DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE ELAZIĞ

E2 T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ HARPUT UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YAYINLARI NO: 1 GEÇMİŞTEN GELECEĞE HARPUT SEMPOZYUMU Elazığ 23-25 Mayıs 2013 BİLDİRİLER Cilt: 1 Editör Prof. Dr. Enver ÇAKAR ELAZIĞ 2013 Eserin Adı: Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013, Bildiriler, Cilt: 1 Yayınlayan Kurum: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Basım Yeri: Elazığ Basım Tarihi: 2013 Baskı: İlhan Ofset-Matbaa Baskı Adedi: 300 ISBN: 978-975-394-078-8 975-394-077-1 (Takım) Bu eser, TRB1/2013/DFD/14 numaralı proje kapsamında Fırat Kalkınma Ajansı’nın desteğiyle basılmıştır. Her hakkı mahfuzdur. Fırat Üniversitesi’nin izni olmadan tamamen veya kısmen çoğaltılamaz. Yayınlanan bildirilerde ileri sürülen görüşler, yazarlarına aittir. Merkezimizin görüşünü yansıtmaz. Bundan dolayı Merkezimiz mesuliyet kabul etmez. İsteme Adresi: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü, ELAZIĞ Tlf:0.424.2370000/3839 Fax:0.424.2330062 e-mail: [email protected] [email protected] Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 III İÇİNDEKİLER Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Enver ÇAKAR’ın Açılış Konuşması….............................. 1 Fırat Üniversitesi Rektör Prof. Dr. Kutbeddin DEMİRDAĞ’ın Açılış Konuşması…………….….……………….…………………. 5 İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mehmet KARACA’nın Açılış Konuşması………………………….……..… 7 Elazığ Milletvekili Şuay ALPAY’ın Açılış Konuşması…………… 9 Büyükelçi-Dışişleri Bakanlığı Yurtdışı Tanıtım ve Kültürel İlişkiler Genel Müdürü Altay CENGİZER’in Açılış Konuşması …….…….. 11 Elazığ Valisi Muammer EROL’un Açılış Konuşması……………… 15 BİLDİRİLER ……………………………….……………………... 17 Yrd. Doç. Dr. Türkmen TÖRELİ Crosby H.Wheleer’ın Fıratta On Yıl Adlı Kitabının Tanıtımı ……... 19 Yrd. Doç. Dr. Muammer ULUTÜRK Harput‘ta Bir Misyoner: Crosby Howard Wheeler (1823-1896) ve “A Bouquet From Our Mıssionary Garden” (Misyoner Bahçemizden Bir Demet) Adlı Eseri Üzerine …………..…………………….. 33 Dr. Ali Gökçen ÖZDEM Amerika’nın Harput Konsolosu Leslie Ammweron Davis’ın Ticari Raporu …….……..……..……………………………...…………… 65 Prof. Dr. Saadettin TONBUL Coğrafi Faktörlerden Yerşekillerinin Harput’un Kuruluşu, Gelişmesi ve Şehrin Yer Değiştirmesi Üzerine Olan Etkileri.……………… 81 Salih AKYEL Ebutahir Kazası Nüfus ve Toplum Yapısı 1834 M (1250 H.)……… 93 IV İçindekiler Prof. Dr. Ahmet AKSIN Harput’un Mezra’ya Taşınması Sürecinde İlk Vilayet Konağı …….. 101 Prof. Dr. Enver ÇAKAR Osmanlı Döneminde Harput’ta Kırsal Yerleşme: Baskil Örneği.…... 111 Yaşar KALAFAT-Nagihan ÇETİN Halk İnanmaları-Mitoloji Ekseninde Harput Monografinden Örneklemeler-Halk İnanmalarında Mağara-………………………... 119 Yrd. Doç. Dr. Birol İPEK Elazığ Türkü ve Manilerinde Geçen Bazı Eski Kelimeler …………. 135 Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZEK Harput ve Yöresi Ağızlarındaki Atasözleri Üzerine Bir Değerlendirme ...……………………………………………………………… 155 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turan SİNAN Orhun’dan Harput’a Türk Kültürünün İzinde Bir Yolculuk ..……… 183 Yrd. Doç. Dr. Birol AZAR Bir Aidiyet İfadesi: Bize Harputlu Derler...……………………..….. 193 Dr. M. Naci ONUR Harput’ta Divân Şiiri Geleneği...……………………..…………..… 201 Yrd. Doç. Dr. Fatma Sibel BAYRAKTAR Elazığ/Harput Hoyratlarının Kerkük Hoyratları ile Tematik Karşılaştırması ...……………………..……………………………... 209 Abdulkadir İNALTEKİN Harput Türküleri ve Azerbaycan Muğamları……………………….. 217 Doç. Dr. M. Taner ŞENGÜN Harput Platosu ve Yakın Çevresinin Su Kaynakları………………... 237 Yrd. Doç. Dr. Halil GÜNEK-Yrd. Doç. Dr. İ. Oğuz AKDEMİRYrd. Doç. Dr. Veysel KUŞÇU Harput ve Yakın Çevresinin CBS-Uzaktan Algılama ile Morfometrik Özelliklerinin Analizi…….…………………………... 265 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 V Doç. Dr. Murat SUNKAR Harput (Elazığ) Çevresinde Bakı Faktörünün Doğal ve Beşeri Ortam Üzerindeki Etkisi...……………………..……….…………… 279 Prof. Dr. Recep YILDIRIM Harput/Elazığ Yöresinin Tarihi Coğrafyası…………..………...…... 297 Sinan DİNÇER İlk Gurbetçiler: Harput’tan ABD’ye Emek Göçü (1850-1914)...…... 307 Yrd. Doç. Dr. Yelda SEVİM-Ayşe ÜÇER Harput’la İlgili Göç Hikâyelerinin Sosyolojik Analizi...…………… 321 Yrd. Doç. Dr. İlhan Oğuz AKDEMİR-Dr. B. Yüksel HOŞ Elazığ ve Çevresine Olan Balkan Göçlerinde Kaynak Ülkeler, Göçün Temel Sebepleri ve Sonuçları ……………….....…………… 335 Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK XVIII. Yüzyıl Sonu ile XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Harput Çevresinde Madencilik Faaliyetleri...……………………..………… 349 Doç. Dr. Yüksel ARSLANTAŞ Tarihöncesi Dönemde Harput ve Çevresinde Tarım ve Hayvancılık.. 367 Prof. Dr. Mehmet SOYSALDI Yaşayan Bir Kur’an Hadimi Hafız Abdullah Nazırlı...……………... 393 Doç. Dr. İhsan SOYSALDI Osman Bedrüddîn Erzurûmî (ö. 1924)’nin Tasavvufi Şahsiyeti...….. 403 Prof. Dr. Hasan YÜKSEL Artuklu’dan Cumhuriyet’e Ma’mûretü’l-Aziz’de Bir Seyyid Şeyh Ailesi: Pir Hasan Zerraki Ailesi...……………………..………….… 413 Yrd. Doç. Dr. Sevilay ÖZER Demokrat Parti Döneminde Elazığ...……………………..…………. 451 Yrd. Doç. Dr. Emine PANCAR-Aydın ÖĞREDİK Demokrat Parti Döneminde Elazığ’da Siyasi Hayat (1954-1957)..... 475 VI İçindekiler İlker BAYRAM Adnan Menderes İktidarının Sonlarına Doğru Harput...……………. 495 Yrd. Doç. Dr. Metin KOPAR II. Dünya Savaşı Yıllarında Elazığ...……………………..…………. 535 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 451 DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE ELAZIĞ Yrd. Doç. Dr. Sevilay ÖZER Giriş Orta Anadolu’yu Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ya bağlayan yollar üzerinde bulunan Elazığ bölgenin önemli ticaret merkezlerinden biridir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında kapalı bir ekonomiye sahip olan, 1950 yılına değin de durağan yapısını koruduğu anlaşılan ilin ekonomisinin temelini tarım kesimi oluşturmaktaydı1. Elazığ’ın nüfus hareketlerine bakıldığında bu dönemde yıllık nüfus artış hızının Türkiye ortalamasının altında kaldığı anlaşılmaktadır. Türkiye ve Elazığ’da Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızları (Binde)2 Yıllar Türkiye Elazığ 1935-1940 17,0 -59,4 1940-1945 10,6 8,0 1945-1950 21,7 14,8 1950-1955 27,8 25,5 1955-1960 28,5 27,8 1960-1965 24,6 29,6 1935-1940 yılları arasında Elazığ nüfusundaki gerileme hızı neredeyse binde 60’a yaklaşmıştır. Tabii bu durum büyük oranda Elazığ’ın ilçelerinden bazılarının 1936 yılında Tunceli iline bağlanması sonucunda oluşmuştur. Elazığ’dan diğer illere göçün yaşandığı 1940 ile 1950 yılları arasında da ilin nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının altında kalmışsa da 1950-1960 yılları arasındaki nüfus artış hızının Türkiye ortalamasına çok yaklaştığı görülmektedir3.  