Radbout Universiteit Nijmegen - Woordenboek Organische Chemie

Categorie: Chemie, chemische- en kernindustrie > Organische chemie
Datum & Land: 15/02/2007, NL offline
Woorden: 1302

amfetamine
(300-62-9)
Engelse vertaling: amphetamine
Groepen: psychofarmaca
CAS Nummer: 300-62-9


Amedeo Avogadro
synoniemen: Avogadro, Amedeo
1. Italiaanse chemicus die ontdekte dat twee gelijke volumes gas een gelijk aantal deeltjes bevatten.
2. 1776 - 1856

ambident
Letterlijk: dubbeltandig. Houdt in dat een molecuul, zoals een enolaat, op twee manieren een reactie kan aangaan.

amandelzuur
(90-64-2)
IUPAC naam: 2-hydroxy-2-fenylethaanzuur
Engelse vertaling: mandelic acid, amygdalic acid, 2-hydroxy-2-phenylethanoic acid
CAS Nummer: 90-64-2
NSC Nummer: 7925


amylpectine
(9037-22-3)
Engelse vertaling: amylopectin
Groepen: polysachariden
CAS Nummer: 9037-22-3
Vertakte polysacharide van glucosemoleculen. Vergelijk amylose

amylose
(9005-82-7)
Engelse vertaling: amylose
Groepen: polysachariden
CAS Nummer: 9005-82-7
Onvertakte polysacharide van glucosemoleculen. Vergelijk amylpectine

amylacolholen
Triviale naam voor pentanolen.

amylacetaat
(628-63-7)
CAS Nummer: 628-63-7
NSC Nummer: 7923
UN Nummer: 1104


amygdaline
(29883-15-6)
Engelse vertaling: amygdalin
Groepen: glycosiden
CAS Nummer: 29883-15-6
NSC Nummer: 15780
Wordt door het enzym emulsine geknipt tot twee glycose moleculen, benzaldehyde en waterstofcyanide.

anti-oxidant
Groepen: additieven
Verbindingen die aan levensmiddelen worden toegevoegd om ze minder gevoelig te maken voor oxidatie zodat ze langer houdbaar blijven.

anthraquinon
(84-65-1)
Engelse vertaling: anthraquinone
CAS Nummer: 84-65-1
NSC Nummer: 7957


anorganische chemie
Engelse vertaling: anorganic chemistry
Hoewel onderwerpen uit de anorganische chemie op dit moment niet opgenomen worden in het Woordenboek Organische Chemie, staan er wel onderwerpen in die een relatie hebben met anorganische chemie (zoals organometalen) en algemene chemische terminologie die ook voor de anorganische chemie van toepassing is (zoals zuren). Zie organometalen

anode
synoniemen: positieve elektrode
Engelse vertaling: anode
Groepen: elektrode
Elektrode die elektronen opneemt in een elektrochemische cel.

annulenen
Groepen: IUPAC: ring systemen
Mancude koolwaterstoffen met één ring zonder zijketens met de algemene formule C 2n H 2n of C 2n-1 H 2n . In de IUPAC nomenclatuur worden annulenen met meer dan zeven koolstofatomen [n]annulenen genoemd, met n het aantal koolstofatomen. Bv. [9]annulene voor cyclonona-1,3,5,7-tetraene.

anisool
(100-66-3)
synoniemen: methoxybenzeen
Engelse vertaling: anisole
Duitse vertaling: Anisol
CAS Nummer: 100-66-3
NSC Nummer: 7920


anion
Negatief geladen ion. Bij koolwaterstoffen wordt dit vaak een carbanion genoemd.

aniline
(62-53-3)
synoniemen: aminobenzeen, fenylamine
Engelse vertaling: aniline, aminobenzene, benzamine
Duitse vertaling: Anilin
Groepen: aminen , aromaten
CAS Nummer: 62-53-3
UN Nummer: 1547
Benzeenderivaat waarbij een waterstofatoom vervangen is door een aminogroep.

