Pregled kineske istorije

Pregled kineske istorije Marija Dabić Kraća periodizacija ~500 000 p.n.e. – Zhoukoudian (pekinški čovek) ~8000-2000 p.n.e. – neolit (Yangshao i Longshan) ~3000-2000 p.n.e. – 3 vrhovna vladara i 5 careva XIA DINASTIJA (2200-1500 p.n.e) – Yang cheng prestonica SHANG DINASTIJA (1580-1027 p.n.e) – An'yang prestonica ZHOU DINASTIJA: Zapadni Zhou (1054-771 p.n.e) – Hao jing prestonica (Xi'an) Istočni Zhou (770-221 p.n.e) – Luoyang prestonica Period Proleća i Jeseni (770-481 p.n.e) Period Zaraćenih država (482-221 p.n.e) QIN DINASTIJA (221-207 p.n.e) – Xian yang prestonica (Xi'an) HAN DINASTIJA: Zapadni Han (206. p.n.e - 9. n.e) – Chang'an prestonica (Xi'an) *Xin dinastija (7-23) Istočni Han (25-220) – Luo yang prestonica PERIOD 6 DINASTIJA: PERIOD TRI KRALJEVSTVA: WEI (220-254) – Luoyang prestonica SHU (221-269) – Chengdu prestonica WU (222-280) – Nanjing prestonica JIN: Zapadni Jin (265-316) Istočni Jin (317-420) PERIOD 16 KRALJEVSTAVA (304-439) SEVERNE DINASTIJE (386-588) JUŽNE DINASTIJE (420-588) SUI DINASTIJA (589-617) – Chang'an prestonica (Xi'an) TANG DINASTIJA (618-907) – Chang'an (Xi'an) i Luo yang prestonice PERIOD 10 KRALJEVSTAVA (907-979) I PET DINASTIJA (907-960) SONG DINASTIJA: Severni Song (960-1127) – Nanjing prestonica Južni Song (1227-1279) – Nanjing prestonica PARALELNE DRŽAVE: Liao (916-1225) Xia (1038-1227) Jin (1115-1234) YUAN DINASTIJA (1279-1368) – Beijing prestonica MING DINASTIJA (1368-1644) – Beijing i Nanjing prestonice QING DINASTIJA (1644-1911) – Beijing prestonica REPUBLIKA KINA (1912-1949) – Nanjing i Beijing glavni gradovi (Chunjing samo tokom ratnog stanja) NARODNA REPUBLIKA KINA (1949 - ) – Beijing glavni grad *TAJVAN se odvaja i postaje REPUBLIKA KINA 1949. godine PRESTONICA Yangcheng An'yang Xi'an Haojing Xian yang Chang'an Luoyang Chengdu Nanjing (Nanking) DINASTIJA/DRŽAVA XIA SHANG ZHOU QIN HAN SUI TANG ZHOU HAN WEI TANG SHU WU SONG MING REPUBLIKA KINA (1912; 1927-1949) Beijing (Peking) YUAN MING QING REPUBLIKA KINA (1912–1928) NR KINA Mit o nastanku Kine Sima Qian je zapisao mit o Pangu i Nuwa. Iz jajeta u kojem je bila zgusnuta masa kosmosa, izdvojili su se yin i yang i izašao je Pangu (盤古). On je počeo da se proteže i razdvaja nebo i zemlju. Nuwa je pravila savršene ljude od blata. Kada joj je dosadilo, sa kanapa koji je umočila u blato pale su kapljice i nastali nesavršeni ljudi. Nuwa i Fuxi predstavljeni su kao stvorenja koja su polu-ljudi, a polu-zmije. Hronologija Važeća teorija je da su ljudi potekli iz Afrike. Najstariji pronalazak čoveka u Kini bio je 1921. godine. Pronađen je pekinški čovek, neandertalac Zhoukoudian (500 000 god.p.n.e). Kameno i metalno doba U Neolitu, posle Paleolita, dolazi do naseljavanja oko Žute i Duge reke. Ljudi počinju da se bave zemljoradnjom i pripitomljavanjem životinja. Dolazi do prelaska iz matrijarhata u patrijarhat. Pojavljuju se prve društvene zajednice u kojima je vladalo pravilo dominacije najjačeg. Pošto ljudi nisu znali kako da objasne pojedine pojave i stvari, pojavljuje se religija - totemizam (obožavanje antropomorfnih bogova). Pojavljuju se šamani,"posrednici između Boga i čoveka" i prvi sveštenici u Kini. U početku su radili za sve, ali su vladari shvatili kako to mogu da iskoriste. Počelo je organizovanje vere. Umetnost kamenog doba počinje oko 10 000 godina p.n.e. U metalnom (bronzanom i gvozdenom) dobu počinje izrada oruđa i oružja od metala. Tri Uzvišena i Pet careva Neposredno pre Xia dinastije izdvojio se pravi sistem vladara: 3 vrhovna vladara (Huang) i 5 careva (Di). Tri Uzvišena i Pet careva je legendarni period kineske istorije koji obuhvata vladare koji su, kako neke legende tvrde, vladali izmedju 2850. do 2205. godine pre nove ere u periodu koji prethodi dinastiji Xia. Ovi vladari su smatrani za visokomoralne i blagonaklone vladare. Tri vrhovna vladara (Huang): 1. Huang Di (黃帝 - Žuti car) - smatra se da je bio prvi suvereni vladar i otac kineskog naroda. Pripadao je narodu Hua xia (2500. god.p.n.e). Razvio je pismo, kalendar, kinesku nošnju i kanon kineske medicine. Njegova žena je razvila tehniku tkanja svile. 2. Shennong (神農) ili car Yan (炎帝) - "Božanski poljoprivrednik", znalac poljoprivrede, naučio je narod medicini i agrikulturi. 