B.O'.M FAN SIFATIDA O'QITILISHI MAQOLA

ABDULLA QODIRIY NOMIDAGI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI BIOXILMA-XILLIKNISAQLASHDA INSON OMILI VA INNOVATSIYALAR Г , A Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari (2023 yil 12 may) ЧЕЛОВЕЧЕСКИМ ФАКТОР И ИННОВАЦИИ В СОХРАНЕНИИ БИОРАЗНООБРАЗИЯ Материалы Республиканской научно-практической конференции (12 мая 2023 года) 2023 YIL O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ABDULLA QODIRIY NOMIDAGI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI BIOXILMA-XILLIKNI SAQLASHDA INSON OMILI VA INNOVATSIYALAR Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari (2023 yil 12 may) ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ ФАКТОР И ИННОВАЦИИ В СОХРАНЕНИИ БИОРАЗНООБРАЗИЯ Материалы Республиканской научно-практической конференции (12 мая 2023 года) Jizzax-2023 1 UDK: 581.5 (09) BBK: 28.58 G E-59 “ Bioxilma-xillikni saqlashda inson omili va innovatsiyalar” mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari Jizzax 2023. - 679 bet. T a h rir xay’ati:, prof. p.f.d. Sh.S.Sharipov, tahrir hay’ati raisi b.f.n. dots. Qodirov G‘., tahrir hay’ati o ‘rinbosari dots., b.f.d. (PhD) Azimova D.E. dots., b.f.d. (PhD) Avalboyev O.N. dots., b.f.d. (PhD) Abdullaeva N.S. dots., b.f.d. (PhD) Xamrayeva N.T. dots., b.f.d. (PhD) Qo’ziyeva S.O’ T o‘plam redaktorlari: b.f.d. (PhD), dots. Azimova D.E., b.f.f.d. (PhD) Avalboyev O.N. Ushbu to ‘plam Jizzax davlat pedagogika universitetida 2023 yil 12 m ayda b o‘lib o ‘tgan Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallaridan iborat. Ularda muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning dolzarb muammolari va zamonaviy yechimlari, bioekologik tizimlarni muhofaza etish istiqbollari, ta ’lim jarayonida: innovatsiya, kompetentsiya, modernizatsiya, kreativlik, ekologik barqarorlikni ta ’minlashda fan, ta ’lim va ishlab chiqarishning integratsiya tadqiqotlarning zamonaviy muammolari bo ‘y icha olib borilgan tadqiqotlarning natijalari keltirilgan. Maqolalar toplam i ilmiy hodimlar, qishloq xojaligi va suv xojaligi mutaxasislar, oliy va o ‘rta maxsus o ‘quv yurtlari o ‘qituvchi, talabalari hamda tadqiqotchilar uchun mo ‘ljallangan. M azkur to‘plam O ‘zbekiston Respublikasi oliy ta ’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023 yil 2 m aydagi 118-sonli b u y ru g ’i asosida nashrga tavsiya etilgan. © Jizzax politexnika instituti “JizPI tipografiyasi” nashriyoti, 2023 yil 2 bo‘lib nazariya va amaliyotning birligini joriy etish hisoblanadi. Buni amalga oshirish uchun bilimlar va ^ ‘nikmalar y a’ni о ‘quv materiali о ‘quv fanlarga taqsimlanmay, balki yil fasllarini e’tiborga olib dolzarb mavzularga, mas alan «Tabiat», «qishloq bilan shaharning bog‘liqligi», «Yerdagi hayot va hayotiy jarayonlarning fizik-ximik asoslari», «Ekish va о ‘simliklami parvarishlash» kabi mavzularga taqsimlangan edi. Bunday kompleks dasturlar tabiiy ravishda о ‘quvchilarga sistema li bilim bera olmas edi, shunga k о ‘т о ‘quv materialini laboratoriya metodi asosida о ‘rganish targ‘ib qilina boshlandi. Natijada о ‘quvchilar sinf darslari о ‘rniga tabiatni kuzatish, tajriba о ‘tkazish bilan shug‘ullana boshladilar. Laboratoriya metodi о ‘quv dasturining asosiy maqsadi mehnat, tabiat va jamiyat kompleksni о ‘rganishdan iborat Ь о ‘^ п . Bu kompleks о ^ ш гdasturlari maktablarda о ‘qiladigan о ^ ш гfanlari orasidagi to ‘siqni bartaraf qilishga qaratilgan edi. Lekin bunday kompleks о ‘quv dasturlari о ‘quvchilarga sistemali bilimlar bera olmasligi tezda m a’lum Ь о ‘НЬ oldi. Shuning uchun 1931 yildan boshlab xukumat qarori bilan boshlang‘ich va