Kasteel

In literatuur over kastelen worden de bouwgeschiedenis en de bewonersgeschiedenis meestal met elkaar verbonden door de waarachtige veronderstelling dat deze twee alles behalve los staan van elkaar. Vooral wat betreft status wordt een verband verondersteld, waarbij de buitenplaats aanzien verleent aan eigenaren, en deze gelijktijdig het aanzien van de eigenaren uitdrukt. Zwijnsbergen in ogenschouw nemend, valt op dat het verband tussen de status van de bewoners en die van het huis lang niet altijd eenduidig is geweest en dat de genealogie van de bezitters, dan wel het uiterlijk van het huis niet zelden aangepast zijn aan de vermeende of gewenste status. Zwijnsbergen en vergelijkbare huizen in de omgeving moeten beschouwd worden als moderne, comfortabele woningen voor de tijd waarin ze gebouwd zijn, maar ook als directe verwijzingen naar oude adellijke kastelen. Ze drukken zowel de werkelijke status van de eigenaren als de geambieerde ambities van deze bouwheren en -vrouwen, uit. Zo werd in de achttiende eeuw, toen een telg uit de familie Martini 'het kasteel' enige tijd in bezit had, op een creatieve manier een Italiaanse, adellijke afstamming gefingeerd. In de zeventiende eeuw was Zwijnsbergen in handen van een werkelijk adel-lijk geslacht, die het nog zestiende-eeuwse huis aanzienlijk verbouwde en opwaardeerde tot wat architectonisch gebruikelijk was onder leden van deze stand. Wat de daaraan voorafgaande eeuw betreft, is het verband tussen bewoners en huis niet eenvoudig te leggen; om met enige zekerheid conclusies te kunnen trekken over de status van het relatief eenvoudig ogende huis en zijn eigenaren in deze periode, is het nodig de toenmalige eigenaren van Zwijnsbergen en het huis Zwijnsbergen te plaatsen in de sociaalmaatschappelijke en architectonische context van's-Hertogenbosch, de Meierij en het hertogdom Brabant. Antwerpse bouwheer en -vrouw Tot het midden van de zestiende eeuw bestond Zwijnsbergen, zoals in hoofdstuk 1 beschreven is, zeer waarschijnlijk alleen uit een agrarisch complex. Net als de bouwgeschiedenis is ook de bewonersgeschiedenis van deze vroege fase enigszins in nevelen gehuld. De oudste vermelding van 'de Sweensberch' en een mogelijk landgoed Zwijnsbergen is gevonden in een oorkonde uit 1304. 2 De oudste, nu bekende, eigenaar was een priester, Dominus (heer) Johannes de Zweensberge, die rond 1473 in het schepenregister van's-Hertogenbosch genoemd wordt,

In het eerste deel van dit artikel hebben we de oudste geschiedenis van kasteel Oud Teylingen/Lockhorst behandeld. Een archeologische opgraving aan de Norremeerstraat, dus aan de rand van het kasteelterrein, verricht in 2017, leverde gegevens op over de periode voorafgaand aan de stichting van het kasteel. Vóór de 13de eeuw waren aan de Norremeerstraat akkers te vinden, doorkruist door sloten. Ergens in de loop van de 12de of 13de eeuw werden de sloten verlegd en verrezen daar houten gebouwen.
Later in de 13de eeuw werd de inrichting van het terrein alweer gewijzigd, want nu begon de bouw van het kasteel. Bestudering van de archeologische gegevens, in combinatie met het bewaard gebleven kaartenmateriaal, maakte het mogelijk om de locatie van het kasteel redelijk nauwkeurig te bepalen. Het stond aan de oostzijde van de Norremeerstraat, tussen de huidige huisnummers 7 en 17. Ook brachten we de eerste bewoners in kaart. Vanaf de 13de eeuw werd Oud Teylingen bewoond door de familie Van Teylingen, in de 14de eeuw opgevolgd door het aan hen verwante geslacht Foyken. Huwelijksbanden met de Van Teylingens zorgden even later voor de komst van de families Van Poelgeest en Van der Does. We sloten af met de 16de-eeuwse bewoners en tevens nieuwe naamgevers van het kasteel, de familie Van Lockhorst.
In dit afsluitende deel brengen we de volgende bewoners in kaart. De bewoningsgeschiedenis is door eerdere auteurs nooit volledig beschreven, reden om dit hier wél te doen, helemaal tot de laatste dagen van het slot. Dit zal ons naar de laatste vraag brengen: wanneer, en door wie, is het kasteel precies afgebroken?

