YAZARLAR

ORTAOKUL VE İMAM HATİP ORTAOKULU TÜRKÇE 6 DERS KİTABI YAZARLAR Sabri CEYLAN Kadir DURU Gülten ERKEK Murat PASTUTMAZ EDİTÖRLER Doç. Dr. Zekerya BATUR Sabri CEYLAN GÖRSEL TASARIM UZMANLARI Hayrullah ORHAN Halil ŞİMŞEK Ali AYDOĞAN Zeynep BULKAZ İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ORGANİZASYON ŞEMASI Tema Adı Derse Hazırlık Çalışmaları Yazar Biyografisi İşlenecek Metinler ve Serbest Okuma Metni Okuma, Dinleme / İzleme Yönergesi İşlenen Metnin İsmi Metin Etkinlikleri Gelecek Derse Hazırlık Çalışmaları Tema Değerlendirme Soruları 1. TEMA OKUMA KÜLTÜRÜ Bu da Benim Öyküm Arıyorum Canım Kitaplığım Heykeli Dikilen Eşek (Dinleme Metni) Cephane Sandığında Kitap (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme 12 18 26 32 38 40 2. TEMA MİLLÎ MÜCADELE VE ATATÜRK Türk Askerinin Cesareti Yaşlı Nine 15 Temmuz 120 (Dinleme/İzleme Metni) Çanakkale Türküsü’nün Hikâyesi (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme 44 50 56 64 68 70 3. TEMA BİLİM VE TEKNOLOJİ Aziz Sancar İnsanlar Zamanı Eskiden Nasıl Ölçerdi? Teknoloji Bağımlılığı Bak Postacı Geliyor Selam Veriyor (Dinleme Metni) Atatürk’ün Geometri Kitabı (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme 74 84 90 96 102 104 4. TEMA ERDEMLER Vermek Çoğalmaktır Sevgi Diyen Çağlar Aşar Gümüş Kanat Balıkçıl (Dinleme Metni) Sır Tutamayan At Bakıcısı (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme 108 114 118 124 130 132 5. TEMA DOĞA VE EVREN Merak Ettiklerimiz Afyon Su Kirliliği Kar Kristallerinin Peşinde Bir Yaşam (Dinleme Metni) Şimşekler ve Yıldırımlar (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme 136 144 152 160 166 168 6. TEMA MİLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ Anadolu Tarhananın Öyküsü Ana Dili Kara Tren (Dinleme Metni) Vatan Destanı (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme 172 180 186 192 198 200 7. TEMA SAĞLIK VE SPOR Bisiklet Zamanı Yemek, İçmek ve Sindirmek Obezite Hakkında 10 Soru 10 Cevap Vazgeçmeyenlerin Hikâyesi (Dinleme Metni) Cirit (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme 204 214 222 230 236 238 8. TEMA BİREY VE TOPLUM Evet Efendim Sen de Bir İyilik Yap Dostluğa Dair Hacettepe (Dinleme Metni) Sevgi Filozofu Yûnus Emre (Serbest Okuma Metni) Tema Sonu Değerlendirme Kelime Defterim Cevap Anahtarı Kaynakça 242 250 258 264 270 272 274 283 284 “En büyük savaş, cahilliğe karşı yapılan savaştır.” Mustafa Kemal Atatürk “İlim ilim bilmektir. / İlim kendin bilmektir. / Sen kendini bilmezsen, / Ya nice okumaktır?” Yûnus Emre “En iyi kitapların okunması, geçmiş yüzyılların en büyük insanlarıyla konuşmak gibidir.” Rene Descartes (Rene Dekart) 1. TEMA Okuma Kültürü • BU DA BENİM ÖYKÜM • ARIYORUM • CANIM KİTAPLIĞIM • HEYKELİ DİKİLEN EŞEK (Dinleme Metni) • CEPHANE SANDIĞINDA KİTAP (Serbest Okuma Metni) 1. TEMA - Okuma Kültürü HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Kitap okumayı sever misiniz? Niçin? 2. Hangi tür kitapları okumayı seviyorsunuz? Nedenleriyle açıklayınız. * Öğretmeniniz metni okurken dikkatle dinleyiniz. Ardından siz de metni, noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. Mine SOYSAL (1959-...) Çocuk edebiyatımızda önemli yer edinen birçok kitabın yazarıdır. Başlıca eserleri: Ala Çocuk Yollarda, Eylülde Aşklar, Eyvah Kitap, İstanbul Masalı, Uzakta... BU DA BENİM ÖYKÜM Ben kitap okumayı sevemediğini sanan bir Bugün ne yazarını ne adını hatırlıyorum. Ama çocuktum. Denize girmek, bahçede oyun oyna- konusu, geçtiği yerler, kahramanları, hatta ne mak, bisikletle kaybolmak, uyumak ya da yığınla giydiklerine varıncaya kadar birçok ayrıntısı hâlâ harika başka şey yapmak dururken kitap oku- aklımda. maktan çok sıkılırdım. Oysa iki ablam da sürekli Şimdi geriye dönüp baktığımda, o kitap sa- kitap okur ve bundan mutluluk duyarlardı. Nasıl yesinde beynimin bir yerlerinde kilitli duran, böyle olabildiklerini hiç anlamaz, yine de alttan arkasında ne olduğunu hep çok merak ettiğim alta imrenirdim onlara. ama bir türlü açmaya cesaret edemediğim dev Günün birinde ablalarımdan biri elime bir kapılardan birini ilk kez araladığımı anlıyorum. kitap tutuşturdu. Çok kalındı. Duraksadığımı Sonraları bazı kitapları çok sevdim, bazılarını görünce üstüme düşmedi, yalnızca “Korkma, bir okuyamadım, sıkıldım. Zamanla kapı ardına dek dene!” dedi. Denedim. Harikaydı! Birkaç gün- açıldı. Her kitapta, o eşikten korkusuzca geçmeyi de bitirivermiştim koca kitabı. O, benim “büyülü kitabım” oldu. 12 öğrendim. Çünkü öte tarafta renkler, sesler, in- (…) sanlar, olaylar ve bilinmeyenlerle dolu gizemli ve Dağların eteklerindeki ormanlarda, kimi ür- baş döndürücü güzellikte düşsel bir dünya keşfet- küten kimi neşelendiren binbir sesin arasında yümiştim. Muhteşemdi! rürken bir pınar çıkıverir bazen insanın karşısına. Artık kitap okumak sıkıntı vermiyordu. Tersi- Serin ve berraktır. Susuzluğunuzu giderir, dinlene hoşuma giden bir kitabı okurken kendimi çok nirsiniz. Pınarın küçük sesleri bir anda ormanın iyi hissediyordum. Bir anda, yaşadığım zaman- koca gürültüsünü duyulmaz kılar. Sadece berrak dan ve yerden alıp götürüyordu beni. Sıkıldığım- suyunu, küçük şırıltılarını ve serinliğini duyarsı- da oyalıyor, güldürüyor, korkutuyor, şaşırtıyor, nız. Kitaplar da pınarlar gibidir. Yaşamın gümeğlendiriyordu. Beni tanımadığım insanlarla, git- bürtüsü içinde bize sessizliği sağlarlar. Sessizlik mediğim ülkelerle, yaşamadığım dönemlerle, bil- olmazsa yorgunluklardan, gerilimden, huzursuzmediğim dillerle buluşturuyordu. Hayatımı bütü- luk ve korkularımızdan kurtulamayız. nüyle etkileyen ve değiştiren ikinci büyük gücü keşfetmiştim. Birincisi, yolculuk etmekti; ikincisi, Mine SOYSAL okumak oldu. Çok gezen ve sürekli kitap okuyarak yaşayabilen biri oldum. 13 1. TEMA - Okuma Kültürü 1. Etkinlik: A) Metinde geçen anlamını bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarını belirleyerek bunların anlamlarını tahmin ediniz. Kelime veya Kelime Grubu Tahminim B) Tahminlerinizin doğruluğunu TDK (Türk Dil Kurumu) Türkçe Sözlük’ten kontrol ediniz. * Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını ders kitabınızın sonunda yer alan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. Bu uygulamaya yıl boyunca devam ediniz. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları okuduğunuz metinden hareketle cevaplayınız. 1. Yazar, tanıştığı ilk kitaptan neden “büyülü kitabım” diye söz etmektedir? 2. Yazar, kitaplarda nasıl bir dünya keşfetmiştir? Açıklayınız. 3. Kitaplar, yazarda hangi duyguları uyandırmıştır? 4. Sizin de büyülü bir kitabınız olsaydı neler anlatmasını isterdiniz? 5. Bir insana kitap okuma alışkanlığı kazandırmanın en etkili yolu sizce nedir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 6. Bir yazarla tanışma fırsatınız olsaydı kiminle tanışmak ve ona ne sormak isterdiniz? Anlatınız. 14 3. Etkinlik: Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. A) Yukarıdaki görseller arasındaki farkları açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………….............................................. B) Yukarıdaki görsellerden hangisi sizin günlük yaşamınızı yansıtmaktadır? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. C) Hangi görseldeki ailenin bir üyesi olmak isterdiniz? Nedenleriyle açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………............................................................……………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………................................................................................................................................................... 4. Etkinlik: Seneca (Seneka)’nın “Bir kütüphane bin hapishane kapatır.” sözünden hareketle öğretmeninizin açıklayacağı konuşma kurallarına uygun bir konuşma yapınız. 5. Etkinlik: Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri duygu ve düşüncelerinize uygun şekilde tamamlayınız. A) Kitaplar ………………………………………………… gibidir. Çünkü ……………………………………….……………. ……………......................................................................................................................................... B) Kitaplar hayatımızda önemli bir yere sahip olmalıdır. Ama ………………………………………………….. ….................................................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… C) Bir yazar olsaydım ……………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… isterdim. Ayrıca ……………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..... 15 1. TEMA - Okuma Kültürü 6. Etkinlik: Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinde varlıkları karşılayan kelimeleri belirleyerek yandaki bölüme örnekteki gibi yazınız. HAZİNE SANDIĞI Kitap, en büyük hazinedir. Çünkü bir kitap satın aldığımızda yalnızca yarım kilo kâğıt, mürekkep ve tutkal satın almış olmayız; tamamıyla yeni bir yaşamı da almış oluruz. Bu nedenle bilgi ve heyecan dolu bir kitabı, Karun’un hazinelerine bile değişmem. Benim kitaplığım aynı zamanda hazine sandığımdır. Aklımı ve kalbimi bu sandıktaki mücevherlerle doldurur, her kitapta bambaşka hayallere koşarım. Doğa AYDIN kitap .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... 7. Etkinlik: Aşağıda bir kütüphanenin okuma salonunda yer alan masalar verilmiştir. Masalardaki oturma düzenini, yönergeler doğrultusunda bulunuz ve soruları cevaplayınız. ................ Halil ................ ................ 1. Kare masada size göre soldaki sandalyede Halil oturmaktadır. 2. Dikdörtgen masada size göre sağdaki sandalyede Zeynep oturmaktadır. 3. Halil’in oturuş yönüne göre soldaki sandalyede Aynur vardır. 4. Zeynep ile sırt sırta oturan kişi Emine’dir. 5. Yuvarlak masada size göre sağdaki sandalyede Mustafa oturmaktadır. 6. Aynur’un karşısındaki sandalyede Onur vardır. 7. Zeynep’in oturuş yönüne göre solunda İpek, İpek’in karşısında ise İlker oturmaktadır. 8. Yuvarlak masada Mustafa’nın oturuş yönüne göre sağında Kemal vardır. 9. Zeynep’in karşısında Özer oturmaktadır. ................ ................ YÖNERGELER 16 ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ SORULAR 1. Sırt sırta oturan kişileri, size göre soldan sağa doğru sıralayınız. ......................................................................... 2. Hangi kişilerin karşısındaki sandalyeler boştur? ......................................................................... 3. A) Hangi masada oturan kişi sayısı daha fazladır? ........................................................................... B) Bu masadaki kişilerin adları alfabetik olarak sıralandığında sondan ikinci kişi kim olur? ........................................................................... 8. Etkinlik A) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. Artık, güneş doğmaya başladı. Biraz sonra da tıkırtılar başlar. Ah, işte küçük beyimiz de geldi! Ne güzel bir bebek! Hanımım da burada. Ne güzel her şey! Şu tahtalarımın üzerinde serili olan halı sıcacık tutuyor beni. Pencerelerimdeki dantelli perdeler, hanımımın küçük beye okuduğu masal kitapları… Ne kadar da mutluyum! Hele şu kış günleri sıcacık oluyorum. Dışarısı buz gibiyken ben sıcacığım. Her şey çok güzeldi. Ta ki o güne kadar... Ailem gidiyor. Nereye gidiyorlar bilmiyorum. Halımı aldılar, kitaplığımı boşalttılar, perdelerimi çıkardılar, bomboş kaldım. Neden gittiler, bıraktılar beni? Günlerce düşündüm. Bulamadım. Yavaş yavaş çatırdamaya başladım. Sıvalarım dökülüyor, tahtalarımı kurtlar kemiriyor. Ağlıyorum hep. Beni ne duyan var ne anlayan. Korkuyorum çok. Artık kışları sıcak değilim. Kitaplarıyla beni keyiflendiren, ocağımı yakan yok. Çok üşüyorum. Ailemi istiyorum. Bekliyorum günlerdir ama onlar gelmiyor. Günseli ORAL B) Yukarıdaki metinde hangi varlık konuşturulmuştur? ...................................................................................................................................................... C) Okul kütüphanesindeki bir kitabı konuşturarak aşağıya onun duygularını anlatan, hikâye edici bir metin yazınız. Metninizi yazarken yazım ve noktalama kurallarına uymayı unutmayınız. Metninize uygun bir başlık yazınız. .......................................... ........................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK Karamanoğlu Mehmet Bey ve onun Türkçeye katkıları ile ilgili araştırma yapınız. 17 1. TEMA - Okuma Kültürü HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Karamanoğlu Mehmet Bey ile ilgili yaptığınız araştırma sonucunda edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Günlük hayatınızda karşılaştığınız iş yeri adları ve tabelalardaki yabancı kelimelerin kullanımıyla ilgili ne düşünüyorsunuz? Örneklerle açıklayınız. * Öğretmeniniz metni okurken dikkatle dinleyiniz. Ardından siz de şiire uygun vurgu ve tonlamalarla şiiri sesli okuyunuz. Yusuf YANÇ (1947-...) Eğitimci ve yazar. Deneme ve şiir türlerinde eserleri bulunmaktadır. Bazı şiirleri: O Evin Hikâyesi, Tohum, Emeğin Bereketi… ARIYORUM Karamanoğlu Mehmet Bey’i arıyorum, Göreniniz, bileniniz, duyanınız var mı? Bir ferman yayınlamıştı: “Bugünden sonra, divanda, dergâhta, bargâhta, mecliste, meydanda Türkçeden başka dil konuşulmaya!” diye, Hatırlayanınız var mı? Dolanın yurdun dört bir yanını, Çarşıyı, pazarı, köyü, şehri, Fermana uyanınız var mı? Nutkum tutuldu, şaşırdım, merak ettim, Dolandığınız yerlerdeki Türkçe olmayan isimlere, Gördüklerine, duyduklarına üzüleniniz var mı? Tanıtımın demo, sunucunun spiker, Gösteri adamının showmen, radyo sunucusunun diskjokey, Hanım ağanın firstlady olduğuna şaşıranınız var mı? Dükkânın store, bakkalın market, torbasının poşet, Mağazanın süper, hiper, gros market, Ucuzluğun damping olduğuna kananınız var mı? 18 İlan tahtasının bilboard, sayı tabelasının skorboard, Bilgi alışının brifing, bildirgenin deklarasyon, Merakın, uğraşın hobby olduğuna güleniniz var mı? Bırakın eli, özün bile seyrek uğradığı, Beldelerin girişinde welcome, Çıkışında goodbye okuyanınız var mı? Korumanın, muhafızın bodyguard, Sanat ve meslek pirlerinin duayen, İtibarın, saygınlığın prestij olduğunu bileniniz var mı? Sekinin, alanın platform, merkezin center, Büyüğün mega, küçüğün mikro, sonun final, Özlemin, hasretin nostalji olduğunu öğreneniniz var mı? İş hanımızı plaza, bedestenimizi galeria, Sergi yerlerimizi centerroom, showroom, Büyükşehirlerimizi mega kent diye gezeniniz var mı? (…) İki katlı evinizi dubleks, üç katlı komşu evini tripleks, Köşklerimizi villa, eşiğimizi antre, Bahçe çiçeklerini flora diye koklayanınız var mı? Vırvırık dağının tepesindeki köyde, Cafeshop levhasının altında, Acının da acısı kahve içeniniz var mı? Toprağımızı, bayrağımızı, inancımızı çaldırmayalım derken Dilimizin çalındığına, talan edildiğine, Özün el diline özendiğine içi yananınız var mı? Masallarımızı, tekerlemelerimizi, atasözlerimizi unuttuk, Şarkılarımızı, türkülerimizi, ninnilerimizi kaybettik, Türkçemiz elden gidiyor, dizini döveniniz var mı? Hakkı USLU Sevimlinin sempatik, sevimsizin antipatik, Vurguncunun spekülatör, eşkıyanın mafya, Desteğe, bilemediniz koltuk çıkmaya sponsorluk diyeniniz var mı? (…) Çarpıcı, önemli haberler flash haber, Yaşa, varol sevinçleri oley oley, Yıldızları star diye seyredeniniz var mı? * Karamanoğlu Mehmet Bey’in görseldeki fermanında yer alan tarihin özel bir anlamı vardır: 13 Mayıs her yıl “Türk Dil Bayramı” olarak kutlanmaktadır. Karamanoğlu Mehmet Bey’i arıyorum, Göreniniz, bileniniz, duyanınız var mı? Bir ferman yayınlamıştı. Hayal meyal hatırlayıp da sahip çıkanınız var mı? Yusuf YANÇ 19 1. TEMA - Okuma Kültürü 1. Etkinlik: Aşağıdaki kelimeleri anlamlarıyla örnekteki gibi eşleştiriniz. ferman divan Eskiden dervişlerin toplanıp ibadet ve tören yaptıkları yer, tekke. Oturmak için evlerin önüne taş ve çamurdan yapılan set. dergâh seki mesire ilan Gezinti yeri, gezilecek yer. Buyruk, emir. Yüksek düzeydeki devlet adamlarının kurduğu büyük meclis. 2. Etkinlik: Aşağıdaki deyimlerin anlamlarını, atasözleri ve deyimler sözlüğünden araştırınız. Bu deyimleri cümlelerdeki boşluklara uygun biçimde yerleştiriniz. koltuk çıkmak nutku tutulmak talan etmek dizini dövmek elden gitmek A) …………………………...................................................................…… istemiyorsan tedbirli olmalısın. B) Çocuk, odasındaki bütün oyuncakları …………....................………................................................... C) Düzensiz beslendiği için sağlığı …………………........................…....................................................... D) Okuyup iyi yerlere gelmeleri için çalışkan çocuklara …………………………......................................... E) Birdenbire ……………………........................................ ve bütün gayretlerine rağmen konuşamadı. 3. Etkinlik: Aşağıdaki soruları okuduğunuz metinden hareketle cevaplayınız. 1. Şair, Karamanoğlu Mehmet Bey’i niçin aramaktadır? 2. Karamanoğlu Mehmet Bey yayınladığı fermanla ne yapılmasını istemektedir? 3. Şiirde, dilimize yabancı dillerden girmiş bazı kelimeler kullanılmıştır. Bu kelimeler hangileridir? Bu kelimelerin Türkçe karşılıklarını bularak söyleyiniz. 4. Şiirde geçen yabancı kelimeleri günlük hayatınızda kullanıyor musunuz? Örneklendiriniz. 5. Sizce dilimizde kullanılan yabancı kelimelerin artış sebebi ne olabilir? Açıklayınız. 6. Dilimizde yabancı dillere ait kelimeler hızla artarsa bunun ne tür sonuçları olabilir? Örneklerle anlatınız. 20 4. Etkinlik A) Yabancı dillerden dilimize giren kelimelerin bazıları aşağıda verilmiştir. Bu kelimelerin Türkçe karşılıklarını, okuduğunuz metinden bulunuz. Bulduğunuz Türkçe kelimeleri kullanarak hikâye edici bir metin yazınız. poşet market plaza sempatik center ........................................................................... ........................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ .................................................................................................................................... B) Dilimizde kullanılan yabancı kelimelerin Türkçe karşılıklarını TDK’nin internet sayfasında bulabilirsiniz. 21 1. TEMA - Okuma Kültürü 5. Etkinlik: Aşağıda “Arıyorum” şiirinde geçen kelime ve kelime gruplarıyla hazırlanan “Kelime Oyunu”nun nasıl oynanacağı ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bu bilgileri dikkatle okuyunuz. Ders kitabınızın sonundaki “Kelime Defterim” bölümüne yazacağınız kelime ve kelime gruplarını Kelime Oyunu kâğıtları hâline getirerek biriktirmeye başlayınız. Birkaç metin sonra oyun için yeterli kâğıt sayısına ulaşacaksınız. Yıl boyunca öğreneceğiniz yeni kelimelerle de oyununuzu zenginleştiriniz. Kelime Oyunu ile keyifli zaman geçirirken kelime hazineniz zenginleşecek ve sözlü anlatım beceriniz gelişecektir. Her metinden sonra birkaç öğrenci, öğretmen tarafından, Kelime Oyunu kâğıtlarını hazırlamakla görevlendirilir. Kelime Oyunu kâğıtlarında yeni öğrenilen kelime veya kelime grubu, örnekteki gibi en üste yazılıp altı çizilir. Çizginin altına o kelimeyle ilişkili olan birkaç yasak kelime yazılır. Kelime Oyunu kâğıtları öğretmen ya da görevlendirilen bir öğrenci tarafından biriktirilir. Yeterli sayıda kâğıda ulaşıldıktan sonra öğretmen kontrolünde, sınıf iki gruba ayrılarak oyuna başlanır. Bu oyunda amaç bir dakika içerisinde, yasak kelimeleri kullanmadan, olabildiğince çok sayıda kelimeyi anlatmaya çalışmaktır. Süre başlatıldıktan sonra her gruptan bir kişi, hazırlanan kâğıtlardaki kelimeleri, yasak kelimeleri kullanmadan kendi grubuna anlatmaya çalışır. (Örneğin, “Nutku Tutulmak” kelime grubu için “konuşmak” kelimesi yasak kelimeyse “konuşuyorum, konuşamıyorum, konuşamaz, konuşacaksın…” gibi kelimeler de kullanılamaz. Bu kelime grubu “Çok ilginç bir olay ya da durumla karşılaştım ancak hiçbir şey anlatamıyorum, söyleyemiyorum.” gibi dolaylı yollarla anlatılabilir.) Anlatım esnasında karşı gruptan bir kişi de yasak kelimeleri kontrol etmek için anlatıcının yanında bulunur. Her grup, anlatılan kelime sayısı kadar puan kazanır. Yasak kelimelerden herhangi biri kullanılırsa o kelime iptal edilerek grubun puanından düşülür. Oyunun sonunda en çok kelime bilen grup, oyunun kazananı olur. 22 6. Etkinlik: Aşağıdaki kütüphane üyelik formunu doldurunuz. İL HALK KÜTÜPHANESİ ÜYELİK FORMU Adı Soyadı: ……………………………………………………….......... T.C. Kimlik Numarası: …………………………………………........ Doğum Tarihi (Gün / Ay / Yıl) : ………. / ………. / ……….. Okul ve Sınıf Bilgileri: ……………………………………..…………………………………………………………………………… Adres: ……………………………………………………………………………….………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Telefon: ………………………………………………………….. Kütüphanemizde Okumak İstediğiniz Üç Kitap: 1. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… Kütüphanemizde Görmek İstediğiniz Dergi ve Gazeteler: 1. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Yukarıdaki bilgilerin doğru olduğunu, kütüphane kullanım ve kitap ödünç alma kurallarına uyacağımı, aldığım kitabı zamanında getireceğimi kabul ederim. Tarih: ………. / ………. / ………. İmza: ……………………………….. 7. Etkinlik: “Arıyorum” şiirinden hareketle oluşturacağınız öznel ve nesnel cümleleri örnekteki gibi aşağıya yazınız. Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçenin kullanımıyla ilgili bir ferman yayınlamıştır. (Nesnel) ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. 23 1. TEMA - Okuma Kültürü 8. Etkinlik: Aşağıdaki hikâye unsurlarını kullanarak hikâye edici bir metin yazınız. Olay: Öğrencilerin kütüphanede öğretmenleriyle kitaplar üzerine sohbet etmeleri Kahramanlar: Eren Öğretmen, Hüseyin, Çetin, Demet ve Gülşah ........................................................................ (Başlık) Yer: Okul kütüphanesi Zaman: Cuma günü okul çıkışı ......................................................... ................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ .......................................................................................................................................... 24 9. Etkinlik A) Aşağıdaki şiiri vurgu ve tonlamalara dikkat ederek okuyunuz. B) Yukarıdaki şiir ana dili sevgisini anlatmaktadır. Bu şiirden hareketle ana dili sevgisini anlatan bir şiir yazınız. Şiirinize başlık koymayı unutmayınız. ......................................................... ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ Şair: ..................................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK Sevdiğiniz bir kitabı arkadaşlarınıza tanıtmak için sınıfa getiriniz. 25 1. TEMA - Okuma Kültürü HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Sınıfa getirdiğiniz kitabı arkadaşlarınıza tanıtınız. 2. Sizce iyi bir kitap hangi özelliklere sahip olmalıdır? * Öğretmeniniz metni okurken metni özetlemek amacıyla not alınız. Ardından siz de metni sesli okuyunuz. Metni okuduktan sonra aldığınız notlardan hareketle metni özetleyiniz. CANIM KİTAPLIĞIM Bir sürü kitabım oldu. Küçük kitaplığımın raflarını doldurdular. Hepsini seviyorum. Sevilmez mi? Kitap bu! Hele en güzeliyse… Önce öğretmenimin önerdiklerini aldım. Okudum da. Bende okuma merakı geliştiğini gören annem, babam, ağabeyim ve akrabalardan kimileri fırsat buldukça bana kitap armağan ettiler. Bunlara, birkaç yaş günümde arkadaşlarımın verdiklerini de eklersek varın siz hesap edin ne kadar çoğalmış. Hepsini okuyamadım. Birden yığıldılar. Ama büyük bir hızla okumayı sürdürüyorum. Yakında bitireceğim. (...) Benim kitaplarım hep çiçek kokar. Renk renk güzellik kokar. Barış ve sevgi yayılır onların ortamından. Belki bu yüzden, kitaplarımla birlikte evimizde daha güzel bir dünya oluştu. En güzeli de ben daha anlayışlı, daha bir içten, daha bir seven ve sevilen biri oluverdim. Kuşlarla, kelebeklerle, ağaçlarla, bulutlarla dost olmak, onları bizim “insan” yaşamımızla bütünleyerek değerlendirmek ne zevkli, ne yararlı bir oyunmuş meğer! Ben, dostluğun ve arkadaşlığın bu denli kıvanç verici olduğunu daha önceleri bilmezdim. Oysa kitaplarımla, onlardaki kahramanlarla yaşayarak öğrendim hepsini. (…) Yalnız bir dakika! Şu başımdan geçeni dinlemeden acele edip kitapçıya koşmayın. Azıcık bekleyin, birkaç dakika kulak verin bana. İki üç gündür kitaplığımda bir gariplik var. Ne zaman önünden geçsem sanki gerçekten kuşlar öter, kanat çırpardı kitaplığımda. (...) Kırlarda, yeşilin cümbüşünde tatlı tatlı esen rüzgârların kokusu, kitaplığımın aracılığıyla yüzüme, kulağıma, saçlarıma dolanırdı. O kadar zamandan sonra şu iki üç gündür hiç de öyle değil yansıyanlar. Şimdi sanki “cennet” ülke değil de “cehennem” yeri oluvermiş benim canım kitaplığım. (...) Doğruca kitaplığa koştum. Annemler de geldiler. Rafın birinde yabancı bir kitap vardı. İki gün önce ağabeyim Ankara’dan getirmişti “armağan” diye. Onu yerinden çektim, ağabeyime uzattım: — Al bu kitabı! Beni düşündüğün için teşekkür ederim ama istemiyorum. — Neden ama sevgili kardeşim? Beğenmiyorsan okuma. Böyle öfkelenmene gerek yok. — Canım ağabeyciğim, sen nasıl olur da böyle bir kitabı bana armağan diye getirirsin? Kitap 26 seçmeyi bilmiyor musun? Gücendim sana! Ağabeyim, babam, annem kitabın kapağına baktılar. Annem eğildi, beni kollarına aldı, sıktı. Bir de alnımdan öptü. Babam, ağabeyime baktı: — Yalnız kapağı değil içindekiler de öyle. Nasıl getirdin bunu? Ağabeyim belli ki üzülmüştü. Yüzü kızardı. — Şimdi anladım. Beni iyice utandırdın kardeşim. Senden özür dilerim. Bak, anlatayım: Trende bir arkadaşımla beraberdik. Birlikte geldik. Onun da senin kadar bir kardeşi varmış. Burada indiğimizde ayrılırken birden durdu, “Az daha unutuyordum.” dedi, “Bak, şunu da kardeşine ver. Bizimki çok sever, belki seninki de hoşlanır.” Hemen almıştım. Sarılıydı, açıp bakmamıştım bile. Sonra getirdim, yine açmadan sana verdim. Ne bileyim böyle olacağını? Kusura bakma. Babam söze karıştı: — Oğlumun öğretmeni hangi kitapların yararlı olduğunu öğrencilerine çok iyi öğretmiş. Benim oğlum işte böyledir! Babam bunu söyler söylemez ağabeyim kapağında, elindeki kocaman silahtan duman yayılan korkunç bir adamın resmi bulunan kitabı, okunmuş gazetelerin altına koydu. Sonra ağabeyim heyecanla yanıma geldi. — Gel, seni bir güzel öpeyim. Benim biricik kardeşim, kitap seçmedeki yetkinliğini görmekten nasıl kıvanç duydum, anlatamam. Bak bundan sonra sana ne kitaplar alacağım. Hemen şimdi, haydi, çabuk giyin! Doğruca kitapçıya gidiyoruz. Annem kahvaltıyı hazırlayıncaya kadar gider geliriz. Ağabeyimle dışarı çıkarken dönüp kitaplığıma şöyle bir kulak verdim. Sanki tüm dünya güzellikleri benim kitap evrenimde toplanmış. Çalışkan ve iyi yürekli Arı Maya’nın tatlı vızıltısı, Heidi (Haydi)’nin dağları saran neşesi, Gülibik’in “Üüürüüüüü!” ötüşleri hep orada, hep orada… Belki inanmazsınız. Küçük İzo Mizo’nun bıyıkları kitaptan sarkmış, bana el sallıyor gibiydi. Ben de el ettim. Merdivenlerden inerken kendimi şöyle bir toparladım. Kitap seçiminde aldanmamak için öylesine tetikteyim ki… Darısı başınıza… Celal ÖZCAN 27 1. TEMA - Okuma Kültürü 1. Etkinlik: Aşağıdaki bulmacayı metinde geçen kelimelerden hareketle örnekteki gibi doldurunuz. 2 G 1 3 Y T L I Ğ I L 4 M C 6 A 5 K V N Ç N 1. Yığma işine konu olmak veya yığma işi yapılmak, çok sayıda birikmek, toplanmak. 2. Acayip, tuhaf. 3. Yetkin olma durumu, olgunluk, kemal, mükemmeliyet. 4. Eğlence, canlılık, coşku. 5. Övünç, iftihar. 6. Samimi, yürekten, candan. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları okuduğunuz metinden hareketle cevaplayınız. 1. Kitapların yazara kazandırdıkları nelerdir? Örneklerle anlatınız. 2. Yazar, kitaplığında nasıl bir gariplik fark etmiştir? 3. Yazar, ağabeyine neden gücenmiştir? Açıklayınız. 4. Metnin konusu ve ana fikri nedir? 5. Doğru kitap seçimi niçin önemlidir? Örneklerle açıklayınız. 6. Okuyucu için en doğru kitapların seçilebilmesi amacıyla neler yapılabilir? 28 3. Etkinlik: Aşağıdaki görseli inceleyiniz. Görselin sizde uyandırdığı duygu ve düşünceleri arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Etkinlik: “Kitapların dünyasında yaşamak” konulu bilgilendirici bir metin yazınız. Metninize içeriğine uygun bir başlık koymayı unutmayınız. ...................................................................................................... ......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 29 1. TEMA - Okuma Kültürü 5. Etkinlik: Aşağıdaki grafikte bir kitaplıktaki kitap sayıları ve kitap türleri gösterilmiştir. Bu grafikten hareketle grafiğin altındaki cümlelerde yer alan boşlukları doldurunuz. Kitap Sayıları 25 20 15 10 Makale Masal Deneme Anı Şiir Hikâye Roman 5 Kitap Türleri A) Kitaplıkta en fazla …………………………… türünde kitap vardır. B) En az kitap sayısı …………………………… ve …………………………… türlerindedir. C) Şiir ve anı türlerindeki kitap sayıları toplamı …………………………… türündeki kitap sayısına eşittir. D) Şiir ve makale türlerinin kitap sayıları arasındaki benzerlik …………………………… ve ………………….. türleri arasında da görülmektedir. E) Bana göre bir kütüphanede bu kitap türlerinden en fazla ........................................ bulunmalıdır. 6. Etkinlik: Dize başlarındaki harflerden hareketle aşağıya “kitap sevgisi” temalı akrostiş bir şiir yazınız. C....................................................................... A....................................................................... N....................................................................... K....................................................................... I....................................................................... İ....................................................................... M....................................................................... T....................................................................... A....................................................................... P....................................................................... Şair: ...................................................... 30 7. Etkinlik: “Okuma Kültürü” tema kapağında yer alan özdeyişlerden birini seçiniz. Bu özdeyişin sizde uyandırdığı duygu ve düşünceleri anlatacağınız bilgilendirici bir metin yazınız. ...................................................................................................... ......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK Kütüphanede uyulması gereken kurallarla ilgili bir araştırma yapınız. 31 1. TEMA - Okuma Kültürü HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Kütüphanede uyulması gereken kuralları arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Kütüphanelerin kurulma amaçları neler olabilir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. HEYKELİ DİKİLEN EŞEK (Dinleme Metni) * Anahtar kelime, bir metinde konuyu en açık biçimde yansıtan kelime veya kelime grubudur. Metninizi dinlerken metnin anahtar kelimelerini not alınız. 32 Ahmet Şerif İZGÖREN (1965-...) Yazar, kişisel gelişim kitaplarıyla tanınmaktadır. Çocuklar için yazdığı kitapları da vardır. Başlıca eserleri: Şu Hortumlu Dünyada Fil Yalnız Bir Hayvandır, Dikkat Vücudumuz Konuşuyor… 1. Etkinlik A) Aşağıda, “Heykeli Dikilen Eşek” metninde geçen bazı kelimelerin eş anlamlıları verilmiştir. Bu kelimeleri metinde geçen uygun kelimelerle örnekteki gibi eşleştiriniz. merkep ön tasarı de r mükemmel utangaç şahane fakir mükemmel .............. yoksul işçi ırgat ............... proje lider ............... ............... mahcup eşek ................ ................ B) Vagonlara yazdığınız kelimeleri aşağıdaki bulmacada örnekteki gibi gösteriniz. Kelimeler, bulmacaya yukarıdan aşağıya veya soldan sağa yerleştirilmiştir. O O Ğ O 33 1. TEMA - Okuma Kültürü 2. Etkinlik: Dinlediğiniz metinden hareketle aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Rasim Öğretmen’in kütüphane kurma fikrine köylülerin destek vermesini sağlayan olay nedir? 2. Hacı Bekir Koca, uzak köylerdeki çocukların kitap okuyabilmesi için nasıl bir öneride bulunmuştur? Anlatınız. 3. Bu hikâyede anlatılan olay, yazarın başından mı geçmiştir? Bunu nereden anlıyorsunuz? 4. Rasim Öğretmen’in kurduğu kütüphanenin ülkemiz açısından önemi nedir? Açıklayınız. 5. Dinlediğiniz metnin yazarı siz olsaydınız başlığı ne koyardınız? 6. Bir insanın hedeflerine ulaşmasındaki kararlılığı, o insanın ve içinde yaşadığı toplumun hayatını nasıl etkiler? Örneklerle anlatınız. 3. Etkinlik: Kütüphanesi olmayan bir köy okulunda öğretmen olarak görev yaptığınızı hayal ediniz. Okulunuzdaki ve yakın köylerdeki çocukların kitap okuyabilmesi için bir proje hazırlayınız. Hazırlayacağınız proje ile ilgili bilgileri aşağıya yazınız. Proje Adı: ...................................................................................................................... Proje Uygulayıcıları: ..................................................................................................... ......................................................................................................................................... Projenin Başlangıç Tarihi: . . . . / . . . . / . . . . Projenin Bitiş Tarihi: . . . . / . . . . / . . . . Projenin Amacı: ............................................................................................................ ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... Projenin Uygulanışı: ..................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... Projenin Sonuçları: ....................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... 34 4. Etkinlik A) Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. * Z-KÜTÜPHAN E (Zenginleştiri lmiş Kütüpha İçerisinde inte ne) rnet hizmeti olan, dijital kitap içerikle ri ile (e-kitap , z-kitap) zenginleştirilm iş, öğrenciye d il ediği zaman destek verec ek kütüphan elerdir. B) Yukarıdaki Z-Kütüphane görsellerinden yararlanarak bir Z-Kütüphane tasarlayınız. Tasarladığınız kütüphaneyi aşağıya çizdikten sonra arkadaşlarınıza tanıtınız. Tanıtımınızda dilimize henüz yerleşmemiş yabancı kelimelerin Türkçelerini kullanmaya özen gösteriniz. 35 1. TEMA - Okuma Kültürü 5. Etkinlik: Aşağıdaki şiirin bazı kelimeleri koyu ve eğik yazılmıştır. Bu kelimelerden hangileri sayı bakımından tek varlığı, hangileri birden çok varlığı karşılamaktadır? Kelimeleri alttaki kitaplıklara örnekteki gibi yerleştiriniz. DÜNYAYI VERELİM ÇOCUKLARA Dünyayı verelim çocuklara, hiç değilse bir günlüğüne Allı pullu bir balon gibi verelim oynasınlar, Oynasınlar türküler söyleyerek yıldızların arasında. Dünyayı çocuklara verelim, Kocaman bir elma gibi verelim, sıcacık bir ekmek somunu gibi, Bir günlüğüne de olsa öğrensin dünya arkadaşlığı. Çocuklar dünyayı alacak elimizden, Ölümsüz ağaçlar dikecekler. Nazım Hikmet 36 Tek bir varlığı karşılayanlar Birden çok varlığı karşılayanlar balon çocuklar 6. Etkinlik: Aşağıdaki cümleleri inceleyiniz. “-lar / -ler” eklerinin cümlelere kattığı anlamları örnekteki gibi bulunuz. Vali Beyler, kütüphanemizin kurulmasına destek verdiler. Koraylar, her akşam evlerinde kitap okurlar. alay/sitem benzerleri Ayşe ve Asil’in dünyalar kadar kitabı var. saygı Hanımefendilerin okumaya hiç vakitleri yokmuş. aile Bu topraklarda Yûnus Emreler, Mehmet Âkifler tükenmez. abartma 7. Etkinlik A) Öğretmeninizle oluşturacağınız grubunuzla kitapların olmadığı bir dünyada yaşamın nasıl olacağını tartışınız. Aşağıya, tartışma sonucu oluşturduğunuz fikirlerinizi not alınız. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. B) Aldığınız notlardan hareketle hazırlıklı bir konuşma yapınız. * GELECEK DERSE HAZIRLIK “Çanakkale Savaşı ve Çanakkale Savaşı’nda Mustafa Kemal Atatürk” konulu bir araştırma yapınız. 37 1. TEMA - Okuma Kültürü CEPHANE SANDIĞINDA KİTAP (Serbest Okuma Metni) Atatürk, 16 Mayıs 1919’da Samsun’a gitmek için ayrıldığı İstanbul’a, yıllar sonra 1927’de ilk kez dönecekti. Kütüphanecisi Nuri Ulusu’ya, gezide yanında götürmek istediği kitapların bir listesini verdi. Liste o kadar uzundu ki Nuri Ulusu, karton kutular bulup kitapları kutulara yerleştirmeye başladı. O sırada kütüphaneye giren Atatürk, Ulusu’ya ne yaptığını sordu. Nuri Ulusu, “İstediğiniz kitapları kutulara koyup trene taşıyacağım.” deyince Atatürk, “Dur, biraz bekle!” dedi, kütüphaneden çıktı. Biraz sonra, kütüphaneye muhafız birliğinden iki er geldi. Ellerindeki cephane sandıklarını bırakıp çıktılar. Nuri Ulusu, cephane sandıklarının kütüphaneye niye getirildiğini düşünürken Atatürk yeniden geldi: “Ne o, Nuri oğlum, şaşırdın değil mi?” 38 Nuri Ulusu’nun bir şey söylemesini beklemeden konuşmasına devam etti: “Şaşırma, şaşırma! Savaşta bunlarla cephane taşıdık, sen o zamanlar çocuktun, bilemezsin. Bu sandıklar benim için çok önemlidir. Şimdi o savaş bitti, yeni bir savaşımız başlıyor. O da kültür ve sanat savaşımızdır ve okumakla, kitapla olur. İşte şimdi, cephane taşıdığımız o sandıklara kitaplarımı koy, bu sandıklarda taşınsın. Cephanenin yerini artık kitaplar alsın.” Süleyman BULUT 39 1. TEMA - Okuma Kültürü TEMA SONU DEĞERLENDİRME 2. Bu metne göre, okunan kitaplar arasında nasıl bir bağlantı kurulmaktadır? Açıklayınız. ………………………………………………………………………. …………………………………………………………………...... ………………………………………………………………………. …………………………………………………………………...... ………………………………………………………………………. …………………………………………………………………...... ............................. Uyku kaçıran kitaplar vardır. Göz kırptırmaz, yatırmaz, uyutmaz insanı. Oysa uyku seni bekler, deli gibi yorgunsundur lâkin boşuna. Kafanda düşünceler birbirini kovalar. Ellerini şakaklarına götürür; düşünür, düşünürsün… Okudukların yerinden yurdundan eder seni âdeta, kalkıp oturursun. Belki gökyüzünü seyre dalarsın uzun uzun. Tekrar açar kitabını okursun, okursun ve okursun… 3. İnsanın okuduğu kitaplar arasında kurduğu bağlantı hayatını nasıl etkiler? Açıklayınız. Birden gelir aklına art arda okuduğun kitapların birbiriyle bağlantısı. Hiç de planlamamışsındır hâlbuki. Bunun nasıl olduğuna sen de hayret edersin. İçinin sesiyle okumuşsundur, tavsiye etmiştir birisi, eline tutuşturmuştur bir sevdiğin belki de. Bir önceki okuduğun, bir sonrakini tamamlar. Diğerinde aklına takılan, peşi sıra okuduğun kitabın cümlelerinde sessizliğe kavuşur. Sanki kitaplar kendi aralarında iş birliği yapıp konuşmuşlardır ve tıpkı bir bulmacanın parçaları gibi sözleşip bir araya gelmişlerdir. ………………………………………………………………….…… …………………………………………………………………….… …………………………………………………………………...... …………………………………………………………………….… ………………………………………………………………......... …………………………………………………………………….… ......................................................................... ......................................................................... 4. Metinde geçen “Okudukların yerinden yurdundan eder seni âdeta, kalkıp oturursun.” ifadesinden anladıklarınızı yazınız. …………………………………………………………………….… …………………………………………………………………...... …………………………………………………………………….… Fatma Kebire GÜNDÜZ …………………………………………………………………...... …………………………………………………………………….… 1-6. soruları metne göre cevaplayınız. …………………………………………………………………...... 1. Metnin içeriğine uygun bir başlık da siz yazınız. …………………………………………………………………….… ………………………………………………………………….…… ……………………………………………………………………… ......................................................................... …………………………………………………………………..... ......................................................................... 40 5. Metnin ana fikrini yazınız. ……………………………………………………………………… …………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………… …………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………… …………………………………………………………………...... ........................................................................ ......................................................................... ......................................................................... 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tanım yapılmıştır? A) Kitaplar bizim kişiliğimizi geliştirir. B) Kitap, herhangi bir konuda yazılmış eserdir. C) En derin duygular şiirlerde işlenir. D) Usta sanatçı, özgün eserler vermelidir. 9. Aşağıdakilerin hangisinde birden fazla varlığı karşılayan bir sözcük kullanılmıştır? A) Dünyalar kadar işim var. B) Vali Beyler okulumuza gelecek. 6. Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Metne göre C) Aldığı kitabı Hamza’ya hediye etmiş. doğru olanların başına “D”, yanlış olanların ba- D) Merhametli insanlara ihtiyacımız var. şına “Y” yazınız. (...) Bazı kitaplar hiç ara vermeden soluksuz oku- 10. İncecikten bir kar yağar Tozar Elif Elif diye nur. Deli gönül abdal olmuş (...) İnsanı derinden etkileyen kitaplar vardır. Gezer Elif Elif diye (...) Kitap seçmek için başkalarından tavsiye alYukarıdaki dörtlükte aşağıdakilerden hangisi maya gerek yoktur. konuşturulmuştur? (...) Okunan farklı kitaplar okuyucunun zihninde A) Elif B) Abdal C) Gönül D) Toz birbirini tamamlar. (...) Kitaplar bize hiç planlamadığımız şeyler ya- 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, cümlenin yanında verilen örtülü anlam çıkarılamaz? şatabilir. A) Bu kitabı ikinci kez okuyorum. (Bu kitabı daha 7. I. Okulun son haftası geldiğinde gezi için ha- önce okumuştum.) B) Okulumuzun basketbol takımı bu yıl şampiyon zırlandık. II. Müzeye vardığımızda sevincimiz görülmeye oldu. (Basketbol takımımız geçen yıl şampiyon oldu.) değerdi. III. Öğretmenimiz yıl sonunda müzeye gidece- C) Müdür, öğretmenlerden bazılarına ödül verdi. (Ödül almayan öğretmenler vardır.) ğimizi söyleyince çok sevindik. IV. Uzun zamandır öğretmenimizin bu haberi D) Sözlerimi sen de yanlış anladın. (Sözlerimi yanlış anlayan en az iki kişi var.) vermesini bekliyorduk. V. Çarşamba günü sabah okuldan müzeye ka12. Aşağıdakilerden hangisi bir paragrafın giriş dar yürüdük. cümlesi olabilir? Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerle bir pa- A) Çok değil, yirmi yıl önce daha sıkı dostluklarıragraf oluşturulduğunda doğru sıralama aşağı- mız vardı. B) Günümüzdeki yaşam koşulları benim söyledikdakilerden hangisi olur? lerimi kanıtlıyor. C) Çünkü toplumsal sorunların temelinde bazı A) IV – I – V – II – III sorunlar yatıyor. B) V – II – III – IV – I D) İnsanın toplumsal değişikliklere bu yüzden uyC) I – V – III – IV – II ması gerekiyor. D) III – IV – I – V – II 41 “Türk milleti, millî birlik ve beraberlikle güçlükleri yenmesini bilmiştir.” Mustafa Kemal Atatürk “Vatan, çalışkan insanların omuzları üstünde yükselir.” Tevfik Fikret “Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır. Toprak, eğer uğrunda ölen varsa vatandır.” M. Cemal Kuntay 2. TEMA Millî Mücadele ve Atatürk • TÜRK ASKERİNİN CESARETİ • YAŞLI NİNE • 15 TEMMUZ • 120 (Dinleme/İzleme Metni) • ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ’NÜN HİKÂYESİ (Serbest Okuma Metni) 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. “Çanakkale Savaşı ve Çanakkale Savaşı’nda Mustafa Kemal Atatürk” konularında yaptığınız araştırma sonucu edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. “Vatan” kelimesinin sizde çağrıştırdığı duygu ve düşünceler nelerdir? Açıklayınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. İsmail BİLGİN (1964-...) Yakın tarih konularını ele alan eserleri ile tanınan yazar, tarihî hikâyeler ve gençlik romanları yazdı. Bazı eserleri: Çanakkale İçinde Vurdular Beni, Evliya Çelebi Ferman Peşinde, Kut’ül Amare... TÜRK ASKERİNİN CESARETİ Mehmetçiğe karşı savaşma bahtiyarlığına kavuşmuş olan ve Çanakkale Savaşı’nda teğmen olarak görev yapan daha sonra Avustralya Genel Valisi olan Lord Casey (Lord Keyzi)’nin anlattıkları şöyle: “Biz Avustralyalılar, sizleri Gelibolu’da tanıdık ve sevdik. Ben de Çanakkale Savaşları’na teğmen rütbesiyle katılmış idim. Her iki tarafın da mertçe sürdürdüğü savaşta edindiğim intibaları, hâlâ aynı sıcaklıkla yüreğimde taşıyorum. Arıburnu Cephesi’ndeydik, siperler arasındaki mesafe 8-10 metre kadardı. Korkunç çarpışmalar oluyordu. Yine cehennemi bir çatışmadan sonra, silah sesleri kesilmişti. Taraflar yavaş yavaş siperlerine çekildiler. Yaralılar ve ölüler ise savaş meydanındaydı. Bizim tarafta feryatlar, inlemeler vardı. İki siper arasında kalmış yaralı bir İngiliz Yüzbaşı açıkta: ‘İmdat! Kurtarın beni, yardım edin!’ diye bağırıyordu. Biri siperlerden bağırdı: ‘Biriniz gidip Yüzbaşı’yı alıp getirsin!’ Askerler birbirlerine: ‘Git, sen getir!’, ‘Hayır, sen getir! Ölmek istemiyorum... Zaten Yüzbaşı da biraz sonra ölecek. Ne gereği var? Cesareti varsa komutan getirsin.’ diyorlardı. 44 İngiliz komutan ise kızgınlıkla hâlâ bağırıyor: ‘Çabuk getirin onu. O sizin komutanınız!’ diyordu. Siperlerde bu tür atışmalar devam ettiği bir sırada, karşımızdaki Türk siperlerinden silahın ucuna takılmış beyaz bir mendil yukarı kaldırılarak sallandı. Her taraf sessizliğe gömülmüştü. Her iki tarafın askerleri silahlarını doğrultmuş, dikkatle mendili takip ediyorlardı. Siperin içinden iri yapılı bir er çıktı. Ucuna mendil bağladığı silahını yere attı. İki kolunu açtı. Sonra kendine güvenen tavırlarıyla yavaş yavaş yaralı Yüzbaşı’ya doğru yürümeye başladı. Karşı tarafla, çevresiyle, hiç kimseyle ilgilenmiyor; herkes donup kalmış bu cesur Türk askerini hayranlıkla seyrediyordu. Şaşkınlıktan kurtulabilen İngiliz askerleri ise ona nişan almaya çalışıyorlardı. O ise hiçbir şeye aldırmadan Yüzbaşı’nın yanına geldi. Nazik ve yumuşak hareketlerle yaralının kıyafetini düzeltti. Onu yerden kaldırdı. Omuzlayarak yavaş yavaş bizim siperlere doğru yöneldi. Siperimizin hemen önüne Yüzbaşı’yı yine nazikçe yatırdı. Sonra arkasını döndü. Yine kendinden emin adımlarla siperlerine doğru yürüdü. Hepimiz donmuştuk. Hayrete düşmüştük. Sonradan her iki tarafın siperlerinden alkışlar ve ıslıklar yükseldi.” İsmail BİLGİN 45 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 1. Etkinlik A) Metinden alınan aşağıdaki kelimelerin anlamlarını tahmin ederek yazınız. Kelimeler Tahminim nişan Mehmetçik rütbe bahtiyar intiba siper feryat cesaret nazik hayret B) Tahminlerinizin doğruluğunu TDK (Türk Dil Kurumu) Türkçe Sözlük’ten veya internet sayfasındaki (www.tdk.gov.tr) Güncel Türkçe Sözlük’ten kontrol ediniz. * 46 Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime gruplarını ders kitabınızın sonunda bulunan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Metinde geçen olaylar kimin ağzından anlatılmaktadır? 