Tafsir al-Kashshaf

Zemahșerî’nin el-Keşşâf’ı, tefsir tarihinin en önemli
eserlerinden biridir. Ondan sonraki tefsirler az ya da çok
onun etkisini tașıya gelmiștir. Eserin tefsir tarihine etkisi
sadece ondan sonra yazılan tefsirlerde kendini göstermez.
Özellikle kurucu/temel metinler üzerine yazılan șerh ve
hâșiye yönteminin gelișimiyle ortaya çıkan İslamî literatür
içinde, Keșșâf üzerinden eser vermek güçlü bir geleneğe
dönüșmüștür. İslamî ilimlerin hemen her dalında eser
vermiș gözde âlimler, kendi meșguliyet alanlarına göre ona
ilgi göstermiș, üzerine çalıșma yapmıșlardır. Dolayısıyla
tefsir tarihi içinde “Keșșâf Tarihi” olarak
nitelendirebileceğimiz ve kimlerin ne tür eser verdiklerini,
bu eserler üzerinden Keşşâf’ın tefsirdeki etkisini tespit
etmek bir araștırma alanı olarak ortaya çıkmıștır. Elinizdeki
çalıșma bu alana mütevazi bir katkı sağlama amacındadır.

Al-Zamakhsharī's al-Kashshāf is one of the most influential works in the history of tafsīr (Qur'ānic exegesis). Its terse style, laconically reflecting the accumulation of previous tafsīrs, and success in applying maʿānī methodology to the entire Qur'an caused this work to stand out. However, it only symbolizes the fraction of the science of Qur'anic exegesis during the muta'ākhkhirīn period. As the literature from the seventh/ thirteenth century onward, whenever this period's significant scholars aspired to contribute to this field by using its methodology, instead of reconciling themselves to it, they preferred to write annotations on it, as well as al-Bayḍāwī's Anwār al-tanzīl, to prevent themselves from replication. Among those who did so is Quṭb al-Dīn al-Rāzī, whose Sharḥ Mushkilāt al-Kashshāf annotated the main text via linguistic and balāgha, such as ishtiqāq, ṣarf, naḥw, maʿānī, bayān, and badī'. He pointed out subjects related to religion and reason in the main text whenever he considered it appropriate to do so. This work's linguistic and literary aspects become more apparent because the discussion's subject is a tafsīr text that contains a linguistic and literary content. Al-Rāzī's goal is to expound upon the text's Muʿtazilī views, rather than to criticize them. His annotation is one of the most influential and frequently cited works in the field's sharḥ and ḥāshiya traditions. After him, important annotators took into consideration and discussed his views. In their discussions, one regard see Al-Rāzī's annotation as a source of those discussions. Given its status, al-Kashshāf deserves to be called the constitutive work of these two traditions in ʿilm al-tafsīr (the science of tafsīr). This article reveals this work's constitutive feature and provides information about its content and methodology.

Öz: Zemahşerî'nin el-Keşşâf'ı tefsir tarihinin en etkili eserlerindendir. el-Keşşâf'ın veciz üslubu, önceki tefsir birikimini özlü bir şekilde yansıtması ve meânî yöntemini Kur'an'a başından sonuna kadar başarılı bir şekilde uygulaması, tefsirler arasında onu öne çıkarmıştır. Bu eser tefsir ilminin müteahhirîn dönemi için bir kırılma noktasını temsil etmektedir. Tefsir tarihinde şerh-haşiye yazıcılığı da el-Keşşâf ile yaygınlaşmıştır. VII/XIII. yüzyıl itibariyle müteahhirîn döneminin önemli âlimleri, tekrara düşmemek için, teliften ziyade el-Keşşâf veya aynı çizgideki Envârü't-tenzîl üzerine şerh yazmayı tercih ederek tefsir alanına katkı sağlamışlardır. Kutbüddin er-Râzî de el-Keşşâf'ı şerh eden âlimlerdendir. Bu makalede, Kutbüddin er-Râzî'nin Şerhu müşkilâti'l-Keşşâf adlı eserinin şerh-haşiye geleneğindeki kurucu rolüne işaret edilmekte ve eserin muhtevası ve yöntemi hakkında bilgi verilmektedir. Makalede ulaşılan verilere göre Râzî, ana metni ağırlıklı olarak iştikâk, sarf, nahiv, meânî, beyân ve bedî' gibi dil ve belagat ilimleri açısından şerh etmiş, dinî ve aklî ilimlerle ilgili meselelere ana metinde yeri geldikçe değinmiştir. Şerhte dilbilimsel ve edebi yönün fazlaca öne çıkmasının sebebi, konunun bir tefsir metni olması ve bu metnin de dil ve belagat açısından temayüz etmesidir. Râzî'nin bu şerhteki amacı eleştiriden ziyade açıklamadır. O, müellifin i'tizâlî görüşlerine de genelde eleştirel yaklaşmamış, bu görüşleri Mu'tezile açısından şerh etmekle yetinmiştir. Râzî'nin şerhi tefsir şerh-haşiye geleneğinin en etkili ve en fazla atıf alan eserlerindendir. Kutbüddin er-Râzî sonrasındaki önemli şârihler Râzî'nin şerhini itibara alarak onun görüşlerini tartışmışlardır. Şerh-haşiye geleneğindeki birçok tartışmanın kaynağında Râzî'nin şerhi bulunur. Ortaya çıkardığı etkiyle bu şerh, tefsir şerh-haşiye geleneğinin kurucu eserlerinden biri olarak anılmayı hak etmektedir.
Anahtar kelimeler: Tefsirin müteahhirîn dönemi, el-Keşşâf, el-Keşşâf şerhleri, Kutbüddin er-Râzî, Şerhu müşkilâti'l-Keşşâf.

