Academia.eduAcademia.edu

YASSI ÇEMEN SAVAŞI (1230)

2020

YASSI ÇEMEN SAVAŞI (Anadolu Selçuklu Devletinin Yıkılışı) İnsanlık 13.’cü yüzyılda Moğol kabilelerini “sınırsız vatan” düşüncesiyle birleştiren Cengiz Han korkusu yaşıyordu. Asya’yı istila eden Moğollar, önlerine çıkan her yeri yakıp yıkmış, kentleri yağmalamış halkı kılıçtan geçirmişti. Moğol ordusundan bir kol Harzem topraklarına girmiş, Hindistan’a çekilen Celaleddin’i takip etmiş, İndus Nehrinin Parvan kıyılarında Harzemşah ordusu karşısında dağılarak ilk yenilgisini almıştır. Bu zafer üzerine 1224’te Hint topraklarından ayrılan Celaleddin ise İran ve Azerbaycan’ı zapt ederek Tebriz'i başkent etmiş, Doğu Anadolu’ya ilerleyerek Van gölü dolaylarına yerleşmiştir. Moğol komutan Baycu Noyan, Hint yenilgisinin intikamını almak için Celaleddin’in peşine düşmüştür. Bu takip, Moğol ordusunu Anadolu içlerine kadar taşıyacak ve Selçuklu devletinin dağılmasına sebebiyet verecektir. Mangıtların (Moğol casus) Anadolu’ya sızıp takip, tahrik ve tahribe başladıkları bu dönemde; Anadolu'nun iç ve batı kısmında Selçuklular, Doğu Anadolu’da Türkmen beylikleri hüküm sürüyordu. Güneydoğu Anadolu’da Artuklular Eyyubilere bağlanmış, Silvan’daki Eyyubi emirinin Selçuklularla arası bozulmuştu. Anadolu’nun siyasi yapısı, böylesi bir karışıklık içindeyken Harzemşahı Celaleddin Mengüberdi, 1226’da Gürcistan Krallığına sefer düzenlemiş, Tiflis’i ele geçirmiş, Güneye yönelerek Irak’ın kuzeyi ile Alamut kalesi dahil İsmail’i topraklarını idaresine almış, İsfahan önlerinde Moğol ordusunu tekrar yenilgiye uğratıp yenilmez bir güç oldukları efsanesine son vermiştir. Alaattin Keykubad ise doğu sınırlarına dayanan Moğol tehlikesinin farkındaydı ve bir dizi tedbirler almıştı. Antalya, Adana ve Hatay’ı topraklarına katmış, Mengücek illerini zapt etmiştir. Başkent Konya dahil şehir kalelerini tahkim ettirmiştir. Türkmen beylikleri ve Eyyubiler ile düşmanlıklara son verip Moğollara karşı ittifak kurmuştur. Ancak Celaleddin’in dahil olduğu bu ittifak; tarafların sorumsuz davranışları ve Moğol casusların kışkırtıcı faaliyetleri yüzünden zayıflamış, Celaleddin’in Eyyubi yönetimindeki Ahlat’ı yağmalamasıyla yıkılmıştır.[1] Moğol planı adım adım gerçekleşmiş, Selçuklular ile Harzemşahlar birbirine hasım olmuştur. Alaattin Keykubad, Celaleddin’e bir mektup gönderip Ahlat’tan vazgeçmesini, aksi takdirde ona karşı cephe alacağını bildirmiştir. Celaleddin’in bu tavsiyeyi dinlememesi üzerine savaş kaçınılmaz hale gelmiştir. Bölgenin üçüncü büyük gücü Eyyubilerle anlaşan Alaattin, savaş hazırlıklarını tamamlayıp Konya’dan, Celaleddin ise Erzurum’dan yola çıkmıştır. İki büyük Türk devleti arasındaki savaş, Erzincan yakınlarındaki Yassı Çemen ovasında 10 Ağustos 1230’da yaşanmıştır. Aynı dili konuşan, aynı kültürü paylaşan, aynı inancın mensubu askerler birbirleriyle savaşmak istemeseler de mücadele başlamıştır. Celaleddin’in 20 bin kişilik Türkmen ordusu, Alaattin’in 45 bin kişilik müttefik ordusu karşısında büyük kayıplar vererek yok olmuştur. Savaş alanını terk etmek zorunda kalan Celaleddin, Diyarbakır'da Moğol askerlerine yakalanarak öldürülmüştür.[2] Selçuklu ve Harzemşah sultanlarının “benmerkezci" yönetim anlayışından kaynaklanan Yassı Çemen Savaşı bir felaketle sonuçlanmıştır. Harzemşah devleti yıkılmış, Selçuklu ve Moğollar arasındaki Harzemşah bölgesi ortadan kalkmış, Selçuklu Devletinin dağılma sürecine yol açılmıştır. Alper UZUNGÜNGÖR *** Kaynaklar: (i) S. Özbek, Türkiye Selçuklularının Çöküşü, Yassıçemen’den Kösedağ’a, Makale, Erişim Tarihi:01/12/2021 (https://dergipark.org.tr/). Dipnotlar: [1] Kimi tarihçiler Celaleddin’in Ahlat’ı ele geçirip yakıp yıkmasının sebebini bir hırsızlık olayına bağlamıştır. Bunların açıkladığı bilgiye göre Selçuklu asker elbisesi giymiş Moğollar, Harzemşah hazinesini çalmış, Ahlat emirine rüşvet vererek burada saklanmış ve Selçuklu ile Harzemşah ittifakının böylelikle bozulması sağlanmıştır. [2] Tarihçi Tuncer Baykara, Yassıçemen Nerededir? başlıklı makalesinde savaşın yerini, Erzincan ovasının kuzeyinde ve ovaya paralel bir yayla yolu (şahrah) üzerinde bulunduğunu belirtmektedir. 1