2. Avustralyalı komutanın Türk askerlerini sevmesini ve onlara hayran olmasını sağlayan olay nedir? 3. Türk askeri, kendi hayatını tehlikeye atarak İngiliz Yüzbaşı’ya niçin yardım etmiş olabilir? Anlatınız. 4. Yaralı hâlde yatan İngiliz Yüzbaşı’ya Türk askerleri ateş etmeye devam etseydi, hatırayı anlatan Avustralyalı komutanın Türk askerine bakışı nasıl olurdu? Açıklayınız. 5. Olayın yaşandığı cephede bir asker olsaydınız İngiliz Yüzbaşı’yı kurtaran cesur asker, sipere döndüğünde ona neler söylerdiniz? 6. Bu metni siz yazmış olsaydınız metne hangi başlığı koyardınız? 3. Etkinlik: Aşağıdaki hikâye haritasını “Türk Askerinin Cesareti” metninden hareketle doldurunuz. 47 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 4. Etkinlik A) Çanakkale Savaşı’nda komutan olduğunuzu ve taarruza geçmeden önce askerlerinize bir konuşma yapacağınızı hayal ediniz. Konuşma metninize etkileyici bir hitap ifadesiyle başlamayı unutmayınız. Metninizde “özveri, sorumluluk, bayrak, vatan, bağımsızlık, şehitlik” kelimelerini kullanınız. B) Konuşmanızı aşağıdaki plan doğrultusunda hazırlayarak arkadaşlarınıza sununuz. Konuşma Planı Konuşmama hangi hitap ifadesiyle başlayacağım? ........................................................................................................................................ Konuşmamda nelerden bahsedeceğim? ....................................................................................................................................... Konuşmamda askerleri etkilemek için ses tonumu ve beden dilimi nasıl kullanacağım? ....................................................................................................................................... Konuşmamda hangi anahtar kelimeleri kullanacağım? ....................................................................................................................................... Konuşmamı hangi ifadelerle sonlandıracağım? ....................................................................................................................................... 48 5. Etkinlik: Arıburnu Cephesi’nde savaşan ve İngiliz Yüzbaşı’nın yardım çağrısını duyan Türk askerleri arasında nasıl bir konuşma geçmiş olabilir? Öğretmeninizle oluşturacağınız grubunuzla karşılıklı konuşma metni yazarak bu konuşmayı sınıfta canlandırınız. Canlandırma sırasında beden dilinizi etkili bir şekilde kullanınız. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 6. Etkinlik: Aşağıdaki yüz ifadelerini inceleyiniz. Bu yüz ifadelerinden hangisi, Arıburnu Cephesi’nde yaralanan Yüzbaşı’nın sipere getirilmesini emreden İngiliz Komutan’ın takındığı yüz ifadesi olabilir? * GELECEK DERSE HAZIRLIK Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili bir anı araştırınız. 49 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili araştırdığınız anıyı arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Atatürk’ün Türk milleti için yaptığı fedakârlıklara örnekler veriniz. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. YAŞLI NİNE Sabiha Gökçen ile Atatürk, sık sık yaptıkları gibi, atlarına atlayıp geziye çıktılar. Köşk’ten biraz uzaklaşınca omzunda heybesiyle yol üzerine oturmuş, epey yaşlı bir kadınla karşılaştılar. Kadın, yorgun görünüyordu. Atını durdurup hemen inen Atatürk, yaşlı kadını tepeden tırnağa süzdü. Yaşlı kadın, elindeki değneğe dayanıp zorlukla doğruldu. O da Atatürk’ü süzdü. “Merhaba nine!” dedi Atatürk. Yaşlı kadın, kim olduğunu bilmediği adama, biraz çekinerek karşılık verdi: “Merhaba!” Atatürk bu kez, “Nereden gelip nereye gidiyorsun?” diye sordu. Yaşlı kadının bakışları değişti: “Neden sordun ki? Sen buraların sahabı mısın, bekçisi mi?” Atatürk gülümsedi: “Ne sahibiyim ne bekçisi nine… Bu topraklar Türk milletinin malıdır, buranın bekçisi de milletin kendisidir. Şimdi nereden gelip nereye gittiğini söyleyecek misin?” 50 Süleyman BULUT (1954-...) Çocuk edebiyatçısı. Çeşitli radyo ve televizyon programlarına oyunlar ve masallar yazdı. Eserlerinden bazıları: Kar Tanesi, Kahraman, Büyük Atatürk’ten Küçük Öyküler… Kadın başını salladı: “Ben Sincan’ın köylerindenim Bey. Otun güç bittiği, atın geç yetiştiği kavruk köylerin birindenim. Bizim mıhtar bana bir bilet alıverdi. Trene bindirdi. Ankara’ya geldim.” “Muhtar niçin gönderdi seni nine?” “Gazi Paşa’mızı görmem için… Başını pek ağrıttım da. Benim iki torunum gâvur harbinde şehit düştü. Memleketi gâvurdan kurtaran kişiyi bir kez görmeden ölmeyeyim diye hep dua edip durdum. Rüyalarıma girdi Gazi Paşa. Ben de gün demeyip bunları mıhtara anlatınca o da bana bi bilet alıverip saldı Ankara’ya. Geceleyin geldimdi. Yolu neyi bilmediğimden işte ahşamdan belli, böle kendimi ordan oraya vurup duruyom.” Onu gülümseyerek dinleyen Atatürk, bir süre sessiz kaldıktan sonra: “Senin Gazi Paşa’dan başka bir isteğin var mı?” diye sordu. Kadının bakışları sertleşti, kaşları çatıldı: “Töbe de Bey, töbe de! Daha ne isteyebilirim ki? O bizim vatanımızı kurtardı. Şehitlerimizin mezarlarını onlara çiğnetmedi. Daha ne isteyebilirim ki ondan? Onun sayesinde şimdi istediğimiz gibi yaşayıp gidiyoruz. Buralara, bir defa yüzünü görmek, ona, “Sağ ol paşam!” demek için düştüm. Onu görmeden ölürsem gözlerim açık gidecek. Sen efendi bir adama benziyorsun, bana bir yardım ediver de Gazi Paşa’yı nerde bulacağımı deyiver.” Gözleri dolan Atatürk, Sabiha Gökçen’e döndü: “Görüyorsun ya Gökçen!” dedi, “İşte, bu bizim insanımızdır. Benim köylüm, benim vefalı Türk anamdır bu.” Sabiha attan indi. Yaşlı kadının ellerini tuttu, “Anacığım, sen gökte aradığını yerde buldun. İşte Atatürk karşında duruyor!” dedi. Yaşlı kadın Atatürk’e ve Sabiha’ya dikkatle baktı, durdu, düşündü… Karşısındakilere güven gelince elindeki değneği atıp Atatürk’ün ellerine sarıldı. Yaşlı kadın ağlıyor, Atatürk de ağlıyordu. Biraz sakinleşince omzundan heybesini indirdi yaşlı kadın. Beze sarılmış bir paket çıkardı içinden. Paketi Atatürk’e uzatırken “Tek hayvanımın sütünden kendi elimle yaptım Gazi Paşa. Bunu sana hediye getirdim. Seversen gene yapıp getiririm.” dedi. Atatürk, bezi açtı, peynirden yedi, çok beğendiğini söyledi. Birlikte Köşk’e gittiler. Atatürk, Köşk çalışanlarına: “Bu anamızı alın, burada iki gün konuk edin. Sonra köyüne götürün. Giderken de kendisine üç inek verin, armağanım olsun.” dedi. Süleyman BULUT 51 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 1. Etkinlik A) Metinde geçen bazı kelimeler aşağıda harfleri karışık olarak verilmiştir. Bu kelimeleri düzenleyerek anlamlarıyla örnekteki gibi eşleştiriniz. armağan kuvrka ………...... efvıla ………...... unkko ………...... eybhe ………...... nekeğd ………...... ………...... şökk maarğan • Bahçe içinde yapılmış süslü ev, kasır. • Omza geçirilebilen tek gözlü bir çanta türü. • Elde taşınacak incelikte düzgün ağaç, sopa, çomak. • Kavrulmuş olan, kurumaya yüz tutmuş. • Sevgi ve dostluk bağlarını sürdüren. • Bir yere veya birinin evine kısa bir süre kalmak için gelen kimse. • Birini sevindirmek, mutlu etmek, onurlandırmak, kutlamak için veya anı olarak verilen şey, hediye. B) Anlamları ile eşleştirdiğiniz kelimeleri kullanarak “vatan sevgisi” konulu bilgilendirici bir metin yazınız. Metne uygun bir başlık ekleyiniz. ....................................................... ........................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 2. Etkinlik A) Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Yaşlı kadın Atatürk ile niçin görüşmek istemektedir? 2. Yaşlı kadının Atatürk’ten bir şey istememesini nasıl yorumluyorsunuz? Açıklayınız. 3. Atatürk ile konuşma olanağınız olsaydı ona nasıl teşekkür ederdiniz? Örneklendiriniz. 4. Metnin ana fikri nedir? B) Metinden hareketle arkadaşlarınıza yöneltmek üzere iki soru hazırlayınız. 1. ................................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................... 3. Etkinlik: Yaşlı kadının Atatürk ile karşılaştığı sahneyi sınıfınızda canlandırınız. Canlandırmanız sırasında uygun jest ve mimikler kullanmayı unutmayınız. 52 4. Etkinlik ( ( ( ( ( A) Aşağıda verilen bilgilerden hangileri “Yaşlı Nine” metninin tür özelliklerine uygundur? Yanına çarpı (X) işareti koyarak belirtiniz. ) Geçmişte yaşanan bir olay anlatılmıştır. ) Metinde anlatılan olaylar hayal ürünüdür. ) Metnin kahramanları gerçek kişilerdir. ) Yer ve zaman bellidir. ) Metindeki olaylar günümüzde yaşanmaktadır. B) Yukarıda özelliklerini işaretlediğiniz metin türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Fabl B) Masal C) Anı D) Haber yazısı C) Defterinize, okuduğunuz “Yaşlı Nine” metninin tür özelliklerine uygun bir metin yazınız. Yazdığınız metni arkadaşlarınızla paylaşınız. 5. Etkinlik A) Aşağıdaki cümleleri inceleyiniz. Altı çizili sözcüklerin arasında nasıl bir anlam ilişkisi olduğunu açıklayınız. Kurtuluş Savaşı’nda genç yaşlı, kadın erkek herkes millî mücadeleye destek verdi. Türk milleti, millî mücadele sırasında varını yoğunu ortaya koymuştur. Büyük küçük demeden milletin tüm fertleri vatan için cepheye koşmuştur. Atatürk’ün “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emrini duyan askerler geri dönmeyi düşünmeden taarruza geçtiler. B) Yukarıda verilen cümlelerdeki anlam ilişkilerine benzer şekilde “vatan” ile ilgili cümleler kurarak aşağıya yazınız. Cümlelerinizde kelimelerin zıtlık özelliklerinden faydalanınız. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. 53 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 6. Etkinlik A) Aşağıdaki metni, noktalama işaretlerine dikkat ederek sessiz okuma tekniğiyle okuyunuz. Metni okurken koyu yazılmış kelimelerin metne kattığı anlama dikkat ediniz. KAĞNIYLA YAZILAN DESTAN On beş liseli arkadaşıyla Anadolu’ya kaçıp Kurtuluş Savaşı’na katılan ve cepheye cephane taşıyan kağnı kollarının komutanı anlatıyor: “Durmadan yol alıyorduk. Sürekli çalışan araç yorulur ve bozulabilir ancak bizde ne yorulmak ne dinlenmek ne de bozulup yolda kalmak vardı. Otomobiller, kamyonlar her yeri aşamazlardı. Fakat bizim için aşılamayacak yol yoktu. Ağır ama hep hareketliydik. Sürekli hedefe ilerliyor, hiç durmadan gidiyorduk. Metin AYDOĞAN B) Aşağıya “Ulusal Bağımsızlık ve Cumhuriyet” konulu bilgilendirici bir metin yazınız. Yazınızı yazarken “ama, bununla birlikte, lakin, fakat, buna rağmen, ancak” kelime ve kelime gruplarını uygun yerlerde kullanınız. Yazınızda kullandığınız bu kelimelerin altlarını renkli kalemlerle çiziniz. .............................................................................. ........................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... C) Yazınızı yazım ve noktalama kuralları açısından öğretmeninizle birlikte kontrol ediniz. 54 7. Etkinlik A) Aşağıda Anıtkabir krokisi ve kroki üzerinde numaralandırılmış yerlerin adları verilmiştir. Krokiyi inceleyiniz. 14 13 2 1 3 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 17 16 X 12 11 5 15 10 4 Anıtkabir Girişi Hürriyet Kulesi İstiklal Kulesi Aslanlı Yol Müdafaa-i Hukuk Kulesi Mehmetçik Kulesi Zafer Kulesi Barış Kulesi 23 Nisan Kulesi 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 18 6 9 7 8 Bayrak İnkılâp Kulesi Savaş Kabartmaları Savaş Kabartmaları Cumhuriyet Kulesi Tören Alanı Şeref Holü Atatürk’ün Lahdi Çıkış B) Aşağıdaki boşlukları Anıtkabir krokisine uygun şekilde doldurunuz. 1. ………………………................…………. ve ……………………..................………… girişe en yakın kulelerdir. 2. ……………………......................................…………….. müze çıkışına en yakın kuledir. 3. Girişten Tören Alanı’na ……………………...............................................………… geçilerek ulaşılır. 4. Tören Alanı’nda, çarpı (X) işaretli yerde duran ve solunda Cumhuriyet Kulesi, sağında İnkılap Kulesi bulunan ziyaretçinin önünde Anıtkabir’in ............................................................................................ ..................................................................................... bölümleri bulunur. 5. Anıtkabir’in mimarı siz olsaydınız Anıtkabir’e hangi bölümleri eklemek isterdiniz? Anlatınız. * GELECEK DERSE HAZIRLIK 15 Temmuz şehitlerinden birinin yaşam öyküsünü araştırınız. 55 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. 15 Temmuz şehitlerinden biriyle ilgili araştırdığınız yaşam öyküsünü arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Mehmet Âkif Ersoy’un “Sahipsiz olan memleketin batması haktır. / Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktır.” dizelerinin sizde uyandırdığı duygu ve düşünceleri anlatınız. * 56 Metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. 15 TEMMUZ (…) Milletimiz, bütün dünyaya örnek olacak şekilde darbenin karşısında durmuş ve kanlı darbe girişimini engellemiştir. Türkiye Cumhuriyeti’ni ve kurumlarını canı pahasına koruyan bu aziz millet, her türlü övgü ve takdiri ziyadesiyle hak etmektedir. Bu uğurda canlarını veren şehitlerimize milletçe minnettarız ve o kahramanlarımızı da asla unutmayacağız. Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu aziz ve kahraman milletin temsilcisi olarak milletimizin verdiği yetkiyle, bombaların ve kurşunların altında görevini ifa etmiş, bir kez daha milletimize layık bir Meclis olduğunu göstermiştir. Unutulmamalıdır ki TBMM Kurtuluş Savaşı’nı yöneten, Türkiye’nin demokrasiye geçişini gerçekleştiren, demokratik parlamenter sistemi yıllar içinde geliştirmiş, bir milleti yokluk ve yoksulluktan alıp muasır medeniyet seviyesine çıkarmanın mücadelesini vermiş bir meclistir. Meclisimiz tek yürek, tek vücut olarak büyük bir cesaretle darbeye karşı haysiyetli bir duruş sergilemiştir. TBMM’nin, meşum darbe girişimine karşı sergilediği kararlılık, Türkiye’de demokrasinin daha da yerleşmesi ve gelişmesi adına da son derece değerlidir. Herkes bilmelidir ki bugün olduğu gibi gelecekte de milletimize, millî iradeye, Gazi Meclis’e uzanacak her el, karşısındaTBMM’nin çelikten iradesini bulacaktır. TBMM, milletin demokrasiye sarsılmaz inancını yansıtmayı sürdürecektir. (…) Darbeye direnirken vefat eden şehitlerimizi saygı, minnet ve rahmetle anıyoruz. Yaralılarımıza acil şifalar diliyor, milletimize geçmiş olsun diyoruz. Bu zor anında Türkiye’nin ve aziz milletimizin yanında duran, destek mesajları ileten tüm dost ve kardeş ülkeleri de buradan selamlıyoruz. Meclis Bülteni TBMM Ortak Bildirisi 16.07.2016 (Kısaltılmıştır.) 57 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 1. Etkinlik A) Aşağıdaki kelime ve kelime gruplarının anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bulunuz. Kelime veya Kelime Grubu Sözlükteki Anlamı takdir ifa etmek muasır haysiyet meşum minnet B) Anlamını öğrendiğiniz kelimelerden üç tanesini seçerek bu kelimeleri kullanacağınız bir konuşma yapınız. Konuşmanıza uygun bir hitap ifadesiyle başlayınız. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Türk milleti, bütün dünyaya nasıl örnek olmuştur? 2. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk milletinin temsilcisi olarak kuruluşundan günümüze hangi mücadeleleri vermiştir? 3. TBMM’ye “Gazi Meclis” adının verilmesinin sebebi ne olabilir? Anlatınız. 4. Millî birlik ve beraberlik bir millete neler kazandırır? Düşüncelerinizi anlatınız. 5. 15 Temmuz’da milletimiz nasıl bir tehlike atlatmıştır? Milletimiz bu tehlikenin üstesinden nasıl gelmiştir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 58 3. Etkinlik A) Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Görsellerle ilgili bilgileri okuyunuz. Beştepe 15 Temmuz Şehitler Abidesi 15 Temmuz 2016’daki darbe girişimi sırasında darbecilere karşı mücadele ederken yaralanan ve şehit olan vatandaşlarımızın anısını yaşatmak için bu abide inşa edilmiştir. Ülkemizi bölmek ve parçalamak isteyen terör örgütlerine ve onların iş birlikçilerine karşı ülkemizin birlik ve beraberliğini pekiştirmeyi amaçlayan bir şekilde tasarlanmıştır. Anıt yüksekliği 31,4 metredir. Anıtın toplam alanı 2500 metrekaredir. Anıt üzerinde 81 ili temsil eden insan silüetleri bulunmaktadır. Anıt alanında 250 şehidin isimleri ve taş baskı resimleri yer almaktadır. Anıtın en üstündeki ay yıldızı taşıyan yedi insan figürü ülkemizin yedi bölgesini temsil etmektedir. B) Yukarıdaki görsellerden ve görsellerle ilgili verilen bilgilerden hareketle 15 Temmuz Demokrasi Zaferi ve Şehitleri ile ilgili duygu ve düşüncelerinizi sınıfınızda öğretmeniniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız. 59 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 4. Etkinlik A) Aşağıdaki havuzda yer alan kelime ve kelime gruplarını uygun yerlere örnekteki gibi yerleştiriniz. İstediğiniz kelime ve kelime grubunu birden fazla kullanabilirsiniz. Oy ................... ................... ................... Yönetim Şekli ................... Seçim ................... ................... ................... ................... Özgürlük Birey ................... ................... ................... ................... oy eşi tlik 60 kları insan ha cumhuriyet hükûmet TBMM mil let r millî e geme nlik millî irade hukuk vatandaş tile i par s a y i s B) Bu kelime ve kelime gruplarından üç tanesini seçerek bir konuşma yapınız. 5. Etkinlik A) Aşağıda “birlik ve beraberlik” konulu bir özdeyiş ve atasözü yer almaktadır. Siz de “birlik ve beraberlik” konulu özdeyiş ve atasözleri bularak ilgili yerlere yazınız. Özdeyişler “Türk milleti, millî birlik ve beraberlikle güçlükleri yenmesini bilmiştir.” Mustafa Kemal Atatürk ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ Atasözleri Birlikten kuvvet doğar. ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ B) Yukarıdaki atasözleri ve özdeyişlerden seçtiklerinizi kullanarak “birlik ve beraberlik” konulu bilgilendirici bir metin yazınız. Metninize uygun bir başlık koymayı unutmayınız. ............................................................................................. ................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. 61 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 6. Etkinlik A) Aşağıdaki şiiri dize sonlarındaki ses benzerliklerine dikkat ederek okuyunuz. ŞU SONSUZ KOŞU Samsun’a ayak basmış kahraman bugün, Çayır, çimen yeşermiş zafer yolunda. Davul zurna sesinde şahlanır düğün, Gönlüm coşup öter bir bahar dalında. (…) Nasıl çıkmış bir sabah Samsun’dan yola Dağlardan dağlara o zafer türküsü, Şahlanıp bayrak çekmiş her eski kola, Taze bir bahar açmış yurdun gözünü. (…) Ceyhun Atuf KANSU B) Yukarıdaki şiirde dize sonlarındaki ses benzerliklerini bulunuz. Bu benzerliklerin şiire olan katkısını açıklayınız. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... C) Dize sonlarında ses benzerliği olacak şekilde “Atatürk, vatan, birlik ve beraberlik” konularından biriyle ilgili en az iki dörtlükten oluşan bir şiir yazınız. Yazdığınız şiiri arkadaşlarınızla paylaşınız. Şiirinize uygun bir başlık koymayı unutmayınız. ......................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 62 7. Etkinlik: Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Bu görsellerin çağrıştırdığı duygu ve düşüncelerinizi anlatacağınız hikâye edici bir metin yazınız. ............................................................................................. ................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. * GELECEK DERSE HAZIRLIK “Vatan sevgisi” konulu bir şiir araştırınız. 63 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. “Vatan sevgisi” ile ilgili araştırdığınız şiiri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Mehmet Âkif Ersoy’un “Allah, bu millete bir daha İstiklal Marşı yazdırmasın!” sözü ile ilgili neler düşünüyorsunuz? Anlatınız. * Filmi izlerken öğretmeninizin durduracağı yerlerde, filmin devamıyla ilgili tahminlerde bulununuz. 120 (Dinleme/İzleme Metni) Senaryo: Özhan EREN 1. Etkinlik: İzleyeceğiniz filmde anlamını bilmediğiniz kelimeleri aşağıya not alınız. Bu kelimelerin anlamlarını tahmin ediniz. Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Türkçe Sözlük’ten kontrol ediniz. Kelime veya Kelime Grubu Tahminim 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Oğlunun cephane taşımasını istemeyen babaya, oğlu nasıl bir tepki vermiştir? Anlatınız. 2. Çocuklar yola çıkmadan önce yapılan hazırlıklar nelerdir? 3. Oğlunu cepheye göndermek istemeyen babanın yerinde siz olsanız nasıl davranırdınız? Sebepleriyle açıklayınız. 4. Vatanımız için hangi fedakârlıkları yapabilirsiniz? Anlatınız. 5. “Vatan” konulu bir film çekecek olsaydınız filminizde neleri vurgulamak isterdiniz? Anlatınız. 3. Etkinlik: İzlediğiniz “120” filminde çocukların mehter marşıyla cepheye uğurlanmasından sonraki sahnede sözlü olmayan bazı mesajlar verilmiştir. Bu mesajlar hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 64 4. Etkinlik A) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. 03/01/2017 Canım Ağabeylerim, Sizleri çok seviyorum. Çünkü sizler bu vatanı koruyan kahramanlarsınız. Siz olmasaydınız biz yataklarımızda rahat uyuyamazdık. Şu anda evime ve okuluma güvenli bir şekilde gidebiliyorsam bu sizin sayenizde. Sizi her gün televizyonda izliyorum, yatmadan önce sizlere bol bol dua ediyorum. İnşallah dualarım kabul olacak ve hiçbirinizin kılına bile zarar gelmeden hepiniz geri döneceksiniz. Ezan dinmez, bayrak inmez. Allah’a emanet olun. İpek Deniz YÖRÜK Adres: Orhan Mahallesi Çiçek Sokak No:5 Serik/Antalya B) Aşağıda verilen özelliklerden hangileri yukarıdaki metinde görülmektedir? Yanlarına çarpı (X) koyarak işaretleyiniz. Hitap ifadesiyle başlamıştır. Metne uygun bir başlık koyulmuştur. Sağ üst köşede tarih yer almıştır. Uzaktaki biriyle haberleşmek için yazılmıştır. Yazıldığı yer belirtilmiştir. C) Yukarıda özelliklerini işaretlediğiniz metin türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Anı B) Mektup C) Hikâye D) Masal D) İzlediğiniz filmde askerlerimize cephane taşıyan çocuklardan biri olduğunuzu hayal ederek defterinize, yukarıda okuduğunuz metnin özelliklerine uygun bir metin yazınız. 65 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk 5. Etkinlik: Aşağıdaki görselden öğretmeninizin seçeceği kelime veya kelime grupları ile ilgili hazırlıklı konuşma yapınız. birlik ve beraberlik Kurtuluş Savaşı çalışmak bayrak dil millî marş barış şehit Atatürk inanç bağımsızlık sevgi 6. Etkinlik: İzlediğiniz “120” filminden hareketle aşağıdaki cümleleri neden - sonuç ve amaç - sonuç anlamı verecek şekilde tamamlayınız. 1. ................................................................................................................................. .......................................................................... için aileler çocuklarıyla vedalaştılar. 2. Baba, oğlununun cephane taşımasını istemediği için ............................................. .................................................................................................................................... 3. Filmdeki çocuklar ordumuza yardım etmek için ...................................................... ................................................................................................................................. 4. Şehirdeki büyükler .................................................................................................. ........................................................ için çocuklar cephane taşımak zorunda kaldılar. 66 7. Etkinlik: Örnek olarak verilen cümlelerden hareketle aşağıdaki dizelerde geçen benzetme ve abartmaları bulunuz. A) “Askerlerimiz aslan gibi kuvvetlidir.” cümlesinde askerlerimiz aslana benzetilmiştir. Siz de aşağıda verilen dizelerdeki benzetmeleri bulunuz. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım. Ey ana toprağı, ey Anadolu, Cennette bir yeşil meydan gibisin. Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik. B) “Şehit analarının gözyaşları sel oldu.” cümlesinde gözyaşlarının sel olması abartılı bir ifadedir. Siz de aşağıda verilen dizelerdeki abartılı ifadeleri bulunuz. Çanakkale içinde vurdular beni. Ölmeden mezara koydular beni. Rüzgârlardan atım var. Şimşekten kanadım var. Göğsümde al yapılı Gazilik beratım var. C) Aşağıdaki şiirde kullanılan benzetme ve abartma ifadelerini bularak aşağıya yazınız. Bu ifadeler şiire nasıl bir anlam katmaktadır? Açıklayınız. BÜYÜK TAARRUZ (...) Sarışın bir kurda benziyordu Ve mavi gözleri çakmak çakmaktı. Yürüdü uçurumun başına kadar, eğildi, durdu. Bıraksalar, İnce uzun bacakları üstünde yaylanarak Ve karanlıkta akan bir yıldız gibi kayarak Kocatepe’den Afyon Ovası’na atlayacaktı. Nazım Hikmet Benzetme ve Abartma İfadeleri: .......................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK Önemli buluşlar yapmış Türk-İslam bilginleri ile ilgili bir araştırma yapınız. 67 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk BLOG E-Posta: Şİfre: Beni Hatırla Anasayfa | Hakkımda | Bloglarım | Mesajlarım | Yorumlar Ünal DİRLİK Kayıt Tarihi: 27/07/2017 Okunma Sayısı: 7542 ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ’NÜN HİKÂYESİ (Serbest Okuma Metni) Çanakkale Türküsü’nün hikâyesini biliyor musunuz? Birinci Dünya Savaşı sırasında dünyanın birçok yerinde birçok cephe vardı ve Çanakkale bunlardan sadece biriydi. Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında Çanakkale’de verilen bu savaş diğer cephelerden çok daha fazla önem taşır. Çanakkale Cephesi o kadar önemlidir ki dünya tarihini etkilemiştir. Türk milletinin yoksulluk içinde, imkânsızlıklarla savunmaya çalıştığı topraklarında kazandığı çok büyük bir zaferdir. Üstelik Türk askerlerinin savunduğu topraklar tüm dünya için de çok değerli topraklardır. Bu nedenle Çanakkale’deki bu mücadele üzerine birçok türkü yakılmış ve şiirler yazılmıştır. Türk milleti açısından bu savaşın en önemli yönü ise Türk milletine mücadele edecek gücü ve bilinci kazandırmış olmasıdır. Millî Mücadele’nin ilk örnekleri bu cephede görülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk de bu cephede verdiği mücadele ile Türk milletine kendini göstermiştir. (...) Çanakkale Türküsü, bu önemli ve zorlu savaşta şehit olan binlerce askerimiz için söylenmiştir. Çanakkale Deniz Savaşı henüz başlamadan önce askerler harbe hazırlanırken oluşturulmuştur. Çanakkale yöresinde söylenen bir aşk türküsünün üzerine savaşla ilgili sözler ilave edilmiştir. Seyfullah isimli bir öğrenci, İstanbul'da yaşayan annesine 29 Eylül 1914 tarihinde bir mektup yazmıştır. Mektubunda, “Birkaç günden beri Çanakkale sokaklarından askerler geçiyor. ‘Çanakkale içinde aynalı çarşı / Anne ben gidiyorum düşmana karşı’ şarkısını söylüyorlar.” ifadeleri yer almaktadır. Savaşın öncesinde bu türkü doğmuş, savaş sırasında askerler tarafından söylenmiştir. Savaş bittikten sonra da askerlerin geri döndüğü toprakların hepsine bu türkü askerlerin ağzında gitmiştir. Anadolu'nun her yöresinde, dönemin bütün Osmanlı coğrafyasında Çanakkale Türküsü söylenir. Günümüzde de bu türkü dilden dile aktarılarak söylenmeye devam etmektedir. Ünal DİRLİK 68 ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ Çanakkale içinde aynalı çarşı, Ana ben gidiyorum düşmana karşı, off, gençliğim eyvah! Çanakkale içinde bir uzun selvi, Kimimiz nişanlı, kimimiz evli, off, gençliğim eyvah! Çanakkale içinde bir kırık testi, Analar babalar ümidi kesti, off, gençliğim eyvah! Çanakkale üstünü duman bürüdü, On üçüncü fırka harbe yürüdü, off, gençliğim eyvah! Çanakkale elinde toplar kuruldu, Vay bizim uşaklar orda vuruldu, off, gençliğim eyvah! Çanakkale köprüsü dardır geçilmez, Al kan olmuş suları bir tas içilmez, off, gençliğim eyvah! Çanakkale'den çıktım yan basa basa, Ciğerlerim çürüdü kan kusa kusa, off, gençliğim eyvah! Çanakkale'den çıktım başım selamet, Anafarta'ya varmadan koptu kıyamet, off, gençliğim eyvah! Çanakkale içinde vurdular beni, Ölmeden mezara koydular beni, off, gençliğim eyvah! Çanakkale içinde sıra söğütler, Altında yatıyor aslan yiğitler, off, gençliğim eyvah!" Anonim 69 2. TEMA - Millî Mücadele ve Atatürk TEMA SONU DEĞERLENDİRME 1-6. soruları şiire göre cevaplayınız. 1. Şiirin birinci bölümünde, geçiş ve bağlantı ifadesinin bulunduğu dizeyi bularak aşağıya yazınız. ………………………………………………………………...……. MUSTAFA KEMAL’DEN KONUŞTUK -Bir Nine Söyledi(…) Anlatması güçtür oğul, Bir kara duman sarmıştı yurdumuzu. Dört koldan hain düşman sürüleri, Dört koldan vahşet, keder. Ama yitirmedik umudumuzu, Biliyorduk mavi gözlü kahraman Bir gün gelecekti. -Bir Dede SöylediGelecekti ne demek, geldi! Bir cemre düştü yurdumuzun üstüne, Isındı damarlarımızda kan. Gayri Mustafa Kemal denen kahraman, Öl dese ölecektik. Samsun’da doğan bir ırmak gibi Köpüre köpüre Akdeniz’e dökülecektik. (…) -Bir Genç SöylediGerçi Ata’m biz görmedik seni, Gerçi seninle birlikte savaşamadık. Biz ki her şeyi hazır bulduk sizden, Bir rahat ömür yaşadık ve yaşamaktayız. (…) Özker YAŞIN 70 2. Şiirin ikinci bölümünde yer alan “Bir cemre düştü yurdumuzun üstüne.” ifadesiyle şair neyi anlatmak istemiştir? Açıklayınız. …………………………………………………………………….... …………………………………………………………………….... …………………………………………………………………….... …………………………………………………………………….... 3. Şiirin üçüncü bölümünde konuşan genç, aşağıdaki değerlerden hangisine vurgu yapmaktadır? A) Dürüstlük C) Azim B) Vefa D) İyilikseverlik 4. “Yurdumuz işgal edildiğinde halk umutsuzluğa kapılmıştı.” yargısı, bu şiirden çıkarılamayacak bir yargıdır. Çünkü şiirin birinci bölümünde “halkın umudunu yitirmediği” dile getirilmektedir. Siz de bu örnekten hareketle, şiirden kesinlikle çıkarılamayacak bir yargıyı aşağıya yazarak nedenini açıklayınız. ………………………………………………………………...……. ………………………………………………………………...……. ………………………………………………………………...……. ……………………………………………………………...………. ……………………………………………………………...………. 5. Bu şiiri siz yazmış olsaydınız şiirinize hangi 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde benzetme başlığı koyardınız? Aşağıya yazınız. ve abartma sanatları bir arada kullanılmıştır? …….………………………………………………………...………. ............................................................................ A) Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır. B) Dağ gibi çamaşırları ütülemek beni öldürdü. C) Elma yanaklı bir çocuktu. 6. Okuduğunuz şiirin size vermek istediği duygu D) Tavşan üzüntüden boynunu büktü. ve düşünceleri açıklayınız. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. Aşağıdaki metni okuyunuz. 7 ve 8. soruları metne göre cevaplayınız. DÜZEN Düzenli çalışmayan insanların en büyük sorunu, işlerini zamanında bitirememeleridir. Sürekli zaman darlığından şikâyet eden bu insanlar, en küçük ve basit işlerini bile iğneyle kuyu kazmaya benzetirler. Oysa düzenli insanlar için durum hiç de bu kadar zor değildir. Onlar hedeflerini belirlerler, planlarını yaparlar ve bütün işlerini zamanında bitirerek başarılarının keyfini çıkarırlar. Remzi DEMİRKAZIK 10. (1) Sinemamız son yıllarda dünya sineması ile yarışır hâle geldi. (2) Filmlerimiz tüm dünyada büyük beğeni ile izleniyor. (3) Yeni sinema teknikleri sayesinde bambaşka dünyaları seyretme olanağı buluyoruz. (4) Bu başarıda oyuncularımızın yeteneğinin büyük bir payı var kuşkusuz. Yukarıdaki metinde numaralanmış cümlelerden hangisi parçanın anlam bütünlüğünü bozmaktadır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 11. ….....… Herkes evine çekilmiş, sobalarının başında uzun bir kış gecesine hazırlanıyordu. Sokaktan geçen arabalar da artık seyrekleşmişti. Akşama doğru açılan hava, gecenin çok soğuk geçeceğinin belirtisiydi. 7. Metinde “çok zor bir iş yapmak” anlamında kullanılan deyimi aşağıya yazınız. Bu metnin başındaki boşluğa, metnin anlam bü………………………………………………………...……………. tünlüğüne göre aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygundur? 8. Bu metne göre, aşağıdaki yargılardan doğru A) Sabaha doğru sokağın hareketi artmıştı. olanların başına “D”, yanlış olanların başına ise B) Sokakta beklenen kalabalık toplanmıştı. “Y” yazınız. C) Sokağın bu havada tenhalaşması ilginçti. D) Akşam olunca sokakta kimse kalmamıştı. (……) Düzenli çalışmayan insanlar her zaman başarısız olurlar. 12. Aşağıdakilerin hangisinde cümlenin anlamı (……) Bu metinde düzenli çalışan insanlarla düyay ayraç içindeki açıklamayla örtüşmez? zensiz çalışan insanlar karşılaştırılmıştır. (……) Düzenli çalışan insanların zaman sorunu A) Konuyu açıklamak üzere söz almak istedi. yoktur. (neden-sonuç) (……) Başarıya ulaşmak için plan yapmak gerekli B) Düzenli çalıştığı için başarılı oldu. değildir. (neden-sonuç) (……) İşlerinizi zamanında bitirirseniz güzel duyC) Otobüse binmek için durakta bekliyorlar. gular yaşayabilirsiniz. (amaç-sonuç) (……) Hedef belirlemek, başarıya giden yoldaki ilk D) Vatanımızı yükseltmek için çalışmaya hazırız. adımdır. (amaç-sonuç) 71 “Yükselmiş, ilerlemiş, medeni bir millet olarak medeniyet düzeyinin üzerinde yaşayacağız. Bu hayat ancak ilim ve fenle olur. İlim ve fen için kayıt ve şart yoktur.” Mustafa Kemal Atatürk “Bilim ve onun ürünü olan teknolojiyi üretmeyen toplumlar; bağımsızlıklarını, dolayısıyla mutluluklarını yitirirler.” Ord. Prof. Cahit Arf “İki şey dünyaya hükmeder: biri kılıç, diğeri düşünce. Kılıç, eninde sonunda düşünceye yenilir.” Napoleon Bonaparte (Napolyon Bonapart) 3. TEMA Bilim ve Teknoloji • AZİZ SANCAR • İNSANLAR ZAMANI ESKİDEN NASIL ÖLÇERDİ? • TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI • BAK POSTACI GELİYOR SELAM VERİYOR (Dinleme Metni) • ATATÜRK’ÜN GEOMETRİ KİTABI (Serbest Okuma Metni) 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Önemli buluşlar yapmış Türk-İslam bilginleri hakkında yaptığınız araştırma sonucu elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Son zamanlarda bilim alanındaki gelişmelerden dikkatinizi çeken birini arkadaşlarınıza anlatınız. * Aşağıdaki metni olay akışına uygun bir şekilde ve görselleri takip ederek okuyunuz. AZİZ SANCAR Ben, Aziz Sancar! Bilim alanında Nobel Ödülü alan ilk Türk bilim adamıyım. “DNA Onarımı” adını verdiğim buluşum sayesinde 2015 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldüm. Vücudumuzdaki hücrelerin hasar gören DNA’ları nasıl onardığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandıran araştırmalarım, tıp dünyasının büyük buluşlarından biridir. Özellikle kanser hastalığının tedavisinde önemli bir adım sayılan buluşum, tüm dünyada büyük yankı uyandırdı. Benim hikâyemi öğrenmek ister misin? 74 1946’da, Mardin’in Savur ilçesinde doğdum. Evimiz taştan yapılmış yöresel mimarînin en güzel örneklerinden biriydi. Oldukça büyüktü. Kardeşlerim ve arkadaşlarımla bu güzel evde oyunlar oynardık. Yavrularım, en büyük zenginlik eğitimdir. Eğitimsiz insanın kafası, boş bir çuval gibidir. Kendinize, ailenize, vatanınıza ve insanlığa faydalı olmanın yolu eğitimden geçer. Onun için ne pahasına olursa olsun okuyacaksınız! Annemin bizlere söylediği bu sözler her zaman kulağımıza küpe oldu. Annemiz ve babamız okumamız için her fedakârlığı yaptılar. Bizi sevgiyle büyüttüler. Sofraya hep birlikte otururduk. Babam, tüm aile fertleri bir araya gelmeden yemeğe başlamazdı. Küçükler, büyüklerine saygıda kusur etmezdi. Ailem geçimini çiftçilikle sağlardı. Annem ve babam eğitimin önemini biliyorlardı. Gözlem yapan, araştırmayı seven, düşünen, sorgulayan bir çocuktum. Yüce Türk milletinin muazzam gücünü ruhunda duyan; kültürel, millî ve manevi değerlerimize gönülden bağlı biriydim. TÜRKİYE MEMLEKETİMDİR, BENİM İÇİN TÜRKİYE SEVGİSİ ÜSTÜNE BAŞKA SEVGİ YOKTUR! En büyük hayalim çok çalışıp bilgilerimi artırmak; bilimsel çalışmalar yaparak milletime, insanlığa faydalı olabilmekti. Tıp ilgimi çekiyordu. Tıp ilmi insanlığa en faydalı olabilecek bir bilim dalıydı. Umutla iyileşebilmek için çare bekleyen hastalarn iyileşmesine yardımcı olabilirdim. Bu amaçla tıp eğitimi almaya karar verdim. 75 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji İlk ve ortaöğrenimimi Savur ve Mardin’de tamamladım. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun oldum. Savur’da iki yıl doktor olarak çalıştım. Hastaların çektiği acıları ve çileleri görünce kanser ve bunun gibi hastalıkların tedavisi için bilimsel araştırmalar yapmam Kanser gibi hastalıkların tedavisinin sırları gerektiğini düşündüm. belki de hücrelerimizin yapı taşı DNA moleküllerinde saklıdır. Bu gizemi çözmek için biyokimya alanında bilimsel araştırmalar yapmalıyım. Bilgi bakımından kendimi daha da geliştirebilmek için Amerika’ya gittim. Dallas’ta Teksas Üniversitesinde doktoramı moleküler biyoloji dalında DNA onarımı üzerine tamamladım. Yale (Yeyl) Üniversitesinde yine DNA onarımı dalında doçentlik tezimi verdim. Biyokimya ve biyofizik alanlarında çalışmaya başladım. Hücrelerin DNA onarımı, hücre dizilimi, kanser tedavisi ve biyolojik saat üzerine çalışmalar yaptım. 400’den fazla bilimsel makale ve bu makalelere yapılan 12 binden fazla atıfla, bilimsel araştırmada büyük başarılara imza attım. 33 kitap yayımladım. 76 rlerimize sahip çıkmak ve Bilimsel çalışmalar yanında, kendi kültürel değe ımcı olmak amacıyla biyokimya Amerika’ya gelen, burada yaşayan Türklere yard ar ile birlikte Amerika’da bir ve biyofizik profesörü eşim Gwen (Gıven) Sanc emisyenleri kalır. Onlara “Türk Evi” açtık. Burada Türk öğrencileri ve akad ilgili çeşitli sunular yapılır. yardımcı olunur. Türk Evi’nde Türk kültürü ile iğimiz etkinlikler, ABD’liler Millî ve dinî bayramlarımızı kutlarız. Düzenled en Vehbi Koç Ödülü’nün tarafından çok büyük ilgi görmektedir. Bana veril harcadım. tamamını bu projeye ve Türkiye’nin tanıtımına Türklerin dünyaya yaptıkları kültürel katkının doğru anlatılmasında Türk Evi’nin büyük rolü olacağına inanıyorum. Bu sebeple Nobel Ödülü’nden dolayı bana verilecek olan para ödülünü de Türklüğe hizmet amacıyla Türk Evi’ne bağışlama kararı aldım. Hücrelerimizin yapı taşı DNA’nın gizemini çözmek benim için bir tutkuya dönüşmüştü. DNA’nın sırlarını keşfetmek için aralıksız çalışıyordum. Araştırmalarım sonucunda çok sayıda buluş yaptım. Bunlardan en önemlisi “DNA Onarımı” adlı keşfimdi. Sevgili Çocuklar, Biliyorsunuz DNA, tüm canlıların, insanların, hayvanların, bitkilerin yapı taşıdır. DNA’mızda bazen zararlı ultraviyolelerle, bazen kimyasallarla bozulmalar olur. Hücreler, bozulan DNA’yı tamir eder. Bu bozulmaları tamir eden birkaç tane de mekanizma vardır. 77 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji Hücrelerin DNA onarımını yaptığı biliniyordu ancak bu onarımın nasıl olduğu bilinmemekteydi. Bıkıp usanmadan uzun yıllar boyunca yaptığım bilimsel çalışmaların sonucunda bu tamir mekanizmasını buldum. Hımm! Onarım yapan askerler dinleniyor. Zarar veren askerler atakta! Uzun bilimsel çalışmalar sonunda kanserli hücrelerin DNA onarım sisteminin haritasını çıkararak kimya dalında 2015 Nobel Ödülü’nü kazanan 3 bilim insanından biri oldum. Buna memleketim adına çok sevindim. Ödülümü İsveç’in başkenti Stockholm’de, İsveç Kralı Carl (Karl) 16. Gustaf’ın elinden aldım. Bilim dalında Nobel Ödülü’nü alan ilk Türk olmuştum. Törende başarımı ülkeme borçlu olduğumu vurguladım. Nobel şenliklerinde tek mutlu olduğum an, ödülü aldığım an değildi. Ödül töreninden iki gün önce “Nobel Kimya 2015’’ adıyla bir konferans verdim. O gün, Türk bayrağı rozetimi takıp hayatımın en güzel konuşmasını yaptım. Ailemi ve memleketimi en iyi şekilde temsil ettiğim bu an, en mutlu olduğum andır. Alığım ödül Türkiye’de büyük bir sevinçle karşılandı. Devletimizin yetkilileri benimle ilgilendi. Bu ilgi ve sevinç karşısında “Bu ödülün Türkiye için bu kadar önemli olacağını bilseydim iki kat çalışır ve 20 yıl önce alırdım.” dedim, gülüştük. 78 Türkiye bana üst düzey bir eğitim vermiştir ve bu, yurt dışındaki başarımın kaynağı olmuştur. Bu bakımdan ana vatanıma minnettarım. Yurt dışında bilim adına çalışma yapan gençlere tavsiyem daima şu olmuştur: Yurt dışında “Türk’üm!”derseniz saygı görürsünüz. Kim olduğunuzu unutmayın! Türk olduğunuzu unutmayacaksınız! “Ben Türk’üm!” dediğinizde kendinizle gurur duyacaksınız ki karşınızdaki kişi de size hürmet göstersin! Şunu da asla unutmayın ki DNA’mızı bozan en kötü alışkanlık sigaradır. Sigaradan uzak durun! İyi bir insan başkasına zarar vermeyen insandır. Akıllı ve iyi insanlar en başta kendisine zarar vermemelidir! Bilim öğrenmek için yurt dışına gidin. Ama ülkenize dönün. Ben hayatımın büyük bir bölümünü ülkemi, ailemi özleyerek geçirdim. Bu öyle zor ki! Kendi ülkenize dönün! Kavgayı değil, birbirinize sevgi ve saygı ile davranmayı tercih edin. Ülkenize ve milletinize ışık olun. Sevgili Çocuklar, Şunu unutmayın ki Türkiye’nin güçlü olması, kalkınması, daha da gelişmesi ve insanların mutluluğu ancak bilim ve teknolojiyle olacaktır! Bilimsel başarılarımdan dolayı benim çok zeki biri hatta bir deha olduğumu düşünüyor olabilirsiniz. Ama şunu unutmamalısınız ki başarının sırrı zeki olmaktan çok hedefine odaklanmak ve çok çalışmaktan geçer. Herkes bir şekilde yaşar. Ama bazı insanlar iz bırakır. En büyük mutluluk, gelecek kuşaklara bıraktığımız mirastır. Sizler de benim gibi bilime büyük katkılar sağlayabilir, çok büyük başarılara imza atabilirsiniz. Suat TURGUT 79 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji 1. Etkinlik: Aşağıda anlamları ve bazı harfleri verilen kelimeleri metinden hareketle örnekteki gibi tamamlayınız. 1. G _ E NE _ T _İ K Kalıtım bilimi. 2. _İF_ Bedensel veya ruhsal bir hastalığın son bulması, hastalıktan kurtulma. 3.M_ _ZZ_M Çok büyük, alışılmışın sınırlarını aşan, güçlü. 4. G_ZE_ Sır. 5. T_ _ Bir sınav kurulu önünde savunulan bilimsel eser. 6. _ON_ _R_NS Uzman bir kişi tarafından yapılan bilgilendirici konuşma. 7. _OZ_T Yakaya sembol olarak takılan küçük metal nesne. 8. H_RM_ _ Saygı. * Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını ders kitabınızın sonunda bulunan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. 2. Etkinlik: Okuduğunuz metinle ilgili, 5N1K sorularını kullanarak örnekteki gibi sorular hazırlayınız. Bu soruları arkadaşlarınıza yöneltiniz. Kim? .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... Ne Zaman? Aziz Sancar, Nobel Ödülü’nü ne zaman almıştır? Niçin? .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... ......................................................... 80 Ne? .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... ........................................................ Nerede? .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... Nasıl? .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... ........................................................ 3. Etkinlik: Aşağıdaki metinleri okuyunuz. Metinlerin altında yer alan çalışmaları tamamlayınız. A 1985 yılında İstanbul’da doğdum. Çocukluk yıllarımda en büyük hayalim büyük bir geminin kaptanı olmaktı. Bunun için çok çalışıp çok okudum. 2004 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Gemi Mühendisliği Bölümünü kazandım. Okulu bitirdikten sonra İzmit’te bir firmada gemi tasarımcısı olarak çalışmaya başladım. B 1985 yılında İstanbul’da doğdu. Çocukluk yıllarında en büyük hayali büyük bir geminin kaptanı olmaktı. Bunun için çok çalışıp çok okudu. 2004 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Gemi Mühendisliği Bölümünü kazandı. Okulu bitirdikten sonra İzmit’te bir firmada gemi tasarımcısı olarak çalışmaya başladı. A) İki metnin anlatıcıları arasındaki fark nedir? Örneklerle açıklayınız. …………………………………………………………………………………………………………………………................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. ..........................................................................................................................................................….. ..........................................................................................................................................................….. Bana “Zeynep, gelecekte nasıl bir hayalin var?” diye soranlara hep aynı cevabı veriyorum: “Dünyayı silahlardan temizlemek istiyorum.” Bunun için çok çalışmam gerektiğini biliyorum. İyi bir eğitim alarak hayalime adım adım yürüyeceğim. Önümde uzun, zorlu bir yol var. Ama ben de kararlıyım. B) Yandaki metni, B metnindeki anlatım özelliklerine uygun şekilde yeniden yazınız. ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ 81 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji 4. Etkinlik: Aşağıdaki zaman çizelgesinde Aziz Sancar’ın hayatındaki bazı bölümler yer almaktadır. Bu olayların anlatımında boş bırakılan yerleri metinden yararlanarak tamamlayınız. 1946 1946 yılında doğdum. 1960 Hayalim tıp okumaktı çünkü ......................................................... ......................................................... ........................................................ ......................................................... ........................................................ 1980 2000 DNA üzerine yaptığım çalışmalar sırasında .................... ........... …………………………................ ......... ………………………………………. .......... ............................................ ........ ............................................ ........ ............................................ ..... ............................................ ... 70 İki yıl doktorluk yaptıktan sonra Amerika’ya gittim. Burada ........ ............................... ............................... ............................. Amerika’da eş ...………………… imle birlikte ………............ ....... ...................... ...................... ........... ...................... ...................... ...................... ............. ...................... .. .............. ...................... ...................... ....... DNA çalışmaları yapmam ın sebebi şuydu: ................ ...................... …………………….................... .................... ………………………………........ ................... …………………..................... ..................... ............................................ ........ ............................................ ...... 82 19 2015 2015 yılında DNA alanı nda yaptığım çalışmalar ............ ................. ............................................ ............... ............................................ ............... ............................................ ............... ............................................ ............... ............................................ ........... ............................................ ............ 5. Etkinlik: Gelecek ile ilgili hayallerinizi anlatan bir konuşma yapınız. Konuşmanızda uygun geçiş ve bağlantı ifadelerini kullanınız. 6. Etkinlik: Aşağıdaki metni inceleyiniz. Metinde altı çizili kelimelerin hangi varlıkların adlarını karşıladığını bulunuz. Varlıkların adlarını ilgili kutuların içine örnekteki gibi yazınız. kitap ............................... ............................... .................................. .................................. .................................. ............................... .................................. ............................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK “Zaman” ile ilgili atasözlerimizi ve deyimlerimizi araştırınız. 83 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Zamanla ilgili bulduğunuz atasözü ve deyimleri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. İnsanoğlu neden zamanı ölçme ihtiyacı hissetmiş olabilir? Açıklayınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. İNSANLAR ZAMANI ESKİDEN NASIL ÖLÇERDİ? Bir an için çevrenizde hiç saat olmadığını düşünün. Ne kol saatiniz ne masa saatiniz ne de duvar saatiniz var. Yatma zamanını, okula gidiş zamanını bilemezdiniz değil mi? Şimdi de çok ama çok uzun yıllar öncesine uzanalım. İnsanlar bugün kullandığımız saatler henüz icat edilmemişken zamanı nasıl ölçüyordu dersiniz? Tarih öncesi çağlarda yaşayan insanlar zamanı yalnızca iki bölüme ayırırdı: gündüz ve gece. Daha sonra nesnelerin gölge boylarının gün içinde değiştiğini fark ettiler. Bunu fark etmeleriyle birlikte toprağa sapladıkları bir çubuğun gölge boyunu ve yönünü izleyerek zamanı ölçmeye çalıştılar. Bunlar güneş saatinin ilk örnekleriydi. Eski Mısırlılar, güneş saatlerini geliştirdiler ve zamanı daha hassas bir şekilde ölçebildiler. Çinliler, Romalılar ve Yunanlar da farklı güneş saatleri geliştirerek bunları kullandılar. Güneş saatleri, genellikle daire şeklinde 84 bir taş ve ortada bulunan bir işaret çubuğundan oluşurdu. Taşın üzerinde zamanı gösteren sayılar ve simgeler yer alırdı. İşaret çubuğunun gölgesinin hangi sayı ve simgelere denk geldiğine göre zamanı belirliyorlardı. Ancak güneş saatleri, geceleri ve havanın kapalı olduğu günlerde kullanılamıyordu. İnsanlar tarih boyunca farklı saatler geliştirdiler: su saati, kum saati ve mum saati... İlk su saatleri büyük bir kaptan oluşuyordu. İç yüzeyinde işaretler bulunan bu kaplar suyla dolduruluyordu. Su, kabın alt kısmında bulunan küçük bir delikten yavaş yavaş dışarı boşalıyordu. Kabın içindeki su seviyesi azaldıkça insanlar zamanın ne kadar ilerlediğini anlayabiliyorlardı. Başka şekillerde çalışan su saatleri de yapıldı. Ancak su saatleriyle çok hassas ölçümler yapılamıyordu. Mum saatlerinin çalışma ilkesi de su saatlerininkine benziyordu. Zamanı ölçmek için üzeri belirli aralıklarla işaretlenmiş çok uzun bir mum kullanılıyordu. Bu mum yakıldıktan sonra yavaş yavaş eriyordu. Mumun üzerindeki işaretlere bakılarak ne kadar zaman geçtiği anlaşılabiliyordu. Mum saatlerinin de farklı çeşitleri vardı. Kum saatleri iki bölümlü bir cam hazneden oluşurdu. Bu haznenin içinde bir miktar ince kum bulunurdu. Bu kum, üstteki hazneden alttakine hep aynı süre içinde akardı. Kum saati, yeniden kullanılmak istendiğinde ters çevrilirdi. Böylece kum tekrar alt hazneye doğru akmaya başlardı. Ancak kum saatleri yalnızca belirli zaman dilimlerini ölçebilirdi. 1300’lü yıllara kadar kullanılan bu saat çeşitlerinin hiçbiri zamanı tam olarak göstermiyordu. Bu yıllarda ilk mekanik saatler yapılmaya başlandı. Akrep ve yelkovanı olmayan bu saatler günümüzdekilere hiç benzemiyordu ve çok büyüklerdi. Bunlar belirli zaman aralıklarıyla ses çıkarıyordu. Örneğin, gong ya da çan çalarak zamanı haber veriyordu. Bazen birkaç dakika, bazen de saatlerce geri kalabiliyor ya da ileri gidebiliyordu. Hatta kendiliğinden durduğu bile oluyordu. Böyle durumlarda güneş saatine bakılarak yeniden ayarlanıyorlardı. Daha sonra sarkaçlı saatler bulundu. Bu saatlerde akrep ve yelkovan da vardı. Yine zaman içinde saatlerin boyutları küçüldü. 1500’lü yıllarda saatler taşınabilecek büyüklüklerde yapılmaya başlandı. Artık giysilerin ceplerine bile sığabilen saatler yapılıyordu. Sürekli yenilenen ve geliştirilen saatlerin kola takılabilenleri 1800’lü yıllarda yapıldı. 1900’lü yıllardan başlayarak yaşantımıza başka saat çeşitleri de girdi. Pille çalışan kuvars saatler ve zamanı çok az hatayla ölçebilen atom saatleri bunlardan ikisi. Kim bilir, gelişen teknolojiyle birlikte zamanı ölçmek için kullandığımız araçlar nasıl değişecek? Bilge Nur KARAGÖZ 85 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji 1. Etkinlik: Metinde geçen bazı kelimelerin anlamları aşağıda verilmiştir. Bu anlamlardan ve bulmacadaki ipuçlarından hareketle bulmacayı örnekteki gibi doldurunuz. 3 1. Bir şeyin toplandığı, biriktirildiği yer, depo. 2. Temel düşünce, temel inanç, umde, prensip. 3. Ölçme işi. 4. Durağan bir nokta çevresinde ağırlığının etkisiyle salınım yapan hareketli katı cisim. 5. Makine ile yapılan. 6. Duyularla ifade edilemeyen bir şeyi belirten somut nesne veya işaret, sembol. 7. İçinden sarkan tokmağının kenarlara vurması ile ses çıkaran madenden araç, kampana. 8. Buluş. Ö 1 H 4 S A Ç Z 6 N E 2 7 G 5 M 8 A K T 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Tarih öncesi çağlarda yaşayan insanlar zamanı kaç bölüme ayırırdı? Açıklayınız. 2. Güneş saatleriyle zaman nasıl belirlenirdi? Bu saatin kullanımındaki zorluklar nelerdi? 3. Metinde hangi saat türlerinden bahsedilmektedir? Bu saat türleri arasındaki benzerlik ve farklılıkları açıklayınız. 4. Bir saat tasarımı yapsaydınız saatinizin hangi özelliklere sahip olmasını isterdiniz? Nedenleriyle açıklayınız. 5. Bir saat 60 dakika, bir gün 24 saattir. Zaman ölçülerinin tüm dünyada aynı olmasının yararları neler olabilir? Açıklayınız. 6. Zamanı etkili ve verimli kullanmaktan ne anlıyorsunuz? Anlatınız. 3. Etkinlik Zamanı ölçen araçların olmadığı bir dünya hayal ediniz. Böyle bir dünyada yaşamın nasıl olacağı ile ilgili düşüncelerinizi açıklayan bir konuşma yapınız. 86 4. Etkinlik A) Aşağıda bazı icat tasarım örnekleri verilmiştir. Metinleri sessiz okuyunuz. Silecekli Gözlük Ben olsam gözlüğüme otomatik bir silecek tasarlardım. Camı kirlendiğinde silerdi. Buğulandığında silici onu temizlerdi. Böylelikle her şey çok güzel ve net olurdu. Seyyar Ev Bir ev icat etmek istiyorum. Ama öyle böyle bir ev değil! Bu evin altında tekerlekleri olmalı. Seyyar evimi balkondaki direksiyondan kontrol edebilmeliyim. Böylece ev istediğim yere gitmeli. Bazen bir deniz kıyısına, bazen bir parka, bazen kırlara evimi götürebilmeli ve oralarda yaşayabilmeliyim. Yan Silecekli Araba Arabanın arka koltuğunda oturduğum için dışarıyı hep yan camlardan seyrediyorum. Ancak yağışlı havalarda dışarıyı görmekte zorlanıyorum. Arabalarda ön ve arka camlarda bulunan sileceklerden, yan camlar için de yapmak istiyorum. Su Toplayan Şemsiye Ben bir şemsiye icat etmek istiyorum. Bu şemsiyenin üzerine birkaç tane pet şişe yapıştırırdım. Yağmurda yürürken bu pet şişelerin içi yağmur suyuyla dolardı ve bu suyu kullanırdık. B) Siz olsaydınız nasıl bir icat yapardınız? Aşağıdaki yönergeleri izleyerek yazınız. İcadımın adı: ………………………………………………………………………...............….….... İcadım için kullanacağım malzemeler:…………………………………................…….... ........................................................................................................................ ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... İcadım ne işe yarayacak?........................................................................................................................ ............................................................................................................................................................... İcadımın çizimi: 87 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji 5. Etkinlik: Aşağıdaki metni okuyunuz ve verilen yönergelerden hareketle yaşamınızdan örnekler yazınız. Bir kuyrukta sıra beklemek ne kadar uzun geliyor. Oysa bir gün bir bakıyoruz ki koskoca yıllar uçup gitmiş bile! Hem de nasıl olduğunu anlamadan... Bazen de öyle anlar oluyor ki sanki tüm duygularımızla yaşadığımız o birkaç saniye bize sonsuzmuş gibi geliyor. Şaşırdınız mı? Siz de daha önce hiç böyle hissetmiş miydiniz? Gülizi ÖZEN Zamanın çok yavaş geçtiğini hissettiğim bir an: .................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... Zamanın çok hızlı geçtiğini hissettiğim bir an: ...................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... Zamanı durmuş gibi hissettiğim bir an: ................................................................................................. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 6. Etkinlik: Zamanda yolculuk yapma şansınız olsaydı hangi zamana gidip neler yapmak isterdiniz? Düşüncelerinizi hikâye edici bir metin olarak yazınız. Yazınıza uygun bir başlık koymayı unutmayınız. ................................................................... .......................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 88 7. Etkinlik Şehrinizde düzenlenecek olan bilim şenliğine katılacaksınız. Ancak evinizdeki saatlerin hiçbiri doğru zamanı göstermiyor. Çünkü saatlerin ayarları bozulmuş. Saatlerden biri gerçek saatten 3 dakika, biri 14 dakika, diğeri de 20 dakika geri kalmıştır. Saatleri karşılaştırıp gerçek saatin kaç olduğunu bularak arkadaşlarınızla paylaşınız. 14. 55 15. 01 . 12 15 15 . ....... Doğru Saat 8. Etkinlik A) Aşağıdaki metni okuyunuz. Metni okurken kişi adlarının yerine kullanılmış olan kelimeleri bularak altlarını çiziniz. Arkadaşlarım her yerde beni arıyormuş. Hâlbuki onlara: “Siz parka gidin, benim eve uğramam gerekiyor. Ben yarım saat sonra gelip sizi bulurum.” demiştim. Onlar da bana: “Tamam, o hâlde biz gidiyoruz, sen bize yetişirsin.” demişlerdi. Anlaştığımızı zannediyordum. Şimdi nasıl oldu da onları bulamadım, anlayamıyorum. Acaba saatim mi bozuldu? Bazen böyle sorunlar yaşıyorum. Sizin de başınıza geliyor mu böyle şeyler? B) Yukarıdaki metinde kişi adlarının yerine kullanılan üç kelimeyi seçerek bunları birer cümlede kullanınız. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK Hikikomori hakkında araştırma yapınız. 89 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Hikikomori ile ilgili yaptığınız araştırma sonucunda elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Günlük yaşamınızda hangi teknolojik araçları kullanıyorsunuz? Örnekler veriniz. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI Sevgili Çocuklar, Dünya her geçen gün yeni teknolojik araç gereçlerle donatılmakta. Her gün kullandığımız ürünlerin yeni modelleri yapılmaktadır. Bu gelişmeler hayatımıza sayısız fayda sağlamaktadır. Bununla birlikte teknoloji kullanımı üzerindeki kontrolümüzü kaybetmememiz gerekmektedir. Teknolojik ürünleri kullanırken ölçüsüz ve sınırsız davranırsak sağlığımızı kaybederiz, ailemizin üyeleriyle ve diğer insanlarla ilişkilerimizde ciddi sorunlar yaşarız. İşte bu duruma “teknoloji bağımlılığı” adı verilir. Bağımlılık; bilgisayar, tablet ve cep telefonlarıyla internete, televizyona ve başka bir oyun cihazına olabilmektedir. Bir süre sonra kişi kendi temel ihtiyaçlarını dahi ihmal ederek bütün vaktini teknolojik araçla geçirmeye başlar. 90 Bağımlılığın Belirtile ri Nelerdir? -Gece geç saatlere kadar bilgisayarın ba şında kalarak uyku bozulması. düzenimizin -Bilgisayar, tablet ve ya cep telefonlarında n uzak kalındığında boşluktaymış gibi hi gergin ve ssetmek. -İnternette oyun oy namak için yemek öğ ünlerinden, derslerden -Ekran karşısında ge ödün vermek. çirdiğimiz zaman ha kk ın da ya lan söylemek. -Yüz yüze arkadaşlı klar yerine sıklıkla sa na l ortamlarda konuşmak -Bilgisayar başında . uzun süre kalındığı iç in du ru ş bozukluğu, hâlsizlik, ağrısı, sırt ağrıları, ob baş ezite gibi rahatsızlık ların baş göstermes i. Kendimizi Teknoloj i Bağımlılığından N asıl Koruyabiliriz? İlk yapılacak şey so syal ve sportif faaliy etlere katılmak. Bağımlı olunan ciha zı ailenin ortak ku llanımına açmak, ailece yapılacak etki nlikleri artırmak. Ar dından cihazların yerini değiştirmek, ge lecek için kendimize hedefler koymak ve bu hedefler doğrultusunda planla rımızı yaşama geçirmek. Üretken olmak, yaşa mı koordine ederke n teknolojiye yenik düşmem ek ve teknolojiyi do ğru ve yerinde kullanmak am aç edinilmelidir. Ge rekirse bir uzmandan da yardım alınabilir. TSE Öncü Çocuk Der gisi 91 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji 1. Etkinlik A) Metinde geçen anlamını bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarının anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bularak aşağıya yazınız. Kelime veya Kelime Grubu Sözlükteki Anlamı B) Anlamlarını öğrendiğiniz kelimelerden üç tanesini seçerek bunları birer cümlede kullanınız. .................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Teknoloji bağımlılığı nedir? Anlatınız. 2. Hangi teknolojik araçlar bağımlılık yapmaktadır? Açıklayınız. 3. Teknoloji bağımlılığı belirtileri gösteren kişiler hangi davranışları sergilemektedir? 4. Kendimizi teknoloji bağımlılığından korumak için neler yapabiliriz? Açıklayınız. 5. Teknolojinin yararları ve zararları hakkında neler düşünüyorsunuz? Düşüncelerinizi örnekler vererek açıklayınız. 92 3. Etkinlik: Televizyon, bilgisayar, telefon, cep telefonu, akıllı telefon, internet, tablet derken teknoloji hayatın vazgeçilmezi oldu. Teknolojiyi kullanacağız ama nasıl, ne kadar ve ne zaman? Aşağıdaki kavramları, bu sorular çerçevesinde değerlendirip yorumlayınız. Sınırlı kullanım (Ne kadar kullanmalıyım?) : ................................................................................. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Güvenli kullanım (Hangi siteleri kullanmalıyım?) : ........................................................................ ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Faydalı kullanım (Ne amaçla kullanmalıyım?) : ............................................................................ ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Sağlıklı kullanım (Kullanırken ruh ve beden sağlığımı nasıl koruyabilirim?) : ................................. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 4. Etkinlik: Telefonsuz, televizyonsuz ve internetsiz bir gün hayal ediniz. Böyle bir günde arkadaşlarınızla ve ailenizle ilişkilerinizde neler değişirdi? Aşağıya yazınız. ........................................................ ................................................................................................................................. .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... ................................................................................... .............................................................................. ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................... 93 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji 5. Etkinlik: Teknolojinin birçok faydasının yanında, “Teknoloji Bağımlılığı” metninde de anlatıldığı gibi bazı olumsuzlukları da vardır. Sosyal medyada aşağıdaki bilgileri paylaşmanın yol açabileceği olumsuzluklara örnekler yazınız. Doğum tarihim: ................................................................................................................................ Bir fotoğrafım: .................................................................................................................................. Kimlik bilgilerim: ............................................................................................................................... Yediğim yemeğin fotoğrafı: ............................................................................................................... Şu anda bulunduğum yer: ................................................................................................................ Ev adresim: ....................................................................................................................................... 6. Etkinlik A) Aşağıda teknoloji bağımlılığına karşı geliştirilmiş bazı sloganlar bulunmaktadır. Bu sloganları okuyunuz. İnternete bağlı ol, bağımlı olma! B) Sınıfta beyin fırtınası yöntemi ile benzer sloganlar üretiniz. Ürettiğiniz sloganlardan beğendiklerinizi uygun sosyal medya ortamında paylaşınız. Bizim Sloganlarımız ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................. 94 C) Yazdığınız sloganlardan birini seçerek okulunuzda, teknoloji bağımlılığı karşıtı bir kampanya başlatacağınızı hayal ediniz. Kampanya planlaması için aşağıdaki formu kullanınız. Kampanyanın Adı: ............................................................................................................................................................... Amaç (Kampanya sonunda ne elde etmek istiyoruz?): ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. Hedef Kitle (Bu kampanya ile kimlere ulaşmak, kimlere sesimizi duyurmak istiyoruz?): ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Kampanyanın Başlangıç ve Bitiş Tarihleri: .................................................................................... Kampanya Kapsamında Gerçekleştirilecek Etkinlikler: ................................................................. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Kampanyada Görev Alacak Kişiler ve Sorumlulukları: .................................................................... ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 7. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde geçen zamirleri bulunuz. Bu zamirlerin hangi varlığı işaret ettiğini yanındaki sütuna örnekteki gibi yazınız. Cümle Zamir İşaret yoluyla yerini tuttuğu varlık İşte okulumuzun bilgisayar sınıfı. Sunumlarımızı burada yapıyoruz. Bilim dergilerini okumayı seviyorum. Ötekileri daha az okuyorum. Burada Bilgisayar sınıfı Bu bilgisayar bizim, beriki de Ahmetlerin. ............................... .................................... ............................... .................................... Şunlar, yeni çıkan cep telefonları. ............................... .................................... Bu, çocuklar için sakıncalı bir bilgisayar oyunuymuş. ............................... .................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK Günümüzde kullanılan iletişim araçları ile ilgili bir araştırma yapınız. 95 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Günümüzde kullanılan iletişim araçlarıyla ilgili yaptığınız araştırma sonucunda elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Günlük hayatınızda en çok kullandığınız iletişim aracı nedir? Nedenleriyle açıklayınız. * Dinleyeceğiniz metinde anlamını bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarını not alınız. BAK POSTACI GELİYOR SELAM VERİYOR (Dinleme Metni) Gökçe ÖZDER 96 1. Etkinlik: Metni dinlerken not aldığınız kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını tahmin ederek aşağıya yazınız. Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Türkçe Sözlük’ten kontrol ediniz. Kelime veya Kelime Grubu Tahminim 2. Etkinlik: Haberleşme araçlarındaki gelişmelerle ilgili görüşlerinizi, dinlediğiniz metinde anlatılanlarla ilişkilendirerek arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Etkinlik: Aşağıdaki soruları dinlediğiniz metinden hareketle cevaplayınız. 1. İnsanlar, yazı icat edilmeden önce nasıl haberleşiyorlardı? Anlatınız. 2. Posta güvercinleriyle mektup göndermeden önce nelere dikkat edilirdi? 3. Mektup ile elektronik posta arasında hangi benzerlik ve farklılıklar vardır? Açıklayınız. 4. Sizce mektup yazıp cevabını heyecanla beklemek mi yoksa kısa mesajlarla hızlı iletişim kurmak mı daha zevkli olur? Tartışınız. 5. Günümüzdeki gelişmiş haberleşme teknolojisi eğitimde etkin olarak nasıl kullanılabilir? Fikirlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 97 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji 4. Etkinlik: Metinden hareketle geçmişten günümüze kullanılan iletişim araçlarını yazınız. Yazı İcat Edilmeden Önce .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... ........................................ Yazı İcat Edildikten Sonra .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... ........................................ Günümüzde .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... ........................................ 5. Etkinlik: Arkadaşlarınızdan birine elektronik posta yazınız. Postanızda, “Teknoloji Bağımlılığı” metninde başlattığınız kampanya ile ilgili bilgiler veriniz. 98 6. Etkinlik A) Aşağıdaki metinde Hakan Bey ve müşteri temsilcisi arasındaki telefon konuşması yer almaktadır. Konuşma metnini okurken boş bırakılan yerleri metnin anlam akışına ve bütünlüğüne uygun şekilde tamamlayınız. Metinde geçen tutarsızlığı bulup etkinliğin B bölümüne yazınız. Müşteri Temsilcisi: İnternet Hizmetleri Çağrı Merkezine hoş geldiniz. İsmim Çağla. Görüşmelerimiz kayıt altına alınmaktadır. Nasıl yardımcı olabilirim? Hakan Bey: İyi günler Çağla Hanım. İnternete bağlanmakta sıkıntı yaşıyorum. Ne yapmam gerekiyor? Müşteri Temsilcisi: ……….......................................................... .................................................................................................. ..…………………………………………………………………………………………… Hakan Bey: İsmim Hakan Çalışkan. Müşteri Temsilcisi: …………………………................................................. .............................................................................................……………… Hakan Bey: Ankara’dan arıyorum. Müşteri Temsilcisi: Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederim efendim. Ne kadar süredir bağlantı sorunu yaşıyorsunuz? Hakan Bey: ……………………..................................................................................................................... .....................................………………………………………………………………………………………………………….........… Müşteri Temsilcisi: Bu iki haftalık sürede sorununuzun giderilmesi için girişimde bulundunuz mu? Hakan Bey: Evet, bulundum efendim. Ama ………….............................................................................. ........................................................................………………………………………………………………………............ .............................................................................................................................................................. Müşteri Temsilcisi: Anlıyorum. Ben size teknik ekibimizi yönlendireceğim. Bugün öğleden sonra evinize gelip sorununuzla ilgilenecekler Hakan Bey. Hakan Bey: Tamam, öğleden sonra bekliyorum. Müşteri Temsilcisi: Anlaştık Hakan Bey. Ekibimiz sabah 9.30’da gelir. Yardımcı olabileceğim başka bir konu var mı? Hakan Bey: ………………………………………………………………......................................................................... .................................................................................…………………………………………………………………......... .............................................................................................................................................................. Müşteri Temsilcisi: İyi günler dilerim Hakan Bey. B) Metinde geçen tutarsızlık: ………………………………………………………………………………………………............ ........…………………………………………………………………………………………………………………………………………….….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………................... ........................................................................................................................................………… 99 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji C) Aşağıdaki formu doldurarak Hakan Bey ve müşteri temsilcisi arasındaki görüşmeyi değerlendiriniz. Form üzerindeki işaretlemelerinizi çarpı (X) işaretiyle yapınız. 7. Etkinlik: Aşağıdaki metinde geçen zamirleri bularak bunları birer cümlede kullanınız. BİLGİSAYAR VE İNTERNET Son yıllarda bilgisayar ve internet kullanımı baş döndürücü bir hızla artmakta, çocuk ve ergenler bunları en çok kullanan yaş grupları olarak göze çarpmaktadır. Çocuk ve ergenleri bu teknolojilerle buluşturma zamanı, süresi ve biçimi konusunda herkes farklı görüşe sahiptir. Aslında kullanım biçimimize göre bu teknolojilerin olumlu ya da olumsuz sonuçlar doğurması bizim elimizdedir. Yavuz AKBULUT .................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 100 8. Etkinlik: Aşağıdaki metni okuyarak etkinliği tamamlayınız. İnternet tasarımcısı olan Ziya Yılmaz, iki firmaya iş başvurusunda bulunmuş ve bu iki firmadan aşağıdaki e-postaları almıştır. İki firmadan da işe kabul edildiğini öğrenen Ziya Yılmaz, bu işlerden birini tercih etmek durumundadır. Firmalardan Ziya Bey’e gönderilen e-postaları inceleyiniz. Bu e-postalardan hareketle kendinizi Ziya Bey’in yerine koyarak hangi işi kabul edeceğinizi nedenleriyle birlikte yazınız. 1. Firmanın Cevap Mektubu: Sayın Ziya YILMAZ, Firmamıza yaptığınız iş başvurunuz incelenmiş ve kabul edilmiştir. İş başvurunuzda verdiğiniz bilgiler, sizinle çalışmamız için yeterli bulunmuştur. Sizin için düşündüğümüz görevin ayrıntıları aşağıda verilmiştir: Göreviniz: İnternet sayfası tasarımcısı Görevinizin içeriği: Ticari firmaların internet sayfalarının tasarımını yapmak ve pazarlamak Haftalık çalışma günleriniz ve saatleriniz: Hafta sonları hariç haftanın her günü 08.30 ile 17.30 arası Yıllık izin hakkınız: 30 gün Aylık kazancınız: 5.500 TL Saygılarımızla… 2. Firmanın Cevap Mektubu: Sayın Ziya YILMAZ, İş başvurunuzu inceledik. Bize gönderdiğiniz tasarım çalışmalarınız çok güzel ve heyecan verici. Sizi de aramızda görmek istiyor ve bunun için sabırsızlanıyoruz. Biz, toplum yararına çalışan bazı derneklerin internet sayfası ve broşür tasarımlarını yapıyoruz. İş yoğunluğuna bağlı olarak bazen haftanın her günü çalışmamız gerekebiliyor. Ama bazen de iki ay boyunca hiç sipariş almıyoruz ve çalışanlarımızın evlerinde kalmalarına izin veriyoruz. Biz bu çalışma sistemine “esnek mesai” diyoruz. Bizimle çalışmayı kabul etiğiniz takdirde size aylık 3.000 TL maaş ödemeyi düşünüyoruz. Cevabınızı bekler, iyi günler dileriz. Ziya Bey’in yerinde ben olsaydım …………………………………………………………………..…………………………… ……………………………………………………………………………………………………………….…………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………….……………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………….…………………… …………………………………………………………………………………………………………………………….……………………… * GELECEK DERSE HAZIRLIK Vefa, cömertlik, fedakârlık konulu atasözleri araştırınız. 101 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji ATATÜRK’ÜN GEOMETRİ KİTABI (Serbest Okuma Metni) Nokta, çizgi, doğru, düzlem… Üçgen, dörtgen, kare, daire… Tüm bu terimler geometriyle ilgili. Geometri ne demek? Nasıl ortaya çıkmış? Tarihteki ilk geometri kitabını kim yazmış? Peki, Atatürk’ün de bir geometri kitabı yazdığını biliyor musunuz? Atatürk’ün “Geometri” adlı kitabı ülkemizde yayımlanan ilk Türkçe geometri kitabı. Daha önce de geometri kitapları yayımlanmıştı kuşkusuz ancak bu kitaplardaki matematik terimleri çoğunlukla Arapça ve Farsça kökenliydi. Kitaba gelince… Yıl 1936. Atatürk, iki kişiyi İstanbul’daki bir kitabevine göndererek Fransızca geometri kitapları satın almalarını ister. Bu kitapları inceler ve kış ayları boyunca Dolmabahçe Sarayı’nda bu konu üzerinde çalışır. Kitap, dönemin Kültür Bakanlığı tarafından 1937 yılında yayımlanır. Kitap üç bölümden oluşuyor. İlk bölümde boyut, uzay, yüzey, çap, çember, açı, üçgen, dörtgen, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam ve benzeri çok sayıda matematik terimi açıklanıyor. Bu terimlerin hepsi yeni ve Atatürk tarafından türetilmiş. 102 Atatürk, bu terimleri türetirken bunların kolay anlaşılır olmalarını da sağlamaya çalışmış. Örneğin, “müselles” yerine türettiği “üçgen” sözcüğü, “üç” ve “gen” hecelerinden oluşuyor. “Üç”, geometrik şeklin üç kenarlı olduğunu ifade ediyor, “gen” ise “genişlik” sözcüğünden geliyor. Atatürk, dört kenarlı geometrik şekil için de dörtgen terimini türetmiş. Kitabın ikinci bölümünde geometrik şekillerin alanlarının nasıl hesaplandığını anlatmış. Üçüncü bölümdeyse silindir, prizma, piramit gibi üç boyutlu geometrik şekillerin alan ve hacim hesaplamalarına yer verilmiş. Atatürk, yalnızca geometri kitabı yazmakla kalmamış, matematik terimlerinin Türkçe karşılıklarının bulunması için bir gazetenin yarışma açmasına da önayak olmuş. Okulları dolaşarak matematik derslerine girmiş. Hatta bu gezilerin birinde şöyle bir anı yaşanmış: Sivas Lisesinde 9. sınıflardan birinin geometri dersine girmiş. Bir kız öğrenciyi tahtaya kaldırmış ve ona sorular sormuş. Öğrencinin sorulara yanıt verirken Arapça sözcükleri söylemekte zorlandığını görmüş. Almış tebeşiri eline ve yeni Türkçe terimlerle geometri anlatmaya başlamış. Bu büyük devlet adamı aynı zamanda usta bir öğretmen. Devlet adamı, öğretmen, lider, asker, düşünür, konuşmacı… Atatürk’ün pek çok yönü var. Siz, onun en çok hangi yönünden etkileniyorsunuz? Kendinize hangi yönlerini örnek alıyorsunuz? Tuğba CAN 103 3. TEMA - Bilim ve Teknoloji TEMA SONU DEĞERLENDİRME 1-7. soruları okuduğunuz metne göre cevaplayınız. DOSYA PAYLAŞIMI Kişisel bilgisayarların ilk zamanlarında dosya paylaşımı “çıkarılabilir ortamlar yoluyla yapılırdı. Bilgisayarınıza sonradan takılıp çıkarılabilen ve birden fazla bilgisayarda kullanılabilen medyalara “çıkarılabilir ortam” denir. Örneğin USB flaş bellekler veya DVD’ler çıkarılabilir ortamdır. Bilgisayarlar internet gibi ortak bir ağa bağlı olmadığından oyunları diskette satın almanız veya dinlemek istediğiniz müziklerin kasetini (belki de CD’sini) satın almanız şarttı. (…) Program CD’lerini, film DVD’lerini bir mağazadan satın almak mümkün. Ancak içeriği fiziksel ortamda satın almak için mağazaya gitmek üzere vakit ve yol parası harcamanız, fiziksel bir ürün satın aldığınız için üretim maliyetini karşılamanız (daha yüksek bir bedel ödemeniz) ve fiziksel ürünleri saklamak için odanızda yer açmanız gerekiyor. Eğer aynı içeriğin internetten indirilen bir sürümü varsa -dosya boyutuna göre- dakikalar içinde indirip kullanıma hazır hâle getirebiliyor, fiziksel bir maliyeti olmadığı için daha düşük bir ücret ödüyorsunuz. İçeriğin lisansına göre hiçbir ücret ödemeniz gerekmeyebilir de. Ayrıca bazı ürünleri fiziksel olarak bulabilmeniz mümkün değil. Müzikleri sadece internetten dağıtan sanatçıları veya Türkiye’ye yayımlanmayan TV dizilerini örnek gösterebiliriz. Bu durumda yapılacak şey belli: indirmek. (…) Erdal KAPLANSEREN 104 1. Okuduğunuz metinde “çıkarılabilir ortam” olarak tanımlanan araçların ortak özelliği nedir? Yazarak açıklayınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 2. Çıkarılabilir ortamlar, bilgisayarlarda hangi nedenle ve amaçla kullanılmaktadır? Aşağıya yazınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 3. Çıkarılabilir ortamlarda satın alınan ürünlerin dezavantajları nelerdir? Maddeler hâlinde yazınız. * ……………………………………………………………………. * ……………………………………………………………………. * ……………………………………………………………………. * ……………………………………………………………………. 4. Dijital içeriklerin günümüzdeki kullanım biçimi hakkında bilgi veriniz. ……………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………….. ............................................................................ 5. Dijital içeriklerin internet ortamındaki paylaşımı ne tür sorunlara yol açabilir? Düşüncelerinizi yazınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. mümkün değil. Burada önemli olan, teknolojiyi nasıl kullanacağımızı iyi bilmemizdir. Teknolojinin yanlış kullanımı sonucunda dünyamızın başına ne türlü sıkıntılar açabileceğimizi çok iyi bilmemiz gerekiyor. Bir yandan kendi kişisel rahatımızı düşünürken bir yandan da gezegenimizi ve doğayı nasıl korumamız gerektiğini de öğrenmemiz kaçınılmaz hâle geliyor. Bu duyarlılığın geliştirilmesi, en az teknolojinin geliştirilmesi kadar önemlidir. Ayşin Ayla KALAN 6. Bu metnin anlam bütünlüğünden yola çıkarak metnin sonuna, en az beş cümlelik bir paragraf da siz ekleyiniz. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. (..........) Teknoloji, hayatımıza faydadan çok zarar getirmektedir. 7. Okuduğunuz metnin ana düşüncesini yazınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. (..........) Teknolojik gelişmeler, doğayı olumsuz etkileyebilmektedir. (..........) Doğanın korunması için bilinçlenme gerekmektedir. (..........) Teknolojiyi geliştirirken bir yandan da doğaya karşı duyarlılık geliştirilmelidir. 9. Aşağıdakilerin hangisinde adın yerini tutan bir sözcük kullanılmamıştır? A) Bilgisayar kullanımı hızla artmaktadır. B) Teknoloji bizi bazen olumsuz etkiler. C) Kimileri uzayda hayat olduğunu düşünüyor. 8. Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinle ilgili ve- D) Diğer gezegenleri ve bunların uydularını incerilen yargılardan metne göre doğru olanların ledim. başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız. 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde soru anTEKNOLOJİ lamı bir zamirle sağlanmıştır? Teknoloji, her geçen gün hayatımızın vazgeçilmez, daha da büyük bir parçası hâline geliyor. Ha- A) Bana nasıl bir hediye aldın? yatımızı teknoloji sayesinde hem daha hızlı hem B) Siz buraya gelecek misiniz? de daha verimli yaşadığımıza inanıyoruz. Tekno- C) Dün neden okula gelmedin? lojinin hayatımıza kattıklarını inkâr etmemiz, bize D) Kahvaltıda ne yemiş? sağladığı faydaları görmezden gelmemiz elbette 105 “Yoldaşların en iyisi güzel ahlaktır, arkadaşların en iyisi akıldır, edep ve terbiye, en iyi mirastır ve kendini beğenmekten daha büyük gerilik ve cahillik olamaz.” Hz. Ali “Yalnız erdemi bilmek yetmez; ona sahip olmak, onu yapmak da gerekir.” Aristoteles “Erdem, kötülükle iyilik arasında seçim yapabilmek demektir ve bilgili olmadan seçim yapmak olanaksızdır.” Bernard Shaw (Bernard Şav) 4. TEMA Erdemler • VERMEK ÇOĞALMAKTIR • SEVGİ DİYEN ÇAĞLAR AŞAR • GÜMÜŞ KANAT • BALIKÇIL (Dinleme Metni) • SIR TUTAMAYAN AT BAKICISI (Serbest Okuma Metni) 4. TEMA - Erdemler HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Vefa, cömertlik, fedakârlık ile ilgili araştırdığınız atasözlerini arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Metnin başlığının ve görsellerinin sizde çağrıştırdığı duygu ve düşünceleri anlatınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. VERMEK ÇOĞALMAKTIR Bir zamanlar bir köylü, bir medresenin kapısını çaldı. Kapılara bakan talebe gelip kapıyı açtığında köylü ona nefis bir salkım üzüm uzattı: “Bunlar benim bağımın en güzel üzümleri. Size hediye olarak getirdim.” “Teşekkür ederim.” dedi talebe, “Onları hemen hocamıza götüreceğim. İkramınızdan çok memnun olacaktır.” “Hayır, hayır!” diye atıldı köylü, “Ben bunları sana getirdim.” “Bana mı?” Talebenin yüzü kızardı. Böyle güzel bir hediyeyi hak ettiğini düşünmüyordu. “Evet!” diye ısrar etti köylü, “Çünkü ne zaman bu kapıyı çalsam onu sen açıyorsun. Ne zaman ürünlerim kuraklıktan kırılsa bana her gün sen yiyecek ekmek veriyorsun. İnşallah bu üzüm salkımı da sana güneş ışığı gibi ılık ve yağmur gibi güzel ilahi rahmeti getirir. Çünkü bak, ne güzel yaratılmışlar.” Talebe o sabahı üzüm salkımını 108 tefekkür ederek geçirdi. Üzümler sahiden de harika yaratılmışlardı. O yüzden salkımı hocasına ikram etmeye karar verdi. Çünkü kendilerine ilim ve hikmeti öğreten oydu. Hoca, talebenin bu ikramıyla çok mutlu oldu. Ama sonra hemen medresedeki hasta talebesini hatırladı: “Üzümleri ona hediye edeyim. Kim bilir belki onlarla sevinir ve daha çabuk şifa bulur.” Düşündüğü gibi de yaptı. Ama üzümler hasta talebenin odasında da fazla kalmadı. Hasta talebe şöyle düşünmüştü: “Medresenin aşçısı beni günlerce en iyi yemeklerle besledi. Eminim bu üzümleri o daha çok hak ediyordur.” Aşçı ona öğle yemeğini getirdiğinde, üzüm salkımını ona hediye etti: “Allah’ın yarattığı sebze ve meyve gibi harikalarla en yakın olan sensin ve dolayısıyla da bu ilahi sanat eseriyle ne yapılacağını en iyi sen bilirsin.” Aşçı, üzümlerin güzelliğine hayran olmuştu. Bu üzümlerin güzelliğini ve harikalığını kimse tırladı. Şefkatiyle, tevazusuyla, sevecenliğiyle, sıcaklığıyla benzer duyguları yaşamasına vesile olmuştu o arkadaşı da. Ve böylece daha akşam olmadan, çiftçinin medreseye getirdiği üzüm salkımı kapıya bakan talebeye geri dönmüştü bile. İşte o zaman bu talebe bu üzümlerin gerçekten de kendi kısmeti olduğunu anladı. Ve bir şeyi daha anladı: Cömertlik, dostluğun parlak bir nişanıydı. Göksu BİROL kitaplardan sorumlu talebeden fazla takdir edemezdi. O, tefekkürüyle ve ince düşünüşüyle medresede şöhret kazanmış bir gençti. Üzümleri görür görmez en küçük şeyde bile ilahi sanat ve nakışların en yüksek derecede yansıyabileceğini derinden kavradı o talebe de. Yüreği “bu sanatın ve güzelliğin sahibi”ne sevgiyle doldu. Tam bu sırada, medreseye ilk geldiğinde kendisine kapıyı açan talebeyi ha- 109 4. TEMA - Erdemler 1. Etkinlik: Aşağıdaki üzüm salkımlarında metindeki bazı kelimelerin harfleri karışık şekilde verilmiştir. Bu kelimelerin anlamlarından hareketle kelimeleri bulunuz. Bulduğunuz kelimeleri yapraklara örnekteki gibi yazınız. 1 E T 2 TEFEKKÜR K F K E S R 3 Ü E B 4 ...................... E H M A R A T V Z E 7 ...................... L S 1. Düşünme, düşünüş . 2. İslam ülkelerinde, genellikle İslam dini kurallarına uygun bilimlerin okutulduğu yer. 3. Öğrenci. ...................... K T M H E ...................... İ E E * İ 6 U ..................... 5 ...................... A E E L T T M E E D R V 4. Birinin suçunu bağışlama, merhamet etme. 5. Bilgelik, öğüt verici söz. 6. Alçak gönüllülük. 7. Sebep, elverişli durum. Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını ders kitabınızın sonunda bulunan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. 2. Etkinlik: Okuduğunuz metnin özetini aşağıya yazınız. ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 110 3. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Köylü, medreseye niçin üzüm getirmiştir? 2. Medresenin kapısını açmakla görevli talebenin kişilik özellikleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? Anlatınız. 3. Kapıyı açan talebenin hocası, üzümleri hasta bir talebesine neden vermiştir? Açıklayınız. 4. Siz kapıyı açan talebenin yerinde olsaydınız üzümleri ilk olarak kime verirdiniz? Nedenleriyle açıklayınız. 5. Elimizdekileri başkalarıyla paylaşmak toplumda nasıl bir etki yaratır? Düşüncelerinizi nedenleriyle anlatınız. 4. Etkinlik A) Yandaki afişleri inceleyiniz. İki afiş arasındaki benzerlik ve farklılıkları aşağıya yazınız. Farklılıklar ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... .......................................................... Benzerlikler ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... .......................................................... B) Yukarıdaki afişlerden hangisi daha etkilidir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 111 4. TEMA - Erdemler C) Kütüphanesi olmayan bir okula kütüphane kurmak amacıyla yardım kampanyası düzenleyeceğinizi hayal ediniz. Okul olarak düzenleyeceğiniz bu yardım kampanyası için bir afiş tasarlayınız. Afişinizi sınıf panosunda sergileyiniz. 5. Etkinlik Yandaki fotoğrafın betimlemesini, adları niteleyen uygun kelimelerle örnekteki gibi tamamlayınız. Bu fotoğrafta ......küçük...... çocuklar görüyorum. Yere düşen çocuk ..................... bir kask takmış. Ona yardım eden çocuk ise ........................... bir tişört giymiş. Arkadaki ....................... ağaçlara bakılırsa bu çocuklar ............................. bir parkta oynuyorlar. Ayaktaki çocuk, arkadaşına yardım ettiğine göre ........................... bir çocuk olmalı. ..................... çimenler üzerinde oynayan bu çocuklar .................... patenleriyle çok eğleniyorlar. 112 6. Etkinlik A) Sınıf arkadaşlarınızla huzurevindeki yaşlıları ziyarete gitmek istiyorsunuz ancak yolu bilmiyorsunuz. Size harita üzerinden huzurevinin yeri tarif edilecektir. Aşağıdaki krokide ok işareti olan yerde bulunuyorsunuz. Tarif yönergelerine göre çizgi çizerek yolu takip ediniz ve hedeflenen yere en kısa sürede ulaşmaya çalışınız. En sonunda bulduğunuz huzurevi binasına çarpı (X) işareti koyunuz. KUZEY BATI GÜNEY Yönergeler: 1. Bulunduğunuz yerden ok yönünde yürümeye başlayınız. 2. Yolun sonunda sola dönüp bir miktar daha yürüyünüz. 3. Karşınıza çıkan kavşaktan kuzeye doğru yürümeye devam ediniz. 4. Marketin bittiği yerden tam sola dönünüz. 5. Yürümeye devam ediniz. Sağdan dördüncü sokağa dönünüz. 6. Devam ediniz ve üçüncü sokaktan sola dönünüz. 7. Sola döndükten sonra sağdaki ilk bina tarif edilen binadır. B) Yaşlı insanlara yardım etmek için neler yapabiliriz? Düşüncelerinizi anlatacağınız bir konuşma yapınız. * GELECEK DERSE HAZIRLIK “Sevgi” temalı bir şiir araştırınız. 113 4. TEMA - Erdemler HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Araştırdığınız “sevgi” temalı şiiri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Yûnus Emre’nin “Yaratılanı hoş gör yaratandan ötürü.” sözünden ne anlıyorsunuz? Açıklayınız. * Bestami YAZGAN (1957-...) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. SEVGİ DİYEN ÇAĞLAR AŞAR Kılıcını koy kınına, Yüreğinle yürü dostum. Şu dünyanın her yanına Yüreğinle yürü dostum. Her adımın kor olsa da Yanmak sana yâr olsa da Bu yolculuk zor olsa da Yüreğinle yürü dostum. Şiir, masal ve hikâye türlerinde eserleri bulunan yazar, yurt içi ve yurt dışında şiir dalında birçok ödül almıştır. Bazı eserleri: Gönül Fotoğrafı, Masal Denizi, Uçtu Uçtu Şiir Uçtu, Kalbini Kaybeden Adam… Nadanlara kulak asma, Gariplere sakın küsme, İnsanlıktan ümit kesme, Yüreğinle yürü dostum. Selam sevgi seherine, Başla gönül seferine, Karanlığın üzerine Yüreğinle yürü dostum. Nice fikir yorgun düşer, Göz yorulur, akıl şaşar, Sevgi diyen çağlar aşar, Yüreğinle yürü dostum. Bestami YAZGAN 114 1. Etkinlik: Aşağıda, şiirde geçen bazı kelimeler verilmiştir. Metinden hareketle bunların anlamlarını tahmin ediniz. Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Türkçe Sözlük’ten kontrol ediniz. Kelime kın Tahminim kor yâr nadan seher sefer 2. Etkinlik: A) Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Şair, şiirde hangi öğütleri vermektedir? Anlatınız. 2. Şiirin birinci dörtlüğünde yer alan “Kılıcını koy kınına / Yüreğinle yürü dostum.” dizeleriyle hangi karakter özellikleri vurgulanmaktadır? 3. İnsanlıktan ümidini kesmeyen kişiler neler başarabilirler? Anlatınız. 4. Her işini sevgi ile yapan bir insan hangi özelliklere sahip olur? Örneklerle anlatınız. B) Metinden hareketle arkadaşlarınıza sormak üzere iki soru hazırlayınız. 1. .............................................................................................................................................. 2. .............................................................................................................................................. 3. Etkinlik: Hz. Muhammed’in Veda Hutbesi’nde dile getirdiği ifadelerden yola çıkarak öğretmeninizle oluşturacağınız grubunuzla “eşitlik ve insan hakları” konulu bir konuşma hazırlayınız. Hazırladığınız konuşmayı sunması için bir grup sözcüsü belirleyiniz. (...) “Ey insanlar! Rabbiniz birdir. Babanız da birdir. Hepiniz Âdem’in çocuklarısınız, Âdem ise topraktandır. Arap’ın Arap olmayana, Arap olmayanın da Arap üzerine üstünlüğü olmadığı gibi; kırmızı tenlinin siyah üzerinde, siyahın da kırmızı tenli üzerinde bir üstünlüğü yoktur.” (...) 115 4. TEMA - Erdemler 4. Etkinlik Aşağıda, soldaki kutucukta bulunan dörtlük Abdurrahim Karakoç’un “Tut Ellerimden” isimli şiirinden alınmıştır. Sağdaki kutucukta bulunan metin ise bu dörtlüğün düz yazıya çevrilmiş biçimidir. Bu metinleri dikkatle okuyunuz. TUT ELLERİMDEN (...) Gönüldeki birlik kalkandır dışa Aldırma ayaza, yele, yağışa Giden ilkbahara, gelecek kışa Beraber göçelim tut ellerimden. Gönüldeki birlik dışa kalkandır. Ayaza, yele, yağışa aldırma. Ellerimden (...) Abdurrrahim KARAKOÇ tut. Giden ilkbahara, gelecek kışa beraber göçelim. Abdurrahim KARAKOÇ A) Bu iki metin arasındaki farkları belirtiniz. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… B) Sizce hangi metin daha etkili bir anlatıma sahiptir? Düşüncelerinizi nedenleriyle yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… C) Sol kutucuktaki dörtlükte dize sonlarında yer alan ses benzerliklerine dikkat ediniz. Bu benzerliklerin şiirin anlatımına olan katkısını açıklayınız. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… D) Aşağıya “sevgi” kelimesinin harflerini kullanarak akrostiş bir şiir yazınız. Şiirinizin dize sonlarında ses benzerliği olan kelimeler kullanmaya çalışınız. S ……………………………………………………………………....................................… E …………………………………………………………………...................................…… V …………………………………………………………………...................................…… G …………………………………………………………………...................................….. İ ……………………………………………………………………...................................… 116 5. Etkinlik A) Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle verilen cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız. BİLGİN VE GEMİCİ “Geçmiş zamanların birinde bir dil bilgini bir gemiye binmiş. Bilgisiyle övünmeyi sevdiği için, cahil bir kimse olan gemiciyi karşısına alıp bilgiç bir tavırla sormaya başlamış: ‘Sen hiç dil bilgisi bilir misin?’ Zavallı gemici: ‘Hayır.’ demiş. Bilgin: ‘Öyleyse ömrünün yarısı boşa gitmiş, vah vah!’ demiş. Gemici bu söze çok kırılmış ama susmuş, bir şey belli etmemiş. Bir zaman sonra hızlı esen bir rüzgâr gemiyi sarsmaya başlamış. Gemide bulunanlar korkmuşlar, telaşlanmışlar, can derdine düşmüşler. Gemici, bilginin yanına gidip ‘Yüzmesini bilir misiniz?’ demiş.” (...) Mevlâna Celaleddin Rumî (.....) Gemici, bilgili ve öfkeli biridir. (.....) Bilgin, bilgisiyle övünmeyi seven biridir. (.....) Gemici, bilginin sözlerine hiç aldırmamıştır. (.....) Gemidekiler, gemi delinip su almaya başladığı için korkmuştur. B) Gemicinin “Yüzmesini bilir misiniz?” sorusundan sonra hikâye nasıl devam etmiş olabilir? Aşağıya yazınız. .................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ............................................................................................................................... C) Aşağıdaki cümlelerde altı çizili olan isimlere “Nasıl?” sorusunu sorunuz. Bu soruya verdiğiniz cevabı örnekteki gibi yazınız. Bilgin, bilgiç bir tavırla sormuş. Nasıl tavır? Bilgiç tavır Zavallı gemici “Hayır!” demiş. ...................... ...................... Hızlı esen rüzgâr gemiyi sarsmış. ...................... ...................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK Yaşadığınız çevrede/şehirde bulunan yardım kuruluşları hakkında araştırma yapınız. 117 4. TEMA - Erdemler HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Araştırdığınız yardım kuruluşları ile ilgili edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Bir iyilik yaptığınızda kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Örneklerle anlatınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. Cahit UÇUK (1909-2004) Cumhuriyet döneminin ilk kadın yazarlarından olan Cahit Uçuk, yapıtlarında genellikle kadın hakları, kadının toplumdaki yeri, analık duygusu temalarını işledi. Bazı eserleri: Kirazlı Pınar, Türk Çocuğuna Masallar... GÜMÜŞ KANAT (On bir yaşında olan Kemal, okul çıkışlarında babasının çalıştığı matbaaya giderdi. Orada babasını dikkatlice izlemeyi ve makineleri incelemeyi çok severdi. Kemal büyüyünce makine mühendisi olmak istiyordu. Ancak babası matbaada geçirdiği talihsiz bir kaza sonucu bir elinin dört parmağını kaybetmişti. Kemal, babası çalışamazsa okulu bırakmak zorunda kalmaktan korkuyordu. Gümüş Kanat ile karşılaşmalarının ardından hayatının güzelleşeceğinden habersizdi.) Bir ses duyuldu. Bir kuş sesi. Sol taraftaki pencerenin dışından gelmişti. Masasında ders çalışıyordu. İlk önce aldırmadı. Kuşlar elbette öteceklerdi. Dersine devam etti. Fakat sonra bu seste bir yalvarış, bir çağırış var gibi geldi. Yerinden kalktı. Kare kare camlı, büyük pencerenin yarı aralık kanadını açarak başını uzattı. Tepeleri binanın çatısını aşan koca çınarların artık kavrulmaya başlayan yaprakları arasında, ince dallarda gözlerini gezdirdi. Birden yüreği hopladı. İşte oradaydı. Pencereye yakın bir dala, ufacık bir kuş, ayağından asılmıştı. Gümüş renkli kanatlarını çırpıyordu. Kendini dala çekmek istiyordu. Fakat kuvveti tükenmiş olacak ki çırpınmaktan vazgeçti. Öylece sallandı kaldı. Mini mini gözleri ile Kemal’e bakıyordu. Kemal, pencereden dala uzanırken kulağında annesinin sesi çınladı: “Kemal, düşersin!” Kendini toplayarak pencereden çekildi. Şöyle, aradaki mesafeyi ölçtü. Dönüp gözleri ile babasını aradı. O, ileride, yüksek ayaklı masasında cilt yığınları arasında çalışıyordu. — Baba, diye seslendi. Celil Usta duymadı. Dalgındı. Sıkışık iş zamanlarında böyle olurdu. Kaşları çatıktı. Babasına bakınca sevgi ve hayranlık duygusu yüreğini kapladı. Babası dalgalı sarı saçları 118 ile tıpkı arslana benziyordu. Gür ve kumral kaşlı, uzun boylu, geniş omuzlu, kuvvetli ve gençti. Böyle önüne bakarken kendisini görenlere çok ciddi bir insan hissini verirdi. Fakat başını kaldırınca bir çift tatlı ve mavi göz ılık, yumuşak bir ışıkla insanın yüreğine uzanırdı. Kemal, bir daha fakat daha yüksek sesle: — Baba, dedi. Celil Usta, oğlunun sesine doğru başını kaldırdı. Bakışları ile “Ne istiyorsun yavrum?” diyor gibi idi. Kemal hızlı hızlı: — Babacığım, dedi. Gümüş kanatlı bir kuş, bir ayağından asılmış. Kolum yetişmiyor. Ama siz onu kurtarabilirsiniz. Celil Usta, cilt yığınının arasından çıktı. Sırtında lacivert renkli, iyi dikilmiş bir iş gömleği vardı. Birkaç adımda pencerenin önüne geldi. — Hani, kuş nerede? Kemal, yaprakların arasında artık hiç çırpınmayan kuşu gösterdi. — İşte! Celil Usta: — Vah zavallıcık, dedi. Bir damla canı kalmış. Pencerenin kenarından uzandı. Kemal, dikkat kesilmişti. Babasının becerikli parmakları, kuşu ayağından dala bağlayan iplikleri çözmeye başladı. Bir yandan da anlatıyordu. — Bu yaramaz şeyler ayaklarına bir saç teli, bir iplik dolansa çözemezler. Sonra, böylece bir dala asılıp kalırlar. Bir eli ile kuşu o büyük avucunda tutuyor, bir eli ile de incecik ayaktan iplikleri çözüyordu. Epeyce uğraştıktan sonra sevinçle: — Tamam, dedi. Geri çekilerek avucunu açtı. Bir zaman baba oğul kuşun uçmasını beklediler. Fakat bir damlacık canında uçacak hâl kalmamıştı ki. Baba, o büyük fakat şefkatli elini Kemal’e doğru uzatarak: — Uçacak hâle gelinceye kadar buna bakmak lazım Kemal. Sonra azat edersin. Kemal, heyecandan soluğu kesilerek iki avucunu birleştirip babasına uzattı. Celil Usta, yavru kuşu oğlunun avuçlarına bıraktı, işinin başına döndü. Kemal, bir an ne yapacağını bilmez bir hâlde olduğu yerde kaldı. Avuçları arasına bir yavru kuş değil de korkuyla, telaşla çarpan bir yürek konmuştu sanki. Vücudu terlemiş, ağzı kurumuştu. Su içmek için musluğa koştu. Kuşu sol avucuna aldı. Su içti. Sonra parmaklarının ucunu ıslattı. Avucundaki kuşun yarı aralık ağzına damla damla su akıttı. (...) Cahit UÇUK 119 4. TEMA - Erdemler 1. Etkinlik: Aşağıdaki kelime ve kelime gruplarını anlamlarıyla örnekteki gibi eşleştiriniz. mesafe Bir eserin ayrı ayrı basılan bölümlerinden her biri. cilt Koyu sarı veya açık kestane rengi. usta Ara, aralık, uzaklık. gür Herhangi bir sebeple acelecilik. kumral Bol ve güçlü olarak çıkan veya fışkıran. dikkat kesilmek Bir zanaatı gereği gibi öğrenmiş olan ve kendi başına yapabilen kimse. azat etmek Bırakmak, salıvermek. soluğu kesilmek Bütün dikkatini bir şey üzerinde toplamak. telaş 2. Etkinlik Soluk almaz duruma gelmek, aşırı heyecanlanmak, gücü tükenmek. A) Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Kemal, babasından niçin yardım istemiştir? Anlatınız. 2. Kemal, avuçları arasındaki kuşu neye benzetmiştir? Anlatınız. 3. Sokak hayvanlarını koruyabilmek için neler yapabiliriz? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. B) Okuduğunuz metinden hareketle, arkadaşlarınıza sormak üzere üç soru hazırlayınız. 1. .......................................................................................................................... ............................................................................................................................. 2. .......................................................................................................................... ............................................................................................................................. 3. .......................................................................................................................... ............................................................................................................................. C) Metnin ana fikri nedir? Açıklayınız. 120 3. Etkinlik A) Aşağıdaki metni, noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. ................................................... Bir adam ve oğlu, ormanda yürüyüş yapıyorlarmış. Çocuk birden takılıp düşmüş ve “Aaaah!” diye bağırmış. İleride, bir dağın tepesinde “Aaaah!” diye bir ses duymuş ve şaşırmış. Merak edip “Sen kimsin?” diye bağırmış. Aldığı cevap “Sen kimsin?” olmuş. Çocuk bu cevaba kızıp “Sen bir korkaksın!” diye bağırmış. Dağdan gelen ses de ”Sen bir korkaksın!” olmuş. İyice sinirlenen çocuk, babasına dönüp “Baba, ne oluyor böyle?” diye sormuş. Babası, “Oğlum, dinle ve öğren.” demiş. Babası dağa dönüp “Sana hayranım!” diye bağırmış. Gelen cevap “Sana hayranım!” olmuş. Baba tekrar seslenmiş, “Sen muhteşemsin!” Gelen cevap yine “Sen muhteşemsin!” olmuş. Çocuk çok şaşırmış ama ne olup bittiğine bir anlam verememiş. Babası açıklamış. “Oğlum, insanlar buna ‘yankı’ derler. Ama aslında insanların birbirlerine karşı davranışları da buna benzer.” (...) Yusuf Özkan ÖZBURUN B) Sizce okuduğunuz bu hikâye nasıl devam etmiştir? Hikâyenin kalan bölümünü siz tamamlayınız. ........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... C) Tamamladığınız hikâyeye uygun bir başlık öneriniz. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 121 4. TEMA - Erdemler 4. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeleri bulduracak şekilde sorular sorunuz. Bu soruları örnekteki gibi cevaplayınız. Bu seste bir yalvarış var gibi geldi. Hangi ses? Kemal, o pencerenin önünde oturuyordu. ...................... ...................... Bu yaramaz kuşlar ayaklarına iplik dolansa çözemezler. ...................... ...................... Şu kuşu kurtaralım baba. ...................... ...................... 5. Etkinlik Bu ses. A) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. SILAYIRAHİM Sılayırahim, akrabalar ve yakınlar arasındaki bağı sağlam tutmak ve bu bağı koparmamaktır. Günümüzde unutmaya başladığımız önemli değerlerimizden biridir. Oysa sılayırahim de bizim toplumumuza özgü, kimliğimizi ortaya koyan niteliklerimizdendir. Sılayırahim, toplumumuzu bir arada tutmaktadır. Leyla, okullarının koridorunda arkadaşları tarafından oluşturulan panoda okudu bu yazıyı. Çok etkilenmişti. Çünkü uzun zamandır akrabalarını ziyaret etmemiş, onları arayıp sormamıştı. Leyla o gün bir karar verdi: Her hafta bir akrabasını ziyaret edecekti. B) Leyla, ziyaretlerini planlayarak bir tablo hâline getirmek istemektedir. Aşağıdaki yönergeleri kullanarak Leyla’nın ziyaret tablosunu tamamlayınız. Leyla’nın akraba ziyaretleri planıyla ilgili bildiklerimiz şunlardır: • Teyzelerini birbirini takip eden haftalarda ziyaret etmek istemektedir. • Amcalarından birini son hafta ziyaret etmek istemektedir. • Zeliha teyzesini ikinci hafta ziyaret edecektir. • İlk hafta baba tarafından bir kadın akrabasını ziyaret edecektir. • Hakkı amcasını, Ali amcasından önce ziyaret edecektir. • Hakkı amcasını ziyaretinden sonraki hafta Mustafa dayısını ziyaret etmek istemektedir. 122 C) Aşağıdaki tabloya kendi akrabalarınızı ziyaret edeceğiniz bir plan oluşturunuz. Oluşturduğunuz planı arkadaşlarınıza anlatacağınız bir yazı yazınız. ........................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 6. Etkinlik: Akraba ziyaretlerinin önemi hakkındaki duygu ve düşüncelerinizi anlatacağınız bir konuşma yapınız. Konuşmanızda beden dilinizi etkili şekilde kullanınız. * GELECEK DERSE HAZIRLIK Fabl türünde bir metin araştırınız. 123 4. TEMA - Erdemler HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Araştırdığınız fabl türündeki metni arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Kendinizi ne kadar tanıyorsunuz? Beğendiğiniz ve beğenmediğiniz kişilik özelliklerinizi anlatınız. * Metni, önemli bulduğunuz yerleri not alarak dinleyiniz. La Fontaine (La Fonten) (1621-1675) BALIKÇIL (Dinleme Metni) 124 Özellikle fabl türünde verdiği eserlerle bilinen La Fontaine, ismini de bu tarzda yazdığı özgün eserlerle duyurmuştur. Şiir, piyes ve roman türünde de eserler vermiştir. 1. Etkinlik: Aşağıdaki görsellerin üzerinde yazan kelime ve kelime gruplarını örnekteki gibi birbirleriyle ilişkilendiriniz. Hayal gücünüze göre kuracağınız ilişkileri örnekteki gibi numaralandırınız. Kuracağınız bu ilişkileri birer cümle ile ifade ederek aşağıya yazınız. küçük görmek uysal leziz 1 kaya balığı açgözlü sazan gaga 1 2 3 4 5 Balıkçıl açgözlü davrandığı için pişman olmuştur. ...................................................................................................................................... .................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2. Etkinlik: Dinlediğiniz metnin konusunu ve ana fikrini yazınız. Konu: ................................................................................................................................................... Ana fikir: ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. 125 4. TEMA - Erdemler 3. Etkinlik: Aşağıdaki soruları dinlediğiniz metinden hareketle cevaplayınız. 1. Metindeki olay nerede geçmektedir? 2. Metinde hangi varlık konuşturulmuştur? Örnekler vererek anlatınız. 3. Balıkçılın turna ve yayın balıklarını yemek istememe sebebi nedir? Açıklayınız. 4. Balıkçılın yerinde siz olsaydınız nasıl davranırdınız? Neden? 5. Açgözlü olmanın hayatımızı nasıl etkileyebileceğini anlatınız. 4. Etkinlik: Balıkçılın fiziksel özellikleri ile kişilik özelliklerini metinden hareketle yazınız. Fiziksel Özellikler Kişilik Özellikleri ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 5. Etkinlik: Dinlediğiniz metni özetleyiniz. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 6. Etkinlik: Aşağıdaki yönergeleri uygulayarak “Bil Bakalım Kim?” oyununu oynayınız. • Kim olduğunu sınıftakilerin tahmin etmeye çalışacağı bir arkadaşınızı belirleyiniz. • Hangi arkadaşınızı belirlediğinizi diğer arkadaşlarınıza söylemeyiniz. • Öğretmeniniz sizi tahtaya kaldırdığında, belirlediğiniz kişinin fiziksel özelliklerini ve kişilik özelliklerini (arkadaşlarınızı rencide etmeyecek şekilde) anlatmaya başlayınız. • Sizin anlattığınız arkadaşınızı doğru tahmin eden kişiyi tahtaya çıkararak oyunu devam ettiriniz. 126 7. Etkinlik: Aşağıdaki ifadeleri koşul-sonuç anlamı sağlayacak şekilde örnekteki gibi eşleştirerek cümlelerinizi etkinliğin altına yazınız. Koşul Sonuç Trafik sorununa çözüm bulunmalı. Kelime hazinem ve hayal gücüm gelişiyor. Düzenli bir şekilde kitap okuyorum. Toplum içinde saygınlığımız artacaktır. Çevremizi temiz tutmamız gerekiyor. Öğretmenlerimiz bize her konuda yardımcı olabilirler. Her öğrenci okul kurallarına uymalıdır. Daha düzenli bir şehirde yaşayabiliriz. Öğretmenlerimizle iletişim içinde olmalıyız. Okulumuzda güvenli ve huzurlu bir ortam oluşur. İnsanlara karşı saygılı ve dürüst davranmalıyız. Doğanın dengesi korunmuş olacak. Cümlelerim: Trafik sorununa çözüm bulunursa daha düzenli bir şehirde yaşayabiliriz. ..........................................................................…………………………………………………………………………….............. ...........…………………………………………………………………………............................................................................... …………...........………………………………………………………………............................................................................... ……………………...........……………………………………………………............................................................................... ………………………………...........…………………………………………............................................................................... …………………………………………...........………………………………............................................................................... ……………………………………………………...........……………………............................................................................... 127 4. TEMA - Erdemler 8. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde boşluklara uygun olan kelimeleri örnekteki gibi yazınız. birçok Her insan değerlidir. …………………. birkaç ………………….......………… dünya buna bir inansa… hiçbir …………….............…………. akrabamı ziyaret edeceğim. her ………………................….. iyilikler unutulmaz. bütün ………............................. zaman yılmayacağız. bazı Kütüphaneden …….............…… kitap almayı planlıyorum. 9. Etkinlik: Aşağıdaki görselin sizde çağrıştırdığı duygu ve düşünceleri anlatacağınız bir konuşma yapınız. 128 10. Etkinlik: Kahramanları hayvanlar olan hikâye edici bir metin yazınız. Hikâyenizde “konuşturma, benzetme ve abartma” sanatlarından yararlanınız. ....................................................... ............................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ * GELECEK DERSE HAZIRLIK Dünya’nın ve diğer gezegenlerin nasıl oluştuğunu araştırınız. 129 4. TEMA - Erdemler SIR TUTAMAYAN AT BAKICISI (Serbest Okuma Metni) Vaktiyle güzel bir memlekette bir padişah yaşardı. Bu padişah ara sıra ava çıkmayı severdi. Yine av mevsimi gelip çatmıştı. Padişah, hizmetlilerini de yanına alıp avlanmak için yola koyuldu. Padişah, nişan aldığı bir hedefi çoğu zaman isabetli bir şekilde vururdu. Çok uzak mesafelerden dahi avına isabet ettirebiliyordu. Hedefi vururdu. Padişah vuruyor, hizmetlileri düşen avı getirmek için sağa sola koşuşuyordu. Bir ara padişahın etrafında sadece birkaç kişi kalmıştı. Bunlardan biri de padişahın atı ile ilgilenen hizmetlisiydi. Padişah, atıyla ilgilenen hizmetlisine: — Haydi, seninle atlarımızı yarıştıralım. Bakalım hangimizin atı geçecek, dedi. Padişahın atlarına bakmakla görevli olan hizmetli derhâl hazırlandı. Her ikisi de atlarını aynı yöne doğru hızla sürdüler. Epeyce yol aldıktan sonra padişah sakin bir yerde durdu ve hizmetlisine de durmasını söyledi. Biraz dinlendiler. Ardından padişah hizmetlisine dönerek şöyle dedi: — Buraya kadar atlarımızı koşturmamızın nedeni yarış değildi. Asıl düşüncem seninle bir sırrımı paylaşmak idi. Böylelikle senden tam bir sadakatle sırrımı tutmanı ve vereceğim hizmetleri yerine getirmeni istiyorum. At bakıcısı, padişahın kendisine sırrını açmasının büyük bir nimet olduğunu biliyordu. Bu nimeti kendisine layık gördüğü için efendisine defalarca teşekkür etti. Efendisine, kendisine tam bir güven duyabileceğini söyledi. Sırrını söylemesi için efendisini bekledi. Bir süre sonra padişah söze başladı: — Kardeşimin kıskançlığı beni korkutuyor. Saltanatıma göz dikmiş olmalı. Benim için kötü niyet besliyor. Onun hile ve tuzaklarından emin olmam lazım. Ancak senin gibi güvenilir dostların yardımıyla onun hilelerinden korunabilirim. At bakıcısı, padişahı dikkatlice dinledi ve ona olan samimiyetini, sadakatini tam bir güvenceyle yineledi: — Padişahım sizin için gereken neyse yaparım. Siz sadece bana yapmam gerekeni söyleyin yeter, dedi. Bunun üzerine padişah: — Dinle öyleyse. Seni kardeşimin durumunu gözlemen için görevlendiriyorum. Senin bundan sonraki işin onun tüm hâl, hareket ve davranışlarını gözlemektir. Onunla ilgili her şeyi bana bildirmeni istiyorum. Bu süre içinde atlarla çok fazla ilgilenme. Senden sadece bu işte çalışmanı istiyorum. At bakıcısı, padişahın verdiği görevi sevinerek kabul etti. Av dönüşü, atları ahırlara koyan bakıcı derhâl padişahın kardeşi olan şehzadenin yanına gitti. Kendisini 130 sevdirebilmek için padişahın sırrını ona açıkladı. Kardeşi sessiz kaldı, yorum yapmadı. Kader bu ya, padişah bir süre sonra aniden vefat etti. Kardeşi saltanat tahtına çıktı. Şehzadenin tahta çıkışına bizim at bakıcısı bir hayli sevindi. Çünkü kendisi, zamanında şehzade hazretlerine büyük bir hizmette bulunduğunu düşünüyordu. Bunun mükâfatını göreceğinden emindi. At bakıcısı, kendi hâlinde sevinedursun, yeni padişahın ilk emri çok şaşırtıcıydı. Çünkü yeni padişah at bakıcısını cezalandırmaya karar vermişti. Yıllarca padişahın atlarına bakıcılık yapan bu adam ödüllendirilmeyi beklerken cezaya çarptırılmıştı. Nasıl olurdu da kendisine padişahın sırrını açıkladığı şehzade böyle bir kötülük yapardı? — Aman efendim! Ben size sadık kaldım. Sizin iyiliğinizi düşündüğüm için olan biteni hemen size söyledim. Sizin tarafınızı seçtim. Yaptıklarımın karşılığı bu muydu, deyince çiçeği burnunda padişah şu cevabı verdi: — Sen kardeşimin sana emanet ettiği sırları bana bildirdin. Aynen bunun gibi benim sırlarımı da başkalarına açıklamayacağını nereden bileceğim? Gün gelir benim sırlarımı da açıklayıverirsin. Senin gibilere güven mi olur? Bu yaptığın büyük bir hatadır. Cezası ağırdır, dedi ve adamlarına: — Alın artık şu düşük ahlaklı adamı huzurumdan, diyerek emir verdi. At bakıcısının başına gelenler herkese ibret oldu. Olaydan ders çıkaranlar sırları açıklamanın cezasının ne kadar kötü olabileceğini görmüş oldular. Neslihan BEYHAN 131 4. TEMA - Erdemler TEMA SONU DEĞERLENDİRME GÜLER YÜZ Asık suratlı insanlardan hoşlanır mısınız, desem tabii bana gülersiniz. Zaten ben de biraz gülmeniz için söze böyle başladım. Konuşurken söze başladığınız sırada karşınızdakinin kaşlarını çattığını, asık bir suratla sizi dinlediğini görürseniz konuşmak hevesiniz kırılır. Lafı kısa kesip bu tatsız sohbeti bir an önce bitirmeye bakarsınız. Bir de karşınızdakinin sizi güler yüzle dinlediğini, hatta araya biraz da tatlı söz karıştırarak sohbete renk verdiğini görecek olsanız konuştukça konuşacağınız gelir. Güler yüz her şeyden önce insana cesaret verir. Çünkü güler yüzlü insanlar her kusuru hoş gören, affeden insanlardır. Dünyada ilk adımlarını yeni atmaya başlamış bir çocuğa herkes güler yüzle bakar. Onun her kusuru yapabileceğini ve bütün bu kusurların affedilmeye layık olduğunu önceden kabul ettiğimiz için çocuk karşısında gülümser bir yüz takınırız. Olgun insanlar yalnız çocuklara değil, herkese affedici, kusura pek aldırmayıcı bir gözle bakarlar. Bu dünya öyle çatık kaşla dolaşmaya, şunun bunun kalbini kırmaya değer bir dünya değildir. Onun için güler yüzlü insanlar arasında yaşayanların hayatı daha tatlı geçer. (…) Hayatı iyi karşılamanın sırrını bulabilmek için her şeyden önce gülümsemeyi öğrenmeli. Belki siz de bilirsiniz: Her hadiseyi güler yüzle karşılayan bir adama, “Eh, hayatta muvaffak (başarılı) 132 olduğun için sen tabii daima gülersin!” demişler. Adam bir kere daha gülmüş, “Yanılıyorsunuz, hem de çok yanılıyorsunuz. Ben hayatta muvaffak olduğum için gülmüyorum. Tam tersine, güldüğüm için hayatta muvaffak oluyorum.” demiş. Bu söz boşuna söylenmiş bir söz değildir. İçinde bilinmesi gereken bir hakikat saklı. Şevket RADO 1-4. etkinlikleri yukarıdaki metinden hareketle yapınız. 1. Okuduğunuz metne göre, konuşma isteğimizi kıran şey nedir? …………………………………………………………………...…... …………………………………………………………………...…... …………………………………………………………………...…... 2. Aşağıdaki ifadeleri metne göre tamamlayınız. A) Karşınızdaki insan sizi asık suratla dinlediğinde ……………………………………………………................. …………………………………………………………….…….……. ……………………………………………………………….….……. …………………………………………………………………..……. B) Karşınızdaki insan güler yüzle sizi dinlediğinde ……………………………………………………............…..…… ……………………………………………………........….…….…. …………………………………………………………….…….……. ………………………………………………………….………….…. ............................................................................. 3. Okuduğunuz metinde güler yüzle cesaret arasında bir ilişki kurulmuştur. Siz de güler yüzle başka bir duygu arasında ilişki kurarak bu ilişkinin nedenlerini açıklayınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. .......................................................................... sanların kalbini kırmaya değer bir dünya değildir. Onun için etraflarında güler yüzlü insanların yaşadığı kişilerin hayatı daha mutlu geçer.” cümlelerinin sizde uyandırdığı duygu ve düşünceleri içeren bir yazı yazınız. …………………………............................................... ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 4. Okuduğunuz metnin ana düşüncesini yazınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. .......................................................................... ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 5. Güler yüzlü olmanın toplum hayatında- ………………………………………………………………………. ki önemini vurgulayan bir paragraf yazınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 8. Aşağıdakilerin hangisinde bir varlığı niteleyi………………………………………………………………………. ci kelime kullanılmamıştır? ………………………………………………………………………. A) Dürüst insanlar her zaman kazanırlar. 6. Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri B) Sevdiklerine sık sık güzel hediyeler alırdı. kendi duygu ve düşüncelerinizle tamamlayınız. C) Komşuluk ilişkilerine çok önem vermeliyiz. Güler yüzlü insanlar ……………………………………..... D) İyi yürekli insanlar yetiştirmek zorundayız. gibidir. Çünkü ……………………………………………........ ............................................................................ ………………………………………………………………….……. 9. “Yeni aldığı kitaplığı keyfince döşedi.” ……………………………………………………………….………. cümlesinde geçen altı çizili sözün cümleAsık suratlı insanlar ………………………………….……… ye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir? gibidir. Çünkü …………………………………………..……… B) Gönlüne göre ………………………………………………………………..………. A) Kurallara uygun D) Rastgele biçimde ……………………………………………………………….………. C) Hiç yorulmadan 7. “Bu dünya öyle çatık kaşla dolaşmaya, in133 “Toprağa emanet edilmiş bir ağaç, mahalleye, semte, şehre hatta topluma ve bütün imana emanet edilmiş bir değerdir.” Ahmet Hamdi Tanpınar “Bir kum tanesinin sırrını çözmeyi başarsaydık bütün dünyanın sırrını çözmüş olurduk.” AIbert Einstein (Albırt Aynştayn) “Doğa, insan olmadan da yaşar ama insan, doğa yok olduktan sonra yaşayamaz.” Paul Ehrlich (Paul İrliş) 5. TEMA Doğa ve Evren • MERAK ETTİKLERİMİZ • AFYON • SU KİRLİLİĞİ • KAR KRİSTALLERİNİN PEŞİNDE BİR YAŞAM (Dinleme Metni) • ŞİMŞEKLER VE YILDIRIMLAR (Serbest Okuma Metni) 5. TEMA - Doğa ve Evren HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Dünya’mızın ve diğer gezegenlerin oluşumuyla ilgili edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Dünya ve evren hakkında neleri merak ediyorsunuz? Nedenleriyle açıklayınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. MERAK ETTİKLERİMİZ Neden Evrenin Bir Başlangıcı Olduğunu Düşünüyoruz ki? Dünya’dan gökyüzüne bakınca çıplak gözle yaklaşık 5 bin tane yıldızı görebilir, bir galaksinin oluşturduğu bulanık, bulut gibi duran görüntüleri seçebilirsiniz. Galaksiler, uzayın derinliklerinde bizden çok uzaklarda, milyarlarca yıldızdan oluşan topluluklardır. Astronomlar bu galaksilerden gelen ışıkları gözlemlediklerinde bu ışıkların olması gerekenden daha “kızıl” renkte olduğunu keşfettiler. Işığa böyle bir şey olursa buna “kızıla kayma” denir. Ve galaksilerin ışıkları kızıla kayıyorsa galaksiler bizden uzaklaşıyor demektir. Ama bir iki tane galaksinin ışığı “kızıla kaysa” bir şey değil. Bütün galaksilerin ışığı kızıla kayıyor. Milyarlarca galaksiden söz ediyoruz! Eğer bugün tüm galaksiler birbirinden uzaklaşıyorsa bu da geçmişte bir zaman hepsinin tek bir noktada, bir arada bulunduklarını gösterir. İşte bu yüzden evrenin bir “başlangıcı” olduğunu düşünüyoruz. 136 Mark BRAKE (Mark Bıreyk) (1958-...) İngiliz araştırmacı ve yazar. Astrofizik alanının çocuklara tanıtımında öncü olmuştur. Uzay ve evren üzerine araştırmalar yapmaktadır. Güneş Neden Parlar? Dünya’daki yaşamın kaynağı Güneş’tir. O olmasaydı ışık, sıcaklık, yiyecek, besin, iklimler, günler, mevsimlerin hiçbiri olmaz, Dünya bugün bildiğimiz hâline gelemezdi. Aslında içinde olup biten her şeyi Güneş yönlendirdiği için Güneş Sistemi de olmazdı. Güneş bunu enerji tüketerek yapıyor. O, inanılmaz bir enerji topu ve saniyede 4 milyon ton yakıt tüketiyor. Bu da her saniyede 7 trilyon tane atom bombası patlamasına denk miktarda enerji üretilmesi demektir. O zaman Güneş’in böyle ateş saçmasına şaşmamak gerek. Güneş’in merkezi yaklaşık 16 milyon santigrat derece sıcaklıkta olduğu için burası hidrojeni helyuma çevirecek kadar sıcaktır. Güneş’in başlıca işlerinden biri yeni atomlar üretmektir: Güneş Sistemi’nin bütününü ışığıyla aydınlatan, atom üreten bir makine. Bilim adamları, Güneş’in bu işi 4,57 milyar yıldır yaptığına inanıyor. Tüm bu zaman boyunca sürekli olarak enerji veren bu yıldız, Güneş Sistemi’nin merkezinden muazzam miktarlarda ışık saçıyor. Yıldız enerjisinin yaşamsal önem taşıdığı yer yalnızca Dünya’mız değil. Yıldızlar tüm evrene enerji sağlıyor. Yıldızlar hiç sönmesin! Yıldızlar Sonsuza Kadar Yaşar mı? (...) Güneş gibi yıldızlar da yaşamlarının çoğunu hidrojeni yakıp helyuma dönüştürmekle geçirir. Bilim adamları yıldızların hidrojeni bittiğinde bu kez helyumu yakmaya başladıklarını düşünüyor. Aslına bakarsanız yıldızlar yakıt olarak karbon, neon, oksijen ve silikonu bile kullanabiliyor. Uzak bir gelecekte Güneş’in şimdiki boyutunun 200 katına çıkarak bir “kızıl dev”e dönüşmesi bekleniyor. Bilim adamları bu olay gerçekleştiğinde Güneş’in Güneş Sistemi’nde iç gezegenlerin bazılarını -hatta bizim güzel Dünya’mızı da- yutacağını düşünüyor. Ama dert etmeyin. Mars yine de yaşayacak gibi görünüyor; o zaman biz de ne yapalım, evimizi Mars’a taşıyıp Marslı oluruz. Yıldızlar Ölünce İçindekilere Ne Olur? Unutmayın, yıldızlar aslında hiç ölmez. Çoğu yavaş yavaş başka yıldız türlerine dönüşür ve bazıları patladıktan sonra arkalarında hayalet gibi bir kalıntı bırakır. Yıldızın başına bunlardan hangisinin geleceği, büyüklüğüne ve içinde ne kadar kimyasal element olduğuna bağlıdır. Küçük yıldızlar milyarlarca yıl yaşarlar. Ve bu ufaklıklar, yakıtları tükendikten sonra uzun süre parıldamaya devam ederler. Küçük yıldızların bu evredeki hâllerine “beyaz cüce” denir. Astronomlar galaksimizdeki yıldızların %97’sinden fazlasının sonunun böyle olacağını düşünüyor. (...) Büyük yıldızlar bir süpernova patlamasıyla patladıktan sonra ya kara deliklere ya da nötron yıldızlarına dönüşürler. Nötron yıldızlarının yoğunluğu inanılmaz ölçüde fazladır. Dünyadaki bütün insanları alıp bir kesme şeker küpü kadar alana sıkıştırdığınızdaki kadar yoğundur. Ne acayip değil mi? (...) Mark BRAKE (Çeviren: Turgut GÜRER) (Kısaltılmıştır.) 137 5. TEMA - Doğa ve Evren 1. Etkinlik A) Aşağıdaki kelimeleri anlamlarıyla örnekteki gibi eşleştiriniz. ………………………………....….: Gök bilimci. element …………………………………....: Çok miktarda enerji ortaya çıkmasına sebep olan büyük yıldız patlamaları. evren kimyasal Element: Kimyasal yöntemlerle ayrıştırılmayan veya bileşim yoluyla elde edilemeyen, Evren’de doğal hâliyle bulunan madde. astronom ………………………………….: Yıldız ve gezegen topluluklarından oluşan gök ada. ………………………………….: Gök varlıklarının bütününü içine alan uzay boşluğu, kâinat. atom ………………………………….: Kimyaya ait olan, kimya ile ilgili, kimya yoluyla elde edilen. süpernova galaksi ……………………………….: Maddeyi oluşturan en küçük tanecikler. B) Yukarıda açıklamalarıyla eşleştirdiğiniz kelimeleri aşağıdaki bulmacada bularak renkli kalemlerinizle işaretleyiniz. İşaretlemediğiniz harfleri soldan sağa okuyarak bir cümleye ulaşacaksınız. Ulaştığınız cümleyi bulmacanın altına yazınız. U K İ M Y A S A L Z G A Y Y O L U T N D A A S T R O N O M A L N E F E S K M E S A İ E L E M E N T C K İ B İ V R M A C E S Ü P E R N O V A R İ A Y A E Ş A M A K İ S T İ N Y O R U Z * Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını ders kitabınızın sonunda bulunan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. Bulmacada Ulaştığım Cümle:.......................................................................................................... 138 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Galaksilerin kızıla kayması neyin habercisidir? 2. Güneş olmasaydı yaşamımızda neler değişirdi? Düşüncelerinizi metinden hareketle açıklayınız. 3. Yakıtları tükenen küçük yıldızlara ne olur? Anlatınız. 4. Sizce başka gezegenlerde hayat var mıdır? Düşüncelerinizi nedenleriyle açıklayınız. 5. Yeni bir gezegen keşfetseydiniz ona hangi ismi verirdiniz? Neden? 6. Keşfettiğiniz gezegenin Dünya’ya göre daha yaşanabilir olması için hangi özelliklere sahip olmasını isterdiniz? Anlatınız. 3. Etkinlik A) 1. Etkinlik’teki bulmacada ulaştığınız cümleden hareketle bir hikâye tasarlayarak hikâyenizin unsurlarını aşağıya yazınız. Olay ........................ ........................ ........................ ....................... Konu ........................ ........................ ........................ ....................... Kahramanlar ........................ ........................ ........................ ....................... Başlık ......................................................... Yer ........................ ........................ ........................ ....................... Zaman ........................ ........................ ........................ ....................... Ana fikir ........................ ........................ ........................ ....................... B) Unsurlarını belirlediğiniz hikâyenizi defterinize yazınız. 139 5. TEMA - Doğa ve Evren 4. Etkinlik A) Aşağıdaki gazete haberlerini önemli bulduğunuz yerlerin altını çizerek okuyunuz. A GAZETESİ BİLİR DA 152 BİN KİŞİYİ ÖLDÜRE ’DA YIL KÜRESEL ISINMA AVRUPA Bu araşili bir araştırma yayımlandı. ilg ile eri ikl ikl ğiş de im ikl de oluşacak feUluslararası online bir dergi 00 yılında iklim nedeniyle 21 a azs nm alı lem ön n içi dea nüfusunun üçte ikisinin tırmaya göre küresel ısınma ny Dü k. ca ola la faz n de bin yıllık 150 10 yılları laketlerden ölenlerin sayısı ğrultuda araştırma, 1981-20 do Bu or. niy kle be i es nm ile ısının 2071-2100 ğişen hava koşullarından etk n 3 bin civarındaki insan say öle ı lay do n da rın lla ürüşu ko arasında her yıl hava acılar, iklim kaynaklı en öld rm aştı Ar or. riy ste gö ını ağ iyi bulac ları sebebiyle yılları arasında 152 bin kiş r. Benzer şekilde kıyı taşkın rla yo lirti be ı ğın ca ola sı lga ması cü nedenin sıcak hava da bu rakamın yıllık 233’e çık a nd nu so lın zyı yü en ürk kası görül ortak araşsenede ortalama 6 ölüm va a Komisyonu’nun İtalya’daki rup Av n ola da sın ara ı lar zar nın 21. yüzyılda inbekleniyor. Araştırmanın ya i Forziyeri), küresel ısınma nn va yo (Ci eri rzi Fo i nn z daha va tırma merkezinden Gio rek konunun önemini bir ke ye yle sö u un uğ old r su un k büyü san sağlığını tehdit eden en vurgulamıştır. B GAZETESİ ÇARPICI İDDİA: KÜRESEL ISINMA UYDURMA İngiliz araştırmacılara göre dünyanın son yıllardaki en büyük sorunu olan küresel ısınma bir efsaneden ibaret. Araştırmacılar ayrıca ısınmanın insan eliyle olmadığı kanısında. İngiliz Doğu Angelia (Encıliya) Üniversitesi İklim Araştırma Biriminden (CRU) Prof. Phil Jones (Fil Cons), BBC’ye yaptığı açıklamada küresel ısınmanın sanıldığı kadar önemli bir sorun olmadığını söyledi. 1995’ten bu yana küresel ısınmada önemli bir değişiklik olmadığını da anlatan Jones, sözleriyle herkesi şaşırttı. Daha önce, içinde bu bilgilerin de bulunduğu 72 adet bilimsel makale, 1000’in üzerinde arşiv belgesi ve güncel e-postanın araştırma merkezinin bilgisayarından çalındığını söyledi. Bu durumun ileride halktan ve iş yerlerinden “iklim vergileri” almak için düzenlenen sinsi bir oyun olabileceğini vurguladı. Araştırmaların küresel ısınma hakkında bildiklerimizi değiştirecek türden güçlü bilimsel araştırmalar olduğunu söyleyen Jones, “küresel ısınma” skandalının dünyayı sürekli alarm ve endişe altında tutanların işi olduğunu belirtiyor. Küresel iklim değişikliğine insanın sebep olmadığını ve yerkürenin birkaç derece ısınmasının bilimsel araştırmaların sonuçlarının da gösterdiği gibi normal olduğunu öne sürüyor. 140 B) Gazete haberlerinde verilen bilgilerden hareketle aşağıdaki tabloyu doldurunuz. A GAZETESİ B GAZETESİ Savunulan Düşünce Savunulan Düşünce ................................................................ ................................................................. ................................................................ ................................................................ ................................................................ Gösterilen Nedenler ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ....................................................................... ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ Gösterilen Nedenler ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ C) Bu iki farklı bakış açısı hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizi nasıl etkiledi? Açıklayınız. D) Prof. Phil Jones ya da Giovanni Forzieri’den birine e-posta yazacak olsanız kime, ne sormak isterdiniz? Sormak istediklerinizi e-posta şeklinde yazınız. 141 5. TEMA - Doğa ve Evren 5. Etkinlik: Astronot olduğunuzu hayal ediniz. Uzayda geçirdiğiniz bir günü anlattığınız hikâye edici metin yazınız. Hikâyenize uygun başlık koymayı unutmayınız. ............................................................................. ...................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 142 6. Etkinlik A) Aşağıdaki cümleleri inceleyiniz. İsim tamlamalarının altını örnekteki gibi çiziniz. Galaksiler, uzayın derinliklerinde bizden çok uzaklardadır. Galaksilerin ışıkları kızıla kayıyor. Bu yıldız, Güneş Sistemi’nin merkezinden ışık saçıyor. Bilim insanları, bu konuda araştırmalar yapıyor. Gezegenimizde yaşamın kaynağı Güneş’tir. Neden evrenin başlangıcı olduğunu düşünüyoruz? B) Aşağıdaki atasözlerinin bazı kelimeleri eksik bırakılmıştır. Bu atasözlerini parantez içlerindeki isimlerle, isim tamlaması oluşturacak şekilde örnekteki gibi tamamlayınız. Yalancının mumu .................................................. yatsıya kadar yanar. (yalancı/mum) Lafla …………..………........ .....................……. yürümez. (peynir/gemi) Borç ……...............…….. ……….........……….dır. (yiğit/kamçı) …….................………. ........…....…………… uzaktan hoş gelir. (davul/ses) Komşu ……….......…….… .............…………… muhtaçtır. (komşu/kül) ……………....….…… ...........……...……… ceviz silkilmez. (ay/ışık) * GELECEK DERSE HAZIRLIK Evliya Çelebi ve “Seyahatname” hakkında araştırma yapınız. 143 5. TEMA - Doğa ve Evren HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Evliya Çelebi ve “Seyahatname” hakkında yaptığınız araştırma sonucu elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Gezdiğiniz bir yerin tarihî ve doğal güzellikleri hakkında arkadaşlarınıza bilgi veriniz. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. AFYON Ailemle birlikte fırsat buldukça ülkemizin birbirinden farklı illerini ziyaret ediyor, güzelliklerini keşfediyoruz. Babam şehrin yemeklerini, meraklı ablam tarihini, annem de ne olur ne olmaz belki taşınırız diye bütün özelliklerini araştırıyor. Köpeğimiz Tarçın, zaten gezmeye dünden razı. Ben ise bu gezilerin keyfini çıkarıp yaşadığımız her şeyi günlüğüme aktarıyorum. Bu hafta sonu hedefimiz Afyon. Hadi çıkalım yola, hızlıca varalım Afyon’a! “Çocuklar, Ankara’dan Afyon’a gitmemiz yaklaşık üç saat sürecek. Afyon’a giderken Eskişehir’den de geçeceğiz. Afyon’un diğer komşu illeri Konya, Isparta, Denizli, Uşak ve Kütahya. Bunları unutmuyoruz!” dedi babam. Yola çıkacağımızı duyar duymaz bavulları hazırladık. Hemen arabadaki yerlerimizi aldık, kemerlerimizi taktık. Babamın sormasına gerek kalmadan annem başladı güzergâhı anlatmaya. Neyse ki bizim emektar, yolda arıza yapmadı. Yolculuk boyunca elinden telefonu düşürmeyen ablam, Afyon hakkında bize birçok şey anlattı. Plakası 03 olan İç Ege şehri Afyon, ismini bölgede yetişen haşhaş bitkisinden alıyormuş. Afyon da Türkiye’nin diğer şehirleri gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmış. Şifalı kaplıcaları, kaymağı, kaymak taşı, haşhaşı ve sucuğunun meşhur olduğunu ablam ballandıra ballandıra anlattı. Afyon’a vardığımızda ablam rotayı çoktan çizmişti bile. Önce bizi şehrin en ünlü yerine, Karahisar Kalesi’ne götürdü. Kale öyle güzel bir yere kurulmuş ki bütün şehri tepeden seyretme imkânı sağlıyor. Manzarayı seyredip ardından hep birlikte fotoğraf çekildik. Sonraki durağımız İhsaniye Kervansarayı ve Emre Gölü oldu. Tarihin ve doğal güzelliklerin iç içe olması harika 144 bir şey. Burada da fotoğraf çekilip yola koyulduk. Sıradaki durağımız Kayıhan Göynüş Vadisi ve Kaya Kiliseleri idi. Gezimizin sonunda babam: “Çocuklar biraz yorulduk, şimdi merkeze gidelim, size bir sürprizim var!” dedi. Meğer babam yola çıkmadan önce bize bir termal otelde yer ayırtmış. Sıcacık şifalı sularda yüzmenin tadı da bambaşkaymış! Ertesi gün gezimize kaldığımız yerden devam edip büyük taarruzun başladığı Kocatepe’yi ziyaret ettik. Afyon’da geçirdiğimiz iki gün boyunca bize birçok etkinlik önerildi. Şehrin farklı yerlerinde irili ufaklı, güzel manzaralı birçok göl olduğunu öğrendik. Büyüleyici görünümleri olan mermer ocaklarını görme fırsatımız bile oldu. Gezimizin en ilginç yanı ise ailecek girdiğimiz çamur banyosuydu. Yerli yabancı birçok turist Afyon’a şifalı suları ve çamur banyosu için geliyormuş. Hatta termal turizm festivali bile yapılıyormuş. Banyonun ardından gezimizi bir doğa yürüyüşü ile bitirmek istedik ve İscehisar Peribacaları’na doğru yola çıktık. Gittiğimiz şehrin güzellikleri bizi, mutfağı da en çok babamı etkiler. Kaldığımız iki gün boyunca kaymağıydı, sucuğuydu derken ipin ucunu biraz kaçırmış olacak, tombul yanakları biraz daha şişti. Kaymaklı ekmek kadayıfını, Afyon’un meşhur ağzı açık böreğini, patatesli ve mercimekli bükmelerini midesine indirirken üzerine Gazlıgöl’ün maden suyundan içmeyi de ihmal etmedi. Ankara’ya dönüşte bagajı lokum ve sucukla doldurması da cabası. Serhat ALBAMYA 145 5. TEMA - Doğa ve Evren 1. Etkinlik A) Aşağıdaki kelime ve kelime gruplarının anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten ve TDK Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nden bulunuz. Kelime veya Kelime Grubu Sözlükteki Anlamı güzergâh emektar haşhaş kaplıca rota ipin ucunu kaçırmak bükme caba B) Anlamlarını öğrendiğiniz kelime ve kelime gruplarından üç tanesini seçerek bunları birer cümlede kullanınız. .................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Yazar ve ailesinin gezecekleri yerlerin özelliklerini araştırma sebepleri nelerdir? Açıklayınız. 2. Afyon’a komşu olan iller hangileridir? 3. Metinde, Afyon’a ait hangi tarihî ve doğal güzelliklerin adı geçmektedir? Açıklayınız. 4. Yazarın Afyon gezisinde en ilginç bulduğu şey nedir? 5. Ülkemizin hangi şehirlerini gezip görmek istiyorsunuz? Nedenleriyle açıklayınız. 6. Bir şehir kuracak olsanız şehrinizin hangi özelliklere sahip olmasını isterdiniz? Açıklayınız. 146 3. Etkinlik A) Aşağıdaki görselleri inceledikten sonra “Dünyamın Yedi Harikası” başlıklı metni noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. DÜNYAMIN YEDİ HARİKASI Geçen gün öğretmenimiz dünyanın yedi harikasını anlattı bize: Keops Piramidi, Babil’in Asma Bahçeleri, Zeus Heykeli, İskenderiye Feneri, Rodos Heykeli, Halikarnas Mozolesi, Artemis Tapınağı. Bu “kıymetli” yapılar maalesef korunamamış. Bazen doğal afetler bazense insanoğlu zarar vermiş, parçalamış. Yalnızca Keops Piramidi kalmış ayakta. Ancak bu harika yapılar, hepimizin yaşadığı dünyaya ait. Okuduğum bir kitapta “Her insan ayrı bir dünyadır.” yazıyordu. Ben de kendi dünyamın yedi harikasını düşündüm bugün. Benim yaşamımdaki yedi harika şeyi… Sonra annemin güzel sesini duydum mutfaktan. Beni çağırıyordu. Listemdeki ilk harikayı bulmuştum işte. Yaşamımdaki tüm insanları, hayvanları, nesneleri, mekânları düşündüm, hatta yapabildiğim şeyleri bile… Listem yavaş yavaş oluşuyordu kafamda. Yavaşça mutfağa doğru ilerlerken kendime şu sözü verdim: Benim harikalarımın dağılıp parçalanmasına, zarar görmesine izin vermeyeceğim. Seçil VARDAR B) Yukarıdaki metinden hareketle kendi dünyanızın harikalarını anlattığınız bir konuşma yapınız. 147 5. TEMA - Doğa ve Evren 4. Etkinlik Afyon gezisine katılan yazar, Afyon’daki çiçekçilerden birine girerek annesi için bir buket hazırlatmıştır. Grafikteki sütunlar çiçek türlerini, grafiğin sol tarafındaki sayılar ise bukette yer alan çiçek sayılarını göstermektedir. Bukette bir tane kırmızı gül bulunmaktadır. Diğer sütunlardaki çiçek türlerini aşağıdaki bilgilerden hareketle siz yazınız. 10 9 8 7 6 5 4 Çiçek Sayıları 3 2 1 0 1 2 Çiçek Türleri 3 4 5 6 7 Bilgiler: 1. Bukette, kırmızı gülün sayısından üç fazla beyaz gül bulunmaktadır. 2. Bukette, birbiriyle eşit sayıda pembe ve beyaz karanfil vardır. 3. Beyaz gülün sayısından iki fazla kırmızı karanfil bulunmaktadır. 4. Beyaz karanfil sayısının üç katı sarı papatya vardır. 5. Boş kalan sütun ise beyaz papatya sayısını göstermektedir. Sorular: 1. Hangi iki çiçek türünün sayılarının toplamı 17’dir? ........................................................................... 