anijszuur
(100-09-4)
IUPAC naam: para-methoxybenzeencarbonzuur
Engelse vertaling: anisic acid
Groepen: geurstoffen
CAS Nummer: 100-09-4
NSC Nummer: 32742


anhydride
synoniemen: carbonzuuranhydride
Engelse vertaling: anhydride
Een anhydride is een verbinding die door verlies van water ontstaan is. Voor organische verbindingen wordt hier vaak een zuuranhydride mee bedoeld, zoals een hiernaast is aangegeven.
Voorbeeld Een voorbeeld van een anhydride is azijnzuuranhydride waarbij twee azijnzuurmoleculen via hun zuurgroepen met elkaar verbonden.
Een voorbeeld van een intramoleculaire anhydridefunctie is te vinden in ftaalzuuranhydride.
Zie carbonzuur

androsteron
(53-41-8)
Engelse vertaling: androsterone
Groepen: sterodden
CAS Nummer: 53-41-8
NSC Nummer: 9898


Anders Celsius
1. Zweedse astronoom die de celsiusschaal voor temperatuur opstelde. Hierbij is 0 o Celsius gedefinieerd als het punt waarop water smelt en 100 o Celsius gedefinieerd als het punt waarop water kookt.
2. 1701 - 1744

anaeroob
Betekent zonder zuurstof.
Voorbeeld Spieren van mens en dier, kunnen anaeroob verbranden, waarmee bedoelt wordt dat de spieren niet genoeg zuurstofaanvoer hebben, zodat een onvolledige verbranding plaatsvindt.

antraceen
(120-12-7)
Engelse vertaling: anthracene
Duitse vertaling: Anthracen
Groepen: aromaten
CAS Nummer: 120-12-7
NSC Nummer: 7958
Een aromatisch molecuul met drie aan elkaar grenzende zesringen.

appelzuur
(6915-15-7)
Engelse vertaling: apple acid, malic acid
CAS Nummer: 6915-15-7
E-Nummer: EE296


apolaire atoombinding
Atoombinding tussen twee atomen, waarbij de elektronennegativiteit (bijna) overeenkomt. De binding zal geen of een verwaarloosbare dipool kennen.

apolair oplosmiddel
Een oplossing die behalve apolair is, ook apolaire stoffen wel goed maar polaire stoffen niet goed oplost. Voorbeeld zijn hexaan en benzeen.

apolair
Een apolaire stof is een stof die geen permanente dipool bevat. De afwezigheid van de dipoo l maakt het energetisch ongunstig om interactie met een polaire stof aan te gaan. Zie polair

aromaticiteit
Het cyclisch gedelokaliseerde zijn van elektronen. Benzeen is het eenvoudigste voorbeeld. Aromatische bindingen liggen lager in energie dan hun niet geconjugeerde varianten.

argon
afkorting: Ar
Engelse vertaling: argon
Duitse vertaling: Argon
Groepen: elementen , edelgassen
E-Nummer: E938
Argon is een edelgas. Het komt in kleine hoeveelheden in onze dampkring voor. Het is het 43e element in rangorde naar voorkomen. Het wordt gebruikt als vulling voor gloeilampen (meestal gemend met 20% stikstof) en gaat het verdampen van de wolfraam gloeidraad tegen. Bij het lassen van metalen zoals koper, aluminium, titaan, magnesium en staal wordt argon gebruikt als beschermgas, om oxideren van het metaal te voorkomen.

arginine
(74-79-3)
afkorting: Arg, R
Duitse vertaling: Arginin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 74-79-3
NSC Nummer: 206269
Alfa-aminozuur dat lucht- en lichtgevoelig is.

arenen
IUPAC naam: aromatische verbindingen
Engelse vertaling: arenes, aromatic compounds
Groepen: IUPAC: ring systemen
Verzamelnaam voor mono- of polycyclische aromatische koolwaterstoffen. Zie aromaticiteit

Arbusov-reactie
Groepen: naamreacties
Het fosforproduct dient als reagens in de Horner-Wittig-reactie.

