Ötekinin Tarihi

ÖTEKİNİN TARİHİ Ötekinin Tarihi Editör: Selim Karakaş (ORCID ID: 0000- 0002- 9785- 7160) Genel Yayın Yönetmeni | Ahmet Dündar Yayın Yönetmeni | Zeynep Yeşilova Kapak Tasarımı | Altamira Ajans Sayfa Düzeni | Adem Şenel ISBN | 978-625-8375-31-2 İDEAL KÜLTÜR YAYINCILIK Topkapı Mah. Kahalbaşı Sok. No:31/1 Fatih - İstanbul Tel: +90 212 528 85 41 [email protected] Kültür Bakanlığı Sertifika No: 46699 Baskı ve Cilt | Meteksan Basım Sertifika No: 46519 1. Baskı | İstanbul, 2022 © Bu kitabın her hakkı saklıdır. Tamamen veya herhangi bir bölümü, yayınevinin yazılı izni alınmadan basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Makalelerin hukuki sorumluluğu ilgili yazarlara aittir. Esere ait kütüphane katalog kartına karekodu okutarak ulaşabilirsiniz. ÖTEKİNİN TARİHİ Editör Selim Karakaş Yazarlar Prof. Dr. İsmail KIVRIM Doç. Dr. Ali Rıza YAĞLI Doç. Dr. Emrullah KALELİ Doç. Dr. H. Hilal ŞAHİN Doç. Dr. Oktay KARAMAN Doç. Dr. Tolga AKAY Dr. Öğr. Üyesi Murat ÖZATA Dr. Öğr. Üyesi Rahim KIZGUT Dr. Öğr. Üyesi Sadık TEZİN Dr. Öğr. Üyesi Selim KARAKAŞ Dr. Öğr. Üyesi Süleyman ÖCAL Öğr. Gör. Dr. Tuba ÇINAR Bilim Uzmanı Akın AKTAŞ içindekiler ÖN SÖZ ..............................................................................................................7 OSMANLI MAHALLESİNDE ÖTEKİLER .................................................9 İsmail Kıvrım TÜRKLERİN ABBASî BAĞDATIYLA OLAN İLİŞKİLERİNE DAİR BİR DEĞERLENDİRME ...................................... 45 Ali Rıza Yağlı45 ORTA ÇAĞ BATI DÜNYASINDA ÇAPRAZ GİYİM (CROSS-DRESSİNG) VE ERKEK KILIĞINDA YAŞAYAN KADINLAR .................................................................................73 Emrullah Kaleli HİNDİSTAN’IN ÖTEKİLERİ: PARYALAR (DALİTLER) .................. 109 H. Hilal Şahin OSMANLI DEVLETİ’NDE SÜRGÜN: XIX. YÜZYIL RODOS ÖRNEĞİ ...............................................................141 Oktay Karaman OSMANLI DEVLETİ’NDE SABIKALI OLMAK ...................................173 Tolga Akay ANADOLU’NUN YETİMLERİ: YAKIN DOĞU AMERİKAN YARDIM HEYETİ VE ÇALIŞMALARI 1919-1922 .......193 Murat Özata 5 ANTİK SPARTA’NIN ÖTEKİLEŞTİRDİĞİ BİR TOPLUM: HELOTLAR .......................................................................221 Rahim Kızgut221 KLASİK DÖNEM OSMANLI DEVLETİ’NDE FİKİRLERİNDEN DOLAYI “ÖTEKİ” GÖRÜLEN VEYA “ÖTEKİLEŞTİRİLEN” ULEMA VE ŞEYH BEDREDDİN ............................................................. 249 Sadık Tezin345 ESKİ TÜRKLERDE EVLATLIKLAR ........................................................281 Selim Karakaş OSMANLI DEVLETİ’NDE GÖÇMEN ÇOCUKLAR (19. YÜZYIL) ........................................................................ 307 Süleyman Öcal OSMANLI’DA KURALLARIN EFENDİLERİ VE ÖTEKİ(LEŞTİRİLEN) KADINLAR ................................................... 335 Tuba Çınar ÖTEKİLER HAKKINDA YAPILAN LİSANSÜSTÜ TEZLERE BİLİMSEL BİR BAKIŞ ............................................................ 377 Akın Aktaş377 Ön SÖZ Sosyal bir olgu olarak kimlik, her şeyden önce aidiyet bildiren bir ifadedir. Kişinin kendini tanımlama biçiminin yansımasıdır. Bireyler, içinde yer aldıkları kimlikler ile bir yönüyle kim olduklarının yanıtını verirlerken bir yönüyle de ötekini tanımlamış olmaktadırlar. Buna karşın ötekileştirme, ferdin aidiyet hissettiği ve mensubu bulunduğu kimliği (ben ya da biz) merkeze alarak, yabancı addettiği diğer kimlik ya da kimlikleri yok sayıp dairenin dışında kabul etmesi, bunun neticesinde de kendisini ondan ayrı ve bazen de üstün tutmasıdır. Farklı olana olumsuz bir anlam yükleme, onu değersizleştirme çabasıdır. Unutulmamalıdır ki, her insan içinde bir benlik hissiyatı ile var olur. Ancak toplumsal ilişkilerimizde benmerkezciliği esas kabul etmek daima problemlere yol açacaktır. Çünkü başkasının da içinde taşıdığı “ben” ile yollar kesiştiğinde çatışma kaçınılmaz bir hal alır. Toplumsal barış için bireylerin sağlıklı bir öz denetim mekanizması geliştirmeleri elzemdir. Bu da ”ben” ile “sen” arasındaki münasebette ötekileştirici tavrı terk etmekle sağlanacaktır. Böylece insan zamanla, içindeki öz beni yok etmeden de birbirini anlama tecrübesi geliştirecek ve buradan farklılığın zenginlik olduğu bilincine ulaşacaktır. Zira öteki, her zaman kötü veyahut düşman olan demek değildir. Bazen de hakiki beni idrak edebilmenin, biz olabilmenin yegâne yoludur. 7 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Tarihte öteki veya ötekinin tarihi hakkında düşünmek, aynı minval üzere objektif ve duygusallıktan uzak bilimsel çalışmalar ortaya koymak ise yekdiğerini anlamak bakımından önemlidir. Bu kavrama çabası ötekileştirmenin de önüne geçecek ilk adımdır. Ötekinin Tarihi adıyla ve alanlarında uzman 13 araştırmacının makalelerinin bir araya gelmesi ile kitaplaştırılan elinizdeki çalışma, söz konusu anlama çabasına mütevazı bir katkı olarak kabul edilmelidir. Bu vesileyle eserin ortaya çıkmasındaki değerli emeklerinden dolayı her bir meslektaşıma ayrı ayrı teşekkür ederim. Kitabın basımının her aşamasında gösterdikleri titizlik ve diğerkâmlık için İdeal Kültür Yayıncılık ailesine müteşekkirim. Keyifli okumalar diliyorum. Selim KARAKAŞ 8 OSmanlı mahalleSinde Ötekiler İsmail Kıvrım* Giriş Mahalle, şehirdeki en küçük yerel birim, en küçük idarî ünite olarak fiziksel ve sosyal mekân gelişiminin başta gelen belirleyicilerden biridir. Gelişmiş İslâm şehirlerinde işlevsel ve sosyal bütünlüğü olan birimler şeklinde karşımıza çıkan mahalleler, İslâm tarihinin erken dönemlerinden bu yana şehir tanımında önemli yeri olan fiziko-sosyal olgulardır.1 Osmanlı şehirleri fiziksel ve sosyal yönden klâsik İslâm şehirleri gibi mahallelere bölünmüştür. Bu bölünme toplumdaki etnik ve dinî ayrılıklardan kaynaklanmaktadır.2 Ancak genelde çeşitli dini gruplar aynı mahallede yaşasalar da bu aslında mutlak bir kural değildir. Bu durum daha çok mahallenin, ortak yaşam alanı olarak ifade edilen bir toplumsal ve mekânsal birim olarak algılanmasıyla ilgilidir. Mahkeme kayıtlarında, İslâm şehirlerinde görülen bu uygulamanın aksine, Osmanlı şehirlerinde farklı etnik ya da dinî grupların, * 1 2 Prof. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi. [email protected] (ORCID ID: 0000-0002-4556-7524). Doğan Kuban, “Mahalleler: Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. V, İstanbul 1994, s. 242. Doğan Kuban, “Anadolu Kentlerinin Tarihsel Gelişimi ve Yapısı Üzerine Gözlemler”, Türk ve İslâm Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul 1995, s. 166. 9 O S M A N L I M A H A L L E S İ N D E ÖT E K İ L E R etmektedir. Kâdı ise bu kararı uygulamaya koymaktadır. Bu bir bakıma mahalleli tarafından onaylanmış bir karardır ve bu süreçte kâdı’nın müdahalesi söz konusu değildir. Ancak kadı, kararı onaylarken mahalle ahalisinden ve civar mahallerden de suçu teyit ettirmektedir. Fakat ihracı istenen kişiye birilerinin kefil olması ya da ihraç olunan kişinin ıslah-ı nefs olması, mahalleden ihraç kararının yeniden gözden geçirilmesini gerektirmektedir. Mahalleden ihraç kararlarında, müslim veya gayrimüslim için herhangi bir ayrım söz konusu değildir. Mahkeme ilamları sicillere tembih şeklinde kaydedilmektedir. Bu da suçlunun yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülükleri içerdiğinin bir işaretidir. Toplum kurallarına aykırı davrananları mahalleden çıkarma kararının amacı, Kanunnâmede de belirtildiği gibi, kişinin ıslahının sağlanmasıdır. Ancak çok azının ıslah olduğunu, kahir ekseriyetinin aynı suçları işlemeye devam ettiği ve mahalle mahalle sürüldükleri de görülmektedir. Kaynaklar A- Arşiv Kaynakları 1- Başkanlık Osmanlı Arşivi A. DVNSMHM. d, 7 C. ADL. 10-643. 2- Konya Şer’iye Sicili [=KŞS] 7, 13, 14, 16, 19, 23, 38, 46, 49, 53 ve 54 numaralı siciller. 3- Gaziantep Şer‘iye Sicilleri [=GŞS] 21, 29, 32, 33, 34, 35, 43, 47, 71 ve 123 numaralı siciller. B- Diğer Kaynaklar Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, IIIVII, İstanbul 1991-1993. 41 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Aköz, Alaaddin, Yörük, Doğan, “Aksaray Sancağından Kıbrıs Adasına Sürgün Edile Aileler”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, II/1, Elâzığ 2004, s. 83-142. Beydilli, Kemal, Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, İstanbul 2001. Cansever, Turgut, “Osmanlı Şehirciliği”, Kubbeyi Yere Koymamak, İstanbul 1997. Çetin, Cemal, “Anadolu’da Kapıya Katran Sürme Vak’aları: Konya Şer’iye Sicilleri Işığında Hukukî, Kültürel ve Toplumsal Boyutları (1645-1750)”, Turkish Studies, 9/1, Ankara 2014, s.133-156. Çetin, Cemal, “Osmanlı Toplumunda Mahalleden İhraç Kararları ve Tatbiki: Konya Örneği (1645-1750)”, History Studies, Volume 6 Issue 6, December 2014, s. 43-70. Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlev Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, S. IV, İstanbul 1984, s. 69-88. Ergin, Osman Nuri, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul 1936. İstanbul Kadı Sicilleri 51 İstanbul Mahkemesi 10 Numaralı Sicil (H. 10721073 / M. 1661-1663), haz. Yılmaz Karaca v. dğr. ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. İstanbul Kadı Sicilleri 76 İstanbul Mahkemesi 25 Numaralı Sicil (H. 11791180 / M. 1765-1767), haz. Salih Kahriman, Mümin Yıldıztaş, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. İstanbul Kadı Sicilleri 81 Üsküdar Mahkemesi 531 Numaralı Sicil (H. 1204-1207 / M. 1790-1793), haz. Abdülkadir Altın, Nedim Pakırdağ, Yılmaz Karaca, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. İstanbul Kadı Sicilleri 82 İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (H. 12161217 / M. 1801-1803), haz. Ayhan Işık, Esra Yıldız, Salih Kahriman, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. İstanbul Kadı Sicilleri 84 Galata Mahkemesi 580 Numaralı Sicil (H. 12211222 / M. 1806-1808), haz. Mukabele Yılmaz Karaca, Mümin Yıldıztaş, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. İstanbul Kadı Sicilleri 89 İstanbul Mahkemesi 147 Numaralı Sicil (H. 1241-1242 / M. 1826), haz. Fatma Zehra Beyaz, Fikret Sarıcaoğlu, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. 42 O S M A N L I M A H A L L E S İ N D E ÖT E K İ L E R İstanbul Kadı Sicilleri 90 İstanbul Mahkemesi 148 Numaralı Sicil (H. 1242 / M. 1826-1827), haz. Fatma Zehra Beyaz, Fikret Sarıcaoğlu, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. İstanbul Kadı Sicilleri 96 İstanbul Mahkemesi 172 Numaralı Sicil (H. 1257-1258 / M. 1841-1842), haz. Abdülkadir Altın, Nedim Pakırdağ, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2019. İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (H. 10731074 / M. 1663 - 1664), haz. Rasim Erol v. dğr. ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2011. İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadâreti Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (H. 1042-1043 / M. 1633), haz. Fuat Recep - Sabri Atay, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2011. Kazıcı, Ziya, “Osmanlılarda Mahalle İmamlarının Bazı Görevleri”, İslâm Medeniyeti Mecmuası, C.V, S. 3, s. 29-35. Kıvrım, İsmail, “Mahalle Avârız Vakıfları (17. Yüzyıl Ayntab Örneği)”, Gaziantep Üniversitesi Ayıntâb Araştırmaları Dergisi, Gaziantep 2019, 2 (2), s. 34- 49. Kıvrım, İsmail, “Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat (17. Yüzyılda Gaziantep Örneği)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, Gaziantep 2009, s. 231-255. Kıvrım, İsmail, Ayntab’da Gündelik Hayat (1650-1700), Ankara 2019. Kıvrım, İsmail, Şer’iye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Konya ve Ayıntâb Şehirlerinde Gündelik Hayat (1670–1680), S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2005. Kuban, Doğan, “Anadolu Kentlerinin Tarihsel Gelişimi ve Yapısı Üzerine Gözlemler”, Türk ve İslâm Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul 1995, s. 163-197. Kuban, Doğan, “Mahalleler: Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. V, İstanbul 1994. Özcan, Tahsin, “Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi”, Marife, S. 1, Bahar 2001, s. 129-151. Rafeq, Abdul Karim, Public Morality in the 18th Century Ottoman Damascus. Revue Du Monde Musulman et de La Méditerranée, 1990, 1–2 (55/56), s. 180–196. 43 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Saydam, Abdullah, “Kamu Hizmeti Yaptırma ve Suçu Önleme Yöntemi Olarak Osmanlılarda Kefâlet Usûlü”, Tarih ve Toplum, S. 164, İstanbul 1997, s. 4 - 12. Taş, Hülya, XVII. Yüzyılda Ankara, Ankara 2006. Tok, Özen, “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 18, Kayseri 2005. s. 155–17. 44 türklerin abbaSî bağdatıyla Olan ilişkilerine dair bir değerlendirme Ali Rıza Yağlı* 70* Giriş Emevîler saltanata geçtikten sonra Asya’nın içlerine uzanan seferler başlatmıştır. Emevîlerin Türk yurtlarına yaptığı saldırılar sonucu çok ciddi rakamlara ulaşan bir nüfus ya öldürülmüş ya da esir edilmiştir. 751 Talas Savaşı’yla birlikte Türklerle Arapların ilişkisi kitlesel bir boyut kazanmış özellikle askerî alanda önemli bir güç halini almıştır. Bu duruma rağmen sonuç olarak Arap değillerdi ve hepsi birer memlûktu. Ayrıca onlar bozkırlardan çıkıp gelen barbar, çirkin suratlı hatta bazen de Yecuc ve Mecuc’tu. Bunun başlıca nedeni olarak Türklerin Çin Denizi’nden Avrupa’nın içlerine kadar olan büyük bir coğrafyaya yayılması görülebilir. Çünkü Türklerin gittiği bu coğrafyalar boş değildi ve buralar silahlı bir mücadelenin ardından yurt tutuluyordu. Bu mücadelelerde ise taraflar birbirlerine çiçek atmıyordu. Sonuç olarak birçok farklı millet Türklerle bu şartlar altında tanışıyor ve iyi bir yönetim sergilense dahi onları hafızalarında, yurtlarını ellerinden alanlar olarak yaşatıyorlardı. * Doç. Dr., T.C. Giresun Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID: 0000-0002-4414-3834). 45 T Ü R K L E R İ N A B B A S î B AĞ DAT I Y L A İ L İ Ş K İ L E R İ bir travmayı da beraberinde getirmiştir. Öyle ki kaynaklarda yapılan katliamlar ayrıntılı ve bazen de abartılı olarak verilmiş, din ve meşruiyet üzerinde durulmuştur. Curmagun Noyan ve Baycu Noyan ile Hülagu’nun askerî faaliyetleri Sünnî İslâm dünyasına bir kastın olduğu şeklinde algılanmıştır. Bu durum hem doğru hem de yanlıştır. Evet Abbasî Devleti’ne son verilmiştir. Bu da Sünnî İslâm dünyasına önemli bir darbedir. Ama Cengizlilerin hedefi sadece Abbasîler olmamıştır. Onlar İsmailîler, Hıristiyanlar ve hatta kendi akrabalarıyla savaşmıştır. Kaynakça A. G. Galstyan, Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, çev. İlyas Kemaloğlu, Yeditepe Yay., İstanbul 2017. Ahmed bin Mahmud, Selçuk-nâme, I, haz. Erdoğan Merçil, Tercüman Yay., İstanbul 1977. Aksaraylı Kerimeddin Mahmud, Müsameret al-ahyar Selçukî Devletleri Tarihi, çev. M. Nuri Gençosman, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1943. Alaaddin Ata Melik Cuveynî, Tarih-i Cihan Güşa, III, çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1988. Apak, Adem, “Şuûbiyye”, DİA, XXXIX, İstanbul 2010, ss. 244-246. Azîmî Tarihi Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler (H.430-538= 1038/391143/44), çev. Ali Sevim, TTK Yay., Ankara 2006. Azimli, Mehmet, “Bir Direnişçi” Babek, Çizgi Kitabevi, Konya 2013. Bodmer, Jean-Pierre, “Selçuklular Anadolu’da”, çev. Ali Osman Öztürk, Cogito, YKY, S. 29, Güz 2001, ss. 35-46. Cahen, Claude, Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı, Yeditepe Yay., İstanbul 2010. _____________, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, çev. Yıldız Moran, e Yay., İstanbul 1979. Câhız, Türklerin Faziletleri Fezâilü’l-Etrak, çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yay., İstanbul 2017. 69 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Delibalta, Yavuz, Selçuklularda İstihbarat, Yeditepe Yay., İstanbul 2018. Dulaurier, M. Ed., “Ermeni Müverrihine Göre Moğollar: Vartan’ın Umumî Tarihinden Müstahreç”, çev. Mahmut Kemal Ayas, Türkiyat Mecmuası, C. 5, İstanbul 1935, ss. 27-48. Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Târîhu Muhtasari’d-düvel, çev. Serafeddin Yaltkaya, TTK Yay., Ankara 2011. Ebü’l-Fidâ, Takvimü’l-büldan (Ebü’l-Fidâ Coğrafyası), çev.Ramazan Şeşen, Yeditepe Yay., İstanbul 2017. el-Kalkaşendî, Halifelik Kurumu ve Tarihi (1355-1417), çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yay., İstanbul 2019. Genceli Kiragos, Moğol İstilası (1220-1265), Günümüz Türkçesi Fuat Hacısalihoğlu-İlhan Aslan, Post Yay., İstanbul 2018. Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yay., Ankara 1987. Gündoğdu, Abdullah, “Bozkır Halklarında Devlet Fikrinin Doğuşu ve İşleyişi Bulkaktan Tınçlığa/Kargaşadan Esenliğe”, Kökler Yay Çeken Kavimlerin Şafağı, III, haz. Sergen Çirkin, Ötüken Yay., İstanbul 2021, ss. 363-412. Hilal, Adil, Moğol Batı Avrupa İlişkileri ve İslâm Dünyasına Etkileri, çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2019. Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide, çev. Mürsel Öztürk, TTK Yay., Ankara 2018. Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, çev. Kıvameddin Burslan, TTK Yay., Ankara 1999. İbn Haldun, Mukaddime, I, çev. Zakir Kadirî Ugan, MEB. Yay., İstanbul 1997. İbni Bibi, Selçuknâme, çev. M. Nuri Gençosman, Uzluk Basımevi, Ankara 1941. İbni Tagrıberdi, En-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2013. İbnü’l-Verdî, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular, trc. Mustafa Alican, Kronik Yay., İstanbul 2019. İbnü’t-Tıktaka, el-Fahrî (Devlet İdaresi, Halifeler, Vezirleri Tarihi, 6321258), çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat Yay. İstanbul 2016. 70 T Ü R K L E R İ N A B B A S î B AĞ DAT I Y L A İ L İ Ş K İ L E R İ Jean de Joinville, Bir Haçlının Hatıraları, trc. Cüneyt Kanat, Yeditepe Yay., İstanbul 2016. Kafesoğlu, Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, MEB Yay., İstanbul 1973. Kitapçı, Zekeriya, Mukaddes Çevreler ve Eski Hilafet Ülkelerinde Türk Hatunları, Dizgievi Yay., Konya 1996. Koca, Salim, Selçuklular’da Ordu ve Askerî Kültür, Berikan Yay., Ankara 2005. Korykoslu Hayton, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, çev. Altay Tayfun Özcan, Selenge Yay., İstanbul 2015. Köymen, Mehmet Altay, Tuğrul Bey ve Zamanı, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1976. Maalouf, Amin, Arapların Gözünden Haçlı Seferleri, çev. Ali Berktay, YKY Yay., İstanbul 2015. Macdonald, D. B., “Şu’ûbiye”, İA, XI, İstanbul 1979, ss. 585-586. Mesudî, Kitâbü’t-Tenbih ve’l-İşraf (Coğrafya ve Tarih), çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2018. ______ , Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2017. Mevlevi Fadıl Senaullah, Selçuklu İmparatorluğu’nun Düşüşü, çev. İlhan Aslan, Post Yay., İstanbul 2020. Minhâc-ı Sirâc-ı el-Cûzcânî, Tabakât-ı Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar), çev. Mustafa Uyar, Ötüken Yay., İstanbul 2016. Muhammed b. Ahmed el-Mukaddesî, İslam Coğrafyası (Ahsenü’tTakâsîm), çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2015. Muhammed b. Ali b. Süleyman er-Râvendî, Râhat-üs-Sudûr ve âyet-üsSürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti), I, çev. Ahmed Ateş, TTK Yay., Ankara 1999. Muhammed el-Hüseynî el-Yezdî, Selçukluların Hikâyesi (el-Urâza fi’lHikâyeti’s Selcûkiyye), çev. Mehmed Çalışkan, Selenge Yay., İstanbul 2020. Muhammed bin Hâvendşâh bin Mahmûd Mîrhând, Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), trc. Erkan Göksu, TTK Yay., Ankara 2018. 71 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Ocak, Ahmet, Selçukluların Dinî Siyaseti (1040-1092), TATAV Yay., İstanbul 2002. Öz, Mustafa, “Şîa”, DİA, XXXIX, İstanbul 2010, ss. 111-114. _________, “Râfizîler”, DİA, XXXIV, İstanbul 2007, ss.396-397. Özbek, Süleyman, Selçuklu-Eyyubî İlişkileri, Berikan yay., Ankara 2018. Reşîdüddin Fazlullah, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), çev. İsmail Aka vd., TTK Yay., Ankara 2013. Reşîdü’d-dîn Fazlullah, Câmi‘ü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âl-i Selçûk), trc. Erkan Göksu- H. Hüseyin Güneş, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2010. Spuler, Bertold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, TTK Yay., Ankara 2011. Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l Ebsâr, çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2014. Uyumaz, Emine, Türkiye Selçuklu Devleti’ne Gelen ve Giden Elçiler (XI. Yüzyılın Sonu-XIV. yüzyılın Başları), Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2011. Yazıcızâde Ali, Tevârîh-i âl-i Selçuk [Oğuznâme-Selçuklu Târihi], haz. Abdullah Bakır, Çamlıca Yay., İstanbul 2017. Zahîru’d-dîn Nîşâbûrî, Selçuknâme, çev. Ayşe Gül Fidan, Kopernik Yay., İstanbul 2018. 72 Orta çağ batı dünyaSında çapraZ Giyim (crOSS-dreSSinG) ve erkek kılığında yaşayan kadınlar Emrullah Kaleli* Giriş Çapraz giyim (cross-dressing), karşı cinsin kıyafetlerini giyinmedir. Bir başka deyişle erkek kıyafetlerinin bir kadın tarafından ya da kadın kıyafetlerinin bir erkek tarafından giyilmesi çapraz giyim olarak tanımlanmaktadır.1 Her ne kadar bugün birtakım anlam genişlemelerini ihtiva etseler de söz konusu tanımın karşılığı olan ve yaygın olarak kullanılan bazı terimler bulunmaktadır. Çapraz giyim ve çapraz giyinenleri tanımlayan Batı kökenli bu terimlerden en fazla bilineni travestilik ve travesti kelimeleridir. Latince “trans” (zıt, karşı, çapraz) ön eki ve “vestitus” (giysi, örtü) sözcüğünün bir araya gelmesiyle oluşan “transvestitus” kelimesi tam olarak “çapraz giyimli” anlamına gelmektedir. İlk kez XX. yüzyılın başlarında Alman bir doktor ve seksolog Magnus Hirschfeld tarafından kullanılmış olan bu kelimenin İtalyancadaki karşılığı ise “tra” ön eki ve “vestire” (giyinmek) fiilinden türe* 1 Doç. Dr., Giresun Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID: 0000-0003-1586-1738). Marissa Crannell, Utterly Confused Categories: Gender Non-Conformity in Late Medieval and Early Modern Western Europe, Master’s Thesis, University of Wisconsin, Milwaukee, 2015, s. 97. 