Organizacja batalionu piechoty w 1939 roku

Dyrektor wydawniczy – Małgorzata Franke Dyrektor ds. projektów wydawniczych – Magdalena Cylejewska Product manager – Maciej Mardyłło Redaktor prowadzący – Krzysztof Mijakowski, Ewa Jodkowska Projekt i opracowanie graficzne serii – Konrad Głuchowski Recenzenci – płk prof. dr. hab. Juliusz S. Tym, prof. dr hab. Zbigniew Wawer Konsultacja– dr Andrzej Wesołowski, Radosław Bisialski Fotoedycja – Ewa Jodkowska Korekta – Ewa Mościcka © Copyright by Hobby Media s.c. 2019 © Copyright by Edipresse Polska S.A. 2019 Wydawca Edipresse Polska S.A. ul. Wiejska 19 00-480 Warszawa tel.: 22/584-22-00 Biuro Obsługi Klienta tel.: 22/584-22-22 faks: 22/584-22-32 e-mail: [email protected] ISBN 978-83-7945-592-8 (całość) ISBN 978-83-7945-429-7 Zdjęcia pochodzą ze zbiorów: archiwum Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, Narodowego Archiwum Cyfrowego, archiwum Military Art Sp. z o.o., archiwum Fundacji Polonia Militaris, Stowarzyszenia Historycznego 10 pułku piechoty, Jacka Mazuro, Dariusza Kowalczyka, Jarosława Dulskiego i Jacka Habra. Zdjęcie na okładce ze zbiorów Dariusza Kowalczyka Paweł Mikołaj Rozdżestwieński ORganizacja PiechOty w 1939 R. cz. 2. BataliOn Organizacja bataliOnu piechOty b -4- atalion uważany był w przedwojennej doktrynie za oddział, czyli zespół wojskowych sił i środków mogących samodzielnie realizować zadania. Składał się z dowództwa batalionu, w którym dowódca batalionu wspierany był w swoich działaniach przez poczet dowódcy i przez integralny pluton łączności, a ponadto z trzech kompanii strzeleckich oraz kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej. W skład dowództwa batalionu wchodziły również organy kwatermistrzowskie. Batalion miał również własne służby sanitarne, pozwalające na rozwinięcie batalionowego punktu opatrunkowego. Organami kwatermistrzowskimi w batalionie byli: • oficer żywnościowy w dziedzinie zaopatrywania w żywność; • podoficer broni i gazowy w dziedzinie zaopatrywania w broń i amunicję oraz sprzęt obrony przeciwgazowej; • płatnik w dziedzinie zaopatrywania w pieniądze i pozostały materiał intendencki; • podoficer taborowy w zakresie spraw taborowych; • lekarz w zakresie zaopatrywania w środki sanitarne i organizacji ewakuacji sanitarnej; • podoficer weterynaryjny w zakresie zaopatrywania w środki sanitarne weterynarii i organizacji ewakuacji zwierząt; • dowódca plutonu łączności w zakresie zaopatrywania w sprzęt łączności. Batalion pułku piechoty czynnej mobilizowany był wedle przewidzianego etatu, składającego się z trzech części1: • organizacji wojennej (l.dz. 3001/ mob.org.), która zawierała informacje dotyczące organizacji wewnętrznej batalionu oraz dane dotyczące ilości oficerów broni i służb oraz szeregowych (podoficerów i szeregowców) poszczególnych stopni, a także ilości i rodzajów zestawów uzbrojenia w każdym pododdziale batalionu wraz z ilością środków transportu mechanicznego i konnego. • zestawienie specjalności (l.dz. 4001/ mob.org.) pokazujące ilości żołnierzy o specjalnościach niezbędnych do sformowania pododdziałów; • wojenne należności materiałowe (l.dz. 5001/mob.org.), zawierające zestawienia materiału wyjściowego: uzbrojenia, saperskiego, łączności, taborowego, intendenckiego, sanitarnego, weterynaryjnego, samochodowego oraz regulaminów dla pododdziału. Batalion mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36 miał docelowo składać się z następujących pododdziałów: • dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11); • kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12); • kompanii strzeleckiej (etat nr 13). W pułku były trzy bataliony (w niektórych cztery), podzielone na kompanie wspierane przez dowództwo, sekcję granatników oraz drużynę gospodarczą. Dodatkowo, wsparcie batalionu w zakresie broni maszynowej i stromotorowej zapewniała kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej. Bronią przeciwpancerną batalionu były karabiny wz. 1935 (po 1 na każdy pluton strzelecki) oraz amunicja przeciwpancerna do karabinów maszynowych. Dowódca pułku mógł wesprzeć obronę przeciwpancerną batalionu armatami przeciwpancernymi z kompanii przeciwpancernej (zwykle jednym plutonem z trzema armatami), a także pułkowym plutonem artylerii piechoty. Podręcznik dla operacyjnej służby sztabów2 określał, że jednostką podstawową dla wszystkich obliczeń taktycznych jest batalion lub dywizja. Według Regulaminu piechoty3 piechota przystępuje do walki i porusza się ugrupowana wszerz i w głąb. Ugrupowanie takie: • utrudnia nieprzyjacielowi obserwację i rozprasza jego ogień, • umożliwia wykorzystanie terenu w najdrobniejszych szczegółach, przez co zmniejsza straty, • zabezpiecza giętkość w działaniu tak pod względem kierunku, jak i możności dostosowania rozmieszczenia sił do rzeczywistych potrzeb walki oraz zabezpiecza przed zaskoczeniem; • umożliwia wykorzystanie środków ogniowych oddziałów znajdujących się w tyle, głównie ciężkiej broni, • zwiększa długotrwałość wysiłku. Dla kalkulacji taktycznych dla batalionu należało przyjąć: Front natarcia jednego batalionu waha się w granicach od 500 do 1000 metrów, w zależności od spodziewanego oporu i terenu. Zdolność wdarcia się batalionu w głąb silnie umocnionej pozycji nieprzyjaciela wynosi przeciętnie 2 km. Front obrony jednego batalionu wynosi od 1000 do 1500 metrów, przy jednoczesnym rozbudowaniu pozycji w głąb na taką samą głębokość. Ogólna instrukcja walki 4 precyzowała, że przydzielenie batalionom pasów natarcia poniżej 500 metrów szerokości powoduje duże skupienie piechoty i może być powodem wielkich strat od ognia nieprzyjaciela. Natomiast, przydzielenie pasów natarcia powyżej 1000 metrów utrudnia dowodzenie i zmniejsza siłę ognia, a zmniejszając ugrupowanie w głąb wpływa ujemnie na siłę parcia naprzód. Długość kolumny batalionu piechoty wynosiła 1000 m. W przypadku zamiany wozów taborowych dwukonnych na jednokonne: • w dowództwie batalionu ilość szeregowców specjalności „tabory” powiększała się o 19 osób – razem 40; • w kompanii karabinów maszynowych ilość szeregowców specjalności „tabory” powiększała się o 6 osób – razem 13; • w kompanii piechoty ilość szeregowców specjalności „tabory” powięk- -5- -6- -7- LP Pododdział Oficerowie Chorążowie Starsi sierżanci Sierżanci Plutonowi Kaprale Starsi strzelcy Strzelcy Łącznie żołnierzy Stan etatów osobowych batalionu piechoty 1 Dowództwo batalionu 6 - - 4 5 10 14 57 96 4 2 i 3 Kompania strzelecka 2 Kompania K.M. 3 Kompania strzelecka 5 1 1 23 1 4 4 8 Razem: - - 1 2 4 8 4 18 11 15 8 26 104 167 148 626 941 36 22 30 72 20 46 73 226 155 452 310 Razem 276/270 18/31 36/62 5/0 10/0 4 8 9 18 - - 12 - - 414/405 391/408 83/129 30/7 23 27 12 karabiny wz. 1935 ppanc. - 5 pistolet sygnałowy 6 8/6 moździerz 7/1 granatnik 61/65 122/134 2/7 27/29 ckm 138/135 127 rkm Kompania strzelecka 81/82 pistolety oficerów 2 i 3 Kompania strzelecka 3 - - pistolet 4 Kompania K.M. bagnet luźny Dowództwo batalionu 2 karabinek z bagnetem 1 karabin z bagnetem LP pododdział Materiał uzbrojenia batalionu piechoty (zaprzęgi taborowe typowe) - 1 - 3 6 9 2 2 - 1 - 3 2 2 6 6 9 W mianowniku etat, w liczniku wartości wykazywane w tabelach należności materiału uzbrojenia. Karabin przeciwpancerny nie został wykazany w etacie ani w tabelach należności materiałów uzbrojenia. Jeśli otrzymywał go jako uzbrojenie strzelec wyborowy z pocztu dowódcy plutonu lub strzelec wyborowy z drużyny piechoty zmniejszała się ilość karabinów z bagnetami, a powiększała ilość bagnetów luźnych. -8- Razem - 1 2 1 1 2 - - - - 1 - - 1 Razem - - Płatnik - 1 - Lekarz baonu 2 i 3 Kompania strzelecka Kompania strzelecka 1 1 Oficer żywnościowy 4 3 - - Dowódca plutonu k.m. - - Dowódca plutonu strzeleckiego 1 Kompania K.M. Dowódca plutonu łączności Dowódca kompanii strzeleckiej Dowództwo batalionu 2 Adiutant batalionu Dowódca batalionu 1 Dowódca kompanii k.m. LP Wyszczególnienie Zestawienie specjalności oficerskich w batalionie piechoty - 1 1 1 6 - 4 9 4 3 6 - - - - - 1 - - - 1 - - - 1 5 4 8 23 Obserwator II Celowniczy karabinu maszynowego Karabin maszynowy Strzelec wyborowy Obserwator I. Granatnikowy Celowniczy r.k.m. Strzelec LP Wyszczególnienie Zestawienie specjalności szeregowych w batalionie piechoty Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. - - - - - - - - - - - 1 - - - - - - - - - 20 81 - 12 5 - - 9 2 5 4 - - 6 - - - - - - 46 314 - 18 4 10 8 - - 12 - - - - - - 72 476 - 27 6 15 12 - - 18 20 81 - 12 6 Rusznikarska Sanitariusz Weterynaryjna 157 Zwiadowca konny 23 Telefonista LP - Jezdni 4 5 Towarzysząca (celowniczy moździerza) 3 3 Towarzysząca (moździerz) 2 Dowództwo batalionu Kompania KM Kompania strzelecka 2 i 3 kompania strzelecka Razem Wyszczególnienie 1 Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. - 3 7 30 - 3 1 2 1 - - - 2 - 1 - - - - 1 2 - - 1 4 - - - - - 1 - - - - 1 5 - - - - - - - 2 - - - - 2 10 - - - - - 2 - 7 7 30 - 3 5 19 1 - 1 4 Szewc Rymarz Radiotegrafista 16 Kucharz 3 Tabory LP - Daktylogram (piszący na maszynie) 4 16 Administracyjna 3 3 Podkuwacz 2 Dowództwo batalionu Kompania KM Kompania strzelecka 2 i 3 Kompania strzelecka Razem Wyszczególnienie 1 Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. Pdf. Szer. 1 2 3 4 Dowództwo batalionu Kompania KM Kompania strzelecka 2 i 3 Kompania strzelecka Razem 1 - 1 - - 1 1 21 - 1 - - - 1 1 4 - - 3 - - - 1 7 - 2 - 1 - 2 - - - - 1 - - - - 4 - 2 - - - 2 - - - - 2 - - - - 8 - 4 - - - 4 - - 1 - 7 - - 1 2 40 - 9 - 1 - 9 1 4 LP Wyszczególnienie 1 Dowództwo batalionu 4 2 i 3 Kompania Strzelecka 2 3 Kompania KM Kompania strzelecka Razem RAZEM Pdf. Szer. 19 32 31 62 71 130 191 382 144 774 -9- VIII Drużyna 2 kompania II batalionu Szkoły Aspirantów Oficerskich, luty 1918 r. - 10 - szała się o 3 osoby – razem 7 strzelców. W razie zastąpienia biedek amunicyjnych w kompanii karabinów maszynowych wozami dwukonnymi ilość szeregowców o specjalności „karabiny maszynowe” zmniejszała się o 4 żołnierzy, a o specjalności „towarzysząca” o 1. DOwóDztwO bataliOnu piechoty (etat nr 11) 1. Dowódca batalionu (mjr) – uzbrojony w prywatny pistolet, koń wierzchowy. Luzak uzbrojony w karabinek z bagnetem, koń wierzchowy. Ordynans uzbrojony w karabinek z bagnetem. 3. pluton łączności • dowódca plutonu (por.), uzbrojony w prywatny pistolet. Ordynans osobisty, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Etatowo przydzielony rower. • zastępca dowódcy plutonu – sierżant, uzbrojony w pistolet. Etatowo przydzielony rower. • 1. patrol telefoniczny – kapral, starszy strzelec, 3 strzelcy (w tym woźnica dla wozu specjalnego dla 1 i 2 patrolu telefonicznego) uzbrojeni w karabinki z bagnetem. Wóz specjalny, zaprzęg dwukonny. • 2. patrol telefoniczny – kapral, starszy strzelec, 2 strzelcy, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. • 3, 4. i 5. patrole telefoniczne – 3 kaprale, 3 starsi strzelcy, 9 strzelców (w tym 3 woźniców dla biedek patroli telefonicznych) uzbrojeni w karabinki z bagnetem. 3 biedki telefoniczne, 3 konie taborowe. • patrol łączności z lotnikiem – starszy strzelec, 2 strzelców, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. • 2 patrole sygnalizacji świetlnej - 2 starsi strzelcy, 2 strzelców, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. • patrol kolarzy - kapral, starszy strzelec, 2 strzelcy, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. 4 rowery. • patrol łączników konnych - starszy strzelec, 2 strzelcy, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. 3 konie wierzchowe. • patrol radiokorespondencyjny – plutonowy, starszy strzelec, 3 strzelców (w tym woźnica biedki z radiostacją), koń taborowy. 2. poczet dowódcy • adiutant (kpt.), uzbrojony w prywatny pistolet, koń wierzchowy. Ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem. • obserwator, plutonowy – uzbrojony w karabinek z bagnetem. • pisarz – kapral, uzbrojony w karabinek z bagnetem. 4. organy kwatermistrzowskie • płatnik, kierownik stołowni oficerskiej – (kpt. / por.) uzbrojony w prywatny pistolet, ordynans osobisty – strzelec, uzbrojony w karabinek z bagnetem. • podoficer rachunkowy i pisarz – sierżant, uzbrojony w pistolet, starszy strzelec uzbrojony w karabinek z bagnetem. • szewc - starszy strzelec uzbrojony w karabinek z bagnetem. - 11 - Fanfarzyści Szkoły Podchorążych Piechoty na poligonie w Ośrodku Ćwiczeń Leśna w lipcu 1938 – kadr z filmu - 12 - • wóz płatnika – strzelec, woźnica, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Wóz taborowy, dwukonny. • oficer żywnościowy – (por.) uzbrojony w prywatny pistolet, etatowy koń wierzchowy. Ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem. • podoficer rachunkowy – sierżant, uzbrojony w pistolet. • tabor żywnościowy – 1. Sekcja – plutonowy i 5 strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 5 wozów taborowych, 10 koni taborowych. • tabor żywnościowy – 2. sekcja– kapral i 5 strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 5 wozów taborowych, 10 koni taborowych. • wóz mięsny – strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe. • wóz furażowy (drabiniasty) – strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe. • lekarz (kpt., por.), etatowy koń wierzchowy, ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem. • patrol sanitarny – kapral, uzbrojony w pistolet i dwaj strzelcy, uzbrojeni w 2 bagnety luźne. • wozy sanitarne – dwóch strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 2 wozy, 4 konie taborowe. • podoficer broni i gazowy - sierżant, uzbrojony w pistolet. • wozy amunicyjne - 3 strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 3 wozy taborowe, 6 koni taborowych. • podoficer taborowy - sierżant, uzbrojony w pistolet. Etatowo przydzielony koń wierzchowy. • podoficer weterynaryjny - plutonowy, uzbrojony w pistolet. • podkuwacz - kapral, uzbrojony w karabinek z bagnetem. • luzacy do koni oficerskich - 2 strzelców uzbrojonych w karabinki z bagnetem. • stołownia oficerska – starszy strzelec i strzelec (kucharz i woźnica), uzbrojeni w karabinki z bagnetem. • wóz kancelaryjno-bagażowy - strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe. • wóz warsztatowy - strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe. Łącznie: 96 żołnierzy (115 żołnierzy przy zaprzęgach jednokonnych) • oficerów 6 (4 oficerów broni, 2 oficerów służb) • sierżantów 4 • • • • plutonowych 5 kaprali 10 starszych strzelców 14 strzelców 57 (76 strzelców przy zaprzęgach jednokonnych) • koni wierzchowych 9 • koni taborowych 48 (465 przy zaprzęgach jednokonnych) • wozów pociągowych taborowych 21 (12 – zaprzęgi jednokonne) • wóz specjalny – 1 (2 przy zaprzęgach jednokonnych) • biedek 3 • rowerów 6 tabela należności materiału mundurowego: 41 kompletów (zestaw 101) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca pieszego; 7 kompletów (zestaw 102) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca jezdnego6; 42 zestawy (103) umun- - 13 - Gen. bryg. Tadeusz Młodzianowski – komendant SPP w latach 1919–1924 - 14 - durowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca wojsk technicznych; 2 komplety (zestaw 105) umundurowania i oporządzenia oficera pieszego; 4 komplety (zestaw 106) umundurowania i oporządzenia oficera jezdnego; 1 komplet narzędzi i przyborów szewskich; 2 komplety (167) wyposażenia specjalnego roboczego; 1 komplet (168) specjalny dla kucharza. W okresie zimowym tj. od 1 października do 1 marca dodatkowo żołnierze otrzymywali 83 zestawy (180) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca pieszego, wojsk technicznych, lotniczych i woźnicy, 7 zestawów (181) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca jezdnego oraz 22 zestawy (185) wyposażenia zimowego dodatkowego dla woźnicy i obsługi reflektorów. tabela należności materiału uzbrojenia: etatowe 81 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia (100 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia przy zaprzęgach jednokonnych) powiększono o 1 karabinek z bagnetem, 6 z 7 etatowych pistoletów zastąpiono 5 bagnetami luźnymi i karabinkiem, 1 pistolet do nabojów sygnałowych, do etatowych 2 bagnetów luźnych dodano 5 w miejsce etatowych pistoletów oraz 5 pistoletów oficerskich nie uwzględnionych w etacie (lekarz batalionu nie posiadał pistoletu). 