arachidonzuur
(506-32-1)
Engelse vertaling: arachidonic acid
Groepen: zuren , vetzuren
CAS Nummer: 506-32-1


arabinose
(147-81-9)
Engelse vertaling: arabinose
Duitse vertaling: Arabinose
Groepen: pentosen
CAS Nummer: 147-81-9


aspirine
(50-78-2)
synoniemen: acetylsalicylzuur
Engelse vertaling: aspirin, acetylsalicylic acid
Duitse vertaling: Aspirin
Groepen: drugs
CAS Nummer: 50-78-2
NSC Nummer: 406186
UN Nummer: 2811


aspartaam
(22839-47-0)
synoniemen: nutrasweet
Engelse vertaling: aspartame
Groepen: zoetstoffen
CAS Nummer: 22839-47-0
E-Nummer: E951
Synthetische zoetstof.

asparaginezuur
(56-84-8)
IUPAC naam: 2-aminobutaandizuur
afkorting: Asp, D
Engelse vertaling: aspartic acid
Duitse vertaling: Asparaginsäure
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 56-84-8
NSC Nummer: 79553


asparagine
(70-47-3)
IUPAC naam: 2-amino-3-carbamoylpropaanzuur
afkorting: Asn, N
Engelse vertaling: asparagine
Duitse vertaling: Asparagin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 70-47-3
NSC Nummer: 82391


asymmetrische inductie
Dit is de formatie van een ruimtelijke configuratie van een nieuw chiraal centrum in een reactie van een prochiraal reactant. Zie regel van Cram

atropisomerie
Duitse vertaling: Atropisomerie
Dit is de isomerie die optreed als een molecuul door sterische hindering niet vrij om een as kan roteren. Als voorbeeld staat hiernaast een optisch actieve atropisomeer.

atropine
(51-55-8)
CAS Nummer: 51-55-8


atrazine
(1912-24-9)
CAS Nummer: 1912-24-9
NSC Nummer: 163046
UN Nummer: 2763


atoomnummer
afkorting: Z
Engelse vertaling: atomic number
Duitse vertaling: Protonenzahl
Elke element heeft een uniek nummer dat gelijk is aan het aantal protonen in kern.

atoommassa
Duitse vertaling: Atommasse
Gemiddelde massa in atomaire massa-eenheden van de isotopen van het betreffende element.

atoombinding
synoniemen: covalente binding
Duitse vertaling: Atombindung
Binding tussen twee atomen door het delen van elektronen. Organische moleculen bevatten doorgaans atoombindingen. Ze worden voorgesteld in een structuurformule met een streepje.

atomaire massa-eenheid
afkorting: u
Engelse vertaling: atomic mass unit
Groepen: massa , fysische constanten
Is gedefinieerd als 1 - 12 e van de massa van het 12 C-atoom. 1 u = 1,66056 . 10 -27 kg

autoprotolyse
Het zichzelf protoneren van een amfolyt. Zie protoneren , amfolyt

Avogadro, wet van
synoniemen: wet van Avogadro
Duitse vertaling: Avogadroscher Lehrsatz
Wet die stelt dat twee gelijke volumes van willekeurige gassen bij gelijke druk en temperatuur een gelijk aantal deeltjes bevat.

azoverbinding
Organische verbinding (RN:NR`) die door de -N:N- (azo-)groep vaak gekleurd is.

aziridine
(151-56-4)
synoniemen: ethyleenimine, ethylenimine
Engelse vertaling: aziridine, ethyleneimine, ethylenimine
CAS Nummer: 151-56-4
UN Nummer: 1185
Eerste homoloog van de groep aziridin es. Giftig.

azijnzuuranhydride
(108-24-7)
Engelse vertaling: acetic acid anhydride
Groepen: anhydriden
CAS Nummer: 108-24-7
UN Nummer: 1715
Condensatieprodukt van twee azijnzuur moleculen.

azijnzuurbacterie
Bacterie die alcohol in azijnzuur omzet.