о ‘rta maktab isloh qilindi va ta ’lim berishning asosiy tashkiliy shakli dars Ь о‘ШЫ lozimligi uqtirildi. Shu paytdan boshlab maktablarda botanika, zoologiya, odam anatomiyasi, fiziologiyasi, darvinizm о ^ ш гfanlari maktab rejasiga kiritildi va ana shu о ‘quv fanlar bо‘yicha о ‘quv dasturlari va darsliklari yaratildi, ham da m aktab hayotiga joriy etildi. Biroq 1964 yilga qadar maktab darsliklaridagi bilimlar biologiya fanining 1930-40 yillaridagi rivojlanish xolatini yoritib keldi. Vaholanki didaktikaning ilmiylik prinsipiga k о ‘т maktab о ‘quv fanlari о ‘z mazmuniga ^ ‘ra fanning keyingi yutuqlarini о ‘zida ifoda qilishi lozim edi. Rossiya va О ‘zbekistonda chiqarilgan biologiya darsliklarining biologiya fani yutuqlaridan orada olganligiga asosiy sabab shuki 1935-65 yillar mobaynida biologiya fanida qattiy g‘oyaviy kurash davom etdi. Akademik T.D.Lisenko boshliq bir guruh olimlar chet mamlakatlarda q о ‘^ kiritilgan fan yutuqlarini tan olmadilar va ularni burjua olimlarining kashfiyotlari, ular g‘oyaviy jihatdan bizning dunyoqarashlarimizga zid degan bahona bilan biologiya fanining s о ‘nggi yutuqlarini darslik saxifalarid an о‘пп olishiga to ‘sinlik 240 qildilar. Faqat 1964 yil oktabr oyida akademik Lisenko shaxsiyaga sig‘inish barbod b о ‘lganidan keyin maktabdagi barcha biologik dastur va botanika, zoologiya, odam anatomiyasi, fiziologiyasi, umumiy biologiya darsliklari mazmuniga genetika, ekologiya, stitologiya, bioximiya, molekulyar biologiya va shu kabi fanlarning s о ‘nggi yutuqlari kiritildi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Gorelov A.A. Konsepsi sovremennogo yestestvoznaniya, Moskva, 1999 2. Farberman B.L. Progressivnie pedagogicheskie texnologi T., 1999 3. Sayidaxmdov N.S. Yangi pedagogik texnologiyalar. Toshkent, 2003 4. Hayitov A., Boymurodov N. T a’limda noan’anaviy darslar va interfaol usullardan foydalanish 5. Azizxo‘jaeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat T:., 2006. 6. Mavlonov O.M., Najimova S. Nishonboeva M. Zoologiyaning o ‘qitish metodlari va texnologiyalari. Toshkent., 2005 7. Tolipova J.O., G ‘ofurov A.T. Biologiya ta ’limi texnologiyalari Toshkent., 2005 8. G ‘ofurov A.T., Tolipova J. O. Biologiya o ‘qitishning umumiy metodikasi Toshkent., 2005 9. Saydaxmedov N.S. Yangi pedagogik texnologiyalar. Toshkent, 2003 10. Farberman B.L. Progressivnie pedagogicheskie texnologi Tashkent, 1999 11. Мустафакулова Д. И .Тизимли тафаккурнинг хусусятлари. Мугаллим х,ем узлуксиз билимлендириу Некис,2022 12. I.N.Ponamaryova “Biologiya о ‘qitishning umumiy metodikasi” -M. 2003. BIOLOGIYA O ‘QITISH M ETODIKASI FAN SIFATIDA MustafaqulovaD.I., ErkinovaM.B Jizzax davlat pedagogika universiteti B o‘lg‘usi biologiya o ‘qituvchilarining ilmiy-metodik tayyorgarligini orttirish, ularning raqobatbardoshligini ta ’minlash, pedagogik faoliyat uehun zarur bo'lgan zamonaviy metodik bilim, ko'nikma va malakalarni tarkib toptirishga 241 imkon beradigan biologiya ta ’limi jarayonida pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish, o'qitishni differensiallashtirish va individuallashtirish, rivojlantiruvchi ta ’lim, didaktik o'yin, m uam m oli, m odulli ta ’lim, hamkorlikda o'qitish, loyihalash texnologiyalaridan foydalanish, a n ’anaviy ta ’lim texnologiyasini takomillashtirish masalalari o'rin olgan. Mazkur darslikdan ilmiy tadqiqotchilar, tabiiy fan o'qituvchilarining malaksini oshirish va qayta tayyorlash kurs tinglovchilari ham foydalanishi mumkin. Matnlarni tayyorlashda o ‘zbek tilida chop etilgan darslik va qo‘llanmalar asos qilib olindi. Malaka talablari bilan birga m a’ruzalarda rus tilida chop etilgan