Felsefeye Giriş- Introduction to Philosophy

Felsefeye Giriş Editörler: Prof. Dr. Mustafa CİHAN • Doç. Dr. Serdar SAYGILI Editörler: Prof. Dr. Mustafa CİHAN - Doç. Dr. Serdar SAYGILI FELSEFEYE GİRİŞ ISBN 978-625-8325-66-9 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2022, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2022, Ankara Yayın-Proje: İbrahim Öztürk Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler/Ankara Tel: (0312) 341 36 67 Yayıncı Sertifika No: 51818 Matbaa Sertifika No: 47865 İletişim Macun Mah. 204. Cad. No: 141/A-33 Yenimahalle/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 Dağıtım: 0312 434 54 24 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected] WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40 ÖN SÖZ İnsanı insan yapan en önemli özelliklerden biri onun kendisini, doğayı, evreni anlama ve bilme çabası içerisinde olmasıdır. Bu özelliği ile insan diğer varlıklardan ayrılır. İnsanın önemli düşünme başarılarından olan felsefe de insanı, evreni ve doğayı anlamak için başvurulan bir düşünme biçimi olarak karşımıza çıkar. İnsan aklını kullanarak, var olan her şeyi sorgulayarak felsefeyi ortaya çıkarmıştır. İnsan aklının bir ürünü olan felsefe bir akıl yürütme ve düşünme biçimidir. Ancak bu akıl yürütme ve düşünce biçimi diğer düşünme biçimlerinden ayrılır. Felsefi düşünmek var olan karşısında soru sormaktır. Felsefi düşünce eleştirel bir düşüncedir. Kendisine konu olan her şeyi akıl süzgecinden geçirir. Öte yandan felsefe, bilgiler üzerinde düşünmek, onların temellerini ve değerini soruşturmaktır. Bir bilgi üzerine felsefe yapmak, o bilgi alanının önünü açmak ve alanı dogmatik olmaktan kurtarmaktır. Akla dayalı bir düşünce etkinliği olan felsefenin ise başlangıçtan itibaren varlık, bilgi ve değer şeklinde üç temel ilgi alanı olmuştur. Bunlara daha sonra bilim, ahlak, sanat, siyaset, eğitim, tarih, hukuk, dil ve çevre gibi konularda eklenmiştir. Böylece felsefe konularının zenginliğinden ve çeşitliliğinden söz etmek mümkündür. Bu çalışma felsefeye giriş niteliğinde bir kitaptır. Çalışmanın başlangıcında felsefenin ne olduğu, temel özellikleri ve diğer alanlarla ilişkisi gibi konulara yer verilmiştir. Daha sonra her bölümde ayrıntılı bir şekilde, başta varlık felsefesi, bilgi felsefesi, ahlak felsefesi gibi temel disiplinlerin, ardından da diğer alt disiplinlerin temel kavramları, konuları ve problemleri ele alınmıştır. Ayrıca disiplinler içerisinde kendine yer açmış belli başlı filozofların görüşlerine yer verilmiştir. Bu genel çerçevede felsefenin şüpheci ve eleştirel ruhu ileri sürülen her görüş, karşı görüş ve farklı görüş çerçevesinde gösterilmeye gayret edilmiştir. Böylece ilgililerin felsefeye yönelik doğru, güçlü ve derin bir kavrayış kazandırılması hedeflenmiştir. Kitabın başta edebiyat fakültesi ve eğitim fakültesi olmak üzere diğer fakültelerde felsefe okuyanlara, felsefeye ilgi duyan ve felsefe üzerine çalışma yapan araştırmacılara katkı sağlayacağını ümit etmekteyiz. Kitabın hazırlanmasında emeği geçen kıymetli akademisyenlere, Pegem Akademi Yayınevi yönetici ve çalışanlarına şükranlarımızı sunarız. Prof. Dr. Mustafa CİHAN | Doç. Dr. Serdar SAYGILI BÖLÜMLER VE YAZARLARI Editörler: Prof. Dr. Mustafa CİHAN - Doç. Dr. Serdar SAYGILI 1. Bölüm: Felsefeye Giriş Doç. Dr. Serdar SAYGILI, Erciyes Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-1986-6448 2. Bölüm: Varlık Felsefesi Doç. Dr. Hüseyin AYDOĞDU, Erzurum Teknik Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3754-1858 3. Bölüm: Bilgi Felsefesi Dr. Öğr. Üyesi Evren Erman RUTLİ, Erciyes Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-2637-871X 4. Bölüm: Bilim Felsefesi Prof. Dr. Mehmet Ali SARI, Pamukkale Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-7523-3090 5. Bölüm: Ahlak Felsefesi Doç. Dr. Mahmut AVCI, Uşak Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-2993-7473 6. Bölüm: Siyaset Felsefesi Doç. Dr. Zafer YILMAZ, Atatürk Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-0203-8355 7. Bölüm: Sanat Felsefesi Dr. Öğr. Üyesi Ayşe EROĞLU, Gaziantep Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3935-1353 8. Bölüm: Din Felsefesi Doç. Dr. M. Fatih KALIN, Kastamonu Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-5537-0469 vi Felsefeye Giriş 9. Bölüm: Eğitim Felsefesi Prof. Dr. Mustafa CİHAN, Atatürk Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-2949-2339 10. Bölüm: Tarih Felsefesi Dr. Alper İPLİKCİ, Atatürk Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-6402-6697 11. Bölüm: Dil Felsefesi Dr. Öğr. Üyesi Murat BAHADIR, Erzurum Teknik Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-8767-2322 12. Bölüm: Hukuk Felsefesi Dr. Öğr. Üyesi Sedat DOĞAN, Erciyes Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-0095-7836 13. Bölüm: Çevre Felsefesi Dr. Öğr. Üyesi Haluk AŞAR, Erciyes Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-0073-3250 İÇİNDEKİLER Ön Söz .................................................................................................................................... iii Bölümler ve Yazarları .............................................................................................................v 1. BÖLÜM FELSEFEYE