Milli Mucadele Doneminde Ankara

Editörler: Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu Recep Koçak Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ankyra • Ancyre Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ankyra • Ancyre • Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • • Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │ CUMHURİYETİN 100. YILINDA Cilt No Editörler Genel Yayın Koordinatörü Yazılım Koordinatörü Görsel Yönetmen ISBN Yayın ve Dağıtım Sertifika No Web-E-Posta 1. Cilt (1/3) Prof. Dr. Özkul ÇOBANOĞLU Recep KOÇAK S. Tuğrul ATASOY Yavuz KAKANAŞ Tayfur GÖL 978-625-8436-99-0 (TK.978-625-8436-98-3) Net Kitaplık Yayıncılık 48335 www.ankapedi.com - [email protected] Telefon 0(530) 633 53 48 Matbaa Net Kitaplık (Sefa Tuğrul Atasoy) 48335 Baskı 1. Baskı / Aralık 2023 © Copyright Bu kitabın her hakkı Net Kitaplık Yayıncılık’a aittir. Hangi amaçla olursa olsun, kitabın tamamının ya da bir kısmının kitabı yayımlanan izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması yayımlanması ve depolanması yasaktır. │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │ │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │ Ön Söz Özelinde Ankara; dünya medeniyetine sunduğu belleksel zenginlik sayesinde ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Her şeyden önce Ankara; en eski zamanlardan günümüze birçok medeniyete ev sahipliği ve başkentlik yapmış kadim bir Anadolu şehridir. Anadolu’nun kadim şehri olması yönüyle Ankara; Hititlerden Friglere; Friglerden Perslere, Galatlardan Roma İmparatorluğuna, Araplara ve nihayetinde kolonizatör dervişler ve Alperenler öncülüğünde Türk devletlerine kucak açan bu şehir; farklı medeniyet halkalarını geçmişten günümüze birbirine bağlayan derin bir kültürel ekolojiye sahiptir. Bu bakımdan Ankara şehri; sanıldığının aksine sadece bir bozkır şehri değil, aynı zamanda da tarihsel ve kültürel dokusuyla zaman kavramını ortadan kaldırıp üzerinde yaşadığı bütün medeniyetleri kendi zaman süzgecinde birleştiren uygarlıkların bileşke kabı mahiyetindedir. Bu bakımdan Ankara; cumhuriyet sonrası temelleri atıldığı, kurulduğu düşünülen köksüz bir başkent şehri olmaktan da çok uzaktır. ÖN SÖZ Devir, dönem ve yönelimlere göre çeşitlilik ve birikim kazanan, geçmiş ve gelecek arasında kaleydoskop işlevi gören kentlerin belleği; insan-yaşam-toplum üçgeninde kurgulanan bir döngü üzerine inşa edilir. Tarihsel ve günlük hayatın akışı içerisinde kent dokusunu meydana getiren her türlü gelişme insan denilen varlığın hafızasında aktarılır, yaşatılır, değiştirilir, dönüştürülür ve kuşakları aşan bir öngörü kabiliyetiyle gelecek nesillerin kent hafızasına miras bırakılır. Dolayısıyla kentler bu yönüyle aynı zamanda üzerinde barındırdığı insanın hikayesidir, toplumların, uygarlıkların dünya medeniyetine saklayıp sunduğu çeyiz sandığıdır. Bu bakımdan bir kentin belleği; üzerinde sakladığı geçmişin birikimiyle gelecek nesillere sunduğu çeyiz sandığıyla ölçülür, takdir edilir. Marka kimliği hüviyetine kentler, medeniyete sunduğu hafıza zenginliği sayesinde kavuşur. Ankara birçok medeniyete başkentlik yapması sebebiyle temsil şehir hüviyetinde marka kent kimliğine sahiptir. Coğrafi bakımdan istilalara açık ovaları, geniş düzlüklere sahip bir bozkır kenti olmasına rağmen kentin doğal korunaklı bir merkezinin olması, onu dünyadaki kentler arasında korunaklı şehir belleğine sahip │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │ kentler hüviyetine yükseltmiş, medeniyetlerin hafızasında “Korunaklı Şehir” marka kimliğiyle yer edinmiştir. ÖN SÖZ Ankara; kendine has iklim koşullarının sunduğu olanaklar neticesinde, sadece bu iklim içerisinde ipeksi parlak yünler verebilen tiftik keçileri sayesinde sofu dokumada dünya şehirleri arasında ün yapmış, dünya şehirlerinin giyim-kuşamda yüzyıllar boyunca ihtiyacını karşılamış, dünya medeniyetinin tescilli giyim-kuşam belleğidir. Ankara; günümüzden yaklaşık altı asır önce, henüz daha dünyadaki kentler cumhuriyet rejimiyle tanışmamışken, Ahi Cumhuriyeti dönemi sayesinde cumhuriyet yönetimine aşina olmuş, altı asırlık cumhuriyet belleğidir. Millî mücadele yıllarında üstlendiği misyonla Türk halkının örgütlenmesindeki öncü rolü sebebiyle Ankara; aynı zamanda da dünya şehirleri arasında lider kent belleğine sahip şehirler arasındadır. Bütün bu özellikler Ankara’nın; dünya şehirleri arasında karizmatik kent belleğini oluşturan dikey yönelimleridir. Ankara’nın yatay belleğini oluşturan unsurların başında ise Türkiye Cumhuriyeti kentleri arasında her şeyden önce devlet yönetiminin merkezi olması, sembol yapıları, tarihi binaları, kurum ve kuruluşlarıyla ülkenin nabzının attığı bir kent belleğine sahip olması gelir. Başkent olması sebebine de bağlı olarak Ankara’nın bu ayrıcalıklı konumu, onu şehirler arasında nirengi belleğini oluşturan yatay yönelimlerini inşa eder. Ankara’nın kent kimliği bağlamında üçüncü bellek halkasını oluşturan unsurlar ise Şair Orhan Veli’nin “Yazık Oldu Süleyman Efendi’ye” dizesiyle günlük hayata işaret ettiği, insan-mekân birlikteliğinde Ankara insanının oluşturduğu yönelimlerdir. Yatay döngüsellik içerisinde günlük yaşamda Ankaralıların; tarihi/kültürel/ popüler yönelimleri, kültürel üretiminin gerçekleştiği hanı, hamamı, çeşmesi, okulu, parkı, caddesi, lokantası, pastanesi, mesire yerleri gibi kent kimliğine, kent hafızasına katkı sağladığı oluşumlardır. Elinizdeki bu çalışma; Cumhuriyet’in 100.Yılına armağan niteliğinde hazırlanmış, tematik bir Ankara