Cumhuriyet Ün. Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, e-mail: [email protected]. “Elazığ”, Yurt Ansiklopedisi, C.10, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982, s. 2511-2512. 2 “Elazığ”, Yurt Ansiklopedisi..., s. 2484 3 “Elazığ”, Yurt Ansiklopedisi..., s. 2484-2485. 1 452 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ Tablo 1. 1950-1955-1960 Elazığ Nüfusu 1950 Yılı 1955 Yılı 1960 Yılı İl ve ilçe Bucak ve Köy Toplam İl ve ilçe Merkez 29 044 52 728 81 772 41 667 59 805 101 472 60 289 57 913 118 202 Ağın - - - 1 723 5 915 7 638 1 926 5 479 7 405 Baskil 1 243 16 813 18 056 1 782 17 252 19 034 2 167 18 576 20 743 Karakoçan 957 19 508 20 465 1 515 20 981 22 496 2 266 24 460 26 726 Keban 526 13 838 14 364 1 066 6 556 7 622 1 471 7 004 8 475 Maden 5 421 18 403 23 824 6 834 16 778 23 612 7 956 19 557 27 513 Palu 4 135 36 764 40 899 4 390 39 953 44 343 3 995 47 861 51 856 Sivrice 356 12 664 13 020 489 15 573 16 062 1 153 16 259 17 412 Toplam 41 682 170 718 212 400 182 813 242 279 81 223 197 109 278 332 59 466 Bucak ve Köy Toplam İl ve ilçe Bucak ve Köy Toplam Kaynak: Türkiye İstatistik Yıllığı 1950, s. XII ve Türkiye İstatistik Yıllığı 1960-1962, s. 60 daki verilere dayanarak oluşturulmuştur. Bu yıllarda Elazığ’ın nüfusunda belirgin bir artış söz konusudur. İl ve ilçe nüfusu toplamı 1950 yılında 41.682 iken %94 artışla 1960 yılında 81.223 olmuştur. Bucak ve köylerin nüfusu ise 1950 yılında 170.718 iken %15,45 artışla 1960 yılında 197.109 olmuştur. Bu oranlardan 1950 ile 1960 yılları arasında köylerden Elazığ il merkezine göç hareketinde artış olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle endüstrileşme hareketleri nüfus artışında önemli rol oynamıştır. Fabrikaların, imalâthanelerin kurulmasının yanı sıra Devlet Karayolları, Devlet Su İşleri gibi kuruluşların etkisiyle istihdam hacminin genişlemesi çevre il ve köylerden Elazığ’a bir nüfus akımı yaratmıştır. Bunun doğal bir sonucu olarak Elazığ’ın ticari hayatı canlanmış daha da ötesinde Elazığ, Doğu Anadolu’nun önde gelen merkezlerinden biri haline gelmiştir4. 1950 yılına kadar sadece yakın çevresi için bir ticaret merkezi durumunda olan Elazığ’ın çehresi artık değişmiştir5. Uluova gazetesinin köşe yazarı Muhsin Parlak, 1950 ile 1956 arasında Elazığ’daki değişimi şöyle özetlemiştir: “Hülasa 1950’nin Elazığ’ı ile 1956’nın Elazığ’ı arasındaki fark en basiti ile kağnı arabasının trenin yanındaki durumudur. Bu benzetişin resmi rakamla ifadesinde şehir için 4 5 Elazığ 1973 İl Yıllığı, Elazığ 1973, s. 166. “Elazığ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul 1994, s. 553. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 453 nüfus 1950’nin iki misline yakın olarak 43 bine yükselmiştir. Altı senenin Elazığ’da bıraktığı iz işsizlik derdini silmekle kalmamış muazzam iş kaynakları hazırlanmıştır.”6 I. Tarım ve Hayvancılık Elazığ ilinin başlıca geçim kaynağını ziraat ve hayvancılık oluşturmaktadır. Geniş bir ziraat bölgesine sahip olan ilde en çok yetiştirilen ürün hububattır. Özellikle makineli ziraatın gelişmesi ile birlikte elde edilen ürün miktarında belirgin bir artış gözlenmiştir. 1950 yılında ilde 13 traktör varken 1953 yılına gelindiğinde bu sayı 80’e çıkmıştır. Bunun yanı sıra Ulaş ve Alata’da açılan tarım makinesi kurslarına 1953 yılı itibariyle Elazığ’dan 35 çiftçi çocuğu katılmış ayrıca Teknik Ziraat ve Bahçıvanlık Okullarına 18 köylü çocuğu gönderilmiştir7. DP iktidarı çiftçilere zaman zaman kolaylıklar da tanımıştır. Örneğin 1952 ilkbaharında Fırat Nehri’nin taşması sonucu ekinleri zarar gören Baskil köylerine 15 ton mısır tohumu, 19 ton buğday tohumluğu dağıtılmıştır. Yine 1952 yılı içerisinde Palu, Karakoçan ve Baskil’de buğday çeşit denemeleri yapılmış, 2 ton yonca tohumu, 100 kutu ipek böceği tohumu bedava dağıtılmıştır. 12 dönümlük bir arazi üzerinde yapılan pamuk ekimi ve gübreleme denemeleri olumlu sonuç vermiştir. Yonca ekiminin genişletilmesi, fenni usullerin uygulanması ve mera ıslahatında iyi neticeler alınmıştır. Sabit selektörler için biri merkez kazanın Aşvan Köyü’nde diğeri Karakoçan kazasında ve üçüncüsü de Baskil kazasının Kadıköyü’nde olmak üzere üç adet tohum temizleme evi yaptırılarak mevcudun sayısı yediye çıkarılmış ve 600 ton hububat tohumu temizlenip ilaçlanmıştır 8. Bunların yanı sıra mahsulleri zarar gören köylülerin borçları ertelenmiştir. Örneğin Palu kazasında 235 köy ve mahallede 6387 müstahsilin zimmetinde bulunan 1953 vadeli borç, 20 Mart 1954 tarihli İcra Vekilleri Heyeti kararınca vade bitim tarihinden itibaren bir yıl müddetle tecil edilmiştir 9. Tüm yurtta olduğu gibi Elazığ’da da topraksız köylüye toprak dağıtımı ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. 1956 yılında 68 nolu toprak komisyonu tarafından Karakoçan’ın Kuşçu köyünde 21 çiftçi ailesine 2174 dönüm 6 Muhsin Parlak, “1950-1956 Elazığı”, Uluova, 1 Ekim 1956. Vatan gazetesi Elazığ İlavesi, 4 Şubat 1953. 8 Vatan gazetesi Elazığ İlavesi, 4 Şubat 1953. 9 BCA., Dosya No: 83-19, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 135.32.7. 7 454 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ toprak dağıtılmıştır10. Köylülere tapu senetleri Elazığ Valisi Vefik Kitapçıgil ile milletvekillerinden Ömer Sanaç ve Hüsnü Göktuğ tarafından dağıtılmıştır11. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere söz konusu yıllar arasında ekim sahasındaki genişleme dikkat çekicidir. Buğdayın ekim sahası 19491950 yıllarında 45.929 iken %46 artışla 1960 yılında 67.300 hektara ulaşmıştır. Yine arpanın ekim sahasında da %6 artış olmuştur. Üretim miktarına bakacak olursak 1949/1950 yıllarında üretilen buğday miktarı 39.060 ton iken %92 artışla 1960 yılında 75.020 tona ulaşmıştır. Keza arpada da 1949/50 yıllarında üretim 16.490 ton iken 1960 yılında %77 artışla 30.000 tona ulaşmıştır. Bu değerlerden Elazığ’da yetiştirilen ürünlerdeki verim artışının sadece ekim alanlarının genişlemesine bağlı olmadığı, zirai makineleşme hareketinin de en az ekim alanlarındaki genişleme kadar üretimin artmasında etkili olduğu sonucu çıkarılabilir. Keza bunların yanında Elazığ’da şeker fabrikası açılması da yöredeki şeker pancarı üretimini tetiklemiştir. Tablo 2. 