Schubvleuglign
| Schubvleuglign | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 E vintje van Graellsia isabellae. Vintjes ên dikkers pluum-vormige voelsprietn. | |||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||
| |||||||||
| Orde | |||||||||
| Lepidoptera L., 1758 |
De schubvleuglign, schubvlerkign of Lepidoptera zyn e grôote orde van insektn die de mottn en de vliendrs bevat. 't Is êen van de mêest wydverspreide en gemakklik êrkenboare insektnordn in de weirld [1]. De noame "Lepidoptera" wierd uutgevoen deur Carl Linnaeus in 1735 en is ofgeleid van 't Oed-Grieks λεπίδος (schubbe) en πτερόν (vleugle)[2]. Mêt e geschat antal van 174 250 sôortn [3] in 126 famieljes [4] en 46 superfamieljes [3] vertôon de schubvleuglign veele varjoasje van de groend-lichoamsipbow die êm ontwikkeld êt vo vôordêeln te bekommn no leefwyze en verspreidienge. Recente schattiengn loatn zien da d' orde verzeekrs mêer sôortn êt dan vroegre veroendersteld [5] en by de vier mêest sôortnryke ordn is, tegoare mê de vliesvleuglign (Hymenoptera), twêevleuglign (Diptera), en keevrs (Coleoptera)[1].
De sôortn schubvleuglign zyn gekenmerkt deur mêer dan drie sekundèère kenmerkn, e poar van de mêest ipvollnde zyn de schubn die 't lyf en de vleugls bedekkn, en e sôorte roltoenge of slurf, de proboscis. De schubbn zyn gewyzigde, ofgeplatte "oarn", en ze geevn aan vlienders en mottn undre buutngeweune varjoasje van kleurn en têekniengn. Bykans al de sôortn ên êen of andre vorm van vliezige vleugls, mêt uutzoendrienge van e poar die vleuglstomptjes ên of gin vleugls. Lik de mêeste andre insektn oendregoan de vlienders en de mottn e kompleete gedoanteverwisslienge. 't Poarn en 't leggn van eiers gebeurt deur de vulwasn insektn, geweunlik noaby of ip de voedslplantn van de larvn. De larvn wordn algemêen "rupsn" genoamd, en zyn totoal verschillnd van undre vulwassn motte- of vliendrevormn, mêt e cylindriesch lyf en e goed oentwikklde kop, moenddêeln en nul toe (geweunlik) 11 poar schynpôotn. O ze gruujn verandrn de rupsn van uutzicht lanst e seerje foazn die "instars" genoamd zyn. E kêe da ze hêelegans gerypt zyn, ontwikkln de larvn no puppn, angeduud lik e "krysalis" in 't gevol van vlienders en e "kokon" in 't gevol van mottn. E poar vlienders en veele motte-sôortn spinnn e zydn cocon vôo da ze verpuppn, terwyl da andre da nie doen, mor in de platse oendre de groend kruupn [1].
De schubvleuglign ên, gedeurnde miljoenn joarn, e grôote varjoasje van vleugle-têekniengn en kleurn oentwikkld die goan van êentôonige mottn glyknd ip deeze uut de verwante orde van de schietmottn (Trichoptera), toe de fel gekleurde en ingewikkld-geschildrde vliendrs [4]. Doarom zyn de schubvleuglign de best bekende en mêest populèère insektn-orde en zyn dr veele menschn die undre bizzig oedn me ze woar te neemn, te bestudeern, verzoamln, kwêekn, en dr kommêrsje in te doen. E persôon die ze verzoamlt of bestudeert wordt e "lepidopteriest" genoamd.
Vliendrs en mottn speeln e belangryke rolle in 't nateurlik ekostelsl lik bestuuvrs en lik voedsl in de voedslkettienk, doarenteegn zyn undre larvn beschowd lik e probleem vo de plantngruuj in de landbow, angezien undre belanrykste voedslbronn de leevnde plantn zyn. By veele sôortn kunn de wuuvetjes 200 toe 600 eitjes leggn, terwyl da by andre 't antal 30 000 ku zyn in êen dag. De rupsn die uut die eirs kommn kunn grôote schoa doen an veele têeltn. Veele motte- en vliendrsôortn zyn van ekonoomiesch belank deur undre rolle van bestuuvrs, de zyde die ze vôortbriengn of lik sôortn die ploagn verôorzoakn.
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Lepidoptera van Wikimedia Commons. |
Verwyziengn
[bewerkn | brontekst bewerken]<references>
- ↑ 1,0 1,1 1,2 (en) Powell Jerry A.; Cardé Ring T.; Vincent H. Resh 2009 : Encyclopedia of Insects (Chapter Lepidoptera), Academic Press, p. 557–587 ISBN 978-0-12-374144-8
- ↑ (en) Harper Douglas : Lepidoptera, The Online Etymology Dictionary
- ↑ 3,0 3,1 (en) Mallet, Jim 2007 : Taxonomy of Lepidoptera : the scale of the problem, The Lepidoptera Taxome Project, University College, London
- ↑ 4,0 4,1 (en) Capinera John L. 2008 : Encyclopedia of Entomology (Chapter Butterflies and moths), Springer, 2nd ed., 4, p. 626–672
- ↑ (en) Z.-Q. Zhang & W. A. Shear 2007 : Linnaeus Tercentenary: Progress in Invertebrate Taxonomy, Magnolia Press ISBN 978-0-12-690647-9 ; 2010 Kristensen, Niels P.; Scoble, M. J. & Karsholt, Ole 2010 : Chapter Lepidoptera phylogeny and systematics: the state of inventorying moth and butterfly diversity, p. 699–747