘entêté, pressant’, Haer ‘Frauenname’, haeru ‘versichern, behaupten’; cymr. mbret. hael ‘cordial, généreux’; cymr. hoel ‘clavus’ (*sog̑hlā);
illyr. ON Segesta in Pannonien, Ligurien, Sizilien;
got. sigis n. ‘Sieg’, ahd. sigi m. ds., german. PN Sigi-merus, Segi-mundus usw. (idg. neutr.-is- oder -es-St.), ahd. sigirōn ‘siegen’; ahd. sigu m., ags. sigor ‘Sieg’, ahd. PN Sigur-mār (idg. neutr. -us-St.).

WP. II 481 f.

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal