Woordenschat, verklaring van woorden en uitdrukkingen

M

[M]

M, (hand.), mille (duizend), op Fransche munten dat zij te Toulouse geslagen zijn; - maand, d M., deze maand; l.M., loopende maand; v.M., vorige maand; e.k.M., eerstkomende maand; p.m., per mille; B^oM., banco marken; C.M., Courant mark; M.C., mio conto; p.m., plus minus; M.p.p., manu propria.

[M.]

M., Marcus.

[M']

M', voor Schotsche eigennamen = Mac (zoon van).

[M'.]

M'., Manius.

[M.]

M., mille en millia, (lat.) = duizend(en). Als getalmerk ontstaan uit CIƆ = 1000.

[M.]

M., (muz.), mezzo = half; mf. mezzo-forte; mp. mezzopiano; m.v. mezza voce.

[M².]

M²., vierkante meter.

[M³.]

M³., kubieke meter.

[mM.]

mM., millimeter(s).

[M.a.]

M.a., manu auctoris, (lat.) = met de hand des auteurs. Ook manu amica = met vriendenhand (geschonken). Of nog munus auctoris = geschenk van den auteur.

[M.a.w.]

M.a.w., met andere woorden.

[Mad]

Mad of Madm, (eng.), Madam.

[Marg. Trans.]

Marg. Trans., (eng.), Marginal Translation (vertaling op den kant).

[Mass]

Mass, (eng.), Massachusetts.

[M. Ast. S.]

M. Ast. S., Member of the Astronomical Society, Lid van het Genootschap voor Sterrenkunde.

[M.B.]

M.B., (eng.), Medicinae Baccalaureus, Candidaat in de Medicijnen.

[M.b.]

M.b., mijns bedunkens, naar mijne meening.

[M.C.]

M.C., (eng.), Member of Congress, lid van het congres; Master of Ceremonies, ceremoniemeester; Master Commandant, commandantchef.

[M.C.S.]

M.C.S., (eng.), Madras Civil Service.

[M.D.]

M.D., (lat.), Medicinae Doctor, doctor in de geneeskunde. De eerste vrouw die dien titel verkreeg was Elisabeth Blackwell, uit de Vereenigde Staten (1849).

[M.d.]

M.d., met deelneming, ook met dankbetuiging. Op visitekaartjes. Z.v.a. pour condoleance; niet condoler, dit bestaat niet, wel was er condouloir en lat. condolere. Bij sterfgevallen.

[M.E.]

M.E., (eng.), Methodist Episcopal

(godsdienstige secte), Mining, Military or Mechanical Engineer, Most-Excellent (Majesty).

[M.e.]

M.e., mijns erachtens.

[Me]

Me, (am.), Maine.

[M.E.O.]

M.E.O., Buurt-vereeniging: Muiderpoort en Omstreken, te Amsterdam.

[M.E.S.]

M.E.S., (eng.), Methodist Episcopal South.

[Mf]

Mf, zie Forte.

[Mfg]

Mfg, (eng.), Manufacturing.

[M.g.]

M.g., met getukwensch. Op visiteof beleefdheidskaartjes.

[M.i.]

M.i., mijns inziens.

[M. Hon.]

M. Hon., (eng.), Most Honorable.

[M.I.C.E.]

M.I.C.E., (eng.), Member of the Institute of Civil Engineers.

[M.I.M.E.]

M.I.M.E., (eng.), Member of the Institute of Mining Engineers.

[Miss.]

Miss., (eng.), Missisippi.

[M.m.]

M.m., mutatis mutandis, met de noodige veranderingen.

[M^me]

M^me, madame = mevrouw, de titel van elke gehuwde vrouw in Frankrijk.

[M.M.S.]

M.M.S., (eng.), Moravian Missionary Society.

[M.M.S.S.]

M.M.S.S., (eng.), Massachusettensis Medicinae Societatis Socius, Lid van het genootschap voor Geneeskunde (Medisch Genootschap) in Massachusetts.

[M.N.A.S.]

M.N.A.S., (eng.), Member of the National Academy of Sciences, Lid van de (Engelsche) Nationale Academie van Wetenschappen.

[M.O.]

M.O., middelbaar onderwijs.

[M.O.S.]

M.O.S., Majores Omnes Sumus, d.i. wij zijn allen meerderjarig. Dispuut Gezelschap voor meerderjarige leden van 't A(msterdamsch) S(tudenten) C(orps), opgericht 22 Oct. 1891.

[M.P.]

M.P., manu propria (z.a.).

[M.P.]

M.P., (eng.), Member of Parliament, Lid van het Parlement; Member of Police, beambte bij de politie; Municipal Police, Gemeentelijke politie.

[M.P.C.]

M.P.C., (eng.), Member of the Parliament in Canada.

[M.P.P.]

M.P.P., (eng.), Member of the Provincial Parliament.

[M.P.S.]

M.P.S., (eng.), Member of the Philological (of the Pharmaceutical) Society.

[M.R.A.S.]

M.R.A.S., (eng.), Member of the Royal Asiatic Society; Member of the Royal Academy of Science.

[M.R.C.C.]

M.R.C.C., (eng.), Member of the Royal College of Chemistry.

[M.R.C.P.]

M.R.C.P., (eng.), Member of the Royal College of Preceptors. Member of the Royal College of Physicians.

[M.R.C.S.]

M.R.C.S., (eng.), Member of the Royal College of Surgeons.

[M.R.C.V.S.]

M.R.C.V.S., (eng.), Member of the Royal College of Veterinary Surgeons.

[M.R.G.S.]

M.R.G.S., (eng.), Member of the Royal Geographical Society.

[M.R.I.]

M.R.I., (eng.), Member of the Royal Institution.

[M.R.I.A.]

M.R.I.A., (eng.), Member of the Royal Irish Academy.

[M.R.S.L.]

M.R.S.L., (eng.), Member of the Royal Society of Literature.

[Mrs.]

Mrs., (eng.), mistress, mevrouw.

[Mrs Grundy]

Mrs Grundy, zie Grundy.

[M.S.]

M.S. of MS., manuscript (handschrift), lat. manuscriptum, wat met de hand geschreven is. Memoriae Sacrum, aan de herinnering gewijd. (Eng.) Master of Surgery (heelkunde).

[MS.-Acta]

MS.-Acta, handelingen (notulen) van vergaderingen in handschrift en dus niet gedrukt.

[Mgr.]

Mgr., Monseigneur. Titel van een prelaat in de R.-Kath. Kerk.

[M.S.S.]

M.S.S. of MSS = manuscripten.

[M.t.]

M.t., middelbare tijd.

[M.t.b.v.N.]

M.t.b.v.N., Mij ter bevordering van Nijverheid.

[M.u.(l.)o.]

M.u.(l.)o., meer uitgebreid (lager) onderwijs.

[Mus. B.]

Mus. B., (eng.), Bachelor of Music. Candidaat in de Muziek.

[Mus. D., Mus. Doct.]

Mus. D., Mus. Doct. of Mus. Doc., (eng.), Doctor of Music.

[M∴ V∴ M∴]

M∴ V∴ M∴, Meester Vrij-Metselaar.

[M.v.A.]

M.v.A., Memorie van Antwoord, strekkende ter beantwoording van het Voorloopig Verslag over een wetsontwerp.

[M.v.T.]

M.v.T., Memorie van Toelichting.

[M.W.]

M.W., (eng.), Most Worthy.

[M.W.G.C.P.]

M.W.G.C.P., (eng.), Most Worthy Grand Chief Patriarch.

[M.W.G.M.]

M.W.G.M., (eng.), Most Worthy Grand-Master; Most Worshipful Grand-Master.

[M.W.O.]

M.W.O., Militaire Willems-Orde.

[M.W.P.]

M.W.P., (eng.), Most Worthy Patriarch.

[Ma foi, s'il m'en souvient, il ne m'en souvient guère]

Ma foi, s'il m'en souvient, il ne m'en souvient guère, (fr.), als ik het mij berinner, dan herinner ik er mij niets van. Gezegde uit Th. Corneille's blijspel in vijf bedrijven (1655), eerst als Jodelet Prince, daarna als Le Géôlier de soi-même opgevoerd. De belachelijke knecht Jodelet heeft de kleeren van Frederik koning van Sicilië aangetrokken, en voor dezen gehouden, wordt hij gevangen genomen en voor den koning van Napels, den vijand van Frederik, gebracht. Octave, de stalmeester van den Prins, tot dezen Jodelet sprekend, houdt zich alsof hij tegen koning Frederik spreekt, en vraagt, of hij zich niet dit en dat herinnert; waarop Jodelet het bovenstaande antwoordt.

[Ma petite guerre]

Ma petite guerre, (fr.), mijn kleine oorlog, naam, dien Keizerin Eugénie, naar men zegt, gaf aan den Fransch-Duitschen oorlog a^o. 1870/71. Volgens de, einde Febr. 1896 (bij Plon Nourrit & Co. te Parijs) in druk gegeven gedenkschriften van den Hertog de Persigny, langen tijd vertrouwde vriend van Napoleon III, oefende de Keizerin grooten invloed uit op haren gemaal en de staatszaken.

[Ma vie est un combat]

Ma vie est un combat, (fr.), mijn leven is een strijd. Woorden van Mohammed in Voltaire's treurspel: le Fanatisme on Mohamed le prophète (1739); later als motto door Beaumarchais gebezigd.

[Maächol]

Maächol, (hebr.), spijs. Van den wortel achal (hij heeft gegeten).

[Maagd van Brabant (De -]

Maagd van Brabant (De -, 's-Hertogenbosch. Dus geheeten, vóór 1629, omdat die stad nooit was ingenomen. Prins Maurits had de stad eenmaal te vergeefs belegerd, toen werd zij door Frederik Hendrik ingenomen.

[Maagd van Noorwegen (De -]

Maagd van Noorwegen (De -, Margaretha, dochter van Eric II en Margaretha van Noorwegen. Bij den dood van Alexander III († 1286), werd zij verkozen tot koningin van Schotland, en was verloofd met Eduard, zoon van Eduard I van Engeland, maar op haren overtocht naar Schotland stierf zij.

[Maagd van Orleans (De -]

Maagd van Orleans (De -, Jeanne d'Are (1412-31), die Frankrijk hielp bevrijden, Orleans ontzette en den Koning te Rheims deed kronen.

[Maagd van Saragossa (De -]

Maagd van Saragossa (De -, Augustina Zaragoza, die zich door hare buitengewone daden van heldenmoed bij het beleg van Saragossa (1808-9) onderscheidde. Byron vermeldt haar in zijn Childe Harold.

[Maagdelijke Koningin]

Maagdelijke Koningin, bijnaam voor Elisabeth van Engeland, eng. Virgin Queen; ook Maiden Queen.

[Maagden-adelaar]

Maagden-adelaar, (wap.), zie Harpij.

[Maagdenburg (Over - naar Heidelberg gaan]

Maagdenburg (Over - naar Heidelberg gaan, van een jong predikant, die in het huwelijk trad vóordat hij naar zijne eerste standplaats

ging, alwaar hij den Heidelbergschen Catechismus moest rondpreeken. Insgelijks: ‘over Heidelberg naar Maagdenburg gaan’, van een jong predikant, die ongehuwd naar zijne eerste standplaats ging, waar hij zijne preeken over dien Catechismus eerst wilde gereedmaken, alvorens om een huwelijk te denken. Tegenwoordig, nu de namiddagdienst meer en meer in onbruik raakt, hoort men die gezegden uit de predikantenwereld steeds minder.

[Maagdenburgsche Centuriën]

Maagdenburgsche Centuriën, zie Centuriae Magdeburgenses.

[Maagzoen]

Maagzoen, (m. ned.), dat deel van het weergeld (z.a.), dat de magen (familie, nabestaanden) van den verslagene, ontvingen.

[Maaien, waar men niet zaaide]

Maaien, waar men niet zaaide, vruchten plukken van een arbeid, welken men niet verrichtte; naar Joh. IV:38.

[Maaiken in 't schapraaiken]

Maaiken in 't schapraaiken, een dronk in de Zuid-Nederl. gewesten, gewijd aan het kind in moeders schoot. Bij onze voorvaderen noemde men het Hansje in den kelder (z.a.), of Het kinnetje in het spinnetje, of Het bolletje in 't holletje. M.ned. Schapra, -praei = kist of kast, vooral etenskast.

[Maal]

Maal, nog overig in ons gemaal, gemalin; ma(h)len is spreken, plechtig spreken, (ver)loven; maal dus volks(rechts-)vergadering, waar gesproken werd; gemaal, die verloofd, d.i. besproken werd, verzameling, bijz. openlijke volksvergadering; insgelijks, rechtsvergadering, mid.lat. mallus, mallum; angelsaks. mahal = gerechtshof.

[Maalbrief]

Maalbrief, ook bijlbrief, het contract, dat bij het bouwen van een schip aangegaan wordt, inhoudend: de wijze van bouwen en de soort van schip, de grootte en den inhoud, de soort van hout, den tijd van voltooiing, de kosten van bouw, en de voldoening daarvan, enz.

[Maalman]

Maalman, mv. maalluyden (maallieden). Om dit te worden moest men op de Veluwe maal- of malenrecht winnen, d.i. den eed doen voor den boerschold (buurtschout) en de holtrichters, met toestemming van de malen (geërfden) of leden van de maal. In 1632 werd bepaald, dat niemand stem zou hebben in de vergadering der maalschap (z.a.) of hij zou moeten bezitten en geërfd zijn minstens voor een vol vierendeel hout. Een huurling, eed doende, zou als geërfde mede malenrecht genieten. Zoo kwamen in 1637 de gemeene malen bij elkander deden, maleneed en wonnen maalrecht. Dit geschiedde op de maaldagen, die tevens deeldagen van het hout waren.

[Maalschap]

Maalschap, bijv. de maalschap Kootwijk op de Veluwe, waarvan woeste grond onder Apeldoorn en Barneveld in 1897 door den Staat is aangekocht, om tot bosch te worden ontgonnen. Maalschap = gemeente, eigenl. de omtrek van de bezittingen der malen, der vrijen of geerfden; ten onzent boer- of buurschap (Nijhoff, Oorkonden II, 222). De kerkdorpen zijn vereenigingen van gemeenschappen, marken of maalschappen, waarvan de eene boven de andere gunstiger gelegen, eene kerk ontving en den naam gaf aan de kerkgemeente. Zoo ging het met Voorthuizen, Garderen, Elspeet en Kootwijk, allen hooger en droger gelegen dan Barneveld, en vermoedelijk als kerkgemeenten veel ouder.

[Maalstad]

Maalstad, buurt, die in vorige tijden denzelfden molen had, daarom banmolen (mola publica intra terminos jurisdictionis) geheeten. Zij, die denzelfden molenban (= 't gebied van den molen) bewoonden, mochten op geen anderen molen hun graan doen malen. Elk dorp, elke streek had zijn eigen molen, zijne vaste maalplaats.

[Maalstede]

Maalstede, (mailsteide): 1) rechtbank en rechtspleging; 2) gerichtsplaats of de plaats, waar 't gericht over bijzondere landsaangelegenheden onder den blooten hemel werd gehouden; 3) woonplaats, domicilie. Zie Maal.

[Maalsteen]

Maalsteen, grenssteen, -paal.

[Maalteeken]

Maalteeken, kenteeken.

[Ma'alah]

Ma'alah, (maäloh), mv. maäloth (maälous), (n. hebr.), in het Joodsch-Duitsch verbasterd tot meile of maile = voortreffelijkheid, goede eigenschap. Hebr. ma'ala = trap; ook verheven plaats.

[Maanblusschers]

Maanblusschers, spotnaam voor de inwoners van Middelburg. Eens scheen de maan door de kerkramen; de burgers zagen dit voor brand aan en kwamen op, om te blusschen. Hetzelfde zegt men van Mechelen.

[Maanboesi]

Maanboesi, vederen, aanduidend het getal van gepleegde moorden, bij de Papoea's in Nieuw-Guinea en die aan een kam als hoofdversiersel worden gedragen ter gelegenheid van hun kajob (z. Aanh.).

[Maand van Kronos]

Maand van Kronos, oudere naam van die der Hecatombaioon (zie Aanh.), en vgl. Maanden (De Grieksche -).

[Maandag (Blauwe -]

Maandag (Blauwe -, aldus geheeten naar de gewoonte der Middeleeuwen om het altaar, den doopvont en den kansel in de kerken met blauw laken te behangen op den Maandag vóor het begin der Groote Vasten. Deze dag was dan verder de dag van vóorpret vóor den Vastenavond, die des Dinsdags aanving. - Daar op dien blauwen Maandag dikwijls alles opgeteerd was, zoodat men niets meer over had voor de Vastenavondvreugd, gaf dit aanleiding tot de spreekwijs: ‘'t zal maar 'n blauwen maandag duren’, van iets dat zeer kort van duur is.

[Maandag (Flora-, Raas -]

Maandag (Flora-, Raas -, oudere naam van Koppermaandag (z.a.) en Maandag (Verzworen -).

[Maandag (Verkoren, verloren -]

Maandag (Verkoren, verloren -, zie Maandag (Verzworen -).

[Maandag (Verzworen -]

Maandag (Verzworen -, zie Gezworen Maandag. Deze eerste Maandag nà Drie Koningen (6 Jan.) was een feestdag inzonderheid voor de mindere stedelijke beambten, die dan op stadskosten werden onthaald. Die kosten werden, bijv. te Nijmegen, omstr. 1570 vervangen door Nieuwjaarsgiften, waarbij echter voor het smidsgild eene uitzondering werd gemaakt. Op dien dag plachten te dezer stede de zittingen der rechtbank na het Kerstmisreces weer te beginnen; die vacantie toch duurde (bijv. in 1447) van St. Thomasdag (21 Dec.) ‘tot Verswoeren Maendach toe’. Op Dinsdag ook las men, bijv. te Antwerpen in de Lakenhal het Gildeboek voor alwie zulks begeerde. - Niet alleen in Nederland en België, maar ook in de Rijnlanden en in een groot gedeelte van Duitschland, tot in het door Nedersaksische kolonisten bevolkte Siebenburgen, op de grens van Rumanië, bestond eenmaal het gebruik, dat de nieuw aangestelde mindere beambten op dien dag werden beëedigd. Dit nu was blijkbaar een overblijfsel van het Ongeboden Ding of geding (z.a.). - Verzworen = verbruikt in het zweren of eedafleggen. Te Arnhem, wegens de dolle uitgelatenheid, Razende of Raas-Maandag. In België (bijv. te Brugge a^o 1468), thans nog te Brussel, Verloren Maandag, als zijnde die dag voor den arbeid verloren; ook in sommige deelen van Nederland alzoo, doch daar verhaspeld tot Flora-Maandag; een Koppermaandag-gedicht der gasten ter drukkerij van K. Kemna te Haarlem, voert ten opschrift: ‘Achtste Koppermaandagwensch aan onze Heeren en Meesters op Flora-Maandag, den 11^en van Louwmaand des jaars 1734’. Te Diest heette hij Blijde Maandag, te Diksmuiden Verkoren Maandag, uithoofde der verkiezingen, waarbij men als Nieuwjaarswensch een ‘Zalig Verkoor’ (z.a.) ontboezemde. In sommige gedeelten van Vlaanderen en Henegouwen, Egyptische Maandag, wegens den omgang op dien dag, die de vlucht naar Egypte voorstelt. In Oost-Vlaanderen, Zotte Maandag. - Fr. Lundi des Parjures (Kiliaan, † 1607); ook te Ath, Rijsel, Doornik en Douay onder deze benaming in zwang; gansch onjuist, zie Lundi des Parjures.

[Maandaghouders]

Maandaghouders, knechts en arbeiders, die op Maandag niet werken, maar dien dag drinkend en luierend doorbrengen; 't geen vroeger Maandag maken werd genoemd.

[Maandelijksche herrie]

Maandelijksche herrie, (mil.), maandelijksche inspectie voor de Compagnies-commandanten.

[Maanden (De Grieksche -.]

Maanden (De Grieksche -. Het oud-Attisch jaar was verdeeld in de navolgende maanden:

Allen 2e nmval meerv. vormen, omdat er een voorafgaand mèn (maand) bij gedacht wordt. De schrikkelmaand was een tweede Poseideoon, die in het midden des jaars werd ingeschoven. Elke maand verdeelde men weder in drie decaden (tientallen), d.i. 3 × 10 = 30.

[Maanden (De Javaansch-Mohammedaansche -]

Maanden (De Javaansch-Mohammedaansche -,

[Maanden (De Joodsche -]

Maanden (De Joodsche -,

De maanden Nisan, Aab, Tisri, Tébeth en Sebat hebben 30 dagen. Jiär, Sivan, Thammoez en Eloel 29. Marcheswan en Kislew soms 29, soms 30. Adar heeft 29 dagen, maar in een schrikkeljaar 30. Een schrikkeljaar heeft nog eene afzonderlijke maand Ve-Adar of Adar Seni, van 29 dagen.

[Maanden (De Romeinsche -]

Maanden (De Romeinsche -, Januari, naar den god Janus zoogenoemd; Februari, naar de dan aangewende februatio of schuldverzoening; Maart, naar den god Mars; April naar aperire = openen, de ontsluiting van 't aardrijk; Mei, naar Maja, de moeder van Mercurius; Juni, naar de godin Juno; Juli, naar Julius Caesar (vóór Caesar Quintilis geheeten); Augustus, naar keizer Augustus (vóór Augustus Sextilis geheeten); September, October, November en December, naar de getallen zeven, acht, negen en tien, omdat ze waren de 7e, 8e, 9e en 10e maand van het oude jaar, dat met Maart begon, en men nog geen Januari of Februari had.

[Maangodin]

Maangodin, zie Luna.

[Maanjaar]

Maanjaar, jaar, dat zich naar de maan regelt, van 354 dagen.

