The Works of Alisher Navoi in Sweden

ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022    ɮ ɮ   ɮ  ɮ  ɮ     1  ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 ISSN 2181-1419 Doi Journal 10.26739/2181-1419 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ  §  ɖ•§   _XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\ ea_§•`a_Xc§    ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ   §•§ TOSHKENT - 2022 2 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ  ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 _XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ №3 (2022) DOI http://dx.doi.org/10.26739/2181-1419-2022-3 ɸ ɮ”¬V^SU`n\cXWS]eac”¬ɹɖ”  ɸ ɮš ɸɮ”¬ZS_Xde[eX^o V^SU`aVacXWS]eacS”¬ɖɹɖ” MIRZAYEV IBODULLA f.f.d., professor (O‘zbekiston) МИРЗАЕВ ИБОДУЛЛА д.ф.н., профессор (Узбекистан) MIRZAYEV IBODULLA DSc, professor (Uzbekistan) JABBOROV NURBOY f.f.d., professor (O‘zbekiston) ЖАББОРОВ НУРБОЙ д.ф.н., профессор (Узбекистан) JABBOROV NURBOY DSc, professor (Uzbekistan) ɮɮ›ɮ”   ɮ ɮɮ  ɮ Muhiddinov Muslihiddin f.f.d., professor (O‘zbekiston) Sirojiddinov Shuhrat f.f.d., professor (O‘zbekiston) Rasulov Ravshanxo‘ja f.f.d., professor (O‘zbekiston) Dilorom Salohiy f.f.d., professor (O‘zbekiston) Sodiqov Qosimjon f.f.d., professor (O‘zbekiston) Mark Tutan f.f.d., professor (Fransiya) Binnatova Almaz Ulvi f.f.d., professor (Ozarbayjon) To‘xliyev Boqijon f.f.d., professor (O‘zbekiston) Shodmonov Nafas f.f.d., professor (O‘zbekiston) Ramiz Asker f.f.d., professor (Ozarbayjon) Yo‘ldoshev Qozoqboy f.f.d., professor (O‘zbekiston) Jo‘raqulov Uzoq f.f.d., professor (O‘zbekiston) Funda Toprak f.f.d., professor (Turkiya) Nabiulina Guzal f.f.d., professor (Tatariston) Yusupova Dilnavoz f.f.d., dotsent (O‘zbekiston) Rahim Ibrohim f.f.d., professor (Afg‘oniston) Suvonova Jumagul f.f.n., dotsent (O‘zbekiston) Asadov Maqsud f.f.d., dotsent (O‘zbekiston) Sultanov Tulkin PhD, dotsent (O‘zbekiston) Mirzayev Rahmatilla y.f.n., dotsent, huquqshunos (O‘zbekiston) Muhitdinova Badia f.f.n., dotsent (O‘zbekiston) Ruzmanova Roxila dots., mas’ul kotib (O‘zbekiston) Narziyeva Ma’mura kotib, o‘qituvchi (O‘zbekiston) Toshqulov Abduqodir i.f.d., (O‘zbekiston) Xalmuradov Rustam t.f.d., professor (O‘zbekiston) Eshqobil Shukur O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, shoir (O‘zbekiston) To‘xtasinov Ilhom p.f.d. (O‘zbekiston) Rixsiyeva Gulchehra f.f.d., professor (O‘zbekiston) Benedek Peri f.f.d., professor (Vengriya) Ko‘chiyev Ismat publisist, O‘zbekiston va Belorussiya yozuvchilar uyushmasi a’zosi (O‘zbekiston) Olimov Karomatillo f.f.d., professor (O‘zbekiston) Dadaboyev Hamidulla f.f.d., professor (O‘zbekiston) Aitpayeva Gulnora f.f.d., professor (O‘zbekiston) Rahmonov Nasimxon f.f.d., professor (O‘zbekiston) Shomusarov Shorustam f.f.d., professor (O‘zbekiston) Dyu Rye Andre f.f.d., professor (Fransiya) Pervin Chapan f.f.d., professor (Turkiya) Hamroyev Juma f.f.d., professor (O‘zbekiston) Ibrohimov Elchin f.f.n., professor (Ozarbayjon) Jo‘rayev Shokirjon F-m.f.d., professor (O‘zbekiston) Hasanov Shavkat f.f.d., professor (O‘zbekiston) Nurullo Oltoy f.f.n., (Afg‘oniston) Xalliyeva Gulnoz f.f.d., professor (O‘zbekiston) Alim Labib f.f.d., professor (Afg‘oniston) Nodira Afoqova f.f.d., professor (O‘zbekiston) Aftondil Erkinov f.f.d., professor (O‘zbekiston) 3 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 cXWS]i[a``Sr]a^^XV[r” `Sfj`a§]a`df^oeSe[U`n\daUXe” Мухиддинов Муслихиддин д.ф.н., профессор (Узбекистан) Сирожиддинов Шухрат д.ф.н., профессор (Узбекистан) Расулов Равшанхужа д.ф.н., профессор (Узбекистан Дилором Салохий д.ф.н., профессор (Узбекистан) Содиков Косимжон д.ф.н., профессор (Узбекистан) Марк Тутан д.ф.н., профессор (Франция) Биннатова Алмаз Улви д.ф.н., профессор (Азербайджан) Тухлиев Бокижон д.ф.н., профессор (Узбекистан) Шодмонов Нафас д.ф.н., профессор (Узбекистан) Рамиз Аскер д.ф.н., профессор (Азербайджан) Юлдашев Казакбай д.ф.н., профессор (Узбекистан) Журакулов Узок д.ф.н., профессор (Узбекистан) Фунда Топрак д.ф.н., профессор (Турция) Набиулина Гузаль д.ф.н., профессор (Татаристан) Юсупова Дилнавоз д.ф.н., доцент (Узбекистан) Рахим Иброхим д.ф.н., профессор (Афганистан) Сувонова Жумагул к.ф.н., доцент (Узбекистан) Асадов Максуд д.ф.н., доцент (Узбекистан) Султанов Тулкин PhD, доцент (Узбекистан) Мирзаев Рахматилла к.ю.н., доцент (Узбекистан) Мухитдинова Бадиа к.ф.н., доцент (Узбекистан) Рузманова Рохила доц., отв. секретарь (Узбекистан) Нарзиева Мамура секретарь, преподаватель (Узбекистан) Тошкулов Абдукодир к.