ansiklopedisidir. Bu çalışmada Ankara’nın merkez ve taşra ilçeleriyle birlikte bellek halkalarının her birine nüfus edebilecek bilgiler sunul- muştur. Çalışmada; Ankara’nın tarihsel misyonundaki belleği, başkent belleği ve Ankaralıların günlük yaşamda kent belleğine nüfus ettiği unsurların tamamı okuyucuların dikkatine sunulmuştur. Çalışmanın ortaya çıkmasında emeği geçen bütün hocalarımıza teşekkür ederiz. Dizgi, mizanpaj, tasarım sürecindeki emeklerinden dolayı Tuğrul Atasoy ve ekibine teşekkür ederiz. Çalışma sürecinde Ankara’ya dair belleksel zenginliklerinden yararlandığımız Haluk Balaban’a, Dericizade Faruk Küçük’e, Orhan Altıntuğ’a, İbrahim Öcal’a, “Ankara Hatırası” sayfasının değerli kurucuları Hilmi Sedefoğlu ve Erdoğan Güngör’e katkılarından dolayı teşekkürü bir borç biliriz. Ankaralılar Adına, Prof. Dr. Özkul ÇOBANOĞLU- Recep KOÇAK ÖN SÖZ Bütün bunlardan hareketle Mustafa Kemal Atatürk’ün “Ankaralıların benim gözümde ayrı bir yeri vardır” sözü, çalışmanın hazırlanmasında temel motivasyon kaynağımız olmuş, disiplinler arası bakış açısıyla çalışma vücuda getirilmiştir. Çalışmanın hazırlık süreci içerisinde geniş kapsamlı envanter çalışması hazırlanmış, yazılı kaynakların yanı sıra dijital kaynaklar ve sözlü kültür ortamında görüşme-mülakat teknikleri bağlamında elde edilen veriler de çalışmanın hazırlanmasında kullanılmıştır. KATKI SAĞLAYAN YAZARLAR KATKIDA BULUNANLAR ª Prof. Dr. Ahmet KÖÇ (AKDÜ, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi ABD) ª Prof. Dr. Ahmet OĞUZ (NEVÜ, FEF, Tarih Bölümü, Yakınçağ Tarihi ABD) ª Prof. Dr. Fatma ACUN (HÜ, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü) ª Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI (HBVÜ, Emekli) ª Prof. Dr. Hüseyin ÇINAR (AYBÜ, İTBF, Tarih Bölümü, Yeniçağ Tarihi ABD) ª Prof. Dr. Hüseyin Özgür ADADAĞ (GSÜ, İBF, Siyaset Bilimi Bölümü, Kentleşme ve Çevre Sorunları ABD) ª Prof. Dr. Melike KAPLAN (AÜ, DTCF, Halkbilimi Bölümü, Etnoloji ABD) ª Prof. Dr. Mesut ÇAPA (AÜ, TİTE, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi ABD) ª Prof. Dr. Mutlu TÜRKMEN (BAYÜ, SBF, Antrenörlük Eğitimi Bölümü, Antrenörlük Eğitimi ABD) ª Prof. Dr. Necati DEMİR (GÜ, GEF, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi, Türkçe Eğitimi ABD) ª Prof. Dr. Nurettin DEMİR (HÜ, EF, ÇTLB, Güney-Doğu Türk Lehçeleri ABD) ª Prof. Dr. Özkul ÇOBANOĞLU (HÜ, EF, Türk Halkbilimi ABD) ª Prof. Dr. Özge YALÇINER ERCOŞKUN (GÜ, MF, Şehir ve Bölge Planlama ABD) ª Prof. Dr. Sadık ERİK (HÜ, Emekli) ª Prof. Dr. Sariye Selhan YALÇIN USAL (MÜ, Mimarlık ve Tasarım Fak. İç Mimarlık Bölümü) ª Prof. Dr. Yahya AKYÜZ (AÜ, Emekli) ª Doç. Dr. Aslı BÜYÜKOKUTAN TÖRET (ESOGÜ, TDE, Türk Halk Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Aslı SAĞIROĞLU ARSLAN (ERÜ, EF, Sanat Tarihi Bölümü, Sanat Tarihi ABD) ª Doç. Dr. Ayşe ERSAY YÜKSEL (AÜ, İF, Türk İslam Sanatları Tarihi ABD) ª Doç. Dr. Cemile Burcu KARTAL (ATAÜNİ, İBF, Kamu Yönetimi, Siyaset ve Sosyal Bilimler ABD) ª Doç. Dr. Emin Alp MALKOÇ (İTÜ, Rektörlük, Atatürk İlkleri ve İnkılap Tarihi Bölümü) ª Doç. Dr. Erol GÖKŞEN (HÜ, Rektörlük) ª Doç. Dr. Funda BULUT (KÜ, EF, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi, Türkçe Eğitimi ABD) ª Doç. Dr. Gülten KÜÇÜKBASMACI (KÜ, İTBF, TDE, Türk Halk Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Hatice Kübra UYGUR (MAÜ, TDE, Türk Halk Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Hüsnü YÜCEKAYA (HBVÜ, FEF, Tarih Bölümü, Yakınçağ Tarihi ABD) ª Doç. Dr. İbrahim ÖZEN (İZÜ, İTBF, TDE, Türk Dili ve Edebiyatı) ª Doç. Dr. İbrahim USTA (BÜ, FEF, Doğu Dilleri ve Edebiyatları, Arap Dili ve Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. İhsan Seddar KAYNAR (HÜ, İBF, İktisat Bölümü, İktisat Tarihi ABD) ª Doç. Dr. İsmail Alper KUMSAR (DÜ, FEF, TDE, Yeni Türk Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR (AÇÜ, FEF, TDE, Türk Halk Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Meriç HARMANCI (YTÜ, FEF, TDE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Nurgül BEGİÇ (İDÜ, GSF, Geleneksel Türk Sanatları ASD) ª Doç. Dr. Özlem ÜNALAN (KİÜ, İTBF, TDE, Halk Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Perihan Hazel KAYA (SÜ, İBF, İktisat Bölümü, İktisat Tarihi ABD) ª Doç. Dr. Süleyman FİDAN (GAÜN, FEF, TDE, Türk Halk Edebiyatı ABD) ª Doç. Dr. Umur AŞKIN (TOGÜ, NUBF, Halkla İlişkiler ve Reklamcılık ABD) ª Doç. Dr. Umut ŞUMNU (BÜ, GSTMF, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü) ª Doç. Dr. Ümit POLAT (ÖHÜ, EF, EBB, Eğitim Programları ve Öğretim ABD) ª Doç. Dr. Yasemin İnce GÜNEY (BÜ, MMF, Mimarlık Bölümü, Mimarlık Tarihi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Ali Sait YAĞAR (İZÜ, İTBF, TDE, Türk Dili ve Edebiyatı) ª Dr. Öğr. Üyesi Bahanur GARAN GÖKŞEN (ARELÜ, FEF, TDE, Türk Dili ve Edebiyatı) ª Dr. Öğr. Üyesi Cemile Feyzan ŞİMŞEK (AYBÜ, MGSF, Mimarlık Bölümü, Bina Bilgisi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Çiğdem AKYÜZ ÖZTOKMAK (HBVÜ, FEF, TDE, Türk Halk Edebiyatı ABD) ª Arş, Gör. Ebru KILIÇ (NEVÜ, FEF, ÇTL, Güney-Doğu Türk Lehçeleri VE Edebiyatları ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Elif Nur ANBAR KALAY (AÇÜ, FEF, TDE, Eski Türk Edebiyatı ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Emrah TUNÇ (SCÜ, EF, THB, Toplumsal Uygulamalar ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Emre ÇUBUKÇU (IŞIKUN, STMF, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı) ª Dr. Öğr. Üyesi Erdem AKIN (NEVÜ, HBVE, Alevi Bektaşi Kültürü ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Eylem TEKEMEN ALTINDAŞ (AİBÜ, FEF, Tarih Bölümü, Yakınçağ Tarihi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Fatih KÖSE (SCÜ, EF, TDE, Türk Halk Edebiyatı ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Güliz TAŞDEMİR (TEDÜ, MTF, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı) ª Dr. Öğr. Üyesi Hasan Ali DİKEN (EBYÜ, FEF, TDE, Halk Edebiyatı ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Ömer Faruk KIRMIT (HBVÜ, FEF, Tarih Bölümü, T.C Tarihi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Özlem ŞAHİN (DÜ, EF, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi, Türkçe Eğitimi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Pınar KARATAŞ (HÜ, EF, THB, Türk Halkbilimi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Selim GÖK (KBÜ, SBMY, Sosyal Hizmetler Bölümü) ª Dr. Öğr. Üyesi Sinan YAMAN (TOGÜ, FEF, TDE, Halkbilimi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Zafer YILDIRIM (NEÜ, AKEF, TSBE, Tarih Eğitimi ABD) ª Dr. Öğr. Üyesi Zehra Görkem DURAN GÜLTEKİN (BATÜ, FEF, TDE, Halk Bilimi ABD) ª Öğr. Gör. Dr. Alev Öztürk MERDİN (KAEÜ, Rektörlük) ª Öğr. Gör. Dr. Ayşe UĞURELİ (Polis Akademisi) ª Öğr. Gör. Fatma Bilge ŞİMŞEK (ASBÜ, Rektörlük) ª Öğr. Gör. Dr. Hanife YAMAN (TOGÜ, FEF, TDE, Eski Türk Edebiyatı ABD) ª Öğr. Gör. Dr. Hatice GÜNDOĞAN (KAEÜ, Rektörlük) ª Öğr. Gör. Dr. Kazım CEYLAN (KAEF, Emekli) ª Öğr. Gör. Koray ALTINOK (MAKÜ, Rektörlük) KATKIDA BULUNANLAR KATKIDA BULUNANLAR ª Öğr. Gör. Dr. Nurullah GÖZCÜ (ASBÜ, Rektörlük) ª Öğr. Gör. Dr. Tülin GÜMÜŞ (Polis Akademisi) ª Arş. Gör. Dilan TAPAR (SİÜ, FEF, TDE, Yeni Türk Dili ABD) ª Arş. Gör. Doğan Bekir BİLGE (HÜ, EF, Türk Halkbilimi ABD) ª Arş. Gör. Dr. Samet DOYKUN (ÇOMÜ, EF, TSBE, Türkçe Eğitimi ABD) ª Arş. Gör. Dr. Selçuk GÜNDÜZ (MKÜ, FEF, TDE, Türk Halkbilimi ABD) ª Arş. Gör. Kamile SERBEST (NEVÜ, FEF, Türk Halkbilimi ABD) ª Arş. Gör. Kübra SOLMAZ (KİYÜ, İTBF, TDE, Eski Türk Edebiyatı ABD) ª Arş. Gör. Ramazan GÜLER (AYBÜ, MGSF, İTB, İletişim Tasarımı ASD) ª Dr. Büşra BAYSAL ª Dr. Büşra BİGAT AKÇA ª Dr. Çağla YILMAZ ª Dr. Mustafa DAĞ ª Dr. Mustafa METİN (MEB) ª Dr. Özlem GÜLENÇ İĞDİ (MEB) ª Dr. Özlem SEYHAN ª Dr. Perihan KİPER ª Dr. Sacide Fikret ÇOBANOĞLU ª Dr. Suat AKGÜL ª Dr. Yunus PUSTU (TDK) ª Ali BEZGİN (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Bilge TÜZEL (HBVÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Deniz Şule ÇALIŞKAN (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Didem ÇAĞLA (SÜ, EF, Eskiçağ Tarihi Doktora Öğrencisi) ª Dilay NAKIŞ HÜ (MSÜ, EF, Türk Halk Edebiyatı Doktora Öğrencisi) ª Duru Özden GÜRBÜZ (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi, MEB) ª Emine TAŞ (NEVÜ, FEF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Fatih SOLMAZ (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Fatma Gül GÜRBÜZ (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi, MEB) ª Hilal SARAÇOĞLU HÜ, TÜRKİYAT, Doktora Öğrencisi) ª İbrahim SOYSAL (Milli Savunma Üniversitesi) ª Kadir DEMİREL (TTK) ª Metin İPEK (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Mine AKDEMİR (HÜ, TÜRKİYAT, Doktora Öğrencisi) ª Nevin BÜYÜKKAYA (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Nezaket İslam HAYIRLIOĞLU (GÜ, Cumhuriyet Tarihi Doktora Öğrencisi) ª Olgun YALÇIN (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Recep KOÇAK (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi) ª Samet AYDOĞAN (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi, Milli Savunma Üniversitesi) ª Sebile YILDIZ AYBAK (TBMM) ª Serap PILGIR (HÜ, TÜRKİYAT, Doktora Öğrencisi) ª Sümeyye İLHAN (MEB) ª Tuğba BAĞBAŞI (ERÜ, Sanat Tarihi Doktora Öğrencisi) ª Yasemin KAMACI (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi, MEB) ª Yasemin TOKMAK HÜ, EF, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi, MEB) ª Zehra IŞIK (HÜ, TÜRKİYAT, Doktora Öğrencisi) ª Aslı CESUR (Bilim Uzmanı) ª Ayşe Nur TÜR (Bilim Uzmanı) ª Ayşe SARICAN (Bilim Uzmanı) ª Buse SORKON (Bilim Uzmanı) ª Hatice Beyza ÇUHADAR (Bilim Uzmanı) ª Hilal AKÇAY (Bilim Uzmanı) ª Hilal UĞURLUEL (Bilim Uzmanı) ª Kübra NİYAZOĞLU (Bilim Uzmanı) ª Tahsin YILDIRIM Bilim Uzmanı) ª Tuğba AYDIN (Bilim Uzmanı) ª Zülal SÖĞÜT (Bilim Uzmanı) ª Mehmet AKÇA (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Lisans Öğrencisi) ª Seyit MAVUŞ (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Lisans Öğrencisi) ª Sema GÜRCİ (HÜ, EF, Türk Halkbilimi Lisans Öğrencisi) ª Abdullah SARICAN (Salt Araştırmacı) ª Hulusi GÜRPINAR (Salt Araştırmacı) KATKIDA BULUNANLAR 1. BÖLÜM - ANKARA ADININ ETİMOLOJİSİ / 23 İÇİNDEKİLER Ankara Adı Üzerine ▶ Prof. Dr. Necati DEMİR............................................................................. 24 2. BÖLÜM - ANKARA İLİ AĞIZLARI / 26 Ankara Ağızları ▶ Prof. Dr. Nurettin DEMİR ..................................................................................27 Araştırmalar .........................................................................................................................................................27 Sınıflandırmalar ................................................................................................................................................. 28 Ses Bilgisi ..............................................................................................................................................................29 Ünlüler ............................................................................................................................................................................... 