1949/1950-1960 Yılları Elazığ İli Zirai Ekim Sahası ve Alınan Mahsul Ekim Sahası İstihsal (Ton) Ekim Sahası İstihsal (Hek.) 1950 (Hek.) (Ton) 1949/1950 1960 1960 Buğday 45 929 39 060 67 300 75 020 Arpa 18 831 16 490 20 000 30 000 Mısır 2 265 2 032 4 990 6 130 Darı 783 744 500 1 000 Pirinç 44 62 175 350 Pamuk 2 967 Saf 884 2 400 Saf 960 Tohum 1 327 Tohum 1780 Bakliyat(insan gıdası6 199 6 330 10 100 13 062 yemlik) Patates 568 1 962 560 2 280 Şeker Pancarı 4 249 73 343 Soğan 355 887 860 3 670 Susam 207 131 210 210 Kaynak: 1934-1950 Ziraî Bünye ve İstihsal, s. 7-11 ve Ziraî Bünye ve İstihsal (19581960), s. 40 verilerine dayanarak oluşturulmuştur. Tarıma paralel olarak hayvancılık da Elazığ’ın başlıca geçim kaynakları arasında dır. Hem ülke ihtiyacının karşılanması açısından hem de hayvan ihracı bakımından Elazığ’ın hayvancılığı, ülke hayvancılığı içinde önemli bir 10 “Kuşçu’da 21 Çiftçi Ailesine 2174 Dönüm Arazi Tevzi Edilmiştir”, Elazığ, 7 Kasım 1956. 11 1956. “Karakoçan’ın Kuşçu Köyünde 21 Köylüye Toprak Dağıtıldı”, Uluova, 6 Kasım Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 455 yer tutmaktadır. Örnek olarak 1952 yılında Elazığ, hayvan ihracı ve hayvan ürünlerinin ülke içindeki satışından üç milyon lirayı aşan bir kazanç temin etmiştir. İhraç edilen hayvanlardan hariç olarak 44.000 baş etlik hayvan, mezbahalarda tüketime sunulmuştur. Hayvancılığının ıslahı için çalışmalar yapılmış; koyun sürülerine nitelikli koçlar, keçi sürülerine tekeler ve sığır sürülerine de damızlık boğalar verilerek verimlerinin yükseltilmesine çalışılmıştır. İl Özel İdaresine ait Elazığ merkezindeki aygır deposu, damızlık aygırlar ile atçılığın ıslahına çalışmış ve yine düzenlenen at yarışları ile yetiştiricilere ikramiyeler vermek suretiyle teşvikler yapılmıştır12. Tablo 3. 1949-1960 Elazığ İlindeki Hayvan Mevcudu Hayvanlar (Baş) 1949 Yılı 1960 Yılı Koyun 161 229 265 575 Kılkeçisi 193 843 218 293 Sığır 105 002 115 176 Manda 3 528 5 073 At 3 496 2 614 Katır 1 362 1 661 Eşek 24 862 22 055 Arı Kovanları 14 144 22 646 Kaynak: 1934-1950 Ziraî Bünye ve İstihsal, s. 75 ve Ziraî Bünye ve İstihsal (19581960), s. 40 verilerine dayanarak oluşturulmuştur. Hayvancılık alanındaki gelişme ise yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. 1949 yılında 161.229 olan koyun sayısı %64 artarak 1960 yılında 265.575 olmuştur. Kıl keçisinde de mevcut 1949 yılında 193.843 iken %12,6 artışla 1960 yılında 218.293 olmuştur. 1949 yılında 105.002 olan sığır sayısı %9,6 artışla 1960 yılında 115.176 olmuştur. Yine arı kovanlarında ise %60 artış görülmektedir Söz konusu yıllar arasında at sayısında %26 azalma, eşekte ise %11,3 azalma olmuştur. Yük hayvanlarındaki bu azalma traktörün köylere girişi ile ilişkilendirilebilir. 12 Vatan gazetesi Elazığ İlavesi, 4 Şubat 1953. 456 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ II. Eğitim DP iktidarı 1957 yılı Ekim ayı itibariyle Elazığ’ın 64 köyünde 5 milyon lira harcayarak 64 köy okulu inşa etmiş, merkezde 3 ilkokulu hizmete sokmuştur. Bunların yanı sıra 5 ortaokulu da tamamlamak üzere olan iktidar, bu süre zarfında 63 köyün barınılamayacak okulunu yeni baştan tamir ettirmiştir. Ayrıca muhtelif köylerde demircilik, biçki-dikiş kursları açmıştır13. 1950-1960 yılları arasında Elazığ’ın ilkokul, ortaokul ve liselerdeki okul, öğretmen ve öğrenci sayılarına ilişkin veriler aşağıdaki tablolarla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu süreçte açılan okul isimlerine de ekte yer verilmiştir. Tablo 4’te görüldüğü üzere 1950-1960 yılları arasında resmi ilkokullarda; okul oranında %29 artış, öğretmen sayısında %57,9 artış, öğrenci sayısında da %66 artış dikkati çekmektedir. Tablo 4. Resmi İlkokullarda Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayısı Öğretim Yılları Okul Öğretmen Öğrenci 1949-1950 193 354 13 404 1954-1955 201 375 14 798 1955-1960 249 559 22 260 Kaynak: Milli Eğitimde 50 Yıl 1923-1973, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1973, s. 22 Resmi orta okullarda ise okul sayısında %166 artış, öğretmen sayısında %227 artış, öğrenci sayısında ise %403 artış olduğu görülmektedir. Tablo 5. Resmi Ortaokullarda Okul Öğretmen ve Öğrenci Sayısı Öğretim Yılları Okul Öğretmen Öğrenci 1949-1950 3 36 538 1954-1955 4 36 1 204 1955-1960 8 118 2 709 Kaynak: Milli Eğitimde 50 Yıl 1923-1973, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1973, s. 44. 13 “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 457 Resmi liselerde ise okul sayısı aynı kalmakla birlikte öğretmen sayısında %256 artış, öğrenci sayısında da %246 artış kendini göstermektedir. Tablo 6. Resmi Liselerde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayısı Öğretim Yılları Okul Öğretmen Öğrenci 1949-1950 1 16 177 1954-1955 1 28 458 1955-1960 1 57 614 Kaynak: Milli Eğitimde 50 Yıl 1923-1973, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1973, s. 59. III. Sanayi DP iktidarı resmi sektör yanında özel teşebbüse de haklar tanımıştır. Özel sektör Elazığ’da iplik fabrikası, deri fabrikası, kiremit fabrikası, makarna fabrikası, oksijen fabrikası ve sabun fabrikası açmak suretiyle vatandaşlara hizmette bulunmuştur. Etibank’ın bakır, kurşun ve çinko işletmeleri Elazığlıların hayat seviyesinin yükselmesinde etkili olmuştur. Hazar Hidro-Elektrik tesisleri ise Elazığ’ın çehresini tamamen değiştirmiştir14. DP’nin Türkiye kalkınması yolunda önem verdiği en önemli sınai faaliyetlerden biri şeker sanayi olmuştur. Haluk Cillov bu husustaki görüşlerini şöyle aktarmıştır: “Türkiye’nin iklimi ve zirai bünyesi şeker pancarı yetiştirmeye elverişlidir ve memleketin birçok bölgelerinde şeker pancarı istihsal edilir. 1950’de 835 bin ton pancar istihsal edilirken halen bu rakam 2 milyon 338 bin tona yükselmiştir. Şeker pancarı istihsalinin süratle yükselmesine, memleketimizde seneden seneye sayısı artan şeker fabrikalarının pancar taleplerinin sebep olduğu şüphe götürmez. Nitekim 1950 yılında memleketimizde yalnız Alpullu, Uşak, Eskşehir ve Turhal şeker fabrikaları varken, halen bunlara ilaveten Adapazarı, Amasya, Burdur, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Kayseri, Konya, Kütahya, Malatya ve Susurluk fabrikaları da faaliyette bulunmaktadır. 1950’de Türkiye’nin şeker istihsali 137 bin tona, 1953’te 174 bin ton iken halen şeker istihsalimiz 445 bin tona yükselmiştir.”15. 14 15 “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. Haluk Cillov, “Şeker İstihsali Artıyor”, Milliyet, 3 Şubat 1960. 458 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye ait Elazığ Şeker Fabrikası’nın ilk kuruluş yeri İçme olup, Fransa’daki Cail firması tarafından 1955 yılında inşa ve montajına başlanarak 1956 yılında tamamlanmıştır16. Elazığ Şeker Fabrikası’nın 1 Ekim 1956 tarihindeki açılış törenine Başbakan Adnan Menderes ile Cumhurbaşkanı Celal Bayar da katılmıştır17. Açılışta Şeker Fabrikaları Umum Müdürü Baha Tekant fabrika hakkında izahat vermiştir. Tekant’ın açıklamasına göre fabrika her sene 120 bin ton pancar işleyecek ve 18 bin ton kristal şeker istihsal edecektir. 