darslik va qo‘llanmalar, shuningdek keyingi yillarda fan sohasida erishilgan yutuqlar ham matnda o ‘z o ‘rnini topgan. M a’ruzalar matni o ‘quv qo‘llanmalarga nisbatan ancha qisqa, ammo masalalar lo‘nda qilib keltirilgan. U yoki bu masala yuzasidan kengroq m a’lumot olish uch un albatta darsliklarga murojaat qilish shart. Buning uchun har bir m a ’ruza oxirida mustaqil о ‘qish uchun savollar keltirilgan. M a’ruzalar ketma-ketligi o ‘qituvchining xoxishiga t o ‘ra almashtirishi mumkin. M a’ruzalar matnida talabalar Biologiya о ‘qitish metodikasi b о ‘yicha hozirda m a’lum b о ‘lgan qonun va qonuniyatlar, qoidalar va tadqiqotlar natijalari bilan tanishib qolmay, balki hali yechilmagan, hal qilinishi zarur b о‘^ п muammolar bilan ham tanishadilar va bu о ^ navbatida ushbu sohaga yangi, yosh talantlarni kirib kelishiga y о‘1 ochadi. Bizning kelajagimiz xalqimiz va davlatimiz kelajagi esa yoshlarimizning q о ‘lidadir. Ta’lim to ’g’risidagi qonunlarga asoslanib yozilgan darsliklar o ’quv qo’llanmalar, monografiyalar, ilmiy-ommobop kitoblar, ilmiy jurnallarda chop etilgan maqolalardan foydalanildi. Biologiya o ‘qitish metodikasi biologiya fan asoslari bilan b o g ‘liq b o ‘lgan o ‘quv, jarayonlar, prinstiplar va qonuniyatlar to ‘g‘risidagi fandir. Mazkur p rinstip va qonuniyatlarni bilish O ‘qituvchiga maktab biologiya kursi bilan bog‘liq o ‘quvtarbiyaviy jarayonlarni zamon talablariga mos holda tashkil yetish va boshqarish imkonini beradi. Biologiya o ‘qitish metodikasi biologiya o ‘quv fanlarining mazmuni, uning o ‘qitish shakllari, metodlari, vositalarini o ‘zaro bog‘liq holda joriy yetishning maqsad qilib qo‘yadi. Biologiya o ‘qitish 242 metodikasining asosiy vazifasi o ‘quvchilarga biologik o ‘kuv fanlar bo‘yicha chuur atroflicha bilim berish, ularning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida kam ol top ishiga ko‘mak beruvchi o ‘quv fanlar mazmunini, o ‘qitish shakll ari, vositalari va metodlarini ishlab chiishdan iborat. Biologiya o ‘qitish metodikasi fan sifatida har qanday fan insonning tadqiqot faoliyati bilan aloqador bo‘lib, u narsa va xodisalar to ‘g‘risida bilimlar lashga yo‘nalgan, hamda tadqiqot ilinayotgan narsa xodisalar t o ‘g ‘risida t o ‘li va chuur bilim olishga aratilgan. Fanning asosiy funksiyasi tadqiqot hisoblanadi. B iologiya o ‘qitish metodikasi fan sifatida mazkur fan bilan bog‘liq o ‘quvchilarning bilim olish, tarbiyalanish va rivojlanishini nazariy va amaliy jihatidan tadi qilishni maqsad kilib ko ‘yadi. F anning asosiy belgisi bo‘lib, maqsadning aniligi, o ‘rganish predmeti, bilimlarni bqilish usullari va shakllari hisoblanadi. Shu bilan birga fanning rivojlanish tarixi, uning boyishiga sababchi b o ‘lgan kashfiyotlarni qilish ham muhim sanaladi. Biologiya o ‘qitish metodikasi pedagogik fanlar tarkibiga kiradi. Shu sababli uning oldida turgan maqsad va vazifalar ham umumpedagogik maqsad va vazifalardan kelib chiqadi. Biologiya o ‘qitish metodikasi barcha o ‘quv fanlarga taaluli bo‘lgan pedagogik oidalarni, biologik o ‘quv materialiga tadbi yetishga yo‘nalgan. Shu bilan bir atorda biologiya o ‘qitish metodikasi tabiiy, ilmiy, biologik, psixologik, pedagogik bilimlarni o ‘zida mujassamlashtiradi. Biologiya o ‘qitish metodikasi biologiya o ‘quv fanining o ‘qitish maqsadini, mazmunini, biologik bilimlarning tanlash prinstipini belgilab beradi. Biologiya o ‘qitishning hozirgi davrda samarali bo‘lishi o ‘quvchilarning o ‘quv, mehnat va jamoat faoliyatlarida qatnashish uchun zarur bo‘lgan biologik bilimlar, ko‘nikmalar, malakalarni egallaganiklari bilan belgilanadi. Ular esa o ‘z nav b atid a o ‘quvchilarning