Remunicypalizacja (rekomunalizacja) usług publicznych

Ryszard Szarfenberg Instytut Polityki Społe z ej Uniwersytet Warszawski Remunicypalizacja (rekomunalizacja) usług pu li zny h (wersja 1.0, 04.04.2016) Poję ie tytuło e to spolsz zo y te i z języka a gielskiego remunicipalisation (lub remunicipalisation). Od osi się o do usług pu li z y h, sz zegól oś i ty h o ha akte ze te h i z y (np. dostarczanie wody, energii, gazu, transport), ale oże doty zyć ó ież usług społe z y h np. edukacja, opieka zdrowotna, usługi y ku pracy, po o społe z a . Municypalizacja lub komunalizacja usług pu li z y h oz a za, że są one publicznie regulowane, organizowane, finansowane oraz ś iad zo e p zez jed ostki o ga iza yj e zakłada e i ależą e do sa o ządu te yto ial ego. Przedrostek re- oz a za, że astępuje po ót do sta u, któ y iał iejs e p zeszłoś i. Re u i ypaliza ja lu eko u aliza ja zakładają, że p zeszłoś i już ystąpiła u i ypaliza ja lu ko u aliza ja usług pu li z y h, a astęp ie ystąpił p o es de u i ypalizacji lub dekomunalizacji. Demunicypalizacja usług pu li z y h oznacza przede wszystkim p o es z iejsza ia ądź usu a ia odpo iedzial oś i sa o ządó za i h egulo a ie, o ga izo a ie, fi a so a ie i ś iad ze ie. W Pols e taki p o es ystąpił po II Woj ie ś iato ej, gdy zlik ido a o sa odziel ość p a ą sa o ządó i po oła o do ży ia jed olitą ad i ist a ję państ o ą. “tąd też p zy ó e ie sa o ządu g i ego po 1989 r., a póź iej po iato ego, ot o zyło dużą p zest zeń dla remunicypalizacji. Sensem tego procesu było ię po o e p zekaza ie odpo iedzial oś i za usługi pu li z e o opo stały sa o ządo e u i ypaliza ja deetyatyza yj a . W państ a h, któ e ie iały za so ą ok esu ałko itej lik ida ji sa o ządu, ko u aliza ja usług pu li z y h yła sta e yjś io y . W taki h a u ka h de u i ypaliza ja z iąza a jest z p y atyza ją (Savas 1992; “ześ iło . Dosta za ie usług pu li z y h zostaje po ie zo e prywatnym podmiotom, p. spółko ha dlo y , o ga iza jo poza ządo y . W takich warunkach za hodzić oże remunicypalizacja deprywtyzacyjna, czyli ponowna komunalizacja usług pu li z y h, któ e zostały ześ iej sp y atyzo a e. Re u i ypaliza ja oże yć ozu ia a ko tekś ie koncepcji stosowanych wobec p o esó za hodzących p y at y h p zedsiębiorstwach i po iędzy i i. Odpowiednikiem prywatyzacji jest tu outsourcing, a remunicypalizacji – i sou i g lu a ksou i g. Jeżeli fi a p zekazuje zada ia, któ e ześ iej yko y ali jej p a o i y i ej fi ie i jej p a o iko , mamy do czynienia z outsou i gie . Gdy astępuje p o es od ot y do outsou i gu i sou i g, a ksou i g fi a i jej p a o i y za zy ają yko y ać z o u zada ia, któ e ześ iej zostały po ie zo e fi ie ze ęt z ej. Re u i ypaliza ja jest analogicznym procesem, ale dotyczą y usług pu li z y h, któ y h dosta za ie zostało ześ iej poddane etatyzacji lub prywatyzacji. Waż ą óż i ą stosu ku do outsou i gu jest jed ak to, że p o es p y atyza ji i e u i ypaliza ji deprywatyzacyjnej ma ha akte iędzysekto o y iędzy sektorem publicznym a prywatnym). “tąd też, p zekaza ie pe y h zadań i y sa o ządo lu o ga iza jo iędzysa o ządo y , p. iędzyg i y zy powiatowo-g i y , oż a uz ać za outsou i g z pe spekty y posz zegól y h sa o ządó , ale nie za p y atyza ję. 1 P y atyza ja usług pu li z y h 1 oże yć ukie u ko a a do pod iotó typu spółek ha dlo y h, ale też sto a zyszeń, fu da ji zy spółdziel i so jal y h. Pie sze ają za zada ie ge e o ać zysk dla łaś i ieli i udziało ó (biznes), a d ugie asta io e są a ealiza ję do a pu li z ego o ga iza je poza ządo e, gospoda ka społe z a . Jeżeli a tej podsta ie od óż i y p y atyza ję iz eso ą od prywatyzacji poza ządo ej lu społe z ej2, to ó ież e u i ypaliza ja deprywatyzacyjna oże yć zorientowana na po ót do ś iad ze ia usług ześ iej sp y atyzo a y h iz eso o i/lu sp y atyzo a y h poza ządo o (Szarfenberg 2015). W jed ej z p ó upo ządko a ia histo ii p y atyza ji (w Wielkiej Brytanii) y óż io e zostały kolej e jej fazy: o o iązko e przetargi o charakterze konkurencyjnym; partnerstwa publiczno-prywatne; cykl strategicznego i spól ego) zamawiania (strategic commissioning); kontraktowanie dwustopniowe (prime contracting), gdy głó y ko t aktują y ok eśla o zeki a e ezultaty stosu ku do pe ej g upy lu o sza u i zle a zo ga izo a ie odpo ied i h usług jed e u pod ioto i koo dy ują e u dalsze działa ia z liżo e do eg a ti gu ; i jako ostatni trend – remunicypalizacja (insourcing) [Bovaird 2016]. Uzasadnienia demunicypalizacji – prywatyzacja usług pu li zny h Wś ód uzasad ień de u i ypaliza ji a y do zy ie ia z argumentami na rzecz jej d ó h kie u kó : etatystycznego w ustrojach socjalistycznych oraz prywatyzacyjnego w ustrojach kapitalistycznych. Ten pie szy o e ie ie a z a ze ia ze zględu a to, że ust oje so jalisty z e (mniej lub bardziej centralistyczne i bez sa o ządu) ależą do p zeszłoś i. Dlatego też zaj ie y się ty pu k ie yłą z ie uzasad ie ia i p y atyza ji usług pu li z y h. Jede ze z ole ikó tego typu działań, jako „klu za do lepszego ządze ia 3, y óż ił astępują e motywy i cele prywatyzacji (Savas 1992, s. 12):     p ag aty z y, ele jest skute z iejsze państ o, zyli a dziej efekty e usługi pu li z e, ideologi z y, ele jest z iejsze ie pły u państ a i politykó a społe zeńst o i ży ie obywateli, eko o i z y, ele jest iększy udział iznesu, któ y lepiej iż iu ok a ja za ządza łas oś ią i ajątkie , populisty z y, ele jest iększy y ó i ko t ola ad usługa i pu li z y i ze strony obywateli i lokal y h społe z oś i. Jed ą z głó y h teo ii akade i ki h, z po o ą któ y h uzasad io o p y atyza ję usług pu li z y h yła teo ia y o u pu li z ego public choice). W uproszczeniu jest to ekonomiczna analiza państ a, polityki i administracji, gdzie doko uje się y o u i ię i te esu pu li z ego. Opiera się o a na założe ia h p zyj o a ych w ekonomii, np. wszystkie podmioty w sferze polityki (ustawodawcy, u zęd i y, sędzio ie, y o y postępują a jo al ie w sensie ekonomicznym, czyli d ają yłą z ie o W jednym z podejść do klasyfika ji fo p y atyzacji y óż io o: zbycie pop zez sp zedaż, do a ję lub lik ida ję; delega ję poprzez kontrakt, franczyzę (koncesja, leasing), granty, vouchery; przemieszczenie poprzez wycofanie zy de egula ję “a as 1989). W innym uję iu mamy: uznanie i uregulowanie prawa łas oś i; deregulacja; zbycie; t o ze ie łasnoś i pop zez egula ję i jej o h o a (Rose 2006). 2 W lata h . Pols e azy a o taki p o es uspołe z ie ie fu k ji lu zadań państ a. Po oku stoso a o już poję ie p y atyza ji, gdyż „o ga iza je społe z e zali zo o do sze szej katego ii pod iotó niepublicznych (Biernat 1994, s. 32). 3 I a książka tego auto a a podo y te at iała tytuł astępują y: „P y atyza ja usług pu li z y h: jak og a i zyć państ o “a as . 