Derin Web ve Karanlık Web'te Sağlık Ticareti

DERİN WEB VE KARANLIK WEB’TE SAĞLIK TİCARETİ Şebnem ÖZDEMİR Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Türkiye [email protected] Halil İbrahim GÜRCAN Anadolu Üniversitesi, Türkiye [email protected] Şebnem ÖZDEMİR, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü’nden lisans derecesi ile mezun olmuş, yüksek lisansını Boğaziçi Üniversitesi’nde İşletme alanında, doktorasını ise Marmara Üniversitesi’nde İletişim alanında tamamlamıştır. Hâlihazırda Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü’nde doktor öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Halil İbrahim GÜRCAN, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi mezunudur. Yüksek lisansını University of Stirling’de, doktorasını Anadolu Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Hâlihazırda Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Basın ve Yayın Bölümü’nde profesör olarak görev yapmaktadır. Özet: Günümüz dünyasında internet insanların sağlık konusunda bilgi almak için başvurdukları ilk kaynaklardan biridir. İnsanlar sağlık konusunda resmi ve gayri resmi siteleri araştırmakta, sosyal medyadan ya da çevrimiçi (online) topluluklarda fikir paylaşımı yapmakta, forumlardan destek almakta; kısaca sağlık iletişimi için interneti yoğunlukla kullanmaktadır. İnternet gerek bilgi (enformasyon) gerekse dezenformasyon açısından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. İnternetteki bilginin nitelik ve niceliğinin yanı sıra, internetteki dezenfermasyon (kasıtlı olarak yayılan yanlış bilgi) ve misinformasyon (kasıt olmaksızın yayılan yanlış ya da eksik bilgi) iletişimciler tarafından sıklıkla çalışılan konulardır. Sağlık iletişimi açısından bakıldığında, internetin insanlara sadece “bilgi edinme” imkânı vermediği aynı zamanda insanların sağlık konusunda ihtiyaç duydukları bazı yasal olmayan ürün ya da hizmetlere ulaşma imkânı da sağladığı görülmektedir. Dünyada pek çok ülkede doku, organ, farklı uyuşturucu ve/veya yatıştırıcı ilaç, madde, zehir, panzehir ve benzeri ürünler, yumurta ya da taşıyıcı annelik, vericilik (donörlük), tıbbi hizmet ya da veri tabanları vb. gibi hizmetlerin ticareti yasaktır. Bu durum bu madde ya da hizmetlere gerçekten ihtiyaç duyan ya da ihtiyaç duymamakla beraber herhangi bir sebep nedeniyle bu madde ya da hizmetlere erişmek isteyen insanları yasadışı ya da yasadışı olmamakla beraber gri alanda kalan ortamlara yöneltmektedir. Teknolojik gelişmelerin sağladığı kolaylık nedeniyle bu tür madde ve hizmetlerin ticaretinin yapıldığı ortamlar çoğunlukla çevrimiçi ortamlar olmaktadır. Yasadışı sağlık ürün ve hizmetlerin ticaretinin yapıldığı çevrimiçi ortamların başında da derin web (deep web) ve karanlık web (dark web veya darknet) gelmektedir. Bu çalışmada derin web ve karanlık web’in sağlıkla ilgili ürün ve hizmetlerin ticareti açısında işlevi incelenecek ve tartışılacaktır. Anahtar kelimeler: Derin web, Karanlık web, Sağlık Ürün ve Hizmetleri Abstract: In today's world, the internet is one of the first sources people consult to get information about health. People search official and unofficial sites about health, share ideas in social media or online communities, get support