96 masek przeciwgazowych i hełmów z podpinkami (115 przy zaprzęgach jednokonnych). Ilość przydzielonych jednostek ognia: do karabinków – 328 j.o. (404 j.o. przy zaprzęgach jednokonnych), 1 j.o. do pistoletu i 1 zestaw 25 mm naboi sygnałowych do pistoletu sygnałowego. Rozmieszczenie amunicji7: • Wyposażenie indywidualne marszowe: • 81 kbk po 2 j.o. – 162 j.o. • Amunicja przewożona na wozach amunicyjnych batalionu: • 1 i 2 wóz amunicyjny: po 2 j.o. na kb i kbk walczących – 936 j.o. • 3 wóz amunicyjny – granaty obronne – 414 sztuk (z tabeli należności kompanii strzeleckich). Przyrządy optyczne i miernicze: 1 lornetka pryzmatyczna, 1 busola8 kierunkowa wz. K.M. oraz 4 busole kieszonkowe zwykłe. Materiały pędne i smary: 0,01 litra oleju F2-75 w bańce 0,1 litra. 4,9 kg wazeliny technicznej w puszce o wagomiarze 5 kg. Materiały do konserwacji broni: 3,3 kg pakuł i 3,4 kg szmat. tabela należności materiału saperskiego: 30 łopatek piechoty: po 3 zestawy dla każdego patrolu telefonicznego, po jednej łopatce dla każdego patrolu sygnalizacji świetlnej, łączności z lotnikiem i patrolu radiokoresponden- cyjnego, 4 dla patrolu kolarzy, 3 dla patrolu sanitarnego i po jednej łopatce dla ordynansów d-cy batalionu i adiutanta, podoficera broni, pisarza i obserwatora. 9 toporów II: po jednym zestawie dla każdego patrolu sygnalizacji świetlnej, łączności z lotnikiem i patrolu radiokorespondencyjnego. 10 zestawów wyposażenia saperskiego wozów: po jednym zestawie dla wozów amunicyjnych, płatnika, kancelaryjno-bagażowego, warsztatowego, stołowni oficerskiej, sanitarnych, wozu mięsnego, plutonu łączności i biedki radiokorespondencyjnej. 3 piły poprzeczne po jednej dla wozów amunicyjnych, wozów taboru żywnościowego i reszty wozów. tabela należności materiału taborowego: 22 wozy taborowe z uprzężami dwukonnymi (lub 2 wozy parokonne i 40 jednokonnych z uprzężami z poboru); 3 biedki telefoniczne i 1 radiowa - 15 - - 16 - (uwzględniona w tabeli należności materiału łączności) z uprzężami jednokonnymi; 9 rzędów wojskowych (lub improwizowanych). Przedmioty zapasowe, dodatkowe i przybory końskie – według odnośnych norm podanych w tabeli należności materiału taborowego pomocniczego. Zestaw narzędzi majstra podkuwacza, kuźnia polowa. Materiały opałowe: 142 kg koksu. Materiały pędne i smary oraz sprzęt gospodarski: 3,5 litra nafty zwyczajnej rafinowanej w bańce 5 litrowej; 12 kg smaru do osi w puszce o pojemności 10 kg. tabela należności materiału łączności: zestaw II-30 łącznicy telefonicznej 10-liniowej (ind.-brzęcz.), 5 zestawów III-35/1 telefonicznych – patrolowych nr 1, 5 zestawów III-35/2 telefonicznych – patrolowych nr 1, 2 zestawy IV-5 sygnalizacji świetlnej, zestaw IV-55 płacht tożsamości batalionów piechoty, zestaw VI-5 mechanika telefonu oraz zestaw V-25/a biedkowej radiostacji N2/B. 5 litrów oleju oświetleniowego w bańce (5 litrów pojemności) do latarek. Przybory i materiały kancelaryjne: 7 gumek ołówkowych, 24 kalki ołówkowe, 120 kopert 114x102 mm, 9 ołówków grafitowych, 5 ołówków anilinowych, 10 bloków papieru pisarskiego drzewny (czysty) 210x295 oraz 10 bloków papieru pisarskiego drzewny (kratkowanego) 210x295 mm. Druki: 22 bloki blankietów telefonogramów, 5 dzienników pracy oraz 19 rulonów nalepek. tabela należności materiału samochodowego: 6 rowerów, 1 zestaw części wymiennych, akcesoria, narzędzia, półfabrykaty, surowce i gumy dla 6-8 rowerów9. Materiały pędne i smary: 1,2 litra nafty ciężkiej destylowanej w bańkach 1 i 0,25 litra, 0,15 litra oleju maszynowego średniego w bańce 0,25 litra, 0,12 kg wazeliny technicznej w puszcze na smar o wagomiarze 0,5 kg. tabela należności materiału sanitarnego: 96 opatrunków osobistych (115 opatrunków przy zaprzęgach jednokonnych), 2 torby szeregowca sani- tarnego uzupełnione o 100 g mydła do mycia rąk i 2 manierki oraz dwie oznaki naramienne Czerwonego Krzyża. 1 torba podoficera sanitarnego (typ 3/I) uzupełniona o 50 g mydła do mycia rąk, 0,25 kg świec i manierkę oraz oznakę naramienną Czerwonego Krzyża. Torba podoficera sanitarnego typu 3/II dostarczana przez służbę zdrowia. Torba oficerska lekarska (typ 4/I) uzupełniona o blok meldunkowy, ołówek anihilowy i opaskę naramienną Czerwonego Krzyża. Torba oficerska lekarska (typ 4/I) dostarczana przez służbę zdrowia. Punkt opatrunkowy batalionowy (typ 5/I), uzupełniony w skrzyni nr 1 (aptecznej) o: chorągiew Czerwonego Krzyża, 12 igieł do szycia, 50 g mydła do mycia rąk, 3 szt. nici białych nr 30 w szpulkach i 3 ręczniki oraz w skrzyni nr 2 o: 1 kg mydła, 2 płaszcze lekarskie, 6 kg świec. Punkt opatrunkowy batalionowy (typ 5/II) dostarczany przez służbę zdrowia. 5 par noszy polowych. Wózek ręczny dwukołowy, składany, do przewożenia rannych. Jednorazowe wyposażenie w żywność leczniczą punktu opatrunkowego: 5 kg konserw kawowych, 15 konserw mięsnych, 2 kg mydła, 1 skrzynka do gotowania, 5 kg sucharów i 2 worki. Komplet nr 1 druków sanitarnych. tabela należności materiału weterynaryjnego: 2 zestawy 5/I i 5/II skrzyni weterynaryjnej uzupełniony o 2 fartuchy dla podoficera weterynaryjnego i dwa ręczniki, zestaw 8a/I torby podoficera sanitarnego uzupełniona o ręcznik, zestaw 8/II torby podoficera sanitarnego, zestaw nr 9 narzędzi podręcznych podoficera weterynaryjnego. tabela należności regulaminów: • regulamin służby wewnętrznej cz. I i II O.I/1924/I i II; • regulamin służby wewnętrznej cz. IV O.I/1924/IV; • regulamin służby wewnętrznej cz. V O.I/1930/V; • regulamin służby wewnętrznej cz. VII służba wartownicza O.I/1926/VII; • ogólna instrukcja walki cz. 1, l. 2498/ III Szt. Gł./30; - 17 - Satyryczne wierszowane Grzechy panujące w warszawskiej SPP, które opublikowane zostały w gazetce szkolnej w latach 20. - 18 - • regulamin służby polowej tom I i II, O.2/1921/tom. 1 i 2; • umocnienia polowe cz. I i II, O.12/1933/I i O.12/1934/II; • regulamin obrony przeciwgazowej O.13/1934; • ogólna instrukcja maskowania O.14/1929; • instrukcja o wojskowych transportach kolejowych (z poprawkami) O.31/1932; • regulamin kwatermistrzowski cz. III, 7680/O. IV Szt. Gł./34; • regulamin piechoty cz. I i II, P. 1/1933/I i P./1934/II; • instrukcja ładowania konnych pojazdów pułku piechoty, P.13/1933/I.; • instrukcja zaopatrzenia w amunicję pułku piechoty w polu 1812/33/Dep. Piech.; • instrukcja o wojskowych przewozach samochodowych; • instrukcja saperska do użytku wszystkich rodzajów broni, Sap. 6/1929/IV; • aparat telefoniczny polowy wz. 27, Łączn. 3/1931/I-B.1.; • aparat telefoniczny polowy wz. 30, Łączn. 3/1931/I-B.3.; • łącznica telefoniczna polowa na 10 linii wz. 28, Łączn. 3/1931/I-B.15.; • łącznica telefoniczna polowa na 1930/ Ł.P-10-30, Łączn. 3/1931/I-B.16.; • płachta tożsamości baonu piechoty, Łączn. 3/1929/III.30; • usuwanie uszkodzeń w aparacie telefonicznym polskim, Łączn. 3/1933/VF.1. • regulamin wojska i oddziałów łączności cz. II. A., służba ruchu telefonicznego, Łączn. 2/1933/II-A.; • regulamin wojska i oddziałów łączności cz. II. C., służba ruchu telefonicznego pomocniczymi środkami łączności, Łączn. 2/1933/II-C.; • regulamin wojska i oddziałów łączności cz. III., budowa polowych linii telefonicznych, Łączn. 2/1929/III; • regulamin służby ruchu radio projekt 1935; • instrukcja pom. łączn., Łączn. 6/1932/I; • regulamin służby zdrowia w polu, San. 2/29; • służba zdrowia w formacjach wojska podczas wojny, San. 3. W.; • podkuwanie koni, W. 7/1931; • administracja w formacjach polowych (pododdział – jednostka – wielka jednostka), A.W. 1; • uposażenie wojska na czas wojny; • instrukcja o używaniu i magazynowaniu kuchen polowych; • należności materiału intendenckiego na czas wojny. tabela należności materiału żywnościowego10: Żywność i pasza: 45511 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (Zestaw 1/I); 455 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (1/II); 182 komplety jednodniowej żywności „R” na żołnierza (2); 27 zestawów (3/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 27 kompletów (3/ II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 141 kompletów (4/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia taborowego lub jucznego; 141 kompletów (4/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia taborowego lub jucznego; 112 kompletów (5/I) jednodniowej paszy twardej „T” na konia (bez względu na kategorię); 112 kompletów (5/II) jednodniowej paszy objętościowej „T” Opracowana i wydana w 1923 r. w warszawskiej SPP instrukcja użycia rewolwerów Nagan wz. 1895 - 19 - - 20 - - 21 - - 22 - na konia (bez względu na kategorię); 18 kompletów (6) jednodniowej paszy twardej „R” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 94 kompletów (7) jednodniowej paszy twardej „R” na konia taborowego lub jucznego; Sprzęt żywnościowy: 2 komplety sprzętu dla oficera żywnościowego, 1 komplet sprzętu kuchennego do stołowni oficerskiej na 30 lub mniej osób. tabela należności materiału kwaterunkowego: Sprzęt i materiały kwaterunkowe: oświetlenie – 5 kompletów nr 1; 0,55 metra drewna do gotowania strawy na 3 dni; 50 litrów nafty zwyczajnej rafinowanej w beczce żelaznej o pojemności 50 litrów wraz z kluczem do beczki, kurkiem spustowym i lejkiem blaszanym o średnicy 250 mm. Duża i mała skrzynia kancelaryjna, 5 kg świec. Przybory i materiały kancelaryjne: komplet maszyny do pisania nr 2, przybory i materiały do powielania (zestaw nr 212) – komplet nr 5. Komplet nr 3 pieczęci i pieczątek; przybory i materiały pisarskie – 1 komplet nr 2, 5 kompletów nr 3 i 4 komplety nr 4. Przybory i materiały pisarskie (zestaw nr 215) komplet nr 4. Druki: druki rachunkowe – komplet nr 3; 4 komplety druków polowych; druki transportowe – komplet nr 1, książka doręczeń zewnętrznego obiegu pism, zeszyt – spis podoficerów i szeregowców Ew. 1 wz. 7. tabela należności pieniężnych12: • Miesięczne uposażenie przeciętne oficera – 1100 zł; • Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera zawodowego – 350 zł; • Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera oraz szeregowca niezawodowego – 100 zł; • Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera lub szeregowca niezawodowego – 28 zł; • Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera oraz szeregowca nadterminowego – 100 zł; • Miesięczne uposażenie przeciętne podchorążego – 58 zł. • Dotacja pieniężna na jednostkę do wyliczenia – 1000 zł. Świadectwo szkolne Edwarda Jędrzejewskiego, późniejszego kapitana, wykładowcy terenoznawstwa w Centrum Wyszkolenia Saperów. Widoczna okrągła pieczęć tuszowa z orłem napisem w otoku: Szkoła Podchorążych Wojsk Polskich KOmpania strzelecKa (etat nr 13) z godnie z regulaminem piechoty13 kompania była podstawową jednostką wychowania i wyszkolenia piechoty: „Wspólnota warunków życia i pracy tworzy z niej zwartą całość, wychowaną w jednym duchu. Kośćcem kompanii jest dzielna, obowiązkowa i zgrana kadra dowódców. (…) Kompania, jako całość, winna posiadać znamię indywidualności swego dowódcy, który jest bezpośrednim twórcą, najwyższej wartości wojskowej – ducha piechoty. Dowódca kompanii musi dbać o utrzymanie ducha zaczepnego strzelców, dobry nastrój i ich fizyczne zalety.” Kompanie numerowano w batalionach w sposób ciągły od 1 do 9. Pluton strzelecki był najmniejszym pododdziałem piechoty dowodzonym przez oficera w przedwojennym Wojsku Polskim. Plutony w kompanii strzeleckiej numerowano liczbami rzymskimi (I, II, III). W skład plutonu wchodziły 3 drużyny strzeleckie (numerowane cyframi arabskimi), każda składająca się z 2 podoficerów, 3 starszych strzelców i 14 strzelców. Jednocześnie należy podkreślić, że kompanie piechoty a w nich plutony strzeleckie były jedynymi pododdziałami w piechocie Wojska Polskiego uzbrojonymi w karabiny, a nie karabinki. Regulamin z 1934 roku podkreślał, że pomimo rozwoju broni maszynowej, karabin powtarzalny nie stracił nic na wartości i znaczenia w boju14. Podkreślano, że jest on główną i groźną bronią w rękach piechura – doskonałym i niezastąpionym narzędziem walki. Ówcześni wojskowi twierdzili, że pojedynczy ogień z karabinu jest najskuteczniejszym środkiem do zwalczania szybko znikających celów pojedynczych na bliskich odległościach. Twierdzono, że strzelec wyborowy jest w stanie prowadzić skuteczny ogień do 800 metrów do celów polowych, a do celów większych nawet do 1200 metrów. Etat przewidywał, że pośród wydanych żołnierzom karabinów miało znaleźć się również pewna ilość karabinów wyborowych, których ilość i podział między pododdziały zależał od dowódcy pułku. W kompanii piechoty karabinów było 138, po przydzieleniu karabinów przeciwpancernych wz. 1935 pozostawało ich 135. Łącznie więc w pułku