Cultureel Erfgoed

Since the 1990s, the Dutch equivalent for " heritage, " erfgoed, has become a buzzword in the Netherlands. Oft en presented as a neologism, little attention is paid to the term's longer history. Th is article traces the history through a survey of digitized newspapers from 1700 to 1975, revealing elements of erfgoed's current meaning well before the twentieth-century heritage mania. In the eighteenth century a synonym of " freedom, " in the latter nineteenth century frequently carrying the prefi x nationaal, and in the 1930s associated with genetics and folk culture, erfgoed can be regarded as a speculum vitae, taking on diff erent meanings depending on the era. As elsewhere in Europe, the second half of the nineteenth century was the most decisive moment in the evolution of the term.

The government-architect Gijsbert Friedhoff (1892-1970) left an important mark on the architecture of the Dutch state after World War II, when large parts of The Netherlands had to be rebuilt. The works of this period, known as the post-war reconstruction architecture (1946-1965), are at the moment seriously threatened by developments in building and city planning.

The crucial problem is that most of the post-war reconstruction architecture is too young to be protected by the Historic Buildings and Ancient Monuments Act 1988, which applies a terminus ante quem of minimal 50 years. This means that during the next decennium buildings of a high quality Standard in architecture, siting and decoration inevitably will disappear, unless cities and provinces will take their responsibility by making their own rules for the keeping of valuable specimens of postwar architecture and city planning.

The works of Friedhoff are a touchstone in this process. His former offices for the ministry of Education, Arts and Sciences (Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) (1953) in the Hague are being demolished at this very moment, whereas in Oostburg (Zeeland) his District-court (Kantongerecht) (1953) is threatened by plans of the very municipality that once requested the central government to build it. The council of Oostburg wants to use the spot to construct a mall. This is all the more regrettable because of the great quality of Friedhoff’s designs.

Raised in the tradition of the Delft school (Delftse school) Friedhoff combined a solid craftmanship with traditional motifs to suggest dignity and decorum, which his tutor, professor Henri Evers characterised as 'the morality of a building'. His buildings are expressive by the grouping of masses as well as lucid by their ground plan, in which he tried to accomplish a 'climax' by the sequence and the form of the various spaces. His idea was to set an example for state-architecture, which appealed to the public by expressing the values of the community and the government.

Friedhoff was able to carry out this programm to its full extent by calling in the assistance of interior decorators and designers of furniture, sculpture, armatures, glass-stained-windows, graffiti, mosaics and murals. In this he proved to be a true heir of the Dutch tradition of Cuypers and Berlage, who also created an appealing impression in their buildings by exploiting the visual and symbolic possibilities of architectural elements in combination with the decorative and applied arts. Both the in- and exterior of a building contained in their view a message in stone.

One can only hope that the call of tradition will reach politicians and administrators in time to create new chances for the post-war reconstruction.

'I struggle and overcome' is the device of the coat of arms of the province of Zeeland, and refers to its ever-continuous struggle with the sea.

Het nieuwe Vlaams regeerakkoord (2019-2024) spoort lokale besturen aan om een eigen onroerenderfgoedbeleid uit te tekenen. In dit artikel onderzoeken we of die lokale besturen daarvoor de juiste middelen ter beschikking hebben, door in te zoomen op het bouwkundig erfgoed in de Limburgse stad Sint-Truiden. In deze stad bevinden zich honderden waardevolle gebouwen en erfgoedsites, van omvangrijke kastelen en statige herenhuizen tot bescheiden arbeiderswoningen, van middeleeuwse watermolens tot restanten van negentiende-eeuwse industriële activiteiten, van majestueuze kerken en kloosters tot de meest pittoreske kapelletjes. Hoe wordt de kennis over dit patrimonium bewaard? Welke instrumenten zijn beschikbaar om de erfgoedwaarde van waardevolle gebouwen te behouden en te monitoren? Op welke obstakels botsen lokale beleidsmakers? En welke stappen kunnen ze zetten om die obstakels te overwinnen? Concreet analyseren we de juridische instrumenten waarmee de zorg voor bouwkundig erfgoed ondersteund kan worden: eerst een opname in de inventaris van het agentschap Onroerend Erfgoed; vervolgens het instrument met de zwaarste juridische impact, namelijk een 'bescherming' op Vlaams niveau; en ten slotte de stedenbouwkundige instrumenten die lokale besturen voorhanden hebben (Bijzondere Plannen van Aanleg (B.P.A), Ruimtelijke Uitvoeringsplannen (RUP) en een stedelijke bouwkundige verordening). Aansluitend leggen we de pijnpunten bloot, zowel op vlak van wetenschappelijke kennis als van rechtsonzekerheid en rechtsongelijkheid voor de eigenaars van erfgoed. Deze casus kan dienen als voorbeeld voor andere gemeenten die de ambitie hebben om hun erfgoedbeleid ter harte te nemen.