э.д., (Узбекистан) Халмурадов Рустам д.т.н., профессор (Узбекистан) Эшкобил Шукур Заслуженный работник культуры Республики Узбекистан, поэт (Узбекистан) Тухтасинов Илхам д.п.н. (Узбекистан) Рихсиева Гулчехра д.ф.н., профессор (Узбекистан) Бенедек Пери д.ф.н., профессор (Венгрия) Кочиев Исмат Публицист, член Союза писателей Узбекистана и Беларуси (Узбекистан) Олимов Кароматилло д.ф.н., профессор (Узбекистан) Дадабаев Хамидулла д.ф.н., профессор (Узбекистан) Аитпаева Гулнора д.ф.н., профессор (Узбекистан) Рахмонов Насимхон д.ф.н., профессор (Узбекистан) Шомусаров Шорустам д.ф.н., профессор (Узбекистан) Дю Рье Андре д.ф.н., профессор (Франция) Первин Чапан д.ф.н., профессор (Турция) Хамроев Джума д.ф.н., профессор (Узбекистан) Иброхимов Элчин к.ф.н., профессор (Азербайджан) Джураев Шокирджон д.ф-м. н., профессор (Узбекистан) Хасанов Шавкат д.ф.н., профессор (Узбекистан) Нурулло Олтой к.ф.н., (Афганистан) Халлиева Гулноз д.ф.н., профессор (Узбекистан) Алим Лабиб д.ф.н., профессор (Афганистан) Нодира Афокова д.ф.н., профессор (Узбекистан) Афтондил Эркинов д.ф.н., профессор (Узбекистан) 4 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 ɹ ɹɮɖɸɮɖ” ɖɮ ɸɮɖ” Mukhiddinov Muslikhiddin Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Sirojiddinov Shukhrat Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Rasulov Ravshankhuja Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Dilorom Salokhiy Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Sodikov Kosimjon Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Mark Tutan Doc. of philol. scien., prof. (France) Binnatova Almaz Ulvi Doc. of philol. scien., prof. (Azerbaijan) Tukhliev Bokijon Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Shodmonov Nafas Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Ramiz Asker Doc. of philol. scien., prof. (Azerbaijan) Yuldoshev Kozokboy Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Jurakulov Uzok Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Funda Toprak Doc. of philol. scien., prof. (Turkey) Nabiulina Guzal Doc. of philol. scien., prtof. (Tatarstan) Yusupova Dilnavoz Doc.. of philol. scien., assoc. prof. (Uzbekistan) Rakhim Ibrokhim Doc. of philol. scien., prof. (Afghanistan) Suvonova Jumagul Cand. of philol. scien., assoc. prof. (Uzbekistan) Asadov Makhsud Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Sultanov Tulkin PhD, assoc. prof. (Uzbekistan) Mirzayev Rahmatilla Cand. of legal scien., assoc. prof. (Uzbekistan) Mukhitdinova Badia Cand. of philol. scien., assoc. prof. (Uzbekistan) Ruzmanova Rokhila Assoc. prof., Exec. Sec. (Uzbekistan) Narziyeva Ma’mura Secretary, teacher (Uzbekistan) Toshkulov Abdukodir Doc. of econ. scien., (Uzbekistan) Khalmuradov Rustam Doc. of technic. scien., prof. (Uzbekistan) Eshqobil Shukur Honored Worker of Culture of the Republic of Uzbekistan, poet (Uzbekistan) Tukhtasinov Ilkhom Doc. of pedag. scien. (Uzbekistan) Rikhsieva Gulchekhra Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Benedek Peri Doc. of philol. scien., prof. (Hungary) Kochiyev Ismat Publicist, member of the Writers' Union of Uzbekistan and Belarus (Uzbekistan) Olimov Karomatullo Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Dadaboev Khamidulla Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Aitpaeva Gulnora Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Rakhmonov Nasimxon Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Shomusarov Shorustam Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Dyu Rye Andre Doc. of philol. scien., prof. (France) Pervin Chapan Doc. of philol. scien., prof. (Turkey) Khamroev Juma Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Ibrokhimov Elchin Cand. of philol. scien., prof. (Azerbaijan) Juraev Shokirjon Doc. of phys.-math. scien., prof. (Uzbekistan) Khasanov Shavkat Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Nurullo Oltoy Cand. of philol. scien., (Afghanistan) Khallieva Gulnoz Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Alim Labib Doc. of philol. scien., prof. (Afghanistan) Nodira Afokova Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Aftondil Erkinov Doc. of philol. scien., prof. (Uzbekistan) Page Maker | Верстка | Саҳифаловчи: Хуршид Мирзахмедов Editorial staff of the journals of www.tadqiqot.uz Tadqiqot LLC The city of Tashkent, Amir Temur Street pr.1, House 2. Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected] Phone: (+998-94) 404-0000 Контакт редакций журналов. www.tadqiqot.uz ООО Tadqiqot город Ташкент, улица Амира Темура пр.1, дом-2. Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected] Тел: (+998-94) 404-0000 5  ɖɮ ɮ¬daWXcYS`[X¬ɹ   ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 HAQIQAT SARI SAFAR 1. Sultonmurod Olim “LISON UT-TAYR”DA KOMPOZITSION QAT’IYAT, SIMMETRIYA VA AYRIM NOMUTANOSIBLIKLAR……………………………………………………...9 MA’RIFAT YOG‘DUSI 2. 3. 4. 5. 6. Rafiddinov Sayfiddin “MAHBUB UL-QULUB” ASARIDA QUR’ON OYATLARI………………………………23 Rahmonova Zulayho ALISHER NAVOIY ASARLARIDA SHARIAT VA TARIQAT MUSHTARAKLIGI…….29 Suvonova Jumagul “ARBA’IN”LAR JILOSI-AHLI ADAB IMOSI……………………………...........................36 Avaznazarov Odiljon ALISHER NAVOIY DOSTONLARIDAGI YO‘L, YO‘LOVCHI, SAFAR VA MANZIL TALQINLARIDA BADIIY TUSHLARNING ROLI…………………………44 Farruxbek Olim “HOLOTI SAYYID HASAN ARDASHER”DA INSONIY VA IRFONIY FAZILATLAR…58 NAVOIY VA TILSHUNOSLIK MASALALARI 7. 8. Shodmonov Nafas, Shodmonov G‘iyosiddin “XAMSA” ILMIY-TANQIDIY MATNLARI QIYOSIY TADQIQI VA ULARNI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOSI……………………………………...64 Ubaydullayeva Umida ALISHER NAVOIY “LAYLI VA MAJNUN” DOSTONIDA ASTRONOMIK TERMINLAR………………………………………………………………78 NAVOIY VA JAHON ADABIYOTI 9. 10. 11. Zarifa Xusanova BADIIY MATNLARDA LAQABLARNING QOʻLLANILISHI VA ULARNING LINGVOPRAGMATIK XUSUSIYATLARI……………………………..87 Erkinov Aftondil ALISHER NAVOIY ASARLARINING BUTUNJAHON QO‘LYOZMALARIGA OID AYRIM MA’LUMOTLAR: ROSSIYA FONDLARI……..............................................94 Qurbonov Abdumalik ZAKI VALIDIY TO‘GONNING NAVOIY HAQIDA QARASHLARI……………………104 ASLIYAT UMMONI 12. 13. 14. Zaki Validi To‘g‘on ALISHER NAVOIY. Turk tilidan A. Erkinov, A. Qurbonov tarjimasi….………..………..112 Karayev Umed BIR BAYT SHARHI YO NAVOIY TAZKIRASIDAGI AYRIM SO‘ZLAR TARJIMALARI HAQIDA……………………………………………….............................124 Unal Zal ALISHER NAVOIY ASARLARI SHVETSIYADA. Turk tilidan R.Ruzmanova tarjimasi………………………………………………......................132 6 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 TEMURIYLAR DAVRI TURKIY VA O‘ZBEK ADABIYOTI 15. Yuldasheva Gulandom ALISHER NAVOIY DAVRI MADANIY MUHITI (MARIYA SABTELNINING “TEMURIYLAR DAVRIDA” KITOBI ASOSIDA…………………….141 NAVOIY NASRI VA NAZMI NAFOSATI 16. Madaliyeva Oysara “ALISHER NAVOIY “TERMA DEVON”LARI TARKIBIDAGI G‘AZALLARNING MATNIY TADQIQI…………………………………………………..146 TALQIN, TAHLIL VA TAQRIZ 17. Muhitdinova Badia MUNOSIB TUHFA…………………………………………………………………………167 RETRO 18. 19. 20. Sharofiddinov Olim NAVOIYNING QIZG‘IN IJODIY YILLARI………………...……………...……………...170 Sadriddin Ayniy ALISHER NAVOIY VA TOJIK ADABIYOTI ……………………………….....................173 Hamid Sulaymon TEMURIYLAR DAVRI BADIIY QO‘LYOZMA VA XATTOTLIK SAN’ATINI O‘RGANISH MASALALARI…………………………….181 7 ɮ ɮž ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning “Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy tavalludining 580 yilligini keng nishonlash ro‘g‘risida”gi PQ-4865-son Qarorida “Alisher Navoiy asarlarida teran ifoda topgan milliy va umuminsoniy g‘oyalarning jahon tamaddunida tutgan o‘rnini hamda o‘sib kelayotgan yosh avlodning intellektual salohiyatini oshirish, ular qalbida yuksak axloqiy fazilatlarni tarbiyalashdagi beqiyos ahamiyatini nazarda tutib, shuningdek, ulug‘ shoir va mutafakkirning adabiy-ilmiy merosini mamlakatimizda va xalqaro miqyosda yanada chuqur tadqiq qilish va keng targ‘ib etish…” lozimligi alohida ta’kidlangan. Bu filologiya ilmi va navoiyshunoslik, xususan, adabiy ta’sir, qiyosiy adabiyotshunoslik, matnshunoslik va tarjima masalalari bilan shug‘ullanayotgan tadqiqotchilar zimmasiga jahonning ilg‘or texnologiyalari, nazariy g‘oyalariga hamohang ilmiy tadqiqotlar yaratish vazifasini yuklaydi. Olimlarimizning ilmiy salohiyati, innovatsion g‘oyalarini jahonda targ‘ib qilish va qo‘llab-quvvatlash maqsadida xalqaro nufuzga ega ushbu jurnal ta’sis etildi. “Аlisher Navoiy” deb nomlangan ushbu jurnalda navoiyshunoslik, Navoiy adabiy merosining umumjahon tamaddunida tutgan o‘rni va adabiy ta’sir masalalari bilan shug‘ullanayotgan tadqiqotchilarni o‘z maqolalari bilan ishtirok etishga taklif qilamiz. TAHRIRIYAT fUSYSX_n\j[eSeX^ož В Постановлении №ПП-4865 Президента Республики Узбекистан Шавката Миромоновича Мирзиёева “О широком праздновании 580-летия со дня рождения великого поэта и мыслителя Алишера Навои” особо отмечается “огромное значение произведений Алишера Навои, в которых нашли глубокое отражение национальные и общечеловеческие ценности, в развитии мировой культуры, их роль в повышении интеллектуального потенциала и духовнонравственном воспитании молодого поколения, а также в целях обеспечения дальнейшего изучения и популяризации литературно-научного наследия великого поэта и мыслителя...”