GİRİŞ 1.1. Nedir Bu Felsefe? .............................................................................................................1 1.2. Kimdir Bu Filozof?..........................................................................................................3 1.3. Felsefenin Kökeni ............................................................................................................4 1.4. Felsefenin Önemi ve Amacı ..........................................................................................5 1.5. Felsefi Sorun Olarak Bilgi .............................................................................................6 1.6. Bilgi Türleri ......................................................................................................................7 1.6.1. Gündelik Bilgi ........................................................................................................7 1.6.2. Dini Bilgi .................................................................................................................8 1.6.3. Okkült Bilgi.............................................................................................................9 1.6.4. Sanat Bilgisi...........................................................................................................10 1.6.5. Teknik Bilgi ...........................................................................................................11 1.6.6. Bilimsel Bilgi .........................................................................................................13 1.6.6.1. Formel Bilimler ...........................................................................................14 1.6.6.2. Doğa Bilimleri .............................................................................................14 1.6.6.3. İnsan Bilimleri.............................................................................................15 1.6.7. Felsefi Bilgi ............................................................................................................15 1.7. Felsefenin Diğer Disiplinlerle İlişkisi..........................................................................16 1.7.1. Felsefe-Bilim İlişkisi.............................................................................................17 1.7.2. Felsefe-Din İlişkisi ...............................................................................................18 1.7.3. Felsefe-Sanat İlişkisi.............................................................................................20 1.8. Felsefenin Değeri Meselesi ...........................................................................................20 1.8.1. Felsefenin Bireysel Değeri...................................................................................21 1.8.2. Felsefenin Toplumsal Değeri ..............................................................................21 1.8.3. Felsefenin Evrensel Değeri..................................................................................22 1.9. Felsefi Merak ve Felsefi Tavır .......................................................................................23 1.10. Felsefe Sorusu Nasıl Bir Sorudur? .............................................................................24 1.11. Felsefe Zor mudur? .....................................................................................................25 1.12. Felsefenin Geleceği .....................................................................................................27 1.13. Felsefenin Farklı Disiplinleri .....................................................................................27 Kaynakça................................................................................................................................28 viii Felsefeye Giriş 2. BÖLÜM VARLIK FELSEFESİ 2.1. Varlık Felsefesinin Tanımı, Konusu ve Problemleri .................................................31 2.1.1. Varlık Felsefesinin Tanımı ..................................................................................31 2.1.2. Varlık Felsefesinin Konusu ve Problemleri.......................................................32 2.2. Varlık ve Türleri, Tözler ve Özellikleri ........................................................................33 2.2.1. Varlık .....................................................................................................................33 2.2.1.1. Gerçek (Reel) Varlık ..................................................................................34 2.2.1.2. Düşünsel (İdeal) Varlık .............................................................................35 2.2.2. Varlık Türleri ........................................................................................................35 2.2.3. Tözler ve Özellikleri .............................................................................................35 2.2.4. Tümeller Sorunu ..................................................................................................37 2.3. Varlığa Bakış .................................................................................................................39 2.3.1. Bilimsel