Jan Bart

Jan Bart, ôok gekend als Jan Baert of Jean Bart in't Fransche (Duunkerke, 21 oktober 1650 - odoar, 27 april 1702), wos e Vlamsche Duunkerksche koapr die tmeerndêel van zyn leevn in Fransche dienst i gevoarn. J'i ôok een tydje gediend ounder d'Ollandsche admiroal Michiel De Ruyter, mo oalde zyn grôotste succesn byst de Neegnjoarige Oorloge. Jan Baert wos beroemd deur zyn couroage en maneuvers, ip't ende van zyn leevn at 'n 386 bôotn veroverd en vele and're loatn zinkn of in brande loatn vliegn.

Leevn

Jan Baert wos afkomstig uut e familje van Duunkerksche zêeman'n en militairn. Ze voader wos Cornil Baert e ze moedr Catherine Jansen. Zyn oovrgrôovoader Michiel Jacobsen wos vice-admiroal van de Leege Landn vo de Spoansche keuniengn Filips II, Filips III en Filips IV. Ierdeure wos Jan Baert ôok familje van Cornil Weus die ôok e Duunkerksche koaper wos en byst den Tachtigjoarign Oorlog teegn d'Ollanders a gevochten. Jan Baert klapte Vlams juuste lyk hêel zyn familje.

Ip 16 september 1652 (toenda Baert apeupri twêe joar oud wos) gink Duunkerke, da toen bezet wos deur Vrankryk, were oovr in Spoansche and'n. Mo by de Slag by Duunkerke ip 14 juni 1658 herooverde 't Fransche leegr van Henri Turenne de stad were ip de Spanjoard'n. Ip diezelfd'n oavend overandigde de Fransche keunink Louis XIV de stad aan de Ingelsche die ip die moment boundgenootn woarn van Vrankryk. Als Brits burger diende Baert em ip zyn twoalf joar an ip e smokkelschip ounder kapiting Jerome Valbué.

Anval ip de Medway deur Pieter Corneliszoon van Soest, 1667

Koaper vo de Republiek

Vanaf zyn vuuftiende begoest em te voarn ounder 't commando van admiroal Michiel De Ruyter. Kort derachter, in 1666 allieerdn de Verenigde Provincies ulder, in de contexte van de Twêede Ingels-Ollandsche Oorloge me Vrankryk teegn Ingeland. Zyn voader Cornil Baert gieng dôo byst da tie in dienste van d'Ollanders en Ingelsch schip attaqueerde. Jan Baert zelve wos êest ingescheept als luutenant ip't schip Vette varken da d'Ingelsche mouvementn moeste surveilleern. Byst de zomer van da jaar wierd em ingescheept ip de Zeven Provinciën, 't vlaggeschip van d'Ollandsche marine. In juni 1667 nam tie ôok dêel an de Tocht na Chatham woarby da d'Ollandsche marine via de Medway en de Thems Londen wilden attaqueren, wa resulteerde in e beslissende Ollandsche oovrwinnienge. Achter de Vrede van Breda van 13 juli 1667, die en ende moakte an de Twêede Ingels-Ollandsche Oorloge, gaf de Ruyter an Baert 't bevel oovr De Gouden Eend.

