jame

‫تاریخ دریافت‪92/2/3 :‬‬ ‫تاریخ پذیرش‪93/3/27 :‬‬ ‫‪5‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی در افزایش جامعهپذیری سیاسی‬ ‫دانشجویان(مطالعه موردی‪ ،‬دانشجویان علوم سیاسی دانشگاه شیراز)‬ ‫سید جواد صالحی *‬ ‫چکیده‬ ‫جامعهپذیري سیاسي فرایندي مستمر و پویا است که براساس آن‪ ،‬نهادهاي اولیه و ثانویه در مراحل مختلف زندگي بر‬ ‫گرایشها و دیدگاههاي سیاسي شخص اثر میگذارند و در تصمیم گیر يها ي مربوط به حوزه سیاست‪ ،‬عامل کم و بیش‬ ‫تعیین کنند ه اي به شــمار میرود‪ .‬بستر اصلي و مناسب مطالعه جامعهپذیری سیاسي‪ ،‬فرهنگ سیاسي آن جامعه است‬ ‫لذا جهتگیریهاي فرد به سیاســت میتواند تا حد زیادي از شــخصیت وي و فرهنگي که بر او سلطه دارد‪ ،‬ناشي شود‪.‬‬ ‫در این راســتا هدف از پژوهش حاضر” تحلیلی بر برنامههای درســی نظام آموزش عالی در افزایش جامعهپذیری سیاسی‬ ‫دانشجویان علوم سیاسی دانشگاه شیراز» است‪ .‬پارادایم حاکم بر پژوهش پارادایمی ترکیبی است‪ .‬ابزار گرد آوری دادهها‬ ‫پرسشــنامه محقق ساخته مشتمل برسواالت بسته و باز اســت‪ .‬جامعه مورد بررسی دانشجویان کارشناسی و کارشناسی‬ ‫ارشد رشته علوم سیاسی دانشگاه شیراز میباشد (‪)180=N‬که از طریق جدول مورگان حجم نمونه ‪ 118‬نفر تخمین زده‬ ‫شــد‪ .‬نرم افزار مورد اســتفاده در بخش کمی ‪ spss‬و در بخش کیفی از نرم افزار تحلیل دادههای کیفی ‪ NVivo‬استفاده‬ ‫شــد‪.‬یافتهها حاکی از آن اســت که برنامههای درسی رشته علوم سیاسی بیشتر بر القای مفاهیم " افزایش حس وفاداری‬ ‫نســبت به نظام" و " چگونگی نحوه ارتباط دانشجویان با نهادهای سیاسی" تاکید داشته و مفاهیمی مانند " جهتگیری‬ ‫وابستگی حزبی " و " نظم دهی به رفتار سیاسی" کمتر مورد توجه بوده است‪.‬‬ ‫* استادیار دانشكده علوم سیاسی دانشگاه شیراز‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫واژگان کلیدی‪ :‬جامعهپذیری‪ ،‬جامعهپذیری سیاسی‪ ،‬نظام سیاسی‪ ،‬نظام آموزش عالی‪ ،‬علوم سیاسی‬ ‫‪128‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫مقدمه‬ ‫انســان فعلیت یافته در جامعه محصول کنش متقابلی بین محیط طبیعت و وراثت از یکسو و‬ ‫محیط فرهنگی و اجتماعی میباشــد؛ فرایندی که متکفل برقراری این ارتباط و فعلیت دهی‬ ‫و شکوفاسازی یا احیاناً سرکوب و پرورش ناموزون سرمایههای طبیعی و زیستی‪ ،‬ظرفیتهای‬ ‫ژنتیک و قابلیتهای وجودی انســان می شــود‪ ،‬به زبان جامعه شــناختی‪ ،‬جامعه پذیری‪ 1‬یا‬ ‫اجتماعی شــدن است(شــربتیان‪.)1392 ،‬جامعهپذیری فرایند پویا‪ ،‬مــداوم و اجتناب ناپذیر‬ ‫یادگیری الگوهای فکری و رفتاری‪ ،‬شیوههای زندگی‪ ،‬خلق و خوی جمعی و شکل گیری “من‬ ‫“ اجتماعی‪ ،‬دســت یابی به “خود “ یا آگاه شــدن از خود به عنوان یک موجود دارای هویت‬ ‫مشــخص و مســتقل‪ ،‬گره خوردن عمیق و وثیق فرد با جامعه و نســلهای پیشین‪ ،‬بازتولید‬ ‫جامعه از طریق افراد و ضامن اســتمرار و پیوستگی خطی جامعه در توالی نسلهای مختلف‬ ‫اســت‪ .‬این مفهوم متضمن فراینــد اخذ اعتقادات‪ ،‬گرایشها‪ ،‬ارزشهــا‪ ،‬هنجارها و عادات از‬ ‫فرهنگ یا فرایند آموزش راههای زندگی کردن در جامعه‪ ،‬شخصیت یابی و بسط ظرفیتهای‬ ‫وجودی در راستای انجام وظایف فردی و ایفای عضویت اجتماعی است(شرف الدین‪.)1391 ،‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫بر این اســاس جامعه‪2‬معادل ‪ society‬اســت که از ریشــه التین ‪ socio‬به معني اتحاد یا‬ ‫پیوســتن به یکدیگر ســاخته شــده اســت و جامعه به گروهي از مردم گفته ميشود که در‬ ‫یک قلمرو جغرافیایي مشــخص زندگي ميکنند‪ ،‬فرهنگ مشــترکي دارند و با مردمي که در‬ ‫همان قلمرو جغرافیاي زندگي ميکنند‪ ،‬در مقایسه با مردم سرزمینهاي دیگر‪ ،‬کنش متقابل‬ ‫بیشــتري دارند‪ .‬براین اساس ميتوان گفت که ســیماهاي مهم یک جامعه قلمرو جغرافیایي‬ ‫مشــترک‪ ،‬فرهنگ مشترک و کنش متقابل است (عضدانلو‪ .)1388 ،‬جامعه پذیری در جوامع‬ ‫گوناگــون‪ ،‬به اعتبار قلمروهای مختلف تعلق‪ ،‬حضــور و فعالیت اجتماعی‪ ،‬گونههای مختلفی‬ ‫همچون جامعه پذیری قومی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬شغلی‪ ،‬جنسی و‪ ...‬دارد‪ .‬یکی از مهم‬ ‫ترین این انواع‪ ،‬جامعه پذیری سیاســی اســت که به نحوه ارتباط میان فرد با نهاد سیاست و‬ ‫قدرت و به بیان دیگر‪ ،‬به حوزه مدیریت کالن جامعه و سازمانهای اجتماعی مربوط میشود‬ ‫‪1. sociability‬‬ ‫‪2. society‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫‪129‬‬ ‫(شــرف الدین‪ .)1391،‬جامعهپذیری سیاسی‪ 1‬امروزه یکی از مفاهیم بنیادین و مهم در علوم‬ ‫اجتماعی (به خصوص علوم سیاســی) و روانشناسی اســت به گونهای که بر طبق آمارهای‬ ‫موجود گرایشهای بســیاری در حال روی آوری به سمت آن هستند ( چیلکوتل‪،)2013،2‬بر‬ ‫کســی پوشیده نیست که ثبات یک نظام سیاسی اساساً تحت تاثیر رقابت و مشارکت سیاسی‬ ‫میباشد‪ .‬رقابت و مشارکت سیاسی بر موثر بودن و مشروعیت یک نظام تاثیر خواهند گذاشت(‬ ‫آلموند و وبرا‪ .)1963،‬تربیت سیاسی در جامعه باید تکیه بر محتوای سیاسی به مشارکت فعال‬ ‫و شهروندمداری نســل دانش پذیر جامعه کمک نماید(پوتیژن‪ .)2009،3‬فرایند جامعهپذیری‬ ‫سیاسی در قالب برنامهریزی درسی در بسترسازی سرمایههای انسانی و اجتماعی و فهم کنش‬ ‫متقابل جامعه آموزشی با حاکمیت نظام سیاسی میتواند به تثبیت نظام سیاسی کمک نماید‪.