Bakış .......................................................................................................39 2.3.2. Felsefi Bakış ..........................................................................................................39 2.4. Metafizik, Ontoloji ve Teoloji Arasındaki İlişkiler ...................................................40 2.5. Ontoloji Açısından Varlık ............................................................................................43 2.5.1. Varlığın Olup Olmadığı Problemi .....................................................................43 2.5.1.1. Nihilizm (Hiççilik) ....................................................................................43 2.5.1.2. Realizm (Gerçekçilik) ................................................................................44 2.5.2. Varlığın Niceliği Problemi ..................................................................................44 2.5.2.1. Monizm (Tekçilik) .....................................................................................44 2.5.2.2. Düalizm (ikicilik) ......................................................................................44 2.5.2.3. Plüralizm (Çokçuluk) ................................................................................44 2.5.3. Varlığın Ne Olduğu Problemi ............................................................................44 2.5.3.1. Varlığı “Oluş” Olarak Kabul Edenler .......................................................45 2.5.3.2. Varlık “Tin” (İdea) Olarak Kabul Edenler ...............................................46 2.5.3.3. Varlığı “Madde” Olarak Kabul Edenler ...................................................51 2.5.3.4. Varlığı Hem “İdea” Hem de “Madde” Olarak Kabul Edenler ...............55 2.5.3.5. Varlığı “Fenomen” Olarak Kabul Edenler ...............................................57 2.5.3.6. Varlığı “Varoluş” Olarak Kabul Edenler ..................................................59 Kaynakça................................................................................................................................62 İçindekiler ix 3. BÖLÜM BİLGİ FELSEFESİ 3.1. Bilgi Felsefesi Nedir? .....................................................................................................65 3.2. Bilgi Felsefesinin Temel Kavramları ...........................................................................66 3.2.1. Bilgi ........................................................................................................................66 3.2.2. Önerme .................................................................................................................66 3.2.3. Doğruluk ...............................................................................................................67 3.2.4. Anlamlılık .............................................................................................................67 3.2.5. Tutarlılık ................................................................................................................67 3.3. Bilgi Felsefesinin Temel Problemleri ..........................................................................68 3.3.1. Doğru Bilginin İmkânı Problemi.......................................................................70 3.3.1.1. Septisizm ......................................................................................................71 3.3.2. Bilginin Kaynağı Problemi .................................................................................75 3.3.2.1. Akılcılık (Rasyonalizm) .............................................................................75 3.3.2.2. Deneycilik (Ampirizm) .............................................................................77 3.3.2.3. Sezgicilik ......................................................................................................78 3.3.2.4. Kritisizm .....................................................................................................79 3.3.3. Bilginin Gerekçelendirilmesi (Ölçütü) Problemi ............................................80 3.3.3.1. Temelci Teori ..............................................................................................81 3.3.3.2. Tutarlılık Teorisi..........................................................................................82 3.3.3.3. Pragmatist Teori..........................................................................................83 3.3.4. Bilginin Kapsamı Problemi ................................................................................84 3.3.4.1. İçselcilik .......................................................................................................85 3.3.4.2. Dışsalcılık ....................................................................................................85 3.3.4.3. Pozitivizm ...................................................................................................85 3.3.4.4. Neopozitivizm .............................................................................................86 Kaynakça................................................................................................................................87 