Қазвин вилояти
| Йил | Аҳоли | ±% |
|---|---|---|
| 2006 | 1 143 200 | — |
| 2011 | 1 201 565 | +5.1% |
| 2016 | 1 273 761 | +6.0% |
Қазвин вилояти (форсча: استان قزوین , Остон-э Қазвīн) – Эроннинг 31 вилоятидан бири . У мамлакатнинг шимоли-ғарбий қисмида жойлашган бўлиб, унинг маркази Қазвин шаҳридир . Вилоят 1993-йилда Теҳрон вилояти таркибидан ташкил топган. Қазвин вилоятининг туманлари: Қазвин тумани, Такестан тумани, Абек тумани, Буин Заҳра тумани, Мобарака тумани, Алборз тумани ва Аваж тумани. Энг йирик шаҳарлари Қазвин, Такестан, Абек, Алванд, Эрон, Бидестан, Мобаракеҳ, Моҳаммадиеҳ ва Эқбалияҳ.
Вилоят 2014-йил 22-июнда фақат мувофиқлаштириш ва ривожлантириш мақсадида вилоятлар 5 та ҳудудга бўлинган ҳолда 1-минтақа таркибига киритилган[1]
2011-йилги аҳолини рўйхатга олиш маълумотларига кўра, вилоят аҳолиси 1,2 миллион киши бўлган, уларнинг 68,05 фоизи шаҳарларда ва 31,95 фоизи қишлоқларда истиқомат қилган. Эркаклар ва аёллар нисбати 50,7 дан 49,3 % гача. Вилоят аҳолисининг 99,61 фоизи мусулмонлар, қолганларнинг 0,39 фоизи бошқа дин вакиллари эди. Саводхонлик даражаси 82 % дан юқори бўлиб, Эронда 7-ўринни эгаллайди.
Қазвинда турли этник гуруҳлар яшайди.[2] Қазвин шаҳрида асосан форс тилида қазвиний талаффуз билан гаплашадиган этник форслар истиқомат қилади. Вилоятнинг жануби-шарқий қисмида озарбайжон тилида гаплашадиган озарбайжонлар яшайди.[3] Тац вилоятнинг марказий қисмида, Такестан атрофида яшайди ва тати тилида гаплашади.[4] Ниҳоят, вилоятнинг шимолий қисмидаги Аламутдаги аҳолининг аксарияти гилакий тилининг лаҳжасида гаплашадиган гилаклардир.[5][6] Бироқ, бошқа манбаларнинг таъкидлашича, Аламутдаги кўпчилик „тац“ мозандерани бўлиши мумкин.[7][8][9]
География ва иқлим
[edit | edit source]
Вилоят 15821 тани қамраб олади км 2 узунликдаги Гринвич меридианидан 48-45 – 50-50 шарқда ва экватордан 35-37 – 36-45 шимолий кенгликда. Вилоят шимолда Мозандарон ва Гилон, ғарбда Ҳамедон ва Занжон, жанубда Маркази, шарқда Теҳрон вилоятлари билан чегараланган. Вилоятнинг машҳур тоғлари Сиалан, Шаҳ Алборз, Кҳашчал, Сеҳидкуҳ, Шожаэ Дин, Алеҳтареҳ, Раманд, Агҳ Дагҳ, Кҳарагҳан, Саридагҳ, Солтан Пир ва Сиаҳкуҳ тоғлари бўлиб, уларда Сиалан баландлиги Алборз ва 175 м. Бу энг баланд 4056 м. Ҳаммаси Алборз марказий занжирининг бир қисмидир. Вилоятнинг энг паст нуқтаси Таром э Софлада жойлашган.
Вилоятнинг шимолий қисмларида иқлими қишда совуқ ва қорли, ёзда мо''тадил. Жанубда иқлим юмшоқ, қиши нисбатан совуқ ва ёзи иссиқ.
Тарихи
[edit | edit source]Қазвин Форс империясининг собиқ пойтахти бўлган ва 2000 дан ортиқ меъморий ва археологик обидаларни ўз ичига олади. Бу бутун тарих давомида оммавий маданият маркази бўлган бугунги кунда вилоят марказидир.
Қазвин текислигидаги археологик топилмалар милоддан аввалги 7000-йилларда шаҳар қишлоқ хўжалигига оид аҳоли пунктлари мавжудлигини кўрсатади. „Қазвин“ ёки „Касбин“ номи минг йиллар олдин Каспий денгизининг жанубида яшаган қадимги қабила Cасдан олинган. Каспий денгизининг ўзи аслида ўз номини худди шу келиб чиқишидан олган. Қазвин географик жиҳатдан Теҳрон, Исфаҳон ва Форс кўрфазини Каспий денгизи қирғоғи ва Кичик Осиё билан боғлайди, шунинг учун унинг бутун асрлар давомида стратегик жойлашуви.
Қазвин Эрон тарихидаги тарихий ўзгаришлар ўчоғи бўлган. Ислом даврининг дастлабки йилларида Қазвин араб қўшинлари учун таянч бўлиб хизмат қилган. Чингизхон (13-аср) томонидан вайрон қилинган Сафавий подшоҳлари 1548-йилда Қазвинни Сафавийлар империясининг пойтахтига айлантириб, фақат 1598-йилда Исфаҳонга кўчиришган. Қожарлар сулоласи ва ҳозирги даврда Қазвин Теҳронга яқинлиги туфайли доимо энг муҳим ҳукумат марказларидан бири бўлган. Валиаҳд шаҳзода ва савдо вазири Аббос Мирзо ҳам Қазвин ҳокими эди.
Қазвин Аламут яқинида жойлашган бўлиб, у ерда исмоилийларнинг яширин ордени асосчиси, машҳур Ҳасан-и Саббоҳ фаолият юритган.
Генерал Ризо Хоннинг Россияда ўқитилган казак бригадаси билан давлат тўнтариши Қазвиндан бошланган. 1921-йилда Паҳлавийлар сулоласининг асос солишига олиб келди.
1962-йил Буин Заҳра зилзиласида 12225 киши ҳалок бўлди.
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ همشهری آنلاین-استانهای کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند
- ↑ „روزنامه ولایت قزوین - استان قزوین؛ گنجینه زبانهای ایرانی“.
- ↑ „Қазвин“. 2016-йил 4-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-ноябр.
- ↑ „Қазвин“. 2016-йил 4-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 10-ноябр.
- ↑ „روزنامه ولایت قزوین - استان قزوین؛ گنجینه زبانهای ایرانی“.
- ↑ „Wелcоме то Энcйcлопаэдиа Ираниcа“.
- ↑ Жаафари Деҳагҳи, Маҳмоуд. Ираниан Лангуагес анд Диалеcц Паст анд Пресент, Теҳран — 261-бет.
- ↑ Бержиан. „Деcреасинг аттентион то тҳе Мазандариан лангуаге ин тҳе 20тҳ cентурй“. ИРНА. Қаралди: 19-декабр 2020-йил.
- ↑ „Cонсидератионс абоут тҳе диалеcт оф Аламут дистриcт фром тҳе нортҳерн диалеcц оф Иран“. پرتال جامع علوم انسانی.