Paruyr Arshavirovich

Paruyr Arshavirovich Hayrikyan (armancha: Պարույր Արշավիրի Հայրիկյան, 1949-yil 5-iyul, Sovetashen, Armaniston SSR) – Armaniston davlat arbobi. SSSRdan chiqarib yuborilgan oxirgi dissident (1988-yilda).

Biografiyasi

1956-1966 – Sovetshenskiy oʻrta maktabida oʻqigan.
1966-1969 – Yerevan politexnika instituti talabasi, bir vaqtning oʻzida trikotaj fabrikasida elektromontyor boʻlib ishlagan.
1967-yildan – yashirin " Armaniston milliy birlashgan partiyasi " aʼzosi (keyinchalik – rahbari). U 1969-yilda hibsga olindi. Va 4 yil qamoq jazosiga hukm qilindi, jazoni Mordoviyadagi qattiq tartibli koloniyada oʻtagan.
U 1973-yilda Yerevanga qaytib kelgach, maʼmuriy nazorat ostiga olingan.
1974-yil 5-fevral – nazoratni buzganligi uchun 2 yil lagerda oʻtirdi, suddan keyin esa KGB tergov hibsxonasiga joylashtirildi. Hammasi boʻlib, u 300 kundan ortiq jazo kameralarida oʻtirdi. ^[1]
1987-yildan boshlab u Yerevanga qaytib keldi va oʻzining quroldoshlari bilan birgalikda „Milliy oʻzini oʻzi belgilash“ partiyasini tuzdi.
1988-fevral oyida u SSSR hukumatini Sumgaitda arman aholisining pogromlarini birlashtirganlikda aybladi va fuqarolikdan mahrum qilindi Efiopiyaga deportatsiya qilindi. Xayrikyanning oʻzi xotiralariga koʻra:
Nega meni Efiopiyaga olib ketishdi? Chunki ular meni Amerikaga yoki Fransiyaga, Germaniyaga yoki Shveytsariyaga olib keta olishmasdi, chunki bu davlatlarda baʼzi qoidalar bor: Agar fuqaro davlatdan chiqarib yuborilsa, u holda u mamlakat tanlashi kerak. Bu mening zaxira variantim edi. Agar meni deportatsiya qilishsa, bojxona organlariga ularning davlatiga kelishni istamasligimni aytishim mumkin, deb oʻyladim. Shunda kommunistlar meni qaytarib olib kelishga va boshqa yoʻl izlashga majbur boʻlishar edi. Lekin ular meni Efiopiyaga olib ketishga qaror qilishdi. Sakkiz kishi, ulkan samolyot va boshqa hech kim. Ular menga yarim million pul sarflashdi. Armanistondan hukumatning maxsus samolyotini Moskvaga, Moskvadan maxsus ulkan samolyotda olib ketishayotgan edi… Menimcha, bu yuk samolyoti edi, yoʻlovchilar oʻrindiqlari bor edi, „Boing“ kabi ikki qavatli edi – aniq shunaqa edi, chunki bunday ulkan samolyot Efiopiyaga uchayotgan edi – nima uchun? Hech kim mendan hech narsa soʻramadi, faqat bir guruh KGB mutaxassislari kelib, bir nechta qogʻozlarni toʻldirishdi ^[2] .
1990-yil noyabr oyida u noqonuniy ravishda Armanistonga qaytib keldi.
- Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, u Efiopiyadan Armaniston SSRga SSSR KGB yettinchi boshqarmasining „A“ guruhi yordamisiz qaytgan, chunki Hayrikyan oʻlim xavfi ostida edi ^[3]
1988-1992-yillar – SSSR milliy-xalq harakatining rahbari, „Demokratiya va mustaqillik“ xalqaro tashkiloti raisi etib saylangan.

1990-1995-yillarda – Armaniston SSR Oliy Kengashi deputati. Davlat mustaqilligi va milliy siyosatni tasdiqlash masalalari boʻyicha doimiy komissiya aʼzosi. „Erkin parlamentariylar“ parlament guruhi kotibi.
1992-1993 – Gori viloyati qoʻmondoni, Syunik viloyatida qochqinlarni himoya qilish va joylashtirishni tashkil etish choralarini koʻrdi.
1995-1999 – Parlament aʼzosi. Tashqi aloqalar boʻyicha doimiy komissiya aʼzosi. „Milliy oʻz taqdirini oʻzi belgilash“ partiyasi rahbari.
1998-1999-yillarda – Armaniston Prezidenti huzuridagi konstitutsiyaviy oʻzgarishlarni tayyorlash komissiyasini boshqargan.
1999-2002 – Armaniston Inson huquqlari komissiyasi raisi.
2002-yildan – „Birlashgan oʻzini oʻzi belgilash“ partiyasi rahbari.
2003-yil fevral oyida Armaniston prezidentligiga nomzod boʻlgan.
2012-yil dekabr oyida Armanistonda boʻlib oʻtadigan 2013-yilgi prezidentlik saylovlarida yana oʻz nomzodini ilgari surdi. ^[4] ^[5]
2013-yil 31-yanvarda u suiqasddan omon qoldi (Yerevanda, Tpagrichneri koʻchasida, ota-onasining uyi yaqinida) yelkasidan yaralandi. ^[6]