4. BÖLÜM BİLİM FELSEFESİ Giriş .......................................................................................................................................89 4.1. Bilim Felsefesi Nedir ve Problemleri Nelerdir? .........................................................91 4.2. Bacon’cı Bilim Tasarımı ve Klasik Pozitivizm ............................................................92 4.3. Mantıkçı Pozitivizm ve Doğrulamacı Bilim Anlayışı ...............................................93 4.4. Karl R. Popper ve Yanlışlamacı Bilim Anlayışı..........................................................96 4.5. Duhem-Quine Tezi veya Holistik Bilim Anlayışı .....................................................99 x Felsefeye Giriş 4.6. Thomas S. Kuhn ve Paradigmaya Dayalı Bilim Anlayışı....................................... 100 4.7. Paul K. Feyerabend ve Anarşist Bilim Anlayışı ...................................................... 103 4.8. Imre Lakatos ve İnceltilmiş (Sofistike) Yanlışlamacılık ........................................ 105 Kaynakça ............................................................................................................................ 107 5. BÖLÜM AHLAK FELSEFESİ Giriş ..................................................................................................................................... 109 5.1. Ahlak ve Ahlak Felsefesi............................................................................................ 109 5.2. Ahlak Felsefesinin Temel Kavramları ...................................................................... 114 5.3. Etik Türleri .................................................................................................................. 115 5.3.1. Deskriptif Etik ................................................................................................... 115 5.3.2. Normatif Etik..................................................................................................... 115 5.3.3. Metaetik ............................................................................................................. 116 5.3.4. Uygulamalı Etik................................................................................................. 116 5.4. Ahlak Felsefesinin Temel Problemleri..................................................................... 116 5.4.1. Ahlak Felsefesinde Değer Sorunu................................................................... 116 5.4.2. Ahlâkî Davranış ve Özgürlük Problemi ......................................................... 117 5.4.3. Ahlakın Evrenselliği Problemi ........................................................................ 118 5.4.4. Ahlakta Sorumluluğun Önemi ....................................................................... 119 5.5. Farklı Ahlak Anlayışları ............................................................................................ 120 5.5.1. Eudaimonist (Mutlulukçu) Etik ...................................................................... 120 5.5.2. Utilitarist (Faydacı) Etik ................................................................................... 123 5.5.3. Doğalcı Etik ....................................................................................................... 124 5.5.4. Kantçı Ödev Etiği .............................................................................................. 125 5.5.5. İmmoralist Etik ................................................................................................. 126 5.5.6. Egzistansiyalist (Varoluşçu) Etik ..................................................................... 127 Kaynakça............................................................................................................................. 127 6. BÖLÜM SİYASET FELSEFESİ 6.1. Siyaset Felsefesi Nedir? .............................................................................................. 129 6.2. Siyaset Felsefesinin Temel Problemleri ................................................................... 131 6.3. Siyasi İdeolojiler ......................................................................................................... 133 6.3.1. Anarşizm ........................................................................................................... 133 İçindekiler xi 6.3.2. Faşizm................................................................................................................. 135 6.3.3. Liberalizm .......................................................................................................... 137 6.3.4. Marksizm ........................................................................................................... 138 6.3.5. Muhafazakârlık.................................................................................................. 139 6.4. Siyaset Felsefesinin Öncü Düşünürlerine Örnekler ............................................. 141 6.4.1. Farabi ................................................................................................................. 141 6.4.2. İbni Haldun ....................................................................................................... 