rust zn. ‘toestand van ontspanning’
Mnl. roste ‘kalmte, rust’ [1240; Bern.], ruste ‘id., rustplaats’ in in ebreus ... heetent die iueden sabaet dats ruste gods ‘in het Hebreeuws noemen de joden het sabbat, dat betekent rust van God’ [1285; VMNW].
Mnd. roste, ruste ‘rust’; < pgm. *rust(j)ō-. Hierbij de afleidingen mnl. rusten (zie onder) en mnd. rusten ‘id.’.
Daarnaast staan ablautende vormen: mnl. raste, minder vaak reste; os. rasta, resta ‘rust, rustplaats’; ohd. rasta, resta (nhd. Rast); oe. ræst, rest ‘rust, rustplaats’ (ne. rest); on. röst ‘mijl, afstand’ (nzw. rast ‘rust’); got. rasta ‘mijl’; < pgm. *rast(j)ō-. De Gotische en Oudnoordse betekenis komt ook sporadisch voor in het Middelnederlands en het Oud- en Middelhoogduits en is te verklaren uit ‘afstand tussen twee rustplaatsen’. Zie voor een vergelijkbare betekenisontwikkeling → etappe.
Bij raste, rest horen de werkwoordsafleidingen: onl. resten als glosse restido ‘hij rustte’ [10^e eeuw; W.Ps.]; os. restian (mnd. rasten, resten); ohd. resten, rastōn, rastēn (nhd. rasten); ofri. resta (nfri. rêste); oe. restan (ne. rest); < pgm. *rastjan-, *rastēn-, *rastōn-.
Verwantschap met pgm. *rōwō- ‘rust’ (waaruit o.a. Duits Ruhe) en met Grieks erōḗ ‘id.’ is niet uit te sluiten.
♦ rusten 1 ww. ‘rust houden’. Mnl. rosten ‘id.’ [1240; Bern.], rusten ‘id.’ in slapen ende rusten [1260-80; VMNW]. Afleiding van rust.

rust znw., mnl. ruste, dial. riste v., mnd. roste, ruste (> laat-mhd. rust) v. ‘rust, afstandsmaat’. — Daarnaast staan abl. mnl. raste ‘rust’, os. rasta, resta ‘rust, bed, doodbed’, ohd. rasta ‘rust, afstand’ (nhd. rast), oe. ræst, rest v. ‘rust, rustplaats, bed, graf’ (ne. rest), on. rǫst v. ‘mijl, afstand’, got. rasta v. ‘mijl’. — Men vergelijkt ofrank. fīa-ern ‘veestal’, oe. ærn, ren, on. rann, got. razn ‘huis’ (eig. ‘rustplaats’ IEW 339) en mnl. rouwe, rowe, mnd. rouwe, rowe, rawe, ohd. ruowa, rāwa (nhd. ruhe), oe. rōw, on. rō v. — gr. ‘erōế (έρωή) ‘rust’, av. airime ‘rustig, stil’, kymr. ara- ‘rustig, langzaam’ (idg. wt. *ero, rēf ‘rusten’). — Zie ook: rusten.

rust, rusten I znw. resp. ww. Bij ags. ærn enz. adde: ofri. fiâ-ern o. ‘veestal’.

rös (zn.) rust; Vreugmiddelnederlands roste <1240>.