300 günde tamamalanan fabrika sayesinde bölge çiftçilerinin pancardan yılda 12 milyon lira kazanmaları hedeflenmiştir18. Günlük ortalama işleme kapasitesi 1200 ton pancar ile 180 ton şeker olan fabrika19 30 milyon liraya mal olmuştur20. 1956-1960 Yılları Arasında İstihsal Edilen Şeker Yıllar İşlenen Pancar (Ton) Kristal (Ton) 1956 27.359,535 3.903,700 1957 21.083,000 3.099,450 1958 29.437,769 4.296,975 1959 60.871,870 8.816,700 1960 126.685,774 18.111,20021 Açılışta Başbakan Adnan Menderes Elazığ’daki kalkınmaya ilişkin bir konuşma yapmıştır. Konuşmasında 4-5 sene içinde bir ağır bakım fabrikası, bir tuğla ve kiremit, bir iplik fabrikası kurulduğunu22, çimento fabrikasının inşaatının tamamlanmak üzere olduğunu dile getiren Menderes, şeker fabrikasının ise gözler önünde durduğunu söylemiş ve konuşmasını şöyle bitirmiştir: “Memleketi baştan başa kavrayan cesur ve vatanperver bir imar 16 Elazığ 1973 İl..., s. 167. “Elazığ Şeker Fabrikası Kordelası Resmen Bugün Kesiliyor”, Uluova, 1 Ekim 1956. “Şeker Fabrikası’nın Açılış Töreni Programı”, Turan, 1 Ekim 1956. “Elazığ Şeker Fabrikası Dün Açıldı”, Turan, 2 Ekim 1956. Elazığ Valisi Vefik Kitapcıgil 20 Eylül 1956 tarihinde Başbakan Adnan Menderes’i açılışa davet etmiştir. BCA., Dosya No: A7, Fon Kodu: 30.1, Yer No: 20.115.6. 18 “11 inci Şeker Fabrikası Açıldı”, Milliyet, 2 Ekim 1956. 19 “Elazığ ve Malatya Şeker Fabrikası”, Elazığ, 5 Ekim 1956. 20 “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. 21 Elazığ 1973 İl...,, s. 167. 22 4 Ekim 1952’de Elazığ’a gelen Cumhurbaşkanı Bayar, İplik fabrikasının temel atma törenine katılmıştır. Daha sonra Uluova sulama hidro-elektrik inşaatını ve buraya su temin edecek olan Gölcük gölünü gezmiştir. “Bayar Elazığ’da”, Milliyet, 5 Ekim 1952. 17 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 459 ve kalkınma hareketi, muvaffak hamleler halinde ilerlemektedir. Bütün müşkülatı geride bıraktık, en güzel günler önümüzdedir 23. Vilayet dahilinde bulunan bütün pancar istasyonlarında ilk pancar alımına 12 Eylül 1956 tarihi itibariyle başlanmıştır. İlk pancar alımları karşılığında hediyeler takdim edilmiştir. Birinciye altın cep saati, ilk yedi arasında yer alan diğer üreticilere ise tırmık, pulluk gibi çeşitli hediyeler verilmiştir24. Elazığ Pancar Ekicileri Kooperatifi Genel Kurul Başkanı Orhan Köni DP iktidarına şöyle teşekkür etmiştir. Sayın Adnan Menderes 14.1.1955 “Şeker sanayinin gelişmesi ve yurdumuzun muhtelif bölgelerinde yeni şeker fabrikaları kurulması hususunda karara ve direktiflerinizin tahakkukunu sağlamak yolunda teşekkül eden Pancar Ekicileri İstihsal Kooperatifleri gibi Elazığ kooperatifini de kurmuş ve tesis-i umumi heyetini bugün toplamış bulunuyoruz. Bu kıymetli teşvik ve muzaharetlerinize umumi heyetin kararı gereğince minnet ve şükranlarımızı arz ederim.”25 Şeker fabrikasının açılmasının yanı sıra Hazar Hidroelektrik Santrali’nin yapımı da Elazığ’ın gelişimi açısından son derece önemlidir. Söz konusu santralle; 1348 metre yükseklikte 20 km uzunlukta ve 4 kilometre genişlikte olan ve yedi buçuk milyar metreküp suyu ihtiva eden Hazar (Gölcük) gölünden 316 metre alçakta bulunan Uluova’ya dört buçuk kilometre uzunluğundaki tünelden su akıtılarak ovanın sulanması ve gerekli enerjinin elde edilmesi planlanmıştır. Tesislerin iki safhada yapılması için çalışmalar başlatılmıştır. İlk tesis gücü 6000 kilovat, nihai kapasite 12000 kilovat olarak belirlenmiştir. Elde edilecek enerjiyle Elazığ şehrinin Ergani Bakır Madeni İşletmesi ile Guleman Maden İşletmesi’nin enerji ihtiyaçları karşılanacak, Uluova’da 180.000 bin dönüm arazinin Murat ve yeraltı sularıyla pompaj suretiyle sulanması sağlanarak gerekli enerji ihtiyacı karşılanacaktır. Santraldan çıkan su ile otuz bin dönüm, Murat Nehri’nden pompaj ile yüzbin dönüm ve yeraltı sularından pompaj ile seksen bin dönüm arazinin sulanması 23 “11 inci Şeker Fabrikası Açıldı”, Milliyet, 2 Ekim 1956. Adnan Menderes’in Konuşmaları Demeçleri ve Makaleleri, (Yay. Haz. Haluk Kılçık), C. VII, Ankara 1992, s.1-3. 24 “Bugün Elazığ Tarihi Günlerinden Birini Daha Yazdı”, Uluova, 12 Eylül 1956. Ayrıca bkz. “Şehrimizdeki Şeker Fabrikası Yarın Pancar Denemesine Başlayacak”, Uluova, 11 Eylül 1956. “Şeker Fabrikası İlk Pancarı Yarın Alıyor”, Turan, 11 Eylül 1956. 25 BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 19.107.5. 460 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ temin edilecektir. Bu sayede toplamda 210 bin dönüm arazi sulanarak bölgenin iktisadi ve zirai kalkınması temin edilecektir ve arazinin verimi artırılmış olacaktır26. Elektrik santrali 1957’de işletmeye açılmıştır27. Nafia Vekili Tevfik İleri, santrala dair şu bilgiyi vermiştir: “Su işleri Umum Müdürlüğü’nce sarf edilen 13.484.851,47 lira, Etibankça sarf edilen 9.308.655 lira olmak üzere ceman 22.793.506,47 liraya mal olan ve 6000 kilovat müesses takatta bulunan ve senede 40 milyon kilovat saat enerji istihsal edebilecek olan Hazer Hidro-Elektrik Santrali 31 Aralık 1958 tarihinden itibaren devamlı olarak işletmeye açılmıştır ve halen 2500 kilovatlık yük ile çalışmaktadır. Haddizatında tesisler 19 Ekim 1957’de hizmete girmiş bulunmakta idi. İşletmenin fasıla vermeksizin ve hiçbir ilavei inşaat yapılmaksızın devamı mümkündü. Santralin 20 Mayıs 1958’de kapatılarak işletmeye fasıla verilmesi inşaattaki noksandan mütevellit olmayıp tamamen emniyet faktörünü artırmaya matuf bir harekettir”28 Elazığ İplik Fabrikası’nın yapımına ise 1952 yılında başlanmıştır. Merkezi Elazığ olmak üzere 500.000 sermayeli Elazığ İplik ve Dokumacılık Türk Anonim Şirketi kurulmasına 3 Mart 1951 tarihli İcra Vekilleri Heyeti kararınca izin verilmiştir29. İplik fabrikasının 4 Ekim 1952’deki temel atma törenine Cumhurbaşkanı Celal Bayar katılmıştır. Temeli atılan ve inşası 650.000 liraya ihale olunan iplik fabrikasının başlangıçta 5760 iğ ile faaliyete geçeceği, ileride fabrika tesisatının genişletilerek iğ adedinin 10.000’e çıkarılacağı belirtilmiştir. Esasen fabrika gelecekteki durumu düşünülerek 10.000 iğ’e göre inşa olunmuştur. Elazığ İplik ve Dokuma Türk Anonim Şirketi tarafından yaptırılan fabrika 60 müessisin özel teşebbüsü ile yapılmıştır. Fabrika Sanayi ve Kalkınma Bankası’nın temin ettiği bir buçuk milyon lira krediden faydalanarak makinelerini sipariş etmiştir. Fabrikanın temel atma töreninde konuşan Elazığ Milletvekili Şevki Yazman Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a hitaben şu konuşmayı yapmıştır: “Uğurlu ayağınız bu şehre daima hayırlı bir işin müjdecisi olmuştur. Müsbet iktisadî siyasetle memlekette yepyeni hareket ve kalkınma ve hususî teşebbüse geniş 26 Ayın Tarihi, Ekim 1952, http://www.byegm.gov.tr/ayin-tarihi.aspx. Refik Eren, santralle hem Uluova’nın hem de Kuz ovanın sulanması işinin ele alınmış olduğunu belirtmiştir. Refik Eren, “İhmal Edilen Elazığ Kalkınıyor”, Uluova, 1 Ekim 1956.Benzer haberler için bkz. “Hazer Elektrik Santrali İkmal Ediliyor”, Uluova, 14 Ağustos 1956. 