3. Fuxi (伏羲) - navodno je bio Nuwin brat i muž. Razvio je tehnike lova, ribarske mreže itd. Pet mitskih careva (Di): 1. Shaohao (少昊) - vođa Dongyi (istočnih Kineza) 2. Yan (炎帝) 3. Huang Di (黃帝 - Žuti car) 4. Yao (堯) - drugi sin Ku-a 5. Shun (舜) - Yao je, umesto sopstvenog sina, na vlast stavio Shun-a zbog njegovih sposobnosti (koncept meditokratije) Dinastije Xia, Shang i Zhou Ove dinastije bile su najstarije dinastije za koje je dokazano da su zasigurno postojale. Obuhvatale su veći deo teritorije današnje Kine. Smatrale su se mitskim do 20. veka, ali je procenjeno da su vladale od oko 3000. god.p.n.e. do VIII veka p.n.e. Car Yu oko 2200. god.p.n.e. osniva dinastiju Xia. On je podržavao sistem meditokratije koji je razvio Shun Di, a postojali su i tzv. carski ispiti. Dinastija Shang (1580. god.p.n.e) vladala je centralnim delom Kine oko 500 godina. Na vlasti su bili kraljevi (王 wang). Upotrebljavao se lunarni kalendar, a po njemu se i danas slave praznici. Razvijeni su birokratija i sistem pisanja. Najstariji tragovi pisanja nađeni su na kostima vodenog bufala i oklopima kornjača. Najstariji datiran zapis je iz 1250. god.p.n.e. Wu Ding-ovog naslednika sa vlasti svrgava Wu, vladar dinastije Zhou. Zapadni Zhou je vladao od 1054. god.p.n.e. do 771. god.p.n.e. Teritorija Kine se proširila desetostruko. Prihvatali su i druge kulture (nacionalni plurizam). Po nekim izvorima bili su varvari, ali bili su vrlo uzorni vladari. Kreće izrada keramike, svile, bronze, pisma na bambusu... Wu, prvi car dinastije Zhou, biva smenjen 1043. god.p.n.e. Na vlast dolazi prvi vojvoda od Zhou-a, uzoran vladar koji je uvek znao šta treba činiti (smatraju ga uzorom konfučijanstva). On je izazvao ideološku raspravu o pitanju mandata neba. Prvi zakonik napisan je 950. god.p.n.e. Kralj Mu provodio je opsežne reforme širom zemlje. Počinje proricanje uz pomoć "Knjige promena" (易经 yijing), koja se koristi i danas. Ona se sastoji se od trigrama i heksagrama, koji u različitim kombinacijama nose različita značenja. 易 yi - promena, nepromenljivo 经 jing - klasičan spis, kanon Period Proleća i Jeseni Posle pada Haojing-a (Xi'an-a) i dinastije Zhou, u 5. veku p.n.e. dolazi do Perioda Proleća i Jeseni (春秋時 代 Chūnqiū Shídài). Ovo je bio period u kineskoj istoriji koji otprilike odgovara prvoj polovini Istočne dinastije Zhou (od druge polovine 8. veka p.n.e. do prve polovine 5. veka p.n.e). U ovom periodu dolazi do procvata filozofije. Zbog ratnog stanja, počinju da se ističu filozofi koji su smišljali ratne strategije. Najpoznatiji filozofi (子 zi - dete kao ideal mudrosti): 1. Kongzi ili Konfučije (6-5. vek p.n.e) – „Anali proleća i jeseni“; konfučijanizam 2. Laozi (6. vek p.n.e) - Etički i moralni potencijal (道德经 daodejing); daoizam (道 dao) 3. Zhuangzi (5. vek p.n.e) - Priča o leptiru (da li leptir sanja da je Zhuangzi ili je obrnuto); sistem dihotomije - yin i yang, u prirodi sve postoji u broju 2 4. Sunzi (5. vek.p.n.e) - "Umeće ratovanja" 5. Mozi (5-4. vek p.n.e) - protiv rituala, za sveobuhvatnu ljubav; mohizam 6. Mengzi (4. vek p.n.e) - verovao je da sveobuhvatna ljubav mora biti gradirana ("ljudi su dobri, ali moraju postojati pravila") 7. Xunzi (4-3 vek. p.n.e) - "čovek je po prirodi zao", nije bio toliko poznat za života Filozofske škole: 1. konfučijanizam - filozofija, ideologija, religija; nije bio toliko popularan do Han dinastije; uvedeni su humanistički elementi u tradicionalne pojmove neba i vladara neba; delovi religijske prakse: poštovanje predaka, rituali sahrane, mirisni štapići, brojanice, klepetuše... 2. daoizam - religijska učenja koja se temelje na metafizičkom tumačenju znaka Tao (道 dao) 3. mohizam - moralni kriterijumi za ponašanje i delovanje moraju ležati u prosperitetu i dobrobiti koje ono donosi 4. legalizam - upravljanje ljudima ("Knjiga vladara oblasti Shan") Period Zaraćenih država Nakon Perioda Proleća i Jeseni, javlja se Period Zaraćenih država (475. god.p.n.e. - 221. god.p.n.e). Države Qi (齊/齐), Chu (楚), Yan (燕), Han (韓/韩), Zhao (趙/赵), Wei (魏) i Qin (秦) bore se za prevlast. Još jedan znak promena ravnoteže vlasti bile su titule: gospodari rata su ranije za sebe koristili titulu vojvode (公 gōng) priznajući vlast kralja dinastije Zhou; u ovom periodu su se, pak, počeli zvati kraljevima ( 王 wang), što znači da su sebe smatrali jednakim kralju Zhou-a. Razvija se bolja verzija samostrela i bolja konjica. Najveća prednost bila im je brojčanost pešadije. Dinastija Qin (221-207 god.p.n.e) Do 221. god.p.n.e. nije bilo ujedinjene Kine. Kada je Zheng (Qinshi Huangdi) došao na vlast, Kina je postala priznata kao kulturno i politički napredna zemlja. Prestonica je bila u Xian Yang-u (Xi'an). Država Qin ujedinjuje Kinu. Najveći činilac u njihovoj pobedi bila je Shangyang-ova reforma. Prvi kineski car Qinshi Huangdi, 221. g.p.n.e osnivao je dinastiju Qin, ujedinio Kinu na manje-više istoj teritoriji, napravio državni sistem i započeo izgradnju Kineskog zida. Qinshi Huang je stvorio u to vreme najveću zemlju na svetu. Trudio se da ujedini i kinesku kulturu. Pošto je bio mlad, njegova