144 6.4.3. Thomas Hobbes ................................................................................................ 147 6.4.4. John Locke ........................................................................................................ 148 6.4.5. Jean-Jecques Rousseau .................................................................................... 150 Kaynakça............................................................................................................................. 152 7. BÖLÜM SANAT FELSEFESİ 7.1. Sanat Felsefesi ............................................................................................................. 155 7.1.1. Estetik ve Sanat Kavramları ............................................................................. 156 7.1.2. Estetik Obje........................................................................................................ 157 7.1.3. Estetik Suje ......................................................................................................... 158 7.1.4. Sanat-Din-Estetik ............................................................................................. 159 7.1.5. Sanat-Tarih- Felsefe .......................................................................................... 160 7.1.6. Sanat-Bilim-Felsefe ........................................................................................... 160 7.1.7. Sanat Kuramları ................................................................................................ 161 7.1.7.1. Mimesis Kuramı ...................................................................................... 162 7.1.7.2. Katharsis Kuramı .................................................................................... 162 7.1.7.3. Oyun Kuramı ........................................................................................... 162 7.1.7.4. Yaratma/ Sezgi Kuramı ........................................................................... 163 7.1.7.5. İlişki Kuramı............................................................................................. 164 7.1.7.6. Formalist Kuram ...................................................................................... 164 7.1.7.7. Toplumsal Sanat Kuramı ........................................................................ 165 7.1.7.8. Kurumsal Sanat Kuramı ......................................................................... 165 7.1.8. Estetik Değer .................................................................................................... 165 7.1.8.1. Güzellik Problemi .................................................................................... 165 7.1.8.2. Güzel-Hakikat .......................................................................................... 166 7.1.8.3. Güzel-İyi .................................................................................................. 166 7.1.8.4. Güzel-Yararlı ............................................................................................ 167 7.1.8.5. Yüce ........................................................................................................... 167 xii Felsefeye Giriş 7.1.8.6. Komik ........................................................................................................ 168 7.1.8.7. Güzel-Çirkin ............................................................................................ 168 7.1.9. Estetik Beğeni .................................................................................................... 169 7.1.10. Estetik Yargı ..................................................................................................... 169 Kaynakça ............................................................................................................................ 170 8. BÖLÜM DİN FELSEFESİ 8.1. Din Felsefesine Giriş .................................................................................................. 171 8.1.1. Tanımı, Yöntemi, Gayesi .................................................................................. 171 8.1.2. Din Felsefesinin Temel Problemleri ............................................................... 173 8.2. Tanrı’nın Varlığı Hakkında Görüşler ...................................................................... 174 8.2.1. Tanrı’nın Var Olduğunu Kabul Eden Anlayışlar........................................... 174 8.2.1.1. Teizm ......................................................................................................... 174 8.2.1.2. Deizm ........................................................................................................ 183 8.2.1.3. Panteizm ................................................................................................... 185 8.2.1.4. Panenteizm ............................................................................................... 186 8.2.2. Tanrı’nın Varlığının Bilinemeyeceği Görüşü (Agnostisizm) ...................... 187 8.2.3. Tanrı’nın Varlığını Kabul Etmeme (Ateizm) ve Kötülük Problemi ........... 187 8.2.3.1. Ateizm ....................................................................................................... 