73 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Kaynaklar Akasaka, Shunichi, “What Was Crossdressing in the Middle Ages”, Deviations and Alienations of Marginalized People in Medieval European Communities: The Seventh Korean-Japanese Symposium on Medieval of Europe, 2010, s. 1-14. Barbiera, Irene, “Cross Dressing and Gender Transgression in the Middle Ages: Introduction”, Il Generale Nella Ricerca Storica, (Ed. Saveria Chemotti ve Maria Cristina La Rocca), Il Poligrafo, Padova, 2013, ss. 117-127. Bayle, Pierre, The Dictionary Historical and Critical of Mr. Peter Bayle, IV, University of Michigian, London, 1737. Bennett, Judith M., “England: Women and Gender”, A Companion to Britain in the Later Middle Ages, (Ed. S. H. Rigby), Blackwell Publishing, Oxford, 2003, ss. 87-106. Bershady, Isaac, “Sexual Deviancy and Deviant Sexuality in Medieval England”, Primary Source, V/1, 2014, ss. 12-17. Black, Winston, The Middle Ages: Facts and Fictions, ABC-CLIO, Santa Barbaria and California, 2019. Bouvet, Jean François, Doğada Maskeli Balo: Göz Boyama, Taklit, Kılık Değiştirme, Aldatma, (Türkçe Çev. Elâ Güntekin), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2004. Bullough, Vern L., “On Being Male in the Middle Ages”, Medieval Masculinities: Regarding Men in the Middle Ages, (Ed. Clare A. Lees), University of Minnesota Press, Minneapolis and London, 1994, ss. 31-46. Bullough, Vern L., “Cross Dressing and Gender Role Change in the Middle Ages”, In Handbook of Medieval Sexuality, (Ed. Vern L. Bullough and James A. Brundage), Garland Publishing, New York, 1996, ss. 223-242. Bullough, Vern L., “Transvestites in the Middle Ages”, Chicago Journals, The University of Chicago Press, LXXIX/6, 2011, s. 1381-1394. Bullough Vern L. ve Bullough, Bonnie, Cross Dressing, Sex and Gender, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1993. Cholakian, Patricia Francis, Women and the Politics of Self-Representation in Seventeenth-Century France, Associated University Presses, London, 2000. 104 O R TA Ç AĞ B AT I D Ü N YA S I N DA Ç A P R A Z G İ Y İ M Cook, Alexander, A Present for a Papist, Or the History of the Life of Pope Joan: From her Birth to her Death, Olive Payne, 1740. Coon, Lynda L., Sacred Fictions: Holy Women and Hagiography in Late Antiquity, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1997. Crane, Susan, “Clothing and Gender Definition: Joan of Arc”, The Journal of Medieval and Early Modern Studies, XXVI/2, 1996, ss. 297-320. Crannell, Marissa, Utterly Confused Categories: Gender Non-Conformity in Late Medieval and Early Modern Western Europe, Master’s Thesis, University of Wisconsin, Milwaukee, 2015. Dronke, Peter, Women Writers of the Middle Ages: A Critical Study of Texts from Perpetua (203) to Marguerite Porete (1310), Cambridge University Press, 2001. Edbury, Peter W., The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191-1374, Cambridge University Press, 1991. Ellsberg, Robert, Blessed Among Us: Day by Day with Saintly Witnesses, Liturgical Press, Collegeville and Minnesota, 2016. Gregory of Tours, The History of the Franks, (İng. Çev. Lewis Thorpe), Penguin Books, Baltimore, 1974. Grivaud, Gilles, “Literature”, Cyprus: Society and Culture 1191-1374, (Ed. Angel Nicolaou ve Chris Schabel), Koninglijke Brill NV, Leiden, 2005, ss. 219-284. Harris, Joseph, Hidden Agendas: Cross-dressing in 17th-Century France, Gunter Ner Verlag, Tubingen, 2005. Hotchkiss, Valerie, Clothes Make the Man: Female Cross Dressing in Medieval Europe, Routledge, New York and London, 2012. James, Edward, “Elite Women in the Merovingian Society”, The Oxford Handbook of the Merovingian World, (Ed. Bonnie Effros ve Isabel Moreira), Oxford University Press, ss. 238-254. Jacobus de Voragine, The Golden Legend, Readings on the Saints, (İng. Çev. William Granger Ryan), II, Princeton University Press, Princeton, 1993. Karras, Ruth Mazo ve Boyd, David Lorenzo, “Ut Cum Muliere: A Male Transvestite Prostitute in Fourteenth-Century London”, Premodern Sexualities, (Ed. Louise Fradenburg ve Carla Freccero), Routledge, New York and London, 1996, ss. 99-116. 105 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Kerkhof, Debbie Transvestite Knights: Men and Women Cross-dressing in Medieval Literature, Master’s Thesis, University of Utrecht, 2013. Komisyon, “Travesti”, Meydan Larousse, Büyük Lügat ve Ansiklopedi, C. 19, Sabah Gazetesi Armağanı, İstanbul, 1992, s. 397. More, Alison, Fictive Orders and Feminine Religious Identities, 1200-1600; Oxford University Press, 2018. Newman, Barbara, God and the Goddesses: Vision, Poetry and Belief in the Middle Ages, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 2003. Oakes, Kaya, The Defiant Middle: How Women Claim Life’s In-Betweens to Remake the World, Broadleaf Books, Minneapolis, 2021. Odak, Stipe, “Heronies in Strange Costumes: Female Transvestism/ Cross-dressing in Medieval Hagiographies”, Disputatio Philosphica, XIII/1, 2011, ss. 33-42. Oktay, Aynur, “Türk Kültüründe Drag Queenler”, https://www.tuicakademi.org/turk-kulturunde-drag-queenler/, (27.05.2022). Özdemir, Burcu Dabak, Cross-dressing in Turkish Cinema: Politics, Gender and National Trauma, I. B. Tauris, London, 2021. Pickett, Brent L., Historical Dictionary of Homosexuality, Rowman & Littlefield, London, 2022. Putter, Ad, “Transvestite Knights in Medieval Life and Literature”, Becoming Male in Middle Ages, (Ed. Jeffrey Jerome Cohen ve Bonnie Wheeler), Routledge, New York, 2015, ss. 279-302. Rasmussen, Ann Marie, “Minnesang”, Women and Gender in Medieval Europe: An Encyclopedia, (Ed. Margaret Schaus), Routledge, New York and London, 2006, ss. 564-566. Rhoidis, Emanuel, Pope Joan (The Female Pope): A Historical Study, Gorge Redway, London, 1886. Roos, Lena, “Cross-dressing Among Medieval Ashkenazi Jews: Confirming Challenged Group Borders”, Nordisk Judaistik: Scandinavian Jewish Studies, XXVIII/2, 2017, ss. 4-22. Rusell, Jeffrey Burton, Witchcraft in the Middle Ages, Cornell University Press, Ithaca and London, 1972. Sarıkçıoğlu, Ekrem, “Tomas İncili”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/4, 1990, ss. 13-26. 106 O R TA Ç AĞ B AT I D Ü N YA S I N DA Ç A P R A Z G İ Y İ M Schulenburg, Jane Tibbetts, Forgetful of their Sex: Female Sancitity, c. 5001100; The University of Chicago Press, Chicago and London, 1998. Shopland, Norena, A History of Women in Men’s Clothes: From CrossDressing to Empowerment, Pen & Sword Books, Yorkshire and Philadelphia, 2021. Stanfort, Peter, The She-Pope, Arrow Books, London, 1999. Terpstra, Nicholas (Ed.), Lives Uncovered: A Sourcebook of Early Modern Europe, University of Toronto Press, Toronto: Bufallo: London, 2019. Titterton, James, “Ideas of Honour as Reflected in Medieval Tournement”, The Medieval Tournement as Spectacle: Tourneys, Jousts ans Pas d’Armes, 1100-1600, (Ed. Alan V. Murray ve Karen Watts), The Boydell Press, Woodbidge, ss. 44-61. Ulrich von Liechtenstein, Service of Ladies, (With an Introduction by Kelly Devries, İng. Çev. J. W. Thomas), The Boydell Press, Woodbridge, 2004. Wiacek, Tomasz, “The Detractors and their Gender Identity: Reading the N-Town Cycle Play ‘The Trial of Mary and Joseph’”, Freond ic gemete wid: Perspectives on Medieval Britain; Language, Literature, Society, (Ed. Michaela Hejna, Helena Filipova), Cambridge Scholars Publishing, Newcastle, 2013, ss. 133-148. Wilkinson, Louise J., “The Chivalric Women”, Knighthood and Society in the High Middle Ages, (Ed. David Crouch ve Jeroen Deploige), Leuven University Press, Belgium, 2020, ss. 195-228. Williams, Gerhild Scholz, “Body Language: Keeping Secrets in Early Modern Narratives”, Mapping Gendered Routes and Spaces in the Early Modern World, (Ed. Merry E. Wiesner-Hanks), Routledge, London and New York, 2015, ss. 101-116. Yüksel, Burcu T., “10 Maddede Drag Queen, Drag King ve Fax Queen”, https://10layn.com/10-maddede-drag-queen-drag-king-vefaux-queen/, (26.05.2022). 107 hindiStan’ın Ötekileri: paryalar (dalitler) H. Hilal Şahin* İnsanların yeryüzündeki en büyük ortak kazanımlarının eşitlik olduğu ifade edilebilir. Bugün toplumlardaki birçok sorunun merkezindeki konular derinlemesine incelendiğinde bu sorunların temelinde yatan kavramın, eşitlik ilkesinin doğru bir şekilde toplumlarda uygulanamaması olduğu görülecektir. Eşitlik ilkesinin ele alındığı birçok başlık var ancak toplumları en çok etkileyenin sosyo-ekonomik eşitlik veya eşitsizlik olduğunu söyleyebiliriz. Bu eşitsizlikler toplumların sosyal ve kültürel dokuları içerisinde ortaya çıkan, yaşam biçimleri, inançlar veya ritüeller şeklinde de sübut edebilir. Buna uygun örnek olarak Hindistan’ın ilk yerlilerinden olan Aryanlar (Ariler)’ın Hindistan’a gelişi kadar eskiye dayanan Kast Sistemi geleneğini gösterebiliriz. İşte bu sisteme dahi kabul edilmeyen sınıf dışı bırakılmış toplum kesimi Paryalar veya kendilerine verdikleri isimle Dalitlerdir.1 Paryalar Kast dışı * 1 Doç. Dr., Giresun Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID: 0000-0002-3192-4658). Sistemin tümüyle dışında ve altında kabul edilen 250 milyon kadar Hint insan grubu. “Dalit” kelimesi, Hindistan’da “dokunulmaz” anlamına geliyor. Dalitlere, “dokunulmazlar” denilmesinin nedeni, onlara, tuvaletlerin (elle) temizlenmesi, ölenlerin gömülmesi, hayvanların bakımı gibi diğer kastlarda bulunan Hinduların iğrendiği ve aşağılayıcı bulduğu işlerin yaptırılmasıdır. Bu sebepten dokunulmayacak kadar pis olarak görülürler ve sıradan bir insanmış gibi karşılanmazlar. Küçük Dalit çocukları okulda eğitim alamaz ve Dalitler diğer kastlardan biriyle evlenemezler. 109 H İ N D İ S TA N ’ I N Ö T E K İ L E R İ : PA R YA L A R ( DA L İ T L E R ) Kaynakça Birinci, Görkem, “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Kısa Tarihi I: Milletler Cemiyeti’nden Birleşmiş Milletlere”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, [7/2], 2017, s. 50-81. Çakır, Ömer, “Yahya Kemal’de Tarih ve Şii”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, [2/2], 2011, s. 125-150. Deveci, Aybike, Beyza, “Dayananda Sarasvati ve Satyart Prakaşah”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Doğu Dilleri Dergisi, [VI/1], 2021, s. 17-27. Efil, Şahin, “Kendini ‘Öteki’nde Fark Etmek: Ben-Öteki İlişkisinin Felsefi Uzantıları”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, [5/2], 2016, s. 51-66. Ersöz, Emine, “Manu Kararnamesi’ne Göre Hinduizm”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, İzmir. Ferro, Marc, Fetihlerden Bağımsızlık Hareketlerine Sömürgecilik Tarihi, çev. Muna Cedden, İmge Kitabevi, 2002, Ankara. Gönder, Hasan ve Acar Alp, “Çin’de Sosyal Devlet Sorunsalı: Hukou Problemi,” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, [9/1], 2020, s. 249-264. Uludağ, Kemal ve Eröz Gökçe, “Hinduizm ve Terakota Tapınaklar”, Sanat ve Tasarım Dergisi, [6/2], 2016, s. 210-227. Uygur, Erdoğan ve Uygur Fatma, “Fransız Sömürgecilik Tarihi Üzerine Bir Araştırma”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, [173/173], 2014, s. 273-286. Kaya, Baran, “İlk Anayasa Olarak Amerikan Anayasasının Tarihi, Sosyolojik ve Felsefi Arka Planı”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019, İstanbul. Kısakol, Mustafa, “Hinduizm’in Bhagavad Gita Merkezli Temel Doktrinleri”, Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019. Kısakol, Mustafa, “Bhagavad Gita’nın Hinduizm İçerisindeki Önemi Üzerine”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, [10/19], 2020, s. 88-97. Kına, B. Filiz, “Şairin Sesi, Rabindranath Tagore,” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, [0/67], 2020, s. 395-404. 