gonje znw. m. ‘stofnaam’, eig. ‘zak van die stof’ (ouder-nnl. goeniezak) over ne. gunny ‘zak van gonje’ < hindostaans goni < oi. goṇī ‘zak’.

gonje. Wellicht berust de tegenwoordige vorm op ontlening uit, althans invloed van eng. gunny: vgl. sits Suppl.; -je zal een hypercorrectie zijn tegenover ouder -ie.

goiing s.nw. Ook, verouderd, goien.
Jute, of sterk, growwe weefstof daaruit vervaardig.
Uit Ndl. gonje (1889) (ouer vorme goenie, goeny, goenje). Reeds by Van Riebeeck (1651 - 1662) in die vorme goeny en goenje, waarvan eg. mntl. ontleen is aan of beïnvloed is deur Eng. gunny en lg. uit Ndl. met hiperkorrekte -je i.p.v. -ie.
Ndl. gonje via die seemanstaal ontleen aan Maleis guni, goni.

gonje, goeni² [jute]. Dit woord betekent eigenlijk ‘zak’ en komt in het Hindoestani en Marats voor als gon, goni. Reeds het Sanskriet bezat het in de vorm van gonî. [K]

goenie³ [jute]. Maleis goeni, maar, zoals prof. Veth vermoedt, niet oorspronkelijk. Prof. Kern (Indische Gids 1889, p. 1218) identificeert het met het Sanskriet gonî = zak, wat ook nog teruggevonden wordt in het Hindoestani en Marats als goni en gon. In Nederland schijnt men er ook gonje van te maken (Veth). [P]

gonje, goeni¹ [jute]. Het woord gonje las ik op een uithangbord op de Oude Schans te Amsterdam, en bij onderzoek vernam ik dat daaronder verstaan wordt een soort van grove zakken, voor verpakking van sommige handelswaren gebezigd. Dit deed mij dadelijk aan goenizakken denken. Ik herkende toch in gonje gemakkelijk een vernederlandste vorm van goni of goeni, op dezelfde wijze gevormd als katje van katti, pitjes van pitis.

De goeni bestaat uit de vezels van de tot de Tiliaceeën behorende en in Bengalen veelvuldig gekweekte planten Corchorus capsularis en Corchorus olitorius. De uit deze vezels geweven ruwe stof dient voor de vervaardiging van de zogenaamde goenizakken voor de verpakking van suiker en koffie, welk laatste product vooral geacht wordt daarin beveiligd te zijn tegen schadelijke invloeden, die anders op de zeereis te duchten zijn. Zie De Sturlers Handboek voor den landbouw, p. 151. Daar de Corchorusplanten, hoewel op sommige eilanden van de Archipel in het wild groeiend, daar niet gekweekt noch tot vervaardiging van goeni aangewend worden, is het nauwelijks in te denken dat het woord goeni oorspronkelijk Maleis zou zijn, en is zijn afkomst eerder in Bengalen te zoeken. De Engelsen noemen de zakken gunny of gunney, de vezels jute (vandaar ook bij ons soms jutevlas) en de plant paat, alles vermoedelijk woorden van inlandse oorsprong.

In Nederlands-Indië wordt de naam goeni ook tot andere gelijksoortige vezelstoffen uitgebreid. ‘Weleer,’ zegt de heer De Sturler, p. 152, ‘waren wij voor de verpakking der koffie cijnsbaar aan Bengalen, totdat men op het denkbeeld kwam om de vezels van de uitgebreide familiën der Malvaceae en Tiliaceae²² daaraan dienstbaar te maken.’ Hieruit laat zich verklaren dat de heer De Hollander, Handleiding bij de beoefening van de land- en volkenkunde van Nederlandsch Oost-Indië, 3e uitgave, deel I, p. 104, opgeeft dat het goenitouw en de goenizakken vervaardigd worden van de vezels van de Genitriboom,²³ want deze is een op Java en op de Molukken veelvuldig voorkomende tiliacee, de Elaeocarpus serratus en de nauw aan deze verwante Elaeocarpus angustifolius van de botanici. Doch de heer De Hollander vergist zich geheel als hij de Genitri een palm noemt.

Ook de Crotalaria juncea, een Papilionacee, door de Engelsen sun of sunn genoemd en zowel in de Indische Archipel als in Bengalen gekweekt, levert een stof op, de Indische hennep, die als surrogaat voor de goeni gebruikt wordt en vaak onder die naam begrepen wordt.

Het woord gonje wordt in ons land ook veelvuldig gebruikt om een van grove, sterke vezels vervaardigde, zeer duurzame soort van tapijten aan te duiden. Waarschijnlijk waren die gonjetapijten oorspronkelijk vervaardigd uit dezelfde stof als de goenizakken, dat is uit de vezels van de Corchorus of een van zijn surrogaten. Het woord gonje moest in de Nederlandse woordenboeken niet ontbreken. [V]

Cultuurstelsel [stelsel van koloniaal beheer, waarbij de bevolking verplicht werd bepaalde gewassen te verbouwen] (1830). In 1830 werd in Nederlands-Indië het zogenoemde ‘Cultuurstelsel’ ingevoerd, waarbij inheemse grondeigenaren verplicht werden om twintig procent van hun cultuurgrond te bebouwen met producten voor de Europese markt. Vanaf dat moment gaan de koloniën voor het eerst een ‘batig saldo’ opleveren. De verantwoordelijke ambtenaren krijgen een vorm van provisieloon, de zogenoemde cultuurprocenten, en hebben dus persoonlijk belang bij een zo hoog mogelijke opbrengst. Multatuli stelt dit in 1860 in zijn Max Havelaar aan de kaak. Terwijl de Nederlanders vóór circa 1830 telkens slechts betrekkelijk kort in Indië verbleven en er niet veel vermenging was met de inheemse bevolking, verandert dit in de loop van de negentiende eeuw: de Nederlanders – vooral mannen – blijven langer, gaan samenwonen of trouwen met Indonesische vrouwen en krijgen kinderen bij hen. Steeds meer Indonesiërs kennen Nederlands. In deze periode beginnen de Indonesische leenwoorden het Nederlands binnen te stromen, bijvoorbeeld baboe, beo, branie, desa, gamelan, gladakker, gonje, guttapercha, kali, kassian, klamboe, lombok, mandiën, nasi, negorij, rimboe, sambal, sarong, soesa en toko. In de negentiende eeuw ontstaat ook het Indisch-Nederlands, het Nederlands zoals gebruikt in Indië, met Indonesische leenwoorden en bijzonderheden in uitspraak en grammatica.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.