Abstract: al-Zamakhsharī's work named al-Kashshāf is one of the most influential works of the history of tafsīr (Quranic exegesis). The terse style of al-Kashshāf, reflecting laconically the previous tafsīr accumulation, and the success in applying maʿānī methodology to the Quran from cover to cover highlighted al-Kashshāf among other tafsīr works. It is a milestone in the muta'akhkhirīn period of tafsīr. As from 7 th /13 th century, whenever the significant scholars of muta'akhkhirīn period aspired to contribute to the field of tafsīr by using the methodology in al-Kashshāf, instead of reconciling from it, they preferred to write annotations to al-Kashshāf and Anwār al-tanzīl in order to prevent themselves from replication. Quṭb al-Dīn al-Rāzī is one of the names who annotated al-Kashshaf. In this article, the constructive role of Quṭb al-Dīn al-Rāzī in the sharḥ and ḥāshiya tradition of al-Kashshaf is mentioned and information about the content and method of the book is given. According to the obtained-data in the article, al-Rāzī annotated the main text in terms of linguistics and balāgha (sciences of eloquence) such as ishtiqāq, ṣarf, naḥw, maʿānī, bayān, and badī'. Also, he touched on the issues related to religious and rational sciences in the main text. The reason why the linguistic and literary aspect of the work comes more into sight is because the subject of the discussion is a tafsīr text and this text covers a linguistic and literary content. The aim of al-Rāzī is more to expound the text, rather than being critical about it. Also, al-Rāzī usually does not criticises al-Zamakhsharī due to his Mutazilite views, instead al-Rāzī content himself by expounding those views. The annotation of al-Rāzī is one of the most influential and frequently cited works in the sharh and hashiya tradition of tafsīr. After Quṭb al-Dīn al-Rāzī, important annotators took into consideration and discussed his views. In the discussions in the sharh and hashiya tradition, one can find al-Rāzī's annotation as a source for those discussions. Due to this effective state, this annotation deserves to be called as the constitutive work of the tradition of sharḥ and ḥāshiya in 'ilm al-tafsīr (science of tafsīr).

There are different approaches to the verses of the Qur'an in the four schools of jurisprudence and the two doctrinal doctrines of Ahl as-Sunnah wa'l-Jama'ah. Mahmud Al-Zamahshari's al-Kashshaf, which contains these interpretations, tells us the differences between the sects regarding the ruling verses. In particular, Mahmud Al-Zamahshari is known to have belonged to the Hanafi school of thought in accordance with the method of elucidating the ruling verses in his commentary. This article examines Al-Zamahshari's interpretation of the Hanafi method of ruling.

Detection of Haydar al-Harawī’s Sharh al-Kashhāf dedicated to Mehmed I and the data presented in this work in the literature, biography and history

Burhān al-Dīn Haydar al-Harawī is one of the scholars invited from the East to the Ottoman lands during the foundation period of the Ottoman State. al-Harawī, who was reported to come to Bursa with the invitation of Sultan Mehmed I, came to prominence as a distinguished scholar in the ten-year time period he spent here and taught important Ottoman scholars. Although it is reported by biographers such as Tashkuprīzādah and Haji Khalīfah that al-Harawī wrote a gloss/sharh on al-Taftāzānī’s commentary on al-Kashshāf, the manuscripts of this work have not been determined until now. Thus, contemporary studies on al-Kashhāf literature in this regard have been satisfied with the information given in biographical sources. A manuscript of this work, which we identified as belonging to Haydar al-Harawī, reveals the place of al-Harawī in al-Kashhāf literature and besides that, it presents important data in the tafsīr glosses, al-Harawī’s biography and Ottoman history. In this article, after briefly mentioning the biography of al-Harawī, the discovered manuscript will be introduced and then the information contained in this work on literature, biography and history will be evaluated. During these evaluations, it will be especially mentioned that Haji Khalīfah uses this work as a source in many of the explanations he made.