137 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Koç, K. Akif, “İngiliz ve Amerikan Devrimlerine Fransız Devrimi Üzerinden Bir Bakış”, Liberal Düşünce Dergisi, [23/91], 2018, s. 53-72. Küçük Kevser ve Yavuz Ercan, “Hizmetkar Liderlik: Gandhi Örneği”, Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, [1/2], 2018, s. 81-93. Mohapatra, “Hinduizm”, Necmettin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, [13/13], 2002, s. 211-222. Oğuşgil, Atilla, (2015). “Avrupa Birliği Belgelerinde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Yeri ve Önemi”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, [14], 2015, s. 258-276. Özenç, Nuray, “Gandhi’nin İfadesiyle Ahimsa,” Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, [0-15], 2006, s.167-172. Özen, Ç. Gökçen, “Kapalı Toplumsal Yapı: Kast Sistemi Üzerinden Tabakalaşma”, Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, [2/3], 2016, s. 59-65. Öztürk, Nermin, “Hinduizm’deki Günlük İbadetlerden: Sandhyavandanam”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, [46/15], 2018, s.15-36. Özyanıkoğlu, Hacer ve Şahin, Cengiz, “Türkiye’deki Hindistan, Bollywood ve Kast Algısına Yönelik Bir Araştırma”, The Journal of Asian Studies, [1/6], 2022, s.71-88. Roland, Romain, “Gandhi, Umudun Direnişi”, Zeplin Kitap, Çev: Zeynep Seriner, 2019, İstanbul. Seçkin, Beyhan Mehmet, “Eşitlik Kavramları ve John Locke ile Jean Jacques Rousseau’nun Siyasal Kuramlarında Eşitlik Anlayışı”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, [4/38], 2016, s. 392-402. Şahin, H. Hilal, Hindistan’da Türk Rönesansı, Ekber Şah ve Din-i İlahisi, Selenge Yay., İstanbul, 2020. Şahin, H. Hilal, “Hindistan’da Dul Olmak Sati Uğruna Diri Diri Yakılan Kadınlar”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı Kadın Özel Sayısı, [9], 2017, s. 61-73. Şahin, H. Hilal, “Madunların Kimliksel Varoluşunda Kadın İmgesi: İndira Gandhi Örneği,” Giresun Üniversitesi Kadın Çalışmalarında Güncel Konular, Eğitim Yayınevi, ISBN: 978-605-7557-08-7, 2018, 2. Baskı. s. 169-179. Varikas, Eleni, “The Outcasts of The World: İmages of The Parias”, Estudos Avançados, [24/69], 2010, s. 31-60. 138 H İ N D İ S TA N ’ I N Ö T E K İ L E R İ : PA R YA L A R ( DA L İ T L E R ) Yalçın, Enes, “Toplumsal Tabakalaşma Sistemlerinin Genel İncelenmesi”, Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, [8/20], 2019, s. 158-179. İnternet Kaynakları Anadolu Ajansı, “Hindistan’da ‘Dalitlere’ yönelik geleneksel ayrımcılık insan hakları ihlaline yol açıyor” https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ hindistanda-dalitlere-yonelik-geleneksel-ayrimcilik-insan-haklariihlaline-yol-aciyor/2008306 Anadolu Ajansı, Hindutva-RSS-BJP-Modi: İdeolojik prizmayla yeniden tasarlanan Hindistan’ı anlamak” https://www.aa.com.tr/tr/analiz/ hindutva-rss-bjp-modi-ideolojik-prizmayla-yeniden-tasarlananhindistan-i-anlamak/1683434# Cumhuriyet, “Asya’nın ötekileri-1: Kast sisteminin en altındaki Dalitlere dokunmak serbest” https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/asyanin-otekileri-1-Kast-sisteminin-en-altindaki-dalitleredokunmak-serbest-1795725 Deccan Herald, Mahatma Ayyankali: The ride to reformation https://www.deccanherald.com/specials/mahatma-ayyankaliride-689820.html Euronews, “Hint Kast Sistemi.” https://tr.euronews.com/2016/02/23/ hint-Kast-sistemi Free Journal, “Ambedkar Jayanti: Dr Babasaheb Ambedkar’s role in India’s ‘Independence” https://www.freepressjournal.in/cmcm/ambedkarjayanti-dr-babasaheb-ambedkars-role-in-indias-independence Indian Express, “There is a churn in Dalit politics” https://indianexpress.com/article/opinion/columns/there-is-a-churn-in-dalit-politicsleaders-india-b-r-ambedkar-7369547/ One India,“Who Is Mahatma Ayyankali: The Dalit leader whom PM Modi praised today https://www.oneindia.com/india/who-is-mahatmaayyankali-the-dalit-leader-whom-pm-modi-praised-today-3140705. html?story=1 Sputnik Türkçe, “Hindistan’da ilk kez bir kabile mensubu cumhurbaşkanı oldu: Draupadi Murmu”https://tr.sputniknews.com/20220722/ hindistanda-ilk-kez-bir-kabile-mensubu-cumhurbaskani-oldudraupadi-murmu--1058997160.html Ekrem Buğra Ekinci, “Hindistan’da Parya Olmak”, https://www.ekrembugraekinci.com/article/?ID=376&hindistan%E2%80%99da-parya-olmak 139 OSmanlı devleti’nde SürGün: XıX. yüZyıl rOdOS Örneği Oktay Karaman* Giriş Sürgün, kelime anlamı olarak bir yerden kovmak, def etmek ve tard etmek anlamında kullanılmıştır.1 Ceza şekli olarak sürgün, bulunduğu memleketten çıkarılıp başka bir bölgeye gönderilen kişi olarak tanımlanmıştır.2 Diğer bir tanıma göre sürgün, bir kişinin ya da bir topluluğun ceza veya güvenlik amacıyla yaşadığı şehirden başka bir yere belirli bir süre veya ömür boyu kalmak üzere isteği dışında gönderilmesi ve orada ikamete mecbur tutulması olmuştur.3 Günümüze ulaşan belgelerde sürgün kavramı “nefy ü iclâ, iclâ, nefy ü irsal, sarf ü tahvil, tahvil-i me’muriyet” terimleriyle açıklanmıştır. Sürülenler için “menfî”, sürgün yeri için “menfa”, af ve salıvermelerde ise “ıtlak, afv ü ıtlak, ıtlak-ı sebil, sebil, sebilin” gibi terimler kullanılmıştır4. Sürgün cezasına gerekçe olarak halka zulüm, asayişi ve inzibatı boz* 1 2 3 4 Doç. Dr. Giresun Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID: 0000-0002-0495-9986). Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2017, s. 582. Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, C. III, İstanbul 1993, s. 299. Talip Türcan, “Sürgün”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DIA), C. 38, İstanbul 2010, s. 164. M. Çağatay Uluçay, “Sürgünler Yeni ve Yakınçağlarda Manisa’ya ve Manisa’dan Sürülenler”, Belleten, 60/15, Ankara 1951, s. 510-511; Mucize Ünlü, “Tanzimat Son- 141 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ kişiler için en büyük sıkıntı maddi durumları olmuştur. Bu nedenle yönetimden yevmiye ve maaş bağlanması gibi taleplerde bulunmuşlardır. Rodos’taki sürgünlerin maddi durumları dışında başka talepleri de olmuştur. Özellikle memleketlerindeki alacaklarının tahsili, kiranın karşılanması, iş, elbise ve eğitim talebi gibi isteklerde bulunmuşlardır. Osmanlı Devleti’nde sürgün cezaları, suçlunun ıslah olması amacıyla verilmiş ve yeniden topluma kazandırılması amaçlanmıştır. XIX. yüzyılda Rodos’ta sürgün bulunan kişilerden önemli bir kısmı serbest bırakılmalarını istemişler, bazı sürgünler suçu olmadığı halde sürgüne gönderildiklerini iddia ederek af talebinde bulunmuşlardır. Rodos’ta sürgün yaşayanların ölümü üzerine yanlarında yaşayan aileleri af talep ederek memleketlerine dönmek istemişlerdir. Sürgündeki suçluların affedilmesi için kendisi dışında ailesi ve kaza meclisi af talebinde bulunmuştur. Padişahın tahta çıkışı da genel bir affın çıkarılmasını sağlamıştır. XIX. yüzyılda Rodos’ta sürgün bulunanların bir kısmı, şartlı af yoluyla sürgün hayatından kurtulmuşlar, bir kısmının af talebi ise suçlarının ciddiliği ve yeterince ıslah olmadıkları gerekçesiyle reddedilmiştir. Kaynaklar Arşiv Kaynakları BOA. (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri) A.AMD; A.DVN; AE.SMHD.II; A.MKT.MHM; A.MKT.MVL; A.MKT.UM; BEO; C.ADL; C.BLD; C.ZB; D.DRB.İ; DH.MKT; DH.ŞFR; HAT; HR.MKT; İ.DH; İ.MVL; MV; MVL; ŞD; TS.MA.e; Y.A.RES; Y.MTV; Y.PRK.ASK; Y.PRK.AZJ; Y.PRK.UM; ZB. Araştırma Eserler ve Makaleler Acehan, Abdullah, “Osmanlı Devleti’nin Sürgün Politikası ve Sürgün Yerleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.1, S.5, 2008, s. 12-29. 170 OSMANLI DEVLETİ’NDE SÜRGÜN Alan, Gülbadi, “19. Yüzyılda Osmanlıda Sürgün Politikası Çerçevesinde Sürgün Kadınlar”, Belleten, C. 78, S. 281, Nisan 2014, s. 245-272. Arslan, Hüseyin, XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, İstanbul 2001. Baytimur, Suha Oğuz, “Osmanlı Devleti’nde Kalabend ve Sürgün Cezalarının Uygulamaları İle Mahkûmların Serbest Bırakılmaları (1789-1839)”, II. Türk Hukuk Tarihi Bildirileri, C. 1, İstanbul 2016, s. 831-852. İpek, Nedim, “Osmanlı’da Sürgün: Trabzon Örneği”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S.26, 2019, s. 363-386. Kıel, Machıel, “Rodos”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul 2010. Köksal, Osman, “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hatt-ı Hümayunları” OTAM, S. 19, Ankara 2006, s. 283-341. Özdemir, Elif, “1 Numaralı Nefy ve Kısâs Defteri’ne Göre Osmanlı Devleti’nin Sürgün Politikası (H. 1258-1259/M. 1842-1843)”, History Studies, C.10, Nisan 2018, s. 179-196. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, C. III, İstanbul 1993. Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2017. Taşbaş, Erdal, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Görevlilerinin Sürgün Edilmesi: 19. Yüzyıl Kıbrıs Örneği”, Mediterranean Journal of Humanities, C.2, S.1, 2012, s.193-204. Türcan, Talip, “Sürgün”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DIA), C. 38, İstanbul 2010. Uluçay, M. Çağatay, “SÜRGÜNLER Yeni ve Yakınçağlarda Manisa’ya ve Manisa’dan Sürülenler”, Belleten, 60/15, Ankara 1951, s. 507-592. Uyar, Ayşegül, Tanzimat Sonrasında Sürgün Edebiyatı (1870-1908), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2009. Ünlü, Mucize, “Tanzimat Sonrasında Balkanlardan Karadeniz’e Sürgünler”, History Studies, C. 2, S. 2, 2010, s. 305-320. Yıldız, Gültekin, Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı (1839-1908), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2002. 171 OSmanlı devleti’nde Sabıkalı Olmak Tolga Akay* 1* Giriş Sabıkalılar, geçmişte ve günümüzde farklı oranlarda toplumdan ötelenen gruplardan birini oluşturmuştur. Özellikle ekonomik hayatta sabıkalılar birçok zorlukla karşılaşmakta zaman zaman da ekonomik hayattan tamamen dışlanma tehlikesiyle yüz yüze kalmaktadırlar. Günümüzde suça karışmış kişilerin sosyal ve ekonomik hayatta yerlerini almaları için ceza evlerinde ve ceza evi sonrası hayatta bazı düzenleme ve eğitim çalışmaları gibi uygulamalar bulunmaktadır. Yine de sabıka mevhumu, suça karışmış kişiler için birçok kapıyı kapatmaktadır. Osmanlı uygulamasında da benzer bir durum söz konusuydu. Sabıkalıların devlet ve toplum nazarındaki konumları, hemen hemen her toplumda olduğu gibi olumsuz bir önyargıyı da beraberinde getiriyordu. Hukuki açıdan genellikle tekerrür kavramıyla açıklanan suçun tekrarı, suçlunun önceki mahkûmiyetinden çekinmediği, korkmadığı ve önceki cezanın suçluyu ıslah etmediğinden suç işlemekte bir ısrarı göstermektedir. Bu açıdan sabıkalılar, toplum için ilk defa suç işleyenlere göre daha büyük * Doç Dr. Kafkas Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID 0000-0003-0451-4124). 173 OSMANLI DEVLETİ’NDE SABIKALI OLMAK Bu da gerek ekonomik hayatta gerekse sosyal hayatta onların hayatlarını zorlaştırır. Osmanlı örneğinde sabıkalılar işkence, ekonomik hayattan uzaklaştırma, sürgün gibi uygulamalara maruz kalabiliyorlardı. Suç işlemeyi alışkanlık haline getirenler ise mahalleden ihraç veya şehirden sürgün gibi sosyal hayattan yalıtılmayla sonuçlanıyordu. Tarih boyunca suçu tekrar eden gruplara karşı hukuki ve sosyal açıdan oluşan farklı davranış kalıplarının Osmanlı devlet ve toplum hayatında tekrarlandığı aşikârdır. Kaynaklar Arşiv Kaynakları Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Ali Evrak Odası, (BEO), 426/31907, 23.12.1311/27 Haziran 1894. Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Emniyet Şubesi Evrakı, (DH. EUM. EMN.), 56/23, 05.04.1332/3 Mart 1914. Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Takibat-ı Adliye Kalemi Evrakı, (DH. EUM. ADL), 2/11, 07.06.1333/22 Nisan 1915; DH. EUM. ADL., 2/0, 11.06.1333/26 Nisan 1915. Dâhiliye Mektûbi, (DH. MKT.), 132/51, 09.10.1294/17 Ekim 1877; 1768/108, 23.02.1308/8 Ekim 1890; 2279/61, 29.07.1317/6 Kasım 1899; 2579/21, 13.10.1319/23 Ocak 1902; 515/13, 23.02.1320/1 Haziran 1902; 611/33, 12.08.1320/14 Kasım 1902; 2601/40, 25.02.1321/23 Mayıs 1903. Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı, (HR. TO.), 473/22, 25.01.1865. İrade Dâhiliye, (İ. DH.), 879/70084, 04.05.1300/13 Mart 1883. İrade Meclis-i Vala (İ. MVL.), 426/18707, 11.06.1276/5 Ocak 1860; 426/18707, 11.06.1276/5 Ocak 1860. Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı, (TFR. I. A.), 20/1980, 16.08.1322/26 Ekim 1904. Rumeli Müfettişliği Selanik Evrakı, (TFR. I. SL.), 139/13899, 02.03.1325/15 Nisan 1907. 189 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı, (A. MKT. MVL.), 45/45, 19.11.1267/15 Eylül 1851; 45/70, 25.11.1267/21 Eylül 1851; 9/67, 01.09.1264/1 Ağustos 1848; 77/93, 21.05.1272/29 Ocak 1856. Şûra-yı Devlet, (ŞD.), 2426/15, 03.11.1296/19 Ekim 1879. Yabancı Arşiv Makedonya, (YB.021), 92/75, 13.04.1304/9 Ocak 1887. Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, (Y. MTV.), 281/60, 09.10.1323/7 Aralık 1905. Yıldız Perakende Evrakı Askeri, (Y. PRK, ASK.), 20/28. Zabtiye Nezareti Evrakı, (ZB.), 419/81, 21.12.1314/23 Mayıs 1897; 25/32, 26.06.1324/17 Ağustos 1906; 408/7, ZB., 408/8; 419/113, 22.09.1315/16 Ocak 1898. Süreli Yayınlar Düstur, Tertib-i Evvel, C. 4. Düstur, Tertib-i Evvel, C. 5, s. 90. Düstur, Tertib-i Evvel, C. 6. Düstur, Tertib-i Evvel, Zeyl 2. Düstur, Tertib-i Sani, C. 1. Üsküdar Mahkemesi 531 Numaralı Sicil (H. 1204-1207/1790-1793), C. 81, s. 878, Hüküm No: 1488. (http://www.kadisicilleri.org/) Bab Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1077/1666-1667), C. 17, s. 282, Hüküm No: 313. (http://www.kadisicilleri.org/) Diyarbakır ŞS, 352, C. 9, s. 85, Hüküm No: 72. (https://diyarbakirsicilleri.name.tr/) Araştırma ve İnceleme Eserler Akay, Tolga, “Polis Mecmuası Verilerine Göre I. Dünya Savaşı’ndan Cumhuriyetin İlk Yıllarına İstanbul’da Suç”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları, XVIII/Özel Sayı, 2018, s. 127-155. Akman, Zekeriya, “Dâru’l Hikmeti’l-İslâmiye’nin Din Eğitimi ve Öğretimi Alanındaki Faaliyetleri”, İslami Araştırmalar Dergisi, C. 20, S. 1, Kış 2007, s. 85-94. 190 OSMANLI DEVLETİ’NDE SABIKALI OLMAK Bulut, Ömer Faruk, II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Hukuki Belgelerinde Siyasi Af (1908-1913), Hitit Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çorum 2016. Çetin, Mehmet, Kırım Savaşı, Emperyal Güçlerin Dünya Savaşı Pratiği, Avrasya Araştırma Enstitüsü, Almatı 2016. Demirel, Fatmagül, Osmanlı Hukuk Sisteminde Adli Sicil Uygulaması, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara,1 -05 Ekim 2018, s. 99-112. Demı̇rtaş, Mehmet “XIX. Yüzyılda İstanbul’a Göçü Önlemek İçin Alınan Tedbirler: Men-i Mürûr Uygulaması ve Karşılaşılan Güçlükler” Belleten, Vol. 73, no. 2009, s. 739-754. Durmuş, Berna, Osmanlı Ceza Hukukunda Tekerrür, Gazi Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011. Heyd, Uriel, “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat”, (Çev. Selahaddin Eroğlu), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C: 26 S. 01, 1984, s. 651.C: 26 S. 01, 1984, s. 633-652. Karadağ, Ahmet; Akbaş, Zafer, “Kurumsal Güvencelerin İşlevsizlik Kavşağındaki Demokrasi: Türkiye”, Mustafa Kemal Üniversitesi SBED, C. 6, S. 11, 2009, s. 162-188. Koç, Mehmet, Osmanlı Hukukunda Ta’zir Suç ve Cezaları, Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2017. Öztel, Muharrem, “Osmanlı Devleti’nin Kalpazanlıkla İmtihanı (18181921)”, Belleten, 84 (299), s. 315-356. Öztop, Fatih, Karasu, Demet, “Ceraim-i Umumiye Cetvellerine Göre Kudüs Sancağında “Hırsızlık” Suçları ve Failleri (R. 1329/19131914)”, Asia Minor Studies, C. 5, S. 10, Temmuz 2017, s. 114-131. Tanıyıcı, Ş., “Türkiye’de Siyasal Kültür ve Demokrasi”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiye’de Siyasal Hayat, Alfa-Aktüel Yayınları, İstanbul 2005. Tepret, Nagihan Yıldız, Suç Cetvellerine Göre Hudâvendigâr Vilayeti’nde Suç ve Suçlular (1912-1917), Uludağ Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2019. Tok, Özen, Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 18, 2005/1, s. 155-173 191 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Yurtseven, Yılmaz, “Klasik Dönem Osmanlı Ceza Hukukunda Ta’zir Suç ve Cezaları”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 3-4, 2001, s. 265-292. Yürüt, Berna, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukukunda Tekerrür ve Batılı Kanunlarla Mukayesesi, II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri, Editör: Prof. Dr. Fethi Gedikli, 1. Baskı, İstanbul 2016, s. 853-891. 192 anadOlu’nun yetimleri: yakın dOğu amerikan yardım heyeti ve çalışmaları 1919-1922 Murat Özata* 70 Giriş Yetimler tarih boyunca toplum içinde en fazla korunmaya muhtaç kesim olmuştur. Tarihin tanıklık ettiği en yıkıcı savaşlarından biri olan Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti topraklarında yaşayan birçok çocuğun yetim kalmasına ve zaten zor olan yaşam şartlarının daha da kötüleşmesine sebep olmuştur. Korunmasız bir şekilde sokakta kalan bu çocukların bakımı hem Osmanlı Devleti’nin hem de Anadolu’da yaklaşık yüzyıldır faaliyet gösteren misyoner örgütlerinin önde gelen amaçlarından biri olmuştur. Misyonerlerin çabalarını kurumsal hale getiren örgüt ise Yakındoğu Yardım Heyeti olmuştur. Bu bölüm Kurtuluş Savaşı yıllarında Anadolu’da Amerikan Yakın Doğu Yardım Heyeti’nin yetim çocuklar ile ilgili faaliyetlerini konu almaktadır. Bir hayır kuruluşu olan örgütün temelleri I. Dünya Savaşı başlangıcında atılmıştır. ABD’nin İstanbul Büyükelçisi Henry Morgenthau’nun Osmanlı’dan tehcir edilen Ermenilere yardım edilmesi talebi üzerine 1915 * Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Ünversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected], (ORCID ID: 0000-0003-0099-0297). 193 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ sosyal yaşam içinde sağlıklı bireyler olarak var olması için ise çocuklara zorunlu olarak ama meslek tercihleri doğrultusunda mesleki eğitim verilmiştir. Usta-çırak ilişkisi içinde alınan bu eğitim yetimlerin hayata atıldıklarında ihtiyaç duyacakları bir sosyal ağ kurmalarına da imkân tanımıştır. Son olarak ama belki de en önemlisi, yetimler için kurum dışı hayat özenderildiğinden, çocuklar zamanı geldiğinde yuvadan ayrılmak ve hayata atılmak için isteklidir. Bu özelliğiyle NER, Osmanlı coğrafyasında savaş yıllarında ve sonrasında açılan derin yaraların sarılmasında büyük başarı göstermiştir. Yapmış olduğu yardımlar ile yüz binden fazla yetim sağlıklı, mutlu, eğitimli ve mesleki açıdan deneyimli olarak genç yaşta hayata atılmasını sağlamıştır. Savaşın sebep olduğu olağanüstü şartlara ve ulaşımda yaşanan zorluklara rağmen yetimhanelerdeki işlevsel organizasyon yapısı ve hiyerarşi başarıyı beraberinde getirmiştir. Savaş sonrası Anadolu’da var olan karmaşa, 1922 sonuna gelindiğinde büyük ölçüde sona ermiştir. Batılı devletlerin işgallerinin sona ermesi, Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması ve Ankara’da bir ulus devletin temelinin atılması NER’in faaliyet alanını daraltmıştır. Diğer yandan yapılan mübadeleler ile Türkiye’de yaşayan gayrimüslimlerin sayısı azalmıştır. Her ne kadar NER’e ait kayıtlarda Anadolu’dan çekilmeye dair net bir karar olmasa da, 1923 yılından sonra faaliyetlerin Türkiye’ye sınır Suriye, Yunanistan ve Ermenistan gibi ülkelere kaydığı görülmektedir. Kaynakça Arşiv Belgeleri -Records of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, Near East Relief, 1917-1928, SALT Research/ Near East Relief (NER): 218 A N A D O L U ’ N U N Y E T İ M L E R İ : YA K I N D O Ğ U A M E R İ K A N YA R D I M H E Y E T İ ABA132C0102001-5 The Acorne, V.1, No.2, (14 Haziran 1919). ABA132C016001-5 The Acorne, V.1, No.6, (12 Temmuz 1919). ABA132C0202001 The Acorne, V.2, No.2 (10 Ocak 1920). ABA132C0204001 The Acorne, V.2, No.4, (24 Ocak 1920). ABA132C0207001 The Acorne, V.2, No.7, (14 Şubat 1920). ABA132C0207004 The Acorne, V.2, No.7, (14 Şubat 1920). ABA132C0212001The Acorne, V.2, No.12, (20 Mart 1920). ABA132C0216001 The Acorne, V.2, No.16, (17-24 Nisan 1920). ABA132C0225001 The Acorne, V.2, No.25, (26 Haziran 1920). ABA132C0226001 The Acorne, V.2, No.26, (3 Temmuz 1920). ABA132C0241001 The Acorne, V.2, No.41, (16 Ekim 1920). ABA132CO302003, Near East Relief V.3, No.2 (14 Ocak 1921). ABA132CO302004, Near East Relief V.3, No.2 (14 Ocak 1921). ABA132CO303002, Near East Relief V.3, No.3 (21 Ocak 1921). ABA132CO304002, Near East Relief V.3, No.4 (28 Ocak 1921). ABA132CO305003, Near East Relief V.3, No.5 (4 Şubat 1921). ABA132CO310001, Near East Relief V.3, No.10 (12 Mart 1921). ABA132CO310003, Near East Relief V.3, No.10 (12 Mart 1921). ABA132CO313001, Near East Relief V.3, No.13 (2 Nisan 1921). ABA132CO313002, Near East Relief V.3, No.13 (2 Nisan 1921). ABA132CO330001, Near East Relief V.3, No.30,31 (30 Temmuz 1921-6 Ağustos 1921). ABA132CO330002, Near East Relief V.3, No.30,31 (30 Temmuz 1921-6 Ağustos 1921). ABA132CO330003, Near East Relief V.3, No.30,31 (30 Temmuz 1921-6 Ağustos 1921). ABA132CO352001, Near East Relief V.3, No.52 (31 Aralık 1921). ABA132CO352002, Near East Relief V.3, No.52 (31 Aralık 1921). ABA132C027005, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). ABA132C027017, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). ABA132C027030, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). ABA132C027031, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). 219 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ ABA132C027032, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). ABA132C027033, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). ABA132C027034, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). ABA132C027035, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). ABA132C027044, Hand Book-Near East Relief, (HB-NER). Araştırma İnceleme Eserleri -Alan, Gülbadi, Aycan, Tekin, “Kendi Kaynaklarında Yakındoğu Muavenet Heyeti’nin Kafkasya Bölgesindeki Faaliyetleri (1919-1920)”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 15 (2021 ), C.15, S31, s. 41-78 -Barton, James L. , Story of Near East Relief (1915–1930). An Interpretation, The Macmillan Company, New York, 1930. -Edward Mead Earle, “American Missions In The Near East”, Foreign Affairs, C.7, S.3 (Nisan, 1929),s.398-417. -Moranian, Suzanne Elizabeth, “The American Missionaries And The Armenian Question:1915-1927, Wisconsin-Madison Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1994. - Gencer, Fatih, “Yakındoğu Yardım Komitesi’nin Faaliyetleri Ve TürkAmerikan İlişkilerine Etkileri”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (2022), s 141-160. -Grabill, Joseph Leon, “Missionaries Amid Conflict:Their Influence Upon American Relations With The Near East, 1914-1927”, Indiana Universitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bloomington,1964. -Şimşek, Muttalip, “Yakın Doğu Yardım Heyeti’nin Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Ermeni Yetimleri Suriye’ye Nakli Meselesi”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , C.9, S.17, s.1-12 -Tuğrul, Abdülmecit, “Amerikan Yakın Doğu Yardım Heyeti’nin İzmit’teki Faaliyetleri, 1919-1922”. Avrasya İncelemeleri Dergisi, C.7, S. 2, (2018 ) s.240-266. Çevrimiçi Kaynaklar https://www.neareast.org/who-we-are/ (Çevrimiçi, 01.04.2022) https://neareastmuseum.com (Çevrimiçi 09.09.2022). 