27 “Elazığ”, Yurt Ansiklopedis..., s. 2530. Hidroelektrik santralinin yapımı hakkında detaylı bilgi için bkz. BCA., Dosya No: E8, Fon Kodu: 30.1, Yer No: 74.472.2. 28 TBMM ZC., D.11, C.7, İ.2, 37. İnikat (13.2.1959), s. 158. 29 BCA., Dosya No: 9-485, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 125.16.11. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 461 imkânlar sağlayan bu fabrikanın yapılmasında belli başlı âmil olan hükümetimize teşekkür ederim.”30 Elazığ’da bir iplik fabrikası kurulmasına bu kadar gayret gösterilmesinin nedeni Elazığ ovasında iyi kalitede bol pamuk yetiştirilmesidir. Elazığ iplik fabrikasının ilk idare heyetinin başkanı Mustafa Arpacı, ikinci başkan olarak Tarık Tahiroğlu, sonra Mustafa Baytok, Sait Özer, Tevfik Cerrahgil, Mehmet Sanaclar, Mehmet İnci yer almıştır31. Elazığ İplik Fabrikası 15 Ekim 1955 tarihinde hizmete açılmıştır. Aynı gün çimento fabrikasının temeli atılmıştır32. Elazığ Çimento Sanayi Türk Anonim Şirketi’nin kurulmasına 13 Mayıs 1953 tarihinde izin verilmiştir33.Yıllık kapasitesi 185 bin ton olan fabrika 20 milyon liraya mal olmuştur34. Ayrıca bu dönemde 1955 yılından itibaren Keban Barajı’nın jeolojik etüd çalışmasının da başlatıldığı görülmektedir.35 Fırat Nehri üzerinde kurulacak olan Keban Barajı’nın protokolü 19 Temmuz 1957’de imzalanmıştır. Barajın Elazığ’a takriben 100 km mesafede olacağı belirtilmiştir.36. IV. Sağlık 1957 yılı itibariyle Elazığ’da 175 yataklı memleket hastanesi, 500 yataklı akliye hastanesi, 250 yataklı cüzzam hastanesi, 25 yataklı kuduz hastanesi, trahom dispanseri, işçi sigortaları dispanseri, askeri hastane ve yanı sıra Palu merkezi yanında DP iktidarının 10 milyon liraya yakın bir para sarfıyla inşa ettiği verem pavyonu, akliye hastanesi pavyonları, yeni akliye hastanesi binası ile kuduz hastanesi bulunmaktadır.37. Elazığ Kuduz Hastanesi inşaatına 1951 yılında başlanmıştır. 250 bin liraya mal olacağı belirtilen hastanenin her türlü modern tesisleri içinde 30 Ayın Tarihi, Ekim 1952, http://www.byegm.gov.tr/ayin-tarihi.aspx. Vatan gazetesi Elazığ İlavesi, 4 Şubat 1953. İplik Fabrikası müteahhit Dabaklar ve ortaklarına verilmiştir. “İplik Fabrikası Binası Müteahhide Verildi”, Elazığ, 10 Eylül 1956. 32 Ayın Tarihi, 26 Ekim 1955, http://www.byegm.gov.tr/ayin-tarihi.aspx. 33 BCA., Dosya No: 9-600, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 132.39.3. 34 “Elazığ Çimento Fabrikası Açılıyor”, Milliyet, 4 Aralık 1958. Ayrıca bkz. “Elazığ’da Çimento Fabrikası İçin Teşebbüsler”, Milliyet, 11 Eylül 1950. “Bu Yaz 3 Çimento Fabrikası Açılıyor”, Milliyet, 19 Haziran 1958. 35 “ Keban Barajı Faaliyete Geçiyor”, Uluova, 19 Aralık 1956. “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. 36 “Keban Barajı’nın İnşasına Başlanılıyor”, Milliyet, 20 Temmuz 1957. 37 “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. 31 462 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ barındıracağı belirtilmiştir38. Verem Pavyonu ise 1956 yılında hizmete açılmıştır. Açılış töreninde Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürü Dr. Hasan Çeçen bir konuşma yapmıştır. Konuşmasında 1947 yılında kurulan Elazığ Verem Savaş Derneği’nin üç sene güç şartlar altında çalıştıktan sonra 1950 yılında Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes’in açılışını yaptıkları bir binaya kavuştuklarını dile getiren Çeçen, hasta muayene ve tedavisine bu binada başlayan derneğin, polikliniğinde 1950 yılından itibaren 4540 hasta muayene ettiğini bunların bir kısmının senatoryum tedavisine bir kısmının da ayakta tedavi edildiğini belirtmiştir. Halkın bağışları, Amerikalı hemşerilerin yardımları, Kızılay Genel Merkezi’nin ve Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti’nin yardımları ile kuruluşundan beri 280.354 lira gelir sağlayan derneğin verem pavyonu inşaatına, fakir veremlilere ilaç, bakım, yiyecek yardımı ve dispanser masrafları olmak üzere 217.354 lira sarfettiğini dile getirmiştir 39. Palu sağlık merkezi de bu dönemde açılmıştır40. Şeker Fabrikası’nın açıldığı gün aynı zamanda Verem Pavyonu’nun açılışı, Çocuk Esirgeme Binasının temel atma töreni ve Palu Sağlık merkezinin açılışı da yapılmıştır41. V. Bayındırlık Hizmetleri DP iktidarı Elazığ’da özellikle yol ve içme suyu alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Başbakan Adnan Menderes 1950 yılı Ekim ayında Elazığ’da yapmış olduğu konuşmada memleket kalkınmasının ancak zirai kalkınma yolu ile mümkün olabileceğini zirai kalkınmanın ise su işlerinin ıslahına bağlı bulunduğunu belirtmiş, bu derdin yalnız Elazığ’a inhisar etmeyip bütün memlekete şâmil bir dava olduğunu söyleyerek iki ana temeli teşkil eden sulama işleri ile yol meseleleri üzerinde hükümetin büyük bir hassasiyetle durup, evvela bu dertlerin halli yoluna gideceğinin altını çizmiştir42. Su işleri alanında yapılan çalışmalar sonucunda, Şubat 1951 itibariyle içme suyu şehre getirilmiş ve abone kaydına başlanmıştır. İlk etapta abone olanların sayısının 400’ü aştığı çok kısa bir zaman içinde de bu sayının 2000’i aşacağı o günkü basında çıkan haberler arasında yer almıştır. Diğer 38 “Elazığ Kuduz Hastanesi İnşaatına Başlanıyor”, Milliyet, 30 Temmuz 1951. Uluova, 6 Ekim 1956. Ayrıva verem pavyonu ile ilgili haberler için bkz. “Şehrimizdeki Verem Pavyonu Yakında Açılıyor”, Uluova, 9 Mart 1956. 40 Uluova, 5 Ekim 1956. 41 Turan, 1 Ekim 1956. 42 “Bayar, Menderes Elazığ’a Vardılar”, Milliyet, 10 Ekim 1950. 39 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 463 taraftan şehrin muhtelif yerlerinde de çeşmeler tesis edilmesi için gerekli hazırlıklara başlanmıştır43. 1951 ve 1952 yıllarında 95 köyde bataklık halini alan içilecek durumda olmayan birçok çeşme iyi duruma getirilerek sıhhî su tesisatı, çeşme ve havuzlar yapılmıştır. Hiç suyu olmayan bazı köylere yapılan para yardımları ve köy halkının gayretleri neticesinde su kaynakları bulunmuştur44. 1953 senesi içinde 102 köyün suyu getirilmiş, 50 köyün su yolu tamir edilmiş, 361 köyün su işi ele alınmış, 234 çeşme yaptırılmıştır. Bu işler için 167.238 lira sarfolunmuştur45. 