from forums; In short, people use the internet heavily for health communication. The Internet has a very rich content in terms of both information and disinformation. In addition to the quality and quantity of information on the Internet, disinformation (deliberate false information) and misinformation (unintentionally disseminated false or incomplete information) on the Internet are the topics frequently studied by communicators. From the point of view of health communication, it is seen that the internet not only provides people with the opportunity to "get information", but also provides people with the opportunity to access some illegal products or services they need in terms of health. In many countries around the world, tissues, organs, different kinds of drugs, substances, poisons, antidotes and similar products, egg or surrogacy, organs, medical service or databases, etc. such services are prohibited to trade. This situation directs people who really need -or who want to access these substances or services for any reason- these kinds of products or services to illegal environments or the environments that remain in the gray area. Due to the convenience provided by technological developments, the environments where such goods and services are traded are mostly online. Deep and dark web (or darknet) are the leading online environments where illegal health products and services are traded. In this study, the function of the deep web and the dark web in the trade of health-related products and services will be examined and discussed. Keywords: Deep web, Dark web, Health Products and Services 62 DERİN WEB VE KARANLIK WEB’TE SAĞLIK TİCARETİ 1.GİRİŞ 90’lı yılların başından itibaren hayata geçen internet hâlihazırda pek çok formda günümüz insanının kullanımındadır. Eylül 2020 yılı itibarı ile dünyada 4.13 milyar insan internet erişimine sahiptir (statista, 2020). Arama motorları ve sosyal medya başta olmak üzere, elektronik işlemlerin, posta hizmetlerinin ve veri transferinin büyük kısmının gerçekleştiği internet -sağladığı kolaylık ve hızlılık nedeniyle- bir bilgiye ihtiyaç duyulduğunda ilk akla gelen ve ilk başvurulan araçlardan biri haline gelmiştir. İnternet, sağlık bilgisi arayan insanlar tarafından da yoğunlukla tercih edilmektedir. Hatta pek çok insan için sağlık konusunda ilk bilgi kaynağı hekimden çok internettir (Hesse, Moser, & Rutten, 2010). Zira hastalık semptomlarını arama motorlarından aramak ya da sosyal medya veya çevrimiçi topluluklardan yardım almak hastaneye ya da doktora gitmekten çok daha kolay, pratik ve daha az maliyetlidir. Bu durum, zaman, emek ve maliyet açısından büyük tasarruf ve kolaylık yaratmakla birlikte aynı zamanda toplum ve kişi sağlığı açısından büyük riskler de taşımaktadır. İnternet tüm dünyayı birbirini bağlayan, ülke sınırlarını, zaman dilimlerini aşan oldukça güçlü bir araçtır ve kuşkusuz ki insanlar interneti sadece hastalık semptomlarını aramak ya da rahatsızlıkları hakkında bilgi aramak için kullanmamaktadır. Bilim her ne kadar oldukça ilerlemiş ve CRISPR, yapay organ teknolojileri, robotik cerrahi, 3-D baskı, giyilebilir sağlık ürünleri ve benzeri pek çok çığır açan teknolojik gelişme gündemde