220 antik Sparta’nın Ötekileştirdiği bir tOplum: helOtlar Rahim Kızgut* 87* Giriş Tarih boyunca toplumlar içinde sosyal sınıf ayrımcılığı ya da ötekileştirme sıkça görülen sosyolojik bir durumdur. Bu durumun temelinde önyargı veya ayrımcılık yer almaktadır. Ötekileştirme ya da ayrımcılık, bireylerin servet, gelir, eğitim, meslek, cinsiyet ve sosyal ağa dayalı bir hiyerarşide gruplanmasını ifade eder. Özellikle Neolitik Çağ ile birlikte üretimciliğe geçen toplumlar içinde yavaş yavaş bu ayrışmalar görülmeye başlanmıştır. Sınıf yapıları, tarım öncesi toplumlarda sadeleştirilmiş bir formda var olmuş, ancak gıda fazlası ile kalıcı tarıma dayalı uygarlıkların kurulmasının ardından daha karmaşık ve yerleşik bir yapıya evrilmiştir. Zaman ilerledikçe toplumsal tabakalaşmaların parametreleri de değişim göstermiş, bu durum günümüze değin süregelmiştir. Dünya tarihine çeşitli özellikleri ile damga vuran önemli toplumlardan biri olan Spartalılar içinde de sözünü ettiğimiz ayrışma ya da ötekileştirme fazlasıyla kendisini hissettirir. * Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID: 0000-0001-8898-1859). 221 A N T İ K S PA R TA’ N I N Ö T E K İ L E Ş T İ R D İ Ğ İ B İ R TO P L U M : H E L OT L A R kadar hiç görmedikleri itibarı gördüler. Oldukça yenilikçi bir profile sahip olan Nabis birçok Helota özgürlük ve hatta vatandaşlık hakkı vermiştir. Ancak yine de bu durum çok uzun sürmemiştir. Helotlar mücadele dolu, zorlu yaşamlarına geri dönmek zorunda kalmışlardır. Helotların Sparta toplumundaki yerleri ve toplumun diğer kesimleri tarafından onlara karşı takınılan tutum hem Antikçağ yazarları tarafından hem de modern yazarlar tarafından hemen hemen büyük bir ittifakla benzer şekilde ele alınmıştır. İlk defa tarihsel olarak Messenia ve Laconia Bölgeleri’nde, M.Ö. 369 yılında ortaya çıkan Helotluk kavramı ve Helotların varlığı M.S. I. yüzyıla kadar süregelmiştir. Kaynakça Modern Kaynaklar Africa, Thomas W., “Cleomenes III and The Helots”, California Studies in Classical Antiquity, Vol. 1, 1968, 1-11. Cartledge, Paul, Agesilaos and the Crisis of Sparta, London, 1987. Cartledge, Paul, Sparta and Lakonia: A Regional History 1300362 B.C., London, 2002. Cartledge, Paul, “The Helots: A Contemporary Review”, The Cambridge World History of Slavery, Vol. 1 Cambridge, 2011, 74-90. Chambers, James T., “On Messenian and Laconian Helots in Fifth Century B.C.”, The Historian, Vol. 40/2, 1978, 271-285. Chrimes, Kathleen Mary Tyrer, Ancient Sparta, Manchester, 1949. Ducat, Jean, Les Hilotes, Paris, 1990. Figueira, Thomas J., “Population Patterns in Late Archaic and Classical Sparta”, Transactions of the American Philological Association (1974-2014), Vol. 116, 1986, 165-213. Finley, M. I., Ancient Slavery and Modern Ideology, New York, 1980. Freeman, Charles, Mısır, Yunan ve Roma: Antik Akdeniz Uygarlıkları, Ankara, 2013. 243 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Gilbert, Gustav, The Constitutional Antiquites of Sparta and Athens, Cambridge, 1895. Graves, C. E., Commentary on Thucydides Book 4, London, 1884. Holladay, A. J., “Spartan Austerity”, The Classical Quarterly, Vol. 27/1, 1977, 111-126. How, Walter Waybergh, Joseph, Wells, A Commentary on Herodotus, Oxford, 1912. Mansel, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara, 2014. Michell, Humfrey, Sparta, Cambridge, 1952. Nafissi, Massimo, “Lykourgos The Spartan “Lawgiver” Ancient Beliefs and Modern Scholarship”, A Companion to Sparta, Edt. Anton Powell, Vol. 1, 2018, USA, 93-123. Ogden, Daniel, Greek Bastardy in the Classical and Hellenistic Periods, Oxford, 1996. Oliva, Pavel, “On The Problem of The Helots”, Historica, Vol. 3, 1961, 5-34. Oliva, Pavel, Sparta and Her Social Problems, Prague, 1971. Powell, Anton, A Companion to Sparta, Vol. 1, 2018, USA. Piper, L.J., “Spartan Helots In The Hellenistic Age”, Ancient Society, Vol. 15/17, 1984-1986, 75-88. Pomerey, Sarah, B., Stanley M. Burstein, Walter Donlan, Jennifer Tolbert Roberts, David W. Tandy, Georgia Tsouvala, Ancient Greece: A Political, Social, Cultural History, Oxford, 2018. Renshaw, James, In Search of the Greeks, London, 2008. Shimron, Binyamin, “Nabis of Sparta and The Helots”, Classical Philology, 61/1, 1966, 1-7. Talbert, Richard J. A., Plutarch on Sparta, London, 1988. Talbert, Richard J. A., “The Role of The Helots in The Class Struggle at Sparta”, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, 38/1, 1989, 22-40. Toynbee, Arnold J., Some Problems of Greek History, London, 1969. Waywell, Geoffrey, “Sparta and It’s Topography”, Bulletin of the Institute of Classical Studies, Vol. 43, 1999, 1-26. 244 A N T İ K S PA R TA’ N I N Ö T E K İ L E Ş T İ R D İ Ğ İ B İ R TO P L U M : H E L OT L A R Antik Kaynaklar Aristotle, Politics, Trans. H. Rackham, London, 1944. Herodotos, The Histories, Trans. A. D. Godley, Cambridge, 1920. Pausanias, Description of Greece, Trans. W. H. S. Jones, H. A. Ormerod, London, 1918. Pausanias, Description of Greece, Trans. W. H. S. Jones, London, 1918. Pliny, Natural History, John Bostock, M.D., F.R.S. H.T. Riley, Esq., B.A., London, 1857. Plutarch, Agis, Trans. Bernadotte Perrin, London, 1921. Plutarch, Cleomenes, Trans. Bernadotte Perrin, London, 1921. Plutarch, Lycurgus, Trans. Bernadotte Perrin, London, 1914. Polybius, Histories, Trans. Evelyn S. Shuckburgh, London, 1962. Strabo, The Geography of Strabo, Edt. H. L. Jones, London, 1924. Thucydides, The Peloponnesian War, Edt. J. M. Dent, London, 1910. Xenophon, Hellenica, Trans. Carleton L. Brownson, London, 1918-1921. Xenophon, Constitution of Lacedaimonians, Trans. E. C. Marchant, G..W. Bowersock, Cambridge, 1925. 245 klaSik dÖnem OSmanlı devleti’nde Fikirlerinden dOlayı “Öteki” GÖrülen veya “Ötekileştirilen” ulema ve şeyh bedreddin Sadık Tezin* 1* Giriş Her devletin ve toplumun yüzyıllar boyunca yaşanmışlıklar neticesinde bir din ve kültür anlayışı oluşmuş, bu anlayış toplumların ve devletlerin kimlikleri haline gelmiştir. Oluşan kimlikler neticesinde kendisini merkeze yerleştirenler kendilerinden farklı olanları kendisine benzetmeye veya benzemiyorlarsa onlara baskı uygulamaya çalışmıştır. Bu bazen din ve mezhep anlayışı olarak bazen de ırksal bazda karşımıza çıkmıştır. Bundan dolayı ki her çağda ve her toplumda muhakkak “öteki” görülen veya “ötekileştirilen” insanlar olmuştur. Bu tür anlayışlar uhrevî bir boyuta da sahip olduğu için dini konularda kendisini daha da aşikâr etmiştir. Özellikle eski zamanlardaki din ve mezhep temelli devletlerde bu anlayışlara daha sık rastlanmaktadır. Tarih, sayıca fazla olanların ya da siyasî ve askerî nüfuzu elinde bulunduranların ellerindeki gücü bu tür hadiselerde çokça kullandığını göstermektedir. * Dr. Öğr. Üyesi., Giresun Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID: 0000-0002-3727-9127). 249 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ ve onların katletme başta olmak üzere şiddetli bir şekilde cezalandırılması gerektiğini belirtmesi biraz da dönemin siyasi ve dinî meseleleriyle de bağlantılıdır. Bu siyasi meselenin Safevî Devleti’nin İran’da Şiiliği bir mezhep olarak benimseyip yaymaya çalışması üzerine Osmanlı-Safevî rekabetinin ortaya çıkmasıyla alakalı olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca gerek Şeyh Bedreddin gerekse diğer muhalif ulema aykırı fikirleriyle dönemin sultanın temsil ve himaye ettiği dini düşünceye karşı olduklarından aslında sultanın otoritesine de halel getirmekteydiler. Zira dinin temsilcisi konumundaki sultan, aykırı fikirlere karşı mücadele ederek aslında kendi otoritesini de korumuş olmaktaydı. Kaynakça Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İctimaî Tarihi, İstanbul 2018. Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ II (inceleme-metin), haz. Filiz Kılıç, İstanbul 2010. Azamat, Nihat, “Hamza Bâlî”, DİA, XV, s. 503. Balıvet, Michel, Şeyh Bedreddin (Tasavvuf ve İsyan), çev. Ela Güntekin, İstanbul 2011. Dindar, Bilal, “Bedreddin Simâvî”, DİA, V, s. 331-334. Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislam Ebussu’ûd Efendi’nin Fetvalarına Göre Kanunî Devrinde Osmanlı Hayatı (Fetevâ-yı Ebussu’ûd Efendi), İstanbul 1998. Hafız Halil, Şeyh Bedreddin Menakıbnamesi, Manzum Çeviri: Mehmet Kanar, İstanbul 2015. Hoca Sadeddin Efendi, Mecmû‘u’l-Fetâva, Süleymaniye Kütüphanesi (Şehid Ali Paşa), Numara: 2728. Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü’t-tevârîh, I-II,İstanbul 1280. Kâtib Çelebi, Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655)], haz. Zeynep Aycibin, l, İstanbul 2016. Taşköprizâde, Hadâiku’ş-Şekāik (trc. Mehmed Mecdî Efendi, nşr. Abdülkadir Özcan), I, İstanbul 1989. 278 “ ÖT E K İ L E Ş T İ R İ L E N ” U L E M A V E Ş E Y H B E D R E D D İ N Na’îmâ Mustafa Efendi, Târîh-i Na’îmâ, I, haz. Mehmet İpşirli, Ankara 2014. Nev‘îzâdeAtâullah (Atâî), Hadâiku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şekâik, nşr. Abdülkadir Özcan), II, İstanbul 1989. Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (1517. Yüzyıllar), İstanbul 2013. Öz, Mustafa, “Zındık” DİA, XXXXIV, 390-391. Pekolcay, Ayşe Necla, Mevlid, Ankara 1993. Ricaut, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl), trc. Halil İnalcık-Nihan Özyıldırım, Ankara 2012. Sayar, Ahmed Güner, Velâyet’ten Siyâset’e Şeyh Bedreddin, İstanbul 20182. Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695) (Tahlil ve Metin), haz. Nazire Karaçay Türkal, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul 2012. Simavna Kadısı Oğlu Şeyh Mahmud Bedreddin, Varidat, Sadeleştiren ve Yayıma Hazırlayan: Mehmet Kanar, İstanbul 2015. Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, Osmanlı Bilginleri (eş-Şakâiku’nNu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye), çev. Muharrem Tan, İstanbul 2007. Venedik Elçilerinin Raporlarına Göre Osmanlı’nın İhtişamlı Yılları, ed: Ahmet Önal-Erhan Afyoncu, çev: Erendiz Özbayoğlu, İstanbul 2018. Yücesoy, Hayrettin, “Mihne”, DİA, XXX, s. 26-28. 279 eSki türklerde evlatlıklar Selim Karakaş* Giriş Evlatlık uygulaması, evlat edinen ile evlat edinilen arasında kamu gücünün müdahalesine bağlı belirli hukuki teamüllere göre şekillenen suni bir soy bağı (nesep) tesisidir.1 Böylece taraflar arasında yasal olarak ebeveyn-çocuk ilişkisi meydana gelir. Kadim zamanlardan günümüze çeşitli toplumlarda ve kültürlerde evlatlık uygulamasının varlığı malumdur. Örneğin Hammurabi Kanunnamesinde evlat edinme konusuna yer verilmiş, şartları belirlenmiştir. Buna göre evlat alımı şahitler huzurunda yapılmakta, bir akde dayanmakta ve ailenin öz çocuğunun malik bulunduğu bütün haklarına evlatlık da aynıyla sahip olabilmektedir.2 Roma Hukuku’nda evlat edinme müessesesinin farklı usulleri bulunmakta ve evlatlık hükmündeki kimsenin statüsü uygulanacak yöntemi belirlemekteydi. Bu bağlamda, Adrogatio ve Adoptio şeklinde iki tatbikat söz konusudur. Adrogatio, aile babası statüsünde olan bir kimsenin, Roma vatandaşı olan bir başka aile babasının egemenliği * 1 2 Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü [email protected] (ORCID ID: 0000-0002-9785-7160). Turgut Akıntürk, Yeni Medeni Kanununa Uyarlanmış Aile Hukuku, İstanbul 2002. s.369. Koray Toptaş, “Eski Mezopotamya’da Çocuk”, Archivum Anatolicum, 10/1, (2016), s. 63-64. 