Zayd ibn Horisa
| Zayd bin Horisa زيد بن حارثة | |
|---|---|
 | |
| Tugʻilishi |
581-yil Yaman |
| Vafoti |
629-yil Busra, Vizantiya imperiyasi Silsiz urush |
| Turmush oʻrtogʻi |
Ummu Ayman binti Saliba Zaynab binti Jahsh |
| Dini | Islom |
Zayd ibn Horisa (arabcha زيد بن حارثة ) 581–629 yillar oralig'ida yashab o'tgan[1] — ozod qilingan qul va Muhammadning asrandi oʻgʻli. U Qur'onda ismi zikr qilingan yagona sahobadir. (Ahzob surasi, 33:37).
Biografiyasi
[edit | edit source]U Yamanda tug'ilgan. Sakkiz yoshida u oilasidan o'g'irlab ketilgan va Makkaga olib ketilgan va u yerda qul sifatida sotilgan. Hakim ibn Hizom uni olib, xolasi Hadichaga hadya qildi. Xadicha Muhammadga uylanganidan keyin uni Muhammadning o'g'liga aylandi.
Oradan yillar o‘tib, uning izlarini topgan Zayd bin Horisaning oilasi uni qaytarib olmoqchi bo‘ldi. Muhammad unga ketish yoki qolish taklifini beradi. Zayd Muhammadning yonidan ketishni istamaydi. Shunda Muhammad uni asrab olganini va endi uning merosxo'ri ekanligini e'lon qildi. Shundan so‘ng, Qur’onda tug‘ilish va o‘gay farzandlar bir xil emasligi haqidagi oyat aytilgunga qadar Zayd ibn Horisa Zayd ibn Muhammad (Muhammad o‘g‘li Zayd) deb atalgan.[2]
Islomni qabul qilgan birinchi to‘rt kishidan biri bo‘lgan Zayd bin Horisa 622 yili hijratda qatnashib Makkadan Madinaga hijrat qilgan. Islom dinini yetkazish uchun Muhammad bilan birga Toifga boradi. Toif ahli ularni haydab, toshbo‘ron qildi. Mish-mishlarga ko‘ra, Zayd bin Horisa Muhammadni toshlardan himoya qilish uchun o‘zini qalqon qilgan.[3]
Muhammad asrandi o‘g‘li Zaydni enagasi Ummu Aymanga uylantirgan bo‘lsa-da, bu ayolning qariganligi va ba’zi sabablarga ko‘ra Zaydni xolasining qizi Zaynab binti Jahshga uylantirgan edi. Biroq bu nikoh ko‘ngildagidek bo‘lmadi va Zayd va Zaynab bilan ajrashdi. Darhol Muhammad alayhissalom o‘zining ajrashgan kelini Zaynabga “Allohning amri bilan” uylandi (Ahzob surasi 33:37), bu islom tarixida, ayniqsa, sharqshunos olimlar tomonidan eng bahsli voqealardan biri bo‘ldi.
Zayd Muhammaddan olgan amrga binoan Banu Fezor qabilasiga yuborilganda, bu qabila boshlig‘i Ummu Kirfaning ikki oyog‘iga ikkita alohida arqon bog‘langan, oyoqlari esa ikkita tuyaga, so‘ngra tuyalarga bog‘langan. Ayol ikki qismga bo'linmaguncha haydalgan.[4][5][6] Qatldan keyin Ummu Kirfaning boshi kesilgan va keyin Madina ko'chalari bo'ylab yurishgan.[7]
Zayd Badr, Uhud va Xandaq janglarida qatnashgan. U Vizantiya qo'shini bilan Mu'ta urushida Islom armiyasining qo'mondoni etib tayinlangan. Muhammad alayhissalomning bu topshiriq haqida rivoyat qilgan hadislari quyidagicha:
- Zayd ibn Horisani qo‘mondon qilib tayinladim. Agar Zayd ibn Horisa shahid bo‘lsa, uning o‘rniga Ja’far ibn Abu Tolib o‘tirsin. Jafar ibn Abu Tolib shahid bo‘lsa, Abdulloh ibn Ravoha o‘tishi kerak. Agar Abdulloh ibn Ravoha ham shahid bo‘lsa, musulmonlar o‘zlaridan munosib kishini tanlab, o‘zlariga qo‘mondon qilishlari kerak.
U Mu'ta urushida halok bo'lgan. Aytishlaricha, Muhammad alayhissalom sahobalarga o‘limini aytib, ko‘z yoshlari bilan: “Allohim, Zaydni kechir! Allohim, Zaydni kechir! Allohim, Zaydni kechir! Allohim, Jafarni kechir, ey Allohim, Abdulloh ibn Ravohani kechir” - deganligi aytiladi.[8]
Eslatmalar
[edit | edit source]- ↑ „ZEYD b. HÂRİSE“ (Türkçe). TDV İslâm Ansiklopedisi. 28 eylül 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 eylül 2022.
- ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 2 ağustos 2011da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-mart.
- ↑ İbn Sa'd, et-Tabakâtü'l-Kübrâ, Beyrut 1960, I, s. 212
- ↑ The History of Al-Tabari: the Victory of Islam, trans. Michael Fishbein, SUNYP, 1997 — 95-97-bet.
- ↑ The Muslim Empire and the Land of Gold, p.287, Rodney J. Phillips, Strategic book publishing
- ↑ „"Zeyd b. Harise'nin Beni Fezarilere Gönderilmesi, İslam'ın Hareket Metodu 3", davetulhaq.com“. 27 ocak 2018da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27 ocak 2018.
- ↑ Al nass Al Muases wa Mujtamahu — 174-bet.
- ↑ İbn Sa'd, et-Tabakâtü'l-Kübrâ, Beyrut 1960, III, s. 45