piechoty było 1242 karabiny, a z karabinami przeciwpancernymi 1215. Podstawowym karabinem piechoty w kompaniach strzeleckich były karabiny wz. 1898 Mauser produkcji niemieckiej i polskiej oraz karabiny wz. 1898a produkcji polskiej. Oba karabiny, konstrukcyjnie identyczne, różniły się zewnętrznie celownikami, we wcześniejszych wersjach używano celowników kolankowych, a w polskich karabinach wz. 1898a celowników suwakowych. Różnicą w stosunku do karabinków były inne długości lufy i odmienne pasy skórzane, z możliwością szybkiego ich skracania i mocowania wzdłuż dolnej części łoża broni. Rozwiązanie to, zaczerpnięte z armii niemieckiej, było związane z użyciem broni podczas wystąpień uroczystych i ułatwiało chwyty bronią. Karabiny Mausera strzelały amunicją 7,92x57 mm identyczną z amunicją do ręcznych i ciężkich karabinów maszynowych. Zarówno karabin wz. 1898 i 1898a oraz karabinki wz. 1929 wydawane dla obsług w kompanii piechoty były bronią powtarzalną, z celownikiem wyskalowanym między 300 a 2000 metrów. Skuteczny ostrzał z tej broni ograniczał się do 400 m w przypadku celów małych, a do 600 metrów w przypadku celów większych i celów polowych. Ogień zbiorowy z karabinów i karabinków można było prowadzić do 1200 m15. Karabiny i karabinki miały bagnet zakładany na broń do walki wręcz. Bagnety z pierścieniem jelca oznaczano wzorem 1929, a bez – wzorem 1927. - 23 - Do wyszkolenia w walce bagnetem przykładano w przedwojennym wojsku duże znaczeniu, traktując bagnety jako efektywny środek walki w zwarciach. „Zwarcie się z nieprzyjacielem oko w oko jest zawsze czynem, który świadczy o najwyższej wartości piechoty. Bagnet w tej walce jest dla piechura narzędziem doskonałym. Bagnet jest środkiem rozstrzygającym przy każdym nagłym zetknięciu się z przeciwnikiem, gdy na strzał nie ma czasu. W lesie, a w szczególności w ciemnościach bagnet staje się głównym środkiem walki16”. Strzelców szkolono również w walce wręcz łopatką, uważając ja za skuteczny środek walki. Granaty ręczne stanowiły broń pojedynczego strzelca, uzupełniającą działanie broni palnej na bliższych odległościach, zwłaszcza w stosunku do celów ukrytych za ochroną, w okopie czy w miejscach zamieszkałych. Donośność rzutu granatem wynosiła 30-40 m, a zasięg rażenia odłamkami granatu zaczepnego 20 m i 100 m przy granacie obronnym. - 24 - Granat ręczny wedle przedwojennego regulaminu piechoty potęgował wpływ moralny na przeciwnika, zwłaszcza w ciemnościach i przy nagłym ataku. Ręczny karabin maszynowy wz. 1928 – zestaw nr 15 – był bronią organizacyjnie przydzieloną do drużyny piechoty. Niekiedy ze względów taktycznych można go było wydzielić z drużyny i podporządkować bezpośrednio dowódcy plutonu. Rkm-y towarzyszyły strzelcom w każdym terenie, a ich konstrukcja umożliwiała użycie w pierwszej linii przez pojedynczego strzelca. Normalnym ogniem rkm był ogień punktowy krótkimi seriami po 3-6 strzałów. Ogień dłuższymi seriami zgodnie z regulaminem piechoty17 należał do wyjątków (odparcie szturmu, szarża kawalerii, napad ogniowy i.t.d.), ponieważ zmniejszał celność broni, powodował rozgrzewanie lufy i za duże zużycie amunicji. Ciężar karabinu wynosił około 9 kg, najniższy celownik 300, najwyższy 1600. Skuteczność ognia do małych celów 800 m, najwyższych 1600 m. Po Zajęcia z czyszczenia i konserwacji broni były elementem programu wyszkolenia i stałym punktem w rozkładzie dnia podchorążego w SPP zastosowaniu muszki kołowej wz. 1929 z rkm-u można było prowadzić ogień do samolotów na wysokości do 1000 m. Szybkostrzelność praktyczna do 200 strzałów na minutę. Magazynki mieściły po 20 nabojów. W skład zestawu nr 15 wchodził: karabin wz. 1928 z tłumikiem płomieni, 1 zapasowa lufa (pokrowiec na trzy lufy był przydzielony do 3 rkm) oraz 52 magazynki. Zestaw nr 16a stanowił oporządzenie dla sekcji rkm w drużynie piechoty. Składał się z pokrowca na karabin, pasa do rkm-u, 4 sztuk ładownicy prawej, 4 sztuk ładownicy lewej oraz 6 toreb na magazynki (po 5 magazynków). Dodatkowo dla każdego karabinu przewidziano niezbędnik (zestaw nr 17), składający się z brezentowej pochwy z częściami zapasowymi, narzędziami i przyborami oraz metalowego futerału zawierającego muszkę kołową i celownik przeciwlotniczy (brezentową część noszono w ładownicy, metalowy futerał w chlebaku). Ogień rkm-u kierowano wraz z ogniem całej drużyny do celów na wprost strzelającego oddziału. W czasie szkolenia strzelców zwracano uwagę na to, że każdy żołnierz plutonu powinien umieć obsługiwać rkm. Granatniki zgrupowane w sekcji granatników podlegały bezpośrednio dowódcy kompanii, ich ogień uzupełniał ogień karabinów maszynowych. Granatnikami zwalczano bliskie cele, ukryte za ochroną, znajdujące się w martwych polach lub ukazujące się nagle, bezpośrednio przed piechotą, gdy artyleria i moździerze nie mogły ich już ostrzelać, np. w natarciu przed samym szturmem. Ogień sekcja prowadziła jako całość, zwalczając kolejno poszczególne cele wszystkimi granatnikami równocześnie. Granatnik wz. 1936 był bronią o stromym torze pocisku, donośności do 700 m, o wadze około 7 kg. Szybkostrzelność praktyczna do 20 strzałów na minutę. Honorowy pluton Szkoły Podchorążych Piechoty z Komorowa przed Dworcem Wileńskim, 1926 r. - 25 - - 26 - Granatnik powinien być obsługiwany przez każdego żołnierza z plutonu. Granatniki nie były opisane w zestawach działu broni ręcznej i maszynowej Służby Uzbrojenia. Trochę więcej informacji należy podać o karabinach wz. 1935, o których do tej pory pisano niewiele w kontekście ich użycia w pułkach piechoty. Na początku 1939 roku18 pułki otrzymały zaplombowane skrzynie zawierające karabiny przeciwpancerne wz. 1935, zapasowe lufy, części zapasowe oraz amunicję do tej broni. Skrzynie te oznaczone zostały jako „sprzęt mierniczy A.R.”. Skrzynie oznaczone jako „sprzęt mierniczy A.R. I” zawierały karabin przeciwpancerny wz. 1935 (wymiary skrzyni 178019 x 270 x 183 mm ) oraz instrukcje do broni. Skrzynie oznaczone jako „sprzęt mierniczy A.R. II” zawierała zapasowe lufy. W skrzyniach oznaczonych jako „sprzęt mierniczy A.R. III” znajdowały się uchwyty i imadła do wymiany lufy w karabinie oraz części zapasowe do broni. Amunicja do karabinu wz. 1935 przechowywana była w skrzyniach z oznaczeniem „21. Eksport” z czerwonym pasem i fioletowym kółkiem. W skrzyni mieściło się 288 naboi, pakowanych w pudełka po 12 sztuk (na etykiecie znajdowało się godło państwowe, napis: „P.W.U. Fabryka Amunicji”, niżej informacje o liczbie naboi oznaczonych jako „7,9 mm nab. DS.” oraz numer partii i rok produkcji). 12 pudełek pakowano w hermetyczną puszkę cynkową, a dwie takie puszki w drewnianej skrzyni. Nowa broń otoczona była tajemnicą do tego stopnia, że dowódcy pułków nie wiedzieli w jaki sposób rozdysponować ja do pododdziałów. W kwietniu 1939 roku rozesłano do zainteresowanych dowódców pułków piechoty wyjaśnienie20, że zaplombowane skrzynie ze sprzętem optyczno-mierniczym – ze specjalnymi sygnaturami – zawierają w sumie taką ilość sprzętu, jaka jest przewidziana na wyposażenie niektórych oddziałów pułku. Jako przykład podano skrzynie oznaczone jako sygnaturą „21 K.” (czyli z amunicją), w których dla 3 batalionów piechoty w pułkach przydzielono w ilości 7 sztuk, pisząc, że na batalion przypadają 2 skrzynie i część trzeciej. Dowódcom pułku nakazano czekać na rozkaz otwarcia zamkniętych i zapieczętowanych kopert l.dz. 1000/m.39, które zawierały szczegółowe wyjaśnienia i dyspozycje. W połowie lipca 1939 roku zdecydowano zezwolić na dowódcom i strzelcom wyborowym na zapoznanie żołnierzy z nową bronią. Do tego celu w każdym oddziale otwarto po jednej skrzyni „A.R.I” zawierającej karabin oraz po jednej skrzynce „21 K.” z amunicją. Szkolenie to miało na celu zapoznanie ze sprzętem, z instrukcją obsługi, oswojenie strzelców wyborowych z wielkością sprzętu i amunicją oraz praktyczne poznanie celności i funkcjonowania. Zezwolono na przeprowadzenie pokazowego strzelania do tarcz na odległość 200 metrów. W zapoznaniu w pułku piechoty wziąć udział mogli: dowódcy batalionów i kompanii, rusznikarz (zbrojmistrz) bez pomocników oraz po 3 strzelców wyborowych z każdej kompanii. Od uczestników wymagano zachowania w tajemnicy celu spotkania. Po przeprowadzeniu zajęć karabiny przeciwpancerne zostały wyczyszczone, zakonserwowane i złożone z powrotem do skrzyń. W nocy z 17 na 28 sierpnia 1939 roku21 rozkazem l.dz. 4897/Mob. 39 zarządzono otwarcie kopert l. 1000/ Mob.39 i wykonanie czynności zawartych w instrukcji wewnątrz kopert22. Karabiny wz. 1935 przydzielono strzelcom wyborowym po 1 karabinie na pluton strzelecki oraz po 1 karabinie najlepszym strzelcom z kompanii zwiadu: po jednym dla plutonu kolarzy i plutonu zwiadowców konnych. Ogółem dla pułku piechoty przydzielono 29 karabinów wz. 1935. Nakazano poinformować dowódców batalionów i kompanii o charakterystyce sprzętu oraz skontrolować obsadę strzelców wyborowych i zwrócić jak największą uwagę na ich wybór. Rozkazano intensywne szkolenie23 obsługi sprzętu, choć podkreślano, że należy zachować broń nadal w tajemnicy. Zapasowe lufy (po jednej na karabin) miały być przewożone na wozie amunicyjnym, na wozach tych transportowano również lufy do karabinów kompanii zwiadu. Karabiny po wyjęciu ze skrzyń były nadal traktowane jako broń tajna i umieszczania w pokrowcu wykonanym staraniem pododdziału, a do czasu wykonania pokrowców owijana kocem lub innym materiałem, aby być nadal całkowicie zabezpieczona przed oglądaniem. Skrzynie pozostałe po broni należało odesłać do najbliższej składnicy uzbrojenia. Skład kompanii strzeleckiej 1. Dowódca kompanii (kpt.), uzbrojony w prywatny pistolet, etatowy koń wierzchowy. Strzelec – ordynans osobisty, uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2. poczet dowódcy: • obserwatorzy – kapral i starszy strzelec, uzbrojeni w karabinek z bagnetem. Płk Marian Porwit – od 1923 r. dyrektor nauk Szkoły Podchorążych, a od 1924 r. Oficerskiej Szkoły Podchorążych. W maju 1926 r. stanął na czele oddziału podchorążych wiernych rządowi w czasie walk w Warszawie - 27 - - 28 - - 29 - - 30 - • gońcy – trębacze – starszy strzelec i dwaj strzelcy, uzbrojeni w karabinek z bagnetem. • sekcja sanitarna – kapral, starszy strzelec, 4 strzelców, uzbrojonych w bagnety. 3. Sekcja granatników • sekcyjny – sierżant, uzbrojony w pistolet. • granatnikowi – kapral i 2 starszych strzelców, uzbrojonych w karabinek z bagnetem. • celowniczowie – 3 strzelców, uzbrojonych w bagnety i granatniki. • amunicyjni – 6 strzelców, uzbrojonych w karabinek z bagnetem. • biedka amunicyjna – strzelec – woźnica, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Koń taborowy. 4. plutony strzeleckie I pluton • dowódca plutonu (por. / ppor.), uzbrojony w prywatny pistolet, osobiście prowadził pluton w walce i służbie polowej, wykonując zadania przydzielone przez dowódcę kompanii. Do jego zadań należała także stała orientacja co do ilości amunicji posiadanej przez pluton. Regulamin mówił, że zużycie ½ amunicji skutkowało natychmiastowym meldunkiem do dowódcy kompanii, a ¼ amunicji stanowiła zapas dowódcy, którego nie można było użyć bez jego rozkazu. • ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem. Obsługiwał dowódcę plutonu, był jego gońcem bojowym, pomagał obserwatorowi w urządze- niu punktu obserwacyjnego. W przypadku pozostałych plutonów, jeśli dowodzone były przez chorążego lub podchorążego rezerwy, likwidacji ulegał etat ordynansa. • zastępca dowódcy plutonu – sierżant, uzbrojony w pistolet. Pomagał dowódcy i zastępował go, czuwał nad łącznością z sąsiadem, uzupełnieniem amunicji i porządkiem w plutonie. Powierzano mu dowodzenie częścią lub całością plutonu. Regulował ruchem biedki plutonu, w czasie jej posuwania się za plutonem. W czasie walki do niego zgłaszali się nosiciele i amunicyjni z drużyn, których zaopatrywał z biedki lub składu amunicyjnego plutonu bądź też kierował na punkt amunicyjny kompanii. Do załadowywania magazynków rkm miał do pomocy strzelca. • obserwator – kapral – uzbrojony w pistolet. Obserwował pole walki, sporządzał szkice ogniowe i urządzał punkt obserwacyjny dowódcy plutonu. Prowadził osobiście lub przez przydzielonych mu wypatrywaczy obserwację przeciwlotniczą i przeciwpancerną, podając znaki ostrzegawcze i sygnał alarmu. W związku z pełnioną przez niego funkcją prawdopodobnie podlegał mu strzelec wyborowy uzbrojony w karabin przeciwpancerny wz. 1935. • strzelec wyborowy – starszy strzelec – uzbrojony według etatu w karabin z bagnetem, po otwarciu skrzyń z karabinami przeciwpancernymi wz. 1935, otrzymywał jako uzbrojenie karabin ppanc. i bagnet luźny. 1. drużyna • drużynowy – plutonowy – uzbrojony w karabin z bagnetem. Osobiście prowadził drużynę głosem, znakiem i przykładem. Wyznaczał nosicieli, do przenoszenia amunicji karabinowej i granatów ręcznych. • zastępca drużynowego – kapral – uzbrojony w karabin z bagnetem. Pomagał dowódcy, czuwał nad łącznością z sąsiadami, utrzymywał porządek z tyłu drużyny, czuwał nad uzupełnieniem amunicji i miał być w każdej chwili gotowy do dowodzenia częścią lub całością drużyny. - 31 - • strzelcy – dwóch starszych strzelców (pomagali drużynowemu, zwracając uwagę na najbliższych strzelców i przestrzegając należytego prowadzenia ognia, nastawienia celowników, wykonywania skoków, wskazywali cele i troszczyli się o ochronę skrzydeł drużyny), 11 strzelców uzbrojonych w karabiny z bagnetami (ilość strzelców wyborowych uzależniona była od ilości posiadanych w plutonie karabinów wyborowych). Obsługa rkm: • karabinowy – starszy strzelec – uzbrojony w karabinek z bagnetem. Wybierał stanowiska i cele samodzielnie, bądź na rozkaz dowódcy drużyny. • celowniczy – strzelec uzbrojony w rkm i bagnet. Nosił rkm, prowadził z niego - 32 - ogień na rozkaz karabinowego i był kierunkowym w drużynie. • amunicyjni – dwóch strzelców uzbrojonych w karabinki z bagnetem. Nosili amunicję i pomagali celowniczemu w obsłudze rkm. 2. i 3. drużyna jak 1. • biedka amunicyjna plutonu – strzelec – woźnica biedki, uzbrojony w karabinek z bagnetem, koń pociągowy taborowy, biedka; II i III pluton jak I (po jednym strzelców II i III plutonie miało specjalność „szewc”). 5. Drużyna gospodarcza • sierżant – szef – starszy sierżant, uzbrojony w pistolet. • podoficer broni i gazowy – plutonowy, uzbrojony w karabinek z bagnetem. • podoficer gospodarczy - plutonowy, uzbrojony w karabinek z bagnetem. • kucharze – starszy strzelec, strzelec, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. • kuchnia polowa – dwaj strzelcy, jezdny i woźnica, zaprzęg czterokonny – mieszany, 4 konie pociągowe taborowe. • tabor – wóz przykuchenny, wóz amunicyjny, wóz kancelaryjno-bagażowy. 