Rod I Razvoj

Agencija Ujedinjenih nacija za rodnu ravnopravnost i osnaživanje žena (UN Women) utemeljena je na viziji ravnopravnosti sadržanoj u Povelji UN. Između ostalog, UN Women radi na eliminisanju diskriminacije žena i devojaka, osnaživanju žena, i ostvarivanju ravnopravnosti između žena i muškaraca kao partnera i učesnika u razvoju i jačanju ljudskih prava, u humanitarnim aktivnostima i unapređivanju mira i bezbednosti.

k a n c e l a r i j a z a r o d n u r a v n o p r a v n o s t S t a n k a D r a g o j e v i ć a 2 2 0 0 0 0 P o d g o r i c a , C r n a G o r a T e l. / F a x : + 3 8 2 2 0 2 4 4 1 4 5 ; 2 4 4 1 4 9 E-m a i l : g e n d e r. k a n c e l a r i j a @ m n. y u g e n d e r v r c g @ m n. y u W e b s i t e : w w w. g e n d e r. v l a d a. c g. y u

This book re-visits research originally made as a sociological and demographic exploration of the position of professionally successful women in the former Yugoslavia. The text is structured according to two major lines: the first is an exhibition of the social position of women professionals, the other is the exposure of knowledge around which the argumentation is built in the time when the original
research was made, the other half of the 80s. The author’s intention is to show not only what the problems were in social reality of that time, but also to examine whether knowledge which was available then had adequate explanatory and predictive power, looking from today’s perspective. At the time when the original research was made, the theoretical framework could be described as humanistically oriented critical sociology, as well as a combination of Marxist and feminist approaches. Although many of the findings are absolutely valid even today, many of the expectations and
predictions simply failed, as the direction of social development, in the post-Yugoslav space and globally, has taken a very different turn from the 90s on. Throughout this
new text the author comments on the difference of what was expected, and could have been a „logical” outcome of what was then defined as „development”, and what actually has happened in reality from the 90s on. The title of the book is „Tomorrow was Yesterday”, meaning that the „horizon of hope” has changed profoundly in the last few decades, with the global neoliberal grip on societies at the semiperiphery, such as post-Yugoslav societies.

Ovaj rad predstavlja analizu aktuelnog stanja rodne
ravnopravnosti u oblasti ekonomije u Srbiji. U prvom delu teksta dat je pregled normativnog i institucionlanog okvira za
uspostavljanje rodne ravnopravnosti u Srbiji, u drugom delu je dat prikaz osnovnih statističkih pokazatelja o položaju žena u oblasti ekonomije, a u trećem su izneti rezultati istraživanja o rodnoj nejednakosti iz mikro perspektive. Na kraju teksta je sintetički zaključak u kome se povezuju problemi ekonomske nejednakosti žena sa osnovnim razvojnim problemima u Srbiji i objašnjava zašto je rodna ravnopravnost u ekonomiji preduslov ubrzanja razvoja. U tekstu se iznose podaci koji ukazuju na postignute rezultate, ali i na još uvek značajne probleme u postizanju ravnopravnosti.
KLJUČNE REČI: rodna ravnopravnost / ekonomski položaj
žena / diskriminacija žena / zaposlenost žena / rod i razvoj

U ovom tekstu autorka daje kratak pregled razvoja koncepta poluperiferije i razvoja "teorije poluperiferijalnosti". Ona tvrdi da je bez artikulacije teorije poluperiferijalnosti nemoguće razumeti fundamentalne karakterstike društava koje se nalaze na poluperiferiji Evrope. Posle kratkog pregleda istorije ideje i njene recepcije, autorka pruža pregled teorijskih polazišta
kojima je inspirisano definisanje teorije poluperiferijalnosti (uključujući: "Južnu teoriju", "intersekcionalnost" "dekonstrukciju centara", "teoriju multiplih modernosti", "teoriju stajališta" "teoriju sistema"). Međutim, ključnu
komponentu artikulacije teorije poluperiferijalnosti čine istraživački i ekspertski uvidi koje je autorka stekla radeći na poluperiferiji, i koji su omogućili stvaranje "zasnovane teorije" (grounded theory). Dalje, autorka se koncentriše na dva bitna "stuba" ove teorije, pojmove "raz-razvoja" i "viška ljudi". U poslednjem delu teksta autorka na dva primera pokazuje zašto je neophodna teorija poluperiferijalnosti: na primeru rodnih režima i populacionog razvoja poluperiferije. Autorka tvrdi da je dalji razvoj eksplanatornog i heurističkog potencijala ove teorije značajan, te da bi ovakav teorijski okvir mogao znatno da doprinese boljem i produbljenijem razumevanju problema sa kojima je suočena Srbija, kao poluperiferijsko društvo, a time i boljoj kontekstualizaciji svih javnih politika.