Koaper in Fransche dienst

Wannêer Louis XIV in 1672 en oorloge start teegn de Verenigde Provincies en ezo de Ollandsche Oorloge begunt, es Baert twêede luutenant in Vlissingn en stapt ie tegoare me Charles Keyser oovr na de Franschn. In 1673 est'n twêedn in rang ouder koaper Willem Dorne an bôord van l'Alexandre die ounder Fransche voogdy en de garanti van koapersbrievn raids uutvoert ip vyandige bôotn. 't Joar derachter krygt Baert zelve 't commando oovr 't schip Le Roi David. Ip 3 februari 1675 trouwt Baert me Nicole Goutier of Gontier (1659-1682) en gift oar als trouwcadeau e buutgemakt fregat. In april 1676 scheept Baert in ip La Royale. In september van da joar, verkloarde Vrankryk den oorloge aan de bound van Hanzesteed'n. In Amburg wierd zyn schip La Royale geplunderd mo de koaper kan toch nog in Duunkerke groakn. In de latste joarn van d' Ollansche Oorloge stoudn Baert nog an't bevel van verschillige bôotn woarmee n'em vele Ollandsche en ôok Ingelsche voartuugn verooverde of dee zienkn. In 1677 stound ie ip't fregat La Palme an't ôofd van e vloot van zes scheepn. In juni 1678 viel tie by Texel me vier scheepn 't Ollansche fregat Schiedam an woarby da tie zwoar geblesseerd groakte mo toch de Schiedam koeste veroovern en na Duunkerke bringn. Zyn succes bleef nie onipgemekt deur zyn chefs, de minister van de marine Jean-Baptiste Colbert en de keunink zelve. Ip 10 oest 1678 tekend'n Vrankryk en de Republiek 't Verdrag van Nymeegn wordeur er en ende kwam an d'Ollansche oorloge.

Achter de Vrede van Nymeegn kwam Bart officiël by de Fransche keuninklyke marine ip recommendoasje van Vauban en ip 8 januari 1679 wierd ie deur Louis XIV benoemd tot luutenant ter zêe. Deur de vrede tusschn Vrankryk, de Republiek en Ingeland wos't ip die moment relatif kalme vo Baert. In 1681 vertrok tie an't ôofd van't fregat La Vipère ip missie teegn Barbaryse zêeroovers die de Middellandsche Zêe onvillig makten. Ip die missie koest em verschillige piroatebôotn veroovern, mo achter nen tyd kwoamn de piroatn en Vrankryk ôok tot en akkôord. In dien tyd wierd Baert ôok geconfrounteerd me nen ôop miserie in zyn familje deurda zyn moedr dôogienk en e poar moand'n derachter ôok zyn dochter en ip' ende van't joar ôok nog zyn vrouwe Nicole stiervn.

In 1683 verkloarde Spanje den oorlog an Vrankryk en ezo begoest de Frans-Spoansche oorloge (1683-1684). Byst dien oorloge koest Baert an bôord van Le Modéré tegoare me de markies van Ablimont e poar Spoansche scheepn entern in de gebuurte van Cadiz wa symbolisch wos vo de zwakte van de Spoansche marine in vergelykienge me de Fransche. De Spoansche keunink Koarel II zag da antins in en tekende in 1684 rappe e bestand me Vrankryk ('t Bestand van Regensburg), woardeur de Frans-Spoansche oorloge ten ende kwam. In 1686 wierd Baert benoemd tot kapiting ip't marinefregat La Serpente.

De Neegnjoarige Oorloge

In 1688 gienk Vrankryk me d'Iersche Jacobietn en d'Ottomoan'n als boundgenootn in oorloge teegn de Liga van Augsburg die bestound uut Ingeland, de Republiek, Spanje, 't Illig Roomsche Ryk, de Savoye en Zweedn en ezo gienk de Neegnjoarige Oorloge van start. In 1689 wierd Baert tegoare me Claude de Forbin belast me't escorteern van konvooin ip't Iengels Kanoal. Byst dien dienst wierdn ze by't eiland Wight in de tange genoomn deur d'Ingelsche en gevangngezet en na Plymouth gezondn mo ze koestn ontsnappn en were in Vrankryk groakn. Vuuftien doagn achter zyn ontsnapppienge, ip 20 juni 1689, wierd Baert tot kapiting ter zêe van de keuninkyke marine ter beloonienge van zun inspanniengn vo em ip te offern om de konvooin van commercantn te beschermn. Ip 13 oktober van da joar trouwde em me zyn twêede vrouwe Marie Jacqueline Tugghe. 't Joar derachter, in 1690, kreeg tie tbevel oovr 't fregat L'Alcyon in de vlôot die gedelegeerd wierd deur Tourville, de vice-admiral van de vlôot van de Levant die opereerde in de Middellansche Zee teegn Ollandsche en Ingelsche bôotn. Ip 10 juli 1690 vocht ie mee in de Slag by Beachy Head die resulteerde in e Fransche oovrwinnienge en derachter, in 1691 namtie tusschn juni en oest dêel an de Campagne de Large van Tourville teegn d'Ingelsche admiral Russell. Loater da joar toogde Baert nog mêer zyn vernuft ip zêe deur deur een Ingels-Ollandsche blokkoade van d'oavn van Duunkerke te breekn. Je koeste dus de oopn zêe bereikn woarda tie enigte bôotn plunderde en zyn buutgemakte stock afzette in Nôorweegn (da toen in vrede wos me Vrankryk). Derachter koest em ôok nog nen ôop Ollansche visserbôotn en ulder militaire escortes inpakkn en in de foule plunderde em ôok nog de Schotse kustn.