tarbiyalanganlik natijasida, dunyoqarashi, e’ti odi, tabiat, jam iy at va shaxsga bo‘lgan munosabatida namoyon bo‘ladi. O ‘quvchilarning rivojlanish darajasi, qobiliyati, jismoniy va amaliy jihatdan takomillashtirishga bo‘lgan extiyoji bilan ifodalanadi. Biologiya o ‘qitishning maqsadi yuorida qayd qilingan omillardan kelib chiqadi. Biologiya o ‘qitishning maqsadlarini bilish o ‘qituvchiga 243 o ‘qitish jarayonini boshqarish imkoniyatini beradiBiologiya o ‘qitish metodikasining ilmiy - tadqiqot metodlari: 1.Maktab o ‘qituvchilarining ish tajribasini kuzatish va faoliyatdagi ijobiy, salbiy tomonlarini anilash; 2.Bu sohada to ‘plangan m a’lumotlarni tahlil qilish, um um lashtirish va hal etilmagan muammolarni aniqlashtirish va ularni hal etish uchun zarur ishchi farazlarni ilgari surish; 3.Ilgari surilgan farazlarning anchalik hayotga yaqin yekanliklarini aniqlash maqsadida maktablarda p edagogik tajribalar o ‘tkazish hamd a tajribaviy, n azorat sinflardan olingan m a’lumotlarni o ‘zaro taqqoslash; 4.Kuzatish va pedagogik eksperimentlardan olingan m a’lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish va xulosalash; 5.Olingan m a’lumotlarga asoslanib, metodik maqolalar, qo‘llanmalar yaratish va ishlab chiqilgan fikr mulohazalarning ommaviy maktablarda tekshirishdan o ‘tkazish va tasdig‘ini olish. Hozirgi davrga kelib, biologiya o ‘qitish metodikasida o ‘tkazilgan pedagogik tajribalar natijasida «Biologik tushunchalarni rivojlantirish», «Biologiyada o ‘qitish shakllarining sistemasi», «Biologiyada o ‘qitish metodlari», «Biologiyada ekologik tushunchalarni rivojlantirish», «Biologiya o ‘qitishning moddiy bazaviy sistemasi», «Pedagogika Oliy o ‘quv yurtlari talaba biologlarning maktabdagi ishga metodik tayyorlash sistemasi» kabi nazariyalar ishlab chiqilgan va amaliyotga tadbiq etilgan. Maktablarda o ‘qitiladigan biologiya o ‘quv fanlarga qarab «Biologiya o ‘qitish metodikasi» fani «Biologiya o ‘qitishning umumiy metodikasi», «Botanika o ‘qitish metodikasi», «Zoologiya o ‘qitish metodikasi», «Odam va uning salomatligini o ‘qitish metodikasi» va nihoyat «Umumiy biologiyaning o ‘qitish metodikasi» kabi xususiy o ‘qitish metodika fanlariga ajratiladi. Biologiya o ‘qitishning umumiy metodikasi barcha biologik o ‘quv fanlariga oid o ‘qitishning maqsadi, vazifasi, mazmuni, prinsiplari, usullari, vositalari, shakllari, biologiyani o ‘qitish tarixi, bosqichlari kabi m asalalarni qam rab oladi. Xususiy metodikalar esa u yoki bu o ‘quv fanining mazmuni o ‘quvchilarning yo s hi 244 bilan bog‘liq dars, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlar, ekskursiyalar, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini tashkil etish, jihoz lash kabilarni diat markazida tutadi. Biologiya o ‘qitish metodikasining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi Biologiya o ‘qitish metodikasi pedagogikaning bir qism i b o ‘lgan didaktika bilan juda yaqin aloqadadir. Agar didaktika o ‘quvchilar tomonidan bilimlar, ko ‘nikmalar va m alakalarni o ‘zlashtirish qonunlarni o ‘rgansa va u maktabdagi barcha o ‘quv fanlari uchun o ‘qitish nazariyalarni va prinsiplarini ishlab chiqsa,biologiya o ‘q itish m etodikasi biologiya bilan bog‘liq o ‘qitish va tarbiyalash mazmuni, shakllari, va metodlari hamda vositalari bilan bog‘liq nazariy va amaliy masalalarni ishlab chiqadi. Biologiya o ‘qitish metodikasi psixologiya bilan uzviy aloqadadir. Chunki, biologiyani o ‘qitish o ‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos bo‘lgan taqdirdagina samara beradi. Masalan o ‘smirlarda y a’ni V-VI sin f o ‘quvchilarida diat beqaror bo‘lgani sababli biologiya o ‘qituvchisi dars jarayonida bir necha metodlardan foydalanib, o ‘quvchilar faoliyatini almashtirib turadi, hamda ularning tafakkurini konkret ekanligini e’tiborga olib, ko‘rgazmali vositalardan ko‘proq foydalanadi. Yuqori sinflarda esa o ‘quvchilar diqqati barqarorlashgani va u lard a abstrakt tafakkur rivojlangani u chun darslar ko‘proq m a’ruza shaklida o ‘tkazqilishi va bir, ikki metoddan foydalanish kifoya qiladi. Biologiya o ‘qitish metodikasi biologiya fani bilan uzviy aloqador. U biologik fanlarning deyarli barcha sohalari: botanika, zoologiya, odam anatomiyasi va fiziologiyasi, stitologiya, biokimyo, embriologiya, sistematika, ekologiya, evolyustion ta ’limot, antropologiya molekulyar biologiya fan asoslarini o ‘zida ifoda qiladi. Tirik tabiat vakillarining tashqi, ichki tuzilishini hayot faoliyatini tashqi muhit bilan aloqasini to ‘g‘ri tushuntirish o ‘simlik, zamburug‘, hayvon, mikroorganizmlarni aniqlash, ulardan mikro va makropreparatlar tayyorlash, ular ustida kuzatish, tajribalar olib borish, o ‘qituvchidan yaxshi nazariy bilim , am aliy tayyorgarlikni talab qiladi. Lekin maktab biologiya o ‘quv fani bilan biologiya fani orasida muhim tafovutlar borligini O ‘qituvchi yaxshi bilishi kerak. Biologiya fanining asosiy maqsadi tirik va o ‘lik tabiati to ‘g‘risida tadqiqot o ‘tkazishi oraliq 245 yangi bilimlarni hosil qilish bo‘lsa, maktab biologiya o ‘quv fanining maqsadi, o ‘quvchilarning yoshiga mos ravishda ularga biologik bilimlar, y a’ni biologik tushuncha, qonunlar, nazariyalar berishdan bilimlar va uni tushuntirishdan iborat. Maktab biologiya kursida fan emas, balki fan asoslari - o ‘quvchilar uchun zarur asosiy m a’lumotlar mujassamlashgan. Shu bilan birga maktab biolo giya kursi «kichik fan» emas, balki o ‘quvchilarning rivojlanishi va tarbiyasiga ko‘mak beruvchi biologiyani asosiy tushunchalar sistemasi sanaladi. Biologiya o ‘qitish metodikasi o ‘quv fani sifatida Umumiy o ‘rta va o ‘rta maxsus, kasb -xunar t a ’lim biologiya O ‘qituvchini tayyorlashda biologiya o ‘qitish metodikasi o ‘quv fani nihoyatda muhim o ‘rin tutadi. Bu o ‘quv fanini o ‘qitish jaray o n id a talabalarning biologiyani o ‘qitish uchun zarur kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalar shakllanadi. T abiiydirki, o ‘quv fanida fan to ‘plagan hamma bilimlar emas, balki uning as o slari berqiladi. Ular o ‘qitish vazifalaridan, o ‘quvchilarning yoshi, tayyorgarlik darajasini e’tiborga olgan holda maxsus saralangan bilimlar o ’quv qo’llanmasidan iborat. Fandan farqli ravishda o ‘quv fanining asosiy vazifasi bilim va m a ’lum ot berishdir. O ‘quv fani fanning ani nusxasi emas. O ‘quv fanini yaratishda fan tomonidan to ‘plangan bilimlar va tajribalar tizimini talabalarga berish ustunlik qiladi. U faqat ilmiy m a’lumotlarnito‘plash tartibi emas, balki tushunchalarni umumlashtirish, aniqlashtirish, ilmiy faktlarni, fikr - mulohazalarni tartibga solishdan tarkib topadi. O ‘quv fani o ‘zining asosiy bilim va m a’lumot berish funksiyasidan kelib chiqqan holda m a’lum tartib asosida tuzilgan. Oliy maktab biologiya o ‘qitish metodikasi darsligi o ‘z tuzilishi va mazmuniga ko‘ra fanga yaqinroq. U o ‘z tarkibiga ilmiy m a’lumotlardan tashqari fandagi ayrim munozarali masalalarni yechishga qaratilgan turlicha qarashlarni, xayotni topishda muvafaqiyatli yo muvafaqiyatsiz izlanishlarni ham o ‘zida ifoda qiladi. Shu bilan bir qatorda ilmiy izlanishlar metodologiyasini, usullarini ham yaratadi. Biologiya o ‘qitish metodikasi o ‘quv fani talabalarni nazariy va amaliy jihatidan tayyorlash jarayonida faqat maktab biologiya kursining tuzqilishini bayon yetish cheklanmay, umumiy o ‘rta va o ‘rta maxsus kasb - h u n ar m uassasalarida biologiya bo‘yicha o ‘qitishning tashkil yetishni o ‘ziga xos tomonlari bilan ham 246 ZARARKUNANDALARI VA ULARGA QARSHI KURASHISH........ Qosimova M., O'. CROCUS SATIVUS L. - EKMA ZA'FARON 54 O'SIMLIGINING BIOEKOLOGIYASI VA YETISHTIRISH AGROTEXNIKASI........................................................................................... 187 Qudoyqulova N., Umirboyeva O. AYDARKO'L SOHILI O'SIMLIKLAR 55 QOPLAMI.................................................................................................. 191 Soliyeva O. D , Saidjonova O. U. AMARANTH O’SIMLIGINI DORIVOR 56 XU SUSIY ATLARI VA YETISHTIRISH TEXNOLOGIYASI................... 193 Esanqulova D. S., Yunusova O. A. KOVRAK O ‘SIMLIGINI DORIVOR 57 XU SUSIY ATLARI VA YETISHTIRISH TEXNOLOGIYASI.................. 197 Maxammadiyev D M., Isoqova N.D. BIOXILMA-XILLIKNI SAQLASH 58 VA UNDAN OQILONA FOYDALANISH.............................................. 201 Toshpulatova Z. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI HUDUDIDA 59 TARQALGAN ZAHARLI BEGONA O’TLARNING BOTANIK XARAKTERISTKASI VA ULARGA QARSHI KURASH CHORALARI. 205 Xolbutayeva Madina B. NIGELLA SATIVA L. - QORA SEDANANING 60 BIOEKOLOGIYASI VA YETISHTIRISH AGROTEXNIKASI.................. 211 Ikromova Yu. E., Muhammadjonova D. O’SIMLIKLAR DUNYOSINI 61 MUHOFAZA QILISH................................................................................ 215 To’raqulova D., Suyunova Z., Qarshiyeva S. NOYOB VA YO’QOLIB 62 KETISH XAVF OSTIDAGI HAYVON TURLARI VA ULARNING AHAMIYATI.............................................................................................. 218 Ishanqulova D. U., Mamadaliyeva O ’. O ’. JIZZAX SHAHRIDA 63 INTRODUKSIYA QILINGAN PINUS TURKUM TURLARI..................... 223 Сиддикова Ш, Эргашева М.Х. ВЛИЯНИЕ ВИРУСОВ HA ЖИЗНЬ 64 Ч Е Л О В Е К ...................................................................................................................... 226 III-SHO‘BA. TA’LIM JARAYONIDA: INNOVATSIYA, KOMPETENTSIYA, MODERNIZATSIYA, KREATIVLIK Mustafaqulova D. I., Ibragimova D. A BIOLOGIYA FANINING 65 HOZIRGI KUNDAGI YUTUQLARI VA MUAMMOLARI........................ 332 Mustafaqulova D.I., Ergasheva M .X BIOLOGIYA 0 ‘QITISH 66 METODIKASINING RIVOJLANISH TARIXI............................................. 236 Mustafaqulova D.I., Erkinova M.B BIOLOGIYA O‘QITISH 67 METODIKASI FAN SIFATIDA...................................................................... 240 Hasanova Z.A TOK QALAMCHALARINI EKISH MUDDATLARI VA 68 SXEMALARI.................................................................................................... 146 Ильясов А.Р MЕЖДУHAР0ДHAЯ OT0FPAMMA ПО ОЦЕНКЕ 69 ОБРДЗОВДТ^^ЛЬНЫХ ДОСТИЖЕНИЙ УЧЛТТТИХСЯ 250 Сиддикова Ш.А., Шарипова Л, Бахриддинова Н. OТНОШЕНИЕ К 70 ГЕHH0-M0ДИФИКAЦИ0HHЫM 0PГAHИЗMAM В YЗБЕКИСТAHЕ .............................................................................................................. 255 Toyloqov R. TABIATNI MUHOFAZA QILISHDA ATMOSFERA 71 HAVOSINI TOZALANISH VA EKOLOGIK MU AMMOLARNI BARTARAF ETILISHI.................................................................................. 259 Rabbimova F.T, Zokirova Sh. KEYS-STADI TEXNOLOGIYASINING 72 RIVOJLANISH TARIXI............................................................................. 265 Yangiboyeva Z.A, Mo'minxo'jayeva A.Q, Otabekova D. F. EKOLOGIK 73 MADANIYATNI TALABALAR ONGIDA SHAKLLANTIRISHNING PEGAGOGIK-PSIXOLOGIK ASOSLARI..................................................... 