majka je zatražila pomoć Li Wuwei-a. Stvoreni su okruzi i 33 prefekture. Počelo je da se koristi gvožđe za rad. Zbog bolje agrikulture, došlo je do porasta brojčanosti populacije. Svako ko je uzgajao nešto, mogao je da poseduje zemlju - samo je trebalo da je registruje i plati porez. Sto godina od Shangyang-ove reforme, Qin je postala vodeća država koja je drugima ulivala strah. Uspostavljen je mandat neba. Kada se koristi izraz Sin neba (天子 tiānzi), odnosno titula koja prethodi ujedinjenju pod Qinom, car se smatra gospodarom "svega ispod neba" (天下). Svi carevi su bili smatrani potomcima bogova. Stvoren je multietnički, ujedinjen i centralizovan sistem. Centralizovana je vojska. Nakon ujedinjenja stvorena je nova novčana jedinica, a određene su standardne merne jedinice (tegovi i dužine) i širina puteva. Počelo je da se koristi gvožđe za izradu kvalitetnog oruđa za rad. General Mang Qian je naložio građenje Kineskog zida. Gradnja je trajala do Liao Dong-a. Počela je i izgradnja najvećeg državnog puta u to doba. Ovaj put je bio završen za samo dve godine, a trebalo je da postane prvi svetski glavni put - Chi Dao put. Napravljeni su silosi i smanjena glad u narodu. Reformisan je stil pisanja i počelo je da se koristi samo jedno pismo. Postojale su viša književnost (poezija, filozofija) i niža (narodna) književnost. Spaljivanje knjiga sprovelo se 213. god.p.n.e. Uvodi se obožavanje četiri boga (zmaj, tigar, kornjača-zmija i ptica cinober). Muzika je imala magijsku ulogu (komuniciranje sa kosmosom). Zvona su imala posebnu ceremonijalnu ulogu i pravila su se od bronze. Za cereve su pravljeni čitavi setovi zvona, koji su nekad bivali uništeni nakon korišćenja. Qinshi Huang umire 209. god.p.n.e. u 50-oj godini života. Dinastija koju je osnovao raspala se već dve godine nakon njegove smrti. Tokom iskopavanja bunara, pronađena je jedinstvena grobnica Qinshi Huang-a, sa raznolikim vojnicima od terakote. Odeća koju se nosili mnogo je govorila o njihovoj poziciji u vojsci. Jednu polovinu je kontrolisao car, a drugu general. Han dinastija Nakon Qin dinastije, na vlast dolazi Han (汉). U ovoj dinastiji počinje veće istraživanje kineskih karaktera i njihova sistematizacija. Stvorena je Qin-Han kultura. Kreće prva narodna kultura (marketplace culture). Wen Di i Jin Di su uspostavili mirnu zemlju u kojoj je narod imao vremena da se oporavi od ratova i osvajanja. Prestonica Han-a bio je Chang'an (Xi'an - večni mir). Stvorena je moćna konjica, a konj je postao simbol statusa. Pravljene su grobnice koje su izgledale kao brda, od kojih je najveća posle Qinshi Huang-ove bila Wu Di-jeva. Iako je Qinshi Huang bio taj koji je ujedinio Kinu, Wu Di ju je stabilizovao. On je 190. god.p.n.e. naložio generalima da povedu vojsku u Mongoliju. Plemena su podeljena na dva dela i stvorene su prefekture na severozapadu. Nakon poraza Huna, uspostavljen je sistem graničnika koji su smirivali okolne narode. Konfučijanizam je stekao veliki značaj. Izvršio je uticaj na muziku, poeziju, slikanje na svitku, kaligrafiju, arhitekturu i skulpturu. Počeo je i prodor budizma. U Dong huang Mogao pećininama na Putu svile, nalazili si se veoma lepi murali korišćeni za propovedanje budizma. Uspostavljeni su kontakti sa Zapadom 139. god.p.n.e, a Put svile je postao ukorporiran u kinesku ekonomsku strategiju. Trgovci su imali veoma bitnu ulogu. Zhang Qian je prebacio kontrolu nad Putem svile vladi, učinivši da Kina postane stvarno moćna. Zapadni Han Nakon careve smrti, Li Se pokušava da navodi vlast i nagovara carevog najstarijeg sina da se ubije . Zhao Gao zauzima vlast i postaje prvi evnuh na vlasti. Pada Han dinastija i sve do 222. god.p.n.e. vode se borbe za prevlast. Xiang Yu, nekadašnji aristokrata iz države Chu, borio se za prevlast i ubio sve članove dinastije Qin. Na vlast 202. god.p.n.e. dolazi Liu Bang, niži činovnik seljačkog porekla iz države Chu. On je imao veliku podršku naroda i tako uspeo da osvoji vlast. Nakon tri odbijanja prihvatio je vlast i oženio se severnjakinjom. Prestonica postaje Chang'an. Nastavljeni su održavanje puteva i izgradnja Kineskog zida. Liu Bang uspostavlja relativno stabilnu vladavinu i uvodi neke koncepte koji su ostali do danas: - teorija o 5 elemenata: drvo, vatra, metal, zemlja, voda - 4 strane sveta + centar (vezano za promenu godišnjih doba) - konfučijanstvo se uvodi u državnu administraciju i postaje veoma važno Administracija se deli na 3 odeljenja (Kancelarija, Sekretarijat i Odeljenje za Državne Poslove) i 9 ministarstava. Uvedena je pozicija velikog tutora (učitelja), koji je imao status iznad ekselencija. Uglavnom su birani iz redova starijih, iskusnih konfučijanaca. Bili