olsa da hâlihazırda dünyanın pek çok yerinde insanların belli sağlık sorunlarına ulaşılabilir ve/veya yasal çözümler üretmek hala çok zor ve bazen imkânsızdır. Bu sorunların başında organ ihtiyacı ve taşıyıcı annelik gelmekle beraber, zehir-panzehir, bazı uyuşturucu-yatıştırıcı maddeler, tıbbi ilaç statüsünde olmayıp ticari olarak erişilemeyen endemik bitkilerden yerel olarak üretilen maddeler veya deneyimler, tıbbi veri tabanları, insan deneyleri, zor ulaşılan medikal uygulamalar gibi madde ya da hizmetlere erişim gelmektedir. Tüm bu erişilemeyen ya da yasal olmayan sağlık ihtiyaçlarının oluşturduğu pazarın işlem yeri yine internettir. Ancak bu pazarda ticaret, herkesçe aşina olunan ve genel olarak “internet1” olarak tabir edilen yüzey web (surface web2)’de değil, deep web (derin web) ya da dark web (karanlık web)’te gerçekleşmekte bu ticaret esnasında yapılan ödemeler de çoğunlukla, takip edilemeyen kripto paralarla yapılmaktadır. Derin web’in ya da karanlık web’in toplam hacmi bilinmemekle beraber derin ve karanlık web’in yüzey web’ten yüzlerce kat fazla içeriğe sahip olduğu düşünülmektedir. Yüzey web’teki internet sitesi sayısının Eylül 2020 itibarı ile 1 milyar 800 milyondan fazla olduğu düşünüldüğünde (internet live stats, 2020) derin web’in hacminin büyüklüğü daha iyi tahayyül edilebilir. 1.1. Yüzey web, Derin web ve Karanlık Web Günlük hayatta basitçe “internet” olarak tabir edilen yüzey web genel olarak statik (durağan) sayfalardan oluşur ve arama motorları bu sayfaları tarayarak endeksler. Arama motorları sadece yüzey web’deki sayfaları taradığı ve endekslediği için yüzey altında yer alan derin web’e ve karanlık 1İnternet ve web çoğunlukla birbiri yerine kullanılan, çoğu kişi tarafından “eş anlamlı” oldukları düşünülen terimlerdir. Bununla beraber, internet, bir bilgisayarın diğer bilgisayarlara bağlanmasına ve onlarla iletişim kurmasına izin veren bağlantıdır. Web (ağ) ise kullanıcıların elektronik halde depolanan dosyalara kolayca erişilmesini sağlayan bir yazılım protokolüdür. 2 Surface web terimine karşılık olarak Türkçede “yüzey web” ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Surface web’e eşdeğer olarak kullanılan diğer terimler “visible web – görünür web”, “Lightnet-hafif net”, “Indexed web-endekslenmiş/ dizinlenmiş web” vb. ‘dir. 63 web’e arama motorlarından ulaşılamaz. Derin web’deki sayfalar ise dinamik yapıya sahiptir ve bu sayfalara ulaşmak için geleneksel arama motorlarından faydalanılamaz. BrightPlanet’ın 13-30 Mart 2020 tarihleri arasında toplanan verilere dayalı çalışmasına göre; • “Derin web'deki halka açık bilgiler şu anda yaygın olarak tanımlanan World Wide Web (www)'den 400 ila 550 kat daha büyüktür. • Derin web, yüzey web'deki on dokuz terabayt bilgi ile karşılaştırıldığında 7.500 terabayt bilgi içerir. • Derin web, yüzey web'in bir milyarına kıyasla yaklaşık 550 milyar ayrı belge içerir. • Şu anda 200.000'den fazla derin web sitesi mevcuttur. • En büyük derin web sitelerinden altmışı toplu olarak yaklaşık 750 terabayt bilgi içerir - bu, yüzey web'in boyutunu kırk kez aşmak için kendi başlarına yeterlidir. • Ortalama olarak, derin web siteleri, yüzey sitelerine göre aylık yüzde elli daha fazla trafik