1956 yılında Elazığ merkezdeki suların doğru dürüst akmamasından dolayı belediye Başpınar suyunu büz borularla 2 km.den Karaçalı Kaptajı’na akıtmaya karar vermiştir.46 1957 yılı itibariyle 813 köyün su yolu ile çeşmesi yapılmıştır. Sular bölge teşkilatı vasıtasıyla da 5 köyde sulama tesisleri inşa edilmiş, Uluova’da yeraltı sularının seviyesinin tesbiti üzerinde çalışılmıştır47. Söz konusu çalışmalar 1950-1960 yılları arasında aynı yoğunlukta devam etmiştir. Elazığ Milletvekili Nazım Öztürk’ün Elazığ vilayetinde yeraltı sularından yararlanmak üzere yapılan çalışmalara dair sorduğu soru üzerine Nafia Vekili Tevfik İleri, Elazığ’da 1960 yılına değin 74 adet kuyu açıldığını ve bu sayı ile Türkiye’de en çok kuyu açılan ilin de Elazığ olduğunu önemle belirtmiştir. Ortalama maliyetin araştırma kuyularında 42 000, işletme kuyularında 28 000 ve içme suyu kuyularında ise 150 000 lira olduğunu dile getiren Tevfik İleri, açılan kuyuların 48 adedinin sulu, 19 adedinin artezyen ve 7 adedinin kuru olduğunu söylemiştir. Sözlerinin devamında yapılan tespitlere göre Elazığ ovasında yeraltı sularından çekilecek miktarın 40 milyon metreküp olduğunu ve bununla 79 000 dönüm arazinin sulanabileceğini ancak bu suyu alabilmek için 122 kuyu açılması gerektiğini yani açılmış kuyulara ilaveten 55 kuyunun daha açılması gerektiğini belirtmiştir48. 43 “Elazığlılar Nihayet Bol Suya Kavuştular”, Milliyet, 13 Şubat 1951. Vatan gazetesi Elazığ İlavesi, 4 Şubat 1953. 45 “Elazığ’da Bayındırlık Faaliyeti”, Milliyet, 8 Eylül 1954. 46 “Başpınar Suyu Katılarak Şehir İçme Su Davası Hallediliyor”, Uluova, 12 Ağustos 1956. 47 “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. 48 TBMM ZC., D.11, C.13, İ.3, 63. İnikat (2.5.1960), s. 361. 44 464 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ 1950-1957 Yılları Arasında Köylerde Halkın Yapacağı Su İşlerine Yardım49 Yıl Köy İçme Suları Tahsisatı Elazığ 1950 1 300 000 17 000 1951 5 400 000 30 000 1952 20 000 000 125 000 1953 25 000 000 220 000 1954 20 000 000 250 000 1955 20 000 000 150 000 1956 20 000 000 200 000 1957 20 000 000 200 000 İktidarın su işlerinde yaptığı yatırım halk nezdinde büyük bir memnuniyetle karşılanmış, hatta Başbakan Adnan Menderes’e çok sayıda teşekkür telgrafı gönderilmiştir. Maden İlçe İdare Reisi Sıtkı Kural, Adnan Menderes’e 1954 yılında Maden ilçesi köylerine yaptırılan 29 çeşme nedeniyle içme suyu dertlerinden kurtulan köylülerin adına teşekkür telgrafı göndermiştir50. Benzer bir telgrafı İçme Nahiyesi köyleri muhtarları adına Celal Tekin Başbakan Adnan Menderes’e göndermiştir51. Yine Harput nahiyesinin Hazık, Zarık, Körpe, Murudu, Güney Çayırı, Kurtdere, Miyadin, Hacıseli, Pekinik köy muhtarları köylerine götürelen içme suyundan dolayı Başbakana teşekkür telgrafı göndermişlerdir52 1950-1960 yılları arasında Elazığ’da yapımına önem verilen diğer bir çalışma ise ulaşım alanına yöneliktir. Nafia Vekaleti’nin 1953 senesinde 49 TBMM ZC., D.10, C.20, İ.3, 86. İnikat (2.9.1957), s. 565. 1957 yılında köylerde halkın yapacağı içme suyu yardım tahsisatı için ayrılmış olan 20 milyon liraya ilaveten 10 milyon lira daha ek ödenek çıkartılmıştır. Bu ödenekte de Elazığ’a 150 000 lira ayrılmıştır. BCA., Dosya No: E8 Fon Kodu: 30.1, Yer No: 74.471.17. 50 BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 18.106.44. 51 BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 19.107.2. 52 BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 18.106.45. Ayrıca Ova köylerinden Yenice Köyü hükümetin yapmış olduğu 31.000 liralık yardım ile 30’luk bir büzü dolduracak kadar su çıkartılmış olmasından dolayı bayram yapmışlardır. “Yenice Köyü Bugün Büyük Bir Bayram Yapmaktadır”, Elazığ, 6 Eylül 1956. Benzer haberler için bkz. “Yeniceliler Su Derdinden Kurtuldular”, Elazığ, 7 Eylül 1956. “Perçenç Köyünün Su Derdi Sona Eriyor”, Elazığ, 1 Ağustos 1956. “Dün Kıymetli Valimiz Sün Köyü Sulama Suyunu Sünlü Köylülerin Sevinci ile Hizmete Açtı”, Uluova, 2 Kasım 1956 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 465 Elazığ’da yapılan il ve köy yollarına ilişkin verdiği bilgiye göre; 81 km. yolun tesviyesi, 49 km yolun stabilizesi, 32 km yolun sanat yapısı ikmali ile 41 km. yol bakıma alınmıştır. 3 adet ahşap, 4 adet de beton kemerli köprü, 1 adet betonarme menfez yapılmış bu işler için 341.851 lira sarfedilmiştir 53. 1957 yılı itibariyle Elazığ’da 310 kilometre vilayet ve köy yolu yapılmıştır. Bu yollar üzerinde 10 köprü inşa edilmiştir. Bunların haricinde Karayolları Bölge Teşkilatı vasıtasıyla vilayet dahilinde 48 kilometre asfalt ve 252 kilometre devlet yolu yapılmıştır54. 1950-1957 Yılları Arasında Köy Yollarına Yapılan Yardım (İl Yolları Hariç)55 Yıl Köy Yolları Tahsisatı Elazığ 1950 1 590 244 15 000 1951 2 436 225 53 178 1952 6 330 153 173 761 1953 11 390 847 - 1954 26 943 110 518 313 1955 11 143 976 22 120 1956 7 403 606 48 120 1957 3 775 788 120 000 Tüm bu çalışmalara ilaveten 1953 senesi içinde 14 binanın inşaatı tamamlanmış ve bu işler için 521.053 lira sarfedilmiştir. Bu vaziyete göre 1953 senesinde nafia işleri için 1.030.142 lira harcanmıştır56. Elazığ ilinin Palu kasabasının elektriğe kavuşması için çalışma başlatılmıştır 57. Asri mezarlığın yapımına başlanmıştır58. 1956 yılında statüsü Elazığ Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü mühendisleri tarafından hazırlanan Kavakçılık 53 “Elazığ’da Bayındırlık Faaliyeti”, Milliyet, 8 Eylül 1954. “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. Bu dönemde yapılan yollara ilişkin diğer haberler için bkz. “Valimiz Ağın Kazasının Yolunu Açtı”, Uluova, 27 Ekim 1956. 1951 ve 1952 yılları arasında Hamidi, Hacıseli, Şüşnaz, Karataş’dan Harput’a kadar 40 kilometre yol yapılmıştır. “Harput’ta Çalışmalar”, Turan 20 Aralık 1952. 55 TBMM ZC., D.10, C.20, İ.3, 86. İnikat (2.9.1957), s. 565. 56 “Elazığ’da Bayındırlık Faaliyeti”, Milliyet, 8 Eylül 1954. 57 “Palu’nun Elektriği”, Uluova, 29 Eylül 1956. “Palu’nun Elektriği”, Turan, 1 Ekim 1956.”Palu’nun Elektriği”, Elazığ, 29 Eylül 1956. 58 Uluova, 29 Eylül 1956. 54 466 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ Kooperatifi kurulmuştur59. Elazığ modern bir postahaneye kavuştuğu gibi 1000 abonelik otomatik telefon tesisatı da tamamlanmıştır60. Karakoçan kazasında yapılan hükümet konağı halkın hizmetine sunulmuştur. Çocuk Esirgeme Kurumu binasının temeli atılmıştır61. Sonuç Görüldüğü üzere DP iktidarı döneminde Elazığ iline yönelik yatırımlar, tarım ve hayvancılıktan sanayiye, bayındırlıktan sağlığa kadar pek çok farklı alanı içermektedir. Bu yatırımlar doğu illeri nezdinde değerlendirildiğinde oldukça çarpıcı sonuçlara ulaşılmaktadır. Elazığ’a yapılan sağlık harcamalarının diğer doğu illerine nazaran yüksek olması ilin Doğu Anadolu’nun sağlık merkezi olarak düşünüldüğünü göstermektedir. 1951-1955 yılları arasında kişi başına yapılan sağlık harcaması 31,64 TL düzeyindedir. Bu oran diğer doğu illeri ortalamasının iki katından fazladır. 