3 strzelców – woźniców uzbrojonych w karabinki z bagnetem, zaprzęgi dwukonne, 6 koni taborowych. W przypadku zastąpienia wozów dwukonnych jednokonnymi etat zwiększał się o trzech strzelców – woźniców, uzbrojonych w karabinki z bagnetem. Łącznie: 226 żołnierzy (229 żołnierzy przy zaprzęgach jednokonnych) • oficerów 4 (4 oficerów broni) • starszych sierżantów 1 • sierżantów 4 • • • • plutonowych 11 kaprali 15 starszych strzelców 36 strzelców 155 (158 strzelców przy zaprzęgach jednokonnych) • koni wierzchowych 1 • koni taborowych 14 (17 przy zaprzęgach jednokonnych) • biedek 4 • kuchni polowych 1 tabela należności materiału uzbrojenia: etatowo 138 karabinów, które zmniejszono do 135 po wydaniu karabinów przeciwpancernych wz. 193524. Etatowe 61 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia (64 karabinki z bagnetami i sznurami do czyszczenia przy zaprzęgach jednokonnych) powiększono o 4 karabinki z bagnetami zamiast pistoletów, 5 etatowych pistoletów zastąpiono wspomnianymi powyżej 4 karabinkami i 1 bagnetem Nieznany kapitan piechoty w połowie lat 20., atelier fotograficzne. Pod kieszenią odznaka SPP - 33 - - 34 - Kolaż wykonany ze zdjęć rocznika podchorążych SPP, wpisany w emblemat naramienny podchorążych ze stylizowanych liter „SP” Okładki jednodniówki „Rzeczpospolita Podchorążacka” z 1936 r. oraz 1934 r. - 35 - - 36 - luźnym, dodatkowo dodano trzy bagnety luźne dla celowniczych karabinów przeciwpancernych wz. 1935, 1 pistolet do nabojów sygnałowych, oraz 4 pistolety oficerskie nie uwzględnione w etacie. 226 masek przeciwgazowych i hełmów z podpinkami (229 przy zaprzęgach jednokonnych). 9 rkm wz. 1928 (zestaw 15) z oporządzeniami (zestaw 16a) i niezbędnikami (zestaw 17) oraz 3 lawetki do prowadzenia ognia przeciwlotniczego. 3 granatniki (zestaw 9) z niezbędnikami (zestaw 10). Ilość przydzielonych jednostek ognia25: do karabinów i karabinków – 812 j.o. (824 j.o. przy zaprzęgach jednokonnych), 36 j.o. do rkm, 12 j.o. do granatnika i 1 zestaw 25 mm naboi sygnałowych do pistoletu sygnałowego oraz 12 j.o. do karabinów przeciwpancernych. 276 granatów ręcznych zaczepnych, 138 granatów ręcznych obronnych. Rozmieszczenie amunicji w kompanii strzeleckiej: • 1. wyposażenie indywidualne marszowe: • 138 kb walczących po 3 jednostki ognia – 414 j.o. (dwie ładownice z załódkowaną amunicją po 45 sztuk w każdej – w nawiasach uzupełnienia Autora); • 27 kbk obsługi rkm po 2 j.o. – 54 j.o. (60 sztuk załódkowanej amunicji przenoszonej w chlebakach); • 10 kbk sekcji granatników po 2 j.o. – 20 j.o. (dwie ładownice z załódkowaną amunicją po 30 sztuk w każdej i 60 sztuk załódkowanej amunicji przenoszonej w chlebakach); • 28 kbk pozostałych strzelców po 2 j.o. – 56 j.o. (dwie ładownice z załódkowaną amunicją po 30 sztuk w każdej). • granaty zaczepne – 138 kb walczących a 1 granat – 138 granatów; • amunicja do rkm – 9 rkm po około 1 j.o. (24 magazynki, w tym jeden z pociskiem P, po 20 sztuk amunicji, w broni i ładownicach – razem 480 sztuk amunicji na każdy rkm) – około 9 j.o., 3 biedki plutonowe po 1,96 j.o. dla każdego rkm-u (na każdej biedce przewo- Generał Stanisław Burhardt-Bukacki wręcza buławę II kompanii Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie jako nagrodę za dobre sprawowanie, rok 1926 żono 28 magazynków (w 5 torbach po 5 magazynków z pociskiem S oraz w jednej torbie 3 magazynki z pociskiem P – 560 sztuk amunicji – oraz 28 pudełek po 15 sztuk amunicji – 420 sztuk amunicji – dla każdego rkm-u; na jednej biedce łącznie 84 magazynków w 18 torbach oraz 84 pudełka w jednej skrzyni) – około 18 j.o.; • amunicja do granatników – 3 granatniki po 1j.o. – 3 j.o. (3 torby po 6 granatów, 1 torba 2 granaty), biedka kompanijna po 2 j.o. – 6 j.o. • 2. amunicja przewożona na wozie amunicyjnym kompanii strzeleckiej: • 1 j.o. dla 138 kb walczących; • 1 granat zaczepny dla kb walczących – 138 granatów; • 1,08 j.o. dla każdego rkm (36 pudełek po 15 sztuk – 540 sztuk amunicji) – około 9 j.o. (łącznie 324 pudełka w 4 skrzyniach). • 1 j.o. dla 3 granatników – 3 j.o. Dodatkowo: 9 kb wz. 35 po 2. j.o. – 18 j.o. (dwie ładownice do rkm z 6 magazynkami po 4 sztuki w każdym magazynku). Kurs unitarny w Różanie, czerwiec 1932 r. Siedzą podchorążowie Bogumił Sikorski i Zygmunt Szendzielarz – późniejszy „Łupaszka”. Zbiory Doroty Olech - 37 - - 38 - Zmiana warty podchorążych pierwszego rocznika, lata 20. - 39 - - 40 - Grób matki Marszałka Piłsudskiego – „Matka i Serce Syna”. Warta wystawiona przez Szkołę Podchorążych Piechoty, druga połowa lat 30. Przyrządy optyczne i miernicze: 4 lornetki pryzmatyczne, 4 busole26 kierunkowe wz. K.M. oraz 5 busoli kieszonkowych zwykłych. Materiały pędne i smary: 2,7 litra nafty ciężkiej (destylowanej) w bańkach: 2 litrowej i 1 litrowej. 4,1 litra oleju F2-75 w bańce 5 litrowej. 15 kg wazeliny technicznej w puszkach o wagoniarze 10 i 5 kg. Materiały do konserwacji broni: 10 kg pakuł i 11 kg szmat. tabela należności materiału saperskiego: 202 łopatki piechoty: po 1 zestawie dla dowódcy kompanii, dowódców plutonów, sierżanta-szefa, podoficera broni, obserwatorów, gońców, zastępców dowódcy plutonu, strzelców wyborowych, ordynansów osobistych, 6 zestawów dla sekcji sanitarnej, 10 zestawów dla sekcji granatnika, po 18 zestawów dla każdej drużyny strzeleckiej. 12 toporów II: po jednym zestawie dla karabinowego każdej drużyny strzeleckiej oraz 3 zestawy toporów II dla sekcji granatników. 18 zestawów nożyc do cięcia drutu po dwa zestawy dla każdej drużyny strzeleckiej. 2 zestawy wyposażenia saperskiego wozów: jeden zestaw dla wozu przykuchennego i kancelaryjno-bagażowego oraz jeden zestaw dla wozu amunicyjnego. Piła poprzeczna. tabela należności materiału taborowego: 3 wozy taborowe z uprzężami dwukonnymi (lub 6 jednokonnych z uprzężami z poboru); 1 biedka amunicyjna; 3 biedki plutonu strzeleckiego i 4 uprzęże jednokonne; rząd wierzchowy, uprząż czwórkowa zaprzęgu mieszanego do kuchni polowej. Przedmioty zapasowe, dodatkowe i przybory końskie – według odnośnych norm podanych w tabeli należności materiału taborowego pomocniczego. Materiały opałowe: 38 kg koksu. Materiały pędne i smary oraz sprzęt gospodarski: 1,5 litra nafty zwyczajnej rafinowanej w bańce 2 litrowej; 2,5 kg smaru do osi w puszce o pojemności 2 kg. tabela należności materiału sanitarnego: 226 opatrunków osobistych (229 opatrunków przy zaprzęgach jednokonnych), 4 torby szeregowca sani- Płk Marian Chilewski – komendant SPP w latach 1926–1928 - 41 - - 42 - Odsłonięcie na terenie koszar w Komorowie pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego dłuta Antoniego Miszewskiego. Widoczni podchorążowie w mundurach historycznych, rok 1932 - 43 - Typy kuchni polowej - 44 - Typ Ilość porcji Rodzaj zaprzęgu Przeznaczenie I 150 2-konny II 200 4-konny Jednostki broni i służb o stanie do 160 ludzi III 280 4-konny IV 230 Przyczepne do samochodu Jednostki artylerii i piechoty oraz innych formacji o stanie 161-210 ludzi Jednostki piechoty, saperów, łączności i innych o stanie 211-250 ludzi Rodzaje kuchni wz. M.23, wz. M.23a wz. 36-P, wz. 31, Załęskiego wz. 1937, nietypowe Jednostki zmotoryzowane oraz niezmotoryzowane, lecz wz. 31/Sam posiadające tabor motorowy Opracowanie własne na podstawie: Instrukcja mobilizacyjna dla dowódców jednostek mobilizujących, część VI: Materiał wyposażenia wyjściowego. Rozdział 2: Materiał żywnościowy. L.6600/mob.37. (chleb, ziemniaki, jarzyna twarda, porcje rezerwowe, owies, siano). Mięso, słoninę i przyprawy przewoziło się w kuchni (w przodku lub w kotłach). Pojemność wozu przykuchennego wynosiła 400-500 kg; resztę ładunku 200 kg przewoziło się w kuchni. Na dobrych drogach, wóz i kuchnia mogły przewieźć o 200-300 kg więcej, ale znacznie przeciążało to pojazdy i konie. Kuchnia polowa składała się z przodka i właściwej kuchni, zamontowanej na dwukołowym podwoziu. Przodek był przeznaczony do przechowywania pomocniczego sprzętu kuchennego i przechowywania części żywności. Kuchnia służyła wyłącznie do gotowania strawy, jej kotły napełniało się tylko w tym celu. Kuchnia polowa z zapełnionym przodkiem i kotłami wymagała zaprzęgu 4-konnego, gotowanie potrawy mogło odbywać się zarówno podczas postoju jak i w marszu. Przy prawidłowej obsłudze posiłek gotował się około godziny. Kompania strzelecka wyposażona była też w skrzynkę do gotowania. Skrzynka składała się z kociołka na 25 porcji i izolowanej skrzyni. Gotowanie mogło odbywać się na postoju, jak w zwykłym kotle, ale można było posiłek zagotować, zamknąć kociołek i umieścić - 45 - - 46 - Występ chóru Szkoły Podchorążych Piechoty podczas akademii ku pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego, II połowa lat 30. - 47 - Płat sztandaru Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie k. Ostrowi Mazowieckiej - 48 - w skrzyni, a posiłek dogotowywał się w czasie marszu. W czasie walk kuchnie polowe i wozy grupowały się batalionami w odległości 2-5 km za linią bojową, w zależności od ukształtowania terenu, a przy obronie zorganizowanej miejsca postojów wyznaczał dowódca dywizji, dowódca odcinka lub grupy taktycznej. Na postojach z dala od nieprzyjaciela kuchnie gotowały i wydawały strawę w go- dzinach wyznaczonych przez dowódcę kompanii. W czasie walki, gdy położenie taktyczne nie pozwalało na dostarczenie żywności, dowóz i wydawanie posiłków odbywało się pod osłoną nocy. W odwrocie kuchnie maszerowały przed wojskiem, stosownie od rozkazu dowódcy pułku lub batalionu w takiej odległości, aby mogły wydać posiłek na każde żądanie o ustalonej porze. Posiłki wydawane były podczas dłuższych odpoczynków, względnie po przybyciu na miejsce postoju. Ilość posiłków mogła być w czasie marszu normalna, o ile nie przeszkodziły temu warunki taktyczne. Początkowa należność żywnościowa W dla ludzi w ilości 5 kompletów przeznaczone były na 5 dni: • 1 dzień jako dotacja zasadnicza, • 2 dni na czas podróży, • 2 dni na czas po wyładowaniu. Początkowa należność żywnościowa W dla koni w ilości 3 kompletów przeznaczone była na 3 dni: • 1 dzień jako dotacja zasadnicza, • 2 dni na czas po wyładowaniu. Na czas podróży przeznaczono należność żywnościową T w ilości 2 kompletów. tabela należności materiału mundurowego: 221 kompletów (zestaw 101) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca pieszego; 1 komplet (zestaw 102) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca jezdnego; 3 komplety (zestaw 105) umundurowania i oporządzenia oficera pieszego; 1 komplet (zestaw 106) umundurowania i oporządzenia oficera jezdnego; 2 komplety narzędzi i przyborów szewskich; 2 komplety (167) wyposażenia specjalnego roboczego; i 2 komplety (168) specjalne dla kucharza. W okresie zimowym tj. od 1 października do 1 marca dodatkowo żołnierze otrzymywali 221 zestawów (180) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca pieszego, wojsk technicznych, lotniczych i woźnicy, 1 zestaw (181) wyposażenia zimowego indywidualnego dla Wartownik w historycznym mundurze pełniący wartę przy sztandarze Szkoły Podchorążych Piechoty przed Belwederem w Warszawie, 1932 r. - 49 - - 50 - - 51 - Kompania Szkoły Podchorążych Piechoty w mundurach historycznych przed Belwederem podczas raportu, 1935 r. - 52 - podoficera i szeregowca jezdnego oraz 3 zestawy (185) wyposażenia zimowego dodatkowego dla woźnicy i obsługi reflektorów. tabela należności regulaminów: • regulamin piechoty cz. I i II, P. 1/1933/I i P./1934/II; • administracja w formacjach polowych (pododdział), A.W.1. tabela należności materiału kwaterunkowego: Sprzęt i materiały kwaterunkowe: oświetlenie – 1 komplet nr 1 i 4 komplety nr 4; 1,35 metra przestrzennego drewna do gotowania strawy na 3 dni; 0,5 kg smaru do osi w puszce na smar 0,5 kg; mała skrzynia kancelaryjna, 2 kg świec. Przybory i materiały kancelaryjne: komplet nr 5 pieczęci i pieczątek; przybory i materiały pisarskie – 1 kom- plet nr 3 i 5 kompletów nr 4, przybory i materiały pisarskie – komplet nr 5. Druki: druki rachunkowe – komplet nr 1; 5 kompletów druków polowych; zeszyt – spis podoficerów i szeregowców Ew. 1 wz. 7. KOmpania Karabinów maszynOwych i brOni towarzySzących w etacie mObilizacyjnym (etat nr 12) K ompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących stanowiła wsparcie batalionu piechoty. Jej struktura organizacyjna i samodzielność gospodarcza pozwalała na elastyczny podział i przydzielanie poszczególnych plutonów do kompanii piechoty, czwarty pluton karabinów maszynowych przewożony na taczankach przydzielany był do zapewniania czynnej obrony przeciwlotniczej dowództwa batalionu27. W związku z tym zasadniczo kompania karabinów maszynowych nigdy nie działała w całości. Podstawowym uzbrojeniem plutonów kompanii były polskie karabiny maszynowe wz. 1930 (od 1938 roku również ulepszona wersja 1930a), stanowiący zestaw nr 11a, używane z podstawami piechoty wz. 1930 i 1934. Niektóre kompanie otrzymały również ckm. wz. 1908 Maksim na podstawach saneczkowych. Do obydwu typów ckm używano amunicji mauserowskiej 7,92 x 57 mm. Zestaw nr 11a składał się z: karabinu wz. 1930 z tłumikiem płomieni, kolby przeciwlotniczej, 3 zapasowych luf w futerale na lufy zapasowe z pasem, kompletnego parowego węża gumowego o długości 2,5 m, wodnika, 16 taśm na 330 naboi w 16 skrzynkach, 4 noszaków oraz pokrowca brezentowego na karabin. Zestaw nr 12a stanowiła podstawa do karabinu. Każdy karabin dysponował również niezbędnikiem (metalową skrzynką) stanowiący zestaw nr 13a, w której min. znajdowały się części zapasowe, przybory i muszka kołowa wz. 1929 oraz celownik przeciwlotniczy. Zestaw nr 11b składał się z: ckm wz. 1908 lub 1910/28 (polska przeróbka rosyjskiego karabinu maszynowego wz. 1905 lub 1910), futerału z dwoma zapasowymi lufami, zapasowego zamka, kompletnego parowego węża gumowego o długości 2,5 m., wodnika, blaszanki na odrzutnik ostry z odrzutnikiem, 10 taśm na 250 nabojów w 10 skrzynkach i pokrowca na karabin. Zestaw nr 12b stanowiła podstawa do karabinu, a zestaw na 13b niezbędnik z muszką kołową. Do karabinów maszynowych przewidziano również ładowniki do taśmowania amunicji (ckm wz. 30 zestaw nr 14a, ckm wz. 1908 – zestaw 14b). Do prowadzenia ognia pośredniego z ciężkich karabinów maszynowych