[Maanlichter]

Maanlichter, (eng.), moonlighter, in Ierland pleger van misdaden, bij avond en nacht, naar het heette, om staatkundig onrecht te wreken.

[Maanroos]

Maanroos, (wap.), eene figuur, samengesteld uit vier wassende manen, die elkaar met de punten raken, in den vorm van eene roos.

[Maanschene]

Maanschene, (joodsch-duitsch), geen verschil! verbastering eener Chald. uitdrukking, zie Mai-Schana.

[Maar]

Maar, heupdoek op Nieuw-Guinea, van geklopte boomschors; zie Slendang.

[Maarschalk]

Maarschalk, van mare, paard en skalk, knecht, oorspronkelijk paardenknecht, paardensmid, later opzichter der ruiterij, bevelhebber der Cavalerie en eindelijk de hoogste militaire betrekking (maréchal) in Frankrijk en elders. Vgl. voor de oorspr. beteekenis fr. maréchal des logis, maréchal ferrant.

[Maarschalk Voorwaarts]

Maarschalk Voorwaarts, bijnaam voor Blücher, hem in 1813 in Leipzig door de Kozakken gegeven.

[Maarschalksstaf veroveren (Den -]

Maarschalksstaf veroveren (Den -, een zeer aanzienlijk standpunt in zijne carrière bereiken, het zoover mogelijk brengen; naar Napoleons zeggen: ‘Elk soldaat heeft den Maarschalksstaf in zijn ransel’, dat beteekent, dat ieder soldaat, ongeacht zijn af komst, door studie en plichtsbetrachting tot de hoogste rangen kan komen.

[Maart]

Maart, lat. Martius (nl. mensis), van Mars, later de god des oorlogs bij de oude Romeinen, maar oorspronkelijk, evenals der Grieken Ares, eene natuurgodheid, die het plantenrijk en de kudden beschermde; vanhier Mars Silvanus, Mars pater = de goddelijke bosch- en veldpatroon (Cato). Omdat de legende aan Romulus Mars tot vader gaf, Mars pater, Marspiter = de vader van het krijgszuchtig volk der Romeinen (Lübker, volg. Gellius). Bij ons de 3e maand des jaars, lentemaand; maar bij de oude Romeinen, ten tijde van Romulus was Maart de eerste, en Februari, nog later, de laatste maand van 't jaar.

[Maartekeur]

Maartekeur, te Lochem en elders de meisjeskeur vóór de aanstaande Meimarkt. De meisjes staan in lange rijen en de jonge boeren wandelen er langs en zoeken elk een meisje uit.

[Maarten (Sint -]

Maarten (Sint -, bisschop van Tours in de 5e eeuw, bekend om zijne weldadigheid; zijn naamdag is 11 November. Op dien dag hebben in vele streken volksfeesten plaats; men danst om Sint-Maartensvuren, zingt Sint-Maartensliedjes, eet Sint-Maartens-ganzen, houdt optochten met papieren lantarens, enz.

[Maartensdronk (Sint -]

Maartensdronk (Sint -, dronk, gewijd aan Sint-Maarten en ingesteld, volgens de sage, door koning Olaf Trygwason, koning van Noorwegen (996-1000), na eene verschijning van den Heilige aan dien bekeerder van zijn rijk; later, meer algemeen, een vroolijke avond, een dronkemanspartij op Sint-Maarten.

[Maartensgulden (Sint -]

Maartensgulden (Sint -, gouden mant, (Sint) Maartenspenning, koperen penninkje van drie mijten, beiden geslagen te Utrecht in de 15e en aanvang der 16e eeuw, met het beeld van Sint-Maarten te paard, die de beschermheilige van Utrecht was. Vanhier ook Maartensmannen (Sint) = Utrechtenaren.

[Maartensvogel (Sint -]

Maartensvogel (Sint -, vogel, voorkomend in den Reinaert, in verband met St. Maarten denkelijk de gans.

[Maartveld]

Maartveld, campus Martius (z.a.), benaming der groote jaarlijksche volksvergadering onder de Franken, waarop alle gewichtige zaken van het Frankenrijk, oorlog, nieuwe wetten, grove misdaden, enz., behandeld werden. Ze viel tot a^o 755 op den 1^en Maart; maar werd toen naar 1 Mei verlegd, en bijgevolg Meiveld (campus Madius), geheeten. Zie Mei. De naam van het Champ de Mars, te Parijs, kan echter een anderen oorsprong hebben en doelen op de daar in de 18e eeuw gevestigde Militaire School. Vgl. Champ de Mars.

[Ma'arich]

Ma'arich, (n. hebr.), lang doende aan iets, hij is maärich = hij is er lang mee bezig.

[Maäriw]

Maäriw, (n. hebr.), (letterl. die 't avond doet worden). Woord aan het begin van het Israël. avondgebed. Vandaar het maäriw = het avondgebed; maäriw-oren (vgl. lat. orare = bidden), het avondgebed uitspreken.

[Maäseer]

Maäseer, (hebr.), tiende deel, van 'asar (tien). Bij den Israëliet het tiende deel zijner inkomsten, dat hij zoo mogelijk voor weldadige doeleinden behoorde te bestemmen, vgl. Neh. X:38.

[Maäseh]

Maäseh, (hebr.), (in het Joodsch-Duitsch verbasterd tot meinse) = gebeurtenis, daad, handeling.

[Maäseh-Behéma]

Maäseh-Behéma, (hebr.), in het Joodsch-Duitsch verbasterd tot mainse beheime = eene daad van een rund, eene daad van groote domheid.

[Maastreechter staer (De -]

Maastreechter staer (De -, de ster van Maastricht. Naam eener aldaar bestaande Zangvereeniging. Maastricht voert in zijn wapenschild eene ster van zilver (de ster der hoop), als schildhouder een engel, het zinnebeeld der trouw.

[Maastricht (Die komt van -]

Maastricht (Die komt van -, (whist), of: dat is een Maastrichtenaar. Volgens Harrebomée zegt men dit, als iemand eene kleur heeft gespeeld, waarvan hij slechts één blad had, zoodat hij renonce maakte.

[Maat (Met de - waarmede wij anderen meten, zullen ook wij gemeten worden]

Maat (Met de - waarmede wij anderen meten, zullen ook wij gemeten worden, d.i. zooals wij anderen behandelen, zullen wij op onze beurt behandeld worden; ontleend aan Luc. VI:38, vgl. Matth. VII:2 en Marc. IV:24.

[Maatjesharing]

Maatjesharing, oorspronkelijk maagdekensharing, mnld. madikeshering, dus haring, die nog geen kuit heeft geschoten, jonge, vroege haring; gewoonlijk groene haring.

[Maatschappij van Verre]

Maatschappij van Verre, voorloopster der ‘Vereenigde O.-Indische Compagnie’ (1594-1602).

[Mab (Queen -]

Mab (Queen -, de vroedvrouw der fairies of Feeën, vervolgens, de geest der droomen. To be visited by Queen Mab, voortdurend droomen hebben, meestal aangename droomen.

[Mabad]

Mabad, (chald.), zie Meäbbed.

[Mabboel]

Mabboel, (hebr.), zondvloed.

[Mabeïn]

Mabeïn, (turksch), keizerlijk Mabeïn, het voor de hooge ambtenaren toeganklijk deel van het Hof, tevens het verblijf des Sultans bij dag. De Mabeïndsche vervullen er den dienst van hofmaarschalken en bizondere secretarissen.

[Mabille]

Mabille, vroeger een uitspanningsoord van zeer verdachte reputatie te Parijs (gesticht in 1840), een groot rijk versierd gebouw met tuin, schitterende verlichting, en eetzalen, speelzalen, kabinetjes en een zeer groote danszaal, waar het wemelde van vreemdelingen, en waar opgesierde vrouwen van minder allooi ten dans uitnoodigden, onder aansporing of voorbeeld van bijbehoorende mannen van nog minder allooi. Vgl. Cremorne Gardens en Argyll rooms.

[Mabok]

Mabok, (mal.), dronken.

[Mabok darah]

Mabok darah, (mal.), flauw, bedwelmd door bloedlucht, bloedverlies.

[Mabok laoet]

Mabok laoet, (mal.), zeeziek, zeeziekte.

[Maboul]

Maboul of maboule, (fr.), in de volkstaal een zot of zottin, een onnoozele.

[Mac]

Mac of M'c, een voorvoegsel uit 't Gaelisch (goth. magns = zoon; sanser. mah = groeien; Welsh magm = telen) beteekent zoon, b.v. Mac Donald = zoon van Donald. Het Welsh heeft Mac veranderd in ap of map en saamgetrokken tot ap of 'p als Apadam (ap Adam), prichard ('P Richard).

[Mac Kinley-tarief]

Mac Kinley-tarief, aanmerkelijk verhoogd tarief van invoerrechten in de Ver. Staten in 1891 ingevoerd, wat voor sommige artikelen bijna met verbod gelijk staat, bestemd om de welvaart in

de V.S. te doen toenemen door den invoer te doen afnemen; naar den voorsteller Mc Kinley, lid van het Congres, later President der V.S.

[Macabre]

Macabre, bv. nw. vooral in verbinding met danse (z.a.). Eene vrome instelling, waarin zoowel kerkelijke als wereldlijke waardigheidsbekleeders bij beurten den dans verlieten, als om te kennen te geven, dat iedereen sterven moet. Danse Macabre = doodendans. Sommigen meenen dat het woord van Arabischen oorsprong is: makabir, Ar. beteekent begraafplaats. De doodendans van Holbein bestaat alleen nog in gravures, te Bazel is er nagenoeg niets meer van over.

[Macadamiseeren]

Macadamiseeren, eene straat leggen à la Mac Adam, d.i. ze met steenpuin of klein gestooten granietkiezel of kalksteen bedekken; naar den uitvinder, den Amerikaan John Loudon Mac Adam (1755-1836). Zijn stelsel werd voor 't eerst in 1815 op de wegen van Bristol toegepast. Het parlement beloonde hem met een geschenk van 10.000 pond sterling.

[Macaire.]

Macaire. Zie Robert Macaire.

[Macaróni]

Macaróni, (ital.), maccheróni, geliefd voedsel in Italië, welks hoofdbestanddeel is fijn weitemeel, ook wel maïs-meel. De beste macaróni komt uit Amalfi (bij Napels). Ook eene soort van volksdrank in Napels. Zie Tarantella. Signor Macaroni, spotnaam voor een Italiaan. In Engeland eenmaal een lid van de Macaroni-Club, een Vereeniging van zwelgers en zwetsers op het laatst der 18e eeuw.

[Macaronische poëzie]

Macaronische poëzie, boertige verzen waarin twee talen zoo dooréen gemengd zijn, dat de eene naar de regelen der andere verbogen, vervoegd en geconstrueerd wordt; zoo wordt bv. gidsen die den weg niet weten: Gidsi viam nescientes, en koks, die geen mes hebben: kokki messam non habentes.

[Macedoniërs]

Macedoniërs, godsdienstige sekte, zoo genoemd naar Macedonius, patriarch van Constantinopel, 4e eeuw. Zij ontkenden de godheid van den Heiligen Geest, en beweerden, dat het wezen van den Zoon hetzelfde is als dat van den Vader.

[Mach deine Rechnung mit dem Himmel, Vogt!
Fort musst du, deine Uhr ist abgelanfen;]

Mach deine Rechnung mit dem Himmel, Vogt!
Fort musst du, deine Uhr ist abgelanfen;
Schiller, Wilh. Tell, IV, 3.

woorden van Willem Tell als hij Gessler ziet naderen een oogenblik vóor den sluipmoord.

[Machaseh Lajet'tomîm]

Machaseh Lajet'tomîm, (hebr.), Toevlucht voor Weezen. Benaming van het Centraal Israëlietisch Kinder-, Wees- en Doorgangshuis te Leiden. Machseh of machaseh = toevlucht, schuilplaats; jetóm = wees.

[Machiavellistische staatkunde]

Machiavellistische staatkunde, gewoonlijk opgevat in den zin van politiek, die onbeperkte vorstenmacht voorstaat, welke door allerlei middelen, ook de snoodste, moet worden gehandhaafd, omdat de slechtheid der menschen die snoode middelen rechtvaardigt. Deze verklaring grondt men ten onrechte op het werk van Nicolo Machiavelli († te Florence 22 Juni 1527) in zijn in 1515 te Venetië uitgegeven werk Il Principe (De Vorst), opgedragen aan Lorenzo d'Medici, den jongere, den neef van Paus Leo X.

[Machloukes]

Machloukes, (van het n. hebr. machaloketh), verdeeldheid, tweedracht, twist.

[Machschaba]

Machschaba, meerv. Machschaboth, (hebr.), (Machschowo, meerv. Machschowous, (n. hebr.) = gedachte, voornemen.

[Machschaba toba]

Machschaba toba (Machschowo towoo), goede gedachte, goed voornemen.

[Machscheife]

Machscheife, Machscheifete. Zie Mechaschefa.

[Macht gaat boven recht]

Macht gaat boven recht, Habakuk I, 4, volgens Luther's opvatting

als spreekwoord aangeduid, is sedert Luther ten onrechte als zoodanig aangenomen.

[Mackenzie-pijp]

Mackenzie-pijp, pijp, die geheel droog rookt, en den rook ten eenemaal onschadelijk maakt voor de gezondheid. Allergunstigst beoordeeld door den beroemden Engelschen geneesheer Sir Morell Mackenzie.

[Mackinaw blanket]

Mackinaw blanket, (am.), een zware wollen deken van goede kwaliteit. Mackinac, uitgesproken als ‘Mackinaw’, op het eiland van dien naam in het meer Huron, Staat Michigan V.S.A. was vroeger het middelpunt van den ruilhandel met de Indianen, die groote hoeveelheden daarvan gebruikten.

[Mackintosh]

Mackintosh, regenjas, door bewerking met caoutchouc ondoordringbaar; eigenl. Macintosh met c en niet met ck, naar den uitvinder, den beroemden Schotschen scheikundige Charles M. (1766-1843).

[Macuta]

Macuta, munt van Opper- en Neder-Guinea, ter waarde van 14 Ned. centen.

[Madame]

Madame, weleer de titel der oudste dochter van een koning in Frankrijk.

[Madame, il fait grand vent, et j'ai tué six loups]

Madame, il fait grand vent, et j'ai tué six loups, (fr.), mevrouw, het waait hevig, en ik heb zes wolven gedood. Victor Hugo, Ruy-Blas, 1838, II, 3, ontleend aan een brief, dien de dichter koning Karel II van Spanje aan de Koningin laat schrijven, waarin de Koningin liefdesbetuigingen mocht verwachten, maar die alleen dit jachtbericht inhield.

[Madame Cardinal]

Madame Cardinal, (fr.), eene vrouw, die het ontuchtig gedrag harer dochter begunstigt. Naar een der hoofdtypen eener reeks geestige schetsen, door Ludovie Halévy (geb. 1834), van 1873-83 uitgegeven.

[Madame la cardinale]

Madame la cardinale, noemde Odet de Chatillon, broeder van den admiraal de Coligny, zijne gade Isabelle de Hauteville, die hij huwde met zijne kardinaalskleeding aan, uit spot over zijne indaging door den Paus voor de rechtbank der Inquisitie, omdat hij burger- en militaire kleeding had gedragen. Odet had op 16-jarigen leeftijd den titel van kardinaal ontvangen, en werd later benoemd tot aartsbisschop van Toulouse, en bisschop van Beauvais. In 1561 vierde hij het H. Avondmaal in Evangelischen trant. Naar Londen uitgeweken, en te Sion-House metterwoon gevestigd, onder bescherming van koningin Elisabeth, betoonde hij zich, in vereeniging met zijne gade, een weldoener van alle uitgeweken Protestanten.

[Madame la Duchesse]

Madame la Duchesse, naam voor de gemalin van Henri Jules de Bourbon, oudsten zoon van den Prins van Condé.

[Madame la Princesse]

Madame la Princesse, naam voor de gemalin van den Prins van. Condé, dochter van Louis XIV († 1715)

[Madame se meurt, Madame est morte]

Madame se meurt, Madame est morte, (fr.), aanhef van Bossuet's lijkrede op Madame, vrouw van den Hertog van Orleans en dochter van Karel I, koning van Engeland. Zij stierf plotseling te Saint-Cloud in 1670.

[Madame Tussand]

Madame Tussand, museum van wassenbeelden in Bakerstreet in Londen; gesticht door Madame Tussaud, nicht van den beul Samson uit den tijd der Revolutie, door wien zij het echte mes der guillotine bezit.

[Madame Véto]

Madame Véto, (fr.), mevrouw Veto; spotnaam der koningin Maria Antoinette tijdens de Fransche Revolutie, wegens haar ijverig streven naar het véto-recht (z.a.) der Kroon.

[Madapolam]

Madapolam, een soort fijne calicotstof, aldus naar de stad van dien naam in Britsch-Indië, met vele katoenweverijen.

[Madat]

Madat, bereide opium, zie Amfioen en Opium.

[Made]

Made in Hoogmade en andere plaatsnamen, beteekent weide, en is verwant aan 't Engelsche woord meadow. Vgl. madelief jes.

[Madeira]

Madeira, (port.), hout, het geheele eiland was, toen men het ontdekte met bosschen begroeid, die men verbrandde, waarna men in den met asch bemesten grond den wijnstok uit Zuid-Europa plantte.

[Madeira-wijn]

Madeira-wijn, wijn van het eiland Madera of Madeira en wel: malvasia, eng. malmsey; Dry Madeira (droge madera, d.i. sterke) (fr. sec); (deze is sercial of boal), dit is de eigentlijke handelswijn; de eerste komt niet in den handel; eindelijk de tinto of roode madera, die als hij oud wordt een roodgouden kleur aanneemt en slechts met anderen wijn vermengd voorkomt.

[Madeleines]

Madeleines, boetvaardige zondaressen, naar Magdalena; ook

[Madelonnetten]

Madelonnetten, in kloosters boetende lichtekooien, ook de kloosters zelve, waarin zij hare misstappen boetten; van fr. Madelon = Magdalena, in 't algemeen: berouwhebbende lichtzinnige vrouw; naar Maria Magdalena (d.i. van Magdala), éene der vriendinnen van Jezus, die vereenzelvigd is geworden met de boetvaardige zondares, die de voeten van Jezus zalfde en de toezegging van schuldvergiffenis van hem verkreeg. Lukas VII:36-50. Vgl. Magdalenenhuis.

[Mademoiselle]

Mademoiselle, naam voor de dochter van Philippe, hertog van Chartres, kleinzoon van Philippe hertog van Orleans, broeder van Lodewijk XIV en in 't algemeen van de Fransche Koninklijke Prinsessen.

[Mademoiselle (La grande -]

Mademoiselle (La grande -, zie op Grand.

[Madera]

Madera, de Spaansche vorm van het Portugeesche madeira.

[Madériser]

Madériser, (fr.), aan wijn kunstmatig den smaak en de kleur van madera-wijn geven. Se madériser wordt gezegd, wanneer de wijn dat van zelf, zonder kunstmiddelen, doet.

[Madfaa]

Madfaa, (ar.), kleine mortier, bestaande uit een houten beker met steel, waaruit lichte werptuigen voortgeslingerd worden.

[Madjoe]

Madjoe, (mal.), Voorwaarts! Krijgsterm der Balineezen. ‘Generaal Madjoe’ was de naam, dien de inlanders op Atjeh aan den als generaal-majoor v/h Ned.-Ind. leger overleden hoofdofficier Ch. de Roy van Zuijdewijn gaven, na de tweede expeditie op Atjeh, waarbij de missigit genomen werd.

[Madoc]

Madoc, een held uit een der Middeleeuwsche legenden. De Reinaart begint: ‘Willem die den Madoc maecte’. Een historische Madoc was de zoon van Owain Gwyneth, Koning van Wales, † 1170. Zijn zwerftochten, zegt de traditie, breidden zich zelfs tot Amerika uit.

[Madonna]

Madonna, (ital.), saamgetr. uit (la) mia Donna = mijne vrouw. Naam van O.-Lieve-Vrouw = Maria, de Heilige Maagd.

[Madonna della Lettera]

Madonna della Lettera, (ital.), O.-Lieve-Vrouw van den Brief, patrones van Messina, aan wier inwoners, volgens de legende, de Heilige Maagd een brief schreef.

[Madonnina]

Madonnina, Genueesche zilveren munt, geheeten naar de Madonna, en bijna 40 cents waard.

[Madras]

Madras, halsdoek van zijde of katoen, zoo genoemd, omdat de eerste te Madras gemaakt zijn.

[Madras - opvoedingsstelsel]

Madras - opvoedingsstelsel, stelsel van wederkeerig onderricht door Dr. Andrew Bell (1753-1832), in het weeshuis te Madras ingevoerd, ter opvoeding der weezen van Europeesche militairen; ook Bell-Lancastersche methode (z.a.) genoemd.

[Madre Natura]

Madre Natura, geheim genootschap in Italië in de Middeleeuwen, dat de leer van het Christendom naar de Grieksche mythologie wilde terugbrengen.

[Madréga]

Madréga, (hebr.), rang, graad, trap van eer. Lett. steile plaats (Hoogl. II:14; Ezech. XXXVIII:20.

[Madrid]

Madrid of dublone, Marokkaansche gouden munt, ter waarde van 10 Spaansche piasters.

[Madrigaal]

Madrigaal, it. madrigale (herdersdicht), eerst in Italië en later ook elders het kunstlied der 16e eeuw, meerendeels 3- of 6-stemmig, liefst 5-stemmig, kort

lyrisch gedicht, dat verrassend eindigt, wereldlijk, meest erotisch en veel kunstmatiger van samenstel dan de canzonette, villanelle, frottole en derg.; oorspronkelijk het minnelied der troubadours. Oorsprong twijfelachtig. In het mlat. der 14e eeuw bestond reeds matrialia als naam voor eene muzikale compositie. Petrarca en Tasso, Montreuil en Moncrif, Goethe en Schlegel, Hooft, Huygens en Bilderdijk hebben madrigalen vervaardigd. Zie ook bij Frottola (lees: Frottole).