2. Size göre soldan 4. sütun hangi çiçek türünün sayısını göstermektedir?........................................... 3. En az sayıdaki çiçek türü sayısı ile en çok sayıdaki çiçek türü sayısının toplamı kaçtır?..................... 4. Grafikteki çiçek isimlerini sağdan sola doğru sıralayınız. ……………………………………………………………………………………………………………………………………...................... .............................................................................................................................................................. A) Aşağıda verilen özelliklerden hangileri okuduğunuz “Afyon” metninde görül5. Etkinlik mektedir? Yanlarına çarpı (X) işareti koyarak belirtiniz. Yer ve zaman belirsizdir. Gezip görülen bir yer anlatılmıştır. Gerçekte var olmayan bir yer anlatılmıştır. Sahnede canlandırılmak üzere yazılmıştır. 148 B) Yukarıda özelliklerini işaretlediğiniz metin türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Gezi yazısı B) Mektup C) Fabl D) Masal C) “Afyon” metninin tür özelliklerini taşıyan bir metin yazınız. Metninize uygun bir başlık koymayı unutmayınız. .................................................................. .......................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... . 149 5. TEMA - Doğa ve Evren 6. Etkinlik: Okulunuzda yürüttüğünüz bir proje kapsamında sınıf olarak gezi düzenleyeceğinizi hayal ediniz. Bu gezinin planını yaparak aşağıdaki formu doldurunuz. GEZİ PROGRAMI Eğitim Kurumunun Adı: ................................................................................................. Gezi Tarihi: ....................................................................................................................... Gezi Yeri: .......................................................................................................................... Geziye Çıkış Saati: .......................................................................................................... Geziden Dönüş Saati: ..................................................................................................... Gezi Kafile Başkanı: ....................................................................................................... Sınıf Rehber Öğretmeni: ................................................................................................ Takip Edilecek Yol: .......................................................................................................... ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................ Gezinin Amacı: ................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Gezinin Konusu: ............................................................................................................... ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................ Gezi İçin Belirlenen İnceleme – Araştırma Görevi: ................................................... ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .......................................................................................................................... Değerlendirme: ................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. 150 A) Aşağıdaki cümleleri inceleyiniz. Sıfat tamlamalarını bularak örnekteki gibi altlarını çiziniz. 7. Etkinlik Yeni doğan güneşi seyrediyoruz. Balıkçıların kovalarında irili ufaklı balıklar var. Eğlenceli bir gezi olacağa benziyor. Kız Kulesi, masalsı bir kuledir. Her yerde tarihî yapılar var. Bugün ilginç bir efsane dinledik. B) Aşağıdaki atasözlerini sıfatlar ve isimler bölümlerinden uygun sözcükleri seçerek örnekteki gibi tamamlayınız. keskin sirke 1. ................................ küpüne zarar 2. ……………….….......…… pas tutmaz. 3. …………………….....…... kırağı çalmaz. 4. ………………………..……. kendini buğday ambarında sanır. 5. ……………………………… kara gün içindir. keskin aç ak acı işleyen tavuk patlıcan demir akçe sirke SIFATLAR * İSİMLER GELECEK DERSE HAZIRLIK Yaşadığınız çevredeki su kaynakları ile ilgili bilgi toplayınız. 151 5. TEMA - Doğa ve Evren HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Yaşadığınız çevredeki su kaynakları ile ilgili arkadaşlarınıza bilgi veriniz. 2. Sizce susuz bir yaşam nasıl olurdu? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. SU KİRLİLİĞİ Canlıların yaşamlarının devamlılığı için su oldukça önemlidir. Dünyadaki suların yaklaşık %2’si içilebilir tatlı sudur. Ancak bu kısıtlı oranlardaki tatlı sular insanların bilinçsiz kullanımı sonucunda kirlenir. Su kirliliği, genel olarak insanların neden olduğu etkenlerden dolayı suların kalitesinin azalması veya kullanılmaz hâle gelmesidir. Zararlı maddeler suyun niteliğini bozacak miktar ve yoğunlukta suya karıştığında kirlilik meydana gelir. Konutlar, endüstri kuruluşları, termik santraller, gübreler, kimyasal mücadele ilaçları, tarımsal sanayi atık suları, nükleer santrallerden çıkan sıcak sular ve toprak erozyonu gibi süreçler ve maddeler su kirliliğini meydana getiren başlıca sebeplerdir. Bunların hepsi doğrudan doğruya veya dolaylı olarak canlı ve cansız varlıklara zarar verir. 152 İçme Suyu Nasıl Temizlenir? Akarsulardan, göl ve baraj göletlerinden alınan sular içilebilecek hâle gelmesi için çeşitli işlemlerden geçirilir. Bunlardan biri olan dinlendirme, suların büyük havuzlarda bekletilmeye alınarak içindeki taş toprak gibi taneciklerin dibe çökmesidir. Suların kirlenmesine karşı alınabilecek önlemler iki grupta toplanabilir: • Su kullanımında tasarruf sağlayacak önlemler. • Suları temizleyen teknik önlemler. Birinci gruba giren önlemler, atık kirli su miktarını azaltmayı amaçlar. Teknik önlemler ise suyun kirlenmesini önlemeyi ve kirlenmiş suların arıtılmasını sağlar. Suların Kirlenme Nedenleri Nelerdir? • Kanalizasyon ve fabrika atık sularının arıtılmadan akarsu ve denizlere boşaltılması. • Evlerden ve sanayi kuruluşlarından çevreye bilinçsizce atılan atıklar. • Hava kirliliği sonucunda havaya karışan zehirli gazların, yağışlarla birlikte yeryüzüne inmesi sonucu yer üstü ve yer altı sularının karışması. • Kaza yapan petrol taşıma tankerlerinin denizlere petrol sızdırması. • Zehirli atık taşıyan varillerin okyanus diplerine atılması. • Sanayi kuruluşlarından ve ticari kuruluşlardan bırakılan atıklar: deterjan, petrol, boya... • Tarım ilaçları ve gübrelerin aşırı kullanımı. • Hayvansal ve evsel atıklar. • Sulara bırakılan kurşun, cıva, kalsiyum gibi ağır metaller. Su Yüzüne Çıkan Gerçekler • Kirli sular; deniz, göl ve nehirlerdeki canlıları olumsuz etkiler. • Kirli suları doğrudan kullanan insanlar koleraya, dizanteriye, ishale ve bağırsak hastalıklarına yakalanırlar. • Sanayi tesislerinden bırakılan yağlı atıklar, suların yüzeyini kaplayarak oksijenin suya geçişini engeller. • Oksijen yetersizliğinden suda yaşayan canlılar yok olur. Neler Oluyor? • Kirlenmiş tatlı suların içme suyu olarak kullanılması sonucunda salgın hastalıklar meydana gelebilir. • İçme suyu problemi oluşur. Ayrıca akarsu, göl ve denizlerin kirlenmesiyle buralarda yaşayan çeşitli hayvan ve bitkiler zarar görür. • Oksijen ve güneş ışığı suyun kokusunu giderir, bazı mikropları öldürür. • Bazı kimyasal maddeler suyun üstüne serpilerek suda asılı bulunan maddeler dibe çöktürülür. Bu, süzme suyun filtrelerden geçirilerek bulanıklığın giderilmesi için yapılır. Asena MERİÇ 153 5. TEMA - Doğa ve Evren 1. Etkinlik: A) Aşağıdaki kelimelerin anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bulunuz. etken nitelik konut erozyon kademe tanker varil filtre sanayi endüstri B) Anlamını öğrendiğiniz kelimelerden beşini kullanarak suyun hayatımızdaki önemi ile ilgili bir metin yazınız. ............................................................................................ ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ C) Okuduğunuz metnin konusunu aşağıya yazınız. ..................................................................................................................................................... 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Su kirliliği nasıl oluşmaktadır? Metinden örnekler vererek açıklayınız. 2. Suların kirlenmesine karşı alınan önlemlerin amaç ve sonuçları nelerdir? 3. “Suların Kirlenme Nedenleri Nelerdir?” başlığı altında verilen maddelerden hareketle asıl kirleticilerin kim olduğunu bulabildiniz mi? Nedenleriyle açıklayınız. 4. Metinde verilen bilgilere göre kirli su kullanırsak neler olur? 5. “Su gibi aziz (kıymetli) ol!” sözü size neler çağrıştırıyor? Açıklayınız. 154 3. Etkinlik A) Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Bu üç görseli birbiriyle karşılaştırarak çevre temizliği konulu bir konuşma yapınız. Konuşmanızda beden dilinizi etkili şekilde kullanınız. B) Görseldeki sloganla ilgili duygu ve düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. C) Çevre temizliği ile ilgili bir slogan geliştirerek sloganınızı aşağıdaki bölüme yazınız. Sloganınızı sınıf panosunda sergileyiniz. ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... 155 5. TEMA - Doğa ve Evren 4. Etkinlik A) Aşağıdaki broşürü inceleyiniz. teneke kutu 10 yıl pet şişe 400 yıl gazete 3 ay DOĞADA YOK OLMA SÜRELERİ plastik poşet 20 yıl sakız 5 yıl Atıkları Nereye Götürelim? Atıklarımızı en yakınımızdaki geri dönüşüm kutularına bırakabiliriz. cam şişe 4000 yıl pil 300 yıl Geri Kazanılabilen Atıklar Nelerdir? Kâğıt Karton: her türlü kâğıt atıkları, gazete, dergi… Plastik: deterjan ve şampuan ambalajları, bazı sağlık ve kozmetik ürünlerinin ambalajları, margarin kapları, su, ayran vb. ürün ambalajları. Metal: her türlü içecek kutuları, yağ tenekeleri, alüminyum ambalajlar. Cam: her türlü cam şişe ve kavanozlar. Atıklardan Neler Üretilir? Kâğıt Atıklardan: kâğıt, ambalaj… Plastik Atıklardan: deterjan şişeleri, çöp kutuları, kirli su boruları, otomobil yedek parçaları... Metal Atıklardan: metal malzemeler, pencere çerçevesi, sprey kutusu… Cam Atıklardan: cam şişe, kavanoz... * Çevre ve geri dönüşüm ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye Çevre ve Şehircilik Bakanlığının http://www.csb.gov.tr/turkce/index.php internet adresinden ulaşabilirsiniz. İnternette en güvenilir bilgilere “gov” ve “edu” uzantılı internet adreslerinden ulaşabileceğinizi unutmayınız! 156 B) İncelediğiniz broşürden hareketle “hava kirliliği” konulu bir broşür hazırlayarak broşürünüzü sınıf veya okul panosunda sergileyiniz. 5. Etkinlik: Çevre dostu ürünler satan bir fabrikanın sahibi olduğunuzu hayal ediniz. Ürünlerinizi tanıtacağınız bir reklam metni yazınız. ............................................................................................ ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. 157 5. TEMA - Doğa ve Evren 6. Etkinlik: Aşağıdaki metinden hareketle, etkinlikte kullanılan metnin yazarı hakkındaki bilgileri tahmin etmeye çalışınız. Tahminlerinizi alttaki forma örnekteki gibi yazınız ve metne uygun bir başlık bulunuz. ............................................................................................ Benim adım, gökyüzünden düşen rahmetin adıdır. Bulutların gözyaşlarıdır. Soyadımsa ağaçların tutunduğu kahverengi örtüsüdür doğanın. Annemin adı, güzel kokusu ve renkleriyle süslerken bahçeleri; babamın adı ulu, kalın gövdeli ve uzun ömürlü bir ağaçtır. Kökleri derinlere uzanır. Doğduğum şehir bir çağ açmış bir çağ kapatmıştır fethedilince. Doğduğum yıl ise, Fatih’in burayı fethetmesinden 554 yıl sonradır. Dünyayı ve tüm gezegenleri kaplayan derin karanlıktır ağabeyimin adı. Ben ona, güneşli ve sıcak bir günde, karne hediyesi olarak doğmuşum. Doğduğum ayın tam ortasında açmışım gözlerimi dünyaya. Şimdi ise doğduğum ülkenin başkentinde 6. sınıfa gidiyorum. Yağmur Adı: ................................................................................................................................. Soyadı: ............................................................................................................................ Doğum tarihi (Gün/Ay /Yıl): ............................................................................................. Doğum Yeri:..................................................................................................................... Annesinin Adı:................................................................................................................. Babasının Adı:................................................................................................................. Ağabeyinin Adı:............................................................................................................... Şu Anda Yaşadığı Şehir: ................................................................................................... Metnin Başlığı: ................................................................................................................ 7. Etkinlik: Aşağıdaki yazının bazı bölümleri, tamamlamanız için yarım bırakılmıştır. Bu yazının başlığını, yarım bırakılan cümlelerini ve devamını tahmin ederek anlam bütünlüğü oluşturacak şekilde tamamlayınız. Metninizi tamamlarken geçiş ve bağlantı ifadeleri kullanınız. 158 8. Etkinlik A) Aşağıdaki cümlelerde yer alan “su” kelimesinin geçtiği altı çizili deyimleri inceleyiniz. Aynı veya yakın anlama sahip olduğunu düşündüğünüz deyimleri örnekteki gibi eşleştiriniz. Daha sonra atasözleri ve deyimler sözlüğünden eşleştirmelerinizi kontrol ediniz. Yemekleri görünce ağzının suyu aktı. Havanda su dövme, bence bu çocuk adam olmaz. Okulda futbol maçı yapınca böyle su içinde kalmış. Bu iki arkadaşın aralarından su sızmaz. İflas ettiğini bir türlü kabul etmiyor, işleri toparlamak için kalburla su taşıyordu. Son model arabayı görünce adamın ağzı sulandı. Hasta çocuk ateşlenince su gibi terledi. Ortaklıkları süresince içtikleri su ayrı gitmezdi. vmek havanda su dö şımak kalburla su ta ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ B) Yukarıdaki cümlelerde geçen altı çizili deyimlerin anlatıma olan katkısını açıklayınız. * GELECEK DERSE HAZIRLIK Yaşadığınız bölgedeki hava şartlarının günümüzdeki durumuyla geçmişteki durumu arasında bir fark olup olmadığı ile ilgili büyüklerinizden bilgi alınız. 159 5. TEMA - Doğa ve Evren HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Yaşadığınız bölgedeki hava şartlarının günümüzdeki durumuyla geçmişteki durumu hakkında büyüklerinizden edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Dikkatinizi en çok çeken yağış türü hangisidir? Nedenleriyle açıklayınız. KAR KRİSTALLERİNİN PEŞİNDE BİR YAŞAM (Dinleme Metni) Bilge Nur KARAGÖZ 1. Etkinlik: “Kar Kristallerinin Peşinde Bir Yaşam” adlı metni dikkatle dinleyiniz. Dinleme sırasında öğretmeniniz metni durdurup metnin devamıyla ilgili tahminlerde bulunmanızı sağlayacak sorular soracaktır. Tahminlerinizi aşağıdaki boşluklara yazınız. 1. soruya verdiğim cevap: ............................................................................... ........................................................................................................................ 2. soruya verdiğim cevap: ............................................................................... ........................................................................................................................ 3. soruya verdiğim cevap: ............................................................................... ......................................................................................................................... 160 2. Etkinlik: Aşağıdaki kelimelerin anlamlarıyla ilgili tahminlerinizi aşağıya yazınız. Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Türkçe Sözlük’ten kontrol ediniz. Kelimeler Tahminim eyalet kristal objektif kadife gözlem prizma 3. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Wilson Bentley (Vilsın Bentli), nasıl bir çocukluk yaşamıştır? Bunu nereden anlıyorsunuz? 2. Wilson Bentley, kar kristallerinin resmini çizerken nasıl bir sorun yaşamıştır? Bu soruna bulduğu çözüm nedir? 3. Metne göre kar kristallerinin farklı şekil ve büyüklükte olmasının nedenleri nelerdir? 4. Yaşadığınız çevrede ne tür değişimler fark ediyorsunuz? Anlatınız. 5. Yaşadığınız çevreyi gözlemlemeniz neden önemlidir? Açıklayınız. 4. Etkinlik: Dinlediğiniz metni daha önce okuduğunuz “Ben Aziz Sancar” başlıklı metin ile karşılaştırınız. Benzerlikler Farklılıklar .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 5. Etkinlik: Wilson Bentley’in kar kristallerine olan ilgisini fark eden ailesiyle Wilson Bentley arasında nasıl bir konuşma geçmiş olabilir? Öğretmeninizle oluşturacağınız grubunuzla bir konuşma kurgulayarak sınıfınızda canlandırınız. 161 5. TEMA - Doğa ve Evren 6. Etkinlik Doğa ile ilgili merak ettiğiniz ve cevabını bulmak istediğiniz bir konuda, Öğretmeninizle oluşturacağınız grubunuzla aşağıdaki bilimsel araştırma basamaklarına uygun bir araştırma projesi hazırlayınız. Hazırladığınız projeyi arkadaşlarınıza sununuz. BİLİMSEL ARAŞTIRMA BASAMAKLARI Projenin Konusunu Seçmek Sunuş Bilgi Toplamak Rapor Yazmak Grafik, Tablo, Çizim ve Model Oluşturmak Bilimsel Yöntemi Belirlemek Kontrollü Deney Yapmak ve Sonuçları Kaydetmek PROJE FORMU Grubun Adı:.................................................................................................................... Grubun Simgesi:............................................................................................................. Grubun Üyeleri:.............................................................................................................. ......................................................................................................................................... Araştırmanın Konusu:.................................................................................................... Araştırmanın Amacı:..................................................................................................... Planlanan Araştırma Süresi: ...................................................................................... Proje Çalışma Planı:...................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... İncelenecek Kaynaklar A)Basılı Kaynaklar:................................................................................................... ......................................................................................................................................... B)İnternet Adresleri:................................................................................................ ......................................................................................................................................... Ulaşılması Beklenen Sonuçlar: .................................................................................. ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... Sunum Tarihi: ............................................................................................................... 162 7. Etkinlik A) Aşağıda içinde “ağaç” kelimesi geçen atasözlerini düzenleyerek anlamları ile eşleştiriniz. bir devrilmez ağaç vuruşla yaprağıyla ağaç gürler taşlanır veren meyve ağaç kurt insanı ağacı yer dert eğilir yaş ağaç iken Atasözlerinin Anlamları (A) Kurt ağacı nasıl içten içe kemirirse dert de insanı içten içe yer bitirir. (B) İnsan önemli işleri akrabası, yakınları, yandaşlarından güç alarak daha kolay yapar. (C) İnsanlar küçük yaşta kolay eğitilir. (D) Olumlu bir sonuç elde etmek için tek bir girişimle yetinilmemeli, o işe devam edilmelidir. (E) Bilgili, hünerli, işinde başarılı olan kimseler kıskanılır, eleştirilir ve işlerini yapmaları zorlaştırılır. Bir vuruşla ağaç devrilmez. (D) .................................................................................................................................. ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ....................................................................................................................... B) Yukarıdaki atasözlerinden birini seçerek bu atasözünün içinde geçtiği bir paragraf yazınız. ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 163 5. TEMA - Doğa ve Evren 8. Etkinlik Ayşegül’ün yaşadığı şehrin haftalık hava durumu tahmin verileri aşağıdaki gibidir: Parçalı Bulutlu Yağmur Yağışlı Günler Tahmin Edilen Hava Olayı Sıcaklık Kapalı Kar Yağışlı Rüzgâr Yönü Rüzgâr Hızı Gece Gündüz 11 Mart Pazartesi 2 oC ............ 15 km/sa 12 Mart Salı 1 oC ............ 12 km/sa 13 Mart Çarşamba 3oC ............ 13 km/sa 14 Mart Perşembe 1oC ............ 8 km/sa 15 Mart Cuma 0oC ............ 5 km/sa 16 Mart Cumartesi -2oC ............ 12 km/sa 17 Mart Pazar -3oC ............ 5 km/sa A) Aşağıdaki yönergeleri uygulayarak tablo üzerinde boş bırakılan gündüz sıcaklıklarını yazınız. * Kuzeyden esen rüzgârlar gündüz sıcaklığını gece sıcaklığına göre dört derece artırmaktadır. * Doğudan esen rüzgârlar gündüz sıcaklığını gece sıcaklığına göre üç derece düşürmektedir. * Batıdan ve güneyden esen rüzgârlar hava sıcaklığını değiştirmemektedir. 164 B) Tablo üzerindeki bilgilerden hareketle aşağıdaki soruları örnekteki gibi cevaplayınız. 11 Mart Pazartesi En sıcak gündüz hangisidir? ………………………………………………………………………………………………………… En soğuk gündüz hangisidir? ……………………………………………..……………………………………………………….. En soğuk yağışlı gün hangisidir? ………………………………………………………..………………………………………… Gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı en fazla olan yağışlı gün hangisidir? ………………………………… …….................................................................................................................................................. Rüzgârın en şiddetli estiği yağışlı gün hangisidir? ………………………………………………………………………… Rüzgârın en zayıf estiği yağışsız gün hangisidir? …………………………………………………………………………. Rüzgârın kuzeyden estiği en soğuk yağışlı gün hangisidir? …………………………………………………………… C) Hava sıcaklığının 0 oC ve altına düştüğü günlerde Ayşegül okula bir araçla gitmeyi tercih etmektedir. Buna göre, Ayşegül hangi günlerde okula araçla gitmeyi tercih edecektir? Nedenleriyle yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… D) Ayşegül’ün yaşadığı şehrin bir haftalık hava tahmin verilerinden yola çıkarak bu şehrin ikliminin insanların yaşam biçimi üzerindeki etkileri hakkında neler söyleyebilirsiniz (giyim şekilleri, ulaşım, sosyal yaşam, beslenme vb.)? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… * GELECEK DERSE HAZIRLIK Sınıfta arkadaşlarınızla paylaşmak üzere Anadolu’da kurulan Türk devletleriyle ilgili bir araştırma yapınız. 165 5. TEMA - Doğa ve Evren ŞİMŞEKLER VE YILDIRIMLAR (Serbest Okuma Metni) Ne o? Yoksa siz, şimşeklerin ve yıldırımların aynı şeyler olduklarını mı sanıyordunuz? Yok canım! Bu ikisi farklı şeylerdir. Başlangıçta aynı olsalar da sonuç olarak farklıdır şimşek ile yıldırım. Yün kazağınızı çok hızlı bir şekilde üzerinizden çekip çıkarırsanız birtakım tuhaf çıtırtılar duyarsınız. Eğer bu işi çok daha hızlı ve karanlık bir odada yapabilirseniz bu çıtırtıların sürtünmenin etkisiyle ortaya çıkan küçük elektrik kıvılcımlarından geldiğini görebilirsiniz. Bulutların içindeki milyonlarca su damlacığı ve buz kristali, rüzgârın etkisiyle birbirlerine sürtünmeye başlar. Ortaya yüklü miktarda pozitif elektrik enerjisi çıkar. Bu pozitif enerji bulutun üst kısmında birikir. Aynı anda bulutun alt kısmında ise negatif enerji birikmektedir. Rüzgâr esmeye devam ettikçe damlacıklar ve buz kristalleri de sürtünmeye devam eder. Böylece bulut, tıpkı bir pil gibi dolar. Dili olsa “Bugün kendimi çok gergin hissediyorum. Birine patlayacağım ama bakalım kime denk gelecek?” diyecek hâle gelir. Bir süre sonra da gökyüzünü kaplayan kara kara bulutların birinden diğerlerine doğru, saniyenin onda birinden daha kısa bir süre içinde, tıpkı yün kazağınızı karanlık odada çıkarırken gördüğünüz kıvılcımlardan biri, yaprakları dökülmüş kuru bir ağacın dallarına benzeyen zikzaklı 166 şekiller çizerek atlayıverir. Ancak bu kıvılcımın boyu neredeyse 8 kilometre kadardır. Hızı ise saniyede 150.000 km’dir. Bu hız, ışık hızının yarısına yakındır. Bir şimşeğin yaydığı ışık, 10 milyon tane 100 vatlık ampulün yaydığı ışıktan daha güçlüdür. Tek bir şimşeğin yaydığı enerji dahi Amerika’daki tüm elektrik santrallerinin ürettiği enerjiden daha fazladır. Dakikada 2000 adet şimşek çakmaktadır. Bunun senede kaç şimşek ettiğini de bir zahmet siz hesaplayın! (…) Gökkuşağı, Allah’ın gökyüzünde yarattığı en sevimli atmosfer olayı ise şimşekler ve yıldırımlar da en ihtişamlısıdır. Bu arada size şimşek ile yıldırımın farklı şeyler olduğunu söylemiş ama bu farkın ne olduğunu söylememiştim. Bulutlar arasında atlayıp sıçrayan dev elektrik kıvılcımlarına şimşek denir. Bu kıvılcım yeryüzüne, mesela bir binanın, bir tarlanın ortasındaki yaşlı bir armut ağacına ve yağmurdan korunmak için o ağacın altına sığınmış gariban bir çobanın yakınında bir yerlere düşerse yıldırım olur. İşte, şimşek ile yıldırım arasındaki fark budur: Şimşek çakar, yıldırım düşer. Tarık USLU 167 5. TEMA - Doğa ve Evren TEMA SONU DEĞERLENDİRME nin heyecanı ve mutluluğu içinde rüzgârla dans eden gümüş martı kuşunun yuvasını kirletmeye sizce hakkımız var mı? Muzaffer ACAR TUZ GÖLÜ TUZ ÇÖLÜ OLMAYACAK (…) Anadolu’nun ortasında her tarafa bereket saçar Tuz Gölü. Anadolu’da binlerce yıldan beri tarihe tanıklık eden Tuz Gölü, Türkiye’nin en büyük göl tuzu üretim bölgesidir. Dünya’nın yüzde 32,9 tuzluluk oranı ile en tuzlu ikinci gölüdür. Gölün tabanı 1-30 santimetre kalınlığında bir tuz tabakası ile kaplıdır. Türkiye’nin en az yağış alan yerinde olan bu gölün beslendiği kaynak sular çok azdır. (…) Hiçbir canlı, tuz olmadan varlığını uzun süre devam ettiremez. Ayrıca insan vücudunun yüzde 3,5’ini tuz oluşturur. Bunun dışında, tuzun endüstride de 14 bin kadar kullanım alanı vardır. Türkiye’nin en önemli tuz deposu olan bu gölün kıyısında gezerken ayağınız tuz kristalleriyle dans eder. Siz de bu sayede her türlü stresten kurtulursunuz. Doğanın mükemmelliğine hayran kalırsınız. (…) Bu doğa harikası göle her yıl 200 bin ton kirli atık bırakılmaktadır. Bu nedenle doğal dengesi gün geçtikçe bozulan gölün yakın bir gelecekte işlevini yitirmesi söz konusu. Göl üzerinde incelemeler yapan bilim insanları Tuz Gölü’nün hızla kirlendiğini ve yok olduğunu belirtiyor. Bozulan birçok şeyi tekrar düzeltebiliriz. Ama doğal dengesi bozulan bir gölü tekrar kazanmanın imkânı yoktur. Yavrularına yemek götürme168 1, 2, 3, 4, 5 ve 6. soruları metne göre cevaplayınız. 1. Bu metinde yazar, Tuz Gölü’yle ilgili hangi karşılaştırmayı yapmaktadır?Açıklayınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 2. Bu metinde Tuz Gölü’nün değinilen özelliklerinden üç tanesini yazınız. * …..………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. *…………………………………………………………………… ………………………………………………………………………. *…………………………………………………………………… ……………………………………………………………………… 3. Tuz Gölü’ne bırakılan kirli atıklar gölün dengesini nasıl bozuyor olabilir? Anlatınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 4. Tuz Gölü’nün yok olması hangi tehlikeleri beraberinde getirecektir? Düşüncelerinizi açıklayınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 5. Tuz Gölü’nün karşı karşıya olduğu felaket dışında, günümüzde başka hangi çevre felaketleri yaşanmaktadır? Anlatınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. Çevremizin korunması konusunda herkes duyarlı davranmalı. ……………………………………………………………………….… ……………………………………………………………………...... 6. Tuz Gölü’nü kurtarmak amacıyla yetkililere bir mektup yazınız. 8. Aşağıdaki metinlerden hangisinin anlatıcısı diğerlerinden farklıdır? Sayın Yetkili, ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. A) Evin kapısına ulaştığımızda kapıyı ilk olarak hangimizin çalması gerektiğine karar verememiştik. Arkadaşlarımızdan biri kura çekmeyi önerdi. En mantıklı yol buydu. Çünkü hiçbirimiz kapıyı çalan ilk kişi olmak istemiyorduk. 7. Aşağıdaki cümlelerde varlıkların adlarının yerine kullanılan kelimeleri bularak altlarını çiziniz. Bu kelimeleri siz de birer cümle içinde kullanınız. Çevre temizliği etkinliğine ben de katılacağım. ………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………... ............................................................................. ............................................................................. Yazımda bazı hatalar vardı, bunları öğretmenimizle düzelttik. …………………………………………………………………………. ……………………………………………………………….……..... B) Yatağa uzandığından beri uyuyamıyor, içi içine sığmıyordu. Yarın karne günüydü ve karnesindeki harika notları görmek, karnesini ailesine göstermek için sabırsızlanıyordu. Bir yıl boyunca düzenli çalışmış ve bu güzel karneyi sonuna kadar hak etmişti. C) Yola çıktıklarında bizi de arayacaklarını söylemişlerdi. Akşam oluyordu ve saatlerdir kimse aramamıştı. Merakımız ve tedirginliğimiz gittikçe artıyordu. Telefon çalsa hepimiz telefonu aynı anda açacak gibiydik. D) Sokak lambasının ışığına toplanan kelebekleri seyretti gülümseyerek. Sonra bana döndü, yüzündeki gülümseme iyice aydınlanmıştı: “Kelebekler… Ne kadar da güzeller değil mi?” dedi. Ne diyeceğimi bilemedim. 169 “Millî kültürümüzü, çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkaracağız.“ Mustafa Kemal Atatürk “Kültürün ilk basamağı, ana dilini iyi konuşmak ve iyi yazmaktır.” Peyami Safa “Kendi küItürü iIe iIgisi oImayan insan, üIkesinin yabancısıdır.” Ludwig Tieck (Ludvih Tîk) 6. TEMA Millî Kültürümüz • ANADOLU • TARHANANIN ÖYKÜSÜ • ANA DİLİ • KARA TREN (Dinleme Metni) • VATAN DESTANI (Serbest Okuma Metni) 6. TEMA - Millî Kültürümüz HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Anadolu’da kurulan Türk devletleriyle ilgili yaptığınız araştırma sonucu elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Anadolu’nun sizi en çok etkileyen özelliği hangisidir? Nedenleriyle açıklayınız. * Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI (1869-1949) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. ANADOLU Anadolu, Sultan Osman’ın yurdu. Tuğrul Bey’in konağıdır o eller. Milletimiz orda doğdu, büyüdü. Bize ana kucağıdır o eller. Osmanlılar unutmasın soyunu. Anadolu’dan aştık hudut boyunu. Orda oldu zorlu ateş oyunu. Ataların ocağıdır o eller. Bu devlete orda temel atıldı. O meydanda can alınıp satıldı. Yaylasında zağlı silah çatıldı. Kahramanlar otağıdır o eller. (…) Hep gaziler ordan gelip geçtiler. O çaylardan abdest alıp içtiler. Memleketler fetheyleyip göçtüler. Erenlerin durağıdır o eller. Her bir viran köşesinde bir er var. Türbelerde nice nice server var. Bilmem nerde böyle mutlu bir yer var. Ulu Kâbe toprağıdır o eller. 172 Şair, filozof. Hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerle tanınmaktadır. Bütün şiirlerini “Serâb-ı Ömrüm” adlı kitabında bir araya getirmiştir. Ormanında türlü kuşlar ötüşür. Çayırında gürbüz koçlar itişir. Tarlasında altın başak yetişir. Gölgesinde gam dağıtır o eller. Oradadır asıl Türk’ün oymağı. Cevahirdir bütün taşı, toprağı. Gümüş akar, çiçek kokar ırmağı. Defineler yatağıdır o eller. Sılasıdır serde, Türk’ün sevdası. Memlekettir gece gündüz rüyası. Askerlerin odur gelin odası. Gönüllerin bucağıdır o eller. Rıza, canım o ellere kurbandır. Sinesinde yatan, atan, anandır. Anadolu asıl eski vatandır. Anamızın kucağıdır o eller. Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI 173 6. TEMA - Millî Kültürümüz 1. Etkinlik: Okuduğunuz şiirde geçen bazı kelimelerin anlamları aşağıda verilmiştir. Bu bilgilerden hareketle şiirde geçen kelimeleri bularak bulmacayı tamamlayınız. 1 Z 1 4 7 G 2 2 O 3 3 S 5 L V 8 B A T N 2. Etkinlik 6 H K N 7 M 4 C 5 S 6 V G N * Soldan Sağa: 1. Tasa, kaygı, üzüntü. 2. Büyük ve süslü çadır, çerge. 3. Bir süre ayrı kaldığı bir yere veya yakınlarına kavuşma. 4. Elmas, yakut vb. değerli taşlar, mücevher. 5. Baş, kafa. 6. Yıkık, harap. 7. Ermiş. 8. Kenar, köşe, yer. Yukarıdan Aşağıya: 1. Keskinleştirilmiş, bilenmiş. 2. Ev, aile, soy. 3. Baş, başkan, reis. 4. Aşiret, boy. 5. Göğüs, gönül, yürek. 6. Sınır. 7. Sağlam, güçlü ve iyi gelişmiş. Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını ders kitabınızın sonunda bulunan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. A) Aşağıdaki soruları şiirden hareketle cevaplayınız. 1. Şiirde kullanılan görseller Anadolu’nun hangi özelliklerini yansıtmaktadır? 2. Şair, “ Bize ana kucağıdır o eller.” ifadesiyle ne anlatmak istemiştir? Açıklayınız. 3. Sizce toplulukları millet yapan değerler nelerdir? B) Şiirden hareketle arkadaşlarınıza yöneltmek üzere iki soru hazırlayınız. 1. ............................................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................................ 174 3. Etkinlik A) Şair, şiirle başlık arasında nasıl bir ilişki kurmuştur? Açıklayınız. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….…… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………......... ........................................……………………………………………………………................................................. B) Bu şiirin şairi siz olsaydınız başlığınız ne olurdu? Başlık önerilerinizi yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….…………… …………………………………………………………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………………………..............................................… 4. Etkinlik: Aşağıda sonuç paragrafı verilen metnin giriş ve gelişme paragraflarını metnin anlam bütünlüğünü sağlayacak şekilde yazınız. ................................................................ ............................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... Bütün bunlar bizim kültürümüzün zenginlikleridir. Bu kültür zenginliği Türkiye’yi dünyada eşsiz bir ülke yapmaktadır. Bize düşen görev ise bu zenginliğe sahip çıkmak ve kültürümüzü daha da yüceltmektir. 175 6. TEMA - Millî Kültürümüz 5. Etkinlik A) Aşağıda tanıtılan geleneksel oyunlarımızı inceleyiniz. Mendil Kapmaca İki gruba ayrılarak oynanır. Gruplar tek sıra hâlinde karşı karşıya gelirler. Oyun yöneticisinin elinde tuttuğu mendil, her gruptan gelen birer oyuncunun “Başla!” komutundan sonra mendili kapmasıyla oyuncunun çevresinden dolanarak mendili oyunun yöneticisine getirir. Bu oyun, mendili ilk kapan oyuncuya ikinci kez sıra gelene kadar devam eder. Sırası önce gelen grup, oyunu kazanmış olur. Kulaktan Kulağa Oyuna katılacak bütün oyuncuların yan yana oturmaları gerekmektedir. Sıranın ucunda oturan oyuncu, yanındaki arkadaşının kulağına herhangi bir cümle fısıldar. Bu oyuncu da duyduğu cümleyi diğer yanındaki arkadaşının kulağına tekrar eder. Bu, böylece sıranın sonuna kadar gider. Sıranın sonundaki oyuncu duyduklarını yüksek sesle tekrarlar. Daha sonra ilk oyuncu oyunun başında söylediklerini yeniden ama bu kez yüksek sesle söyledikten sonra son oyuncuya ulaşana kadar sözün ne kadar değiştiği ortaya çıkar. Selçuk YILDIRIM B) Siz de geleneksel oyunlarımızdan birini arkadaşlarınıza tanıtınız. Sınıfta tanıtılan oyunlardan beğendiğiniz birini sınıfınızda arkadaşlarınızla oynayınız. 176 6. Etkinlik: Aşağıda “Anadolu” ve “Kardeşim” şiirlerinden verilen bölümleri okuyunuz. Altı çizilmiş olan kelimeleri inceleyiniz. İncelediğiniz kelimeler ve verilen bölümlerden hareketle bu iki şiirin benzer ve farklı yönlerini belirleyerek aşağıya yazınız. ANADOLU (...) Rıza, canım o ellere kurbandır. Sinesinde yatan, atan, anandır. Anadolu asıl eski vatandır. Anamızın kucağıdır o eller. Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI KARDEŞİM (...) Tabiata Veysel Âşık Topraktan olduk gard aşık Aynı yolcuyuz yoldaş ık Sen yolcusun ben bac* mıyım? Âşık Veysel ŞATIRO *Bac: Değersiz, kıyme ĞLU ti olmayan, önemsiz. Benzer Yönleri ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................. Farklı Yönleri ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................. 177 6. TEMA - Millî Kültürümüz 7. Etkinlik: Aşağıdaki fotoğrafı inceleyiniz. Bu fotoğrafın sizde uyandırdığı duygu ve düşüncelerden hareketle hikâye edici bir metin yazınız. ............................................................. .......................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 178 8. Etkinlik: Aşağıdaki kelime ve ekleri örneklerdeki gibi birleştirerek birer cümlede kullanınız. A) Kelime Anadolu Ek Ek Gelen Kelime Cümlem yalın Anadolu Anadolu bizim yuvamızdır. -i Anadolu’yu Anadolu’yu karış karış gezdik. -e ....................... ............................................................................................ -de ....................... ........................................................................................... -den ........................ .......................................................................................... Ek Ek Gelen Kelime Cümlem -im canım .......................................................................................... -in canın .......................................................................................... -i ....................... .......................................................................................... -imiz ....................... .......................................................................................... -iniz ....................... .......................................................................................... -leri ....................... .......................................................................................... B) Kelime can C) “Anadolu” şiirinde, çoğul, hâl ve iyelik eki almış kelimelerden örnekler yazınız. Hâl Eki Alanlar devlete ........................................... ........................................... ........................................... .......................................... .......................................... ........................................... .......................................... ........................................... ........................................... ........................................ Çoğul Eki Alanlar ........................................... ........................................... ........................................... .......................................... .......................................... ........................................... .......................................... ........................................... ........................................... ........................................... * İyelik Eki Alanlar ........................................... ........................................... ........................................... .......................................... .......................................... ........................................... .......................................... ........................................... ........................................... ........................................... GELECEK DERSE HAZIRLIK Sınıfınızda anlatmak üzere bir yemeğin malzemelerini ve yapılış aşamalarını öğreniniz. 179 6. TEMA - Millî Kültürümüz HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Yörenizin meşhur yemeklerinin adlarını sınıfta paylaşınız. 2. Hangi çorba çeşitlerini biliyorsunuz? Anlatınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. TARHANANIN ÖYKÜSÜ Kış aylarında sofralarımızın vazgeçilemez çorbalarından olan tarhananın öyküsünü merak ettiniz mi? Dilimize Farsçadan geçmiş bir kelime olan tarhana, Orta Asya, Balkanlar ve Anadolu’da çeşitli yapım şekilleriyle farklılıklar gösteren besleyici bir gıdadır. Tarhana çorbası çok eski geleneklerimizden biridir. Türkiye’de de yörelere göre farklı tarhana hazırlama biçimleri görülür. Ana malzemesi olan yoğurdun çeşitli malzemeler eklenerek kurutulması ile elde edilir. Yurdumuzda en ünlü tarhanalar Uşak, Ankara, Kahramanmaraş, Malatya ve Denizli bölgelerinde yapılanlardır. Hatta ihraç edilen Maraş tarhanasının önemli bir pazar payı da vardır. Geleneksel mutfağımızın vazgeçilmezlerinden olan tarhanalar genellikle eylül ve ekim aylarında yapılır. Yörelere göre değişmekle birlikte genel olarak domates, kırmızıbiber, soğan, nane iyice doğranıp yoğurt, un, tuz ilave edilerek harç hâline getirilir. Elde edilen harç bir süre mayalanmaya bırakılır. Bu arada bekleme süresi tarhananın türünü belirler. Uzun süre bekletilenler ekşi tarhana, kısa süre bekletilenler tatlı tarhana hâline gelir. Bazı bölgelerde bu karışıma haşlanmış nohut, dövme buğday ilave edilir. Mayalanma işlemi bitince elde edilen harçlar, bir bez üzerine yayılarak gölge bir yerde kurutulur, kuruyunca elle ovularak un hâline getirilir. Daha sonra kışın kullanılmak üzere bez torbalarda saklanır. Nohut veya dövme buğday ilave edilmiş biçiminde, un hâline getirilmek yerine parçalar hâlinde toparlanır ve saklanır. İstenildiği zaman tarhanadan bir miktar alınıp çorba yapılır. 180 Yazın doğal malzemelerle bir araya getirilerek hazırlanan tarhanalar kış soğuğunda vazgeçilmez çorbalarımıza dönüşürler. Uzun süre saklanabilme özelliği de tarhanayı vazgeçilmez gıdalarımızdan biri yapmaktadır. Türkiye’de üretilen tarhanaların büyük çoğunluğu evde yapılmaktadır. Son yıllarda endüstriyel üretim de başlamıştır. Ortak değerlerimizden biri olan bu gıdayı korumak, kültürel ve ticari açıdan da önem taşımaktadır. Tarhana Çorbası Nasıl Hazırlanır? Malzemeler • Yarım çay bardağı toz tarhana. • 1 çay bardağı soğuk su. • 1 yemek kaşığı domates salçası. • 1 yemek kaşığı dolusu tereyağı. • 1 çay kaşığı nane. • 1 çay kaşığı pul biber. • 1 tatlı kaşığı tuz (damak tadımıza göre ayarlayalım). • 6 su bardağı sıcak su. 1. Bir kabın içine tarhanayı ve 1 çay bardağı soğuk suyu koyup iyice karıştıralım. Tarhanayı soğuk su ile açarsanız topaklanmaz. 2. Tencereye tereyağını koyup eritelim. 3. Üzerine salçayı ilave edip kavuralım. 4. Sonra su ile açtığımız tarhanayı ilave edip karıştıralım. 5. Daha sonra içine 2 su bardağı sıcak suyu ilave edip karıştıralım. 6. Kaynayana kadar sürekli karıştırarak pişirelim. 7. Kaynayınca kısık ateşe alıp 15-20 dakika daha pişirmeye devam edelim. 8. Kalan 4 bardak sıcak suyu, çorba koyulaştıkça yavaş yavaş ilave ederek karıştıralım. (Suyun hepsini birden ilave ederseniz çorbanın kıvamını yakalayamazsınız.) 9. Son olarak üzerine naneyi, pul biberi ve tuzu ilave edip biraz daha kaynatalım. Tarifimiz 4 kişiliktir. Tarhana çorbamızı sıcak sıcak servis yapalım. Afiyet olsun! TSE Öncü Çocuk Dergisi 181 6. TEMA - Millî Kültürümüz 1. Etkinlik A) Aşağıdaki kelime ve kelime gruplarının anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bulunuz. Kelime ve Kelime Grupları Sözlükteki Anlamı mayalanma malzeme ev ekonomisi endüstriyel B) Anlamlarını öğrendiğiniz kelimelerden iki tanesini seçerek bunları birer cümlede kullanınız. 1. .............................................................................................................................................. 2. .............................................................................................................................................. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Tarhananın ana malzemesi nasıl elde edilir? Anlatınız. 2. Yurdumuzda en ünlü tarhanalar nerelerde yapılır? 3. Tarhanalar ne zaman, hangi malzemelerle ve nasıl yapılır? Anlatınız. 4. Evde hazırlanan yiyeceklerin ev ekonomisine ve sağlığımıza olan faydaları nelerdir? 5. Yurdumuzun farklı yörelerine ait yemeklerle ilgili neler biliyorsunuz? Örnekler vererek anlatınız. 3. Etkinlik: Aşağıdaki sahneyi, yönergelere uygun şekilde sınıfınızda canlandırınız. Arkadaşlarınızla beşer kişilik gruplara ayrılınız. Gruptaki görev dağılımını şu şekilde yapınız: • Bir kişiyi garson olarak belirleyiniz. • Bir kişiyi aşçı olarak belirleyiniz. • Bir kişiyi, başka şehirden sizi ziyarete gelen bir arkadaşınız olarak belirleyiniz. • Diğer iki kişiyi de ziyarete gelen arkadaşlarını ağırlayacak olan kişiler olarak düşününüz. • Ziyarete gelen arkadaşınıza şehrinizin veya yörenizin geleneksel yemeklerini ikram edebileceğiniz bir lokantaya gittiğinizi düşününüz. Bu lokantada, garson ve aşçının da yardımıyla arkadaşınıza yöresel yemeklerinizi ikram ederek tanıtınız. 182 4. Etkinlik: Malzemelerini ve yapılış aşamalarını öğrendiğiniz yemeğinizi aşağıya yazınız. Daha sonra, hazırladığınız yemeği arkadaşlarınıza anlatınız. Malzemeler: ........................................................................................................................................ ...................................................................................................................................... ................................................................................................. ........................................................................................... .............................................................................................. ................................................................................................. .............................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. Hazırlanışı: ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ...................................................................................................................................... ................