Бош вазир

Бош вазир (инглизча: приме – биринчи; министер – вазир) – Ҳукуматни бошқарадиган юқори мансабдор шахс. Мутлақ монархия, дуалистик монархия ва президентлик республикаларида давлат раҳбари ўз хоҳишига кўра якка тартибда тайинланади, парламентар мамлакатларда эса парламентда энг кўп ўринга эга бўлган партия раҳбари бош вазир бўлади. Бош вазир ҳукумат ишига мас’улдир, ҳукумат мажлисларини ташкил қилади ва уларга раислик қилади, ҳукуматнинг кун тартибини белгилайди, вазирларга топшириқлар беради, уларнинг ишини назорат қилади, ҳукумат қарорларини имзолайди, ўз номидан фармонлар ва фармойишлар чиқаради. Бош вазир истеъфога чиқса, бутун ҳукумат ҳам истеъфога чиқади. Кўпгина мамлакатларда бош вазир давлат раҳбаридан кейинги иккинчи мансабдор шахс ҳисобланади. Давлат раҳбари ўз вазифаларини бажара олмаган тақдирда унинг ваколатлари вақтинча бош вазирга ўтади. Бош вазир алоҳида тартибда жиноий жавобгарликка тортилади (фақат давлат айбловчиси иш қўзғатиши мумкин, ишни фақат олий суд кўриб чиқиши мумкин ва ҳоказо).

Баъзи мамлакатларда бош вазир халқ овози билан белгиланади, бошқаларида эса парламент уни (Қирғизистон Республикаси, Қозоғистон, Белоруссия, Россия Федерацияси) ёки давлат раҳбари (Буюк Британия, Франсия) этиб тайинлайди.

Ҳар бир мамлакатда бош вазирнинг ўз унвони бор, масалан, Латвияда – вазирлар президенти; Германия ва Австрияда – канслер; Қирғизистон ва Исроилда – ҳукумат бошлиғи, Италия ва Перуда уни Вазирлар Кенгаши Раиси деб аташади.

Тарихи

Бош вазирлик идораси Ғарбий Европада ХВИ – ХВИИ асрларда пайдо бўлган. Бош вазир сўзи биринчи вазир деб таржима қилинади. Франсияда ХВИ – 17 асрларда бош давлат вазири лавозими пайдо бўлган.

Адабиётлар

• Юридик атама ва тушунчаларнинг русча-қирғизча изоҳли луг'ати. Илмий маълумотнома нашри/АРД/Чекки лойиҳаси, муаллифлар жамоаси. – Б.: 2005, ИСБН 9967-428-14-7
• Русча-қозоқча ҳуқуқий изоҳли луғат-маълумотнома. – Олмаота: „Жети хартияси“ нашриёти, 2008 йил. ИСБН 9965-11-274-6