29 Ünlü Uyumları................................................................................................................................................................... 29 Ünsüzler ............................................................................................................................................................................ 29 Biçim Bilgisi ......................................................................................................................................................... 30 Fiilimsiler ............................................................................................................................................................ 30 Kişi Ekleri ............................................................................................................................................................. 30 Fiil Çekimi ............................................................................................................................................................ 31 Sözvarlığı ............................................................................................................................................................... 31 3. BÖLÜM - ANKARA ŞEHRİNİN FLORİSTİK YAPISI / 32 Ankara’nın Floristik Yapısı ▶ Prof. Dr. Sadık ERİK ..................................................................... 33 4. BÖLÜM - ANKARA’NIN BİTKİ ÖRTÜSÜ / 40 Ankara Çevresinin Bitki Örtüsü ▶ Prof. Dr. Sadık ERİK.............................................................41 Karaçam Ormanının Regressif Gelişimi ......................................................................................................42 5. BÖLÜM - ANKARA’NIN TARİHİ / 45 Ankara’nın Eski Çağ Tarihi ▶ Didem ÇAĞLA ................................................................................. 46 Paleolitik (Eski Taş) Çağ .................................................................................................................................. 46 Neolitik (Yeni/Cilalı Taş) ve Kalkolitik (Bakır) Çağ................................................................................... 46 Erken Tunç Çağı ................................................................................................................................................. 46 Hitit Dönemi .........................................................................................................................................................47 Frig Dönemi ..........................................................................................................................................................47 Lidyalılar Dönemi ............................................................................................................................................... 48 Pers Dönemi ...................................................................................................................................................... 48 Galatlar Dönemi ................................................................................................................................................. 48 Roma İmparatorluk Dönemi ......................................................................................................................... 49 Augustus Tapınağı .......................................................................................................................................................... 49 Tiyatro ................................................................................................................................................................................. 50 Büyük Roma Hamamı .................................................................................................................................................... 50 Roma Hamamı/Palatiumu ........................................................................................................................................... 50 Sütunlu Yol ........................................................................................................................................................................ 50 Ankara’da Ahiler Yönetimi Dönemi (1290-1354/1361) ▶ Dr. Kazım CEYLAN ..........................51 Ahi Yönetiminden Önce Ankara ve Ahilik .................................................................................................... 51 Ahi Teşkilatları ve Ahilik Sistemi ....................................................................................................................52 Ahilerin Ankara ve Uç Bölgelere Göçü .........................................................................................................53 Ankara’da Ahiler Yönetimi Dönemi ...............................................................................................................53 Ankara Ahi Reisleri/Efendileri .......................................................................................................................53 Ahi İshak ............................................................................................................................................................................54 Şemseddin Ahi Yusuf ......................................................................................................................................................54 Ahi Hüsameddin ...............................................................................................................................................................54 Ahi Kemaleddin (Ahi Hasan) .........................................................................................................................................54 Ahi Şerafeddin (Ahi Muhammed) ...............................................................................................................................54 Ankara Ahileri-1 ▶ Dr. Alev Öztürk MERDİN ................................................................................. 