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ 183 6. TEMA - Millî Kültürümüz 5. Etkinlik: Aşağıdaki yazının bazı bölümleri, tamamlamanız için yarım bırakılmıştır. Bu yazıyı, yazının yarım bırakılan cümlelerini ve devamını tahmin ederek anlam bütünlüğü oluşturacak şekilde tamamlayınız. 184 6. Etkinlik: Aşağıdaki görsellerde yer alan kelimelerle ekleri örnekteki gibi birleştiriniz. Anlamının değiştiğini düşündüğünüz kelimeleri yuvarlak içine alınız. yöre -de yörede yurt -sel -miz .............. -taş .............. ............ -ta -suz .............. .............. ev -cil ............... -ler tuz -li .............. .............. -luk .............. * -cu -u .............. .............. GELECEK DERSE HAZIRLIK Türk dilinin ana dili olarak kullanıldığı devletleri araştırınız. 185 6. TEMA - Millî Kültürümüz HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Türk dilinin ana dili olarak kullanıldığı devletler ile ilgili yaptığınız araştırma sonucunda elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. “Ana dili” kavramının sizde çağrıştırdığı duygu ve düşünceleri arkadaşlarınızla paylaşınız. * Bahtiyar VAHAPZADE (1925-2005) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. ANA DİLİ Dilimiz çözülünce ilk defa “ana” deriz biz, “Ana dili” adını alır bizim ilk dersimiz. İlk şarkımız ninniyi anamız öz sütüyle, İçirir ruhumuza bu dilde damla damla. Bu dil bizim ruhumuz, aşkımız, canımızdır, Bu dil birbirimizle ahd ü peymanımızdır. Bu dil tanıtmış bize bu dünyada her şeyi. Bu dil ecdadımızın bize koyup gittiği. (…) 186 Çağdaş Azerbaycan şiirinin önde gelen temsilcilerindendir. Manzum hikâye ve oyunlar da yazmıştır. Bazı eserleri: Menim Dostlarım, Bahar, Çınar, Sade Adamlar, Ceyran, Aylı Gece, Bir Ürekde Dört Fasıl, Kökler Budaklar, Dan Yeri, Açılan Seherlere Selâm, Özümle Sohbet... Ana dilim, sendedir halkın aklı, hikmeti, Arap oğlu Mecnun’un derdi sende dil açmış. Yüreklere yol açan Fuzuli’nin sanatı, Ey dilim, kudretinle dünyalara yol açmış. Sende benim halkımın kahramanlıkla dolu, Tarihi yapraklanır, sayfa sayfa çevrilir. Sende nice bin yıllık benim medeniyetim, Şan şöhretim saklanır. Benim adım sanımsın, Namusum vicdanımsın. Milletlere, halklara halkımızın adından, Muhabbet destanları yaratıldı bu dilde. Bu dil tanıtmış bize bu dünyada her şeyi Bu dil ecdadımızın bize koyup gittiği En kıymetli mirastır, onu gözlerimiz gibi Koruyup nesillere biz de hediye verelim. Bahtiyar VAHAPZADE 187 6. TEMA - Millî Kültürümüz 1. Etkinlik: Aşağıdaki kelimeleri anlamlarıyla örnekteki gibi eşleştiriniz. ahd-ü peyman Güç, iktidar, zenginlik. hikmet Yemin etme, söz verme. vicdan Aynı çağda yaşayan ve hemen hemen aynı yaşta bulunan kimselerin tümü, kuşak. kudret Bilgelik, öğüt verici söz, gizli sebep. miras Ölen bir yakınından kalan mal mülk, para veya servet. nesil Kişiyi kendi davranışları hakkında bir yargıda bulunmaya iten güç. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları şiirden hareketle cevaplayınız. 1. “Dünyayı dil ile tanımak” ifadesinden ne anlıyorsunuz? Açıklayınız. 2. Şair, ana dilimizi nelere benzetmektedir? Örneklerle anlatınız. 3. Şaire göre en kıymetli miras nedir? Açıklayınız. 4. Şiirin son dörtlüğünde şair bize ne önermektedir? 5. Ana dilimizi sevmemiz neden önemlidir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Etkinlik: Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz. Siz de şiirden çıkarılabilecek ve çıkarılamayacak yargılar yazınız. Şiirden Çıkarılabilecek Yargılar Bize bu dünyada her şeyi ana dilimiz tanıtmıştır. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. ................................................................. 188 Şiirden Çıkarılamayacak Yargılar Ana dilimizi doğru kullanmak bilim ve teknolojide ilerlememizi sağlar. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. 4. Etkinlik: Öğretmeninizle oluşturacağınız grubunuzla görev paylaşımı yaparak İstiklâl Marşı’mızı ezberleyiniz, sınıfınızda solo ve koro bölümler hâlinde seslendiriniz. İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. 5. Etkinlik (…) Mehmet Âkif ERSOY A) Aşağıdaki şiiri okuyunuz. Şiirin sizde uyandırdığı duygu ve düşünceleri arkadaşlarınızla paylaşınız. TÜRK GENÇLİĞİNE BİR HİTABE Korkma yürü, ümidisin milletin Her manii yıkar, ezer himmetin. Tuttuğun yol terakkinin yoludur Kalbin, fikrin emel ile doludur. Senin azmin yükseltecek milleti Mahvedecek cehaleti, zilleti… (...) Uyan uyan… Bu girdaptan uzaklaş! İlerleyen milletlere koş, yaklaş! Her milletin gençlerdendir rehberi Sen de durma, haydi atıl ileri!.. Mehmet FİKRİ B) Aşağıya “Türkiye” konulu akrostiş bir şiir yazınız. ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... 189 6. TEMA - Millî Kültürümüz 6. Etkinlik A) Aşağıdaki metinleri noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. TÜRK DÜNYASI Bugün Dünya üzerinde Türkler, oldukça geniş bir coğrafyada yaşamaktadır. Türk dünyası olarak tanımlanan coğrafya, Avrasya olarak adlandırılan Avrupa ve Asya kıtalarının neredeyse merkezindedir. Ana hatları ile batıda Balkanlardan, doğuda Büyük Okyanus’a, kuzeyde Kuzey Buz Denizi’nden, güneyde Tibet’e kadar olan saha, Dünya üzerinde Türklerin yoğun olarak yaşadığı coğrafya olarak kabul edilmektedir. Türk dilini konuşan toplulukların yaşadığı coğrafya Türk dünyası olarak adlandırılır. Erhan TOPAL-Adem SEZER TÜRK DÜNYASI ÜLKELERİ 29 Ekim 1923’te ülkemizde Cumhuriyet ilan edilmiştir. 1983 yılında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etmiştir. Sovyet Rusya’nın 1991 yılında dağılmasıyla Türk dünyası coğrafyasındaki birçok devlet bağımsızlığına kavuşmuştur. Türk dünyası içerisinde yer alan Azerbaycan, 30 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Türkmenistan, 17 Ekim 1991, Kazakistan 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsız olmuştur. Kırgızistan 31 Ağustos 1991, Özbekistan 1 Eylül 1991’de bağımsızlığını elde etmiştir. Türkler, bu devletlerin dışında Başkurdistan, Çuvaş Dağıstan, Gagavuz, Kabarday-Balkar, Karakalpak, Nahcıvan, Saha, Tuva (Yakut), Uygur (Doğu Türkistan) olmak üzere 10 özerk cumhuriyette ve Dağlık Altay, Hakas ve Karaçay-Çerkes olmak üzere de 3 muhtar vilayette yaşamaktadırlar. www.mfa.gov.tr B) Aşağıdaki cümleleri yukarıdaki metinler ve görsellere göre tamamlayınız. 1. …………......................................…. coğrafi alan olarak en büyük bağımsız Türk devletidir. 2. ……..............................................…..............................… Kazakistan’ın güneydeki sınır komşularıdır. 3. Hazar Denizi’nin doğusundaki bağımsız Türk devletleri …….........................................................…... 4. Hazar Denizi’nin batısındaki bağımsız Türk devletleri ise ……............................................................ C) Aşağıdaki soruları yukarıdaki metinlerden hareketle cevaplayınız. 1. Kaç tane bağımsız Türk devleti bulunmaktadır? 2. Sovyet Rusya’nın dağılmasıyla bağımsız olan ilk Türk devleti hangisidir? 3. 29 Ekim 1923, ülkemizde ne olarak ve nasıl kutlanmaktadır? Anlatınız. 4. Türk dünyasının geniş bir coğrafi alana yayılmasının nedeni sizce nedir? Açıklayınız. 190 7. Etkinlik: Yıllardır yabancı bir ülkede yaşadığınızı hayal ediniz. Aile üyelerinizden birine, ülkenize ve ailenize duyduğunuz özlemi anlatan bir mektup yazınız. ..................... ....................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK İnsanlar eskiden hangi ulaşım araçlarını kullanırlardı? Araştırınız. 191 6. TEMA - Millî Kültürümüz HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Eskiden kullanılan ulaşım araçları ile ilgili yaptığınız araştırmanın sonuçlarını arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Metnin başlık ve görselinden hareketle konusunu tahmin ederek arkadaşlarınızla paylaşınız. * Öğretmeninizin dinleteceği türküde geçen anlamını bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarını 1. Etkinlik’e not alınız. KARA TREN (Dinleme Metni) Söz - Müzik: Özhan EREN 192 Özhan EREN (1959-...) Yapımcı, yönetmen, yazar ve müzisyen. Sinema, televizyon ve müzik dünyasında başarılı pek çok çalışmaya imzasını atmıştır. 1. Etkinlik Kelime veya Kelime Grubu A) Türküyü dinlerken not aldığınız kelime ve kelime gruplarının anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bulunuz. Sözlükteki Anlamı B) Anlamlarını öğrendiğiniz kelime ve kelime gruplarından üç tanesini seçerek bunları birer cümlede kullanınız. .................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 2. Etkinlik A) Aşağıdaki soruları dinlediğiniz metinden hareketle cevaplayınız. 1. Metnin hikâyesinde hasret duyulan kişi kimdir? 2. Dinlediğiniz türkünün hikâyesinde Osmanlı Devleti nasıl bir durumda anlatılmaktadır? Açıklayınız. 3. “Kara trenlerin kara haber getirmesi” ifadesi size neyi çağrıştırıyor? Anlatınız. B) Dinlediğiniz metinden hareketle arkadaşlarınıza yöneltmek üzere iki soru hazırlayınız. 1. ………………………………………………………………………………………………………………………………..............…….... 2. ……………….……………………………………………………………………………………………………………................…...... 193 6. TEMA - Millî Kültürümüz 3. Etkinlik: Öğretmeninizin dinleteceği bir türküden hareketle bu türkünün hikâyesini kurgulayarak aşağıya yazınız. .......................................................... ............................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 4. Etkinlik: Aşağıdaki görseli inceleyiniz. Görseldeki davranıştan hareketle bu davranışın kültürümüzdeki yerini ve önemini anlatacağınız bir konuşma yapınız. 194 5. Etkinlik A) Size verilen başlıktan hareketle aşağıya bilgilendirici bir metin yazınız. FARKLI KÜLTÜRLERİN BEŞİĞİ ANADOLU ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... B) Yazınızdaki yazım ve noktalama hataları ile anlam bütünlüğünü bozan ifadeleri öğretmeninizin yardımıyla belirleyerek düzeltiniz. 6. Etkinlik: Aşağıdaki kelimeleri ilgili başlıkların altına örnekteki gibi yerleştiriniz. Çanakkale kitaplık annem Türkçe demiryolu çantası kapı aslanağzı çiçekçi ilkbahar Uşaklı ağaçta Basit Kelimeler Türemiş Kelimeler Birleşik Kelimeler annem ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ...................................... 195 6. TEMA - Millî Kültürümüz 196 7. Etkinlik: Yan sayfadaki haritada, ülkemizdeki demir yollarının bir bölümü ve demir yollarının geçtiği iller işaretlenmiştir. A) Haritadaki illerin adlarını, kitabınızın sonundaki Türkiye haritasından yararlanarak harita üzerine yazınız. B) Bu haritaya göre, aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri doldurunuz. 1. Ankara’dan İzmir’e trenle gitmek isteyen bir kişi …………………………….. ve ………………………....……...... illerinden geçmek zorundadır. 2. İstanbul’dan Sivas’a trenle yolculuk yapmak isteyen bir kişinin geçeceği üç il şunlardır: …………………………….. , …………………………….. , …………………………….. 3. Kars – Elâzığ arasında trenle yolculuk yapan bir kişi, Malatya’dan hemen önce ……………..…............ ............................................ ilinden geçmek zorundadır. 4. Gaziantep – İstanbul arasında trenle yolculuk yapan bir kişi Konya’dan sonra …………………………..… …………………………………………………………………………………………………………………………………………….......…… 5. Ankara’dan Afyonkarahisar’a trenle gitmek isteyen ve Yüksek Hızlı Tren’e de binmek isteyen bir kişi hangi illerden geçmelidir? Kişinin kullanacağı yolu tarif ediniz. Tarifinizi yaparken “önce, sonra, daha sonra, ardından” gibi ifadeleri kullanmaya çalışınız. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..….… …….…………………………………………………………………………………………………………………………………………..……… ………….………………………………………………………………………………................................................................. C. Aşağıdaki soruların cevaplarını yazınız. 1. Sivas’ta yaşayan ve tren yolculuğu yaparak Ertuğrul Gazi Türbesi’ni ziyaret etmek isteyen bir kişi hangi illerden geçerek yolculuk yapmalıdır? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….....……. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....…. 2. Konya’da yaşayan ve tren yolculuğu yaparak Mustafa Kemal Atatürk’ün 4 Eylül 1919 tarihinde topladığı kongrenin binasını ziyaret etmek isteyen bir kişi hangi illerden geçerek yolculuk yapmalıdır? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....…. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....…. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….....……. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....…. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….....……. 3. Afyonkarahisar’da yaşayan ve tren yolculuğu yaparak Elâzığ’ı görmek isteyen bir kişi hangi illerden geçerek yolculuk yapabilir? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………......… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………......…… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….....….… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………......…… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………......…… * GELECEK DERSE HAZIRLIK Yaşadığınız çevrede en fazla ilgilenilen spor dalı ile ilgili araştırma yapınız. 197 6. TEMA - Millî Kültürümüz VATAN DESTANI (Serbest Okuma Metni) O kadar dolu ki toprağın şanla Bir değil, sanki bin vatan gibisin Yüce dağlarına çöken dumanla Göklerde yazılı destan gibisin Hep böyle bulutlar içinde başın Hilâli kucaklar her vatandaşın Geçse de asırlar, tazedir yaşın O kadar leventsin, fidan gibisin Çiçeksin, bayılır kuşlar kokundan Her dalın bir yay ki zümrüt okundan Müjdeler fısıldar Ergenekon’dan Bu sese gönülden hayran gibisin Ey bütün cihana bedel Türkeli Açtığın cenklerin yoktur evveli Tarih bir nehir ki coşkundur seli Sen ona nispetle umman gibisin 198 Bir yandan hep böyle taştın, köpürdün Bir yandan cefalı bir ömür sürdün Fakat ne derece ezildinse dün Şimdi gene tunçtan kalkan gibisin Bir insan nihayet kemikle ettir Bu et, bu kemiğe can hürriyettir En büyük hürriyet cumhuriyettir Demek şimdi sen bir cihan gibisin Ey ana toprağı, ey Anadolu Açıldı önünde terakki yolu Hamdolsun her yanın bereket dolu Cennette bir yeşil meydan gibisin Yeni bir ay ördün al bayrağına Girdin en sonunda irfan bağına Medeni hayatın nur ırmağına Ezelden susamış ceylan gibisin Halit Fahri OZANSOY 199 6. TEMA - Millî Kültürümüz TEMA SONU DEĞERLENDİRME 1-5. soruları metne göre cevaplayınız. İLMEK İLMEK YA Ş AT I L I YO R MİLAS HALILARI Hatice Teyze 68 yaşında. Karacahisar köyündeki mütevazı evinde, 53 senenin verdiği ustalıkla oturuyor dokuma tezgâhının başına. Ev işlerinden arta kalan zamanını halı dokuyarak değerlendirdiğini söylese de alçakgönüllülükle, attığı her ilmek ve ellerindeki hızı hayranlıkla izliyorum. Ardından da buraya gelene kadarki süreci soruyorum. Kendine has üslubuyla başlıyor anlatmaya: “Koyundan kırpılan yünleri sıcak suyla yıkayıp sonra duru suyla kirini gideriyorum ve duruluyorum. İçini temizleyip makineye vererek yünü taratıyorum. Kök boyayla yünleri boyuyorum. Kök boya önemlidir. Milas halısının en önemli özelliklerinden biri, doğal boyayla yapılıyor olmasıdır çünkü. Boyama işleminden sonra dokuma makinesine ipleri geriyorum. Her birinin ayrı motifleri var. Seçtiğim motife göre halıyı dokumaya başlıyorum.” Yününden ipliğine, tezgâha gelene kadar her bir aşamada kendi el emeği var Hatice Teyze’nin. Muğla’nın ilçesi Milas’ın köylerinde halı dokumacılığını sürdüren niceleri var Hatice Teyze gibi. Bu köylerden Bozalan ve Karacahisar ise bu geleneği sürdüren önemli halı köyleri. Kadınların atölye olarak kullandıkları kendi evlerinde dokunan halılar, Milas Salı Pazarı’nda satıldığı ya da halı firmalarına yapıldığı gibi, kadınlar özel sipariş yöntemiyle de çalışıyorlar. Ceyda ADAR 200 1. Bu metindeki bilgilere dayanarak Hatice Teyze’nin halı dokumaya kaç yaşında başladığı söylenebilir? ………………………………………………………………………. 2. Bir halının aşağıda verilen oluşma aşamalarını metne göre sıraya koyunuz. Sıralamanızı yaptıktan sonra oluşan paragrafı aşağıya yazınız. Paragrafınızı yazarken “önce, sonra, bunun ardından, ilk olarak, hemen arkasından” gibi ifadeler kullanınız. * Halının motifi belirlenir. * Koyunlardan kesilen bu yünler sıcak suyla yıkanır. * İçi temizlenen yünler taranmak için makineye verilir. * Boyanan ipler dokuma makinesine gerilir. * Halı dokunmaya başlanır. * Yünlerin kirli suyunu gidermek için durulama yapılır. Yünlerin içi temizlenir. * Koyunların yünleri kesilir. * Yünler kök boyayla renklendirilir. ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… 3. Bu parçada Milas halılarının hangi özelliğine ……………………………………………………….……………… vurgu yapılmıştır? Aşağıya yazınız. ……………………………………………………….………..……… ……………………………………………………….………..……… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……..………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….………..……… ………………………………………………………………………… 4. Okuduğunuz metinde geçen “Ev işlerinden …………….……………………………………….……....………… arta kalan zamanını halı dokuyarak değerlendirdiğini söylese de alçakgönüllülükle, attığı her 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili keilmek ve ellerindeki hızı hayranlıkla izliyorum.” lime basit yapılıdır? cümlesinden ne anladığınızı aşağıya yazınız. A) Yapboz parçalarını bir araya getirdik. ……………………………………………………….……………… B) Köpekler çöp kutusunun çevresinde toplandı. ……………………………………………………….……………… C) Babam bana yeni bir kalemlik aldı. ……………………………………………………….……………… D) Hayri’nin gözlüğü kırılmış. ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… 8. I. Bir gün yaşlı adam birden kayboldu. ……………………………………………………….……………… II. Mahalleden hiç kimse yaşlı adamın nereye 5. Bu metinden hareketle aşağıdaki yargılardan gittiğini bilmiyordu. hangisine ulaşılamaz? III. Sokağın köşesinde simit satan ihtiyarı her gün görürdüm. A) Milas halıları doğal yolla yapılan kök boyayla IV. Adını sanını bilmesem de selamlaşır, gülümboyanmaktadır. B) Fabrikalarda dokunan halılar Milas Salı Paza- serdik birbirimize. V. Simit tezgâhı bomboş ve kapalı kalmıştı. rı’nda satılmaktadır. C) Bazı halılar, Milaslı kadınlar tarafından sipariş üzerine dokunmaktadır. Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerle bir paD) Milaslı kadınların halı dokumacılığı tamamen ragraf oluşturulduğunda doğru sıralama aşağıel emeği üzerine kuruludur. dakilerden hangisi olur? 6. Milas halıları pazarlayan bir tüccar olduğunuzu düşünerek aşağıdaki yönergeleri uygulayınız. A) III – IV – V – I – II B) III – IV – I – V – II A) Pazarlayacağınız halılarda hangi motiflerin ol- C) III – I – IV – V – II masını isterdiniz? Gerekçeleriyle yazınız. D) III – II – IV – I – V ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… 9. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili kelime, ……………………………………………………….……………… isim durum eklerinden birini almamıştır? ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… ……………………………………………………….……………… A) Biraz önce arkadaşımı bahçede gördüm. B) “Müşterileriniz sizin halılarınızı niçin tercih etmeliler?” sorusundan yola çıkarak halılarınızı pazarlamak için bir reklam metni tasarlayıp yazınız. Halılarınız için bir marka ismi oluşturmayı unutmayınız. B) Geziye katılmak için annemden izin aldım. C) Dostlarımın kalbimde ayrı bir yeri var. D) İzleyeceğimiz film biraz sonra başlayacak. 201 “Sporda başarılı olmak için bütün milletçe sporun niteliği ve değeri anlaşılmış olmak, ona kalpten sevgiyle bağlanmak ve onu vatani görev saymak gerekir.” Mustafa Kemal Atatürk “OImaya devIet cihanda bir nefes sıhhat gibi.” Kanuni SuItan SüIeyman “Dünyanın en iyi doktorları: perhiz, sükût ve neşedir.” Jonathan Swift (Canıtın Sıvift) 7. TEMA Sağlık ve Spor • BİSİKLET ZAMANI • YEMEK, İÇMEK VE SİNDİRMEK • OBEZİTE HAKKINDA 10 SORU 10 CEVAP • VAZGEÇMEYENLERİN HİKÂYESİ (Dinleme Metni) • CİRİT (Serbest Okuma Metni) 7. TEMA - Sağlık ve Spor HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Yaşadığınız çevrede en fazla ilgilenilen spor dalı ile ilgili arkadaşlarınıza bilgi veriniz. 2. Hangi spor dallarıyla ilgileniyorsunuz? Anlatınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. Okuma esnasında önemli gördüğünüz yerlerin altını çiziniz. BİSİKLET ZAMANI Bazen spor yapmak, bazen eğlenmek, bazen de bir yere gitmek için kullanılan ve insan gücüyle çalışan bir taşıt... Evet, bisikletten bahsediyoruz. Bisiklet belki de birçoğumuzun kullandığı ilk araç. Gelin, bisikletlerin dünyasına biraz daha yakından bakalım. Kullanım amacına, sürüleceği zeminin özelliklerine ya da sürüş mesafesine göre farklı özelliklerde üretilen bisikletler var. Dağ bisikleti, tur bisikleti, yarış bisikleti ve BMX bisikleti bunlardan bazıları. Tur bisikletleri genellikle asfalt zeminde yapılacak uzun süreli sürüşler için tasarlanmıştır. Ön ve arka bölümüne yük taşımak için bagaj taşıyıcılar takılabilir. Genellikle ön ve arkasında farlar bulunur. Ayrıca sürücünün ve bisikletin parçalarının kirlenmesini önlemek için tekerleklerin üst kısmında çamurlukları vardır. Yarış bisikletleri asfalt zeminde ve düzgün yollarda hızlı gidebilmek için tasarlanmıştır. Tekerlekleri diğer tüm bisiklet türlerine göre daha ince ve düzdür. Bu nedenle tekerlek ile yol arasındaki sürtünme daha az olur. Sürücüler bu bisikletleri kullanırken hafif kambur bir şekilde öne doğru eğilirler. Böylece rüzgâr, bisikletçinin hızını en az şekilde etkiler. Tüm bunlar bisikletin daha hızlı gitmesini sağlar. Ayrıca bu tür bisikletlerin seleleri dar ve gidonları alçaktır. 204 Dağ bisikletleri toprak yol, patika ve her tür arazide kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Diğer bisiklet türlerine göre tekerlekleri daha kalın, dişli ve patlamaya dayanıklıdır. Arazide kullanımının rahat olması için bu bisikletlerde genellikle ön ve arka bölümde sallantıyı azaltan, “amortisör” adı verilen düzenekler bulunur. Bisiklete binerken öncelikle kendi gü venliğinizi düşünmelisin iz. Bunun için bisi kletin selesini kendinize göre ayarlayın. ın ya Bisikletler için ayrılan yolları kullan olmada bisiklete, motorlu araç trafiğinin in. dığı yerlerde -örneğin parklarda- bin dizlik Varsa eldiven, . n kı ta sk ka Mutlaka takabilirsiniz. ve dirseklik de 205 7. TEMA - Sağlık ve Spor Bisiklet aslında tekerlek, vida, dişli çark, pedal gibi çok sayıda basit makinenin birleşiminden oluşan bir taşıt. Bisikleti süren kişi, bisikleti hareket ettirebilmek için pedalları çevirir. Pedalların çevrilmesi ön dişli çarkı harekete geçirir. Çünkü ikisi birbirine sabitlenmiştir. Pedalların çevrilmesiyle hareket eden ön dişli çark, ona takılı olan zinciri harekete geçirir. Zincir, yine ona takılı olan arka dişli çarkın dönmesini sağlar. Arka dişli çark tekerleğe sabitlenmiştir. Arka dişli çarkın dönmesiyle tekerlek de dönmeye başlar ve bunun sonucunda bisiklet ilerler. Reflektör Meryem Arzu ARUNTAŞ Sele Zincir Bazı bisikletler viteslidir. Vitesli bisikletlerde farklı büyüklüklerde dişli çarklar bulunur. Zincir, kablolu bir mekanizmayla farklı dişli çarklara geçirilir. Bisikletin hızı zincirin önde ve arkada hangi dişli çarklarda olduğuna göre değişir. Zincir, ön dişli çark grubundaki daha büyük dişli çarka, arka dişli çark grubundaki daha küçük dişli çarka geçtikçe bisiklet hızlanır. Bisikleti, birer kaldıraç gibi çalışan frenler durdurur. Fren kolları sıkıldığında kuvvet onlara bağlı olan teller aracılığıyla fren pabuçlarına iletilir. Fren pabuçları da jantları sıkıştırır. Böylece oluşan sürtünme, tekerlekleri dolayısıyla da bisikleti yavaşlatır ve durdurur. Gidon Fren Pabucu Fren telleri ve vites kontrol kablosu Maşa Arka dişli Vites dişlisi grubu 206 Pedal Ön dişli grubu Lastik Göbek Jant 1. Etkinlik: Aşağıdaki kelimelerin anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bulunuz. Kelime Sözlükteki Anlamı zemin mesafe asfalt çamurluk sele gidon patika amortisör düzenek kaldıraç fren jant arazi kambur * Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını ders kitabınızın sonunda bulunan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. 207 7. TEMA - Sağlık ve Spor 2. Etkinlik A) Okuduğunuz metinden hareketle arkadaşlarınıza yöneltmek üzere sorular oluşturunuz. Sorularınızı oluştururken 5N 1K sorularını kullanınız. B) Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Bisikletler hangi yönleriyle farklı özelliklere sahiptir? Örneklerle açıklayınız. 2. Tur bisikletlerinin özellikleri nelerdir? 3. Yarış bisikleti sürücülerinin bisikleti kullanırken öne doğru eğilmelerinin nedeni nedir? Açıklayınız. 4. Yarış bisikletleri ile dağ bisikletlerinin tekerlekleri arasında nasıl bir fark vardır? Nedenleriyle açıklayınız. 5. Bisiklet kullanırken hangi güvenlik önlemlerini almalıyız? 6. Spor yapmak yaşamımızı nasıl etkiler? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 208 3. Etkinlik: Okuduğunuz metinden hareketle öznel ve nesnel cümleler oluşturarak bu cümleleri örnekteki gibi aşağıya yazınız. Öznel Yargılar Yarış bisikletleri diğer bisikletlere göre daha güzel görünür. .................................................................... ................................................................... ................................................................... .................................................................. .................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................ ................................................................ ................................................................ ............................................................... ............................................................... ............................................................. Nesnel Yargılar Vitesli bisikletlerde farklı büyüklükte dişli çarklar bulunur. ......................................................................... ......................................................................... ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ....................................................................... ....................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ..................................................................... ..................................................................... .................................................................... .................................................................... 4. Etkinlik: Aşağıdaki görselden hareketle öğretmeninizin belirleyeceği bir konu ile ilgili zihinsel bir konuşma planı yaparak hazırlıklı konuşma yapınız. kas basketbol futbol voleybol sağlık beslenme beden oyun uluslararası eğlence keyif serbest zaman cirit güreş geleneksel okçuluk çalışma azim düzen antrenman 209 7. TEMA - Sağlık ve Spor 5. Etkinlik: Aşağıdaki tabloya, dürüst oyun (fair play) ruhuna uygun olarak yapılması gereken davranışlara örnekler yazınız. * Fair play; dürüst oyun, dürüst davranış olarak ifade edilmektedir. Aynı zamanda, spor etiğine uygun davranış, kuralları her konuda dürüstlükle ve saygıyla uygulamak demektir. Sporda kurallara uymanın yanı sıra rakibe fizyolojik ve psikolojik açıdan zarar verici davranışlarda bulunulmamasıdır. Oyuncu Olarak Yapmam Gerekenler ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... 6. Etkinlik Seyirci Olarak Yapmam Gerekenler ........................................................................ ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... .................................................................... .................................................................... A) Aşağıdaki cümleleri okuyarak altı çizili kelimelerin cümlelere kattığı anlamları açıklayınız. 1. Babaannem, balkonundaki çiçeklere gözü gibi bakardı. 2. Misafirlerimiz gelene kadar hazırlıklarımızı tamamladık. 3. İş hayatı çok yoğun olmasına rağmen spor yapmaya da zaman ayırıyordu. 4. Akşama doğru arkadaşlarımızla gezmeye çıkacağız. 5. Sağlıklı yaşamak için düzenli spor yapmalıyız. B) Aşağıdaki cümlelerde tek başına anlamı olmayan kelimeleri bularak örnekteki gibi noktalı yerlere yazınız. 210 Yarışma gününe kadar çok çalışmalısınız. kadar ............................ Akrabalarını ziyaret etmek üzere memleketlerine gittiler. ............................ Kitaplarım ile geçirdiğim zamanları dünyalara değişmem. ............................ Atatürk’e göre sporcu ahlak sahibi olmalıdır. ............................ C) Aşağıda verilen kutulardan dörder kelime seçerek içinde bu kelimelerin geçtiği hikâye edici bir metin yazınız. spor rakip başarı arkadaş yarışma kaybetmek antrenman sınıf göre için dek değin kadar rağmen üzere gibi .......................................................................... ................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 211 7. TEMA - Sağlık ve Spor 7. Etkinlik: Aşağıdaki tabloyu, tablonun üstünde verilen bilgiler doğrultusunda doldurunuz. Murat, Songül, Cemil, Zeynep, Efe ve Nehir; voleybol, tenis, güreş, basketbol, futbol ve yüzme sporlarıyla ilgilenmektedirler. Bu kişiler her cumartesi, belli saatler arasında ilgilendikleri spor dallarıyla ilgili çalışma yapmaktadırlar. 1) Herkes birbirinden farklı ve tek spor dalıyla ilgilenmektedir. 2) Bütün çalışmalar ikişer saat sürmektedir. 3) Tenis çalışması açık tenis kortunda; güreş, voleybol ve basketbol çalışmaları spor salonunda; futbol çalışması şehir stadında ve yüzme çalışması kapalı yüzme havuzunda yapılmaktadır. 4) Nehir’in 13.00 - 15.00 arası voleybol çalışması vardır. 5) Murat, şehir stadında çalışacaktır. Murat’ın çalışması 16.00’da sona ermektedir. 6) Efe’nin çalışması spor salonunda, Nehir’in çalışmasından sonra başlamaktadır. 7) Songül, seçtiği spor dalında raket kullanmaktadır. 8) Cemil, spor salonunda, takım hâlinde oynanmayan bir spor dalında çalışmaktadır. 9) Zeynep’in yüzme havuzunda çalışması bittiği anda Nehir’in spor salonunda çalışması başlamaktadır. 10) Tenis çalışma saatleri ile futbol çalışma saatleri aynıdır. 11) Güreş çalışma saatleri 17.00 - 19.00 arasındadır. Kişiler Nehir Murat Efe Songül Cemil Zeynep 212 İlgilendiği Spor Dalı Çalışma Saatleri Çalışma Yeri .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. 15.00 - 17.00 .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. 8. Etkinlik A) İyi bir spor ayakkabıyla ilgili aşağıda verilen bilgileri okuyunuz. İyi Bir Spor Ayakkabı Nasıl Olmalıdır? 1. Spor yaparken seçtiğiniz ayakkabı, yerle vücudumuz arasında kuvvet dağılımını etkileyen önemli bir faktördür. Bu nedenle bir spor ayakkabı ayağı iyi sarmalıdır, ne bol ne de dar olmalıdır. 2. Mümkünse ayakkabının bağcık bölümü uzun olmalıdır ve ayak bileğini de rahat ettirmelidir. 3. Ayakkabının burun kısmı geniş olmalı, parmak hareketlerine izin vermelidir. Ayak başparmağı ile ayakkabının parmak ucu bölümü arasında mesafe olmalıdır. 4. İyi bir spor ayakkabı, ayak tabanında oluşacak basıncı emebilmeli ve ayağa binen yükleri dengeli şekilde dağıtabilmelidir. Bu nedenle ayakkabının tabanı ayağı iyi kavramalı, topuk kısmı yumuşak ve kalın olmalı, topuk kısmına gelen basıncı dağıtacak şekilde topuk orta bölümünde direnci düşük malzemeden yapılmış olmalıdır. B) Yukarıda verilen bilgiler, günümüzdeki spor ayakkabıların özellikleridir. Bu bilgilere hayal gücünüzü ekleyerek yeni bir spor ayakkabı tasarlayınız. Tasarımınızı aşağıya yazarak anlatınız. ..................................................................... ................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. * GELECEK DERSE HAZIRLIK Sağlıklı bir yaşam için nasıl beslenmeliyiz? Araştırınız. 213 7. TEMA - Sağlık ve Spor HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Sağlıklı bir yaşam için nasıl beslenmemiz gerektiği ile ilgili yaptığınız araştırma sonucu elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Doğru beslenmenin sağlığımız açısından yararları nelerdir? Açıklayınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. Tarık USLU (1974-...) Çeşitli dergi ve yayınevlerinde çalıştı. Editör olarak görev yaptı. Çocuklara yönelik eğitim ve bilim içerikli birçok kitabı bulunmaktadır. YEMEK, İÇMEK VE SİNDİRMEK Yıllar önce, birlikte güzel günler geçirdiğimiz bir arkadaşım yanıma geldi ve “Babam bir kaza geçirdi!” dedi. “Ne? Baban kaza mı geçirdi?” “Evet, trafik kazası!” “Nerde şimdi baban? Durumu nasıl?” “İyi. Evde televizyon seyrediyor!” “Hastaneye gitmediniz mi?” “Hayır, gerek yokmuş!” “Küçük bir kazaydı demek!” “Evet, dişlerinin üzerinden araba geçti.” “Sen benimle dalga mı geçiyorsun? Adamın dişlerinin üzerinden araba geçmiş ama evde oturmuş televizyon seyrediyor öyle mi?” “Öyle…” “Git işine be!” “Babam yoldan karşıya geçiyormuş. O sırada hapşırmış. Hapşırınca ağzındaki takma dişler yolun ortasına fırlamış. Bir araba da onların üzerinden geçmiş. Hepsi bu…” “Gülmeye başlarsam kızar mısın?” “Yooo…” Dişler önemlidir. Ancak ağzımızda yepyeni, sapasağlam dururlarken onların ne derece önemli olduğunu pek anlayamayız. Çoğumuz, fırçalamak gibi basit bir iş için bile tembellik yaparız. Ve onları kaybettiğimizde kalan ömrümüzü buna pişmanlık duyarak geçiririz. Hem de ağzımıza attığımız her lokmadan sonra, ısırdığı214 mız her elmanın ardından… Çünkü yediğimiz yiyecekleri sindirme işi zannettiğimiz gibi midenin derinliklerinde değil dişlerimizin keskin uçlarında başlar. Bir pelikan olmadığımız için ağzımıza attığımız yiyecekleri iyice çiğnemeden kolay kolay yutamayız. Yiyecekleri önce bir güzel çiğnemeli, küçük parçalara bölmeliyiz. Dişler, kelimenin tam anlamıyla mükemmel birer öğütme makinesidir. Lokmaları ön dişlerimizle koparır, sonra da arka dişlerimizle iyice öğütürüz. Evet, artık yutmak için hazır hâldeler. Fakat bu sırada mükemmel bir yardımcı imdadımıza koşar: tükürük! Tükürük, ağzımızdaki lokmaları bir yandan yumuşatırken bir yandan da onların içindeki faydalı mineralleri ayrıştırarak mide için hazırlar. Yani tükürük sadece su değildir. Çok özel bir salgıdır. Dişler tarafından öğütülüp un ufak hâline getirilen yiyecekler, tükürük ile bir güzel ıslatılıp hamur hâline geldikten sonra kolayca boğazımızdan aşağıya yuvarlanıverirler. Bu sırada dilimizin de hatırı sayılır miktarda yardımı vardır. Dil, bir kürek gibi lokmaları gırtlağımızdan aşağıya yuvarlar. Bu sırada yutkunuruz ve gırtlağımızı çevreleyen bir dizi kas, bu yutma işlemi sırasında lokmaları yemek borusuna iter. (…) Yemek borusundan geçen lokmalar mideye, “mide ağzı” denen dar bir kapıdan geçerek girerler. Burada birtakım büzücü kaslar vardır ve bu kaslar, midedeki sindirilmiş yiyeceklerin yemek borusuna doğru çıkmasına engel olurlar. Nihayet midemize kadar gelen besinler, burada son derece etkili bir asit kazanının içine düşmüş gibi olurlar. (…) Midemize inen yiyecekler, mide asitleri tarafından eritilir ve ortaya çorba kıvamında bir bulamaç çıkar. Midemizdeki bu yiyecek karışımı, mide tarafından devamlı çalkalanır. Bu, çorbayı karıştırmak gibi bir işlemdir. Ama biz bu çalkantıların hiçbirini hissetmeyiz. Oysa mide kasları tam üç farklı yönde kasılır durur. Bu şekilde mide sıvıları ile besinler iyice birbirine girer. Hâlâ eritilmeyen yiyecekler eritilir. Eğer her yemekten sonra bu hareketleri hissedecek olsaydık içimizde bir çamaşır makinesi çalışıyormuşçasına rahatsız olurduk. Mide çalkalanır durur. İçerideki çorbayı oluşturan besinler iyice erir ve kıvamını bulur. Daha fazla midede kalmaları için sebep kalmamıştır. Hem kim bilir bu midenin sahibi fena bir oburdur ve birazdan kocaman bir köfteyi, arkasından bir şişe ayran ve yarım tabak pilav ile aşağıya gönderecektir! Tarık USLU 215 7. TEMA - Sağlık ve Spor 1. Etkinlik Kelime A) Aşağıdaki kelimelerin anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bulunuz. Sözlükteki Anlamı sindirmek pelikan salgı öğütmek nihayet asit bulamaç B) Yukarıdaki kelimelerden üç tanesini seçerek bu kelimelerin geçtiği bilgilendirici bir paragraf yazınız. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………...................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………........... 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Metnin başında yer alan karşılıklı konuşmada sizi şaşırtan bir şey oldu mu? Nedenleriyle anlatınız. 2. Metne göre dişlerimizin ne derece önemli olduğunu ne zaman anlarız? Bu durumu yaşamınızdan örnekler vererek yorumlayınız. 3. Metinde tükürüğün sindirimdeki önemi ile ilgili verilen bilgiler nelerdir? Açıklayınız. 4. Metinde anlatılan sindirim aşamaları nelerdir? Bu aşamalardan hangisi sizce daha ilginçtir? Anlatınız. 5. Yazar, midedeki yiyecekler ile ilgili hangi benzetmeleri yapmıştır? Bu benzetmeleri yapmasının nedeni ne olabilir? 6. Sağlıklı bir yaşam ve sindirim sistemi arasında nasıl bir ilişki olabilir? Açıklayınız. 216 3. Etkinlik A) Lokman Hekim’in “OburIuk ve iştahsızIık bedenin baş düşmanıdır.” sözünden hareketle öğretmeninizle oluşturacağınız grubunuzla birlikte bir konuşma metni yazınız. ........................................................... .............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ B) Hazırladığınız metni bir grup sözcüsü belirleyerek arkadaşlarınıza sununuz. Konuşmanıza etkileyici bir hitap ifadesi ile başlayınız. 217 7. TEMA - Sağlık ve Spor 4. Etkinlik A) Aşağıdaki duyuru metnini sessiz okuyunuz. YIL SONU MEZUNİYET YEMEĞİ DUYURUSU Bu yıl 8. sınıftan mezun olacak öğrencilerimiz için düzenlenecek mezuniyet yemeğimizin ayrıntıları aşağıdaki gibidir: Yemek Tarihi: 2 Haziran 2019 Yer: Okul Bahçesi Saat: 18.30 Program Ayrıntıları: 18.30: Okul Müdürü Tarafından Yapılacak Açılış Konuşması 18.45: Dereceye Giren Öğrencilere Plaketlerinin Verilmesi 19.00: Yemek Zamanı (Yemeğimiz için 2 çeşit menü hazırlanmıştır.) Beyaz Menü Kırmızı Menü • Çorba (Mercimek veya Düğün Çorbası) • Pilav (Pirinç veya Bulgur Pilavı) • Salata • Tavuk Haşlaması • Tatlı (Kadayıf veya İrmik Helvası) • Çorba (Mercimek veya Düğün Çorbası) • Pilav (Pirinç veya Bulgur Pilavı) • Salata • Kuzu Kavurması • Tatlı (Kadayıf veya İrmik Helvası) 20.00: Okul Korosunun Hazırladığı Türk Halk Müziği Dinletisi Not: Programımıza öğretmenlerimiz ve 8. sınıf öğrencilerimiz aileleriyle birlikte katılacaklardır. Okul Aile Birliği B) Yukarıdaki duyurudan hareketle soruları cevaplayınız. 1. Niçin iki farklı menü hazırlanmış olabilir? ……………………………………………………………………………………………………………………….…………………………… 2. Kırmızı menüyü seçen bir kişi hangi yemekleri almış olabilir? ……………………………………………………………………………………………………………………….…………………………… 3. Beyaz menüyü seçen bir kişi hangi yemekleri almış olamaz? ……………………………………………………………………………………………………………………….…………………………… 4. Hangi yemeklerde misafirlere birden fazla seçenek sunulmuştur? ……………………………………………………………………………………………………………………….…………………………… 218 5. Etkinlik: Aşağıdaki cümleleri uygun deyimlerle örnekteki gibi tamamlayınız. ayağına sağlık 1. Misafirimizi uğurlarken .....................................................................................deriz. 2. Konuşmasını beğendiğimiz birine ……...........................................…………………..deriz. 3. Eğer beğendiğimiz şey el emeği ile yapılmışsa…………......................……………….deriz. 4. Üzücü bir durum karşısında avunmak için ……………….................…………….………deriz. 5. Kötü bir durumdan söz ederken ya da şaşırdığımızda ……………........……………….deriz. eline sağlık 6. Etkinlik üstüme iyilik sağlık sağlık olsun ağzına (diline) sağlık ayağına sağlık A) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. Akşam yemeği ile sabah kahvaltısı arasında yaklaşık 10-12 saatlik uzun bir süre vardır. Bu süre içerisinde gereksinim duyulan enerji ve besin ögeleri vücut depolarından karşılanır. Bilimsel veriler kahvaltının, sağlığın sürdürülmesinde önemli bir öğün olduğunu göstermektedir. Kahvaltı öğünü atlandığında gün içerisinde hâlsizlik, güçsüzlük, baş ağrısı, dikkat ve algılamada sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Kahvaltı alışkanlığımız zaman içerisinde şekillenerek kültürümüze ve kişisel deneyimlerimize göre değişmektedir. Türkiye’ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi B) Yukarıdaki metinle ilgili aşağıda verilen bilgilerden doğru olanların yanına “D”, yanlış olanların yanına “Y” harfi koyunuz. • Günün en önemli öğünü kahvaltıdır. (…..) • Akşam yemeğinden sabah kahvaltısına kadar ortalama 9 saatlik bir süre vardır. (….) • Kahvaltı öğünü atlandığında karın ağrısı görülür. (….) • Kahvaltı alışkanlığımız kültürümüze ve kişisel deneyimlerimize göre değişir. (….) • Kahvaltı öğününü atlayan kişilerin akademik başarıları düşük olur. (…..) C) Okula gelmeden önce düzenli olarak kahvaltı ediyor musunuz? Nedenleriyle açıklayınız. D) Sağlıklı bir kahvaltı için kendinize menü hazırlayınız. Menünüzü aşağıya yazınız. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. 219 7. TEMA - Sağlık ve Spor 7. Etkinlik A) Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Cümleleri okurken altı çizili kelimelerin hangi amaçla kullanıldıklarını açıklayınız. Müzik ve şiir her zaman iç içe olmuştur. Sanatçılar ile yazarlar topluma yön verirler. Dil önemli bir araçtır ama çok dikkatli kullanılmalıdır. Çok çalışmalıyız çünkü ülkemizin geleceği çalışmamıza bağlıdır. Başarı çok uzak zannedilir oysa kitapların arasındadır. Trafik kurallarını çiğneyenler var hâlbuki o kurallar bizi koruyor. B) Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. çünkü hâlbuki ve fakat ile 1. Kitapların kendileri küçük olabilir ………………..........…bize sundukları dünyalar sonsuzdur. 2. Sinan’ı uzun zamandır bekliyoruz ………….............………hiç geç kalmazdı. 3. Bizler ülkemize ……………..................……bayrağımıza kalpten bağlı insanlarız. 4. Düzenli spor yapmalıyız …………................………düzenli spor yaparsak sağlıklı oluruz. C) Aşağıdaki kelimelerden iki tanesini kullanarak “sağlık” konulu bilgi verici bir metin yazınız. Metninizde sağlıkla ilgili atasözü ve deyimler kullanınız. oysa ile ve çünkü hatta hâlbuki fakat ..................................................................... ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 220 8. Etkinlik: Aşağıda bir bisikletin kullanım kılavuzundan alınan bölümler verilmiştir. Kılavuzun ilgili bölümlerini dikkatle okuyarak etkinliğinizi tamamlayınız. UYGUN VİTES SEÇİMİ VE DOĞRU VİTES KULLANIMI Sayın Kullanıcı, * Bisikletinizle hareket hâlinde değilken vites değiştirmeyiniz. Vites değiştirme işlemini sadece pedal çevirirken gerçekleştiriniz. * Vites değiştirirken ters yönde pedal çevirmeyiniz. * Ön ve arka vites değişimini aynı anda yapmaya çalışmayınız. * Vites mekanizmanızı, zincirinizi ve vites dişlilerinizi düzenli olarak yağlayınız. Aksi hâlde zincirinizde ve vites mekanizmanızda aşınmalar meydana gelebilecektir. * Bir aylık kullanımdan sonra bisikletinizin vites ayarlarını bir bisikletçide tekrar yaptırınız. SÜRÜŞ GÜVENLİĞİYLE İLGİLİ UYARILAR * Bisikletinizi kullanırken mutlaka kask veya koruyucu başlık kullanınız. * Bisikletinizi yaya kaldırımlarında kullanmayınız. Her zaman yayalara yol veriniz. Yoğun trafikte dikkatli olunuz. * Sürüş sırasında çevrenizle iletişiminizi kesecek kulaklık, şapka vb. kullanmayınız. * Bisikletinizi kullanırken ani ve sert manevralar yapmayınız. * Gece sürüş yapacağınız zaman bisikletinizin aydınlatma sistemini kontrol ediniz. Görünürlüğü yüksek kıyafetler ve renkler tercih ediniz. A) Aşağıdaki soruları bu kılavuza göre cevaplayınız. Bisikletle hareket hâlinde değilken yapılmaması gereken davranışı yazınız. ……………………………………………………………………………………………….………………………………………………….....… Vites değiştirirken dikkat edilmesi gereken kurallardan birini yazınız. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………………………....… Ömer’in bisikletinde bir süre sonra zincir arızası meydana gelmiştir. Ömer, kullanım kılavuzundaki hangi uyarıya uymadığı için Ömer’in bisikleti arızalanmış olabilir? Açıklayınız. ……………………………………………………………………………………………….………………………………………………….....… ……………………………………………………………………………………………….………………………………………………….....… Bisikletinizi sürerken çevreyle iletişiminizi kesecek davranışlarda bulunmanın sakıncaları neler olabilir? Örneklerle anlatınız. ……………………………………………………………………………………………….………………………………………………….....… ……………………………………………………………………………………………….………………………………………………….....… ……………………………………………………………………………………………….…………………………………………………… B) Aşağıdakilerden hangileri bu kılavuza göre yapılması gereken davranışlardandır? Başına çarpı işareti (X) koyarak işaretleyiniz. ( ( ( ( ( ) Yayaların güvenliğini tehlikeye atmadan sürüş yapmak ) Ön ve arka vitesleri aynı anda değiştirmek ) Bisikleti kullanacağımız araziye göre lastik seçmek ) Sürüş sırasında koruyucu kıyafetler kullanmak ) Vites değiştirirken düz yönde pedal çevirmek * GELECEK DERSE HAZIRLIK Geçmişte insanların beslenme alışkanlıkları nasıldı? Aile büyüklerinize danışarak bir araştırma yapınız. 221 7. TEMA - Sağlık ve Spor HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Geçmişte insanların beslenme biçimleri ile ilgili edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Sağlık ve spor arasında nasıl bir ilişki vardır? Açıklayınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. OBEZİTE HAKKINDA 10 SORU 10 CEVAP 1. Obezite veya şişmanlık nedir? 3. Obezite neden oluşur? Obezite, bir başka deyişle şişmanlık, sağlığı bozacak ölçüde vücutta anormal veya aşırı yağ birikmesi olarak tanımlanmaktadır. Obezitenin belirlenmesinde sıklıkla Beden Kitle İndeksi (BKİ) kullanılır. • Aşırı ve yanlış beslenme alışkanlıkları • Yetersiz fiziksel aktivite • Yaş • Cinsiyet • Eğitim düzeyi • Sosyokültürel etmenler 2. Beden kitle indeksi nedir ve niçin kulla- • Gelir durumu nılır? • Hormonal ve metabolik etmenler • Genetik etmenler Beden Kitle İndeksi, bir kişinin ideal boy ve • Psikolojik problemler kilo oranına sahip olup olmadığını anlamak için • Sık aralıklarla çok düşük enerjili diyetler uykullanılan bir hesaplama yöntemidir ve boya gulama uygun vücut ağırlığının belirlenmesinde kulla- • Kullanılan bazı ilaçlar nılır. 