[Madrillena]

Madrillena, Spaansche volksdans, genoemd naar Madrid (Madril).

[Maduro]

Maduro, zware portwijn, in 't bijzonder die aan de Portugeesche oevers van den Douro groeit.

[Madya (Het -]

Madya (Het -, de middeltaal van het Javaansch.

[Maeandrisch]

Maeandrisch, (gr.), kronkelend, gelijk de stroom Maeander (nu Meinder of Menderez) in Klein-Azië (Phrygië, Carië).

[Maecenas (Een -]

Maecenas (Een -, een beschermer van kunsten en wetenschappen; naar den Romeinschen staatsman Cajus Cilnius Maecenas († 8 v.C.), die onder de regeering van keizer Augustus leefde en de bijzondere vriend en begunstiger van Horatius en Vergilius was.

[Maelge]

Maelge, (wap.), zie malie, ook maliënkolder.

[Maenaden-dans]

Maenaden-dans, een woeste dronkenmansdans; naar de Maenaden, priesteressen van Bacchus, die dezen op zijn tochten vergezelden, van gr. mainesthai razen, woeden).

[Maer dat en is het niet, waerop de Veldheer loert]

Maer dat en is het niet, waerop de Veldheer loert, Vondel, Gijsbreght, reg. 460 II, 1, dat is de bedoeling niet, naar de woorden van Willem van Egmond tot Diedrick van Haerlem, nadat hij verteld heeft, dat het leger van Amsterdam is teruggetrokken.

[Maer zonder schelden: want gy zyt geen appelwyven,
Foei! 't staat zo lelyk als geleerde lui zo kyven.]

Maer zonder schelden: want gy zyt geen appelwyven,
Foei! 't staat zo lelyk als geleerde lui zo kyven.

Langendijk, de Wiskunstenaars, 19e tooneel, vermaning van Anzelmus aan Raasbollius en Urinaal, die onder een vloed van scheldwoorden met elkaar twisten over de waarde van het stelsel van Copernicus. Zie En 't staat enz.

[Maëstoso]

Maëstoso, (it., muz.), majestueus; van maësta (majesteit).

[Maevius]

Maevius, zie Bavius († 33 v.C. in Cappadocië, volg. Eusebius). Door Vergilius zijn beiden, als slechte dichters in dezer voege vermeld: Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Maevi. (Alwie Bavius niet haat, beminne uwe gedichten, Maevius!) Zie Verg., Eel. III:90. Zoo worden beiden over éen kam geschoren.

[Maf]

Maf of mafje, (stud. en barg.), een kwartgulden; vroeger een zesthalf.

[Maffen]

Maffen, (mil. en barg.), slapen.

[Mafia]

Mafia, geheim genootschap in Sicilië, hetwelk op dat der Camorra (z.a.) in Napels gelijkt, en rooverij en wetschennis in bescherming neemt; eene machtige vereeniging, waarvoor het volk meer vrees koestert dan voor de rechtbank. De leden, Mafiasi genoemd, beschermen hen, die door de politie of de rechtbank vervolgd worden, en ondersteunen de smokkelarij.

[Mafoo]

Mafoo, (chin.), Chineesche bediende, stalknecht.

[Mafsiek]

Mafsiek, (n. hebr.), onderbrekend, in het midden ophoudend.

[Mafsiek zijn]

Mafsiek zijn, in het midden afbreken; vooral: bij onbehoorlijke staking van het gebed of andere godsdienstige handeling.

[Magadis]

Magadis, zie Psalter.

[Magang]

Magang, (jav.), inlandsch volgeling, die dient zonder loon, doch in het vooruitzicht van te eeniger tijd aan eene vaste betrekking geholpen te worden; iemand, die op het bureau van den een of anderen ambtenaar als leerling werkt.

[Magazijn]

Magazijn, een bewaarplaats voor koopmansartikelen, een woord van Ara-

bischen oorsprong van dezelfde beteekenis. De naam is allereerst in Engeland toegepast op een tijdschrift: The Gentleman's Magazine, eerste helft der 18e eeuw.

[Magdalena-orde (De -]

Magdalena-orde (De -, nonnenorde van boetvaardige vrouwen, aanvankelijk slechts gevallen meisjes, later ook eerbare maagden, in 1215 in Duitschland opgericht, en later verder uitgebreid; genoemd naar Maria Magdalena. Zie het volgend art.

[Magdalenenhuis]

Magdalenenhuis, gesticht voor gevallen vrouwen. Naar Maria Magdalena verward met de boetvaardige zondares van Luk. VII:36-50.

[Magenfrage]

Magenfrage, (hgd.), eene maagaangelegenheid. De uitdrukking is door Ferdinand Lasalle (1825-64) uitgedacht, en in zijn Offenes Antwortschreiben (bl. 38) voor het eerst gebezigd.

[Magermannekes]

Magermannekes, zie Mannekes.

[Magere Hein]

Magere Hein, (barg.), de dood, eigenlijk vriend Hein, naam door Matthias Claudius in den Wandsbecker Bote, het eerst onder een geraamte, aan den dood gegeven, spottend naar een dokter Hain te Hamburg.

[Magere jaren (Vette en -]

Magere jaren (Vette en -, d.i. tijden van voor- en tegenspoed, ontleend aan Pharao's droom in Gen. XLI, waar sprake is van zeven koeien, ‘schoon van aanzien en vet van vleesch’, die door zeven andere koeien ‘leelijk van aanzien en dun van vleesch’ werden opgegeten, en van ‘zeven aren, vol en goed’, die door ‘zeven dunne aren’ verzwolgen werden.

[Maggld]

Maggld, zie Magid.

[Magi (De -]

Magi (De -, de drie Koningen, (eigenlijk wijzen, geen koningen, maar aldus genoemd naar Ps. LXXII:10 en Jes. LX:3, (die den jonggeboren Heiland kwamen begroeten). De overlevering noemt hen gewoonlijk: Caspar, Melchior en Balthasar. Zie Magiërs.

[Magied]

Magied, (n. hebr.), (letterl. = verkondiger, verteller, berichtgever), titel van iemand, die bevoegd is, Israel. theologische voordrachten te houden, predikant.

[Magiër (De - uit het Noorden.]

Magiër (De - uit het Noorden. Zie Magus van het Noorden.

[Magiërs]

Magiërs, lat. magi, uit mog (z.a.), bij de Meden en Perzen de helpers der priesterkaste, evenals de Leviten der oude Israëlieten behoorend tot een bepaalden stam. Zij waren de vertegenwoordigers der wetenschappen hunner eeuw en oefenden de godsdienstplechtigheden uit. Hunne leeringen noemde men magisme, en hunne wijsheid magie. Bij Jezus' geboorte zien wij er drie optreden (Matth. II:1). De magiërs of ook de Chaldeeën, die eene afzonderlijke kaste vormden, deden voorspellingen uit de sterren, uit vogelvlucht en offerdieren. De overgang tot toovenarij werd door dit alles zóo gemakkelijk, dat van lieverlede magiër eensluidend werd met ‘rondzwervend toovenaar, wonderdoener en goudmaker’.

[Magische cirkels, - ringen]

Magische cirkels, - ringen, de oude magie of tooverkunst trok cirkels of ringen, waarbinnen demonen gevangen werden gehouden. De overleveringen spreken veel van m. ringen, zooals de Ring van Gyges, zie Gyges enz.

[Magister]

Magister, (m. lat.), leeraar aan eene universiteit, bijv. te Wittenberg 16e eeuw. Uit dit Latijnsche woord spruit òns meester.

[Magister artium]

Magister artium (M.A.), of magister artium liberalium (M.A.L.), meester in de vrije kunsten, overeenkomstig met het Engelsche ‘Master of arts’ (M.A.) en òns ‘Doctor in de Letteren’.

[Magister bibendi]

Magister bibendi, zie Arbiter bibendi.

[Magister ceremoniarum]

Magister ceremoniarum, (lat.), ceremoniemeester.

[Magister Sancti Palatii]

Magister Sancti Palatii, (lat.), meester van het heilig paleis, titel van den door den Paus benoemden Dominicaner monnik te Rome, die alle gedrukte schriften moet onderzoeken, of ze soms ketterijen bevatten en schadelijk kunnen zijn voor het R.-K. geloof.

[Magister Sententiarum]

Magister Sententiarum, titel van Petrus Lombardus († 1164 als bisschop te Parijs), omdat zijn hoofdwerk Sententiarum libri IV, eene soort van dogmatiek, met uitspraken (sententiae) der kerkvaders (vooral van Augustinus) gestaafd, tot aan den tijd der Kerkhervorming een der meest gebruikte leerboeken was, dat tal van Commentariën (z.a.) heeft uitgelokt.

[Magna assisa]

Magna assisa, (m. lat.), zie bij Verdict. Assisa = zitting, eng. assize = rechtszitting; ook, verordening, landdag, jury. Fr. assises (mrv.) = zitting van een crimineel gerechtshof (van een Cour d'assises).

[Magna Charta]

Magna Charta, de vrijheidsbrief in 1215 aan Jan zonder Land afgedwongen, wat de grondslag lei van de staatkundige vrijheid der Engelschen.

[Magna est veritas et praevalebit]

Magna est veritas et praevalebit, (lat.), groot (machtig) is de waarheid, en ze zal zegevieren.

[Magna funera]

Magna funera, (lat.), plechtige, officieele begrafenissen.

[Magna petis, Phaëton, et quae nec viribus istis
Munera conveniant, nec tam puerilibus annis]

Magna petis, Phaëton, et quae nec viribus istis
Munera conveniant, nec tam puerilibus annis,
(lat.), Gij vraagt een groot gunstbewijs, Phaëton, dat niet past voor uwe geringe krachten en zoo jonge jaren. Ovidius. Phaëton wenschte den wagen van zijn vader, den zonnegod, te mennen.

[Magnaat]

Magnaat, in Hongarije rijksbaron, die door hoog-adellijke geboorte recht heeft op deelneming aan het bestuur des lands, als zoodanig Hof-Magnaat. In Polen elk geestelijk en wereldlijk raadsheer, zoowel als hoog-adellijke. Uit lat. magnus = groot. Men spreekt fig. van beurs-, dorps- en geldmagnaten. Tot leden der Hongaarsche Magnaten-tafels worden ook uitstekende litteratoren, enz. benoemd, bijv. de Hong. dichter Maurus Jokai, Jan. 1897, en dit wel levenslang.

[Magnas inter opes inops]

Magnas inter opes inops, (lat.), arm, te midden van groote rijkdommen. Horatius, Oden, 3, 16, 28.

[Magneet]

Magneet of natuurlijke magneet, lat. magnes, gr. lithos magnethes of magnesios, d.i. magnesische steen (vgl. magnesia), aantrekkende ijzersteen, treksteen, poolsteen, zeilsteen, een zwartachtig ijzererts, dat ijzerhoudende lichamen tot zich trekt. - Kunstmagneet d.i. een met den magneetsteen bestreken stuk ijzer of staal, dat de kracht van den natuurlijken magneet heeft aangenomen.

[Magnesia]

Magnesia, (chem.), bitteraarde of talkaarde, bitterzoutaarde; inz. ook voor magnesia alba, eene als artsenij gebruikte verbinding van bitteraarde en koolzuur; magnesia carbonica, koolzure bitteraarde. Aldus naar het landschap Magnesia in Thessalië.

[Magney]

Magney, zie Pulque.

[Magni laboris magna merces, Estque sibi pretiumipsa virtus.]

Magni laboris magna merces, Estque sibi pretiumipsa virtus. (Eene groote belooning voor groot werk; de deugd strekt zichzelve tot belooning). Gezegde van Jan van der Does (Janus Dousa), dichter en staatsman, gunsteling van prins Willem I, en de eerste curator der in 1575 te Leiden opgerichte hoogeschool, † 1604.

[Magni nominis umbra]

Magni nominis umbra, (lat.), de schaduw van een grooten naam, door Lucanus (Phars., I, 135), ter kenschetsing van Pompeus gebruikt, die onder de toga zijn strijdlust heeft verloren, terwijl Cesar, zijn tegenstander, diens zwaard overal heen voert, waar eerzucht en wraak hem roepen. Ook Seneca laat Octavie (v. 71) zeggen: Nunc in luctus servata meos, Magni resto nominis umbra = te midden mijner rampen, ben ik levend, en de schaduw van een grooten naam gebleven. Misschien heeft Schiller aan Lucanus' of Seneca's woorden gedacht, toen hij in Wilhelm Tell II, 1 Attinghausen deed zeggen: Mein Schatten bin ich nur, bald nur mein Name, ik ben slechts mijn schaduw, weldra alleen mijn naam.

[Magnifica (La -]

Magnifica (La -, de prachtlievende, bijnaam van Toledo in vorige eeuwen.

[Magnificat]

Magnificat, (lat., muz.), een van de drie Cantica majora, de evangelische lofzangen achter de Berijmde Psalmen in onze kerkboeken; het Canticum beatae Mariae virginis, loflied van Maria, Luk. I:46-55, in het huis van Zacharias, waarmee zij den groet van Elisabeth beantwoordt: Magnificat anima mea Dominum (mijne ziel verheft (lett.: maakt groot) den Heer). Het lied maakt deel uit van de R.-K. vesper.

[Magnifique, mais ce n'est pas la guerre (C'est -]

Magnifique, mais ce n'est pas la guerre (C'est -, (fr.), bewonderenswaardig, maar buiten den oorlog (buiten den regel). Woord van maarschalk Canrobert bij de charge van the Light Brigade bij Balaclava, in den Krimoorlog.

[Magnum bonum]

Magnum bonum, (lat.), groot goed. Afdoend heil- en geneesmiddel, bv. tegen vallende ziekte. Ook, benaming eener aardappelsoort, te Hallum gekweekt, ook Hallumer gele genoemd, of manke boonen; ook als Daber Magnum Bonum bekend.

[Magog]

Magog, zie Gog.

[Magot]

Magot, (fr.), groote aap, Chineesche pop; koddige figuur op Chineesch porselein; spotnaam, dien Lodewijk XIV aan de voortbrengselen onzer Hollandsche schilderschool gaf.

[Magot]

Magot, (fr.), een aanzienlijke, gewoonlijk ergens verborgen som gelds. In de taal der misdadigers buit.

[Magus]

Magus, fabelachtige Koning der Walen, legendarische stichter van Numagen = Nijmegen.

[Magus van het Noorden (De -]

Magus van het Noorden (De -, bijnaam van den Protestant Johann George Hamann († 1788), sedert Juli 1787 te Munster den vriend der vorstin von Gallitzin (zie Niet thuis); volgens sommigen een Schmarotzer (tafelschuimer) en nietsdoener, volgens den begaafden geschiedschrijver Gelzer, in dichterlijken gloed Klopstock, in veelzijdige onderzoekingskracht Lessing op zijde strevend, in godsdienstige diepte van zin deze beiden ver overtreffend.

[Maguseërs]

Maguseërs, aanhangers van een onvoorwaardelijk dualisme onder de Perzen, wier leeringen in menig opzicht in botsing kwamen met hun oud-vaderlijken eeredienst; zoodat zij bij de herstelling van het Perzische rijk onder de Sassaniden (sedert 227 n.C.) verdreven werden en verstrooid geraakten. Zij hingen nauw samen met de Magiërs (z.a.).

[Magwump]

Magwump, (am.), man, die tot geen staatkundige partij behoort, gewoonlijk, die zijne oorspronkelijke verlaten heeft; ook cave-man of Adullamite genoemd; aanvankelijk aan den Indianopolis Sentinel, die 't woord in 1872 het eerst zou gebruikt hebben; het is echter veel ouder en komt in Indiaansche vertalingen van den Bijbel voor als Mukquomp in de vertaling van Gen. XXXVI:40 en van II Sam. XXIII:8, in de beteekenis van heer, vorst, onafhankelijke.

[Magyaarsche]

Magyaarsche of Mayaarsche nationaliteit van de Hongaren.

[Magyar Orszag]

Magyar Orszag, (hong.), Hongarije.

[Mahabharata]

Mahabharata, een der twee groote epische gedichten van oud-Indië. Het bevat de geschiedenis van den strijd tusschen de afstammelingen van Kurn en Pandu.

[Maharadja]

Maharadja, uit maha, hoog, groot, als 't eerste woord eener samenstelling, en radja Vorst. Bet. hooge, groote Vorst, Koning; komt meermalen in N.-Indië voor als titel en naam van Inlandsche hoofden en Vorsten.

[Maharajah]

Maharajah, titel van een vorst in Britsch-Indië. Zijne gemalin heet Maharanee.

[Maharanee (De groote -]

Maharanee (De groote -, titel, welken de inboorlingen van Hindostan aan de Koningin van Engeland geven.

[Mâhayâna]

Mâhayâna, zie Hinâyâna.

[Mahdi]

Mahdi, (ar.), de door de Muzelmannen verwachte profeet, dien Allah (God) zenden zal om het door Mohammed begonnen werk te voltooien, de ongeloovigen te bekeeren of uit te roeien en eene

rechtmatige verdeeling van alle goederen te doen plaats hebben. Als zoodanig trad in 1881 de onlangs overleden Egyptenaar Achmed Suleiman op, nadat sedert 901 bij verschillende gelegenheden nu hier dan daar iemand was opgetreden, die zich voor den Mahdi uitgaf.

[Mahmoudi]

Mahmoudi, Perzische zilveren munt, 24 Ned. cents waard.

[Mah-nischtanna?]

Mah-nischtanna? (n. hebr.), waarin onderscheidt zich? begin van een bekende Isr. Paaschavond-liturgie. ‘Hoe komt Haman in de Mah-nischtanna!’ Spreekwoord van verwondering, wanneer een ander in een redeneering een element werpt, dat er volstrekt niet in behoort. Wat wil Haman uit de Esther-geschiedenis in de Paaschliturgie? Vgl. het christelijke Hoe komt Pilatus in het credo? (zie Pilatus).

[Mai (Arbre de -]

Mai (Arbre de -, (fr.), meiboom, levende boom zonder wortels op 1 Mei te Parijs geplant op de binnenplaats van het Paleis van Justitie, oorspronkelijk eene plechtigheid der Basochiens. Z.a. (Aanh.). Hendrik II (a^o 1547-59) had hun vergund jaarlijks in de Koninklijke bosschen de boomen te vellen, die zij noodig hadden om met grooten luister den meiboom te vernieuwen. Daarbij hadden eene maand lang feesten en demonstraties plaats, waarvoor de Koning uit zijne particuliere inkomsten de kosten betaalde. Te Brussel wordt nog jaarlijks door het volk een meiboom in de rue des Marais geplant en eenige maanden later weer verwijderd.

[Mai blüht einmal und nicht wieder (Des Lebens -]

Mai blüht einmal und nicht wieder (Des Lebens -, zie Des Lebens enz.

[Mai-schana]

Mai-schana, (Talmud. chald.), welk onderscheid is er? Term met de beteekenis: geen verschil.

[Maicken in 't schapraicken]

Maicken in 't schapraicken, zie Maaiken, enz.

[Maiden Queen, Virgin Queen]

Maiden Queen, Virgin Queen, (eng.), maagdelijke Koningin, nl. Elisabeth van Engeland, die 1558-1603 regeerde en op zeventigjarigen leeftijd ongehuwd stierf.

[Maiden Town]

Maiden Town, de Maagdelijke stad, Edinburgh, als nooit door eenigen vijand veroverd of genomen.

[Maidenspeech]

Maidenspeech, (eng.), eerste redevoering, die een pas opgetreden Minister of Kamerlid houdt en waarmede hij dan aan zijn maagdelijkheid een eind maakt.

[Maijem (Te -]

Maijem (Te -, (barg.), in 't water. Zie Majim.

[Maille]

Maille, naam van de zeer kleine zilveren muntjes der Brabantsche en Vlaamsche steden uit de 13e eeuw; hetzelfde als malie (z.a.), schubje.

[Maillet]

Maillet, (fr. wap.), zware houten hamer. Ook: voorzittershamer bij de Vrijmetselaren.

[Maillotins]

Maillotins, (fr.), ook maillets geheeten, de strijdhamers, deelnemers aan den opstand onder Karel VI, in 1382 en 1413, veroorzaakt doordat de Hertog van Anjou, die bewindvoerder was, de belasting van den twaalfden penning wilde invoeren; aldus genoemd naar de maillets, zware hamers, van staal, lood of ijzer, waarmede zij streden tegen hen, die hen wilden dwingen, de belastingte betalen.

[Maimaktèrioon.]

Maimaktèrioon. Zie Maanden (De Grieksche -). De maand waarin de maimakteria, d.i. het feest van ‘Zeus maimaktès’ (den god van storm en wind), gevierd werd.

[Main axe]

Main axe, (sport), hoofdas.

[Main d'aigle]

Main d'aigle, (fr. wap.), een arendsklauw met een vlerk er aan.

[Main pasang]

Main pasang, (mal.), uit liefhebberij schieten op de bentings; van main (spelen) en pasang (vuren, schieten).

[Main prang]

Main prang, (mal.), oorlogsspel; van main (spelen) en prang (oorlog).

[Main prang, main pasang (Betoel -]

Main prang, main pasang (Betoel -, bijv. in Atjeh, waarlijk oorlogje, schuttertje spelen.

[Maine]

Maine, (am.), de Pine-tree state of

de Limiter State (lime-tree): het wapen van Maine is een pijnboom.

[Maine Law]

Maine Law, (am.), wet, houdend belemmerende bepalingen tegen den verkoop van sterke dranken (spiritualia, alcohol), het eerst aangenomen in Maine in 1851.