281 E S K İ T Ü R K L E R D E E V L AT L I K L A R Kaynakça Akıntürk, Turgut, Yeni Medeni Kanununa Uyarlanmış Aile Hukuku, İstanbul 2002. Arsal, Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, İÜHF Yayınları, İstanbul, 1947. Aydın, Mehmet Akif, “Evlat Edinme”, İslam Ansiklopedisi, C.11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, s. 527-529. Caferoğlu, Ahmet, “Türk Teamül Hukukunda Evlatlık Müessesesi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C.II, (1939), s. 97-118. Clauson, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, London, 1972. Donuk, Abdülkadir, “Çeşitli Topluluklarda ve Türklerde Aile”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.33, (1982), s. 147-168. Ercilasun, Ahmet Bican, Bengü İl Tuta Olurtaçı Sen (Köl Tigin-Bilge Kağan-Tunyukuk Anıtları), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2021. Erdoğan, Hasan Göktürk, Türk Töresi (Eski Türklerde Töre Uygulamaları), Karakum Yayınevi, Ankara, 2018. Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2005. Gül, Bülent, “Uygurlarda ve Moğollarda Evlatlık Uygulamaları”, Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi (JTS/TUBA), Özel Sayı:1 (Aralık 2021), s. 129-140. Gülensoy, Tuncer, Manas Destanı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2002. İnan, Abdülkadir, “Göçebe Türk Boylarında Evlatlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. VI, S.3, (1948 Mayıs-Haziran), s. 127-137. İzgi, Özkan, Uygurların Siyasi ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), TKAE Yayınları, Ankara, 1987. Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1999. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lûgati’t-Türk. terc. Besim Atalay, I, II, III, IV (İndeks). TDK Yayınları. Ankara, 1992. Koca, Salim, Türk Kültürünün Temelleri, KTÜ Yayınları, Trabzon, 2000. Köse, Murtaza, “Mukayeseli Hukukta Evlat Edinme Problemi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.15, (2001), s. 267-306. 305 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Kurtoğlu, Yasemin, Eski Orta Asya Türk Devletleri’nde Aile, TTK Yayınları, Ankara, 2019. Mandaloğlu, Mehmet, “Eski Türklerde Çocuk Hukukunun Töreye Göre Değerlendirilmesi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.10, S.2, (Haziran 2013), s. 133-147. Mandaloğlu, Mehmet, “Eski Türklerde Aile ve Evlilik Anlayışı”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.4, S.8, (Temmuz 2022), s.481-498. Ögel, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, C.II, MEB Yayınları, İstanbul, 1971. Özyetgin, A. Melek, “Eski Türklerde Ödeme Araçları: Kâğıt Para Çav’ın Kullanımı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1 (Kasım 2004) , s.90-105. Özyetgin, A. Melek, “Turfan Uygurlarında Ceza Hukukuyla İlgili Uygulamalar”, Belleten, C. LXXV, S.273, (2011), s. 337-360. Sayın Korkmaz, Bengi Sermet, “Roma Aile Hukukunda Evlat Edinmenin Yeri ve Usulleri”, Ankara Barosu Dergisi, 2020/3, s. 51-98. Sertkaya, Osman Fikri, “Eski Uygur Türklerinden Hukuk Belgeleri Örnekleri”, Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları (Başlangıcından Osmanlı Dönemine Kadar), Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, C.I, s. 131-148. Şahbaz, Mehibe, “Eski Türk Devletlerinde Aile ve Evlat Edinme (Tutuncu Oğul) Meselesi”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl:12, S.39, (Nisan 2019), s.247-265. Tokyürek, Hacer, “Eski Türkçede Kölelik”, Esengü Bitig, Doğumunun 60. Yılında Zühal Ölmez Armağanı, haz. Tümer Karaayak- Uğur Uzunkaya, Kesit Yayınları, İstanbul, 2021, s. 755-772. Toptaş, Koray, “Eski Mezopotamya’da Çocuk”, Archivum Anatolicum, 10/1, (2016), s. 55-78. Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, çev. Reşid Rahmeti Arat, TTK Yayınları, Ankara, 1994. Yuvalı, Abdülkadir - Demirci, Hikmet, Türk Dünyası’nın Ortak Kültür Tarihinde Aile ve Kadın, Selenge Yayınları, İstanbul, 2021. 306 OSmanlı devleti’nde GÖçmen çOcuklar (19. yüZyıl) Süleyman Öcal* Giriş Göç denilince genellikle akla kıtalar, ülkeler, şehirler arası göçler ile iş gücü, beyin göçü gibi kavramlar gelir. Bu tür göçlerin ortak noktası temelde bir sorun veya bir amaç nedeniyle meydana gelmesidir. Ancak göç kavramını sadece insanların ülkeler veya şehirler arasındaki hareketi olarak izah etmek yeterli değildir. Çünkü göç, özellikle kitlesel harekete dönüşen göç, hem göç edenleri hem de göç edilmek istenen ülke veya şehri ciddi anlamda etkileyen bir olgudur. Göçün sosyolojik, iktisadi, tarihi, siyasi, idari, hukuki, kültürel vs. birçok boyutu vardır.1 İnsanoğlunu göçe sevk eden birçok farklı neden ve amaç vardır. Ancak öncelik sırasına göre düşünüldüğünde ilk akla gelenler savaşlar ve sosyokültürel nedenlerdir. Bunların dışında devletlerin iskân politikası, iklim, doğal afetler, dini ve ekonomik nedenler de insanları göçe sevk eden temel nedenler olarak ön plana çıkmaktadır. * 1 Dr. Öğrt. Üyesi, Giresun Üniversitesi Avrasya Araştırmaları A.B.D. [email protected] (ORCID ID: 0000-0002-2997-1826). Adnan Sofuoğlu, “Osmanlı Devleti’nde Ortaya Çıkan Göç Problemleri ve Türk Göçlerinin Bir Safhası; 1903-1904 (Rumi: 1319) Yılında Meydana Gelen Göçler,” Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü Dergisi, XXXIII/383 (1995), s. 168. 307 OSMANLI DEVLETİ’NDE GÖÇMEN ÇOCUK LAR Anadolu yönünde yapılan göçler düzensiz bir şekilde kentlerde nüfus artışına sebep olmuştur. Göçle birlikte göçmen çocuklar özellikle başkent sokaklarında yoğun olarak görülmeye başlamıştır. Bu göçmen çocuklar başta olmak üzere Anadolu’nun farklı coğrafyalarındaki göçmen çocuklar da toplatılarak çoğunlukla askeri okullara ve sanayi okullarına gönderilmiş, masrafları devlet tarafından karşılanmıştır. Böylece kentlerde artan nüfusun ilerleyen zaman içerisinde asayişi bozması engellenmeye, yetişmiş asker ve kalifiye insan sayısı arttırılmaya çalışılmıştır. Ayrıca göçmen çocukların istikballerinin kurtarılması için de eğitim faaliyetleri önemsenmiştir. Göçmen çocukların eğitimi için farklı ülkelerden gelen teklifler incelenerek uygun olmayan teklifler reddedilmiş, dini ve milli değerleri korunmak istenmiştir. Kaynaklar Arşiv Belgeleri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1331/22; 1351/73; 1476/80; 1587/15; 1921/70; 1921/70 BOA, Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.} MKT.MHM.), 300/9; 290/48; 300/9; 319/81; 334/30; 334/30; 406/86; 357/81. BOA, Dahiliye İrade-i Umumiyye (DH.İ.UM), 11/6. BOA, Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.), 1230/44; 176/42; 176/33. BOA, Hariciye Tercüme Odoası (HR.TO..), 332/2. BOA, İrade Dahiliye (İ.DH..), 841/67590. BOA, İrade Hariciye (İ..HR..), 275/16721. BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 9/62. BOA, Meclis-i Vala (MVL), 713/24; 1054/45; 1065/115; 411/26; 679/90; 983/72. BOA, Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.} MKT.MHM.), 300/9. BOA, Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A.}MKT.NZD), 281/8; 396/97. 331 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ BOA, Şura-yı Devlet (ŞD), 1737/15. BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e), 605/44; 625/38. BOA, Umum Vilayat Evrakı (A.}MKT.UM..), 383/13; 526/41; 794/77. BOA, Umuru Mahalliyye ve Vilayat Müdürdüğü (DH.UMVM), 70/40. BOA, Yıldız Arzuhal Jurnal (Y..PRK.AZJ.), 3/38. BOA, Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y..PRK.BŞK.), 8/12; 5/38. BOA, Yıldız Esas Evrakı (Y..EE..), 44/138. BOA, Yıldız Hususi Maruzat (Y..A..HUS.). BOA, Yıldız Komisyonlar Maruzatı (Y..PRK.KOM.), 1/60; 4/28; 4/29. BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y..MTV.). Tetkik Eserler Akay Tolga, “XIX. Yüzyılda Kafkasya’dan Osmanlı Devleti’ne Yönelik Göç Hareketlerinde Sinop’un Yeri”, I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi, Sinop 06-09 2011, Bildiriler, ed. Nuray Türker, Gülgün Köroğlu, Önder Deniz, Karabük Üniversitesi Yayınları, Karabük 2013, s. 3-13. Doğanay Hayati, “Dıştan Anadolu’ya Göçün Nüfus Artışı Üzerindeki Etkilerine Genel Bir Bakış (1783-1976)”, Atatürk Üniversitesi Araştırma Dergisi, II/9 (1980), s. 351-378. Dündar Fuat, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (19131918), İletişim Yayınları, İstanbul 2002. Güçlü Sevinç, “Çocukluk ve Çocukluğun Sosyolojisi Bağlamında Çocuk Hakları”, Sosyoloji Dergisi, Armağan Sayısı), (2016), s. 1-22. İpek Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890), TTK Yayınları, Ankara 1994, s. 41. Kızılkaya Oktay - Akay Tolga, “Kafkasya Muhacirlerinin Suriye Vilayetine İskânı ve Karşılaşılan Zorluklar”, Turkish Studies, 8/2 (2013), s. 137-152. Kocacık Faruk, “Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler (1878-1890), Osmanlı Araştırmaları I, I/I (1980), s. 37-190. Kocacık Faruk, “İngiliz Arşivlerine Göre 18. yüzyılda Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Etkileri” Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü, XXV/289 (1987), s. 261-266. 332 OSMANLI DEVLETİ’NDE GÖÇMEN ÇOCUK LAR Kodaman Bayram - İpek Nedim, “Balkanlar, Girit ve Kafkaslar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Göçmen İskan Birimlerinin Kuruluşu (1879-1912)”, Erdem, 12/35 (2000), s. 377-417. Koru Neriman Beyza - Gündüz Mustafa, “Pedagojik Bir Araştırma Olgusu Olarak Çocukluk”, Alanyazın Eğitim Bilimleri Eleştirel İnceleme Dergisi, III/1, (Bahar 2022), s. 189-199. Sofuoğlu Adnan, “Osmanlı Devleti’nde Ortaya Çıkan Göç Problemleri ve Türk Göçlerinin Bir Safhası; 1903-1904 (Rumi: 1319) Yılında Meydana Gelen Göçler,” Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü Dergisi, XXXIII/383 (1995), s. 168-188. Tekeli İlhan, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskân Sorunu”, Toplum ve Bilim, S.50 (1990), s. 49-76. Tiryaki Kerim - Özlü Zeynel, “Osmanlı Devleti’nde Muhacir Çocuklarının Sosyal Hayata Entegrasyonunda Eğitim Meselesi (19. Yüzyılın İkinci Yarısında)”, Tarih ve Günce, 7 (2020/Yaz), s. 323-358. Türkyılmaz Canan, “Anne Sütünün Bebeğe ve Anneye Faydaları Nelerdir?”, Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yenidoğan Dergisi, II/II (2017), s. 154-179. Üstel Füsun, Makbul Vatandaşın Peşinde, İletişim Yayınları, İstanbul 2014, s.31. İnternet Kaynakları https://www.unicefturk.org/public/uploads/files/UNICEF_CocukHaklarinaDairSozlesme.pdf (Erişim tarihi: 01.08.2022). 333 OSmanlı’da kuralların eFendileri ve Öteki(leştirilen) kadınlar Tuba Çınar* Giriş “Öteki” kavramı Türkçede “sözü edilen veya benzer iki şeyden önem ya da yer bakımından uzakta olan”, “öbür, öbürü” şeklinde açıklanmaktadır. “Öte” kelimesinden türemiştir. Öte ise “konuşandan ya da konuşanın temel olarak aldığı bir şeyden daha uzak, bir şeyin arkasından gelen bölümü” biçiminde tanımlanmıştır. Kelimeyi oluşturan ana bileşenler mesafe içeren uzaklık, arkalık, geriliktir. Sözlük anlamında genellikle olumsuz anlamlar yüklüdür1. Öbürü, diğeri olarak da kullanılan öteki kavramı toplum bilimi açısından “mevcut kültürün içinde dışlanmış” olan anlamındadır2. Toplum tarafından normal kabul edilenler haricindeki her şey ötekidir. Kişiler, toplumlar, kültürlerce sınıfsal ya da etnik olarak geçmişten günümüze farklı dönemlerdeki ilişkiler baz alınarak bir kişi, grup, sınıf ya da halkın farklılaştırılması yahut ayrıştırılması biçiminde de tanımlanabilir. İnsanlar, toplumlar hayatlarını, ilişkilerini sürdürürlerken ötekini yanlarında taşıdıkları için * 1 2 Öğr.Gör.Dr., Çukurova Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü (ORCID ID:0000-0003-2960-6850). Tuba Çağ Sağlam-Mustafa Yaşar, “Teoride, Pratikte ve Araştırmalarda Öteki Ve Ötekileştirme”, Turkish Studies, Volume 12/3, s. 139. https://sozluk.gov.tr/ 335 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ siyasi, ekonomik alanlarda hakları gasp edilmiş denilebilir. Tabi bütün bunlar Osmanlı’da kadınlar değersizdi anlamında okunmamalı. Bazen kasti bazen ise farkında olmaksızın bir öteki görme, öteki gibi davranma durumu olabilir. Zira istisnaların umuma şamil kılınması doğru olmayacağı gibi, genele dair bilgi vermez diye istisnai yaşanmışlıkların tekil vakalar olarak değerlendirilip görmezden gelinmesi de doğru olmasa gerektir. Kaynaklar Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)205-27-19, 14.04.1967. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet Adliye (C. ADL.), 40/2413. Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Evrakı (DH. EUM. AYŞ.), 76/46; 56/6, 02.01.1340/5 Eylül 1921. Dâhiliye Nezareti Dâhiliye Kalem-i Mahsus Evrakı (DH. KMS.), 59/2. Dâhiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı (DH. HMŞ.), 29/63. Dâhiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB. HPS. M.), 14/51, 18.08.1332/12 Temmuz 1914. Hariciye Nezareti Umur-ı Hukuk-ı Muhtalita Müdüriyeti (HR. UHM.), 253/68, 30.03.1887. Hatt-ı Hümayun (HAT), 273/16051, 29.12.1205/27 Ağustos 1791. Rumeli Müfettişliği Manastır Evrakı (TFR.I..MN.), 150/14998, 19.11.1325/24 Aralık 1907. Rumeli Müfettişliği Selanik Evrakı (TFR.I..SL.), 42/4186, 01.04.1322/14 Temmuz 1904. Sadaret Divan Mühimme Evrakı (A. DVN. MHM.) 5/Hüküm 281; 104/8, 14.05.1275/20 Aralık 1858. Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (A. MKT. MVL.), 80/83, 21.11.1272/24 Temmuz 1856. 372 ÖT E K İ ( L E Ş T İ R İ L E N ) K A D I N L A R Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A. MKT. UM.), 490/25, 03.02.1278/10 Ağustos 1861. Şura-yı Devlet (ŞD), 1225/23. Yıldız Perakende Evrakı Zabtiye Nezareti Maruzatı (YPR. ZB.), 8/61, 02.11.1308/9 Haziran 1891. Bab Mahkemesi 3 Numaralı Şer’iyye Sicili, C. 17, s. 282, Hüküm No: 313, (1077/1666-1667). Üsküdar Mahkemesi 531 Numaralı Şer’iyye Sicili, C. 81, s. 878. Hüküm: 1488, (H. 1204-1207/1790-1793). Araştırma ve İnceleme Eserler “Genç Kızlarımıza Dâir”, Türk Kadını (1918-1919), Kadın Eserleri Kütüphanesi Ve Bilgi Merkezi Vakfı, (Hazırlayanlar: Birsen Talay Keşoğlu-Mustafa Keşoğlu), İstanbul 2010. Ahmet Mithat Efendi, Fatma Aliye Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu. (Çev. Bedia Ermat), Sel Yayıncılık, (Eserin orjinali 1911’de yayımlandı), İstanbul 2011. Akşit, Elif Ekin, “Kadın Hareketi: Halide’nin Salih’i ve Hatıralar Kimin Tarihi?”, Tarih Ve Toplum, Mart 2002, Cilt:37, Sayı: 219, s. 138-141. Akşit, Elif Ekin, Kızların Sessizliği, (İkinci Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul 2012. Alim Baran, Tülay, “Resimli Ay’da Kadın”, Toplumsal Tarih, Mart 1999, s. 6-10. Altındal, Meral, Osmanlı’da Kadın, Altın Kitapları Yayınları, İstanbul 1994. Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Kadın, Bion Matbaacılık, İstanbul, 2015. Bayoğlu, Filiz, “Simone de Beauvoir: Öteki Olarak Kadın”, Kaygı, Sayı: 15, Yıl: 2010, s. 71-78. Burcak, Berrak, “II. Abdülhamid Devrinde İslam ve Batılılaşma Karşısında Kadının Konumu”, Doğu-Batı, 1(3), 1998,s. 109-117. Çakır, Serpil, “Feminist Tarih Yazımı: Tarihin Kadınlar İçin, Kadınlar Tarafından Yeniden İnşası”, 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar, Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan, Editör: Serpil Sancar, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011, s. 505-533. 373 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Çınar, Tuba, Osmanlı Toplumunda Evliliğin Sona Erdirilmesi (18391922), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2018. Çoşkuner, Ceylan, “Simone de Beauvoir: Ötekiliğin Kabulü”, Beytulhikme An İnternationalJournal of Philosophy, Volume: 6, Issue: 2, December 2016, s. 227-243 Davaz-Mardin, Aslı, “Bir Kadın Kütüphanesinin Anatomisi”, Toplumsal Tarih, Mart 2000, s. 27-33. Davis, Fanny, Osmanlı Hanımı, Çev: Bahar Tırnakçı, Yapı Kredi Yatınları, İstanbul, 2009. Dostoyevski, Fyodor Mihayloviç, Karamazov Kardeşler, Çeviren: N. Yalaza Taluy, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020. Dulum, Sibel, Osmanlı Devleti’nde Kadının Statüsü, Eğitimi ve Çalışma Hayatı (1839-1918), Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2006. Emrence, Cem, “İstanbul Tramvayında Sınıf ve Kimlik (1871-1922)”, Toplumsal Tarih,93, 2001, s. 6-13. Erkaya Balsoy, Gülhan, Kahraman Doktor İhtiyar Acuzeye Karşı (Geç Osmanlı Doğum Politikaları), Can Yayınları, İstanbul 2015. Fatma Aliye, Nisvan-ı İslam,(Hazırlayan: Hülya Argunşah), (Birinci Baskı), Kesit Yayınları, İstanbul 2012. Göçek, Fatma Müge; Baer, Marc David, “18. Yüzyıl Galata Kadı Sicillerinde Osmanlı Kadınlarının Toplumsal Sınırları”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Editör: MadelineZilfi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s. 48-63. Gülmez, Mesut, “Tanzimat’tan Sonra İşçi Örgütlenmesi ve Çalışma Koşulları (1839-1919)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 3, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 792-802 Gürol, Mehmet Ali, “Osmanlı Devleti’nde XIX. Yüzyılda Çalışma Yaşamı ve Girişimcilikte Kadın”,Osmanlı Ansiklopedisi “İktisat”, C. 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1997, s. 593-599. Hadar, Gila, “Selanik’te Yahudi Tütün İşçileri: Toplumsal ve Etnik Mücadele Bağlamında Cinsiyet ve Aile”, Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları, Derleyenler: AmilaButurovic-İrvin Cemil Schick, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009. 374 ÖT E K İ ( L E Ş T İ R İ L E N ) K A D I N L A R https://sozluk.gov.tr/ İpşirli Argıt, Betül, “Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın”, Türkiye Literatür Araştırmaları Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 5, s. 575-621. Kaplan, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasî Teşkilatlarda Türk Kadını (19081960), (Birinci Baskı), Yükseköğretim Kurulu Matbaası, Ankara 1998. Koç, Emel, Simone de Beauvoir’in “İkinci Cins”i: Öteki Olarak Kadın, Sobider, Yıl: 2, Sayı: 4, s. 1-17 Koyuncu Kaya, Miyase, “Osmanlı Kadını ve “Çalışma” Hayatı”, Tanzimat Öncesi Osmanlı Toplumunda Cinsiyet, Mahremiyet ve Sosyal Hayat, TDV Yayınları, Ankara 2018. Mutaf, Abdülmecit, “Teorik ve Pratik Olarak Osmanlı’da Recm Cezası: Bazı Batı Anadolu Şehirlerindeki Uygulamalar”, Turkish Studies, Summer 2008, Volume 3/4, s. (573-597). Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, (On İkinci Baskı), Timaş Yayınları, İstanbul 2010. Okay, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1989. Ortaylı, İlber, “Osmanlı Aile Hukukunda Gelenek, Şeriat, Örf”, SosyoKültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. 2, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları No: 71, Ankara 1992. Quataert, Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İletişim Yay., İstanbul 2011. Refik, Ahmed, “Osmanlı Tarihinde Kadın”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. 3, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları No: 71, Ankara 1992, s. 1099-1101. Rikkat, Nezihe, “SinemelaraDâir Bir Temennî”,Türk Kadını (1918-1919), Kadın Eserleri Kütüphanesi Ve Bilgi Merkezi Vakfı, (Hazırlayanlar: Birsen Talay Keşoğlu-Mustafa Keşoğlu), İstanbul, 2010. Sağlam, Tuba Çağ; Yaşar, Mustafa, “Teoride, Pratikte Ve Araştırmalarda Öteki Ve Ötekileştirme”, TurkishStudies, Volume 12/3, s. (135-154). Sak, İzzet, 11 Numaralı Konya Şer’iye Sicili, Kömen Yayınları, Konya 2007. Sancar, Serpil, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, İletişim Yayınları, İstanbul 2013. 375 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ Şanal, Mustafa, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kız Öğretmen Okulunun (Dârülmuallimât), Kuruluşu, Okutulan Dersler ve Kapatılışı (18701924)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 26, 2009, s. 221-244. Tezcan Durna, “Azınlıklar, Ötekiler ve Medya’ Üzerine”, İlef Dergisi, Yıl: 2014, Cilt:1, Sayı: 2, s. 151-160. Yavuz, Arzu; Küngeri, Ayhan, “Öteki Olarak Kadın: Gazete Haberlerinde Kadın Temsilleri”, Javstudies, Sayı: 16, Yıl: 2017, s. 403-418. Yıldırım, Kadir, Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2011. Zeren-Enis, Ayşe, “Geç Dönem Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Edebiyatında “Kadın”: Fatma Aliye Hanım, Emine Semiye Hanım Ve Şair Nigâr Hanım’ın Eserlerinin Karşılaştırmalı Analizi”, Kadın Hayatlarını Yazmak: Oto/Biyografi, Yaşam Anlatıları, Mitler ve Tarih Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları, İstanbul, Nisan 2014. Zihnioğlu, Yaprak, Kadınsız İnkılap, Metis Yayınları, İstanbul 2013. Zilfi, Madeline C., “Geçinemiyoruz”: 18. Yüzyılda Kadınlar ve Hul. Madeline C. Zilfi(Editör). Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010. 376 Ötekiler hakkında yapılan liSanSüStü teZlere bilimSel bir bakış Akın Aktaş* 106* “Ötekiler Hakkında Yapılan Lisansüstü Tezlere Bilimsel Bir Bakış” isimli çalışmanın amacı, çeşitli nedenlerle toplumdan tecrit edilen ve öteki şeklinde tanımlanan insanlara ve gruplara yönelik Türkiye’de hazırlanan lisansüstü tezleri incelemektir. Çalışmanın evrenini yani araştırma sahasını Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi’nde (YÖK) bulunan lisansüstü tezleri oluşturmaktadır. Bu çalışma için herhangi bir anket çalışması yapılmamakla beraber, literatür taraması 14 Haziran 2022 tarihi itibariyle sonlandırılmıştır. Toplamda 6021 lisansüstü tez taranmış olup 5387 lisansüstü tezin sayısal verileri paylaşılmıştır. Türkiye’de “Öteki, Ötekilik, Ötekiler ve Ötekileştirilenler” kavramı üzerine yapılan lisansüstü tezlerin değerlendirilmesi bakımından ilk olan bu çalışma, akademi camiasındaki öteki algısına ışık tutacaktır. Çalışma genel hatlarıyla 4 alt başlıktan oluşmaktadır. Bu alt başlıklar içerisinde ötekiler, ötekilik, öteki ve ötekileştirilenler hakkında yapılan lisansüstü tezler incelenmiştir. Ötekileştirilenler başlığında, toplum tarafından çeşitli nedenlerle * Bilim Uzmanı. [email protected] (ORCID ID: 000-0001-7301-0216) 377 ÖT E K İ N İ N TA R İ H İ gösterildiği ve yukarıda ana hatlarıyla verilen konu başlıkları üzerinde lisansüstü tezleri yapıldığı sonucuna varılmıştır. Edebiyat, Eğitim, Din, Gazetecilik, Felsefe, Tarih, Tiyatro, Sinema, Sosyoloji, Siyaset ve Uluslararası İlişkiler alanları en çok lisansüstü tez hazırlanan alanlar olarak dikkat çekmektedir. Sonuç olarak, Türkiye’de hazırlanan “Öteki, Ötekilik, Ötekiler ve Ötekileştirilen Ötekiler” konulu lisansüstü tezlerin konu dağılımları bakımından dengesiz dağıldıkları kanaatine varılmıştır. Genel başlıklar altında öteki kavramının Türkiye’de pek irdelenmediği, buna mukabil alt başlıklar çerçevesinde bu konunun daha çok araştırıldığı anlaşılmıştır. Bu çalışma esnasında yapılan taramalarda, öteki kavramının tamamını kapsayan akademik mahiyette bir Bibliyografya çalışması yapılmadığı görülmüştür. Bu nedenle, hazırlanacak bibliyografya tarzındaki akademik çalışmalar Türkiye’deki bir eksikliği daha gidermiş olacaktır. Kaynakça Lisansüstü Tezler KARAKUŞ Ece, Milliyetçi Muhafazakârlık ve Düşmanları: Büyük Doğu, Serdengeçti ve Sebillülreşad Dergilerinde Komünistler, Yahudiler, Dönmeler ve Masonlar, Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara 2014. İnteraktif Kaynaklar https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi 08.06.2022 https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Son Erişim Tarihi 11.06.2022 http://www.tubess.gov.tr/ Erişim Tarihi 08.06.2022 398