alır ve yüzey sitelerine göre daha yüksek oranda bağlantılıdır; ancak, tipik (ortalama) derin web sitesi, internet araştırması yapan insanlar tarafından iyi bilinmemektedir. • Derin web, internetteki en büyük büyüyen yeni bilgi kategorisidir. • Derin web siteleri, geleneksel yüzey sitelerine göre daha derin içerikli ama daha dar kapsamlı olma eğilimindedir. • Derin web'in toplam kaliteli içeriği, yüzey web'inkinden 1.000 ila 2.000 kat daha fazladır. • Derin web içeriğinin yarısından fazlası konuya özel veri tabanlarında bulunur. • Derin web'in yüzde doksan beşi, herkese açık bilgilerdir – ve bu bilgiler ücrete veya aboneliğe tabi değildir.” (Bergman, 2020). Tablo 1. Arama Motorları (Stone, 2020) Deep Web, Dark Web Gizli Arama Motorları Ahmia Torch Kilos Not Evil Candle Ahmia, geleneksel bir arama motoru gibi sonuçlar veren çok az sayıdaki derin web arama motorundan biridir. Birkaç talimat içeren basit bir kullanıcı ara yüzüne ve ana sayfada bir arama çubuğuna sahiptir. Sonuçların en karanlığını bile ortaya çıkaran en iyi karanlık web arama motorlarından biri olabilir. Hiçbir onion arama motorunun sağlamadığı gelişmiş özelliklerinden bazıları "Bağlantı Grafiği"dir ve bu özellik bir bağlantıdan diğerine olan bağlantıları gösterir. Torch, var olan en popüler ve en çok beğenilen derin web arama motorlarından biridir. Son derece basittir arayüzü; bir logo ve arama çubuğu vardır. Cookie ve cache'lere bağlı olmasa da herkese aynısı gösterilen statik reklamlar içerir. Torch'un veri tabanında 1 milyondan fazla sayfanın indekslendiğini iddia edilmektedir. Kilos, Derin Ağ engellerini aşar ve derin ağın karanlık tarafına ulaşır. Başka bir deyişle, bu bir Dark web arama motorudur ve gördüğünüz neredeyse her sonuç yasa dışıdır. Adından da anlaşılacağı gibi "Uyuşturuculara odaklanan bir arama motorudur". Arama motoru, anahtar kelimenizi alır ve endekslenmiş 8 Darknet Piyasasının tümünde, 556.728+ forum gönderisinde, 764.555 incelemesinde ve 3.012 endeksli satıcıda filtreler ve arama yapar. Not Evil, The Hidden Wiki gibi bir web sayfası değil, aslında bir arama motoru olan derin web arama motorlarından bir diğeridir. Ana sayfada alaycı bir resimden başka hiçbir şey içermeyen son derece basit bir arayüze ve üstte bir arama çubuğuna sahiptir. Aradığınız şeyin anahtar kelimeleri arama çubuğuna girilip enter tuşuna basıldığında, sonuç sayfası oldukça karmaşık ve yazı tipi çok heyecan verici olmasa da sayfa alakalı sonuçlarla geri gelir. Candle ile Google, logo ve kullanıcı arayüzü açısından benzer görünüme sahiptir ancak Google'a hiç benzemez. Var olan en basit derin web arama motorlarından biridir ve ara yüzünde Google'a benzediği için kullanımı kolaydır. Yalnızca .onion sonuçlarını görüntüler, net ağları göstermez ve anahtar kelimelere bağlı olarak derin web bağlantılarını doğrudan bulabilir. 