Larisa (Buruncuk) Antik Kentinin Yerleşim Yapısı

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ  LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ LARİSA (BURUNCUK) ANTİK KENTİNİN YERLEŞİM YAPISI DOKTORA TEZİ Ilgın KÜLEKÇİ Mimarlık Anabilim Dalı Mimarlık Tarihi Programı EKİM 2021 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ  LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ LARİSA (BURUNCUK) ANTİK KENTİNİN YERLEŞİM YAPISI DOKTORA TEZİ Ilgın KÜLEKÇİ (502132104) Mimarlık Anabilim Dalı Mimarlık Tarihi Programı Tez Danışmanı: Prof. Dr. N. Turgut SANER EKİM 2021 İTÜ, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nün 502132104 numaralı Doktora Öğrencisi Ilgın KÜLEKÇİ, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “LARİSA (BURUNCUK) ANTİK KENTİNİN YERLEŞİM YAPISI” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez Danışmanı : Prof. Dr. N. Turgut SANER İstanbul Teknik Üniversitesi ............................. Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Zeynep ERES İstanbul Teknik Üniversitesi ............................. Prof. Dr. Kutalmış GÖRKAY Ankara Üniversitesi ............................. Prof. Dr. Aygül AĞIR İstanbul Teknik Üniversitesi .............................. Prof. Dr. Klaus RHEIDT Brandenburgische Technische Universität Cottbus-Senftenberg .............................. Teslim Tarihi Savunma Tarihi : 20 Ağustos 2021 : 11 Ekim 2021 iii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ…… ................................................................................................................ v İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ vii KISALTMALAR ...................................................................................................... xi ÇİZELGE LİSTESİ ................................................................................................ xiii ŞEKİL LİSTESİ ....................................................................................................... xv ÖZET………........................................................................................................... xxv SUMMARY ........................................................................................................... xxix 1. GİRİŞ….. ................................................................................................................ 1 1.1 Amaç, Kapsam ve Yöntem................................................................................. 2 1.2 Araştırma Tarihi ................................................................................................. 7 2. LARİSA…............................................................................................................. 11 2.1 Konum, Topografya ve Yerleşim ..................................................................... 11 2.2 Kazı Sonuçları ve Buluntulara Göre Yerleşim Tarihi ...................................... 33 3. LARİSA BATI – ANA HATLARIYLA TEMSİL VE SAVUNMA MİMARİSİ .............................................................................................................. 45 3.1 Akropol............................................................................................................. 45 3.2 Savunma Sistemi .............................................................................................. 51 3.3 Nekropol ........................................................................................................... 59 4. LARİSA BATI – ŞEHİR ALANLARI ............................................................... 65 4.1 Güney Şehir Alanı ............................................................................................ 65 4.1.1 20. yüzyıl kazılarının sunduğu veriler....................................................... 65 4.1.2 Topografya ve yerleşim ............................................................................ 72 4.1.3 Mimari kalıntılar ....................................................................................... 74 4.1.3.1 Duvar parçalarının dağılımı ve niteliği .............................................. 75 4.1.3.2 Blokların boyutları, örgü (çokgen ve dikdörtgen örgüler) ve işçilik özellikleri........................................................................................................ 83 4.1.4 Yüzey buluntuları ...................................................................................... 95 4.2 Kuzey Şehir Alanı ............................................................................................ 98 5. LARİSA BATI – KONUTLAR VE KAMU YAPILARI ................................ 103 5.1 Konutlar .......................................................................................................... 103 5.1.1 D4-5 ........................................................................................................ 105 5.1.2 D15-19 .................................................................................................... 108 5.1.3 D25-28 .................................................................................................... 111 5.1.4 D42-44 .................................................................................................... 112 5.1.5 D59-61 .................................................................................................... 114 5.2 Anıtsal Mimari ve Kamu Yapıları .................................................................. 116 5.2.1 D6 ve çevresi ........................................................................................... 116 5.2.2 D29 ve çevresi ......................................................................................... 122 vii 5.2.3 Tiyatro ..................................................................................................... 