Hayrikyan qoʻshiqlar, sheʼrlar, nasriy asarlar, xotiralar va ssenariylar muallifi.

Kitoblar

Nur izlashda, Paruyr Hayrikyan, AQSh, Xlibris, 2015, 192 p. ISBN 978-1-5144-1787-4
Demokratiya va toʻliq demokratiya formulasi yoki demokratik parlament tizimining zaruriy xususiyatlari, Paruyr Hayrikyan, Yerevan : UNSD nashriyoti, 2007, 16 b.
Paruyr Hayrikyan, Mutlaq demokratiya sari, Yerevan, 2013, 44 b. (arman tilida)
Paruyr Hayrikyan, Nurga boradigan yoʻlda, Yerevan, 2004, 160 b. (arman tilida)
Paruyr Hayrikyan, Va shuning uchun hayot uchun (qoʻshiqlar va sheʼrlar), Yerevan, 1997, 64 p. (arman tilida)
Paruyr Hayrikyan, Ozodlik qoʻshiqlari, Yerevan, 1996, 32 b. (arman tilida)

Bibliografiya

Ovsienko, Vasiliy. Bizning doʻstimiz Paruyr Hayrikyan; Ed. L. Pogosyan. Yerevan : ONS, 2015-yil. 28 bet.
Kheifets M. R. Harbiy kotib asir: Paruyr Hayrikyanning hikoyasi. – London : OPI, 1985 (pdf)
Kheifets M. R. Harbiy kotib asir: Paruyr Hayrikyan hikoyasi: (Kitobdan parchalar). – Yerevan : ONS, 1997-yil. – 96 s.
Xonzodyan, Norayr. Sovet Ittifoqi demokratik harakatlarining asoschisi va rahbari. Yerevan, 2003-yil. 62 bet. (arman tilida)

Eslatmalar

↑ (na arm.) Բեզոյան Զ., Պողոսյան Ա. Պարույր Հայրիկյանի որոնումների և մաքառումների 50 տարիները, Եր. 44 էջ, էջ 22
↑ „ПАРУЙР АЙРІКЯН ПРО СТУСА І ПРО СЕБЕ“. Дисидентський рух в Україні. 2023-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-mart.
↑ Boltunov M. Ye. Glava 5. „Posledniy iz mogikan“ gruppi „A“ // Zolotie zvyozdi „Alfi“. – M.: Kuchkovo pole, SDYuTsSYe, 2009. – 156 s. – 1500 ekz. – ISBN 978-5-9950-0058-7.
↑ Paruyr Ayrikyan: Moe reshenie ballotirovatsya v prezidenti privelo k skromnosti na politicheskoy arene
↑ „Паруйр Айрикян высоко оценивает свои шансы на выборах“. 2012-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-yanvar.
↑ TsentrAziya: Pulya v plecho. Na kandidata v prezidenti Armenii Paruyra Ayrikyana soversheno pokushenie^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка

Havolalar

[1] (na arm.) Բեզոյան Զ., Պողոսյան Ա. Պարույր Հայրիկյանի որոնումների և մաքառումների 50 տարիները, Եր. 44 էջ, էջ 22

[2] „ПАРУЙР АЙРІКЯН ПРО СТУСА І ПРО СЕБЕ“. Дисидентський рух в Україні. 2023-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-mart.

[3] Boltunov M. Ye. Glava 5. „Posledniy iz mogikan“ gruppi „A“ // Zolotie zvyozdi „Alfi“. – M.: Kuchkovo pole, SDYuTsSYe, 2009. – 156 s. – 1500 ekz. – ISBN 978-5-9950-0058-7.

[4] Paruyr Ayrikyan: Moe reshenie ballotirovatsya v prezidenti privelo k skromnosti na politicheskoy arene

[5] „Паруйр Айрикян высоко оценивает свои шансы на выборах“. 2012-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-yanvar.

[6] TsentrAziya: Pulya v plecho. Na kandidata v prezidenti Armenii Paruyra Ayrikyana soversheno pokushenie^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]