Najmłodsze utwory strefy Siar - jednostki magurskiej

Pr z egląd Geologiczny, vol. 44, nr 5, 1996 Najmłodsze utwory strefy Siar Robert Kopciowski*, jednostki rnagurskiej Małgorzt Garecka* Teren badń jest połżny w środkwej częśi Karpat ne potwierdzły występoanie warstw z na SW od Gorlic (ryc. l). Obszar, na którym prowadzono obszarze zaznaczonym na mapie (ryc. l). do jednostki magurskiej prace należy strefy gorlickiej północej inaczej zwaTab. 1. Nannoplankton wapienny z utworów z okolic Gładyszow nej strefą Siar lub strefą raczńską pół10/90 13/86 nocą. Strefa ta w tym rejonie nasuięt GatunkiJPróby 1/958 3/952 6/931 2 4 jest na niższe jednostki: grybowską, duBraarudosphaera bige/owii + + kielsą i śląsk. Strefa Siar w obręie + basenu magurskiego znajdowł się w Chiasmolithus expansus + + + częśi z obszarem alimen- Ch. oamaruen sis jego północej +++ +++ +++ +++ +++ tacyjnym usytuowanym na północy i jest Coceo/ithus pelagiCl/S + + + + + zdecydowanie różna od pozstałych stref Coronocyc/us nitesce/1S Cribrocentrum coenurum w obręie + + basenu magurskiego tj . raczń­ + ski ej południwej, sądeckij i krynickiej C. retieulatum +++ +++ + + +++ (Sikora, 1970; Oszczypko, 1992; Bromo- Cyclieargo/ithus abisectus + + + + wic z, 1992). Różnice te pokazuje zarów- C. jloridanus + + + + + no analiza petrograficzna występująch Dietyococcites bisectus +++ +++ +++ +++ +++ tu utworów jak również kierunki transpo- D. serippsae + + + rtu (Bromowicz, 1992; Sikora, 1970). Discoaster barbadiensis + Na podstawie zróżnicowae paleoce- D. binodosus + nu górnego oraz eocenu dolnego i środk­ D. distinctus + wego w strefie Siar, wyróżnio podstrefy D. lodoensis + zewnętrą i wenętrzą (Kopciowski, D. saipanensis + + 1995; w druku). W rejonie Gładyszow, na D. tan ii + dotychczasowych mapach (Koszarski & ToD. tanii nodifer + karski, 1968; Sikora, 1967), występują utwoE riesoniaformosa + + + ry warstw magurskich w facji glaukonitowej. E. sllbdisticha + + + Prowadząc badania na tym obszarze wydzieHelieosphaera bram/ettei + lono: łupki podmagurskie (łupki z Szymbar+ + ku), piaskowce magurskie (piaskowce z H. intennedia + Wątkowej) (Koszarski & Koszarski, 1985) H olodiscolithus solidus Isthmolithus recllrvus + + + + + warstwy nadmagurskie (warstwy z Małsto­ Lanternithus minullls + + + + wa) (Kopciowski, 1995) oraz warstwy z Gła­ Markalius inversus + + dyszowa, których pozycja i przynależość + są przedmiotem niniejszego artykuł (ryc. N eococcolithes dubius N. minutus + 1,2). Utwory te, to przede wszystkim mu- Pontosphaera distineta + łowce ilaste i iłowce . W składzie mułow­ P. latelliptica + ców ilastych poza minerał ilastymi P. plana + + można wyróżnić: kwarc, muskowit, glau- Reticulofenestra dicI)'oda + konit, piryt, sporadycznie skalenie, z cze- R. lockeri + + go makroskopowo jedynie muskowit. R. om ata + + Utwory te są silnie wapniste. Barwa ich R. umbilica +++ +++ +++ + + jest zielonopopielatoszara. W obręie Sp henolithus moriformis + mułowcó występują okruchy lub bloki, S. pacificus + a nawet fragmenty ławic piaskowców. S. spiniger + Wietrzjąc mułowce pokrywają się białym nalotem i przybieają barwę popielatoszarą. Osady te są prawdopodobnie genetycznie zwiąane ze spływami mułowyi typu mudjlow lub spływami rumoszowymi typu debrisjlow. Odwiercone