Canton Tisin
Ticino (it)  | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
 | |||||
| Pozision | |||||
| Stato | Svìsara | ||||
| Capitałe |  Belanzana | ||||
| Popołasion | |||||
| Totałe | 353 343 (2018) | ||||
| Densità | 125,65 hab./km² | ||||
| Demònemo | ticinezi ,
 | ||||
| Idioma | italian | ||||
| Zeografia | |||||
| Parte de | Ticino (it)  e Svìsara italiana | ||||
| Àrea | 2 812,15 km² | ||||
| Altitùdene | 238 m | ||||
| Ponto pì alto | Adula (3 402 m) | ||||
| Ponto pì baso | Łago Magiór (193 m) | ||||
| Rente a | |||||
| Organizasion pułìtega | |||||
| Òrgano lejislativo | Gran Consejo (it) | ||||
| Còdazi de identifegasion | |||||
| ISO 3166-2 | CH-TI | ||||
| Còdaze de matricołasion | TI | ||||
| Fuzo oràrio | |||||
| Prefiso tełefònego | 091 | ||||
| Còdaze NUTS | CH07 | ||||
| Sito web | ti.ch | ||||
 | |||||
El Canton Tisin (Itałian Ticino; todesco, fransexe e romancio Tessin) el xe el canton pì meridionałe de ła Svisera, sol versante sud de łe Alpe. El ciapa el nome dal fiume Tisin che ło traersa da ła sortiva finmente al Paso de ła Novena (ted. Nufenenpass) finmente al Łago Majore.
Zeografia
[canbia | canbia el còdaxe]El Canton Tisin el xe l'ungioło canton de ła Confederasion Elvetga situà intieramente soto de łe Alpe. El gà na superfise de 2812 km² pari al 6,8% de ła intiera superfise Svisara. El teritorio Tisinexe el xe in bona parte delimità co l'Italia, de fati el canton el confina co ła penixoła a Est, Sud e Ovest e in tel contenpo a Nord-Ovest el confina col Canton Uri e a Nord col Canton Grixoni,
Su par xò 3/4 del teritorio el xe considerà produtivo, łe foreste łe coverxe on terso del canton ma anca i laghi i ciapa on grando toco de teritorio.
N'altro ełemento inportante del paexajo el xe sens'altro el fiume Tisin, che el pasa da Nord a Ovest traersando la Val Leventina e la Val Bedreto par finir drento el Łago Majore. Inte łe xone de Łocarno prima de rivare al sboco, el se trasforma in on teren de pałù, che el diventa na riserva naturałe cofluendo le so acue col fiume Verxasca.
I prinsipałi afluenti del fiume Tisin el xe el Bren, che el pasa inte ła Val de Blenio e la Moexa inte ła Val de Mesolcina e na granda parte del Sopraceneri, inte ła parte setentrionałe del canton. El fiume el ga formà col tenpo na vałe conosua cofà Val Riviera.
La xona osidentałe del canton ła xe invese bagnada dal fiume Maggia, mentre el baxeto del Verxasca (chel ghe dal nome a ła vałe omonima ła xe situada intra el Tisin e la Maggia. El Sud del Tesin invese el xe bagnà dal Łago de Ługan che pasando par el Trexa el finise anca eło drento el Łago Majore e de conseguensa in tel Tesin. Bona parte del teritorio el xe alpin, ma el Mendrisioto el ga on paexajo tipegamente da Pianura padana.
El canton el xe dividesto in dò parte, spacà in tel mexo dal Monte Ceneri, ste xone łe xe ciamae Sotoceneri e Sopraceneri, la prima soratuto la se gà afermà cofà na piasa finansiaria grasie a ła so poxision econòmega, tanto rente a Miłàn, infati anca se ła cavedałe pułitega ła resta Bełanxona, e cheła economega Ługan.
Demografia
[canbia | canbia el còdaxe]In tel 2005 la popołasion del Tisin la jera de 322.276 abitanti, oncò el numero dei abitanti xe cresuo, ma sta cresita demografega ła xe sta causà da ła forte imigrasion che la riva da l'Italia; Oncò la situasion ła mostra on Tisin chel xe formà par on cuinto da persone Italiane, Slave, Portoghexi, Spagnołe, Turche, Albanexi e Greghe.
La xona piasé popołà del Tisin ła xe Ługan, cò i sò cuaxi 60 000 abitanti, Seguio da Bełanxona che ła xe anca la sede pułitega del canton, suito dopo Łocarno, rivando dopo a łe cità picenine che no łe riva njianca a 10 000 abitanti: Airolo, Biasca e Ciaso.
Łéngua
[canbia | canbia el còdaxe]La lengoa del Canton Tisin xe el Tałian e el Tisinese, na variante dea lengoa lombarda ma che no ła xe riconosesta ufisialmente; El Tisin el forma co alcune vałi del Grixoni la Svisera Taliana.
El comun de Bosco/Gurin el xe l'unjoło comun del Tisin andove che se parla el Todésco.
Rełijon
[canbia | canbia el còdaxe]Par secołi l'unica rełijon acetà la jera el Catòłexexemo, ma oncò la Costitusion Cantonałe ła garantise libartà de culto de tute łe confesion. A causa de ła migrasion de tanta xente che la vien a vivare in Tisin, la situasion ła xe canbià na s-cianta rispeto a prima: ła Cexa Catòłega ła raprexenta oncora na parte beła granda de łe varie confesion (pì o manco el 70%) ma ghé xe anca Protestanti, Evanxełisti, ebraixi e Musulmani.
Distreti del canton Tisin
[canbia | canbia el còdaxe]Sta divixion aministradiva (Canton Tisin) ła ze dividesta in 8 distreti:
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Canton Tisin
el detien schemi gràfeghi so
| Controło de autorità | VIAF (EN) 143075287 · LCCN (EN) n81050238 · GND (DE) 4078208-6 · BNF (FR) cb11934424j (data) · BNE (ES) XX453641 (data) · WorldCat Identities (EN) n81-050238 |
|---|