56 Ahi Mesud .............................................................................................................................................................56 Ahi Sinan ...............................................................................................................................................................57 Seyyid Şemseddin Ahi Yusuf ..........................................................................................................................57 Ahi Hüsameddin..................................................................................................................................................57 Ahi Şerafeddin .....................................................................................................................................................57 Ahi Yakup...............................................................................................................................................................57 Ahi Mecduddin Ankaravî ..................................................................................................................................57 Ahi Elvan ............................................................................................................................................................... 58 Ahi Yeşil ................................................................................................................................................................ 58 Ahi Bayezıd .......................................................................................................................................................... 58 Ahi Selman........................................................................................................................................................... 58 Ankara Velileri-1 ▶ Doç. Dr. Meriç HARMANCI............................................................................. 59 Hacı Bayram Veli.................................................................................................................................................59 Ankara Velileri-2 ▶ Doç. Dr. Gülten KÜÇÜKBASMACI ................................................................. 62 Akşemseddin .......................................................................................................................................................62 Ankara Savaşı ▶ Dr. Öğr. Üyesi Hasan Ali DİKEN ....................................................................... 65 Yeni Çağ’da Ankara ▶ Dr. Öğr. Üyesi Zafer YILDIRIM ................................................................68 İlk Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Ankara Mebusları ▶ Prof. Dr. Ahmet OĞUZ ................72 Kanun-İ Esasi’nin İlanı.......................................................................................................................................72 Meclis-İ Mebusan’ın Açılması .........................................................................................................................73 Ankara’dan Seçilen Mebuslar ve Faaliyetleri ............................................................................................73 Abidin Paşa’nın Ankara Valiliği ▶ Dr. Özlem GÜLENÇ İĞDİ ....................................................... 75 Abidin Paşa ...........................................................................................................................................................79 Eserleri ............................................................................................................................................................................... 82 Cihan Harbi Öncesi Vali Hulusi Bey’in Ankara Vilayeti ▶ Doç. Dr. İhsan Seddar KAYNAR....84 Millî Mücadele Döneminde Ankara ▶ Özlem SEYHAN .............................................................. 87 Ankara Müftüsü Mehmet Rıfat Börekçi ▶ Recep KOÇAK ........................................................90 Atatürk’ü Karşılayan Seymenler ve Seymenlik Geleneği ▶ Doç. Dr. Hatice Kübra UYGUR ......92 Ankara’nın Başkent Seçilme Süreci ▶ Buse SORKON............................................................... 94 Cumhuriyet’in İlanı ▶ Dr. Öğr. Üyesi Sinan YAMAN....................................................................96 Ankara Şehreminliği ve Şehreminleri (1924-1930) ▶ Prof. Dr. Mesut ÇAPA ........................ 97 Şehremini Mehmet Ali Bey ............................................................................................................................ 98 Şehremini Ali Haydar (Yuluğ) Bey ............................................................................................................... 