‬‬ ‫چنین برنامهریزی باعث شکلگیری هویت سیاسی پویای شهروندان خواهد شد؛ که میتواند‬ ‫اول) جهتگیری شــناختی‪ :‬به این معنا که آگاهی نســل دانش پذیر ما را از نظام سیاسی‬ ‫بدون اغماضهای حزبی ارتقاء دهد و باور به این نظام و نقشهایی را که افراد و ســازمانها و‬ ‫نهادهای حاکمیت در این نظام ایفاء مینمایند‪ ،‬توسعه دهد‪.‬‬ ‫‪1. political socializatio‬‬ ‫‪2. chillcotle‬‬ ‫‪3. Pottijn‬‬ ‫‪4. Lipset‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫بر نگرشهای عمیق و رفتارهای پایدار سیاســی نهادینه شده منجر شود(لیپست‪ .)2009،4‬بر‬ ‫اساس دستاوردها تربیت سیاسی که در برنامهریزی درسی میتوان آن را مورد هدف قرار داد‬ ‫تاثیر پایدار مشــارکت سیاسی درک و فهم نگرش دانش پذیران برای تجزیه و تحلیل جامعه‬ ‫سیاسی بسیار با اهمیت است‪ ،‬این فرایند بر اساس ارتقاء سواد سیاسی‪ ،‬توسعه پایدار سیاسی‬ ‫و حکمرانی مطلوب در سطح جامعه خواهد شد و به تبات سیاسی پایدار جامعه کمک خواهد‬ ‫نمود(شــربتیان‪ .)1393 ،‬برنامهریزی درسی دانشــگاههای ما باید به گونهای باشد که شیوه‬ ‫انتقال فرهنگ سیاسی را برای نسل نوجوان و جوان جامعه ما فراهم کند‪ .‬این برنامهها باید به‬ ‫توزیع الگوهای جهت گیرانه نســبت به موضوعات سیاسی در بین نسل دانش پذیر ما اهتمام‬ ‫ورزد که این جهتگیریها در این برنامهها عبارتند از‪:‬‬ ‫‪130‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫دوم) جهتگیری عاطفی‪ :‬یا احساسات نسل جوان و نوجوان دانش پذیر جامعه آموزشی را‬ ‫نسبت به عملکرد نظام سیاسی مستحکم نماید‪.‬‬ ‫ســوم) جهتگیری ارزیابی‪ :‬به این معناســت که به قوه تجزیه و تحلیل نســل دانش پذیر‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫جامعه را در مورد موضوعات سیاسی فعال کند(شربتیان‪.)1392 ،‬‬ ‫بر این اساس جامعهپذیری سیاسی فرایند مستمر یادگیری است که به موجب آن افراد ضمن‬ ‫آشنا شدن با نظام سیاسی از طریق کسب اطالعات و تجربیات به وظایف‪ ،‬حقوق و نقشهای‬ ‫خویش‪ ،‬خصوصا وظایف سیاسی‪ ،‬در جامعهیی میبرند‪ ،‬در این فرایند ارزشها‪ ،‬ایستارها‪ ،‬نهادها‪،‬‬ ‫اعتقادات و آداب و رســوم‪ ،‬از جمله مسائل سیاسی‪ ،‬از نســلی به نسل دیگر انتقال مییابد و‬ ‫امکان دارد در جریان این انتقال تغییرات و یا تعدیلهایی نیز صورت پذیرد(کارگر‪ )1383،‬به‬ ‫عبارتی دیگر این فرآیند را چنین میتوان عنوان نمود که «فرایندهای رشد که افراد از طریق‬ ‫آنها‪ ،‬جهتگیریها و انگارههای رفتار سیاسی خود را کسب میکنند” کریستنسنام ریوم» و‬ ‫«رابرت اومک ویلیامز» جامعهپذیری سیاسی را یک جامعه متشکل سیاسی میداند که دارای‬ ‫همان نیازهایی اســت که فرد برای بقای خود به آنهــا نیاز دارد و دارای عملکرد اضافی هم‬ ‫هســت و آن جامعه پذیر کردن جوانها از نظر سیاسی است لذا جامعهپذیری جوانها از نظر‬ ‫سیاسی عبارت است از تحصیل و اکتساب تدریجی هنجارها‪ ،‬گرایشها‪ ،‬و رفتار مورد پذیرش‬ ‫و معمول نظام سیاســی موجود(کارگر‪ )1383 ،‬محققان معموالً دو روش آشکار و پنهان را در‬ ‫روشهای جامعهپذیری مورد بررســی قرار میدهند‪ .‬منظور از جامعهپذیری سیاسی آشکار‪،‬‬ ‫روشــی است که در آن ارزشها و احساسات معینی از نظام سیاسی‪ ،‬به طور مستقیم و واضح‬ ‫در ذهــن افراد قرار داده میشــود‪ .‬در این روش برای انتقال ارزشها ارتباط آشــکاری میان‬ ‫ساختار سیاسی و افراد وجود دارد‪ .‬آموزش رسمی در نهادهای آموزشی‪ ،‬سخنرانی و استفاده‬ ‫از وســایل ارتباط جمعی در مکانهای عمومی برای تبلیغ ثبات سیاسی‪ ،‬تغییرات سیاسی و‬ ‫غیره‪ ،‬نمونهای از راههای معمول در جامعهپذیری سیاسی آشکار است ‪ .‬منظور از جامعهپذیری‬ ‫پنهان یا غیرمستقیم‪ ،‬روشی است که با انتقال گرایشهای غیرسیاسی که بر نقشها و حقایق‬ ‫مشــابه سیاسی اثر میگذارند‪ ،‬انجام میشــود‪ .‬این روش معموال اثری عمیق و ریشهای دارد‪،‬‬ ‫ولی ممکن است که به صورت خودکار هم صورت بگیرد(نامی‪.)1381 ،‬به وسیله جامعهپذیری‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫‪131‬‬ ‫متمرکز شــده اســت(وارن و ویکس‪ .1)2015،‬با مروری بر آمار و گزارشهای موجود در بطن‬ ‫فرهنگی و سیاســی فضای حاکم بر کشــور میتوان چنین عنوان نمود که یکی از مشکالت‬ ‫فرهنگی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی جامعه ایران‪ ،‬غفلت از جامعهپذیری و گسست نسلهای مختلف‬ ‫‪1. Warren & Wicks‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫سیاســي و دســتیابي برکانالهاي انتقال فرهنگي جامعه‪ ،‬ميتوان وسایل تقویت آن دسته از‬ ‫ارزشهایی را که به ثبات واســتحکام سیاسي جامعه کمک میکند فراهم آورد و از تغذیه آن‬ ‫دسته از هنجارهایی که به وحدت جامعه لطمه وارد ميسازند وخطر از هم پاشیدگي فرهنگ‬ ‫سیاســي را افزایش ميدهد پیشگیری کرد(اکبری‪ .)1391 ،‬بعضی از محققین سعی کردهاند‬ ‫جامعهپذیری سیاســی را در سطح خرد و کالن تعریف کنند که مفهوم جامعهپذیری سیاسی‬ ‫در ســطح خرد عبارت از روندی اســت که افراد هنجارها و عقاید و ارزشهای جامعه ایی را‬ ‫که در آن عضو هســتند یاد میگیرند‪ .‬در این دیدگاه در مورد عقاید اشــخاص‪ ،‬نحوه برخورد‬ ‫آنها با نظام سیاســی و اطالعات افراد در مورد نظام و‪...‬تحقیق میشــود‪ .