su carevi lični savenici. Nisu bili menjani do careve smrti. Ovakva administracija trajala je do 1911. godine, ali tragovi ovakve raspodele osećaju se i danas. Ekselencije: 1. kancelar - bavio se finansijama i logistikom na nivou cele države 2. savetnik - bavio se administracijom cele zemlje 3. komandant - bavio se vojskom, vojnom taktikom i kontrolom zaliha Ministarstva: 1. ministarstvo ceremonija - vodi računa o visokom školstvu, astronomiji i astrologiji 2. ministarstvo domaćinstva (dvora) - bavili su se bezbednošću cara 3. ministarstvo garde - vodili su računa o carevoj gardi 4. ministarstvo konjice - vodili su računa o konjima i konjici 5. ministarstvo pravde - bavilo se zakonima 6. ministarstvo protokola - bavilo se dočekivanjem i pozivanjem zvanica 7. ministarstvo finansija (ekonomije) - bavilo se taksom, novcem i zalihama 8. ministarstvo za osoblje (ministarstvo "batlera") - organizovali su bankete i zabave za cara 9. ministarstvo carske porodice Deset kraljevstava i petnaest kapetanija 200. god.p.n.e. prestaju da budu samostalni. Liu Bang- a 195. god.p.n.e. nasleđuje car Hui. Pošto je bio maloletan, vladala je njegova majka. Godine 188. p.n.e. umire car Hui. Uvode se državni ispiti 165. god.p.n.e. Oko 150. god.p.n.e. počinju da se bune neka kraljevstva u okviru Kine, a njihovim vladarima se zatim oduzimaju titule. Wu Di dolazi na vlast 140. god.p.n.e. On značajno širi granice zemlje. Za vreme njegove vladavine počinje istraživanje Zapada. Kina kreće u osvajačku politiku (osvajaju Zhejang i Fujian). Kreće pisanje zvanične kineske istorije. Sima Qian, istoričar u vreme Hana, spojio je različite istorijske izvore drugih naroda i napravio „Shiji“ („Istoriografske zapise“), veliku istoriografiju i prvu sistematičnu istoriju Kine. Bio je veoma pošten i pravičan. Zbog toga što se usprotivio caru, bio je kastriran i proveo je izvesno vreme u zatvoru. Kada je pušten, završio je svoju istoriografiju. Car Wu umire i određuje svog osmogodišnjeg sina kao naslednika (car Zhao). Car Zhao biva verovatno otrovan i nasleđuje ga Liu He, a ubrzo zatim car Xuan. Cara Xuan-a zamenjuje car Yuan, koji nastavlja državni program štednje. Cara Yuana zamenjuje car Cheng, čija majka zapravo vodi carstvo. Ona osniva mit o carici majci Zapada (Xi Wang Mu). Cheng-a nasleđuje car Ai, ali zapravo i dalje vlada carica majka Wang. Ona 1. god.p.n.e. nakon smrti cara Ai-a, promoviše svog nećaka Wang Meng-a u regenta, a unuk cara Yuan-a postaje car Ping. Cara Ping-a nasleđuje dete-car Ruzi, a Wang Meng ostaje regent sve do 9. godine, kada se progalašava carem. Od 9. do 23. godine dolazi do prekida u dinastiji Han, kada se Wang Meng domogao vlasti i osnovao dinastiju Xin, koja se u istoriji ne pominje odvojeno. On vlada 15-ak godina. Imao je ulogu u promovisanju konfučijanstva. Pokušao je da nacionalizuje zemlju i monopolizuje zlato. Napravio je listu zabranjenih knjiga. Wang Meng-a 23. godine surovo ubijaju vojnici i narod. U istočnim delovima toka Žute reke izbija seljačka pobuna Crvenih obrva. Seljaci su prvo podržavali porodicu Liu i onda su krenuli u samostalnu pobunu i pljačkanje grada. Istočni Han Do 9. godine na snazi je bio Zapadni Han, a 25. godine, Liu Xiu biva krunisan kao car Guangwu dinastije Istočni Han ( 东 汉 Dong Han). Prestonica postaje Luoyang. Guangwu se ženi prvo severnjakinjom, a potom južnjakinjom. Otkupljuje sav višak proizvoda i čuva ih u žitnicama. Uspeva da ojača akademiju i obrazovanje. Uspeo je da institucionalizuje carske ispite. Za vreme pobune Crvenih obrva naručio je kopije svih knjiga. Podelio je carstvo na više teritorija i uspeo da povrati deo koji je pripadao Kini. Dolaze prvi ambasadori Japana. Napisan je prvi rečnik kineskog jezika. Počelo je usavršavanje tehnika izrade papira. Car umire 57. godine, i u narednih nekoliko decenija se smenjuje više careva koji jačaju hansku administraciju i poštovanje konfucijanstva, ali istovremeno jača i uticaj evnuha na dvoru. Period Tri kraljevstva Godine 184. diže seljački ustanak Žutih turbana u provinciji Shandong, nakon čega počinje vladavina vojnih zapovednika širom zemlje, dok se na prestolu smenjuju carevi koji zapravo nemaju vlast. Na vlast dolazi Cao Cao. Godine 208. odvija se Bitka kod Crvene stene. Cao Cao umire 220. godine, a počinje period Tri kraljevstva ( 三 国 ), vreme razjedinjenosti i vladavine kraljeva rata (war lords): 1. kraljevstvo Wei (220-254) - Cao Pi 2. kraljevstvo Shu (221-263) - Liu Bei 3. kraljevstvo Wu (222-280) - Sun Quan U ovom periodu jača značaj umetnosti za budizam i daoizam. Sve više se bave kaligrafijom. Kreću napadi stranih plemena, koja se nastanjuju oko Žute reke. Period