azijnzuur
(64-19-7)
structuurformule: CH3COOH
IUPAC naam: ethaanzuur
Engelse vertaling: acetic acid, ethanoic acid
Duitse vertaling: Essigsäure
Groepen: oplosmiddelen , alkaanzuren
CAS Nummer: 64-19-7
NSC Nummer: 406306
E-Nummer: E260
UN Nummer: 2789
Kleurloos zuur.
ethaanzuur

azides
Verbindingen met een azido-groep.

azeotroop
Engelse vertaling: azeotrope
Mengsel van twee of meer vloeistoffen met een kookpunt dat hoger licht dan de kookpunten van de vloeistoffen apart. Tijdens destilleren kunnen de vloeistoffen van een azeotroop mengsel niet gescheiden worden.

azeladne
(123-99-9)
IUPAC naam: nonaandizuur
Engelse vertaling: azelaic acid, nonanedioic acid
Groepen: alkaandizuren
CAS Nummer: 123-99-9
NSC Nummer: 19493


azuleen
(275-51-4)
Engelse vertaling: azulene
Groepen: aromaten
CAS Nummer: 275-51-4
NSC Nummer: 89248


basisch
1. Een stof heet basisch als hij een base is.
2. Een oplossing heet basisch als de pH hoger is dan 7.00.

base
Verbinding die in contact met aan andere verbinding een waterstofatoom opneemt. In contact met water zal de base een pH van meer dan zeven geven.

Barton-deoxygenatie
Groepen: naamreacties
Reactie waarbij tri-n-butyltinhydride dient als een waterstofatoom donor. De methylgroep op de delta-postitie van een hydroxy wordt omgezet in een acetylgroep.

barbituurzuur
(67-52-7)
Engelse vertaling: barbituric acid
Duitse vertaling: Barbitursäure
CAS Nummer: 67-52-7
NSC Nummer: 7889


Barbier-reactie
Groepen: naamreacties
Reactie van het type Grignard, waarbij het het organometaal-complex in situ gevormd wordt door een mengsel van carbonyl- en halogeen-verbinding uit te gieten in een suspensie van magnesium.

Baeyer-Villiger-oxidatie
Groepen: naamreacties
Oxidatie van een keton tot een ester door een peroxide.

betaine
(107-43-7)
structuurformule: (CH3)3NCH2COO
Engelse vertaling: betaine
CAS Nummer: 107-43-7
NSC Nummer: 166511


betadne-structuur
Vierring structuur van een fosfor-, een zuurstof- en twee koolstofatomen.

beta-picoline
(108-99-6)
Engelse vertaling: beta-picoline
CAS Nummer: 108-99-6
NSC Nummer: 18251
UN Nummer: 2313


beta-cyclodextrine
(7585-39-9)
synoniemen: cycloheptaamylose
Engelse vertaling: beta-cyclodextrin
Groepen: natuurlijke cyclodextrines
CAS Nummer: 7585-39-9
NSC Nummer: 269471
Cyclodextrine bestaande uit zeven glucosemoleculen.

benzyltrimethylammoniumhydroxide
(100-85-6)
Engelse vertaling: benzyltrimethylammonium hydroxide, Triton B
CAS Nummer: 100-85-6
NSC Nummer: 261034


benzylpencilline
(61-33-6)
Engelse vertaling: benzylpencillin
Groepen: antibiotica
CAS Nummer: 61-33-6
NSC Nummer: 193396


benzylacetaat
(140-11-4)
Engelse vertaling: benzyl acetate
Groepen: etherische oliën
CAS Nummer: 140-11-4
NSC Nummer: 4550


benzyl bromide
(100-39-0)
IUPAC naam: broommethylbenzeen
Engelse vertaling: benzyl bromid, bromomethylbenzene
CAS Nummer: 100-39-0
NSC Nummer: 8041
UN Nummer: 1737
Traanverwekkend middel