187 8.2.3.2. Kötülük Problemi .................................................................................... 189 Kaynakça............................................................................................................................. 193 9. BÖLÜM EĞİTİM FELSEFESİ 9.1. Felsefe ve Eğitim ......................................................................................................... 195 9.2. Eğitim Felsefesi ve Temel Sorunları ........................................................................ 198 9.3. Temel Felsefi Akımlar ve Eğitim .............................................................................. 202 9.3.1. İdealist Eğitim Felsefesi ................................................................................... 202 9.3.2. Realist Eğitim Felsefesi ..................................................................................... 205 9.3.3. Natüralist Eğitim Felsefesi .............................................................................. 207 9.3.4. Pragmatist Eğitim Felsefesi ............................................................................. 209 9.3.5. Egzistansiyalist Eğitim Felsefesi ...................................................................... 211 9.4. Eğitim Felsefesi Akımları .......................................................................................... 213 İçindekiler xiii 9.4.1. Daimicilik (Perennializm) .............................................................................. 213 9.4.2. Esasicilik (Essensializm) .................................................................................. 214 9.4.3. İlerlemecilik (Progressivizm) .......................................................................... 216 9.4.4. Yeniden Kurmacılık (Reconstructionizm) .................................................... 217 9.5. Analitik Eğitim Felsefesi............................................................................................ 218 9.6. Eleştirel Eğitim Felsefesi ............................................................................................ 221 Kaynakça ............................................................................................................................ 224 10. BÖLÜM TARİH FELSEFESİ 10.1. Tarih Nedir? .............................................................................................................. 227 10.2. Tarihsel Varlık Olarak İnsan Nedir? ...................................................................... 228 10.3. Tarih Felsefesi ve Temel Soruları............................................................................ 230 10.4. Tarih Felsefesinin Önde Gelen Belli Başlı Düşünürleri ..................................... 234 10.4.1. Saint Augustinus ............................................................................................. 235 10.4.2. İbn Haldun....................................................................................................... 236 10.4.3. Giambattista Vico ........................................................................................... 238 10.4.4. Immanuel Kant ............................................................................................... 239 10.4.5. Johann Gottfried von Herder ........................................................................ 240 10.4.6. Auguste Comte ................................................................................................ 241 10.4.7. Wilhelm Dilthey.............................................................................................. 243 10.4.8. Friedrich Nietzsche......................................................................................... 244 Kaynakça............................................................................................................................. 245 11. BÖLÜM DİL FELSEFESİ 11.1. Dil Nedir? .................................................................................................................. 247 11.2. Felsefe Tarihinde Dil ................................................................................................ 249 11.3. Yirminci Yüzyılda Dil ve Dil Felsefesi ................................................................... 254 11.3.1. Gottlob Frege ................................................................................................... 255 11.3.2. Bertrand Russell .............................................................................................. 256 11.3.3. Ludwig Wittgenstein ...................................................................................... 257 11.3.4. Viyana Çevresi................................................................................................. 258 11.4. Dil Felsefesinin Temel Sorunları ............................................................................ 259 xiv Felsefeye Giriş 11.4.1. Dil, Düşünce ve Varlık İlişkisi ....................................................................... 260 11.4.2. Gündelik Dile Karşı İdeal Dil Tartışmaları ................................................. 