Reč je o novoj monografiji iz 2015. godine koja predstavlja genezu autorkinog bavljenja poluperiferijom iz kojeg izrasta jedan novi teorijski model: teorija poluperiferijlnosti. U svom delu nastoji da eksplicitno formuliše teoriju poluperiferijalnosti, oslanjajući se pre svega na sociološki pristup, da obrazloži modalitet rodnih režima koji su empirijski utvrđeni i da podstakne dalji razvoj kontekstualne analize i naučnog bavljenja poluperiferijom. Marina Blagojević Hughson u ovoj knjizi zauzima stav da poluperiferija ima niz posebnih strukturalnih karakteristika i da su rodni režimi oblikovani, ne samo lokalnim patrijarhatom, već i sistemom globalnih hijerarhija. Nadalje nastoji da problematizuje hijerarhiju naučnog mišljenja u kojoj dominantnu poziciju zauzima mišljenje sa Zapada i objasni potrebu za zasnivanjem teorije poluperiferijalnosti. Analizira sistem isključivanja i strukturnih barijera koje počinju na globalnom nivou i dosežu do individualnog nivoa žene koja se bavi naučnim radom, pre svega rodnim studijama, na poluperiferiji. Postoji očigledna tendencija naučnica iz centra da monopolizuju proizvodnju znanja i u isto vreme delegitimišu pokušaje proizvodnje znanja naučnica sa poluperiferije. Oni koji proizvode znanje u centru imaju moć da ga učine " opštevažećim " znanjem. Istovremeno, naučnici i naučnice koji u centru proizvode znanje na dominantnom engleskom jeziku, često nisu svesni ograničenja svoje perspektive, a to ograničenje je direktan proizvod privilegovanog položaja. Prema tome je, i znanje koje proizvode nužno ograničeno. Uvidevši ovaj problem, autorka je shvatila da iskustva lokalnih žena i feministkinja ne mogu biti na adekvatan način " pokrivena " znanjem iz centra. Ukazuje na diskrepancu proizvodnje znanja iz centra i iz poluperiferije i želi da se izbori za moć poluperiferije da sama artikuliše znanje o sebi i da to znanje bude podjednako prihvaćeno kao i ono nastalo u centru. Znanje treba da postane interaktivno, da omogući stalnu komunikaciju i osnaživanje i društveno uključivanje. Međutim jedna od osnovnih prepreka za postizanje interakcije između centra i poluperiferije jeste jezička barijera koja se ogleda u ogromnoj razlici referentnih okvira i pritiska na naučnice poluperiferije da pišu na engleskom jeziku. Postoje i drugi ozbiljni problemi koji su razlog nemogućnosti ukrštanja znanja iz centra i poluperiferije. Najozbiljniji problem koji izlaže jeste pretenzija naučnica iz centra da samostalno proizvode znanje o poluperiferiji, da govore o iskustvu žena sa Istoka i određuju šta jeste a šta nije pravi feminizam. Ove pretenzije centra Blagojević ih osporava tezom da ne postoji " jedan " " ispravan " feminizam već mnoštvo autohtonih feminizama bez jedinstvenog autoriteta koji bi ih definisao. Međutim u uvodnom delu ukazuje na još jedan izvor animoziteta između naučnica iz centra i poluperiferije. Taj animozitet je profesionalne prirode, i može biti odgovor na pitanje zašto sve do danas feminizam na Zapadu nije uspeo da prevaziđe svoju " centričnost ". Naime, ukoliko feminizmu umesto kao pokretu pristupimo kao izuzetno kompetitivnoj akademskoj profesiji, jasno je zašto unutar same feminističke zajednice nema otvorenosti pristupa i ravnopravnog uključivanja naučnica sa poluperiferije. Ovom strategijom naučnice iz centra do danas usprešno održavaju institucionalnu i simboličku moć i marginalizuju ideje sa Istoka. Ovi problemi dubokih strukturalnih nejednakosti u proizvodnji znanja rezultirali su u onome što autorka naziva praznina u komunikaciji i nedostatak kontekstualizovane osvešćenosti. Kontekstualizovana osvešćenost dodatno je otežana nepostojanjem lokalnog umrežavanja feminiskinja Istoka koje treba da prethodi dijalogu sa Zapadom. Međutim, mnogo je bitniji problem to što je feminističkim teoretičarkama na Istoku izrazito sužen prostor za vlastito naučno delovanje i

Svako istraživanje, pa i ovo, u suštini je disciplinovanje pogleda na neko odre-đeno polje, pri čemu u tom disciplinovanju posebnu ulogu imaju teorije i teorijski koncepti. Već sam izbor teorija i pojmova kroz koje će se posmatrati određeno polje u velikoj meri određuje njegove rezultate. U ovom istraživanju se sasvim namerno ne polazi od određene " teorije " , već se ono smešta u mrežu pojmova koja treba da " uhvati " pojavnu raznolikost svakodnevice na poluperiferiji, i to kroz rodnu perspektivu. Ovaj otklon od bilo koje specifične teorije učinjen je pre svega iz uverenja da ne postoji jedna i adekvatna " te-orija " za kompleksan pristup koji se ovde zastupa i koji predstavlja pokušaj simultanog pomeranja na više nivoa: teorijskom, metodološkom i na nivou ciljno-racionalnog delovanja ovaploćenog u javnim, tj. rodnim politikama. Te-žnja da se od neke " teorije " u društvenim naukama pođe da bi se ona empirijski testirala zastarela je i anahrona, a u našem slučaju bi takav pristup bio i veoma kontraproduktivan. Umesto toga, ovde se nudi razmatranje nekih pojmova koji, umreženi, dopunjuju jedni druge, a istovremeno doprinose dis-ciplinovanju interpretacije. Naime, važno je napomenuti da ovo istraživanje nije samo istraživanje o rodnosti u društvu, već o društvu koje je i samo konstituisano i proizvedeno rodnošću, odnosno rodnim režimima. I više od toga: sam društveni razvoj proizvode određeni rodni režimi, i lokalno i globalno. Taj drugi aspekt, tj. kako rodni poredak proizvodi društvo i kako određuje njegov razvoj, pre-često se marginalizuje u našoj društvenoj teoriji. U naučnoj produkciji Srbije i deo