99 Şehremini Asaf (İlbay) Bey ...........................................................................................................................100 Ankara Vali ve Şehremini vekilleri: vehbi ve Nevzat (Tandoğan) Beyler .........................................102 6. BÖLÜM - ANKARA VAKIFLARI / 105 Vakıf Medeniyeti ▶ Prof. Dr. Ahmet KÖÇ ................................................................................... 106 Ankara Vakıfları................................................................................................................................................. 107 İÇİNDEKİLER Mustafa Kemal 16 Mayıs 1919’da Bandırma Vapuru ile İstanbul’dan hareket etmiş 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkmıştır. Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı milli mücadelenin dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir. Bu tarihten itibaren vatanın istiklal savaşı başlamıştır. Sırasıyla MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE ANKARA Amasya Tamimi ile vatanın bütünlüğünün milletin bağımsızlığının tehlikede olduğu ifade edilerek milletin istiklalinin yine milletin azim ve karıyla kurtulacağı bildirilmiş, Erzurum Kongresinde milli sınırlar içerisinde vatanın parçalanamaz bir bütün olduğu belirtilmiş, bunlara ek olarak Dr. Özlem SEYHAN Sivas Kongresinde Meclis-i Mebusan’ın derhal toplanması kararı alınmıştır. Ardından Amasya görüşmelerinde İstanbul Hükümeti, Erzurum ve Sivas Kongrelerinde teşkil Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşından yenilgiyle çıkmasının ardından Mondros Mütarekesi imzalanmış ve akabinde Osmanlı toprakları fiilen İtilaf birlikleri tarafından işgal edilmeye başlanmıştır. Ordu terhis edilmiş, demiryolları itilaf devletlerinin idaresine verilmiş, haberleşme, telsiz ve telgraf denetimi işgal kuvvetlerine devredilmiştir. Yedinci ve yirmi dördüncü madde ile yapılan işgaller meşrulaştırılmaya çalışılmıştır. Mondros’un bütün maddeleri incelendiğinde Türk milletinin savunmasız bırakılmaya çalışıldığı anlaşılacaktır (Akbulut, 2011: 135). Diğer yandan İstanbul’un ve padişahın bu teşebbüsler karşısında sessiz kalması hatta pek çok şehre İtilaf birliklerinin işini kolaylaştıracak idareciler ataması halkı bir nevi çaresiz bırakmıştır (Süslü, 1994: 515). Bu noktada Kuvayı Milliye hareketi ortaya çıkmış pek çok kişi yaşadığı şehri, evini ve ailesini korumak için direniş örgütleri kurmuş ya da mevcut olan müdafaa-i milliye cemiyetlerine katılmıştır. edilen milli teşkilat ve Temsil Heyeti’ni resmen tanımıştır. Anadolu’nun her tarafı adeta bir ateş içerisindeyken İstanbul’da durumun pek parlak olmadığı aşikârdır. İşgal kuvvetleri İstanbul’u ve hükümeti adeta muhasara altına almış, hükümet İtilaf birliklerinin onay mercii konumuna gelmiştir. Bu şartlar altında İstanbul’da herhangi bir direnişin ya da bağımsızlık mücadelesinin mümkün olmadığını anlayan komutanlar Anadolu’ya geçmeye başlamıştır. Bu nedenle Mustafa Kemal resmi vazifeyle Anadolu’ya gitmeye gayret göstermiştir (Cebesoy, 2000: 40-41). Dokuzuncu Kolordu Müfettişi olarak bölgedeki iç asayişi ve istikrarı sağlayarak, asayişsizliğin çıkış sebeplerini tespit etmek gibi çeşitli talimatlarla Mustafa Kemal’e geniş yetkiler verilmiştir (Atatürk, 206: 7). mebusların geçiş güzergâhında bulunması, Mustafa Ke- Milli Mücadele’nin stratejisi, amacı, yöntemi bu gelişmeler sayesinde belirlenmiş, milli direniş bir sisteme bağlanmaya çalışılmıştır. Büyük oranda fikir safhası tamamlanan İstiklal Harbi’nin aksiyon safhası için gerekli hazırlıklara başlanmıştır. Bunun için 18 Aralık 1919’da Sivas’tan Anadolu’nun her bakımdan daha güvenli olan şehri Ankara’ya hareket edilmiştir. 27 Aralık’ta Mustafa Kemal ve arkadaşları Ankara’ya gelmiştir (Sarıhan, 1994: 295). Anadolu’nun tam ortasında bulunan Ankara stratejik açıdan son derece önemlidir. Doğu illerinde güvenliğin sağlanıp milli teşkilatlanmanın tamamlanmasından sonra batıya yönelmek ve cephelerle temasa geçmek, milli teşkilatları örgütlemek, yardım ve kontrolü sağlamak için Ankara adeta biçilmiş kaftandır (Özsoy, 2007: 222). Ankara’dan geçen demiryolu hattının İstanbul’a ve diğer cephelere bağlantıyı sağlaması, şehrin İstanbul’a gidecek mal Paşa’nın yakın arkadaşlarından Ali Fuat Paşa kumandasındaki 20. Kolordu’nun Ankara’da olması ve en önemlisi Ankara halkının milli mücadeleyi gönülden desteklemesi bu kararı etkilemiştir (Sarıoğlu, 2001: 13). Millî Mücadele’nin merkezi olarak seçilen Ankara’da halkın teşkilatlanmasında, İşgal kuvvetleriyle birlikte hareket edip Damat Ferit’in izinden giden Vali Muhittin Paşa’nın faaliyetleri etkili olmuştur. Vali, Ankara’da İttihatçıları ve İngilizlere karşı olan herkesi tutuklatırken, İngilizlerle iş birliği yapanları ödüllendirmiştir (Şimşir, 1988: 103). Bunun yanında azınlıkların taşkınlıkları, Fransızla- │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │ 87 rın ve İngilizlerin mevcudiyeti de halkın milli duygularını bir Türk vatanının sınırları çizilmiş, ekonomik müdaha- perçinlemiştir. Ancak en çok Ali Fuat Paşa kolordusuyla leler, siyasi baskılar reddedilerek tam bağımsız bir Türki- birlikte Ankara’ya geldikten sonra Ankaralıların teşkilat- ye öngörülmüştür (Seçkin, 2002: 136). Bunun üzerine 16 lanmasında önemli hizmetler vermiştir. İngiliz kontrol su- Mart 1920’de İstanbul itilaf devletleri tarafından resmen bayını saygısızlığından dolayı tutuklattırması, Vali Muhit- işgal edilmiş, Meclis-i Mebusan basılarak birçok vekil tin Paşa’nın icraatlarını açıkça eleştirmesi Ankara halkına