In het eerste deel van dit artikel worden de resultaten van een archeologische opgraving aan de rand van het vroegere kasteelterrein van Oud Teylingen/Lockhorst te Warmond kort samengevat. De resultaten daarvan worden vervolgens gebruikt om het (begin 19de eeuw afgebroken) kasteel preciezer in de ruimte te plaatsen. Ook wordt de exacte oriëntatie van het kasteel, zoals het zich in prenten laat kennen, nader bepaald. Ten slotte worden de oudste bewoners in kaart gebracht en worden de bronnen vermeld die hun verblijf in Warmond aantonen.

In 2009 verscheen de bundel Middeleeuwse kastelen in Veelvoud onder redactie van Hans Janssen en Wendy Landewé met een bijdrage van eerstgenoemde over kasteel Coevorden. 1 Doel van dat artikel was de verschijningsvorm van kasteel Coevorden te reconstrueren op basis van 15e-en 16e-eeuwse boedelinventarissen. Door deze inventarissen te combineren Achtergrondafbeelding: Kemenade in Ammersoyen, uit: Ammersoyen, red. D.J.G. Buurman, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen I De Walburg Pers, 1986. met informatie verkregen uit opgravingen, een bouwhistorische analyse en andere geschreven bronnen, bleek het mogelijk om de verschijningsvorm van het kasteel gedurende twee eeuwen te achterhalen. Ook in dit artikel staat de boedelinventaris als bron centraal.2 207 -

The Five of Frederik. Episcopal castle politics of bishop Frederik of Blankenheim (bishop of Utrecht) in the northern part of the Oversticht (the Netherlands) anno 1400 (peer-review)

During the war between bishop Frederik of Blankenheim and Groningen town in 1400, the bishop constructed five castles and a defense dike (landweer) in order to obstruct the waterways and roads that led towards Groningen. One castle was situated around the village of Peize, one around the village of Eelde and the others had proper names; Blankeweer, Blankevoorde and Ammerkehorn. The defense dike was located near Blankeweer in Noordlaren. However, the castles have been neglected in earlier studies towards episcopal castles in the Sticht Utrecht and their relation towards territorial development. This article explores the role of these sites in relation towards episcopal castle building and consolidation of seigniorial power. In addition, new discoveries have been done through studying the elevation map (AHN2). Specifically, the discovery of a more than 2 km long defense dike in Het Besloten Veen nearby Noordlaren has led to new insights about the location of Blankeweer castle and the defense dike .

Dankzij recente publicaties en aanvullend onderzoek is er de laatste jaren steeds meer duidelijk geworden over de vroegere eigenaren van de Deurnese kastelen sinds de bouw in de veertiende eeuw. Over de bewoners van beide kastelen in de laatste eeuwen weten we helaas nog heel weinig. Het Klein Kasteel werd in ieder geval in de achttiende en vroege twintigste eeuw verhuurd, zo was bekend.  Van de familie De Smeth, die beide kastelen in één hand tussen 1785 en 1948 in bezit had, wisten we bovendien zij ook elders stadshuizen en buitenplaatsen bezaten en dus niet uitsluitend in Deurne verbleven.

We vroegen ons daarom af hoe vaak de familie De Smeth op één van de kastelen verbleef. Ook kwam de vraag op wie er woonde als die familie niet in Deurne was. Niet elke heer van Deurne lijkt bovendien evenveel energie in de Deurnese bezittingen gestoken te hebben. Daardoor waren er door de tijd sterke schommelingen in krimp en groei van het landgoed rond de kastelen. Er zullen dus ook tijden zijn geweest dat de heer weinig in Deurne aanwezig was.