. Это ставит задачи перед филологами, навоиведами, исследователями литературного влияния, сравнительного литературоведения, текстологии и вопросов перевода создания научных исследований, соответствующих передовым мировым технологиям и теоретическим идеям. В целях пропаганды и продвижения научного потенциала и инновационных идей наших ученых учреждён данный международный журнал. Приглашаем публиковать свой статьи в нашем журнале “Алишер Навои” отечественных и зарубежных исследователей, занимающихся изучением жизни и творчества литература Навои, его роли в мировой литературе, проблемами литературного влияния и сравнительной поэтикой. РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИИ ɖɮɮɖž Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan Shavkat Miromonovich Mirziyoyev "On the celebration of the 580th anniversary of the great poet and thinker Alisher Navoi" No PP-4865 given the invaluable role of cultivating high moral qualities in their hearts, as well as the need to further study and widely promote the literary and scientific heritage of the great poet and thinker in our country and internationally .... " This puts the task of researchers in the field of philology and Navoi studies, in particular, literary influence, comparative literature, textual studies and translation, in creating scientific research in harmony with the world's advanced technologies and theoretical ideas. This internationally renowned journal was established to promote and support the scientific potential and innovative ideas of our scientists around the world. In this magazine, called "Alisher Navoi", we invite researchers who are interested in Navoi studies, the role of Navoi's literary heritage in world civilization and literary influence to participate with their articles. EDITORIAL 8 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 Unal ZAL, Dotsent yordamchisi, Navshahar Hoji Bektosh Vali universiteti Fan adabiyot fakulteti, turk tili va adabiyoti bo‘limi E-mail: [email protected] ALISHER NAVOIY ASARLARI SHVETSIYADA Turk tilidan tarjimon: R.Ruzmanova For citation: Unal Zal. THE WORKS OF ALISHER NAVOI IN SWEDEN (Translated from Turkish by Rokhila Ruzmanova). Alisher Navoi. 2022, vol. 2, issue 3, pp.132-140. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.7302564 ANNOTATSIYA Shvetsiyaning turk dunyosi bilan munosabatlari XVI asrdan boshlab usmonlilar imperiyasi va qrim-tatarlar bilan o‘rnatgan ko‘p tarmoqli diplomatik aloqalari orqali mustahkamlanib hozirgi kunga qadar davom etib kelmoqda. Bu kabi aloqalar vaqt o‘tishi bilan Shvetsiyada turkiy tillarga nisbatan muayyan ilmiy munosabatni ham yuzaga keltirdi. Bunday ilmiy munosabat mavjud bo‘lgan eng muhim markazlardan biri Uppsala universiteti, ikkinchisi esa Lund universitetidir. Avvalo, turkologik tadqiqotlarda muhim o‘rni bo‘lgan Lund universitetida o‘zbek, chig‘atoy va uyg‘ur tilida yozilgan qo‘lyozma asarlardan iborat bir to‘plam topiladi. Katta qismi turkolog Gunnar Jarring, bir qismi esa shvetsiyalik missionerlar tomonidan hadya qilingan, sotilgan yoki universitet kutubxonasi tomonidan sotib olingan bu to‘plamda mumtoz va xalq adabiyoti asarlari, islomiy mavzulardagi qo‘lyozmalar, huquqiy va tarixiy ma’lumotlar, tibbiy kitoblar, tijoratga va tasavvufga oid kitoblar bilan Sharqiy Turkistondagi shved missionerlik faoliyatlari yoritilgan ko‘plab ma’lumotlar uchraydi. Ushbu maqolada Lund universiteti kutubxonasidagi ana shu to‘plamda mavjud bo‘lgan Alisher Navoiy asarlarining Sharqiy Turkiston hududida uyg‘ur tilida ko‘paytirilgan nusxalari va mundarijalari bilan bularning Shvetsiyaga keltirilishi masalasi yoritiladi. Tayanch so‘zlar: Gunnar Jarring, Alisher Navoiy, Sharqiy Turkiston, qo‘lyozmalar. Unal ZAL, Associate Professor, Navshahar Haji Bektosh Vali University Faculty of Science and Literature, Department of Turkish Language and Literature e-mail: [email protected] THE WORKS OF ALISHER NAVOI IN SWEDEN 132 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 ANNOTATION Sweden’s relations with the Turkish world have continued until today through multilateral diplomatic ties that Sweden established with the Ottoman Empire and Crimean Tatars as of the sixteenth century. These extensive contacts have led to an academic interest in Turkish languages in Sweden in the course of time. One of the centers where there is