[Mainteneurs]

Mainteneurs, (fr.), zie Jeux floraux.

[Maintiendrai (Je -]

Maintiendrai (Je -, zie Je maintiendrai.

[Mainzer Beobachter]

Mainzer Beobachter, courantentitel door Multatuli uitgedacht. Tijdens den Pruisisch-Oostenrijkschen oorlog in 1866 schreef Multatuli, die toen in Duitschland woonde, correspondenties van het oorlogstooneel voor de Haarlemsche Courant. Die berichten moesten zoo objectief mogelijk geschreven, of woordelijk uit Duitsche bladen overgenomen zijn. Dit was nieuw voor den bij uitstek subjectieven Multatuli. Als de lust om eigen indrukken mee te deelen hem te machtig werd, deed hij het voorkomen, alsof er een Mainzer Beobachter (d.i. Waarnemer of Ooggetuige uit Mainz) bestond, aan welke gefingeerde courant hij kwansuis menig geestig gesteld artikel ontleende.

[Mais attendons la fin]

Mais attendons la fin, (fr.), maar laat ons het einde afwachten, uit Lafontaine's fabel I, 22, Le Chêne et le Roseau. Men bezigt die woorden, om aan te duiden, dat men onvoorzichtig handelt, met op aanhoudenden voorspoed te rekenen zoolang eene zaak of onderneming niet ten einde is gebracht, zooals de hgd. zegswijs: Man soll den Tag nicht vor dem Abend loben, men verheuge zich niet over den dag vóór den avond.

[Mais il faut en sortir comme un vieillard en sort]

Mais il faut en sortir comme un vieillard en sort, (fr.), maar men moet er uit trekken (nl. uit het leven) zooals een grijsaard er uit trekt. Woorden ten onrechte aan Dumas toegeschreven, in zijn drama le Camp des Croisés (Odéon 1837), waar een jongeling, na verklaard te hebben het leven moede te zijn, aan bovenstaand gezegde lucht geeft. Later is gebleken, dat deze woorden niet in het stuk voorkomen. Oorsprong onbekend. De woorden werden algemeen bekend doordat het deze regel was, die een stuk deed vallen; geheel het publiek barstte in lachen uit, toen zij meenden den acteur te hooren zeggen: Mais il faut en sortir comme un vieil hareng saur.

[Mais l'extrême justice est une extrême injure]

Mais l'extrême justice est une extrême injure, (fr.), de vertaling van lat. jus summum saepe summa injuria est (z.a.).

[Mais l'honneur sans argent n'est qu'une maladie]

Mais l'honneur sans argent n'est qu'une maladie, (fr.), de eer zonder geld is niets dan eene lastige ziekte. Racine, les Plaideurs I, 1, woorden van Petit-Jean, den portier van den rechter Daudin tot het publiek.

[Mais où sont les neiges d'antan?]

Mais où sont les neiges d'antan? (fr.), letterl. waar is de sneeuw van verleden jaar? fig. het is alles weg als de sneeuw; geciteerd, als men met weemoed aan het verleden, als aan een verwelkte bloem terugdenkt. Refrein van de ballade van Villon (1431-89), Dames du temps jadis.

[Mais, sac à papier, on ne parle que de ma mort là dedans]

Mais, sac à papier, on ne parle que de ma mort là dedans, (fr.), maar, drommelsch, men spreekt daarin slechts van mijn overlijden. Uit Les faux bonshommes, comedie van Barrière en Capendu, III, 20, in 1856 in den Vaudevilleschouwburg te Parijs voor het eerst opgevoerd. Woorden van Péponet, bij het lezen van het ontwerp huwelijks-contract zijner dochter, door zijn aanstaanden schoonzoon opgemaakt. In L'homme sanguin, van Labiche en Lefranc reeds negen jaar vroeger in den Gymnase-schouwburg opgevoerd, was echter reeds iets soortgelijks te vinden.

[Mais voici bien une autre fête]

Mais voici bien une autre fête, (fr.), maar dat is nu een heel ander feest, uit de fabel III, 18 van Lafontaine Le Chat et le vieux Rat, op het oogenblik, dat de kat, die de ratten dood waanden, levend bleek te zijn. Deze woorden, tot spreekwijs geworden, dienen wanneer iets onverwachts ten kwade verandert.

[Maison de santé]

Maison de santé, (fr.), letterl. huis van gezondheid. Inrichting te Parijs waar zieken en voornamelijk krankzinnigen ter verpleging worden opgenomen.

[Maître Aliboron]

Maître Aliboron, in de fabel van Lafontaine I, 13, l'Ane et les voleurs, de ezel; in ‘le Testament de maistre Pathelin’ een apotheker; bij Egidius du Rays (1440) de duivel; maar meestal een sluwe kerel, een gladde vogel, en dan wel waarschijnlijk van lat. helleborum, fr. ellebore, bekende plant uit den Reinaert, die de eigenschap heeft geheugen en scherpzinnigheid te geven. Anderen verwijzen naar Al-Biroûn, een beroemd geleerde der Middeleeuwen, in de Arabische scholen.

[Maître de la fabrique]

Maître de la fabrique, (fr.), kerkvoogd of kerkmeester bij Walekerken; zie Fabriek. Mid. lat. magister fabricae.

[Maître de plaisir]

Maître de plaisir, (fr.), inrichter van feesten en pretjes, b.v. aan een Hof. Dit was, doch toen niet officieel, te Parijs onder het tweede Keizerrijk Prins Richard van Metternich, die als Oostenrijksch gezant er 1859-71 met zijne gemalin, de bekende Prinses Pauline (eene geboren Gravin Sandor uit Hongarije), verblijf hield. Prins R. von M. († begin Maart 1895) te Weenen, oud 66 jaar.

[Maîtres-chanteurs]

Maîtres-chanteurs, (fr.), meesterzangers, menschen die zich schuldig maken aan chantage (zie Aanh.). Met toespeling op Wagner's Meister-Singer.

[Maîtrise]

Maîtrise, (fr.), koorschool, kweekplaats van koorzangers in Frankrijk tot aan de Revolutie aan elke groote kerk verbonden. De leerlingen woonden samen onder toezicht, en werden wetenschappelijk en muzikaal gevormd. Dergelijke inrichtingen bestaan nog heden te Leipzig en te Dresden. Aan het hoofd stond de Maître de chapelle (kapelmeester), aan welken titel zij hun naam ontleenen.

[Maizena]

Maizena, fijn meel tot het maken van pudding, alsmede taarten, soepen en sausen. Van maïs = Turksche tarwe.

[Majang]

Majang, (mal.), bloemtros van palmen. Ook benaming van zekere soort voor de vischvangst op zee gebruikte inlandsche vaartuigen.

[Majesteit]

Majesteit, waardigheid, verhevenheid, heerlijkheid; van lat. majestas uit majus, verwant met magnus (groot). Titel van regeerende vorsten. Onder de Koningen namen de Normandische heerschers in Sicilië het eerst dien titel aan; bij het sluiten van den vrede te Cambrai (1529) voerde Karel V dien titel alleen, bij dien te Crépy (1540) wordt Karel V Keizerlijke, Frans I Koninklijke Majesteit genoemd, en bij dien te Chateau-Cambrésis (1559) heet de Fransche Koning Allerchristelijkste en Katholieke Majesteit. De Koningen van Spanje noemen zich Katholieke, die van Hongarije Apostolische, die van Portugal Allergetrouwste Majesteit. Het meest verscheidenheid in vorm leveren de namen der Engelsche vorsten. Hendrik VIII was de eerste Engelsche souverein, die zich His Majesty liet noemen. Hendrik IV was His Grace, Hendrik VI His Excellent Grace, Eduard IV High and Mighty Prince, Hendrik VII His Grace en His Highness. His Sacred Majesty was een titel die door volgende vorsten is aangenomen, maar later veranderd is in Most Excellent Majesty.

[Majesteitsschennis]

Majesteitsschennis, lat. crímen laesae majestatis (z.a.), de misdaad van gekrenkte majesteit, beleediging het hoofd van den Staat aangedaan.

[Majesteitszegel]

Majesteitszegel, (wap.), zegel, waarop de souverein op een troon, onder een baldakijn, is voorgesteld met de teekens zijner macht, als: kroon, schepter en wereldbol of rijksappel. Juister is troonzegel, daar zulke zegels ook door koningen werden gevoerd, maar vóor Frans I alleen de Keizer Majesteit heette.

[Majim]

Majim, (hebr.), water.

[Majolika]

Majolika, geschilderd en gebakken aardewerk, waarbij de metaalkleuren op de gedroogde witte glazuurmassa aangebracht worden. Voorwerpen van Majolika worden tweemaal gebakken: de

eerste maal zonder, de tweede maal met glazuur. De naam is afkomstig van Majorca, vanwaar de werklieden, die het eerst in Italië dit fabrikaat vervaardigden, gekomen waren. Later verplaatste zich de industrie naar Faënza; vandaar fr. faïence (z.a.).

[Major]

Major, (lat.), de grootere. Wordt vooral van (ouder in) leeftijd gebezigd, omdat er dan natu of annis onder verstaan wordt.

[Major (De -]

Major (De -, (rhetor.), de hoofdzin of hoofdstelling, uit welke door tusschenkomst van de minor (de afhankelijke stelling) het besluit (conclusio) getrokken wordt. Major, minor, nml. ratio (rede).

[Major domus]

Major domus, (lat.), huismeier. Oorspronkelijk, hofmeesters ten paleize der Frankische koningen, regeerden zij feitelijk Frankrijk, toen die vorsten hoe langer hoe meer onbeduidend en lui werden (Rois fainéants). De meest bekenden onder hen zijn Pepijn van Herstal († 714) en zijn bastaard Karel Martel († 741). Het is onzeker, of dit major een verlatijnscht meier (m. ned. meider = bestuurder, bewindsman), dan wel z.v.a. magnior = de grootere, is.

[Majora, (De -]

Majora, (De -, vijver, oostwaarts van de poeri, het voormalig lustverblijf van den Radja van Lombok te Tjakra-Negara, tot Nov. 1894.

[Majoraat]

Majoraat, mrv. majoraten. Fr. majorat = recht van eerstgeboorte; maar ook een titel aan een onroerend goed verbonden, en overgaand op den erfgenaam er van, onvervreemdbaar en ondeelbaar.

[Majores Dii]

Majores Dii, (lat.), groote(re) goden, hoofd-godheden bij de oude Romeinen. Fig. personen van hooge beteekenis en gezag op 't gebied van politiek, wetenschap of kunst. Ook dii majorum gentium geheeten, d.i. goden van hooger stam of orde; in tegenstelling met dii minorum gentium = goden van lageren rang. Gens = geslacht, stam.

[Majoritard]

Majoritard, (fr.), een ministerieel lid van een der wetgevende Kamers, die altijd met de meerderheid stemt. De uitdrukking wordt alleen spottenderwijs gebezigd.

[Majorität (Die compacte -]

Majorität (Die compacte -, de inéengedrongen meerderheid; noemt Ibsen in Ein Volksfeind (4ter Aufzug) het egoïsme.

[Majūma]

Majūma, bij de Romeinen een volksfeest in de maand Mei, op den Tiber, en aan den oever der zee te Ostia, waarbij zij gewoon waren elkander in zee te dragen.

[Makame]

Makame, ar. makâmeh, d.i. verzameling, onderhoud in een gezelschap; vertellingen van eigenaardig kunstigen, half dichterlijken vorm (van den arab. dichter Hariri).

[Makart-bouquet]

Makart-bouquet, bouquet van gedroogde planten, bladen en pluimen; naar den schilder Makart, die ze zeer gaarne zag, ze althans met voorliefde op zijne groote weelderige doeken schilderde.

[Make haste and come too late]

Make haste and come too late, (eng.), maak haast en kom te laat; gebezigd wanneer men zich houdt alsof men haastig iemand een dienst wil bewijzen (oprapen, wat gevallen is, de deur open of dicht doen en derg.), maar handig aan een ander de gelegenheid laat, ons vóor te zijn.

[Make money, my son, if you can honestly, but make money]

Make money, my son, if you can honestly, but make money, (eng.), verdien geld, mijn zoon, zoo mogelijk op fatsoenlijke manier, maar zorg geld te verdienen.

[Makelaar]

Makelaar, (bouwk.), fr. manclair, middenlijst of naald van een dubbele deur, welke dient om de naad of opening der beide vleugelen te dekken; men noemt ook makelaar de stijl van het kapgebindt, waarin de bindstijlen verbonden worden.

[Makelaar]

Makelaar, tusschenpersoon bij inkoop of verkoop (art. 62 W.v.K. ‘Makelaars zijn door het plaatselijk bestuur aangestelde tusschenhandelaars’);

van 't werkw. makelen, maken, dat de koop of onderhandeling doorgaat.

[Makelaars-huis]

Makelaars-huis, (amst.), een huis met zeer smallen gevel, dat van achter zeer breed is, daar het achter andere huizen heenspringt.

[Makelloon]

Makelloon, (hand.), het loon van den makelaar, zie Courtage en Provisie.

[Makka]

Makka, (hebr.), makkoh (n. hebr.) = slag, plaag, ziekte, wonde, onheil.

[Makkabeën]

Makkabeën, een Joodsch geslacht, dat der Hasmoneërs (z.a.), aldus genoemd naar Judas, bijgenaamd Makkaba (hebr. = hamer), - zie Hamer - evenals Karel Martel in den Christentijd. Zijn vader Mattathias, Joodsch priester, stelde zich omstr. 167 v.C. aan 't hoofd van den opstand tegen Antiochus (V) Epiphanes, die de Joden door gruwzame martelingen tot zijn heidendom wilde afvallig maken; Judas sneuvelde in 160 tegen den Syrischen veldheer Bacchides; zijne broeders Simon en Jonathan zetten aan de spits van hun volk het werk van vader en oudsten broeder krachtdadig voort, en voltooiden het. Naar hunne heldendaden, daarin beschreven, heeten de eerste drie der Apokriefe boeken des Ouden Testaments, de boeken der Makkabeeën.

[Makke]

Makke, (barg.). Zie Makka.

[Makkeren]

Makkeren, (barg.), bedriegen.

[Makramé]

Makramé, dameshandwerk, touwwerk bijv. voor franje aan een gordijn, wordt vervaardigd op een plank, waarover touw gespannen is en waartusschen door ander touw geknoopt wordt.

[Makrobiotiek]

Makrobiotiek, kunst om lang te leven. Uit gr. makros (lang) en biotè (levensonderhoud, van bios = leven). ‘Makrobiotik, oder die Kunst das menschliche Leben zu verlängern’ is de titel van een in 1796 door den vermaarden arts Christoph Wilhelm Hufeland († 1836 te Berlijn) uitgegeven werk, dat in bijna alle Europeesche talen is overgezet.

[Makrokosmos]

Makrokosmos en Mikrokosmos of groote en kleine wereld, woorden ontleend aan de stelsels der natuurkundigen en wijsgeeren der 15e eeuw. Zij stelden de wereld voor als een menschelijk organisme in het groot (makrokosmos) en den mensch als een wereld in het klein (mikrokosmos), waarbij zij aannamen, dat de levensverrichtingen van die beide organismen met elkander overeenkwamen, zoodat er een bepaald verband bestond tusschen de bewegingen der sterren en de lotgevallen der menschen.

[Makura]

Makura, houten hoofdkussen in Japan, een zadelvormig uitgehold blok, waarin eene vrouw haren nek kan ter rusten leggen gedurende den nacht, om haar kapsel niet te bederven. Aan weerszijden van die ruimte bevat dit blok, dat tot kussen dient, laadjes voor toiletbenoodigdheden.

[Mal de Naples]

Mal de Naples, (fr.), Napelsche ziekte, syphilis.

[Mal de St. François]

Mal de St. François, (fr.), schertsende benaming voor geldgebrek, zinspelend op francs. Oorspronkelijk inderdaad van St. Franciscus van Assisi die volstrekte armoede als eersten eisch stelde voor de leden der door hem gestichte orde.

[Mal de St. Genou]

Mal de St. Genou, (fr.), schertsende benaming voor jicht, daar die in de beenen en de knie (genou) voorkomt.

[Mal de St. Médard]

Mal de St. Médard, (fr.), schertsende benaming voor gevangenis.

[Mal de St. Zacharie]

Mal de St. Zacharie, (fr.), schertsende benaming voor stilzwijgendheid, Zacharias was een tijdlang stom, tot straf, dat hij niet had willen gelooven, dat Elisabeth, zijne bejaarde vrouw, later de moeder van Johannes den Dooper, hem nog een zoon zou schenken; naar Luk. I:18, 20, 22, vgl. 64.

[Mal Français]

Mal Français, (fr.), Fransche ziekte, d.i. syphilis of venusziekte.

[Mal-taillé]

Mal-taillé, (fr. wap.), een mouw, welke op eigenaardige wijze gevormd is. Bij pols en schouder is de opening zeer wijd.

[Mala fide]

Mala fide, (lat.), te kwader trouw. Mala-fide-invloeden = omstandigheden, die ten onrechte vrees aanjagen, met het oog waarop men zich van sommige effecten ontdoet of ze koopt. Er staat tegenover bona-fide (invloed, houder, enz.) = te goeder trouw. Bona-fide houder is iemand, die gekocht heeft omdat hij werkelijk gelooft een goede geldbelegging te doen. Zij, die slechts koopen op speculatie om bij rijzing weder het fonds van de hand te doen, waarin zij toch geen vertrouwen stellen, staan hier tegenover, doch men heeft nooit gehoord, dat men hen malafide houders noemt. Invloed op den koers bona of mala-fide te goeder trouw (als men het zelf gelooft) of te kwader trouw (als men desbewust verkeerde voorstellingen geeft), behoort eigenlijk in een anderen gedachtenkring.

[Malabaarsche testamentaire beschikking]

Malabaarsche testamentaire beschikking, uiterste wilsbepaling, waarin wordt voorgeschreven, dat een gedeelte der nalatenschap (met name te noemen) moet verbrand worden; naar het gebruik in Malabar, dat de weduwe tegelijk met het stoffelijk overblijfsel van haar man levend verbrand wordt.

[Mal'ach]

Mal'ach, (hebr.), mrv. mal'achim (mal-ochim), engel.

[Mal-ach ha-maweth]

Mal-ach ha-maweth, (hebr.), (mal'ach ha-mowes), doodsengel; mal'ach tob, goede engel.

[Malachiet]

Malachiet, een groen koolzuurhoudend kopererts; van gr. malaché = maluw, malva, en aldus genaamd, omdat het daarop zooveel gelijkt.

[Malaffo]

Malaffo, palmwijn, bij de negers aan de Congo (Afrika's westkust). Beduidt bij hen ook soms water (anders, mazje en coco).

[Malaguena]

Malaguena, (sp.), zie Fandango.

[Malaïne]

Malaïne of maleïne, vocht, waarmede men bij paarden inspuitingen doet tegen kwaden droes.

[Malam]

Malam (of Malèm), (mal.), de tijd na zonsondergang tot zonsopkomst, avond, nacht.

[Malam partem (In -]

Malam partem (In -, (fr.), de mauvaise part, zie In malam partem.

[Malam djoemaät]

Malam djoemaät, Donderdagavond, de nacht van Donderdag op Vrijdag. Is het op dien avond nieuwe maan, dan beschouwt de Atjeher hem als een geluksavond, en kiest hem tot het doen van uitvallen en overvallen uit.

[Malandrins]

Malandrins, (fr.), vrijbuiters, of militaire avonturiers, heetten in de 12e en de 13e eeuw cotereaux en brabançons, in de 14e malandrins en in de 15e écorcheurs (zie Aanh.). De malandrins verwoestten en plunderden Frankrijk gedurende de Engelsche oorlogen, totdat du Guesclin hen meenam naar Spanje, daartoe aangezet door koning Karel V. Bij Chalon-sur-Saône kwamen er 30000 bijeen; du Guesclin beloofde hun 200000 gulden, de pauselijke absolutie en een nieuw land om te plunderen. Oorsprong onzeker, wellicht van malandre (malandrium) ziekte, landziekte, landplaag. Het woord beteekent thans misdadiger.

[Malbergsche glossen]

Malbergsche glossen, aanteekeningen, bestaande in zinnen of woorden, met de aanduiding Malberg (= gerechtsplaats), tusschen en in 't midden van de eerste, tweede en derde tekstsoort (redactie) der Salische wet (z.a.) ingevoegd, in verbasterden vorm, vermoedelijk in de oud-Frankische taal.

[Malboesj]

Malboesj, meervoud malboesjim, (n. hebr.), kleed, gewaad. Ook, bekleeding der gewijde voorwerpen in de Synagoge.

[Malbrouck s'en va-t-en guerre]

Malbrouck s'en va-t-en guerre, (fr.), wellicht het oudste der heden nog bekende volksliederen. Vrij algemeen wordt aangenomen, dat, althans de tekst, na den slag van Malplaquet is ontstaan, toen het gerucht van het kamp der Britten naar dat der Franschen was overgewaaid, dat de Engelsche generaal Marlborough gewond was. Het lied werd echter eerst populair, na 1781, door de min van den Dauphin, die het uit haar bakermat had medegebracht, waar men het, zooals beweerd wordt, sedert lang kende. Een Fransch geleerde, de heer Peisse, meent echter de muziek,

eenigzins gewijzigd, in de opera Armide van Lulli te hebben teruggevonden en die toonzetter stierf in 1687, terwijl de slag van Malplaquet in 1709 werd geleverd. Bovendien heeft Chateaubriand de wijs in Syrië, bij de Arabieren, gehoord, waar het sedert 6 of 7 eeuwen in den volksmond leeft en beweert de heer Henri Martin, dat Félicien David, die Arabië bezocht, een Arabische romance heeft geschreven, die onmiskenbare familietrekken met de wijs van Malbrouck vertoont. - Kortom, men gelooft, dat het eene Arabische melodie is, die wellicht reeds gedurende de kruistochten naar het westelijk Europa werd overgebracht.