Onlangs verscheen in de Volkskrant een satirisch bedoelde advertentie 'Creatief met archeologie, tips voor projectontwikkelaars'. Samen met een bijbehorende website is het een korte handleiding hoe de archeologische onderzoeksplicht te omzeilen. De advertentie bracht veel archeologische ophef teweeg. Hij heeft ook een positief neveneffect gehad. Kamerleden Sandra Beckerman en Peter Kwint dienden naar aanleiding van de ophef een twintigtal kamervragen in. De antwoorden van minister Van Engelshoven geven een inkijkje in haar standpunten over archeologie. Tijdens een symposium over het functioneren van de Erfgoedwet aan de Universiteit Leiden eind januari kwamen soortgelijke problemen als in de advertentie en kamervragen naar voren. Wij plaatsen op basis van de uitkomsten van het symposium een korte kanttekening bij de antwoorden van de minister.

Het museum moet worden gezien als het medium van het geheugen. Dat betoogt Wim Hupperetz, directeur van het Allard Pierson Museum in Amsterdam, in zijn oratie als bijzonder hoogleraar Nederlandse Cultuurgeschiedenis.

Er moet meer aandacht komen voor de biografie en herkomst van museale collecties vanwege het feit dat deze bepalend zijn voor de betekenis en impact. Daarvoor moet meer aandacht worden geschonken aan de biografie van objecten en verzamelaars en kan er een beter begrip ontstaan van de complexiteit van waarden die juist verbonden is aan museale objecten. Daarnaast is het voor musea van belang om de impact van nieuwe technologie zoals ‘The Internet of Things’ op de positie van de curator/conservator te onderzoeken.

Rol van de curator verandert
Dit zijn de twee belangrijkste uitdagingen die Hupperetz in zijn betoog benoemt. De eerste is sterk verbonden met de actuele gebeurtenissen in Nederland zoals het naast elkaar bestaan van verschillende waardesystemen, die bijvoorbeeld tot uiting komt in de zwartepieten discussie. Hupperetz: “In feite is dit een overgang tussen de uitgangspunten van onze moderne samenleving en het postmoderne gedachtegoed, waarbij begrippen als ‘’waarheid’’ en ‘’werkelijkheid’’ geproblematiseerd worden en dat leidt tot veel onzekerheid en frustratie.” De andere uitdaging is verbonden met technologie zoals The Internet of Things, waarbij de rol van de curator onherroepelijk zal veranderen. Hupperetz: “Als museale collecties onderdeel worden van dat internet der dingen, dan wordt het selecteren en beoordelen overgenomen door de zoeksystemen die achter Amazon, Google en Facebook zitten en krijgen we een heel andere dynamiek.”

Vertaling post-moderniteit naar museale praktijk
Hupperetz bouwt voort op de ideeën van zijn voorganger Ad de Jong, die zich in 2009 al afvroeg wanneer de volgende kentering in het museale domein zou komen. Hupperetz: “Naar mijn mening zitten we nog steeds middenin die kentering tussen modernisme en postmodernisme. De reflectie op de aloude moderniteit is cruciaal maar ook problematisch als het gaat om de vertaling naar de museale praktijk.” De leerstoel betreft in het bijzonder de studie der voorwerpen vanwege het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG). In zijn onderzoek wil Wim Hupperetz duidelijk maken dat voorwerpen het voertuig zijn van ons collectief geheugen en als dynamisch erfgoed is de betekenis daarvan altijd in beweging. Hupperetz: “Het is simpelweg met de tijd meegaan. Dat klinkt eenvoudig, maar het betekent dat we ons open moeten stellen voor verandering, dat we nieuwsgierig zijn naar de ander, gevoelig zijn voor de biografie en diversiteit die besloten ligt in mensen en voorwerpen om ons heen. En dat is wat ik bedoel met het museum als medium van het geheugen.”