academic concern is Uppsala University, and another one is Lund University. There is a collection of manuscripts written in Uzbek Turkish, Chagatai Turkish, and Uyghur Turkish in the University of Lund which previously had a special place in Turcology studies. In the collection, most of which was bought by Turkologist Gunnar Jarring, some of which was sold, and donated to the library by Swedish missioners, or some of which was bought by the university library, there are manuscripts on Islamic subjects, legal and historical documents, medical books, books on trade and sufism, and a lot of documents in which Swedish missionary activities are told in Eastern Turkistan. Copies of the works of Alisher Navoi written in Uigur language in Eastern Turkistan, their contents, and how they were brought to Sweden are studied in this article. Key words: Gunnar Jarring, Alisher Navoi, Eastern Turkistan, Manuscripts. Унал ЗАЛ, Помощник доцента, университет Навшахар Хаджи Бекташ Вали Факультет научной литературы, кафедра турецкого языка и литературы E-mail: [email protected] РАБОТЫ АЛИШЕРА НАВОИ В ШВЕЦИИ АННОТАЦИЯ Отношения Швеции с тюркским миром укрепились с XVI века и продолжаются по сей день за счет многогранных дипломатических отношений с Османской империей и крымскими татарами. Подобные контакты со временем породили и определенное научное отношение к тюркским языкам в Швеции. Одним из важнейших центров, где существует такое научное отношение, является Уппсальский университет, а другим-Лундский университет. Прежде всего, коллекция рукописей, написанных на узбекском, чигатайском и уйгурском языке, находится в Лундском университете, занимающем важное место в тюркологических исследованиях. Коллекция, большая часть которой была подарена, продана или приобретена университетской библиотекой тюркологом Гуннаром Яррингом, а частьшведскими миссионерами, содержит произведения классической и народной литературы, рукописи на исламские темы, юридические и исторические данные, медицинские книги, книги по торговле и мистицизму, а также множество информации, касающейся шведской миссионерской деятельности в Восточном Туркестане. В этой статье будет рассмотрен вопрос о появлении в Швеции произведений Алишера Навои, содержащихся в этой же коллекции в библиотеке Лундского университета, с копиями и содержанием, воспроизведенными на уйгурском языке на территории Восточного Туркестана. Ключевые слова: Гуннар Ярринг, Алишер Навои, Восточный Туркестан, рукописи. KIRISH Shvetsiyaning turk dunyosi bilan munosabatlari XVI asrdan boshlab usmonlilar imperiyasi va qrim-tatarlar bilan o‘rnatgan ko‘p tarmoqli diplomatik aloqalari orqali mustahkamlanib hozirgi kunga qadar davom etib kelmoqda. Bu kabi aloqalar vaqt o‘tishi bilan Shvetsiyada turkiy tillarga nisbatan muayyan ilmiy munosabatni ham yuzaga keltirdi. Bunday ilmiy munosabat bo‘lgan eng muhim markazlardan biri Skandinaviyaning eng eski universiteti hisoblanuvchi Uppsala universiteti, ikkinchisi esa Lund universitetidir. Ibtidosi XVII asrga borib taqaladigan Shvetsiyadagi turkologik tadqiqotlar davom etib kelayotgan Uppsala universiteti hozirgi kunda ham turkiy tillar 133 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 o‘rgatilayotgan va tadqiq etilayotgan muhim markazlardandir (Johanson 2008; Csató 2014; Zal 2014 b). Dastlab turkologik tadqiqotlarda muhim o‘rin tutgan Lund universiteti kutubxonasida chig‘atoy, o‘zbek va uyg‘ur tili orqali arabcha va forscha yozilgan qo‘lyozma asarlardan iborat 560 ga yaqin asarlar to‘plami topiladi. Katta qismi turkolog Gunnar Jarring, bir qismi esa shvetsiyalik missionerlar tomonidan hadya qilingan yoki sotilgan bu to‘plamda mumtoz va xalq adabiyoti asarlari, islomiy mavzulardagi qo‘lyozmalar, huquqiy va tarixiy ma’lumotlar, tibbiy kitoblar, tijoratga va tasavvufga oid kitoblar bilan Sharqiy Turkistondagi shved missionerlik faoliyatlari yoritilgan ko‘plab ma’lumotlar uchraydi. Lund universiteti kutubxonasidagi bu to‘plamdagi qo‘lyozma asarlarning bir bo‘limi Alisher Navoiyga oiddir. Bu maqolada Lund universiteti kutubxonasida mavjud bo‘lgan va sharqiy Turkiston hududida uyg‘ur tilida qalamga olingan Alisher Navoiyning asarlari va mundarijasi bilan bularning turkolog Gunnar Jarring va boshqa shaxslar tomonidan Shvetsiyaga qanday keltirilganligi yoritiladi. Gunnar Jarring Turkologiya va turk dunyosi mavzusida tadqiqot olib borgan ko‘plab g‘arblik turkologlar mavjud. Bulardan biri Shvetsiyalik diplomat va filolog Gunnar Jarringdir (1907-2002). Jarring Shvetsiyaning janubidagi Brunnby hududida 1907-yilda dehqon oilasida dunyoga keladi. 