tutuklanmıştır (Tansel,1991: 44). Derhal harekete geçen cesaret vermiştir (Süslü, 1994: 515). Ankara’da İzmir’in Temsil Heyeti çeşitli önlemler almıştır. İstanbul’un işgali işgal derhal protesto edilmiş, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve meclisin basılmasını protesto eden telgraflar çekilmiş, Ankara şubesi kurulmuş (Aytepe, 2004: 18), şehrin ileri İstanbul ile haberleşme kesilmiş (Uluğ, 1973:182-184), gelenleri özellikle Müftü Mehmet Rıfat Efendi (Börek- İstanbul’da yapılan tutuklamalara karşılık olarak Anado- çi) önderliğinde birleşerek mücadeleye başlamıştır (Oral, lu’daki itilaf subaylarının tutuklanması kararı verilmiş, 2021: 283). Anadolu’ya düşman sevkini önlemek için Geyve ve Ulu- Temsil Heyeti’nin Ankara’da coşkuyla karşılanmasının ardından Mustafa Kemal bütün teşkilatlara telgraf çekerek milli mücadelenin merkezin bundan sonra Ankara olduğu bildirmiştir (Atatürk, 2006: 228). Mustafa Kemal 1 kışla demiryolları tahrip edilmiş, Anadolu’dan İstanbul’a para ve kıymetli eşya gönderimi yasaklanmıştır. En önemlisi ise Ankara’da olağan üstü yetkilere sahip bir meclis açılmasına karar verilmiştir (Akşin, 2011:149). Paşa kendisine tahsis edilen ve şehrin beş kilometre dı- Ankara’nın bu tutumu İstanbul hükümetinin tepkisini şında bulunan Ziraat Mektebine yerleşmiştir. Burası hem çekmiş ve Damat Ferit İngilizlerin de isteğiyle Kuvayı ikametgâh hem de karargâh olarak kullanılmıştır (Aysal, Milliye ve Mustafa Kemal önderliğindeki milli mücadele 2007: 11). Ertesi gün Mustafa Kemal Ankaralılara bir hareketinin devlete ve halifeye isyan olduğu belirten ve konferans vererek memleketin içinde bulunduğu durumu, bahsi geçen asilerin öldürülmesinin dinen caiz olduğunu Mondros Mütarekesi’nin hükümlerini, Wilson İlkelerini, söyleyen fetvalar yayınlanmıştır (Tansel, 1991: 87-90). İtilaf devletlerinin amaçlarını (Atatürk, 2006:245) ve Si- Özellikle Şeyhülislam Durrizade Abdullah Efendi’nin vas Kongresinde alınan kararların bütün bu konjektörde imzasını taşıyan fetva işgal kuvvetlerinin yardımıyla hal- nasıl değerlendirilmesi gerektiğini anlatmıştır (Kocatürk, ka dağıtılmıştır (Oral, 2021: 282). Böylece fetva savaş- 1999:10). Temsil Heyetinin Ankara’daki ilk günleri çok ları denilen dönem başlamış Ankara ve İstanbul arasında yoğun geçmiş Meclis-i Mebusan’ın toplanması ve İstiklal karşılıklı fetvalar yayınlanarak halka dağıtılmıştır. Başta Harbi’nin hazırlıklarına dair pek çok konu üzerinde ça- Mehmet Rıfat Efendi’nin çabalarıyla Ankara’daki din lışılmıştır. Mustafa Kemal 29 Aralık 1919’da yayınladığı adamları milli mücadelenin dine aykırı olduğunu iddia genelgesinde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Ce- eden bu yaklaşıma karşı çıkmış, padişahın işgal altındaki miyeti’nin milletvekillerini İstanbul’dan önce Ankara’ya bir şehirde esir bulunması nedeniyle fetvanın meşru olma- çağırmıştır. Mebusların önce Ankara’ya gitmeleri İstan- dığı duyurulmuştur (Bayramoğlu, 1993: 489). bul’u rahatsız etmiştir. Öyle ki Ankara bir merkez haline gelmiştir (Şimşir, 1988:165-166). İstanbul’un işgali ve ardından hükümetin işgal kuvvetlerinin her istediğini yapar hale gelmesi üzerine halk esir 12 Ocak 1920 tarihinde son Osmanlı Mebusan Meclisi padişahtan ve hükümetten ümidini kesip bütün dikkatini açılmıştır. Bu esnada Anadolu’da milli bağımsızlık müca- Ankara’ya vermiştir (Cebesoy, 2000: 352). Zaten İstan- delesi son hızıyla devam ederken, işgallerin haksızlığını bul’un işgali üzerine Ankara’nın göstermiş olduğu tepki- bildiren protestolar çekilmiş, milli kongreler yapılmış, ler ve aldığı önlemler burada milli gücü temsil eden bir cepheler güçlendirilmeye çalışılmıştır. Mebusan Mecli- yapının olduğunu göstermiştir. Mustafa Kemal 19 Mart si’nde görüşülen en önemli konu 28 Ocak 1920’de kabul 1920’de Ankara’da bir meclisin toplanacağını duyurma- edilen Misak-i Millî’dir. Bir anlamda özgürlük ve bağım- sının ardından yurt genelinde mebus seçimleri yapılmıştır. sızlık bildirisi olan Misak-i Millî’de ulusal ve bölünmez Ankara’da meclisin açılmasına karar verilmesine rağmen 88 │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │ uygun bina temini konusunda sorun yaşanmış ve inşaat temsilcisi olmuştur. Lozan’la birlikte Türkiye’nin bağım- halinde olan İttihat ve Terakki Kulübü binasının inşası ta- sızlığı tescillenmiştir (Erikan, 2021:402-404). Millî mü- mamlanarak burası meclisin toplanması için uygun hale cadelenin en önemli safhasının idare edildiği, pek çok getirilmiştir (Tansel, 1991:93). Darülmuallim mektebin- tarihi kararın alınıp, milli varlığın şahlandığı Ankara’nın den okul sıraları taşınmış, meclis kürsüsünün arkasındaki 13 Ekim 1923 tarihinde başkent olmasına karar verilmiştir duvara Hattat Hulusi Efendi’nin yazdığı “Hâkimiyet Mil- (Aytepe, 2004: 21). letindir” yazısı asılmıştır (Erdoğan ve Günel, 2008: 151). Atatürk Ankara’ya geldiği zaman yaklaşık 25. 