1 2 łas y i te es aksy alizują ad yżkę ko zyś i ad koszta i , a nie o dobro spól e zy interes pu li z y. ) a alizy tej y ikały li z e p ze idy a ia doty zą e iesp a oś i państ a i jego i te e ji, p. y o y iększoś i ie głosują; y o y głosują y są źle poi fo o a i; u zęd i y u ikają ypeł ia ia s oi h o o iązkó i uży ają s ojej ładzy do a ipulo a ia udżete u zędó , któ y i kie ują dla s ojej ko zyś i; polity y sta ają się za ho ać p zy ileje y ikają e ze stanowisk i za iegają o popa ie u elaty ie ie ielki h g up y o ó Bu ha a , s. . P ze idy a o także, że ze zględu a alkę o ładzę, któ a daje p zy ileje po kolej y h y o a h ydatki państ a ędą się z iększały p o adzą ie u h o ie do k yzysu Bu ha a … państ o p ze iało e . Podk eśle ia y aga to, że teo ia y o u pu li z ego ó ią a o za od oś i państ a government failure poja iła się po teo ii eko o ii do o ytu (Buchanan 1983). “fo uło a o jej a a h zestaw standardowych założeń, p zy któ y h speł ie iu rynek jest najlepszym sposobem alokacji zaso ó gospoda e (zob. Barr, za: Szarfenberg 2008, s. 272-273). Rzeczywiste gospodarki kapitalisty z e iej lu a dziej od iegają od odelu dosko ałego y ku, stąd pły ęło uzasad ie ie dla i te e ji państ a. Jeżeli jed ak jest ono ó ież iedosko ałe i zawodne, to i jego interwencja oże ie p zy osić spodzie a y h ko zyś i lu po odo ać szkody iększe iż te y ikają e z iedosko ałoś i y ku. B ak ia y dosko ałość i te e ji państ a ie p o adzi jesz ze do p efe o a ia za od ego y ku. )asad i zy a gu e te za ty ostat i yło to, że i o s oi h iedosko ałoś i za sze ma o p ze agę ad sekto e pu li z y . Decyduje o tym ko ku e ja, któ ej pozyty e ezultaty posta i o fitoś i, dostęp oś i i óż o od oś i dó i usług y ko y h yły dość o zy iste. Klasy z y przypadkiem braku konkurencji w postaci monopolu jest sa o ząd dosta zają y usług pu li z y h pop zez łas e zakłady ad i ist a yj e i a zasadzie ejo iza ji. Nie a o żad y h ko ku e tó , nie może z a k uto ać, a o y atele ie ają y o u, jaki ają jako ko su e i a y ku. Głó e pyta ie ó zes y h efo ato ó yło ię takie, jak p o adzić ko ku e ję i y ó do óż y h odzajó lokalnych usług pu li z y h (Boyne 1998). P y atyza ja jest jed ą z odpo iedzi, ale ie jedy ą, gdyż ko ku e ję p o adza o ó ież ez p y atyza ji. Te kie u ek ależało y az ać urynkowieniem sektora usług pu li z y h, polegał o a u ożli ie iu y o u o y atelo i y usze iu ko ku e ji iędzy mniejszymi sa o ząda i a a h iększy h jed ostek administracyjnych lub iędzy jednostkami publicznymi ś iad zą y i ok eślo ą usługę (rynek we ęt z y, uasi-rynek zob. Ostrom, Tiebut, Warrner 1961; Le Grand, Robinson 1984). )e zględu a to, że p y atyza ja oże ieć kie u ek poza ządo y a to jesz ze u zględ ić z a ze ie t ze iego sekto a. U iesz za o go iędzy państ e i y kie , defi iują jako iezależ y w stosu ku do państ a oraz działają y ie po to, a y z oga ić założy ieli organizacji, ale dla dobra spól ego. Początkowo yjaś ia o o e ość tego typu o ga iza ji za od oś ią y ku i państ a oraz za od oś ią u ó , gdy ktoś kupo ał usługi imieniu kogoś i ego (contract failure) [Salomon 1987, s. 35-36]. )e zględu na to, że teo ie te sła o yjaś iały dużą skalę t ze iego sekto a i finansowanie go głó ie p zez państ o, sfo uło a o i e yjaś ie ie. Pie szą eak ją a za od ość y ku yła akty ość o ga iza ji poza ządo y h, a dopiero po tym, jak i one za iodły wkraczać iało państ o (Salomon 1987, s. 39)4. W ioski z teo ii y o u pu li z ego stają się popula e d ugiej poło ie lat 70. Interwencjonizm państ o y sp a a h gospoda zy h i społe z y h ył już tedy do ze oz i ięty za oż y h Podejś ie to azy a e jest teo ią spółzależ oś i interdepence theory) i uzyskało o o ieda o pot ie dze ie e pi y z e ko tekś ie ada ia teorii za od oś i rynku jako yjaś ie ia o e oś i sektora nonprofit (Liu 2016). 4 3 k aja h kapitalisty z y h. K ytyka tej sytua ji a astała z iązku z k yzyse gospoda zy , któ y iał ó ież y ia lokal y posta i os ą y h defi ytó udżeto y h sa o ządó . Skoń zyło się to z y ięst e p og a ó politycznych „ o ej p a i y 5, któ e zapo iadały radykalne ograniczenie państ a w USA (Ronald Reagan) i w Wielkiej Brytanii (Margaret Thatcher) [Dunleavy 1986]. “ze oki p og a p y atyza ji sekto a pu li z ego, a ty ó ież usług, za któ e odpo iadały sa o ządy, realizowany ył najpierw na Zachodzie iększy zak esie od lat 80.6 Wnioski z teorii y o u pu li z ego o az p akty z e zale e ia y ikają e z pie szy h doś iad zeń prywatyzacyjnych stały się póź iej podsta ą z io u idei azy a ego o y za ządza ie publicznym (Osborne, Geabler 2005; Kettl 1997; Zawicki 2011 . )ale e ia doty zą e efo tego odzaju yły też upo sze h ia e p zez o ga iza je iędzy a odo e takie jak Ba k ” iato y7. Lata . p zy iosły falę p y atyza ji państ a h postsocjalistycznych, gdzie uprzednio państ o ie tyle i te e io ało y ek, o go ałko i ie zastąpiło. Odkrycie remunicypalizacji Bada ia e pi y z e ad p y atyza ją lokal y h usług pu li z y h roz ijały się z opóź ie ie stosunku do reform prywatyzacyjnych a ś ie ie. Doty zyło to ó ież p y atyza ji usług pu li z y h, za któ e pierwotnie odpo iadały sa o ządy. Należy zda ać so ie sp a ę z tego, że p y atyza ja yła a dzo poje y poję ie , podo ie jak usługi publiczne a a h spo ia ego podziału a usługi te h i z e p. dosta za ie ody i odp o adza ie ś iekó , gospoda ka odpada i i społe z e p. po o społe z a dla óż y h g up . Było to yz a ie dla adań iloś io y h, któ y h ależało sprowadzić p y atyza ję do o se o al y h i ie zal y h zja isk p. li z a za ie a y h u ó z pod iota i p y at y i a ś iad ze ie usług . Gdy te p o le został poko a y ada ia oz ijały się kie u ku yjaś ia ia p y atyza ji o i jak pły ało a de yzje samorządów o prywatyzacji) oraz jej pły u a óż e z ie e, p. a pozio ydatkó po oszo y h p zez sa o ządy a usługi 8. Dla as jed ak aj aż iejsza jest o se a ja dy a iki p y atyza ji po ó a iu z e u i ypaliza ją. To łaś ie a jej podsta ie poja iły się pie wsze informacje o ty , że ię ej sa o ządó U“A podej o ało de yzje o po o ie do sa odziel ego ś iad ze ia usług publicznych, iż taki h, któ e de ydo ały się a p y atyza ję. Dy a ika e u i ypaliza ji p ze yższyła ię dy a ikę p y atyza ji, gdy po ó nano okresy 1992-1997 (odpowiednio 11% do 18%) oraz 1997-2002 (18% do 12%), w kolejnym okresie 2002sytua ja się y ó ała [Hefetz, Warner 2007; Hefetz, Warner 2012 s. 315]. Na tej podsta ie yp o adzo o iosek, że po upo sze h ie iu się i o a ji ześ iejszy h posta i ko t akto a ia usług i o ego za ządzania Państ o kapitalisty z e a et ok esie oz i iętej polityki społe z ej yło ó ież k ytykowane przez mniej lu a dziej adykal e pa tie i u hy społe z e sytuo a e po le ej st o ie s e y polity z ej. 6 W p zypadku iektó y h odzajó usług społe z e i k ajó U“A udział pod iotó p y at y h i h ś iad ze iu ył a dzo duży już ześ iej “ala o 2002, s. 3). 7 Poży zki dla zadłużo y h k ajó pod warunkiem przeprowadzania reform, w tym prywatyzacji, nazywanych łą z ie „Waszy gtoński konsensusem Williamson 2005. 8 W pie szy ok esie polityki p y atyza ji taki pły pot ie dza o, ale póź iejszy h p zegląda h adań ioski yły o az a dziej ost oż e Bel, Costas . W p zypadku a alizy y ikó ielu adań eko o et y z y h a te at aj zęś iej p y atyzo a y h usług dosta za ia ody i gospoda ki odpada i st ie dzo o, że p y atyza ja ie po odo ała z iejsza ia kosztó sz zegól oś i p zypadku dostarczania wody), aż iejsze jeżeli hodzi o pły a te koszty iały e hy usługi, koszty t a sak yj e, pozio ko ku e ji (Bel, Fageda, Warner 2010). W przypadku usług dosta za ia ody po ó a zy p zegląd p y atyza ji zob. Schiffler (2015) i remunicypalizacji - Kishimoto, Lobina, Petitjean (2015). 5 4 pu li z ego p zyszedł zas a kolej e efo ta że s. . y – e u i ypaliza ję i o e ko ep je pla o a ia9 W y iku adań reform p y atyza yj y h astępuje ozpoz a ie z a ze ia kosztó t a sak yjnych (z iąza y h y ie a ie yko a ó , za ie a ie u ó i i i h egzekwowaniem), yz ań doty zą y h o ga izo a ia i za ządza ia y kie (niski poziom konkurencji lub jej brak), a astęp ie u zględ ia ia o zeki ań i pot ze o y ateli o e ko ep je pla o a ia, pa t e st a i sie i z koprodukcją, zo . “ześ iło . Podk eśla e są też egaty ne skutki prywatyzacji (np. z iększa ie e , pogo sze ie jakoś i, pogo sze ie a u kó p a y10) o az spektakula e po ażki ty zak esie (Halmer, Hauenschild 2014). Z ó o ażo e podejś ie do efo y państ a, zyli a dziej p ag aty z y y ó realizacji odpo iedzial oś i sa o ządó za usługi pu li z e wydaje się zastępo ać e tuzjaz prywatyzacyjny (Warner 2008). Badania nad e u i ypaliza ją nastawione bardziej teoretycznie zostały już podjęte, i h y iku y óż io o iędzy i y i sześć jej typó zo . Busshardt 2014). Ogól iejsza interpretacja tego zjawiska wykorzystuje teo ię Karla Polanyiego: a zu a ie społe zeńst o y ko ej logiki y ołuje eak ję o o ą (Warner, Clifton 2014). Literatura zalecana “ześ iło D. (2014), Ry ek. Prywatyza ja. I teres pu li z y. Wyzwa ia ury kowie ia usług pu li z y h, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR Literatura wykorzystana poza zale aną Bel G., Costas A. (2006), Do Public Sector Reforms Get Rusty? Local Privatization in Spain, The Journal of Policy Reform , Vol. 9, nr 1. Bel G., Fageda X., Warner M. E. (2010), Is Private Production of Public Services Cheaper Than Public Production? A Meta-Regression Analysis of Solid Waste and Water Services, Journal of Policy Analysis and Management , vol. 29, nr 3. Biernat S. (1994), Prywatyza ja zadań pu li z y h. Problematyka prawna, Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN. Bovaird T. (2016), The ins and outs of outsourcing and insourcing: what have we learnt from the past 30 years?, Public Money & Management , vol. 36, nr 1. Boyne (1998), Public Choice Theory and Local Government: A Comparative Analysis of the UK and the USA, Houndmills, Basingstoke, Hampshire, Macmillan Press. Buchanan J. (1983), The Achievement and the Limits of Public Choice in Diagnosing Government Failure and in Offering Bases for Constructive Reform, w: H. Hanusch (red.) Anatomy of Government Deficiencies, Berlin, Springer-Verlag. Była to koncepcja zainspirowana teo ią demokratycznego planowani Tore Sagera (2002). )o . ieda o yda y Pols e apo t a te at outsou i gu usług o h o y o az ut zy a ia zystoś i (Duda 2016). 9 10 5 Busshardt B. (2014), Analysing the Remunicipalisation of Public Services in OECD Countries, Mü he e Beit äge zu Politik isse schaft, Ludwig-Maximilians-U i e sität. Duda K. (2016), Outsour i g usług o hro y oraz utrzy a ia zystoś i w i stytu ja h pu li z y h. Wpływ pu li z ego dyktatu aj iższej e y usług a waru ki zatrud ia ia pra ow ików przez podmioty prywatne, W o ła , Oś odek Myśli Społe z ej i . Fe dy a da Lassalle’a. Dunleavy (1986), Explaining the privatization boom public choice versus radical approaches, Public administration , vol. 64, nr 1. Halmer S., Hauenschild B. (2014), Remunicipalisation of public services in the EU, Vienna, Die Öste ei his he Gesells haft fü Poltik e atu g & Politike t i klu g. Hefetz A., Warner M. (2007), Beyond the market versus planning dichotomy: Understanding privatisation and its reverse in US cities, Local Government Studies , vol. 33, nr 4. Hefetz A., Warner M. E., Vigoda-Gadot E. (2012), Privatization and intermunicipal contracting: the US local government experience 1992–2007, Environment and Planning C: Government and Policy , vol. 30. Kettl D. F (1997), The Global Revolution in Public Management: Driving Themes, Missing Links, Journal of Policy Analysis and Management , Vol. 16, nr 3. Kishimoto S., Lobina E., Petitjean O. (red.) (2015), Our Public Water Future: The Global Experience with Remunicipalisation, Transnational Institute (TNI), Public Services International Research Unit (PSIRU), Multinationals Observatory, Municipal Services Project (MSP), European Federation of Public Service Unions (EPSU). Le Grand J., Robinson R. (red.) (1984), Privatization and the Welfare State, London, Unwin Hyman. Liu g. (2016), Government Decentralization and the Size of the Nonprofit Sector: Revisiting the Government Failure Theory, The American Review of Public Administration Osborne D., Gaebler T. (1994, 2005). Rządzić i a zej, Poz ań, Media Rodzina. Ostrom V., Tiebut C., Warren R. (1961), The Organization of Government in Metropolitan Areas: A Theoretical Inquiry, The American Political Science Review , vol. 55, nr 4. Rose C. M. (2006), Privatization–The Road to Democracy?, Yale Law School, Faculty Scholarship Series. Paper 1760, http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/1760 Sager T. (2002), Democratic Planning and Social Choice Dilemmas: Prelude to Institutional Planning, Ashgate. Aldershot. Salamon L. A. (red.) (2002), Tools of Government: A Guide to the New Governance, Oxford, Oxford University Press. Salomon L. M. (1987), Of Market Failure, Voluntary Failure, and Third-Party Government: Toward a Theory of Government-Nonprofit Relations in the Modern Welfare State, Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly , vol. 16, nr 1-2. Savas E. S. (1982), Privatizing the public sector: How to shrink government, Chatham, N.J., Chatham House Publishers. Savas E. S. (1989), A Taxonomy of Privatization Strategies, Policy Studies Journal , vol. 18, nr 2. 6 Savas E.S. (1992), Prywatyzacja. Klu z do lepszego rządze ia, Warszawa, PWE. Schiffler M. (2015), Water, Politics and Money: A Reality Check on Privatization, Cham, Springer. Szarfenberg R. (2008), Krytyka i afir a ja polityki społe z ej, Warszawa, IFiS PAN. Szarfenberg R. (2015), Alternatywy dla prywatyzacji, Ekspertyza dla projektu "Outsou i g usług technicznych przez instytucje publiczne", Oś odek Myśli Społe z ej i . Fe dy a da Lassalle’a. “ześ iło D. (2014), Rynek. Prywatyzacja. Interes publiczny. Wyzwa ia ury kowie ia usług pu li z y hi, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. “ześ iło D. (2015), Sa oo sługowe państwo opiekuń ze. Czy o ywatelska koproduk ja uratuje usługi publiczne?, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR Warner M. (2008), Reversing privatization, rebalancing government reform: Markets, deliberation and planning, Policy and Society , vol. 27. Warner M. E., Clifton J. (2014), Marketisation, public services and the city: the potential for Polanyian counter movements, Cambridge Journal of Regions, Economy and Society , vol. 7 nr 1. Williamson J. (2005), The Strange History of the Washington Consensus, Journal of Post Keynesian Economics , Vol. 27, nr 2. Zawicki M. (2011), Nowe zarządza ie pu li z e, Warszawa, PWE. 7