Euskal lexikoa dokumentazio historikoan: Gipuzkoako hainbat kasu

V. Ikergazte. Nazioarteko ikerketa euskaraz. Kongresuko artikulu-bilduma. Giza Zientziak eta Artea., 2023

Artikulu honetan Gipuzkoa erdialdeko testu zahar dialektal batzuk erkatu ditut, zer hizkuntza-ezaugarritan bat datozen eta zertan ezberdintzen diren ezagutzeko. Saio honen helburuak honako hauek dira: Gipuzkoako Urola, Goierri, Tolosaldea eta Beterri eskualdeetan iraganean egon diren hizkuntza-ezaugarrien sailak bereiztea; horietako bakoitza zein berrikuntzak definitzen duen zehaztea; eta berrikuntzok iker-eremuaren barrenean noraino hedatu/mugatu diren jakitea. Lau sail bereizi ditut behin-behinean. Zenbait zalantza eta zailtasun ere adierazi ditut, testu zaharrak erabiltzerakoan sortu ohi direnak.

BEHSS, 2019

Laburpena: Gipuzkoako Erdi Aroko dokumentazioa hainbat hizkuntzatan idatzirik dago. Horien artean deigarriena, zalantzarik gabe, gaskoia da. Egoera hau gaskoiek Gipuzkoan izan zuten eraginaren seinale da, bereziki Donostia eta Hondarribiaren arteko lurraldean. Hizkuntza horretan egindako agiri gehienak ikerkuntza ezberdinetan aipatuak izan dira, baina oraindik badira argitaratu gabe dauden zenbait testu. Hori da, hain zuzen ere, datozen lerroon helburua: dokumentu pare baten transkribaketa plazaratzea, baina beraien inguruko hausnarketa batzuk egiteko aukera galdu gabe. Izan ere, bi dokumentuetako batek badu berezitasun bat: Oiartzungo udalbatzak sortua izatea. Ustez, gaskoiekin harreman eza izan duen herria, hain zuzen ere. Gako-hitzak: Gipuzkoa. Donostia. Oiartzun. Erdi Aroa. Dokumentazioa. Gaskoi hizkuntza. Resumen: La documentación medieval guipuzcoana se encuentra escrita en diferentes idiomas. Entre ellos, el más llamativo es, sin duda alguna, el gascón. Este hecho es reflejo de la importancia que tuvo ese contingente poblacional en parte del territorio guipuzcoano, especialmente en la zona comprendida entre San Sebastián y Hondarribia. Ciertamente, la práctica totalidad de esa documentación ha sido mencionada en diversos estudios. Sin embargo, todavía quedan algunos escritos pendientes de publicación. Ese es, precisamente, el objetivo de las presentes líneas: presentar la transcripción de un par de documentos realizando, así mismo, algunas reflexiones. Uno de ellos, además, contiene una peculiaridad: está relacionado con Oiartzun, un pueblo que, teóricamente, ha estado alejado de la presencia gascona. Palabras clave: Gipuzkoa. San Sebastián. Oiartzun. Edad Media. Documentación. Idioma gascón. Abstract: Medieval documents of Gipuzkoa were written in various languages. One of them was the gascon, which could be, undoubtly, the most remarkable. Initially, this fact reflects the importance that gascon population had in the East zone of the Province, in the land comprised from San Sebastian to Hondarribia. The main documents written in that language have been mentioned and studied differents times, but until now, some of them continued unpublished. The aim of this article is transcribe two documents, but making some reflections around them too. Specially, because one of them has an inusual trait, because it was written by the council of Oiartzun, a town which, traditionally, has manteined away from the gascon influence. Keywords: Gipuzkoa. San Sebastián. Oiartzun. Middle Ages. Documents. Gascon language.

Fontes Linguae Vasconum 50 urte. Ekarpen berriak euskararen ikerketari / Nuevas aportaciones al estudio de la lengua, 2020

Lanak adituek berrikusi dituzte, itsu bikoitzeko sistemaren bidez/Los trabajos han sido revisados por pares doble ciego. Diseinua eta maketazioa/Diseño y maquetación: Kö estudio Imprimaketa/Impresión: Linegrafic

Euskalgintza Xxi Mendeari Buruz Xv Biltzarra Hizkuntza Gaiak 2008 Isbn 978 84 95438 26 3 Pags 399 469, 2008