‬این در حالی است‬ ‫که در ســطح کالن جامعهپذیری سیاســی نتایج و کارکردهای آن مورد توجه قرار میگیرد‬ ‫یعنی تحقیق در مورد نحوه انتقال ارزشهای سیاســی کــه جهتگیریهای افراد در مقابل‬ ‫نظام سیاسی را باعث میشوند‪ .‬در سطح کالن بر نظام سیاسی به عنوان متغیر مستقل تاکید‬ ‫میشــود و استمرار یا عدم اســتمرار رژیمهای سیاسی یا توسعه رفتارهای مشارکتی ناشی از‬ ‫روند جامعهپذیری سیاسی مورد بررسی واقع میشوند(کارگر‪ .)1383،‬به طور کلي کارگزاران‬ ‫جامعهپذیری سیاســي در سطح جامعه به دو دسته عمده تقســیم میشوند‪ :‬الف کارگزاران‬ ‫اولیه‪ :‬تماسهاي نزدیک و چهره به چهره میان افراد در خانواده‪ ،‬گر وه دوســتان‪ ،‬همســاالن‬ ‫و ‪ ....‬را میتوان کارگزاران اولیه جامعهپذیری سیاســي تلقي کرد‪ .‬ب کارگزاران ثانویه‪ :‬از آنجا‬ ‫که جامعهپذیری روندي اســت که تا پایان عمر ادامه دارد‪ ،‬کارگزاران ثانویه در آن بسیار زیاد‬ ‫هســتند‪.‬از آن جمله میتوان به مدارس و مؤسسات آموزشي(آموزش عالی)‪ ،‬احزاب سیاسي‪،‬‬ ‫اتحادیهها و نهاد ه اي صنفي‪ ،‬گروههاي مذهبي و وسایل ارتباط جمعي‪ ،‬سازمانهاي جوانان‪،‬‬ ‫جنبشهاي سیاســي و‪ ...‬اشاره کرد‪ .‬پژوهشهای بسیاری در تعامل سیاسی و مدنی نوجوانان‬ ‫بر روی انواع گستردهای از عوامل اجتماعی‪ ،‬از جمله پدر و مادر‪ ،‬مدرسه‪ ،‬همساالن و رسانهها‬ ‫‪132‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫با آموزهها و هنجارهای سیاسی و شکاف میان کارگزاران نظام با بخشی از جامعه (به خصوص‬ ‫نوجوانان و جوانان) اســت‪ .‬عدم توجه به این امر باعث فزونی بی اعتنایی جوانان نســبت به‬ ‫سرنوشت کشــور و آسیبپذیری آنان در برابر تبلیغات نادرســت دشمنان میشود(احمدی‪،‬‬ ‫‪ .)1389‬اصوالً یکی از نقشهای اساسی که برای نظامهای آموزشی در تمامی ملیتها تعریف‬ ‫شده است‪ .‬توجه و تقویت ویژه آموزههای سیاسی در تمامی سطح آموزشی به طور محسوس‬ ‫و نامحســوس میباشد(هربرت‪.)2014،1‬بســیاری از مطالعات در جهان به نقش استراتژیک‬ ‫و حیاتی آموزش رســمی در فرآیند جامعهپذیری سیاســی اشاره داشــتهاند (کانس و کنت‬ ‫جنین‪ .)2014 ،2‬از آنجایی که حجم عظیم جوانان امروزه در نظام آموزش عالی مشــغول به‬ ‫تحصیل هســتند و خواسته و ناخواســته در محیطی به سر میبرند که روزانه زمان زیادی را‬ ‫در آن میگذارند‪ ،‬محقق بر آن شــد تا با در نظر گرفتن ساختار نظام آموزش عالی به بررسی‬ ‫برنامههای درســی و اهداف پنهان برنامهها در جامعهپذیری سیاســی رشته علوم سیاسی در‬ ‫نظام آموزش عالی بپردازد‪.‬‬ ‫روش‬ ‫ایــن پژوهش از نظر ماهیت از نــوع تحقیقات ترکیبی‪ ،‬با توجه به هــدف کاربردی‪ ،‬از لحاظ‬ ‫گردآوری دادهها در بعد کمی جزه تحقیقات توصیفی از نوع همبستگی میباشد‪ .‬جامعه آماری‬ ‫تحقیق شامل کلیهي دانشجویان رشته علوم سیاسی دانشگاه شیراز در سال تحصیلی ‪93-94‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫اســت (‪ .)182=N‬با اســتفاده از جدول مورگان تعداد‪ 118‬نفر از آنها به عنوان نمونه انتخاب‬ ‫شــدند‪ .‬ابزار اصلی تحقیق‪ ،‬پرسشنامهای محقق ساخته و از پیش آزمون شده بود‪ .‬پرسشنامه‬ ‫مذکور شــامل ‪ 49‬ســوال بود‪ .‬جهت تعیین روایی پرسشــنامه از پانل متخصصان که شامل‬ ‫متخصصان رشــتههای علوم سیاسی بودند‪ ،‬استفاده شد و براساس نظرها و پیشنهادهای آنان‬ ‫اصالحات الزم در پرسشــنامه به عمل آمد‪ .‬بهمنظور برآورد پایایی پرسشنامه از آزمون ضریب‬ ‫آلفای کرونباخ استفاده شد و در نهایت میزان آلفا پرسشنامه ‪ 0.92‬تخمین زده شد‪ .‬به منظور‬ ‫‪1. Herbert‬‬ ‫‪2. Kenneth & Kent‬‬ ‫‪133‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫تحلیــل دادهها در بخش کمی در دو بعد توصیفی و اســتباطی از نرمافزار ‪ SPSS‬نســخه ‪18‬‬ ‫اســتفاده شــد بدین منظور در بخش آمار توصیفی از فراوانی‪ ،‬درصد‪ ،‬میانگین و انحراف معیار‬ ‫در بخش آمار اســتنباطی از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد‪ .‬از نرم افزار تحلیل دادههای‬ ‫کیفی ‪ NVivo‬و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا دادههای بخش کیفی تجزیه و تحلیل شد‪.‬‬ ‫یافتهها‬ ‫نتایج آمار توصیفی نشــان داد که جنســیت اکثریت پاسخ دهندگان با ‪ % 65.4‬مرد و نزدیک‬ ‫به ‪ %34.6‬زن بودند‪ %74.2 .‬از پاســخ دهندگان در رده سنی ‪ 24-18‬سال‪ %20 ،‬در رده سنی‬ ‫‪ 30-25‬و ‪ %5.8‬در رده سنی ‪ 35-30‬قرار داشتند ‪ .‬اکثریت پاسخ دهندگان با ‪ %69.1‬در مقطع‬ ‫تحصیلی لیسانس و ‪ %30.9‬در مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل بودهاند‪.‬‬ ‫به منظور اولویت بندی مهم ترین مفاهیم پرداخته شده جامعهپذیری سیاسی در برنامههای‬ ‫درســی دانشجویان از آمار انحراف معیار و میانگین استفاده شد‪ .‬نتایج این قسمت در جدول‬ ‫شماره ‪ 2‬آورده شده است‪ .‬براساس نتایج جدول شماره ‪ 2‬موارد "افزایش حس وفاداری نسبت‬ ‫به نظام " و "چگونگی برقراری ارتباط میان دانشــجو و نهادهای سیاسی" از مهمترین عوامل‬ ‫هســتند که در برنامه درسی دانشجویان رشته علوم سیاسی بیشتر بر آنها تاکید شده است‪.‬‬ ‫این در حالی است که موارد " جهتگیری وابستگی حزبی" و " نظم دهی به رفتارهای سیاسی‬ ‫" از مواردی هستند که نسبت به سایر موارد کمتر در برنامههای درسی دیده شده است‪.