Ierdeur werd Jan Baert rappe bekend in hi Vrankryk en in 1692 wierd em uutgenodigd deur keunink Louis XIV in Versailles en kreeg em eerbewyzn vo zyn oovrwinniengn ip zêe. In 1693 ad ie 't bevel oovr de 62 kanon'n tell'nde Le Glorieux nog olsan ounder d'orders van Tourville die ondertusschn ol tot maarschalk wos benoemd. Achter de Fransche oovrwinnienge in de Slag by Lagos en d'innoame van't konvôoi van Smyrna, verloat ie me zyn schip de vlôot en versloat by Faro nog zes Ollandsche scheepn. Toen ze were woarn in Toulon, d'uutvalsbasisse van de Fransche vlôot van de Levant, kreeg Baert den ipdracht om na Duunkerke te goan om doar 't commando te voern over en eskoader van zes fregattn om e vlôot me groan vanuut 't Nôorse iland Flecker binn'n t'oaln vo Vrankryk wa tie me succes deed.

In 1694 deedn de hoavnblokkoades van de Liga van Augsburg de groanpryzn nog mêer stygn en kwamter ongersnôod in Vrankryk. Louis XIV dee dus nog mêer ankôopn van groan in Nôorweegn om de bevolkienge te voedn. Mo 't konvooi die de leevrienge na Vrankryk brocht wierd verooverd en de 96 Fransche groanscheep kwoamn in andn van d'Ollanders. Jean Baert sloagde der pertank in om me moar zes fregatn 't groankonvôoi t'erroovern in de Slag by Texel en ze na Vrankryk te bringn. Ierby wierd ôok d'Ollandsche admiral Hidde Sjoerds de Vries verwound en gevangngezet. Deur d'aksje van Baert doalde de groanprys in Vrankryk me 90% (va 30 tot 3 pound per scheepel) en wierd em nog mêer beroemd in Vrankryk. Louis XIV sloeg em ierip tot ridder en benoemde em tot commandant vande zêemacht van Duunkerke.

In 1695 bleevn d'Ingelschn de Fransche kust bestookn, voorol de strategisch geleegn oavnstad Saint-Malo. Jan Baert wierd er, tegoare me zyn oudste zeune François-Cornil Bart, belast me de verdedigienge van't fort Bonne-Espérance deed er me artillerie-anvalln d'Ingelsche wegvluchtn. In't begun van juni 1696 sloagde Baert der in om an bôord van de Maure, e fregat me 54 kanongs, me 7 andere bôotn d'oavn van Duunkerke uut te voarn. Vo de twêede kêe lukte em er dus in om oundanks de blokkoage van d'Ollanders en d'Ingelsche om uut Duunkerke te voarn. Byst zyn toch outndekte em ip 17 juni by de Doggersbank e konvôoi va 112 commerce-scheepn die van de Baltische Zêe kwoamn en begeleyd wierdn deur zes Ollandsche ôorlogsscheepn. Achter e vrêe gevecht koest em tkonvôoi van d'Ollanders versloagn en veroovern. Mo de Ingelsche boundgenootn van de Republiek stuurdn ol rappe versterkienge achter Baert an, vanuut Ingeland kwam en eskoader van 13 bôotn ounder bevel van admiral Benbow om 't konvôoi were te pakkn. Deur zyn oundertal besliste Baert van vier veroverde Ollandsche oorlogsbootn plat te brand'n en de Ollandsche gevangen'n me de twêe andere were te loatn voarn na ulder land. Me Benbow achter zyn gat, besloot Bart van me zyn buut na Denemarkn (da ton in vrede wos me Vrankryk) te vluchtn woar em nen tyd bleef totda tie ip 28 september were in Duunkerke koeste binn'ngeroakn me 25 buurgemoakte commerce-scheepn en nog 1200 krygsgevangen'n, achter ontsnapt te zyn an d'Ingelsche bôotn van Benbow en an d'Ollansche admiral Wanzel. Vo zyn oovrwinnienge in de Slag by Doggersbank wierd ie belôond me de titel van chef d'escadre van de Frans-Vlamsche provinsje.