Keywords: Haydar al-Harawī, Sharh al-Kashhāf, al-Kashhāf literature, Sultan Mehmed I, Haji Khalīfah, Bursa.

Kutbüddin eş-Şîrâzî'nin (ö. 710/1311) bir el-Keşşâf şerhi bulunup bulun-madığı meselesi tartışılagelmiştir. Bu konudaki mevcut verileri değerlendir-mek üzere yakın zamanda kaleme aldığımız "Kutbüddin eş-Şîrâzî'ye el-Keşşâf Şerhi Nispeti Meselesi" 1 adlı makalede mevcut yazma nüshalar, biyografik kaynaklar ve bu konuda açıklamaların yer aldığı birincil ve ikincil kaynaklar incelenerek bir sonuca ulaşmaya çalışılmıştı. O makalede, mevcut kaynak-ların ve biri hariç kütüphane kayıtlarındaki yazma nüshaların Şîrâzî'ye bir el-Keşşâf şerhi nispetini mümkün kılmadığı ortaya konulurken, Şîrâzî'ye nis-peti muhtemel tek nüshanın içeriğine dair incelemenin sonucunda, bunun Şîrâzî'ye ait el-Keşşâf şerhi olduğu güçlü bir ihtimal olarak değerlendirilmiş-ti. Fakat makalenin yazımından sonra elde edilen veriler, bu değerlendir-menin gözden geçirilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Ayrıca bu veriler, Yemenî'nin Dürerü'l-asdâf fî halli 'ukadi'l-Keşşâf adlı el-Keşşâf şerhiyle ilgili önemli bilgiler sunmaktadır. Bu yazıda, sözü edilen makaledeki tespitler ve iddialar hatırlatıldıktan sonra, orada Şîrâzî'ye ait olduğu değerlendirilen yazma nüshanın gerçekte ona ait olmadığı ve hâlihazırda Şîrâzî'ye el-Keşşâf şerhi nispetinin geçerli bir dayanağı bulunmadığı ortaya konulacak, bunun yanı sıra Yemenî'nin sözü edilen eserine dair yeni veriler paylaşılacaktır.

The sharhs and hashiyahs written on al-Zamakhshari’s (d. 538/1144) al-Kashshāf formed an effective writing tradition and are connected to each other in terms of influence, quotation, rejection, objection, and answering. However, the commentators often provided explanations of the information related in the previous works without citing any specific author. Therefore, these relations can only become apparent via chronological and comparative analyses. This study examines these texts, which are mostly in manuscript form, both chronologically and comparatively in the context of the nature of the science of tafsīr. Al-Zamakhsharī explained his view on the nature of tafsīr in the introduction to his al-Kashshāf. This article, which presents a chronological study of the subsequent works in which these explanations were annotated, details how later scholars dealt with this subject. The selected section shows that the sharhs and hashiyahs do not reflect the widespread belief that such works were merely repetitions of each other, but that they were subjected to intense debates that matured over time. The following points are noted: There is no consensus on the definition of tafsīr, the critical approach is constantly in the foreground, and any serious study of the sharhs and hashiyahs on al-Kashshāf is only possible when one consults works of historical depth.

Keywords: The nature of the science of tafsīr, Definition of tafsīr, Tradition of sharhs and hashiyahs, Sharhs and hashiyahs on al-Kashshāf, the Mutaahhirīn period of İslamic thought.

Öz:
Güçlü bir yazım geleneği oluşturan el-Keşşâf şerh ve haşiyeleri iktibas, ihtisar, reddiye, itiraz, cevap gibi çeşitli formlarda birbirine bağlanmaktadır. Şârih ve muhaşşiler önceki eserlerle ilişkili açıklamalarını genellikle isim vermeksizin yapmışlardır. Bundan dolayı söz konusu ilişkiler ancak kronolojik ve mukayeseli incelemeler sonucunda açığa çıkarılabilmektedir. Bu çalışmada, çoğu yazma halinde olan el-Keşşâf şerh ve haşiyeleri, tefsir ilminin mahiyeti meselesi çerçevesinde, kronolojik ve mukayeseli olarak incelenmektedir. Zemahşerî tefsir ilminin mahiyetine dair açıklamalarını el-Keşşâf’ın girişinde yapmıştır. Makalede bu açıklamaların şerh edildiği eserler sırasıyla incelenerek, meselenin tarihsel süreç içerisinde nasıl ele alındığı ortaya konulmuştur. Seçilen kesit örnekliğinde, şerh ve haşiyelerin birbirinin tekrarı olduğu yönündeki yaygın kanaatin gerçeği yansıtmadığı, bilakis bu eserlerin süreç içerisinde olgunlaşan yoğun tartışmalara konu oldukları gösterilmiştir. Karşılaşılan tabloda, tefsir ilminin tanımı konusunda şârihler arasında bir mutabakata varılamadığı ve eleştirel yaklaşımın sürekli ön planda olduğu gözlenmektedir. Musannifek’in Molla Fenârî’ye yönelttiği eleştiriler özellikle dikkat çekmektedir. Bu çerçevede makale, el-Keşşâf şerh ve haşiyelerinin gerçek anlamda incelenmesinin ancak tarihsel derinliği olan çalışmalarla mümkün olduğunu da ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler: Tefsir ilminin mahiyeti, Tefsirin tanımı, şerh-haşiye geleneği, el-Keşşâf şerh ve haşiyeleri, İslam düşüncesinin müteahhirîn dönemi.