261 11.4.3. Anlam Sorunu ................................................................................................. 263 Kaynakça ............................................................................................................................ 269 12. BÖLÜM HUKUK FELSEFESİ Giriş ..................................................................................................................................... 271 12.1. Hukuk Felsefesinin Problemleri ............................................................................. 273 12.1.1. Hukukun Kaynağı ........................................................................................... 274 12.1.2. Hukukun Geçerliliği ....................................................................................... 274 12.1.3. Hukukun Amacı.............................................................................................. 275 12.1.4. Hukukun Üstünlüğü....................................................................................... 276 12.1.5. Hukukun Etkinliği .......................................................................................... 277 12.2. Antik Yunan ve Roma’da Hukuk Felsefesi Tartışmaları ..................................... 277 12.2.1. Antik Yunan’da Hukuk Felsefesi ................................................................... 279 12.2.2. Roma’da Hukuk Felsefesi ............................................................................... 282 12.3. Hıristiyan Doğal Hukuku........................................................................................ 284 12.3.1. Hıristiyan Doğal Hukukunda Platonculuk ................................................. 284 12.3.2. Hıristiyan Doğal Hukukunda Aristotelesçilik ............................................ 285 12.3.3. Hıristiyan Hukuk Felsefesinin Sekülerleşmesi............................................ 286 12.4. Modern Hukuk Felsefesinin Doğuşu ve Gelişimi ................................................ 287 12.4.1. Akılcı Doğal Hukuk Yaklaşımı...................................................................... 287 12.4.2. İradeci Doğal Hukuk Yaklaşımı .................................................................... 288 12.4.3. Modern Hukuk Felsefesinde Kant ve Etkisi ................................................ 289 12.5. Çağdaş Hukuk Felsefesi Ekolleri ............................................................................ 291 12.5.1. Tarihçi Hukuk Okulu ..................................................................................... 292 12.5.2. İdealist Hukuk Felsefesi ve Materyalist Eleştirisi........................................ 292 12.5.3. Hukuk Felsefesinde Faydacı Okul ................................................................ 294 12.5.4. Hukuksal Pozitivizm Okulu .......................................................................... 295 12.5.5. Hukuksal Realizm Okulu............................................................................... 297 Kaynakça............................................................................................................................. 298 İçindekiler xv 13. BÖLÜM ÇEVRE FELSEFESİ Giriş ..................................................................................................................................... 299 13.1. Ekoloji ve Çevre Felsefesi ........................................................................................ 299 13.2. Çevre Felsefesinin Temelleri ................................................................................... 301 13.3. Çevre Felsefesi .......................................................................................................... 308 13.3.1. Çevre Etiği ....................................................................................................... 308 13.3.1.1. Canlı Merkezcilik .................................................................................. 310 13.3.1.2. Çevre Merkezcilik.................................................................................. 313 13.3.2. Radikal Ekoloji ................................................................................................ 315 13.3.2.1. Derin Ekoloji .......................................................................................... 315 13.3.2.2. Ekofeminizm .......................................................................................... 317 13.3.2.3. Sosyal Ekoloji ......................................................................................... 319 13.3.3. Zayıf İnsan Merkezcilik ................................................................................. 320 Kaynakça............................................................................................................................. 321 Dizin .................................................................................................................................. 323 Editörler Hakkında ..................................................................................................... 331 Yazarlar Hakkında ...................................................................................................... 