Šest dinastija Ovaj period odlikuje se jakim budizmom na severu, a taoizmom na jugu. U nekim pećinama su pronađeni budistički hramovi i skulpture. Budističke skulpture ovog perioda znatno se razlikuju od indijskih. - Zapadni i Istočni Jin (od sredine 3. veka do sredina 5. veka) – car Mo sa 5000 žena - Severne i Južne dinastije (od sredine 5. veka do kraja 6. veka) - Period 16 kraljevstava (traje paralelno sa Severnim i Južnim dinastijama) Dinastija Sui Godine 581. počinje dinastija Sui, koja traje do 618. godine, kada počinje dinastija Tang. Sui odlikuju težnja ka realizmu (naročito u posmrtnim predmetima i umetnosti) i umetnost lončarstva, u ovom periodu rađena u više boja, a koja se deli se na grnčariju, finu keramiku i porcelan. Prestonica je bila u Chang'an-u (Xi'an). Wen Di, car kinesko-turskog aristokratskog porekla, bio je veoma cenjen, ali ga je dinastija Tang diskreditovala. Imao je jednu ženu i dve konkubine, što predstavlja najmanji broj žena koji su carevi imali u istoriji. Bio je budista. Uspostavio je četiri državne žitnice. Ljude na jugu Kine je izuzimao iz poreza, kako bi povećao stabilnost. Sistem jednakih polja iskorišćava kako bi od vojnika napravio seljake. Vojska je bila izostavljena iz vrha vlasti. Činovnici nisu mogli da služe tamo gde su rođeni. Nakon što je jedno od tri aneksirana korejska carstva prestalo da plaća danak, vlast je oslabila. Wen Di-ja je nasledio njegov sin, car Yang, koji ulazi u puno sukoba. Počinje vrlo haotičan period (pobune, nemiri). Prepredaju se razne legende. Nakon kratke vladavine Yang-ovog sina, Li Yuan preuzima presto i osniva dinastiju Tang. Dinastija Tang Dinastija Tang (rani Tang: 618-763; kasni Tang 763-907) je propagirala ekspanzivnu politiku i umetnost. Doba dinastije Tang smatra se zlatnim dobom kineske književnosti i umetnosti. Oživljavali su istoriografiju i izrađivali veliki broj mapa. Kineska književnost cveta i postaje dostupna štampanju. Sačuvano je dosta pesama iz ovog perioda (naročito pesnika Li Bai). Usavršena je veština u komponovanju pesama i priređivana takmičenja u pesništvu, koja su često održavana na banketima i zabavama. Oni koji su hteli da polože carske ispite morali su da usavrše svoje veštine pisanja pesama. I Sui i Tang se okreću od feudalnih kultura prethodnih dinastija ka konfučijanizmu i podržavaju konfučijanske intelektualce. Verovali su da je nadgrobni život paralelan našem svetu. Rituali sahrane uključivali su slanje pokojnika u zagrobni život sa svim što bi mu moglo zatrebati. Daoizam i budizam takođe su bitni, ali su smatrani rivalima. Budizam, usvojen od strane carske porodice, cveta i postaje deo carske kulture. Budistički monasi imali su važnu ulogu u kineskom društvu, a manastiri su bili deo ekonomije i školovanja dece. Sa jačanjem konfučijanizma i daoizma, status budizma opada. U Kini se pojavljuju i nestorijanske sekte, koje veruju u Hristovu dvojnu prirodu (ljudsku i božansku). Li Shi Min-a nasleđuje Taizong. Wu Zetian, Taizong-ova konkubina, postaje žena novog cara. Ubila je svoju ćerku i okrivila drugu konkubinu, kako bi je uklonila. Car 660. godine postaje nesposoban za upravljanje državom i Wu Zetian de facto dolazi na vlast. Ona 666. godine obavlja rituale koji su do tada bili rezervisani samo za muškarce. Zhong Zhong, njen sin, dolazi na vlast, ali kratko. Godine 690. Wu Zetian biva krunisana kao car i ubrzo se proglašava reinkarnacijom Bude. Nakon nje, na vlast dolazi Xian Zong (za njega se vezuje lepotica Yan Gui Fei) i počinje An Lu Shan-ov ustanak. Evnusi smenjuju careve i jačaju na vlasti, a kreću neredi. Xian Zong-ov unuk, car Wu Zong, poznat je po svojim religioznim persekucijama. Wu Zong je zatvorio veliki broj budističkih manastira i primorao budističke monahe da se vrate sekularnom (nereligioznom) životu. Period razjedinjenosti Ovaj perid podrazumeva Period pet dinastija (sever) i deset kraljevstava (jug) do sredine X veka, Severni i Južni Song (intelektualna renesansa). Haifeng i Luoyang bile su bitnije prestonice na severu. Ostvareni su kontakti između Kine i katoličke crkve. Dinastija Song bila je ključna za odnose Kineza prema varvarima. Dešavaju se mongolska osvajanja kao bitna i definišuća za dinastiju Song. Za razliku od dinastije Tang, dinastija Song se fokusirala na građanstvo i uređenje države. Konfučijanstvo je imalo veoma veliki uticaj u ovom periodu („Veliko učenje“ – Konfučije). Iz redova neokonfuč ijanaca istakao se Zhu Xi. Osnovane su prve slikarske i grafičke škole, kao i umetničke kolekcije. Tradicije slikarstva povezane su sa chan budizmom (slikane su u par poteza). Pejzaži su magloviti i nacrtani perom, a čovek je u njima odsutan