benzoylchloride
(98-88-4)
Engelse vertaling: benzoyl chloride
CAS Nummer: 98-88-4
UN Nummer: 1736


benzonitril
(100-47-0)
synoniemen: fenylcyanide, benzeennitril
afkorting: BN
Engelse vertaling: benzonitrile, phenyl cyanide, benzenenitrile
CAS Nummer: 100-47-0
NSC Nummer: 8039
UN Nummer: 2224


benzofenon
(119-61-9)
Engelse vertaling: benzophenone
CAS Nummer: 119-61-9
NSC Nummer: 8077


benzoëzuur
(65-85-0)
IUPAC naam: benzeencarbonzuur
Engelse vertaling: benzoic acid
Duitse vertaling: Benzoesäure, Benzolcarbonsäure
Groepen: aromatische carbonzuren , conserveermiddelen
CAS Nummer: 65-85-0
NSC Nummer: 149
E-Nummer: E210
Benzoëzuur is het eenvoudigste aromatische carbonzuur. Benzoëzuur wordt bereidt door oxideren van tolueen.

benzodne
(119-53-9)
Engelse vertaling: benzoin
CAS Nummer: 119-53-9
NSC Nummer: 8082


benzine
Engelse vertaling: gasoline, petrol
Duitse vertaling: Benzin, benzin
Groepen: brandstoffen
Mengsel van voornamelijk hexaan en pentaan, maar bevat veel meer andere koolwaterstoffen, aromatische verbindingen en andere additieven.

benzil
(134-81-6)
Engelse vertaling: benzil
CAS Nummer: 134-81-6
NSC Nummer: 220315


benzidine
(92-87-5)
IUPAC naam: 4,4`-diaminobifenyl
Engelse vertaling: benzidine, 4,4`-diaminobiphenyl
CAS Nummer: 92-87-5
NSC Nummer: 146476
UN Nummer: 1885
Wordt via een zuurgekatalyseerde omlegging uit difenylhydrazine gemaakt.

benzeen
(71-43-2)
Engelse vertaling: benzene
Duitse vertaling: Benzol
Groepen: mancude-ringsystemen , oplosmiddelen , polyalkenen
CAS Nummer: 71-43-2
NSC Nummer: 67315
UN Nummer: 1114
Benzeen is de eenvoudigste van de aromatische verbindingen. Bovendien is het giftig, carcinogeen en brandbaar.

benzaldehyde
(100-52-7)
IUPAC naam: fenylmethanal
Engelse vertaling: benzaldehyde, almond oil, phenylmethanal
Duitse vertaling: Benzaldehyd
Groepen: aldehyden
CAS Nummer: 100-52-7
NSC Nummer: 7917
UN Nummer: 1990
Kleurloze vloeistof. Ruikt naar bittere amandelen.

benomyl
(17804-35-2)
CAS Nummer: 17804-35-2
NSC Nummer: 263489
UN Nummer: 2757


Benedict`s oplossing
synoniemen: Benedict`s reagens
Engelse vertaling: Benedict`s solution, Benedict`s reagent
Groepen: reagens
Een oplossing van natriumcitraat, natriumcarbonaat en kopersulfaat. Verkleurt onder verwarmen van blauw naar geel of rood als het reageert met suikers en andere verbindingen met een carbonylgroep of hydroxidegroep op de alphapositie van een aldehyde.

behoud van massa, wet van
synoniemen: wet van behoud van massa
Groepen: massa
Wetmatigheid ontdekt door Lavoisier die stelt dat de reagenten voor de reactie bij elkaar dezelfde massa heeft als de producten na de reactie.

Beckmann-omlegging
Groepen: naamreacties
Een oxime legt onder invloed van PCl 5 om tot een amidederivaat. Andere reagentia zijn ondermeer methaanzuur, SOCl 2 , H 2 SO 4 en HMPA.