126 6. LARİSA BATI – YERLEŞİM DÜZENİ, IZGARA PLANLI SİSTEM OLASILIĞI VE BAĞLANTILAR .................................................. 135 6.1 Yerleşim Düzeninin Bileşenleri ..................................................................... 136 6.1.1 Set/teras duvarları ve GŞA’nın bölümleri ............................................... 136 6.1.2 Duvar doğrultuları ................................................................................... 143 6.1.3 Şehir alanının kapasitesi ve insulalar ...................................................... 146 6.1.4 Yol ağı ve açık alanlar............................................................................. 148 6.2 Izgara Planlı Düzenleme Olasılığı .................................................................. 152 6.3 Şehir Alanlarıyla Bağlantılar .......................................................................... 166 6.4 Akropol ve Nekropol ile İlişkiler ................................................................... 170 7. LARİSA DOĞU – YERLEŞİME İLİŞKİN GENEL TESPİTLER ............... 177 7.1 Yakın Çevre ve Tarım Alanı .......................................................................... 179 7.2 Kale................................................................................................................. 187 7.3 Yerleşim Alanı................................................................................................ 191 7.3.1 Topografya ve yerleşim ........................................................................... 193 7.3.2 Mimari kalıntılar ..................................................................................... 199 8. LARİSA DOĞU - KONUTLAR VE TERAS 1 - KUZEY YAPISI ............... 209 8.1 Konutlar .......................................................................................................... 209 8.1.1 Teras 0 ..................................................................................................... 210 8.1.2 Teras 1 ..................................................................................................... 213 8.1.2.1 M5 ve M11 ....................................................................................... 213 8.1.2.2 M4 .................................................................................................... 215 8.1.2.3 M6 - M7 - M9 (-D11? - M13?) ........................................................ 216 8.1.2.4 D17 - M14 - M13 ............................................................................. 218 8.1.2.5 M8 - M10 ......................................................................................... 220 8.1.2.6 M15 (- M8?) ..................................................................................... 221 8.1.2.7 M12 (- M13?) ................................................................................... 222 8.1.2.8 D18 ................................................................................................... 224 8.1.2.9 M17–18-19 - D19-20 ....................................................................... 224 8.1.2.10 M16 - D16 ...................................................................................... 227 8.1.2.11 D12 – 13 – 14 - 15.......................................................................... 230 8.1.3 Teras 2 ..................................................................................................... 231 9.1.3.1 M23 - D23-30 ................................................................................... 231 8.1.3.2 M22 .................................................................................................. 233 8.1.3.3 M20 .................................................................................................. 233 8.1.3.4 M21 .................................................................................................. 234 8.1.3.5 M24 .................................................................................................. 235 8.1.3.6 M25 - D31 ........................................................................................ 236 8.1.4 Teras 3 ..................................................................................................... 236 8.2 Teras 1 - Kuzey Yapısı ................................................................................... 242 9. LARİSA DOĞU – YERLEŞİM DÜZENİ VE BAĞLANTILAR................... 247 9.1 Yerleşim Düzeni ............................................................................................. 247 9.2 Kale ile İlişki .................................................................................................. 250 9.3 Tarım Alanları ile İlişki .................................................................................. 253 10. LARİSA DOĞU VE LARİSA BATI: “BÜYÜK ŞEHİR LARİSA” ............ 257 10.1 İki Tepeli Şehir Kurgusu .............................................................................. 257 10.2 Şehir ve Savunma ......................................................................................... 265 10.3 Şehir ve Tarım Alanları ................................................................................ 269 10.4 Tarihleme ve Şehir Alanının Sınırları .......................................................... 272 viii 11. SONUÇ… .......................................................................................................... 277 KAYNAKLAR ....................................................................................................... 289 EKLER…… ............................................................................................................ 309 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 565 ix