ili beznačajan. Pokretna štampa je omogućila brže štampanje knjiga i promenljivost karaktera (pojedinačni karakteri su mogli da se slažu). Kompas je omogućio lakša putovanja i razvoj mornarice. Barut i eksploziv dovode do ratova sa vatrenim oružjem. Pravili su petarde i vatromete, koji su i dalje vrlo popularni. Liao, Jin (1115-1234) i Xia (1038-1227) ne smatraju se kineskim dinastijama, ali se dešavaju paralelno. Sve paralelne dinastije su u potpunosti sinizovane. Nomadska plemena su počela da uživaju povlastice koje je Kina imala. Kina se prvobitno borila sa dinastijom Liao protiv ostalih dinastija, a onda je sa Jin pobedila Liao. Jin je dinastija koju su odlučili da osnuju Ćurčeni, altajska grana mongolskog naroda. Između Jin i Song dinastija vođen je prvi vatreni obračun. Xia dinastija nije toliko primala uticaj Kine, ali jeste preuzela kinesko pismo. Pokorili su ih Mongoli 1227. godine. Dinastija Yuan Dinastija Yuan je bila prva strana dinastija koja je vladala većim delom Kine. Odlikovao ju je etnički rasizam. Imala je unutrašnje uređenje zasnovano na principu zapošljavanja savetnika iz drugih država rađe nego Han Kineza. Kao posledica toga, počelo je formiranje tajnih društava, kao što su sekta Belog Lotosa i armija Crvenih Turbana, u kojima trijade nalaze svoje korene. Han narod se okrenuo književnosti i bavio se temama potlačenosti. Crtački stil bio je delikatan, vratio se stil daoističkih sveštenika. Ovo je bilo doba kuge i prirodnih nepogoda. Armija Crvenih Turbana svrgava dinastiju Yuan. Dinastija Ming Zhu Yuanzhang, istaknuti vođa Crvenih Turbana, osniva dinastiju Ming i proglašava se carem Hong Wu 1368. godine. Beijing postaje prestonica. Dinastija Ming je trajala od 1368. do 1644. godine, i to je poslednja kineska Han dinastija. Poznata je po plavo-belom bojenom porcelanu. Počinju ekonomska saradnja sa Evropom, razmena dobara i ideja, kao i prva istraživanja Kine. Počela je razmena keramike u Aziji, a vaze su bile slate i u Evropu. Slike na porcelanu dosta su ličile na motive iz slikarstva. Vaze i slike su se nalazile u domovima bogatih. Poštovani su kineski folklor, mitologija i obožavanje shen-ova (bogova), kao i tri učenja: budizam, konfučijanizam i daoizam. Sa Jezuitima je pristigao novi talas hrišćanstva. Oni su se bavili naukom i tehnologijom, poznavali kineski jezik i kulturu. Zbog Jezuita se poboljšavaju nauka i tehnologija u Kini. Najuticajniji Jezuit u Kini bio je Mateo Riči, italijanski sveštenik. Tadašnji državni službenici bili su poznati kao Mandarini, po čemu je potekao naziv mandarinskog kineskog. Narušen je sistem centralizacije unutar državnog aparata. Ukinuta su neka ključna ministarstva i vlast je prebačena evnusima. Yong Le, car nazvan po svojoj vladavini („večna radost“), dosta je učinio za ekonomski prosperitet Kine. Zheng He bio je poznati moreplovac iz ovog perioda. Javljaju se problemi sa kineskim i japanskim piratima i sukobi na teritoriji današnje Koreje. Započeli su stalni napadi Mandžuraca, osnaženih osvajanjima Mongola, tako da je nastavljena izgradnja Kineskog zida. Dinastija Qing Qing je osnovana još ranije kao dinastija. Treći car dinastije Qing počinje svoju vladavinu kada Mandžurci osvajaju glavni grad i tadašnji car dinastije Ming izvršava samoubistvo. Tri najvažnija cara Qing dinastije su: Kangxi, Yongzheng i Qianlong. Bili su konfucijanci, dobri carevi i pod njima je Kina napredovala i šrila se (zauzimaju Tibet, Mongoliju i Tajvan). Tradicionalna forma umetnosti je napredovala. Književnost je bila na visokom nivou. Uglavnom pišu muškarci, ali su i žene počele da pišu u sve većem broju. Istakli su se mnogi pesnici i slikari. Kaligrafija i slikanje su ostali centralni interesi slikara i učenjaka. Najviše se poštuju četiri forme umetnosti: kaligrafija, muzika, slikanje i strategija igre go. Ostvareni su kontakti sa jezuitskim misionarima, koji dolaze na visoke pozicije u Kini. Papa Klement XI 1715. godine izdaje papsku bulu, kojom zabranjuje praktikovanje kineskih konfučijanskih rituala (ritualna kontroverza). Katolička crkva je imala veliku moć u Evropi. U predimperijalističkom periodu, najviše preko jezuita započinje kontakt sa Kinom. Nakon ritualne kontroverze i sukoba Vatikana i Pekinga, uticaj hrišćanstva na Kinu slabi. Javlja se problem u različitim kulturnim prospektima kao što su ekonomska razmena, trgovina itd. Kangxi je vladao 61 godinu, što ga čini kineskim vlaradem koji je najduže ostao na vlasti i jednim od vladara koji su najduže bili na vlasti na svetu. Međutim, pošto je postao car sa sedam godina, tek je kasnije zvanično počeo da vlada. Kangxi se smatra jednim od najvećih kineskih careva. Prekinuo