1926-yilda o‘qituvchi bo‘lish maqsadida Lund universitetida ta’lim olishni boshlaydi. Avvaliga nemis va skandinav tillarini o‘rganib, keyinchalik rus, chex va sanskrit tillari bilan shug‘ullanadi. Uning til o‘rganishga bo‘lgan qiziqishi turkiy til bilan ham tanishishiga sabab bo‘ladi. Ilmiy ishini turkiy til borasida qilmoqchi ekanligini ma’lum qilganida, hamkasblari uning bu qarori mutlaqo xato ekanligini va turkiy tilning kelajakda uni ish bilan ta’minlamasligini aytishadi. Ammo Gunnar Jarring bu qaroridan voz kechmaydi va dehqon otasining moddiy ko‘magida turkologiya sohasidagi tadqiqotlarini boshlaydi. Jarring turkologik tadqiqotlarini davom ettirishga qaror qilganida, oldida ikki yo‘l bor edi. Yo usmonli turk tili yoki sharqiy turkiy tilda izlanish olib borishi kerak edi. Koshg‘ar va Yorkentda missioner jarroh vazifasini bajargan va uyg‘ur tilini u yerda mustaqil o‘rgangan ustozi Raquettening (1871-1945) ham tavsiyasi bilan sharqiy turkiy til sohasida izlanish olib borishga qaror qiladi. Jarring tadqiqot yo‘nalishini aniqlab olgach, 1929-yilning kuzida ilmiy tadqiqotida foydalanish uchun manbalar to‘plash uchun sharqiy Turkistonga yo‘l oladi. Uzoq va sarguzashtga boy safardan so‘ng to‘plagan manbalar ustidagi tadqiqotlarini yakunlaydi va 1933-yilda Lund universitetini “Sharqiy turkiy til fonetikasi tadqiqotlari” (Studien zu einer osttürkischen Lautlehre) mavzusidagi ilmiy tadqiqoti bilan tugatadi. Tadqiqotini yakunlagach, yana Sharqiy Turkistonga yo‘l oladi. Bu safar davomida ko‘plab qiyinchiliklarga duch keladi. Hududdagi siyosiy beqarorlik sabab yo‘lning yopiqligi aytiladi. Bu holat tufayli Jarring Srinagar hududiga o‘tadi va u yerda Sharqiy Turkiston sayyohlari va qochqinlaridan Sharqiy Turkiston lahjalariga oid tovushlarni yozib ola boshlaydi. Bir tomondan ilmiy tadqiqotlarini davom ettirgan Gunnar Jarring boshqa tomondan arab, fors, ingliz va fransuz tillarini ham o‘rganadi. Uning tillarni o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqi va bir qator tillarni bilishi Ikkinchi Jahon urushida shved xavfsizlik xizmatining e’tiborini tortadi va O‘rta Sharqdagi harbiy holatlarni kuzatish uchun Anqaradagi shved elchixonasiga yuboradi. Bu vazifa uning keyingi uzoq va muvaffaqiyatli diplomatik faoliyatining boshlanishi edi. Gunnar Jarring 1990yilgacha bo‘lgan diplomatik vazifalari davomida turkologiya bilan aloqasini uzmaydi. Sharqiy Turkistondan keltirgan manbalari ustidagi tadqiqotlarini o‘z kolleksiyasidagi qo‘lyozmalardan boshlagan Jarring bu sohadagi izlanishlariga nafaqaga chiqqandan so‘ng yana-da ko‘p vaqt ajratib, to vafotigacha(2002) davom ettiradi. Gunnar Jarring ilmiy tadqiqoti uchun va yana undan keyingi yillarda Sharqiy Turkistondan olib kelgan yoki sotib olgan qo‘lyozmalar to‘plamini Lund universiteti kutubxonasiga hadya qiladi. Shuningdek, Jarringning O‘rta Osiyo haqida yozgan adabiyot, tarix va eski asarlardan iborat kattagina to‘plami Qirollik akademiyasi tomonidan sotib olinadi va Stokgolm universitetiga beriladi (Törnvall 2011). Gunnar Jarring to‘plamining yuzaga kelishi 134 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 Gunnar Jarringning yoshligidayoq boshlagan turkologiya sohasidagi izlanishlaridagi eng katta muvaffaqiyatlardan biri Sharqiy Turkistondan keltirgan bebaho qo‘lyozmalardir. Jarring kolleksiyasi, XVI asrdan boshlab XX asrgacha bo‘lgan va ko‘plab sohalarni qamrab olgan 560 qo‘lyozmadan iborat. Gunnar Jarring Lund universitetida tilshunoslik bo‘yicha ta’lim olish bilan birga shu universitet kutubxonasida kutubxona yordamchisi sifatida ham ishlaydi. Sharqiy Turkistonga ilmiy tadqiqot yuzasidan borgan paytida unga kutubxona uchun ahamiyatli bo‘lgan qo‘lyozma asarlarni to‘plash vazifasi ham beriladi. Moddiy ta’minotning yo‘qligi va Sharqiy Turkistondagi kitobdorlarning bu yosh xorijlikka ishonchsizliklari sabab biror bir kitob yoki qo‘lyozmani sotishni istamasliklari Gunnar Jarringni nihoyatda mushkul ahvolga soladi. Ammo Jarring qisqa muddatdan so‘ng Koshg‘arda sayyor bir kitob sotuvchi bo‘lgan Mulla Rizo Oxun bilan tanishadi. Avvaliga Rizo Oxun unga choynak, kauchuk, bir juft poyabzal kabi oddiy narsalarni sotgach, keyinchalik qo‘lyozma asarlarni taklif qiladi. Taklif etilgan asarlarni sotib olgan Gunnar Jarring bir necha oydan keyin noyob qo‘lyozmalar to‘plamiga ega bo‘ladi. Jarring 1931-yilda Lundga 115 ta qo‘lyozma asar bilan qaytadi. Bularning 72 tasi universitet kutubxonasi tomonidan sotib olinadi va shunday