sondy mechanicz- Thoracosphaera saxea 486 na 14/86 3 17/85 8 +++ + + +++ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Transversopontis obliqllipon s + T. p ulcheroides + Zv!? rhablithlls biju!?aw s + + + + + + + + + + +++ bardzo liczny; ++ liczny; + nieliczny i bardzo ni eliczny Prowadząc * Od z iał Karpacki, Państwoy ul. Skrzatów 1,31-560 Kraków Gładyszow Instytut Geologiczny, stwach z Gładyszow paratów z pięcu badania nannoplanktonu wapiennego w warwykonano i przeglądnięto siedem prepróbek. Stan zachowania nannotlory w Pr zeg ląd Geologiczny, vol. 44, nr 5, 1996 (m) 1300 1200 1100 -------------- 1000 900 Q) -------- 800 700 .co ~. 600 $O! "'0ij\~ 500 ~ 400 300 200 . , :~ ...... '";- ~ło .. . ~ '~ "' .' 100 t : :" :'~ " . ,: O bEJ łupki o, 500m ilaste, muło wce W piaskowce ~ piaskowce gruboziarniste, zlepińc ~ l!:.:o!:I osady s pływó rumoszowych " c::::::J warstwy inoceramowe Cl piaskowce z Wątkowej _ łupki pstre łupki podmagurskie (z Szymbarku) ~ upkił nadmagurskie L-----.J (z Mał as towa) ~ warstwy z okolic L-----.J ładyszowG od s łonięc a warstw mułowcyh, z okolic Gładyszow kontakt tektoniczny ~ . / upady Ryc. 2. Fragment profilu podjednostki Siar w okolicy Głady szowa; pozstałe objaśnie jak na ryc. 1 Ryc. 1. Szkic geologiczny odkryty okolic Gladyszowa Zaobanalizowanych próbkach jest bardzo zróżnicoway. stanu zachowania w zależności od serwowano zmieność obserwowanym zjawiskiem gatunku czy rodziny. Najczęśie był uszkodzenia mechaniczne, którymi w większośc przypadków był dotknięe rodzaje Chiasmolithus, Discoaster, lsthmolithus, Reticulofenestra. Zjawisko kalcytyzacji najlepiej uwidocznał się w rodzajach: Chiasmolithus, Discoaster, a także Dictyococcites i Helicosphaera. Znajdowano fragmenty form z rodzajów: Discoaster (sporadycznie dobrze zachowane osobniki Discoaster saipanensis), Chiasmolithus, lsthmolithus, Prinsiaceae (Reticulofenestra umbilica). Frekwencjanannoplanktonu niska. Zazwywapiennego w badanych próbkach jest na ogół czaj są to pojedyncze okazy znajdowane co kilka pól obserwacji. Do wyjątku należą próbki, w których w polu obserwacji więcej niż jednej formy. Rozpoznany stwierdzono obecnść zespół nannoplanktonu wapiennego jest złożny głównie z taksonów eocńskih. Bardzo nielicznie są reprezentowane taksony kredowe - niemal zawsze jest to Watznaueria barnesae (Black in Black et Bames) Perch-Nielsen - i oligceńsk. Cechą charakterysczną zespołu jest dominacja kilku eocńskih gatunków nad pozstałymi (tab. 1). Oligocen jest reprezentowany przez gatunki: Cyclicargolithus abisectus (Mi.iller) Wise; Reticulofenestra lockeri Mtiller i Reticulofenestra ornata Mtiller. Liczebność tych form mieśc się w granicach 4-5, czasem 1-2 egzemplarze w próbce. Zjawiskiem utrdniającym prawidłoe oznaczenie wieku próbek jest powszechnie wystę­ pująca - w tego typu osadzie - redepozycja. W takim kryterium pozwaljącym wypadku jedynym właściym określić wiek próbki jest pierwsze pojawienie się najmłod­ szego gatunku w zespole. W celu określnia pozycji bios traty graficznej badasię standardowym dla trzecioę­ nych próbek posłużn du podziałem na zony kokolitowe Martiniego (1971). W gatunkiem jest Cyclibadanych próbkach najmłodszy cargolithus abisectus, którego pierwsze pojawienie się przypada w zonie NP 24 sensu Martini (Martini & Mtiller, 1986; Perch-Nielsen, 1985a; Bystricka, 1979). Granice zony NP 24 są definiowane na podstawie pierwszego pojawienia się Sphenolithus ciperoensis Bramlette et Wilcoxon (dolna granica) i ostatniego pojawienia się Sphenolithus distentus (Martini) Bramlette et Wilcoxon (górna górną część granica). Zona ta obejmuje swym zasięgem ś rodkweg oligocenu (górny rupel) i dolną część górnego oligocenu (dolny eger). W badanych próbkach nie stwierdzono obecnśi gatunków indeksowych będącyh wyznaCyclicargolithus cznikami granic zony. Jedynie obecnść abisectus wraz z towarzysącm zespołm (Reticulofene- 487 Przegląd Geologiczny, vol. 44, nr 5, 1996 bastra lockeri, Reticulofenestra ornata) pozwala zalicyć dane próbki do zony NP 24. Wstępne badania nannoplanktonu wapiennego z warstw nadmagurskich (cztery próbki), wykazują znaczne podbień­ stwo zespołu nannof1ory tych warstw do warstw z Gładyszow. Dotyczy to zarówno stanu zachowania jak również liczebnoś form. Cechą charkteyszną obu zespołów jest wyraźn dominacja gatunków eocńskih oraz niewielki udział form oligceńskh i kredowych. W próbce pochdząej ze spągo­ wej częśi warstw nadmagurskich, stwierdzono występoanie pojedynczych gatunków Reticulofenestra lockeri i R. ornata. Obecność tych form sugeruje środkwligceńs wiek próbki - pierwsze pojawienie się R. omata na podstawie danych z literatury przypada w zonie NP 23 (B ystricka, 1979; Gheta i in., 1976; Martini & Lebenzon, 1971). W próbce pobranej ze stropowej częśi warstw nadmagurskich stwierdzono obecnść Cyclicargolithus abisectus oraz Reticulofenestra lockeri i R.ornata co wskazuje na obecnść zony NP 24. Przeprowadzone badania wstępne pozwalaj ą jedynie zasugerować, ze względu na niewlką liczbę danych, przypuszczalnie oligceńsk wiek tych utworów. Niska liczebność nannoflory (taksonów oligceńskh) w badanych próbkach, sła­ by (najczęśie) stan zachowania, brak: gatunków wskaźnioych, redepozycja to czynniki utrdniające prawidłoe (pewne) określ­ nie przynależości biostratygraficznej próbek. W stępne badania mikropaleontologiczne próbek z warstw z Gładyszow nie wykazł obecnśi mikrofauny, natomiast w jednej z pobranych próbek ze stropowych partii warstw nadmagurskich, zanotowano pojedyncze, skorodowane, otwornice planktoniczne: Globigerina linaperta Finlay, Globigerina eocaena Guembel, Globigerinatheka conglobata luterbacheri Bolii wskazujące na wyższ eocen (nie najwyższ). Ponadto we wszystkich badanych próbkach rzadkich, spirytyzowanych, niekiedy stwierdzono obecnść już częśiow utlenionych (rdzawych) okrzemek. Stan zachowania mikrosaenłśc może świadczyć o ich redepozycji inf. ustna). (A. Sz y dło Ze względu na bardzo słabe odsłnięca w rejonie Gła~ dyszowa, nie pozwaljące prześldić wzajemnych relacji, pomiędzy występującmi obok siebie wydzieleniami litologicznymi, podjęt próbę wyjaśnie pozycji warstw z Gładys z owa na podstawie analizy następującyh faktów : rumoszu znajduącego się w mułowcah + W obręie występuje zróżnicowae inwentarza skalnego. Występują tu okruchy i bloki skał zwiąanych z jednostką magurską tj. prawdopodobnie z piaskowca magurskiego bloki pochdząe facji glaukonitowej (piaskowce z Wątkowej), a także bloki obce strefie Siar. Najliczniej występują w tej grupie bloki piaskowców szaropopielatych z dużą zawrtością muskowitu, przełnioych w spągowych partiach zwęglonym detrytusem roślinym, zbliżone wyglądem do piaskowców cergowskich. + Pozycja warstw z Gładyszow względem otaczją­ cych utworów sugeruje ich zwiąek z jednostką magurską . Wszystkie wychodnie warstw z Gładyszow występują w otoczeniu warstw nadmagurskich lub w otoczeniu warstw ponadmagurskich z jednej strony, a jednostki raczńskiej łudniowej z drugiej. 