je mnoge ustanke i proširio carstvo ka severozapadu. Imao je i književnog uspeha sa kompilacijom „Kangxievih rečnika“. Njegova vladavina donela je dugoročnu stabilnost i relativno bogatstvo nakon dugogodišnjeg ratovanja. Započeo je period poznat kao „Prosperitetna Era Kanxi-a i Qianlong-a“, koji je trajao generacijama nakon njegove vladavine. Do kraja njegove vladavine, Qing dinastija je vladala celom Kinom, Tajvanom, Mandžurijom, delom Rusije, Mongolijom, Tibetom i delom Koreje. Yongzheng, Kangxi-ev sin, bio je car koji je naporno radio kako bi napravio efikasnu vladu o minimalnom trošku. Kao i otac, koristio je vojnu moć kako bi održao položaj dinastije. Istoričari sumnjaju da je uzurpirao presto, međutim, njegova vladavina je bila poznata kao despotovska, efikasna i žestoka. Iako vlada kraće i od oca (cara Kangxi-a) i od sina (cara Qianlong-a), njegova iznenadna smrt verovatno je bila posledica napornog rada. Yongzheng je nastavio eru mira i prosperiteta. Prekidao je korupciju i uzaludno trošenje, i reformisao ministarstvo finansija. Tokom njegove vladavine oformljen je Vrhovni Savet, koji je imao veliki uticaj na budućnost imperijalističke Kine. Iako je Qianlong-ova vladavina prvobitno produžavala eru blagostanja, doživeo je da vidi kako se susedne i strane sile spremaju da donesu Kini nove nevolje. Bio je veliki vojni vođa i zaštitnik kineske umetnosti i kulture. Iako je abdicirao u korist sina, zadržao je apsolutnu moć do svoje smrti 1799. god. Tokom vladavine cara Dao Guang-a, trgovina opijumom uzima zamaha, a veliki broj Kineza postaje zavistan od opijuma. To je isprva bilo ograničeno samo na luku i region Kantona, ali se raširilo širom Kine. Lin Zexiu je napisao pismo kraljici 1839. godine, ali ona ga verovatno nikada nije primila. Započinje Prvi opijumski rat (1839-1842) i ekstrateritorizacija (izdvajanja teritorija koje ne pripadaju teritoriji na kojoj se nalaze). Prvi opijumski rat završava se nejednakim sporazumom u Nanjing-u. Veliki broj Kineza imigrira na zapadnu obalu Amerike. Formiraju se geta i kineske četvrti. Amerikanci im smanjuju prava i zabranjuju dalje naseljavanje u SAD. Ustanak Taiping (1850-1864) je bio građanski rat u kome je poginulo 20 miliona ljudi. Vodi ga Hong Xiuquan, samoprozvani „naslednik Isusa Hrista“, u nastojanju da proširi kraljevstvo koje je osnovao vodeći se sopstvenom hrišćanskom filozofijom (Nebesko carstvo). Tokom Taiping-a, započeo je Drugi opijumski rat (1856-1860). Spaljena je Letnja palata. Pekinškom konvencijom, odnosno Jiajin-skim sporazumom, otvaraju se luke, legalizuje se trgovina opijumom i proglašava sloboda veroispovesti. Ci Xi, carica majka, nakon što joj je sin preminuo 1875.godine, postavila je na presto svog nećaka, kojeg je apsolutno kontrolisala. Prvi sino-japanski rat (1894-1895) vodi se oko kontrole nad Korejom, ali postaje jasno da je Kina vojno inferiorna. Japan preuzima kontrolu nad Formozom (tadašnji Tajvan). Tajvanci pokušavaju da postanu nezavisni, ali ne uspevaju. Godine 1898. započet je reformistički pokret, tzv. Sto dana reforme, čiji je idejni tvorac bio Kang Youwei. Zalagao se za to da se unište ostaci državnog carstva. Potpisan je niz nepravednih primirja, a Hong Kong je zakupljen na 99 godina. Bokserski ustanak (1898-1901) počinje sa danima reforme. Podignut je protiv imperijalista i prodora hrišćanstva u Kinu. Porazili su i vojsku Qing-a, koja je pokušavala da ga uguši. Britanci su u Pekingu vršili pritisak na vlasti Qing-a da uguši ustanak. Primorali su ih da zamene guvernera Shang Dong-a i postavili su Yuan Shikai-a. Želeći da se dokopa carskog prestola, Ci Xi je podržavala Yi Hetuan ustanak i omogućila im da uđu u Peking. To isto je učinio i njihov ogranak u Tianjinu. Vojska dinastije Qing se masovno priključivala ustanku, kao i lokalni pekinški pokret protiv stranaca. Zapalili su sve crkve i održavali demonstracije na pekinškim ulogama. Kapitalizam dobija na snazi. Yi Hetuan pobeđuje strance i probija obruč, a dinastija Qing objavljuje rat kolonistima. 