‬‬ ‫ردیف‬ ‫گزاره‬ ‫انحراف معیار‬ ‫میانگین‬ ‫‪1‬‬ ‫افزایش حس وفاداری نسبت به نظام‬ ‫‪5.727‬‬ ‫‪3.98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫چگونگی نحوه ارتباط میان شما با نهاد سیاست‬ ‫‪5.703‬‬ ‫‪3.54‬‬ ‫‪3‬‬ ‫كمک به شکلگیری نگرشها و احساسات در قبال نظام سیاسی‬ ‫‪0.944‬‬ ‫‪3.26‬‬ ‫‪4‬‬ ‫آشنایی با نقشهایی كه افراد در قبال نظام سیاسی دارند‪.‬‬ ‫‪1.212‬‬ ‫‪3.22‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫‪ d‬جدول شماره ‪ :1‬اولویت بندی مهم ترین مفاهیم جامعهپذیری سیاسی در برنامههای درسی رشته‬ ‫علوم سیاسی‬ ‫‪134‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫ردیف‬ ‫گزاره‬ ‫انحراف معیار‬ ‫میانگین‬ ‫‪5‬‬ ‫روشن نمودن ارزشها و معیارهای سیاسی‬ ‫‪1.121‬‬ ‫‪3.19‬‬ ‫‪6‬‬ ‫كمک در جهت شکل گیری خود سیاسی‬ ‫‪1.063‬‬ ‫‪3.18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫تقویت انگیزه برای برقراری ارتباط با جهان اسالم و مشاركت در امور بین‬ ‫المللی مشترک‬ ‫‪1.249‬‬ ‫‪3.12‬‬ ‫‪8‬‬ ‫آشنایی با قوانین رسمی و غیر رسمی نظام‬ ‫‪1.088‬‬ ‫‪3.11‬‬ ‫‪9‬‬ ‫آشنایی با شخصیتهای سیاسی‬ ‫‪1.015‬‬ ‫‪3.10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫آمادهسازی به منظور كسب آمادگی برای ایفای نقشهای سیاسی‬ ‫‪1.035‬‬ ‫‪3.10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫پرورش روح تشکیالتی و فعالیت سازمانی‬ ‫‪1.151‬‬ ‫‪3.09‬‬ ‫‪12‬‬ ‫ایجاد آمادگی و افزایش توان رزمی برای حفظ مرزها‬ ‫‪1.145‬‬ ‫‪3.09‬‬ ‫‪13‬‬ ‫كمک در جهت شکل گیری خود سیاسی‬ ‫‪1.074‬‬ ‫‪3.08‬‬ ‫‪14‬‬ ‫آشنایی با ایدئولوژیهای سیاسی‬ ‫‪1.164‬‬ ‫‪3.02‬‬ ‫‪15‬‬ ‫روشن نمودن ارزشها و معیارهای سیاسی‬ ‫‪939.‬‬ ‫‪3.02‬‬ ‫‪16‬‬ ‫كسب اخالق مدنی‬ ‫‪1.111‬‬ ‫‪3.00‬‬ ‫‪17‬‬ ‫پرورش روح تشکیالتی و فعالیت سازمانی‬ ‫‪1.057‬‬ ‫‪3.00‬‬ ‫‪18‬‬ ‫كمک به ابراز وفاداری به نظام‪ ،‬نمادهای سیاسی و افتخارات ملی‬ ‫‪1.011‬‬ ‫‪3.00‬‬ ‫‪19‬‬ ‫عالقه مندی به فعالیتهای سیاسی‬ ‫‪1.030‬‬ ‫‪3.00‬‬ ‫‪20‬‬ ‫كاهش هزینه نظارت و كنترل اجتماعی‬ ‫‪977.‬‬ ‫‪2.98‬‬ ‫‪21‬‬ ‫رویارویی واقع بینانه با وقایع و مسائل سیاسی اجتماعی‬ ‫‪941.‬‬ ‫‪2.98‬‬ ‫‪22‬‬ ‫تقویت انگیزه برای برقراری ارتباط با جهان اسالم‪ ،‬مشاركت در امور بین‬ ‫المللی مشترک‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪2.98‬‬ ‫‪23‬‬ ‫آشنایی با قوانین ملی و مجلس شورای اسالمی كشور‬ ‫‪1.058‬‬ ‫‪2.96‬‬ ‫‪24‬‬ ‫القا احساس شایستگی سیاسی در جامعه‬ ‫‪1.068‬‬ ‫‪2.96‬‬ ‫‪25‬‬ ‫آمادهسازی برای مشاركت سیاسی‬ ‫‪1.154‬‬ ‫‪2.96‬‬ ‫‪135‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫‪26‬‬ ‫آشنایی با وظایف‪ ،‬حقوق و نقشهای شهروندی سیاسی‬ ‫‪1.091‬‬ ‫‪2.96‬‬ ‫‪27‬‬ ‫جهت دهی و كنترل احساسات و عواطف سیاسی‬ ‫‪1.103‬‬ ‫‪2.96‬‬ ‫‪28‬‬ ‫كمک در پیشرفت و تکامل نقش شهروندی‬ ‫‪1.163‬‬ ‫‪2.92‬‬ ‫‪29‬‬ ‫هدایت انگیزهها ی سیاسی‬ ‫‪1.158‬‬ ‫‪2.92‬‬ ‫‪30‬‬ ‫پذیرش جامعه از سوی فرد‬ ‫‪1.047‬‬ ‫‪2.92‬‬ ‫‪31‬‬ ‫كسب منش دموكراتیک‬ ‫‪1.182‬‬ ‫‪2.90‬‬ ‫‪32‬‬ ‫تامین انتظارات اجتماعی از فرد‬ ‫‪1.129‬‬ ‫‪2.90‬‬ ‫‪33‬‬ ‫چگونگی نحوه ارتباط میان شما با نهاد سیاست‬ ‫‪922.‬‬ ‫‪2.88‬‬ ‫‪34‬‬ ‫مبارزه قهرآمیز با استکبار جهانی‬ ‫‪1.036‬‬ ‫‪2.87‬‬ ‫‪35‬‬ ‫انتقال فرهنگ جاری(میراث فرهنگی یا سنتهای نیاكان ما)‬ ‫‪1.178‬‬ ‫‪2.86‬‬ ‫‪36‬‬ ‫آموزش نقشها و مهارتهای سیاسی‬ ‫‪1.080‬‬ ‫‪2.86‬‬ ‫‪37‬‬ ‫همسویی و انطباق با اقتضائات فرهنگی‬ ‫‪998.‬‬ ‫‪2.85‬‬ ‫‪38‬‬ ‫افزایش همبستگی اجتماعی‬ ‫‪1.057‬‬ ‫‪2.84‬‬ ‫‪39‬‬ ‫آموزههایی پیرامون تضمین بقا و استمرار نظام سیاسی كشور‬ ‫‪912.‬‬ ‫‪2.84‬‬ ‫‪40‬‬ ‫پرورش تمایالت سیاسی‬ ‫‪1.161‬‬ ‫‪2.84‬‬ ‫‪41‬‬ ‫تقویت روح تعهدمندی و مسؤولیت پذیری‬ ‫‪1.090‬‬ ‫‪2.83‬‬ ‫‪42‬‬ ‫كسب آمادگی برای تحرک سیاسی‬ ‫‪1.040‬‬ ‫‪2.80‬‬ ‫‪43‬‬ ‫قدرت یابی بر تحلیل مسائل و رویدادهای سیاسی‬ ‫‪1.130‬‬ ‫‪2.78‬‬ ‫‪44‬‬ ‫دفاع از كیان جامعه اسالمی و تمامیت ارضی‬ ‫‪1.166‬‬ ‫‪2.78‬‬ ‫‪45‬‬ ‫مهار تمایالت بالقوه سركش و ضد اجتماع‬ ‫‪1.153‬‬ ‫‪2.76‬‬ ‫‪46‬‬ ‫كنترل كششها و خواستههای ناهمسو و ناهمخوان با جامعه‬ ‫‪995.‬‬ ‫‪2.73‬‬ ‫‪47‬‬ ‫جهتگیری وابستگی ایدئولوژی‬ ‫‪1.165‬‬ ‫‪2.65‬‬ ‫‪48‬‬ ‫جهتگیری وابستگی حزبی‬ ‫‪1.102‬‬ ‫‪2.64‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫ردیف‬ ‫گزاره‬ ‫انحراف معیار‬ ‫میانگین‬ ‫‪136‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫ردیف‬ ‫گزاره‬ ‫انحراف معیار‬ ‫میانگین‬ ‫‪49‬‬ ‫نظم دهی به رفتارهای سیاسی‬ ‫‪1.153‬‬ ‫‪2.59‬‬ ‫تحلیل مهمترین عوامل جامعهپذیری سیاســی از دید دانشجویان رشته علوم سیاسی مورد‬ ‫بعدی تحلیلهای آماری بود‪.‬که برای این منظور از روش تحلیلعاملي اســتفاده شــد‪ .‬جهت‬ ‫تعیین مناســب بودن دادهها براي تحلیلعاملي از ضریب ‪ KMO‬و آزمون بارتلت استفاده شد‪.‬‬ ‫مقــدار ‪ KMO‬برابر ‪ 0/994‬و مقدار آزمون بارتلــت برابر ‪ )0.000 =p( 1185/524‬بود که در‬ ‫ســطح یک درصد معنيدار گردید و در نتیجه نشانداد که دادهها براي تحلیل عاملي مناسب‬ ‫هســتند‪ .‬در این تحلیل ‪ 6‬عامل با مقادیر ویژه باالتر از ‪ 1‬استخراج شد‪ ،‬که ‪ 68.073‬درصد از‬ ‫واریانس کل عاملها را تبیین ميکردند و نزدیک به ‪42‬درصد باقيمانده مربوط به عواملي بود‬ ‫که در تحلیل شناسایي نشده بودند‪ .