488 + W stropowych partiach warstw z obserwać osady spływó mułowych, ławice gdzie są redeponowane całe Fakty opisane powyżej, według połżeni warstw z Gładyszow gurskimi. Jednakż jest druga możliwść; jące się w rejonie Gładyszow tektonicznym. mogą Małstow można a nawet osadów, warstw z Małstow. autorów, wskazują na ponad warstwami nadmautwory odsłani­ występoać w oknie Przyjmuąc tę drugą możliwść okno to znajdowłby prawie na jednej lini z oknami tektonicznymi Ropy, Ujścia Gorlickiego czy Smilna połżnymi generalnie wzdłuż granicy jednostek raczńskiej południwej i Siar. Warstwy z Gładyszow występują w samym centrum dolisą zwiąane strefy antyklinalne oraz ny, tj. w pozycji, z którą wszystkie opisane okna tektoniczne w tym rejonie. Pojawienie się okna tektonicznego, w obręie warstw z Małstow, może być zwiąane z wstecznym nasuięcem jednostki Siar na jednostkę raczńską południwą . Przyjęcie takiego wariantu jest możliwe , jeżli przeanalizuje się budowę wgłębną tego regionu (Konarski, 1980). Przedstawijąc tych kilka uwag na temat warstw z Gła­ dyszowa, autorzy skłaniją się bardziej ku tezie, że w rejonie Gładyszow występują najmłodsze osady jednostki Siar, kończąe sedymntację w tej częśi basenu magurskiego. się Literatura BROMOWICZ J. 1992 - Zesz. Nauk. AGH GeoI. 54: 1-120. BYSTRICKA H. 1979 - GeoI. Zbomik-GeoI. Carpathica, 30: 109-122. GHETAN. & POPESCU B. 1976 - Rev. Roum. GeoI. Geophys. et Geogr. GeoI., 20: 143-145. KONARSKI E. 1980 - Wgłębna budowa karpackiej pokrywy fliszowej w rejonie gorlick-śneńsm. Wyd. GeoI. KOPCIOWSKI R. 1995 - Budowa geologiczna płaszcowiny magurskiej między Ropą a Bodakami. Mat. Konferencji Nauk.: Geologiczne i geofizyczne badania podstawowe w poszukiwaniach, rozpoznawaniu i ocenie złóż surowców skalnych. Krynica: 167-173. AGH Kraków. KOPCIOWSKI R. 1976 - Budowa geologiczna płaszcowiny magurskiej między Ropą a Banicą. BiuI. Państw . Inst. GeoI. (w druku). KOSZARSKI A. & KOSZARSKI L. 1985 - Geology of the Middle Carpathians and the Carpathian Foredeep. Carpatho-Balkan GeoI. Ass. 13 Cracow, GeoI. Inst. Poland: 216-219. mapa KOSZARSKI L. & TOKARSKI A. 1968 - Szcegółowa geologiczna Polski (wyd. tymczasowe), ark. Osiek. Wyd. GeoI. MARTINI E. 1971 - Standard Tertiary and Quatemary calcareous nannoplankton zonation. [In:] Farinacci A. (ed.), Proc. II Planktonic Conf.: Romel970 (ed. Tecnoscienza), 2: 739-785. MARTINI E. & LEBENZON C. 1971-N. Jb. GeoI. PaIaont. Mh., 9: 513-580. MARTINIE. &MOuERC.1986-NewsI.Strat., 16: 99-112. OSZCZYPKO N. 1992 - Prz. GeoI., 40: 397-404. PERCH-NIELSEN K. 1985a -Cenozoic ca1careous nannofossils. [In:] Plankton Stratigraphy, Bolli H. M., Saunders J.B ., PerchNielsen K. (Eds.), Cambridge Univ., Press. : 427-554. SIKORA W. 1970 - BiuI. Inst. GeoI., 235: 5-121. SIKORA W. 1967 - Szcegółowa mapa geologiczna Polski (wydanie tymczasowe), ark. Gorlice. Wyd. GeoI.