1900. Cixi nagrađuje vođe Yi Hetuan-a, ali postavlja svoje ljude na čelo ustanka. Nove vođe ih odvode sa strateških položaja, a za to vreme se Ci Xi dogovara sa kolonistima. Yi Hetuan napadaju i kolonijalisti i vojska Qing dinastije. Yi Hetuan gubi Tianjin i Beijing, a Ci Xi beži u Xi’an i vodi sa sobom Guan Xi-a. Ona ostavlja Li Hongzhang-a u Beijing-u, da pregovara sa kolonijalistima. Tom prilikom kolonijalisti su opljačkali sve pred sobom i spalili do temelja sela na koja su naišli. Liang Qichao bio je kineski učenjak, novinar, filozof i reformista tokom kasnog Qing perioda i rane Republike Kine. On je ispirisao druge kineske učenjake svojim delima i reformističkim pokretima. Jačaju anitmandžurski pokreti. Dolazi do gašenja kineske dinastije. Carski ispiti se ukidaju 1905. godine. Počinje osnivanje partija: nacionalistička i komunistička. Ljudi koji se obrazuju na Zapadu i u Japanu se vraćaju i formiraju republikansku partiju KMT – Kuo Ming Tang (Guo Ming Dang). Lu Xun, „romantičar“, želeo je da „izleči“ društvo, međutim umire rano. Pisao je pripovetke i eseje. Poznat je po svojim opisima žena (u ovo doba položaj žene počinje da se menja). Repulika Kina Preko Xinhai revolucije 1911. godine, dolazi do pada carstva. Pu Yi bio je poslednji kineski car. Godine 1912. dolazi do uspostavljanja Republike Kine (KMT partija). Sun Yatsen (Sun Zhongshan) odabran je za prvog predsednika. Yuan Shikai je iste godine preuzeo vlast. Želeo da ponovo uspostavi carstvo. Vojni zapovednici („gospodari rata“) želeli su da zagospodare svojim teritorijama. Nakon što se proglašava carem 1915. godine, zbacuju ga sa vlasti. Godine 1918. dolazi do kulturno-društvenog Pokreta 4. maja, koji zagovara opštu modernizaciju. Studenti se bore da stvari postanu dostupne narodu. Uvodi se govorni jezik u književnost. Sve njihove drame su se pevale, ali tada se preuzima zapadni tip drame. Dela koja su imala veliki uticaj na njih bila su „Dnevnik jednog ludaka“ i „Poziv na oružje“. Kroz književnost se menjalo društvo. Kreću strani uplivi i komunizam. Godine 1921. formira se Komunistička partija Kine, pod uticajem Oktobarske revolucije i tadašnje situacije u Rusiji. Komunističkom partijom dominira ideja emancipacije žena i seljaka. Na Pekinškom univerzitetu 1920. oformljena je grupa za proučavanje marksizma. Marksistička teorija izvršila je uticaj na društvene nauke. Počinje razvoj darvinizma i kulturne antropologije. Jiang Jieshi (Chiang Kai-shek) 1925. Preuzima vlast i vodi je do prelaska na Tajvan. Godine 1934. počinje „Dugi Marš“, deo sukoba Nacionalističke partije Kine i Komunističke partije Kine. Narodna Republika Kina Drugi sino-japanski rat (1937-1945) počinje sa prvim sukobom 1936. godine. Nakon toga vodi se Građanski rat (1945-1949), koji se završava osnivanjem Narodne Republike Kine, sa prestonicom u Pekingu (1. oktobar 1949. godine). Mao Cedong biva izabran za novog predsednika i na vlast dolazi komunistička partija (do tada su na vlasti bili republikanci - KMT). Uspostavljeni su demokratija i nacionalizam. Komunisti su imali dobar uvid u narod. Učili su narodne pesme, a narod su učili komunističke pesme. Komunističke opere bile vrlo popularne. Zhou Enlai vodio je spoljnu, a Ding Xiaoping unutrašnju politiku Kine. Tada je na snazi bio Hukou sistem. Bila je potrebna dozvola za rad u gradovima, a studente su slali na rad u selu. Počinje Kineska revolucija. Nacionalisti se u decembru povlače na Tajvan. Korejski rat vodi se 1950-ih godina. U tom periodu je izvršeno i uprošćavanje karaktera. Počele su da se koriste dve transkripcije: Wade-Giles i pinyin (npr. Peking i Beijing). Godine 1958. vodi se politika Velikog skoka unapred. Mao gubi podršku naroda i polako se povlači. Liu Shaoqi je odabran kao novi predsednik Kine. Godine 1961. počinje zahlađenje prema Sovjetima i dolazi do raskola sa SSSR-om. Godine 1966. počinje Kulturna revolucija (1966 - 1976), uništavanje predmeta iz starina i zatvaranje univerziteta. Zasniva se na partijskoj diktaturi. Osniva se tzv. Maova crvena garda, trupe koje su uništavale kulturno-istorijske spomenike. Stanovništvo je pasivno u politici i poslušno prema autoritetu. Nisu imali ljudska prava, jer je postojalo mišljenje da je naglašavanje ljudskih prava antisocijalističko i sebično. Tada Mao Cetung preuzima neka prava koja su imali carevi. On je gajio odbojnost prema gradskoj birokratiji i smatrao da seljaci moraju imati glavnu ulogu. Napisao je Crvenu knjižicu, zbirku svoje poezije, eseja, govora i priča. Liu Shaoqi biva zvanično smenjen 1968. godine. Lin Biao, Maov neprijatelj, pokušao je da izvrši prevrat i ubije Mao-a. On umire 1971. godine. Četvoročlana banda pokušava da uzurpira vlast, ali ne uspeva. Jian Qin, Maova poslednja žena i član Četvoročlane bande, pokreće kampanju odstranjivanja ljudi za koje se misli da pišu loše o Maou. Uspela je da skloni Ding Xiaoping-a. Godine 1976. umiru Zhou Enlai i Mao Cedong. Hapšenjem Četvoročlane bande, dolazi do kraja Kulturne revolucije. Deng Xiaoping biva rehabilitovan 1978. godine, smenjuje Hua Guofenga i postaje de facto vladar Kine. Omogućio je ekonomski napredak Kine (1980-ih godina počinje otvaranje Kine prema svetu novom ekonomskom politikom). Godine 1989. dolazi do Tiananmen demonstracija. 1990-ih godina počinje ekonomski rast Kine.