[Malchoeth]

Malchoeth, malchoes, (hebr.), regeering, heerschappij, grootheid. In de uitdrukking: ‘een malchoes van iemand houden’, beduidt het: iemand ‘aanzienlijk’, ‘koninklijk’, innig, oprecht liefhebben.

[Malchus (Een - van een jongen]

Malchus (Een - van een jongen, eig. een malchoes van een jongen (zie vorig art.), een innig goede jongen, zie Mallekus.

[Malchus]

Malchus, (stud.), zeker slaapkamermeubel, dat evenals Malchus (Joh. XVIII:10) slechts één oor heeft.

[Malcontenten (De -]

Malcontenten (De -, de onvergenoegden, bv. met de landsregeering; fr. malcontents, partijnaam voor de R.-K. Nederlanders in 1576 nà de Pacificatie van Gent; later herhaaldelijk partijnaam in Hongarije onder Leopold I, Joseph I en Karel VI; ook in Frankrijk.

[Male parta male dilabuntur]

Male parta male dilabuntur, (lat.), Cicero, Orationes, Philippicae 2, 27, 6, 5, en

[Male partum male disperit]

Male partum male disperit, (lat.), wat kwalijk verkregen is, gaat evenzoo verloren. Onrechtvaardig verkregen goed gedijt niet. Plautus, Poenulus 4, 2, 22 (843).

[Malenger]

Malenger, (barg.), commissaris van politie.

[Malenger]

Malenger, (mil.), iemand, die zich, uit luiheid, gefingeerd ziek, in het hospitaal laat opnemen.

[Malepartus]

Malepartus, in de diersage de woning van Reintje de Vos; van 't oud fr. malpertres, maupertuis; zie In malam partem.

[Malfaisant]

Malfaisant, (fr.), in de volkstaal, een soldaat der genie, en tegelijk mol, waardoor tevens beide beteekenissen worden verklaard.

[Malheur aux vaincus]

Malheur aux vaincus, (fr.), wee den overwonnenen; zie Voe victis.

[Malheureuse France! malheureux roi!]

Malheureuse France! malheureux roi! (fr.), ongelukkig Frankrijk! ongelukkige koning! Slotwoorden van een opstel, dat den 10^en Aug. 1829, naar aanleiding der benoeming (8 Aug.) van het ministerie Polignae, in het Journal des Débats, het meest gematigde oppositieblad van dien tijd verscheen. Niettegenstaande zich de heer Béquet als de schrijver van het opstel had doen kennen, verzocht de uitgever, de heer Bertin, als een voorrecht, in zijne plaats te worden vervolgd. Hij werd in eersten aanleg tot 6 maanden gevangenisstraf en fr. 500 boete veroordeeld, doch in hooger beroep vrijgesproken.

[Malibran (Een -]

Malibran (Een -, groote zangeres, naar Maria Felicita Garcia (1808-1836) eene der beroemdste zangeressen der 19e eeuw, contr'alto van zeldzamen omvang, in 1825 prima-donna aan de opera te Londen, in '26 gehuwd met Malibran, koopman te New-York en nadat haar huwelijk nietig was verklaard (1835), hertrouwd met den beroemden Belgischen vioolspeler Ch. de Beriot.

[Malie]

Malie, (wap.), fr. mâcle, eng. muscle, hgd. Rantraute, Makel. Ruit, waarvan het binnengedeelte in den ruitvorm uitgebroken is, - als nabootsing van een maliënkolder.

[Maliebaan]

Maliebaan, laan te Utrecht, buiten de Maliepoort. Ook te 's-Gravenhage. Oudtijds bij vele steden kolfbaan, fr. mail, lat. malleus lusorius, ook malie-

kolf geheeten; maliën = kolven, in de maliebaan spelen. Men vindt te Utrecht ook een Maliehuis, waar men zich vroeger, bij het maliën, met een dronk kon verkwikken; thans (1896) is er de Utrechtsche Levensverzekering-maatschappij in gevestigd. Malie = hamer, nl. het werktuig, waarmede de spelers tegen een bal of kloot sloegen; weshalve door een onzer schrijvers werd voorgeslagen, maliebaan te vervangen door klootslaandersbaan.

[Maliën]

Maliën, volksspel, bestaande in het laten rollen van een grooten bal, met een maliekolf geslagen. De bal moest de geheele maliebaan doorrollen, twee palen aanraken en door een poort gaan. Zie Maliebaan.

[Malis avibus]

Malis avibus, (lat.), met slechte vogels, d.w.z. onder ongunstige voorteekenen; de Romeinen leidden uit de vlucht der vogels de toekomst af. Horatius, Oden I, 15, 5, mala avi.

[Maljenier]

Maljenier, in Goes en mogelijk ook elders in Zeeland, een koopman in ijzerwaren, van malie, ijzeren ringetje, waarvan ook maliënkolder.

[Malka]

Malka, (hebr.), malko (n. hebr.) koningin.

[Malkasten]

Malkasten, beroemde Schilderssocieteit te Dusseldorf, sinds 1848 bestaande.

[Mallejan]

Mallejan, beweegbaar verlengstuk aan eene veerpont, dat halverwege op den oever wordt nedergelaten, om de passagiers, voertuigen en derg. te doen in- en uitgaan.

[Mallejan]

Mallejan, voertuig met twee hooge wielen en langen disselboom, tot het vervoeren van zware vrachten b.v. geschut, omgehouwen boomen enz.

[Mallekus van een jongen (Een -]

Mallekus van een jongen (Een -, een lobbes, een onnoozele hals, een Joris goedbloed, die zich alles laat welgevallen. Naar Joh. XVIII:10: Malchus, die zich het oor liet af houwen, zich lijdelijk mishandelen liet of verbasterd van de uitdrukking een Malchoes etc., een innig goede, dood goede jongen.

[Malleposte]

Malleposte, (fr.), de brievenpost, de mail, vgl. ned. brievenmalen.

[Malleus maleficarum]

Malleus maleficarum, (lat.), zie Heksenhamer.

[Mallewagen]

Mallewagen, een wagen met verkleede of sierlijk uitgedoste gasten, die ter gelegenheid van vastenavond of kermis rondreed. In de Middeleeuwen algemeen, als behoorend tot de Narrengilden, tegenwoordig nog op enkele boerenkermissen in zwang.

[Malloot]

Malloot, onbezonnen, ook wel lichtzinnig, manziek meisje. Het woord heeft niets met ons mal of gek te maken, maar is waarschijnlijk van Romaanschen oorsprong. Bij Anna Bijns komt het meermalen voor, doch in het Mnl. niet. Het is dus uit Z.-Nederl. tot ons gekomen op het einde der Middeleeuwen.

[Mal'och]

Mal'och, (hebr.), engel, meerv. Mallochim, engelen.

[Mal'och touw]

Mal'och touw, (hebr.), (Mal'ach tob), goede engel.

[Mal'och rang]

Mal'och rang, (hebr.), booze engel

[Mal'occhio]

Mal'occhio, (it.), (spr. okjo), de booze blik, het kwade oog, naar het volksbijgeloof in Italië: de gave van sommige menschen, die men gettatore of jettatore (eig. werpers) noemt, om door hun boozen blik anderen ongeluk aan te brengen. Zie Jettatura.

[Malogenen]

Malogenen, (barg.), werken.

[Malogum]

Malogum, (barg), werk.

[Malol]

Malol, zie Papajo.

[Malotru]

Malotru, (fr.), ongelukkige, stoffelijk of onstoffelijk; van o.-fr. malastru, van lat. astrum (ster), d.i. onder een slecht gesternte geboren; - zoo in Zuid-Frankrijk benatru, onder een goed gesternte geboren.

[Malotten]

Malotten of poppen, vorm, waarin de sigaren-tabak op Cuba verpakt wordt.

[Malthezer kruis]

Malthezer kruis, (wap.), fr. croix

de Malte, kruis, waarvan elke arm, bij het snijpunt zeer smal, zich naar het uiteinde verbreedt en in den vorm van een zwaluwstaart in twee punten uitloopt. Onderscheidingsteeken der Malthezer-ridders.

[Malthezer orde]

Malthezer orde, zie Ridderorden.

[Malthezer ridders.]

Malthezer ridders. In de elfde eeuw kochten kooplieden uit Amalfi te Jeruzalem eene kerk met een klooster en een hospitaal ten behoeve van arme, zieke bedevaartgangers; en de daarin gevestigde monniken, zich onder de bescherming stellend van Johannes den Dooper, ontvingen den naam van H. Johannesbroederen, St. Jansbroeders of Johanniters; ook Ridders-Hospitaliers of Hospitaal-Ridders. Na de stichting van het koninkrijk Jeruzalem schonk Godfried van Bouillon hun aanzienlijke bezittingen. Sedert dien tijd breidden zij hun aanzien aanmerkelijk uit. In 1530 ontving de orde van Keizer Karel V het eiland Malta met de nabij gelegen eilandjes Gozzo en Comino in leen; vanwaar de naam Malthezer ridders.

[Malthusiaan]

Malthusiaan, aanhanger der leer van den Engelschen nationaal-oeconomist Malthus. Zie Malthusianisme.

[Malthusianisme]

Malthusianisme, de leer van Thomas Robert Malthus, Engelschen volks-econoom (1766-1834), die stelde, dat de bevolking gelijken tred moet houden met de bestaansmiddelen. Zijn systeem zette hij uiteen in zijn Essay on the principles of population (Proeve of studie over het bevolkings-beginsel), in 1798. Hij stond op de schouders van den Schot Wallace, den Engelschman Townshend en den Italiaan Ricci. Tegenwoordig zijn er die een Nieuw Malthusianisme voorstaan, en voorspoed verwachten van kleine gezinnen, tengevolge van beperking van den bevolkingsaanwas.

[Malum malo proximum]

Malum malo proximum, (lat.), het eene kwaad grenst aan het andere, m.a.w. een ongeluk komt zelden alleen.

[Malum nullum est sine aliquo bono]

Malum nullum est sine aliquo bono, (lat.), er is geen kwaad, of er is eenig goed bij; Plinius de Oudere, Historia naturalis 27, 3, 9.

[Malum vas non frangitur]

Malum vas non frangitur, (lat.), slecht, waardeloos gereedschap breekt niet. Onkruid vergaat niet. Erasmus.

[Malversatie]

Malversatie, verduistering van gelden, door een verantwoordelijk persoon; letterl. kwade praktijk. Uit fr. mal (slecht) en verser (storten). Ten onzent malverseeren = zich aan kwade praktijken schuldig maken.

[Malvezij-]

Malvezij- of Malvasia-wijn, fijne, zoete Grieksche wijn oorspronkelijk van Napoli di Malvasia in Morea; later, de naam voor dergelijken wijn, gekweekt op Sicilië, Sardinië, Madeira, Teneriffe, in Provence en Spanje. Deze wijn is zoet en krachtig, en heeft een eigenaardigen geur en smaak. Men noemt hem in Italië: ‘Manna alla bocca, balsamo al cervello’, d.i. manna voor den mond, balsem voor de hersenen.

[Mamaluco]

Mamaluco, zie Mesties.

[Mamanuas]

Mamanuas, zie Negritos.

[Mameloeken]

Mameloeken, (ar.), slaven. In Egypte waren sedert de 13e eeuw de M. inderdaad slaven, die, uit vreemde gewesten afkomstig, degewapende macht des Sultans vormden. Maar al spoedig (in 1251) maakten de M. zich van de regeering meester, en plaatsten een uit hun midden als Sultan op den troon. In de 14e eeuw heeft eene tweede dynastie der Mameloeken over Egypte geheerscht. In 1811 heeft Mehemed Ali, onderkoning van Egypte, de Mameloeken gefnuikt.

[Mameluk]

Mameluk of Mamelouk, (fr.), onder het eerste en tweede keizerrijk de onvoorwaardelijke verdedigers der Regeering in de wetgevende Kamers, de pers, enz. Naar de muzelmannen, die Napoleon I van Egypte naar Frankrijk volgden en waaruit hij (1804) een bijzonder escadron zijner lijfgarde vormde.

[Mameluk]

Mameluk, een nieuweling in het parlementaire leven. Het woord dagtee-

kent in dien zin bij ons uit den tijd van het Kabinet-Vissering (1878-81).

[Mamers]

Mamers, naam van Mars in het Oscisch of Sabijnsch dialekt.

[Mamertijnen]

Mamertijnen, lat. Mamertini, Samnieten uit Campanië, die als Oscische huurtroepen in dienst waren geweest van Agáthocles (tiran van Syraeuse), en, na zijn dood (289 v.C.) ontslagen, zich op verraderlijke wijze hadden meester gemaakt van de stad Messana. Zij noemden zich Mamertijnen naar Mamers, (z.a.) Mars. Hunne krijgsbedrijven zijn de aanleiding geweest tot het uitbreken van den eersten Punischen oorlog (264-241 v.C.).

[Mammoeth]

Mammoeth, mammouth, voorwereldlijke harige olifant, levende in Europa vóór de ijsperiode, en die eene lengte had van 4 à 5 meter. Het woord is afkomstig van het Tartaarsche woord mamma = aarde, omdat, volgens de legende, dit dier in den grond leefde als een mol. Zie Mastodon(t).

[Mammon (Hij offert den -]

Mammon (Hij offert den -, hij dient den rijkdom; hij leeft voor 't geld; zie Matth. VI:24: Gij kunt niet God dienen en den Mammon. Van Mammon, eigenlijk: Mamon, een Arameesch woord = geld.

[Mammondienaar]

Mammondienaar, geldzuchtige. Naar Matth. VI:24, Luk. XVI:13, waar Mammon (z.a.) staat als verpersoonlijking van aardsche bezitting tegenover ‘God’. - Men spreekt ook van mammonist en mammonisme. - Ongeveer van dezelfde beteekenis, doch aan een ander beeld ontleend is: aanbidder van het gouden kalf, d.i. geldzuchtige en geldgierige. Zie bij Gouden kalf.

[Mammouth american]

Mammouth american, Amerikaansche reuzenkalkoen.

[Mammouth-pers]

Mammouth-pers, allergrootste snelpers.

[Mamzer]

Mamzer, (hebr.), bastaard, een uit bloedschande geboren kind.

[Man]

Man, (barg.), gulden.

[Man (De - is het hoofd]

Man (De - is het hoofd, naar 1 Kor. XI:3, Efez. V:23: ‘de man, het hoofd der vrouw’. Er wordt wel aan toegevoegd: ‘maar de vrouw is het nekje, waar het hoofd op draait’.

[Man des bloeds]

Man des bloeds, naam, aan David gegeven, naar 2 Sam. XVI:7, waar Simeï, de zoon van Gera, al vloekend tot hem zegt: ‘Ga uit, ga uit, gij man des bloeds’. De Puriteinen pasten dezen naam op Karel I toe, omdat hij met het Parlement overhoop lag.

[Man en vrouw zijn éen]

Man en vrouw zijn éen, ontleend aan Gen. II:24: ‘Daarom zal de man zijnen vader en zijne moeder verlaten en zijne vrouw aankleven; en zij zullen tot één vleesch zijn.’

[Man Gods]

Man Gods, ontleend aan Deut. XXXIII:1; verder komt het nog zestig maal in het O.-T. voor.

[Man merkt die Absicht und man wird verstimmt]

Man merkt die Absicht und man wird verstimmt, (hgd.), men merkt de bedoeling en is ontstemd, vervormd naar Goethe's Tasso II, 1. Tasso heeft een gesprek opgevangen tusschen de Prinses en Lenore, en als de eerste hem nu zegt, dat hij tot haar leedwezen niet hartelijk genoeg tegen Lenore is, die toch steeds zoo vriendelijk tot hem spreekt, geeft hij te kennen, dat het hem voorkomt, dat die vriendelijkheid hem als een aalmoes wordt toebedeeld, en zegt:

Wenn sie auch

Die Absicht hat, dem Freunde wohl zu thun,

So fühlt man Absicht, und man ist verstimmt.

[Man met de bruine tong]

Man met de bruine tong, vleier; een aardigheid van Klikspaan, geen eigenlijke studententerm.

[Man met den degen]

Man met den degen, (barg.), schout.

[Man met het ijzeren masker (De -]

Man met het ijzeren masker (De -, zie IJzeren masker.

[Man muss nicht müssen]

Man muss nicht müssen, (hgd.), zie Kein Mensch muss müssen.

[Man naar Gods hart (Een -]

Man naar Gods hart (Een -, David, ontleend aan 1 Sam. XIII:14 en Hand. XIII:22.

[Man soll die Stimmen wägen und nicht zählen]

Man soll die Stimmen wägen und nicht zählen, (hgd.), men moet de stemmen wegen en niet tellen, versregel uit het treurspel Demetrius van Schiller, door diens dood (1805) onvoltooid gebleven. In anderen vorm ook voorkomend bij M. Mendelssohn, Wieland, Lichtenberg, Klopstock, ook bij Schiller in Mar. St. II, 3: Nicht Stimmenmehrheit ist des Rechtes Probe; het eerst bij Cicero De Off. II, 22: non enim numero haec indicantur, sed pondere, en bij Plinius Jun. II, Ep. 12 numerantur enim sententiae, non ponderantur.

[Man spricht vergebens viel um zu versagen;
Der andre hört von Allem nur das Nein;]

Man spricht vergebens viel um zu versagen;
Der andre hört von Allem nur das Nein; Goethe, Iphigenie I, 3, te vergeefs gebruikt men veel woorden om te weigeren, de andere (de vrager) hoort van dat alles alleen het neen (de weigering); woorden van Koning Thoas tegen Iphigenie, die door hem ten huwelijk gevraagd, een welsprekend betoog houdt, waarvan de Koning echter begrijpt, dat het einde eene afwijzing is.

[Man van bloed en ijzer]

Man van bloed en ijzer, zie IJzeren Kanselier.

[Man van Sedan (De -]

Man van Sedan (De -, Napoleon III (1808-73), die 2 Sept. 1870 na den slag bij Sedan, zijn zwaard aan den Koning van Pruisen overgaf.

[Man wants but little here below, nor wants that little long]

Man wants but little here below, nor wants that little long, (eng.), de mensch heeft maar weinig noodig hier beneden, en dit weinigje nog niet eens lang, Oliver Goldschmidt (1728-74), The Hermit, strophe 8, die dit citaat in eenigszins gewijzigden vorm aan de ‘Nighthoughts’ (1741) XIV, 118, van Edward Young (1681-1765) ontleende, waar dit gezegde aldus luidt:

‘Man wants but little, nor that little long’.

[Man who did (A -]

Man who did (A -, (eng.), een man, die deed. Een man van handelen, van de praktijk.

[Mancando]

Mancando, (it., muz.), afnemend. Zie Calando.

[Manchester]

Manchester, (eng.), eene katoenen, fluweelachtige stof, in de Eng. stad van dien naam uitgevonden.

[Manchesterschool]

Manchesterschool of -partij, In 1839 richtte Richard Cobden de ‘Anti-corn-law-ligue’ op, die afschaffing van graanrechten ten doel had, welke vereeniging in geheel Engeland aanhangers verkreeg. Toen in 1846 het invoerrecht op het graan in Engeland werd afgeschaft hield de vereeniging op te bestaan, doch de partij, welke door haar gevormd was, bleef voortbestaan onder den naam Manchester partij. Zij ijverde voor vrijheid van handel en bedrijf, afschaffing der akte van Navigatie (in 1849 verkregen) en bestreed alle pogingen tot wettelijke regeling van den arbeid in fabrieken, of in het algemeen, van staatsinmenging. In Frankrijk was Bastiat, in Duitschland Schulze-Delitsch, de oprichter der coöperatie, voorstander van die school. De Kathedersocialisten in Duitschland waren de hevige bestrijders der Manchesterschool.

[Manchesterthum]

Manchesterthum, (hgd.), koopmansgeest, (Krämergeist), naar de zienswijze der groote fabriekbezitters te Manchester, waarbij alle belangstelling ontbreekt voor alles, wat geen winsten afwerpt. Vandaar, dat men in Engeland spreekt van a London gentleman, van a Liverpool merchant, maar van a Manchester man.

[Manchette]

Manchette, (fr.), de plaats aan het hoofd van een nieuwsblad, dat door den titel wordt ingenomen.

[Manchetten]

Manchetten, (mil.), handboeien.

[Manchettes de Buffon]

Manchettes de Buffon, (fr.), de manchetten van Buffon. Sedert lang geloofde men - en de aard van zijn stijl gaf daaraan niet weinig voet - dat de beroemde geleerde, vóór hij zich aan zijn schrijftafel plaatste, zich zorgvuldig aankleedde, poeierde enz. Vooral mochten geen geborduurde of kanten manchetten aan zijn toilet ontbreken 't Geldt echter thans voor uitgemaakt, al wordt nog dikwerf op het feit gezinspeeld, dat het een praatje was, uit een misverstand geboren. Buffon placht

namelijk, als hij schreef, het papier in tweeën te vouwen en een helft als marge (of manchette zooals dat eveneens in het Fransch heet) voor veranderingen of invoegingen te bezigen.

[Mancipatio]

Mancipatio, ook mancupatio, (lat.), de plechtige eigendomsoverdracht eener zaak in tegenwoordigheid van vijf getuigen; vanhier de verkoop of koop volgens streng Romeinsch recht. Uit manus (hand) en capio (grijpen, vangen).

[Manco]

Manco of Manquo, (hand.), hetgeen aan eene som gelds, of aan gewicht, maat of getal eener verkochte partij goederen ontbreekt, verlies, korting.