‬با توجه به مقدار ویژه در جدول ‪ 3‬عامل ‪ 1‬با مقدار ویژه‬ ‫(‪ )6.29‬با واریانس ‪ 12.841‬بیشترین سهم را در تبیین واریانس کل عاملها دارد‪.‬‬ ‫‪ d‬جدول شماره ‪ -3‬تعداد عاملهاي استخراجي و سهم هریک از آنها‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫شماره عامل‬ ‫مقداره ویژه‬ ‫درصد واریانس‬ ‫مقدار تجمعي‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6/292‬‬ ‫‪12/841‬‬ ‫‪12/841‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6/198‬‬ ‫‪12/648‬‬ ‫‪25/489‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5/547‬‬ ‫‪11/320‬‬ ‫‪36/809‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5/355‬‬ ‫‪10/928‬‬ ‫‪47/737‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5/128‬‬ ‫‪10/466‬‬ ‫‪58/203‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4/836‬‬ ‫‪9/870‬‬ ‫‪68/073‬‬ ‫‪137‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫بهمنظور جداســازي عاملها به صورت روشــنتر از چرخش عاملي واریماکس اســتفاده‬ ‫شــده اســت که بار عاملي هر متغیر پس از چرخش عاملي در جدول ‪ 4‬آمده اســت‪ .‬پس از‬ ‫بررســي گویههای (متغیرها) مربوط به هر عامل و بار عاملــي آنها عوامل به ترتیب‪ :‬نگرش‬ ‫سیاسی‪ ،‬ارزشهای سیاسی‪ ،‬قوانین سیاسی‪ ،‬دانش سیاسی‪ ،‬اخالق سیاسی‪ ،‬آمادگی سیاسی‬ ‫و هنجارهای سیاسی نامگذاري شدند‪.‬‬ ‫عاملها‬ ‫گویهها‬ ‫بار عاملی‬ ‫نگرش سیاسی‬ ‫همسویی و انطباق با اقتضائات اجتماعی‬ ‫‪0.613‬‬ ‫همسویی و انطباق با اقتضائات فرهنگی‬ ‫‪0.735‬‬ ‫چگونگی نحوه ارتباط میان شما با نهاد سیاست‬ ‫‪0.749‬‬ ‫روشن نمودن گرایشها و نگرشهای سیاسی‬ ‫‪0.633‬‬ ‫روشن نمودن ارزشها و معیارهای سیاسی‬ ‫‪0.750‬‬ ‫آشنایی با رفتارهای سیاسی و دیپلماتیک‬ ‫‪0.640‬‬ ‫ارزشهای سیاسی‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫‪ d‬جدول شمار ‪ -4‬تحلیل عوامل جامعهپذیری سیاسی در برنامههای درسی رشته علوم سیاسی‬ ‫‪138‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫عاملها‬ ‫قوانین سیاسی‬ ‫دانش سیاسی‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫اخالق سیاسی‬ ‫گویهها‬ ‫بار عاملی‬ ‫هدایت انگیزهها ی سیاسی‬ ‫‪0.514‬‬ ‫آشنایی با شخصیتهای سیاسی‬ ‫‪0.681‬‬ ‫آشنایی با قوانین ملی و مجلس شورای اسالمی كشور‬ ‫‪0.809‬‬ ‫كمک در پیشرفت و تکامل نقش شهروندی‬ ‫‪0.734‬‬ ‫كمک در جهت شکل گیری خود سیاسی‬ ‫‪0.764‬‬ ‫كمک به شکلگیری نگرشها و احساسات در قبال نظام سیاسی‬ ‫‪0.629‬‬ ‫آشنایی با نقشهایی كه افراد در قبال نظام سیاسی دارند‪.‬‬ ‫‪0.737‬‬ ‫افزایش حس وفاداری نسبت به نظام‬ ‫‪0.522‬‬ ‫افزایش دانستهها یا باورهای شما در مورد نظام‬ ‫‪0.544‬‬ ‫آموزش نقشها و مهارتهای سیاسی‬ ‫‪0.610‬‬ ‫انتقال فرهنگ جاری(میراث فرهنگی یا سنتهای نیاكان ما)‬ ‫‪0.850‬‬ ‫نظم دهی به رفتارهای سیاسی‬ ‫‪0.704‬‬ ‫افزایش همبستگی اجتماعی‬ ‫‪0.801‬‬ ‫آموزههایی پیرامون تضمین بقا و استمرار نظام سیاسی كشور‬ ‫‪0.540‬‬ ‫آمادهسازی به منظور كسب آمادگی برای ایفای نقشهای سیاسی‬ ‫‪0.618‬‬ ‫آمادهسازی برای مشاركت سیاسی‬ ‫‪0.656‬‬ ‫پذیرش جامعه از سوی فرد‬ ‫‪0.601‬‬ ‫قدرت یابی بر تحلیل مسائل و رویدادهای سیاسی‬ ‫‪0.556‬‬ ‫پرورش روح میهن دوستی‬ ‫‪0.815‬‬ ‫القا احساس شایستگی سیاسی در جامعه‬ ‫‪0.613‬‬ ‫‪139‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫عاملها‬ ‫آمادگی سیاسی‬ ‫هنجارهای سیاسی‬ ‫جهتگیری وابستگی حزبی‬ ‫‪0.714‬‬ ‫جهتگیری وابستگی ایدئولوژی‬ ‫‪0.779‬‬ ‫كسب اخالق مدنی‬ ‫‪0.614‬‬ ‫عالقه مندی به فعالیتهای سیاسی‬ ‫‪0.680‬‬ ‫آشنایی با وظایف‪ ،‬حقوق و نقشهای شهروندی سیاسی‬ ‫‪0.555‬‬ ‫مهار تمایالت بالقوه سركش و ضد اجتماع‬ ‫‪0.704‬‬ ‫جهت دهی و كنترل احساسات و عواطف سیاسی‬ ‫‪0.534‬‬ ‫كمک به ابراز وفاداری به نظام‪ ،‬نمادهای سیاسی و افتخارات ملی‬ ‫‪0.617‬‬ ‫مبارزه قهرآمیز با استکبار جهانی‬ ‫‪0.522‬‬ ‫ایجاد آمادگی و افزایش توان رزمی برای حفظ مرزها‬ ‫‪0.796‬‬ ‫دفاع از كیان جامعه اسالمی و تمامیت ارضی‬ ‫‪0.659‬‬ ‫پرورش روح تشکیالتی و فعالیت سازمانی‬ ‫‪0.665‬‬ ‫تامین انتظارات اجتماعی از فرد‬ ‫‪0.609‬‬ ‫كسب آمادگی برای تحرک سیاسی‬ ‫‪0.540‬‬ ‫آشنایی با ایدئولوژیهای سیاسی‬ ‫‪0.683‬‬ ‫آشنایی با قوانین رسمی و غیر رسمی نظام‬ ‫‪0.711‬‬ ‫تقویت روح تعهدمندی و مسؤولیت پذیری‬ ‫‪0.750‬‬ ‫به منظور شناســایی مهم ترین دروسی که نقش بســزایی در مطرح نمودن این مفهوم در‬ ‫برنامههای درســی داشــتهاند سوالی با این عنوان مطرح شــد که‪ " ،‬به نظر شما کدام یک از‬ ‫واحدهای درسی که تا کنون سپری نموده اید نقش بیشتری در افزایش جامعهپذیری سیاسی‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫گویهها‬ ‫بار عاملی‬ ‫‪140‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫شــما داشته اســت؟" نتایج تجزیه و تحلیل دادهها با اســتفاده از نرم افزار ‪ NVivo‬و تکنیک‬ ‫تحلیل محتوای ادراکی نشــان داد که درس” جامعهشناســی سیاسی” و “ تحوالت سیاسی‬ ‫و اجتماعی ایران” بیشــترین دروســی بودهاند که در آنها اهداف پنهان القای جامعهپذیری‬ ‫سیاسی در بین دانشجویان دنبال شده است‪ .‬جدول شماره ‪ 3‬نتایج تحلیل محتوای ادراکی با‬ ‫استفاده از نرم افزار ‪ NVivo‬را نشان میدهد‪.