przewidziano zestaw przyborów i przyrządów celowniczych stanowiących zestaw nr 31. Zestaw ten przewidziany dla kompanii karabinów maszynowych składał się z kątomierza-busoli z przyrządem oświetlającym, dalmierza, 6 kompletów celownika-kątomierza wz. 1929 oraz 24 tyczek kierunkowych. Regulamin piechoty z 1933 roku informował, że ciężki karabin maszynowy był bronią samoczynną o stałej podstawie i dużej szybkostrzelności praktycznej oraz dzięki systemowi chłodzenia do prowadzenia ognia przez dłuższy czas. Podkreślano, iż karabin maszynowy jest najpotężniejszą bronią piechoty pozwalającym na prowadzenia silnego i długotrwałego ognia ogniem bezpośrednim (skierowywanym na zmienne i nagle pojawiające się cele do 2500 m) lub pośrednim (ze stanowisk zakrytych ze skutecznością do 3500 m)28. Moździerze działały zwykle na korzyść batalionu, a oddawano je dowódcom kompanii tylko w razie niezbędnej konieczności. Jako podstawowy typ moździerza w pododdziałach występował moździerz wz. 1931 Stokes-Brand (zestaw nr 20a), a także moździerz wz. 1928 (zestaw nr 20b). Oba moździerze miały kaliber 81 mm. Moździerz wz. 1928 ważył z dwójnogiem i płytą 63,5 kg, a donośność praktyczna wynosiła 2700 m. Moździerz wz. 1931 ważył około 60 kg i miał donośność praktyczną 3000 m. Amunicja do moździerzy ważyła odpowiednio: dla pocisku zwykłego około 3,2 kg, ciężkiego około 6,5 kg. Szybkostrzelność moździerzy wynosiła 20 strzałów na minutę. W skład zestawu nr 20a wchodziły następujące elementy: moździerz wz. 1931 (lufa, dwójnóg i płyta podstawowa), kaptur wylotowy z paskiem, pokrowiec na śrubę kierownicy, pas do przenoszenia dwójnogu i lufy, szelki z poduszką do przenoszenia płyty podstawowej, 6 skrzynek amunicyjnych na 3 granaty zwykłe z 2 pudełkami na ładunki dodatkowe, skrzynka amunicyjna na 3 granaty ciężkie z pudełkiem na ła- - 53 - - 54 - Uczniowie Szkoły Podchorążych Piechoty w mundurach historycznych wraz z córkami Marszałka Józefa Piłsudskiego: Jadwigą (z lewej) i Wandą (z prawej), 30 listopada 1931 r. - 55 - - 56 - dunki dodatkowe i pudełkiem na ładunki zerowe. Dodatkowo do moździerza przewidziano niezbędnik - zestaw nr 21 (znajdowała się w nim min. tabela strzelnicza) zestaw nr 22, który stanowiły części zapasowe przenoszone w płóciennym woreczku. Zestaw nr 20b składał się z: moździerza wz. 1928 (lufa, dwójnóg i płyta podstawowa), kaptura wylotowego z pasem, przyborów i narzędzi oraz części zapasowych. Ogień moździerzy uważano w przedwojennym regulaminie29 piechoty za bardzo celny i łatwy do przerzucania, co pozwalało na szybkie i skuteczne ześrodkowanie w granicach donośności sprzętu. Używać go należało przede wszystkim do niszczenia gniazd karabinów maszynowych, ukrytych dział piechoty, na martwe pola ostrzału i drogi dojścia nieprzyjaciela na pozycje bojowe. Ciężkie pociski z zapalnikiem ze zwłoką można było Kompania Szkoły Podchorążych Piechoty z Komorowa oddaje honory ze sztandarem przed Dworcem Głównym w Warszawie, 30 listopada 1928 r. również wykorzystywać do niszczenia schronów polowych. Do transportu ckm wz. 1930 używano biedek pod ckm wz. 193330 a w czwartym plutonie taczanek pod ckm piechoty wz. 1936, do transportu moździerzy wykorzystywano biedki pod moździerze wz. 1933. Na biedce pod ckm przewożono: karabin maszynowy z pokrowcem, kolba do strzelania pplot., pojemnik z 3 lufami zapasowymi, wąż gumowy do wodnika, tłumik płomieni, wodnik z wodą, noszaki - 4 sztuki; podstawa pod ckm z masztem plot., niezbędnik, skrzynka konserwacyjna (jedna na pluton), przybory do prowadzenia ognia pośredniego na każdej biedce 1/3 zestawu, amunicja taśmowana - 2640 naboi, w 8 taśmach po 330 naboi, każda w osobnej skrzynce. W biedce amunicyjnej z amunicją do ckm transportowano: amunicję zataśmowaną w ilości 5280 naboi, w 16 taśmach po 330 naboi, każda w osobnej skrzynce, ładownik, wodnik. W odróż- nieniu od resorowanych biedek do przewożenia broni w kompanii do transportu amunicji wykorzystywano także nieresorowane biedki amunicyjne wz. 1933. W razie braku biedek zastępowano je wozami z poboru. Biedki zaprzężone były w pojedyncze konie, w uprzęży szorowej z siodełkiem przekonnym. Pojazdy te powodowane były przez woźnicę biedki, który prowadził konia piechotą. Taczanki zaprzęgane były w 3 konie, środkowy koń w uprzęży chomątowej, dwa boczne w szorach i powożone były przez woźnicę z kozła pojazdu. Etat kompanii był następujący: Dowódca kompanii (kapitan), uzbrojony w prywatny pistolet, strzelec – ordynans, uzbrojony w karabinek z bagnetem, koń wierzchowy. poczet dowódcy: • obserwatorzy (kapral, starszy strzelec, strzelec), uzbrojeni w 3 karabinki z bagnetem; Podchorążowie III rocznika SPP podczas obozu narciarskiego szkoły w 1938 r. - 57 - - 58 - - 59 - • gońcy (dwaj strzelcy) uzbrojeni w karabinki z bagnetami; • patrol sanitarny (kapral i dwóch strzelców) uzbrojonych w bagnety; • obsługa zapasowa (kapral, starszy strzelec i 4 strzelców), uzbrojonych w karabinki. plutony karabinów maszynowych: I. pluton karabinów maszynowych • dowódca plutonu (por., ppor.) uzbrojony w pistolet, ordynans osobisty w stopniu strzelca, uzbrojony w karabinek z bagnetem; • zastępca dowódcy plutonu (sierżant), uzbrojony w pistolet; • obserwator (kapral) uzbrojony w karabinek z bagnetem; • oceniacz odległości (starszy strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem; - 60 - • pomocnik rusznikarza (starszy strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 1. karabin maszynowy: • karabinowy (plutonowy), uzbrojony w karabinek z bagnetem; • celowniczy (starszy strzelec), uzbrojony w bagnet i ciężki karabin maszynowy; • taśmowy (strzelec), uzbrojony w bagnet; • pomocniczy (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem; • amunicyjni (dwóch strzelców), uzbrojonych w karabinki z bagnetami; • woźnica biedki pod karabin maszynowy (strzelec) uzbrojony w karabinek z bagnetem, biedka wz. 33 pod ckm, zaprzęg jednokonny, koń pociągowy – taborowy. Pododdział Szkoły Podchorążych Piechoty w defiladzie z okazji obchodów Święta Niepodległości w Warszawie w 1937 r. 2. i 3 karabin maszynowy: • Karabinowymi 2. i 3. karabinu maszynowego byli wg. etatu kaprale. Pozostały etat bez zmian. • woźnice biedek amunicyjnych plutonu (dwaj strzelcy), uzbrojeni w karabinki z bagnetami, II. pluton karabinów maszynowych – jak pierwszy III. pluton karabinów maszynowych – dowódcą III plutonu był chorąży lub podchorąży rezerwy (wg. etatu nie posiadali ordynansów osobistych), zastępcą dowódcy plutonu był plutonowy. IV. pluton k.m. na taczankach • Dowódca plutonu (por. ppor.), uzbrojony w pistolet, koń wierzchowy. • 2 biedki amunicyjne, 3 taczanki pod ckm. piechoty w zaprzęgach trzykon- nych, razem 11 koni pociągowych – taborowych. pluton moździerzy: • dowódca plutonu (por., ppor.), uzbrojony w prywatny pistolet, ordynans uzbrojony w karabinek z bagnetem. • zastępca dowódcy plutonu (sierżant), uzbrojony w pistolet; • oceniacz odległości, starszy strzelec uzbrojony w karabinek z bagnetem; 1. działon • działonowy (kapral), uzbrojony w karabinek z bagnetem, wyposażony w lornetkę, busolę kierunkową, nosił płytę podstawową moździerza; • celowniczy (st. strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem, nosił lufę z kapturem , torbę celowniczego (poziomica, pion, klucz do wykręcania - 61 - Prezydent RP Stanisław Wojciechowski promuje trzech najlepszych uczniów Szkoły Podchorążych, 1925 r. - 62 - iglicy, klucz do wykręcania zamka, pakuły i szmaty do czyszczenia lufy, oliwiarka, pudełko do smarów, zapasowa iglica); • ładowniczy (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem, dwójnóg, wycior do czyszczenia przewodu lufy, wycior do usuwania niewypałów i do natłuszczania przewodu lufy; • pomocnik (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem, jedna skrzynka po pociskach zawierająca: 25 zapalników, 25 ładunków normalnych (zerowych), 120 ładunków dodatkowych w 4 paczkach po 30 sztuk, klucz do odpakowywania skrzynki z zapalnikami, klucz do wykręcania nakrętek pocisków i przekręcania zapalników (ostrzenia pocisków), szmaty i pakuły do czyszczenia pocisków, jedna skrzynka na amunicję z 3 pociskami każda; • amunicyjni (dwóch strzelców), uzbrojonych w karabinek z bagnetem, po dwie skrzynki na amunicję z 3 pociskami każda; • 2 woźniców (dwóch strzelców), uzbrojonych w karabinek z bagnetem; • 2 biedki pod sprzęt i amunicję, każda zaprzęg jednokonny, koń pociągowy – taborowy. 2. działon – jak 1. Drużyna gospodarcza: • sierżant – szef (starszy sierżant), uzbrojony w pistolet; • podoficer broni i gazowy (plutonowy), uzbrojony w karabinek z bagnetem; • rusznikarz (plutonowy), uzbrojony w pistolet; • podoficer gospodarczy (plutonowy), uzbrojony w karabinek z bagnetem; • podoficer furażowy (kapral), uzbrojony w karabinek z bagnetem; • kucharze (st. strzelec i strzelec), uzbrojonych w karabinek z bagnetem; • kuchnia polowa oraz 1 skrzynia do gotowania (2 strzelców uzbrojonych w karabinek z bagnetem), zaprzęg kuchni czterokonny, uprząż szorowa, 4 konie pociągowe-taborowe, pierwsza para powożona z siodła, druga z przodka. • rymarz (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem; • woźnice (6 strzelców), uzbrojonych w karabinek z bagnetem; • tabor: 1 wóz przykuchenny, 1 wóz furażowy, 1 wóz kancelaryjno-bagażowy, 3 wozy amunicyjne, koni - 12 tabo- rowych, zaprzęgi dwukonne. W razie zamiany wozów na jednokonne etat zwiększa się o 6 woźniców (strzelców) uzbrojonych w karabinek z bagnetem; Łącznie: 167 żołnierzy (173 żołnierzy przy zaprzęgach jednokonnych) • oficerów 5 (5 oficerów broni) • chorąży 1 • starszy sierżant 1 • sierżantów 4 • plutonowych 8 • kaprali 18 • starszych strzelców 26 • strzelców 104 (110 strzelców przy zaprzęgach jednokonnych) • koni wierzchowych 2 • koni taborowych 46 Reklama firmy Józefa Majewskiego promująca swoje wyroby dla przyszłych podporuczników w Warszawie - 63 - - 64 - • kuchnia polowa 1 • skrzynia do gotowania 1 • wozów pociągowych taborowych 6 (12 – zaprzęgi jednokonne) • biedek 21 • taczanek 3 tabela należności materiału mundurowego: 161 kompletów (zestaw 101) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca pieszego; 1 komplet (zestaw 102) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca jezdnego; 3 komplety (zestaw 105) umundurowania i oporządzenia oficera pieszego; 2 komplety (zestaw 106) umundurowania i oporządzenia oficera jezdnego; 2 komplety narzędzi i przyborów szewskich; 8 kompletów (167) wyposażenia specjalnego roboczego; i 2 komplety (168) specjalne dla kucharza. W okresie zimowym tj. od 1 października do 1 marca dodatkowo żołnierze otrzymywali 161 zestawów (180) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca pieszego, wojsk technicznych, lotniczych i woźnicy, 1 zestaw (181) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca jezdnego oraz 16 zestawów (185) wyposażenia zimowego dodatkowego dla woźnicy i obsługi reflektorów. tabela należności materiału uzbrojenia: 12731 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia (133 karabinki z bagnetami i sznurami do czyszczenia przy zaprzęgach jednokonnych), 2 z 8 etatowych pistoletów zastąpiono dwoma bagnetami luźnymi, 2 pistolety do nabojów sygnałowych, do etatowych 27 bagnetów luźnych dodano 2 w miejsce etatowych pistoletów, oraz 5 pistoletów oficerskich nie uwzględnionych w etacie. 12 ckm wz. 1930 lub 1908 (zestaw 11a lub 11b). 12 podstaw do ckm (zestaw 12a lub 12b). 12 niezbędników do ckm (zestaw 13a lub 13b) . 4 ładowniki do ckm wz. 1930 lub 6 ładowników do ckm wz. 1908 (zestaw 14a lub 14b). 6 lawetek przeciwlotniczych i 6 uchwytów wzmacniających w przypadku pobierania ckm wz. 190832. 2 moździerze niezbędnikami i częściami zapasowymi do moździerza (zestawy 20, 21, 22). Przybory i przyrządy celownicze do ognia pośredniego ckm (zestaw 32) oraz skrzynka rusznikarska kompanii km wraz z przyborami, narzędziami specjalnymi i sprawdzianami (zestawy 26 i 27). Skrzynka z częściami zapasowymi dla rkm wz. 1928 lub wz. 1908/15 (w zależności od typu używanych w pułku) i skrzynka z częściami zapasowymi do ckm (zestaw 29 lub 30). Ilość przydzielonych jednostek ognia: do karabinków – 508 j.o. (536 j.o. przy 133 karabinkach), 48 j.o. do ckm, 8 j.o. do moździerzy, 6 j.o. do pistoletów i 2 zestawy 25 mm naboi sygnałowych do pistoletu sygnałowego. Stosunek ilościowy różnych rodzajów amunicji w jednej jednostce ognia wynosił: • ciężkie karabiny maszynowe – 1766 nabojów „S.C.”, 34 nabojów „P.S.”, 200 nabojów „P”; • moździerz wz. 1931 – 4 granaty o dużej pojemności, 20 granatów o małej pojemności, 1 granat wskaźnikowy, 24 zapalników natychmiastowych RIG wz. 1918, 3 zapalniki z krótką zwłoką wz. 1899/15; • moździerz wz. 1918 - 20 granatów o małej pojemności, 1 granat wskaźnikowy, 24 zapalników natychmiastowych RIG wz. 1918, 3 zapalniki z krótką zwłoką wz. 1899/15; Zamiast naboi wskaźnikowych zalecano tymczasowo zdeponować jeden - 65 - - 66 - - 67 - Zestawienie pełnego obciążenia piechura w marszu podróżnym LP W lecie Uzbrojenie i sprzęt specjalny (także noszony w chlebaku) Umundurowanie i bielizna 1 2 3 4 1 2 3 4 Tornister z zawartością Chlebak z zawartością Razem W zimie Uzbrojenie i sprzęt specjalny (także noszony w chlebaku) Umundurowanie i bielizna Tornister z zawartością Chlebak z zawartością Razem - 68 - Waga w kg 11,142 5,424 9,678 3,172 29,416 11,142 9,243 8,222 3,172 31,779 granat o małej pojemności, ilość zapalników do granatów wynosiła 1,1. Rozmieszczenie amunicji w kompanii ckm było następujące:33 • wyposażenie indywidualne marszowe – etatowe 127 kbk (133 kbk) po 2 j.o. czyli 254 (266) j.o.; • amunicja przewożona na biedkach, taczankach i wozach amunicyjnych – na biedkach sprzętowych po 1 j.o. razem 12 j.o.; na biedkach amunicyjnych po 3 j.o. razem 18 j.o., na wozach amunicyjnych po 6 j.o. razem 18 j.o.; • pociski do moździerzy 81 mm – na biedkach sprzętowych po 1 j.o. razem 2 j.o.; na biedkach amunicyjnych po 2 j.o. razem 4 j.o., na wozach amunicyjnych po 1 j.o. razem 2 j.o. 167 masek przeciwgazowych i hełmów z podpinkami (173 przy zaprzęgach jednokonnych). Przyrządy optyczne i miernicze: 20 lornetek pryzmatycznych. Materiały pędne i smary: 9,6 litrów gliceryny w bańce 10 litrowej lub 24 kg soli do karabinów maszynowych na okres zimy. 5,1 litra nafty ciężkiej (destylowanej) w bańkach: 5 litrowej i 0,1 litrowej. 9,65 litra oleju F2-75 w bańce 10 litrowej. 