1956-1960 yılları arasında da söz konusu durum değişmemiş Elazığ’a yapılan sağlık harcamaları doğu illeri ortalamasının üzerinde olduğu gibi iller genel ortalamasının da iki katı düzeyinde devam etmiştir62. Tablo 7. Elazığ’da Yapılan Kamu Harcamaları 1951-1960 Miktar Yüzde 1951-1955 Kişi B.Har. (TL) Miktar Yüzde Kişi B. Har. (TL) 1956-1960 Adalet Bakanlığı’nca 2.582.565,21 % 0,93 12,11 5.166.444,72 % 0,90 21,3 Millî Eğitim Bakanlığı’nca 12.496.705,90 % 1,25 58,58 30.747.866,83 % 1,25 126,91 Sağlık ve Sosyal 6.750.289,52 Yardım Bakanlığı’nca % 2,22 31,64 15.382.061,11 % 1,87 63,49 Tarım Bakanlığı’nca % 1,51 13,11 5.720.608,17 % 1,29 23,61 59 2.796.866,14 “Elazığ’da Bir Kavakçılık Koooperatifi Kuruldu”, Uluova, 24 Mart 1956. “1950-1957 Vilayetlerde Yeni Eserler-Elazığ”, Zafer, 18 Ekim 1957. Şehrin telefon görüşmesine açılabilmesi için 27.8.1956 tarihinde imzalanan mukaveleye göre otomatik santralin montajına başlanmıştır. “Şehrimizin Otomatik Telefon Santrali 1.11.1956’da Bitiyor”, Uluova, 18 Ağustos 1956. 61 “Kıymetli Valimiz Çocuk Esirgeme Sarayının Temelini Bugün Uğurlu Elleri İle Attı”, Uluova, 5 Ekim 1956. “Şehrimiz Çocuk Sarayının Temeli Bugün Atılıyor”, Turan, 5 Ekim 1956. 62 Sait Aşgın, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’da Yapılan Kamu Harcamaları (1946-1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000, s. 173.174. 60 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 467 Diyanet İşleri Başkanlığı’nca 522.204,86 % 1,04 2,45 1.432.014,07 % 1,10 5,91 Emniyet ve Asayiş Alanında 3.398.679,45 % 0,90 15,93 7.373.273,31 % 0,81 30,43 Bayındırlık Bakanlığı’nca 4.128.999,32 % 1,44 19,35 2.647.118,34 % 0,78 10,93 Kaynak: Sait Aşgın, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’da Yapılan Kamu Harcamaları (1946-1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000, s.130 ile 190 arasında yer alan tablolardan ilgili veriler alınarak oluşturulmuştur. Aynı dönemde Milli Eğitim, Bayındırlık ve Tarım Bakanlıkları’nca yapılan kamu harcamaları da doğu illerine kıyasla yüksek düzeydedir. Kişi başına harcama ortalamaları dikkate alındığında Elazığ doğu illeri içerisinde milli eğitim ve tarım alanlarında ikinci, bayındırlık alanında üçüncü en yüksek ortalamaya sahip ildir. İller genel ortalaması baz alındığında Elazığ’da gerçekleşen kişi başına kamu harcaması ortalamaları bayındırlık alanında %73, tarım alanında %23 ve milli eğitim alanında %20 daha fazladır. Diyanet alanında yapılan kamu harcaması çok yüksek olmasa da iller genel ortalamasının %6 üzerinde olduğu hatırlatılmalıdır 63. Genel seçimler açısından 1950-1960 yılları arasında DP iktidarının Elazığ’daki durumuna bakacak olursak ilde 1950 ve 1954 seçimlerini DP kazanmıştır. 1950 yılında yapılan genel seçimlerde Elazığ ilinde 86.636 olan genel seçmenin 74.269’u oy kullanmıştır. Seçmenin %85.7’sinin oy kullandığı bu seçimlerde DP, Elazığ’da 5 milletvekili çıkarmıştır 64. (Abdullah Demirtaş, Ömer Faruk Sanaç, Hâmit Ali Yöney, Suphi Ergene, Mehmet Şevki Yazman)65. 1954 yılında 97.531 olan genel seçmenin 85.301’i oy kullanmıştır. Bu seçim döneminde oy kullanma oranı %87.5’dir66. DP 1954 seçimleri sonunda da yine 5 milletvekilinin tümünü çıkarmıştır67. (Suphi Ergene, Ömer Faruk Sanaç, Mehmet Şevki Yazman, 63 Aşgın, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’da ..., s. 213-215. 1950-1965 Milletvekilleri ve 1961, 1964 Cumhuriyet Senatosu Üye Seçimleri Sonuçları, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara 1966, s. XXVI. 65 TBMM Albümü 1920-2010, C.2, Ankara 2010, s. 40. 66 1950-1965 Milletvekilleri ..., s. XXVI. 67 1954 seçimleri sonucunda DP’nin çıkardığı milletvekili sayısı, 1950-1965 Milletvekilleri ve 1961, 1964 Cumhuriyet Senatosu Üye Seçimleri Sonuçları adlı yayında 6 olarak görünüyorsa da bu rakamın TBMM Albümünde yer verilen 5 rakamı ile örtüşmediği hatırlatılmalıdır. 64 468 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ Hüsnü Göktuğ, Selâhattin Toker)68. Ancak genel seçmenin %72.4’ünün oy kullandığı 1957 seçimlerini DP Elazığ’da kaybetmiştir.69. DP’nin 1950 seçimlerinde aldığı oy oranı 37.983, 1954 yılında 48.992 iken 1957 seçimlerinde bu sayı 34.433’e düşmüştür70. Her ne kadar 1957 seçimlerinde seçmenin oy kullanma oranı azalmışsa da bu durum DP’nin, Elazığ’da oy kaybettiği gerçeğini değiştirmemektedir. Zira daha 1957 seçimleri öncesinde DP’nin Elazığ’da oy kaybettiği Milliyet gazetesinin seçim haberlerin arasında yer almıştır. Gazetenin 10 kişilik bir muhabir grubu tarafından seçim öncesi 67 ilde halkın nabzı tutulmuş, hangi ilde hangi partinin kazanmasının kuvvetle muhtemel olduğu açıklanmasına rağmen Elazığ’da hangi partinin kazanacağına ilişkin kesin bir hüküm ortaya konulamamış (?) ile durumun belirsizliğine dikkat çekilmiştir71. Bu durumun nedenini Milliyet muhabiri, Uluova köylerinden Haceri, Alişam, Habusu, İçme ve Zenteriç köylüleri ile yaptığı görüşmelere dayandırarak 1956 yılının kurak geçmesi dolayısıyla pancar ekiminden zarar eden köylülerin iktidar aleyhinde tavır almaları olarak belirtmiştir. Gazetede DP’nin Elazığ’da oy kaybetmesinin bir diğer nedeni ise şöyle açıklanmıştır: “İktidarın Elazığ’a çok şeyler yapmış olması dahi seçimleri kendi lehine garantileyememiştir. Buna sebep de münevveri bol olan bu vilayetin daha ziyade anti demokratik kanunlar, adli teminat, adalet anlayışı gibi rejim mevzuuları üzerinde hassasiyetle durmasıdır. Halen Elazığ’da bir şeker fabrikası kurulmuştur. Bir çimento fabrikası kurulmaktadır. Bir et kurumu kurulacaktır. Fakat Elazığlı bunları nazarı itibara almakla beraber diyor ki <<Ya antidemokratik kanunlar, ya adli teminat meselesi ya üniversitenin muhtariyeti? Bunlar ne olacak?>>”72 Buraya kadar anlatılardan hareketle, Elazığ’ın kalkınması ve Elazığlının yaşam seviyesinin yükselmesinde büyük katkısı olduğu anlaşılan DP’nin özellikle 1955 yılından sonra ülkedeki ekonomik bunalım ve buna eşlik diğer sıkıntılar neticesinde 1957 seçimlerini Elazığ’da kaybettiği görülmüştür. 68 TBMM Albümü..., C.2, s. 112. Bu seçimlerde 6 milletvekilinin tümünü CHP çıkarmıştır. 1957 seçimleri ile milletvekili seçilen Elazığ milletvekilleri Celal Dora, Mehmet Hürrem Müftügil, Mustafa Altındoğan, Fahri Karakaya, Nazım Öztürk, İsmail Hakkı Talay’dır. TBMM Albümü..., C.2, s. 192-193 70 1950-1965 Milletvekilleri..., s. XXVI. 71 “Nabız Yoklaması”, Milliyet, 13 Ekim 1957. 72 “Nabız Yoklaması”, Milliyet, 9 Ekim 1957. 69 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 469 KAYNAKÇA I. Resmi Yayınlar Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi BCA., Dosya No: E8 Fon Kodu: 30.1, Yer No: 74.471.17. BCA., Dosya No: E8, Fon Kodu: 30.1, Yer No: 74.472.2. BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 18.106.44. BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 19.107.2. BCA., Dosya No: A7, Fon Kodu: 30.1, Yer No: 20.115.6. BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 18.106.45. BCA, Dosya No: A7, Fon Kodu:30. 