Birch-reductie
Groepen: naamreacties
Een dissolving metal reductie waarbij lithium, kalium of natrium opgelost wordt in vloeibare ammoniak, zodat er een specifieke 1,4 additie van waterstof aan een dubbele koolstof-koolstofbinding plaatsvindt.

biopolymeren
Polymeren van biochemische verbindingen, zoals suikers en aminozuren.

biomassa
Totaal van planten dat de mens en de dieren voorziet van voedsel en materialen. Zeer waarschijnlijk een belangrijk bron van eenvoudige en complexe organische moleculen.

biologisch gevaar
Engelse vertaling: biohazard
Elk organisme en-of giffen uit dat organisme, waarvan bekend is of verwacht wordt dat het een menselijke, dierlijke of plantelijke ziekte veroorzaakt.

biodegradeerbaar
Engelse vertaling: biodegradable
Duitse vertaling: biologisch abbaubar
Biochemisch afbreekbaar.

bio-organische chemie
Tak van de organische chemie die zich ondermeer bezig houdt met sachariden, vetten, eiwitten, enzymen en nuclednezuren.

bindingstypen
Bindingen worden historisch ingedeeld in vier typen: metaalbinding, ionbinding, atoombinding en intermoleculaire binding.

bindingslengte
Engelse vertaling: bond length
Duitse vertaling: Bindungsabstand
Afstand van een binding gemeten tussen de kernen van de twee atomen die gebonden zijn. binding lengte (in L ) H-H 0.74 C-H 1.08 C-C 1.54 C-C (aromatisch) 1.40 C=C 1.35 C#C (drievoudige band) 1.35 C-F 1.38 C-Cl 1.77 C-Br 1.94 C-I 2.14 C-O 1.43 C=O 1.22 C-N 1.47 C#N (drievoudige band) 1.16 N-H 1.01 O-H 0.96 O-O (peroxide) 1.49 F-F 1.42 Cl-Cl 1.99 Br-Br 2.28 I-I 2.67

bindingshoek
Engelse vertaling: bond angle
Hoek tussen twee bindingen. verbinding hoek grootte (in graden) CH 4 H-C-H 109.5 CH 2 O H-C-H 125 C 2 H 4 H-C-H 117 C 2 H 2 H-C-C 180 C 6 H 6 C-C-C 120 C 6 H 6 H-C-C 120 H 2 O H-O-H 104.5

bindingsenthalpie
binding enthalpie (in 10 5 J mol -1 bij 298 K) H-H -4.36 C-H (aldehyd) -3.6 * C-H (overige) -4.1 * C-C (aromatisch) -5.05 C-C (overig) -3.5 * C=C -6.1 * C#C (drievoudige band) -8.3 * C-F -4.4 * C-Cl -3.3 * C-Br -2.8 * C-I -2.4 * C-O -3.5 * C=O -8.0 * C-N -2.8 * C#N (drievoudige band) -8.9 * N-H -3.9 * O-H -4.5 * O-H (water) -4.635 O-O (waterstofperoxide) -1.46 F-F -1.53 Cl-Cl 2.43 Br-Br -1.93 I-I -1.51 In de tabel zijn gemiddelde waarden aangeven met een * .

binaire verbinding
Verbinding die bestaat uit twee verschillende atomen, zoals water en alkanen.

bilaag
Engelse vertaling: bilayer
Groepen: amfifielen
Een bilaag een supramoleculaire structuur waarbij amfifielen in twee monolagen met de hydrofobe staarten naar elkaar toe staan. Het celmembraan is een met eiwitten verstevigde bilaag van lipiden.
bilaag Zie vesicle , micel

bifenyl
(92-52-4)
synoniemen: difenyl
Engelse vertaling: biphenyl
Duitse vertaling: Diphenyl
Groepen: aromaten
CAS Nummer: 92-52-4
NSC Nummer: 14916
E-Nummer: E230


bifenyleen
(259-79-0)
Engelse vertaling: biphenylene
CAS Nummer: 259-79-0
NSC Nummer: 101862


bifenylen
Engelse vertaling: biphenyls
Groepen: POPs
Klasse van verbindingen van gesubstitueerde bifenyl.