qilib to‘plam yuzaga kela boshlaydi. Keyinroq esa yana Gunnar Jarringning tashabbusi bilan kutubxona David Gustafsson va Gustaf Raquette ismli missionerlardan 1931-1932-yillarda Sharqiy Turkiston qo‘lyozmalarini sotib olishni davom ettiradi. Bu to‘plam Gunnar Jarring va shved missionerlaridan kelgan qo‘lyozmalar bilan 1997-yilga qadar yillar davomida boyiydi. Gunnar Jarring 1929-1930-yillarda sotib olgan bu to‘plamning bir bo‘limi uyg‘ur, o‘zbek va chig‘atoycha yozilgan kitoblardan iborat edi. Shuningdek, bu qo‘lyozmalar orasida arabcha va forscha kitoblar ham mavjud. To‘plam mumtoz va xalq adabiyoti, diniy mazmunga ega qo‘lyozmalar, huquqiy vasiqalar va tarixiy ma’lumotlar, tibbiy, tijoriy va tasavvufiy kitoblar orqali Sharqiy Turkiston jamiyati va madaniyatini ifodalovchi, shuningdek, Sharqiy Turkistondagi shved missionerlik faoliyatlariga doir bir qancha ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi (Törnvall 2011). Alisher Navoiyning asarlari va Jarring to‘plamidagi o‘rni Gunnar Jarring va missionerlar tomonidan faqatgina estetik sabablar bilan emas, filologik, madaniy va tarixiy sabablarga ko‘ra to‘plangan va 560 qo‘lyozmadan iborat bu to‘plam jami 1100 ga yaqin sarlavhani o‘z ichiga oladi. To‘plamda yagona sahifali va uzun o‘ramlardan qalin jildli asarlargacha mavjud. Ko‘pchiligi Hotandan to‘plangan bu asarlar mahalliy qog‘ozlarga yozilgan. Asarlarning 74% i uyg‘ur, 14% i arab, 10% i esa fors tilidadir. Shuningdek, kam sonli bo‘lsa-da mo‘g‘ul, tibet, urdu va o‘zbek tilida qo‘lyozmalar bor. Jarring to‘plamidagi qo‘lyozmalar orasida eng noyob asarlar o‘zbek shoiri va madaniyat homiysi Alisher Navoiyga oiddir. Bugun Afg‘oniston tuproqlarida joylashgan Hirotda temuriylar hukumatiga xizmat qilgan Navoiy turkiy adabiyotning eng buyuk siymosi sifatida tanilgan va zamondoshlari tomonidan ham turkiy tilda ijod qilgan eng mashhur shoir sifatida tilga olingan. Asarlarining butun turkiy xalqlar va tillarga ulkan ta’siri mutlaq haqiqatdir. Gunnar Jarring to‘plamida Alisher Navoiyga nomi bilan qayd etilgan o‘n sakkizta asar bor. Ko‘pchiligi tabiiy holda uniqqan bu asarlarning eng hajmdorlari “Devon” va “Xamsa”dir. To‘plamda “Mahbub ul-qulub”, “G‘azaliyot va Fasohat devoni” bilan birga boshqa yirik hajmli she’rlari kabi kichik parchalar ham mavjud. Olib borilgan bu tadqiqotda Alisher Navoiyga oid asarlardan bir nechtasi xususida mulohaza yuritiladi. Bu asarlardan birinchisi Lund universitetidagi qo‘lyozmalar orasida uchraydigan va Prov. 450 raqami bilan qayd etilgan Navoiy “Devon”idir. Dastlab 139 raqami ostida qayd etilgan bu asar turli ruboiy, masnaviy va qasidalardan tashkil topgan. Devon XVIII asrda yozilgan bo‘lib, ichida Kashmirdagi bir maktabga tegishli ekanligi taxmin qilingan 34 miniatyura bor. Mahalliy, oq va tiniq qog‘ozda bosilgan devonning tabiiy holati yaxshi saqlanganligiga qaramasdan, ko‘pam achinarli holatda emas. Devonning eng oxirida xitoy tilida yozilgan ikki qator yozuv mavjud. Bu xitoy tilidagi yozuvning qayerda va qachon yozilganligiga doir biror ma’lumot yo‘q. Bu asar 1920yilda Shvetsiyalik bir tadbirkor tomonidan Rossiyadan keltirilgan va Lund universitetiga sotilgan. Asarni sotgan kishi maxsus bir maktub orqali Gunnar Jarringga kitob haqida ba’zi ma’lumotlar bergan. Devonning 461-betida 850 shved kronasiga sotilganligiga oid bir qayd bor. 135 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 Alisher Navoiy devonidan bir necha sahifa namuna 136 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 Alisher Navoiyga ijodiga mansub bo‘lgan yana bir asar Prov. 58 raqami bilan qayd etilgan “Xamsa”dir. Tabiiy holati juda zaif bo‘lgan bu asarning bir bo‘limi yorqin, boshqa bir bo‘limi esa biroz sarg‘ish Hotan qog‘oziga bosilgan. Asarning ba’zi sahifalari Jarring tomonidan ta’mirlashga harakat qilingan. Shuningdek, ba’zi sahifalardagi yozuvlarda kamchiliklar borligi ko‘zga tashlanadi. Turli sahifalardagi qo‘lyozmalardan asarning kamida 1881, eng kech esa 1919-yillarga tegishli ekanligi anglashiladi. Shuningdek, asar sohibining gumalik Jamoliddin ekanligi, mulla Mahmud Akhan tomonidan xalqqa o‘qib berilganligi va bu o‘qishning Koshg‘ardagi bir saroyda davom etganligini bilish mumkin. Ushbu asar to‘g‘ridan-to‘g‘ri Jarring tomonidan emas, David Gustafsson tomonidan Yorkentdan keltirilgan va 1930-yilda Gunnar Jarringga sotilgan. 