[Mandamus]

Mandamus, bevelschrift, in naam van het Hoofd van den Staat, van de King's of Queen's Bench. Eng. rechtsterm, uit het Latijn (= wij bevelen).

[Mandant]

Mandant, (hand.), volmacht- of lastgever.

[Mandarijn]

Mandarijn, hoogste staatsbeambte in China, edelman krachtens zijn ambt. Hij mag den Keizer, hoewel onbepaald monarch, in eerbiedigen trant tegenbedenkingen inleveren. Frankrijk zocht indertijd voor de Christen-zendelingen den rang van Mandarijn te verkrijgen; en in vroeger eeuwen hebben zendelingen der Paters-Jezuiten daar dien rang gehad. Van port. mandar = bevelen; bij de Port. mandarin of mandarim. Door de bevolking zelf worden zij Khiouping genaamd. De negen Mandarijnen worden onderscheiden door den knoop in hun hoofddeksel: 1^o robijn; 2^o koraal; 3^o saphyr; 4^o een opaal blauwachtige steen; 5^o kristal; 6^o een opaal witachtige schelp; 7^o bewerkt goud; 8^o massief goud en 9^o zilver.

[Mandarin-pourer]

Mandarin-pourer, (eng.), mandarijn-gieter, wordt over de gebroken tuit van een trekpot geschoven, en men kan er goed uit schenken, zonder morsen of lekkage.

[Mandataris]

Mandataris, gevolmachtigde.

[Mandau]

Mandau, koppensnellerszwaard op Borneo.

[Mandeffoe]

Mandeffoe, de Fransche Post, bij welken de negers aan de Congo soms als kettinggangers werken.

[Mandelle's n' dombi]

Mandelle's n' dombi, zwarte heeren, nl. timmerlui, metselaars, waschbazen en enkele stuurlui en machinisten, bij de negers aan de Congo (Afrika's Westkust).

[Mandement]

Mandement, manifest of herderlijk rondschrijven van een bisschop (vooral in Frankrijk zoo genoemd).

[Mandifeest]

Mandifeest, feest bij gelegenheid van het eerste bad van een jonggeborene. Algemeen gebruik op Sumatra. - De eerste maal wanneer het jonggeboren kind naar de rivier gebracht wordt om te baden (toeroen mondi, heet dit: afdalen om te baden), geschiedt dit met zekere formaliteiten. Een feestmaal besluit de handeling.

[Mandoer, -dora, -dura]

Mandoer, -dora, -dura, variant van mandoline (z.a.); zie Bandola.

[Mandoer]

Mandoer of mandoor, in Ned.-Indië een opzichter of meesterknecht in een fabriek of bij eenig werk. Afkomstig van het Portug. mandar = bevelen; samengetrokken uit mandador.

[Mandoline]

Mandoline, it. mandolino als verkleinwoord van mandolo, snaarinstrument op eene luit gelijkend, kalabasvormig, dieper uitgebouwd dan de luit, maar veel kleiner; komt vooral in Italië voor, gelijk bij ons de guitaar.

[Mandragore]

Mandragore, lat. mandragora, gr. mandragorus, de alruinwortel, toover- of heksenwortel, een in tweeën gespleten wortel, die eenige overeenkomst met de menschengestalte heeft, en waaraan men tooverkracht toekent. Zie Alruinmannetjes en Galgenjong.

[Manel]

Manel, (afr.), jas, mantel.

[Manes]

Manes of Mani, lat. Manichaeüs, een Pers, sterrenkundige en schilder, geb. 214, † 274/8 n.C., stichter van een Oostersch godsdienststelsel, het Manichaeïsme, dat eene vermenging is van Parzisme en Christendom, met Gnostische bij-

voegselen. Omdat hij zich voor den in 't Evang. van Joh. beloofden Parakleet (z.a.) uitgaf, werden de Katharen (zie Ketter), die alleen het geestelijke, bovenaardsche, hemelsche voorstonden, door de rechtzinnigen Manichaeërs getiteld. De Manichaeërs hadden den mond vol van het streven naar ‘waarheid’, en beloofden hunnen aanhangers hen zonder eenige afschrikkende autoriteit door de Rede tot God te leiden en van alle dwaling te bevrijden. Volgens hen werden de gewone Christenen slechts door bijgeloof in bedwang gehouden, en genoodzaakt om als waar aan te nemen dingen, waarvoor zij geen voldoenden grond hadden. Hun stelsel was voor de zedelijkheid niet zonder gevaar. De Manichaeën in N.-Afrika, waar zij zeer talrijk waren, zijn in de 5e en 6e eeuw door de Vandalen uitgeroeid.

[Maneschijn]

Maneschijn, (afr.), bv. ik ga ver jou rol' in die maneschijn, ik moet verschrikkelijk om je lachen.

[Manessisch handschrift (Het -]

Manessisch handschrift (Het -, noemde Bodmer een op de groote bibliotheek te Parijs aanwezig handschrift van minneliederen uit de 14e eeuw, omdat zich daarin ook een gedicht bevindt van den Züricher dichter Johann Hadlaub, waarin hij den lof bezingt der beide Manessen: Rüdiger Manesse (a^o 1280-1325), ridder en raadsheer te Zürich, en zijn evenzoo genoemden oudsten zoon, wegens hunne liefde tot de vaderlandsche poëzie, blijkbaar in het verzamelen van liedeboeken. Het handschrift is in Zwitserland geschreven, en bevat meer dan 7000 coupletten van 140 dichters, benevens 137 afbeeldingen. Het handschrift is ook bekend onder den naam van ‘het Parijsche handschrift’.

[Man-fly]

Man-fly, manvlieg, acrobaat, die tegen den zolder loopt.

[Manger de la vache enragée]

Manger de la vache enragée, (fr.), fig. kommer en gebrek lijden, het zwaar te verantwoorden hebben. Het is verboden, het vleesch te eten van dieren, die door eenige besmettelijke ziekte zijn aangetast of door een dollen hond zijn gebeten. De armen, ontbloot van alles, houden zich niet aan deze bepalingen en om vleesch te eten, eten zij zelfs vleesch van een dolle koe. Uit dat gezegde ontstond sinds 1896 het woord vachalcade, als titel van een optocht van jeugdige kunstenaars te Parijs, die geacht moeten worden een harden strijd voor het bestaan te voeren.

[Manger la grenouille]

Manger la grenouille, (fr.), in de dieventaal, zich van eene som gelds meester maken, die eene vereeniging toebehoort, en er mede wegloopen.

[Manger le morceau]

Manger le morceau, (fr.), in de volkstaal: verraden, uit de school klappen; in de dieventaal: bekennen, zijne medeplichtigen aanwijzen, een geheim ontsluieren.

[Mangeurs de rentes]

Mangeurs de rentes, (fr.), letterlijk rente-eters, 3 April 1894 in de Belgische Kamer der Volksvertegenwoordiging door den heer Lambiotte, lid der uiterste linkerzijde, voor het eerst gebezigd voor renteniers of kapitalisten, in tegenstelling van mangeurs de pain, broodeters (proletariërs).

[Mangga Mangifera Indica L.]

Mangga Mangifera Indica L. De om zijne lekkere vruchten bekende, tot de Nat. fam. der Anacardiaceae behoorende boom, die in vele verscheidenheden algemeen in N.-I. voorkomt.

[Mango]

Mango, soort peer, waarvan de smaak overeenkomt met onze bergamot of juttepeer, in de Congo (Afrika).

[Manheimsch goud]

Manheimsch goud, alliage, bestaande uit 3 deelen koper en 1 deel zink.

[Manhig]

Manhig, (mrv. manhigîm), (n. hebr.), leider; als titel: bestuurder, beheerder.

[Mania Cesarea]

Mania Cesarea, letterl. keizersmanie. Als Czaren-waanzin toegepast op der Franschen uitbundige ingenomenheid met Rusland, welke haar toppunt bereikte, toen Czaar Nicolaas II 6-9 Oct. 1896 Frankrijk (Parijs) bezocht.

[Mania marina]

Mania marina, (lat.), zee-manie, hartstocht om eene badplaats aan zee te bezoeken, of aan het zeestrand te vertoeven.

[Mania scriptoria]

Mania scriptoria, (lat.), schrijfmanie, hartstocht om te schrijven.

[Manibus pedibusque]

Manibus pedibusque, (lat.), met handen en voeten, d.i. met inspanning van alle krachten. Terentius, Andria, 1, 1, 134 (161). Ook manibus pedibus 4, 1, 52 (676).

[Manibus Sacrum]

Manibus Sacrum, (M.S.), zie Diis manibus sacrum.

[Manichaeïsme]

Manichaeïsme, zie Manes.

[Maniëristen]

Maniëristen, kunstschilders der 16e eeuw. Ten tijde van het verval der schilderkunst onderscheidde zich onder hen de Italiaansche artist Luca Lambiasi, ook Luchetto da Genova geheeten, omdat hij (in 1527) te Maneglia in het gebied van Genua, geboren werd, † 1585 te Madrid. Men spreekt ook van gemaniëreerd. Van het Ital. maniéra, dus: schilders en schrijvers die in hun manier van werken niet van gemaaktheid zijn vrij te pleiten.

[Manifestatie-eed]

Manifestatie-eed, lat. juramentum manifestationis, de eed, waarbij men verklaart, dat bij inventarissen niets verduisterd of achtergehouden is.

[Manile]

Manile, (m. lat., r.k.), een waterkan voor de handwassching der priesters; van manus, hand; letterl. handvat. Ook munile.

[Manille]

Manille, tweede troef in 't omber en quadrille, zie Matador en Speelkaarten.

[Manifest]

Manifest, stuk strekkende tot bewijs van den inhoud van de lading van 't schip, en inhoudende het getal, de merken en de nommers der koopmanschappen, den naam der bevrachters, inladers en dergenen, aan wie de koopmanschappen zijn geconsigneerd.

[Manipel]

Manipel, (r.k.), oorspronkelijk handdoek, dien de priester bij het altaar gebruikte om zich het gelaat af te wisschen; van lat. manipulum, handdoek, van manus (hand). Ook sudorium (zweetdoek) geheeten; sedert de 11e eeuw alleen een sieraad, waarvan de kleur en de stof met die van het kasuifel en van de stool moesten overeenkomen. Voor 't oude doel wordt thans eenvoudig een witte zakdoek gebruikt.

Men verwarre dit niet met de mappulae, geen manipels maar baldacchini (Aanh.). - De fano (got. fana, lat. pannus), hgd. Fahne, is een andere naam voor manipel m.lat. manipula, o.hd. hantvan of hantfan.

[Manipel]

Manipel, (wap.), band aan de mouw van 't priestergewaad, manipula.

[Manitor]

Manitor, God, in de taal der Roodhuiden van Canada.

[Manjo-sju]

Manjo-sju, (jap.), beroemde verzameling van gedichten uit de 8e eeuw, in 30 deelen.

[Mann muss hinaus in 's feindliche Leben (Der -]

Mann muss hinaus in 's feindliche Leben (Der -, de man moet den levensstrijd tegemoet gaan, Schiller, Lied von der Glocke, tegenstelling tusschen den arbeid van den man en dien van de vrouw. (Vgl. Ten Kate's: Hem de wereld, haar het huis.)

[Manna]

Manna, het gestolde vocht, de honigzoete hars van de Tarfastruik der Arabieren op het Sinaïetisch schiereiland, den ouden Israëlieten gedurende hun 40-jarig verblijf in de woestijn in tijd van nood en in verbazende hoeveelheid, gelijk het bijbelsch verhaal meldt, uit den hemel gevallen, als dauw. En hierin lag het wonderbare; niet in het produkt zelf, dat door de Israëlieten, met den oorsprong er van onbekend, - van hier hunne duiding in Exod. XVI:15, 31: man, ontstaan uit hunne vraag, bij den aanblik er van, mân hoe = wat is dat? - als hemelsch brood of koorn (Ps. CV:40, LXXVIII:24) werd aangemerkt, en daarom ook door de latere Joden engelenspijs (Boek d. Wijsh. XVI:20; vgl. de Septuagint Ps. LXXVIII:25) geheeten. Nu, elk natuurprodukt is eigenlijk eene gave Gods; daarom, dewijl man (arab.) ‘geschenk’ beteekent, duiden de Arabieren hun manna als man of manno's samâi (geschenk des hemels) aan. Uit de Tarfastruik, eene soort tamarisk, leekt de hars, tengevolge van den steek van zeker insekt (niet

ongelijk aan de wandluis), vooral in Juli en Augustus; 't is gele slijmsuiker. - Het manna der apothekers is een soort van dauw, dien men in Calabrië op zekere tijden des jaars op de bladeren der boomen aantreft; het verharde zoete sap van zekere struik, lat. manna calabrina.

[Mannaggia la Rocca (Generaal -]

Mannaggia la Rocca (Generaal -, bijnaam van een ouden voddenraper te Rome, die Luigi Guidi heet, en bij gelegenheid van het Carnaval op een ezel gezeten, door Romes straten trekt, met een blikken helm op het hoofd en een houten sabel aan de zij. Eene uitdaging, door dien generaal beantwoord, strekt tot spot van den uitdager. Managgia, (ital.) is eigenlijk een vloek, en beteekent verwensching.

[Mannaia]

Mannaia, dergelijk werktuig als de guillotine (z.a.), sedert de 13e eeuw in zwang, waarmee men in Italië de adellijken onthoofdde.

[Mannaliter]

Mannaliter, (muz.), alleen voor mannaal, dus zonder pedaal.

[Manneke]

Manneke, naam, dien men oudtijds veel aan kleine munten gaf, zoo in ons land als over de grenzen. Zoo had men in Holland en Braband negenmannekes, koperen stukjes van 9 myten, de voorloopers der duiten, verder in Groningen magermannekes, in Pruisen Vetmannekes en in het midden dezer eeuw aldaar nog de Käsemännekes of groschen.

[Manneken-pis]

Manneken-pis, de oudste burger van Brussel (dagteekenend van 1619); ‘Brunnenbild’ gelijk de Duitschers zulk een beeld noemen, nl. een metalen beeldje, waardoor eene waterleiding loopt, die op een minder stichtelijk te noemen plaats een uitweg vindt. Het is een aardigheid uit den ouden tijd, zooals men die in Nürnberg, in Bern en vele andere plaatsen in grooten getale vindt.

[Mannekens en wallekens (Kiezen tusschen -]

Mannekens en wallekens (Kiezen tusschen -, mannekens = strijdbaar leger, wallekens = vestingbouw.

[Mannema(a)t]

Mannema(a)t of dachmaet lands, oude vlaktemaat, weleer in Gelderland en Overijsel, bv. omstr. 1550 te Kampen. Zóoveel als den man op éen dag kan afmaaien.

[Mannen van naam]

Mannen van naam, personen van aanzien en verdienste. Ontleend aan Genes. VI:4, waar het gebezigd wordt van reuzen, van machtigen, voortgesproten uit de verbintenis van de dochteren der menschen met de zonen Gods (Engelen); zij heeten alzoo, als van ouds beroemd wegens hunne grootte en lichaamskracht.

[Mannequin]

Mannequin, (fr.), ledepop, bij schilders in gebruik. De Franschen hebben het woord van de Vlamingen overgenomen, nam. manneken of mannetje, menschje.

[Mannequin]

Mannequin, (fr.), bij de naaisters en couturiers van naam, te Parijs, een jong meisje, die de kleederen moet aantrekken, die men wil passen of den kalanten wenscht te toonen; hgd. Probiermamsell.

[Mannetje in de maan;]

Mannetje in de maan; de vlekken, die men op de maan ziet. Voor sommigen een gelaat vormend, schijnen ze voor anderen een mannetje, dat een takkebos op den rug draagt. Volgens allerlei overleveringen, die onderling veel overeenkomst hebben, zou een zekere Ludegeer op Zondag hout gesprokkeld, en op de berisping van den priester geantwoord hebben: Voor mij is Zondag gelijk aan Maandag. Tot zijn straf moest hij een eeuwigen Maandag hebben, en werd daarom in de maan geplaatst.

[Mannlicher-geweer]

Mannlicher-geweer, klein-kaliber repeteergeweer; een geweer met krachtige uitwerking door het bestrijken van de kogelbaan en den aard van het projectiel, dat er uit geschoten wordt. Het is van 6.5 mM. kaliber. Aldus naar den uitvinder, civiel-ingenieur in Oostenrijk.

[Manoekan, sambilang]

Manoekan, sambilang, voorwerpen, waarmeê op Java de jukken der vrachtkarren getooid worden, en die zeer sierlijk bewerkt zijn. Het juk zelf

heet bij de karrevoerders Pasangan, de stok, die recht op het midden van het juk staat manoekan, en de stukken hout aan weerszijden van den nek der sappi's of sapies (z.a.) sambilan. Deze manoekan en sambilang worden in allerlei grillige vormen uit hout gesneden en met bonte kleuren versierd. Ze zijn een merkwaardig voorbeeld van Javaansche kunstvlijt, en verdienen de aandacht vooral ter waardeering van den kunstzin der Javanen, die zelfs bij gewone dagelijksche voorwerpen wordt toegepast, zooals dit ook eenmaal met de Nederlandsche kunstvlijt het geval geweest is.

[Manometer]

Manometer, toestel voor het meten der drukking of spankracht van saamgeperste luchtvormige stoffen (vooral stoom). Van gr. manos = dun, spaarzaam, ijl, doorluchtig, en metron = maat (als werktuig).

[Manque en passe]

Manque en passe, beneden en boven de helft. Hiernaar speelt men op de roulette te Monte-Carlo.

[Mansard-dak]

Mansard-dak, (naar den uitvinder, de Fransche architect Mansard (1578-1666)), dak waarvan de bovenhelft minder helling heeft dan de benedenhelft, zoodat beide helften met elkander een stompen hoek maken. In de onderste helft vaak dakvensters, die zolderkamertjes verlichten, welke hiernaar weder Mansardes heeten.

[Manschap]

Manschap, onder het leenstelsel, de betrekking tusschen leenheer en leenman(nen); manschap doen = de verschuldigde trouw en gehoorzaamheid van leenman aan den leenheer bewijzen. Men sprak ook wel van ‘manschap of leen’ (a^o 1561), waarin leen = leengoed is; dus dan manschap hier z.v.a. het pand, waardoor de verplichting tot het doen van manschap ontstaat; alzoo = manstad (z.a.). Zie Ledige hand.

[Manschetten haben]

Manschetten haben, (hgd.), zegt men schertsenderwijs voor beangst zijn. Van den oorsprong worden verschillende verklaringen gegeven. De meest waarschijnlijke is echter, dat, wanneer iemand siddert, ook zijne manchetten beven, vooral, zooals men die eertijds droeg; men zeide dan ook weleer: ihm wackeln die Manschetten = zijne manchetten schudden, van iemand, die van angst beefde. Bovendien wordt daardoor tevens het woord Manschettenfieber (hgd.), voor beangst zijn, verklaard.

[Manschettenfieber]

Manschettenfieber, (hgd.), zie Manschetten haben.

[Manseran nanggi]

Manseran nanggi, Heer des Hemels, benaming van het Hoogere Wezen bij de Papoea's. Het geloof aan dit Wezen verdwijnt echter geheel bij de toepassing van hun godsdienst op de zaken van het dagelijksch leven. Daarin zijn 't alleen de geesten der afgestorvenen, waarmee men rekening houdt, en die hun gemoedsleven bijna geheel in beslag nemen. Zie Korwar (Aanh.), Nien.

[Mansfelders]

Mansfelders, lieden uit het volk, die onstuimig over een morsigen weg luidruchtig voortloopen. Ook van vrouwen gezegd, en dàn nog, ‘met opgeschorte bovenkleeren’ er bij. Zoo woest als een soldaat uit de Mansfeltsche troepen, die in den 80-jarigen oorlog onder den onbesuisden Graaf v. Mansfelt dienden. Bedoeld is Ernst graaf v.M., die eerst Spanjes Koning diende, maar in 1610 tot de Protestantsche Kerk overging, en een der gevaarlijkste vijanden werd van het Huis van Oostenrijk. In 1618 streed hij voor den Winterkoning (z.a.).

[Manstad]

Manstad, onder het leenstelsel, de stede of plaats van een leenman of man van leen. Men hield eene hoeve of boerderij in manstad, bijv. van een klooster, alzóo dat men er manschap (z.a.) van doen moest aan dat convent. Aldus a^o 1354. Het Schultenhuis te Albergen (o. Ootmarsum), tot daartoe in manstad leenroerig aan de heerschap van Borkulo in den hof te Tubbergen, werd in 1395 door den leenheer verheven tot een edel vrij eigen goed. Soms ziet men manstad wel door manschap (z.a.) vervangen.

[Mansus]

Mansus, (m.lat.), een blok land van 18 morgen of 144 rijnl. roeden met

eene woonplaats daarop. Vanhier hoeve (van lat. manere = blijven). Volgens Meijer's Woordenschat. In 1247 is sprake van 16 Hollandsche journalen (o. fr. = bunders), d.i. zóoveel land als een paar ossen daags beploegen kan. Gewoonlijk zegt men, dat mansus of eene hoeve lands 9600 vierkante roeden of 16 morgen besloeg (Prof. Bondam).

[Manteaux (Blancs -]

Manteaux (Blancs -, witmantels, zie bij Lewiter monniken.

[Mantega]

Mantega, (mal.), boter. Oorspronkelijk portugeesch.