rust, komt van rusten, en heeft verscheide beteekenissen: en voor eerst gerustheid, soo naa de siel als naa het lighaam: want het lighaam moe’ en mat sijnde soekt rust: soo ook de siel door sorgen en kommeringen afsloofd: ik heb dag nog nagt rust: ik moet altijd voort, of het mij lust of niet: gelijk men seid, nu heb ik rust: ten tweede de slaap: hij is in de rust, hij is in de rust geraakt: ten derde het geen iemand doet slaapen, en werd genaamd slaapkruid: geef het kind wat rust in (seggen de Leienaars) en endelijk beteekend het te scheep een uitsteekende plank ter sijde het schip, daar de hoofdtouwen als op rusten: en daar in de matroosen bij mooi weer gaan leggen rusten: daar en booven komt mij nog te binnen: dat men seid van sommige pistoolen, dat sij, staan op haar rust: als de haan niet kan oover gaan, buiten wil en weeten van die geen, die het pistool heeft; naademaal sulke pistoolen daar op gemaakt sijn: en met schroeven vast geset werden: van rust komt rustig een die fris en wakker is, als door den slaap verfrist: en hier van het gewoone loopje, al die geen die lustig en rustig is: dat is, die niet loom, en trag sijn: het is een rustig kaarel: het is een rustige en lustige vrouw, het is een wakker wijf: een braave baasin: rustigheid, wakkerheid, vlijtigheid. Rustlijn, is een lijn, of touw daar iets op rust, en dat iets vast houd: soo werd een rustlijn genaamd een touw, dat om de seekerheid aan de ree werd vast gemaakt, op dat het de selve soude kunnen vast houden, als de andere touwen quaamen te breeken: soo is ook een rustlijn, het touw, of oneigendlijk de keeten, daar meede een anker voor de boeg leggende werd vast gehouden: en een rustlijn werd ook een burg genaamd, om dat het is als een burg, dat het anker, en de ree bergd: gelijk rustlijn, om dat de ree, en het anker daar op gerust kunnen sijn: wat nu rusten beteekend, dat blijkt uit de volgende manieren van spreeken, rusten dan beteekend ontslaagen sijn van arbeid, moeite sorg, en bekommering: en oneigendlijk slaapen: laat hem rusten, en van de slaap oover gebragt tot de dood, sterven of dood sijn: gelijk ook soo gesegt werd, gerust sijn, hij is in den Heere gerust: want de soodaanige werden door geen weereldse dingen ontroerd: maar sij sijn waarlijk gerust, en onbekommerd: en brengt haar aan een gerustheid des gemoeds: sig gerust houden: sig stil houden: berusten, in bewaaring sijn van een ander, dat berust onder mij: laat mij rusten: dat is, laat dat ongemoeid: onrustig, een mens, dit altijd woelen moet, of die altijd bekommerd is: wat sijt gij een onrustig mens? ongerustheid, bekommerdheid, ongerust sijn, bekommerd sijn: onrust, moejelijkheid: als ook meede een wrekker, of wekker: en dat geen, dat een uurwerk altijd in beweeging houd: maar het geheel genoomen voor het gedeelte, gij sijt een onrustig uurwerk: gij sijt een raasbol: uitrusten, eens te deegen rusten, soo dat de vermoeidheid ter deegen oover is: nu heb ik eens te deegen uitgerust: uitrusten beteekend ook uitreeden: scheepen uitrusten: volk uitrusten, waar van hier naa breeder.

rust* stilte, ontspanning 1240 [Bern.]

Av. airime adv. ‘still, ruhig’ (*erǝ-mo-), armaē-šad, -śtā ‘ruhig sitzend, still stehend’ (*er-mo- oder *erǝ-mo-; bloß graphisches -i- sieht in airime Meillet Dial. indoeur. 66);
gr. ἐρωή (πολέμοιο) ‘(Kampfes)ruhe’, ἐρωέω ‘lasse ab’ = anord. rō, ags. rōw, ahd. ruowa, nhd. Ruhe (*rōu̯ō), ablautend mit ahd. rāwa ds.; ἀρά-μεναι· ἡσυχάζειν Hes. (?);
cymr. araf ‘ruhig, mild, langsam’ (*erǝ-mo-);
nach Rozwadowski R. Sl. 6, 58 f. angeblich hierher der Name der Wolga Ῥᾶ als ‘ruhiges, stehendes Wasser’ aus *Rava (mordvin. Ravo) zu lit. rova (= germ. *rōu̯ō ‘Ruhe’), lett. rāwa ‘stehendes Wasser’, lit. FlN Rova = slav. Rava; besser oben S. 336.
Anreihung von gr. ἔρως ‘Liebe’, ἔραμαι ‘liebe’ (vgl. ai. rámate ‘ruht, steht still, läßt sich genügen, findet Gefallen, pflegt der Liebe’) ist eine höchstens ganz schwache Möglichkeit (s. Boisacq m. Lit., Persson Beitr. 667).
Eine s-Erw. *r-e-s-, r-o-s- in got. rasta ‘Meile’ (‘Rast’), anord. rǫst f. ‘Wegstrecke’, ahd. rasta f. ‘Ruhe, Rast, Wegstrecke, Zeitraum’, as. rasta und resta (*rastja) ‘Ruhe, Lager’, ags. ræst und rest ‘Ruhe, Ruhelager, Grab’; ablautend mnd. ruste, roste ‘Ruhe, Wegstrecke’, spätmhd. rust ‘Ruhe’; got. razn n. ‘Haus’, anord. rann ds., ags. ærn, ren n. ‘Haus’ (mit merkwürdiger Bed. ræsn n. ‘Planke, Zimmerdecke’), afries. ern in fiā-ern ‘Vieh-haus’; unsicher ags. reord (*rezdō) f., gereord n. ‘Mahlzeit, Fest, Futter’, anord. greddir ‘Fütterer, Sättiger’(*garazdīz), grenna ‘füttern’ (*ga-raznian).

WP. I 144 f.Vgl. rem-, das wie res- mit (e)rǝ- zusammengestellt wird.