64 HayStack Abiko Onion Land 1,5 Milyarın üzerinde indekslenmiş web sayfası ve her gün yaklaşık 300.000 bireysel arama ile Haystak, muhtemelen kullanımdaki en iyi onion arama motorlarından biridir. Yalnızca onion URL'lerini listeler, ancak onu gerçekten özel kılan, yalnızca web sitesi bağlantılarını değil, aynı zamanda geçmiş sürüm, önbelleğe alınmış sürüm, veri noktaları vb. içeren ek gelişmiş bilgileri de göstermesidir. Çoğu zaman reklamsız bir platform olsa da ara sıra reklam gösterebilir. Abiko, en basit derin web arama motorlarından biridir; sadece bir arama kutusu ve .onion web sitelerini içeren bir motordur. Arayüz olabildiğince basittir ve arama sayfası, çok az da olsa Google'ınkine benzer. Abiko da reklamsız bir arama motorudur, bu nedenle herhangi bir reklam engelleyiciye ihtiyaç duyulmaz. OnionLand iyi bilinen bir motordur ve Tor ve Tor2Web'in kendileri tarafından da desteklenmektedir. Ana sayfada bir arama kutusu ve popüler arama terimleri listelenir. Zaman zaman reklam içerir ve yalnızca .onion sonuçlarını gösterir. Arama sayfası çok iyi tasarlanmış değildir, sadece "bilgilendiricidir", göze hoş gelmese de dürüst olma amacına hizmet eder. URL'leri herhangi bir ek süslemeden çok "not defteri benzeri" bir biçimde görüntüler. Ü Arama motorları “örümcek (crawler)” olarak tabir edilen botlar tarafından taranır ve endekslenir. Derin web sayfaları ise örümcekler tarafından taranamaz. Bu sebeple derin web içeriği arama motorları tarafından endekslenemez. Derin webteki sayfalara ulaşmak için en sık kullanılan yöntem I2P (The Invisible Internet Project) ya da TOR (The Onion Router) ağlarını kullanmaktır. Tablo 2. 17.000 Derin web sitesi üzerinde yapılan çalışmaya göre derin web içeriği (Bergman, 2020) Derin web içeriği Beşeri Bilimler 13.5% İş / işçi 4.1% Haber, Medya 12.2% Bilim, Matematik 4.0% Bilgisayar 6.9% Yaşam tarzı 4.0% Sanat 6.6% Hukuk / Siyaset 3.9% Ticari faaliyet 5.9% Hükümet 3.9% Sağlık 5.5% Spor 3.5% İnsanlar, Şirketler 4.9% Seyahat 3.4% Referans 4.5% Alışveriş 3.2% Eğitim 4.3% Mühendislik 3.1% Tarım 2.7% Derin web, anonimlik, özgürlük ve mahremiyet sağlaması, sansür içermemesi ve yüzey web’de yer almayan ya da yer alınmasına engel olunan pek çok bilgiye ulaşma imkânı vermesi açısından kullanıcılara günümüz dünyasında başa alternatifi olmayan bir kolaylık sağlayabilmektedir. Bununla birlikte derin web, yasal olmayan pek çok bilginin, materyalin, ürünün ve hizmetin bulunduğu bir platform olması dolayısıyla aynı zamanda tehlike de arz edebilmektedir. 65 1.1. Derin Web ile Sağlık İlişkisi Yasal olmayan ya da yasal olmakla beraber kolaylıkla ulaşılamayan sağlık hizmet ve ürünlerine ulaşmanın en kolay yolu hâlihazırda derin web olarak görülmektedir. Derin web üzerinde ticareti ve/veya iletişimi yapılan bazı ürün ve hizmetler; • Her türlü organ ve doku • Taşıyıcı annelik, insan yumurtası • Uyuşturucu-yatıştırıcı maddeler • Ulaşılması zor ilaçlar • Panzehir, zehir • Tıbbi ilaç statüsünde olmayıp ticari olarak erişilemeyen endemik bitkilerden yerel olarak üretilen maddeler veya deneyimler • Tıbbi veri tabanları, hasta ve tedavi bilgileri • Zor ulaşılan medikal uygulamalar sayılabilir. Dünyada ilk organ nakli 1954 yılında hastanın ikizinden alınan böbreğin diğer kardeşe nakledilmesi ile gerçekleşmiş ve o günden bugüne organ nakli, organ ihtiyacı çeken pek çok insan için en büyük umut kaynağı olmuştur. Günümüzde yapay organlar konusunda büyük yol alınmış olsa da Türkiye ve dünyada organ hala büyük bir ihtiyaçtır ve her sene dünya üzerinde binlerce insan organ sırası beklerken hayatlarını kaybetmektedir. Organ bekleyen kişilere uygun organ bulunsa dahi, başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere pek çok ülkede organ nakli en pahalı cerrahi süreç ve operasyonlardan biridir. Milliman Araştırma Raporu’na göre (Milliman, 2017) ABD’de kalp nakli ortalama 1.382.400 dolar maliyete sahiptir. Korneadan sonra nakli en çok gerçekleştirilen organ olan böbrek ise 414.800 dolar bedelle nakledilmektedir. Bulunan organ bedava olsa bile kullanılan ilaçlar, bakım ve personel maliyeti ve organ nakli operasyonunun sağlık kurumu için karlı bir operasyon olması nedeniyle kalp naklinin maliyeti 1 milyon doların üzerine çıkmaktadır. Hem organ bulmanın zorluğu hem de organ naklinin maliyeti göz önüne alındığında organ bulmak ve nakil hizmetini almak amacıyla ihtiyaç içindeki insanlar alternatif yollar aramaktadır. Bu sebepledir ki organ ve doku, derin webte en çok ticareti yapılan ürünlerdir. Global Finansal Bütünlük (Global Financial Integrity (GFI)) raporuna göre yasadışı organ ticareti, yılda yaklaşık 840 milyon ABD Doları ile 1,7 milyar ABD Doları arasında gelir sağlamakta ve dünyadaki toplam organ naklinin yüzde 10’u illegal şekilde gerçekleşmektedir (May, 2017, s. 49). Organ donörlerinin de büyük bir kısmının az gelişmiş ülkelerden, alıcıların büyük bir kısmının ise gelişmiş ülkelerden olduğu da bilinmektedir. Tablo 3. Yasadışı Organ Ticareti Aktörleri (May, 2017) Satıcı Alıcı Broker / İzci Bir organın alındığı kişi. Satıcılar geleneksel olarak gelişmekte olan ülkelerdendir ve yoksul ve eğitimsizdir. Organ satın alan / nakil yaptıran kişi. Alıcılar tipik olarak gelişmiş ülkelerden orta ve yüksek gelirli bireyler veya gelişmekte olan ülkelerden yüksek gelirli bireylerdir. Satıcıyı, alıcıyı ve / veya tıp uzmanlarını işe alan/bulan kişi. Genellikle iyi organize edilmiş ve iyi finanse edilmiş, işe alma ve organ nakli için yerleşik ağlara sahip küçük, uzmanlaşmış oluşumlarda (kartellerde) çalışırlar. 66 Nakil ekipleri Kamu ve özel sektör hizmetleri Cerrahlar, nefrologlar, anestezistler, hemşireler, vb. sağlayıcının ve alıcının arasında tıbbi eşleşme olup olmadığını belirler ve nakli gerçekleştirirler. Nakil ve ilgili prosedürlerin gerçekleştirildiği hastaneler, nakil merkezleri ve laboratuvarlar gibi tıbbi hizmetler dâhil olmak üzere diğer aktörler; nakil turizmini koordine eden medikal turizm acenteleri, kanuni belgeleri düzenleyen birimler, çevirmenler. (Bu aktörlerden bazıları illegal bir operasyonun içierisinde olduklarını bilmeyebilir) 2012 itibarı ile Dünya Sağlık Örgütü uzmanlarına göre yılda 10.000, saatte birden fazla organ yasadışı ticarete konu olmakta, çoğunlukla fakir ve çaresiz insanlardan bazen 5.000 dolar gibi bir fiyata alınan böbrek 200.000 dolara satılabilmektedir (Campbell & Davison). Taşıyıcı annelik hizmeti de derin web üzerinden bulunabilen bir hizmettir. ABD’de taşıyıcı annelik maliyeti yaklaşık 90.000 dolar ile 130.000 dolar arasında değişmektedir (West Coast Surrogacy, 2020). Taşıyıcı anneliğin yasak olduğu Çin’den bir örnek vermek gerekir ise bu hizmeti almanın bedeli 240.000 doları bulmakta bu hizmet karşılığında taşıyıcı anneye 24.000 dolar verilmektedir (Johnson & Li, 2014). Kürtaj ile alınan ya da düşük sonrası anne