1,Yer No: 19.107.5. BCA., Dosya No: 83-19, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 135.32.7. BCA., Dosya No: 9-485, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 125.16.11. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri TBMM ZC., D.11, C.7, İ.2, 37. İnikat (13.2.1959), s. 158. TBMM ZC., D.11, C.13, İ.3, 63. İnikat (2.5.1960), s. 361. TBMM ZC., D.10, C.20, İ.3, 86. İnikat (2.9.1957), s. 565. Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü TBMM Albümü 1920-2010, C.2, Ankara 2010. Ayın Tarihi Ekim 1952, http://www.byegm.gov.tr/ayin-tarihi.aspx. Ekim 1955, http://www.byegm.gov.tr/ayin-tarihi.aspx. II. Gazeteler Elazığ gazetesi (1956) Uluova gazetesi (1956) Milliyet gazetesi (1950-1960) Turan gazetesi (1952, 1956) Vatan gazetesi Elazığ İlavesi, 4 Şubat 1953. Zafer gazetesi (Ekim 1957) III. Kitap ve Makaleler “Elazığ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul 1994, s. 551-554. 470 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ “Elazığ”, Yurt Ansiklopedisi, C.10, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982, s. 24752583. 1934-1950 Ziraî Bünye ve İstihsal, T.C.Başabakanlık İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara 1950 1950-1965 Milletvekilleri ve 1961, 1964 Cumhuriyet Senatosu Üye Seçimleri Sonuçları, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara 1966. Adnan Menderes’in Konuşmaları Demeçleri ve Makaleleri, (Yay. Haz. Haluk Kılçık), C. VII, Ankara 1992, s.1-3. Aşgın, Sait, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’da Yapılan Kamu Harcamaları (1946-1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000, s. 173.174. Elazığ 1973 İl Yıllığı, Elazığ 1973, s. 166. “Elazığ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul 1994, s. 551-554. “Elazığ”, Yurt Ansiklopedisi, C.10, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982, s. 24752583. Kısaparmak, Necip Güngör, Milli Eğitim Cephesiyle Elazığ, Elazığ 1967. Milli Eğitimde 50 Yıl 1923-1973, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1973. Türkiye İstatistik Yıllığı 1950, T.C. Başabakanlık İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara. Türkiye İstatistik Yıllığı 1960-1962, T.C.Başabakanlık İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara. Ziraî Bünye ve İstihsal (1958-1960), T.C.Başabakanlık İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara 1962. EKLER EK-173 DP iktidarı süresince Elazığ’ın merkezinde ve ilçe merkezlerinde açılan okullar şöyledir: Merkez Yakup Şevki Paşa İlkokulu 1950-1951 İmam Hatip Okulu 1953-1954 Gazi Osman Paşa İlkokulu 1954-1955 Namık Kemal İlkokulu 1954-1955 Fatih Mehmet İlkokulu 1957-1958 Fırat İlkokulu 1957-1958 Mezre Ortaokulu 1959-1960 Vali Tevfik Gür İlkokulu 1960-1961 73 Necip Güngör Kısaparmak, Milli Eğitim Cephesiyle Elazığ, Elazığ 1967, s. 38-73. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 471 Ağın Ağın Ortaokulu 1952-1953 Ağın Atatürk İlkokulu 1958-1959 Baskil Baskil Ortaokulu 1956-1957 Karakoçan Karakoçan Ortaokulu 1958-195974 Karakoçan Atatürk İlkokulu 1958-1959 Keban Keban Ortaokulu 1958-1959 Maden Maden Namık Kemal İlkokulu 1952-195375 1950-1960 Yılları Arasında Elazığ Köylerinde Yapılan Okullar Merkez Bağlarca (Nakerek) Devlet Tipi 1960 Balıbey Geçiçi 1957 Çamyatağı (Nuralı) Devlet Tipi 1959 Değirmenönü (Zerteriç) Köy Tipi 1950 Dereboğazı Devlet Tipi 1957 Doğankuş (Tilenzit) Köy Tipi 1952 Erbildi (Hacıseli) Köy Tipi 1953 Güngör (Şemsi) Devlet Tipi 1952 Hoşköy Devlet Tipi 1957 Harmanpınarı (Alişam)Devlet Tipi 1956 Hıdırbaba(Dişidi) Devlet Tipi 1957 Işıkyolu (Pağnik) Geçici 1956 Kepektaş(Görgüşan) Devlet Tipi 1960 Kalkantepe (Tilek) Geçici 1960 Munzuroğlu (Tepecik) Köy Tipi 1954 Pelte Geçici 1960 Sarılı Köy Tipi 1950 Sedeftepe (Mığı) Köy Tipi 1960 Yazıpınarı (Sanuk) Geçici 1960 Uzuntarla (Erzürük) Devlet Tipi 1960 Ağın Altınayva Devlet Tipi 1960 Beyelması Devlet Tipi 1960 Kopuzlu Devlet Tipi 1959 Saraycık Devlet Tipi 1959 74 Karakoçan kazasında hizmete giren ortaolulun temeli Elazığ Valisi Vefik Kitapçıgil ve milletvekillerinden Ömer Sanaç tarafından 13 Eylül 1956 günü atılmıştır.”Valimiz Karakoçan Ortaokulunun Temelini Uğurlu Elleri İle Attı”, Uluova, 15 Eylül 1956. 75 Kısaparmak, Milli Eğitim Cephesiyle..., s. 23-72 . 472 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ Baskil Aladikme A. Kuluşağı Akuşağı Bilaluşağı Bozoğlak Çiğdemlik Karakaş Kızıluşağı Kadıköy Konalga Resulkâhya Tabanbükü Topalkent Kuşsarayı Karakoçan Akkuş Alabal Akbulak Bulgurcuk Bazlama Başyurt Çamardı Çalıkaya Çıtak Çan Karasakal Kavalcık Kocadayı Mahmutlu Okçular Paşayaylası Sarıbaşak Sarıhan Yoğunağaç Yüzevler Keban Altınkürek Altıyaka Bayındır Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Geçici Geçici Geçici Devlet Tipi Devlet Tipi Geçici Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Geçici Devlet Tipi Geçici Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi 1953 1954 1959 1952 1955 1957 1958 1957 1951 1960 1955 1951 1960 1950 1952 1953 1959 1958 1960 1957 1959 1958 1960 1958 1960 1958 1954 1959 1956 1960 1956 1960 1952 1960 1959 1956 1955 Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 Maden Palu Sivrice Bahçeli Büklümlü Beydeğirmeni Çatalelma Delikavak Güneytepe Gökbelen Örenkaya Pınarlar Altıntarla Bakladamlar Çanakça Kızıltepe Kartaldere Arıcak Akbulut Aşağıdemirci Bozçanak Çakırkaş Çiftlikköy Çanakkaya Ekinöz Erimli Gedikyurt Gülçatı Karacabağ Kovancılar Köklüce Ormanpınar Seydili Yenimezrası Alıncuk Başkaynak Çortunlu Doğanbağı Dedeyolu Geçici Geçici Devlet Tipi Baraka Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Geçici Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Köy Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Geçici Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Geçici Devlet Tipi Devlet Tipi Köy Tipi Baraka 473 1958 1959 1954 1959 1959 1959 1953 1958 1956 1960 1959 1955 1957 1950 1958 1956 1960 1960 1960 1955 1960 1957 1960 1957 1956 1954 1960 1957 1960 1957 1956 1960 1955 1958 1952 1956 474 Sevilay ÖZER, Demokrat Parti Döneminde Elazığ Kavallı Kamışlık Kayabağlar Soğukpınar Uslu Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi Devlet Tipi 1960 1960 1953 1950 195076 EK-277 76 Kısaparmak, Milli Eğitim Cephesiyle..., s. 38-73. Milliyet, 7 Mayıs 1957. Fotoğraflar 1-Denge Bacası ve Uluova’nın Görünüşü, 2-Türkiye’nin En Uzun Tünelinden Bir Görünüş, 3-Cebri Boru ve Santral Borusu 77