Meritokrasi

Sosyal sistemlerin alt sınıflarını tehdit eden bir “elitlerin yönetimi” anlayışından, tüm sınıfların refahını garanti eden bir “hak edenlerin/değerlilerin yönetimi” anlayışına evrilerek 1950’li yıllardan günümüze ulaşmış bir yönetim biçimi olan meritokrasi ve eğitim yönetiminde uygulanması derleme niteliğindeki bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Yönetim bilimi yazınına sıklıkla konu edilen meritokrasi, eğitim yönetimi alanında görece yeni tartışıl-maya başlanması nedeniyle halen muğlaklığını korumaktadır. Bu nedenle bu araştırmada meritokrasi kavramının tanımı yapılmış, ilkeleri açıklanmış, demokrasi ve aristokrasi ile ilişkisi tartışılmış ve ardından eğitimde ve eğitim yönetiminde meritokrasinin uygulanması ile ilgili genel bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır.

Antik çağ dönemindeki demokrasi uygulamalarından günümüzdeki modern demokrasi uygulamalarına değin temsilcilerin ve yöneticilerin seçimi ve atanmasında kayırma ve kollamacılıktan uzak bir liyakat sistemi-ni oluşturmak hiç de kolay olmamıştır. Bugün en gelişmiş ve medeni olarak tanımladığımız ülkelerde dahi seçilmiş liderlerin ve temsilcilerin bilgi, liya-kat, etik, erdem ve sair değerler açısından fazlasıyla sorgulanır durumda olduğu pekâlâ bilinmektedir.  Trumpmania bunun en basit ve yakın tarih  örneğini oluşturur. Bir liderin karakteri, davranış ve tutumları, sahip olduğu değerleri sorgulanır olmasına rağmen seçmenler nezdinde bazen bunun bir karşılığı olmayabilmektedir. Buradan bakınca demokrasilerde seçmenlerin irrasyonel karar ve seçimleri ana sorun olarak görülebilir.

Epistokrasi ya da bir başka ifadeyle epistemik demokrasi temsilcilerin ve yöneticilerin seçimi ve atanmasında bilgi, eğitim, uzmanlık gibi değerle-rin önemli olduğunu savunur. Meritokrasi ise daha genel manada liyakat ilkelerinin önemli olduğuna dair bir yaklaşımdır. Meritokrasi epistemik değerlerin (akıl, zekâ, kapasite, muhakeme gücü, bilgi vs.) ;  aksiyolojik de-ğerlerin (etik, erdem vs.) ve diğer liyakat değerlerinin (beceri, yetenek, yeterlilik, ustalık, maharet, ehliyet, kifayet vs.) bir bütün olarak önemli ol-duğunu savunur.

Epistokrasi modern demokrasilerdeki seçmen cehaletinin yol açtığı so-runlara radikal bir öneri ile çözüm sunar: cahil-cühela seçmenlere oy hakkı verilmemesi ya da bilgi ve eğitim sahibi seçmenlerin oylarının daha fazla değerli kılınması. Epistokrasi liyakat değerleri içerisinde sadece bilgi ve eğitime önem veren bir yaklaşımdır; bu bakımdan meşruiyeti ve kabul edi-lebilirliğine dair pek çok soru işareti bulunmaktadır.Meritokrasi ise epistokrasinin temelini oluşturan bilginin yanısıra diğer liyakat değerlerinin insan kaynaklarının seçimi ve atanmasında esas alınması görüşünü dile getirir. Meritokrasinin karşı karşıya bulunduğu ana sorun yukarıda da ifade ettiğimiz üzere irrasyonalitedir. Seçmenlerin irrasyonel karar ve seçimleri sonucu göreve gelen bir devlet başkanı yada temsilcilerin liyakat sahibi oldukları her zaman sorgulanır olmak durumundadır.

Bu monagrafide meritokrasi ve epistokrasinin teorik ve felsefi temelle-rini inceleyen çalışmalarımız yeralmaktadır.

Liyakat, kamu, özel ya da kar amacı gütmeyen tüm organizasyon ve yönetim sistemleri için önemli bir insan kaynakları yönetimi ilkesi-dir. Bir organizasyonda bilgi, tecrübe, çalışma gayreti, ehliyet, ustalık, kıdem, beceri, maharet, yetenek, kapasite, yeterlilik, kifayet ve saire niteliklere sahip olan kimselerin istihdam edilmesi, görevde yükseltmelerde de yine aynı şekilde bu temel liyakat ilkelerinin esas alınması önem taşır.

Liyakat, kamu yönetiminin temel meselelerinden ya da sorunların-dan birisidir. Ülkemizde de liyakat  kamu yönetiminde öteden beri hep tartışılan ve eleştirilen bir konu olarak gündemde yerini koru-muştur.

Bu kitap içerisinde liyakat konusunu çeşitli yönleriyle ele alan çalış-malar yer almaktadır. Hazırladığımız kitabın  bu alanda çalışmalar yapacak olan araştırmacılara yol gösterici olmasını temenni ediyo-ruz.

Siyaset biliminde siyasal karar alma sürecinde ortaya çıkan etik dışı davranışlar “siyasal yozlaşma” ya da daha dar anlamda “yolsuzluk” olarak tanımlanmaktadır. Siyasal yozlaşma ya da politik yozlaşma siyasal karar alma meka¬nizmasında rol alan aktörlerin (seçmenler, politi¬ka¬cılar, bürokratlar,çıkar ve baskı grupları) "özel çı¬kar" sağlama gayesiyle toplumda mevcut hukuki, dini, ahlaki ve kültürel normları ihlal edici davranış ve eylemlerde bulunmaları eylemidir. Siyasal yozlaşmanın ya da yolsuzluğun rüşvet, zimmet, ihtilas, irti-kap, adam kayırmacılık, rant kollama ve saire olarak adlandırılan muhtelif türleri bulunmaktadır. Kamu yönetiminde yaşanan en yay-gın yozlaşma örneklerinden birisi de kayırmacılık-kollamacılıktır.

Bu kitap içerisinde kayırmacılık konusunu çeşitli yönleriyle ele alan çalışmalar yeralmaktadır. Aktan, siyasal yozlaşma (yolsuz-luk) literatürü içerisinde kayırmacılık ve kollamacılık konusunu ge-nel çerçevesi ile almaktadır. Özkanan, kayırmacılık konusunu tarihsel açıdan incelemektedir. Acar ve Ertek ise ortak çalışmalarında Türk toplumunda kayırmacılık kültürünün temellerini ayrıntılı olarak ele almaktadırlar. Topdemir, Yıldız ve Özçelik ise hazırladıkları çalışma-larında kayırmacılığın hem teorik hem de Türkiye’deki durumu ile açıklama, tespit ve gözlemlerini aktarmaktadırlar.

Bürokraside görev alacak personelin seçiminde uygulanacak yöntemler devlet
mekanizmasının kimlerden oluşacağını belirlemesi açısından önemlidir. Soyut devlet
aygıtının somut kısmının yükselme ve seçilme usulleri gelişmiş ülkelerde göreceli olarak daha bilimsel metotlara dayanmasına rağmen sosyal hareketlerin tesiriyle verimliliğe zıt bir biçimde evirilmiştir. Ülkemizde henüz ilkel denebilecek şekilde uygulanan ve yorumlanan liyakat politikalarının gelecekte benzer sorunlarla karşılaşacağı varsayılırsa literatürde bu yeni kavramların bilinirliğinin artırılmasını hedefleyen çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenlerle meritokrasi, farklı ret oranları ve temsili bürokrasi kavramlarının gelişmiş ülkelerin ve ülkemizin kamu yönetimi sistemlerindeki konumu tartışılmış ve olası problemler belirtilerek çözüm yolları belirtilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kamu personel sistemi, meritokrasi, farklı ret oranları, temsili
bürokrasi, liyakat sistemi.

Bu makale düşünür Nurettin Topçu’nun demokrasi eleştirilerini analiz etmekte ve yaygın demokrasi karşıtı Topçu yorumlamalarına ek olarak, Topçu’nun liyakatin önde olduğu bir demokrasi yorumunu destekler şekilde de okunabileceğini göstermektedir. Topçu demokrasilerde liyakat açığı olduğunu düşünmekte ve bu açığı gidermek için siyasal hayatın birçok alanında köklü reformlar yapılması gerektiğini savunmaktadır. Makale Topçu’nun demokrasi eleştirisinin çağdaş demokrasi teorisinde meritokrasiyi ve müzakereyi savunan teorisyenlerin eleştirileriyle benzerlik gösterdiğini belirtir. Makale Topçu’nun liyakate dayalı demokrasi yorumunun detaylı bir resmini ortaya koyduktan sonra, Topçu’nun meritokratik ve müzakereci demokrasi literatürü içerisinde de değerlendirilebileceğini belirterek sonlanır.