Lehendakaritzako mahaia, entzuleak. Egunon guztioi. Euskaltzaindiaren historian, hauxe dugu XV. Biltzarra; hain zuzen ere, Akademiaren egitekoak eta, oro har, euskalgintzaren nondik norakoak gogoetapean jarri nahi dituen Biltzarra. Hori dela eta, aste honetan gaiez gai eta alorrez alor gabiltza. Atzokoa eta herenegunekoa aditu eta gero, gaur joanari so egitea dugu helburu, hortik ere, zerbait ikasteko asmoarekin. Helburu horretan, zalantzarik ez, lexikoak berebiziko garrantzia du. Atzokoan horretan jardun arren, gaur ere, gure autuan behinik behin, gai berbera dakartzuegu, esan bezala, zer edo zer ekar dezakegulakoan. Aipa ditzagun gure abiapuntuak. Badira euskararen tradizio lexikografikoan halako jarraitutasun lerroak hiztegigintzaren aldetik. Badira, orobat, hiztegiak, goitik behera eta xehetasun guztiekin euskara aztertzen duten hitz-bildumak. Gutxiago ditu euskarak, ordea, eremu lexiko jakin batetik hasi eta harenak biltzen dituztenak. Horri ekin nahi izan diogu oraingo honetan. Horretarako, hurbilen dugun esparru juridiko-administratiboa aztergai hartu eta horren barruan murgildu dugu geure burua. Eta Larramendi aukeratu dugu hasikina. Jakin badakigu aurrekoak ere badirela (hala nola, Landuccio 1 , Pouvreau 2 , Harriet 3 edota Urte 4), baina andoaindarraren hiztegia 5 dugu ziur asko euskararen ipi-apa guztiak zehatz eta mehatz landu zituen lehena, Euskal Herriko hegoaldean bederen.

Fontes linguae vasconum, 2005

E zer baino lehen, Rafael Karasatorre Bidaurre ikerlari etxarriarrari eskerrak eman nahi dizkiot, berak eman baitzidan duela urte pare bat, gutxi gorabehera, dokumentu hauen berri. Rafaelek emandako datuekin ez zitzaidan batere zail izan Nafarroako Artxibategi Orokorrean (NAO hemendik aurrera) dokumentu hauek bilatu eta, bertan, euskarazko testuak aurkitzea. Bihoakio, berriz ere, hemendik nire eskerrik zintzoena. 1 1629 urtekoa dugu dokumentu hau eta ondorengoa dio bere edukia eta egitura azaltzerakoan: El convento de San Agustin de Estella (agustinos calzados), sobre libranza de 100 ducados y

Anuario del Seminario de Filología Vasca …, 1989

Lapurdum, 2017

2020

Laburpena Artikulu honetan, izenburuak berak dioen bezala, zenbait gogoeta plazaratu nahi ditugu euskarazko lege-hizkeraren gainean. Hasi XVII. mendeko testu xumeetatik eta gaurko corpus berezi, terminologia banku, ikasmaterial eta testu juridiko sorta mardulera iristeko egindako ibilbidearen nondik norakoez arituko gara. Garbizalekeria eta itzulpenaren morroi izatea ezaugarri (izan) dituen hizkera juridiko horren erronkak eta aurrera egiteko oinarriak zein diren zehazten saiatuko gara, gure inguruko hizkuntzalari eta idazleek idatziak lagun hartuta.

Anuario Del Seminario De Filologia Vasca Julio De Urquijo, 2013

The only aspect of Old Basque dictionaries which seems to have attracted the attention of researchers has been their potential contribution to the lexical inventory of this language: this is an ahistorical J endogenous and utilitarian approach. The method-or lack of it-which underlies this approach brings about serious errors. These errors not only invalidate the conclusions but they also frequentely misportray the only history which this research is concerned with: the history of Basque words. O.Introducci6n* Hasta fechas muy recientes, los diccionarios vascos antiguos (entendiendo por tales todos los compilados antes de Azkue [1905-1906})1 han despertado, en general, un interes limitado: ademas de presentaciones bio-bibliograficas y algunas ediciones, rara vez crlticas, la investigaci6n, sin duda escasa, de este tipo de textos se ha centrado en la reconstrucci6n de la transmisi6n lexicografica de ciertas palabras. *Este trabajo esta elaborado dentro de los proyectos UPV 033.130-HA055/97, bajo la direccion de J. A. Lakarra, y PI97/49 del GV, bajo la direccion de J. Gorrochategi. Agradezco sinceramente a Ricardo Gomez y Joseba A. Lakarra"su paciencia para leer el primer borrador, los sugestivos comentarios que le dedicaron y su apoyo incondicional. (1) Como se vera, la eleccion de esta frontera temporal, no solo es algo establecido y comunmente aceptado, sino que ademas resul~a de singular importancia en la historia que vamos a reconstruir.