[Mantel]

Mantel, behoorde - evenals de korte broek, de preekrok (in den vorm van een hofrok), lage schoenen met gespen en de steek of driekante hoed, tot het vroeger kostuum der predikanten en der aansprekers, en bestond uit een lange smalle strook dubbel gevouwen op zwart laken vastgenaaide zwarte zijde, boven aan den rok vastgehaakt en over den rug hangend. Versmald overblijfsel van den mantel, waarin, naar het voormalig streng kerkgebruik, predikant en voorlezer moesten optreden en dienst doen. Uit de stof, de breedte en de manier van dragen van den mantel meende men voorheen het een en ander te kunnen opmaken omtrent de richting en de meerdere of mindere gestrengheid van den leeraar. En zoo had men Coccejaansche en halve Coccejaansche, Voetiaansche, Lampiaansche, Groenewegiaansche mantels, mantels van de Utrechtsche en de Leidsche studie; ja Libertijnsche en Bibliaansche mantels.

[Mantel]

Mantel, (wap.), van purper met hermelijn gevoerd als een tentvoorhangsel opgeslagen, achter 't schild geplaatst. Eerst alleen door keizers en koningen, later ook door prinsen en hertogen gevoerd; verder zeldzaam.

[Mantel (Deensche -]

Mantel (Deensche -, in de Middeleeuwen een soort van folterwerktuig (z.a.)

[Mantel van Dejanira]

Mantel van Dejanira, de mantel, dien Dejanira aan Hercules omhing, wetend, dat deze besmet was met het bloed van den Centaurus Nessus, die met vergiftigde pijlen gedood was, zoodat dit kleed zich aan Hercules hechtte en hem onder onbeschrijfelijk lijden deed sterven. Vandaar ook Nessuskleed.

[Mantel naar den wind keeren (Den -]

Mantel naar den wind keeren (Den -, d.i. de huik naar den wind hangen; zich aansluiten bij hen, van wie men het meeste voordeel verwacht; ontleend aan Gottfried von Strassburg (omstreeks 1215), Tristan und Isolt (262, 32 f. Massmann, Leipz. 1843), in den vorm man sol den mantel keren, als im die winde sint gewant. Ook wel voor veranderen met en naar de omstandigheden. Nog bij anderen, zooals Freidank, Heinrich von Wittenweiler e.a. is die zegswijs, min of meer gewijzigd, te vinden. De voor ons Nederlanders meest belangwekkende is echter die van Tunnicius, daar zij het Nederduitsche woord huik bevat, dat ook in een andere Ned. lezing, als de door ons aangehaalde voorkomt. Zij luidt toch: Men mot de hoiken na dem winde hangen.

[Mantel (De - zijns meesters is op hem gevallen]

Mantel (De - zijns meesters is op hem gevallen, d.i. ‘hij wandelt in het voetspoor zijns meesters, is diens opvolger en navolger’; ontleend aan het bijbelsche verhaal, waarin Elia zijn profetenmantel op Eliza werpt, ten teeken, dat hij dezen tot zijn dienaar en medewerker verkiest (I Kon. XIX:19, II Kon. II:9-13).

[Mantel der liefde (Iets met den - bedekken]

Mantel der liefde (Iets met den - bedekken, oorspr. Spreuken van Salomo X:12: ‘de liefde dekt alle overtredingen toe’. Vgl. 1 Petrus IV:8 en 1 Cor. XIII:7. In Gen. IX:24, is sprake van Sem en Japhet, die hun vader Noach met een kleed bedekten, toen deze onwelvoegelijk op den grond lag, door wijn bevangen. Men denke ook aan de volgende woorden, die aan Keizer Konstantijn worden toegeschreven: ‘hij zou, wanneer hij een priester of monnik zag zondigen, zijn mantel uittrekken en hem daarmede zoo bedekken, dat niemand hem kon zien (chlamydem meam exuerem et cooperirem eum, ne ab aliquo videretur).

[Mantel (Men behoeft hem den - niet te scheuren]

Mantel (Men behoeft hem den - niet te scheuren, van een tafel-

schuimer, dien men, als hij vertrekken wil, niet sterk behoeft te dringen, om aan tafel te blijven zitten. Ontleend aan 1 Sam. XV:27, waar verhaald wordt, dat Saul den profeet Samuel, als deze, vertoornd over zijne ongehoorzaamheid, zich omkeerde om weg te gaan, nog wilde terughouden, en hem bij een slip van zijn mantel greep, met het gevolg, dat deze scheurde.

[Mantelé]

Mantelé, (fr. wap.), 1) schild met in de bovenhelft twee figuren als naar weerszijden opgeslagen gordijnen, v.a. kleur of metaal, reikende tot de halve hoogte, zoodat er aan weerskanten een mantel over heen schijnt te hangen;

2) de leeuw, wanneer hij een soort van schoudermanteltje draagt, wel te onderscheiden van den baresteel, zooals die bv. in 't wapen van Brederode staat. In Ned. wapens komen beiden zelden of nooit voor.

[Mantelkinderen.]

Mantelkinderen. ‘Ter gelegenheid van het aangaan van een huwelijk tusschen hen, die buiten hetzelve kinderen verwekt hadden, had de wettiging dier kinderen symbolisch plaats, zoodanig, dat, terwijl de huwelijksplegtigheid geschiedde, de buiten echt geboren kinderen onder den rok, de falie of den mantel der moeder en ook van den vader verborgen bleven, en daaruit na de voltrekking des huwelijks te voorschijn werden gebragt. Voorzeker moest door deze zinnebeeldige plegtigheid de schijn vertoond worden, alsof de kinderen toen onder, na en uit een wettig huwelijk hunner ouders geboren waren; de huik of mantel, onder welke zij geplaatst werden, zal daarenboven hebben kunnen aanduiden het vereenigd voornemen van den vader en de moeder, om de kinderen voortaan als echte kinderen gemeenschappelijk te beschermen en te verzorgen. Volgens Van de Spiegel in de aangehaalde verhandeling, bl. 120, zouden deze kinderen daarom Martelkinderen genoemd zijn; maar ik geef in bedenking, of de benaming van mantelkinderen hier niet natuurlijker en gepaster zoude zijn? In Vlaanderen toch, zoowel als in Frankrijk, werden de bastaarden, bij zoodanige symbolische wettiging, onder den mantel van den vader zoowel als van de moeder geplaatst.... Nog in de vorige eeuw was deze gewoonte niet geheel in ons Vaderland afgeschaft, en ik herinner mij, nog kind zijnde, die eenmaal in Zuid-Holland te hebben bijgewoond. De spreekwoorden: hij is onder de huik gewettigd; onder de huik geboren; zij zijn met de huik getrouwd, zijn wij daaraan verschuldigd. Met betrekking tot de kinderen gaven wij te kennen, dat zij buiten echt geboren, maar door de voltrekking van het huwelijk hunner ouders per petionem juris, voorondersteld werden, op den dag hunner geboorte wettig te zijn geweest’, enz. Mr. M.C. van Hall, Bijdragen voor Regtsgeleerdheid en Wetgeving (1835), IX, 150.

[Mantella]

Mantella, (it.), (witte) sluier, die over de schouders valt. Dracht van hofdames, die daarbij gedecolleteerd zijn.

[Mantelpijpje]

Mantelpijpje, het laatste pijpje, dat men in gezelschap rookt; wanneer de mantels reeds voor den dag gehaald worden.

[Mantenatoren]

Mantenatoren, verdedigers, bij tornooigevechten. Zij worden opgeroepen, nadat men tegenstanders (avonturiers) tot een tornooi heeft uitgedaagd.

[Mantera]

Mantera of meĕntera, (mal.), tooverspreuk, tooverformulier.

[Manteri]

Manteri, (mal.), raadsheer, minister; ook titel voor bepaalde inlandsche ambtenaren van minderen rang, b.v. mantri kopi, mantri oeloe (d.i. bij de waterleidingen), mantri blandong (bij de houtaankap), mantri tjatjar, z.b. enz.

[Mantelet]

Mantelet, (fr. wap.), zie Helmkleeden.

[Mantiek]

Mantiek, waarzeggerskunst, gr. mantikè, van mantenomai = een orakel geven èn ondervragen.

[Mantille]

Mantille, (fr.), damesmanteltje zonder kap. lat. mantellum (mantelum).

[Mantri-tjatjar]

Mantri-tjatjar, vaccinateur, uit mantri (jav. en mal.), uit het sanskr. mantri, Minister of raadsman van een Vorst, staatsbeambte, en tjatjar =

pokken. In N.-Indië wordt onder Mantri een beambte van ondergeschikten rang verstaan en komt 't woord in verschillende samenstellingen voor, als: mantri kòpi, beambte bij de koffiecultuur; mantri blandong, (spec. op Java), beambte bij de houtaankap; mantri oeloe, (java), mantri bij de waterleidingen; mantri djalan, Inl. opzichter bij de wegen; mantri keboepaten, (java), mantri toegevoegd aan den Regent. De inlandsche beambten belast met de vaccinatie en revaccinatie heeten door geheel Ned.-Indië mantri tjatjar.

[Mantries, mantri politie]

Mantries, mantri politie, titel van door den directeur van financiën tijdelijk nieuw (Juli 1895) ingestelde inlandsche ambtenaren tot het tegengaan van den sluikhandel in opium, ter beschikking van het hoofd van het gewest Kediri. Ze behooren ook tot het gevolg van een inlandschen prins of kroonprins (bijv. dien van Koetei).

[Mantuaan (De -]

Mantuaan (De -, ook: de Mantuaansche Zwaan, de Mantuaansche herder geheeten, voor Virgilius, van Mantua geboortig; behalve zijn bekend heldendicht schreef hij ook pastoralen of herderdichten.

[Manu armata]

Manu armata, (lat.), gewapenderhand.

[Manu propria]

Manu propria, (m.p.), (lat.), met eigen hand, eigenhandig (geschreven). Ook manu mea propria (m.m.p.), met mijn eigen hand.

[Manu sinistra, (M.S.)]

Manu sinistra, (M.S.), (lat.), met de linkerhand te spelen: in muziekwerken.

[Manufactuur]

Manufactuur, (hand.), in eigenlijken zin, wat door de hand bewerkt wordt, doch gewoonlijk gebruikt voor velerlei soorten van geweven en gesponnen fabrikaten, van lat. manu factura.

[Manum de tabula]

Manum de tabula, (lat.), Cicero, Epistolae ad famili ares 7, 25, 1. (Vgl. Plinius de Oudere, Historia naturalis 35, 10 (30) 80. Dixit enim (scil. Apelles) omnia sibi cum illo (sc. Photogene) paria esse aut illi meliora, sed uno se praestare, quod manum de tabula sciret tollere, memorabili praecepto nocere saepe nimiam diligentiam. De hand van het schilderij af, d.w.z. niet langer er aan gewerkt, het is nu genoeg!

[Manumissio]

Manumissio, (lat.), vrijlating van slaven.

[Manus Domini]

Manus Domini, (lat.), de hand des Heeren; dat is manus Domini = hierin kan men Gods vinger zien.

[Manus manum lavat]

Manus manum lavat, (lat.), naar Epicharmus Petronius, Satirae, c. 45, Seneca, Apocolocyntosis (s. ludus de morte Caesaris) 9. De eene hand wascht de andere. - Als de eene hand de andere wascht, worden ze beide schoon.

[Manus]

Manus of manusje van alles, factotum, omnis-homo, de man, die alles doet. Woordspeling tusschen manus (lat.) = hand en Manus = Hermanus. Vgl. fr. Homme à tout faire, en eng. Jack of all trades; winkel waar men allerlei huishoudartikelen kan koopen.

[Manuscript]

Manuscript, (hand.), handschrift.

[Maoewensraad]

Maoewensraad, raad, welken de priesters vormen bij het Kahihanverbond (z.a.), en die wordt voorgezeten door den maoewen-besaar = den opperpriester, in het Kahihanhuis, diep in het bosch gebouwd, om het aan de blikken van het Europeesch bestuur en van vreemdelingen te onttrekken.

[Maori (De -]

Maori (De -, de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland. In hun taal beteekent het: inboorlingen.

[Map]

Map, (eng.), van 't pun. woord ‘mappa’ = seinkaart, en ook = doek, omdat kaarten oudtijds op linnen werden geteekend, bij gebrek aan papier of perkament. Hier te lande een omslag of portefeuille.

[Maple sugar]

Maple sugar, (am.), ahornsuiker, suiker, gekristalleerd van het sap van den suiker-ahornboom (maple-tree), die als eene groote lekkernij wordt beschouwd.

[Mappalah]

Mappalah, (mappoloh), (n. hebr.), nederlaag, val. Hebr. = ruïne, puinhoop.

[Mappe]

Mappe, (joodsch-duitsch), (van het nieuw-Hebr. mappah = laken, doek, of van 't Latijn: mappa), doek of windsel, waarmee de wetsrol omkleed wordt.

[Mappil]

Mappil, (n. hebr.), ontijdig barende; mappil zijn, (joodsch-duitsch), ontijdig bevallen.

[Maquetten]

Maquetten, voorstellingen in 't klein van gebouwen of tooneeldecoraties van hout of papier met waterverf, opgesteld als voor de werkelijkheid en verlucht in verschillende kleuren; ook modellen van gedenkteekenen, die men dikwerf op de voor deze bestemde plaats aanbrengt, om hunne uitwerking te beoordeelen.

[Mar]

Mar, (afr.), maar of nog al. Dit mag reg wees, mar is seker onbillik. Nog al: nou 'n Franschman sijn bloed is mar warm.

[Mara]

Mara, skr. mara, hindernis, mal. hetzelfde, gewoonlijk verbonden met behaja, skr. bhaja, gevaar, nood.

[Maraan]

Maraan, scheldnaam, dien onze voorouders gedurende de troebelen aan de Spanjaarden gaven; zooveel als bastaard van Mooren.

[Maraboet]

Maraboet, van het Arabische woord marboeth, morabeth of moravot, is de naam van een Mohammedaansche secte, die in het N. Westen van Afrika ontstond, en daar de dynastie der Morabieten of Almoravieten stichtte. Later bleef de naam Maraboet onder de Berbers bestaan om priesterlijke personen aan te duiden, die dienst deden bij de moskeeën en begraafplaatsen. Zij staan bij het volk zeer in aanzien, en aan hen worden zelfs de gaven der profetie en der wonderen toegekend.

[Marabou-veêren]

Marabou-veêren, zeer gezien als hoed-tooisel bij dames; de veêren van de marabou, een Afrikaanschen ooievaar; de naam beteekent: Gode gewijd; want deze ooievaar was een heilige vogel.

[Marabout]

Marabout, (alg.-fr.), verkeerdelijk voor kobba, de kapel, waar een heilige priester (maraboet) begraven ligt.

[Maranatha]

Maranatha, (syr.-chald.), d.i. Maran atha = onze Heer komt. Plechtige en nadrukkelijke herinnering, dat de Heer eenmaal zal wederkomen ten gerichte, Paulus bedient er zich van 1 Kor. XVI:22.

[Marane]

Marane, (barg.), horloge.

[Maraschino]

Maraschino of Marasquino, fijne likeur, bereid hoofdzakelijk uit zure kersen (marosca). De vermaardste is af komstig uit Zara in Dalmatië, en draagt den naam van Maraschino di Zara.

[Maravedi]

Maravedi, Spaansche koperen munt, bestaande sinds 1497, het 272ste deel van den piaster, dus bijna 1 cent; sedert 1867 vervangen door stukken van 2½ centimos.

[Marboet]

Marboet, (arab.), een soort van geestelijken.

[Marcassin]

Marcassin, (fr. wap.), jonge ever zonder slagtanden en met hangenden staart.

[Marcato]

Marcato, gebrocheerde jacquardstof met zijde. Ital. marcato = gemerkt. Zie Jacquard.

[Marché]

Marché, (fr. wap.), gehoed.

[Marché du 9 Thermidor]

Marché du 9 Thermidor, naam der markt, ingesteld ter plaatse, waar het Jacobijnenklooster in de Rue Saint-Honoré gestaan had. Dit werd al spoedig gesloopt, nadat de Nationale Conventie besloten had de vergaderzaal der Jacobijnen (z.a.) te sluiten. De 9 Thermidor (z.a.) was het tijdstip van den val van Robespierre.

[Mar-chef]

Mar-chef, (fr.), met deze verkorting van maréchal-des-logis chef pleegt men bij het Fransche paardevolk, zelfs in dienstzaken, den opperwachtmeester aan te duiden.

[Marc]

Marc (fr. wap.), zie Mark.

[Marchand d'injustice]

Marchand d'injustice, (fr.), in de taal der anarchisten een rechterlijk ambtenaar.

[Marchand d'orémus]

Marchand d'orémus, (fr.), in de volkstaal en spottenderwijs, een R.-K. priester.

[Marchand]

Marchand of marchande de soupe, (fr.), koopman of koopvrouw in soep. In België en Frankrijk, in de gemeenzame taal, een kostschoolhouder of houderes, die er zich veeleer op toelegt, geld te verdienen, dan de leerlingen verstandelijk te ontwikkelen.

[Marchande de sourires]

Marchande de sourires, (fr.), synoniem van lorette, cocotte, horizontale enz. Naar het drama van dien naam, dat Mev. Judith Gautier uit een Japansch stuk trok, dat op diens beurt aan het Chineesche repertoire was ontleend, en in April 1888 in den Odéonschouwburg, te Parijs, voor het eerst werd opgevoerd.

[Märchen (Ein - aus alten Zeiten,
Das kommt mir nicht aus dem Sinn]

Märchen (Ein - aus alten Zeiten,
Das kommt mir nicht aus dem Sinn, (hgd.), een oud sprookje kan ik niet uit mijne herinnering bannen. Die woorden, aan Heine's Lorelei ontleend, volgen op: Ich weiss nicht, u.s.w. (z.a.).

[Marcia]

Marcia, (it., muz.), marsch, vandaar marciale, als marsch (bv. te spelen); niet te verwarren met marziale (z.a.).

[Marcionieten]

Marcionieten, geheeten naar Marcion, die, door zijn vader, den bisschop van Sinope (in Pontus), geëxcommuniceerd, zich in 140/50 naar Rome begaf, waar hij zich aan den Syrischen gnostieker Cerdon aansloot en tegen de Joodsch-zinnelijke opvatting van het Christendom zich kantte. Volgens hen bestaat het Evangelie van Christus in vrije liefde tot het goede, en stond tegenover den hoogsten goeden God, den rechtvaardigen wereldschepper, de Demiurg (z.a.), die uit de materie (hyle, gr. hulè = stof) de wereld schiep. Tot de 6e eeuw eene kerkelijk geregelde partij, losten zij zich daarna op in de Manicheeën (z.a.).

[Marco]

Marco, (hand.), zie Al marco.

[Marct der Ontsettinghe]

Marct der Ontsettinghe, Octoberkermis te Leiden ingesteld in 1578, ter gedachtenis aan Leiden's verlossing van 1574.

[Mardi-gras]

Mardi-gras, (fr.), vette Dinsdag, de laatste der trois jours gras = de drie vastenavonddagen of Carême-prenant (de drie slempdagen). Op dien dag wordt de paaschos in Parijs rondgeleid.

[Mardijkers]

Mardijkers, van mardeka (mal.). Mardikô (jav.), vrij, een vrij man, niet tot heerendiensten verplicht. Klasse van inlanders in de Compagniestijd, hoofdzakelijk uit vreemdelingen bestaande en voornaamlijk aangetroffen te Batavia en op Timor. Zij deden ook schuttersdiensten. Zie Moradors.

[Mardiste]

Mardiste, (fr.), iemand, die de klassieke voorstellingen, die 's Dinsdags (mardi) in het Théâtre français, te Parijs, worden gegeven, regelmatig pleegt bij te wonen.

[Mare Vermejo]

Mare Vermejo, Spaansche of inlandsche naam der Purperzee (als vertaling daarvan), of de golf van Californië, aan de westkust van Oud-Mexico. Zie Cortezzee (Aanh.).

[Mareage]

Mareage, (hand.), het contract, dat de eigenaar of bevrachter van een schip met het scheepsvolk sluit; het loon der matrozen. Fr. maréage = matrozenhuur.

[Maréchale]

Maréchale, (fr.), gemalin van een maarschalk. Onder dien titel nam Mevr. Booth-Clibborn, de tegenwoordige (Nov. 1896) leidsvrouw van het Leger des Heils in Nederland, gedurende 15 jaar een ijverig aandeel aan het werk van dat Leger in Frankrijk. Zij neemt het reddingswerk in Nederland onder hare persoonlijke zorg.

[Maremme]

Maremme, (enkelv. maremma, d.i. zeestreek; o. fr. marenne, van lat. maritima, scil. loca = zeestreken), onderscheiden ongezonde, moerassige oorden in Italië, inz. de landstreek aan de zeekust van de uitwatering der Cecina tot aan Orbitello. In Spanje, aan den Guiadalquivir marismas.

[Marforio]

Marforio, beeld te Rome, op welks voetstuk men geestige zetten, vaak de

politiek betreffend, schreef, die dan op gelijke wijze door een ander beeld, Pasquino, beantwoord werden. Van dezen Pasquino is ‘pask wil’ afkomstig.

[Margaretha]

Margaretha, de naam beteekent parel, vandaar zoo menige woordspeling op dien naam bij dichters.

[Margarine]

Margarine, kunstboter, aldus genoemd naar de vetstof, die er het voornaamste bestanddeel van uitmaakt.

[Marge]

Marge, (am., hand.), gelden, gedeponeerd in een bucket-shop (z.a., Aanh.).

[Marge]

Marge of margo, (hand.), de open gelaten rand in vrachtbrieven enz. waarop men de merken en nommers der goederen aanteekent, ad marginem (op den rand).

[Marge]

Marge, wit gebleven rand van boeken, drukwerken en officieele stukken.

[Marge]

Marge, (hand.), de speling tusschen koersen op verschillende handelsplaatsen, tusschen den prijs, dien men voor iets besteedt en dien, welken men er van hoopt te maken, enz.

[Marginaal]

Marginaal, zie In margine. In oudere stukken leest men van ‘marginale resoluties’. Fr. note marginale = kantteekening.

[Marginaliën]

Marginaliën, kantteekeningen.

