rust zn. ‘toestand van ontspanning’
Mnl. roste ‘kalmte, rust’ [1240; Bern.], ruste ‘id., rustplaats’ in in ebreus ... heetent die iueden sabaet dats ruste gods ‘in het Hebreeuws noemen de joden het sabbat, dat betekent rust van God’ [1285; VMNW].
Mnd. roste, ruste ‘rust’; < pgm. *rust(j)ō-. Hierbij de afleidingen mnl. rusten (zie onder) en mnd. rusten ‘id.’.
Daarnaast staan ablautende vormen: mnl. raste, minder vaak reste; os. rasta, resta ‘rust, rustplaats’; ohd. rasta, resta (nhd. Rast); oe. ræst, rest ‘rust, rustplaats’ (ne. rest); on. röst ‘mijl, afstand’ (nzw. rast ‘rust’); got. rasta ‘mijl’; < pgm. *rast(j)ō-. De Gotische en Oudnoordse betekenis komt ook sporadisch voor in het Middelnederlands en het Oud- en Middelhoogduits en is te verklaren uit ‘afstand tussen twee rustplaatsen’. Zie voor een vergelijkbare betekenisontwikkeling → etappe.
Bij raste, rest horen de werkwoordsafleidingen: onl. resten als glosse restido ‘hij rustte’ [10^e eeuw; W.Ps.]; os. restian (mnd. rasten, resten); ohd. resten, rastōn, rastēn (nhd. rasten); ofri. resta (nfri. rêste); oe. restan (ne. rest); < pgm. *rastjan-, *rastēn-, *rastōn-.
Verwantschap met pgm. *rōwō- ‘rust’ (waaruit o.a. Duits Ruhe) en met Grieks erōḗ ‘id.’ is niet uit te sluiten.
♦ rusten 1 ww. ‘rust houden’. Mnl. rosten ‘id.’ [1240; Bern.], rusten ‘id.’ in slapen ende rusten [1260-80; VMNW]. Afleiding van rust.

rusten I, bij rust znw., mnl. mnd. rusten. Ru- uit r_e-. Naast *rust(i)ô(n)- met ablaut *rast(i)ô(n)-, mnl. raste v. “rust”, éénmaal (Brandaen H.) ook “mijl”, reste, met metathesis erste v. “rust”, waarbij rasten, resten “rusten”; onfr. raston, restan “id.”, ohd. rasta v. “rust, oponthoud, weg-afstand” (nhd. rast), rastôn, resten “rusten” (nhd. rasten), os. rasta, resta v. “rust, rustbed, doodbed”, restian, mnd. rasten, resten “rusten”, ofri. resta “rusten”, ags. ræst, rest v. “rust, rustplaats, bed, graf” (eng. rest), restan “rusten” (eng. to rest), on. rǫst v. “mijl, afstand”, got. rasta v. “mijl”. Verwant is in ’t Germ. ags. ærn, on. rann, got. razn o. “huis”, daarbuiten ier. ârus “woning” (*ad-rostu-), hoogerop mnl. roe v. (m.), ohd. râwa, ruowa (nhd. ruhe), mnd. râwe, rôwe, rouw(e), ags. rôw, on. rô v. “rust”, germ. *rêwô-, *rôwô-, gr. erōḗ (*erōϝá) “id.”.

röste (ww.) rusten; Vreugmiddelnederlands rosten <1240>.

reste rusten (Zuidoost-Limburg). = eng. rest ‘id.’, ofri. resta ‘id.’, os. restian ‘id.’. Bevat door umlaut onstane e ‹ a van hgd. rasten ‘id.’ (ook in got. rasta ‘mijl’). Ablautend ~ nl., mndd. rusten ‘id.’. Afl. bij zolimb. row ‘rust’ (= hgd. ruhe ‘rust’, ono. rô ‘rust’, ~ gr. erôê ‘rust’, ~ avest. aîrime ‘rustig’).
Jongeneel 52-53i, Amkreutz e.a. 242, EW 314, NEW 598, IEW 338-339.

rus: s.nw. en ww.; bewegingloosheid; pouse; vrede (as s.nw.); niks doen nie, stilte/vrede hê; leun op (as ww.); Ndl. rust (Mnl. ruste, dial. riste), Hd. rast, Eng. rest, hou wsk. verb. m. Gr. erōê, “rus”, hierby die ww. Ndl. rusten (Mnl. rusten/rasten/resten), Hd. rasten, Eng. rest.

rusten ‘uitrusten, rust nemen’ -> Negerhollands rust, res ‘rust nemen’; Berbice-Nederlands rustu ‘uitrusten, rust nemen’; Sranantongo rostu ‘uitrusten, rust nemen’.

ik rust mijn zaak. Letterlijke vertaling van Engels I rest my case = ik beëindig mijn pleidooi/requisitoir; ik hou erover op; A: Volgens mij is het woord processor al zo ingeburgerd dat dat gerust als "Nederlands" woord mag worden beschouwd. B: Dat mag ook, want het staat gewoon in het groene boekje... A: Ik rust mijn zaak. (1998); Maar watwatwat valt er nou in vredesnaam toch te zien aan benen in laarzen? Het is toch niet zo dat moeder natuur er iets mee te maken heeft, net zoals met borsten en billen enzo. Geloof ik.Echt. Het is mij een raadsel. Dusch. Ik rust mijn zaak. Mannen zijn raar; Man-vrouw: Prostitutie. De man betaalt de vrouw om sex te hebben. Man heeft sex om de sex, vrouw heeft sex om het geld. Man-man: Sauna's. Pisbakken. Bossen. Parken. Darkrooms. You name it. Beiden hebben sex om de sex. Frequenties waar heteromannen slechts van kunnen dromen (honderden partners per jaar) zijn zeer goed mogelijk. Vrouw-vrouw: Nooit van gehoord. Als anonieme sex in de lesbische wereld al voorkomt, vermoedelijk zo weinig dat het statistisch volkomen verwaarloosbaar is. Het patroon lijkt me duidelijk. Ik rust mijn zaak; Nederland zou waarschijnlijk beter afzijn met een koning. Een koning is 1 persoon die alles bepaalt. Dit bespaart een hoop tijd in bureaucratie en daardoor duurt het niet zolang voordat nieuwe regelingen er door zijn. Ik rust mijn zaak.

108. Na gedanen arbeid is 't goed rusten.

Een minder juiste vertaling van het lat. jucundi acti labores, dat Cicero gebruikt in de Finibus II, 32 met de toevoeging evenwel dat Euripides zegt: suavis laborum est praeteritorum memoriaVgl. Euripides, Andromeda fr. 133 N: ‘Αλλ’ ηδυ τοι σωθεντα μεμνησθαι πονων., de gedachte aan doorstane moeite is aangenaam (vgl. Seneca, Herc. fur 656: quae fuit durum pati, meminisse dulce est). Vgl. Servilius, 189*: Op gedaen werck ist goet rusten; Sart. II, 4, 17; Erasmus, Coll. 157 a: Jae voor waer op 't ghedaen werck is goed rusten; Hooft, Warenar, 1312: Op edaen werck is goed rusten; Korenbl. II, 6; 480; Tuinman I, 373; Harreb. II, 454 b. In het hd. nach getaner Arbeit ist gut ruhen; fr. la peine surmontée est le sel du plaisir; eng. after the work is done repose is sweet.