15,6 kg wazeliny technicznej w puszkach o wagomiarze 10, 5 i 1 kg. Materiały do konserwacji broni: 7,6 kg pakuł i 9,1 kg szmat. tabela należności materiału saperskiego: 115 łopatek piechoty: po 1 zestawie dla: dowódcy kompanii, dowódców plutonów, zastępców dowódcy plutonów, sierżanta szefa, podoficera broni, obserwatorów, gońców, oceniaczy odległości, pomocników rusznikarza, ordynansów osobistych, 3 zestawy dla patrolu sanitarnego, 6 zestawów dla obsługi zapasowej, po 5 zestawów dla obsługi każdego k.m. lub moździerza. 14 toporów II: po jednym zestawie dla każdego karabinowego i działonowego. 12 nożyc do cięcia drutu kolczastego po 1 zestawie dla obsługi każdego k.m. 3 zestawy Ćwiczenie walki bagnetem w SPP - 69 - W toku szkolenia niejednokrotnie prowadzono zajęcia w maskach przeciwgazowych w celu przygotowania żołnierza na możliwość wystąpienia ataków chemicznych. Na zdjęciu obsługa rkm wz. 1928 w maskach pgaz typu RSC - 70 - Zestaw umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca pieszego oznaczony numerem 101 i nr 180 (wyposażenie zimowe indywidualne dla podoficera i szeregowca pieszego, wojsk technicznych, lotniczych i woźnicy) przewidywany jako materiał wyjściowy podczas mobilizacji LP LP wykazu przedmiotów 1 6 2 8 3 13 6 20 4 5 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 15 18 23 25 3 4 5 7 9 14 19 3 II Oporządzenie szt. para szt. szt. szt. szt. szt. Chlebak szt. Menażka z przykrywką szt. Manierka Niezbędnik Pas główny (koloru naturalnego) Pasek do spodni Sznurek do znaku tożsamości Tornister szt. szt. szt. szt. szt. szt. szt. Trok blankowy 5 szt. Kaftan dziany szt. Znak tożsamości IX Przedmioty wyposażenia zimowego szt. Kalesony zimowe dziane 2 pary 12 Onuce zimowe flanelowe 2 pary 11 26 13 27 Owijki sukienne khaki Płaszcz sukienny dla pieszych Ręcznik lniany 2 szt. 4 24 25 2 pary Koc wełniany polowy 16 23 Onuce letnie lniane Koszula letnia lniana Kurtka sukienna khaki 2 1 20 22 2 pary 31 27 12 21 Kalesony letnie lniane Rogatywka polowa Spodnie sukienne piechoty długie Trzewiki juchtowe 18 19 Nazwa przedmiotu Jednostka miary wykazywana względnie zestawu w tabelach I Umundurowanie zasadnicze 18 Nauszniki Rękawice dziane khaki 5-palcowe Szalik wełniany para para szt. - 71 - - 72 - Uroczystość pod pomnikiem biskupa Władysław Bandurskiego w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie, I połowa lat 30. - 73 - Podchorąży SPP podczas manewrów. Dobrze widoczny hełm francuski wz. 1915, maska przeciwgazowa typu RSC - 74 - wyposażenia saperskiego do taczanek. 3 wyposażenia saperskie wozów: jeden zestaw dla wozów przykuchennego i kanc.-bag., jeden zestaw dla wozu furażowego, jeden zestaw dla wozów amunicyjnych. Piła poprzeczna. 12 siatek do k.m. w zależności od typu: Maxim, Hotschkiss lub wz. 1930 oraz 2 siatki do moździerzy dostarczane przez Ministerstwo Spraw Wojskowych. tabela należności materiału taborowego: 6 wozów taborowych z uprzężami dwukonnymi (lub 12 jednokonnych z uprzężami z poboru); 3 taczanki z uprzężą 3-konną; 9 biedek pod k.m. piechoty; 2 biedki pod moździerz pie- choty; 10 biedek amunicyjnych i 21 uprzęży jednokonnych; uprząż czwórkowa zaprzęgu mieszanego do kuchni polowej; zestaw narzędzi rymarsko-siodlarskich. Przedmioty zapasowe, dodatkowe i przybory końskie – według odnośnych norm podanych w tabeli należności materiału taborowego pomocniczego. Materiały opałowe: 120 kg koksu. Materiały pędne i smary oraz sprzęt gospodarski: 5,5 litra nafty zwyczajnej rafinowanej w bańce 5 litrowej; 10 kg smaru do osi w puszce o pojemności 10 kg. tabela należności materiału sanitarnego: 167 opatrunków osobistych (173 opatrunków przy zaprzęgach jed- Okładka opracowania M.S.Wojsk. pt. Ćwiczenia szkół wojskowych w półroczu letniem 1936 r. - 75 - - 76 - Płk dypl. Ludwik Bociański – najsłynniejszy komendant SPP, zajmujący to stanowisko w latach 1930–1934 - 77 - - 78 - nokonnych), 2 torby szeregowca sanitarnego uzupełnione o 100 g mydła do mycia rąk i 2 manierki oraz dwie oznaki naramienne Czerwonego Krzyża. 1 torba podoficera sanitarnego (typ 3/I) uzupełniona o 50 g mydła do mycia rąk, 0,25 kg świec oraz oznakę naramienną Czerwonego Krzyża. Torba podoficera sanitarnego typu 3/II dostarczana przez służbę zdrowia. Nosze polowe. Księga zgłoszeń chorych wz. 1 do San. 3W/1935. tabela należności regulaminów: • instrukcja strzelecka cz. III c.k.m. O.5/1928/III; • 6 tabel strzelniczych c.k.m. – tabele dowódcy kompanii i plutonu O.5/1936/ III.c (w tym jedna zapasowa); • 18 tabel strzelniczych c.k.m. – tabele karabinowego O.5/1936/III.c (w tym 6 zapasowych); • instrukcja strzelecka cz. III c.k.m. strzelanie plot. O.5/1929/IIIa • instrukcja strzelecka cz. IV moździerz 81 mm O.5/1929/IV; • regulamin piechoty cz. I i II P.1/1933/I, P.1/1934/II; • instrukcja o broni piechoty cz. III c.k.m. + atlas Uzbr.3/1930; • instrukcja o broni piechoty cz. III c.k.m. wz. 30 + atlas Uzbr.3/1933; • instrukcja o broni piechoty dodatek II. + atlas Uzbr. 3/31; • instrukcja o broni piechoty cz. IV moździerz. + atlas Uzbr.4/1930; • Administracja w formacjach polowych (Pododdział) A.W. 1. tabela należności materiału żywnościowego: Żywność i pasza: 835 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (Zestaw 1/I); 835 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (1/II); 334 kompletów jednodniowej żywności „R” na żołnierza (2); 6 zestawów (3/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 6 kompletów (3/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 138 kompletów (4/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia taborowego lub jucznego; 138 kompletów (4/II) jed- nodniowej paszy objętościowej „W” na konia taborowego lub jucznego; 96 kompletów (5/I) jednodniowej paszy twardej „T” na konia (bez względu na kategorię); 96 kompletów (5/II) jednodniowej paszy objętościowej „T” na konia (bez względu na kategorię); 4 komplety (6) jednodniowej paszy twardej „R” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 92 komplety (6) jednodniowej paszy twardej „R” na konia taborowego lub jucznego; Sprzęt żywnościowy: kuchnia polowa z zestawem sprzętu i skrzynka do gotowania ze sprzętem. tabela należności materiału kwaterunkowego: Sprzęt i materiały kwaterunkowe: oświetlenie – 1 komplet nr 1 i 5 kompletów nr 4; 1 metr przestrzennego drewna do gotowania strawy na 3 dni; 0,5 kg smaru do osi w puszce na smar 0,5 kg; mała skrzynia kancelaryjna, 3 kg świec. Przybory i materiały kancelaryjne: komplet nr 5 pieczęci i pieczątek; przybory i materiały pisarskie – 1 komplet nr 3 i 5 kompletów nr 4, przybory i materiały pisarskie – komplet nr 5. Druki: druki rachunkowe – komplet nr 1; 6 kompletów druków polowych; zeszyt – spis podoficerów i szeregowców Ew. 1 wz. 7. umunDurOwania i wypoSażenia żoŁnierzy piechoty w yposażenie oficerów, podoficerów i szeregowców piechoty w przedmioty umundurowania, oporządzenia, żywności, uzbrojenia i sprzętu specjalnego miało im zapewnić środki potrzebne do życia i walki. W niniejszych rozważaniach skupię się przede wszystkim na wyposażeniu mobilizacyjnym pułku piechoty, ze szczególnym uwzględnieniem szeregowca kompanii strzeleckiej. Mundur polowy występował w dwóch wariantach: bojowym i ćwiczebnym, a także w dwóch odmianach uzależnionych od pory roku: letniej i zimowej. Okres letni trwał od 1 maja Tabela należności mundurowych jednostkowych dla oficera i chorążego LP 1 2 3 4 Nazwa przedmiotu Jednostka miary I. Przedmioty wyposażenia, które będą dostarczone oficerom i chorążym w naturze z zapasów wojskowych Umundurowanie a) Beret lotniczy Buty kawaleryjskie szt. para Buty saperskie para Kurtka sukienna khaki Należności dla oficera i chorążego pieszego jezdnego - - - - - - 1 - 1 - - Płaszcz sukienny piechoty szt. 1 szt. - 10 Płaszcz sukienny lotniczy szt. szt. - 1 - - - - - - 1 - - - 1 Rogatywka polowa szt. 1 1 1 b) - 12 Spodnie sukienne piechoty para 1 - 1 - 14 Spodnie sukienne lotnicze para - - - para 15 Trzewiki juchtowe Koc polowy 16 17 18 19 20 21 Oporządzenie a) Manierka Menażka Niezbędnik Ostrogi z rzemykami (paskami) Pas główny koloru naturalnego 22 Pas główny lotniczy (czarny) 23 24 25 26 27 Torba oficerska z mapnikiem Woreczki na kawę konserwową, drobną żywność i suchary Znak tożsamości ze sznurkiem Wyposażenie zimowe a) Kaftan dziany Kalesony dziane - 1 para 1 - szt. 1 szt. 1 1 1 - - 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 para - 1 - - 1 1 1 1 1 1 szt. 1 1 1 1 szt. 1 1 1 1 szt. 1 kompl. para - 1 2 - 1 - 2 - 1 1 2 a) przedmioty jak dla szeregowych 1 szt. szt. b) w wojskach zmotoryzowanych zamiast rogatywki polowej przydzielano beret z orzełkiem haftowanym - szt. szt. a) przedmioty jak dla szeregowych 1 11 13 Spodnie sukienne kawalerii Uwagi - para 8 Płaszcz sukienny kawalerii - 1 para 9 - 1 1 Owijki sukienne khaki Owijki sukienne lotnicze 1 1 Kurtka sukienna lotnicza 7 - - - szt. 5 6 - 1 wojsk wojsk technicznych lotniczych - 1 1 1 2 a) przedmioty jak dla szeregowych - 79 - Tabela należności mundurowych jednostkowych dla oficera i chorążego cd. 28 29 30 31 32 Kożuszek kawaleryjski Rękawice dziane Szalik wełniany Bielizna osobista a) Kalesony letnie lniane Koszula letnia lniana Przedmioty innych działow zaopatrzenia szt. - 1 - - para 1 1 1 1 para 2 2 2 2 szt. szt. 1 2 1 2 1 2 1 2 Maskę przeciwgazową, opatrunek osobisty i blok meldunkowy ze szkicownikiem otrzymują wszyscy oficerowie i chorążowie bezpłatnie z zapasów wojskowych. Hełm, rząd wierzchowy, pistolet z futerałem i amunicją, busolę i lornetkę polową otrzymują ci oficerowie i chorążowie, którym przedmioty te przysługują. Oficerowie służby stałej i chorążowie zawodowi muszą posiadać własny pistolet, busolę i lornetkę. II. Przedmioty wyposażenia, które oficerowie i chorążowie nabywają we własnym zakresie w ramach wypłaconej im rownowartości w gotówce: 1 2 3 4 9 Spodnie Rękawiczki skórzane brązowe Oporządzenie Pas główny oficerski z poprzeczką Szabla z temblakiem lub kordzik Żabka do szabli lub ruki do kordzika Bielizna osobista typu handlowego Chustka do nosa 12 Kołnierzyk lub żabot 15 Skarpetki letnie i zimowe 5 6 7 8 10 11 13 14 - 80 - Umundurowanie Czapka garnizonowa Buty z cholewami lub trzewiki Kurtka Kwota ta wynosiła 300 zł szt. 1 1 1 1 szt. 1 1 1 1 para 1 1 1 1 1 1 1 szt. 1 1 1 1 szt. 1 1 1 1 para szt. szt. para Krawat szt. Piżama 1 para Kalesony Koszula a) przedmioty jak dla szeregowych 1 1 6 2 1 1 6 2 1 1 6 2 1 1 6 2 szt. 2 2 2 2 szt. 1 1 1 1 szt. para 6 - 6 6 - 6 6 - 6 - 6 6 Tabela należności mundurowych jednostkowych dla oficera i chorążego cd. 16 17 18 19 20 Różne przedmioty Kufer polowy lub waliza Latarka elektryczna z baterią zapasową Pantofle nocne Woreczek z przyborami do czyszczenia i naprawy umundurowania Neseser z przyborami toaletowymi (higieny osobistej) 21 Ręcznik lub pasek do spodni 22 Szelki lub pasek do spodni szt. 1 1 1 1 para 1 1 1 1 szt. kompl. kompl. szt. szt. 1 1 1 3 1 1 1 1 3 1 1 1 1 3 1 1 1 1 3 1 Opracowano na podstawie zał. nr 3 do należności mundurowych na czas wojny. WBH.I.371.2.226 do 30 września, wtedy używano kurtek mundurowych i spodni wykonanych z materiału lnianego, okres zimowy od 1 października do 30 kwietnia34 . W okresie zimowym wydawano zestawy sukienne. Przed 1939 rokiem wyposażenie szeregowca piechoty dzieliło się na: • materiał intendencki, dostarczany przez służby intendentury: mundur, bieliznę, nakrycie głowy, chlebak, tornister, pas, paski oraz wyposażenie tornistra i plecaka (m.in. menażka i manierka oraz żywności); • materiał uzbrojenia, czyli karabinek lub karabin z pasem, ochraniaczem, oliwiarką i przyborami do czyszczenia oraz bagnet z żabką, hełm stalowy, sprzęt przeciwgazowy (maska przeciwgazowa) i optyczny (lornetka); • sprzęt i materiał specjalny, do którego zaliczało się sprzęt saperski (łopatka z pokrowcem) i materiał sanitarny (opatrunek osobisty). Przedmioty umundurowania i wyposażenia żołnierza piechoty wykonane były na podstawie warunków technicznych zatwierdzanych przez Departament Intendentury Ministerstwa Spraw Wojskowych i publikowanych przez Instytut Techniczny Intendentury M.S.Wojsk. Warunki te szczegółowo określały wygląd przedmiotów, materiały potrzebne do ich wykonania, sposób odbioru i pakowania wykonanych rzeczy. Pozwalały na utrzymanie jednolitego poziomu jakości wykonania i trzeba przyznać, że przedmioty z tamtego okresu zachowują jednolitość, mimo różnych producentów. Szeregowy odchodzący na front powinien być wyposażony w kompletne umundurowanie, przewidziane dla niego w wojennych tabelach należności. Umundurowanie to nosił szeregowy częściowo na sobie, częściowo przy sobie (w tornistrze i chlebaku), a w jego skład wchodziły: odzież (płaszcz, spodnie, kurtka itp.), bielizna, obuwie i oporządzenie (np. tornister, chlebak, płachta namiotowa, pasy i paski, menażka i manierka). Każdy szeregowy miał dbać o swoje umundurowanie. W przedwojennych żołnierskich poradnikach36 zwracano szczególną uwagę, że wszystkie części ubioru miały być pozapinane na wszystkie guziki i haftki, nie wolno było nosić kurtek i płaszczy zarzuconych na ramiona. Żaboty i halsztuki powinny być koloru białego lub ochronnego i nie powinny wystawać ponad kołnierz na więcej niż pół centymetra. Czapkę należało nosić lekko nasuniętą na prawą stronę, „jednakże bez przesady”. Pas główny powinien być ściągnięty, a na ulicy i w miejscach publicznych nie wolno było trzymać rąk w kieszeniach. Pranie bielizny osobistej należało do obowiązków szeregowego; rzeczy prane miały być zastępowane przez drugą parę bielizny przenoszoną w tornistrze. W przedwojennym podręczniku oficera rezerwy tak opisywano problem konserwacji umundurowania przez - 81 - Tabela należności mundurowych jednostkowych dla podoficera i szeregowca LP Nazwa przedmiotu 1 Beret lotniczy 2 3 4 5 6 Umundurowanie a) Buty kawaleryjskie Buty saperskie Kalesony letnie Koszula letnia Kurtka sukienna khaki Jednostka miary szt. para para szt. szt. Należności dla podoficera lub szeregowca pieszego jezdnego - - - 2 2 - 1 wojsk wojsk technicznych lotniczych - 1 2 2 - 1 - - 1 2 2 2 - - 2 szt. 1 1 1 Owijki sukienne khaki para 1 - - 12 Płaszcz sukienny kawalerii szt. - 1 14 Ręcznik szt. 1 1 1 1 15 Rogatywka polowa szt. 1 1 1 x) - 16 Spodnie sukienne piechoty długie para 1 - 1 - Spodnie sukienne lotnicze para 7 Kurtka sukienna lotnicza 10 Owijki sukienne lotnicze 8 9 11 13 Onuce letnie Płaszcz sukienny piechoty Płaszcz sukienny lotniczy 17 Spodnie sukienne kawalerii 19 Szalik 18 20 21 22 23 24 25 26 27 Trzewiki juchtowe Oporządzenie Chlebak Koc polowy Manierka Menażka Niezbędnik Ostrogi z rzemykami (paskami) Pas główny koloru naturalnego 28 Pas główny lotniczy (czarny) 29 30 31 32 33 - 82 - Tornister Troczek do pasa głównego Trok Woreczek na suchary, kawę konserwową i drobną żywność Znak tożsamości ze sznurkiem szt. para para szt. szt. para - 2 - 1 - - 2 - - - 2 - 2 - - 1 - - 1 - - 1 - 1 1 1 1 - 1 szt. 1 1 1 1 szt. 1 1 1 1 szt. para szt. szt. szt. para - 1 1 1 1 - - - 1 1 1 1 szt. 1 szt. 1 - 1 kompl. 