‬‬ ‫‪ d‬جدول شماره ‪ :3‬نتایج تحلیل محتوای ادراکی مهم ترین دروس مطرحکننده جامعهپذیری سیاسی‬ ‫از نگاه دانشجویان‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫دروس‬ ‫تعداد ارجاعات‬ ‫جهان سوم‬ ‫‪124‬‬ ‫روابط بین الملل‬ ‫‪324‬‬ ‫جامعهشناسی سیاسی‬ ‫‪130‬‬ ‫تاریخ تحوالت معاصر‬ ‫‪40‬‬ ‫سیاستهای خارجی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫‪70‬‬ ‫سیاستهای خارجی قدرتهای بزرگ‬ ‫‪29‬‬ ‫حقوق اساسی‬ ‫‪40‬‬ ‫نوسازی و دگرگونی سیاسی‬ ‫‪20‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اجتماعی ایران‬ ‫‪131‬‬ ‫مبانی علم سیاست‬ ‫‪70‬‬ ‫اندیشههای سیاسی اسالم‬ ‫‪23‬‬ ‫جامعهشناسی‬ ‫‪30‬‬ ‫تئوریهای انقالب‬ ‫‪20‬‬ ‫ایران جغرافیای سیاسی خاورمیانه‬ ‫‪18‬‬ ‫انقالب اسالمی ایران‬ ‫‪17‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫‪141‬‬ ‫ســوال دومی که به صورت باز در انتهای ابزار گــرد آوری داهها تعبیه گردید با این عنوان‬ ‫مطرح شــد که" به نظر شما بهترین گزینه به منظور افزایش و یا تقویت روحیه جامعهپذیری‬ ‫سیاسی در بین دانشجویان چه میباشــد؟چرا؟"نتایج تحلیل محتوای مفهومی در این سوال‬ ‫نشــان داد که از نظر پاســخگویان از طرق گوناگون میتوان این مفهوم را به طور ملموس و‬ ‫ناملموس در نظام آموزش عالی و چه بســا جامعه فراگیر نمود‪ .‬یکی از مفاهیمی که در بین‬ ‫پاســخها بیشترین اشاره به آن شــده بود" حضور آزادانه تر نهادها‪ ،‬تشکلهای صنفی چه در‬ ‫دانشــگاه و یا در خارج داشکاه" بود چرا که از نظر دانشجویان حضور آزادانه تر دانشجویان و‬ ‫یا حتی عموم در این مجالس همراه با آزادی سخن با در نظر گرفتن حد و مرز خود میتواند‬ ‫نقش بسزایی در شفاف نمودن افکار جامعه نسبت به نظام سیاسی خود در پی داشته باشد‪.‬‬ ‫نتیجهگیری‬ ‫نظامهای آموزشی نقش مهمي در جامعهپذیری سیاسي بر عهده دارند‪ .‬امري که مورد عنایت‬ ‫روانشناســان و متخصصان تربیت نظیر « چارلز مریام‪ » 1‬میباشــد‪ .‬او اشــاره دارد که افراد‬ ‫فرایند جامعهپذیری سیاســي را در درجه ي اول از نظام آموزشــي کســب میکنند و آن از‬ ‫خالل کتابها و روشهاي آموزشــي و یا از خالل فعالیت روزانه و یا ســاختار زندگي دروني‬ ‫این مؤسســات نمایان میگردد‪ .‬ضمن آنکه این مکانها به ایجاد و شــکل دهي به مفهوم «‬ ‫شــهروندي‪ » 2‬در میان دانش آموزان و دانشجویانشان میپردازند‪ .‬اگر چه برخي تفاوتهاي‬ ‫آتي آنها به ایفاي نقش رهبري و یا تالش در جهت آن مشــاهده میشــود‪ ،‬اما نقش اساسی‬ ‫را همین موسســات ایفا میکنند‪ .‬این امر عالوه بر روند شکلگیری گرایشات و آراء‪ ،‬ارزشها‬ ‫و مکاتب سیاسي در این مراکز است که مورد تایید پژوهشهاي « النگتون‪ » 3‬و « جنینگز‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1. C. Merriam‬‬ ‫‪2. Citizenship‬‬ ‫‪3. Langton‬‬ ‫‪4. Jennings‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫فردي در میان دانش آموزان و دانشــجویان در فرایند جامعهپذیری سیاسي ایشان و عالقه ي‬ ‫‪142‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫» و « نیمي ‪ »1‬و دیگران میباشــد‪ .‬اگر چه همزمان نتایج این تحقیقات نشــان میدهد که‬ ‫بخش بزرگي از دانش آموزان و یا دانشجویان متاثر از هیچ گرایشي در جامعهپذیری سیاسي‬ ‫یا مکاتب سیاسي عام به جهت نقش خانواده‪ ،‬گروه همساالن‪ ،‬جامعه ي محلي و عنصر نژادي‬ ‫نشدهاند (مقدم فر‪ .)1388 ،‬عالوه بر نظام آموزشی شکي نیست که رویدادها به عنوان یکي از‬ ‫وســایل جامعهپذیری سیاسي محسوب میگردند که این امر در وقایع تظاهرات‪ ،‬آشوبها در‬ ‫جنبههاي ســاختاري و غیر ساختاري دیده میشود‪ .‬بعنوان مثال جنبش دانشجویي دهه ي‬ ‫‪ 60‬فرانسه نقش مهمي در فرایند جامعهپذیری سیاسي و ظهور جنبشهاي تندروي کارگري‬ ‫و اغتشاشــات اتحادیه اي در حمایت از دانشــجویان داشت که این امر به اشکال مختلفي در‬ ‫جهان به کار میرود‪ .‬نمونههاي بســیاري از فرایند جامعهپذیری از طریق وقایع یا اخباري که‬ ‫به ترور سیاســي توســط یک گروه یا اصالح انتخابات‪ ،‬رشوه و یا فساد سیاسي در تایید یا رد‬ ‫نظام سیاسي میپردازند‪ ،‬دیده شده است‪.‬‬ ‫ایســتارهایی (ارزشهایی) که در دوران کودکی فرد شــکل میگیرد‪ ،‬با کســب تجربیات‬ ‫مختلف اجتماعی‪ ،‬پیوسته تعدیل یا تقویت میشود‪ .‬از این رو‪ ،‬ارزشهای سیاسی فرد همواره‬ ‫در حــال دگرگونی اســت(آلموند‪ .)1390 ،‬بنابراین تأکید و توجه به جامعهپذیری سیاســی‬ ‫برای حفظ ارزشها و آرمانهای مورد قبول‪ ،‬بســیار حیاتی است‪.‬از «جامعهپذیری سیاسی»‬ ‫میتوانیم با عنوان «تربیت سیاسی» نیز یاد کنیم‪ .‬تربیت سیاسی‪ ،‬مهم ترین نوع تربیت است‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫که در تحقق اهداف مادی و معنوی جامعه نقش اساســی دارد‪ .‬تربیت سیاســی در نهادهای‬ ‫آموزشــی بر اســاس فرایند جامعهپذیری میتواند دارای دو تاثیر متفاوت باشد‪«.‬از یکسو این‬ ‫فرایند مهم ترین عامل ثبات فرهنگ سیاســی و ســاختار اجتماعی در طول زمان اســت‪ .‬به‬ ‫عبارت دیگر هر نظام اجتماعی میکوشــد تا ارزشها‪ ،‬نگرشها و دیدگاههای ضروری را برای‬ ‫تــداوم نظام سیاســی خود را به افراد جامعــه منتقل کند و انجام ایــن کار از طریق فرایند‬ ‫جامعهپذیری سیاسی صورت میگیرد‪ .‬اما از سوی دیگر فرایند جامعهپذیری میتواند وسیله‬ ‫بروز تغییرات اجتماعی و سیاســی نیز باشــد‪ .