137 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 Prov.153 raqam bilan qayd etilgan yana bir asar Navoiy ijodiga tegishli boshi va oxiri aniq bo‘lmagan she’rlardir (Gunnar Jarring to‘plamida Alisher Navoiyga tegishli she’rlar qayd etilgan besh asar bor. Bu asarlarning to‘plamdagi qayd raqamlari prov.422, prov.514, prov.338, prov.153 va prov.154 dir.). Jigarrang yumshoq jild bilan qoplangan asarning qachon yozilganligiga doir biror 138 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 ma’lumot yo‘q. Mahalliy va yorqin bo‘lmagan qog‘ozlarga yozilgan bu asar tabiiy holatda anchagina eskirgan. Ilk sahifasida Koshg‘arda missionerlik qilgan Lars Erik Ho‘gbergga tegishli bo‘lgan qizil rangdagi “L.E.Ho‘gberg” muhri bosilgan. Bu she’rlar Gunnar Jarringga Lars Erik Ho‘gbergning turmush o‘rtog‘i Sigrid Ho‘gberg tomonidan berilgan. Navoiyga tegishli bo‘lgan bu she’rlar Gunnar Jarring tomonidan qo‘lyozmalar to‘plamining bir parchasi sifatida quyidagi shaklda qayd qilingan. Xulosa Turkiy xalqlar tarixi va madaniyatini ifodalovchi asarlar qadimdan ilm ahlining e’tiborini tortib kelgan. Ushbu kichik izlanishlarimizda ham ko‘rilganidek, ana shunday ilm uchun hayotini bag‘ishlagan insonlardan biri, shubhasiz, Gunnar Jarringdir. U butun hayoti davomida turkologiyaga bo‘lgan qiziqishi va bu sohadagi tadqiqotlari bilan turkologiya sohasida alohida o‘ringa ega. Jarringning Sharqiy Turkistondan keltirgan va dunyoning eng buyuk uchinchi qo‘lyozmalar to‘plami sifatida qabul qilingan asarlar, turkiy madaniyatga oid bebaho xazinadir. Bu to‘plamda 139 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 Alisher Navoiy ijodiga tegishli o‘n sakkiz qo‘lyozma asar mavjud. 150 yilga yaqin davom etgan urushlar, suronlar, davrlar o‘zgarishi va zamonaviylashish jarayonlari Sharqiy Turkistonning yozma madaniy merosiga qay darajada ta’sir qilganligi fikr qilinsa, bunday ahamiyatli asarlarning o‘z yurtidan uzoqda bo‘lsa-da, saqlanayotganligi turkiy madaniyat tarixi jihatdan nihoyatda qimmatlidir. Иқтибослар/Сноски/References 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. CSATÓ, Éva 2014. Uppsala Üniversitesi’nde Türkoloji Çalışmaları, Bildiriler: Uluslararası Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu (5-6 Kasım 2012 İstanbul), Ankara: Türk Dil Kurumu. EHRENSVÄRD, Ulla 1997. Gunnar Jarring En Bibliografi 1988-1997, Stockholm. JARRİNG, Gunnar 1977. “Sovetskaya Tyurkologiya”, No: 3, Mayıs-Haziran, Baku. (Çev.: Güljanat Kurmangaliyeva Ercilasun, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Türkoloji Özel Sayısı, No: 11-II, 2004). JARRİNG, Gunnar 1979. Åter till Kashgar, Stockholm, pp. 120-126. JARRİNG, Gunnar 1991. Prints from Kashghar, Swedish Research Institute in Istanbul, Transactions, vol. 3, Stockholm. JOHANSON, Lars 2007. Turkiska studier i stormaktstidens Sverige, En resenär i svenska stormaktstidens språklandskap Gustaf Peringer Lillieblad (1651-1710), Uppsala, s. 165-180. JOHANSON, Lars 2008. Turkiska studier i stormaktstidens Sverige. Csató, Éva Á. & GrenEklund, Gunilla & Sandgren, Folke (editörler) En resenär i svenska stormaktstidens språklandskap: Gustaf Peringer Lillieblad (1651-1710). 165-180. KARIN Ådahl 2000. “A copy of the Divan of Mir ‘Ali Shir Nava’i of the Late Eighteenth Century in the Lund University Library and the Kashmiri School of Miniature Painting”, Persian Painting from the Mongols to the Qajars: Studies in Honour of Basil W. Robinson, red. Robert Hillenbrand, London, pp. 3-18. SUBTELNY, M. E, 1993. “Mir ‘Ali Shir Nawa’i”, The Encyclopaedia of Islam, Leiden, pp. 90-93. TOLL, Christopher; Ehrensvärd, Ulla 1977. Jarring Gunnar, Stockholm. TÖRNVALL, Gunilla 2011. From Khotan and Kashghar, Gunnar Jarring and the Jarring Collection, Stockholm. ZAL, Ünal 2014b. Uppsala Üniversitesinde bulunan Türkçe eserler, [Demir, Nurettin; Karakoç, Birsel; Menz, Astrid (editörler)], Türkoloji ve Dilbilim. Éva Á. Csató Armağanı, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara. 479-490. 140 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ ¬_XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\¬  ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ№3 | 2022 ISSN 2181-9904 Doi Journal 10.26739/2181-9904 ɮ  ɮɮ ɮ  ɮ  §  ɖ•§   _XYWf`ScaW`n\Yfc`S^S^[kXc`SUa[\ ea_§•`a_Xc§    ɮ ɮ   ɮ ɮ  ɮ   §•§ Контакт редакций журналов. www.tadqiqot.uz ООО Tadqiqot город Ташкент, улица Амира Темура пр.1, дом-2. Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected] Тел: (+998-94) 404-0000 Editorial staff of the journals of www.tadqiqot.uz Tadqiqot LLC the city of Tashkent, Amir Temur Street pr.1, House 2. Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected] Phone: (+998-94) 404-0000 192