karnından çıkan fetüslerin de illegal piyasalarda ticareti yapılabilmektedir. Bu fetüslerden alınan dokuların çoğu zaman farklı amaçlarla kullanıldığı (kozmetik gibi) iddia edilmekle birlikte, bu tür dokuların deneysel olarak Parkinson ve Alzheimer hastalığı ve diyabetin tedavisi için deneysel olarak kullanıldığı da bilinmektedir. Derin web her türden maddenin kolaylıkla bulunabilmesine imkân sağlamaktadır. Derin web sayesinde karteller ve/veya aracılar fiziki tehlikelerden daha fazla kaçınabilmekte, sokaklardan ekranlara inerek fiziki olarak yakalanma risklerini azaltabilmektedir. Derin web’te marihuana gibi hafif uyuşturuculardan kokain, eroin, LSD, MDMA gibi maddelere kadar her çeşitte madde bulunabilir. Şekil 1. Derin web'teki Uyuşturucu Ticaretinden bir Örnek (Schrager, 2015) Derin web’de sadece uyuşturucu ya da benzeri maddeler değil medikal ilaçlar (sahte ya da gerçek) de satılabilmektedir. 67 Şekil 2. Derin web'de Satılan Tıbbi İlaç (Schrager, 2015) Derin web ile yapılan madde alışverişleri hem satıcı hem de alıcı açısından riski ve tehlikeyi azaltmakta, müşteri memnuniyetini artırmaktadır. Satıcılar satış portföylerini –mekândan bağımsız satış yapabildikleri için- genişletmekte, karlılığını artırabilmektedir. Bu tür alışverişler kripto paralarla gizli bağlantılar üzerinden yapıldığı için satıcı ile alıcı yüz yüze gelmemekte, kolay, zahmetsiz ve mümkün olduğu kadar tehlikesiz bir alıveriş gerçekleşmektedir. Kişisel sağlık bilgileri ve veri tabanları derin webte alınıp satılabilen bir başka üründür. Sağlık hizmeti sağlayıcılara ait bilgiler liste başına 500 dolardan alıcı bulurken bireysel hasta bilgileri ise kişi başı 3,25 dolara satılabilmektedir (ID Agent, 2019). Sağlık verileri oldukça değerli verilerdir. 2019 yılında ABD’de 38 milyon (nüfusun %11,64’ü) kişinin sağlık verilerinin çalındığı raporlanmıştır (Alder, 2019). Sağlık verileri oldukça değerli verilerdir, zira bu verilerde bulunan sosyal güvenlik numaraları pek çok kötü amaç için kullanılabilir. Bu kötü amaçların başında reçeteli ilaç, sigorta, vergi, kredi kartı, pasaport, kimlik gibi belge yolsuzlukları gelmektedir. Şekil 3. Derin webde Satılan Sağlık Verileri (DataBreaches, 2017) 68 2. SONUÇ İnternet pek çok konuda olduğu gibi sağlık konusunda da günümüz insanının ilk başvuru kaynaklarından biridir. Bununla beraber günlük yaşamda basitçe (ve yanlış olarak) “internet” olarak tabir edilen ve insanların depolanan dosyalara ulaşımına imkân veren web, katmanlardan oluşan bir yazılım protokolü olup pek çok insan web’in sadece yüzeyde kalan kısmını kullanmaktadır ve pek çok insan web’in, derinlerdeki kısmından bihaberdir. Genel olarak derin web olarak tabir edilen, yüzey web’in dışında kalan derin web ve karanlık web sitelerinin ise toplam web’in yüzde 96’sı kadar olduğu iddia edilmektedir. Yüzey web’te .com, .edu., .org gibi eklentilerle biten adresler derin web’te genellikle .onion uzantısı ile bitmekte ve derin web sitelerine girmek için genellikle TOR ve I2P gibi ağlardan yararlanılmaktadır. Derin web’te pek çok farklı alanda içerik mevcuttur ve sağlık da bu alanlardan biridir. Yüzey web’de işlem görmeyip derin web’de aranan, ticareti yapılan, kısaca işlem gören sağlık ürün ve