‬برای اینکه این کارکرد نیز تحقق یابد‪ ،‬باید در‬ ‫‪1. Niemi‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫‪143‬‬ ‫جریان جامعهپذیری سیاسی احساس توانمندی و تفکر انتقادی نیز به افراد آموزش داده شود‪.‬‬ ‫فراگیری این احســاس میتواند بخش مهمی از تعلیم و تربیت مدنی باشد‪ .‬پس جامعهپذیری‬ ‫سیاســی بالقوه منبع بروز تغییر نیز هست(شــارع پور‪ .)1386 ،‬این مهم به گونهای در نتایج‬ ‫مطالعه حاضر نیز محقق شــد‪ .‬بر این اساس اهداف پنهان برنامههای درسی دانشجویان رشته‬ ‫علوم سیاســی تالش در جهت القای دانش سیاســی و نگرش سیاسی در بین داشجویان بود‪.‬‬ ‫همانطــور که نتایــج تحلیل عاملی نیز این مهم را تأیید میکند که عامل نگرش سیاســی با‬ ‫باالتریــن بار عاملــی ‪ 12/841‬در رده اول قرار دارد‪ .‬با توجه به پیونــد چنین ضرورتی بین‬ ‫فرایند تربیت سیاسی و جامعهپذیری سیاسی دولتمردان معموالً زمانی نیاز به این برنامههای‬ ‫جامع درســی دارند که عناصری از بی ثباتی بالقوه را درون نظام خود مشــاهده میکنند‪ .‬بر‬ ‫این اســاس در یک رویکرد و معنای عام و کلی فرایند جامعهپذیری سیاســی شــامل تمام‬ ‫یادگیریهای سیاســی‪ ،‬اعم از رسمی و غیررسمی‪،‬هدفمند یا بدون طرح و برنامه میباشد که‬ ‫در هر مرحله از دوران زندگی را شــامل میشود(دوس و همکاران‪ .)2009،1‬این یادگیری نه‬ ‫تنها شــامل یادگیریهای سیاسی صریح میشود بلکه شامل آن دسته از رفتارهایی که ظاهرا ً‬ ‫غیر سیاســی هستند ولی بر رفتار سیاسی اثر میگذارند نیز در بر میگیرد‪ .‬لذا میتوان گفت‬ ‫که جامعهپذیری سیاسی دارای دو قلمرو است‪ :‬از یکسو فعالیتهای نظام مند و روش مند و از‬ ‫سوی دیگر فعالیتهای خودانگیخته و برنامهریزی نشده‪ .‬میباشد (توسلی‪ .)1389 ،‬از آنجایی‬ ‫رشته علوم سیاسی نیز توجه به این مهم از دید دانشجویان در رده چهارم با بار عاملی ‪10.94‬‬ ‫قرار دارد‪.‬‬ ‫از آنجایی که اکثر دانشــجویان را قشري از جوانان تشکیل میدهند که در آستانه انتخاب‬ ‫شغل و تعیین مسیر آینده زندگي هستند بنابراین ترس از پیامد کار و عدم امنیت فعالیتهاي‬ ‫سیاســي موجب میشود اقلیت خاصي از درگیر شدن در سیاست روي گردان شوند‪ ،‬در واقع‬ ‫دیدگاههاي سیاســی یک فرد که خویش سیاســی او را تشــکیل میدهد محصول تجربیات‬ ‫‪1. Dowse et all‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫که بر کسی پوشیده نیست منشا تغییر رفتار از دانش سرچشمه میگیرد‪ .‬در برنامههای درسی‬ ‫‪144‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫تمامی عمر او در یک محیط اجتماعی ویژه است(هستال‪ .)2005 ،1‬در این راستا نتایج نشان‬ ‫میدهد که یکی از اهداف پنهان برنامههای درســی در زمینه جامعهپذیری سیاسی توجه به‬ ‫بعد آمادگی سیاسی است‪ ،‬این مولفه در رده پنجم از نگاه دانشجویان قرار گرفت‪ .‬بر این اساس‬ ‫از دید کلی تر نیز دولت باید با فراهم آوردن امنیت براي فعالیتهاي سیاسي‪ ،‬چه حمایتي و‬ ‫چه مخالف‪ ،‬مقدمات مشــارکت بیشتر این قشر جوان و آگاه جامعه در امور را فراهم سازد‪.‬اما‬ ‫به منظور ارائه راهکاری که بتوان از لوای آن نقش و حضور جامعهپذیری سیاســی را در بین‬ ‫دانشجویان پر رنگ تر نمود‪ ،‬سوالی با این عنوان مطرح شد که “ به نظر شما بهترین گزینه به‬ ‫منظور افزایش و یا تقویت روحیه جامعهپذیری سیاسی در بین دانشجویان چه میباشد؟چرا”‬ ‫نتایج تحلیل محتوای سواالت ابعاد گوناگون فکری دانشجویان را در این حیطه هویدا نمود‪،‬‬ ‫به عنوان مثال دانشجویی بعد کل نگر به این مفهوم پرداخته و سعی در تبیین اهداف پنهان‬ ‫برنامه درســی علوم سیاسی را داشت به گونهای که بیان نمود» افزایش همبستگی سیاسی و‬ ‫اجتماعی و آمادهســازی برای مشارکت سیاسی شاید یکی از بهترین گزینهها برای افزایش و‬ ‫تقویت روحیه جامعهپذیری باشد چرا که تا زمانی که یک نوع انگیز برای همبستگی اجتماعی‬ ‫در جامعه ایجاد نشود و فردی تقش خود را طبیعتاً نشناسد نمی تواند موفق باشد‪ ،‬در نهایت‬ ‫آموزش نقشها و مهارتهای سیاســی نقش اساسی را در این بین ایفا میکند‪ .‬مورد دیگری‬ ‫که به آن اشــاره شده بود و صرفاً بر اهداف پنهان برنامه درسی تاکید داشت بحثهای مطرح‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫شده در کالسهای درس بود‪ ،‬بنا به گفته یکی از پاسخ دهندگان» ارائه بحثهای مصدافی و‬ ‫نه صرفاً نظری‪ ،‬بدون سانسور در کالسهای درس میتواند ما را با واقعیتهای جامعه بیشتر‬ ‫آشنا سازد تا بتوانیم تصمیم درست تر و در ادامه آن نطر معقول تری نسبت به محیط اطراف‬ ‫خود داشــته باشــیم»‪ .‬در جایی دیگر به عقیده یکی از دانشــجویان در زمینه جامعهپذیری‬ ‫سیاسی این چنین عنوان نمود که « کتابهای غیر درسی و مطالعه آزاد موفقیت بیشتری در‬ ‫جامعهپذیری نســبت به کتابهای درسی در سالهای اخیر داشته است‪ ،‬به عبارت بهتر سر‬ ‫فصلهای درســی ارائه شده صرفا نظری بوده و نمی توانند قدرت تحلیلی چند جانبه دانشجو‬ ‫‪1. Hessetall‬‬ ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی ‪...‬‬ ‫‪145‬‬ ‫را تقویت کنند»‪ .‬یکی دیگر از دانشــجویان از بعد رابطهای به این مفهوم پرداخت از نظر وی‬ ‫« ارتباط دروس ارائه شــده با جامعه و معضالت آن بســیار بسیار ضعیف است و این عامل به‬ ‫طور نا محسوس میتواند ابعاد بسیاری از جامعهپذیری سیاسی را در بین دانشجویان محدود‬ ‫کند»‪.‬‬ ‫در نهایت میتوان راهکارهای زیر را در جهت افزایش دانش جامعهپذیری سیاســی در بین‬ ‫دانشجویان ارائه نمود‪.