272 Kubakova K. Q, Abduraximova S. O ’QUVCHILAR BILIMINI NAZORAT 74 277 QILISHDA LABORATORIYA MASHG‘ULOTLARINING O ‘R N I........ 675 75 76 77 77 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 Abdunazarova Z. BIOLOGIYA FANLARINI OQITISHDA KREATIVLIK METODLARDAN FOYDALANISHNING AHAMIYATI. Xamrayeva N. T, Qilichev Sh. Sh.,To’xsanov Sh. ’TA’LIM SOHASIDAGI TUB ISLOHOTLAR.......................................................................................... Abdurasulova K .G ‘. BUGUNGI KUNDAGI HUDUDIY-IQTISODIY TIZIM BARQARORLIGINI TA’MINLASHNING EKO LOGIK ASOSLARI.......................................................................................................... SH.B. Bozorova. OLIY TA LIM MUASSASALARIDA JISMONIY TARBIYA DARSLARINI KREATIVLIK ASOSIDA TASHKIL ETISHNING SAMARADORLIGI................................................................... Ikromova Yu, Umarqulova M. MAKTAB TA’LIM TIZIMIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN DARS JARAYONIDA FOYDALANISH............................................................................................... Tugalova M.I., Xolqo’ziyeva M.A. “BO’YOQBOP O ’SIMLIKLAR” MAVZUSINI ,,YOSH BIOLOGLAR’’ TO’GARAGIDA O’QITISH METODIKASI.................................................................................................... Abdunazarova Z., Xaydarov S. M. BIOLOGIYA DARSLARIDA MUSTAQIL TA'LIMNING O R N I.............................................................. Mustafaqulova D. I., Husanova M.O. BIOLOGIYA FANINI O ’QITISH METODIKASI, ZAMONAVIY TA’LIMNING DOLZARB MUAMMOLARI............................................................................................... Rabbimova F., Iskandarova Sh. O’QITUVCHILARNING MA’NAVIY TARBIYASIDA BADIIY ESTETIKANING O ’R N I.................................. Abdullayeva N. S., Baxtiyoriy M. “TERINING TUZILISHI VA FUNKSIYASI” MAVZUSIDA DARS O ’TISHNING PEDAGOGIK TEXNOLOGIYASI (HAMKORLIKDA O’QITISH TEXNOLOGIYASI ASOSIDA).......................................................................................................... Abdullayeva N. S., Eshmirzayeva X.T. “BA ’ZI MADANIY О ’SIMLIKLARGA ABIOTIK OMILLARNING TA’SIRINI O’RGANISH” MAVZUSINI BOTANIKA DARSLARIDA O ’QITISH METODIKASI.................................................................................................... Maxammadiyev D.M., Shaymatov S.R. BOTANIKA DARSLARIDA ELEKTRON O‘QUV RESURSLARIDAN FOYDALANISH...................... Mustafaqulova D. I., Hamraqulova F. A. BIOLOGIYA FANINI O‘QITISHDA YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH............................................................................................... Xakimova T.Yo. MASOFAVIY TA’LIM JARAYONIDA “INFORMATIKA O ‘QITISH METODIKASI” FANINI BULUTLI TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANIB O’QITISH METODIKASI... Xonnazarova M.T. OLIY TA’LIM MUASSASALARIDA ZOOLOGIYA FANINI MEDIATEXNOLOGIYALAR ASOSIDA O‘QITISHDA (SUYAKLI BALIQLAR SINFI MISOLIDA) ZAMONAVIY YONDASHUVLAR......................................................................................... Abdunazarova Z.,Xaydarov S. M. BIOLOGIYA DARSLARIDA MUSTAQIL TALIMNING O R N I................................................................ Karimov I.,Jo’rayev A. MANTIQIY O’YIN MASHQLARIDAN FOYDALANIB O’QUVCHILARDA MUSTAQIL BILIM OLISH KO ’NIKMALARINI RIV OJLANTIRISH....................................................... Mustafaqulova D. I, Mirzayeva X. DARSDAN TASHQARI ISHLAR........ Mustafaqulova D. I., Baktirdiyeva Sh. BIOLOGIYA DARSLARIDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK VA AXBOROT 280 284 287 292 295 298 302 306 313 317 319 325 336 341 344 348 352 356 360 676 TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH.............................................. Mustafaqulova D. I., Niyatqobilova N.A. BIOLOGIYANI 0 ‘QITISH 94 SHAKLLARINING SISTEMASIGA SOLISH............................................... 367 Mustafaqulova D. I.,O ’rishboyev Z.U, Ilyosov U. I BIOLOGIYA 95 DARSLARIDA 0 ‘QITISH VOSITALARINING TA’LIM TARBIYAVIY AHAMYATI........................................................................................................ 371 IV-SHO‘BA. EKOLOGIK BARQARORLIKNI TA’MINLASHDA FAN, TA’LIM VA ISHLAB CHIQARISHNING INTEGRATSIYASI Мавлонова С.Х., Ниязова Ирода, Устемирова Шахноза. ПРИЧИНЫ 96 ПОЯВЛЕНИЯ СЕДЫХ ВОЛОС И РАННЕЕ ПОСЕДЕНИЕ.................... 375 Abduvasiyeva Mahliyo. LISHAYNIKLARNING TURLARI VA 97 ULARNING AHAMIYATI............................................................................. 380 Aliyeva Muslima. PIYOZDO SHLAR (ALLIACEAE) OILASIDAGI 98 TURLAR BIOLOGIYASI, EKOLOGIYASI, AREALI VA XALQ 383 XO‘JALIGIDGI AHAMIYATI....................................................................... Xamrayeva Nafisa Tirkashevna, Sahobiddinova Nozima Sherali qizi. 99 DORIVOR LIMONO’TNING (MELISSA OFFICINALI L) BIOLOGIYASI, XALQ XO’JALIGI VA TABOBATDAGI AHAMIYATI. 388 Eshonqulova Muhayyo. GULXAYRIDOSHLAR (MALVACEAE) 100 OILASINING BIOLOGIK XUSUSIYATLARI VA EKOLOGIYASI....... 390 Almamatov Jasur Mirza o gl i , Eshonqulova Zebiniso Husan qizi. 101 YONG'OQNING FOYDALI XUSUSIYATLARI........................................... 395 Ikromova Yulduzoy Erkin qizi, Farmonova Sabina Hakim qizi 102 SHIRINMIYA (QIZILMIYA)........................................................................... 398 Ikromova Yulduzoy Erkin qizi, G ’aniyeva Sevara Ravshan qizi, Fuzuliyeva 103 Munira Ravshan qizi. KO’KNOR O’SIMLIGI.............................................. 400 Ikromova Yulduzoy Erkin, Jabborova Muhayyo Jumanazar qizi. MAVRAK 104 O ’SIMLIGININ G DORIVORLIK XUSUSIYATLARI................................. 405 Ikromova Yulduzoy Erkin qizi, G aniyeva Muhayyo G ulom qizi. ARAB 105 408 XURMOSINING FOYDALI XUSUSIYATLARI.......................................... Aberqulov Egamberdi Abduraimovich, Daminova Durdona Vohidjon qizi. 106 411 ANDIZ O ‘SIMLIKINING FOYDALI XUSUSIYATLARI........................ Matmuratova Gulnoza Bahtiyarovna, Abdumalikov Jonibek Baxrom o'gH. 107 SACHRATQI (CICHORIUM INTYBUS L.) TURKUMI VAKILLARINING SHIFOBAXSH XUSUSIYATLARI......................... 414 108 Raximqulova S. ZAMBURUG’LA R.............................................................. 417 Matmuratova Gulnoza, Alimqulova Sarvinoz. ALOE O‘SIMLIGINING 109 DORIVORLIK XUSUSIYATI.......................................................................... 422 Muzaffarova Sarviniso Rasulmuhammad qizi. TURKISTON TOG' 110 TIZMASI SHIMOLIY G A R B IY QISMI FANEROFIT O ' SIMLIKLARNING ZARARLANISH XOLATI....................................... 425 Odiljonov Xislatjon. TOKDOSHLAR OILASINING BIOLOGIK 111 XU SU SY ATLARI, EKOLOGIYASI VA TARQALISHI.............................. 427 BahronovaAzima. ARPABODIYON O ’SIMLIGINING DORIVORLIK 112 XUSUSIYATLARI........................................................................................... 132 Mamatqulova Fotima. SAMARQAND VILOYATIDA TARQALGAN 113 LOLALARNING TAVSIFI............................................................................... 435 Abdunazarova Gavhar Asliddin qizi, Xo'rozov Nuriddin, Komilov Umidjon. OLMA O‘SIMLIGI K O ‘CHATLARINI VEGETATIV 114 KO ‘PAYTIRISHNIN G MORFO -BIOLOGIK VA XO‘JALIK XUSUSIYATLARINING TASNIFI................................................................. 440 677