hizmetleri çok çeşitlidir. İnsan organ ve dokuları, insan yumurtası, taşıyıcı annelik, her türlü madde ve ilaç, tıbbi veri tabanları, erişimi zor tıbbi uygulamalar bu ürün ve hizmetlerden bazılarıdır. Derin web’te bu ürün ve hizmetlerden her birinin bir pazarı vardır ve işlemler genellikle kripto paralarla yapılmaktadır. Derin web üzerinde yapılan işlemlerde, kullanıcılar ve işlemeler kolaylıkla takip edilemediği için yasal olsun olmasın her türlü işlem kolaylıkla ve yakalanma riski minimize edilerek gerçekleştirilmekte bu durum da etik ve yasal açıdan kontrol edilemez bir Pazar yaratmaktadır. KAYNAKLAR Alder, S. (2019, Kasım 25). HIPAA- Healthcare Data Breach Report. Ekim 01, 2020 tarihinde hipaajournal.com/october-2019-healthcare-data-breach-report/ adresinden alındı. Bergman, M. (2020). White Paper: The Deep Web: Surfacing Hidden Value. The Journal of Electronic Publishing, 7(1). doi:doi.org/10.3998/3336451.0007.104 Campbell, D., & Davison, N. (2012, Mayıs 27). Illegal Kidney Trade Booms as New Organ is "Sold Every Hour". Ekim 1, 2020 tarihinde theguardian.com: https://www.theguardian.com/world/2012/may/27/kidney-trade-illegal-operations-who adresinden alındı. DataBreaches. (2017, Şubat 22). Patient Info Goes for How Much on the Dark web? Ekim 02, 2020 tarihinde databreaches.net/patient-info-goes-for-how-much-on-the-dark-web/ adresinden alındı Hesse, B., Moser, R., & Rutten, L. (2010). Surveys of physicians and electronic health information. The New England Journal of Medicine, 362(9), 859-60. doi:10.1056/NEJMc0909595 ID Agent. (2019, Aralık 12). The Relationship Between Healthcare and Dark Web. Ekim 01, 2020 tarihinde idagent.com/blog/healthcare-and-the-dark-web/ adresinden alındı Internet live stats. (2020, Eylül 30). Total number of Websites. Eylül 30, 2020 tarihinde https://www.internetlivestats.com/total-number-of-websites/ adresinden alındı. Johnson, I., & Li, C. (2014, Ağustos 2). China Experiences a Booming Underground Market in Surrogate Motherhood. Eylül 29, 2020 tarihinde nytimes.com/2014/08/03/world/asia/chinaexperiences-a-booming-black-market-in-child-surrogacy.html adresinden alındı. May, C. (2017). Transnational Crime and the Developing World. Global Financial Integrity. Milliman. (2017). 2017 U.S. Organ and Tissue Transplant Cost Estimates and Discussion. Milliman. 69 Schrager, A. (2015, Eylül 16). The Safe, User-friendly Way to Be a Little Drug Lord: Economic Secrets of the Dark web. Ekim 01, 2020 tarihinde https://qz.com/481037/dark-web/ adresinden alındı statista. (2020, Eylül 8). Internet usage worldwide - Statistics & Facts. Eylül 29, 2020 tarihinde statista.com/topics/1145/internet-usage-worldwide/ adresinden alındı. Stone, A. (2020, Nisan 6). 8 Best Deep Web, Dark Web hidden Search Engines of 2020. Ekim 02, 2020 tarihinde https://medium.com/@alexanderstonec/8-best-deep-web-dark-web-hidden-search- engines-of-2020-9b528419f2a2 adresinden alındı. West Coast Surrogacy. (2020). Surrogate Mother Costs. Eylül 29, 2020 tarihinde https://www.westcoastsurrogacy.com/surrogate-program-for-intended-parents/surrogatemothercost#:~:text=Every%20surrogacy%20case%20is%20unique,cost%20may%20be%20slightly%20hig her. adresinden alındı. 70