‬‬ ‫‪ -‬تغییر دیدگاههای ســاختاری نظام نســبت به آموزش عالی و به خصوص رشتههای علوم‬ ‫انســانی است که به دور از ایدئولوژی زدگی بتوان به تدوین سر فصلها و دروس مطرح شده‬ ‫در نظام آموزش عالی پرداخت‪.‬‬ ‫‪ -‬تالش اســاتید در کالس درس بیشتر با محوریت شفافســازی و میدان دادن به آزادی‬ ‫بیان دانشجویان مدیریت شود‪ ،‬به عبارت دیگر مسائل بروز با تحلیلهای قوی تر مطرح شود‪.‬‬ ‫ رویکردی اتخاذ گردد که مباحث نظری مطرح شده به طور عملی در جامعه پیادهسازی شود‪.‬‬‫‪ -‬تالش هرچه بیشتر اساتید در جهت مطالعه متون و کتب غیر درسی توسط دانشجویان‬ ‫‪ -‬نقویت فرهنگ سیاســت عملی در امور سیاســی میتواند در جامعهپذیری سیاسی نقش‬ ‫اساســی ایفاکند – ایجاد و حف تعامل دوستانه و ســازنده بیا دانشجویان‪ ،‬ایجاد روابط صلح‬ ‫میان افراد جامعه زیرا در ابتدا آشنایی الزم صورت میگیرد و بعد نقد نقش احزاب‪.‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫‪146‬‬ ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ ‫منابع‬ ‫اکبری‪ ،‬محمد موسی(‪ ،)1391‬نهادهاي سیاسي مؤثر در جامعهپذیری سیاسي‪ ،‬قابل دسترسی در‬ ‫‪www.bonyadesaba.com‬‬ ‫آلموند‪ ،‬گابریل و جونیور‪ ،‬پاول (‪ ،)1390‬چهارچوبی نظری برای بررسی سیاست تطبیقی‪ ،‬ترجمهی‬ ‫علیرضا طیب‪ ،‬نشر مرکز آموزش مدیریت دولتی‪.‬‬ ‫توسلی‪ ،‬غالمعباس؛(‪.)1389‬جامعهشناسی و آموزش و پرورش‪ ،‬چاپ اول‪ ،،‬تهران‪:‬نشر علم‪.‬‬ ‫شارع پور‪ ،‬محمود؛(‪.)1386‬جامعه شناسی آموزش و پرورش‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬تهران‪ :‬نشر سمت‪.‬‬ ‫شربتیان‪ ،‬محمد حسین(‪ ،)1392‬ضرورت جامعهپذیری سیاسی در برنامهریزی درسی‪ ،‬ویژهنامه‬ ‫هشتمین سالگرد انسانشناسی و فرهنگ ‪.‬‬ ‫شرف الدین‪ ،‬سیدحسین(‪ ،)1391‬جامعهپذیری سیاسی و تربیت سیاسی‪ ،‬پژوهشگاه علوم انسانی و‬ ‫مطالعات فرهنگی‪ ،‬پرتال جامع علوم انسانی‪.‬‬ ‫عضدانلو‪ ،‬محمد (‪ ،)1388‬جامعهپذیری سیاسی‪ ،‬فصلنامه مدیریت و سیاست‪ .‬شماره ‪.16‬‬ ‫علویان‪ ،‬مرتضی(‪ ،)1387‬نقش علما در جامعهپذیری سیاسی با تاکید بر انقالب اسالمی‪ ،‬فصلنامه‬ ‫علوم سیاسی‪ ،‬شماره ‪.21‬‬ ‫کارگر‪ ،‬رحیم (‪ ،)1383‬جامعهپذیری سیاسی‪ ،‬مجله مبلغان‪ ،‬شماره ‪ ،58‬ص‪.82‬‬ ‫سال هشتم ‪ -‬شماره ‪ - 26‬پاییز ‪93‬‬ ‫مقدم فر‪ ،‬گلناز(‪ ،)1388‬جامعهپذیری سیاسي و کارکردهاي آناکتساب رفتارهاي سیاسي خاص‬ ‫جامعه‪ ،‬روزنامه رسالت‪ ،‬شماره ‪ /6824‬نمایه شده در مرکز اطالعات علمی مگیران‪.‬‬ ‫مقدم فر‪ ،‬گلناز(‪ ،)1388‬جامعهپذیری سیاسی‪ .‬روزنامه شرق‪ -‬شماره‪1235‬‬ ‫میرزایی ملکیان‪ ،‬محمد(‪ ،)1380‬بررسی تأثیر نوع روابط خانوادگی بر جامعهپذیری سیاسی‬ ‫دانشجویان‪ .‬پایان نامه دوره کارشناسی ارشد جامعهشناسی‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه‬ ‫تهران‪ 242 ،‬ص‪.‬‬ ‫نامی‪ ،‬داوود(‪ ،)1381‬روزنامه جام جم‪،‬قابل دسترسی در‬ ‫‪aspx?newsnum=100004202991‬‬ ‫‪www.jamejamonline.ir/newstext.‬‬ 147 ... ‫تحلیلی بر برنامههای درسی نظام آموزش عالی‬ Chillcotle, R.H (2013):›Theories of comparative politics; the search for a paradigm, Colorado: west pres Lipset, S.M (2009): Political man: The social Bases of Politics, New York: University Press Pattijn, H. (2009): political knowledge of last year secondary school pupils in Belgium, Republica, vol.28.no.2 . Almond, G; S. Verba (1963): Civic Culture , Princeton: Princeton university press. Dowse, Rodert & John A.Hughes(2008): Political Sociology, New York, John Wiley and Sons, 2008. Hessetal . R.D.(2005),The Develoment of political attitudes Childeren (Chicago; Aldine Publishing Co p.213. Kenneth P. Langton and M. Kent Jennings(2014),Political Socialization and the High School Civics Curriculum in the United States, American Political Science Review American Political Science Review / Volume 62 / Issue 03 / September 1968, pp 852-86 93 ‫ پاییز‬- 26 ‫ شماره‬- ‫سال هشتم‬ McDevitt, Michael (2006), Experiments in Political Socialization: Kids Voting USA as a Model for Civic Education Reform. Principal Investigator University of Colorado, Boulder [email protected]. Spiro Kiousis, Co-Principal Investigator University of Florida CIRCLE WORKING PAPER 49 AUGUST 2006 Warren, Ron & Wicks, Robert (2015)Political Socialization: Modeling Teen Political and Civic Engagement. Department of Communication at the University of Arkansas .Center for Communication and Media Research at the University of Arkansas Source:2014 Journal Citation Reports® (Thomson Reuters, 2015) ‫پژوهش در نظامهاي آموزشی‬ 148 Herbert. H.B(2014),Political socialization through the secondary school curriculum : the case of Kenya. http://www.researchkenya.or.ke/node. Ellen,Q. Hooghe. M(2014).Political attitudes and political participation: A panel study on socialization and self-selection effects among late 93 ‫ پاییز‬- 26 ‫ شماره‬- ‫سال هشتم‬ adolescents, American Political Science Review.VOL24.