Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoordgenerator
Vul hier een jaartal in (vanaf 1800) en ontdek welke woorden er in dat jaar aan het Nederlands werden toegevoegd.

 

examen - (onderzoek naar kennis of bekwaamheid)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

examen zn. ‘onderzoek naar kennis of bekwaamheid’
Mnl. examen, exsamen ‘ondervraging’ [1477; MNHWS]; vnnl. ‘gerechtelijk onderzoek’ [1545; WNT], ter pijnbanck ofte scheerpe exame gheleyt ‘naar de pijnbank oftewel het martelverhoor gebracht’ [1566-68; WNT], examen ‘onderzoek’ [1650; Hofman], ‘kennisonderzoek’ [1692; WNT].
Ontleend aan Latijn exāmen ‘het wegende, de weging’ en ‘iets dat de doorslag geeft’, uit ouder *ex-ag-i-men, gevormd uit → ex- ‘uit’ en de stam ag- van het werkwoord agere ‘bewegen’, zie ook → exact. In het Latijn betekende het o.a. ‘tongetje van de weegschaal’ en dan ‘weging, onderzoek, oordeel’.
♦ examineren ww. ‘een examen afnemen’. Mnl. examineren ‘onderzoek instellen, ondervragen’ [14e eeuw; MNW], ‘verhoren’ [ca. 1485; MNHWS], ‘toetsen’ [1654; Meijer]. Via Frans examiner [ca. 1240; Rey] uit Latijn exāmināre ‘afwegen, onderzoeken’, een afleiding bij examen. ♦ examinator zn. ‘hij die examineert’. Nnl. examinateur ‘onderzoeker, ondervrager, toetser’ [1581; Stall.], examinator [1824; Weiland]. Gezien de oudste vindplaats ontleend aan Frans examinateur, maar met latere aanpassing aan Latijn examinātor, nomen agentis bij examināre. ♦ examinandus zn. ‘hij die geexamineerd moet worden’. Nnl. [1847; Kramers]. Ontleend aan Latijn examinandus ‘id.’, bij examināre.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

examen [onderzoek naar iemands kennis] {1477} < latijn examen [zwerm, tongetje van de weegschaal, vandaar: onderzoek], gevormd van ex [uit] + agere [drijven] (vgl. exact).

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

examen znw. o. examen ‘onderzoek, verhoor op de pijnbank’ < lat. examen (< *ex-agsmen) ‘eig. ‘het uitslaan van de weegschaal’, dan ‘onderzoek’.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

examen znw. o., examineeren ww. Internationale woorden, op lat. exâmen “onderzoek”, exâminâre “onderzoeken” teruggaand. Evenals in ʼt Hd. schijnt bij ons ʼt ww. ouder te zijn (eenige voorbeelden in ʼt Mnl. Wbd.: bet. “onderzoeken, verhooren”; mnl. exâmen o. alleen in ʼt Mnl. Handwdb.).

Thematische woordenboeken

N. van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboek

examen (Latijn examen)
Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

examen ‘onderzoek naar iemands kennis’ -> Indonesisch éksamen ‘onderzoek naar iemands kennis’; Ambons-Maleis èksamel ‘onderzoek naar iemands kennis’; Javaans iksamen ‘examen (doen)’; Kupang-Maleis èksamel ‘onderzoek naar iemands kennis’; Madoerees eksamēn ‘onderzoek naar iemands kennis’; Menadonees èksamel ‘onderzoek naar iemands kennis’; Soendanees eksamĕn ‘onderzoek naar iemands kennis’; Ternataans-Maleis èksamel ‘onderzoek naar iemands kennis’; Papiaments èksamen ‘onderzoek naar iemands kennis’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

examen onderzoek naar iemands kennis 1477 [HWS] <Latijn

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal