TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ

Kırgızca ve Türkçe bir dilin farklı lehçeleri olmalarına, aynı cümle yapısına sahip olmalarına rağmen cümle tahlilleri arasında çok büyük farklar vardır. Bu farklılık iki dili karşılaştırınca daha da belirginleşmektedir. Kırgız gramerinin oluşmasında Rusça çok etkili olmuştur. Her iki dil, dil mantığı olarak bambaşka iki ayrı dil olmaları sebebiyle Kırgızcada, Rusçanın etkisiyle kabul alınan bazı yaklaşımlar Kırgızcanın cümle yapısına ters düşen durumları doğurmaktadır. Bu durum cümle tahlilinde de karşımıza çıkar. Temel ögeler iki lehçe arasında genel itibariyle paralel görünse de ayrıntılı ele alındığında farklar belirginleşir. Aşağıdaki makalede cümle ögeleri hakkında genel bilgiler verildikten sonra özellikle temel ögeler üzerinde durulmuştur.

SÖZCÜK BİLİMİ-TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEN ÖRNEKLERLE, 2023

Elinizdeki çalışma dilin yapı taşları olan sözcüklerin ses, biçim, dizim ve anlam dizgelerindeki rolleri üzerine kuramsal bilgileri bir araya getirmektedir. “Bir adın, yani sözcüğün içinde ne var? “Bir sözcük ile sözcüğün temsil ettiği nesne arasında doğrudan bir bağlantı var mı?”, “Sözcük uzlaşımsal mı yoksa doğal mı?”, “Kaç sözcük türü vardır?” gibi birçok soruya Antik Yunan filozoflarından günümüze dil üzerine çalışanların kendilerince verdiği yanıtları, çağdaş dil bilim kuramlarının sözcüğe yaklaşımlarını ve sözcük araştırmalarında kullandıkları yöntemler hakkında temel bilgileri içerir.

Millet kavramıyla ilgili yapılan tariflere baktığımızda tarifi yapan fikir adamlarının hareket noktalarının birbirinden farklı olduğunu görürüz. Milleti oluşturan amillerin ırk ve dil olduğunu kabul edenler olduğu gibi, yaşanılan coğrafyanın millet oluşumunda en büyük etken olduğunu ileri sürenler de vardır. Bu görüşleri değerlendirdiğimizde dünyadaki tüm milletleri kapsayacak bir millet tarifi olmadığı fikrine varabiliriz. Ancak şunu da eklemeliyiz ki milletlerin tarifi konusunda farklı noktalardan hareket etseler de tüm fikir adamları tarihsel süreçte millet kavramının çok önemli olduğunu kabul eder.

TÜBAR (Türklük Bilimi Araştırmaları), S. 49, 117-133, 2021

Tipoloji genel olarak dillerin farklılıkları ve genetik akrabalıkları sorununa eğilen bir dilbilim disiplinidir. Tipoloji farklılıklara odaklanırken, dünya dillerinin benzerliklerine odaklanan dil evrenseli araştırmacılarına yakın durmaktadırlar. Hatta günümüzde dilbilimsel tipoloji ve dil evrenselleri araştırmalarının neredeyse birlikte hareket ettiklerini söylemek yanlış olmayacaktır. Esasında genel dilbilim ve tarihsel dilbilim alanları da doğal insan dilleri sorununu benzer yaklaşımlarla ele almaktaydı. Ancak günümüzde çağdaş teknik olanaklarla yüzlerce hatta binlerce dünya dilini kar- şılaştıran, benzerlik ve farklılıklarını ortaya koyan çalışmalar genellikle dilbilimsel tipoloji adıyla yapılmaktadır. Dünyada devam eden büyük çaplı dilbilimsel tipoloji çalışmaları dünya dillerinin birbirlerine sanıldığından çok daha az benzediğini, kültürün dili büyük ölçüde farklı hale getirdiğini ve dillerin tipolojik özelliklerinin durağan bir görünümde olmadığını ortaya koymaktadır. Bu anlamda güçlü eklemeli görünümüyle dünya tipologlarının dikkatini çeken Türkçenin de yeni tipolojik eğilimler geliştirme potansiyeli her zaman vardır. Nitekim günümüz Türkiye Türkçesinin gerek bazı biçimbilgisel ve gerekse bazı sözdizimsel kategorilerin işaretlenmesinde, “tipik” olandan uzaklaşma eğilimi gösterdiği ve kendine bazı alternatifler geliştirdiği gözlenebilmektedir

In Ottoman Turkish there are various possibilities to connect propositions, i.e. to link sentences or clauses. One of these possibilities is the linking strategy with conjunctions, which is not a genuine Turkish technique. Even if Turkish has its own techniques to link sentences/clauses, that technique became widely accepted through foreign influence. The language, which caused considerable structural changes in Ottoman Turkish is the Persian language. The linking strategy with the conjunctions in Ottoman Turkish is a product of Persian influence. We cannot expect the same usage and functions in both languages, in Persian and in Ottoman Turkish. In this paper the conjunctions are classified according to their positions in the combination, their functions in the hierarchical order of the sentences, the kind and intensity of their meaning, as well as according to etymological and morphological properties. Keywords: Ottoman Turkish, syntax, clause/sentence linking, conjunctions, complex sentences, influence of foreign languages (Persian) on Turkish.

Aşağıda 'açık kaynak kodlu' Türkçe Doğal Dil İşleme (NLP) Kütüphanesi ve OpenOffice, LibreOffice eklentisi olan Zemberek'in TDK Sözlüğü ile karşılaştırılması üzerine birkaç not içeren bir yazıyı dikkatinize sunmak istiyorum. Zemberek'in yazılımcılarından/geliştiricilerinden olan Ahmet A. Akın'ın kaleme aldığı bu yazıda TDK Sözlüğünün eleştirisi değil, Zemberek'in sözlüğündeki hatalar hakkında birkaç not yer almaktadır. Günlük hayatta sıkça rastladığımız ve TDK Sözlüğünde bulunmayan kelimeler benim de garibime gittiğinden burada yayımlamak istedim. Bu sözlerden birkaçını aşağıdaki listede siyah renkle vurguladım. Ne dersiniz, böyle kelimelerin TDK Sözlüğünde olmaması sizce de garip değil mi?