[Margriet (Sinte -]

Margriet (Sinte -, als het op Sinte-Margriet - 20 Juli - regent, zegt het volksgeloof, dan regent het zes weken achtereen. En ook:

Als 't niet regent op Sinte Margriet,

Regent het in zes weken niet.

In 't Fransch:

Quand il pleut le jour de St. Médard,

Il pleut quarante jours plus tard. Zijn dag is 8 Juni. Hij heet ook le grand pisseur.

[Marguérite des Marguérites]

Marguérite des Marguérites, (de parel der paarlen). Zoo noemde Frans I zijn zuster Marguérite de Valois, de auteur van den Heptameron, en de moeder van Henri IV, door haar tweede huwelijk met Henri d'Albret, Koning van Navarre.

[Maria Boodschap]

Maria Boodschap, (r.k.), zie Kerkdagen.

[Maria Geboorte]

Maria Geboorte, (r.k.), zie Kerkdagen.

[Maria Hemelvaart]

Maria Hemelvaart, (r.k.), zie Kerkdagen.

[Maria Lichtmis]

Maria Lichtmis, (r.k.), zie Kerkdagen.

[Maria Ontvangenis]

Maria Ontvangenis, (r.k.), zie Kerkdagen.

[Maria Presentatie]

Maria Presentatie, (r.k.), zie Kerkdagen.

[Maria Theresia-daalder]

Maria Theresia-daalder, sedert 1870 het betaalmiddel voor N.-Afrika. Draagt hij dit jaartal, dan geeft men er de volle waarde voor, en dan wordt hij ook aangenomen in Zanzibar, aan de Westkust en in het grootste gedeelte van Soedan. Hij geldt pl. m. f 2.50. In Oostenrijk worden nog altijd Maria-Theresia-daalders met het jaartal 1870 aangemunt.

[Maria Visitatie]

Maria Visitatie, (r.k.), zie Kerkdagen.

[Mariabron]

Mariabron, te Jeruzalem, de eenige werkelijke bron, die men er nog vindt; tegenover Siloam (Siloah), bewesten het dal van Josaphat, waarin het Hinnomdal uitloopt. Ze heeft eb en vloed. Maria zal er, volgens de legende, water uit geput hebben, om de windselen van het Jezus-kindeke te wasschen. Denkelijk door Nehemia (II:14) als Koningsvijver, en door Flavius Josephus als Salomo's vijver aangeduid.

[Maria-teekens]

Maria-teekens, lelie (z.a.), roos (z.a.), ster (zie Maris stella) en Halve maan (vgl. Openb. XII:1).

[Mariage de raison]

Mariage de raison, (fr.), verstandshuwelijk, echtverbintenis, waarbij men redeneert, uit stoffelijk belang en inzicht gesloten.

[Marialatrie]

Marialatrie, Mariavereering, juister Maria-aanbidding. De dienst van God heet in de kerkelijke taal: latria; de dienst van Maria: hyperdulia; de dienst der andere Heiligen: dulia. De vijanden der Kerk willen met Marialatrie dus uitdrukken, dat aan Maria goddelijke eer bewezen wordt. Dat is echter een grove en ongerijmde lastering.

[Marianen]

Marianen, zie Duitsche Orde.

[Marianne]

Marianne, (fr.), nadat de Constituante, in 1849, de clubs had verboden, ontstonden in Frankrijk een aantal geheime genootschappen, die elk een wachtwoord hadden, door middel waarvan de leden elkander konden herkennen. Sommigen hunner bezigden bovendien enkele uitdrukkingen, die hun gemeen waren. Daaronder behoorde het woord Marianne, waarmede men democratische en sociale republiek schijnt te hebben bedoeld. Sedert den val van het tweede Keizerrijk wordt de naam meer bijzonder, en wel spottenderwijs, door Bonapartisten, legitimisten en Orleanisten, ter aanduiding van den tegenwoordigen regeeringsvorm gebezigd.

[Marianne]

Marianne, de Fransche republiek.

[Marianne (De huishouding van - besturen]

Marianne (De huishouding van - besturen, aan het roer van Staat zitten. Van een geheim genootschap, waarvan de geheimzinnige aanvoerder door dezen vrouwenaam werd aangeduid; slechts zeer enkele leden wisten vanwaar de bevelen en het geld kwamen. In Lothair van Disraeli besproken. Vandaar ook:

[Marianne (De roode - omhelzen]

Marianne (De roode - omhelzen, zich bij het geheime genootschap aansluiten.

[Mariëngroschen]

Mariëngroschen, groschen met het beeld der H. Maagd, in Hanover, Brunswijk en aangrenzende landen geslagen, 5 à 6 Ned. centen waard en thans niet meer gangbaar. Een Mariëngulden deed 20 Mariëngroschen.

[Mariënstift]

Mariënstift, Protestantsch Kinderziekenhuis te Jeruzalem, 6 Juni 1872 geopend door den arts Dr. M. Sandreschy als Director. Vernoemd naar H.K.H. Maria Groothertogin van Mecklenburg-Schwerin, die steeds de huishuur betaalt en eene jaarlijksche bijdrage van 900 Mark verleent.

[Marier Justine]

Marier Justine, (fr.), een tooneelstuk door eene plotselinge ontknooping ten einde brengen. Dit gezegde ontstond onder het eerste Keizerrijk bij de eerste voorstelling van het stuk Thibaut et Justine, in den schouwburg des Variétés, te Parijs. Het stuk begon het publiek wat lang te duren; de directeur Brunet en de regisseur Auguste, rumoer vreezende, riepen den acteur Bosquier-Gavaudan, die zich op het tooneel bevond, als om strijd toe: ‘trouw Justine, trouw toch Justine’. En Bosquier zeide op plechtigen toon: ‘Met het oog op zooveel liefde, laat ons Justine trouwen’, (en présence d'un tel amour, marions Justine). En het stuk werd met die geïmproviseerde ontknooping 200 maal gegeven.

[Marijke-meu]

Marijke-meu, Friesche naam voor Maria Louisa, de moeder van prins Willem IV (Karel Hendrik Friso), aanvankelijk stadhouder van Friesland en Groningen, later van al de Vereen. Provinciën, † 1751.

[Marina (Dona -]

Marina (Dona -, benaming door Cortez (zie bij Quetzalcootl) gegeven aan Walintzin, eene Indiaansche vrouw, zijne onafscheidlijke gezellin, die hem als tolk in het bloedig treurspel - den dood van Montezuma - ter zijde stond, en aan wie hij, meer dan aan iemand anders van zijne bende, zijn succes in Mexico had te danken.

[Marine-officer]

Marine-officer, (eng.), zee-officier; aan boord fig. een ledige flesch, die in 't water geworpen wordt.

[Mariné]

Mariné, (fr. wap.), met een visschenstaart of onderlijf als een visch, zooals zeeleeuw, zeepaard enz.

[Marionetten]

Marionetten, spotnaam door het volk gegeven aan de vereerders van het hart van Maria; welke vereeniging in 1765 door den Paus toegestaan en hier en daar ingevoerd werd.

[Marionetten]

Marionetten, draadpoppen. Fig. menschen, die zich blindlings door anderen laten leiden.

[Maris stella]

Maris stella, (lat.), ster der zee, titel der H. Maagd Maria, o.a. in den lofzang Ave, maris stilla. Bepaald als schutsvrouw der zeelieden.

[Maritagium]

Maritagium, de bruidcijns, bruidlossing, hetgeen voor eene lijfeigene bij haar trouwen aan haren heer moest betaald worden.

[Marivaudage]

Marivaudage, (fr.), geaffecteerde stijl, als die van Marivaux (1688-1763), een schrijver, die bij al zijn genialiteit en hooge kunst, een hoogst ongenietelijken proza-stijl had, langdradig, vol afwijkingen, omwegen en gezochtheid, met uitgekozen mooie woordjes en platte uitdrukkingen, nietigheden uitvoerig beschrijvend; van wien Voltaire getuigde, dat hij zijn leven doorbracht met vliegeneieren in spinragschalen te wegen.

[Mark]

Mark, (wap.), een ouderwetsch stel gewichten, in elkander sluitend als koperen emmertjes; het geheel vertoont den vorm van een hoededoos.

[Mark]

Mark of Reichsmark, eenheid van het Noordduitsche muntstelsel, ingevoerd 1870; waarde f 0.60 en verdeeld in 100 pfennige.

[Mark]

Mark, vroeger Hamburgsche zilveren munt van 16 schillingen ter waarde van ongeveer f 0,72 Ned.

[Mark]

Mark, eertijds Lubecksche zilveren munt, ter waarde als boven.

[Mark]

Mark, Deensche zilveren munt van vóór 1814, ruim f 0.21 Ned. waard.

[Mark (Keulsch -]

Mark (Keulsch -, Keulsch gewicht, gelijk aan 233,75 grammen, vooral in gebruik bij den handel in edele metalen, niet alleen in Keulen, maar in het grootste gedeelte van Duitschland.

[Mark (Kopenhagensch -]

Mark (Kopenhagensch -, goud- en zilver gewicht, gelijk aan 235,741 grammen.

[Mark (Trooisch -]

Mark (Trooisch -, goud- en zilver gewicht, gelijk aan 245,868 grammen.

[Mark Banco]

Mark Banco, de onveranderlijke waarde van een zeker gewicht aan zilver, waartoe aan de oude bank van Hamburg alle bedragen aan geld herleid werden; al de Hanse-steden volgden die waarde-bepaling, daar zij aan geen koers onderhevig was.

[Marken]

Marken, ook wel honschappen of honderdschappen. Honderd vrije hoeven vormden bij de oude bewoners van ons land eene mark, later met een markerichter aan 't hoofd.

[Marketentster]

Marketentster, niet van markt en tent afgeleid; maar door middel van 't achterv. ster af te leiden van o.fr. mercadant, of marchedant, een vroegeren vorm van marchand, it. mercatante = koopman. Eene marketentster is dus eigenlijk eene koopvrouw; meer bijzonder eene, die bij het leger drank en soms levensmiddelen verkoopt; ned. zoetelaarster. It. mercantare en mercatantare = koophandel drijven.

[Markgraaf]

Markgraaf, titel van den regeerder van een mark, die van den Keizer het bevel over de troepen had gekregen en in de grensprovinciën in rechten uitspraak moest doen. Van mark maakte men ook markies (de oude spelling was marchis).

[Markies]

Markies, zie Markgraaf.

[Markus (Daarvan spreekt - niet]

Markus (Daarvan spreekt - niet, dat is niet zoo heel zeker of bijzonder geloofwaardig. Markus wordt door Papias († 163), evenals Lukas (z.a.), als een voorbeeld van nauwkeurigheid geroemd. Als tolk van Petrus wordt hij gezegd te spreken, terwijl een gelijkbeduidend spreekwoord daar schrijft Lucas niet van, van diens schrijven (vgl. Luk. I:3) gewaagt.

[Marlbrough s'en va-t-en guerre]

Marlbrough s'en va-t-en guerre, Marlborough Malbroek, (die) gaat ten oorlog enz. z.a., beroemd Fransch soldatenlied op den dood van Marlborough, in den slag van Malplaquet (1709).

[Marle]

Marle, (fr. wap.), mannetjes-vogel.

[Marmer-kroniek]

Marmer-kroniek, zie Arundeliana (Marmora).

[Marmite]

Marmite, (fr., wap.), kookpot, afgebeeld met 3 voeten en 2 ooren.

[Marmot]

Marmot, (hand.), de tasch of het kistje, waarin een reiziger of commissionair de monsters zijner artikelen draagt.

[Marmot (Croquer le -]

Marmot (Croquer le -, (fr.), in de gemeenzame taal wachten. De uitdrukking is ontleend aan een deurklopper van bijzonderen vorm, eertijds in Frankrijk in gebruik, dien men over een deurknop streek, wegens diens gedaante marmotte genaamd, en waardoor zeker krakend geluid werd voortgebracht. Het maken van dat geluid (craquer) zou later in croquer zijn ontaard.

[Marmouset]

Marmouset, (fr.), ventje, verkleinwoord van marmot, ‘mormel’ of ‘wurm’ (= aapje, klein jongetje); scheldnaam der raadslieden van Karel VI, koning van Frankrijk, hun gegeven door de ooms des Konings, de hertogen van Bourgogne en van Berry. Deze raadsheeren, die getracht hadden, de wanorde, tijdens de minderjarigheid des Konings ontstaan, op te heffen en de orde te herstellen, hadden zich den haat op den hals gehaald der Prinsen van den bloede, die hen in de gevangenis deden werpen. - Onder Lodewijk XV werden twee jonge hovelingen, de hertogen van Gèvres en van Epernon, die de gestrengheid en de karigheid van den eersten minister kardinaal Fleury in een geschrift gecritiseerd hadden, door dezen voor marmousets uitgemaakt en voor twee jaren naar hunne goederen verbannen.

[Marodeur]

Marodeur, natrekker, plunderaar, landlooper die heimelijk op roof en plundering uitgaat; soldaten kunnen, op deze wijze, niet achterblijven, kunnen zij werkelijk niet verder, dan worden zij in de ziekenwagens opgenomen. Voorwendsels dienaangaande worden door de discipline tegengegaan. Marodeurs zijn ook lieden, die, na het leveren van een veldslag, het slagveld des nachts afliepen en de dooden en gekwetsten, die daar lagen van geld, kostbaarheden en sieraden beroofden. Na het oprichten van het ‘Roode Kruis’ is dit veel minder mogelijk, bijna onmogelijk geworden. Fr. maraudeur = strooper, van maraud = schobbejak.

[Marokijn]

Marokijn, naam dien de Europeanen geven aan het geitenleer, dat in Marocco gemaakt, en in Europa nagemaakt wordt. In Marocco zelf heet het fîlâlî, fîlêlî, naar de provincie Tafîlâlet, waar het hoofdzakelijk vervaardigd wordt.

[Maronieten]

Maronieten, voormalige Monotheleten (z.a.), die na de verwerping dezer sekte door de Grieksche Kerk, in 't begin der 8e eeuw zich voor een deel aansloten aan het klooster van St. Maro of Maron, een abt der 6e eeuw in de landstreek van den Libanon, dezen als Mâr (syr. heer, spreek uit: môr), Mârôn (z.v.a. onze heer) tot hun schutspatroon kozen en zich naar hem noemden. Zij namen een monnik Johannes Maro tot hun opperhoofd aan, met den titel van Patriarch van Antiochië, en wisten als een krijgshaftige volksstam hunne staatkundige, zoowel als kerkelijke zelfstandigheid tegenover de Islamieten te bewaren; zelfs tot in den jongsten tijd, tegen betaling eener schatting aan het Turksche gouvernement. Hun tegenwoordige hoofdzetel is het door hen schier alleen bewoonde Kesrawân, een distrikt van Syrië; maar zij bewonen ook den Libanon, waar verscheidene Maronietische monnikenen nonnenkloosters liggen. In Palestina vormt hunne gemeente eene filiaalkerk van de R.-Katholieken, en hun bisschop wordt door den Paus bevestigd in zijne waardigheid; want reeds in 1182 onderwierpen zij zich aan den H. Stoel van Rome.

[Marons-, Maroons-]

Marons-, Maroons- of Maronnegers, weggeloopen negerslaven uit de Europeesche koloniën op de West-Indische eilanden en in Guyana. Zij vereenigden zich, in den tijd, toen de slavernij er nog niet was afgeschaft, in schier ontoegankelijke woud- en bergstreken, en vormden er met hunne nakomelingen onafhankelijke stammen; de zoogenaamde boschnegers.

[Marons]

Marons, speurhonden van het St. Bernardsklooster in de Penninische Alpen, die de onder de sneeuw bedolven reizigers terecht brengen. Van hen bedienen zich tot dit doel de maroniers of bedienden van gezegd klooster, die hen hebben afgericht. Een dezer marons, luisterend naar den naam Barry, redde alleen zeventig reizigers van den sneeuwdood.

[Marot]

Marot, klapspaan (a^o 1516), waarmee de hofnarren de maat sloegen bij hunne dansen (Mr. G.v. Hasselt, Arnh. Oudh. I, 252). Vanhier: elke zot heeft zijn marot = elke dwaas heeft zijne eigenaardigheid, iedere gek heeft zijn gebrek. Fr. marotte = narrenstok, ook zotskolf geheeten; chacun a sa marotte = ieder heeft zijn stokpaardje.

[Marotisme]

Marotisme, marotische richting, in de Fransche dichtkunst. Style marotique = dichttrant van Marot; naar Clement Marot (1495-1544), die in zijne gedichten gaarne verouderde woorden en uitdrukkingen gebruikte. Hij dichtte ook de Fransche psalmen, die door de Roomsche kerk verboden werden.

[Marque]

Marque, (fr.), letterl. merk, ter aanduiding van personen, die zich van het gros onderscheiden; personnages of gens de marque. Bovendien, zooals men wijnen, vooral die van Champagne, in groote, gewone of kleine merken verdeelt, onderscheidt men ook in Frankrijk de vrouwen der demi-monde van elkander, maar de categorie waartoe zij geacht worden te behooren. Zoo spreekt men van eene horizontale de marque of de grande marque, of bezigt ook wel de beide laatste woorden alleen, nml. la grande marque, om zulk eene vrouw aan te duiden.

[Marqué]

Marqué, (toon.), valsche rol, de man, die den ‘verrader’ speelt.

[Marqueté]

Marqueté, (fr., wap.), heeten de plekken op 't lichaam van den vlinder, wanneer zij van andere kleur zijn dan die op de vleugels.

[Marretje]

Marretje, (barg.), moeder.

[Mars]

Mars, zie Keel.

[Mars (Champ de -]

Mars (Champ de -, een groot plein te Parijs, dat tot militaire oefeningen, volksfeesten, wedrennen, tentoonstellingen, enz. wordt gebruikt. Vgl. Campus Martius (z.a.).

[Mars]

Mars, de god van den oorlog bij de oude Romeinen, der Grieken Ares; zie Maart. ‘Zonen van Mars’ = soldaten.

[Marsch (Hij is in den -]

Marsch (Hij is in den -, (mil., veroud.), hij is dronken.

[Marschall Vorwärts]

Marschall Vorwärts, maarschalk Voorwaarts, bijnaam van Gebhardt Leberecht Blücher, (1742-1819), naar de woorden ‘Vorwärts, vorwärts Kiuder!’ waarmede hij in den slag bij Leipzig, 18 Oct. 1813, de Kozakken aanvuurde, waarnaar deze hem dien naam gaven.

[Marseillaise (De -]

Marseillaise (De -, het beroemdste lied der Fransche revolutie, gedicht door den kapitein bij de genie C.J. Rouget de l'Isle, in den nacht van 24-25 April 1792 te Straatsburg, als Chant de guerre pour l'armée du Rhin. Het lied kreeg den naam Marseillaise (d.i. Chant des Marseillais), doordat het door een bataillon vrijwilligers uit Marseille het eerst te Parijs gebracht werd. De beginregels luiden:

Eenige jaren geleden ontdekte de heer Nigfusson, van IJsland, dat verschillende strophen der Marseillaise, zooal niet aan de treurspelen van Corneille en Racine waren ontleend, dan toch daarin schier letterlijk werden teruggevonden. Dat kan echter ook een bloot gevolg van den smaak des tijds wezen. Onder den naam Offrande à la liberté werd de Marseillaise, door Gossec geïnstrumenteerd, 30 Sept. 1792 in de groote Opera gespeeld. Reeds vóordat het lied ontstond, was er een adres verschenen van de ‘Club de l'Auditoire’, waarvan Rouget de l'Isle lid was, beginnend met de woorden: ‘Aux armes, citoyens! l'Etendard de la guerre est déployé; le signal est donné. Aux armes! Il faut combattre, vaincre ou mourir!’ De wijs is gebleken te zijn die van den aanhef van een oratorio Esther, van Jean Baptiste Lucien Grisons, chef de maîtrise à la cathédrale de Saint-Omer, nadat als componisten genoemd waren de dichter zelf, Allemand, Jullien en...Holtzman, kapelmeester van den Keurvorst van de Palz, de compositie zou dan van 1776 dagteekenen en oorspronkelijk in eene mis voorkomen!

[Marsepein]

Marsepein, gebak van zoete en bittere amandelen, met suikergelei overgoten en met gekleurde suiker bestrooid, fr. massepain, eng. marchpane, hgd. Marzipan, it. marzapane; wellicht Marcus-brood, m. lat. marcipanis = Marci-panis. Er worden verschillende kroniekberichten en legenden bij te pas gebracht; de Italiaansche zoowel als de Fransche taalgeleerden verklaren, dat de oorsprong onbekend is, de Nederlandsche evenzeer; pein kòn lat. panis (brood) zijn.

[Marsouin]

Marsouin, (fr.), letterl. zeevarken of bruinvisch, in de volkstaal, een soldaat van de infanterie der marine.

[Marsyas]

Marsyas, een, die in zaken van kunst het moet afleggen tegen een meer bekwame, met wien hij vermetel zich durft meten. Naar den Phrygische fluitspeler aldus geheeten, die Apollo uitdaagde, maar geslagen werd. Hij werd tot straf door den god levend gevild; uit zijn bloed ontstond de rivier naar hem genoemd.

[Marteau]

Marteau, (fr., wap.), de gewone hamer met spitsen kop.

[Martha]

Martha, het zinnebeeld van de bedrijvige, goede huisvrouw, zoo genoemd naar de zuster van Lazarus, Luk. X:38 en 40.

[Martellato]

Martellato, (it., muz.), gehamerd, d.i. met groote kracht aangeslagen, sterkst staccato (z.a.) of arm-staccato.

[Marthastichting]

Marthastichting, inrichting tot opvoeding van onverzorgde kinderen, te Alfen a/d Rijn. Genoemd naar Martha uit Luk. X:38-42; zie IJverige Martha.