332 1. BÖLÜM FELSEFEYE GİRİŞ Doç. Dr. Serdar SAYGILI, Erciyes Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-1986-6448 1.1. Nedir Bu Felsefe? İnsanı insan yapan önemli özelliklerden birisi onun kendini, doğayı, dünyayı, toplumu, geçmişini ve bütün yönleriyle kendi varlığını tanımak ve kavramak istemesidir. Bu açıdan öteki varlıklardan farklılık gösteren insan bilen ve bilgi sahibi olan varlıktır. Bu varlığın ürettiği en önemli bilgi türlerinden birisi felsefedir. Felsefe, kültürün belli bir aşamasında insanın kendisini, dünyayı ve evreni anlamak için ürettiği özgün bir düşünme biçimidir (Cihan, 2020: 1). Bununla birlikte düşünce tarihinde oldukça uzun bir geçmişe sahip olan felsefe farklı dönemlerde farklı anlamlarda kullanılmıştır. Felsefe kavramına onun tek anlamlı kullanılması için yeterli olacak ve belirli bir zamanda yaşayan insanların üzerinde anlaşacakları kesin bir tanımlama yapılamamıştır. Bu bakımdan Felsefe nedir? sorusu kolaylıkla sorulabilen ancak yanıtlanması oldukça güç olan sorulardan olagelmiştir (Ajdukiewicz, 2010: 11). Dolayısıyla felsefe antikçağdan günümüz dünyasına kadar üzerinde hala ciddi tartışmaların yapıldığı kavramlardan olmuştur. Felsefe (İng. Philosophy: Alm. Philosophie) kelimesi köken olarak Yunanca Philosophia sözcüğünden gelmektedir (Çüçen, 2012: 17). Etimolojik olarak ise Philo ve Sophia olmak üzere iki farklı kavramdan oluşmuştur. Philo sevgi, dostluk, arkadaşlık, seviyorum, dostluk gösteriyorum, arkadaşlık kuruyorum ve sophia bilgelik (hikmet) anlamlarına gelmektedir. İki farklı kavramın birleşiminden oluşan Philosophia bilgelik sevgisi, bilgelik dostu, bilginin arkasından giden veya bilgiyle arkadaş olmak isteyen gibi farklı anlamlar ifade etmektedir (Küyel, 1976: 9). Buna ilaveten özellikle ortaçağ metinlerinde kavramın mevcut anlamlarından hareketle sapientia sözcüğü yaygın olarak kullanılmıştır (Güçlü, Uzun, Yolsal, 2003: 532). Ayrıca İslam filozoflarından Kindî, philosophia kavramının kökeni üzerine şunları söylemiştir: “Felsefe kelimesi bu ismin etimolojisi bakımından, hubb el-hikmehikmet sevgisidir” (Keklik, 1987: 4). Şu halde philosophia her şeyi kuşatan tümel 2 Felsefeye Giriş bilgiye sahip olmaktan farklı olarak, bilginin peşinde olmayı bilgiyi aramayı, nerede ve kimlerce oluşturulmuş olursa olsun bilgiye ulaşmayı ve bilgiyle dostluk yapmayı ifade etmektedir. Bununla birlikte Philosophia kavramı ilk olarak ilkçağ filozoflarından Pythagoras (MÖ 570 – MÖ 495) tarafından kullanılmıştır (Gökberk, 1998: 12). Pythagoras açısından yaşayan hiçbir varlık sophia (hikmet) sahibi değildir, ancak Tanrıların sophia sahibi olması mümkündür (Keklik, 1987: 6). Öte yandan felsefe, düşünce tarihinin farklı zaman ve toplumlarında farklı filozoflar tarafından farklı perspektiflerden tanımlanmıştır. Antikçağ Yunan filozoflarından Sokrates’e göre, felsefe arkadaşlar arasında yapılan sınırsız bir tartışma durumu ya da özgür insanların farklı konular üzerine yapmış oldukları farklı araştırma biçimidir (Deleuze ve Guattari, 2001: 34). Platon’a göre, felsefe ideaların gerçek bilgisine ulaşarak kendi doğasını tanımak, nasıl yaşaması gerektiğinin farkına varmak ve hangi amaçların peşinden gidilmesinin doğru olduğuna karar vermektir (Cevizci: 2007: 23). Aristoteles’e göre, felsefe mikro kozmos yani küçük uyumlu evren olan insanın, makro kozmos yani büyük uyumlu evren karşısında saygılı şaşkınlığa düşerek varlıkla ilgili sorun görmesi, soru sorması ve soruları çözümlemeye çalışmasıdır (Küyel, 1976: 19). Bununla birlikte Immanuel Kant açısından felsefe, kendini mantıksal sebeplerle geçerli kılmak veya haklı çıkarmak savında bulunan rasyonel faaliyet türüdür (Arslan, 1998: 14-15). G. W. Hegel açısından felsefe, herhangi bir tikel gerçeklik yahut bilme alanının değil, var olan her şeyin incelenmesidir (Oizerman, 1998: 165). Ludwig Wittgenstein açısından felsefe, zekâmızın dil tarafından büyülenmesine karşı verilen ciddi bir mücadeledir (Wittgenstein, 2009: 52). Alman filozof Karl Jaspers açısından yolda olmaktır (Jaspers, 1998: 11). İspanyol filozof Jose Ortega y Gasset açısından ise felsefe bir geleneğin dışında var olma çabasıdır (Gasset, 2022: 128). Ayrıca İslam dünyasındaki filozoflar tarafından felsefe üzerine farklı tanımlamalar yapılmıştır. Örneğin Farabi açısından var olmaları bakımından varlıkların bilinmesidir (Yazıcı, 1999: 4). İbn Rüsd açısından ise varlıkları düşünmek ve varlıkların yapılışlarını bilmek bakımından bir yapıcının varlığını belgelendirme faaliyetidir (Küyel, 1976: 18). Bunların dışında elbette felsefenin anlamına ilişkin başka tanımlamalarda dile getirilmiştir. Felsefe, iletişim kurmaktır (Cihan, 2010: 151); ilahî ve insanî şeylerin bilgisidir; varlığın varlık olarak bilgisidir; ölmeyi öğrenmektir; mutlu olmak için düşünce ile çabalamaktır; bilginin bilgisi, sanatların sanatı, tek bir alana yönelik olmayan mutlak bilimdir (Jaspers, 1998: 12); evreni bütünsel açıdan anlamak ve açıklamak için yapılan girişimdir (Aster, 1999: XXXVII); insanın düş ve düşünce kabiliyetinin tarihsel süreçte süregelen eşsiz serüvenidir (Topdemir, 2008b: 30). Burada felsefe üzerine yapılmış ve yapılmakta olan tüm tanımlamalar Fransız Filozof Jules Lachelier’in (1832-1918) kendisinin Felsefe nedir? sorusuna verdi-