1 szt. szt. szt. szt. - 5 1 - - 1 1 1 - - 1 1 1 1 1 - 1 1 - 1 1 1 1 1 - - 1 - - 5 1 Uwagi - 1 - 5 1 x) w wojskach zmotoryzowanych zamiast rogatywki polowej przydzielano beret z orzełkiem haftowanym Tabela należności mundurowych jednostkowych dla podoficera i szeregowca cd. 26 27 Wyposażenie zimowe Kaftan dziany szt. 1 28 Kalesony dziane Kożuszek kawaleryjski para 2 29 Onuce flanelowe 29 Rękawice dziane 30 Szalik wełniany - 1 1 - 2 1 2 2 para 2 2 2 2 para 1 1 1 1 szt. szt. 1 1 - 1 - 1 Opracowano na podstawie zał. nr 1 do należności mundurowych na czas wojny. WBH.I.371.2.226 szeregowego: „Powinien on wyzyskiwać każdą sposobność na doprowadzenie do czystości i porządku własnego umundurowania i oporządzenia. W tym celu jest on zaopatrzony w igły, nici, szczotki, smar do obuwia itp. Naprawa umundurowania powinna być uskuteczniona natychmiast po zauważeniu uszkodzenia; nie należy nigdy czekać aż zniszczenie tak nastąpi, że naprawa będzie niemożliwa37.” Celem zwiększania dyscypliny umundurowania organizowano apele mundurowe, które stanowiły również podstawę do zapotrzebowania mundurowego. Szósta część instrukcji mobilizacyjnej dla dowódców jednostek mobilizowanych “Materiał wyposażenia wyjściowego”, w rozdziale 5 „Materiał Mundurowy” opisywała materiały przedmiotu działu mundurowego. Dzieliła ona materiał mundurowy na następujące działy: • I umundurowanie zasadnicze; • II oporządzenie; • III przedmioty zasadniczego wyposażenia szpitalnego; • IV przedmioty wyposażenia pralni i szwalni w jednostkach służby zdrowia; • V przedmioty żandarmskie; • VI przedmioty specjalne kucharskie; • VII przedmioty specjalne robocze; • VIII przedmioty specjalne szoferskie, lotnicze i broni pancernej; • IX przedmioty wyposażenia zimowego; • X pościel koszarowa; • XI różne przedmioty. Z wymienionych w działach przedmiotów stanowiących materiał typowy i zastępczy kompletowano tzw. zestawy umundurowania i oporządzenia. Przykładowo w batalionie piechoty występowały zestawy o następujących numerach: 101, 102, 103, 105, 106, 167, 168, 180, 181, 185. Zestaw nr 101/180 stanowił fundament zestawów umundurowania kompletowanych w pułkach piechoty. Również w pułku piechoty kompletowano zestaw nr 102/181 szeregowca i podoficera jezdnego (identyczne jak dla pozostałych broni jezdnych, jak np. artyleria czy kawaleria). Różniły się one niewiele od zestawu pieszego, głównie następującymi elementami charakterystycznymi dla żołnierza jeżdżącego konno: • buty kawaleryjskie; • płaszcz sukienny kawaleryjski; • spodnie sukienne kawaleryjskie; • troczek do pasa głównego (do przypinania karabinka w czasie jazdy); • kożuszek kawaleryjski. Zestawy przewidziane dla oficerów podzielono również na zestawy dla pieszych (105) i jezdnych (106). Tu zauważyć można dążenie do unifikacji umundurowania między szeregowymi i oficerami, ponieważ zestawy te od szeregowych odróżniała od siebie tylko torba oficerska z mapnikiem z zawartością. Nawet pas główny, według tabel dla oficerów, miał być taki sam dla sze- - 83 - regowców i podoficerów. Oczywiście wziąć należy pod uwagę, że w przypadku oficerów zawodowych pokrycie należności następowało z materiału należącego do oficerów kupowanego z ryczałtów oficerskich. I choć oficerowie mieli możliwość nabywania przedmiotów umundurowania i wyposażenia dla szeregowych, to i tak korzystali z własnych mundurów, szytych z tkanin czesankowych i dopasowanych do figury. Rzadko również rezygnowali z wysokich butów do jazdy konnej na rzecz trzewików z owijkami. Powodowało to drastyczne różnice w wyglądzie oficerów zawodowych i rezerwy, którzy otrzymywali umundurowanie i wypo- - 84 - sażenie skarbowe38. W okresie zimowym, od 1 października do 30 marca, oficerowie i najwyżsi stopniem podoficerowie zawodowi, czyli chorążowie, zamiast kurtek sukiennych mogli używać kurtek wykonanych ze szlachetnych materiałów czesankowych, takich jak krepa, kamgarn czy diagonal na zasadzie donaszania kurtek podniszczonych podczas używania ich przy innych rodzajach umundurowania. Kurtki z tkaniny czesankowej nie miały bocznych haków ani kieszonki na opatrunek osobisty i mogły być noszone na podszewce lub bez niej. Do kurtek tych oficerowie i podoficerowie zawodowi nosili żaboty barwy polowej. 1 2 3 4 5 6 7 8 Wyposażenie specjalne robocze: Bluza robocza szt. 1 Kurtka skórzana szt. 1 Czapka skórzana Fartuch roboczy Okulary szoferskie Rękawice szoferskie Spodnie robocze szt. szt. par. par. - 1 1 1 1 1 1 - 1 - 1 - - - - - - - - - - - - - - - - żandarma rzeźnika - - - - - - - - - - - 1 - 1 - - - - - - 1 1 - 1 - - - - - - - - - - - - - 1 1 1 1 1 - - - - - szt. - 1 1 1 - - - - - - 1 1 1 - - - - - - - 15 16 17 18 19 par. - Czapka kucharska szt. - - - - - Ręcznik Wyposażenie specjalne żandarmskie szt. - - - - - 20 23 Fartuch roboczy 21 22 24 Fartuch kucharski szt. szt. szt. - - - 1 - - - 2 1 - - - - - Spodnie futrzane dla broni panc. 2 - - 2 Wyposażenie specjalne kucharza, piekarza i rzeźnika Bluza kucharska - 1 par. par. 1 1 Kożuch wartowniczy Kożuszek dla broni panc. lub kożuszek kawaleryjski Onuce zimowe flanelowe Rękawice skórzane szoferskie szt. - 2 - - - 1 - - - - - - - - - - - - - - 2 - - - - - - par. szt. - - 13 Buty filcowe - - - Czapka skórzana (futrzana) - - szt. 14 - - - 12 Wiatrówka robocza typu lotniczego Wyposażenie specjalne zimowe przysługiwało tylko w okresie zimowym od 1 października do 30 marca, niezależnie od wyposażenia zimowego jednostkowego - - - - - - - - - - - - 1 - piekarza kucharza rzemieślnika załogi samolotów woźnicy i obsługi reflektorów - - - 1 1 szt. - 1 - - 11 1 - - - - 1 10 Spodnie drelichowe dla broni panc. par. Wiatrówka drelichowa dla broni panc. - - - 1 1 - - 1 1 par. załogi sprzętu pancernego 1 1 par. 9 Spodnie skórzane Spodnie do wiatrówek typu lotniczego szt. Wyposażenie specjalne dla: motocykl a Nazwa przedmiotu kierowcy samocho du LP Jednostka miary Tabela należności mundurowych specjalnych - - - - 2 2 2 2 2 - 2 1 - - - - - - - - 27 Kłódka do kajdanek szt. - - - - - - - - - 28 29 30 31 - - - - - - - - 2 - - - 2 szt. szt. - - 1 Futerał na przybory żandarmskie Kajdanki - - - 25 26 - - - - - 1 2 Łącznik do kajdanek szt. - - - - - - - - - 1 Torba żandarmska szt. - - - - - - - - - 1 Portfel żandarmerski Sznury żandarmerskie szt. szt. - - - - - - - - - - - - - - - - Rzut przyziemia jednego z budynków koszarów w Komorowie - - 1 1 - 85 - - 86 - Warto wspomnieć, że oficerowie mogli jako mundury polowe wykorzystywać kurtki oficerskie wz. 1927. W tym wypadku należało dostosować je do nowych przepisów. Na górnych łatach kieszeniowych należało znieść kontrafałdy, biegnące z góry na dół przez środek, a krawędzie dolnych łat należało przeszyć na wskroś przez przednie połacie kurtki w odległości 0,1 – 0,2 cm od krawędzi. Tylny rozporek kurtki należało zszyć i, o ile kurtka miała za obszerny klosz, należało go odpowiednio zwęzić, po czym wykonać dwa rozporki w bocznych szwach od dołu. W razie potrzeby należało skrócić kurtkę tak, by jej dolne krawędzie przy pozycji siedzącej dochodziły do płaszczyzny siedzenia39. Podobne wskazówki dotyczyły przerabiania kurtek szeregowych wz. 1919 na kurtkę nowego wzoru dla podoficerów zawodowych. W tym przypadku największy problem stanowiło przeszycie guzików z 5 na 7 z przodu, choć warto dodać, że część podoficerów zawodowych używało kurtek wz. 1919 z nieprzepisową ilością 7 guzików, co ułatwiało przeróbkę kurtki i upodobnienie jej do nowego wzoru. Dodać należy, że kurtki wz. 1919 dla szeregowych służyły w kampanii 1939 roku również tym oficerom rezerwy, dla których wydawano mundury z zapasów mobilizacyjnych. Już od początku lat trzydziestych toczyła się w wojsku dyskusja na temat mundurów oficerów rezerwy. Postulowano, aby oficerowie rezerwy mieli wydawane na ćwiczenia sorty mundurowe kroju oficerskiego i wykonane z lepszego materiału. Wnioski odrzucono, uzasadniając decyzję, iż takie rozwiązanie wiązałoby się z koniecznością szycia mundurów dla coraz to nowych oficerów rezerwy. Mundury dla niepowoływanych na ćwiczenia oficerów musiałyby leżeć w magazynach i niszczeć. Uzasadniano to rozwiązanie również faktem, że „…w czasie wojny wszyscy oficerowie będą nosili mundury szeregowych, by krojem odmiennym i oznakami nie odróżniać się wzrokowo od szeregowych”40. Tymczasem lepszym dla ówczesnych decydentów rozwiązaniem był obowiązujący system, w którym mundur oficera rezerwy wydawany był następnie szeregowcom. I tak pozostało do roku 1939. Oprócz materiału umundurowania, strzelec z kompanii piechoty otrzymywał również zestawy przewidziane w tabelach materiału uzbrojenia (karabin lub karabinek z bagnetem, ładownicę lub ładownice, amunicję, sprzęt optyczny, busolę), saperskiego (łopatkę piechoty, topór II, nożyce do cięcia drutu) i sanitarnego (opatrunek osobisty). Do przedmiotów materiału uzbrojenia zaliczono natomiast przedmioty, które stanowiły oporządzenie do broni lub futerałów i sprzętu optycznego. Przedmioty te na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych w 1928 roku (Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 7/28 poz. 86) przekazano w gestię Departamentu Uzbrojenia M.S.Wojsk.41, który opracowywał dla tych przedmiotów warunki techniczne. Jako przykład można podać zestaw nr 1 karabinu/karabinka z bagnetem, w skład którego wchodził: karabin/karabinek, ładownice lub ładownica (w zależności od ilości przydzielonych jednostek ognia), bagnet z pochwą i żabką, pas do karabinu, ochraniacz na lufę, olejarka pędzelkowa oraz sznur do czyszczenia z pakułami w woreczku. Do broni przydzielano strzelcowi od jednej do trzech jednostek ognia (30 naboi). Jako przykład warto podać ilości zestawów intendenckich dowództwa batalionu piechoty (etat nr 13), w którym występowały zestawy o następujących numerach: 101, 102, 103, 105, 106, 167, 168, 180, 181, 185. Na ogólną liczbę mobilizowanych 90 szeregowców i 6 oficerów w batalionie kompletowano: • 41 zestawów nr 101; • 7 zestawów nr 106 (2 luzaków dla koni oficerskich, 1 luzak dowódcy batalionu, 3 łączników konnych, 1 podoficer taborowy); • 2 zestawy nr 105 (dowódca plutonu łączności i płatnik); Tabela przyborów osobistych oraz przyborów do drobnej naprawy i czyszczenia umundurowania dla podoficera i szeregowca LP 1 2 3 4 5 6 7 8 Nazwa przedmiotu Przybory higieny osobistej Pudełko na proszek do zębów Jednostka miary Ilość szt. 1 Szczoteczka do zębów Przybory do czyszczenia Szczotka do czyszczenia umundurowania Szczotka miękka do czyszczenia obuwia Szczotka (mazak) do smarowania obuwia Pudełko ze smarem “B” Przybory do naprawy szt. 1 szt. 1 szt. 1 szt. szt. 4 Guziki spodniowe szt. 4 szt. 4 szt. Guziki mundurowe małe 12 Haftki płaszczowe par. Nici khaki nr 10 m 11 13 14 15 16 1 szt. 9 10 1 Guziki bieliźniane Guziki mundurowe duże Haftki mundurowe Igły Nici białe nr 10 Pokrowiec na przybory do szycia • 4 zestawy nr 106 dla oficerów, którym przysługiwał koń służbowy (dowódca batalionu, adiutant, oficer żywnościowy, lekarz); • 42 zestawy nr 103 dla podoficerów i szeregowców wojsk technicznych. Wyposażenie zimowe składało się z 83 zestawów nr 180, 7 zestawów nr 181. Dwudziestu dwóch woźniców otrzymywało dodatkowe wyposażenie nr 185 w postaci butów filcowych i kożucha wartowniczego niekrytego. Zarówno polski mundur piechoty, jak i oporządzenie wprowadzone do jej wyposażenia w ramach programu modernizacji i rozbudowy Wojska Polskiego w latach 1936 – 1939 należały do najlepszych w Europie. W trakcie ich opracowywania wy- szt. par. Uwaga 120 gr na dziesięciokrotne posmarowanie 2 2 1 1 m 10 szt. 1 10 korzystano doświadczenia z lat I wojny światowej oraz walk o Niepodległość toczonych w latach 1914 – 1920. Realia gospodarcze II Rzeczypospolitej sprawiły, że kierownictwo sił zbrojnych zdecydowało się na zastosowanie wzorców sprawdzonych. Ich nierzadko wysokie koszty wytworzenia miała rekompensować wysoka jakość zarówno surowców, jak i wykonania, co znalazło swój oddźwięk w „Warunkach technicznych materiałów wojskowych” oraz surowych kryteriach stosowanych przez komisje odbiorcze. Wiele zachowanych do dziś przedmiotów umundurowania i wyposażenia wojskowego zaskakuje swoją praktycznością, jakością i solidnością wykonania. - 87 - UzUpeŁnienie 34 tomU wKKp. materiaŁ Sanitarny w wOjsKu pOlsKim w Kampanii w pOlsce w 1939 roKU p - 88 - o mobilizacji marcowej w 1939 roku pośród wielu problemów meldowanych przez dowódców dywizji piechoty pojawił się wątpliwości co do możliwości transportowych mobilizowanych przez oddziały lekarzy naczelnych pułków piechoty. Zgodnie z etatem do przewożenia materiału sanitarnego przydzielono bowiem naczelnemu lekarzowi tylko jeden wóz taborowy parokonny (lub dwa jednokonne w przypadku wozów z poboru). Materiał sanitarny w poszczególnych mobilizowanych oddziałach Wojska Polskiego zestawiano jako przydzielany w różnych wariantach tzw. punkt batalionowy opatrunkowy złożony z 4 podstawowych zestawów o nr 5-I, 5- II i 8-I-A oraz 8-II-A. Materiał42 ten podzielono na następujące części: 1. Punkt batalionowy opatrunkowy (zestaw Nr 5-I): a) 2 skrzynie o wymiarach: Nr 1 66x41x32 cm - waga 45,5 kg, Nr 2 58x50x34 cm - waga 38,5 kg; b) 3 walizy brezentowe o wymiarach: 74x34x42 cm - waga 41 kg, 74x34x42 cm - waga 40 kg, 74x34x42 cm - waga 43,5 kg; c) podstawa do noszy wysoka - waga 11 kg; d) beczułka na wodę (30-litrowa) o wymiarach 26x30x43 - waga 36 kg (z wodą). 2. Punkt batalionowy opatrunkowy (zestaw Nr 5-II): a) chlorek techniczny - waga 30 kg, b) skrzynka do gotowania o wymiarach 57x36x40 - waga 28,6 kg, c) żywność lecznica do punktu opatrunkowego - waga 20 kg, d) sprzęt różny (lampa, bańka na naftę, świece itp.) - waga 14 kg43. Waga całego punktu opatrunkowego 348,1 kg 3. Nosze polowe (1 para) - waga 10,5 kg, 4. Wózek ręczny dwukołowy do przewożenia rannych - waga 55 kg, 5. Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-I-A): a) skrzynka na butle z tlenem o wymiarach 38x27x50 cm - waga 38,5 kg, (wg. płk Liszko 53x42x29 i wadze 33 kg), b) skrzynka na leki o wymiarach: 86x39x41 cm - waga 59 kg (wg. płk Liszko 90x40x42 cm i wadze 49,5 kg), c) skrzynka na środki neutralizujące o wymiarach: 86x38x49 cm - waga 43 kg. 6. Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-II-A) - annogen 44 w opakowaniu - waga 1 kg (wg. płk Liszko kosz z zawartością o wadze 10 kg). Waga całego zestawu ratowniczo-gazowego „A” - 141 kg. 7. Przyrząd natryskowy przenośny mały w skrzyni o wymiarach: 92x47x44 cm - waga 80 kg. Poniżej zestawiono sprzęt sanitarnego, znajdujący się według Departamentu Zdrowia MSWojsk. na wyposażeniu wyjściowym w jednostkach piechoty, kawalerii, artylerii, saperów i broni pancernych oraz waga i objętości poszczególnych zestawów. 1. pułk piechoty • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-I) - zestaw 1, • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-II) - zestaw 1, • Nosze polowe - par 5, • Wózek ręczny dwukołowy do przewożenia rannych - szt. 1, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-I-A) - zestawów 2, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-II-A) - zestawów 2, • Przyrząd natryskowy przenośny mały - szt. 2. • Waga całego sprzętu wynosiła: 898,6 kg (wg. płk Liszko 803 kg) 2. pułk kawalerii, dywizjon artylerii konnej • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-I) - zestaw 1, • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-II) - zestaw 1, • Nosze polowe - par 5, • Wózek ręczny dwukołowy do przewożenia rannych - szt. 1, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-I-A) - zestaw 1, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-II-A) - zestaw 1, • Zestaw toreb juku sanitarnego (zestaw Nr 12) - zestaw 1, • Przyrząd natryskowy przenośny mały - szt. 2. • Waga całego sprzętu (bez juku sanitarnego) wynosiła: 622,1 kg. 3. Batalion strzelców, batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszących • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-I) - zestaw 1, • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-II) - zestaw 1, • Nosze polowe - par 6, • Wózek ręczny dwukołowy do przewożenia rannych - szt. 1, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-I-A) - zestaw 1, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-II-A) - zestaw 1, • Przyrząd natryskowy przenośny mały - szt. 2. • Waga całego sprzętu wynosiła: 687,6 kg. 4. Batalion karabinów maszynowych spec. i, spec ii, spec iii, batalion specjalny, dywizjon artylerii lekkiej, dywizjon artylerii ciężkiej, dywizjon artylerii ciężkiej motorowej, dywizjon artylerii najcięższej motorowej, dywizjon półstały artylerii przeciwlotniczej, dywizjon artylerii samochodowej artylerii przeciwlotniczej, dywizjon artylerii pozycyjnej • Sprzęt jak w pkt. 3 za wyjątkiem noszy - 1 para mniej. • Waga całego 677,1 kg. sprzętu wynosiła: 5. Batalion czołgów • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-I) - zestaw 1, • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-II) - zestaw 1, • Nosze polowe - par 5, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-I-A) - zestaw 1, • Zestaw ratowniczo-przeciwgazowy (zestaw Nr 8-II-A) - zestaw 1, • Przyrząd natryskowy przenośny mały - szt. 2. • Waga całego sprzętu wynosi: 622,1 kg. 6. Batalion saperów • Sprzęt jak w pkt. 5 (za wyjątkiem noszy - o 3 pary mniej). • Waga całego sprzętu wynosi: 590,6 kg. 7. Batalion piechoty, • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-I) - zestaw 1, • Punkt opatrunkowy batalionowy (zestaw Nr 5-II) - zestaw 1, • Nosze polowe - par 5, • Wózek ręczny dwukołowy do przewożenia rannych - szt. 1. • Waga całego sprzętu wynosi: 455,6 kg. przypisy 1. WBH, Oddział I Sztabu Generalnego, sygn. I.303.3.692. Batalion Piechoty. 2. Podręcznik dla operacyjnej służby sztabów, cz. 2, Warszawa 1927, s. 191. 3. Regulamin piechoty, cz. 1, Ogólne zasady walki piechoty, Warszawa 1933, s. 18. 4. Ogólna instrukcja walki, cz. 1, Warszawa 1931, s. 130. 5. W razie zamiany wozów na jednokonne ubywały dwa konie taborowe, ponieważ wóz płatnika i wóz mięsny pozostawały zawsze w zaprzęgach dwukonnych. - 89 - - 90 - 6. 2 luzaków do koni oficerskich, 1 luzak dowódcy batalionu, 3 łączników konnych, podoficer taborowy. 7. R. Rybka, K. Stepan, op. cit., s. 1066. 8. Mogły być zastąpione przez busole kieszonkowe. 9. Opisane zestawy miały odpowiednio numery I-30x i IV-30x. Zamiast znaku „x” i nazwy ogólnej należało wstawić literę i nazwę szczegółową zestawu odpowiadającego marce lub pochodzeniu sprzętu w jaki jest lub będzie jednostka mobilizowana (I-30a – rower z poboru; I-30b – rower Łucznik typ wojskowy wz 35 ). 10. Porcje (racje) żywnościowe: a) porcja „W” (wojenna) dla ludzi (5 porcji): chleb żołnierski 800 g.; jarzyna twarda 150 g.; konserwy kawowe 50 g.; korzenie (pieprz i.t.p.) 0,5 g.; mąka do przypraw 10 g.; ocet 10 ml.; papierosy 10 szt.; słonina 40 g.; sól do przyprawiania 22 g.; cebula świeża 15 g.; cukier 25 g.; mięso wołowe 300 g.; mydło 5 g.; włoszczyzna suszona 1 g.; zapałki 2 pudełka na 5 dni; ziemniaki 700 g.; b) Porcja „R” (rezerwowa) dla ludzi (1 porcja): konserwy kawowe 50 g.; konserwy mięsne 1 puszka; papierosy 10 szt.; suchary 300 g.; c) Porcja „W” i „R” dla konia wierzchowego lub artyleryjskiego: owies 6 kg; siano 4 kg; słoma (na karmę) 1,5 kg; d) porcja „W” i „R” dla konia taborowego lub jucznego: owies 4 kg, siano 5 kg, słoma 1,5 kg. Zob.: R. Rybka, K. Stepan, op. cit., s. 1066. W 1932 roku należności te były zbliżone a różnice dotyczyły w porcji „W” mniejszej ilości papierosów – 5 sztuk i ½ pudełka zapałek dziennie. Przewidywano dodatek dla walczących (tylko podczas walk dla formacji do pułku włącznie) w postaci herbaty 1 g.; cukru 10 g. i o 30 g. więcej słoniny. Dla koni 15 g soli bydlęcej. Zob.: Gospodarka kompanii w polu. Biblioteczka oficera rezerwy piechoty, Warszawa 1932, załącznik nr 5 i 6, tabela nr 1 i 2. 11. Do opisanego tu zestawu żywności należy dodać 5 żołnierzy patrolu radiokorespondencyjnego, nie uwzględ- nionych w tabelach należności materiałowych batalionu, konia do biedki z radiostacją oraz konie i żołnierzy z zaprzęgów jednokonnych. 12. Ta sama tabela obowiązywała również w kompanii karabinów maszynowych i w kompanii strzeleckiej. 13. Regulamin Piechoty, cz. 2, Walka oddziałów piechoty i musztra, Warszawa 1934, s. 211. 14. Ibidem, s. 47 15. W zbiorach autora znajdował się karabinek wz. 1929, który posłużył do przeprowadzenia eksperymentu mającego na celu skonfrontowanie z rzeczywistością ówczesnych poglądów, które zdecydowały na powtórne wprowadzenie w pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku do kompanii strzeleckich karabinu wz. 1898 w miejsce karabinka. Autor przeprowadził strzelanie z karabinka na osiach 100 i 300 metrów i ta druga oś właściwie jest optymalną dla używania broni z nabojem 8x57JS (tak określa się współcześnie przedwojenny kaliber 7,92x57 mm). Użycie tej broni, bez przyrządów optycznych na większe odległości jest właściwie możliwe tylko dla wyselekcjonowanej broni i bardzo dobrze wyszkolonych strzelców. Na osi 800 metrów cel - postać ludzka jest mniejsza niż muszka broni. Wprowadzenie karabinu wg. autora nie miało żadnego racjonalnego sensu, ponieważ skuteczność ognia nie mogła wzrosnąć, wzrósł natomiast ciężar materiału uzbrojenia noszonego przez strzelca. Lepszym rozwiązaniem byłoby wyposażenie szeregowców w karabinki wz. 1929, krótsze, lżejsze i z bardzo dobrze umocowanym bagnetem, analogicznie jak w armii niemieckiej, gdzie miejsce karabinu wz. 1898 w większości oddziałów zajmował karabinek 98k. 16. Regulamin Piechoty, cz. 2, Walka oddziałów piechoty i musztra…, s. 47–48. 17. Regulamin Piechoty, cz. 1, Ogólne zasady walki piechoty…, s. 22–23. 18. MZSiPBB, sygn. 511.1, Sztab Główny Oddział I L.dz. 1000/Mob./39, Roz- kaz II Wiceministra Spraw Wojskowych L. 125/MOB/1939 z 22 marca 1939 r. (Odpis dokumentu dla 19 pułku piechoty we Lwowie, do wiadomości dowódców I, II i III batalionu oraz dla dowódcy kompanii zwiadu – P.M.R.). 19. Długość karabinu wz. 1935 wynosiła 1760 mm. 20. MZSiPBB, sygn. 511.1, Dowództwo Okręgu Korpusu nr IX L.dz. 2566/Tj.VI, Pismo z 26 kwietnia 1939 r. (Wydane na podstawie pisma Oddziału I Sztabu Głównego L.dz. 1609/39 z 21 kwietnia 1939 r. – P.M.R.). 21. MZSiPBB, sygn. 511.1, Telegram do gen. Sadowskiego z 28 sierpnia 1939 r. przyjęty o godz. 01.05 i rozesłany fonogramem między 4 a 6 rano do oddziałów. Do rozpoczęcia wojny pozostały niemalże równo 3 doby. 22. MZSiPBB, sygn. 511.1, Dowództwo Okręgu Korpusu nr V L.dz. 5949/Mob., Pismo z 27 sierpnia 1939 r.; ibidem, Dowódca Armii „Kraków” L.dz. 591/Mob., Pismo z 28 sierpnia 1939 r.; ibidem, Dowódca 23 Dywizji Piechoty L.dz. 1261/ Mob., Pismo z 27 sierpnia 1939 r. 23. MZSiPBB, sygn. 511.1, Dowódca 23 Dywizji Piechoty L.dz. 2808/12/Op., Pismo z 28 sierpnia 1939 r. 24. Ilości broni w związku z nieuwzględnianiem karabinów przeciwpancernych w tabelach należności materiału uzbrojenia ustalone przez Autora. 25. R. Rybka, K. Stepan, op. cit., s. 1066. 26. Mogły być zastąpione przez busole kieszonkowe. 27. „Piechota 1939–1945” (Londyn) 1974, z. 4, s. 6. 28. Regulamin Piechoty, cz. 1, Ogólne zasady walki piechoty, Warszawa 1933, s. 24. 29. Ibidem, s. 26. Autorzy regulaminu zdawali sobie sprawę z niewydolności transportowej kompanii karabinów maszynowych, w których do przewożenia moździerza i amunicji przewidziano biedkę zaprzęganą w jednego konia. Dlatego też konstatowano, że ogień moździerzowy pochłania dużo amu- nicji, „której uzupełnienie, zwłaszcza w natarciu, jest trudne”. Z tego też powodu należało prowadzić tylko w przypadkach niezbędnych (np. bezpośrednie i poważne zagrożenie). 30. http://wp39.struktury.net/pp-ckm-pluton-na-biedkach.html (dostęp 27.03.2017 r.). 31. Przy zamianie biedek amunicyjnych na wozy amunicyjne taką samą ilością wozów jednokonnych lub 5 wozami dwukonnymi – należność wojenna zmniejszała się o 5 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia, 5 hełmów, 5 masek przeciwgazowych, 5 opatrunków osobistych. 32. Podstawy pod ckm piechoty wz. 1930 i 1934 posiadały maszty do ognia przeciwlotniczego przechowywane w tylnej nodze podstawy. 33. R. Rybka, K. Stepan, op. cit., s. 1066. 34. Kalendarz Wojskowy na rok 1929…., s. 504-515. Przepisy Służbowe 235-10325 Normy trwałości przedmiotów umundurowania i oporządzenia. 35. Tabela przedstawia zestawienie pełnego obciążenia piechura w marszu podróżnym w umundurowaniu i wyposażeniu, w jakim ruszył do walki w 1939 roku. Warto sprecyzować, jak kształtowała się waga wybranych innych elementów noszonych przez żołnierzy: torba polowa z zawartością – 1,420 kg, gwizdek alarmowy ze sznurkiem – 0,020 kg, pistolet z futerałem i dwoma magazynkami i nabojami – 1,075 kg, lornetka z futerałem – 1,270 kg, ręczny karabin maszynowy wz. 1928 – 9,500 kg, karabin przeciwpancerny wz. 1935 z amunicją – 10,500 kg. 36. J. Meksz (opracowanie), Kalendarz Informacyjny dla podoficerów zawodowych na rok 1935/36, cz. II, Warszawa 1935, s. 223-224. 37. Biblioteczka Oficera Rezerwy Piechoty, X, Gospodarka kompanii w polu, Warszawa 1932, s. 23. 38. WBH.I.371.2.227 – zał. nr 1 do rozkazu L.6220/mob.mat.39 r. Sytuację dużej rozbieżności w wyglądzie oficerów i chorążych powodował fakt, że - 91 - - 92 - zgodnie z art. 11 ust. 4 rozporządzenia o uposażenia wojska (Dz. U. nr 43 poz. 362 z 17 maja 1938 r.) dodatek na wyekwipowanie polowe w wysokości 300 zł przysługiwał dopiero po ogłoszeniu mobilizacji. Z tego powodu nakazano również dowódcom, aby odebrali wypłacone dotychczas dodatki. Zamrożenie tych kwot doprowadziło do sytuacji, że po ogłoszeniu mobilizacji zakup wyposażenia polowego nastręczał wiele trudności, które narastały w tych garnizonach, które nie posiadały dużej sieci handlowej przedmiotów tego typu. 39. W. Samczewski, Podręcznik nowoczesnego kroju, wyd. VI, Wydawnictwo „Nowa Odzież”, Chorzów, b.d.w., s. 89. 40. MZSiPBnB.511.3. Umundurowanie Wojska Polskiego w 1939 r. Pismo z dnia 28 marca 1933 roku, l. dz. 341/ mob. Org. II Wiceministra Spraw Wojskowych, Szefa Administracji Armii gen. bryg. W. Langnera . Warto dodać, że środki uzyskane z oszczędności powstałych z powodu wydawania oficerom rezerwy mundurów szeregowców pozwoliły na przedłużenie czasokresu letnich ćwiczeń i na powołanie większej ilości oficerów na szkolenia. Ponadto dla potrzeb oficerów rezerwy zakupiono 6 285 lornetek, 4 500 pistoletów oraz 2 000 sztuk toreb oficerskich. 41. WBH.I.342.1.44, pismo gen. bryg. Kazimierza Jacynika w sprawie oporządzenia do broni. Załącznikiem do pisma były wytyczne do administrowania oporządzeniem do broni. W myśl załącznika oporządzenie zostało podzielone stosownie do rozkazu o „Podziale zapasów broni i amunicji” (Dod. Tjn. Nr 2 do Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16/28) na: zapas użytku bieżącego (materiał wyposażenia mobilizacyjnego armii czynnej i materiał użytku bieżącego), zapas wojenny (zapas mobilizacyjny i rezerwa strategiczna) i rezerwę dyspozycyjną MSWojsk. Załącznik podzielił też materiał na dwie klasy: a – oporządzenia zdatne do użytku, klasa b – oporządzenia niezdatne do użytku. 42. MZSiPBnB.511.2 Załącznik do pisma l.dz. 595/Mob. 39 wykonany przez Departament Zdrowia MSWojsk. w 1939 roku. 43. MZSiPBnB.511.3 - Wedle pisma dowódcy 20 Dywizji Piechoty płk dypl. Wilhelma Lawicza (nr 730/Tjn.) z maja 1939 roku (brak daty dnia - pismo wpłynęło do Oddziału I Sztabu Generalnego w dniu 12 maja 1939 roku - waga sprzętu różnego była wyższa i wynosiła 17,15 kg. 44. Annogen to inaczej chloramina B – toluolosulfonochloramid sodu - biały lub żółtawy proszek krystaliczny o zapachu chloru rozpuszczalny w 3 częściach wody. Zawiera 25% chloru. Działa odkażająco, antyseptycznie, odwaniająco (niweluje inne zapachy). W 1939 roku był stosowany do przepłukiwania jamy ustnej i gardła, ran, jam ciała po oczyszczeniu z wydzieliny ropnej w postaci roztworu 0,25%. Różański H. Środki antyseptyczne i odkażające stosowane w medycynie. Przegląd literatury i badania własne. http:// www.luskiewnik.eu/antisepticum.htm (stan z 16.02.2015 roku). reKlama nac - 93 - uwaga! nOwe tOmy KOleKcji! Zadzwoń pod numer (22) 58 42 222 lub napisz na adres [email protected] i zamów kolejne tomy już dziś! w prenumeracie każdy tom tylko 14,99 zł prezentUjemy pańStwU liStę DoDatKowych 20 tomów, Które pojawią Się w Serii „wielKa KSięga piechoty polSKiej”. KOlejne nOwe tOmy w KioSKach co mieSiąc w pierwszy czwarteK mieSiąca!