Zyn graftombe in de Sint-Elooiskerke in Duunkerke

Kort derachter kreeg em ipdrachte van François Louis de Bourbon-Conti, de prinse van Conti en de Fransche kandidoat vo't Poolsche keuningschap, na Dantzig te voern. Toenda de Liga da vernam, zoundn ze 19 oorlogsscheepn na Duunkerke vo da te verindern. Baert ad 10 scheepn ter beschikkienge mo prefereerde van me mo zesse te vertrekkn. Gaccompagneerd deur nen ôop Fransche notoabeln lyk Marc-Antoine de Saint-Pol (Hêer van Hécourt en commandant van de Jersey) en Melchior de Polignac (die toen d'ambassadeur va Vrankryk in Pooln wos en loatr, in 1713 de kardinoal va Frankryk gieng komm'n), sloagde Bart erin van inde nachte van 6 ip 7 september Duunkerke uut te voarn en de vyandige bôotn af te schuddn. Zeevn doagn loatr kwoamn ze an by't nauw van de Sont en derachter, ip 15 september, wierdn ze verwelkomd in Koopnoagn (Vrankryk wos toen e boundgenôot van Denemarkn). Ip de 26ste kwoamn ze an in Dantzig vo der te verneemn da de teegnkandidoaat die gesteund wierd deur de Liga van Augsburg, Frederik-August van Saksen, ol gekrôond wos tout keunink August II van Pooln. Ze beslootn van ulder ambiesje nie te verre te dryven en ipnieuw te battern en ze kêerdn ton mo were na Vrankryk. Want onderttusschen wos ip 20 september 1697 de Vrede van Ryswyk getekend tusschn de Liga van Augsburg en Vrankryk en ezo woster en ende gekommn an de Neegnjoarige Oorloge.

Dôod

In 1702 stound de Spoansche Successieoorlog ipt punt van 't escaleern en Jan Baert wos belast me't bewoapenen van en eskoader in Duunkerke, mo je zo noois e rolle kunn'n speeln in die oorloge want ne kreeg e zwoare loungontsteekienge. Je stierf an de gevolgn dorvan by em thuus ip 27 april 1702 an 51 joar. Zyn lichoam wierd begroavn in de Sint-Elooiskerke van Duunkerke. Zyn graf wierd er mo weregevoundn in 1928 byst ipgroaviengn in de kerke.

Ommoagn achter zyn dôod

Achter zyn dôod bleef Jan Baert nen populairn volkseld van de Fransche marine. Surtout zyn repuutoasje van 386 bôotn t'en veroverend en nen hêeln ôop and're t'en loatn zienkn of in brande te loatn steekn gaf inspiroasje tot vele anekdotes over em.

Om zun erinnerienge t'onderoudn wierd ip 7 september 1845 e stanbêeld van em ipgericht deur 't stad Duunkerke. 't Bêeld es gemakt deur David d'Angers en stoat ip de vroegere place Royale die erdôopt es gewist tot place Jean Bart. Byst 't carnaval van Duunkerke wordt er by zyn bêeld ôok 't lied van Jan Bart gezoungn.

Verder zyn der in de lôop der tyd mêer of 27 bôotn van de Fransche marine achter em genoemd. Ôok zyn der buutn Dunnkerke verschillige stroatn en plings achter em genoemd.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Jean Bart van Wikimedia Commons.