000 Nihayet 23 Nisan 1920 tarihinde milli ve dini unsurla- nüfuslu şehirde halk geçimini tarım ve hayvancılıkla sağ- rın ağırlıklı olduğu bir programla (Bayramoğlu, 1993:488) layıp, kısmen hammadde satmaktaydı (Vıllalta, 1982: Büyük Millet Meclisi açılmıştır. Ankara milletvekili olan 697-699). Şehirde içme suyu sıkıntısı mevcuttu. İlk ve Mustafa Kemal Meclis başkanlığına da seçilmiştir. Hü- sonbaharda taşan dereler sıtma hastalığına yol açan ba- kümet kurma çalışmaların hız verilmiştir. Ülkenin çeşitli taklıklar meydana getiriyordu (Turan, 2012: 15). Sert ka- yerlerinde çıkan isyanlar nedeniyle 29 Nisan 1920’de Hı- rasal iklim yaşam şartlarını zorlaştırıyordu. Ancak bu zor yanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır. Cepheler ile irtibat şartların yanında Ankara’nın stratejik önemi şehri milli kuvvetlendirilerek sevkiyatlara hız verilmiştir. Ayrıca ta- mücadelenin merkezi haline getirmiş, Mustafa Kemal’in rafsız devletlere notalar gönderilerek işgallerin haksızlığı Ankara’ya gelmesinden itibaren, İstiklal Harbi Anka- duyurulmuştur. Aslında Ankara’daki meclis açıldığı ilk ra’dan idare edilmiştir. Anadolu’nun geri kalmış taşra bir günden itibaren milletin mukadderatını eline almış ve ba- şehri olmasına rağmen Ankara halkının büyük bir azim ve ğımsız bir hükümet gibi çalışmıştır (Sarıoğlu, 2001, 17). iradeyle Mustafa Kemal’i desteklemesi, şehrin İstanbul Meclisin açılmasından Mudanya Mütarekesine kadar milli mücadelenin en önemli safhası yaşanmış, çete savunmalarından düzenli orduya geçilmiş, Yunana karşı İnönü Savaşlarında başarılar kazanılmış (Jaeschke, 1970: 146), Londra Konferansında Ankara Hükümeti İtilaf devletlerince tanınmıştır. Ankara hükümeti uluslararası alanda varlığını göstermiş, protesto notaları haricinde Sovyet Rusya ve Afganistan ile siyasi ilişkiler kurmuştur. Osmanlı Devleti’nin imzaladığı Sevr Antlaşmasını kesin suretle reddetmiştir. Dumlupınar, Aslıhanlar’da mücadeleye devam edilmiş, Kütahya Eskişehir Muharebelerinde Yunan ilerleyişi tehlikeli bir boyuta gelmiş (Selek,1982:1114) ve meclisin taşınması tartışmaları başlamıştır (Tansel, 1991: 176). Nihayet Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Ta- gibi kozmopolit bir yapıya sahip olmaması, yeni hareketin merkezi olmak bakımından daha önce başka bir devletin başkentliğini yapmamış ve izini taşımıyor oluşu, İstiklal Harbi’nin ve ulusal mücadelenin sembolü haline gelmesi Ankara’yı merkez yapan diğer amillerdir. Elbette Ankara’nın stratejik önemi, şehirden geçen yollar, işgallere açık olmaması, 20. Kolordu’nun burada bulunması, cephelere yakınlığı son derece etkilidir. Ayrıca Anadolu hareketinin gücünü yine kendinden aldığının bir göstergesi olarak da Ankara’nın tercih edilmesi manidardır. Ankara milli mücadele döneminde milli ruhun hayat bulduğu, bağımsızlık savaşının sevk ve idare edildiği, nihayet Türkiye Cumhuriyeti’nin inşa edildiği önemli bir merkez olarak değerlendirilmelidir. arruzla birlikte Anadolu’nun değişmez Türk vatanı olduğu bir kez daha tüm dünyaya ilan edilmiştir (Özsoy, 2007: 354). Türk İstiklal savaşının Türk zaferiyle sonuçlandığını gösteren ilk diplomatik ve siyasal antlaşma olan Mudanya Mütarekesi 11 Ekim 1922 tarihinde imzalanmıştır (Balcıoğlu, 2011: 324). Kazanılan zaferlerin ardından mecliste yapılan tartışmalar sonucunda 1 Kasım 1922 tarihinde saltanatın kaldırılmasına karar verilmiştir. Böylece Osmanlı Devleti hukuken sona ererken Ankara Türk milletinin tek │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │ 89 Kaynakça AKŞİN, Sina (2011) Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. ATATÜRK, Kemal (2005). Nutuk. (Haz. Zeynep Korkmaz). Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi. AYSAL, Necdet (2007). “Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’da İlk Günleri Ziraat Mektebi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 10, S. 39, s. 359-396. 1 AYTEPE, Oğuz (2004). “Ankara’nın Başkent Olması”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 33-34, s. 15-22. BALCIOĞLU, Mustafa (2011). “Direnen Millet Millî Mücadele: Ya İstiklal Ya Ölüm”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. BAYRAMOĞLU, Fuat (1993). “Millî Mücadele Yıllarında Ankara”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 9, S. 27, s. 485-492. CEBESOY, Ali Fuat (2000). Millî Mücadele Hatıraları. İstanbul: Temel Yayınları. ERDOĞAN, Abdülkerim ve Gökçe Günel (2008). İstiklal Savaşı’nda Ankara: Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı. ERİKAN, Celal (2021). Kurtuluş Savaşı Tarihi. (haz. Rıdvan Akın). İstanbul: İş Bankası Yayınları. JAESCHKE, Gotthard (1970). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. KOCATÜRK, Utkan (1999). Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. ORAL, Osman (2021). “Millî Mücadele’de Çıkarılan Ankara Fetvası’nın Psiko Sosyal Dini Temelleri”, DOI:10.52063/978-975-174861-4.10. ÖZSOY, Osman (2007). Saltanattan Cumhuriyete Kurtuluş Savaşı Olaylar Belgeler Gerçekler. İstanbul: Timaş Yayınları. SARIHAN, Zeki (1994). Kurtuluş Savaşı Günlüğü Erzurum Kongresinden TBMM’ye. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. SARIOĞLU, Mehmet (2001). Ankara Bir Modernleşme Öyküsü (19191945). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. SEÇKİN, Nalan (2002). Türkiye Böyle Kuruldu. Ankara: Ümit Yayıncılık. SELEK, Sabahattin (1982). Millî Mücadele. İstanbul: Örgün Yayınevi. SÜSLÜ, Azmi (1994). “Mustafa Kemal’in Anadolu’ya Gelişi ve Ankara’nın Millî Mücadele’deki Yeri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 10, S. 29, s. 511-525. ŞİMŞİR, Bilal (1988). Ankara…Ankara Bir Başkentin Doğuşu. Ankara: Bilgi Yayınevi. TANSEL, Selahattin (1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. TURAN, Mustafa (2012). “Atatürk’ün Ankara’ya Gelişi: Milli Temsil Meselesi”, Akademik Bakış, C. 5, S. 10, s. 1-24. ULUĞ, Naşit (1973). Siyasi Yönleriyle Kurtuluş Savaşı. İstanbul: Milliyet Yayınları. VILLALTA, Jorge Blanco (1982). Atatürk. (Çev. Fatih Özsu). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 90 │ Ankyra • Ancyre • Engüriye • Engürü • Angara • Angora • Ankara │