4. Obezite bir hastalık mıdır? Evet. Eski çağlarda zenginliğin simgesi olduğu düşünülen obezite günümüzde tedavi edilebilen kronik bir hastalık olarak kabul edilmektedir. 5. Obezitenin tedavisi var mıdır? Obezitenin çeşitli tedavi yöntemleri vardır. Obezite tedavisinde kullanılan yöntemler beş grup altında toplanmaktadır: 1. Tıbbi beslenme (diyet) tedavisi 2. Egzersiz tedavisi 3. Davranış değişikliği tedavisi 4. İlaç tedavisi 5. Cerrahi tedavi 222 Obezite tedavisi hekim, diyetisyen, psikolog, ğunuzda sizin boy ve kilonuzu ölçerek Beden fizyoterapistten oluşan bir ekip tarafından dü- Kitle İndeksinizi hesaplayacak ve obezite durumunuz var ise gerekli tedaviyi almak üzere zenlenmelidir. sizi ilgili uzman ve diyetisyenin bulunduğu bir 6. Obezitenin yol açtığı sağlık sorunları ne- hastaneye sevk edecektir. lerdir? 9. Zayıflama diyetlerinde nelere dikkat • Diyabet edilmelidir? • Damar hastalığı • Safra kesesi hastalıkları Diyete başlamadan önce hekim kontrolünden • Bazı kanser türleri geçilmeli daha sonra diyetisyen kontrolünde • Kireçlenme zayıflama diyeti uygulanmalıdır. Zayıflama diyetleri bireye özgü olmalı, bire• Horlama yin cinsiyetine, yaşına, boyuna, fiziksel aktivi• Karaciğer yağlanması tesine, beslenme alışkanlıklarına uygun olarak • Astım • Toplumsal uyumsuzluklar planlanmalıdır. Yavaş ve uzun bir sürede zayıf• Kas-iskelet sistemi problemleri lamalı, ağırlık kaybı, haftada 0.5-1 kilogramı geçmemelidir. Diyet ile birlikte düzenli fiziksel 7. İleri yaşlarda zayıflamak zorlaşır mı? aktivite yapılmalıdır. Metabolizma her on yılda bir yavaşlamakta, yaşla birlikte farklı beslenme alışkanlıkları oluşmakta, fiziksel aktivite düzeyi azalmakta, vücudun hormonal dengesi değişmektedir. Bunun yanı sıra geçmişte yapılan birçok diyet girişimi de durumu güçleştirmektedir. İleri yaşlarda da vücut ağırlığını dengelemek için yeterli ve dengeli beslenme ile birlikte yaşa uygun egzersiz programı seçilerek uygulanmalıdır. 8. Kilo kontrolü için nereye başvurabilirim? Bağlı bulunduğunuz aile hekimine başvurdu- 10. Fiziksel aktivitenin obezite tedavisinde faydası nedir? Obez ve fazla kilolu bireylerde egzersiz, yağ dokusu ve karın bölgesindeki yağlanmayı azaltmakta, diyet yapıldığında görülebilen kas kütle kayıplarını önlemektedir. Ayrıca kan kolesterolü, kan yağları, kan şekeri ve kan basıncının dengelenmesine yardımcı olur, stresi azaltır ve kendine güveni artırır. T.C. Sağlık Bakanlığı Broşürü 223 7. TEMA - Sağlık ve Spor 1. Etkinlik diyabet kronik metabolizma A) Aşağıdaki kelimeleri anlamlarıyla örnekteki gibi eşleştiriniz. Uzun süredir bir çözüm getirilmemiş. Genlerle ilgili, kalıtımla ilgili. Kişinin sağlığını korumak ve düzeltmek amacıyla beslenmesini düzene koymasını sağlayan kişi. etmen Canlı organizmada veya canlı hücrelerde hareketi, enerjiyi sağlamak için oluşan, biyolojik ve kimyasal değişimlerin bütünü, özümlemenin ve yadımlamanın toplamı. diyetisyen Şeker hastalığı. genetik Birlikte veya ayrı ayrı etkisini gösteren ve belli bir sonuca götüren güçlerden, şartlardan, ögelerden her biri, faktör. B) Anlamını eşleştirdiğiniz kelimeleri sözlük sırasına uygun biçimde sıralayınız. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Obezitenin oluşum nedenleri nelerdir? Örnekler veriniz. 2. Obezitenin oluşum nedenlerinden hangisinin daha yaygın görüldüğünü düşünüyorsunuz? Nedenleriyle anlatınız. 3. Eski çağlarda obezite neyin simgesi olarak kabul ediliyordu? Bunu gerekçelerinizle birlikte yorumlayınız. 4. Obezitenin tedavi yöntemleri nelerdir? Açıklayınız. 5. İleri yaşlarda zayıflamak neden zorlaşmaktadır? 6. Zayıflama diyetlerinin bir plana uygun şekilde hazırlanması ile ilgili düşünceleriniz nelerdir? 3. Etkinlik: “Sağlık” kelimesinin sizde çağrıştırdıklarını aşağıdaki noktalı alanlara yazınız. Yazdığınız kelimelerden üç tanesini kullanarak bir konuşma yapınız. ....................... ....................... 224 ....................... ....................... ....................... ....................... 4. Etkinlik A) Aşağıda, “Beden Kitle İndeksi (BKİ)” ile ilgili açıklamalar verilmiştir. Bu açıklamaları dikkatle okuyunuz. Beden Kitle İndeksi (BKİ) Nedir? Bir kişinin ideal boy-kilo oranına sahip olup olmadığını anlamak için kullanılan bir hesaplama yöntemidir. BKİ hesaplanırken kişinin ağırlığı, boyunun (metre türünden) kendisiyle çarpımına bölünür ve bir sayı elde edilir. Elde edilen bu sayının BKİ cetvelinde hangi aralıkta olduğuna bakılarak kişinin BKİ’siyle ilgili sonuca ulaşılır. BKİ hesaplamak için şu işlem yapılır: Ağırlık (kg) Boy (metre) x Boy (metre) Örneğin ağırlığı 74 kg ve boyu 1,82 m olan bir kişinin BKİ’si hesaplamak için şu işlemin yapılması gerekir: 74 =22,36 1,82 X 1,82 BKİ Cetveli BKİ Değeri BKİ Değerinin Anlamı 18,5 altında Düşük Kilolu 18,5 – 24.9 aralığında 25 – 29,9 aralığında 30 ve üstü Normal Kilolu Aşırı kilolu Ne Yapılmalı? Düzenli ve dengeli beslenerek kilo almaya ve uygun kiloya yükselmeye çalışınız. Düzenli, dengeli beslenerek ve egzersiz yaparak kilonuzu korunmaya çalışınız. Düzenli, dengeli beslenerek ve egzersiz yaparak fazla kilolarınızdan kurtulunuz. Aşırı kilolarınızdan kurtulmak için bir sağlık kuruluşuna başvurunuz ve uzmanlardan yardım alınız. B) Sağdaki tabloda boy ve kiloları verilen kişilerin BKİ’lerini hesaplayarak değerleri normalin altında veya üstünde olanların başına çarpı (X) işareti koyunuz. C) Siz de kendi BKİ’nizi bu yöntemle ya da http://beslenme.gov.tr/index.php?page=55 sayfasını kullanarak hesaplayabilirsiniz. Kişiler Boy (m) Ağırlık (kg) Gülseren 1,65 43 Kerem 1,68 60 Selvinaz 1,57 71 Cengiz 1,69 55 225 7. TEMA - Sağlık ve Spor 5. Etkinlik A) Aşağıdaki afişi inceleyiniz. Afişin hazırlanış amacı nedir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. B) Yukarıdaki afişin hazırlanış amacından hareketle arkadaşlarınıza bir konuşma yapınız. Konuşmanızı aşağıdaki forma göre planlayınız. 226 6. Etkinlik: “ Sağlıklı Beslenme” konulu bir afiş tasarlayınız. Afişinize uygun bir slogan yazınız. Tasarladığınız afişi büyüklerinizden yardım alarak sosyal medyada paylaşınız. 7. Etkinlik: Aşağıdaki üyelik formunu, istenen bilgiler doğrultusunda doldurunuz. GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ SPOR MERKEZLERİ SPORCU KAYIT FORMU T.C. KİMLİK NUMARASI ADI SOYADI DOĞUM YERİ VE TARİHİ (GÜN / AY / YIL) CİNSİYETİ BOY VE KİLO BİLGİLERİ ………. / ………. / ………. Kız Erkek ………….. cm / ………….. kg OKUL VE SINIF BİLGİLERİ İLGİLENDİĞİ SPOR DALLARI ADRES BİLGİLERİ Velisi bulunduğum ve yukarıda bilgileri verilen öğrencinin, spor faaliyetlerine katılmasında herhangi bir sakınca bulunmadığını taahhüt eder, spor faaliyetlerine katılması için gerekli izni verdiğimi belirtirim. Veli Adı Soyadı: ........................................................ Tarih: ........................................................ İmza: ........................................................ 227 7. TEMA - Sağlık ve Spor 8. Etkinlik 228 A) Aşağıdaki broşürde yer alan bilgileri dikkatlice okuyunuz. B) İncelediğiniz broşürden hareketle aşağıdaki etkinlikleri yapınız. 1. Piramidin alttan ikinci basamağında yer alan besinlerin önerilen günlük tüketim miktarlarını yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..…………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………….…............... 2. Piramidin en üst basamağında yer alan besinlerin tüketimiyle ilgili neler önerilmektedir? Bu besinlerle ilgili yapılan öneriyle ilgili düşüncelerinizi yazınız. ……………………………………………………….……… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………............. 3. Kas ve kemik güçlendiren aktiviteler arasında …………………………………… ve ……………………………...… sayılabilir. 4. Hareketsiz yaşam süren bireyler için bu broşürde şunlar önerilmektedir: ....................................... ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..... 5. Bisiklete binmek, paten kaymak ve yürüyerek okula gitmek gibi aktiviteler ……………………………...... ........................................ aktiviteler olarak adlandırılmaktadır. 6. Kendinizi bu piramidin hangi basamağına yerleştirebilirsiniz? Nedenleriyle yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..... 9. Etkinlik: Aşağıdaki fıkrayı okuyunuz. Fıkrada verilmek istenen ana düşünceyi bulunuz. EVİNİZİ DE HATIRLAYIN Nasrettin Hoca günün birinde hastalanır. Yatak yorgan derken Hoca’ya geçmiş olsun ziyaretleri başlar. Bir gün böyle, iki gün böyle... Bu arada Hoca da yatağın içerisinde ağrıların etkisiyle kıvranmaktadır. Geçmiş olsuna gelen komşular ilk geldiklerinde, — Hocam, geçmiş olsun, ne oldu, nasılsın, dedikten sonra hastayı bırakıp kendi aralarında sohbeti koyulaştırmaktadırlar. Hoca’nın hanımı da gelenlere şerbet ikram etmekte bu arada vakit de ilerlemektedir. Her gelen oturmakta bir türlü kalkmayı hatırlayamamaktadır. Hocanın ağrısı çoktur ama misafirlerine de “Kalkın gidin.” diyemez. Ne kadar inlese de sızlansa da oflasa da hepsi boşuna... Bütün bu oflamaların sonunda hiç kimse yerinden kıpırdamaz. Vakit epey ilerleyince misafirlerden biri: — Hocam, kusura bakma, geç oldu, biz gidelim, daha sonra yine geliriz. Bir emrin olursa haberimiz olsun, deyince Hoca taşı gediğine koyuverir: — Vallahi komşular bu öğüdümü iyi öğrenin. Bundan sonra hasta ziyaretine gittiğinizde evinizi de hatırlayın, başka da bir diyeceğim yok, haydin güle güle, der. Habip ALMİŞ - Cengiz YAKINCI * GELECEK DERSE HAZIRLIK İlgi duyduğunuz spor dalı ile ilgili bir haber metni araştırınız. 229 7. TEMA - Sağlık ve Spor HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. İlgi duyduğunuz spor dalı ile ilgili araştırdığınız haber metnini arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Dinleyeceğiniz metnin başlığı ve görsellerinden hareketle konusunu tahmin ediniz. * 230 Metni dinlerken bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarını not alınız. VAZGEÇMEYENLERİN HİKÂYESİ (Dinleme Metni) 1. Etkinlik Kelime veya Kelime Grubu A) Metni dinlerken not aldığınız kelime ve kelime gruplarının anlamlarını TDK Türkçe Sözlük’ten bulunuz. Sözlükteki Anlamı B) Anlamlarını öğrendiğiniz kelime ve kelime gruplarından üç tanesini birer cümlede kullanınız. 1. ………………………………………………………………………………………………………………………………....................... 2. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………....... 3. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………....... 2. Etkinlik A) Dinlediğiniz metne farklı başlıklar öneriniz. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………...... B) Dinlediğiniz metnin ana fikrini yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………...... 3. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. “Ampute Futbol Şampiyonası Finali’nde, A Millî Takım’ımız, İngiltere’yi 2-1 yenerek üst üste ikinci kez Avrupa şampiyonu oldu.” cümlesinin örtülü şekilde içerdiği bilgiyi açıklayınız. 2. Millîlerimize madalya ve kupalarını veren kişi kimdir? 3. Ampute Millî Futbol Takımı’mızın oyuncuları ile ilgili verilen bilgilerin sizde uyandırdığı duygu ve düşünceler nelerdir? Anlatınız. 4. Ampute Millî Futbol Takımı’mız milletimize hangi özellikleriyle örnek olmaktadır? 5. Warren Bennis ( Vorın Benis)’in “Büyük başarılar, ancak başarabileceklerine inanan insanlar tarafından elde edilmiştir.” sözünün sizde uyandırdığı duygu ve düşünceler nelerdir? Açıklayınız. 231 7. TEMA - Sağlık ve Spor 4. Etkinlik Aşağıdaki haber metinlerini bir haber sunucusu olduğunuzu hayal ederek sesli okuyunuz. Bora İsmail BİREN Türkiye Sporcu–Eskrim, Gençler nya, 2014. Eskrim Şampiyonası, Ko Karşılaşmayı 14-13 önde pılan bir götürürken karşılıklı ya rar veren hamlede lehine yanlış ka zanacağı başhakemi uyardı ve ka madalya rakibinin oldu. Nihan GÜNEYL İGİL Voleybolcu–Gal atasaray Galatasaray-Fen erbahçe Maçı, 2015. Maç sırasında çıkan arbedede, seyircilerin hak emlere yabancı madde atmaları üzerin e, kendi güvenliğ ini hiçe sayıp hakemlere kendini siper ed erek onları korumay a çalıştı. Yalçın ÇETİN Spor Spikeri, Türkiye–Hollanda Millî Futbol Maçı, Konya, 2015. Avrupa Futbol Şampiyonası elemelerinde Türkiye ile Hollanda arasında oynanan grup maçı için tribünlere gelen deneyimli spiker Yalçın Çetin, 90 dakika boyunca görme engelli seyircilerin arasında oturarak maçı radyodan anlatır gibi anlattı. Görme engelli seyircilerin, atmosferini hissettikleri ancak göremedikleri maçı yaşamalarını sağladı. B) Yaşadığınız, tanık olduğunuz veya medya aracılığıyla öğrendiğiniz bir dürüst oyun (fair play) örneğini arkadaşlarınıza anlatınız. Konuşmanızda beden dilinizi etkili bir şekilde kullanınız. 232 5. Etkinlik: Okulunuzun spor faaliyetlerindeki başarıları ile ilgili gerçek veya kurgusal bir haber metni yazınız. Haber metninizi arkadaşlarınızla paylaşınız. ......................................................................... ......................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... .................................................................... 233 7. TEMA - Sağlık ve Spor 6. Etkinlik: Aşağıdaki yönergelerden hareketle soruları cevaplayınız. Sekiz takımın katıldığı bir turnuvayla ilgili bilgiler şöyle verilmiştir: Karşılaşmalar eleme sistemiyle yapılmıştır. Karşılaşmayı kazanan takım bir üst tura çıkmış, kaybeden takım ise turnuvadan elenmiştir. Aşağıdaki turnuva tabelasında kazanan takımlar “+” işaretiyle, kaybeden takımlar “-“ işaretiyle belirtilmiştir. 1. Bu turnuvada şampiyon olan bir takım, kaç maç yaparak şampiyon olmuştur? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Yarı finalde H takımının F takımını elediği bir durumda E takımı yarı finalde hangi takımı elemiş olur? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. E takımının finalde elendiği durumda hangi takım şampiyon olmuştur? ......................................................................................................................................................... Çeyrek Final Karşılaşmaları A Takımı E Takımı + B Takımı G Takımı + C Takımı H Takımı + D Takımı F Takımı Yarı Final Karşılaşmaları ......................... ....... ......................... ....... ......................... ....... ......................... ....... Final Karşılaşması ....................... ..... ....................... ..... Şampiyon: .................................... 234 + 7. Etkinlik A) Aşağıdaki metni, altı çizili kelime ve kelime gruplarına dikkat ederek okuyunuz. Bu kelimelerin metnin başlığı ile ilişkisini açıklayınız. TURP GİBİ OLMAK Kayak yapmayı çok severim. Küçük yaşımdan beri yarıyıl tatillerinde Uludağ’da kayarım ancak bu seneki tatilimi Ilgaz’da geçirmek istedim. Arkadaşlarımla birlikte Ilgaz’ın doruğuna çıkmak çok zevkliydi. Kayma noktasına vardığımızda Selim ortaya bir iddia attı: “Bitiş noktasına önce kim varacak?” diye bağırdı. Hepimiz heyecanlanmıştık. Yarışmaya başladık. Kendimden çok emindim. Hızla kayıyordum. Derken aniden kontrolümü kaybederek takla atmaya başladım. Kaç takla attığımı bilmiyorum. Durduğumda yerimden kalkmaya çalıştım ancak başaramadım. Belimde dayanılmaz bir acı vardı. Arkadaşlarım imdadıma yetişti. Durumun ciddiyetini fark eden Selim, hemen sağlık ekiplerine haber verdi. Oteldeki doktor, beni hastaneye sevk etti. Otele çağrılan ambulansla arkadaşlarım beni Ankara’daki hastaneye götürdüler. Orada yapılan kontroller sonucunda doktor omurgamda bir zedelenme olduğunu söyleyerek beni hastaneye yatırdı. Hastanede on gün yattım. Taburcu olurken bana iki aylık fizik tedaviden sonra turp gibi olacağım söylendi. Doktorun bu sözü beni çok rahatlattı. En büyük korkum kayak yapamamaktı ama doktorun yeniden kayak yapabileceğimi söylemesi benim için en büyük müjde oldu. H. Emel ŞİRİN B) Anlamını bildiğiniz bir deyim ile ilgili hikâye edici bir metin yazınız. Yazınızın içeriğine uygun bir başlık belirleyiniz. * GELECEK DERSE HAZIRLIK Hacivat ve Karagöz ile ilgili bir araştırma yapınız. 235 7. TEMA - Sağlık ve Spor CİRİT (Serbest Okuma Metni) Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları bir ata sporudur cirit. Türkler, bu atlı oyunu Orta Asya’dan günümüze kadar taşımışlardır. Osmanlı’da bayramlarda, yabancı devlet adamlarının ağırlanmasında ve ziyafetlerde atlı cirit oynanmaktaydı. Osmanlılarda “cirit oynamak” yerine “ciride binmek” tabiri de kullanılmıştır. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin en gözde gösteri sporu olmuştur. Atalarımız barış zamanlarında at ve askerlerini zinde ve kuvvetli tutabilmek için atlı cirit sporunu tesis etmiş, insanları ruh ve bedenen eğiterek yarınlara hazırlamışlardır. Türklerde iyi sipahilerin yetişmesinin sebeplerinden biri de cirit oyunudur. Atlı ciritte hiçbir spor müsabakasında bulunmayan “rakibi bağışlama” ve “affetme” şeklinde bir davranış vardır. Rakibinin önünü kesip, ona ciritle vurma imkânı varken vurmayıp bağışlayan sporcu puan kazanmaktadır. Bu yönüyle spor ve erdemin birlikte anıldığı asil bir yapıya sahiptir. Başlıca oyun alanı At Meydanı’dır. Evliya Çelebi Kâğıthane yolunda da 236 bir cirit meydanı olduğunu yazmaktadır. Cirit Oyunu, daha kırk elli yıl öncesine değin Anadolu’da yaygın bir oyun olduğu hâlde son yıllarda sadece Erzurum, Uşak, Erzincan, Bayburt, Ankara, Manisa, Kars yörelerinde yaşamaya devam etmektedir. Cirit oyunu şu an Türkiye’de 12 ilde 70’in üstünde kulüpte 2 binin üzerinde profesyonel sporcu ile oynanmaktadır. Ayrıca yurt dışında İran, Afganistan ve Türkistan Türkleri ile Türklerin yaşadığı Orta Asya’nın değişik bölgelerinde hâlâ canlılığını sürdürmekte ve ata sporu olarak yaşatılmaktadır. Anadolu’nun çeşitli yörelerinde gençler düğün, bayram gibi özel günlerde, festival ve şenliklerde cirit oyunu ile halka yönelik gösteri müsabakaları yaparak bu geleneği nesilden nesile aktarmaktadırlar. İnsanların ilgisini çekmek ve onlara hoşça vakit geçirtmek için cirit meydanında davullar zurnalar çalınması da bir gelenektir. CİRİT NASIL OYNANIR? Cirit oyunu at üzerinde iki ayrı takımla oynanır. Bu takımlar, 70 ila 120 metre genişliğindeki bir alanda karşılıklı olarak alanın en gerisinde altışar, sekizer ya da on ikişer kişi olarak dizilirler. Sağ ellerine atacakları ilk ciridi, diğer ellerine de yedek ciritleri alırlar. Cirit oyununa katılacak olanlar iki takım hâlinde karşılıklı dizilirler. Aralarında ortalama 100 metrelik bir mesafe bulunur. Dizilen takımlardan bir atlının, atını ileri sürerek karşı takımdan birinin adını söylemesiyle oyun başlar. Ona doğru atını sürerken elindeki ciridi de kendisine fırlatır. Sonra geriye dönüp doludizgin kaçmaya başlar. Üzerine cirit fırlatılan atlı, dörtnala kendisini kovalar. Arkadan gelmekte olan, elindeki ciridi kovaladığı atlıya fırlatır. Bu sırada önde koşanın dizisinden bir başka atlı da onun peşine düşer. Onun da hedefi, arkadaşını kovalayan atlıdır. Oyun böylece sürer. Cirit oyununda tek hedef atın sırtındaki binicidir. Bu yüzden atlılar kendilerini hedef alan ciritlerden korunmak için at üzerinde çeşitli hareketler yaparlar: Eğilirler, dörtnala giden atın iki yanına sarkarlar, hatta daha usta cirit oyuncuları at üzerinde akrobasiye varan hareketler gösterirler. Rakip oyuncuya her isabet puan kazandırır ve bütün oyuncular ellerindeki ciritleri savurduktan sonra takımların elde ettikleri isabet sayısına göre yenmiş veya yenilmiş sayılırlar. Ciridin ata isabet etmesi, savuranın oyun dışı kalmasını gerektirir. Cirit sopasının uç kısımları hem atlara hem de oyunculara zarar vermemesi için yuvarlatılır ya da uç kısımlarına koruyucu başlıklar takılır. Seyredenler ciritçilere ve atlara tezahürat etmek amaçlı çeşitli şekillerde bağırır, onları teşvik ederler. Eski ciritçilerden bir kurul, oyunun sonucunu ilan eder. Cirit sona erince cirit oyununu düzenleyenler başarılı olanlara ödüller, ziyafetler verir. Selcen ÇİFCİ 237 7. TEMA - Sağlık ve Spor TEMA SONU DEĞERLENDİRME D Vitamini: Balık yağı, süt, yumurta ve tereyağında bulunan bir vitamin çeşididir. Kemikler ve diş sağlığı için gereklidir. Sebze ve meyveler vitamin açısından oldukça zengindir. Sağlıklı bir yaşam için her tür vitaminden almak gerekir. Kirsten ROGERS – Corinne HENDERSON (Kirstın RACIRS - Karin HENDIRSIN) (Çev.: Şule GİRGİN) ……………………………………………………. Tükettiğiniz yiyecek ve içecekler “beslenme”nizi oluşturur. Sağlıklı bir beslenmede çeşitli yiyecekler olur çünkü değişik yiyecekler vücudun gereksinimi olan farklı maddeleri içerir. Karbonhidratlar, proteinler ve yağlar, enerji ve büyüme için yaşamsal önem taşır. Bunlara “besin” denir. Vitaminler, mineraller ve su da “yardımcı besinler”dir. Bunlar bedenin düzgün çalışmasını sağlar. (…) Vitaminler vücudunuzun sağlıklı kalmak için gereksinim duyduğu maddelerdir ve birçok yiyecekte bulunur. Vitaminler organik maddelerdir, yani karbon içerir. Vücudun gerekli kimyasal işlemleri yerine getirebilmesi için yaklaşık on beş farklı vitamine gereksinimi vardır. Bazı belli başlı vitaminlerin kaynakları ve kullanımları ile ilgili bildiklerimiz şunlardır: A Vitamini: Süt, tereyağı, yumurta, balık yağı, taze yeşil sebzelerde bulunur. A vitamini özellikle göz ve deri sağlığı için gereklidir. B Vitamini: Tam buğday unu ekmeği ve pirinç, karaciğer, soya fasulyesi gibi besinlerde bulunur. Tüm hücrelerdeki enerji üretimi ve sinir sisteminin sağlığı için B vitamini tüketimi gereklidir. C Vitamini: Portakal, limon, siyah üzüm, domates, taze yeşil sebzelerde bulunan bir vitamin türüdür. Kan damarlarının sağlığı, vücuttaki yaraların iyileşmesi ve soğuk algınlığından korunma için gereklidir. 238 1, 2, 3, 4 ve 5. soruları metne göre cevaplayınız. 1. Okuduğunuz metnin konusuna uygun olacak şekilde, okuduğunuz metne isim tamlaması ve sıfat tamlaması biçiminde iki başlık öneriniz. İsim tamlaması biçiminde önerdiğim başlık: ………………………………………………………………………. Sıfat tamlaması biçiminde önerdiğim başlık: ………………………………………………………………………. 2. Okuduğunuz metne göre, sağlıklı bir beslenmede niçin çeşitli besinler bulunmalıdır? Açıklayınız. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. 3. Aşağıdakilerden hangisi okuduğunuz metinden çıkarılamaz? A) Sağlıklı bir yaşam sürmek için farklı vitamin türlerine ihtiyaç vardır. B) A vitamini alabilmek için bazı hayvansal gıdalar da tüketilmelidir. C) Dişlerinizin çürümemesi ve sağlıklı kalması için bolca B vitamini almalısınız. D) Besinler, enerji ve büyüme için yaşamsal öneme sahiptir. 4. Okuduğunuz metne göre aşağıdaki ifadeleri 8. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin uygun biçimde tamamlayınız. cümlelere kattığı anlamları, anlam listesindeki ifadelerin harfleriyle örnekteki gibi eşleştiriniz. Diş sağlığınız için ……………vitamini tüketmeniz C Akşam 7.30 gibi evden çıkacağını söylemiş. gerekir. Bu vitamin türü …………………………………. …… ……………………………………………………….………..gibi …… Futbol sahası kadar bir alanda oyun oynuyorbesinlerde bulunur. lar. Domates, portakal ve limon gibi besinlerde …….. …… Düzenli spor yapmak, doktorlara göre en vitamini bulunur. …………………………………… doğru davranışlardandır. ………………………………………………………………………. …… Burada herkesi tanıdığı için çok mutluydu. İçin bu besinlerin tüketilmesi gerekir. …… Hiç kimse senin gibi güzel düşünmüyor. …… Arkadaşlarıyla buluşmak üzere evden çıktı. 5. Okuduğunuz metni göz önünde bulundurarak dengeli beslenme için neler yapmamız gerekti- Anlam Listesi ğini anlatınız. A) Karşılaştırma ……………………………………………………………………. B) Amaç ……………………………………………………………………. C) Yaklaşık zaman ……………………………………………………………………. Ç) Benzetme ……………………………………………………………………. D) Neden (gerekçe) ……………………………………………………………………. E) Koşul (şart) ……………………………………………………………………. F) Bakış açısı ……………………………………………………………………. ……………………………………………………………………. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç kul……………………………………………………………………. lanılmamıştır? ……………………………………………………………………. ……………………………………………………………………. A) Dışarı çıkacaktı ama ailesinden izin alması ge……………………………………………………………………. rekiyordu. B) Hep birlikte dışarı çıktılar ve misafirlerini uğur6. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili kelime, ladılar. cümleye neden-sonuç anlamı katmıştır? C) Herkes ona güveniyordu çünkü işini çok düzgün yapıyordu. A) Bazı insanlar sağlıklı beslendikleri için kolay D) İnsanların güvendiği kadar dürüst, çalışkan, kolay hastalanmazlar. sorumluluk sahibiydi. B) Meyveden sebzeye kadar her besini dengeli tüketmeliyiz. 10. (1) Dengeli beslenmek, sağlığımızı korumaC) Her akşam çantasını kaptığı gibi spor salonuna mızı sağlayan en önemli davranıştır. (2) Çünkü inkoşuyor. san sağlığı beslenmeyle çok yakından ilgilidir. (3) D) İnsanlar hastalanana dek sağlıklarının kıyme- Sağlığımızı kaybettikten sonra birtakım ilaçlarla tini bilmezler. çare aramak yerine, sağlığımızı kaybetmeden önce önlem almak daha akıllıcadır. (4) Sadece 7. Aşağıdakilerden hangisinde bir deyim kulla- dengeli beslenerek birçok hastalıktan korunmak nılmıştır? mümkündür. A) Sağlığımızı spor yaparak koruruz. B) Planlarınızı bir kez daha gözden geçirmelisiniz. C) Sağlıklı yaşamak en büyük hazinelerdendir. D) Besinleri tüketirken israf etmemeliyiz. Yukarıdaki metinde numaralanmış cümlelerden hangisi kendinden önceki cümlenin gerekçesini açıklamaktadır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 239 “Sevelim, sevilelim./Dünya kimseye kalmaz.” Yûnus Emre “Toplum; insan vücutlarının değil, ruhların birlik içinde toplanmasıdır.” Nurettin Topçu “Toplumun mutluluğu için çalışan kendini de mutlu eder.” Samuel Smiles (Semüyıl Sımayls) 8. TEMA Birey ve Toplum • EVET EFENDİM • SEN DE BİR İYİLİK YAP • DOSTLUĞA DAİR • HACETTEPE (Dinleme Metni) • SEVGİ FİLOZOFU YÛNUS EMRE (Serbest Okuma Metni) 8. TEMA - Birey ve Toplum HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Hacivat ve Karagöz ile ilgili yaptığınız araştırma sonucu elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. İletişimde nezaketin önemiyle ilgili düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. * 242 Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. EVET EFENDİM Hacivat: Vay Karagöz’üm, benim iki gözüm, merhaba! Karagöz: Hoş geldin, suda pişmiş balkabağı! (Tokat atar.) Hacivat: Aman Karagöz’üm,gelir gelmez bu tokadın sebebi nedir? Karagöz: Bizim bekçinin ne poturu var ne de cübbesi. (Tokat atar.) Hacivat: Yazıklar olsun sana Karagöz! Adam olamamışsın! Karagöz: Ona ya Rabbi şükür! Hacivat: Ne gibi? Karagöz: Ya sen oldun mu ki? (Tokat atar.) Hacivat: Aman Karagöz’üm, ben senin gibi değilim. Ben her nereye gitsem bana itibar ederler, ayağa kalkarlar. Karagöz: Bana da kalkarlar. Hacivat: Senin neyine ayağa kalkarlar? Senin okuman yazman yok bir kere. Mürekkep yalamamışsın. Karagöz: Onu yaladım. Hacivat: Nerde yaladın? Karagöz: Geçen gün çeşme başına gittim. Orada bizim sakanın eşeği duruyordu, merak ettim, suratını yaladım. Hacivat: Tuh, Allah iyiliğini versin! Karagöz: Tükürme suratıma be! Hacivat: Bak Karagöz’üm, sen benim kırk yıllık arkadaşımsın. Sana birkaç kelime öğreteyim de her nereye gidersen sana itibar etsinler. Karagöz: Öğret bakalım. Hacivat: Dinle, bir kibar yere gittiğinde sana bir şey sorarlarsa ne diyeceksin biliyor musun? Karagöz: Yoo… Hacivat: “Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim.” Arada sırada da “Ne buyurulur a benim efendim?” diyeceksin. Karagöz: Sonra ne olacak? Hacivat: İşte böylece sen adam olacaksın, herkesin yanında itibarlı olacaksın. Karagöz: Olur Hacivat, şey ne diyecektim? Hacivat: “Evet efendim.” Karagöz: Evdedir efendim. Hacivat: Öyle değil canım! Karagöz: Öyleyse dükkândadır efendim. Hacivat: Canım Karagöz’üm, ben nasıl söylersem sen de öyle söyle. Karagöz: Olur yaparım, nasıldı o? Hacivat: “Evet efendim.” Karagöz: Evet efendim. Hacivat: Aferin Karagöz’üm! “Öyledir efendim.” Karagöz: Hayır, ikindidir efendim. Hacivat: “İkindiyi bırak, öyledir efendim.” Karagöz: İkindiyi bırak, akşamı yakala. Öyledir efendim. Hacivat: “Münasiptir efendim.” Karagöz: Minas’ın değil, Agop’undur efendim. Hacivat: A Karagöz’üm, Agop’u falan karıştırma, “Münasiptir efendim.” Karagöz: Agop’u karıştırmam, Mıgırdıç’ı karıştırırım. Hacivat: Canım,“Münasiptir efendim.” Karagöz: Münasiptir efendim. Hacivat: Arada sırada “Ne buyurursunuz, a benim efendim?” Karagöz: Arada sırada burnumu yersiniz a benim efendim. Hacivat: Ne dedin? Karagöz: “Arada sırada” dedim. Hacivat: Şimdi seninle kibar bir konağa gitmişiz, konağın sahibi çok kibar bir adam, sohbet sırasında sana der ki, “Efendim ne buyrulur?” O zaman sen ne diyeceksin? Karagöz: “Haberim yok.” derim. Hacivat: Olmaz. Karagöz: Yaa?.. Hacivat: “Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim.” Arada sırada “Ne buyurulur a benim efendim?” diyeceksin. Karagöz: Devamlı böyle mi diyeceğim? Hacivat: Evet. Karagöz: Yaparım öyleyse be Hacivat! Hacivat: Efendim sizi çok iyi gördüm. Karagöz: Evet efendim öyledir efendim, sonra neydi? Hacivat: Müna… Karagöz: (Sözünü keser.) Münasiptir efendim… Sonra? Hacivat: Arada… 243 8. TEMA - Birey ve Toplum Karagöz: (Sözünü keser.) Arada sırada ne halt edersiniz a benim efendim? Hacivat: Öyle halt karıştırma! “Ne buyurursunuz a benim efendim?” Karagöz: “Ne buyurursunuz a benim efendim?” Ha? Hacivat: Aferin Karagöz’üm! Karagöz: Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim, arada sırada ne buyurursunuz a benim efendim? Hacivat: Çok güzel. Karagöz: Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim, arada sırada ne buyurursunuz a benim efendim? Hacivat: Her zaman değil, arada sırada söyleyeceksin. Karagöz: Evet efendim. Hacıvat: Yani sana… Karagöz: (Sözünü keser.) Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim. Hacivat: Ama Karagöz, biraz beni dinle. Karagöz: Evet efendim. Hacivat: Biraz dinlerler. Karagöz: Evet efendim. 244 Hacivat: Ama biraz da beni dinle. Karagöz: Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim. Hacivat: Ama beni dinlemiyorsun Karagöz. Karagöz: Evet efendim, öyledir efendim. Hacivat: Beni kızdırıyorsun. Karagöz: Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim. Hacivat: Beni adam yerine koymuyorsun. Karagöz: Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim. Hacivat: (Kızgın bir ifadeyle...) Ben adam değil miyim yani? Karagöz: Evet efendim, öyledir efendim, münasiptir efendim. Hacivat: Ben adam değilim ha? Hacivat: Peki sen adam mısın? Karagöz: Evet efendim, öyledir efen… (Birden durur, tokat atar. Hacivat gider.) Yürrüüü, seni gidi idare fitilli mum bacaklı kerata seni, sen gidersen beni buraya mıhlamazlar, pamuk ipliğiyle hiç bağlamazlar, ben de çeker giderim, köşe pencereme otururum, bakalım şimdi bu perdeden kimler gelir kimler geçer… (Çıkar.) Mehmet Muhittin SEVİLEN 245 8. TEMA - Birey ve Toplum 1. Etkinlik A) Okuduğunuz metinde geçen ve aşağıda sözlükteki anlamları verilen kelimeleri bularak peteklere yerleştiriniz. 1. Arka tarafında kırmaları çok, bacakları dar bir pantolon türü. P 2. Hukukçuların, üniversite öğretim üyelerinin, din adamlarının, mezuniyet törenlerinde öğrencilerin elbise üstüne giydikleri uzun, yanları geniş, düğmesiz giysi. Ü 3. “Saygı göstermek, saymak, değer vermek” anlamında kullanılan, iki kelimeden oluşan fiil. B E 4. Yazı yazmak, desen çizmek veya basmak için kullanılan, türlü renklerde sıvı madde. P 5. Evlere, çeşmeden su taşımayı iş edinmiş olan kimse. K 6. “Uygun, yerinde, beğenilen, hoş görülen, kabul edilen” anlamlarında kullanılan bir kelime. P M 7. “Seyrek olarak, arada bir, bazen, zaman zaman” anlamlarında kullanılan bir ikileme. I R 8. Büyük ve gösterişli ev. N 9. “Bir yere çakmak, çivilemek” anlamında kullanılan bir fiil. H K B) Yukarıdaki kelimelerin anlamlarına uygun şekilde kullanıldığı bir konuşma yapınız. 246 * Tema boyunca öğreneceğiniz kelime ve kelime grupları ile bunların anlamlarını ders kitabınızın sonunda bulunan “Kelime Defterim” bölümüne yazınız. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Metnin başlığıyla içeriği arasında nasıl bir ilişki vardır? Anlatınız. 2. Hacivat, Karagöz’e neden nezaket ifadelerini öğretmek istemektedir? Açıklayınız. 3. Karagöz nasıl biridir? Metinden örnekler vererek anlatınız. 4. Metnin sonunda Hacivat, Karagöz’e neden kızmaktadır? Açıklayınız. 5. Görgü kurallarına uymak bize neler kazandırır? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Etkinlik A) Aşağıda verilen özelliklerden, okuduğunuz “Evet Efendim” metninde görülenleri örnekteki gibi yuvarlak içine alınız. Bu maddelerin rakamlarına karşılık gelen harfleri bulmacadan bularak metnin türüne ulaşınız. 1. Sadece okumak için yazılır. 2. Mutlu sonla bitmek zorundadır. (1) S 3. Küçük bölümlerinden her birine sahne denir. 4. Seyirci karşısında oynanır. (4) İ 5. Dram, komedi gibi türleri vardır. 6. Olaylar, canlandırılmaz, anlatılır. 7. Sahne sanatı olarak da adlandırılır. (7) 8. Dizelerden oluşur. 9. Oyunla ilgili detaylar parantez içinde verilir. 10. Eseri sahnede canlandıran kişilere yazar denir. (10) (3) (2) A U M (5) (8) (11) Y K R T (6) (9) (12) E T O 11. Olay yazılarıdır. 12. Oyunun büyük bölümlerine perde denir. B) Yaptığınız bir hatadan dolayı anne, baba veya bir arkadaşınızdan özür dileyeceğiniz bir sahneyi kurgulayarak okuduğunuz “Evet Efendim” metninin tür özelliklerine uygun bir metni defterinize yazınız. 4. Etkinlik: Metni bir arkadaşınızla canlandırınız. Canlandırdığınız karaktere uygun jest, mimik ve ses tonu kullanmaya özen gösteriniz. 247 (27) (3) (6) (30) (27) (23) (5) (5) Cümleler: 1. Hasan Bey’in eşinin adı Yeşim’dir. 2. Fatma Hanım’ın eşinin adı ise Ali’dir. 3. Fatma Hanım ile Ali Bey’in en büyük çocukları Tolga’dır. 4. Hasan Bey ile Yeşim Hanım’ın ortanca çocukları Sevim’dir. 5. Tolga’nın evli olan kardeşi Mert’tir. Mert’in eşinin adı Şule’dir. 6. Sevim’in ağabeyi Serhat, kardeşi İrem’dir. 7. Tolga’nın en küçük kardeşi Yasemin’dir. 8. Hasan Bey’in gelini Özlem’dir. Şekilde, yay ayraç içindeki sayılar o kişilerin yaşlarını ifade etmektedir. Bu yaşları yönergeleri uygularken dikkatle takip ediniz. Şekilde görüldüğü üzere Hasan Bey ve eşinin üç, Fatma Hanımla eşininse dört çocuğu vardır. Çapraz çizgiler evlilikleri, düz çizgilerse çocukları göstermektedir. 248 Hasan (2) (31) (26) (28) (4) (1) (25) 4. İkizlerin teyzesi kimdir? ………………………………………….................... 3. Hasan Bey ile Yeşim Hanım’ın en büyük torunu kimdir? ……………. 2. Şule’nin kayınbabası kimdir? ………………………………………............... 1. İrem’in eşi kimdir? ……………………………………................................. Sorular: 9. Ali Bey ile Fatma Hanım’ın üç oğlu bir kızı vardır. En küçük oğulları Hüseyin’dir. 10. Ali Bey ile Fatma Hanım’ın ikiz torunlarının adları Arda ve Elif’tir. 11. Arda ve Elif’in dayısının kızı Ceren 6 yaşındadır. 12. İkizlerin kardeşi Ahmet’tir. 13. Özlem Hanım’ın oğlunun adı Ege’dir. 14. Şule ile Mert’in oğlu Cem, küçük kardeşi Zehra ile çok güzel oynamaktadır. (22) Fatma 5. Etkinlik: Aşağıdaki soy ağacında verilen akrabalık ilişkilerini açıklayan cümlelerden hareketle soy ağacını çözümleyiniz. Daha sonra soy ağacı ile ilgili soruları yanıtlayınız. 8. TEMA - Birey ve Toplum 6. Etkinlik A) Aşağıdaki cümlelerde yer alan ünlemleri karşıladıkları duygularla örnekteki gibi eşleştiriniz. Yaşasın 23 Nisan! seslenme coşku Vah, yazık bu çocuğa! üzüntü / acıma Ya! Öyle mi? Bilmiyordum. şaşırma Haydi, gidiyoruz! B) Okuduğunuz metinde yer alan ünlemleri ve karşıladıkları duyguları örnekteki gibi aşağıya yazınız. Aferin Karagöz’üm! Beğenme, takdir etme. .................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 7. Etkinlik: Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinde boş bırakılan yerleri metnin akışına ve anlam bütünlüğüne uygun şekilde doldurunuz. Hamza: Hafta sonu tiyatroya geliyor musun? Hatice: Tabii ki geliyorum. Biletimi aldım bile. Hamza: Ben de birkaç internet sitesine baktım ama hangi siteden bilet alacağıma karar veremedim. Hatice: Bunun için düşünmene hiç gerek yok. “Devlet Tiyatroları”nın kendi sitesi olan www.devtiyatro.gov.tr adresinden biletini güvenle alabilirsin. Hamza: ............................................................................................................................................. Hatice: Tabii ki güvenlidir. Zaten “gov” veya “edu” uzantılı siteler tamamen güvenlidir. Hamza: Bunu öğrendiğim iyi oldu. Bundan sonra ................................................................................ ...................................................................................................................................................... Hatice: Ben zaten güvenli internet konusunda buna hep dikkat ederim. Hamza: Teşekkür ederim Hatice. Ben de biletimi alıp tiyatroya geleyim o zaman. www.devtiyatro.gov.tr Bilet Al * GELECEK DERSE HAZIRLIK “İyilik” konulu bir haber metni araştırınız. 249 8. TEMA - Birey ve Toplum HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Araştırdığınız haber metnini arkadaşlarınıza okuyarak bu haber metniyle ilgili duygu ve düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Yaşadığınız ya da tanık olduğunuz bir iyilik öyküsünü arkadaşlarınıza anlatınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. Metnin başlığından ve görsellerinden hareketle konusunu tahmin ediniz. Tahmininizi öğretmeninizle paylaşınız. Necati GÜNGÖR (1949-...) Gazeteci ve yazar. Yayınevlerinde redaktörlük, editörlük, gazetecilik ve reklam yazarlığı yaptı. Bazı eserleri: Sevgi Ekmektir, Bir Hikâye Yaz İçinde İnsan Olsun… SEN DE BİR İYİLİK YAP Saat kaç sıralarıydı; öğlen miydi, öğlene yakın mı, Güniz Hanım’ın telefonu çaldığında? Kızı Gökçe’nin adını ekranda gördüğünde hemen açtı. Bu ders saatinde aradığına göre önemli bir durum olmalı diye biraz kaygılanmadı değil. Ama soğukkanlılığını yitirmeden açtı, sakince: “Alo, kızım?” Karşıdan da, “Alo!” diye bir ses işitti. İşte o an yüreği ağzına geldi. Hiç tanımadığı bir sesti kızının telefonundaki. Aklından hızla kötü olasılıklar geçti. Gökçe’nin başına bir şey mi gelmişti? Tanrı korusun bir kaza… Eli ayağı boşaldı. Dili tutulmuş gibiydi. Yutkunmaya çalıştı. Boğazı kupkuru… Telefonun ucundaki yabancı ses, “Alo!” diye seslendi yeniden. Bu bir çocuk sesiydi. Erkek çocuk… “Alo, kimsiniz?” “Ben bu telefonu buldum.” dedi çocuk. Güniz Hanım kuşkucu ve tetikteydi: “Peki, benim telefonumu nereden biliyorsunuz?” Çocuk: “Bulduğum telefonda ‘ANNEM’ diye kayıtlıydı. Ben de sizi aradım. Telefonu parkta, bankın üstünde buldum.” (…) “Evet.” dedi kadın. “Kızımın telefonu olmalı. Okula giderken parkta düşürmüş sanırım. Aradığın için çok teşekkür ederim. Adın ne çocuğum? Nasıl bulurum seni?” Güniz Hanım’ın kuşkuları silinmiş, çocuğa ulaşma kaygısı belirmişti şimdi. Telefondaki çocuk, adını soyadını, okulunu söyledi; Güniz Hanım’ın yazmasını bekledi. Sonra, “Telefonu ben size getiremem.” diye ekledi. “Okula gitmek zorundayım. Siz gelip alabilirseniz iyi olur.” Güniz Hanım’ın içi birdenbire güven 250 duygusuyla dolmuştu. Sanki bebekliğinden beri tanıyordu çocuğu. “Peki çocuğum, çok teşekkür ediyorum haber verdiğin için. Okuluna gelirim, sorun değil.” Çocuk, “Telefon numaramı da vereyim.” dedi. İçini dolduran güven duygusuyla : “Sen ne akıllı çocuksun böyle!” dedi Güniz Hanım. “Hem dürüst, hem akıllı!” Çocuğun söylediği numarayı kâğıda yazdı hemen. “Haydi çocuğum, sen okulundan geri kalma, ben birazdan okula gelirim.” Telefon kapandı. Elinde not yazdığı kâğıt, yüzünde mutlu bir gülümseme, öylece durdu ayakta. Kızı Gökçe’yi düşündü. Telefonunu yitirmenin üzüntüsü içindedir şimdi. Okuldan eve gelince üzüntüsü sevince dönüşecekti. Önce, elindeki not kâğıdını cüzdanına yerleştirdi. Okulun semtini biliyordu da tam yerini kafasında canlandıramadı. Bir an önce gidip bulmalıydı. Acele etmezse çocuğu orada bulamayacakmış gibi tuhaf bir duygu içindeydi. Üzerine rastgele bir şeyler geçirdi. Yürüyerek gideceği için spor ayakkabısını giydi ayağına. Evden çıkmadan unuttuğu bir şey var mı diye düşündü bir an. Sonra kapıyı çekti. Anahtarı çevirdi. Sokağa çıktığında yürümekten cayarak taksiyle gitmeye karar verdi. Taksi okulun önüne gelip durduğunda Güniz Hanım’ın aklı başka yerdeydi. Bu iyi çocuk için ne yapmalıydı? Okul yöneticisiyle görüşmeli, çocuğun davranışını anlatmalıydı en azından. Kapıda durmuş kendisine bakan okul hizmetlisini gözüne kestirdi hemen. Hizmetli, basamakların başında, okulun girişinde, kendisine doğru gelen Güniz Hanım’ın bir öğrenci velisi olduğunu düşünerek ilgilendi: “Buyurun?” “Okul müdürüyle görüşecektim.” Hizmetli kuşkuyla süzdü şöyle bir, sonra “Müdür okulda yok.” dedi. “Müdür Yardımcısı Tuncer Bey burada. Siz veli misiniz?” Güniz Hanım, kestirmeden: “Evet, burada okuyan bir öğrenciyle ilgili görüşecektim.” Hizmetli önde, kendi arkada, basamakları çıktılar. Müdür yardımcısı odasının kapısındaydı. Hizmetli: “Tuncer Bey, bu hanım veliymiş. Öğrencisi hakkında görüşecek.” Müdür yardımcısı, eliyle odasını işaret etti: “Buyurun hanımefendi!” Odaya girince müdür yardımcısı masasının başına geçti. Güniz Hanım’a oturacak yer gösterdi ve hemen konuya girdi: “Evet efendim, sorun nedir?” Güniz Hanım heyecanlıydı, hızlı hızlı konuşmaya başladı. Elindeki kâğıda bakarak öğrencinin adını soyadını söyledi. Olayı özetlemeye çalıştı. Sözünün sonunda hem öğrencinin dürüstlüğünü övdü hem de böyle dürüst çocuklar yetiştiren müdür yardımcısını kutladı. 251 8. TEMA - Birey ve Toplum Müdür yardımcısı gözlerini kısmış, karşısında konuşan Güniz Hanım’ı dikkatle dinliyordu. Kadının anlattığı olay ve öğrencisinden dolayı övülmek hoşuna gitmişti. Yine de duygularını belli etmeden zile bastı. Kapıdan başını uzatan hizmetliye: “Bana, 6/B’den Canol Karaoğlu’nu çağır. Bu sabah bulduğu telefonu da alıp gelsin.” Hizmetli, çocuğun adını yineleyerek çekildi. İkisinin de gözü kapalıydı. Güniz Hanım, kahramanını karşılamak için heyecanla ayağa kalktı. “Oturun efendim.” dedi müdür yardımcısı. Güniz Hanım istemeye istemeye oturdu yeniden. Derken hizmetli, yanındaki öğrenciyle geldi. Güniz Hanım bir daha kalktı yerinden. Sevgi dolu bakışlarını kahramanına dikmişti. Sıska denecek kadar zayıf bir çocuktu Canol. Üstündeki ceket korkuluğa giydirilmiş sanırdınız. Ama Güniz Hanım onu pek güzel bir delikanlı olarak gördü. Gülümseyerek izliyordu. Canol, doğruca müdür yardımcısının masasına yürüyüp elindeki telefonu masaya bıraktı. Müdür yardımcısı da alıp Güniz Hanım’a uzattı. “Buyurun hanımefendi!” dedi. “Sanırım, kızınızın telefonu buydu?” Canol, “Telefonda sizinle mi konuşmuştuk?” diye sordu. “Evet!” dedi Güniz Hanım. “Bu yaptığın çok güzel bir hareket. Dürüstlüğünden ötürü sana teşekkür ederim. Ayrıca anne babanı da öğretmenlerini de kutluyorum. Buraya çok acele geldim. Sana bir armağan getiremedim. Lütfen şunu kabul et, kendine bir şeyler al.” Güniz Hanım avucunun içindeki kâğıt parayı Canol’un cebine soktu. Canol utandı, elini cebine atacakken çekti. Müdür yardımcısıyla bir an göz göze geldi, büsbütün utandı. Müdür yardımcısı gülümseyerek bakıyordu ona. Parayı cebinden çıkarıp Güniz Hanım’a uzattı. “Alamam efendim!” dedi usulca. “Ne yaptım ki?” “Sen de benim bir evladımsın, lütfen!” dedi. Güniz Hanım yalvarırcasına. Müdür yardımcısı, “Alabilirsin oğlum.” dedi. “Bunda bir sakınca yok. Hanımefendi, senin dürüstlüğünü ödüllendirmek istiyor.” Canol, kâğıt parayı yavaşça Güniz Hanım’ın eline bırakırken “Teşekkür etmeniz yeterli.” dedi. “İyilik yapmak hepimizin borcu. İlla ki bir gün siz de birilerine bir iyilik edersiniz. O zaman ödeştik sayın.” Güniz Hanım’la müdür yardımcısı kendini çabuk toparladı. Müdür yardımcısı tatlılıkla, “Peki çocuğum.” dedi. “Sen şimdi sınıfına git, dersinden geri kalma.” Canol mahcup mahcup odadan ayrıldı. İki yetişkin insan, küçük bir çocuktan ders almış gibi şaşkın ama memnundular. Necati GÜNGÖR 252 1. Etkinlik A) Metinde geçen anlamını bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarını bulunuz. Bunların sözlükteki anlamlarını karşılarına yazınız. Kelime veya Kelime Grubu Sözlükteki Anlamı B) Anlamını öğrendiğiniz kelime ve kelime gruplarını birer cümlede kullanınız. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………..................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………................................................................. 2. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Güniz Hanım, telefonu açtığında neden kaygılanmıştır? Anlatınız. 2. Canol’un hangi sözleri Güniz Hanım’ın güvenini kazanmasını sağlamıştır? 3. Güniz Hanım’ın okul müdür yardımcısının yanına gitme nedeni nedir? 4. Güniz Hanım, Canol’a teşekkür etmek için ne yapmıştır? Siz Güniz Hanım’ın yerinde olsaydınız Canol’u ödüllendirmek için ne yapardınız? 5. Canol’un teklif edilen ödülü kabul etmemesini nasıl yorumluyorsunuz? Düşüncelerinizi açıklayınız. 6. Metnin sonunda yer alan “İyilik yapmak hepimizin borcu. İllaki bir gün siz de birilerine bir iyilik edersiniz. O zaman ödeştik sayın.” sözlerinden ne anlıyorsunuz? Anlatınız. 7. Bir iyilik yaptığınızda ya da size bir iyilik yapıldığında neler hissediyorsunuz? Anlatınız. 253 8. TEMA - Birey ve Toplum 3. Etkinlik: Canol’un fiziksel ve ruhsal özelliklerini metinden hareketle aşağıya yazınız. Fiziksel Özellikleri .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. 4. Etkinlik Ruhsal Özellikleri .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. A) Okuduğunuz metni özetleyiniz. ...................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ B) Özetlediğiniz hikâyenin ana fikrini yazınız. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 5. Etkinlik A) Okuduğunuz metinde geçen deyimleri aşağıya yazınız. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 254 B) Bu deyimlerin metnin anlamına olan katkısını açıklayınız. 6. Etkinlik: Okuduğunuz hikâyede Canol’un müdür yardımcısının odasından ayrılmasından sonra sizce neler olmuştur? Düşüncelerinizden hareketle aşağıya hikâye edici bir metin yazınız. (...) Canol mahcup mahcup odadan ayrıldı. İki yetişkin insan, küçük bir çocuktan ders almış gibi şaşkın ama memnundular. ..................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................... ................................................................................................................. ............................................................................................................. ........................................................................................................... ....................................................................................................... .................................................................................................. .............................................................................................. ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... .................................................................... .............................................................. ............................ 255 8. TEMA - Birey ve Toplum 7. Etkinlik A) Canol, parkta bulduğu cep telefonunu sahibine ulaştıramasaydı aşağıdaki numaralardan hangisini aramalıydı? Nedenleriyle açıklayınız. 155 110 156 112 B) Yukarıdaki acil durum telefon numaralarını hangi durumlarda aramalıyız? Bu numaraları gereksiz meşgul etmenin yol açacağı olumsuzluklar neler olabilir? Açıklayınız. 8. Etkinlik A) Canol’un okulunda okul temsilcisi seçilecektir. Aşağıda, okul temsilciliği seçiminde aday olan üç öğrencinin konuşma metinleri verilmiştir. Bu adaylardan hangisinin konuşmasını daha gerçekçi buluyorsunuz? Nedenleriyle açıklayınız. Saygıdeğer Müdürüm, Müdür Yardımcılarım, Değerli Öğretmenlerim, Sevgili Arkadaşlarım, İsmim Onur Orhan, 7/B sınıfındayım. Okulumuzu temsil etmek için ben de adayım. Karşılaştığımız sorunları, yaşadığımız olumsuzlukları, mesajlarınızı okul idaresine zamanında ve eksiksiz ileteceğime söz veriyorum. Erkek öğrenciler için futbol turnuvası, kız öğrenciler için voleybol turnuvası düzenlenmesi konusunda beden eğitimi öğretmenimiz ve okul idaremizle görüşmeyi düşünüyorum. Aynı zamanda çeşitli gezi organizasyonları düzenlenmesine aracılık ederek sosyal aktiviteleri arttırmayı planlıyorum. Rehber öğretmenimizin yardımıyla hazırladığım ve okulumuzu temiz tutmamızı sağlayacak “Çevre Polisi” isimli bir projeyi hayata geçirmek istiyorum. Bununla ilgili bilgileri sınıf panolarınıza astım. Kermesler düzenleyerek elde edeceğimiz gelir ile okul kütüphanemizi ve spor malzemelerimizi zenginleştirmeyi planlıyorum. Ama bu görevleri yapabilmek için sizin desteğinize ihtiyacım var. Bu yüzden oylarınızı bekliyorum. Teşekkür ederim. 256 Değerli Arkadaşlarım, Ben Gülseren Ulutürk, 8/C sınıfı öğrencisiyim. Okul başkanlığına adayım ve kendime bu konuda çok güveniyorum. 5. sınıfta sınıf başkanlığı, 6. sınıfta başkan yardımcılığı ve bu yıl sınıf temsilciliği görevlerimi layıkıyla yerine getirdim. Okul başkanlığı konusunda da elimden gelenin en iyisini yapacağım. Sizlerden biri olarak okulumuzun sorunlarını çok iyi bildiğimi söyleyebilirim. Bu okulu daha cazip hâle getireceğimin garantisini veriyorum. Ben başkan olduktan sonra her hafta bir okul gezisi düzenleyeceğim. Bunları yapabilmek için oylarınızı bekliyorum. Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim. Sevgili Arkadaşlarım, Ben Mehmet Alp Batur, 6/D sınıfı temsilcisiyim ve okul temsilciliğine adayım. Okulumuz çok muhteşem bir okul olmayabilir ama bir okulu muhteşem yapan onun içindeki öğrencilerdir. Sizlerin okulumuzla ilgili sorunlarını çözmek için okul temsilciliğine adaylığımı koydum. Arkadaşlar, önümüzdeki hafta okul temsilcisi seçilecektir. Beni seçerseniz pişman olmazsınız, size elimden geldiği kadar yardım etmeye çalışacağım. Sonuçta hepimiz burada arkadaşız ve kardeşiz. Yine de siz bildiğiniz gibi yapın. Okul temsilcisi demek okuldaki tüm arkadaşların eğitim hakkındaki sorunlarını giderebilmek demektir. Oylarınızı bekliyorum. B) Okul temsilciğine aday olduğunuzu düşünerek aşağıya bir konuşma metni yazınız. Bu metni arkadaşlarınıza sununuz. Konuşmanıza uygun bir hitap ifadesiyle başlayınız. Konuşmanızın sonunda sizi dinleyenlere teşekkür etmeyi unutmayınız. ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... * GELECEK DERSE HAZIRLIK “Dostluk” konulu atasözleri araştırınız. 257 8. TEMA - Birey ve Toplum HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Araştırdığınız “dostluk” konulu atasözlerini arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Gerçek bir dostun özellikleri neler olabilir? Anlatınız. * Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek sesli okuyunuz. DOSTLUĞA DAİR Halil CİBRAN (1883-1931) Ressam, şair, filozof. Eserleri ve düşünceleri dünya üzerinde geniş yankı uyandırdı. Bazı eserleri şunlardır: Nebi, Ermiş, Haberci, Gezgin… Bir genç, yaşlı bilgeye şöyle dedi: “Bize dostluktan söz et.” O da dedi ki: Dostunuz ihtiyaç duyduğunuzda yanınızda olandır. Sevgiyle ektiğiniz ve şükranla biçtiğiniz tarlanızdır. Sizin sofranız, ocağınızın başıdır. Çünkü açken ona gelir, huzur için onu ararsınız. Dostunuz fikrini söylerken aklınızdan geçen “hayır”dan korkmaz, “evet”i kendinize saklamazsınız. O, sustuğu zaman da yüreğiniz onun yüreğini dinlemekten geri durmaz. Çünkü dostlukta bütün düşünceler, bütün arzular, bütün beklentiler söz söylenmeden ve övgüsüz bir sevinçle doğar ve paylaşılır. Dostunuzdan ayrıldığınızda üzülmezsiniz. Çünkü onun en sevdiğiniz yanı, o yokken iyice belirginlik kazanır, tıpkı dağcıya dağın ovadan daha belirgin görünmesi gibi. Dostlukta ruhu daha da derinleştirmekten başka bir amaç olmasın. Çünkü kendi sırrına ermekten başka amaç güden sevgi, sevgi değil ileriye atılmış bir ağdır. Bu ağa sadece yararsız şeyler takılır. Siz de en iyi yanlarınızı dostunuza ayırın. Eğer moralinizin bozuk olduğunu bilmesi gerekliyse dostunuzun, bırakın yüksek olduğunu da bilsin. Dostunuz ne içindir ki zaman öldürmek için arayasınız? Onu, hep yaşanası zamanlarda arayın. Çünkü o sizin ihtiyacınızı karşılamak için vardır, boşluğunuzu doldurmak için değil. Hoşluğunda dostluğun, kahkahalar çınlasın, zevkler paylaşılsın. Çünkü küçük şeylerin şebnemiyle sabahına erip tazelenir yürek. Halil CİBRAN (Çeviren: Ayşe BERKTAY) 258 1. Etkinlik Kelime veya Kelime Grubu A) Metinde geçen anlamını bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarını bulunuz. Bunların sözlükteki anlamlarını karşılarına yazınız. Sözlükteki Anlamı B) Anlamını öğrendiğiniz kelime ve kelime gruplarını birer cümlede kullanınız. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………..................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………................ 2. Etkinlik A) Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Yazar, dostu nelere benzetmektedir? Örneklerle açıklayınız. 2. “Dostunuz fikrini söylerken aklınızdan geçen ‘hayır’ dan korkmaz, ‘evet’i kendinize saklamazsınız.” cümlesiyle yazar ne anlatmak istemektedir? Açıklayınız. 3. Metnin konusu ve ana fikri nedir? Açıklayınız. 4. Dostluk ve güven olmayan bir dünya nasıl olurdu? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. B) Metinden hareketle arkadaşlarınıza yöneltmek üzere üç soru hazırlayınız. 1. …………………………………………………………………………………………………………........................................ 2. …………………………………………………………………………………………………………........................................ 3. …………………………………………………………………………………………………………........................................ 259 8. TEMA - Birey ve Toplum 3. Etkinlik: Aşağıdaki ifadeleri kendi duygu ve düşüncelerinizle tamamlayınız. 1. Dostluk ........................................................... gibidir. Çünkü ............................................. .................................................................................................................................................... 2. İnsan ............................................................. gibidir. Çünkü ................................................ ..................................................................................................................................................... 3. Mutluluk ..................................................... gibidir. Çünkü ................................................ ................................................................................................................................................... 4. Güven ........................................................ gibidir. Çünkü ................................................... .................................................................................................................................................... 5. Huzur ...................................................... gibidir. Çünkü .................................................... .................................................................................................................................................. 4. Etkinlik: Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Seçtiğiniz görselle ilgili bir konuşma yapınız. 260 5. Etkinlik A) “Dostluk” konulu bir şiir yazınız. Şiirinizde ahenk unsurlarına dikkat etmeyi ve şiirinize uygun bir başlık koymayı unutmayınız. ................................................ ............................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... B) Yazdığınız şiirdeki ahenk unsurlarını açıklayınız. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 6. Etkinlik: Aşağıdaki ünlem cümlelerini yay ayraç içindeki anlamları verecek şekilde örnekteki gibi tamamlayınız. 1. Aaa, arkadaşım gelmiş! 2. Aaa, ............................................................................................................................. (kızma) 3. Aaa, ............................................................................................. (anımsama / fark etme) 4. Aaa, ............................................................................................................................. (acıma) 5. Aaa, .............................................................................................................................(üzülme) (şaşırma) 261 8. TEMA - Birey ve Toplum 7. Etkinlik A) Aşağıdaki deyimlerle bu deyimlerin anlamlarını örnekteki gibi eşleştiriniz. 1 ... El ele vermek Dayanışma içinde, birlikte. ... 2 Elini taşın altına koymak ... 3 Kol kanat germek Merak edip dinlemek, işitmeye çalışmak. Çok sevindiği yüzünden, gözlerinden belli olmak. ... 4 Omuz omuza Bir konuda sorumluluk üstlenmek. ... 5 Kılavuzluk etmek, yolu bilmeyene anlatmak, tarif etmek. Gözlerinin içi gülmek ... 6 Yardım etmek, korumak, himaye etmek. Kulak vermek 1 ... 7 Yol göstermek Birlikte davranmak, bir konuda birleşmek. B) Yukarıdaki deyimleri inceleyiniz. Bu deyimlerin arasında nasıl bir anlam ilişkisi vardır? Açıklayınız. C) Anlamını öğrendiğiniz deyimlerden üçünü seçerek bir paragraf yazınız. ........................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 262 8. Etkinlik A) Öğretmeninizin dinleteceği, bestesi Şanar Yurdatapan’a ait olan “Arkadaş” adlı şarkının konusunu ve ana duygusunu bulunuz. B) Dinlediğiniz şarkıyı beğenip beğenmediğinizi nedenleriyle açıklayınız. C) Dinlediğiniz şarkının sizde çağrıştırdığı duygu ve düşüncelerden hareketle hikâye edici bir metin yazınız. Metninizi yazarken yıl boyunca öğrendiğiniz deyim ve atasözlerinden de yararlanınız. .................................................................................... ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. * GELECEK DERSE HAZIRLIK Yaşadığınız yerin ismini nasıl aldığı ile ilgili bir araştırma yapınız. 263 8. TEMA - Birey ve Toplum HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Yaşadığınız yerin ismi ile ilgili yaptığınız araştırma sonucunda elde ettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Wolfgang von Goethe (Volfgang von Gote)’nin “En büyük hazine kanaatkâr olmaktır.” sözünün sizde çağrıştırdığı duygu ve düşünceleri anlatınız. * Dinleyeceğiniz metnin konusunu ve ana fikrini aşağıdaki görsellerden hareketle tahmin etmeye çalışınız. Tahminlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. HACETTEPE (Dinleme Metni) Sara GÜRBÜZ ÖZEREN 264 A) Aşağıda, dinlediğiniz metinde geçen bazı kelimeler ve bu kelimelerin anlamları verilmiştir. Kelimelerle anlamları örnekteki gibi eşleştiriniz. 1. Etkinlik kiler adak çil sini bayır hırka bozkır divan lokma debdebe safran Derman : İlaç, şifa. .................: Evlerde yiyecek, içecek ve erzakın saklandığı oda, ambar veya dolap. .................: Ağza bir defada alınıp götürülen yemek parçası, sokum. ..................: Yüksek düzeydeki devlet adamlarının kurduğu büyük meclis. ..................: Değerli madenlerin ve cevherlerin katışıksız, saf hâli. ...................: Sıcak ve ılıman iklimlerdeki ağaçsız, kıraç, doğal alan. ...................: Genellikle soğuktan korunmak için giyilen, kumaştan, bazen içi bez pamukla beslenmiş, ceket biçiminde giysi. derman diyar hacet som ...................: Adanılan şey, nezir. ...................: Küçük yokuş, belen. ...................: İhtiyaç, gereksinim. ...................: Süsengillerden, baharda çiçek açan, soğanlı bir kültür bitkisi. ...................: Gösteriş, görkem. ...................: (Altın ve para için kullanıldığında) yeni ve parlak. ....................: Ülke, yurt. .....................: Üzerinde yemek de yenilebilen, yuvarlak, bakır veya pirinçten büyük tepsi. B) Anlamını öğrendiğiniz kelimeleri bulmacada bularak renkli kalemle işaretleyiniz. Bulmacada işaretlemediğiniz harfleri kullanarak ulaşacağınız cümleyi bulmacanın altına yazınız. A B Z O A Y Z N D K A N Ü I F R E T K R Ç L Ü H Y A I K G R C E R L O T A L E K R E R M A R A D V E B O L S A A L E D L I N D F Ç N E S N L E H I R E B E M A K R A N O K S Y K O A Ü M Y K D R E Ö S B Ü K A K Ü B A Ç L __ __ __ __ __ __ __ __ Ulaştığım cümle: __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ . 265 8. TEMA - Birey ve Toplum C) Bulmacaya yerleştirdiğiniz kelimeleri aşağıya alfabetik sırayla diziniz. 1. …………………………………………........................... 9. …………………………………………........................... 2. …………………………………………........................... 10. …………………………………………......................... 3. …………………………………………........................... 11. …………………………………………......................... 4. …………………………………………........................... 12. …………………………………………......................... 5. …………………………………………........................... 13. …………………………………………......................... 6. …………………………………………........................... 14. …………………………………………......................... 7. …………………………………………........................... 15. …………………………………………......................... 8. ………………………………………….......................... 2. Etkinlik A) Aşağıda, “Hacettepe” metninden alınan bazı deyimler verilmiştir. Bu deyimlerin anlamlarını tahmin ederek aşağıya yazınız. Deyimler hüküm sürmek Tahminim kabına sığmamak ağzı kulaklarına varmak ocağına düşmek şafak atmak B) Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nden kontrol ediniz. 3. Etkinlik: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız. 1. Metinde geçen padişahın kişilik özellikleri nelerdir? 2. Padişah Hacettepe’ye niçin gitmiştir? Amacına ulaşabilmiş midir? Anlatınız. 3. Padişah, dileği kabul olduktan sonra neler yaşamıştır? 4. Gerçekleşmesini istediğiniz bir dileğinizi anlatınız. Bu dileğinizin gerçekleşmesinin hayatınıza olumlu ve olumsuz etkileri neler olurdu? Açıklayınız. 5. “Kanaat” ve “mutluluk” arasında nasıl bir ilişki vardır? Yaşamınızdan örnekler vererek anlatınız. 266 4. Etkinlik: Aşağıdaki bölümleri metinden yararlanarak doldurunuz. Gerçek Hayatta Karşılaşılabilecek Olaylar Gerçek Hayatta Karşılaşılamayacak Olaylar .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. 5. Etkinlik: “Elinizde sihirli bir değnek olsaydı hayatta neleri değiştirmek isterdiniz?” sorusundan hareketle bir metin yazınız. Yazınızda yıl boyunca öğrendiğiniz deyim ve atasözlerinden yararlanınız. ........................................................................................... ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. 267 8. TEMA - Birey ve Toplum 6. Etkinlik A) Aşağıdaki fıkrayı vurgu ve tonlamaya dikkat ederek okuyunuz. ELİMİ AL Bir bahar sabahı Nasrettin Hoca, eşeği Karakaçan’la birlikte göle doğru gidiyormuş. Göle yaklaştığında telaşlı sesler duymuş. Adımlarını hızlandırmış. Hoca, çok geçmeden olanları anlamış. Bir adam göle düşmüş, diğerleri de onu kurtarmaya çalışıyormuş. Kıyıda toplananlar göle ellerini uzatmış, “Elini ver! Elini ver!” diye bağırıyorlarmış. Ama adam söylenenleri duymuyor gibiymiş. Hem çırpınıyor hem de elini uzatmıyormuş. Nasreddin Hoca göldeki adamı tanımış. Kalabalığa: “Siz ‘Elini ver!’ diyorsunuz ama bu adam çok bencildir, vermeyi bilmez.” demiş. Sonra kıyıya yanaşarak göldeki adama elini uzatmış. “Elimi al! Elimi al!” diye bağırmış. Kendisine yardım etmek isteyenlere elini vermeyen bencil adam, Hoca “Elimi al!” deyince hemen elini uzatmış. Hoca da adamı çekerek gölden çıkarmış. Gamze ALICI B) Arkadaşlarınıza “cömertlik, mutluluk, yardım” konularından biri ile ilgili bir fıkra anlatınız. C) Arkadaşlarınızdan birinin anlattığı fıkrayı sınıfınızda canlandırınız. 7. Etkinlik: Sahip olduğu şeylerden hiçbir zaman memnun olmayan, sürekli şikâyet eden bir arkadaşınız olsaydı onu bu huyundan vazgeçirebilmek için neler yapardınız? Örneklerle anlatınız. .................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. 8. Etkinlik A) Aşağıdaki metni noktalama işaretlerine dikkat ederek okuyunuz. RİZE’NİN ADI ÜZERİNE Çok çok eski zamanlarda, Ali Reis derler, deniz tutkunu bir adam varmış. Karısının adı Roza imiş. Bu karı koca sevdalı değil, kara sevdalıymışlar. Ne Ali Reis ne de Roza birbirinden ayrı kalmaya dayanabilirlermiş. Ali Reis’in hâli vakti yerindeymiş. Parası pulu çokmuş. Bir Roza’ya bir de Karadeniz’in yeşiline hayranmış. Bu yüzden dağların yamacında, ormanlar içinde bir yere güzel bir saray yaptırmış. Dışını süslemiş fil dişinden, içini bezetmiş Hint işinden. Ali Reis ile Roza Hatun bu sarayda yaşarlarken, sevinçle coşup mutluluktan uçarlarken Ali Reis denize 268 çıkmak istemiş. Takasına binip hırçın dalgalarla kabaran Karadeniz’e açılmış. Hava soğuk, deniz fırtınalıymış. Ali Reis bu çetin havada bir daha denizden dönmemiş. Ne oldu, nereye gitti, takası mı battı; bilen yokmuş. Herkes ondan ümidini kesse de bir tek Roza Hatun kesmemiş. Günlerce, sarayın penceresinde Ali Reis’i beklemiş. Gözünün yaşı sel olup akmış, ahı figana karışmış. Geceler boyunca denizden bir ışık, bir umut, bir haber beklemiş. Ama ne gelen olmuş ne bir selam getiren… Roza içini türkülere dökmüş, derdini esen yele söylemiş. Kara perçemi ağarmış, gül benzi sararmış, giden gelmemiş. Bir gün bakmışlar ki pencerenin önünde Roza Hatun yok. Kepenkler kapalı, saray mahzun… Beklemişler ama açan olmamış, pencerede Roza Hatun görünmemiş. “Acep başına bir hâl mi geldi?” diye merak edenler, Roza’nın derdiyle dertlenenler koşup içeri girmişler. Bakmışlar ki saray bomboş. İn cin top oynuyor. Roza Hatun nereye gitmiş, bilinmiyor. Yalnız pencerenin önünde bir pusula, pusulanın içinde şu not varmış: “Muradım kaldı sevgili yarda, ah-u zarım kaldı sarayda. Ben devran süremedim, salınıp gezemedim. Bari beni sevenler buraya yerleşsinler. Malımı mülkümü pay etsinler. Salınıp gezsinler sarayımda, beni bulsunlar aralarında. Fakir görürseniz sandığımdan giydirin, aç görürseniz kilerimden doyurun. Yetimlerin gözünü yaşlı koymayın.” Bu notu okuyanlar, Roza’nın derdiyle yananlar bu yeşil dağları mesken tutmuşlar. Roza’nın sarayının çevresine güzel bir şehir kurmuşlar. Hazinelerini fakir fukaraya vermişler. Kurdukları bu şehrin adına “Roza” demişler. Söylene söylene, dilden dile “Rize” olmuş. Derler ki Rize’nin ardı arkası kesilmeyen yağmurları Roza’nın gözyaşlarıymış. Kemençenin dertli dertli inlemesi de onun yüreğindeki sızıdan kaynaklanıyormuş. Rize insanlarının cömert, içli ve narin oluşu da Roza’ya benzemelerindenmiş. Sara GÜRBÜZ ÖZEREN B) Okuduğunuz metni, metnin kahramanlarından biri olan Roza’nın ağzından özetleyiniz. .......................................................................................... ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 269 8. TEMA - Birey ve Toplum SEVGİ FİLOZOFU YÛNUS EMRE (Serbest Okuma Metni) Yûnus Emre, yemyeşil ağaçlar arasında seçiliyor uzaktan. Gün ışığının renkli dansıyla parıldıyor. Yediden yetmişe herkesi etkileyen sevgi yolculuğunda, bir taşa oturarak soluklandığı tasviriyle çıkıyor Yûnus Emre karşımıza. Ayakları, gezdiği diyarların yorgunluğunu atarken gönlü kucaklaştığı güler yüzler ve sevgi dolu kalplerin neşesiyle doludizgin atmakta. Bir elinde dizinin üzerine koyduğu başucu kitabı duruyor. Yaradan sevgisine coşkuyla, sevgiyle ve bağlılıkla yazılmış mısralar bir sevgi seli olup taşıyor yapraklardan gökyüzüne. Diğer elindeyse Yûnus’un içindeki bu coşku ve sevinci ifade etmek istercesine küçük bir kuş duruyor. Biraz sonra gökyüzüne uçarak bu sevgi selini tüm dünyaya yayacakmışçasına… Ve eşsiz eserlerin usta kalemi, ünlü halk şairi Yûnus Emre’nin gönlünden diline gelen mısralar dökülüyor usulca: Pervaz olup uçar mısın? Deniz derya geçer misin? Bencileyin naçar mısın? Sen de hâlin söyle bülbül. A bülbülüm uslu musun? Kafeslerde besli misin? Bencileyin yaslı mısın? Garip garip ötme bülbül. Yûnus vücudun pak derken, Cihanda mislin yok derken, Seher vakti “Hak!.. Hak!...” derken Bizi de unutma bülbül. Ünlü halk şairi ve filozof Yûnus Emre insanlara, doğaya ve tüm varoluşa kucak açan bir felsefeye sahip. Onun düşünceleri ve sevgi anlayışı, yazdığı eserleriyle geçmişten günümüze tüm insanları etkilemeye devam ediyor. Küçükten büyüğe, yediden yet- 270 mişe her kültürden, her dilden insanın duygularına tercüman oluyor. Tıpkı her dili içeren bir sözlük gibi! Ne harika değil mi? Yûnus Emre, herkesi birlik ve beraberlik içinde sevgi ve anlayış dolu bir dünyaya davet ediyor. Herkes sevgi dolu bu dünyaya davetli. Üstelik yer bulamama derdi de yok. Çünkü burada dünya kadar yer var! İşte bu daveti temsilen birçok belde, belediye ve camiye “Yûnus Emre” ismi veriliyor. Dünyanın dört bir yanına Yûnus Emre heykeli ve çeşmesi yapılıyor. Sokaklar, caddeler ve meydanlar onun adıyla onurlanıyor. Yûnus Emre’nin sevgi mesajı yerküreden gök kubbeye ulaşıyor ve herkesin kalbine dokunuyor. Meydanlar onun öğütleri ve sevgi mesajıyla dolup taşıyor. İnsanlar, Yûnus Emre ismini duyunca onun sevgiye çağrısını hatırlıyor. İçlerindeki umut, güzellik ve anlayış yeniden parlıyor. Gönül gözleri açılıyor. Sevginin rehberliğinde insanlar güzele, iyiye ve doğruya yöneliyor. Anlayış ve yardımlaşmaya dair özlemler bitiyor. Arkadaşça, kardeşçe ve dostça eller kenetleniyor. Hep birlikte birlik ve bütünlüğe kucak açılıyor. (…) Gülizi ÖZEN 271 8. TEMA - Birey ve Toplum TEMA SONU DEĞERLENDİRME Yalnızca “ben” demek, sevgiyi olduğu kadar saygıyı da zedeler. Dolayısıyla ‘biz’ olmanın, birlikte olmanın olmazsa olmazıdır saygı duymak. Önce farkına varmak, ardından inanmak, karar almak ve uygulamak; sağlam bir temel üzerinde, özenle yol almak gerekir. Çizilen bu çerçeve ise hem kendi değerini bilme hem de iletişim hâlinde olduğumuz herkese değer verme anlamı taşır. Arzu EKMEKÇİ TAVRA AKSEDEN DUYGU: SAYGI Saygıdan söz edince en başta dile getirilmesi gereken, emir ve yasaklardan ya da uyulması gereken bir dizi sıkıcı kuraldan ibaret olmadığı gerçeğidir. Eğer öyle olsaydı adına saygı denir ve “duymak” biçiminde ifade edilir miydi hiç? Uyulan yasak veya kural değil, duyulan yani hissedilen, hisler yoluyla davranışa olduğu gibi yansıyan bir duygudur saygı. Aldığımız eğitim ve sahip olduğumuz değerler ile şekillenip karakter özelliklerimizle vücut bulan genel bir davranış biçimine dönüşür saygı. Hâlimize, tavrımıza, üslup ve iletişimimize kaynaklık eden güçlü bir duygudur. Nasıl biri olduğumuza dair ipuçları sunan izler toplamıdır. Tek bir tarifi olamayacak kadar geniş bir kavram, soyut bir hissiyatın davranışlar yoluyla görülen en şeffaf ve somut hâlidir. Saygı, sosyal hayatta var olabilmenin, sağlıklı ilişkiler ve iletişim kurabilmenin ön koşuludur. Saygı ile muamele görme talebi ve beklentisi ise herkes için geçerlidir. Fakat bu beklentinin uygulayıcısı olma kısmına gelince kendi eksik ve hatalarımızı görmek zor gelir. Empati kurmayı başarmak ve bu ölçüde davranmak ise saygıya anlam katan ve saygı göstermeyi kolaylaştıran bir tutumdur. 272 1-6. soruları yukarıdaki metne göre cevaplayınız. 1. Aşağıdaki ifadeleri metinde anlatılanlardan yola çıkarak tamamlayınız. Saygı ……………………………………………………………… …………………………………………….…………… değildir. Saygı …………………………………………………. gibidir. Çünkü ……………………………………………………………. 2. Bu metne göre, saygının günlük yaşantınıza etkileri neler olabilir? Örnekler vererek yazınız. …………………………………………………………………...…… ………………………………………………………………............ ……………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………...... 3. Empati kurmak ile saygı duymak arasındaki ilişkiyi günlük hayatınızdan örnekler vererek yazınız. …………………………………………………………………….... …………………………………………………………………….... …………………………………………………………………….... …………………………………………………………………….... …………………………………………………………………….... 4. “Yalnızca ‘ben’ demek, sevgiyi olduğu kadar saygıyı da zedeler.” cümlesinin sizde uyandırdığı duygu ve düşünceleri yazınız. …………………………………………………………………….. …………………………………………………………………….. …………………………………………………………………….. …………………………………………………………………….. …………………………………………………………………….. …………………………………………………………………….. …………………………………………………………………….. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem farklı bir duyguyu yansıtmaktadır? A) Eyvah, yemek yandı! B) Ah, gençliğim çabucak geçti! C) Of, eski günleri arıyorum hâlâ! D) Ya, sen beni o zamanlar görecektin! 8. Aşağıda verilen bilgilerden tiyatro türüne uygun olanların başına “D” uygun olmayanların başına “Y” yazınız. 5. Aşağıdakilerden hangisi okuduğunuz metinden çıkarılamaz? (....) Oyunla ilgili detaylar yay ayraç içinde verilir. (....) Seyirci karşısında oynanır. (....) Dizelerden oluşur. A) Saygı, aldığımız eğitim yoluyla karakter özelli- (....) Mutlu sonla bitmek zorundadır. (....) Sahne sanatı olarak da adlandırılır. ğimiz hâline gelir. B) Saygı kurallarını öğrenebilmek için bazı emir (....) Oyununun büyük bölümlerine perde denir. (....) Sadece okumak için yazılır. ve yasaklara uyulmalıdır. C) Empati kurabilmek, saygıyı gösterebilmenin en etkili yollarından biridir. D) Saygı, tek bir tarifi yapılamayacak kadar geniş 9. Uymamız gereken toplumsal kurallardan beş tanesini aşağıya yazarak bu kurallara niçin uybir kavramdır. mamız gerektiğini yazınız. 6. Okuduğunuz metnin ana düşüncesini ve yarA) ………………………………………….………………………. dımcı düşüncelerinden ikisini aşağıya yazınız. B) …………………………………………….……………………. Ana Düşünce: ...................................................... C) …………………………………………………….……………. …………………………………………………………................. D) …………………………………………………….……………. ............................................................………….….. E) …………………………………….……………………………. Yardımcı Düşünceler: .......................................... ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ........................................................................... ............................................................................ ............................................................................ Bu kurallara uymalıyız çünkü ………………………….. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………...… ............................................................................ ............................................................................ 273 Kelime Defterim A B C 274 Ç D E 275 Kelime Defterim F G 276 H I İ J 277 Kelime Defterim K L 278 M N O 279 Kelime Defterim Ö P R S 280 Ş T U 281 Kelime Defterim Ü V Y Z 282 Cevap Anahtarı 1. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 6.Y-D-Y-D-D 7. D 8. B 9. D 10. C 11. B 12. A 2. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 1. Ama yitirmedik umudumuzu 3. B 7. İğneyle kuyu kazmak 8. Y-D-D-Y-D-D 9. B 10. C 11. D 12. A 3. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 8. Y-D-D-D 9. A 10.D 4. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 8. C 9. B 6. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 1. 15 2. Koyunların yünleri kesilir. Koyunlardan kesilen bu yünler sıcak suyla yıkanır. Yünlerin kirli suyunu gidermek için durulama yapılır. Yünlerin içi temizlenir. İçi temizlenen yünler taranmak için makineye verilir. Yünler kök boyayla renklendirilir.Boyanan ipler dokuma makinesine gerilir. Halının motifi belirlenir. Halı dokunmaya başlanır. 5. B 7. B 8. B 9. D 7. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 3. C 6. A 7. B 8. C-Ç-F-D-A-B 9. D 10. B 8. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 5. B 7. A 8. D-D-Y-Y-D-D-Y 5. TEMA SONU DEĞERLENDİRME 7. ben-herkes-bunları 8. B 283 Kaynakça KAYNAKÇA Acar, M. (2005).Tuz Gölü Tuz Çölü Olmayacak.NationalGeographic Türkiye, 56, 16-18. Adar, C. (2010).İlmek İlmek Yaşatılıyor Milas Halıları.Muğla Kültür ve Turizm Dergisi, 1 (2), 80 – 84. Akbulut, Y. (2013).“Bilgisayar ve İnternet”, Çocuk ve Ergenlerde Bilgisayar ve internet Kullanımının Gelişimsel Sonuçları.Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (2), 53 – 68. Albamya, S. (2016). Afyon.TRT Çocuk Dergisi, 7 (74), 14 – 15. Alıcı, G. (2015). “Elimi Al”, Nasreddin Hoca ile Kıkır Kıkır. İstanbul: Timaş Yayınları. Almiş, H. ve Yakıncı, C. (2014).Evinizi de Hatırlayın.Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 57, 135 – 140. Aruntaş, A. M. (2016). Bisiklet Zamanı.TÜBİTAK Bilim Çocuk Dergisi, 223, 36 – 39. Beyhan, N. (2014). “Sır Tutamayan At Bakıcısı”, Kelile ile Dimne’den Karakter Eğitimi Masalları.İstanbul:Semerkand Basım Yayın Dağıtım. Bilgin, İ. (2006). “Türk Askerinin Cesareti”, Çanakkale Destanı Gerçek Efsanelerin Öyküsü.İstanbul: Timaş Yayınları, , 2006. Birol, G. (2015). “Vermek Çoğalmaktır”, Öğreten Öyküler.Ankara:Yason Yayınları. Bölükbaşı, R. T. (1986).“Anadolu”, Rıza Tevfik (Der.:Uçman, A.). Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Brake, M. (20119.“Merak Ettiklerimiz”, Uzay ve Zaman Hakkında Merak Ettiklerimiz (Çev.: Turgut GÜRER). İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Bulut, S. (2015). “Cephane Sandığında Kitap”, Büyük Atatürk’ten Küçük Öyküler. İstanbul:Can Sanat Yayınları. Bulut, S. (2015). “Yaşlı Nine”, Büyük Atatürk’ten Küçük Öyküler. İstanbul:Can Sanat Yayınları. Can, T. (2011). Atatürk’ün Geometri Kitabı.TÜBİTAK Bilim Çocuk Dergisi, 167, 10 – 11. Cibran, H. (2016). “Dostluğa Dair”, Ermiş (Çev.: Berktay, A.).İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Çom, S. (2011). “Obezite Hakkında 10 Soru 10 Cevap”, Obezite (Şişmanlık) Konusunda 70 Soru 70 Cevap. Ankara: Sağlık Bakanlığı Temel SağlıkHizmetleri Genel Müdürlüğü. Çifci, S. (2011). “Cirit”, Uşak’ta Atlı Cirit Sporu ve Cirit Kültürü.Millî Folklor Dergisi, 23 (89), 87 – 99. Doğan, Y. (2016). Dinleme Eğitimi, Ankara:Pegem A Yayıncılık. Ekmekçi, A. (2013). Tavra Akseden Duygu Saygı.Gençlik Spor Dergisi, 2 (17), 114 – 117. Erkek, G. (2008). “Bilgin ve Gemici”, Mevlânâ’nın Mesnevi’sinden İlköğretim Okulları İçin Seçilen Öykülerin Eğitsel Yönünün İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı. Fikri, M. (1994), “Türk Gençliğine Bir Hitabe”, Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatı (Haz.:Akar, M., Deniz, S., Bilecik, F.).İstanbul:Yesevi Yayıncılık. Gümüş, S. (2014). “Sağlıkta İlaç Pazarlaması”, İstanbul: Hiperlink Yayınları. Gündüz, F. K. (2017). Bir Ömür Okumak, İstanbul: Beyan Yayınları. Güngör, N. (2017). “Sen de Bir İyilik Yap”, Bir Hikâye Yaz İçinde İnsan Olsun. İstanbul:Günışığı Kitaplığı. İzgören, A. Ş. (2015).“Heykeli Dikilen Eşek”, Küçük Beyaz Uğur Böceği.Ankara:Elma Yayınevi. Kaplanseren, E. (2012). Dosya Paylaşımı.PCnet Dergisi, 178, 7 – 8. Karagöz, B. (2011). İnsanlar Zamanı Eskiden Nasıl Ölçerdi?TÜBİTAK Bilim Çocuk Dergisi, 168, 26 – 29. Karagöz, B. (2012). Kar Kristallerinin Peşinde Bir Yaşam.TÜBİTAK Bilim Çocuk Dergisi, 169, 20 – 23. Karakoç, A. (1997).”Tut Ellerimden”, Akıl Karaya Vurdu. Ankara: Ocak Yayınları. La Fontaıne (2011). “Balıkçıl”, La Fontaine’in Masalları (Haz.: Orhan VELİ).İstanbul:Yapı Kredi Yayınları. MEB (2018). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara. Meriç, A. (2015). “Su Kirliliği”, Uzaydan Çöp Düşer mi?İstanbul:Yediveren Yayınları. Oral, G. (2003). “Eski Antalya Evi”, Yine Yazı Yazıyoruz.Ankara:Pegem A Yayıncılık. Ozansoy, H. F. (1987).“Vatan Destanı”, Kahramanlık Şiirleri Antolojisi (Haz.:Birinci, N.).Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Özburun, Y. Ö. (2004).“Hayatın Yankısı”, Yaşama Sevinci Öyküleri. İstanbul:Hayat Yayınları. Özcan, C. (2012). Canım Kitaplığım.İstanbul:Nesin Yayınevi. Özdemir, C.S. (2017). Yaşamı Taçlandıran Özlü Sözler, Ankara: Adalet Yayınevi. Özder, G. (2017). Bak Postacı Geliyor Selam Veriyor.TRT Çocuk Dergisi, 8 (85), 37 – 39. Özen, G. (2016). “Sevgi Filozofu Yûnus Emre”, Eğlenceli Tarih Sevgi Filozofu Yûnus Emre.İstanbul:Timaş Yayınları. Özeren, S.G. (2010). “Hacettepe”, Büyük Türk Efsaneleri Dizisi: 9.İstanbul: Damla Yayınevi. Özeren, S.G. (2010). “Rize’nin Adı Üzerine”, Büyük Türk Efsaneleri Dizisi: 9.İstanbul:Damla Yayınevi. Rado, Ş. (2005). “Güler Yüz”, Eşref Saat.Ankara:Elips Kitap. Hikmet, N. (1987) “Büyük Taarruz”, Kuvâyı Milliye.İstanbul:Adam Yayınları. Rogers, K. ve Henderson, C. (2007). İnsan Vücudu (Çev.: Girgin, Ş.). İstanbul: İletişim Yayınları. Soysal, M. (2015). “Bu da Benim Öyküm”, Eyvah Kitap.İstanbul:Günışığı Kitaplığı. Şirin, H. E. (2016). “Turp Gibi Olmak”, Deyim Yerindeyse (Ed.:Doğan, Y.), Ankara:Pegem A Yayıncılık. Topal, E. ve Sezer, A. (2016). Türk Dünyası.Marmara Coğrafya Dergisi, 33, 96-113. TSE Öncü Çocuk Dergisi (2016).Tarhananın Öyküsü. TSE Öncü Çocuk Dergisi, 80, 26 – 27. TSE Öncü Çocuk Dergisi (2016). Teknoloji Bağımlılığı.TSE Öncü Çocuk Dergisi, 79, 42 – 43. Turgut, S. (2016).“Aziz Sancar”, Adam Olacak Çocuk Dizisi.İstanbul:Güneşyolu Yapım Yayın. Türkiye Yeşilay Cemiyeti (2015). Teknolojiye Bağımlı Yaşamamak İçin.İstanbul:Kültür Sanat Basımevi. Uçuk, C. (2015). Gümüş Kanat.İstanbul:Bilge Yayıncılık. Uslu, T. (2010).“Şimşekler ve Yıldırımlar”, Şu Acayip Gökyüzü.İstanbul:Zafer Yayınları. Uslu, T. (2010). “Yemek, İçmek ve Sindirmek”, Şu Acayip İnsan Vücudu.İstanbul:Zafer Yayınları. Vahapzade, B. (1994). “Ana Dili”, Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatı (Haz.:Akar, M., Deniz, S., Bilecik, F.). İstanbul:Yesevi Yayıncılık. Yanç, Y. (2012). Karamanoğlu Mehmet Bey’i Arıyorum, Göreniniz Var mı?Eğitimde Birliğin Sesi, 3 (5), 24 – 25. Yaşin, Ö. (2000). “Mustafa Kemal’den Konuştuk”, Atatürk Şiirleri (Haz.:Kaplan, M., Birinci, N.).Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları. Yazgan, B. (2016).“Sevgi Diyen Çağlar Aşar”, Şimdi Sevda Yürüsün.İstanbul:Nar Yayınları. Yıldırım, S. (2003). “Mendil Kapmaca, Kulaktan Kulağa”, Çocuk Oyunları.İstanbul:Zafer Yayınları. İNTERNET KAYNAKÇASI “15 Temmuz”, https://www.tbmm.gov.tr/meclis_bulteni/s215.pdf (Erişim Tarihi: 18.10.2017) “A Gazetesi”, https://www.ntv.com.tr/teknoloji/kuresel-isinma-avrupada-yilda-152-bin-kisiyi-oldurebilir,tyxrMETxqkOAGb-FjkeJPw 284 (Erişim Tarihi: 28.10.2017) “B Gazetesi”, http://canelleri.blogspot.com.tr/2010/02/carpc-iddia-kuresel-snma-uydurma.html (Erişim Tarihi: 28.10.2017) “Beştepe 15 Temmuz Şehitleri Abidesi”, http://www.15temmuzetkinlikleri.com (Erişim Tarihi: 26.01.2018) “Çanakkale Türküsü’nün Hikâyesi”, http://blog.milliyet.com.tr/canakkale-icinde-aynali-carsi/Blog/?BlogNo=164822 (Erişim Tarihi: 18.10.2017) “Dünyamın Yedi Harikası”, http://secilvardar.blogspot.com.tr/2016/09/dunyamin-yedi-harikasi.html (Erişim Tarihi: 16.11.2017) “Dünyayı Verelim Çocuklara”, https://ucurtmadergi.com/dunyayi-verelim-cocuklara/ (Erişim Tarihi: 28.10.2017) “Düzen”, http://remzidemirkazik.blogspot.com.tr/2017/06/düzen.html (Erişim Tarihi: 21.05.2018) “En Güzel Hediye”, http://secilvardar.blogspot.com.tr/2016/03/em-guzel-hediye.html (Erişim Tarihi: 19.11.2017) “Evet Efendim”, http://www.karagoz.net/kutahya_cesmesi.htm#.WxEFT58zZPY (Erişim Tarihi: 27.05.2018) “Güzel Türkçe”, http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/ali_gocer_turkce_guzel_soz_siir.pdf (Erişim Tarihi: 21.10.2017) “Hazine Sandığı”, http://aydindoga.blogspot.com.tr/2017/05/hazine-sandg.html (Erişim Tarihi: 25.12.2017) “Kara Tren”, http://blog.milliyet.com.tr/hanifemert (Erişim Tarihi: 18.11.2017) “Kardeşim”, http://www.eba.gov.tr/ses/dinle/90725a114f84062254e2084f5f829610b9fa0b2b26008 (Erişim Tarihi: 15.11.2017) ”Kitap Tutkusu”, http://kitaptutkusu.blogspot.com.tr/2013/06/nora-roberts.html (Erişim Tarihi: 02.10.2017) “Kağnıyla Yazılan Destan”, http://www.guncelmeydan.com/pano/kurtulus-savasi-nda-halk-direnisi-metin-aydogan-t38543.html (Erişim Tarihi: 04.11.2017) “Mektup”, http://minicikkalbimde.blogspot.com.tr/2017/01/bu-vatan-bolunmez.html (Erişim Tarihi: 30.05.2018) “Şu Sonsuz Koşu”, http://www.kultur.gov.tr/TR,96452/su-sonsuz-kosu--ceyhun-atuf-kansu.html (Erişim Tarihi: 25.06.2018) “Teknoloji”, http://aysinaylakalan.blogspot.com.tr/2017/11/teknoloji.html (Erişim Tarihi: 05.05.2018) “Türk Dünyası Ülkeleri”, http://www.mfa.gov.tr (Erişim Tarihi: 01.02.2018) “Türkiye’ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi”, http://www.bdb.hacettepe.edu.tr/TOBR_kitap.pdf (Erişim Tarihi: 15.11.2017) “Vazgeçmeyenlerin Hikâyesi”, https://www.sabah.com.tr/spor/futbol/2017/10/10/canli-turkiye-ingiltere-ampute-futbol-sampiyonasi-finali (Erişim Tarihi: 09.11.2017) GÖRSEL KAYNAKÇA S.N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Sayfa 10 11 12 13 15 16 18 19 22 25 26 27 29 32 33 35 36 36 38 39 19 20 21 22 23 24 25 39 40 42 43 42 43 42 43 45 46 47 26 48 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 49 50 51 55 55 56 56 57 58 59 60 63 64 67 38 68 69 39 40 72 73 74 79 41 42 43 83 84 84 Kaynak shutterstock.com freepik.com shutterstock.com Komisyon Komisyon Komisyon www.hakkiuslu.com/wp-content/uploads/2015/11/04.jpg Komisyonca çekilmiştir. shutterstock.com shutterstock.com Komisyonca çizilmiştir. www.kartal.bel.tr freepik.com z-kutuphane.meb.gov.tr shutterstock.com freepik.com www.istanbulbarosu.org.tr www.fmv.edu.tr/web/13-64-1-1/fmv_tr/ataturk_kosesi/okuyan_ataturk/ataturkun_yazdigi_siirler shutterstock.com shutterstock.com www.anitkabir.tsk.tr www.basbakanlik.gov.tr www.usak.bel.tr http://www.canakkalekutup.gov.tr www.anitkabir.tsk.tr/03_muzeler/panoramalar_ve_yagli_boya_tablolar.html www.ataturkhakkinda.com/ben-size-taarruzu-degil-olmeyi-emrediyorum/ Komisyon www.anitkabir.tsk.tr www.anitkabir.tsk.tr www.isteataturk.com/g/icerik/Anitkabir-Anitmezar/846 www.ahmetselcukilkan.com.tr Komisyon www.tccb.gov.tr Komisyon www.tccb.gov.tr www.ozhaneren.com mithatpasakml.meb.k12.tr/tema/icerikler/6-ekim-istanbulun-kurtulusu-etkinlikleri_2741513.html www.anitkabir.tsk.tr/03_muzeler/panoramalar_ve_yagli_boya_tablolar.html freepik.com TURGUT, Suat, “Aziz Sancar”, Adam Olacak Çocuk Dizisi, Güneşyolu Yapım Yayın, İstanbul, 2016 shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com Görsel ID 435500158 862049 142163404 Erişim Tarihi 24.10.2017 24.10.2017 24.10.2017 24.10.2017 218396734 196039253 1107521 157803362 958022 544253950 397626016 4.06.2018 24.10.2017 24.10.2017 24.10.2017 24.10.2017 24.10.2017 24.10.2017 24.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 14.10.2017 30.10.2017 14.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 30.10.2017 1356090 30.10.2017 104298863 54416023 101713192 01.11.2017 10.10.2017 10.10.2017 285 Kaynakça 44 85 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 85 85 85 85 87 88 89 89 90 91 92 93 96 99 100 106 107 59 60 61 62 63 64 65 66 108 109 110 111 111 112 113 114 114 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 118 119 124 126 128 129 130 131 134 135 136 137 136 139 142 142 144 145 146 147 147 148 149 153 153 152 153 152 152 155 156 156 156 156 156 160 160 163 164 164 166 167 170 171 172 172 173 173 173 173 173 176 178 180 181 183 184 186 190 286 upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2f/Kerzenuhr. jpg freepik.com freepik.com freepik.com freepik.com Komisyon shutterstock.com freepik.com shutterstock.com Komisyon Komisyon Komisyon shutterstock.com freepik.com shutterstock.com 10.10.2017 1158938 903337 1129381 903337 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 296761286 894444 603988805 16.11.2017 16.11.2017 07.12.2017 722143279 951866 254419534, 686602204, 739518583, 711299782, 617915732, 419726968 07.12.2017 09.01.2018 05.06.2018 Komisyon Komisyon www.kizilay.org.tr/ www.eskisehir.afad.gov.tr/ shutterstock.com 476521183 Komisyon shutterstock.com 115642147 www.osmaniyekulturturizm.gov.tr/Resim/167429,bestami-yazgan.png?0 Komisyon Komisyon Komisyon shutterstock.com 83606839 Komisyon shutterstock.com 583859743 shutterstock.com 554385202 Komisyon shutterstock.com 551429548 shutterstock.com 113094994 www.markbrake.com freepik.com 917089 shutterstock.com 231976549 shutterstock.com 410458099 www.afyonkulturturizm.gov.tr www.afyonkulturturizm.gov.tr Komisyon shutterstock.com 27690895 www.afyonkulturturizm.gov.tr freepik.com 1074751 freepik.com 1030675 shutterstock.com 684404308 shutterstock.com 90492265 shutterstock.com 522434626 Komisyon freepik.com 1371717 freepik.com 1159194 freepik.com 778429 freepik.com 1152868 freepik.com 1372631 shutterstock.com 223353004 shutterstock.com 110907635 shutterstock.com 87713572 shutterstock.com 281515874 shutterstock.com 268434092 shutterstock.com 199707026 shutterstock.com 710266675 shutterstock.com 693226837 shutterstock.com 595634333 shutterstock.com 451976446 shutterstock.com 383286265 shutterstock.com 378656041 shutterstock.com 511851961 shutterstock.com 366869762 Komisyon Ufuk Turpcan shutterstock.com 484372273 shutterstock.com 564004300 freepik.com 1048182 shutterstock.com 115546057 www.tbmm.gov.tr www.hgk.msb.gov.tr/ 07.12.2017 07.12.2017 13.11.2017 12.12.2017 06.11.2017 08.12.2017 20.11.2017 20.11.2017 18.11.2017 18.11.2017 07.02.2017 10.10.2017 03.12.2017 05.06.2018 05.06.2018 22.11.2017 05.06.2018 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 10.10.2017 09.11.2017 10.10.2017 17.11.2017 21.11.2017 26.12.2017 26.12.2017 26.12.2017 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 20.11.2017 20.11.2017 26.12.2017 24.11.2017 05.06.2018 119 120 121 122 123 124 125 126 192 192 194 196 196 197 198 199 202 203 204 shutterstock.com ozhaneren.com Komisyon Komisyon freepik.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com 127 205 shutterstock.com 128 129 205 206-208 Tubitak Bilim Çocuk Dergisi Sayı 223 shutterstock.com 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 209 212 212 212 212 213 214 214 215 217 221 222 223 224 226 228 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 229 230 232 233 234 234 236 237 240 241 242 245 250 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 250 251 252 255 256 256 257 257 258 260 260 260 263 264 268 269 270 271 shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com freepik.com www.ugurbocegiyayinlari.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com freepik.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com www.beslenme.gov.tr/content/files/sa_l_kl_beslenme_ve_fiziksel_aktivite_retmen_el_kitab_.pdf.pdf shutterstock.com www.anadoluimages.com/ shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com freepik.com shutterstock.com Komisyon shutterstock.com shutterstock.com gunisigikitapligi.com/wp-content/uploads/2012/11/ngungor. jpg Komisyon Komisyon Komisyon shutterstock.com Komisyon shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com shutterstock.com Komisyon shutterstock.com shutterstock.com Komisyon Komisyon 531139156 13.11.2017 10.11.2017 1215613 227896882 382697113 132822359 352784693 733961902 400539823 208232557 10.11.2017 10.11.2017 26.12.2017 05.07.2018 528760657 296966972 124198177 506658289 506658289 329515166 1192657 196376825 197389619 710600530 892751 569158633 561788977 524378779 548308468 05.07.2018 05.07.2018 05.07.2018 14.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 29.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 28.11.2017 28.11.2017 28.11.2017 28.11.2017 05.12.2017 05.12.2017 20.11.2017 10.11.2017 11.10.2017 548402398 05.12.2017 150212837 650017768 653628229 777281 631572752 11.10.2017 28.11.2017 16.11.2017 16.11.2017 28.11.2017 313431065 240598618 07.12.2017 07.12.2017 10.11.2017 108839249 04.12.2017 105957890 56510329 735498115 88012759 697079050 617915693 683779771 214114069 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 30.11.2017 13.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 10.11.2017 537383068 706392238 04.12.2017 04.12.2017 287 (6. Tema 7. Etkinlik’te kullanılacaktır.) TÜRKİYE HARİTASI Kaynakça