On the Authorship of Sharh al-Kashshāf Attributed to Qutb al-Dīn al-Shīrāzī

It remains unknown whether Qutb al-Dīn al-Shīrāzī has a commentary (sharh/hāshiya) on al-Kashshāf among his more than twenty books. Library records related to this issue are far from reliable. The information provided by the classical sources do not produce a definitive opinion on the attribution of the book to Qutb al-Dīn. Contemporary researchers’ claims have only made the issue more intractable. While some have argued that al-Shīrāzī does not have such a work, others mistakenly attributed Hāshiya ‘ala’l-Kashshāf of Qutb al-Dīn al-Rāzī to al-Shīrāzī. This article will attempt to reach a definitive conclusion to this matter by examining library records, primary sources and the content of the single manuscript which very probably belongs to al-Shīrāzī. It will also analyze the book’s references, citations and sources.

Key words: Qutb al-Dīn al-Shīrāzī, Qutb al-Dīn al-Fālī, Qutb al-Dīn al-Rāzī, Sharh al-Kashhāf, Hāshiya on al-Kashshāf, Intisāf: Sharh al-Kashshāf, Nawāhid al-abkār.

Kutbüddin eş-Şîrâzî'nin (ö. 710/1311) bir el-Keşşâf şerhi bulunup bulunmadığı meselesi tartışılagelmiştir. Bu konudaki mevcut verileri değerlendirmek üzere yakın zamanda kaleme aldığımız "Kutbüddin eş-Şîrâzî'ye el-Keşşâf Şerhi Nispeti Meselesi" 1 adlı makalede mevcut yazma nüshalar, biyografik kaynaklar ve bu konuda açıklamaların yer aldığı birincil ve ikincil kaynaklar incelenerek bir sonuca ulaşmaya çalışılmıştı. O makalede, mevcut kaynakların ve biri hariç kütüphane kayıtlarındaki yazma nüshaların Şîrâzî'ye bir el-Keşşâf şerhi nispetini mümkün kılmadığı ortaya konulurken, Şîrâzî'ye nispeti muhtemel tek nüshanın içeriğine dair incelemenin sonucunda, bunun Şîrâzî'ye ait el-Keşşâf şerhi olduğu güçlü bir ihtimal olarak değerlendirilmişti. Fakat makalenin yazımından sonra elde edilen veriler, bu değerlendirmenin gözden geçirilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Ayrıca bu veriler, Yemenî'nin Dürerü'l-asdâf fî halli 'ukadi'l-Keşşâf adlı el-Keşşâf şerhiyle ilgili önemli bilgiler sunmaktadır.

Abstract: The sharhs and hashiyahs written on al-Zamakhshari’s (d. 538/1144) al-Kashshāf formed an effective writing tradition and are connected to each other in terms of influence, quotation, rejection, objection, and answering. However, the commentators often provided explanations of the information related in the previous works without citing any specific author. Therefore, these relations can only become apparent via chronological and comparative analyses. This study examines these texts, which are mostly in manuscript form, both chronologically and comparatively in the context of the nature of the science of tafsīr. Al-Zamakhsharī explained his view on the nature of tafsīr in the introduction to his al-Kashshāf. This article, which presents a chronological study of the subsequent works in which these explanations were annotated, details how later scholars dealt with this subject. The selected section shows that the sharhs and hashiyahs do not reflect the widespread belief that such works were merely repetitions of each other, but that they were subjected to intense debates that matured over time. The following points are noted: There is no consensus on the definition of tafsīr, the critical approach is constantly in the foreground, and any serious study of the sharhs and hashiyahs on al-Kashshāf is only possible when one consults works of historical depth.

Keywords: The nature of the science of tafsīr, Definition of tafsīr, Tradition of sharhs and hashiyahs, Sharhs and hashiyahs on al-Kashshāf, the Mutaahhirīn period of İslamic thought.